વિકિપીડિયા:ચોતરો

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="gu">
  <siteinfo>
    <sitename>વિકિપીડિયા</sitename>
    <dbname>guwiki</dbname>
    <base>https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%AE%E0%AB%81%E0%AA%96%E0%AA%AA%E0%AB%83%E0%AA%B7%E0%AB%8D%E0%AA%A0</base>
    <generator>MediaWiki 1.45.0-wmf.7</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">દ્રશ્ય-શ્રાવ્ય (મિડિયા)</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">વિશેષ</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">ચર્ચા</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">સભ્ય</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">સભ્યની ચર્ચા</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">વિકિપીડિયા</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">વિકિપીડિયા ચર્ચા</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">ચિત્ર</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">ચિત્રની ચર્ચા</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">મીડિયાવિકિ</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">મીડિયાવિકિ ચર્ચા</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">ઢાંચો</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">ઢાંચાની ચર્ચા</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">મદદ</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">મદદની ચર્ચા</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">શ્રેણી</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">શ્રેણીની ચર્ચા</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">વિભાગ</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">વિભાગ ચર્ચા</namespace>
      <namespace key="1728" case="first-letter">Event</namespace>
      <namespace key="1729" case="first-letter">Event talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>વિકિપીડિયા:ચોતરો</title>
    <ns>4</ns>
    <id>774</id>
    <revision>
      <id>887070</id>
      <parentid>886522</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T20:56:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MediaWiki message delivery</username>
        <id>18151</id>
      </contributor>
      <comment>/* Sister Projects Task Force reviews Wikispore and Wikinews */ નવો વિભાગ</comment>
      <origin>887070</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="72823" sha1="1bgdm0oyuj84tz4nhl0xkw8p4dg8sqa" xml:space="preserve">&lt;!-- --&gt;{{/શીર્ષક}}&lt;!-- --&gt;
&lt;!-- મહેરબાની કરી આ લીટી અને તેની ઉપરનું લખાણ હટાવવું નહી --&gt;

== Invitation to Participate in the Wikimedia SAARC Conference Community Engagement Survey ==

Dear Community Members,

I hope this message finds you well. Please excuse the use of English; we encourage translations into your local languages to ensure inclusivity.

We are conducting a Community Engagement Survey to assess the sentiments, needs, and interests of South Asian Wikimedia communities in organizing the inaugural Wikimedia SAARC Regional Conference, proposed to be held in Kathmandu, Nepal.

This initiative aims to bring together participants from eight nations to collaborate towards shared goals. Your insights will play a vital role in shaping the event's focus, identifying priorities, and guiding the strategic planning for this landmark conference.

Survey Link: https://forms.gle/en8qSuCvaSxQVD7K6

We kindly request you to dedicate a few moments to complete the survey. Your feedback will significantly contribute to ensuring this conference addresses the community's needs and aspirations.

Deadline to Submit the Survey: 20 January 2025

Your participation is crucial in shaping the future of the Wikimedia SAARC community and fostering regional collaboration. Thank you for your time and valuable input.

Warm regards,&lt;br&gt;
[[:m:User:Biplab Anand|Biplab Anand]]
&lt;!-- Message sent by User:Biplab Anand@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Biplab_Anand/lists&amp;oldid=28074658 --&gt;

== Open Community Call - [[:m:Expressions of Interest to host Wikimania 2027 in India: Initial conversation|Expressions of Interest to host Wikimania 2027 in India]] ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;

''{{int:please-translate}}''

Dear Wikimedians, 

Happy 2025.. 😊

As you must have seen, members from Wikimedians of Kerala and Odia Wikimedia User Groups initiated preliminary discussions around submitting an Expression of Interest (EoI) to have Wikimania 2027 in India. You can find out more on the [[:m:Expressions of Interest to host Wikimania 2027 in India: Initial conversation|Meta Page]]. 
 
Our aim is to seek input and assess the overall community sentiment and thoughts from the Indian community before we proceed further with the steps involved in submitting the formal EOI. 
 
As part of the same, we are hosting an '''open community call regarding India's Expression of Interest (EOI) to host Wikimania 2027'''. This is an opportunity to gather your valuable feedback, opinions, and suggestions to shape a strong and inclusive proposal.

* 📅 Date: Wednesday, January 15th 2025  
* ⏰ Time: 7pm-8pm IST 
* 📍 Platform: https://meet.google.com/sns-qebp-hck
 
Your participation is key to ensuring the EOI reflects the collective aspirations and potential of the vibrant South Asian community. 
 
Let’s join together to make this a milestone event for the Wikimedia movement in South Asia. 
 
We look forward to your presence! 
&lt;br&gt;
Warm regards,
&lt;br&gt;
[[:m:Wikimedians of Kerala|Wikimedians of Kerala]] and [[:m:Odia Wikimedians User Group|Odia Wikimedians]] User Group's
&lt;br&gt;
This message was sent with [[સભ્ય:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[સભ્યની ચર્ચા:MediaWiki message delivery|ચર્ચા]]) by [[m:User:Gnoeee|Gnoeee]] ([[m:User_talk:Gnoeee|talk]]) at ૧૧:૨૫, ૧૪ જાન્યુઆરી ૨૦૨૫ (IST)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Gnoeee@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Indic_VPs&amp;oldid=28100038 --&gt;

== શું મુખપૃષ્ઠ પર કુંભ મેળા વિશે મૂકી શકાય? ==

અત્યારે [[૨૦૨૫ પ્રયાગ કુંભ મેળો]] ચાલી રહ્યો છે તો શું મુખપૃષ્ઠ પર વર્તમાન ઘટનાઓનું નાનું સેક્શન બનાવી કે પછી હંગામી ધોરણે ઉમદાલેખમાં પૃષ્ઠ ઉમેરી કુંભ મેળા વિશે મૂકી શકાય? --[[સભ્ય:Brihaspati|બૃહસ્પતિ]] [[સભ્યની ચર્ચા:Brihaspati|&lt;sup&gt;મારી સાથે વાત કરો&lt;/sup&gt;]] ૧૧:૪૫, ૧૬ જાન્યુઆરી ૨૦૨૫ (IST)

:ફેબ્રુઆરીમાં આ માસના ઉમદા લેખ તરીકે મૂકીએ. ત્યાં સુધી લેખમાં જરુરી સુધારા કરી રાખીએ. લગભગ આખો ફેબ્રુઆરી મહિનો કુંભમેળો ચાલવાનો છે એટલે તે સમયે મુખપૃષ્ઠ પર રહે તો યાદો તાજી રહે. [[:User:Dsvyas|ધવલ]]&lt;sup&gt;[[:User_talk:Dsvyas|ચર્ચા]]/[[:Special:Contributions/Dsvyas|યોગદાન]]&lt;/sup&gt; ૧૬:૫૨, ૧૬ જાન્યુઆરી ૨૦૨૫ (IST)
::જી. ચોક્કસ. માહિતી ઉમેરવામાં મદદ કરવા વિનંતી. [[સભ્ય:Brihaspati|બૃહસ્પતિ]] [[સભ્યની ચર્ચા:Brihaspati|&lt;sup&gt;મારી સાથે વાત કરો&lt;/sup&gt;]] ૧૫:૨૧, ૧૭ જાન્યુઆરી ૨૦૨૫ (IST)

== Launching! Join Us for Wiki Loves Ramadan 2025! ==

Dear All,

We’re happy to announce the launch of [[m:Wiki Loves Ramadan 2025|Wiki Loves Ramadan 2025]], an annual international campaign dedicated to celebrating and preserving Islamic cultures and history through the power of Wikipedia. As an active contributor to the Local Wikipedia, you are specially invited to participate in the launch. 

This year’s campaign will be launched for you to join us write, edit, and improve articles that showcase the richness and diversity of Islamic traditions, history, and culture.

* Topic: [[m:Event:Wiki Loves Ramadan 2025 Campaign Launch|Wiki Loves Ramadan 2025 Campaign Launch]]
* When: Jan 19, 2025 
* Time: 16:00 Universal Time UTC and runs throughout Ramadan (starting February 25, 2025).
* Join Zoom Meeting: https://us02web.zoom.us/j/88420056597?pwd=NdrpqIhrwAVPeWB8FNb258n7qngqqo.1 
* Zoom meeting hosted by [[m:Wikimedia Bangladesh|Wikimedia Bangladesh]]

To get started, visit the [[m:Wiki Loves Ramadan 2025|campaign page]] for details, resources, and guidelines: Wiki Loves Ramadan 2025.

Add [[m:Wiki Loves Ramadan 2025/Participant|your community here]], and organized Wiki Loves Ramadan 2025 in your local language.

Whether you’re a first-time editor or an experienced Wikipedian, your contributions matter. Together, we can ensure Islamic cultures and traditions are well-represented and accessible to all.

Feel free to invite your community and friends too. Kindly reach out if you have any questions or need support as you prepare to participate.

Let’s make Wiki Loves Ramadan 2025 a success!

For the [[m:Wiki Loves Ramadan 2025/Team|International Team]] ૧૭:૩૮, ૧૬ જાન્યુઆરી ૨૦૨૫ (IST)
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&amp;oldid=27568454 --&gt;

== New Wikimedia Campaign Launching Tomorrow: Indic Writing Systems Campaign 2025 ==

Dear Wikimedians,

We are excited to announce the launch of the [[:d:Wikidata:WikiProject Writing Systems/Indic writing systems campaign 2025|Indic writing systems campaign 2025]], which will take place from 23 January 2025 (World Endangered Writing Day) to 21 February 2025 (International Mother Language Day). This initiative is part of the ongoing efforts of [[:d:Wikidata:WikiProject Writing Systems|WikiProject writing Systems]] to raise awareness about the documentation and revitalization of writing systems, many of which are currently underrepresented or endangered.

Representatives from important organizations that work with writing systems, such as Endangered Alphabets and the Script Encoding Initiative, support the campaign. The campaign will feature two primary activities focused on the [[:d:Wikidata:WikiProject Writing Systems/Indic writing systems campaign 2025/Lists|list of target scripts]]:

* '''Wikidata Labelathon''': A focused effort to improve and expand the information related to South Asian scripts on Wikidata.

* '''Wikipedia Translatathon''': A collaborative activity aimed at enhancing the coverage of South Asian writing systems and their cultural significance on Wikipedia.


We are looking for local organizers to engage their respective communities. If you are interested in organizing, kindly sign-up [[:d:Wikidata:WikiProject Writing Systems/Indic writing systems campaign 2025/Local Organizers|here]]. We also encourage all Indic Wikimedians to [[:d:Wikidata:WikiProject Writing Systems/Indic writing systems campaign 2025/Participate|join us]] in this important campaign to help document and celebrate the diverse writing systems of South Asia. 


Thank you for your support, and we look forward to your active participation. 


Regards [[સભ્ય:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[સભ્યની ચર્ચા:MediaWiki message delivery|ચર્ચા]]) ૨૨:૫૯, ૨૨ જાન્યુઆરી ૨૦૨૫ (IST)
Navya sri Kalli
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_VPs&amp;oldid=22433435 --&gt;

== Universal Code of Conduct annual review: provide your comments on the UCoC and Enforcement Guidelines ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
My apologies for writing in English.
{{Int:Please-translate}}.

I am writing to you to let you know the annual review period for the Universal Code of Conduct and Enforcement Guidelines is open now. You can make suggestions for changes through 3 February 2025. This is the first step of several to be taken for the annual review.
[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review|Read more information and find a conversation to join on the UCoC page on Meta]].

The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|you may review the U4C Charter]].

Please share this information with other members in your community wherever else might be appropriate.

-- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) ૦૬:૪૧, ૨૪ જાન્યુઆરી ૨૦૨૫ (IST)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Keegan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=27746256 --&gt;

== Feminism and Folklore 2025 starts soon ==

&lt;div style=&quot;border:8px maroon ridge;padding:6px;&gt;

[[File:Feminism and Folklore 2025 logo.svg|centre|550px|frameless]]
::&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;center&gt;''{{int:please-translate}}''&lt;/center&gt;

Dear Wiki Community,

You are humbly invited to organize the '''[[:m:Feminism and Folklore 2025|Feminism and Folklore 2025]]''' writing competition from February 1, 2025, to March 31, 2025 on your local Wikipedia. This year, Feminism and Folklore will focus on feminism, women's issues, and gender-focused topics for the project, with a [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025|Wiki Loves Folklore]] gender gap focus and a folk culture theme on Wikipedia.
 
You can help Wikipedia's coverage of folklore from your area by writing or improving articles about things like folk festivals, folk dances, folk music, women and queer folklore figures, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales, and more. Users can help create new articles, expand or translate from a generated list of suggested articles.
 
Organisers are requested to work on the following action items to sign up their communities for the project:
# Create a page for the contest on the local wiki.
# Set up a campaign on '''CampWiz''' tool.
# Create the local list and mention the timeline and local and international prizes.
# Request local admins for site notice.
# Link the local page and the CampWiz link on the [[:m:Feminism and Folklore 2025/Project Page|meta project page]].

This year, the Wiki Loves Folklore Tech Team has introduced two new tools to enhance support for the campaign. These tools include the '''Article List Generator by Topic''' and '''CampWiz'''. The Article List Generator by Topic enables users to identify articles on the English Wikipedia that are not present in their native language Wikipedia. Users can customize their selection criteria, and the tool will present a table showcasing the missing articles along with suggested titles. Additionally, users have the option to download the list in both CSV and wikitable formats. Notably, the CampWiz tool will be employed for the project for the first time, empowering users to effectively host the project with a jury. Both tools are now available for use in the campaign. [https://tools.wikilovesfolklore.org/ '''Click here to access these tools''']

Learn more about the contest and prizes on our [[:m:Feminism and Folklore 2025|project page]]. Feel free to contact us on our [[:m:Talk:Feminism and Folklore 2025/Project Page|meta talk page]] or by email us if you need any assistance.
 
We look forward to your immense coordination.
 
Thank you and Best wishes,

'''[[:m:Feminism and Folklore 2025|Feminism and Folklore 2025 International Team]]'''

::::Stay connected [[File:B&amp;W Facebook icon.png|link=https://www.facebook.com/feminismandfolklore/|30x30px]]&amp;nbsp; [[File:B&amp;W Twitter icon.png|link=https://twitter.com/wikifolklore|30x30px]]

&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
--[[સભ્ય:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[સભ્યની ચર્ચા:MediaWiki message delivery|ચર્ચા]]) ૦૮:૦૫, ૨૯ જાન્યુઆરી ૨૦૨૫ (IST)

== Wiki Loves Folklore is back! ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;

{{int:please-translate}}

[[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]]

Dear Wiki Community,
You are humbly invited to participate in the '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025|Wiki Loves Folklore 2025]]''' an international media contest organized on Wikimedia Commons to document folklore and intangible cultural heritage from different regions, including, folk creative activities and many more. It is held every year from the '''1st till the 31st''' of March.

You can help in enriching the folklore documentation on Commons from your region by taking photos, audios, videos, and [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:UploadWizard&amp;campaign=wlf_2025 submitting] them in this commons contest.

You can also [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025/Organize|organize a local contest]] in your country and support us in translating the [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025/Translations|project pages]] to help us spread the word in your native language.

Feel free to contact us on our [[:c:Commons talk:Wiki Loves Folklore 2025|project Talk page]] if you need any assistance. 

'''Kind regards,'''

'''Wiki loves Folklore International Team'''
--[[સભ્ય:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[સભ્યની ચર્ચા:MediaWiki message delivery|ચર્ચા]]) ૦૮:૦૫, ૨૯ જાન્યુઆરી ૨૦૨૫ (IST)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery/Wikipedia&amp;oldid=26503019 --&gt;

== Reminder: first part of the annual UCoC review closes soon ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
My apologies for writing in English.
{{Int:Please-translate}}.

This is a reminder that the first phase of the annual review period for the Universal Code of Conduct and Enforcement Guidelines will be closing soon. You can make suggestions for changes through [[d:Q614092|the end of day]], 3 February 2025. This is the first step of several to be taken for the annual review.
[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review|Read more information and find a conversation to join on the UCoC page on Meta]]. After review of the feedback, proposals for updated text will be published on Meta in March for another round of community review. 

Please share this information with other members in your community wherever else might be appropriate.

-- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) ૦૬:૧૮, ૩ ફેબ્રુઆરી ૨૦૨૫ (IST)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Keegan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=28198931 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt; Upcoming Language Community Meeting (Feb 28th, 14:00 UTC) and Newsletter&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;message&quot;/&gt;
Hello everyone!
[[File:WP20Symbols WIKI INCUBATOR.svg|right|frameless|150x150px|alt=An image symbolising multiple languages]]
We’re excited to announce that the next '''Language Community Meeting''' is happening soon, '''February 28th at 14:00 UTC'''! If you’d like to join, simply sign up on the '''[[mw:Wikimedia_Language_and_Product_Localization/Community_meetings#28_February_2025|wiki page]]'''.

This is a participant-driven meeting where we share updates on language-related projects, discuss technical challenges in language wikis, and collaborate on solutions. In our last meeting, we covered topics like developing language keyboards, creating the Moore Wikipedia, and updates from the language support track at Wiki Indaba.

'''Got a topic to share?''' Whether it’s a technical update from your project, a challenge you need help with, or a request for interpretation support, we’d love to hear from you! Feel free to '''reply to this message''' or add agenda items to the document '''[[etherpad:p/language-community-meeting-feb-2025|here]]'''.

Also, we wanted to highlight that the sixth edition of the Language &amp; Internationalization newsletter (January 2025) is available here: [[:mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter/2025/January|Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter/2025/January]]. This newsletter provides updates from the October–December 2024 quarter on new feature development, improvements in various language-related technical projects and support efforts, details about community meetings, and ideas for contributing to projects. To stay updated, you can subscribe to the newsletter on its wiki page: [[:mw:Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter|Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter]].

We look forward to your ideas and participation at the language community meeting, see you there!
&lt;section end=&quot;message&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; ૧૩:૫૯, ૨૨ ફેબ્રુઆરી ૨૦૨૫ (IST)
&lt;!-- Message sent by User:SSethi (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=28217779 --&gt;

== Universal Code of Conduct annual review: proposed changes are available for comment ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
My apologies for writing in English.
{{Int:Please-translate}}.

I am writing to you to let you know that [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/Proposed_Changes|proposed changes]] to the [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines]] and [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) Charter]] are open for review. '''[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/Proposed_Changes|You can provide feedback on suggested changes]]''' through the [[d:Q614092|end of day]] on Tuesday, 18 March 2025. This is the second step in the annual review process, the final step will be community voting on the proposed changes.
[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review|Read more information and find relevant links about the process on the UCoC annual review page on Meta]].

The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|you may review the U4C Charter]].

Please share this information with other members in your community wherever else might be appropriate.

-- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ૦૦:૨૧, ૮ માર્ચ ૨૦૨૫ (IST)

&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Keegan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=28307738 --&gt;

== An improved dashboard for the Content Translation tool ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
{{Int:hello}} Wikipedians,

Apologies as this message is not in your language, {{Int:please-translate}}.

The [[mediawikiwiki:Special:MyLanguage/Wikimedia_Language_and_Product_Localization|Language and Product Localization team]] has improved the [https://test.wikipedia.org/w/index.php?title=Special:ContentTranslation&amp;filter-type=automatic&amp;filter-id=previous-edits&amp;active-list=suggestions&amp;from=en&amp;to=es Content Translation dashboard] to create a consistent experience for all contributors using mobile and desktop devices. The improved translation dashboard allows all logged-in users of the tool to enjoy a consistent experience regardless of their type of device.

With a harmonized experience, logged-in desktop users now have access to the capabilities shown in the image below.
[[file:Content_Translation_new-dashboard.png|alt=|center|thumb|576x576px|Notice that in this screenshot, the new dashboard allows: Users to adjust suggestions with the &quot;For you&quot; and &quot;...More&quot; buttons to select general topics or community-created collections (like the example of Climate topic).  Also, users can use translation to create new articles (as before) and expand existing articles section by section. You can see how suggestions are provided in the new dashboard  in two groups (&quot;Create new pages&quot; and &quot;Expand with new sections&quot;)-one for each activity.]]
[[File:Content_Translation_dashboard_on_desktop.png|alt=|center|thumb|577x577px|In the current dashboard, you will notice that you can't adjust suggestions to select topics or community-created collections. Also, you can't expand on existing articles by translating new sections.]]
We will implement [[mw:Special:MyLanguage/Content translation#Improved translation experience|this improvement]] on your wiki '''on Monday, March 17th, 2025''' and remove the current dashboard '''by May 2025'''.
Please reach out with any questions concerning the dashboard in this thread. 

Thank you!

On behalf of the Language and Product Localization team.
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]]&lt;/bdi&gt; ૦૮:૨૫, ૧૩ માર્ચ ૨૦૨૫ (IST)
&lt;!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:UOzurumba_(WMF)/sandbox_CX_Unified_dashboard_announcement_list_1&amp;oldid=28382282 --&gt;

== Your wiki will be in read-only soon ==

&lt;section begin=&quot;server-switch&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;

[[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|આ સંદેશો અન્ય ભાષામાં વાંચો]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Tech%2FServer+switch&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]

&lt;span class=&quot;mw-translate-fuzzy&quot;&gt;[[foundation:|વિકિમીડિયા ફાઉન્ડેશન]] તેના પ્રાથમિક અને સહાયક ડેટા સેન્ટરની અદલાબદલીનું પરિક્ષણ કરવા જઈ રહ્યું છે.&lt;/span&gt; આમ કરવાથી એ વાતની ખાતરી થશે કે આપત્તિના સમયે પણ વિકિપીડિયા અને અન્ય વિકિમીડિયા જાળસ્થળો (સાઇટો) ઉપલબ્ધ હોય.

તમામ ટ્રાફિક '''{{#time:j xg|2025-03-19|gu}}''' પર સ્વિચ થશે. ભારતીય સમય મુજબ ૧૯:૩૦ કલાકે '''[https://zonestamp.toolforge.org/{{#time:U|2025-03-19T14:00|en}} {{#time:H:i e|2025-03-19T14:00}}]''' પરિક્ષણની શરુઆત થશે.

દુર્ભાગ્યવશ, [[mw:Special:MyLanguage/Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]]ની અમુક મર્યાદાઓને કારણે આ પરિક્ષણના સમય દરમ્યાન બધું જ સંપાદન કાર્ય અટકાવવું પડે તેમ છે. ખલેલ બદલ અમે દિલગીર છીએ અને ભવિષ્યમાં આવી ખલેલ ઓછામાં ઓછી પડે તે દિશામાં અમે કાર્યરત છીએ. 

પરિક્ષણ શરુ થવાની ૩૦ મિનિટ પહેલાથી બધાં જ વિકિ સંસ્કરણોમાં બેનર મૂકવામાં આવશે. &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;This banner will remain visible until the end of the operation.&lt;/span&gt; 

'''ટૂંકા સમયગાળા માટે તમે બધાં જ વિકિપીડિયા સંસ્કરણો ફક્ત વાંચી શકશો, તેમાં ફેરફાર નહિ કરી શકો.'''

*{{#time:l j xg Y|2025-03-19|gu}} ના રોજ, તમે લગભગ એક કલાક કે તેથી વધુ સમય સુધી વિકિપીડિયામાં કોઈ ફેરફાર કરી શકશો નહીં.
*જો આ સમયગાળામાં તમે કોઈ સંપાદન કરવાનો અને તે ફેરફારો સાચવવાનો પ્રયત્ન કરશો તો તમને ત્રુટિ સંદેશો મળશે. અમે આશા રાખીએ છીએ કે આ પરિક્ષણ દરમ્યાન કોઈ પણ સંપાદન ખોવાશે નહિ પરંતુ એ વાતની બાંહેધરી આપી શકાય એમ નથી. જો તમને ત્રુટિ સંદેશો મળે તો બધું જ પૂર્વવત થાય ત્યાં સુધી રાહ જોશો. પછી તમે કરેલા ફેરફારો સાચવી શકાશે. પણ અમારું સુચન છે કે તમે આવા કોઈ પણ ફેરફારોને કોપી કરી ને રાખી લો જેથી કાંઈ અનિચ્છનિય બને તો તમારી મહેનત બાતલ ન જાય.

''અન્ય અસરો'':

*પૃષ્ઠભૂમિમાં ચાલતાં કામો ધીમાં પડશે કે પછી અટકી જશે. લાલ (મૃત) કડીઓ સામન્ય ઝડપથી અપડેટ ન પણ થાય. તમે એવો કોઈ નવો લેખ બનાવો જે અન્યત્ર જોડાતો હોય તો પહેલાનાં તે પાના પર આ લેખની કડી થોડા વધુ સમય માટે હજુ લાલ જ બતાવે તેમ બને. અમુક લાંબા સમયથી ચાલતી સ્ક્રિપ્ટ અટકાવવી પડશે.
* &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;We expect the code deployments to happen as any other week.&lt;/span&gt; &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;However, some case-by-case code freezes could punctually happen if the operation require them afterwards.&lt;/span&gt;
* &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;[[mw:Special:MyLanguage/GitLab|GitLab]] will be unavailable for about 90 minutes.&lt;/span&gt;

જરુર પડે તો આ પરિક્ષણ પાછું પણ ઠેલવામાં આવે. [[wikitech:Switch_Datacenter|wikitech.wikimedia.org પર જઈ ને તમે સમયપત્રક]] જોઈ શકો છો. જો કોઈ પણ ફેરફાર હશે તો સમયપત્રકમાં જાણ કરવામાં આવશે. 

'''આ માહિતીને તમારા સમુદાય સાથે વહેંચવા વિનંતી છે.'''&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;server-switch&quot;/&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; ૦૪:૪૫, ૧૫ માર્ચ ૨૦૨૫ (IST)
&lt;!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&amp;oldid=28307742 --&gt;

== Final proposed modifications to the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines and U4C Charter now posted ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
The proposed modifications to the [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines]] and the U4C Charter [[m:Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/2025/Proposed_Changes|are now on Meta-wiki for community notice]] in advance of the voting period. This final draft was developed from the previous two rounds of community review. Community members will be able to vote on these modifications starting on 17 April 2025. The vote will close on 1 May 2025, and results will be announced no later than 12 May 2025. The U4C election period, starting with a call for candidates, will open immediately following the announcement of the review results. More information will be posted on [[m:Special:MyLanguage//Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Election|the wiki page for the election]] soon.

Please be advised that this process will require more messages to be sent here over the next two months. 

The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)]] is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, you may [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|review the U4C Charter]].

Please share this message with members of your community so they can participate as well.

-- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User_talk:Keegan (WMF)|talk]]) ૦૭:૩૪, ૪ એપ્રિલ ૨૦૨૫ (IST)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Keegan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=28469465 --&gt;

== Editing contest about Norway ==
Hello! Please excuse me from writing in English. If this post should be posted on a different page instead, please feel free to move it (or tell me to move it).

I am Jon Harald Søby from the Norwegian Wikimedia chapter, [[wmno:|Wikimedia Norge]]. During the month of April, we are holding [[:no:Wikipedia:Konkurranser/Månedens konkurranse/2025-04|an editing contest]] about India on the Wikipedias in [[:nb:|Norwegian Bokmål]], [[:nn:|Norwegian Nynorsk]], [[:se:|Northern Sámi]] and [[:smn:|Inari Sámi]]̩, and we had the idea to also organize an &quot;inverse&quot; contest where contributors to Indian-language Wikipedias can write about Norway and Sápmi.

Therefore, I would like to invite interested participants from the Gujarati-language Wikipedia (it doesn't matter if you're from India or not) to join the contest by visiting [[:no:Wikipedia:Konkurranser/Månedens konkurranse/2025-04/For Indians|this page in the Norwegian Bokmål Wikipedia]] and following the instructions that are there.

Hope to see you there! [[સભ્ય:Jon Harald Søby (WMNO)|Jon Harald Søby (WMNO)]] ([[સભ્યની ચર્ચા:Jon Harald Søby (WMNO)|ચર્ચા]]) ૧૫:૫૦, ૪ એપ્રિલ ૨૦૨૫ (IST)

== ચિત્ર મુકવામાં સમસ્યા ==

નમસ્તે, [https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%A2%E0%AA%BE%E0%AA%82%E0%AA%9A%E0%AB%8B:%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%B9%E0%AA%BF%E0%AA%A4%E0%AB%80%E0%AA%9A%E0%AB%8B%E0%AA%95%E0%AA%A0%E0%AB%81%E0%AA%82_%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%B6%E0%AB%8D%E0%AA%B5%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%A6%E0%AB%8D%E0%AA%AF%E0%AA%BE%E0%AA%B2%E0%AA%AF%E2%80%8C આ ઢાંચા]માં ઇમેજ કામ નથી કરતી. કૃપયા સહયતા કરવા વિનંતિ. &lt;b&gt;&lt;span style=&quot;border:1px dashed DarkOrange;padding:0.25em;margin:0.1em;text-shadow:2px 2px 3px Gray;font-size=75%;&quot;&gt;લિ., [[સભ્ય:NehalDaveND|&lt;font color=&quot;Red&quot;&gt;નેહલ&lt;/font&gt;]]&amp;nbsp;[[User talk:NehalDaveND|&lt;font color=&quot;DodgerBlue&quot;&gt;દવે&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/b&gt; ૧૦:૧૨, ૧૪ એપ્રિલ ૨૦૨૫ (IST)

:@[[સભ્ય:Dsvyas|Dsvyas]] @[[સભ્ય:KartikMistry|KartikMistry]] please help. &lt;b&gt;&lt;span style=&quot;border:1px dashed DarkOrange;padding:0.25em;margin:0.1em;text-shadow:2px 2px 3px Gray;font-size=75%;&quot;&gt;લિ., [[સભ્ય:NehalDaveND|&lt;font color=&quot;Red&quot;&gt;નેહલ&lt;/font&gt;]]&amp;nbsp;[[User talk:NehalDaveND|&lt;font color=&quot;DodgerBlue&quot;&gt;દવે&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/b&gt; ૦૭:૧૫, ૧૭ એપ્રિલ ૨૦૨૫ (IST)
::{{ping|NehalDaveND}} સૌ પ્રથમ તો જવાબ આપવામાં મોડું થયું તે બદલ ક્ષમાપ્રાર્થી છું. મેં હમણાં જ આ માહિતીચોકઠામાં ચિત્ર ઉમેરવાનો પ્રયત્ન કર્યો તો એણે સફળતાથી કામ કર્યું. તમારે '''image = ''' પરિમાણમાં '''='''ની નિશાનીની સામે ફક્ત ચિત્રનું નામ જ લખવાનું છે, દા.ત. '''image = વિશ્વવિદ્યાલય‌.PNG'''. ચિત્રના નામની આગળ File, Image, વગેરે જેવું કશું લખવાનું નથી. જો આમ કરતા પણ તમારું કામ ન થાય તો મને જણાવો કે તમે કયા લેખમાં આ માહિતીચોકઠામાં ચિત્ર ઉમેરવાનો પ્રયત્ન કરો છો અને એ ચિત્ર કયું છે. હું પ્રયત્ન કરી જોઈશ. [[:User:Dsvyas|ધવલ]]&lt;sup&gt;[[:User_talk:Dsvyas|ચર્ચા]]/[[:Special:Contributions/Dsvyas|યોગદાન]]&lt;/sup&gt; ૨૨:૩૦, ૨૨ એપ્રિલ ૨૦૨૫ (IST)

== Invitation for the next South Asia Open Community Call (SAOCC) with a focus on WMF's Annual Plans (27th April, 2025) ==

Dear All,

The [[:m:South Asia Open Community Call|South Asia Open Community Call (SAOCC)]] is a monthly call where South Asian communities come together to participate, share community activities, receive important updates and ask questions in the moderated discussions. 

The next SAOCC is scheduled for 27th April, 6:00 PM-7:00 PM (1230-1330 UTC) and will have a section with representatives from WMF who will be sharing more about their [[:m:Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026/Global Trends|Annual Plans]] for the next year, in addition to Open Community Updates. 

We request you all to please attend the call and you can find the joining details [https://meta.wikimedia.org/wiki/South_Asia_Open_Community_Call#27_April_2025 here]. 

Thank you! [[સભ્ય:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[સભ્યની ચર્ચા:MediaWiki message delivery|ચર્ચા]]) ૧૩:૫૫, ૧૪ એપ્રિલ ૨૦૨૫ (IST)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Nitesh_Gill/lists/Indic_VPs&amp;oldid=28543211 --&gt;

== Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2025: Invitation ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
[[File:UCDM 2025 general.png|180px|right]]
{{int:please-translate}}

Hello, dear Wikipedians!&lt;br/&gt;

[[:m:Special:MyLanguage/Wikimedia Ukraine|Wikimedia Ukraine]], in cooperation with the [[:en:Ministry of Foreign Affairs of Ukraine|MFA of Ukraine]] and [[:en:Ukrainian Institute|Ukrainian Institute]], has launched the fifth edition of writing challenge &quot;'''[[:m:Special:MyLanguage/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2025|Ukraine's Cultural Diplomacy Month]]'''&quot;, which lasts from '''14th April''' until '''16th May 2025'''. The campaign is dedicated to famous Ukrainian artists of cinema, music, literature, architecture, design, and cultural phenomena of Ukraine that are now part of world heritage. We accept contributions in every language! 

The most active contesters will receive prizes.

If you are interested in coordinating long-term community engagement for the campaign and becoming a local ambassador, we would love to hear from you! Please let us know your interest.
&lt;br/&gt;

We invite you to take part and help us improve the coverage of Ukrainian culture on Wikipedia in your language! Also, we plan to set up a [[:m:CentralNotice/Request/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2025|banner]] to notify users of the possibility to participate in such a challenge! [[:m:User:OlesiaLukaniuk (WMUA)|OlesiaLukaniuk (WMUA)]] ([[:m:User talk:OlesiaLukaniuk (WMUA)|talk]])
&lt;/div&gt;

૨૧:૪૧, ૧૬ એપ્રિલ ૨૦૨૫ (IST)
&lt;!-- Message sent by User:Hide on Rosé@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:OlesiaLukaniuk_(WMUA)/list_of_wikis&amp;oldid=28552112 --&gt;

== Vote now on the revised UCoC Enforcement Guidelines and U4C Charter ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;

The voting period for the revisions to the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines (&quot;UCoC EG&quot;) and the UCoC's Coordinating Committee Charter is open now through the end of 1 May (UTC) ([https://zonestamp.toolforge.org/1746162000 find in your time zone]). [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/2025/Voter_information|Read the information on how to participate and read over the proposal before voting]] on the UCoC page on Meta-wiki.

The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)]] is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review of the EG and Charter was planned and implemented by the U4C. Further information will be provided in the coming months about the review of the UCoC itself. For more information and the responsibilities of the U4C, you may [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|review the U4C Charter]].

Please share this message with members of your community so they can participate as well.

In cooperation with the U4C -- [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User_talk:Keegan (WMF)|talk]]) ૦૬:૦૪, ૧૭ એપ્રિલ ૨૦૨૫ (IST)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Keegan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=28469465 --&gt;

== Sub-referencing: User testing ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
[[File:Sub-referencing reuse visual.png|400px|right]]
&lt;small&gt;''Apologies for writing in English, please help us by providing a translation below''&lt;/small&gt;

Hi I’m Johannes from [[:m:Wikimedia Deutschland|Wikimedia Deutschland]]'s [[:m:WMDE Technical Wishes|Technical Wishes team]]. We are making great strides with the new [[:m:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing|sub-referencing feature]] and we’d love to invite you to take part in two activities to help us move this work further:

#'''Try it out and share your feedback'''
#:[[:m:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing# Test the prototype|Please try]] the updated ''wikitext'' feature [https://en.wikipedia.beta.wmflabs.org/wiki/Sub-referencing on the beta wiki] and let us know what you think, either [[:m:Talk:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing|on our talk page]] or by [https://greatquestion.co/wikimediadeutschland/talktotechwish booking a call] with our UX researcher. 
#'''Get a sneak peak and help shape the ''Visual Editor'' user designs'''
#:Help us test the new design prototypes by participating in user sessions – [https://greatquestion.co/wikimediadeutschland/gxk0taud/apply sign up here to receive an invite]. We're especially hoping to speak with people from underrepresented and diverse groups. If that's you, please consider signing up! No prior or extensive editing experience is required. User sessions will start ''May 14th''.

We plan to bring this feature to Wikimedia wikis later this year. We’ll reach out to wikis for piloting in time for deployments. Creators and maintainers of reference-related tools and templates will be contacted beforehand as well.

Thank you very much for your support and encouragement so far in helping bring this feature to life! &lt;/div&gt; &lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:Johannes Richter (WMDE)|Johannes Richter (WMDE)]] ([[User talk:Johannes Richter (WMDE)|talk]])&lt;/bdi&gt; ૨૦:૩૪, ૨૮ એપ્રિલ ૨૦૨૫ (IST)
&lt;!-- Message sent by User:Johannes Richter (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johannes_Richter_(WMDE)/Sub-referencing/massmessage_list&amp;oldid=28628657 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Vote on proposed modifications to the UCoC Enforcement Guidelines and U4C Charter&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
The voting period for the revisions to the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines and U4C Charter closes on 1 May 2025 at 23:59 UTC ([https://zonestamp.toolforge.org/1746162000 find in your time zone]). [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Annual review/2025/Voter information|Read the information on how to participate and read over the proposal before voting]] on the UCoC page on Meta-wiki.

The [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)]] is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, you may [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|review the U4C Charter]].

Please share this message with members of your community in your language, as appropriate, so they can participate as well.

In cooperation with the U4C -- &lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
[[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) ૦૯:૧૧, ૨૯ એપ્રિલ ૨૦૨૫ (IST)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Keegan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=28618011 --&gt;

== We will be enabling the new Charts extension on your wiki soon! ==

''(Apologies for posting in English)''

Hi all! We have good news to share regarding the ongoing problem with graphs and charts affecting all wikis that use them.

As you probably know, the [[:mw:Special:MyLanguage/Extension:Graph|old Graph extension]] was disabled in 2023 [[listarchive:list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/EWL4AGBEZEDMNNFTM4FRD4MHOU3CVESO/|due to security reasons]]. We’ve worked in these two years to find a solution that could replace the old extension, and provide a safer and better solution to users who wanted to showcase graphs and charts in their articles. We therefore developed the [[:mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart|Charts extension]], which will be replacing the old Graph extension and potentially also the [[:mw:Extension:EasyTimeline|EasyTimeline extension]].

After successfully deploying the extension on Italian, Swedish, and Hebrew Wikipedia, as well as on MediaWiki.org, as part of a pilot phase, we are now happy to announce that we are moving forward with the next phase of deployment, which will also include your wiki.

The deployment will happen in batches, and will start from '''May 6'''. Please, consult [[:mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart/Project#Deployment Timeline|our page on MediaWiki.org]] to discover when the new Charts extension will be deployed on your wiki. You can also [[:mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart|consult the documentation]] about the extension on MediaWiki.org.

If you have questions, need clarifications, or just want to express your opinion about it, please refer to the [[:mw:Special:MyLanguage/Extension_talk:Chart/Project|project’s talk page on Mediawiki.org]], or ping me directly under this thread. If you encounter issues using Charts once it gets enabled on your wiki, please report it on the [[:mw:Extension_talk:Chart/Project|talk page]] or at [[phab:tag/charts|Phabricator]].

Thank you in advance! -- [[User:Sannita (WMF)|User:Sannita (WMF)]] ([[User talk:Sannita (WMF)|talk]]) ૨૦:૩૮, ૬ મે ૨૦૨૫ (IST)
&lt;!-- Message sent by User:Sannita (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Sannita_(WMF)/Mass_sending_test&amp;oldid=28663781 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Call for Candidates for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
The results of voting on the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines and Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) Charter is [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Annual review/2025#Results|available on Meta-wiki]].

You may now [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2025/Candidates|submit your candidacy to serve on the U4C]] through 29 May 2025 at 12:00 UTC. Information about [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2025|eligibility, process, and the timeline are on Meta-wiki]]. Voting on candidates will open on 1 June 2025 and run for two weeks, closing on 15 June 2025 at 12:00 UTC.

If you have any questions, you can ask on [[m:Talk:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2025|the discussion page for the election]]. -- in cooperation with the U4C, &lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User_talk:Keegan (WMF)|ચર્ચા]])&lt;/bdi&gt; ૦૩:૩૭, ૧૬ મે ૨૦૨૫ (IST)
&lt;!-- Message sent by User:Keegan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=28618011 --&gt;

== RfC ongoing regarding Abstract Wikipedia (and your project) ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
''(Apologies for posting in English, if this is not your first language)''

Hello all! We opened a discussion on Meta about a very delicate issue for the development of [[:m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia|Abstract Wikipedia]]: where to store the abstract content that will be developed through functions from Wikifunctions and data from Wikidata. Since some of the hypothesis involve your project, we wanted to hear your thoughts too. 

We want to make the decision process clear: we do not yet know which option we want to use, which is why we are consulting here. We will take the arguments from the Wikimedia communities into account, and we want to consult with the different communities and hear arguments that will help us with the decision. The decision will be made and communicated after the consultation period by the Foundation.

You can read the various hypothesis and have your say at [[:m:Abstract Wikipedia/Location of Abstract Content|Abstract Wikipedia/Location of Abstract Content]]. Thank you in advance! -- [[User:Sannita (WMF)|Sannita (WMF)]] ([[User talk:Sannita (WMF)|&lt;span class=&quot;signature-talk&quot;&gt;{{int:Talkpagelinktext}}&lt;/span&gt;]]) ૨૦:૫૬, ૨૨ મે ૨૦૨૫ (IST)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Sannita (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Sannita_(WMF)/Mass_sending_test&amp;oldid=28768453 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Wikimedia Foundation Board of Trustees 2025 Selection &amp; Call for Questions&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2025/Announcement/Selection announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2025/Announcement/Selection announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]''

Dear all,

This year, the term of 2 (two) Community- and Affiliate-selected Trustees on the Wikimedia Foundation Board of Trustees will come to an end [1]. The Board invites the whole movement to participate in this year’s selection process and vote to fill those seats.

The Elections Committee will oversee this process with support from Foundation staff [2]. The Governance Committee, composed of trustees who are not candidates in the 2025 community-and-affiliate-selected trustee selection process (Raju Narisetti, Shani Evenstein Sigalov, Lorenzo Losa, Kathy Collins, Victoria Doronina and Esra’a Al Shafei) [3], is tasked with providing Board oversight for the 2025 trustee selection process and for keeping the Board informed. More details on the roles of the Elections Committee, Board, and staff are here [4].

Here are the key planned dates:

* May 22 – June 5: Announcement (this communication) and call for questions period [6]
* June 17 – July 1, 2025: Call for candidates
* July 2025: If needed, affiliates vote to shortlist candidates if more than 10 apply [5]
* August 2025: Campaign period
* August – September 2025: Two-week community voting period
* October – November 2025: Background check of selected candidates
* Board’s Meeting in December 2025: New trustees seated

Learn more about the 2025 selection process - including the detailed timeline, the candidacy process, the campaign rules, and the voter eligibility criteria - on this Meta-wiki page [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2025|[link]]].

'''Call for Questions'''

In each selection process, the community has the opportunity to submit questions for the Board of Trustees candidates to answer. The Election Committee selects questions from the list developed by the community for the candidates to answer. Candidates must answer all the required questions in the application in order to be eligible; otherwise their application will be disqualified. This year, the Election Committee will select 5 questions for the candidates to answer. The selected questions may be a combination of what’s been submitted from the community, if they’re alike or related. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2025/Questions_for_candidates|[link]]]

'''Election Volunteers'''

Another way to be involved with the 2025 selection process is to be an Election Volunteer. Election Volunteers are a bridge between the Elections Committee and their respective community. They help ensure their community is represented and mobilize them to vote. Learn more about the program and how to join on this Meta-wiki page [[m:Wikimedia_Foundation_elections/2025/Election_volunteers|[link].]]

Thank you!

[1] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Results

[2] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Committee:Elections_Committee_Charter

[3] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Resolution:Committee_Membership,_December_2024

[4] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections_committee/Roles

[5] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2025/FAQ

[6] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2025/Questions_for_candidates

Best regards,

Victoria Doronina

Board Liaison to the Elections Committee

Governance Committee&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[સભ્ય:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[સભ્યની ચર્ચા:MediaWiki message delivery|ચર્ચા]]) ૦૮:૩૭, ૨૮ મે ૨૦૨૫ (IST)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=28618011 --&gt;

== Update from A2K team: May 2025 ==

Hello everyone,

We’re happy to share that the ''Access to Knowledge'' (A2K) program has now formally become part of the '''Raj Reddy Centre for Technology and Society''' at '''IIIT-Hyderabad'''. Going forward, our work will continue under the name [[:m:IIITH-OKI|Open Knowledge Initiatives]].

The new team includes most members from the former A2K team, along with colleagues from IIIT-H already involved in Wikimedia and Open Knowledge work. Through this integration, our commitment to partnering with Indic Wikimedia communities, the GLAM sector, and broader open knowledge networks remains strong and ongoing. Learn more at our Team’s page on Meta-Wiki.

We’ll also be hosting an open session during the upcoming [[:m:South Asia Open Community Call|South Asia Open Community Call]] on 6 - 7 pm, and we look forward to connecting with you there.

Thanks for your continued support! Thank you 

Pavan Santhosh,

On behalf of the Open Knowledge Initiatives Team.
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Nitesh_Gill/lists/Indic_VPs&amp;oldid=28543211 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;  Upcoming Deployment of the CampaignEvents Extension&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;message&quot;/&gt;
Hello everyone,  

''(Apologies for posting in English if English is not your first language. Please help translate to your language.)''

The Campaigns Product Team is planning a global deployment of the '''[[:mw:Help:Extension:CampaignEvents|CampaignEvents extension]]''' to all Wikipedias, including this wiki, during the '''week of June 23rd'''.

This extension is designed to help organizers plan and manage events, WikiProjects, and other on-wiki collaborations - and to make these efforts more discoverable.

The three main features of this extension are:

* '''[[:m:Event_Center/Registration|Event Registration]]''': A simple way to sign up for events on the wiki.
*  '''[[:m:CampaignEvents/Collaboration_list|Collaboration List]]''': A global list of events and a local list of WikiProjects, accessible at '''[[:m:Special:AllEvents|Special:AllEvents]]'''.
*  '''[[:m:Campaigns/Foundation_Product_Team/Invitation_list|Invitation Lists]]''': A tool to help organizers find editors who might want to join, based on their past contributions.

'''Note''': The extension comes with a new user right called '''&quot;Event Organizer&quot;''', which will be managed by administrators on this wiki. Organizer tools like Event Registration and Invitation Lists will only work if someone is granted this right. The Collaboration List is available to everyone immediately after deployment.

The extension is already live on several wikis, including '''Meta, Wikidata, English Wikipedia''', and more ( [[m:CampaignEvents/Deployment_status#Current_Deployment_Status_for_CampaignEvents_extension| See the full deployment list]])

If you have any questions, concerns, or feedback, please feel free to share them on the [[m:Talk:CampaignEvents| extension talkpage]]. We’d love to hear from you before the rollout.

Thank you! &lt;section end=&quot;message&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:Udehb-WMF|Udehb-WMF]] ([[User talk:Udehb-WMF|ચર્ચા]]) ૨૨:૧૭, ૨૯ મે ૨૦૨૫ (IST)&lt;/bdi&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Udehb-WMF@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Udehb-WMF/sandbox/deployment_audience&amp;oldid=28803829 --&gt;

== મુખપૃષ્ઠ પર આજનું ચિત્ર બદલવું જોઈએ? ==

ગયા વર્ષે મે મહિનામાં આપણે '''આજનું ચિત્ર'''માં દર્શાવાતાં ચિત્રો બદલ્યાં હતાં. શું હવે ફરીથી તેને પૂર્ણ કે આંશિક રીતે બદલવા જોઈએ? સૌ કોઈ પોતાનો મત વ્યક્ત કરશો.
—[[સભ્ય:Brihaspati|બૃહસ્પતિ]] [[સભ્યની ચર્ચા:Brihaspati|&lt;sup&gt;મારી સાથે વાત કરો&lt;/sup&gt;]] ૦૦:૩૯, ૩ જૂન ૨૦૨૫ (IST)

:હા. સહમત. સમયે સમયે નવા ચિત્રો મૂકવા જોઈએ.- [[સભ્ય:Nizil Shah|Nizil Shah]] ([[સભ્યની ચર્ચા:Nizil Shah|ચર્ચા]]) ૧૨:૫૪, ૯ જૂન ૨૦૨૫ (IST)
::@[[સભ્ય:Dsvyas|Dsvyas]]@[[સભ્ય:KartikMistry|KartikMistry]]@[[સભ્ય:Aniket|Aniket]] ચર્ચાને તારણ પર લઈ જવા વિનંતી. [[સભ્ય:Brihaspati|બૃહસ્પતિ]] [[સભ્યની ચર્ચા:Brihaspati|&lt;sup&gt;મારી સાથે વાત કરો&lt;/sup&gt;]] ૧૧:૪૮, ૧૫ જૂન ૨૦૨૫ (IST)
:::{{સમર્થન}} -- [[User:KartikMistry|કાર્તિક]] &lt;sup&gt;[[User talk:KartikMistry|ચર્ચા]]&lt;/sup&gt; ૧૩:૦૮, ૧૬ જૂન ૨૦૨૫ (IST)
:::{{સમર્થન}} -- [[:User:Dsvyas|ધવલ]]&lt;sup&gt;[[:User_talk:Dsvyas|ચર્ચા]]/[[:Special:Contributions/Dsvyas|યોગદાન]]&lt;/sup&gt; ૧૪:૪૫, ૧૬ જૂન ૨૦૨૫ (IST)
:::{{સમર્થન}} --[[સભ્ય:Aniket|અ ને કાંઈ નહી અ]] ([[સભ્યની ચર્ચા:Aniket|ચર્ચા]]) ૧૯:૦૧, ૧૬ જૂન ૨૦૨૫ (IST)

== 📣 Announcing the South Asia Newsletter – Get Involved! 🌏 ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;

''{{int:please-translate}}''

Hello Wikimedians of South Asia! 👋

We’re excited to launch the planning phase for the '''South Asia Newsletter''' – a bi-monthly, community-driven publication that brings news, updates, and original stories from across our vibrant region, to one page!

We’re looking for passionate contributors to join us in shaping this initiative:

* Editors/Reviewers – Craft and curate impactful content
* Technical Contributors – Build and maintain templates, modules, and other magic on meta.
* Community Representatives – Represent your Wikimedia Affiliate or community

If you're excited to contribute and help build a strong regional voice, we’d love to have you on board!

👉 Express your interest though [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSfhk4NIe3YwbX88SG5hJzcF3GjEeh5B1dMgKE3JGSFZ1vtrZw/viewform this link].

Please share this with your community members.. Let’s build this together! 💬

This message was sent with [[સભ્ય:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[સભ્યની ચર્ચા:MediaWiki message delivery|ચર્ચા]]) by [[m:User:Gnoeee|Gnoeee]] ([[m:User_talk:Gnoeee|talk]]) at ૨૧:૧૨, ૬ જૂન ૨૦૨૫ (IST)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Gnoeee@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/South_Asia_Village_Pumps&amp;oldid=25720607 --&gt;

== Vote now in the 2025 U4C Election ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
Apologies for writing in English.
{{Int:Please-translate}}

Eligible voters are asked to participate in the 2025 [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] election. More information–including an eligibility check, voting process information, candidate information, and a link to the vote–are available on Meta at the [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Election/2025|2025 Election information page]]. The vote closes on 17 June 2025 at [https://zonestamp.toolforge.org/1750161600 12:00 UTC].

Please vote if your account is eligible. Results will be available by 1 July 2025. -- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) ૦૪:૩૦, ૧૪ જૂન ૨૦૨૫ (IST) &lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Keegan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=28848819 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Wikimedia Foundation Board of Trustees 2025 - Call for Candidates&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2025/Announcement/Call for candidates|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2025/Announcement/Call for candidates}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;
Hello all,

The [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2025|call for candidates for the 2025 Wikimedia Foundation Board of Trustees selection is now open]] from June 17, 2025 – July 2, 2025 at 11:59 UTC [1]. The Board of Trustees oversees the Wikimedia Foundation's work, and each Trustee serves a three-year term [2]. This is a volunteer position.

This year, the Wikimedia community will vote in late August through September 2025 to fill two (2) seats on the Foundation Board. Could you – or someone you know – be a good fit to join the Wikimedia Foundation's Board of Trustees? [3]

Learn more about what it takes to stand for these leadership positions and how to submit your candidacy on [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2025/Candidate application|this Meta-wiki page]] or encourage someone else to run in this year's election.

Best regards,

Abhishek Suryawanshi&lt;br /&gt;
Chair of the Elections Committee

On behalf of the Elections Committee and Governance Committee

[1] https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2025/Call_for_candidates

[2] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Legal:Bylaws#(B)_Term.

[3] https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2025/Resources_for_candidates&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[સભ્ય:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[સભ્યની ચર્ચા:MediaWiki message delivery|ચર્ચા]]) ૨૩:૧૩, ૧૭ જૂન ૨૦૨૫ (IST)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=28866958 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Sister Projects Task Force reviews Wikispore and Wikinews&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;message&quot;/&gt;
Dear Wikimedia Community,

The [[m:Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs Committee (CAC)]]  of the Wikimedia Foundation Board of Trustees assigned [[m:Wikimedia Foundation Community Affairs Committee/Sister Projects Task Force|the Sister Projects Task Force (SPTF)]] to update and implement a procedure for assessing the lifecycle of Sister Projects – wiki [[m:Wikimedia projects|projects supported by Wikimedia Foundation (WMF)]].

A vision of relevant, accessible, and impactful free knowledge has always guided the Wikimedia Movement. As the ecosystem of Wikimedia projects continues to evolve, it is crucial that we periodically review existing projects to ensure they still align with our goals and community capacity.

Despite their noble intent, some projects may no longer effectively serve their original purpose. '''Reviewing such projects is not about giving up – it's about responsible stewardship of shared resources'''. Volunteer time, staff support, infrastructure, and community attention are finite, and the non-technical costs tend to grow significantly as our ecosystem has entered a different age of the internet than the one we were founded in. Supporting inactive projects or projects that didn't meet our ambitions can unintentionally divert these resources from areas with more potential impact.

Moreover, maintaining projects that no longer reflect the quality and reliability of the Wikimedia name stands for, involves a reputational risk. An abandoned or less reliable project affects trust in the Wikimedia movement.

Lastly, '''failing to sunset or reimagine projects that are no longer working can make it much harder to start new ones'''. When the community feels bound to every past decision – no matter how outdated – we risk stagnation. A healthy ecosystem must allow for evolution, adaptation, and, when necessary, letting go. If we create the expectation that every project must exist indefinitely, we limit our ability to experiment and innovate.

Because of this, SPTF reviewed two requests concerning the lifecycle of the Sister Projects to work through and demonstrate the review process. We chose Wikispore as a case study for a possible new Sister Project opening and Wikinews as a case study for a review of an existing project. Preliminary findings were discussed with the CAC, and a community consultation on both proposals was recommended.

=== Wikispore ===

The [[m:Wikispore|application to consider Wikispore]] was submitted in 2019. SPTF decided to review this request in more depth because rather than being concentrated on a specific topic, as most of the proposals for the new Sister Projects are, Wikispore has the potential to nurture multiple start-up Sister Projects.

After careful consideration, the SPTF has decided '''not to recommend''' Wikispore as a Wikimedia Sister Project. Considering the current activity level, the current arrangement allows '''better flexibility''' and experimentation while WMF provides core infrastructural support. 

We acknowledge the initiative's potential and seek community input on what would constitute a sufficient level of activity and engagement to reconsider its status in the future.

As part of the process, we shared the decision with the Wikispore community and invited one of its leaders, Pharos, to an SPTF meeting.

Currently, we especially invite feedback on measurable criteria indicating the project's readiness, such as contributor numbers, content volume, and sustained community support. This would clarify the criteria sufficient for opening a new Sister Project, including possible future Wikispore re-application. However, the numbers will always be a guide because any number can be gamed.

=== Wikinews ===

We chose to review Wikinews among existing Sister Projects because it is the one for which we have observed the highest level of concern in multiple ways.

Since the SPTF was convened in 2023, its members have asked for the community's opinions during conferences and community calls about Sister Projects that did not fulfil their promise in the Wikimedia movement.[https://commons.wikimedia.org/wiki/File:WCNA_2024._Sister_Projects_-_opening%3F_closing%3F_merging%3F_splitting%3F.pdf &lt;nowiki&gt;[1]&lt;/nowiki&gt;][https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_Community_Affairs_Committee/Sister_Projects_Task_Force#Wikimania_2023_session_%22Sister_Projects:_past,_present_and_the_glorious_future%22 &lt;nowiki&gt;[2]&lt;/nowiki&gt;][https://meta.wikimedia.org/wiki/WikiConvention_francophone/2024/Programme/Quelle_proc%C3%A9dure_pour_ouvrir_ou_fermer_un_projet_%3F &lt;nowiki&gt;[3]&lt;/nowiki&gt;] Wikinews was the leading candidate for an evaluation because people from multiple language communities proposed it. Additionally, by most measures, it is the least active Sister Project, with the greatest drop in activity over the years.

While the Language Committee routinely opens and closes language versions of the Sister Projects in small languages, there has never been a valid proposal to close Wikipedia in major languages or any project in English. This is not true for Wikinews, where there was a proposal to close English Wikinews, which gained some traction but did not result in any action[https://meta.wikimedia.org/wiki/Proposals_for_closing_projects/Closure_of_English_Wikinews &lt;nowiki&gt;[4]&lt;/nowiki&gt;][https://meta.wikimedia.org/wiki/WikiConvention_francophone/2024/Programme/Quelle_proc%C3%A9dure_pour_ouvrir_ou_fermer_un_projet_%3F &lt;nowiki&gt;[5]&lt;/nowiki&gt;, see section 5] as well as a draft proposal to close all languages of Wikinews[https://meta.wikimedia.org/wiki/Talk:Proposals_for_closing_projects/Archive_2#Close_Wikinews_completely,_all_languages? &lt;nowiki&gt;[6]&lt;/nowiki&gt;].

[[:c:File:Sister Projects Taskforce Wikinews review 2024.pdf|Initial metrics]] compiled by WMF staff also support the community's concerns about Wikinews.

Based on this report, SPTF recommends a community reevaluation of Wikinews. We conclude that its current structure and activity levels are the lowest among the existing sister projects. SPTF also recommends pausing the opening of new language editions while the consultation runs.

SPTF brings this analysis to a discussion and welcomes discussions of alternative outcomes, including potential restructuring efforts or integration with other Wikimedia initiatives.

'''Options''' mentioned so far (which might be applied to just low-activity languages or all languages) include but are not limited to:
*Restructure how Wikinews works and is linked to other current events efforts on the projects,
*Merge the content of Wikinews into the relevant language Wikipedias, possibly in a new namespace,
*Merge content into compatibly licensed external projects,
*Archive Wikinews projects.
Your insights and perspectives are invaluable in shaping the future of these projects. We encourage all interested community members to share their thoughts on the relevant discussion pages or through other designated feedback channels.

=== Feedback and next steps ===

We'd be grateful if you want to take part in a conversation on the future of these projects and the review process. We are setting up two different project pages: [[m:Public consultation about Wikispore|Public consultation about Wikispore]] and [[m:Public consultation about Wikinews|Public consultation about Wikinews]]. Please participate between 27 June 2025 and 27 July 2025, after which we will summarize the discussion to move forward. You can write in your own language.

I will also host a community conversation 16th July Wednesday 11.00 UTC and 17th July Thursday 17.00 UTC (call links to follow shortly) and will be around at Wikimania for more discussions. 
&lt;section end=&quot;message&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

-- [[User:Victoria|Victoria]] on behalf of the Sister Project Task Force, ૦૨:૨૬, ૨૮ જૂન ૨૦૨૫ (IST)
&lt;!-- Message sent by User:Johan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Sister_project_MassMassage_on_behalf_of_Victoria/Target_list&amp;oldid=28911188 --&gt;</text>
      <sha1>1bgdm0oyuj84tz4nhl0xkw8p4dg8sqa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>મહુવા</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4526</id>
    <revision>
      <id>887077</id>
      <parentid>887050</parentid>
      <timestamp>2025-06-28T05:30:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KartikMistry</username>
        <id>10383</id>
      </contributor>
      <comment>ઇન્ફોબોક્સ અપડેટ.</comment>
      <origin>887077</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6614" sha1="364qvjdis2jcym5smk6zflrm3v0g1o9" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| name  3                 = મહુવા
| other_name               = 
| settlement_type          = નગર
| image_skyline            = 
| image_alt                = 
| image_caption            = 
| pushpin_map              = India Gujarat#India3
| pushpin_label_position   = right
| pushpin_map_alt          = 
| pushpin_map_caption      = ગુજરાતમાં સ્થાન##ભારતમાં સ્થાન
| coordinates              = {{coord|21.0833|N|71.8000|E|display=inline}}
| subdivision_type         = દેશ
| subdivision_name         = {{flagu|ભારત}}
| subdivision_type1        = રાજ્ય
| subdivision_name1        = [[ગુજરાત]]
| subdivision_type2        = [[ગુજરાતના જિલ્લાઓ|જિલ્લો]]
| subdivision_name2        = [[ભાવનગર જિલ્લો|ભાવનગર]]
| established_title        = &lt;!-- Established --&gt;
| established_date         = 
| founder                  = 
| named_for                = 
| government_type          = 
| governing_body           = મહુવા નગરપાલિકા
| unit_pref                = Metric
| area_footnotes           = 
| area_rank                = 
| area_total_km2           = 7.07
| elevation_footnotes      = 
| elevation_m              = 128
| population_total         = 98,519
| population_as_of         = ૨૦૧૧
| population_rank          = 
| population_density_km2   = auto
| population_demonym       = 
| population_footnotes     = 
| timezone1                = [[ભારતીય માનાંક સમય|IST]]
| utc_offset1              = +૫:૩૦
| postal_code_type         = પિનકોડ
| postal_code              = ૩૬૪૨૯૦
| area_code_type           = ટેલિફોન કોડ
| area_code                = (૦૨૮૪૪)
| registration_plate       = GJ-4
| website                  = 
| footnotes                = 
}}
'''મહુવા''' [[ભારત]] દેશના પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલા [[ગુજરાત]] રાજ્યના [[સૌરાષ્ટ્ર]] વિસ્તારમાં આવેલા જિલ્લાઓ પૈકીના એક એવા [[ભાવનગર જિલ્લો|ભાવનગર જિલ્લા]]ના મહત્વના એવા [[મહુવા તાલુકો|મહુવા તાલુકા]]નું નગર છે જે આ તાલુકાનું વહીવટી મુખ્ય મથક પણ છે. 

== ભૂગોળ ==
[[File:Bhavani Mata Sea shore, Mahuva.jpg|alt=Mahuva Beach|center|thumb|ભવાની દરિયાકિનારો]]
મહુવા અરબી સાગરના ઉત્તર કિનારે દરિયા કાંઠે વસેલું શહેર છે અને શહેરમાં [[માલણ નદી]] વહે છે.

== ઉદ્યોગો ==
ઔદ્યોગીક દ્રષ્ટિએ સારી એવી ગતિથી વિકસતા આ મહુવામાં ઘણાં ઉદ્યોગો સ્થપાયા છે અને ડુંગળી માટે જાણીતા મહુવામાં ડિહાઇડ્રેશન-Dehydration ના કારખાના ઝડપભેર વિકસી રહ્યા છે. મહુવા ખેતીવાડી ઉત્પન્ન બજાર સમિતિ તેની વિશાળતમ ક્ષમતા માટે ગુજરાતભરમાં જાણીતું છે.

== ધાર્મિક સ્થળો ==
[[File:BAPS Mandir Mahuva.jpg|thumb|BAPS મંદિર, મહુવા]]
મહુવામાં આવેલું ભવાની માતાનું મંદિર પ્રખ્યાત છે. ઉપરાંત મહુવા તાલુકામાં આવેલું [[બગદાણા]] ગામ [[બજરંગદાસબાપા]] જેવા સંતના આગમનથી એક મોટુ યાત્રા સ્થળ બન્યુ છે. મહુવા [[સ્વામિનારાયણ સંપ્રદાય]]ના ભગતજી મહારાજનું જન્મ સ્થળ છે. જૈન ધર્મના નેમી સૂરિ મહારાજની પણ આ જન્મભુમી છે.

== જાણીતાં વ્યક્તિઓ ==
&lt;!--નોંધ: વિકિપીડિયામાં લેખ હોય તેવા જ વ્યક્તિઓના નામ અહીં મૂકવા --&gt;
* [[મોરારીબાપુ|મોરારી બાપુ]] ([[તલગાજરડા (તા.મહુવા)|તલગાજરડા]]) - જાણીતા કથાકાર.
* [[આશા પારેખ]]{{સંદર્ભ}} ([[કોંજળી (તા.મહુવા)|કોંજળી]]) - હિંદી ચલચિત્રોની અભિનેત્રી.
* [[બળવંત પારેખ|બળવંતરાય કલ્યાણજી પારેખ]] ([[કળસાર (તા.મહુવા)|કળસાર]]) - ફેવિકોલ કંપનીના સ્થાપક.&lt;ref&gt;{{cite news|title=Balvant Parekh, India's Fevicol Man, Dies|url=http://www.forbes.com/sites/naazneenkarmali/2013/01/27/balvant-parekh-indias-fevicol-man-dies/|access-date=૨ માર્ચ ૨૦૧૫|publisher=Forbes}}&lt;/ref&gt;
* [[છબીલદાસ મહેતા]] (મહુવા) - ગુજરાતના નવમા મુખ્યમંત્રી.

== હવામાન ==
{{Weather box
|location = મહુવા
|metric first = Yes
|single line = Yes

|Jan high C = 23
|Feb high C = 19
|Mar high C = 26
|Apr high C = 33
|May high C = 30
|Jun high C = 27
|Jul high C = 22
|Aug high C = 29
|Sep high C = 18
|Oct high C = 31
|Nov high C = 28
|Dec high C = 22

|Jan low C = 13
|Feb low C = 13
|Mar low C = 13
|Apr low C = 14
|May low C = 19
|Jun low C = 22
|Jul low C = 22
|Aug low C = 22
|Sep low C = 22
|Oct low C = 24
|Nov low C = 20
|Dec low C = 16
|source = [http://www.worldweatheronline.com/Mahuva-weather-averages/Gujarat/IN.aspx વર્લ્ડ વેધર ઓનલાઇન]
|date=જુલાઇ ૨૦૧૪
}}

== સંદર્ભ ==
{{Reflist}}

{{સ્ટબ}}

[[Category:ગુજરાતનાં શહેરો અને નગરો]]
[[Category:ગુજરાતનાં તાલુકા મથકો]]
[[શ્રેણી:મહુવા તાલુકો]]</text>
      <sha1>364qvjdis2jcym5smk6zflrm3v0g1o9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>મલાતજ (તા. સોજિત્રા)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18117</id>
    <revision>
      <id>887065</id>
      <parentid>884352</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T14:12:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>63183</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>887065</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4470" sha1="gvun62l3l6gj4ls0pghk0lcwmqmkont" xml:space="preserve">{{Infobox Indian jurisdiction
| type               = ગામ
| native_name        = મલાતજ
| state_name         = ગુજરાત
| district           = આણંદ
| taluk_names        = સોજિત્રા
| latd               = 22.536591
| longd              = 72.721809
| area_total         =
| altitude           =
| population_total   =
| population_as_of   =
| population_density =
| leader_title_1     =
| leader_name_1      =
| leader_title_2     =
| leader_name_2      =
| footnotes          =
| blank_title_1      = સગવડો
| blank_value_1      = [[પ્રાથમિક શાળા]], [[પંચાયતઘર]], [[આંગણવાડી]], દૂધની ડેરી
| blank_title_2      = મુખ્ય વ્યવસાય
| blank_value_2      = [[ખેતી]], [[ખેતમજૂરી]], [[પશુપાલન]]
| blank_title_3      = મુખ્ય ખેત-ઉત્પાદનો
| blank_value_3      = [[ઘઉં]],[[ડાંગર]], [[બાજરી]], [[તમાકુ]],&lt;br /&gt;[[બટાટા]], [[શક્કરીયાં]]  [[શાકભાજી]]
| blank_title_4      =
| blank_value_4      =
}}
'''મલાતજ (તા. સોજિત્રા)''' [[ભારત]] દેશના પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલા [[ગુજરાત|ગુજરાત રાજ્ય]]ના ચરોતર પ્રદેશમાં આવેલા [[આણંદ જિલ્લો|આણંદ જિલ્લા]]માં આવેલા કુલ ૮ (આઠ) તાલુકાઓ પૈકીના એક એવા [[સોજિત્રા તાલુકો|સોજિત્રા તાલુકા]]માં આવેલું એક ગામ છે. મલાતજ ગામના લોકોનો મુખ્ય વ્યવસાય [[ખેતી]], [[ખેતમજૂરી]] તેમ જ [[પશુપાલન]] છે. આ ગામમાં મુખ્યત્વે [[ઘઉં]], [[ડાંગર]], [[બાજરી]], [[તમાકુ]], [[બટાટા]], [[શક્કરીયાં]] તેમ જ અન્ય [[શાકભાજી]]ના પાકની [[ખેતી]] કરવામાં આવે છે. આ ગામમાં [[પ્રાથમિક શાળા]], [[પંચાયતઘર]], [[આંગણવાડી]] તેમ જ દૂધની ડેરી જેવી સવલતો પ્રાપ્ય થયેલી છે. આ ગામ જિલ્લા મથક [[આણંદ]]થી આશરે ૨૫ કિલોમીટર અને તાલુકા મથક [[સોજિત્રા]]થી આશરે ૬ કિલોમીટરના અંતરે આવેલું છે.

આ ગામમાં રણછોડરાયજીનું મંદિર આવેલું છે.

== જાણીતા વ્યક્તિઓ ==
* સંત [[છોટમ|કવિ છોટમ]] ‍(૨૩ માર્ચ ૧૮૧૨ - ૫ નવેમ્બર ૧૮૮૫) - [[ગુજરાતી ભાષા|ગુજરાતી]] તથા [[વ્રજ ભાષા]]માં ચારસોથી વધુ પદો-ભજનો કાવ્યોનું સર્જન.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.anand-ashram.com/creation-and-research/introduction-of-gujarati-saint-poet/|title=Introduction of Gujarati Saint Poet|date=2010-11-10|website=આનંદ આશ્રમ|access-date=2019-05-15}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=મલાતજમાં સંત કવિ છોટમની જન્મજયંતી ઉજવાઈ|url=http://sardargurjari.com/visitorm/mDetailView.aspx?NewsId=49288|website=sardargurjari.com|access-date=2019-05-15|archive-date=2020-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20200719043653/http://sardargurjari.com/visitorm/mDetailView.aspx?NewsId=49288|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* [[વ્રજલાલ કાલિદાસ શાસ્ત્રી]] (૨૬ નવેમ્બર ૧૮૨૫ - ૧૪ નવેમ્બર ૧૮૯૨) - ગુજરાતી સાહિત્યકાર અને વિદ્વાન.

== સંદર્ભ ==
{{Reflist}}

{{સોજિત્રા તાલુકામાં આવેલાં ગામો}}

{{ગુજરાત ગામ સ્ટબ}}


[[શ્રેણી:સોજિત્રા તાલુકો]]
[[શ્રેણી:ચરોતર]]</text>
      <sha1>gvun62l3l6gj4ls0pghk0lcwmqmkont</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ચર્ચા:સોમનાથ</title>
    <ns>1</ns>
    <id>23741</id>
    <revision>
      <id>887076</id>
      <parentid>887035</parentid>
      <timestamp>2025-06-28T05:25:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Aniket</username>
        <id>65</id>
      </contributor>
      <comment>/* ચેતવણી */ નવો વિભાગ</comment>
      <origin>887076</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="780" sha1="07qssr357gx3u4pc6g3vjx6yg3qd1ub" xml:space="preserve">== ડિલિશન ટેગ દુર કર્યુ ==

આ લેખમાં ફાલતુ કારણ સાથે ડિલિશન ટેગ મુક્યુ હતુ. તેને દુર કર્યુ છે. કારણ હતુ : '''chashama chh mate'''

== ચેતવણી ==

:: જો તમે ફરી વખત અહીના જુના સહયોગી સભ્યોના સંદેશાો પુરતા કારણ આપ્યા વગર દુર કરશો તો તમારી સામે કડક પગલા લઈ શકાશે. --[[સભ્ય:Aniket|અ ને કાંઈ નહી અ]] ([[સભ્યની ચર્ચા:Aniket|ચર્ચા]]) ૧૦:૫૫, ૨૮ જૂન ૨૦૨૫ (IST)</text>
      <sha1>07qssr357gx3u4pc6g3vjx6yg3qd1ub</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>મત્સ્યઉછેર</title>
    <ns>0</ns>
    <id>27179</id>
    <revision>
      <id>887064</id>
      <parentid>865877</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T14:04:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>63183</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>887064</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="107827" sha1="sdcrjw76xx249vdb05olsjzua939hon" xml:space="preserve">[[ચિત્ર:Aquaculturechile.jpg|right|thumb|300px|Aquaculture installations in southern Chile|alt=કિનારાને અડોઅડ આવેલી ઈમારતો અને પાર્શ્વદૃશ્યમાં જંગલ-આચ્છાદિત ટેકરી સાથેની કિનારાપટ્ટીની તસવીર.]]
[[ફિનફિશ]], [[મૉલસ્ક]], [[ક્રસ્ટેશન]] અને જળચર વનસ્પતિઓ જેવા મીઠા પાણી અને ખારા પાણીના સજીવોનું સંવર્ધન/ઉછેર કરવાને '''જળચરઉછેર''' કહે છે.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.providence.edu/polisci/students/aquaculture/EnvironmentalImpact.html |title=જળચરઉછેરની પર્યાવરણ પર અસર |access-date=2010-09-30 |archive-date=2004-08-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20040820172559/http://www.providence.edu/polisci/students/aquaculture/EnvironmentalImpact.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;જળચરઉછેરનો વિકાસ ચાલુ છેઃ સુધારેલી વ્યવસ્થાપન તકનિકો આ પદ્ધતિની પર્યાવરણ પરની અસરો ઘટાડી શકે છે. (અદ્યતન). &quot; સ્રોતઃ એન્જિનિયરિંગ એન્ડ ટેકનોલૉજી ફોર અ સસ્ટેનેબલ વર્લ્ડ 16.5 (2009): 20-22. ગૅલ એક્સપાન્ડેડ એકેડેમિક એએસએપી (ASAP). વેબ. 1 ઑક્ટોબર 2009. &lt;http://find.galegroup.com/‌gtx/‌start.do?prodId=EAIM{{Dead link|date=જુલાઈ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}.&gt;.&lt;/ref&gt; '''જળચર-ખેતી''' તરીકે પણ જાણીતા એવા આ જળચરઉછેરમાં જળચર સજીવોને નિયંત્રિત સ્થિતિમાં ઉછેરવામાં આવે છે, અને તેથી તે [[વ્યવસાયિક માછીમારી]] કરતાં અલગ પડે છે, જેમાં જંગલી માછલીઓને પકડવામાં આવે છે.&lt;ref name=&quot;AmericanHeritageDef&quot;&gt;[http://www.answers.com/topic/aquaculture અમેરિકન હેરિટેજની જળચરઉછેરની વ્યાખ્યા]&lt;/ref&gt; વ્યાવસાયિક જળચરઉછેર મનુષ્યો દ્વારા સીધા ઉપભોગમાં લેવાતાં માછલાં અને ઝીંગા-કરચલા જેવી શેલફિશોનો અડધોઅડધ જથ્થો પૂરો પાડે છે.&lt;ref&gt;[http://www.sciencedaily.com/releases/2009/09/090907162320.htm અભ્યાસમાં જાણવા મળ્યું કે, વિશ્વભરમાં ખવાતી માછલીઓમાંથી અડધોઅડધ હવે ઉછેર-કેન્દ્રોમાં ઉછેરેલી હોય છે] ''સાયન્સ ડેઈલી'' , સપ્ટેમ્બર 8, 2009.&lt;/ref&gt;

દરિયાઈ વાતાવરણમાં થતા જળચરઉછેરને [[દરિયાઈઉછેર]] તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. જળચરઉછેરના વિશેષ પ્રકારોમાં [[શેવાળઉછેર]] (દરિયાઈ વનસ્પતિ [[કૅલ્પ]]/[[સીવીડ]] અને અન્ય [[શેવાળ]]નું ઉત્પાદન), [[મત્સ્યઉછેર]], [[ઝીંગાંઉછેર]], [[કાલવ(ઑઈસ્ટર)ઉછેર]], [[કૃત્રિમ મોતી]] ઉછેરવા અને સુશોભન માછલીઓના ઉછેર અને વેચાણનો સમાવેશ થાય છે. તે માટેની વિશેષ પદ્ધતિઓમાં મત્સ્યઉછેર અને વનસ્પતિઉછેરને સાંકળતી, [[ઍક્વાપોનિક્સ]]નો સમાવેશ થાય છે.

== ઇતિહાસ ==
[[ચિત્ર:Delta Pride Catfish farm harvest.jpg|thumb|left|Workers harvest catfish from the Delta Pride Catfish farms in Mississippi|alt=આશરે [4] વ્યાસ ધરાવતી અને એટલી જ ઊંચી, ટપકતી, કપના આકારની, માછલીઓથી અડધોઅડધ ભરેલી જાળ ક્રેનના હાથા પર દરિયાની સપાટીથી ઉપર લટકે છે; નીચે પાણીમાં વીંટી-આકારના મોટા માળખા પર અને તેની આજુબાજુ 4 કામદારોની તસવીર.]]

[[ઓસ્ટ્રેલિયા]]ના [[વિક્ટોરિયા]]ના મૂળનિવાસી [[ગુન્ડિત્જ્મારા]] લોકો કદાચ છેક ઈ.સ. પૂર્વે 6000ના વખતથી બામ માછલી(ઈલ) ઉછેરતા હતા. તેમણે [[લેક કોન્દાહ]]ની નજીક જ્વાળામુખીના કારણે સર્જાયેલાં [[પૂરમેદાનો]]ના આશરે {{convert|100|km2|sqmi}}માં નહેર અને [[બંધ]]ની જટીલ રચના વિકસાવી હતી, અને તેઓ [[બામ માછલી]] પકડવા માટે ગૂંથેલી [[જાળ/ફંદા]] વાપરતા હતા, તેમ જ પકડેલી અને ધુમાડો આપીને સાચવી રાખેલી બામ માછલીઓ પર તેઓ આખું વર્ષ નભતા હતા તેવા પુરાવાઓ છે.&lt;ref&gt;
[http://www.abc.net.au/science/news/stories/s806276.htm ઍબરિજિનિઝ(ઑસ્ટ્રેલિયાના મૂળ વતનીઓ) કદાચ બામ માછલીઓને ઉછેરતા હતા, ઝૂંપડીઓ બાંધતા હતા] એબીસી (ABC) સાયન્સ ન્યૂઝ, 13 માર્ચ 2003.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.lakecondah.com/budjbim.html કોન્દાહ સરોવર ટકાઉક્ષમતા પ્રોજેક્ટ] {{Webarchive|url=https://archive.is/20130103171935/http://www.lakecondah.com/budjbim.html |date=2013-01-03 }} 18 ફેબ્રુઆરી 2010ના મેળવેલ.&lt;/ref&gt;

[[ચીન]]માં જળચરઉછેર અંદાજે ઈ.સ. પૂર્વે 2500માં શરૂ થયો હતો.&lt;ref&gt;{{
cite web
| url=http://www.fao.org/docrep/field/009/ag158e/AG158E02.htm
| title= History of Aquaculture
| publisher= Food and Agriculture Organization, United Nations
| access-date= August 23, 2009
}}&lt;/ref&gt; જ્યારે [[નદી]]ના [[પૂર]]ના પાણી ઓસરી જાય, ત્યારે કેટલીક માછલીઓ, ખાસ કરીને [[કાર્પ]] માછલી [[સરોવરો]]માં ફસાઈ જતી.  શરૂઆતના જળસંવર્ધકો [[નિમ્ફ]] અને [[રેશમના કીડા]]ના મળનો ઉપયોગ કરીને તેમનાં બાળબચ્ચાઓનું પેટ ભરતા, અને તેમને ખાતા. [[કાર્પ]] માછલીમાં આવેલા સારા [[જનનિક]] [[ઉત્પરિવર્તન]]ના કારણે [[ટેંગ રાજવંશ]] દરમ્યાન [[ગોલ્ડફિશ]](લાલ રંગની નાની ચીની કાર્પ માછલી) અસ્તિત્વમાં આવી હતી.

[[જાપાની]]ઓએ [[વનસ્પતિના બીજ]]ને આધારસપાટી તરીકે [[વાંસ]] અને, પાછળથી, જાળ અને [[કાલવ માછલી]]ના છીપલાં પૂરા પાડીને [[સીવીડ]](દરિયાઈ વનસ્પતિ)ને સંવર્ધિત કરી.

[[રોમનો]]એ તળાવોમાં માછલીઓનો ઉછેર કર્યો.&lt;ref&gt;{{
cite web | url=http://www.jstor.org/stable/529424 | title=The Harbor and Fishery Remains at Cosa, Italy, by Anna Marguerite McCann | publisher= Journal of Field Archaeology 6(4):291-311. | access-date= 10 September 2009}}&lt;/ref&gt;

રોમન જળચરઉછેર પદ્ધતિઓને મધ્ય [[યુરોપ]]ના, પૂર્વકાલીન [[ખ્રિસ્તી]] [[મઠો]]માં અપનાવવામાં આવી.&lt;ref&gt;
ઝિન્ગ્રાન, વી. જી., ઈન્ટ્રોડક્શન ટુ ઍક્વાકલ્ચર (જળચરઉછેરનો પરિચય). 1987, યુનાઈટેડ નેશન્સ વિકાસ કાર્યક્રમ, યુનાઈટેડ નેશન્સનું આહાર અને કૃષિ સંગઠન, નાઈજીરિયન ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ફોર ઓશનોગ્રાફી એન્ડ મરિન રિસર્ચ.&lt;/ref&gt; [[મધ્ય યુગ]] દરમ્યાન [[યુરોપ]]માં જળચરઉછેરનો ફેલાવો થયો, મોટી નદીઓ અને દરિયાકિનારાઓથી દૂર હોવાથી, ત્યાં માછલીઓ થોડા જ પ્રમાણમાં અથવા મોંઘી મળતી. 19મી સદીમાં પરિવહન ક્ષેત્રે આવેલા સુધારાઓને કારણે, દરિયાકાંઠાથી દૂર આવેલા જમીન વિસ્તારોમાં પણ માછલીઓ સરળતાથી અને સસ્તી મળતી થઈ, પરિણામે જળચરઉછેરની લોકપ્રિયતામાં ઘટાડો થયો.

[[હવાઈયનો]]એ મહાસાગરીય [[મત્સ્ય-તળાવો]] બાંધ્યા (જુઓ [[હવાઈયન જળચરઉછેર]]). અલેકોકો ખાતે, ઓછામાં ઓછા 1,000 વર્ષ પહેલાંનું એક મત્સ્ય-તળાવ તેનું નોંધનીય ઉદાહરણ છે.  પુરાણાકથાના [[મેનેહુણે]] વામન લોકોએ તેને બાંધ્યું હતું તેમ દંતકથા કહે છે.

1859માં [[પશ્ચિમ બ્લૂમફિલ્ડ, ન્યૂયોર્ક]]ના સ્ટિફન એઈન્સવર્થે [[વહેળાની ટ્રાઉટ]] માછલી સાથે પ્રયોગ કરવા શરૂ કર્યા.  1864 સુધીમાં, સેથ ગ્રીને [[રોચેસ્ટર, ન્યૂયોર્ક]] નજીક, કૅલેડોનિયા સ્પ્રિંગ્સ ખાતે એક વ્યાવસાયિક મત્સ્યઉછેર કેન્દ્ર સ્થાપ્યું હતું.  1866 સુધીમાં, [[કોનકોર્ડ, મેસ્સાચ્યુસેટ્સ]]ના ડૉ. ડબ્લ્યુ. ડબ્લ્યુ. ફ્લેચરની સામેલીગીરીથી, કૅનેડા અને [[યુનાઈટેડ સ્ટેટ્સ]] એમ બંનેમાં, કૃત્રિમ મત્સ્યઉછેર કેન્દ્રોનું કામ ચાલુ થઈ ગયું.&lt;ref&gt;મિલ્નેર, જેમ્સ ડબ્લ્યુ. (1874). &quot;ધ પ્રોગ્રેસ ઓફ ફિશ-કલ્ચર ઈન ધ યુનાઈટેડ સ્ટેટ્સ (યુનાઈટેડ સ્ટેટ્સમાં મત્સ્ય-ઉછેરની પ્રગતિ)&quot;. 1872 અને 1873 માટે કમિશનરનો યુનાઈટેડ સ્ટેટ્સ કમિશન ઓફ ફિશ એન્ડ ફિશરિઝ અહેવાલ. 535 – 544 &lt;http://penbay.org/cof/cof_1872_1873.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230522052033/https://penbay.org/cof/cof_1872_1873.html |date=2023-05-22 }}&gt;&lt;/ref&gt; 1889માં જ્યારે ન્યૂફાઉન્ડલૅન્ડમાં [[દિલ્ડો આઇલૅન્ડ]] મત્સ્યઉછેર કેન્દ્ર ખોલવામાં આવ્યું, ત્યારે તે વિશ્વનું સૌથી મોટું અને સૌથી વિકસિત મત્સ્યઉછેર કેન્દ્ર હતું.

[[કૅલિફોર્નિયનો]] જંગલી [[કૅલ્પ]]ને પકડતા હતા અને અંદાજે 1900 આસપાસ તેમણે પુરવઠાને જાળવવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો, પાછળથી તેને યુદ્ધકાળના સ્રોત તરીકે જાહેર કરવામાં આવી હતી.&lt;ref&gt;
પીટર નેઉશુલ, સીવીડ ફોર વૉરઃ કૅલિફોર્નિયાનું વિશ્વ યુદ્ધ I કેલ્પ ઉદ્યોગ, ટેકનોલૉજી અને ઉછેર 30 (જુલાઈ 1989), 561-583.&lt;/ref&gt;

[[ચિત્ર:Fresh tilapia.jpg|thumb|Tilapia, a commonly farmed fish due to its adaptability|alt=ઊભા તાર અથવા લાકડી પર પાણીની સપાટીથી ઉપર લટકતી 5 કે તેથી વધુ માછલીઓની તસવીર]]

== 21મી સદીમાં ==
2007 મુજબ, ઉછેરવામાં આવતી આશરે 430 (97%) [[જાતિઓ]]ને 20મી સદી દરમ્યાન માનવ-ઉપયોગ માટે અનુકૂળ બનાવવામાં આવી હતી, જેમાંથી અંદાજે 106 જેટલીનો સમાવેશ તો 2007ના એક દશકા પહેલાં જ કરવામાં આવ્યો હતો. ખેતીની લાંબા-ગાળાની અગત્યતાને જોતાં, એ નોંધવું રસપ્રદ રહેશે કે આજની તારીખે, ભૂચર વનસ્પતિઓની જાણીતી જાતિઓના માત્ર 0.08%ને અને ભૂચર પ્રાણીઓની જાણીતી જાતિઓના માત્ર 0.0002%ને મનુષ્યના ઉપયોગ અર્થે કેળવવામાં આવી છે, જ્યારે તેની તુલનામાં, દરિયાઈ વનસ્પતિઓની જાણીતી જાતિઓમાંથી 0.17%ને અને દરિયાઈ પ્રાણીઓની જાણીતા જાતિઓમાંથી 0.13%ને મનુષ્યના ઉપયોગ અર્થે કેળવવામાં આવી છે. મનુષ્યના ઉપયોગ અર્થે કેળવવાની પ્રક્રિયા લાક્ષણિક ઢબે એક દાયકાનું વૈજ્ઞાનિક સંશોધન માગી લે છે. &lt;ref name=&quot;DuarteMarbaHolmer&quot;&gt;
http://www.sciencemag.org/cgi/content/full/sci;316/5823/382&lt;/ref&gt; જેમાં મનુષ્ય-જીવનનો સારો એવો ભોગ લેવાય છે તે ભૂચર પ્રાણીઓને કેળવવાની પ્રક્રિયા કરતાં, જળચર જાતિઓને કેળવવી મનુષ્ય માટે ઘણી ઓછી જોખમરૂપ રહી છે. મનુષ્યના મોટા ભાગના મુખ્ય રોગો પાળેલાં પ્રાણીઓમાંથી ઉદ્ભવ્યા છે.&lt;ref&gt;{{
cite book
|authorlink=Jared Diamond
|title=[[Guns, Germs, and Steel]]
|year=2005
|publisher=[[W.W. Norton &amp; Company, Inc.]]
|location=[[New York, New York]]
|ISBN=978-0-393-06131-4
}}&lt;/ref&gt; સૌથી ચેપી રોગોની જેમ, [[શીતળા]] અને [[ડિપ્થેરિયા]] જેવા રોગો, પ્રાણીઓમાંથી મનુષ્યોમાં આવ્યા છે.  દરિયાઈ જાતિઓમાંથી હજી સુધી કોઈ તુલનાત્મક વિષપણું ધરાવતા મનુષ્ય [[રોગજનકો]] ઉદ્ભવ્યા નથી.

[[જંગલી માછીમારી ક્ષેત્રો]]માં આવેલી સ્થિરતા અને લોકપ્રિય દરિયાઈ જાતિઓના [[વધુ પડતા શોષણ]] ઉપરાંત, ઊંચી ગુણવત્તાના પ્રોટીનની વધતી જતી માંગ, જળચરસંવર્ધકોને અન્ય દરિયાઈ જાતિઓને મનુષ્ય ઉપયોગ માટે અનુકૂળ બનાવવા માટે પ્રોત્સાહન આપે છે.&lt;ref&gt;
&quot;એફએઓ(FAO): 'ફિશ ફાર્મિંગ ઈઝ ધ વે ફોરવર્ડ (મત્સ્ય ઉછેર એ પ્રગતિની દિશામાં એક પગલું છે).' (વિશાળ ચિત્ર) (આહાર અને કૃષિ વહીવટ-વ્યવસ્થાનો 'માછીમારીની સ્થિતિ અને જળચરઉછેર' અહેવાલ).&quot; ધ ઈકૉલોજિસ્ટ 39.4 (2009): 8-9. ગૅલ એક્સપાન્ડેડ એકેડેમિક એએસએપી (ASAP). વેબ. 1 ઑક્ટોબર 2009. &lt;http://find.galegroup.com/gtx/start.do?prodId=EAIM.&gt;.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;uscnews.usc.edu&quot;&gt;&quot;[http://uscnews.usc.edu/science_technology/all_about_fish_and_oyster_farming.html ધ કેસ ફોર ફિશ એન્ડ ઓઈસ્ટર ફાર્મિંગ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090512061109/http://uscnews.usc.edu/science_technology/all_about_fish_and_oyster_farming.html |date=2009-05-12 }},&quot; કાર્લ માર્ઝિઅલી, દક્ષિણ કૅલિફોર્નિયા યુનિવર્સિટી ટ્રોજન ફેમિલી મૅગેઝિન, મે 17, 2009.&lt;/ref&gt;

== ઉત્પાદન જથ્થો ==
2004માં, વિશ્વનાં માછીમારી ક્ષેત્રોનું કુલ ઉત્પાદન {{convert|140500000|t}} હતું, જેમાંથી {{convert|45500000|t}} જેટલો અથવા લગભગ 32% હિસ્સો જળચરઉછેરમાંથી ઉપજ્યો હતો.&lt;ref name=&quot;SOPHIA 2006&quot;&gt;એફએઓ ([[FAO]]) (2006) [http://www.fao.org/docrep/009/A0699e/A0699e00.htm વિશ્વનાં માછીમારી-ક્ષેત્રો સ્થિતિ અને જળચરઉછેર (સોફિયા- SOPHIA)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080412024350/http://www.fao.org/docrep/009/A0699e/A0699e00.htm |date=2008-04-12 }}&lt;/ref&gt; વિશ્વભરમાં જળચરઉછેરનો વૃદ્ધિ દર જળવાઈ રહ્યો છે અને ઝડપથી વધી રહ્યો છે, જે છેલ્લાં ત્રીસ વર્ષોથી સરેરાશ દર વર્ષે લગભગ 8 ટકા જેટલો છે, પરંતુ તેમાં [[જંગલી માછીમારી ક્ષેત્રો]]નો હિસ્સો છેલ્લા દશકાથી એકધારો સમાન રહ્યો હતો.

{| class=&quot;wikitable collapsible collapsed&quot;
|-
! colspan=&quot;7&quot; style=&quot;text-align:left;width:480px&quot;| '''વિવિધ જાતિ-સમૂહોનો સરેરાશ વાર્ષિક વૃદ્ધિ દર''' &lt;ref name=&quot;SOPHIA 2006&quot;/&gt;
|-
! સમયગાળો
! ક્રસ્ટેશન
! મૉલસ્ક
! મીઠા જળની&lt;br /&gt;માછલી
! મીઠા-ખારા જળની&lt;br /&gt;માછલી
! દરિયાઈ&lt;br /&gt;માછલી
! કુલ
|-
|  1970–2004
|  18.9
|  7.7
|  9.3
|  7.3
|  10.5
|  8.8
|-
|  1970–1980
|  23.9
|  5.6
|  6.0
|  6.5
|  14.1
|  6.2
|-
|  1980–1990
|  24.1
|  7.0
|  13.1
|  9.4
|  5.3
|  10.8
|-
|  1990–2000
|  9.1
|  11.6
|  10.5
|  6.5
|  12.5
|  10.5
|-
| 2000–2004
|  19.2
|  5.3
|  5.2
|  5.8
|  9.6
|  6.3
|}

{| class=&quot;wikitable collapsible collapsed&quot;
|-
! colspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align:left;width:280px&quot;|'''2004માં મુખ્ય જાતિ-સમૂહો''' 
|-
! જાતિ-સમૂહ
! મિલિયન [[ટન]]&lt;ref name=&quot;SOPHIA 2006&quot;/&gt;
|-
|  [[મીઠા જળની માછલી]]ઓ
|  style=&quot;text-align:right&quot;| 23.87
|-
|  [[મૉલસ્ક]]
|  style=&quot;text-align:right&quot;| 13.93
|-
|  [[જળચર વનસ્પતિ]]ઓ
|  style=&quot;text-align:right&quot;| 13.24
|-
|  [[ખારા-મીઠા જળની માછલી]]ઓ
|  style=&quot;text-align:right&quot;| 3.68
|-
|  [[ક્રસ્ટેશન]]
|  style=&quot;text-align:right&quot;| 2.85
|-
|  [[દરિયાઈ માછલી]]ઓ
|  style=&quot;text-align:right&quot;| 1.45
|-
|  અન્ય [[જળચર પ્રાણી]]ઓ
|  style=&quot;text-align:right&quot;| 0.38
|}

[[ચિત્ર:Common carp.jpg|thumb|right|જળચરઉછેરમાં કાર્પ એક અગત્યની માછલી છે]]

{| class=&quot;wikitable collapsible expanded&quot;
|-
! colspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align:left;width:280px&quot;| '''2004માં ટોચના દસ જાતિ-સમૂહો''' 
|-
! જાતિ-સમૂહ
! મિલિયન [[ટન]]&lt;ref name=&quot;SOPHIA 2006&quot;/&gt;
|-
|  [[કાર્પ]] અને અન્ય [[સાઈપ્રિનિડ]]
|  style=&quot;text-align:right&quot;| 18.30
|-
|  [[કાલવ માછલી]] (ઓઈસ્ટર)
|  style=&quot;text-align:right&quot;| 4.60
|-
|  [[ક્લેમ]], [[કૉકલ]], [[આર્ક શેલ]]
|  style=&quot;text-align:right&quot;| 4.12
|-
|  અન્ય પરચૂરણ [[મીઠા જળની માછલી]]ઓ
|  style=&quot;text-align:right&quot;| 3.74
|-
|  [[ઝીંગાં]](શ્રિંપ) અને [[પ્રૉન]]
|  style=&quot;text-align:right&quot;| 2.48
|-
|  [[સેલ્મોન]], [[ટ્રાઉટ]], [[સ્મેલ્ટ]]
|  style=&quot;text-align:right&quot;| 1.98
|-
|  [[મસલ]] (બે છીપવાળી શંખ)
|  style=&quot;text-align:right&quot;| 1.86
|-
|  [[ટિલાપિયા]] અને અન્ય [[સિચ્લિડ]]
|  style=&quot;text-align:right&quot;| 1.82
|-
|  [[સ્કૉલપ]], [[પિક્ટેન]]
|  style=&quot;text-align:right&quot;| 1.17
|-
|  પરચૂરણ દરિયાઈ [[મૉલસ્ક]]
|  style=&quot;text-align:right&quot;| 1.07
|}

જળચરઉછેર એ ખાસ કરીને ચીનમાં એક અગત્યની આર્થિક પ્રવૃત્તિ ગણાય છે. 1980થી 1997ની વચ્ચે, ચાઈનીઝ બ્યુરો ઓફ ફિશરિઝએ આપેલા અહેવાલ અનુસાર, ચીનમાં જળચરઉછેરનું ઉત્પાદન વાર્ષિક 16.7 ટકાના દરે વધ્યું હતું, અને {{convert|1900000|t}}માંથી આશરે {{convert|23000000|t}} સુધી પહોંચી ગયું હતું.  2005માં, ચીને વિશ્વ ઉત્પાદનનો 70% હિસ્સો આપ્યો હતો.&lt;ref&gt;
[http://www.wired.com/wired/archive/12.05/fish.html વાયર્ડ 12.05: ભૂરા પાણીની ક્રાંતિ]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
[http://www.washingtonpost.com/ac2/wp-dyn/A31159-2005Jan23?language=printer washingtonpost.com: મત્સ્ય ઉછેરનું વરદાન કાંટા વિનાનું નથી]&lt;/ref&gt; યુ.એસ.માં તે અત્યારે ખાદ્ય ઉત્પાદનનાં સૌથી ઝડપથી વૃદ્ધિ પામતાં ક્ષેત્રોમાંનું એક છે.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.providence.edu/polisci/students/aquaculture/EnvironmentalImpact.html |title=આર્કાઇવ ક .પિ |access-date=2010-09-30 |archive-date=2004-08-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20040820172559/http://www.providence.edu/polisci/students/aquaculture/EnvironmentalImpact.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

[[ચિત્ર:Fish farming in High Island, Hong Kong.jpg|thumb|right|હાઈ આઇલૅન્ડ, હોંગકોંગના કિનારાથી દૂર સમુદ્રમાં દરિયાઈઉછેર]]

{| class=&quot;wikitable collapsible expanded&quot;
|-
! colspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align:left;width:220px&quot;| '''2004માં ટોચના દસ જળચરઉછેર ઉત્પાદકો''' 
|-
! દેશ
! મિલિયન [[ટન]]&lt;ref name=&quot;SOPHIA 2006&quot;/&gt;
|-
|  [[ચીન]]
|  style=&quot;text-align:right&quot;| 30.61
|-
|  [[ભારત]]
|  style=&quot;text-align:right&quot;| 2.47
|-
|  [[વિયેતનામ]]
|  style=&quot;text-align:right&quot;| 1.20
|-
|  [[થાઈલૅન્ડ]]
|  style=&quot;text-align:right&quot;| 1.17
|-
|  [[ઇન્ડોનેશિયા]]
|  style=&quot;text-align:right&quot;| 1.05
|-
|  [[બાંગ્લાદેશ]]
|  style=&quot;text-align:right&quot;| 0.91
|-
|  [[જાપાન]]
|  style=&quot;text-align:right&quot;| 0.78
|-
|  [[ચીલી]]
|  style=&quot;text-align:right&quot;| 0.67
|-
|  [[નોર્વે]]
|  style=&quot;text-align:right&quot;| 0.64
|-
|  [[યુનાઈટેડ સ્ટેટ્સ]]
|  style=&quot;text-align:right&quot;| 0.61
|-
|  અન્ય દેશો
|  style=&quot;text-align:right&quot;| 5.35
|-
|  કુલ
|  style=&quot;text-align:right&quot;| 45.47
|}

સમગ્ર યુ. એસ.ના ઝીંગાં વપરાશનો લગભગ 90% હિસ્સો, ઉછેર પામેલો અને આયાત પામેલો હોય છે.&lt;ref&gt;
[http://www.fao.org/docrep/007/y5600e/y5600e00.HTM વિશ્વનાં માછીમારી-ક્ષેત્રોની સ્થિતિ અને જળચરઉછેર (સોફિયા- SOFIA) 2004]&lt;/ref&gt; તાજેતરનાં વર્ષોમાં દક્ષિણ [[ચીલી]]માં, ખાસ કરીને ચીલીના સૌથી ઝડપથી વિકસતા શહેર, [[પુઈર્ટો મોન્ટ્ટ]]માં, [[સૅલ્મોન]] જળચરઉછેર એક મુખ્ય નિકાસ બની ગયું છે.

== અતિરેકભર્યો અહેવાલ ==
અહેવાલ અનુસારના જળચરઉછેરનાં ઉત્પાદનની દૃષ્ટિએ, ચીન વિશ્વભરમાં ઘણું આગળ છે. અહેવાલ પ્રમાણે તેમનું કુલ ઉત્પાદન, બાકીના આખા વિશ્વના ઉત્પાદન કરતાં બમણું હતું. જો કે, ચીનનાં પરિણામોની ચોક્કસતા અંગે પ્રશ્નો છે.

2001માં, માછીમારીના વિજ્ઞાનીઓ રેગ વોટ્સન અને [[ડેનિયલ પૌલી]]એ ''નેચર'' (Nature)ને લખેલા એક પત્રમાં ચિંતાઓ વ્યક્ત કરી હતી, કે ચીન 1990ના દાયકાથી જંગલી માછીમારી ક્ષેત્રોમાંથી પકડવામાં આવતા તેના જથ્થા બાબતે અતિરેકભર્યો અહેવાલ આપી રહ્યું હતું.&lt;ref&gt;વોટ્સન, રેગ અને પૌલી, ડેનિયલ (2001) [http://www.mindfully.org/Water/Fish-Catch-Distortions.htm ''વિશ્વના માછીમારી-ક્ષેત્રોમાં માછલી પકડવાના વલણોમાં યોજનાબદ્ધ વિકૃતિ'' ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100531152626/http://www.mindfully.org/Water/Fish-Catch-Distortions.htm |date=2010-05-31 }} ''નેચર'' ને પત્ર, 414: 534.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;પિઅરસન, હેલન (2001) [http://www.nature.com/nature/journal/v414/n6863/full/414477b.html ''મૉડેલ માછલીમાં ચોખ્ખી પડતી દર્શાવતું હોવાથી ચીન પકડાઈ ગયું'' ] નેચર 414, 477. ડીઓઆઈ (doi) 10.1038/35107216&lt;/ref&gt; તેમણે કહ્યું કે તેમાં 1988થી પકડવામાં આવેલો વૈશ્વિક જથ્થો વાર્ષિક ધોરણે 300,000 ટનથી વધી રહ્યો હતો તેમ દર્શાવવામાં આવ્યું હતું, જ્યારે ખરેખર તે વાર્ષિક ધોરણે 350,000 ટનથી ઘટી રહ્યો હતો. વોટ્સન અને પૌલીનું સૂચન હતું કે આ કદાચ ચીનની નીતિઓ સાથે સંબંધિત હોઈ શકે, જેમાં અર્થતંત્રનું નિયમન કરતાં રાજ્ય તંત્રોને ઉત્પાદન વધારવાનું કામ પણ સોંપાયેલું હોય છે. વધુમાં, તાજેતરના સમય સુધી, ચીની અધિકારીઓની બઢતી, તેમના પોતાના વિસ્તારમાં થતી ઉત્પાદન વૃદ્ધિ પર આધારિત હતી.&lt;ref&gt;હેઈલપ્રિન, જ્હોન (2001) [http://www.seaaroundus.org/OtherWebsites/2001/CaliforniaFish_29Nov01.pdf ચીનના ખોટા અહેવાલ મહાસાગરીય માછલીઓના પકડાયેલા જથ્થામાં આવેલા નાટકીય ઘટાડાને ઢાંકી રહ્યા છે] ''અસોસિએટેડ પ્રેસ'' , 29 નવેમ્બર 2001.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;રેવિલ, વિલિયમ (2002) [https://web.archive.org/web/20120118165321/http://www.seaaroundus.org/newspapers/2002/IrishTimes_14Mar02.pdf આંકડાઓમાં કંઈક શંકાસ્પદ છે] ''ધ આઈરિશ ટાઈમ્સ'' , 14 માર્ચ 2002&lt;/ref&gt;

ચીન આ દાવા સામે વાંધો ઉઠાવે છે. સત્તાવાર [[ક્ષિન્હુઆ (Xinhua) ન્યૂઝ એજન્સી]]એ કૃષિ મંત્રાલયના ફિશરિઝ ઓફ બ્યુરોના ડાયરેક્ટર જનરલ, યાંગ જિયાનને એવું કહેતાં ટાંક્યા હતા, કે ચીનના આંકડા &quot;મૂળભૂત રીતે સાચા&quot; છે.&lt;ref&gt;[http://www.seaaroundus.org/OtherWebsites/2001/WorldCatch_17Dec01.pdf તેણે પકડેલી માછલીઓના જથ્થા અંગે અતિરેકભર્યો અહેવાલ આપ્યાના દાવા સામે ચીન વાંધો નોંધાવે છે] ''અસોસિએટેડ પ્રેસ'' , 17 ડિસેમ્બર 2002.&lt;/ref&gt; અલબત્ત, [[એફએઓ(FAO)]] સ્વીકારે છે કે ચીનના લેખિત આંકડાકીય પરિણામોની વિશ્વસનીયતા બાબતે કેટલાક પ્રશ્નો છે, અને તે અત્યારે ચીન તરફથી મળતી જળચરઉછેર સહિતની માહિતી પર, બાકીના વિશ્વથી અલગ રીતે કામ કરે છે.&lt;ref&gt;એફએઓ([[FAO]]) (2006) [ftp://ftp.fao.org/docrep/fao/009/a0699e/a0699e.pdf વિશ્વનાં માછીમારી-ક્ષેત્રોની સ્થિતિ અને જળચરઉછેર (સોફિયા- SOPHIA)] {{Webarchive|url=https://wayback.archive-it.org/all/20130518071948/ftp://ftp.fao.org/docrep/fao/009/a0699e/a0699e.pdf |date=2013-05-18 }}, પૃ. 5.&lt;/ref&gt;

== પદ્ધતિઓ ==
=== દરિયાઈઉછેર ===
{{Main|Mariculture}}
[[સમુદ્રજળ]]માં, સામાન્ય રીતે તટીય પાણીમાં આશ્રિત દરિયાઈ સજીવોના ઉછેર માટે [[દરિયાઈઉછેર]] (મૅરીકલ્ચર) શબ્દ વાપરવામાં આવે છે.  વિશેષ કરીને, દરિયાઈ માછલીનો ઉછેર એ દરિયાઈઉછેરનું ઉદાહરણ છે, અને તે ઉપરાંત દરિયાઈ ક્રસ્ટેશનો (જેમ કે [[ઝીંગા]]), મૉલસ્ક (જેમ કે [[કાલવ માછલી]]) અને સીવીડ (દરિયાઈ વનસ્પતિ) પણ દરિયાઈ-ખેતીનાં ઉદાહરણો છે.

=== સંકલિત ===
{{Main|Integrated Multi-trophic Aquaculture}}
[[ઈન્ટીગ્રેટેડ મલ્ટી-ટ્રોફિક ઍક્વાકલ્ચર]] (IMTA) પદ્ધતિમાં એક જાતિની આડપેદાશો(કચરા)ને બીજી જાતિના ખોરાક ([[ખાતર]], [[આહાર]]) તરીકે પુનઃચક્રિત કરવામાં આવે છે. ટકાઉ પર્યાવરણ (બાયોમિટિગેશન), આર્થિક સ્થિરતા (ઉત્પાદ વૈવિધ્ય અને જોખમમાં ઘટાડો) અને સામાજિક સ્વીકાર્યપણું (વધુ સારી વ્યવસ્થાપન પદ્ધતિઓ) ધરાવતી સંતુલિત વ્યવસ્થાઓ રચવા માટે, આહાર માટેના જળચરઉછેર(ઉ.દા. [[માછલી]], [[ઝીંગા]])ને અકાર્બનિક તત્ત્વો તારવનાર (ઉ.દા. [[સીવીડ]] – દરિયાઈ વનસ્પતિ) અને કાર્બનિક તત્ત્વો તારવનાર (ઉ.દા. [[શેલ ફિશ]]) જળચરઉછેર સાથે સંયોજિત કરવામાં આવે છે.&lt;ref name=&quot;Chopin et al. 2001&quot;&gt;ચોપિન ટી, બુસ્ચમૅન એએચ, હોલિંગ સી, ટ્રોએલ એમ, કૌત્સ્કી એન, નીઓરી એ, ક્રામેર જીપી, ઝેર્તુચે-ગોન્ઝાલેઝ જેએ, યેરિશ સી અને નીફસ સી. 2001. દરિયાઈ જળચરઉછેરમાં સીવીડ(દરિયાઈ વનસ્પતિ)ને ઉપયોગમાં લેવીઃ ટકાઉપણા માટેની ચાવી. જર્નલ ઓફ સાયકોલૉજી 37: 975-986.&lt;/ref&gt;

&quot;મલ્ટી-ટ્રોફિક&quot; શબ્દ ભિન્ન ભિન્ન [[ટ્રોફિક(trophic)]] અથવા [[પોષક તત્ત્વો]] ધરાવનારી [[જાતિઓ]]ને એક જ વ્યવસ્થા તંત્રમાં સમાવવાનું સૂચવે છે.&lt;ref name=&quot;Chopin 2006&quot;&gt;ચોપિન ટી. 2006. સંકલિત બહુ-ટ્રોફિક (મલ્ટી-ટ્રોફિક) જળચરઉછેર. એ શું છે, અને તમારે શા માટે તેની ચિંતા કરવી જોઈએ... અને તેને બહુ-ઉછેર (પોલીકલ્ચર) સાથે ગૂંચવશો નહીં. નોર્થન ઍક્વાકલ્ચર, વોલ્યુમ 12, નં. 4, જુલાઈ/ઑગસ્ટ 2006, પૃ. 4.&lt;/ref&gt; માત્ર સમાન ટ્રોફિક સ્તરની વિવિધ માછલીઓની જાતિઓનો સહ-ઉછેર કરવામાં આવતો હતો તે જૂના-સમયની જળચર [[પોલીકલ્ચર]]ની પદ્ધતિ અને આ નવી પદ્ધતિ વચ્ચેનો આ એક સંભવતઃ તફાવત કહી શકાય. આ કિસ્સામાં, આ તમામ સજીવો કેટલાક [[એકમેકને કારણે થતા વિશેષ ફાયદાઓ]] સહિતની, સમાન જૈવિક અને રાસાયણિક પ્રક્રિયાઓ વહેંચે છે, જે સંભવતઃ [[પર્યાવરણતંત્ર]]માં નોંધપાત્ર બદલાવો લાવવા તરફ દોરી શકે. કેટલાક પરંપરાગત પોલીકલ્ચર વ્યવસ્થાતંત્રો, ખરેખર, એક જ તળાવમાં વિસ્તૃત ઉછેર(ઓછી તીવ્રતા, ઓછું વ્યવસ્થાપન)ના ભાગ રૂપે, [[ખૂણાખાંચરા]]માં રહેતી, જાતિઓની વધુ વિવિધતા ધરાવતા હોય એવું બની શકે. આઈએમટીએ(IMTA)માં &quot;ઈન્ટીગ્રેટેડ(સંકલિત)&quot; શબ્દ એકબીજાના સામીપ્યમાં, જળના માધ્યમથી રૂપાંતરિત થતા પોષણ અને ઊર્જાથી જોડાયેલી, વિવિધ જાતિઓના વધુ સઘન ઉછેરને સૂચવે છે.

આદર્શ રીતે, એક આઈએમટીએ (IMTA) વ્યવસ્થાતંત્રમાં જૈવિક અને રાસાયણિક પ્રક્રિયાઓ સંતુલનમાં હોવી ઘટે.  પર્યાવરણતંત્રનાં વિવિધ કાર્યો પૂરાં પાડતી ભિન્ન ભિન્ન જાતિઓની યોગ્ય પસંદગી અને પ્રમાણથી આ પ્રાપ્ત કરી શકાય છે.  સહ-ઉછેર પામતી જાતિઓ લાક્ષણિક રીતે માત્ર [[જૈવશુદ્ધિકારકો]] (બાયોફિલ્ટર) કરતાં કંઈક વધુ હોય છે; તે વેપારી મૂલ્ય ધરાવતા લણણી કરી શકાય તેવા પાક હોય છે.&lt;ref name=&quot;Chopin 2006&quot;/&gt; એક કાર્યરત આઈએમટીએ (IMTA) વ્યવસ્થાતંત્ર, સહ-ઉછેર પામતી જાતિઓને થતા પારસ્પરિક ફાયદાઓના આધારે વધારે કુલ ઉત્પાદન આપી શકે છે અને [[પર્યાવરણતંત્રના સ્વાસ્થ્ય]]ને સુધારે છે, ભલે પછી ટૂંકા ગાળામાં તેની વ્યક્તિગત જાતિનું ઉત્પાદન, [[એક જ જાતિનો ઉછેર]] કરતી વ્યવસ્થા(મોનોકલ્ચર)માં હોય છે તેના કરતાં ઓછું હોય.&lt;ref name=&quot;Neori et al. 2004&quot;&gt;નીઓરી એ, ચોપિન ટી, ટ્રોએલ એમ, બુસ્ચમૅન એએચ, ક્રામેર જીપી, હોલિંગ સી, શ્પિજેલ એમ અને યારિશ સી. 2004. સંકલિત જળચરઉછેરઃ તાર્કિક આધાર, ક્રમિક વિકાસ અને આધુનિક દરિયાઈઉછેરમાં સીવીડ જૈવ-નીતરણ (બાયોફિલ્ટ્રરેશન) પર ભાર મૂકતી ઉત્તમ વ્યવસ્થા. ઍક્વાકલ્ચર 231: 361-391.&lt;/ref&gt;

કેટલીક વખત &quot;ઈન્ટીગ્રેટેડ ઍક્વાકલ્ચર (સંકલિત જળચરઉછેર)&quot; શબ્દને પાણીના સ્થળાંતર થકી એક-જ-જાતિના-ઉછેર(મોનોકલ્ચર્સ)ના એકીકરણને વર્ણવવા માટે વાપરવામાં આવે છે.&lt;ref name=&quot;Neori et al. 2004&quot;/&gt; અલબત્ત, તમામ ઉદ્દેશો અને હેતુઓમાં, &quot;આઈએમટીએ(IMTA)&quot; અને &quot;સંકલિત જળચરઉછેર (ઈન્ટીગ્રેટેડ ઍક્વાકલ્ચર)&quot; શબ્દપ્રયોગો માત્ર તેમના વર્ણનના પ્રમાણમાં જુદા પડે છે. [[ઍક્વાપોનિક્સ]], વિભાગીય જળચરઉછેર, આઈએએએસ (IAAS - ઈન્ટીગ્રેટેડ એગ્રીકલ્ચર-ઍક્વાકલ્ચર સિસ્ટમ્સ – સંકલિત કૃષિ-જળચરઉછેર વ્યવસ્થાઓ), આઈપીયુએએસ (IPUAS - ઈન્ટીગ્રેટેડ પેરી-અર્બન-ઍક્વાકલ્ચર સિસ્ટમ્સ), અને આઈએફએએસ (IFAS - ઈન્ટીગ્રેટેડ ફિશરિઝ-ઍક્વાકલ્ચર સિસ્ટમ્સ – સંકલિત માછીમારી ક્ષેત્રો-જળચરઉછેર વ્યવસ્થાઓ) એ આઈએમટીએ(IMTA) વિભાવનાનાં અન્ય રૂપાંતરો છે.

== જાતિ-સમૂહો ==
=== ફિનફિશ ===
{{Main|Fish farming}}
ફિનફિશનો ઉછેર એ જળચરઉછેરનું સૌથી પ્રચલિત રૂપ છે. તેમાં સામાન્ય રીતે ટાંકીઓ, તળાવો, અથવા સમુદ્રના આંતરેલા વિસ્તારોમાં વ્યાવસાયિક ઢબે માછલીઓને આહાર માટે ઉછેરવામાં આવે છે. મનોરંજન/શોખ માટે [[માછલી પકડવા]] માટે અથવા કોઈ જાતિની કુદરતી સંખ્યામાં ઉમેરો કરવા માટે જંગલી સ્રોતોમાં બાળ માછલીઓને છોડતી સવલતને સામાન્ય રીતે ફિશ [[હૅચરી]] (મત્સ્ય ઉછેરકેન્દ્ર) કહેવામાં આવે છે. મત્સ્ય ઉછેરકેન્દ્રોમાં ઉછેરવામાં આવતી માછલીઓની જાતિઓમાં [[સૅલ્મોન]], [[મોટી આંખવાળી ટ્યૂના]], [[કાર્પ]], [[ટિલાપિયા]], [[કૅટ ફિશ]] અને [[કૉડ]]નો સમાવેશ થાય છે.&lt;ref&gt;{{
cite web
|first=Audrey |last=McAvoy
|url=http://abcnews.go.com/Business/wireStory?id=8905220
|title=Hawaii regulators approve first US tuna farm
|publisher=''[[The Associated Press]]''
|date=October 24, 2009
|access-date=April 9, 2010
}}&lt;/ref&gt;


ભૂમધ્ય સમુદ્રમાં, નાની [[ભૂરાં પંખવાળી ટ્યૂના]]ને જાળમાં ફસાવવામાં આવે છે અને ધીમે ધીમે કિનારા તરફ ખેંચી જવામાં આવે છે. ત્યાં પછી કિનારાથી દૂર તેમને બંધક તરીકે અમુક હિસ્સામાં રાખવામાં આવે છે, જ્યાં તે બજાર માટે વિકસીને મોટી થાય છે.&lt;ref&gt;
વોલ્પે, જે. (2005) &quot;ડૉલર્સ વિથાઉટ સેન્સઃ ધ બેઈટ ફોર બિગ-મની ટ્યૂના રેન્ચિંગ અરાઉન્ડ ધ વર્લ્ડ&quot;. ''[[બાયોસાયન્સ]]'' , '''55''' :301–302.&lt;/ref&gt; 2009માં, [[ઓસ્ટ્રેલિયા]]માંના સંશોધકો પહેલીવાર કોક્સ ટ્યૂના([[દક્ષિણી બ્લ્યૂફિન]])ને ચારે બાજુ જમીનથી ઘેરાયેલી ટાંકીઓમાં પ્રજોત્ત્પત્તિ કરાવવામાં સફળ રહ્યા હતા.&lt;ref&gt;[http://www.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,1945379_1944416_1944425,00.html 2009ની તમામ બાબતોમાંથી સર્વોચ્ચ 10: ટોચની 10 વૈજ્ઞાનિક શોધોઃ 5. ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130826174259/http://www.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,1945379_1944416_1944425,00.html |date=2013-08-26 }}[http://www.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,1945379_1944416_1944425,00.html બ્રીડિંગ ટ્યૂના ઓન લૅન્ડ (જમીન પર ટ્યૂનાનું સંવર્ધન)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130826174259/http://www.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,1945379_1944416_1944425,00.html |date=2013-08-26 }}, ટાઈમ મૅગેઝિન, ડિસેમ્બર 8, 2009&lt;/ref&gt;

=== શેલ ફિશ ===
[[ચિત્ર:Abalone-farm1web.jpg|thumb|right|અબાલોન ઉછેર-ક્ષેત્ર]]
{{See also|Oyster farming}}
1950ના દાયકાના અંત ભાગમાં અને 1960ના દાયકાની શરૂઆતમાં જાપાન અને ચીનમાં [[અબાલોન]]નો ઉછેર શરૂ થયો હતો.&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.fishtech.com/abaloneinfo.html| title=Abalone Farming Information| access-date=2007-11-08| archive-date=2007-11-13| archive-url=https://web.archive.org/web/20071113063321/http://www.fishtech.com/abaloneinfo.html| url-status=dead}}&lt;/ref&gt; 1990ના દાયકાના મધ્ય ભાગથી આ ઉદ્યોગ વધુ ને વધુ સફળ બન્યો છે.&lt;ref&gt;{{
cite web| url=http://www.wired.com/news/technology/0,1282,49847,00.html| title=Abalone Farming on a Boat| access-date=2007-01-27}}&lt;/ref&gt; માછીમારીના અતિરેક અને [[અનધિકૃત શિકાર]]ના કારણે જંગલી વસતિમાં એટલી હદે ઘટાડો થયો છે કે મોટા ભાગનું અબાલોન માંસ હવે ઉછેરવામાં આવેલી અબાલોનનું જ હોય છે.

=== ક્રસ્ટેશન ===
{{See also|Shrimp farm|Freshwater prawn farm}}
1970ના દાયકામાં [[ઝીંગા]]નો વ્યાવસાયિક ઉછેર શરૂ થયો, અને તે પછી તેનું ઉત્પાદન સતત વધતું રહ્યું.  2003માં તેનું વૈશ્વિક ઉત્પાદન {{convert|1600000|t}}થી વધુ સુધી પહોંચી ગયું, જેનું મૂલ્ય આશરે 9,000 મિલિયન [[યુ.એસ. ડૉલર]]ને યોગ્ય હતું.  ઉછેરેલાં ઝીંગાંમાંથી આશરે 75% જેટલાં તો [[એશિયા]]માં, ખાસ કરીને [[ચીન]] અને [[થાઈલૅન્ડ]]માં ઉછેર પામ્યાં હોય છે.  બાકીનાં 25% મુખ્યત્વે [[લેટિન અમેરિકા]]માં ઉત્પાદિત થાય છે, જ્યાં [[બ્રાઝિલ]] તેનું સૌથી મોટું ઉત્પાદક છે.  થાઈલૅન્ડ તેનું સૌથી મોટું નિકાસકાર છે.

[[દક્ષિણ-પૂર્વ એશિયા]]માં ઝીંગાંનો ઉછેર એ તેના પરંપરાગત, નાના-પાયાના રૂપમાંથી એક વૈશ્વિક ઉદ્યોગમાં પરિવર્તિત થઈ ગયો છે. તકનિકી પ્રગતિ આ ઉદ્યોગને પ્રતિ એકમ વિસ્તારમાં અત્યાર સુધીમાં કદી ન હોય એટલી વધુ ગીચતા તરફ દોરી ગઈ છે, અને ઝીંગાંના [[ઉછેરેલાં જથ્થા]]ને વિશ્વભરમાં વહાણો દ્વારા મોકલવામાં આવે છે. વાસ્તવિક રીતે, તમામ ઉછેરાતાં ઝીંગા એ [[પેનાઈડ્સ(penaeids)]] (એટલે કે, ''[[પેનાઈડેએ(Penaeidae)]]''  [[વર્ગ]]ના ઝીંગા) છે, અને ઉછેરાતાં તમામ ઝીંગામાંથી 80%, ઝીંગાની માત્ર બે જ જાતિઓ – ''[[પેનાઈયસ વાનેમેઈ(Penaeus vannamei)]]''  (પૅસિફિકના શ્વેત ઝીંગા) અને ''[[પેનાઈયસ મોનોડોન(Penaeus monodon)]]''  (વિશાળ ટાઈગર પ્રૉન) હોય છે. આ પ્રકારના ઔદ્યોગિક સ્તરના [[એક-જ-જાતિનો-ઉછેર(મોનોકલ્ચર્સ)]], [[રોગ]] માટે બહુ સંવેદનશીલ હોય છે, જેના કારણે સમગ્ર વિસ્તારોમાંથી ઝીંગાંની વસતિ ખતમ થઈ ગઈ હોય તેવું બન્યું છે.  સતત વધતી જતી [[પર્યાવરણ-જીવતંત્ર સંબંધી]] સમસ્યાઓ, વારંવાર ફાટી નીકળતા રોગચાળાઓ, અને [[બિનસરકારી સંસ્થાઓ]] (NGOs) અને ગ્રાહક દેશ એમ બંને તરફથી મળતી ટીકાને પરિણામે 1990ના દાયકાના અંત ભાગમાં આ ઉદ્યોગમાં કેટલાક બદલાવો આવ્યા હતા અને નિયમનો એકંદરે વધુ સખત બન્યાં હતાં.  1999માં, વધુ [[ટકાઉ ઉછેર]] પદ્ધતિઓને વિકસિત કરવા અને તેમને પ્રોત્સાહન આપવાના હેતુથી સરકારો, ઔદ્યોગિક પ્રિતિનિધિઓ, અને પર્યાવરણ સંસ્થાઓએ એક કાર્યક્રમ શરૂ કર્યો હતો.{{Citation needed|date=April 2010}}

[[મીઠા પાણીનું પ્રૉન ઉછેરક્ષેત્ર]] એ [[ઝીંગાના દરિયાઈ ઉછેર]] સાથે ઘણી લાક્ષણિકતાઓમાં સામ્યતા ધરાવે છે, પણ સાથે તે અનેક સમસ્યાઓમાં પણ સામ્યતા ધરાવે છે. મુખ્ય જાતિ([[વિશાળ નદીના પ્રૉન]], ''મેક્રોબ્રાશિયમ રોસેનબર્ગી'' )ના ઉત્ક્રાંતિ સંબંધી જીવન ચક્રના કારણે વિશિષ્ટ સમસ્યાઓ ઊભી થઈ છે.&lt;ref name=&quot;freshwater&quot;&gt;
ન્યૂ, એમ. બી.: ''[http://library.enaca.org/Shrimp/Publications/FAO_Macrobrachium_manual_2003.pdf ફાર્મિંગ ફ્રેશવૉટર પ્રૉન્સ (મીઠાપાણીના પ્રૉનનો ઉછેર)]'' ; એફએઓ(FAO) ફિશરિઝ ટેકનિકલ પેપર 428, 2002.  ISSN 0429-9345.&lt;/ref&gt;

2003માં મીઠા પાણીના પ્રૉન([[ક્રૅફિશ]] અને [[કરચલા]] સિવાય)નું વૈશ્વિક વાર્ષિક ઉત્પાદન આશરે {{convert|280000|t}} હતું, જેમાંથી ચીને {{convert|180000|t}} જેટલું ઉત્પાદન કર્યું હતું અને તેના પછી દ્વિતીય ક્રમે ભારત અને થાઈલૅન્ડ દરેકે {{convert|35000|t}} જેટલું ઉત્પાદન કર્યું હતું. ઉપરાંતમાં, ચીને [[ચાઈનિસ નદીના કરચલા]](''એરિઓચેઈર સિનેન્સિસ'' )નું લગભગ {{convert|370000|t}} જેટલું ઉત્પાદન કર્યું હતું.&lt;ref name=&quot;figis_fresh&quot;&gt;મીઠા પાણીના ક્રસ્ટેશન માટે [http://www.fao.org/figis/servlet/static?dom=collection&amp;xml=global-aquaculture-production.xml એફએઓ(FAO) ફિશરિઝ ગ્લોબલ ઍક્વાકલ્ચર પ્રોડ્ક્શન ડેટાબેઝ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050927124902/http://www.fao.org/figis/servlet/static?dom=collection&amp;xml=global-aquaculture-production.xml |date=2005-09-27 }}માંથી તારવવામાં આવેલી માહિતી. સૌથી તાજેતરની માહિતી સમૂહો 2003 માટેનાં છે અને ક્યારેક તે અંદાજ પણ ધરાવે છે. જૂન 28, 2005ના મેળવેલ.&lt;/ref&gt;

=== ઈચિનોડર્મ્સ ===
[[ઈચિનોડર્મ]]ની વ્યાવસાયિક માછીમારીમાં [[દરિયાઈ કાકડી]] અને [[દરિયાઈ અર્ચિન]]નો સમાવેશ થાય છે. ચીનમાં, [[દરિયાઈ કાકડી]]ને {{convert|1000|acre}} જેટલા મોટા કૃત્રિમ તળાવમાં ઉછેરવામાં આવે છે.&lt;ref name=&quot;NF&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.nationalfisherman.com/2008.asp?ItemID=1800&amp;pcid=373&amp;cid=375&amp;archive=yes |author=Ess, Charlie |title=Wild product’s versatility could push price beyond $2 for Alaska dive fleet |publisher=National Fisherman |access-date=2008-08-01 |archive-date=2009-01-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090122074025/http://www.nationalfisherman.com/2008.asp?ItemID=1800&amp;pcid=373&amp;cid=375&amp;archive=yes |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

=== શેવાળ (ઍલ્ગા) ===

{{Main|Algaculture}}

સંવર્ધિત [[શેવાળ]](ઍલ્ગા)નો મોટો ભાગ [[ફાઈટોપ્લેંક્ટન]], [[માઈક્રોફાઈટ્સ]], અથવા [[પ્લેંક્ટનિક ઍલ્ગા]] તરીકે પણ જાણીતી એવી [[સૂક્ષ્મ શેવાળ]]નો બનેલો છે.

સામાન્યપણે [[સીવીડ]] તરીકે જાણીતી, આ [[વિશાળ શેવાળ]]ના અનેક વ્યાવસાયિક અને ઔદ્યોગિક ઉપયોગો છે, પણ તેમના કદ અને ચોક્કસ જરૂરિયાતોને કારણે, તેમને આસાનીથી મોટા પાયે સંવર્ધિત કરી શકાતી નથી અને મોટા ભાગે તેમને જંગલીસ્રોતમાંથી જ લાવવામાં આવે છે.

== પ્રશ્નો ==
{{See also|Aquaculture of salmon#Issues|l1=Issues with salmon aquaculture}}
પર્યાવરણની દૃષ્ટિએ, જળચરઉછેર [[કુદરતી માછીમારી ક્ષેત્રો]]ના શોષણ કરતાં વધુ હાનિકારક બની શકે છે.&lt;ref&gt;
ડાયમંડ, જાર્ડ. કોલાપ્સઃ હાઉ સોસાયટીઝ ચૂઝ ટુ ફેઈલ ઓર સક્સિડ. વિકિંગ પ્રેસ, 2005. પૃ. 479-485&lt;/ref&gt; તેની ચિંતાકારક બાબતોમાં કચરાનું વ્યવસ્થાપન, જીવાણુનાશક([[ઍન્ટીબાયોટિક્સ]])ની આડઅસરો, ઉછેરવામાં આવેલાં અને જંગલી પ્રાણીઓ વચ્ચેની સ્પર્ધા, અને વધુ વેચાણક્ષમ [[માંસભક્ષક]] માછલી મેળવવા માટે તેને આહારમાં અન્ય માછલી આપવા જેવી બાબતોનો સમાવેશ થાય છે. જો કે, 1990ના દાયકા અને 2000ના દાયકામાં દરમ્યાન થયેલા સંશોધન અને આહાર આપવા અંગેની વ્યાવસાયિક સુધારણાઓના કારણે આ સમસ્યાઓમાંની ઘણી હળવી બની છે.&lt;ref&gt;
કોસ્ટા-પિઅર્સ, બી.એ., લેખક/સંપાદક.  2002. ઈકોલોજિકલ ઍક્વાકલ્ચર. બ્લેકવેલ સાયન્સ, ઑક્સફર્ડ, યુકે (UK).&lt;/ref&gt;

માછલીનો કચરો સેન્દ્રિય હોય છે અને જળચર આહાર ચક્રના તમામ ઘટકોમાં જરૂરી એવાં પોષકદ્રવ્યોનો બનેલો હોય છે. દરિયાની અંદર આવેલું જળચરઉછેર-ક્ષેત્ર ઘણી વાર સામાન્ય કરતાં ઘણો વધુ કેન્દ્રીકૃત માછલીનો કચરો ઉત્પાદિત કરે છે.  આ કચરો મહાસાગરના તળિયે જમા થાય છે, જે તળિયામાં વસતાં જીવનને નુકસાન પહોંચાડે છે અથવા તો તેનો સંપૂર્ણ નાશ કરે છે. આ કચરો [[પાણીના સ્તંભ]]માં [[ઓગળેલા ઑક્સિજન]]નું સ્તર પણ ઘટાડી શકે છે, જે ફરીથી જંગલી પ્રાણીઓ માટે નુકસાનકર્તા રહે છે{{Citation needed|date=May 2010}}.

સંવર્ધકો રોગ અટકાવવા માટે ઘણી વાર તેમનાં પ્રાણીઓને ઍન્ટીબાયોટિક (જીવાણુનાશક) આપે છે. [[પશુધન]]ની જેમ, આનાથી તેમનામાં [[બૅક્ટેરિયાના પ્રતિરોધ]]ની ક્રમિક વિકાસની પ્રક્રિયા ઝડપી બની શકે છે.

=== માછલીના તેલ ===
ઉછેર-ક્ષેત્રમાં ઉછેરેલી [[ટિલાપિયા]]ને તેના આહારમાં આપવામાં આવતી [[મકાઈ]]ની માત્રાના કારણે તેના પોષક મૂલ્યમાં ફેરફાર થયો હોય એમ બની શકે છે.  મકાઈ [[ઓમેગા-6]] [[ફૅટી ઍસિડ]]ની ટૂંકી શૃંખલા ધરાવે છે જે માછલીના શરીરમાં આ સામગ્રીઓને જમા કરવામાં ફાળો આપે છે.  &quot;ટિલાપિયામાં અનુક્રમે AAથી EPA, લાંબી શૃંખલાના ઓમેગા-6થી લાંબી શૃંખલાના ઓમેગા-3ના સરેરાશ ગુણોત્તરો લગભગ 11:1 હોય છે, જે સૅલ્મોન અને ટ્રાઉટમાં જોવા મળતા (AA કરતાં EPA વધુ છે તેવું સૂચવતા) 1:1ની તુલનામાં ઘણા ઓછા છે.&quot; 2010 સુધીમાં સંભવિત {{convert|2500000|t}} જેટલી ટિલાપિયા ઉત્પાદિત કરવાની યોજના સાથે, 2005માં યુએસ(US)એ {{convert|1500000|t}} જેટલી ટિલાપિયા ઉત્પાદિત કરી હતી. આહારમાં માછલી લેવાને પ્રોત્સાહન આપતા વ્યાપક પ્રચાર-પ્રસારના કારણે, સંતુલિત આહાર લેવાની કોશિશમાં ઓછી આવક ધરાવનારાઓએ પણ ટિલાપિયા ખાવાનું શરૂ કર્યું હતું, પરિણામે ટિલાપિયાની ખપતમાં વધારો થયો છે.  ઉછેરેલી ટિલાપિયામાં ઓમેગા-3ની ઓછી માત્રા અને ઓમેગા-6નું વધુ પ્રમાણ ધરાવતું સંયોજન, આ માછલીને આહારમાં લેવાથી થતા કથિત સ્વાસ્થ્ય ફાયદાઓ અંગે પ્રશ્નો ઊભા કરે છે.&lt;ref&gt;
[[વેક ફોરેસ્ટ યુનિવર્સિટી બાપ્તિસ્ટ મેડિકલ સેન્ટર]] (2008, જુલાઈ 10). [http://www.sciencedaily.com/releases/2008/07/080708092228.htm ''લોકપ્રિય માછલી, ટિલાપિયા, સંભવતઃ ફેટી ઍસિડનું જોખમી સંયોજન ધરાવે છે'' ]. સાયન્સડેઈલી. જુલાઈ 11, 2008ના, [http://www.sciencedaily.com/releases/2008/07/080708092228.htm www.sciencedaily.com]માંથી મેળવેલ.&lt;/ref&gt;

સૅલ્મોન અને અન્ય માંસભક્ષક માછલીઓ માટેનો જરૂરી આહાર [[સોયા]] જેવા પ્રોટીન સ્રોતોમાંથી બનાવી શકાય છે, અલબત્ત સોયા-આધારિત આહાર પણ [[ઓમેગા-6]] અને [[ઓમેગા-3]] ફેટી ઍસિડોના સંતુલનમાં બદલાવ લાવી શકે છે.&lt;ref name=&quot;Espe et al. 2006&quot;&gt;
એસ્પે, એમ., એ. લેમે, એ. પેટેઈ, અને એ. અલ-મોવાફી. 2006. શું એટલાન્ટિક સૅલ્મોન(''સૅલ્મો સાલાર'' ) ભોજનમાં માછલીના આહાર વિના ઉછરી શકે? ઍક્વાકલ્ચર 255:255-262&lt;/ref&gt;

=== જંગલી માછલીઓ પર અસરો ===
હાલમાં, [[સૅલ્મોન]] ઉછેરમાં તેમના આહાર માટે જંગલી [[ભક્ષ્ય માછલીઓ]] ભેગી કરવાની મોટી માંગ રહે છે. માંસભક્ષક હોવાથી, સૅલ્મોનને ખૂબ પ્રોટીનની આવશ્યકતા હોય છે, અને ઉછેરવામાં આવતી સૅલ્મોન તે પેદા કરે છે તે કરતાં વધુ માછલીઓ ખાય છે.  ઉછેરવામાં આવતી સૅલ્મોનના પ્રત્યેક રતલ દીઠ, છ રતલ [[જંગલી માછલી]]ઓની જરૂર પડે છે.&lt;ref&gt;[http://assets.wwf.ch/downloads/2008_05_28_faktenblatt_fisch_d.pdf સ્વિસ ડબ્લ્યુડબ્લ્યુએફ(WWF) ફેક્ટશિટ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090326131102/http://assets.wwf.ch/downloads/2008_05_28_faktenblatt_fisch_d.pdf |date=2009-03-26 }}, પૃ. 7, શીર્ષક &quot;ફિસ્ચે ઉન્ડ મીરેસ્ફ્રુચ્તે ઓસ ઝુચ્તેન (Fische und Meeresfrüchte aus Zuchten)&quot;&lt;/ref&gt; વિશ્વના નિયંત્રિત માછીમારી-ક્ષેત્રોમાંથી પંચોતેર ટકા જેટલાં પોતાની [[મહત્તમ સ્થાયી પેદાશ]] વટાવી ચૂક્યાં છે અથવા વટાવવાને આરે છે.&lt;ref name=&quot;Alliance&quot;&gt;[[સીફૂડ ચોઈસિઝ અલાયન્સ]] (2005) [http://www.seafoodchoices.com/resources/afishianado_pdfs/Salmon_Spring05.pdf ઈટ્સ ઓલ અબાઉટ સૅલ્મોન (જે છે તે બધું સૅલ્મોન વિશે છે)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924095748/http://www.seafoodchoices.com/resources/afishianado_pdfs/Salmon_Spring05.pdf |date=2015-09-24 }}&lt;/ref&gt; સૅલ્મોન ઉછેર માટે જે રીતે ઔદ્યોગિક સ્તરે જંગલી ભક્ષ્ય માછલીઓને પકડવામાં આવે છે તેનાથી આ જંગલી ભક્ષ્ય માછલીઓ પર આધાર રાખતી અન્ય શિકારી માછલીની જીવિત રહેવાની ક્ષમતા પર પણ અસર પડે છે.

તટવર્તી બંધક-વિસ્તારોમાંથી માછલી છટકી જઈ શકે છે, જ્યાં તે પોતાની પ્રતિરૂપ જંગલી માછલી સાથે મિશ્રજાતીય ઓલાદ પેદા કરે છે, પરિણામે કુદરતી જનનિક પુરવઠામાં મંદતા લાવે છે.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.davidsuzuki.org/Oceans/Aquaculture/Salmon/ |title=ડૅવિડ સુઝુકી ફાઉન્ડેશનઃ ખુલ્લા-જાળીવાળા-પાંજરામાં મત્સ્ય ઉછેર |access-date=2010-09-30 |archive-date=2016-05-15 |archive-url=http://arquivo.pt/wayback/20160515132005/http://www.davidsuzuki.org/Oceans/Aquaculture/Salmon/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; છટકીને ભાગી છૂટેલી માછલી [[આક્રમક]] બની શકે છે, અને પોતાની દેશી જાતિઓને હરાવીને સરસાઈ મેળવી શકે છે.&lt;ref&gt;
&quot;જળચરઉછેરનો વિકાસ ચાલુ છેઃ સુધારેલી વ્યવસ્થાપન તકનિકો આ પદ્ધતિની પર્યાવરણ પરની અસરો ઘટાડી શકે છે. (અદ્યતન).&quot; સ્રોતઃ એન્જિનિયરિંગ એન્ડ ટેકનોલૉજી ફોર અ સસ્ટેનેબલ વર્લ્ડ 16.5 (2009): 20-22.  ગૅલ એક્સપાન્ડેડ એકેડેમિક એએસએપી (ASAP). વેબ. 1 ઑક્ટોબર 2009. &lt;http://find.galegroup.com/gtx/start.do?prodId=EAIM.&gt;.&lt;/ref&gt;

=== તટવર્તી જીવસૃષ્ટિ ===
[[તટવર્તી જીવસૃષ્ટિ]] માટે જળચરઉછેર એક નોંધપાત્ર જોખમ બની રહ્યું છે. અમુક અંશે [[ઝીંગાંઉછેર]]ના કારણે, 1980થી લગભગ 20 ટકા જેટલાં ચેર(મેંગ્રોવ)નાં જંગલો નાશ પામ્યાં છે.&lt;ref name=&quot;Time&quot;&gt;[http://www.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,1841778_1841782_1841792,00.html હીરોઝ ઓફ ધ એન્વાયર્ન્મેન્ટ 2008: જુર્ગેની પ્રિમાવેરા] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130826043716/http://www.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,1841778_1841782_1841792,00.html |date=2013-08-26 }} ''[[ટાઈમ]]'' નો વિશેષ અહેવાલ. સપ્ટેમ્બર 24, 2009.&lt;/ref&gt; ચેરનાં જંગલોને મોટા પાયે ઝીંગાં માટેના સહેજ ખારા એવા ઉછેર-તળાવોમાં રૂપાંતરિત કર્યાની ઘટનાઓને &quot;કાપો-અને-બાળો&quot; પ્રકારની દરિયાઈ ખેતી સમાન ગણાવવામાં આવી હતી.&lt;ref&gt;નિકેરસન ડીજે (1999) [http://www.sciencedirect.com/science?_ob=ArticleURL&amp;_udi=B6VDY-3VX8YS7-9&amp;_user=10&amp;_rdoc=1&amp;_fmt=&amp;_orig=search&amp;_sort=d&amp;_docanchor=&amp;view=c&amp;_searchStrId=1154079191&amp;_rerunOrigin=google&amp;_acct=C000050221&amp;_version=1&amp;_urlVersion=0&amp;_userid=10&amp;md5=46ad987989dc499697567b93cadb5883 &quot;ટ્રેડ-ઓફ્સ ઓફ મૅંગ્રોવ એરિયા ડેવલેપમેન્ટ ઈન ધ ફિલિપાઈન્સ (ફિલિપાઈન્સમાં ચેર વિસ્તાર વિકાસના વેપાર પર બંધી)&quot;]{{Dead link|date=ઑગસ્ટ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} ઈકોલ.(''Ecol.'' )''ઈકોન. (Econ.)''  '''28''' (2):279-298.&lt;/ref&gt; ચેર જીવસૃષ્ટિ પર રચાયેલાં ઝીંગાં જળચરઉછેરના [[કુલ આર્થિક મૂલ્ય]]ના વિસ્તૃત, કિંમત-સામે-ફાયદાના વિશ્લેષણમાં જાણવા મળ્યું છે કે તેના બાહ્ય ફાયદાઓ કરતાં [[બાહ્ય]] સૃષ્ટિને પહોંચતું નુકસાન ઘણું વધુ છે.&lt;ref&gt;ગુનાવાર્ડેના1 એમ અને રોવાન જેએસ (2005) [http://www.springerlink.com/content/g427666386762009/ શ્રી લંકામાં ઝીંગાંના જળચરઉછેરના કારણે જોખમમાં મુકાયેલી ચેર જીવસૃષ્ટિનું આર્થિક મૂલ્યાંકન]{{Dead link|date=જુલાઈ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} ''જર્નલ ઓફ એન્વાયર્ન્મેન્ટલ મૅનેજમેન્ટ'' , '''36''' (4)535-550.&lt;/ref&gt; ચાર દાયકાઓ કરતાં વધુ સમયથી, {{convert|269000|ha}} જેટલા ઈન્ડોનેશિયન ચેરનાં જંગલોને ઝીંગાંના ઉછેર-ક્ષેત્રોમાં રૂપાંતરિત કરી દેવામાં આવ્યાં છે. આમાંથી મોટા ભાગનાં ઉછેર-ક્ષેત્રોને એકાદ દાયકાની અંદર જ, તેમાં [[વિષ]] વધવાને કારણે અને [[પોષકતત્ત્વો]]ના અભાવને કારણે છોડી દેવામાં આવ્યાં હતાં.&lt;ref&gt;
હિન્રીચ્સેન ડી (1998) [http://books.google.co.nz/books?id=70NsJkGMPiwC&amp;pg=PR5&amp;dq=Hinrichsen+%22Coastal+Waters+of+the+World%22,+Island+Press,+1998.&amp;num=100&amp;ei=hmpCS-CUIIrSkwTjy5DMAQ&amp;cd=1#v=onepage&amp;q=&amp;f=false ''કોસ્ટસ વૉટર્સ ઓફ ધ વર્લ્ડઃ ટ્રેન્ડ્સ, થ્રેટ્સ, એન્ડ સ્ટ્રેટેજિઝ'' ] આઇલેન્ડ પ્રેસ. ISBN 1-55963-383-2&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://atlas.aaas.org/index.php?part=2&amp;sec=natres&amp;sub=meatfish મિટ એન્ડ ફિશ (માંસ અને માછલી)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110624030256/http://atlas.aaas.org/index.php?part=2&amp;sec=natres&amp;sub=meatfish |date=2011-06-24 }} એએએએસ([[AAAS]]) એટલાસ ઓફ પોપ્યુલેશન એન્ડ એન્વાયર્ન્મેન્ટ. 4 જાન્યુઆરી 2010ના મેળવેલ.&lt;/ref&gt;

[[સૅલ્મોનનાં ઉછેર-ક્ષેત્રો]] લાક્ષણિક રીતે શુદ્ધ, નહીં ડહોળાયેલી એવી તટવર્તી જીવસૃષ્ટિમાં આવેલાં છે, જેને પછી તેઓ પ્રદૂષિત કરે છે. 200,000 સૅલ્મોન ધરાવતું એક ઉછેર-ક્ષેત્ર, 60,000 લોકો વસતાં હોય તેવા શહેર કરતાં વધુ મળ-કચરો ઉત્સર્જિત કરે છે.  આ કચરાને, કોઈ પણ પ્રકારની પ્રક્રિયા કર્યા વિના, સીધો જ આસપાસના જળચર વાતાવરણમાં છોડવામાં આવે છે, જે ઘણી વાર ઍન્ટીબાયોટિક (જીવાણુનાશક) અને [[જંતુનાશકો]] પણ ધરાવતો હોય છે.&lt;ref name=&quot;Alliance&quot;/&gt; સૅલ્મોન ઉછેર-ક્ષેત્રોની નજીક [[દરિયાના તળિયાની જીવસૃષ્ટિ]] (સમુદ્રતળ) પર [[ભારે ધાતુઓ]], ખાસ કરીને [[તાંબું]] અને [[જસત]] ધાતુઓ પણ એકઠી થાય છે.&lt;ref name=&quot;FAO coho&quot;&gt;
એફએઓ([[FAO]]): ઉછેરવામાં આવતી જળચર જાતિઓ વિશેનો માહિતી કાર્યક્રમઃ [http://www.fao.org/fishery/culturedspecies/Oncorhynchus_kisutch/en ''ઓનકોર્હીન્ચસ કિસુત્ચ(Oncorhynchus kisutch)'' (વૉલબૌમ, 1792)] રોમ.  8 મે 2009ના મેળવેલ.&lt;/ref&gt;

=== જનનિક સુધારો ===
સૅલ્મોનમાં ઝડપી વૃદ્ધિ થાય તે માટે [[જનનિક ફેરફારો]] કરવામાં આવ્યા હતા, અલબત્ત વિરોધના પગલે, તેમના વ્યાવસાયિક ઉપયોગ માટે મંજૂરી આપવામાં આવી નથી.&lt;ref&gt;મૅકલિઓડ, જે ગ્રિસ, એચ કૅમ્પબેલ અને ટી. હેરલેથ (2006) [http://www.conversations.canterbury.ac.nz/documents/Salmon%20Report.pd સુપર સૅલ્મોનઃ મત્સ્ય ઉછેરનું ઔદ્યોગિકીકરણ અને સૅલ્મોનના ઉત્પાદનમાં જીએમ(GM) ટેકનૉલોજી તરફની ઝુંબેશ]{{Dead link|date=જુલાઈ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} સીસેફ(CSaFe), ચર્ચાપત્ર 5, [[યુનિવર્સિટી ઓફ ઓટાગો]].&lt;/ref&gt; એક અભ્યાસમાં, પ્રયોગશાળાના ગોઠવણીમાં, એવું જાણવા મળ્યું હતું કે પોતાના જંગલી સંબંધીઓ સાથે ભળતી ફેરફારોયુક્ત સૅલ્મોન સ્પર્ધા કરવામાં આક્રમક હતી, પણ છેવટે હારી ગઈ હતી.&lt;ref&gt;ડેવ્લિન આરએચ, ડી'એનડ્રાડે એમ, ઉહ એમ અને બિઅગી સીએ (2004) [http://www.pnas.org/content/101/25/9303.full.pdf+html &quot;ઝડપી વૃદ્ધિ માટેના હોર્મોનમાં જનનિક ફેરફારો કરેલી કોહો સૅલ્મોનની વસતિની અસરોનો આધાર આહારની પ્રાપ્યતા અને પર્યાવરણના આદાન-પ્રદાનથી થયેલા જનનમિશ્રણ પર રહે છે&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924135834/http://www.pnas.org/content/101/25/9303.full.pdf+html |date=2015-09-24 }}, ''નેશનલ અકૅડમિ ઓફ સાયન્સિઝની કાર્યવાહી'' , '''101''' (25)9303-9308.&lt;/ref&gt;

== ભાવિ ==
[[નદીમુખની ખાડીઓ]] જેવી મૂલ્યવાન નૈસર્ગિક વસાહતોને કટોકટીપૂર્ણ સ્થિતિમાં મૂક્યા પછી હવે, વિશ્વભરમાં [[કુદરતી માછીમારી-ક્ષેત્રો]] ઘટી રહ્યાં છે.&lt;ref&gt;ટાઈટેનબર્ગ ટીએચ (2006) ''એન્વાયર્ન્મેન્ટલ એન્ડ નેચરલ રિસોર્સ ઈકોનોમિક્સઃ અ કન્ટેમ્પરરી અપ્રોચ'' . પૃ. 28. પિઅર્સન/ઍડિસન વેસ્લી. ISBN 978-0-321-30504-6&lt;/ref&gt; [[સૅલ્મોન]] જેવી, [[માછલીખાઉ]] માછલીનો જળચરઉછેર અથવા [[સંવર્ધન]], સમસ્યાનો ઉકેલ લાવવામાં મદદરૂપ થતો નથી કારણ કે તેમને આહાર માટે [[માછલીનું ભોજન]] અને [[માછલીનું તેલ]] જેવી અન્ય માછલીની પેદાશો આપવી પડે છે.  અભ્યાસોએ દર્શાવ્યું છે કે [[સૅલ્મોનઉછેર]]ની મુખ્ય [[નકારાત્મક અસરો]] જંગલી સૅલ્મોન પર, તેમ જ તેમના આહાર માટે જે [[ભક્ષ્ય માછલી]]ઓ પકડવી જરૂરી બને છે તેના પર પડે છે.&lt;ref name=&quot;Salmon Run&quot;&gt;ક્નાપ જી, રોહેઈમ સીએ અને એન્ડરસન જેએલ (2007) [http://search.worldwildlife.org/cs.html?url=http%3A//www.worldwildlife.org/what/globalmarkets/wildlifetrade/WWFBinaryitem4985.pdf&amp;qt=The+Great+Salmon+Run&amp;col=&amp;n=4 ''ધ ગ્રેટ સૅલ્મોન રનઃ કૉમ્પિટિશન બિટવિન વાઈલ્ડ એન્ડ ફાર્મ્ડ સૅલ્મોન'' ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130805065108/http://search.worldwildlife.org/cs.html?url=http%3A%2F%2Fwww.worldwildlife.org%2Fwhat%2Fglobalmarkets%2Fwildlifetrade%2FWWFBinaryitem4985.pdf&amp;qt=The+Great+Salmon+Run&amp;col=&amp;n=4 |date=2013-08-05 }} [[વર્લ્ડ વાઈલ્ડલાઈફ ફંડ]]. ISBN 0-89164-175-0&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
વોશિંગ્ટન પોસ્ટ. [http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/12/13/AR2007121301190.html અભ્યાસ કહે છે, સૅલ્મોન ઉછેર કદાચ જંગલી વસતિનો વિનાશ કરશે].&lt;/ref&gt; જે માછલીઓ [[આહાર શૃંખલા]]માં ઉપરની તરફ હોય છે તે આહાર ઊર્જાના ઓછા કાર્યક્ષમ સ્રોતો હોય છે.

માછલી અને ઝીંગાં સિવાય, સીવીડ અને આહાર લઈને ગળણીરૂપ કામ આપતી [[કાલવ માછલી]], [[ક્લૅમ]], [[મસલ]] અને [[સ્કૉલપ]] જેવી બેવડી છીપવાળી મૉલસ્કનો ઉછેર જેમાં કરવામાં આવે છે તેવાં કેટલાંક જળચરઉછેર સાહસો, પ્રમાણમાં હિતકારક અને પર્યાવરણનું પુનઃસ્થાપન કરનારાં હોય છે.&lt;ref name=&quot;uscnews.usc.edu&quot;/&gt; આ આહાર લઈને ગળણીનું કામ આપનારા, પાણીમાંથી પ્રદૂષકો તેમ જ પોષકતત્ત્વોને ગાળી લે છે, અને એમ કરીને પાણીની ગુણવત્તા સુધારે છે.&lt;ref&gt;{{
cite journal
|title=Some aspects of water filtering activity of filter-feeders
|url=http://cat.inist.fr/?aModele=afficheN&amp;cpsidt=17195907
|access-date=September 26, 2009
|author=OSTROUMOV S. A.
|journal=Hydrobiologia
|year=2005
|volume=542
|page=400
}}&lt;/ref&gt; [[સીવીડ]] ખનિજ મૂળનાં નાઈટ્રોજન અને [[ફોસ્ફરસ]] જેવાં પોષક તત્ત્વોને પાણીમાંથી સીધાં જ ખેંચી લે છે,&lt;ref name=&quot;Chopin et al. 2001&quot;&gt;{{
citation journal
|authors=Chopin T, Buschmann AH, Halling C, Troell M, Kautsky N, Neori A, Kraemer GP, Zertuche-Gonzalez JA, Yarish C and Neefus C.
|year=2001
|title=Integrating seaweeds into marine aquaculture systems: a key toward sustainability.
|journal=Journal of Phycology
|volume=37
|pages=975–986
}}&lt;/ref&gt; અને ફિલ્ટર-ફિડિંગ [[મૉલસ્ક]] [[ફાઈટોપ્લેંક્ટન]] અને [[ઘસાઈ ગયેલા પદાર્થો]] જેવા પાર્ટીક્યલેટ્સ પર નભતા હોવાથી, તેઓ તેમાંથી પોષક તત્ત્વોને ખેંચી શકે છે.&lt;ref name=&quot;Rice 2008&quot;&gt;{{cite web
|url=http://www.nrac.umd.edu/files/Factsheets/105-Environmental%20effects.pdf
|title=Environmental impacts of shellfish aquaculture
|year=2008
|access-date=2009-10-08
}}{{Dead link|date=જુલાઈ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

કેટલીક લાભદાયક જળચરઉછેર સહકારી મંડળીઓ ટકાઉ પ્રથાઓને પ્રોત્સાહન આપે છે.&lt;ref&gt;{{cite web
|url=http://ictsd.net/i/environment/11849/
|title=Aquaculture: Issues and Opportunities for Sustainable Production and Trade
|publisher=ITCSD
|date=July 2006
|access-date=2010-09-30
|archive-date=2008-11-20
|archive-url=https://web.archive.org/web/20081120073308/http://ictsd.net/i/environment/11849/
|url-status=dead
}}&lt;/ref&gt; નવી પદ્ધતિઓમાં માછલીઓના તણાવને લઘુત્તમ કરીને, પડતર દરિયાઈ જમીન પર જાળીવાળો બંધ વિસ્તાર બનાવીને, અને [[સંકલિત જંતુ વ્યવસ્થાપન]] લાગુ કરીને જૈવિક અને રાસાયણિક [[પ્રદૂષણ]]નું જોખમ ઘટાડવામાં આવ્યું છે. રોગ નિયંત્રણ માટે [[ઍન્ટીબોયોટિક]](જીવાણુનાશક)નો ઉપયોગ ઘટાડવા માટે હવે વધુ ને વધુ [[રસી]]ઓનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://iis-db.stanford.edu/pubs/12217/marine_aquaculture_pew_2001.pdf |title=&quot;જળચરઉછેર પર પ્યૂઓશન્સ કમિશનનો અહેવાલ&quot; |access-date=2010-09-30 |archive-date=2005-01-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20050106122419/http://iis-db.stanford.edu/pubs/12217/marine_aquaculture_pew_2001.pdf |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

તટીય જળચરઉછેર વ્યવસ્થાતંત્રોની વારાફરતી ફેરબદલ, [[પોલીકલ્ચર]] (બહુ-ઉછેર) અપનાવતી સવલતો, અને યોગ્ય સ્થળે બનાવાયેલાં ઉછેર-ક્ષેત્રો (ઉ.દા. કિનારાથી દૂરના મજબૂત પ્રવાહો ધરાવતા  વિસ્તારો) એ પર્યાવરણ પર પડતી નકારાત્મક અસરોના વ્યવસ્થાપન માટે લઈ શકાય તેવા રસ્તાઓનાં કેટલાંક ઉદાહરણ છે.

== આ પણ જોશો ==
{{Portal box|Sustainable development|Water|Marine life}}
{{Div col|cols=2}}
* [[શેવાળઉછેર (ઍલ્ગાકલ્ચર)]]
* [[ઍક્વાપોનિક્સ]]
* [[એગ્રોઈકોલૉજી (કૃષિ-જીવસૃષ્ટિ)]]
* [[મત્સ્યઉછેર]]
* [[માછીમારી-ક્ષેત્ર(ફિશરિઝ) વિજ્ઞાન]]
* [[ઔદ્યોગિક જળચરઉછેર]]
* [[દરિયાઈઉછેર (મૅરિકલ્ચર)]]
* [[ખુલ્લા ભૂરા સમુદ્રનાં ઉછેર-ક્ષેત્રો]]
* [[ઝીંગાં ઉછેર-ક્ષેત્ર]]
* [[પ્રૉન ઉછેર-ક્ષેત્ર]]
{{Div col end}}

== નોંધ ==
{{Reflist|colwidth=30em}}

== સંદર્ભો ==
{{Refbegin|2}}
* કોર્પ્રોન, કે. ઈ., આર્મસ્ટ્રોંગ, ડી. એ., 1983. પુનઃચક્રિત ''મૅક્રોબ્રાશિયમ'' (Macrobrachium) ઉછેર વ્યવસ્થા-તંત્રોમાંથી, જળચર વનસ્પતિ, ''ઈલોડીયા ડેન્સા'' , દ્વારા નાઈટ્રોજન દૂર કરવામાં આવ્યો. ઍક્વાકલ્ચર 32, 347-360. ઍક્વાકલ્ચર 32, 347-360.
* ડુઅર્ટે, કાર્લોસ એમ; માર્બા(Marbá), નુરિયા(Nùria) અને હોલ્મર, મારિયાને (2007) ''રેપિડ ડોમેસ્ટિકેશન ઓફ મરિન સ્પીશીઝ.''  સાયન્સ. વોલ્યુમ 316, નં. 5823, પૃ. 382-383. [http://podcasts.aaas.org/science_podcast/SciencePodcast_070420.mp3 પોડકાસ્ટ]
* [http://www.longline.co.uk/site/publications/farm.pdf જે. જી. ફેર્રીઈરા, એ.જે.એસ. હૉવકિન્સ, એસ.બી. બ્રિકર, 2007. ][http://www.longline.co.uk/site/publications/farm.pdf શેલફિશ જળચરઉછેરની ઉત્પાદકતા, પર્યાવરણીય અસરો અને નફાકારકતાનું વ્યવસ્થાપન - ધ ફાર્મ ઍક્વાકલ્ચર રિસોર્સ મૅનેજમેન્ટ (FARM) મૉડેલ.  ][http://www.longline.co.uk/site/publications/farm.pdf ઍક્વાકલ્ચર, 264. 160-174.]
* જીઈએસએએમપી (GESAMP) (2008) [http://www.fao.org/docrep/010/i0035e/i0035e00.htm ''અસેસમેન્ટ એન્ડ કમ્યુનિકેશન ઓફ એન્વાયર્ન્મેન્ટલ રિસ્ક્સ ઈન કોસ્ટલ ઍક્વાકલ્ચર (તટવર્તી જળચરઉછેરમાં રહેલાં પર્યાવરણીય જોખમોનું મૂલ્યાંકન અને પત્રવ્યવહાર)'' ] એફએઓ([[FAO]]) અહેવાલો અને અભ્યાસો નં. 76.  ISBN 978-92-5-105947-0
* હેપ્બર્ન, જે. 2002. ''ટેકિંગ ઍક્વાકલ્ચર સિરિયસલી'' . સજીવ ખેતી, શિયાળો 2002 © સોઈલ એસોસિએશન.
* [https://web.archive.org/web/20070210095503/http://www.historycooperative.org/journals/eh/11.3/kinsey.html કિન્સી, ડારિન. 2006 &quot;'સિડિંગ ધ વૉટર એઝ ધ અર્થ': એપિસેન્ટર એન્ડ પેરિફરિઝ ઓફ અ ગ્લોબલ ઍક્વાકલ્ચર રિવોલ્યુશન (જમીનની જેમ પાણીમાં વાવણી કરવીઃ વૈશ્વિક જળચરઉછેર ક્રાંતિનું કેન્દ્રબિંદું અને પરિસીમાઓ).]
* નાયલોર, આર.એલ., એસ.એલ. વિલિયમ્સ, અને ડી.આર. સ્ટ્રોંગ. 2001. ''ઍક્વાકલ્ચર – અ ગેટવે ફોર ઇગ્ઝોટિક સ્પીશીઝ'' . [[સાયન્સ]], 294: 1655-6.
* [https://web.archive.org/web/20070513162537/http://www.scotland.gov.uk/cru/kd01/green/reia-01.asp ધ સ્કોટિશ અસોસિએશન ફોર મરિન સાયન્સ અને નેપિઅર યુનિવર્સિટી. 2002. જળચરઉછેરની પર્યાવરણ પરની અસરોની ફેરતપાસણી અને સંકલન]
* હિગ્ગિનબોથમ જેમ્સ ''પિસીનૅ: આર્ટિફિશિયલ ફિશપોન્ડ્સ ઈન રોમન ઈટલી''  યુનિવર્સિટી ઓફ નોર્થ કેરોલિના પ્રેસ (જૂન, 1997)
* વ્યબાન, કારોલ અરાકી (1992) ''ટાઈડ એન્ડ કરંટઃ ફિશપોન્ડ્સ ઓફ હવાઈ'I''  [[યુનિવર્સિટી ઓફ હવાઈ]] પ્રેસઃ: ISBN 0-8248-1396-0
* ટિમોન્સ, એમ.બી., ઈબેલિંગ, જે.એમ., વ્હીઅટન, એફ.ડબ્લ્યૂ., સુમરફેલ્ટ, એસ.ટી., વિન્સી, બી.જે., 2002. રિસર્ક્યુલેટિંગ ઍક્વાકલ્ચર સિસ્ટ્મ્સઃ 2જી આવૃત્તિ. કાયુગા ઍક્વા વેન્ચર્સ.
* પિઈડ્રાહિતા, આર.એચ., 2003. ટાંકીમાંના જળચરઉછેરમાંથી બહાર વહી જતા કચરાની પર્યાવરણ પરની સંભવિત અસરોને તીવ્રતા (ઈન્ટેન્સિફિકેશન) અને સ્થળફેર (રિસર્ક્યુલેશન) થકી ઘટાડવી. ઍક્વાકલ્ચર 226, 35-44.
* ક્લાસ, એસ., મોઝીસ, એન., લાહવ, ઓ., 2006. આરએએસ(RAS) પ્રવાહી કચરામાંથી નાઈટ્રેટ દૂર કરવા માટે સિંગલ-સ્લજ ડિનાઈટ્રીફિકેશન પદ્ધતિનો વિકાસઃ પ્રયોગશાળા-સ્કેલનાં પરિણામો વિ. આદર્શ અનુમાન. ઍક્વાકલ્ચર 259, 342-353.
{{Refend}}

== વધુ વાંચન ==
* ''ઍક્વાલિંગ્વા''  ISBN 82-529-2389-5
* [http://www.idrc.ca/en/ev-9299-201-1-DO_TOPIC.html ''રાઈસ-ફિશ કલ્ચર ઈન ચાઈના'' ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080917052651/http://www.idrc.ca/en/ev-9299-201-1-DO_TOPIC.html |date=2008-09-17 }} (1995), ISBN 978-0-88936-776-0, {{oclc|35883297}}
* બિર્ટ, બી., રોડવેલ, એલ., અને રિચાર્ડ્સ, જે. (2009) [http://ejournal.nbii.org/archives/vol5iss2/0812-038.birt.html &quot;એટલાન્ટિક કૉડ(''ગાડુસ મોર્હુઆ'' )ના સજીવ જળચરઉછેરના ટકાઉપણાની તપાસ&quot;] {{Webarchive|url=https://archive.is/20110809155516/http://ejournal.nbii.org/archives/vol5iss2/0812-038.birt.html |date=2011-08-09 }} ''સસ્ટેનેબિલિટીઃ સાયન્સ, પ્રેક્ટિસ એન્ડ પોલિસી'' , '''5''' (2):4-14.

== બાહ્ય લિંક ==
{{External links|date=June 2009}}
{{Wiktionary}}
{{Commons category}}
;વૈશ્વિક
* {{Dmoz|Business/Agriculture_and_Forestry/Aquaculture/|Aquaculture}}
* {{Dmoz|Science/Agriculture/Aquaculture|Aquaculture science}}
* એફએઓ ([[FAO]]) (2007) [http://www.fao.org/docrep/009/a0699e/A0699E09.htm#9.3 ''મિડિયમ-ટર્મ ચેલેન્જિસ એન્ડ કન્સ્ટ્રેન્ટ્સ ફોર ઍક્વાકલ્ચર (જળચરઉછેર માટે મધ્યમ-ગાળાના પડકારો અને મૂંઝવણો)'' ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100618175102/http://www.fao.org/docrep/009/A0699e/A0699E09.htm#9.3 |date=2010-06-18 }} ISBN 978-92-5-105568-7
* એફએઓ ([[FAO]]) (2000) [http://www.fao.org/DOCREP/003/AB412E/AB412E00.HTM ''ઍક્વાકલ્ચર ઈન ધ થર્ડ મિલેનિયમ (ત્રીજી સહસ્ત્રાબ્દિમાં જળચરઉછેર)'' ]
* [http://www.fao.org/fi/default.asp એફએઓ(FAO) ફિશરિઝ ડિપાર્ટમેન્ટ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080706165121/http://www.fao.org/fi/default.asp |date=2008-07-06 }} અને તેનો માછીમારી-ક્ષેત્રો અને જળચરઉછેર પરનો [http://www.fao.org/sof/sofia/index_en.htm સોફિયા(SOFIA) અહેવાલ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100610220337/http://www.fao.org/sof/sofia/index_en.htm |date=2010-06-10 }}
* [https://www.was.org/Main/Default.asp ધ વર્લ્ડ ઍક્વાકલ્ચર સોસાયટી] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100613043005/https://www.was.org/Main/Default.asp |date=2010-06-13 }}: 94 દેશોમાં 3,000 સભ્યો ધરાવતું એક આંતરરાષ્ટ્રીય બિન-નફાકારક સંગઠન, જેનો મુખ્ય ઉદ્દેશ જળચરઉછેરની વિવિધ વૈશ્વિક કમ્યુનિટીમાં પ્રત્યાયન અને માહિતીનું આદાનપ્રદાન સુધારવાનો છે.
* [http://www.crc.uri.edu/index.php?themeid=1 ધ કોસ્ટલ રિસોર્સ સેન્ટર] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120209041358/http://www.crc.uri.edu/index.php?themeid=1 |date=2012-02-09 }} ઝીંગાંઉછેર, સીવીડઉછેર અને શેલફિશઉછેર પર વિસ્તૃત માર્ગદર્શિકાઓ, નીતિઓ અને શ્રેષ્ઠ પ્રથાઓ અને કેસ સ્ટડી (કિસ્સાના ઉદાહરણ સાથેના અભ્યાસો) પૂરા પાડે છે.
;પ્રાદેશિક
* [http://www.enaca.org/ નેટવર્ક ઓફ ઍક્વાકલ્ચર સેન્ટર્સ ઈન એશિયા-પૅસિફિક]: વિશ્વના જળચરઉછેર ઉત્પાદનના &gt; 85% જેટલું ઉત્પાદન આપતા 17 સદસ્યો સાથેનું અંતઃસરકારી સંગઠન. સમાચારો અને જળચરઉછેર પ્રકાશનોની સંપૂર્ણ ટેક્સ્ટ ડાઉનલોડ નિઃશુલ્ક ઉપલબ્ધ.
* [http://www.aquaculture.noaa.gov/ એનઓએએ(NOAA) ઍક્વાકલ્ચર] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120118205534/http://aquaculture.noaa.gov/ |date=2012-01-18 }}: નેશનલ ઓશનિક એન્ડ એટમોસ્ફિઅરિક એડમિનિસ્ટ્રેશન – યુએસ(US) અને અન્ય સ્થળોમાં દરિયાઈ જળચરઉછેર અંગેની માહિતી આપતી વેબસાઈટ.
* [[અલાસ્કામાં જળચરઉછેર]]
* &quot;એનઓએએ(NOAA) સોશિયોઈકોનોમિક્સ&quot; વેબસાઈટની પહેલમાંથી [http://www.ncdc.noaa.gov/oa/esb/?goal=ecosystems&amp;file=users/business/aquaculture/ જળચરઉછેરના સામાજિક અને આર્થિક ફાયદાઓ]{{Dead link|date=જુલાઈ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [http://www.aquacultureassociation.ca/ ઍક્વાકલ્ચર અસોસિએશન ઓફ કૅનેડાઃ]
* [http://www.fisheries.org/ અમેરિકન ફિશરિઝ સોસાયટી]
* [http://www.whoi.edu/page.do?pid=11921 કોસ્ટલ ઓશન ઈન્સ્ટિટ્યૂટમાંથી જળચરઉછેરની માહિતી] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100528164516/http://www.whoi.edu/page.do?pid=11921 |date=2010-05-28 }}, [[વૂડ્સ હોલે ઓશનોગ્રાફિક ઈન્સ્ટિટ્યૂશન]]
* [http://www.aquaculture.org.uk/ ઍક્વાકલ્ચર ઈન્ફર્મેશન બ્યુરો] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090904225115/http://www.aquaculture.org.uk/ |date=2009-09-04 }}: સ્કૉટલૅન્ડ સ્થિત જળચરઉછેર માહિતીખાતું.
* [http://fisheries.siu.edu/ ફિશરિઝ એન્ડ ઈલિનોઈસ ઍક્વાકલ્ચર સેન્ટર]: મધ્ય-પશ્ચિમ યુ.એસ.(US) સંશોધન કેન્દ્ર.

;વિષય અનુસાર
* [http://www.northernaquafarms.com/aquaculture/page5.html જળચર ઉછેર-ક્ષેત્રની ડિઝાઈનો – જળચરઉછેરમાં પાણીની પુનઃપરિભ્રમણ વ્યવસ્થાઓના ફાયદાઓ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100923132415/http://northernaquafarms.com/aquaculture/page5.html |date=2010-09-23 }}: પાણીનું પુનઃપરિભ્રમણ ધરાવતી જળચરઉછેર વ્યવસ્થાઓનું વિવરણ અને પર્યાવરણમિત્ર એવી જમીન સ્થિત, બંધ જળચરઉછેર કેન્દ્રોમાં માછલી પેદા કરવા માટે આ પ્રકારની ઉછેર-ક્ષેત્રોની ડિઝાઈનોનો ઉપયોગ કરવાના ફાયદાઓનું વિવરણ.
* [http://www.fishinghurts.com/FishFarms.asp FishingHurts.com/FishFarms: પશુ સુખાકારી અને પર્યાવરણ પર જળચરઉછેરની અસરો અંગે ટીકા] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050112072947/http://www.fishinghurts.com/fishfarms.asp |date=2005-01-12 }}
* [https://web.archive.org/web/20060621131952/http://www.watershed-watch.org/ww/Sealicefacts/sealicefacts_main.htm Watershed Watch Society] સૅલ્મોનઉછેર અને દરિયાઈ જૂ (સી લાઈસ)
* [http://www.longline.co.uk/ નદી મુખની ખાડીઓમાં અને તટવર્તી વ્યવસ્થાઓમાં શેલ ફિશ માટે વેબઆધારિત જળચરઉછેર પ્રતિરૂપો]:  મસલ, કાલવ માછલી (ઓઈસ્ટર) અને ક્લૅમ માટે નકલ માટેની પ્રતિકૃતિ તૈયાર કરવી.

;વેબ સ્રોતો
* [http://www.aquaculturehub.org ઍક્વાકલ્ચરહબ] જળચર-સંવર્ધકો (વિજ્ઞાનીઓ, ઉછેરનારા વગેરે.) માટેનું એક સામાજિક નેટવર્ક
* [http://www.islandpress.org/aquake ઍક્વા કેઈ(KE) – જળચરઉછેર સંશોધન માહિતીસંગ્રહ (ડેટાબૅઝ)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090202102806/http://islandpress.org/aquake |date=2009-02-02 }}
* [http://www.northernaquafarms.com/links.html ઍક્વાકલ્ચર રિસોર્સિઝ ડિરેક્ટરી] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100923120544/http://northernaquafarms.com/links.html |date=2010-09-23 }} અનેક સ્રોતોમાંથી સંદર્ભ દર્શાવતી લિંક અને ડાઉનલોડ કરી શકાય એવા અહેવાલો, લેખોની ડિરેક્ટરી.
* [http://www.certifiedorganic.bc.ca/rcbtoa/services/aquaculture.html ઓર્ગેનિક ઍક્વાકલ્ચર (સજીવ જળચરઉછેર):] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110111174005/http://www.certifiedorganic.bc.ca/rcbtoa/services/aquaculture.html |date=2011-01-11 }} જંતુનાશકો અથવા કૃત્રિમ રસાયણો વિના મત્સ્ય ઉછેર કરવાના ઉજળાં પાસાંઓ અને નબળી બાબતો પરના લેખો અને સંદર્ભો.
* [http://digital.library.unt.edu/govdocs/crs/search.tkl?q=aquaculture&amp;search_crit=title&amp;search=Search&amp;date1=Anytime&amp;date2=Anytime&amp;type=form જળચરઉછેર વિશે કૉંગ્રેશનલ રિસર્ચ સર્વિસ(CRS) અહેવાલો વાંચો] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071012164041/http://digital.library.unt.edu/govdocs/crs/search.tkl?q=aquaculture&amp;search_crit=title&amp;search=Search&amp;date1=Anytime&amp;date2=Anytime&amp;type=form |date=2007-10-12 }}
* [http://www.fishing4info.com/ જળચરઉછેર, માછીમારી-ક્ષેત્રો અને જળચર વિજ્ઞાન અંગેના ઓન-લાઈન સ્રોતોની માર્ગદર્શિકા]
* [http://www.imagomundi.org/area-wp/ નૃવંશ-માનવશાસ્ત્રીઓ માટે જળચરઉછેર સ્રોતો] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090110022547/http://www.imagomundi.org/area-wp/ |date=2009-01-10 }} જળચરઉછેરની સામાજિક અસરોને કેન્દ્રમાં રાખીને જળચરઉછેર ક્ષેત્રમાં સમાચાર પ્રતિબિંબ સેવા (ન્યૂઝ મિરર સર્વિસ)
* [http://govdocs.aquake.org/ ઍક્વાકલ્ચર નોલેજ એન્વાયર્ન્મેન્ટઃ] જળચરઉછેરના લગભગ દરેક પાસાને આવરતા, તળાવ બાંધકામથી માંડીને આંતરરાષ્ટ્રીય આચારસંહિતા સુધીના, સરકાર અને યુનાઈટેડ નેશન્સના દસ્તાવેજોની ઓનલાઈન લાયબ્રેરી, જેમાં શોધવાની સવલત સામેલ છે.
* ઍક્વાએનઆઈસી ([http://aquanic.org/ AquaNIC] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100624235044/http://www.aquanic.org/ |date=2010-06-24 }}) જળચરઉછેર અંગેનાં પ્રકાશનો, સમાચારો, ઘટનાઓ, નોકરીની જાહેરાતો, તસવીરો, અને સંબંધિત સ્રોતો સહિતનાં જળચરઉછેરના વિષયો માટેનું એક સર્વગ્રાહી માહિતી સર્વર.
* [http://www.tecfish.com.ar/ જળચરઉછેર અને માહિતી] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100413133342/http://www.tecfish.com.ar/ |date=2010-04-13 }}
* [http://www.sciencemag.org/sciext/globalvoices/10essay.dtl જળચરઉછેર પર એએએએસ(AAAS) વિજ્ઞાન સામયિકનો પ્રમુખ લેખ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090530152600/http://www.sciencemag.org/sciext/globalvoices/10essay.dtl |date=2009-05-30 }}
* [http://www.sfu.ca/cstudies/science/resources/salmon/aquaculture/aquaculture.htm જળચરઉછેર અને જંગલી સૅલ્મોનનું સંરક્ષણ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151106221245/http://www.sfu.ca/cstudies/science/resources/salmon/aquaculture/aquaculture.htm |date=2015-11-06 }}
* [http://www.socalfishfarm.com/fish/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=46&amp;Itemid=55 સોકલ (SoCal) ઍક્વાપોનિક્સ એ જંતુનાશકો અને કૃત્રિમ રસાયણો વિના શ્રેષ્ઠ ગુણવત્તાનાં ટિલાપિયા, ઝીંગાં અને શાકભાજીઓને ઉગાડવા-ઉછેરવા માટે વિકસાવવામાં આવેલી એક સવલત છે.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130113060035/http://socalfishfarm.com/fish/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=46&amp;Itemid=55 |date=2013-01-13 }}

{{fishing industry topics|expanded=aquaculture}}
{{fisheries and fishing}}

[[શ્રેણી:જળચરઉછેર]]</text>
      <sha1>sdcrjw76xx249vdb05olsjzua939hon</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>મેજર ડિપ્રેસિવ ડિસઓર્ડર</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30259</id>
    <revision>
      <id>887072</id>
      <parentid>874263</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T23:54:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>63183</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>887072</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="284469" sha1="6e2q02yzn7lse2vxuy8uw0hex7annjk" xml:space="preserve">{{cleanup}}
{{માહિતીચોકઠું રોગ
|Name           = Major Depressive Disorder
|Image          = Vincent Willem van Gogh 002.jpg
|Caption        = [[Vincent van Gogh]]'s 1890 painting ''[[At Eternity's Gate]]''
|Width          = 200
|DiseasesDB     = 3589
|ICD10          = {{ICD10|F|32||f|30}}, {{ICD10|F|33||f|30}}
|ICD9           = {{ICD9|296}}
|ICDO           =
|OMIM           = 608516
|MedlinePlus    = 003213
|eMedicineSubj  = med
|eMedicineTopic = 532
|MeshID         = D003865
}}

'''મેજર ડિપ્રેસિવ ડિસઓર્ડર'''  ('''એમડીડી'''  (MDD)) (હતાશાનો મનોવિકાર) (જે '''રિકરન્ટ ડિપ્રેસિવ ડિસઓર્ડર''' , '''ક્લિનિકલ ડિપ્રેસન''' , '''મેજર ડિપ્રેસન''' , '''યુનિપોલર ડિપ્રેસન''' , અથવા '''યુનિપોલર ડિસઓર્ડર'''  તરીકે ઓળખાય છે) એ માનસિક વિકાર છે જે નિરુત્સાહન અને નીચા આત્મસન્માન, તેમજ સામાન્ય રીતે માણી શકાય તેવી પ્રવૃત્તિઓમાંથી રસ કે આનંદ ગુમાવવા મારફતે પ્રદર્શિત થાય છે. ''ડાયગ્નોસ્ટિક એન્ડ સ્ટેટિસ્ટિકલ મેન્યુઅલ ઓફ મેન્ટલ ડિસઓર્ડર્સ''  (ડીએસએમ-III (DSM-III))ના 1980ના સંસ્કરણમાં આ ચિહ્ન સમૂહને મૂડ ડિસઓર્ડર તરીકે વર્ણવા માટે અમેરિકન સાયકિયાટ્રિક એસોસિયેશન દ્વારા &quot;મેજર ડિપ્રેસિવ ડિસઓર્ડર&quot; શબ્દ પસંદ કરાયો હતો અને ત્યાર બાદ આ શબ્દ વ્યાપક પણે ઉપયોગમાં છે. સામાન્ય શબ્દ '''ડિપ્રેસન''' નો વિકારને દર્શાવવા માટે ઉપયોગમાં લેવાય છે પરંતુ તેનો માનસિક ડિપ્રેસનના અન્ય પ્રકારોના સંદર્ભમાં પણ ઉપયોગ થાય છે. ક્લિનિકલ અને સંશોધન ઉપયોગ માટે ચોક્કસ પરિભાષામાં તેનો ઉપયોગ ટાળવામાં આવે છે. મેજર ડિપ્રેસન એ એવી અક્ષમતાવાળી સ્થિતિ છે જે વ્યક્તિના પરિવાર, કામ અથવા શાળાના જીવન, ઊંઘ અને ખાવાની આદતો અને સામાન્ય આરોગ્ય પર પ્રતિકૂળ અસર કરી શકે છે. અમેરિકામાં મેજર ડિપ્રેસનથી પીડાતા 3.4% ટકા લોકો આપઘાત કરે છે અને આપઘાત કરનાર 60% લોકો ડિપ્રેસન અથવા અન્ય મૂડ ડિસઓર્ડરથી પીડાતા હતા.


મેજર ડિપ્રેસિવ ડિસઓર્ડરનું નિદાન દર્દીએ જાત નોંધેલા અનુભવ, પરિવારજનો અથવા મિત્રોએ નોંધેલી વર્તણૂક અને માનસિક સ્થિતિ કસોટીને આધારે થાય છે. મેજર ડિપ્રેસન માટે પ્રયોગશાળા કસોટી છે છતાં ડોકટરો સમાન ચિહ્નો પેદા કરી શકતી હોય તેવી શારીરિક સ્થિતિઓ માટે કસોટી કરવા વિનંતી કરે છે. જો ડિપ્રેસિવ ડિસઓર્ડર પ્રારંભિક તબક્કામાં જ ન શોધી શકાય તો તેની સારવાર ધીમી પડે છે અને વ્યક્તિના શારીરિક આરોગ્ય પર અસર કરે છે અથવા બગાડે છે. આ બિમારી થવાનો સૌથી સામાન્ય સમય 20થી 30 વર્ષની વચ્ચેની ઉંમરનો છે, બાદમાં 30 અને 40 વર્ષમાં તે વધે છે.


લાક્ષણિક રીતે, દર્દીઓની એન્ટીડિપ્રેસન્ટ (ડિપ્રેસન વિરોધી દવાઓ)થી સારવાર કરવામાં આવે છે અને ઘણા કિસ્સામાં, મનોરોગ ચિકિત્સા અથવા સલાહ મેળવે છે. જોકે, હળવા કે મધ્યમ કિસ્સાઓ માટે દવાની અસરકારકતા સામે પ્રશ્નાર્થ ચિહ્ન છે. આત્મ-ઉપેક્ષા સાથે સંકળાયેલા કેસોમાં દર્દીને હોસ્પિટલમાં દાખલ કરવો જરૂરી છે નહીં તો તે પોતાની જાતને અથવા અન્યને હાનિ પહોંચાડે તેવું ઊંચું જોખમ હોય છે. બહુ ઓછી સંખ્યામાં દર્દીઓને ટૂંકી અસર કરતા જનરલ એનેસ્થેટિક હેઠળ ઇલેક્ટ્રોકન્વલ્સિસ થેરાપી (ઇસીટી (ECT)) દ્વારા સારવાર આપવામાં આવે છે. ડિસઓર્ડરની વિવિધતા વ્યાપકપણે બદલાતી હોય છે, તે કેટલાક સપ્તાહ સુધી ચાલતા એક એપિસોડથી લઇને રિકરન્ટ મેજર ડિપ્રેસિવ એપિસોડ સાથેનો સમગ્ર જીવન સુધી ચાલતો ડિસઓર્ડર હોઇ શકે છે. તબીબી બિમારીઓ પ્રત્યે ઊંચી શંકા અને આપઘાતને કારણે ડિપ્રેસન હેઠળ જીવતા વ્યક્તિની આયુષ્ય અપેક્ષા ડિપ્રેસન વગરના વ્યક્તિ કરતા ટૂંકી હોય છે. દવાની અસરકારકતા આપઘાતના જોખમને અસર કરે છે કે નહીં તે હજુ સુધી સ્પષ્ટ થઇ શક્યું નથી. વર્તમાન અને ભૂતપૂ્ર્વ દર્દીઓ કલંકિત કરાયા હોઇ શકે છે.


ડિપ્રેસનના સ્વભાવ અને કારણની સમજ અંગે સદીઓથી વિકાસ થયો છે. જોકે, આ સમજ અપૂર્ણ છે અને ડિપ્રેસનના ઘણા પાસાઓ હજુ પણ ચર્ચા અને સંશોધનના વિષય બન્યા છે. ડિપ્રેસનના સૂચિત કારણોમાં [[મનોવિજ્ઞાન|માનસશાસ્ત્રીય]], મનો-સામાજિક, અનુવાંશિક, વિકાસ અને જૈવવૈજ્ઞાનિક પરિબળોનો સમાવેશ થાય છે. ચોક્કસ પ્રકારની દવાના લાંબા સમય સુધી ઉપયોગથી ડિપ્રેસનના ચિહ્નો પેદા થાય છે અને તેને વધુ વિકટ બનાવે છે. માનસશાસ્ત્રીય સારવારના સિદ્ધાંતો વ્યક્તિત્વ, આંતરવ્યક્તિત્વ પ્રત્યાયન, અને શિક્ષણ આધારિત છે. મોટા ભાગના જૈવવૈજ્ઞાનિક સિદ્ધાંતો મોનોએમાઇન રસાયણો સેરોટોનિન, નોરેપાઇનફ્રાઇન અને ડોપામાઇન પર ભાર મૂકે છે. આ રસાયણો મગજમાં કુદરતી રીતે હાજર હોય છે અને ચેતાકોષો વચ્ચે પ્રત્યાયનમાં મદદ કરે છે.
{{TOC limit|3}}

== ચિહ્નો અને સંકેતો ==
મેજર ડિપ્રેસન, વ્યક્તિના પરિવાર અને વ્યક્તિગત સંબંધો, કામ અથવા શાળાની જીંદગી, ઉંઘવાની અને જમવાની આદતો અને સામાન્ય સ્વાસ્થ્યને ગંભીર રીતે અસર કરે છે.&lt;ref name=&quot;NIMHPub&quot;&gt;{{vcite book|title = Depression|publisher = [[National Institute of Mental Health]] (NIMH)|url = http://www.nimh.nih.gov/health/publications/depression/nimhdepression.pdf|access-date = 2008-09-07|format = PDF}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110727123744/http://www.nimh.nih.gov/health/publications/depression/nimhdepression.pdf |date=2011-07-27 }} {{Cite web |url=http://www.nimh.nih.gov/health/publications/depression/nimhdepression.pdf |title=આર્કાઇવ ક .પિ |access-date=2011-02-15 |archive-date=2011-07-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110727123744/http://www.nimh.nih.gov/health/publications/depression/nimhdepression.pdf |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; કાર્ય અને સ્વસ્થતા પર તેની અસર [[મધુપ્રમેહ|મધૂપ્રમેહ]] જેવી દીર્ઘકાલિન તબીબી સ્થિતિની અસરને સમકક્ષ છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Hays RD, Wells KB, Sherbourne CD |year=1995 |title=Functioning and well-being outcomes of patients with depression compared with chronic general medical illnesses |journal=Archives of General Psychiatry |volume=52 |issue=1 |pages=11–19 |pmid=7811158}}&lt;/ref&gt;

મેજર ડિપ્રેસિવ એપિસોડ ધરાવતી વ્યક્તિ ઘણો જ નિરુત્સાહ દર્શાવે છે જે જીવનના તમામ પાસા પર હાવી થઇ જાય છે અને જે પ્રવૃત્તિઓ સામાન્ય રીતે માણી શકાય છે તેમાં તે આનંદનો અનુભવ કરી શકતી નથી. ડિપ્રેસનવાળા લોકો નિર્થકતા, અયોગ્ય અપરાધ અથવા ખેદ, લાચારી, નિરાશા, અને આત્મ-ધૃણાના વિચારો અને લાગણીઓથી ઘેરાયેલા હોય છે અથવા તેને વાગોળતા હોય છે.&lt;ref name=&quot;APA349&quot;&gt;{{Harvnb |American Psychiatric Association|2000a| p=349}}&lt;/ref&gt; ગંભીર કિસ્સાઓમાં ડિપ્રેસનવાળા લોકો મનોવિક્ષિપ્તિ (સાયકોસિસ)ના ચિહ્નો દર્શાવતા હોઇ શકે છે. આ ચિહ્નોમાં ભ્રમણા અથવા દગભ્રમનો સમાવેશ થાય છે જે સામાન્ય રીતે અપ્રિય હોય છે.&lt;ref&gt;{{Harvnb |American Psychiatric Association|2000a| p=412}}&lt;/ref&gt; ડિપ્રેસનના અન્ય ચિહ્નોમાં નબળી એકાગ્રતા અને સ્મરણશક્તિ (ખાસ કરીને, મેલાન્કોલિક (ખેદોન્માદ) અથવા મનોવિક્ષિપ્ત લોકોમાં),&lt;ref name=&quot;Delgado&quot;&gt;{{vcite journal |author=Delgado PL and Schillerstrom J |title=Cognitive Difficulties Associated With Depression: What Are the Implications for Treatment? |journal=Psychiatric Times |volume=26 |issue=3 |year=2009 |url=http://www.psychiatrictimes.com/display/article/10168/1387631 |accessdate=2011-02-15 |archivedate=2009-07-22 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090722165650/http://www.psychiatrictimes.com/display/article/10168/1387631 }}&lt;/ref&gt; સામાજિક સ્થિતિ અને પ્રવૃત્તિઓમાંથી પાછા ખસી જવું, કામેચ્છા ઘટી જવી અને મૃત્યુ અથવા આપઘાતના વિચારોનો સમાવેશ થાય છે.

ડિપ્રેસનવાળી વ્યક્તિઓમાં અનિદ્રા સામાન્ય છે. લાક્ષણિક શૈલીમાં વ્યક્તિ ખુબ જ વહેલો ઉઠી જાય છે અને ઊંઘી શકતો નથી&lt;ref name=&quot;APA350&quot;&gt;{{Harvnb |American Psychiatric Association|2000a| p=350}}&lt;/ref&gt; પરંતુ અનિદ્રા નિંદ્રાધિન થવામાં મુશ્કેલીનો પણ સમાવેશ કરી શકે છે.&lt;ref name=&quot;bedfellows&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.psychologytoday.com/articles/200307/bedfellows-insomnia-and-depression| title=Bedfellows:Insomnia and Depression|access-date= 2010-07-02}}&lt;/ref&gt; અનિદ્રા ડિપ્રેસનવાળા 80 ટકા લોકોને અસર કરે છે.&lt;ref name=&quot;bedfellows&quot;/&gt; અતિ નિદ્રાશીલતા અથવા વધુ પડતી ઊંઘ પણ થઇ શકે છે.&lt;ref name=&quot;APA350&quot;/&gt; તે ડિપ્રેસનવાળા 15 ટકા લોકોને અસર કરે છે.&lt;ref name=&quot;bedfellows&quot;/&gt; કેટલીક ડિપ્રેસન વિરોધી દવાઓ તેમની ઉત્તેજન અસરોને કારણે અનિદ્રા સર્જી શકે છે.&lt;ref&gt;[http://www.aafp.org/afp/990600ap/3029.html ઇન્સોમ્નિયા: એસેસમેન્ટ એન્ડ મેનેજમેન્ટ ઇન પ્રાઇમરી કેર] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110726103917/http://www.aafp.org/afp/990600ap/3029.html |date=2011-07-26 }},&lt;/ref&gt;

ડિપ્રેસનવાળી વ્યક્તિ એકથી વધુ શારીરિક ચિહ્નો દર્શાવી શકે છે. જેમ કે, થકાવટ, માથાનો દુખાવો, અથવા પાચન અંગેની તકલીફો. વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઇઝેશનના ડિપ્રેસનના માપદંડ મુજબ વિકાસશીલ દેશોમાં શારીરિક ફરિયાદો સૌથી સામાન્ય સમસ્યા છે.&lt;ref name=&quot;Patel01&quot;&gt;{{vcite journal |author=Patel V, Abas M, Broadhead J |year=2001|title=Depression in developing countries: Lessons from Zimbabwe|journal=[[BMJ]]|volume=322 |issue=7284 |pages=482–84|url=http://www.bmj.com/cgi/content/full/322/7284/482 (fulltext)|access-date=2008-10-05 |doi=10.1136/bmj.322.7284.482}}&lt;/ref&gt; ભૂખ ઘટી જાય છે જેને પગલે વજન ઘટે છે. જોકે, કેટલીકવાર ભૂખ વધતા વજન પણ વધવાના પણ કિસ્સા બને છે.&lt;ref name=&quot;APA349&quot;/&gt; પીડિત વ્યક્તિના પરિવારજનો અથવા મિત્રો જોઇ શકે છે કે વ્યક્તિની વર્ણતૂક ઉશ્કેરાયેલી અથવા સુસ્ત બની છે.&lt;ref name=&quot;APA350&quot;/&gt;

બાળકોના સંદર્ભમાં ડિપ્રેસનનો વિચાર ઘણો વિવાદાસ્પદ છે અને જ્યારે આત્મ-છબી વિકસે છે અને સંપૂર્ણ સ્થાપિત થાય છે ત્યારે લેવાયેલા મંતવ્ય પર આધાર રાખે છે. ડિપ્રેસનવાળા બાળકો ડિપ્રેસનવાળી મનોસ્થિતિ દર્શાવવાના સ્થાને સહેજમાં ખિજાઇ જાય છે&lt;ref name=&quot;APA349&quot;/&gt; અને તેમની ઉંમર અને સ્થિતિને આધારે અલગ અલગ ચિહ્નો દર્શાવે છે.&lt;ref name=&quot;APA354&quot;&gt;{{Harvnb |American Psychiatric Association|2000a| p=354}}&lt;/ref&gt; મોટા ભાગના બાળકોનો શાળામાંથી રસ ઉડી જાય છે અને શૈક્ષણિક દેખાવમાં ઘટાડો દર્શાવે છે. તેમને જક્કી, વધુ પડતી માંગ કરતા, અવલંબિત અથવા અસુરક્ષિત તરીકે વર્ણવી શકાય છે.&lt;ref name=&quot;APA350&quot;/&gt; જ્યારે ચિહ્નોનું સામાન્ય મનોભાવના બદલાવાવાળી સામાન્ય સ્થિતિ તરીકે અર્થઘટન કરવામાં આવે છે ત્યારે નિદાન વિલંબમાં પડી શકે છે અથવા ચૂકી જવાય છે.&lt;ref name=&quot;APA349&quot;/&gt; ડિપ્રેસનની સાથે એટેન્શન-ડેફિસિટ હાયપરએક્ટિવિટી ડિસઓર્ડર (એડીએચડી (ADHD)) હોઇ શકે છે જે બંનેનું નિદાન અને સારવાર જટીલ બનાવે છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Brunsvold GL, Oepen G |title=Comorbid Depression in ADHD: Children and Adolescents |journal=Psychiatric Times |volume=25 |issue=10 |year=2008 |url=http://www.psychiatrictimes.com/adhd/article/10168/1286863 |accessdate=2011-02-15 |archivedate=2009-05-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090524050341/http://www.psychiatrictimes.com/adhd/article/10168/1286863 }}&lt;/ref&gt;

ડિપ્રેસનવાળી ઉંમરલાયક વ્યક્તિઓ તાજેતરના હુમલાના જ્ઞાનાત્મક ચિહ્નો ધરાવતા હોઇ શકે છે. જેમકે, વિસ્મૃતિ,&lt;ref name=&quot;Delgado&quot;/&gt; અને હલનચલન ધીમે પડવી.&lt;ref&gt;{{vcite book |title=Consensus Guidelines for Assessment and Management of Depression in the Elderly |author=Faculty of Psychiatry of Old Age, NSW Branch, RANZCP |coauthors=Kitching D Raphael B |year=2001 |publisher=NSW Health Department |location=North Sydney, New South Wales |isbn=0-7347-33410 |pages=2 |url=http://www.health.nsw.gov.au/pubs/2001/pdf/depression_elderly.pdf |format=PDF }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161112103003/http://www0.health.nsw.gov.au/pubs/2001/pdf/depression_elderly.pdf/ |date=2016-11-12 }}&lt;/ref&gt; ઉમરલાયક વ્યક્તિઓમાં ડિપ્રેસન ઘણીવાર શારીરિક વિકારોની સાથે અસ્તિત્વ ધરાવે છે. જેમકે, હુમલો, અન્ય રૂધિરાભિષણને લગતી બિમારીઓ, ઘડપણમાં થતો ધ્રૂજારીનો રોગ, અને દીર્ઘકાલિન અવરોધાત્મક ફુપ્સુસીય રોગ.&lt;ref&gt;{{vcite journal|author=Yohannes AM and Baldwin RC|title=Medical Comorbidities in Late-Life Depression|journal=Psychiatric Times|volume=25|issue=14|year=2008|url=http://www.psychiatrictimes.com/depression/article/10168/1358135|accessdate=2011-02-15|archivedate=2020-06-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200614095605/https://www.psychiatrictimes.com/10168/1358135}}&lt;/ref&gt;

== કારણો ==
જૈવમનોસામાજિક મોડલ સૂચવે છે કે જૈવવૈજ્ઞાનિક, માનસશાસ્ત્રીય અને સામાજિક પરિબળો એમ ત્રણેય ડિપ્રેસન સર્જવામાં ભૂમિકા ભજવે છે.&lt;ref&gt;{{vcite web |author=Department of Health and Human Services |year=1999 |url=http://www.surgeongeneral.gov/library/mentalhealth/pdfs/c2.pdf |title=The fundamentals of mental health and mental illness |work=Mental Health: A Report of the Surgeon General |access-date=2008-11-11| format=PDF}}&lt;/ref&gt; ડાયાથેસિસ-સ્ટ્રેસ મોડલ સૂચવે છે કે જ્યારે પહેલેથી અસ્તિત્વમાં રહેલી અસુરક્ષા અથવા ડાયાથેસિસ જીવનની તણાવપૂર્ણ ઘટનાઓ દ્વારા સક્રિય કરાઇ હોય ત્યારે ડિપ્રેસન સર્જાય છે. પહેલેથી અસ્તિત્વમાં રહેલી અસુરક્ષા જનીની,&lt;ref name=&quot;Caspi&quot;&gt;{{vcite journal |author=Caspi A, Sugden K, Moffitt TE |title=Influence of life stress on depression: Moderation by a polymorphism in the 5-HTT gene |journal=Science |volume=301 |pages=386–89 |year=2003|pmid=12869766 |doi=10.1126/science.1083968 |issue=5631}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{vcite web |author=Haeffel GJ; Getchell M; Koposov RA; Yrigollen CM; DeYoung CG; af Klinteberg B; ''et al.'' |year=2008 |url=http://www.nd.edu/~ghaeffel/Resources/Haeffel%20et%20al.,%202008.pdf |title=Association between polymorphisms in the dopamine transporter gene and depression: Evidence for a gene–environment interaction in a sample of juvenile detainees |work=Psychological Science |access-date=2008-11-11 |format=PDF |accessdate=2011-02-15 |archivedate=2008-12-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081217031910/http://www.nd.edu/~ghaeffel/Resources/Haeffel%20et%20al.%2C%202008.pdf }}&lt;/ref&gt; એટલે કે પ્રકૃતિ અને પાલનપોષણ વચ્ચેનો સંવાદ, અથવા યોજનાકીય હોઇ શકે છે. યોજનાકીય અસુરક્ષા બાળપણમાં દુનિયા અંગે શિખેલા ખ્યાલોમાંથી પેદા થાય છે.&lt;ref&gt;{{vcite web |author=Slavich GM |year=2004 |url=http://www.psychologicalscience.org/observer/getArticle.cfm?id=1640 |title=Deconstructing depression: A diathesis-stress perspective  (Opinion) |work=APS Observer |access-date=2008-11-11 |accessdate=2011-02-15 |archivedate=2011-05-11 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110511233644/http://www.psychologicalscience.org/observer/getArticle.cfm?id=1640 }}&lt;/ref&gt;

આ આંતરસક્રિય મોડેલોને પ્રયોગમૂલક ટેકો મળ્યો છે. દાખલા તરીકે, ન્યૂ ઝીલેન્ડના સંશોધકોએ લોકોના પ્રારંભિક સામાન્ય ઉદબોધકમાં ડિપ્રેસન કેવી રીતે ઉભરે છે તેનું લાંબા સમય સુધી દસ્તાવેજીકરણ કરીને, ડિપ્રેસનનો અભ્યાસ કરવા અપેક્ષા અભિગમ અપનાવ્યો. સંશોધકોએ તારણ કાઢ્યું હતું કે, સેરોટોનિન વાહક (5-એચટીટી (5-HTT)) જનીનમાં વિવિધતા તે શક્યતાને અસર કરે છે કે, જે લોકોને જીવનની તણાવપૂર્ણ ઘટનાઓનો સામનો કરવો પડે છે અને તેમને ડિપ્રેસન થઇ શકે છે. આવી ઘટનાઓ બાદ ડિપ્રેસન આવી શકે છે પરંતુ 5-એચટીટી (5-HTT) જનીનમાં એક કે બે વૈકલ્પિક કારકો ઓછા ધરાવતા લોકોમાં ડિપ્રેસન થવાની શક્યતા વધુ જણાય છે.&lt;ref name=&quot;Caspi&quot;/&gt; વધુમાં, સ્વિડીશ અભ્યાસે ડિપ્રેસનના વારસા -જનીની તફાવત સાથે સંકળાયેલા દેખાવમાં વ્યક્તિગત તફાવતની માત્રા- નો અંદાજ કાઢ્યો હતો. તે મહિલાઓ માટે 40 ટકા અને પુરૂષો માટે 30 ટકા હતો.&lt;ref name=&quot;pmid16390897&quot;&gt;{{vcite journal |author=Kendler KS, Gatz M, Gardner CO, Pedersen NL |title=A Swedish national twin study of lifetime major depression |journal=American Journal of Psychiatry |volume=163 |issue=1 |pages=109–14 |year=2006  |pmid=16390897 |doi=10.1176/appi.ajp.163.1.109}}&lt;/ref&gt; વિકાસીય મનોવૈજ્ઞાનિકોએ સૂચવ્યું હતું કે ડિપ્રેસનના જનીની મૂળ પ્રાકૃતિક રીતે પસંદ કરાયેલા અનુકૂલનના ઇતિહાસમાં ઊંડે રહેલા છે. મેજર ડિપ્રેસનને મળતો આવતો પદાર્થ ઉત્તેજિત મિજાજ વિકાર લાંબા ગાળા સુધી દવાના ઉપયોગ અથવા દવાના દુરુપયોગ અથવા ચોકક્સ ઘેનની દવાઓ બંધ કરવી અને કૃત્રિમ નિંદ્રા આણનારી દવાઓ સાથે સંકળાયેલો છે.&lt;ref name=&quot;pmid9210745&quot;&gt;{{vcite journal |author=Schuckit MA, Tipp JE, Bergman M, Reich W, Hesselbrock VM, Smith TL |title=Comparison of induced and independent major depressive disorders in 2,945 alcoholics |journal=Am J Psychiatry |volume=154 |issue=7 |pages=948–57 |year=1997 |pmid=9210745}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ashman&quot;&gt;{{vcite web|author= Professor Heather Ashton|year= 2002|url= http://www.benzo.org.uk/manual/bzcha03.htm|title= Benzodiazepines: How They Work and How to Withdraw}}&lt;/ref&gt;

=== જૈવવૈજ્ઞાનિક ===
{{Main|Biology of depression}}

==== મોનોએમાઇન પૂર્વધારણા ====
[[ચિત્ર:Synapse Illustration2 tweaked.svg|thumb|250px|ઓળખાયેલા લગભગ 30 ચેતાપ્રેષક દ્રવ્યોમાંથી સંશોધકો ક્લિનિકલ ડિપ્રેસન અને ત્રણ મુખ્ય ચેતારસાયણ: સેરોટોનિન, નોરેપાઇનફ્રાઇન, અને ડોપામાઇનના કાર્ય વચ્ચે સંબંધ શોધ્યો છે.ડિપ્રેસન વિરોધી દવાઓ મગજના માળખાની અંદર આ ત્રણ ચેતાપ્રેષક દ્રવ્યોના કાર્યોના કુલ સંતુલનને પ્રભાવિત કરે છે જે તણાવ પ્રત્યે લાગણીઓ અને પ્રતિક્રિયાઓ અને ઉંઘ, ભૂખ અને કામોત્તેજનાની શારીરિક ક્રિયાનું નિયમન કરે છે.&lt;ref&gt;[58]&lt;/ref&gt;]]

મોટા ભાગની એન્ટીડિપ્રેસન્ટ દવાઓ મગજમાં ચેતાકોષો વચ્ચેની ચેતોપાગમ ફાટમાં એક અથવા એકથી વધુ મોનોએમાઇન -ચેતાપ્રેષક દ્રવ્યો સેરોટોનિન, નોરેપાઇનફ્રાઇન અને ડોપામાઇન—ના સ્તરમાં વધારો કરે છે. કેટલીક દવાઓ મોનોએમાઇન ગ્રાહકોને સીધી અસર કરે છે.

સેરોટોનિન અન્ય ચેતાપ્રેષક પ્રણાલીઓનું નિયમન કરતી હોવાની પૂર્વધારણા છે. સેરોટોનિની ઘટેલી પ્રવૃત્તિ આ પ્રણાલીઓને અસામાન્ય અને અનિયમિત રીતે કાર્ય કરવા દે છે.&lt;ref name=&quot;IntegrativeSerotonin&quot;&gt;{{Harvnb|Barlow|2005| p=226}}&lt;/ref&gt; આ &quot;માન્યતાશીલ પૂર્વધારણા&quot; મુજબ, ડિપ્રેસન ત્યારે પેદા થાય છે જ્યારે સેરોટોનિનનું નીચું સ્તર અન્ય મોનોએમાઇન ચેતાપ્રેષક દ્રવ્ય નોરેપાઇનફ્રાઇનના નીચા સ્તરને પ્રોત્સાહન આપે છે.&lt;ref&gt;{{vcite web |author=Shah N, Eisner T, Farrell M, Raeder C |year=1999 |month=July/August |url=http://www.pswi.org/professional/pharmaco/depression.pdf |title=An overview of SSRIs for the treatment of depression |work=Journal of the Pharmacy Society of Wisconsin |access-date=2008-11-10 |format=PDF |accessdate=2011-02-15 |archivedate=2008-12-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081217031913/http://www.pswi.org/professional/pharmaco/depression.pdf }}&lt;/ref&gt; કેટલીક ડિપ્રેસન વિરોધી દવાઓ નોરેપાઇનફ્રાઇનનું સ્તર સીધું વધારે છે જ્યારે અન્ય દવાઓ ત્રીજા મોનોએમાઇન ચેતાપ્રેષક દ્રવ્ય ડોપામાઇનનું સ્તર વધારે છે. આ નિરીક્ષણો ડિપ્રેસનની મોનોએમાઇન પૂર્વધારણાનો ઉદભવ કરે છે. મોનોએમાઇન પૂર્વધારણા તેની સમકાલિન રચનામાં જણાવે છે કે ચોક્કસ ચેતાપ્રેષક દ્રવ્યોની ઉણપ ડિપ્રેસનના સંબંધિત ગુણધર્મો માટે જવાબદાર છે: &quot;નોરેપાઇનફ્રાઇનનો બદલાવ અને ઊર્જા તેમજ અસ્વસ્થતા, એકાગ્રતા, અને જીવનમાં રસ સાથે સંબંધ હોઇ શકે છે; સેરોટોનિન[ના અભાવ]નો અસ્વસ્થતા, મનોગ્રસ્તિ અને અનિવાર્ય આવેગો સાથે સંબંધ હોઇ શકે છે અને ડોપામાઇનનો એકાગ્રતા, પ્રેરણા, ખુશી અને બક્ષિસ તેમજ જીવનમાં રસ સાથે સંબંધ હોઇ શકે છે.&quot;&lt;ref name=&quot;pmid18494537&quot;&gt;{{vcite journal |author=Nutt DJ |title=Relationship of neurotransmitters to the symptoms of major depressive disorder |journal=Journal of Clinical Psychiatry |volume=69 Suppl E1 |pages=4–7 |year=2008 |pmid=18494537}}&lt;/ref&gt; આ સિદ્ધાંતના સમર્થકો સૌથી અગ્રણી ચિહ્નોને અસર કરતી હોય તેવી કાર્યની પ્રણાલી સાથે ડિપ્રેસન વિરોધી દવાની પસંદગીની ભલામણ કરે છે. ચિંતાતુર અને શીઘ્રકોપી દર્દીઓને એસએસઆરઆઇ (SSRI) અથવા નોરેપાઇનફ્રાઇન રિઅપટેક ઇનહિબિટર્સની સારવાર આપવી જોઇએ અને જે લોકો જીવનની ઊર્જા અને ખુશી ગુમાવી ચૂક્યા છે તે લોકોને નોરેપાઇનફ્રાઇન- અને ડોપામાઇન-વધારતી દવાઓ દ્વારા સારવાર આપવી જોઇએ.&lt;ref name=&quot;pmid18494537&quot;/&gt;

એવા ક્લિનિકલ નિરીક્ષણ કે, ઉપલબ્ધ મોનોએમાઇનની માત્રાને વધારતી દવાઓ અસરકારક ડિપ્રેસન વિરોધી દવાઓ છે તે, ઉપરાંત તાજેતરની મનોરોગ ચિકિત્સા જનીનવિદ્યા સૂચવે છે કે કેન્દ્રીય મોનોએમાઇનના કાર્યમાં ફોનેટાઇપિક વિવિધતા ડિપ્રેસન પ્રત્યે અસુરક્ષા સાથે સહેજ સંકળાયેલી હોઇ શકે છે. આ અવલોકનો છતાં ડિપ્રેસનનું કારણ માત્ર મોનોએમાઇનની ઉપણ નથી.&lt;ref name=&quot;nature08&quot;/&gt; છેલ્લા બે દાયકામાં સંશોધનોએ મોનોએમાઇન પૂર્વધારણાની અનેક મર્યાદાઓ છતી કરી છે અને મનોરોગ ચિકિત્સક સમુદાયમાં તેની ખુલાસારૂપ અયોગ્યતા ઉજાગર થઇ છે.&lt;ref name=&quot;pmid10775017&quot;&gt;{{vcite journal |author=Hirschfeld RM |title=History and evolution of the monoamine hypothesis of depression |journal=Journal of Clinical Psychiatry|volume=61 Suppl 6|pages=4–6 |year=2000 |pmid=10775017}}&lt;/ref&gt; પ્રતિદલીલ તે છે કે, એમએઓ (MAO) અવરોધકો અને એસએસઆરઆઇ (SSRI)ની મનોસ્થિતિ સુધારતી અસરો વિકસતા સારવારના સપ્તાહો લાગે છે જ્યારે ઉપલબ્ધ મોનોએમાઇનમાં વધારો કલાકોમાં થાય છે. અન્ય પ્રતિદલીલ મોનોએમાઇન ઘટાડતા ઔષધવિજ્ઞાનને લગતા પદાર્થો પર પ્રયોગોને આધારિત છે. કેન્દ્રીય રીતે ઉપલબ્ધ મોનોએમાઇનની સાંદ્રતામાં ઇરાદાપૂર્વકનો ઘટાડો સારવાર વગરના ડિપ્રેસનવાળા દર્દીની મનોસ્થિતિ ઘટાડી શકે છે ત્યારે આ ઘટાડો તંદુરસ્ત વ્યક્તિની મનોસ્થિતિ ઘટાડતી નથી.&lt;ref name=&quot;nature08&quot;&gt;{{cite journal |author=Krishnan V, Nestler EJ |title=The molecular neurobiology of depression |journal=Nature |volume=455 |issue=7215 |pages=894–902 |year=2008 |month=October |pmid=18923511 |pmc=2721780 |doi=10.1038/nature07455}}&lt;/ref&gt; ડિપ્રેસન વિરોધી દવાઓને ઉપચારક અસરકારકતા હાંસલ કરવા માટે અકબંધ{{clarify|date=October 2010}} મોનોએમાઇન પ્રણાલી જરૂરી છે&lt;ref name=&quot;pmid10775018&quot;&gt;{{vcite journal |author=Delgado PL |title=Depression: The case for a monoamine deficiency |journal=Journal of Clinical Psychiatry |volume=61 Suppl 6|pages=7–11 |year=2000 |pmid=10775018}}&lt;/ref&gt; પરંતુ ટિયાનેપ્ટાઇન એ સેરોટોનિન અપટેક વર્ધક છે અને ઓપિપ્રામોલની મોનોએમાઇન પ્રણાલી પર કોઇ અસર નથી તે હકીકત છતાં, ટિયાનેપ્ટાઇન અને ઓપિપ્રામોલ જેવી કેટલીક દવાઓ ડિપ્રેસન વિરોધી ગુણધર્મો ધરાવે છે.{{citation needed|date=October 2010}} મોનોએમાઇન પૂર્વધારણાને સામાન્ય પ્રજા સમક્ષ જ્યારે માર્કેટિંગના સાધન તરીકે રજૂ કરવામાં આવે છે ત્યારે તેને &quot;રાસાયણિક અસંતુલન&quot; તરીકે કહેવામાં આવે છે.&lt;ref name=&quot;PLoS&quot;&gt;{{vcite journal |author=Lacasse J, Leo J |title=Serotonin and depression: A disconnect between the advertisements and the scientific literature |journal=[[PLoS Medicine|PLoS Med]] |volume=2 |issue=12 |pages=e392 |year=2005 |pmid=16268734 |doi=10.1371/journal.pmed.0020392.g001 |url=http://medicine.plosjournals.org/perlserv/?request=get-document&amp;doi=10.1371/journal.pmed.0020392 |access-date=2008-10-30 |pmc=1277931 |laysummary=http://www.medscape.com/viewarticle/516262 |laysource=[[Medscape]] |laydate=Nov. 8, 2005 |accessdate=2021-12-26 |archivedate=2009-01-22 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090122081424/http://medicine.plosjournals.org/perlserv/?request=get-document&amp;doi=10.1371%2Fjournal.pmed.0020392 }}&lt;/ref&gt;

કેટલીક વ્યક્તિઓમાં જીવન તણાવ ડિપ્રેસિવ એપિસોડનો પૂર્વસંકેત છે પરંતુ અન્ય વ્યક્તિઓમાં નથી તે બાબત સમજાવવા માટે 2003માં સેરોટોનિક વાહક સાથે સંકળાયેલા પ્રોત્સાહન ક્ષેત્રો (5-એચટીટીએલપીઆર (5-HTTLPR))ના વૈકલ્પિક કારકોમાં ફેરફારને આધારે જનીન પર્યાવરણ આંતરક્રિયા (જીએક્સઇ (GxE))ની પૂર્વધારણા રચાઇ હતી.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Caspi A, Sugden K, Moffitt TE, ''et al.'' |title=Influence of life stress on depression: moderation by a polymorphism in the 5-HTT gene |journal=Science |volume=301 |issue=5631 |pages=386–9 |year=2003 |month=July |pmid=12869766 |doi=10.1126/science.1083968}}&lt;/ref&gt; 2009નું અધિવિશ્લેષણ સૂચવતું હતું કે ડિપ્રેસન સાથે તણાવપૂર્ણ ઘટનાઓ જોડાયેલી હતી પરંતુ તેના 5-એચટીટીએલપીઆર (5-HTTLPR) જીનોટાઇપ સાથે સંબંધના કોઇ પુરાવા મળ્યા ન હતા.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Risch N, Herrell R, Lehner T, ''et al.'' |title=Interaction between the serotonin transporter gene (5-HTTLPR), stressful life events, and risk of depression: a meta-analysis |journal=JAMA |volume=301 |issue=23 |pages=2462–71 |year=2009 |month=June |pmid=19531786 |pmc=2938776 |doi=10.1001/jama.2009.878}}&lt;/ref&gt; 2009નું અન્ય એક અધિવિશ્લેષણ પાછળના અવલોકનો સાથે સહમત થતું હતું.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Munafò MR, Durrant C, Lewis G, Flint J |title=Gene X environment interactions at the serotonin transporter locus |journal=Biol. Psychiatry |volume=65 |issue=3 |pages=211–9 |year=2009 |month=February |pmid=18691701 |doi=10.1016/j.biopsych.2008.06.009}}&lt;/ref&gt; આ ક્ષેત્રમાં અભ્યાસોની 2010 સમીક્ષામાં પર્યાવરણીય પ્રતિકૂળતાના આકલન માટે વપરાયેલી પદ્ધતિ અને અભ્યાસોના પરિણામો વચ્ચે પદ્ધતિસરનો સંબંધ જણાયો હતો. આ સમીક્ષામાં તે પણ જણાયું હતું કે બંને 2009 અધિવિશ્લેષણો નકારાત્મક અભ્યાસ તરફી હતા જેમણે પ્રતિકૂળતાના આત્મ-અહેવાલ પગલાનો ઉપયોગ કર્યો હતો.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Uher R, McGuffin P |title=The moderation by the serotonin transporter gene of environmental adversity in the etiology of depression: 2009 update |journal=Mol. Psychiatry |volume=15 |issue=1 |pages=18–22 |year=2010 |month=January |pmid=20029411 |doi=10.1038/mp.2009.123}}&lt;/ref&gt;

==== અન્ય સિદ્ધાંતો ====
ડિપ્રેસનવાળા દર્દીઓના એમઆરઆઇ (MRI) સ્કેનમાં ડિપ્રેસનવાળા વ્યક્તિઓના મગજના બંધારણમાં ડિપ્રેસનવગરના વ્યક્તિઓ કરતા કરતા ઘણો તફાવત જણાયો હતો. પરિણામોમાં કેટલીક સાતત્યતા નથી છતાં, અધિવિશ્લેષણો જણાવે છે કે તેમાં નાના હિપ્પોકેમ્પલ કદ&lt;ref&gt;{{vcite journal| author=Videbech, P and Ravnkilde| title=Hippocampal volume and depression: A meta-analysis of MRI studies| journal=American Journal of Psychiatry| volume=161|pages=1957–66.| year=2004| pmid=15514393| doi=10.1176/appi.ajp.161.11.1957| issue=11}}&lt;/ref&gt; અને હાયપરઇન્ટેન્સિવ લેઝન્સની વધેલી સંખ્યા માટે પુરાવા છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal|author=Videbech, P| title=MRI findings in patients with affective disorder: a meta-analysis| journal=Acta Psychiatrica Scandinavica| volume=96| issue=3 |pages=157–68| year=1997| doi=10.1111/j.1600-0447.1997.tb10146.x|pmid=9296545}}&lt;/ref&gt; હાયપરઇન્ટેન્સિટી મોટી ઉંમરના લોકો સાથે સકંળાયેલી છે અને તેમાંથી વેસ્ક્યુલર ડિપ્રેસનનો સિદ્ધાંત વિકસ્યો છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Herrmann LL, Le Masurier M, Ebmeier KP |title=White matter hyperintensities in late life depression: a systematic review|journal=Journal of Neurology, Neurosurgery, and Psychiatry |volume=79|pages=619–24 |year=2008|doi=10.1136/jnnp.2007.124651|pmid=17717021 |issue=6}}&lt;/ref&gt;

મનોસ્થિતિ અને સ્મરણશક્તિના કેન્દ્ર હિપ્પોકેમ્પસ&lt;ref&gt;{{vcite journal |url=http://www.sciam.com/article.cfm?id=brain-pathway-may-underlie-depression |title=Brain pathway may underlie depression |access-date=2008-09-13 |author=Mayberg H |date=July 6, 2007 |journal=[[Scientific American]]|volume=17|issue=4|pages=26–31}}&lt;/ref&gt;ના ન્યૂરોજીનેસિસ અને ડિપ્રેસન વચ્ચે સંબંધ હોઇ શકે છે. ડિપ્રેસનવાળી કેટલીક વ્યક્તિઓમાં હિપ્પોકેમ્પલ ચેતાકોષોનું નુકસાન જણાયું છે અને નબળી સ્મરણશક્તિ અને ડાયસ્થિમિક મનોસ્થિતિ સાથે સંબંધ ધરાવે છે.દવાઓ મગજમાં સેરોટોનિનનું સ્તર વધારી અને ન્યૂરોજીનેસિસ ઉત્તેજિત કરી શકે છે અને આમ હિપ્પોકેમ્પસનું કુલ દળ વધારે છે. આ વધારો મનોસ્થિતિ અને સ્મરણશક્તિ પુનઃસ્થાપિત કરવામાં મદદ કરી શકે છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Sheline YI, Gado MH, Kraemer HC|title=Untreated depression and hippocampal volume loss |journal=American Journal of Psychiatry |volume=160 |pages=1516–18 |year=2003 |pmid =12900317 |doi=10.1176/appi.ajp.160.8.1516 |issue=8}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{vcite journal |author =Duman RS, Heninger GR, Nestler EJ |title=A molecular and cellular theory of depression |journal=Archives of General Psychiatry|volume= 54|issue=7|pages=597–606 |year=1997 |pmid=9236543}}&lt;/ref&gt; લાગણીસભર વર્તણૂકના મોડ્યુલેશનમાં જોવા મળતા ડિપ્રેસન અને એન્ટિરીયર સિન્ગ્યુલેટ કોર્ટેક્સ વચ્ચે પણ સમાન સંબંધ જોવા મળ્યો છે.&lt;ref name=&quot;pmid18704022&quot;&gt;{{vcite journal |author=Drevets WC, Savitz J, Trimble M |title=The subgenual anterior cingulate cortex in mood disorders |journal=CNS Spectrums |volume=13 |issue=8 |pages=663–81 |year=2008  |pmid=18704022 |pmc=2729429}}&lt;/ref&gt; ન્યરોજીનેસિસ માટે જવાબદાર ન્યૂરોટ્રોફિન્સ પૈકીનું એક ન્યૂરોટ્રોફિન બ્રેઇન-ડિરાઇવ્ડ ન્યૂરોટ્રોફિક ફેક્ટર (બીડીએનએફ (BDNF)) છે. ડિપ્રેસનવાળા વ્યક્તિના રક્ત કોષરસમાં બીડીએનએફ (BDNF)નું સ્તર સામાન્ય કરતા (ત્રણ ગણાથી વધુ) ઘટેલું હોય છે. ડિપ્રેસન વિરોધી સારવાર રૂધિરનું બીડીએનએફ (BDNF) સતર વધારે છે. અન્ય ઘણા ડિસઓર્ડરમાં કોષરસ બીડીએનએફ (BDNF)નું ઘટેલું સ્તર જોવા મળ્યું છે છતાં, એવા કેટલાક પુરાવા છે કે  બીડીએનએફ (BDNF) ડિપ્રેસનના કારક અને ડિપ્રેસન વિરોધી દવાના કાર્ય સાથે સંકળાયેલું છે.&lt;ref name=&quot;pmid18571629&quot;&gt;{{vcite journal |author=Sen S, Duman R, Sanacora G |title=Serum brain-derived neurotrophic factor, depression, and antidepressant medications: Meta-analyses and implications |journal=Biological Psychiatry |volume=64 |issue=6 |pages=527–32 |year=2008  |pmid=18571629 |doi=10.1016/j.biopsych.2008.05.005 |pmc=2597158}}&lt;/ref&gt;

એવા કેટલાક પુરાવા પણ છે કે, હાયપોથેલેમિક-પિચ્યુટરી-એડ્રિનાલ એક્સિસ (એચપીએ એક્સિસ (HPA axis))ની વધુ પડતી સક્રિયતાને કારણે આંશિક રીતે મેજર ડિપ્રેસન સર્જાઇ શકે છે. જે તણાવ પ્રત્યે ન્યૂરો-એન્ડોક્રાઇનની અસર જેવી અસરમાં પરિણમે છે. તપાસમાં અંતઃસ્ત્રાવ કોર્ટિસોલનું વધેલું સ્તર અને પિચ્યુટરી અને અંતઃસ્ત્રાવી ગ્રંથીઓનું વધેલું કદ જાણવા મળ્યું હતું જે સૂચવે છે કે કેટલાક મેજર ડિપ્રેસન સહિતના કેટલાક મનોરોગ ચિકિત્સક ડિસઓર્ડરમાં અંતઃસ્ત્રાવી તંત્ર ભૂમિકા ભજવી શકે છે. હાયપોથેલેમસમાંથી કોર્ટિકોટ્રોપિન મુક્ત કરતા અંતઃસ્ત્રાવનું વધુ પડતું સંશ્લેષણ આના માટે જવાબદાર હોવાનું માનવામાં આવે છે અને તે જ્ઞાનાત્મક અને ઉત્તેજન ચિહ્નો સાથે સંકળાયેલા છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal|author=Monteleone P |url=http://www.co-psychiatry.com/pt/re/copsych/abstract.00001504-200111000-00020.htm;jsessionid=JWdDsz1T6hhjhpsR47xrbhpTjhxhpdS64Yh8QzptbqR1rrNkmVfF!1600976923!181195628!8091!-1 (abstract) |title=Endocrine disturbances and psychiatric disorders |publisher=Lippincott Williams &amp; Wilkins, Inc. |year=2001 |volume=14|issue=6|pages=605–10|journal=Current Opinion in Psychiatry |issn=0951–7367}}&lt;/ref&gt;

પ્રજનનક્ષમ અવસ્થા, પ્રસૂતિ પહેલાનો સમયગાળો અને મેનોપોઝ બાદ ઘટેલા દર બાદ ડિપ્રેસિવ એપિસોડના જોખમમાં વધારાને કારણે એસ્ટ્રોજન અંતઃસ્ત્રાવ ડિપ્રેસિવ ડિસઓર્ડરમાં સંકળાયેલો હોવાનું જણાયું છે.&lt;ref name=&quot;pmid12810759&quot;&gt;{{vcite journal |author=Cutter WJ, Norbury R, Murphy DG |title=Oestrogen, brain function, and neuropsychiatric disorders |journal=Journal of Neurology, Neurosurgery and Psychiatry |volume=74 |issue=7 |pages=837–40 |year=2003 |pmid=12810759 |pmc=1738534 |doi=10.1136/jnnp.74.7.837}}&lt;/ref&gt; તેનાથી વિપરિત માસિક સ્ત્રાવ અગાઉના અને પાછળના સમયગાળામાં એસ્ટ્રોજનનું નીચું સ્તર પણ વધેલા જોખમ સાથે સંકળાયેલું છે.&lt;ref name=&quot;pmid12810759&quot;/&gt; અચાનક પાછા ખસી જવું, ચડાવ ઉતાર અથા એસ્ટ્રોજનના સાતત્યપૂર્ણ નીચા સ્તર નોંધપાત્ર નબળી મનોસ્થિતિ સાથે જોડવામાં આવેલા છે. એસ્ટ્રોજનનાનું સ્તર સ્થિર થયા બાદ અથવા પુનઃસ્થાપિત થયા બાદ ડિપ્રેસન પોસ્ટપાર્ટમ, પેરીમેનોપોઝ અને પોસ્ટમેનોપોઝમાંથી ક્લિનિકલ રિકવરી અસરકારક જણાઇ હતી.&lt;ref name=&quot;pmid16292022&quot;&gt;{{vcite journal|author = Douma, S.L, Husband, C., O’Donnell, M.E., Barwin, B.N., Woodend A.K.|title = Estrogen-related Mood Disorders Reproductive Life Cycle Factors|journal = Advances in Nursing Science|volume = 28|issue = 4|pages = 364–375|year = 2005|pmid = 16292022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;pmid17909167&quot;&gt;{{vcite journal|author = Lasiuk, GC and Hegadoren, KM|title = The Effects of Estradiol on Central Serotonergic Systems and Its Relationship to Mood in Women|journal = Biological Research for Nursing (2007),|volume = 9|issue = 2|pages = 147–160|year = 2007|pmid = 17909167|doi = 10.1177/1099800407305600}}&lt;/ref&gt;

અન્ય સંશોધનોએ કુલ કોષીય કાર્ય માટે જરૂરી અણુ સાયટોકાઇનની સંભવિત ભૂમિકાની શક્યતા ચકાસી છે. મેજર ડિપ્રેસિવ ડિસઓર્ડરના ચિહ્નો માંદગીની વર્તણૂકના ચિહ્નોને મળતા આવે છે, માંદગીની વર્તણૂક એ રોગપ્રતિકારક તંત્ર જ્યારે ચેપ સામે લડી રહ્યું હોય છે ત્યારે શરીરની પ્રતિક્રિયા છે. આ બાબત તે શક્યતાને પ્રોત્સાહન આપે છે કે સર્ક્યુલેટરી સાયટોકાઇન્સમાં અસાધારણતાના પરિણામ સ્વરૂપ માંદગીની વર્તણૂક સાથે ડિપ્રેસન સંકળાયેલું છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal| author=Dantzer R, O'Connor JC, Freund GG, Johnson RW, Kelley KW |year=2008 |title=From inflammation to sickness and depression: when the immune system subjugates the brain |journal=Nat Rev Neurosci |volume=9 |pages=46–56 |pmid=18073775| doi=10.1038/nrn2297| issue=1}}&lt;/ref&gt; અંકુશના સ્થાને ડિપ્રેસ્ડ વિષયોમાં આઇએલ-6 (IL-6) અને ટીએનએફ-આલ્ફા (TNF-α)ની ઊંચી રૂધિર સાંદ્રતા દર્શાવતા ક્લિનિકલ લિટરેચરના અધિવિશ્લેષણ ડિપ્રેસનમાં પ્રો-ઇન્ફ્લેમેટરી સાઇટોકાઇન્સની દ્રઢ ભૂમિકા સૂચવે છે.&lt;ref name=&quot;pmid 20015486&quot;&gt;{{vcite journal|author = Dowlati Y, Herrmann N, Swardfager W, Liu H, Sham L, Reim EK, Lanctot KL|title = A meta-analysis of cytokines in major depression|journal = Biological Psychiatry|volume = 67|issue = 5|pages = 446–457|year = 2010|pmid = 20015486|doi = 10.1016/j.biopsych.2009.09.033}}&lt;/ref&gt;

=== મનોવૈજ્ઞાનિક ===
વ્યક્તિત્વ અને તેના વિકાસના વિવિધ પાસાઓ ડિપ્રેસનના ઉદભવ અને સાતત્ય સાથે સંકળાયેલા હોય તેમ જણાય છે.&lt;ref name=&quot;Raph00&quot;&gt;{{vcite book |title=Unmet Need in Psychiatry:Problems, Resources, Responses |editor=Andrews G, Henderson S ''(eds)''|year=2000 |publisher=Cambridge University Press |pages=138–39|chapter= Unmet Need for Prevention|author=Raphael B|isbn=0-521-66229-X}}&lt;/ref&gt; તેમાં નકારાત્મક લાગણી એક સામાન્ય પૂર્વચિહ્ન છે.&lt;ref name=&quot;pmid19187578&quot;&gt;પીએમઆઇડી (PMID)&lt;/ref&gt; ડિપ્રેસિવ એપિસોડ પ્રતિકૂળ ઘટનાઓ સાથે દ્રઢપણે સંકળાયેલા હોયા છતાં વ્યક્તિની પરિસ્થિતિને પહોંચી વળવાની શૈલી પણ તેમની સ્થિતિસ્થાપકતા સાથે સંકળાયેલી છે.&lt;ref name=&quot;Sad541&quot;&gt;{{Harvnb |Sadock|2002| p=541}}&lt;/ref&gt; વધુમાં, ઓછું આત્મસન્માન અને આત્મ-પરાજયની લગણી અથવા વિકૃત વિચારો ડિપ્રેસન સાથે સંકળાયેલા છે. જે લોકો ધાર્મિક છે તેમનામાં ડિપ્રેસન આવવાની શક્યતા ઓછી છે તેમજ તેઓ ઝડપથી ડિપ્રેસનમાંથી છૂટકારો મેળવી શકે છે.&lt;ref&gt;{{Cite journal |url=http://www.ingentaconnect.com/content/aap/twr/1999/00000002/00000002/art00008 |title=Religion and depression: a review of the literature |author=McCullough, Michael; Larson, David |journal=Twin Research |volume=2 |issue=2 |date=1 June 1999 |pages=126–136 |pmid=10480747 |publisher=Australian Academic Press |doi=10.1375/136905299320565997 |ref=harv |postscript=&lt;!-- Bot inserted parameter. Either remove it; or change its value to &quot;.&quot; for the cite to end in a &quot;.&quot;, as necessary. --&gt;}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{vcite journal|author=Dein, S|title=Religion, spirituality and depression: implications for research and treatment|journal=Primary Care and Community Psychiatry|volume=11|issue=2|pages=67–72|year=2006|url=http://www.librapharm.com/headeradmin/upload/0178web2.pdf|format=PDF|access-date=2008-11-21|doi=10.1185/135525706X121110|accessdate=2011-02-15|archivedate=2006-10-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20061021164223/http://www.librapharm.com/headeradmin/upload/0178web2.pdf}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{vcite journal|journal=Rev. Bras. Psiquiatr.|title=Religiousness and mental health: a review |pmid=16924349 |url=http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&amp;pid=S1516-44462006000300018&amp;lng=en&amp;nrm=iso&amp;tlng=en|date=September 2006|last1=Moreira-Almeida|first1=A|last2=Neto|first2=FL|last3=Koenig|first3=HG|volume=28|issue=3|pages=242–50}}&lt;/ref&gt; કયા પરિબળો ડિપ્રેસનના કારણો છે અથવા કયા પરિબળો ડિપ્રેસનની અસર છે તે હંમેશા સ્પષ્ટ નથી છતાં ડિપ્રેસનવાળી જે વ્યક્તિઓ તેમની વિચાર શૈલીને પ્રતિબિંબિત કરી શકે છે કે પડકારી શકે છે તેઓ સુધરેલી મનોસ્થિતિ અને આત્મસન્માન દર્શાવે છે.&lt;ref&gt;{{vcite web|author=Warman DM, [[Aaron Temkin Beck|Beck AT]]|year=2003|url=http://www.nami.org/Template.cfm?Section=About_Treatments_and_Supports&amp;template=/ContentManagement/ContentDisplay.cfm&amp;ContentID=7952|title=About treatment and supports: Cognitive behavioral therapy|work=National Alliance on Mental Illness (NAMI) website|access-date=2008-10-17|accessdate=2021-07-10|archivedate=2008-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20081029094646/http://www.nami.org/Template.cfm?Section=About_Treatments_and_Supports&amp;template=%2FContentManagement%2FContentDisplay.cfm&amp;ContentID=7952}}&lt;/ref&gt;

અમેરિકન મનોરોગ ચિકિત્સક એરોન ટી. બેકએ અત્યારે જે ડિપ્રેસનના જ્ઞાનાત્મક મોડલ તરીકે ઓળખાય છે તે 1960ના દાયકાની શરૂઆતમાં વિકસાવ્યું હતું. તેઓ જ્યોર્જ કેલી અને એલ્બર્ટ એલિસએ અગાઉ કરેલા કામને અનુસર્યા હતા. તેણે દરખાસ્ત કરી હતી કે ડિપ્રેસનની નીચે ત્રણ વિચાર રહેલા છેઃ જેમાં નકારાત્મક વિચારો, પોતાની જાત, પોતાની દુનિયા અને પોતાના ભાવિ અંગે જ્ઞાનાત્મક ભૂલો, હતાશાપૂર્ણ વિચારોની રિકરન્ટ શૈલી અથવા ''પદ્ધતિસર'' નું અને વિકૃત માહિતી પ્રસંસ્કરણની ત્રીપૂટીનો સમાવેશ થાય છે.&lt;ref name=&quot;Beckdep&quot;&gt;{{Harvnb |Beck|1987| pp=10–15}}&lt;/ref&gt; આ સિદ્ધાંતો પરથી તેણે જ્ઞાનાત્મક વર્તણૂકીય થેરાપી (સીબીટી (CBT))ની તકનીક વિકસાવી.&lt;ref&gt;{{Harvnb |Beck|1987| p=3}}&lt;/ref&gt; અમેરિકન મનોવૈજ્ઞાનિક માર્ટિન સેલીગમેન મુજબ, માનવમાં ડિપ્રેસન એ પ્રયોગશાળામાં પ્રાણીઓમાં શિક્ષિત લાચારીને સમાન છે. પ્રયોગશાળામાં પ્રાણીઓ અપ્રિય સ્થિતિમાં રહે છે. તેઓ ભાગી જવાને સક્ષમ છે પરંતુ એમ કરતા નથી કારણકે તેમને પહેલેથી જ શિખવવામાં આવ્યું છે કે તેમની પાસે કોઇ અંકુશ નથી.&lt;ref name=&quot;Helplessness&quot;&gt;{{vcite book |author=Seligman, M|title=Helplessness: On depression, development and death |pages=75–106|chapter=Depression|publisher=WH Freeman |location=San Francisco, CA, USA |year=1975 |isbn=0716707519}}&lt;/ref&gt;


1960ના દાયકામાં એટેચમેન્ટ થિયરી વિકસાવનાર અંગ્રેજી મનોરોગ ચિકિત્સક જોહન બોલ્બી પુખ્તાવસ્થામાં ડિપ્રેસિવ ડિસઓર્ડર અને બાળપણમાં બાળક અને તેના પુખ્ત વાલી વચ્ચેના સંબંધની ગુણવત્તા વચ્ચે સંબંધ હોવાનું જણાવે છે. &quot;પ્રારંભિક નુકસાનના અનુભવ, વિભાજન અને માતાપિતા અથવા પાલક તરફથી રદીયો અસુરક્ષિત આંતરિક કાર્ય મોડલ રચે છે (જે બાળકને એવો સંદેશ આપે છે તે કે અપ્રિય છે)..... પોતાની જાતની અપ્રિય તરીકે આંતરિક જ્ઞાનાત્મક રજૂઆત અને અપ્રિય અથવા અવિશ્વાસુ તરીકેનું જોડાણ બેકની જ્ઞાનાત્મક ત્રીપૂટીના સતત હશે.&quot;&lt;ref name=&quot;Ma_attachment&quot;/&gt; વિવિધ પ્રકારના અભ્યાસો એટેચમેન્ટ થિયરીને સમર્થન આપે છે ત્યારે જોતે નોંધેલું પ્રારંભિક જોડાણ અને બાદમાં ડિપ્રેસન વચ્ચે સંબંધ છે કે કેમ તે અંગે સંશોધન અપૂર્ણ છે.&lt;ref name=&quot;Ma_attachment&quot;&gt;{{vcite journal |author=Ma, K |title=Attachment theory in adult psychiatry. Part 1: Conceptualisations, measurement and clinical research findings |journal=Advances in Psychiatric Treatment|volume=12 |pages=440–449 |year=2006|url=http://apt.rcpsych.org/cgi/content/full/12/6/440 |access-date=2010-04-21}}&lt;/ref&gt;

ડિપ્રેસનવાળી વ્યક્તિ ઘણીવાર નકારાત્મક ઘટનાઓ માટે પોતાની જાતને દોષી ઠેરવે છે&lt;ref name=&quot;Integrative&quot;/&gt; અને પોતાની જાતે નોંધેલા ડિપ્રેસનવાળા હોસ્પિટલમાં દાખલ કરાયેલા કિશોરો પરના 1993ના અભ્યાસમાં જેમ જોવા મળે છે તેમ જે લોકો નકારાત્મક ઘટનાઓ માટે પોતાની જાતને દોષી ઠેરવે છે તેઓ હકારાત્મક પરિણામોનો શ્રેય લઇ શકતા નથી.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Pinto A, Francis G |year=1993 |title=Cognitive correlates of depressive symptoms in hospitalized adolescents |journal=Adolescence |volume=28 |issue=111 |pages=661–72 |pmid=8237551}}&lt;/ref&gt; આ વલણ ડિપ્રેસિવ એટ્રિબ્યુશન અથવા નિરાશાવાદી ખુલાસારૂપ શૈલીના ગુણધર્મ છે.&lt;ref name=&quot;Integrative&quot;&gt;{{Harvnb|Barlow|2005| pp=230–32}}&lt;/ref&gt; સામાજિક જ્ઞાનાત્મક સિદ્ધાંત સાથે સંકળાયેલા કેનેડીયન સામાજિક મનોવૈજ્ઞાનિક એલ્બર્ટ બેન્ડુરા મુજબ, ડિપ્રેસનવાળી વ્યક્તિઓ નિષ્ફળતાના અનુભવ, સામાજિક મોડલની નિષ્ફળતાનું નિરીક્ષણ, તે સફળ થઇ શકશે તેવી સામાજિક માન્યતાનો અભાવ અને ભાર અને તણાવ સહિતની તેની પોતાની શારીરિક અને લાગણીની સ્થિતિને આધારે પોતાની જાત પ્રત્યે નકારાત્મક વિચાર ધરાવે છે. આ પ્રભાવ નકારાત્મક આત્મ-વિભાવના અને આત્મ-કાર્યક્ષમતાના અભાવમાં પરિણમી શકે છે. માટે તેઓ એવું નથી વિચારતા કે તેઓ ઘટનાઓ પર પ્રભાવ પાડી શકે છે અથવા વ્યક્તિગત હેતુ હાંસલ કરી શકે છે.&lt;ref&gt;{{vcite book |author=Bandura A |chapter=Self-Efficacy |title=Encyclopedia of mental health |editor=Friedman H |publisher=Academic Press |location=San Diego |year=1998 |url=http://www.des.emory.edu/mfp/BanEncy.html |access-date=2008-08-17 |isbn=0122266765 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121001051249/http://www.des.emory.edu/mfp/BanEncy.html |date=2012-10-01 }} {{Cite web |url=http://www.des.emory.edu/mfp/BanEncy.html |title=આર્કાઇવ ક .પિ |access-date=2011-02-15 |archive-date=2012-10-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121001051249/http://www.des.emory.edu/mfp/BanEncy.html |url-status=dead }}{{Cite web |url=http://www.des.emory.edu/mfp/BanEncy.html |title=આર્કાઇવ ક .પિ |access-date=2011-02-15 |archive-date=2012-10-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121001051249/http://www.des.emory.edu/mfp/BanEncy.html |url-status=bot: unknown }}&lt;/ref&gt;

મહિલાઓમાં ડિપ્રેસનનો અભ્યાસ સૂચવે છે કે, વહેલું માતૃત્વ નુકસાન, વિશ્વાસપાત્ર સંબંધોનો અભાવ, ઘરે કેટલાક બાળકોની સંભાળની જવાબદારી અને બેરોજગારી જેવા અસુરક્ષિત પરિબળો મહિલાઓમાં ડિપ્રેસનનું જોખમ ઉભું કરી શકે છે.&lt;ref&gt;{{vcite book |title=Social Origins of Depression: A Study of Psychiatric Disorder in Women |author=Brown GW, Harris TO |origyear=1978 |year=2001 |publisher=Routledge |isbn=0-415-20268-X|pages=}}&lt;/ref&gt; મોટી ઉંમરના પુખ્તોમાં આ પરિબળો આરોગ્ય સમસ્યા, સંભાળ આપવાની અથવા સંભાળ મેળવવાની ભૂમિકામાં સંક્રાંતિને કારણે પત્ની અથવા પુખ્ત બાળકો સાથેના સંબંધમાં પરિવર્તન, પ્રિય વ્યક્તિનું મૃત્યુ અથવા જૂના મિત્રોના આરોગ્યને લગતા જીવન પરિવર્તનોને કારણે તેમની સાથેના સામાજિક સંબંધની પ્રાપ્યતા અથવા ગુણવત્તામાં પરિવર્તન વગેરે હોઇ શકે છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Hinrichsen GA, Emery EE |title=Interpersonal factors and late-life depression |journal=Clinical Psychology: Science and Practice |volume=12|issue=3|pages=264–75 |year=2006|format=Subscription required |doi=10.1093/clipsy/bpi027}}&lt;/ref&gt;

ડિપ્રેસનને સમજવામાં મનોવિજ્ઞાનની [[મનોવિષ્લેષણ|સાયકોએનાલિટિક]] અને હ્યુમનિસ્ટિક શાખાનું પણ યોગદાન મળ્યું છે. ઓસ્ટ્રેલિયન મનોરોગ ચિકિત્સક સિગમન્ડ ફ્રીયુડના ક્લાસિકલ મનોવિશ્લેષણ મત મુજબ ડિપ્રેસન અથવા ''ખેદોન્માદ''  આંતરવ્યક્તિત્વ નુકસાન&lt;ref name=&quot;Carhart-Harris08&quot;&gt;{{vcite journal |author=Carhart-Harris RL, Mayberg HS, Malizia AL, Nutt D |title=Mourning and melancholia revisited: Correspondences between principles of Freudian metapsychology and empirical findings in neuropsychiatry |journal=Annals of General Psychiatry |volume=7|pages=9 |year=2008 |pmid=18652673 |pmc=2515304 |doi=10.1186/1744-859X-7-9}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;{{cite book |editor=Richards A ''(ed.)'' |last=Freud|first= S|title=11.On Metapsychology: The Theory of Psycholoanalysis |chapter=Mourning and Melancholia|pages=245–69 |publisher=Pelican |location=Aylesbury, Bucks |year=1984 |isbn=0-14-021740-1}}&lt;/ref&gt; અને જીવનના પ્રારંભિક અનુભવો સાથે સંબંધ ધરાવતા હોઇ શકે છે.&lt;ref name=&quot;Radden2003&quot;/&gt; એક્ઝિસ્ટેન્શિયલ થેરાપિસ્ટ એ ડિપ્રેસનને વર્તમાનમાં અર્થ&lt;ref name=&quot;Frankl&quot;&gt;{{vcite book |author=Frankl VE |title=Man's search for ultimate meaning |publisher=Basic Books |location=New York, NY, USA |year=2000 |pages=139–40 |isbn=0738203548}}&lt;/ref&gt; અને ભાવિની દૃષ્ટિના અભાવ સાથે જોડે છે.&lt;ref&gt;{{vcite web |author=Geppert CMA |year=2006 |url=http://www.psychiatrictimes.com/display/article/10168/51281 |title=Damage control |work=Psychiatric Times |access-date=2008-11-08 |accessdate=2011-02-15 |archivedate=2020-06-14 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200614095727/https://www.psychiatrictimes.com/display/article/10168/51281 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;May&quot;&gt;{{Harvnb |May|1994| p=133}}&lt;/ref&gt; હ્યુમનિસ્ટિક મનોવિજ્ઞાનના સ્થાપક અમેરિકન મનોવૈજ્ઞાનિક અબ્રાહમ માસલોએ સૂચવ્યું હતું કે, ડિપ્રેસન ત્યારે ઉદભવે છે જ્યારે લોકો તેમની જરૂરિયાતો પુરી કરી શકતા નથી અથવા પોતાની પૂર્ણ ક્ષમતા જાણવા આત્મ-વાસ્તવિકતા જાણી શકતા નથી.&lt;ref&gt;{{cite web|url = http://www.social-psychology.de/do/pt_maslow.pdf|title = Abraham Maslow: Personality Theories|access-date = 2008-10-27|last = Boeree|first = CG|year = 1998|format = PDF|publisher = Psychology Department, Shippensburg University|archive-date = 2021-01-13|archive-url = https://web.archive.org/web/20210113092943/http://www.social-psychology.de/do/pt_maslow.pdf|url-status = dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Maslow&quot;&gt;{{vcite book |author=Maslow A |title=The Farther Reaches of Human Nature|publisher=Viking Books |location=New York, NY, USA |year=1971 |pages=318 |isbn=0670308536}}&lt;/ref&gt;

=== સામાજિક ===
ગરીબી અને સામાજિક અલગતા માનસિક આરોગ્યની સમસ્યાના વધેલા જોખમ સાથે સંકળાયેલા છે.&lt;ref name=&quot;Raph00&quot;/&gt; બાળક સાથે દુર્વ્યવ્હાર (શારીરિક, ભાવુક, જાતીય, અથવા ઉપેક્ષા) પણ પાછલી ઉંમરમાં ડિપ્રેસિવ ડિસઓર્ડર વિકસાવવાના જોખમ સાથે સંકળાયેલા છે.&lt;ref name=&quot;pmid18602762&quot;&gt;{{vcite journal |author=Heim C, Newport DJ, Mletzko T, Miller AH, Nemeroff CB |title=The link between childhood trauma and depression: insights from HPA axis studies in humans |journal=Psychoneuroendocrinology |volume=33 |issue=6 |pages=693–710 |year=2008 |pmid=18602762 |doi=10.1016/j.psyneuen.2008.03.008}}&lt;/ref&gt; વિકાસના વર્ષો દરમિયાન બાળક શીખે છે કે તેણે સામાજિક વ્યક્તિ કેવી રીતે બનવું, આ બાબતને જોતા આ જોડાણ સારી માન્યતા ધરાવે છે. પાલક દ્વારા બાળક સાથે દુર્વ્યવ્હાર બાળકના વ્યક્તિત્વના વિકાસને અસર કરે છે અને ડિપ્રેસન તેમજ અન્ય ઘણી માનસિક અને ભાવુક સ્થિતિઓ માટે મોટું જોખમ ઉભું કરે છે. પિતૃ ડિપ્રેસન (ખાસ કરીને માતૃપક્ષે) જેવા પરિવારના કાર્યમાં વિક્ષેપ, ગંભીર લગ્ન ઘર્ષણ અથવા છૂટાછેડા, માતાપિતાનું મૃત્યુ અથવા ઉછેરમાં અન્ય વિક્ષેપ વધારાના જોખમ પરિબળો છે.&lt;ref name=&quot;Raph00&quot;/&gt; પુખ્તાવસ્થામાં જીવનની તણાવભરી ઘટનાઓ મેજર ડિપ્રેસિવ એપિસોડ સાથે સંકળાયેલી છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Kessler, RC |year=1997 |title=The effects of stressful life events on depression |journal=Annual revue of Psychology |volume=48|pages=191–214 |pmid=9046559 |doi=10.1146/annurev.psych.48.1.191}}&lt;/ref&gt; આ સંદર્ભમાં સામાજિક ઉપેક્ષા સાથે સંકળાયેલી જીવનની ઘટનાઓ ડિપ્રેસન સાથે સંકળાયેલી હોય તેમ જણાય છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Kendler, KS |year=2003 |title=Life event dimensions of loss, humiliation, entrapment, and danger in the prediction of onsets of major depression and generalized anxiety |journal=Archives of General Psychiatry |volume=60|pages=789–796 |pmid=12912762 |doi=10.1001/archpsyc.60.8.789 |last2=Hettema |last3=Butera |last4=Gardner |last5=Prescott |issue=8 |first2=JM |first3=F |first4=CO |first5=CA}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Slavich GM, Thornton T, Torres LD, Monroe SM, Gotlib IH |year=2009 |title=Targeted rejection predicts hastened onset of major depression |journal=Journal of Social and Clinical Psychology |volume=28|pages=223–243 |doi=10.1521/jscp.2009.28.2.223}}&lt;/ref&gt; જીવનની તણાવપૂર્ણ ઘટનાની અગાઉ થતો ડિપ્રેસનનો પ્રથમ એપિસોડ રિકરન્ટ હોય છે તેવા પુરાવા તે પૂર્વધારણા સાથે મેળ ખાય છે કે લોકો ડિપ્રેસનના સતત ઉદભવથી જીવનના તણાવ પ્રત્યે વધુ સંવેદનશીલ થાય છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Monroe SM, Slavich GM, Torres LD, Gotlib IH |year=2007 |title=Major life events and major chronic difficulties are differentially associated with history of major depressive episodes |journal=Journal of Abnormal Psychology |volume=116|pages=116–124 |pmid=17324022 |doi=10.1037/0021-843X.116.1.116 |issue=1}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb |Sadock|2002| p=540}}&lt;/ref&gt;

જીવનની તણાવપૂર્ણ ઘટનાઓ અને સામાજિક સમર્થન વચ્ચે સંબંધ ચર્ચાનો વિષય છે. સામાજિક સમર્થનનો અભાવ જીવનનો તણાવ ડિપ્રેસન તરફ દોરી જવાની શક્યતા વધારે છે અથવા સામાજિક સમર્થનની ગેરહાજરી તણાવ રચશે જે સીધો ડિપ્રેસન તરફ દોરી જશે.&lt;ref name=&quot;Vilhjalmsson&quot;&gt;{{vcite journal |author=Vilhjalmsson R |title=Life stress, social support and clinical depression: A reanalysis of the literature |journal=Social Science &amp; Medicine |volume=37 |pages=331–42 |year=1993 |pmid=8356482 |doi=10.1016/0277-9536(93)90264-5 |issue=3}}&lt;/ref&gt; ગુનાખોરી અથવા ગેરકાયદે દવાઓને કારણે નેબરહૂડ સોસિયલ ડિસઓર્ડર એ જોખમી પરિબળ છે તેના પુરાવા છે અને સારી સુવિધાઓ સાથે ઊંચો પડોશી સામાજિક આર્થિક દરજ્જો એ રક્ષણાત્મક પરિબળ છે.&lt;ref&gt;{{cite journal | pmid = 18753674  | author-separator =, | last1 = Kim | author-name-separator=  | first1 = D| doi=10.1093/epirev/mxn009 | title = Blues from the neighborhood? Neighborhood characteristics and depression. | journal = Epidemiologic reviews | volume=30 | year=2008 | pages=101–17}}&lt;/ref&gt; કામ કરવાના સ્થળે પ્રતિકૂળ સ્થિતિ, ખાસ કરીને નિર્ણય લેવાના ઓછા અવકાશ સાથેની પુષ્કળ કામ કરવું પડે તેવી નોકરી, ડિપ્રેસન સાથે સંકળાયેલા છે. જોકે, વિવિધતા અને મુંઝવતા પરિબળો તે પુષ્ટિ કરવી મુશ્કેલ બનાવે છે કે તે સંબંધ ઔપચારિક છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Bonde JP |year=2008|title=Psychosocial factors at work and risk of depression: A systematic review of the epidemiological evidence|journal=Journal of Occupational and Environmental Medicine |volume=65|pages=438–45|pmid=18417557 |doi=10.1136/oem.2007.038430 |issue=7}}&lt;/ref&gt;

=== ઉત્ક્રાંતિક ===
{{Main|Evolutionary approaches to depression}}
ઉત્ક્રાંતિક સિદ્ધાંતની દૃષ્ટએ, કેટલાક કિસ્સામાં મેજર ડિપ્રેસન વ્યક્તિની પ્રજનન ચુસ્તી વધારતી હોવાનું માનવામાં આવે છે. ડિપ્રેસન પ્રત્યે ઉત્ક્રાંતિક અભિગમ અને ઉત્ક્રાંતિક મનોવિજ્ઞાન ચોકક્સ વ્યવસ્થાનો તર્ક આપે છે જે મુજબ ડિપ્રેસન માનવ જનીન સમૂહમાં જનીની રીતે સંકળાયેલું હોઇ શકે છે. તે ડિપ્રેસનના ચોક્કસ ઘટકો જોડાણ અને સામાજિક દરજ્જાને લગતી વર્ણતૂકો જેવા અનુકૂલ છે&lt;ref name=&quot;Panksepp02&quot;&gt;{{vcite journal |author=Panksepp J, Moskal JR, Panksepp JB, Kroes RA |title=Comparative approaches in evolutionary psychology: Molecular neuroscience meets the mind |journal=Neuroendocrinology Letters |volume=23 |issue=Supplement 4 |pages=105–15 |year=2002 |pmid=12496741 |url=http://www.nel.edu/pdf_w/23s4/NEL231002R11_Panksepp_.pdf |format=PDF |accessdate=2011-02-15 |archivedate=2011-07-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110717123221/http://www.nel.edu/pdf_w/23s4/NEL231002R11_Panksepp_.pdf }}&lt;/ref&gt; એવી દરખાસ્ત કરીને ડિપ્રેસનના ઊંચા વારસા અને અસ્તિત્વ માટે જવાબદાર ગણે છે.&lt;ref name=&quot;Sloman2003&quot;&gt;{{vcite journal |author=Sloman L, Gilbert P, Hasey G |title=Evolved mechanisms in depression: The role and interaction of attachment and social rank in depression |journal=Journal of Affective Disorders |volume=74 |issue=2 |pages=107–21 |year=2003  |pmid=12706512 |doi=10.1016/S0165-0327(02)00116-7}}&lt;/ref&gt; વર્તમાન વર્તણૂકો સંબંધો અથવા સંસાધનોના નિયમન માટે અનુકૂલન તરીકે સમજાવી શકાય છે જોકે, પરિણામો આધુનિક પર્યાવરણમાં બિનઅનુકૂલનીય હોઇ શકે છે.&lt;ref name=&quot;tooby&quot;&gt;{{vcite book|year=2005|title=Conceptual foundations of evolutionary psychology. In D. M. Buss (Ed.), ''The Handbook of Evolutionary Psychology''|pages=5–67|publisher=Wiley &amp; Sons|location=Hoboken, NJ|url=http://www.psych.ucsb.edu/research/cep/papers/bussconceptual05.pdf|format=PDF|author=Tooby, J, Cosmides, L}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181217062649/https://www.psych.ucsb.edu/research/cep/papers/bussconceptual05.pdf |date=2018-12-17 }} {{Cite web |url=https://www.psych.ucsb.edu/research/cep/papers/bussconceptual05.pdf |title=આર્કાઇવ ક .પિ |access-date=2021-08-26 |archive-date=2018-12-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181217062649/https://www.psych.ucsb.edu/research/cep/papers/bussconceptual05.pdf |url-status=dead }}{{Cite web |url=https://www.psych.ucsb.edu/research/cep/papers/bussconceptual05.pdf |title=આર્કાઇવ ક .પિ |access-date=2021-08-26 |archive-date=2018-12-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181217062649/https://www.psych.ucsb.edu/research/cep/papers/bussconceptual05.pdf |url-status=bot: unknown }}&lt;/ref&gt;

અન્ય દૃષ્ટિબિંદુથી, કાઉન્સેલિંગ થેરાપિસ્ટ ડિપ્રેસનને જૈવરાસાયણિક બિમારી અથા વિકાર તરીકે નહીં પરંતુ જાતવાર ઉદવિકાસ પામેલા લાગણી કાર્યક્રમ તરીકે જુએ છે જે મોટે ભાગે માન્યતા દ્વારા સકિર્ય થાય છે. લગભગ હંમેશા વધુ પડતા નકારાત્મક અભિગમ અને વ્યક્તિગત ઉપયોગિતામાં મોટા ઘટાડો જે કેટલીકવાર અપરાધ, શરમ અથવા રદીયા સાથે સંકળાયેલા હોઇ શકે છે&quot;.&lt;ref name=&quot;Carey05&quot;&gt;{{vcite journal |title=Evolution, depression and counselling |journal=Counselling Psychology Quarterly|year=2005 |author=Carey TJ |volume=18|issue=3 |pages=215–22 |url=http://www.ingentaconnect.com/content/routledg/ccpq/2005/00000018/00000003/art00005 |doi=10.1080/09515070500304508}}&lt;/ref&gt; આ કાર્યક્રમ જૂના શિકારીઓમાં માનવીની ખોરાક માટેની શોધખોળના ભૂતકાળમાં પ્રદર્શિત થઇ હોઇ શકે છે જેઓ ઓછી કુશળતાને કારણે હાંસ્યામાં ધકેલાઇ ગયા હોય અને આજના સમાજમાં બહારના સભ્યો તરીકે હજુ પણ જોવાતા હોય. આવી ઉપેક્ષાને કારણકે પેદા થયેલી બિનઉપયોગિતાની લાગણી મિત્રો અને સ્વજતો તરફથી કાલ્પનિક ટેકો પ્રેરે છે. વધુમાં, વધુ ઇજા સર્જે તેવા કાર્યને અવરોધે તેવી શારીરિક પીડાના ઉદભવે, &quot;સાયકિક મિઝરી&quot; મુશ્કેલ સ્થિતિ પર ઉતાવળી અને બિનઅનુકૂલનીય પ્રતિક્રિયા અટકાવવા ઉદભવી શકે છે.&lt;ref name=&quot;Mashman97&quot;&gt;{{vcite journal|author=Mashman, RC|title = An evolutionary view of psychic misery|journal = Journal of Social Behaviour &amp; Personality|volume = 12| pages = 979–99 |year=1997|issn=0886-1641}}&lt;/ref&gt;

=== દવા અને દારૂનો ઉપયોગ ===
{{See also|Mood disorder#Substance-induced mood disorders}}
ડીએસએમ-4 (DSM-IV0 મુજબ મનોસ્થિતિના વિકારનું નિદાન થઇ શકતું નથી જો તેનું કારણ &quot;પદાર્થની સીધી ફિઝીયોલોજીકલ અસર&quot;ને કારણે હોય તો. જ્યારે મેજર ડિપ્રેસન જેવો સિન્ડ્રોમ પદાર્થના દુરુપયોગ અથવા દવાની પ્રતિકૂળ પ્રતિક્રિયા દ્વારા સર્જાય તો તેને &quot;પદાર્થ ઉત્તેજિત મનોસ્થિતિ વિક્ષેપ&quot; કહેવાય. નશાખોરી અથવા દારૂના વધુ પડતા સેવનથી મેજર ડિપ્રેસન વિકસવાનું જોખમ વધે છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Fergusson DM, Boden JM, Horwood LJ |title=Tests of causal links between alcohol abuse or dependence and major depression |journal=Arch. Gen. Psychiatry |volume=66 |issue=3 |pages=260–6 |year=2009 |pmid=19255375 |doi=10.1001/archgenpsychiatry.2008.543}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Falk DE, Yi HY, Hilton ME |title=Age of onset and temporal sequencing of lifetime DSM-IV alcohol use disorders relative to comorbid mood and anxiety disorders |journal=Drug Alcohol Depend |volume=94 |issue=1–3 |pages=234–45 |year=2008  |pmid=18215474 |doi=10.1016/j.drugalcdep.2007.11.022 |pmc=2386955}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Schuckit MA, Smith TL, Danko GP |title=A comparison of factors associated with substance-induced versus independent depressions |journal=J Stud Alcohol Drugs |volume=68 |issue=6 |pages=805–12 |year=2007 |pmid=17960298}}&lt;/ref&gt; [[ઇથેનોલ|દારૂ]]ની જેમ બેન્ઝોડાયઝીપાઇન પણ મધ્યસ્થ ચેતા તંત્ર શામક છે. આ વર્ગની દવાઓનો સામાન્ય રીતે અનિદ્રા, અસ્વસ્થતા, અને સ્નાયુઓની પીડાની સારવારમાં વપરાય છે. દારૂની જેમ બેન્ઝોડાયઝીપાઇન્સ પણ મેજર ડિપ્રેસન થવાનું જોખમ વધારે છે. ચેતારસાયણ પર દવાઓની અસરને કારણે આ વધેલું જોખમ હોઇ શકે છે. જેમ કે, સેરોટોનિન અને નોરેપાઇનફ્રાઇનનું નીચું સ્તર.&lt;ref name=&quot;ashman&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Berber MJ |title=Pharmacological treatment of depression. Consulting with Dr Oscar |journal=Can Fam Physician |volume=45 |pages=2663–8 |year=1999 |pmid=10587774 |pmc=2328680 |url=http://www.pubmedcentral.nih.gov/picrender.fcgi?artid=2328680&amp;blobtype=pdf |format=PDF |accessdate=2011-02-15 |archivedate=2019-06-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190630214422/https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2328680/pdf/canfamphys00045-0117.pdf }}&lt;/ref&gt; બેન્ઝોડાયઝીપાઇન્સના લાંબા સમયથી ઉપયોગથી પણ ડિપ્રેસન થઇ શકે છે અથવા વધી શકે છે&lt;ref name=&quot;Riss-2008&quot;&gt;{{Cite journal|last1 = Riss|first1 = J.|last2 = Cloyd|first2 = J.|last3 = Gates|first3 = J.|last4 = Collins|first4 = S.|title = Benzodiazepines in epilepsy: pharmacology and pharmacokinetics|journal = Acta Neurol Scand|volume = 118|issue = 2|pages = 69–86|year = 2008|doi = 10.1111/j.1600-0404.2008.01004.x|pmid = 18384456|ref = harv}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Semple|first=David|coauthors=Roger Smyth, Jonathan Burns, Rajan Darjee, Andrew McIntosh|title=Oxford Handbook of Psychiatry|origyear=2005|year=2007|publisher=Oxford University Press|location=United Kingdom|isbn=0198527837|page=540|chapter=13}}&lt;/ref&gt; અથવા ડિપ્રેસન પ્રોટ્રેક્ટેડ વિથડ્રોઅલ સિન્ડ્રોમનો ભાગ હોઇ શકે છે.&lt;ref name=&quot;ashman&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Collier |first1=Judith |last2=Longmore |first2=Murray |editor1-first=Peter |editor1-last=Scally |title=Oxford Handbook of Clinical Specialties |edition=6 |year=2003 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0198525189 |page=366 |chapter=4}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{vcite journal|journal = Psychiatric Annals|year = 1995|volume = 25|issue = 3|pages = 174–179|title = Protracted Withdrawal From Benzodiazepines: The Post-Withdrawal Syndrome|author = Ashton CH|publisher = benzo.org.uk|url = http://www.benzo.org.uk/pha-1.htm}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{vcite web| author= Professor Heather Ashton| year= 2004| url=http://www.benzo.org.uk/pws04.htm| title= Protracted Withdrawal Symptoms From Benzodiazepines|publisher= Comprehensive Handbook of Drug &amp; Alcohol Addiction}}&lt;/ref&gt;

== નિદાન ==
{{Further|[[depression (differential diagnoses)]]}}

=== ક્લિનિકલ આકારણી ===
{{further|[[Rating scales for depression]]}}

નિદાન આકારણી જનરલ પ્રેક્ટિશનર કે મનોચિકિત્સક કે મનોવૈજ્ઞાનિક દ્વારા હાથ ધરવામાં આવે છે.&lt;ref name=&quot;NIMHPub&quot;/&gt; જે વ્યક્તિની હાલની પરિસ્થિતિ, જીવનની વિગત અને હાલના ચિહ્નો તથા કૌટુંબિક ઇતિહાસ નોંધે છે. તેનો વ્યાપક તબીબી ઉદેશ વ્યક્તિની મનોસ્થિતિ પર અસર કરતા જૈવવૈજ્ઞાનિક, માનસશાસ્ત્રીય અને સામાજિક પરિબળો નક્કી કરવાનો છે. આકરણીકર્તા વ્યક્તિના તેમની મનોસ્થિતિનું નિયમન કરતા વર્તમાન રસ્તાઓ (આરોગ્ય અથવા અન્ય) જેમ કે, દારૂ અને દવાનો ઉપયોગ, જેવી બાબતોની પણ ચર્ચા કરે છે.  આકરણીમાં માનસિક સ્થિતિ કસોટીનો પણ સમાવેશ થાય છે, તે વ્યક્તિની વર્તમાન મનોસ્થિતિ અને વિચાર વિષયની આકરણી છે, જેમાં ખાસ કરીને, નિરાશા અથવા નિરાશાવાદ, આત્મપીડન અથવા આપઘાત અને હકારાત્મક વિચાર અને આયોજનોની ગેરહાજરીનો સમાવેશ થાય છે.&lt;ref name=&quot;NIMHPub&quot;/&gt; ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં તજજ્ઞ માનસિક આરોગ્ય સેવા ભાગ્યે જ જોવા મળે છે અને આમ નિદાન અને વ્યવસ્થાપન મોટે ભાગે પ્રાથમિક સારવાર ક્લિનિક્સ પર જ છોડી દેવાય છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal|author=Kaufmann IM |date= September 1, 1993 |title=Rural psychiatric services. A collaborative model |journal=Canadian Family Physician|volume=39|pages=1957–61 |pmc=2379905 |pmid=8219844}}&lt;/ref&gt; આ મુદ્દો વિકાસશીલ દેશોમાં વધુ વિકટ છે.&lt;ref&gt;{{vcite web |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/health/492941.stm |title=Call for action over Third World depression |access-date=2008-10-11|date=November 1, 1999 |work=BBC News (Health) |publisher=British Broadcasting Corporation (BBC)}}&lt;/ref&gt; એકલું ગુણ માપક્રમ પર ગુણ ડિપ્રેસનનું નિદાન કરવા અપુરતું છે.{{Says who|date=October 2010}} પરંતુ તે થોડા સમય માટે ચિહ્નોની ગંભીરતા અંગેનો સંકેત પુરો પાડે છે માટે નિર્ધારિત મહત્તમ ગુણથી વધુ ગુણ ધરાવતા વ્યક્તિનું ડિપ્રેસિવ ડિસઓર્ડર નિદાન માટે વધુ સઘન મૂલ્યાંકન કરી શકાય.&lt;ref name=&quot;pmid12358212&quot;/&gt; આ ઉદેશ માટે કેટલાક પ્રકારના ગુણ માપક્રમનો ઉપયોગ થાય છે.&lt;ref name=&quot;pmid12358212&quot;&gt;{{vcite journal |author=Sharp LK, Lipsky MS |title=Screening for depression across the lifespan: a review of measures for use in primary care settings |journal=American Family Physician |volume=66 |issue=6 |pages=1001–8 |year=2002  |pmid=12358212}}&lt;/ref&gt; ડિપ્રેસનને વધુ સારી રીતે શોધવા સ્ક્રિનિંગ પ્રોગ્રામની તરફેણ કરાઇ છે પરંતુ એવા પુરાવા છે કે તે શોધ દર, સારવાર અથવા પરિણામમાં સુધારો લાવતા નથી.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Gilbody S, House AO, Sheldon TA |year=2005 |title=Screening and case finding instruments for depression |journal=Cochrane Database of Systematic Reviews |issue=4 |doi=10.1002/14651858.CD002792.pub2 |url=http://www.cochrane.org/reviews/en/ab002792.html |pmid=16235301 |last1=Gilbody |first1=S |last2=House |first2=AO |last3=Sheldon |first3=TA |pages=CD002792 |accessdate=2011-02-15 |archivedate=2009-01-07 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090107171905/http://www.cochrane.org/reviews/en/ab002792.html }}&lt;/ref&gt;

પ્રાથમિક સંભાળ ફિઝીશિયન અને બિનમનોરોગ ચિકિત્સક ફિઝીશિયન મુશ્કેલીથી ડિપ્રેસનનું નિદાન કરે છે કારણકે તેમને શારીરિક ચિહ્નો ઓળખવાની અને તેની સારવાર કરવાની તાલીમ આપેલી હોય છે અને ડિપ્રેસન અનેક શારીરિક (સાયકોસોમેટિક) ચિહ્નો પેદા કરી શકે છે. બિનમનોરોગ ચિકિત્સકો બે તૃત્યાંશ ભાગના કેસ ચુકી જાય છે અને અન્ય દર્દીઓને બિનજરૂરી રીતે સારવાર આપે છે.&lt;ref name=&quot;pmid17968628&quot;&gt;{{vcite journal |author=Cepoiu M, McCusker J, Cole MG, Sewitch M, Belzile E, Ciampi A |title=Recognition of depression by non-psychiatric physicians—a systematic literature review and meta-analysis |journal=J Gen Intern Med |volume=23 |issue=1 |pages=25–36 |year=2008  |pmid=17968628 |pmc=2173927 |doi=10.1007/s11606-007-0428-5}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;lancet&quot;&gt;{{vcite journal |author=Dale J, Sorour E, Milner G |year=2008 |title=Do psychiatrists perform appropriate physical investigations for their patients? A review of current practices in a general psychiatric inpatient and outpatient setting |journal=Journal of Mental Health |volume=17 |issue=3 |pages=293–98|doi=10.1016/S0140-6736(09)60879-5}}&lt;/ref&gt;

મેજર ડિપ્રેસિવ ડિસઓર્ડરનું નિદાન કરતા પહેલા ડોક્ટર ચિહ્નોના અન્ય કારણો નકારવા માટે સામાન્ય રીતે તબીબી કસોટી અને અને પસંદગીની તપાસ હાથ ધરતા હોય છે. વિવિધ શક્યતા નકારવા રૂધિરના કેટલાક પરિક્ષણ કરવામાં આવે છે જેમાં હાયપોથાયરોડિઝમને બાદ કરવા ટીએસએચ (TSH) અને થાયરોક્સિનનું પ્રમાણ, ચયાપચય વિક્ષેપ નકારવા માટે બેઝિક ઇલેક્ટ્રોલાઇટ અને સિરમ કેલ્શિયમનું પ્રમાણ અને પ્રણાલીગત ચેપ અને દીર્ઘકાલિન રોગ નકારવા ઇએસઆર (ESR) સહિત પૂર્ણ રૂધિર આંકનો સમાવેશ થાય છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Dale J, Sorour E, Milner G |year=2008|title=Do psychiatrists perform appropriate physical investigations for their patients? A review of current practices in a general psychiatric inpatient and outpatient setting |journal=Journal of Mental Health |volume=17 |issue=3|pages=293–98|doi=10.1080/09638230701498325}}&lt;/ref&gt; દવા પ્રત્યે પ્રતિકૂળ અસર કરતી પ્રતિક્રિયા અને દારૂના દુરૂપયોગને પણ નકારવામાં આવે છે. પુરૂષમાં ડિપ્રેસન માટે જવાબદાર હાયપોગોનાડિઝમનું નિદાન કરવા ટેસ્ટોસ્ટેરોનના સ્તરનું મૂલ્યાંકન પણ કરી શકાય છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal|author=Orengo C, Fullerton G, Tan R |year=2004|title=Male depression: A review of gender concerns and testosterone therapy| journal=Geriatrics |volume=59|issue=10 |pages=24–30 |pmid=15508552}}&lt;/ref&gt;

ઉંમરલાયક ડિપ્રેસનવાળા વ્યક્તિઓમાં વિષયાત્મક જ્ઞાનાત્મક ફરિયાદો દેખાય છે પરંતુ તે અલઝાઇમરના રોગ જેવા ડિમેન્ટિંગ ડિસઓર્ડરનો પણ સંકેત આપે છે.&lt;ref name=&quot;pmid17047326&quot;&gt;{{vcite journal |author=Reid LM, Maclullich AM |title=Subjective memory complaints and cognitive impairment in older people |journal=Dementia and geriatric cognitive disorders |volume=22 |issue=5–6 |pages=471–85 |year=2006 |pmid=17047326 |doi=10.1159/000096295}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;pmid9720486&quot;&gt;{{vcite journal |author=Katz IR |title=Diagnosis and treatment of depression in patients with Alzheimer's disease and other dementias |journal=The Journal of clinical psychiatry |volume=59 Suppl 9 |pages=38–44 |year=1998 |pmid=9720486}}&lt;/ref&gt; ડિપ્રેસનને ડિમેન્ટીયાથી અલગ પાડવા જ્ઞાનાત્મક પરિક્ષણ અને બ્રેઇન ઇમેજિંગ મદદ કરી શકે છે.&lt;ref name=&quot;pmid18004006&quot;&gt;{{vcite journal |author=Wright SL, Persad C |title=Distinguishing between depression and dementia in older persons: Neuropsychological and neuropathological correlates |journal=Journal of geriatric psychiatry and neurology |volume=20 |issue=4 |pages=189–98 |year=2007  |pmid=18004006 |doi=10.1177/0891988707308801}}&lt;/ref&gt; સીટી (CT) સ્કેન મનોવિક્ષિપ્ત, ઝડપથી વધતા અથવા અસામાન્ય ચિહ્નો ધરાવતા લોકોમાં બ્રેઇન પેથોલોજીની શક્યતા નકારી શકે છે.&lt;ref&gt;{{Harvnb |Sadock|2002| p=108}}&lt;/ref&gt; કોઇ પણ જૈવવૈજ્ઞાનિક પરિક્ષણ મેજર ડિપ્રેસનની પુષ્ટિ આપતું નથી.&lt;ref&gt;{{Harvnb |Sadock|2002| p=260}}&lt;/ref&gt; તબીબી સંકેત ના મળે ત્યાં સુધી બાદના એપિસોડ માટે તપાસનું પુનરાવર્તન કરાતું નથી.

=== ડીએસએમ-4-ટીઆર (DSM-IV-TR) અને આઇસીડી-10 (ICD-10) માપદંડ ===
ડિપ્રેસનની સ્થિતિના નિદાન માટે વ્યાપકપણે ઉપયોગમાં લેવાતા માપદંડ અમેરિકન સાયકિયાટ્રિક એસોસિયેશનની ''ડાયગ્નોસ્ટિક એન્ડ સ્ટેટિસ્ટિકલ મેન્યુઅલ ઓફ મેન્ટલ ડિસઓર્ડર''  (ડીએસએમ-4-ટીઆર (DSM-IV-TR))ની સુધારેલી ચોથી આવૃત્તિ અને વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઇઝેશનના ''ઇન્ટરનેશનલ સ્ટેટિસ્ટિકલ ક્લાસિફિકેશન ઓફ ડિસીઝ એન્ડ રિલેટેડ હેલ્થ પ્રોબ્લેમ્સ''  (આઇસીડી-10 (ICD-10))માં જોવા મળે છે જેઓ ''રિકરન્ટ ડિપ્રેસિવ ડિસઓર્ડર''  નામનો ઉપયોગ કરે છે.&lt;ref&gt;{{vcite web|url=http://www.who.int/classifications/apps/icd/icd10online/?gf30.htm+f33|title=ICD-10:|publisher=www.who.int|access-date=2008-11-08|accessdate=2011-02-15|archivedate=2009-03-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090315050547/http://www.who.int/classifications/apps/icd/icd10online/?gf30.htm+f33}}&lt;/ref&gt; બીજા ક્રમની પ્રણાલીનો યુરોપના દેશોમાં ઉપયોગ થાય છે જ્યારે પ્રથમ ક્રમની પ્રણાલીનો અમેરિકા અને અન્ય બિનયુરોપયીન દેશોમાં ઉપયોગ થાય છે.&lt;ref&gt;{{Harvnb |Sadock|2002| p=288}}&lt;/ref&gt; અને બંનેના લેખકોએ એકને બીજા સાથે પુષ્ટિ આપવાની દિશામાં કામ કર્યું છે.&lt;ref name=&quot;APA372&quot;&gt;{{Harvnb |American Psychiatric Association|2000a| p=xxix}}&lt;/ref&gt;

મેજર ડિપ્રેસિવ ડિસઓર્ડરને ડીએસએમ-4-ટીઆર (DSM-IV-TR)માં મનોસ્થિતિ ડિસઓર્ડર તરીકે વર્ગીકૃત કરવામાં આવે છે.&lt;ref name=&quot;APA345&quot;&gt;{{Harvnb |American Psychiatric Association|2000a| p=345}}&lt;/ref&gt; નિદાન સિંગલ અથવા રિકરન્ટ મેજર ડિપ્રેસિવ એપિસોડની હાજરી આધારિત છે.&lt;ref name=&quot;APA349&quot;/&gt; એપિસોડ અને ડિસઓર્ડરની દિશા એમ બંનેને વર્ગીકૃત કરવા વધુ ક્વોલિફાયરોનો ઉપયોગ કરાય છે. જો ડિપ્રેસિવ એપિસોડના લક્ષણો મેજર ડિપ્રેસિવ એપિસોડના માટેના માપદંડ ના સંતોષે તો ડિપ્રેસિવ ડિસઓર્ડર નોટ અધરવાઇઝ સ્પેસિફાઇડ કેટેગરીનું નિદાન થાય છે. આઇસીડી-10 (ICD-10) પ્રણાલી ''મેજર ડિપ્રેસિવ ડિસઓર્ડર''  શબ્દનો ઉપયોગ કરતી નથી  પરંતુ ડિપ્રેસિવ એપિસોડના નિદાન (હળવું, મધ્યમ અથવા ગંભીર) માટેના માપદંડને સમાન માપદંડની યાદી આપે છે. જો મેનિયા વગર મલ્ટિપલ એપિસોડ હોય તો ''રિકરન્ટ''  શબ્દ ઉમેરી શકાય છે.&lt;ref&gt;{{vcite web |url=http://www.who.int/classifications/apps/icd/icd10online2005/fr-icd.htm?gf30.htm |title=Mood (affective) disorders |access-date=2008-10-19 |work=ICD-10, Chapter V, Mental and behavioural disorders |publisher=World Health Organization (WHO) |year=2004}}&lt;/ref&gt;

==== મેજર ડિપ્રેસિવ એપિસોડ ====
{{Main|Major depressive episode}}

મેજર ડિપ્રેસિવ એપિસોડ ઓછામાં ઓછા બે સપ્તાહ સુધી ગંભીર ડિપ્રેસ્ડ મનોસ્થિતિની હાજરી દ્વારા દર્શાવાય છે.&lt;ref name=&quot;APA349&quot;/&gt; એપિસોડ આઇસોલેટેડ અથવા રિકરન્ટ હોઇ શકે છે અને તેને હળવું (લઘુત્તમ માપદંડમાં ઓછા ચિહ્નો), મધ્યમ અથા ગંભીર (સામાજિક અથવા વ્યવસાયિક કામગીરી પર નોંધપાત્ર અસર) એમ વર્ગીકૃત કરાયું છે. મનોવિક્ષિપ્ત સાથેના એપિસોડનો સામાન્ય રીતે ''મનોવિક્ષિપ્ત ડિપ્રેસન'' , જેને ગંભીર ગણવામાં આવે છે, તરીકે ઉલ્લેખ કરાય છે. જો દર્દી મેનિયા અથવા માર્કેડલી એલિવેટેડ મૂડના એપિસોડ ધરાવતો હોય તો બાઇપોલર ડિસઓર્ડરનું પણ નિદાન કરાય છે.&lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot;&gt;{{Harvnb |American Psychiatric Association|2000a| p=372}}&lt;/ref&gt; મેનિયા વગરના ડિપ્રેસનને ઘણીવાર ''યુનિપોલર''  તરીકે ઉલ્લેખ કરાય છે કારણકે મનોસ્થિતિ એક લાગણી સ્થિતિ અથવા &quot;ધ્રૂવ&quot; પર રહે છે.&lt;ref&gt;{{Harvnb |Parker|1996| p=173}}&lt;/ref&gt;

ડીએસએમ-4-ટીઆર (DSM-IV-TR) એવા કિસ્સાઓને બાદ કરે છે જ્યાં ચિહ્નો બેરીવમેન્ટનું પરિણામ છે. જોકે, મનોસ્થિતિ રહે અને મેજર ડિપ્રેસિવ એપિસોડ ડેવલપના લક્ષણો દર્શાવે તો ડિપ્રેસિવ એપિસોડમાંથી નોર્મલ બેરીવમેન્ટ થવાની શક્યતા હોય છે.&lt;ref name=&quot;APA352&quot;&gt;{{Harvnb |American Psychiatric Association|2000a| p=352}}&lt;/ref&gt; આ માપદંડની ટીકા થઇ છે કારણકે તેઓ ડિપ્રેસન થઇ શકે તેવા વ્યક્તિગત અને સામાજિક સંદર્ભોના અન્ય પાસાઓને ધ્યાનમાં લેવાયા નથી.&lt;ref name=&quot;Wakefield07&quot;&gt;{{vcite journal |author=Wakefield JC, Schmitz MF, First MB, Horwitz AV |title=Extending the bereavement exclusion for major depression to other losses: Evidence from the National Comorbidity Survey |journal=Archives of General Psychiatry |volume=64 |issue=4 |pages=433–40 |year=2007  |pmid=17404120 |doi=10.1001/archpsyc.64.4.433 |url=http://archpsyc.ama-assn.org/cgi/content/full/64/4/433|laysummary=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/04/02/AR2007040201693.html |laysource=The Washington Post|laydate=2007-04-03}}&lt;/ref&gt; વધુમાં કેટલાક અભ્યાસોમાં ડીએસએમ-IV (DSM-IV) કટ-ઓફ માપદંડ માટે બહુ ઓછો પ્રયોગમૂલક ટેકો જણાયો છે જે સંકેત આપે છે કે તેઓ વિવિધ પ્રકારની ગંભીરતા અને સમયના ડિપ્રેસિવ ચિહ્નોના કોન્ટિનમ પર લદાયેલા ડાયગ્નોસ્ટિક કન્વેન્શન છે.&lt;ref name=&quot;Kendler98&quot;&gt;{{vcite journal |author=Kendler KS, Gardner CO |title=Boundaries of major depression: An evaluation of DSM-IV criteria |journal=American Journal of Psychiatry |volume=155 |issue=2 |pages=172–77 |pmid=9464194 |url=http://ajp.psychiatryonline.org/cgi/content/full/155/2/172 |date= February 1, 1998}}&lt;/ref&gt; એક્સક્લુડેડ એ સંબંધિત નિદાનની શ્રેણી છે જેમાં ડાયસ્થિમિયા, જેમાં દીર્ઘકાલિન પરંતુ હળવી મનોસ્થિતિ વિક્ષેપ હોય છે;&lt;ref name=&quot;harvnb&quot;&gt;{{Harvnb |Sadock|2002| p=552}}&lt;/ref&gt; રિકરન્ટ બ્રીફ ડિપ્રેસન, જે ટૂંકા ડિપ્રેસિવ એપિસોડ ધરાવે છે;&lt;ref&gt;{{Harvnb |American Psychiatric Association|2000a| p=778}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Carta MG, Altamura AC, Hardoy MC |year=2003|title=Is recurrent brief depression an expression of mood spectrum disorders in young people? |journal=European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience |volume=253 |issue=3 |pages=149–53 |doi=10.1007/s00406-003-0418-5 |pmid=12904979 |last1=Carta |first1=MG |last2=Altamura |first2=AC |last3=Hardoy |first3=MC |last4=Pinna |first4=F |last5=Medda |first5=S |last6=Dell'osso |first6=L |last7=Carpiniello |first7=B |last8=Angst |first8=J}}&lt;/ref&gt; માઇનોર ડિપ્રેસિવ ડિસઓર્ડર, જેમાં મેજર ડિપ્રેસનના માત્ર કેટલાક જ ચિહ્નો હાજર હોય છે;&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Rapaport MH, Judd LL, Schettler PJ |year=2002|title=A descriptive analysis of minor depression |journal=American Journal of Psychiatry |volume=159 |issue=4 |pages=637–43 |pmid=11925303 |doi=10.1176/appi.ajp.159.4.637}}&lt;/ref&gt; અને એડજસ્ટમેન્ટ ડિસઓર્ડર વિથ ડિપ્રેસ્ડ મૂડ, જેમાં ઓળખી શકાય તેવી ઘટના અથવા સ્ટ્રેસર પર માનવશાસ્ત્રીય પ્રતિભાવમાંથી ઉદભવતો નિરુત્સાહ હોય છે.&lt;ref name=&quot;psychiatric355&quot;&gt;{{Harvnb |American Psychiatric Association|2000a| p=355}}&lt;/ref&gt;

==== પેટાપ્રકારો ====
ડીએસએમ-4-ટીઆર (DSM-IV-TR) એમડીડી (MDD)ના વધુ પાંચ પેટાપ્રકારોને ઓળખે છે જેને ''સ્પેસિફાયર''  કહેવાય છે. તે લંબાઇ, ગંભીરતા અને મનોવિક્ષિપ્ત લક્ષણોની હાજરી ઉપરાંતના છે.

* '''મેલાન્કોલિક ડિપ્રેસન'''  તેને મોટા ભાગની અથવા તમામ પ્રવૃતિમાંથી ખુશી ગુમાવવી, સુખદ સંવેદના પ્રત્યે પ્રતિભાવની નિષ્ફળતા, મનોસ્થિતિની ગુણવત્તા શોક અથવા નુકસાનમાં હોય તેના કરતા વધુ ઘેરી હોય, સવારના કલાકોમાં ચિહ્નો વધુ ગંભીર બનવા, વહેલી સવારે ઉઠી જવું,  સાયકોમોટર રિટાર્ડેશન, વધુ પડતું વજન ઉતરી જવું (જોકે તેને એનોરેક્સિયા નર્વોસા ના સમજવુ જોઇએ), અથવા વધુ પડતા અપરાધ ભાવ દ્વારા પ્રદર્શિત કરાય છે.&lt;ref&gt;{{Harvnb |American Psychiatric Association|2000a| pp=419–20}}&lt;/ref&gt;
* '''એટાયપિકલ ડિપ્રેસન'''  મનોસ્થિતિ પ્રતિક્રિયતા (પેરાડોક્સિકલ એન્હીડોનીયા) અને હકારાત્મકતા, નોધપાત્ર વજન વધારો અથવા ભૂખમાં વધારો (સાનુકૂળ ખોરાક), વધુ પડતી ઊંઘ અથવા અનિદ્રા (અતિ નિદ્રાશીલતા), લેડન પેરાલિસિસ તરીકે ઓળખાતું અંગો પર સંવેદન અને આંતરવ્યક્તિત્વ નકાર પ્રત્યે વધુ પડતી સંવેદનશીલતાના પરિણામ સ્વરૂપ નોંધપાત્ર સામાજિક નબળાઇ દ્વારા દર્શાવવામાં આવે છે.&lt;ref&gt;{{Harvnb |American Psychiatric Association|2000a|pp=421–22}}&lt;/ref&gt;
* '''કેટાટોનિક ડિપ્રેસન'''  એ મેજર ડિપ્રેસનનું દુર્લભ અને ગંભીર સ્વરૂપ જેમાં ચાલક વર્તણૂક અને અન્ય ચિહ્નો સંકળાયેલા હોય છે.  અહીં વ્યક્તિ ચૂપ બેસી રહે છે અને લગભગ સ્ટુપોરોઝ હોય છે અને સ્થિર રહે છે અથવા કારણ વગરની અથવા બિનપરંપરાગત હિલચાલ દર્શાવે છે. કેટાટોનિક ચિહ્નો સ્કિઝોફ્રેનિયા અથવા મેનિક એપિસોડમાં પણ દેખાય છે અથવા ન્યૂરોલેપ્ટિક મેલાઇનન્ટ સિન્ડ્રોમ દ્વારા સર્જાઇ શકે છે.&lt;ref&gt;{{Harvnb |American Psychiatric Association|2000a| pp=417–18}}&lt;/ref&gt;
* '''પોસ્ટપાર્ટમ ડિપ્રેસન''' , અથવા ''' [[wiktionary:puerperium|પ્યુરપેરિયમ]] સાથે સંકળાયેલા માનસિક અને વર્તણૂક ડિસઓર્ડર, બીજે ક્યાંય વર્ગીકૃત કરાયા નથી''' ,&lt;ref&gt;{{vcite web
|url=http://www.who.int/classifications/apps/icd/icd10online/?gf50.htm+f530
|title=ICD-10:
|publisher=www.who.int
|access-date=2008-11-06
|accessdate=2011-02-15
|archivedate=2009-03-16
|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090316211209/http://www.who.int/classifications/apps/icd/icd10online/?gf50.htm+f530
}}&lt;/ref&gt; તે બાળકને જન્મ આપ્યા બાદ ઘણીવાર મહિલામાં અનુભવાતું તીવ્ર, સાતત્યપૂર્ણ અને ઘણીવાર અક્ષમ ડિપ્રેસનનો ઉલ્લેખ કરે છે. નવી માતાઓમાં પોસ્ટપાર્ટમ ડિપ્રેસનનો દર 10–15% છે. ડીએસએમ-IV (DSM-IV) જણાવે છે કે પોસ્ટપાર્ટમ ડિપ્રેસન તરીકે લાયક થવા બાળકના જન્મના એક મહિનાની અંદર ડિપ્રેસન શરૂ થાય છે. એવું કહેવાય છે કે પોસ્ટપાર્ટમ ડિપ્રેસન ત્રણ મહિના સુધી લાંબુ ચાલે છે.&lt;ref&gt;{{vcite web |author=Nonacs, Ruta M |url=http://www.emedicine.com/med/topic3408.htm |publisher=eMedicine |title=Postpartum depression|date=December 4, 2007|access-date=2008-10-30}}&lt;/ref&gt;
* '''સીઝનલ એફેક્ટિવ ડિસઓર્ડર'''  (SAD) એ ડિપ્રેસનનું એવું સ્વરૂપ છે જેમાં ડિપ્રેસિવ એપિસોડ પાનખર અથવા શિયાળામાં થાય છે અને વસંતમાં મટી જાય છે. બે વર્ષ અથવા લાંબા સયમગાળામાં ઠંડા મહિનાઓમાં જો ઓછામાં ઓછા બે એપિસોડ થાય તો નિદાન કરાય છે.&lt;ref&gt;{{Harvnb |American Psychiatric Association|2000a| p=425}}&lt;/ref&gt;

=== વિભેદક નિદાન ===
{{Main|Depression (differential diagnoses)}}

મેજર ડિપ્રેસિવ ડિસઓર્ડરને મહત્તમ સંભવિત નિદાન તરીકે નક્કી કરવા, અન્ય સંભવિત નિદાન પણ કરવા જોઇએ જેમાં ડાયસ્થિમિયા, ડિપ્રેસનવાળી મનોસ્થિતિ સાથે એડજસ્ટમેન્ટ ડિસઓર્ડર અથવા બાઇપોલર ડિસઓર્ડરનો પણ સમાવેશ થાય છે. ડાયસ્થિમિયા એ દીર્ઘકાલિન, પ્રમાણમાં હળવો મનોસ્થિતિ વિક્ષેપ છે જેમાં વ્યક્તિ બે વર્ષના સમયગાળામાં લગભગ દરરોજ નિરુત્સાહ અનુભવે છે. તેના ચિહ્નો મેજર ડિપ્રેસન ચિહ્નો જેટલા ગંભીર હોતા નથી, જોકે, ડાયસ્થિમિયા ધરાવતા લોકો મેજર ડિપ્રેસનના બીજા એપિસોડ પ્રત્યે અસુરક્ષિત હોય છે (તેનો ઘણી વાર ''ડબલ ડિપ્રેસન''  તરીકે ઉલ્લેખ કરાય છે).&lt;ref name=&quot;harvnb&quot;/&gt; ડિપ્રેસનવાળી મનોસ્થિતિની સાથે એડજસ્ટમેન્ટ ડિસઓર્ડર એ એક મનોસ્થિતિ વિક્ષેપ છે જે ઓળખી શકાય તેવી ઘટના અથવા સ્ટ્રેસર પર માનસશાસ્ત્રીય પ્રતિભાવ તરીકે દેખાય છે જેમાં પરિણામી લાગણી અથવા વર્તણૂકીય ચિહ્નો નોંધપાત્ર હોય છે પરંતુ મેજર ડિપ્રેસિવ એપિસોડના માપદંડ સંતોષતા નથી.&lt;ref name=&quot;psychiatric355&quot;/&gt; બાઇપોલર ડિસઓર્ડર, જે ''મેનિક–ડિપ્રેસિવ ડિસઓર્ડર''  તરીકે પણ ઓળખાય છે, એ એક એવી સ્થિતિ છે જેમાં ડિપ્રેસનવાળા તબકકા મેનિયા અથવા હાયપોમેનિયાના સમયગાળા સાથે બદલાય છે. ડિપ્રેસનને અત્યારે અલગ ડિસઓર્ડર તરીકે વર્ગીકૃત કરાયો છે છતાં તેના પર ચર્ચા ચાલી રહી છે કારણકે મેજર ડિપ્રેસનનું વ્યક્તિગત વિશ્લેષણ કેટલાક હાઇપોમેનિક ચિહ્નો અનુભવે છે જેમાં મૂડ ડિસઓર્ડર કોન્ટિનમનો પણ સમાવેશ થાય છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Akiskal HS, Benazzi F |year=2006  |title=The DSM-IV and ICD-10 categories of recurrent [major] depressive and bipolar II disorders: Evidence that they lie on a dimensional spectrum |journal=Journal of Affective Disorders |volume=92 |issue=1 |pages=45–54 |pmid=16488021 |doi=10.1016/j.jad.2005.12.035}}&lt;/ref&gt;

મેજર ડિપ્રેસિવ ડિસઓર્ડરનું નિદાન કરતા પહેલા અને ડિસઓર્ડરોની શક્યતા નકારવી જોઇએ. જેમાં શારીરિક બિમારી દવાઓ, અને પદાર્થના દુરૂપયોગને ડિપ્રેસનનો સમાવેશ થાય છે. શારીરિક બિમારીને કારણે ડિપ્રેસનનું સામાન્ય તબીબી સ્થિતિને કારણે મનોસ્થિતિ ડિસઓર્ડર તરીકે નિદાન કરાય છે. આ સ્થિતિ ઇતિહાસ, પ્રયોગશાળાના તારણો અથવા શારીરિક તપાસને આધારે નક્કી કરાય છે. જ્યારે દવાના દુરૂપયોગ, દવા અથવા ઝેરના સંસર્ગ સહિત પદાર્થના દુરૂપયોગથી ડિપ્રેસન થાય છે ત્યારે તેનું પદાર્થ ઉત્તેજિત મનોસ્થિતિ ડિસઓર્ડર તરીકે નિદાન થાય છે.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.psychnet-uk.com/dsm_iv/major_depression.htm|title=Differential Diagnosis|access-date=2010-07-16|archive-date=2010-11-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20101128191008/http://www.psychnet-uk.com/dsm_iv/major_depression.htm|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; આવા વર્ગમાં પદાર્થને મનોસ્થિતિ વિક્ષેપ સાથે સંકળાયેલો માનવામાં આવે છે.

સ્કિઝોએફેક્ટિવ ડિસઓર્ડર એ મનોવિક્ષિપ્ત લક્ષણો સાથેના મેજર ડિપ્રેસિવ ડિસઓર્ડર કરતા અળગ છે કારણકે સ્કિઝોએફેક્ટિવ ડિસઓર્ડરમાં મોટા મનોસ્થિતિ ચિહ્નોની ગેરહાજરીમાં ઓછામાં ઓછા બે સપ્તાહ સુધી ભ્રમણા અથવા દગભ્રમ થવા જોઇએ.

સ્કિઝોફ્રેનિયા દરમિયાન ડિપ્રેસનના ચિહ્નો ઓળખી શકાય છે, નહીં તો, ભ્રમણા ડિસઓર્ડર, અને મનોવિક્ષિપ્ત ડિસઓર્ડર નક્કી કરી શકાતા નથી. અને આવા કિસ્સાઓમાં આ ચિહ્નો આ ડિસઓર્ડર સાથે સંકળાયેલા હોવાનું માનવામાં આવે છે, માટે ડિપ્રેસનના ચિહ્નો મેજર ડિપ્રેસિવ એપિસોડ માટેના પૂર્ણ માપદંડ ના સંતોષે ત્યાં સુધી અલગથી નિદાન જરૂરી નથી. તે કિસ્સામાં, નહીં તો ડિપ્રેસિવ ડિસઓર્ડરનું નિદાન તેમજ સ્કિઝોફ્રેનિયાનું નિદાન નહી કરાય.

મેજર ડિપ્રેસિવ ડિસઓર્ડર ડિમેન્ટીયાના ડિસઓરિએન્ટેશન, એપથી, એકાગ્રતામાં મુશ્કેલી અને સ્મરણશક્તિ લોપ જેવા કેટલાક જ્ઞાનાત્મક ચિહ્નો અને મેજર ડિપ્રેસિવ એપિસોડના ચિહ્નો વચ્ચે ગુંચવણ ના થવી જોઇએ. ઉંમરલાયક દર્દીઓમાં તે નક્કી કરવા મુશ્કેલ છે. આવા કિસ્સાઓમાં, બંને ડિસઓર્ડરનું વિભેદન કરવા દર્દીની પ્રિમોર્બિડ સ્થિતિ મદદ કરી શકે છે. ડિમેન્ટીયાના કિસ્સામાં ધટતા જ્ઞાનાત્મક કાર્યનો પ્રિમોર્બિડ ઇતિહાસ હોઇ શકે છે. મેજર ડિપ્રેસિવ ડિસઓર્ડરના કિસ્સામાં દર્દી પ્રમાણમાં સામાન્ય પ્રિમોર્બિડ સ્થિતિ અને ડિપ્રેસન સાથે જ્ઞાનાત્મક ઘટાડો દર્શાવે છે.

== અટકાયત ==
2008ના એક અધિવિશ્લેષણમાં જણાયું હતું કે આંતરવ્યક્તિત્વ થેરાપી વર્તણૂકીય મધ્યસ્થી ડિપ્રેસનના નવા હુમલને અટકાવવા માટે અસરકારક છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Cuijpers P, van Straten A, Smit F, Mihalopoulos C, Beekman A |title=Preventing the onset of depressive disorders: a meta-analytic review of psychological interventions |journal=Am J Psychiatry |volume=165 |issue=10 |pages=1272–80 |year=2008 |pmid=18765483 |doi=10.1176/appi.ajp.2008.07091422}}&lt;/ref&gt; આવી દરમિયાનગીરી જ્યારે વ્યક્તિગત અથવા નાના જૂથ પર લાગુ કરવામાં આવે છે ત્યારે તે સૌથી અસરકારક હોવાનું જણાયું હોવાથી એવું સૂચન કરાયું છે કે તે [[ઇન્ટરનેટ]]ના માધ્યમથી તેના મોટા લક્ષિત દર્શકગણ સુધી સૌથી કાર્યક્ષમ રીતે પહોંચી શકાય છે.&lt;ref&gt;{{vcite web |author=Christensen H; Griffiths KM. |year=2002 |url=http://www.mja.com.au/public/issues/177_07_071002/chr10370_fm.pdf |title=The prevention of depression using the Internet |work=Medical Journal of Australia |access-date=2009-04-02 |format=PDF |accessdate=2011-02-15 |archivedate=2004-07-25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20040725184634/http://www.mja.com.au/public/issues/177_07_071002/chr10370_fm.pdf }}&lt;/ref&gt; જોકે, અગાઉના અધિવિશ્લેષણમાં ક્ષમતા વર્ધન ઘટકો સાથેના અટકાયત કાર્યક્રમો વર્તણૂકલક્ષી કાર્યક્રમો કરતા ઉપલી કક્ષાના જણાયા હતા અને ઉંમરલાયક વ્યક્તિ માટે વર્તણૂકીય કાર્યક્રમો ખાસ કરીને બિનમદદ કર્તા જણાયા હતા. ઉંમરલાયક વ્યક્તિઓ માટે સામાજિક સહાય કાર્યક્રમો લાભકર્તા હતા. વધુમાં, ડિપ્રેસનને અટકાવવા માટે શ્રેષ્ઠ જણાયેલા કાર્યક્રમમાં આઠ કરતા વધુ સત્રો હોય છે અને પ્રત્યેક સત્ર 60થી 90 મિનીટ સુધી ચાલે છે. આ કાર્યક્રમો નીચલી કક્ષાના અને પ્રોફેશનલ કામદારોના મિશ્રણ દ્વારા રજૂ કરવામાં આવ્યા હતા અને તે ઊચ્ચ ગુણવત્તાવાળી સંશોધન ડિઝાઇન, એટ્રિશન દર અને સુઘટિત દરમિયાનગીરી ધરાવતા હતા.&lt;ref&gt;{{vcite web |author=Jané-Llopis E; Hosman C; Jenkins R; Anderson P.|year=2003 |url=http://bjp.rcpsych.org/cgi/reprint/183/5/384.pdf |title=Predictors of efficacy in depression prevention programmes |work=British Journal of Psychiatry |access-date=2009-04-02 |format=PDF}}&lt;/ref&gt; &quot;કોપિંગ વિથ ડિપ્રેસન&quot; કોર્સ (સીડબલ્યુડી (CWD)) ડિપ્રેસનની સારવાર અને અટકાયત માટે મનોશૈક્ષણિક દરમિયાનગીરી (વિવિધ વસતીમાં તેની સ્વીકૃતિ અને તેના પરિણામ એમ બંને માટે) સૌથી સફળ હોવાનો દાવો કરાયો છે. મેજર ડિપ્રેસનમાં તે 38 ટકા જોખમ ઘટાડે છે અને અન્ય મનોરોગ ચિકિત્સા પદ્ધતિઓની તુલનાએ ઘણી અસરકારક છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Cuijpers P, Muñoz RF, Clarke GN, Lewinsohn PM |title=Psychoeducational treatment and prevention of depression: the &quot;Coping with Depression&quot; course thirty years later. |journal=Clinical Psychology Review |volume=29 |issue=5 |pages=449–458 |year=2009 |pmid=pmid19450912 |doi=10.1016/j.cpr.2009.04.005}}&lt;/ref&gt;

== વ્યવસ્થાપન ==
&lt;div class=&quot;dablink&quot;&gt;પ્રમાણભૂત, ભાગ્યે જ વપરાયેલા અને વધુ પ્રાયોગિક સારવારો માટે જૂઓ [[:Treatment for depression|ટ્રીટમેન્ટ ફોર ડિપ્રેસન]].&lt;/div&gt;
ડિપ્રેસન માટેની સૌથી સામાન્ય ત્રણ સારવારમાં મનોરોગ ચિકિત્સા, દવાઓ અને ઇલેક્ટ્રોકન્વલ્સિસ થેરાપીનો સમાવેશ થાય છે.
મનોરોગ ચિકિત્સાએ 18 વર્ષથી નીચેના લોકો માટે પસંદગીની સારવાર છે જ્યારે ઇલેક્ટ્રોકન્વલ્સિસ થેરાપીનો છેલ્લા પ્રયાસ તરીકે જ ઉપયોગ કરાય છે. આઉટપેશન્ટને આધારે સંભાળ આપવામાં આવે છે જ્યારે ઇનપેશન્ટ એકમ પર સારવાર પર વિચાર કરવામાં આવે છે જ્યારે પોતાના અથવા અન્ય પર નોંધપાત્ર જોખમ હોય.

વિકાસશીલ દેશોમાં સારવારના વિકલ્પો ઘણા મર્યાદિત છે જ્યારે મનોરોગ આરોગ્ય કર્મચારી, દવા અને મનોરોગ ચિકિત્સાની પ્રાપ્યતા ઘણીવાર મુશ્કેલ હોય છે. ઘણા દેશોમાં માનસિક આરોગ્ય સેવાનો વિકાસ ઘણો જ ઓછો છે. વિપરિત પુરાવા મળ્યા હોવા છતાં ડિપ્રેસનને વિકસિત દુનિયાની ઘટના તરીકે જોવામાં આવે છે અને જીવન પર જોખમ કરતી સ્થિતિ તરીકે જોવામાં આવતી નથી.&lt;ref name=&quot;Patel04&quot;&gt;{{vcite journal |author=Patel V, Araya R, Bolton P |year=2004|title=Editorial: Treating depression in the developing world|journal=Tropical Medicine &amp; International Health|format=Subscription required|volume=9|issue=5 |pages=539–41|doi=10.1111/j.1365-3156.2004.01243.x |pmid=15117296 |last1=Patel |first1=V |last2=Araya |first2=R |last3=Bolton |first3=P}}&lt;/ref&gt;

=== મનોરોગ ચિકિત્સા ===
વ્યક્તિગત અથવા જૂથો પર મનોરોગ ચિકિત્સા આપવામાં આવે છે. આ ચિકિત્સા સાયકોથેરાપિસ્ટ, મનોરોગ ચિકિત્સક, મનોવૈજ્ઞાનિકો, ક્લિનિકલ સામાજિક કાર્યકરો, કાઉન્સેલર અને યોગ્ય રીતે તાલીમ પામેલી મનોરોગ ચિકિત્સક પરિચારિકા જેવા માનસિક આરોગ્ય વ્યવસાયિકો દ્વારા આપવામાં આવે છે. ડિપ્રેસનનું સ્વરૂપ વધુ જટીલ અને દીર્ઘકાલિન હોય તો દવા અને મનોરોગ ચિકિત્સાના મિશ્રણનો ઉપયોગ કરી શકાય છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal|author=Thase, ME|title=When are psychotherapy and pharmacotherapy combinations the treatment of choice for major depressive disorder?|journal= Psychiatric Quarterly |volume=70|issue=4|pages= 333–46|year=1999|pmid = 10587988|doi = 10.1023/A:1022042316895}}&lt;/ref&gt; નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ફોર હેલ્થ એન્ડ ક્લિનિકલ એક્સલન્સ મુજબ, 18 વર્ષથી નીચેના લોકો માટે દવા માત્ર માનસશાસ્ત્રીય ચિકિત્સા પદ્ધતિને અનુરૂપ દવા આપવી જોઇએ જેમાં સીબીટી (CBT), આંતરવ્યક્તિત્વ થેરાપી અથવા પરિવાર થેરાપીનો સમાવેશ થાય છે.&lt;ref name=&quot;NICEkids5&quot;&gt;{{vcite book |author=[[National Institute for Health and Clinical Excellence|NICE]] |title=NICE guidelines: Depression in children and adolescents |publisher=NICE |location=London |year=2005 |pages=5 |isbn=1-84629-074-0 |url=&lt;!--http://www.nice.org.uk/Guidance/CG28/QuickRefGuide/pdf/English--&gt; |access-date=2008-08-16}}&lt;/ref&gt; ઉંમરલાયક વ્યક્તિઓમાં મનોરોગ ચિકિત્સા અસરકારક જણાઇ છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal|author=Wilson KC, Mottram PG, Vassilas CA|title=Psychotherapeutic treatments for older depressed people|journal= Cochrane Database of Systematic Reviews|volume=23|issue=1|pages=CD004853|year=2008|pmid = 18254062|doi=10.1002/14651858.CD004853.pub2}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{vcite journal|author=Cuijpers P, van Straten A, Smit F|title=Psychological treatment of late-life depression: a meta-analysis of randomized controlled trials|journal= International Journal of Geriatric Psychiatry|volume=21|issue=12|pages= 1139–49|year=2006|pmid = 16955421|doi=10.1002/gps.1620}}&lt;/ref&gt; સફળ મનોરોગ ચિકિત્સા તે બંધ કર્યા બાદ અથવા અન્ય બૂસ્ટર સત્ર સાથે બદલવા બાદ પણ ડિપ્રેસનનું આવર્તન ઘટાડતી હોય તેમ જોવા મળી છે.

ડિપ્રેસન માટે મનોરોગ ચિકિત્સાનું સૌથી વધુ અભ્યાસ થયેલું સ્વરૂપ સીબીટી (CBT) છે જે ક્લાયન્ટને આત્મ પરાજયનો પડકાર કરવાનું અને વિચાર કરવાનો પ્રયાસ અને બિનસર્જનાત્મક વર્તણૂક બદલવાનું શિખવે છે. 1990ના દાયકાની મધ્યમાં શરૂ થયેલા સંશોધનો સૂચવે છે કે સીબીટી (CBT) મધ્યમથી ગંભીર ડિપ્રેસન ધરાવતા દર્દીઓમાં એન્ટીડિપ્રેસન્ટ જેટલી અથવા તેનાથી વધુ સારી રીતે કામ કરે છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Dobson KS |title=A meta-analysis of the efficacy of cognitive therapy for depression |journal=J Consult Clin Psychol |volume=57 |issue=3 |pages=414–9 |year=1989  |pmid=2738214 |doi= 10.1037/0022-006X.57.3.414}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;RothFonagy78&quot;&gt;{{cite book |title=What Works for Whom? Second Edition: A Critical Review of Psychotherapy Research|last=Roth |first=Anthony |coauthors=Fonagy, Peter |year=2005|origyear=1996 |publisher=Guilford Press |isbn=159385272X |pages=78}}&lt;/ref&gt; સીબીટી (CBT) ડિપ્રેસનવાળા તરૂણો માટે અસરકારક છે&lt;ref name=&quot;pmid9444896&quot;&gt;{{vcite journal |author=Klein, Jesse |title=Review: Cognitive behavioural therapy for adolescents with depression|journal=Evidence-Based Mental Health|volume=11 |pages=76 |year=2008|url=http://ebmh.bmj.com/cgi/content/full/11/3/76|access-date=2008-11-27 |doi=10.1136/ebmh.11.3.76 |pmid=18669678 |last1=Weersing |first1=VR |last2=Walker |first2=PN |issue=3}}&lt;/ref&gt;, જોકે ગંભીર એપિસોડ પર તેની અસરકારકતા ચોક્કસ જાણી શકાઇ નથી.&lt;ref name=&quot;pmid9596592&quot;&gt;{{vcite journal |author=Harrington R, Whittaker J, Shoebridge P, Campbell F|title=Systematic review of efficacy of cognitive behaviour therapies in childhood and adolescent depressive disorder|journal=[[BMJ]]|volume=325|issue=7358 |pages=229–30 |year=1998|pmid=9596592 |doi=10.1136/bmj.325.7358.229 |pmc=28555}}&lt;/ref&gt; ફ્લુક્સેટાઇનને સીબીટી (CBT) સાથે મિશ્રણ કરવાથી વધારાનો કોઇ લાભ મળ્યો નથી,&lt;ref name=&quot;pmid17556431&quot;&gt;{{vcite journal |author=Goodyer I, Dubicka B, Wilkinson P |title=Selective serotonin reuptake inhibitors (SSRIs) and routine specialist care with and without cognitive behaviour therapy in adolescents with major depression: Randomised controlled trial |journal=[[BMJ]] |volume=335 |issue=7611 |pages=142 |year=2007 |pmid=17556431 |pmc=1925185 |doi=10.1136/bmj.39224.494340.55 |last12=White |first12=L |last13=Harrington |first13=R}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;pmid18462573&quot;&gt;{{vcite journal |author=Goodyer IM, Dubicka B, Wilkinson P |title=A randomised controlled trial of cognitive behaviour therapy in adolescents with major depression treated by selective serotonin reuptake inhibitors. The ADAPT trial |journal=Health Technology Assessment |volume=12 |issue=14 |pages=1–80 |year=2008 |pmid=18462573 |url=http://www.hta.ac.uk/execsumm/summ1214.htm |last12=White |first12=L |last13=Harrington |first13=R |accessdate=2011-02-15 |archivedate=2009-03-21 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090321234502/http://www.hta.ac.uk/execsumm/summ1214.htm }}&lt;/ref&gt; અથવા મોટા ભાગના કિસ્સામાં બહુ જ ઓછો લાભ મળ્યો છે.&lt;ref name=&quot;pmid18413703&quot;&gt;{{vcite journal |author=Domino ME, Burns BJ, Silva SG |title=Cost-effectiveness of treatments for adolescent depression: Results from TADS |journal=American Journal of Psychiatry |volume=165 |issue=5 |pages=588–96 |year=2008  |pmid=18413703 |doi=10.1176/appi.ajp.2008.07101610}}&lt;/ref&gt; કેટલીક બાબતો તરૂણોમાં જ્ઞાનાત્મક વર્તણુકીય થેરાપીની સફળતાનો આગાહી કરે છે જેમાં તાર્કિક વિચારનું ઊંચું સ્તર, ઓછી નિરાશા, ઓછા નકારાત્મક વિચારો અને ઓછી જ્ઞાનાત્મક વિકૃતિઓનો સમાવેશ થાય છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal |last=Becker |first=SJ|title=Cognitive-Behavioral Therapy for Adolescent Depression: Processes of Cognitive Change |journal=Psychiatric Times|volume=25 |issue=14 |year=2008 |url= http://www.psychiatrictimes.com/depression/article/10168/1357884}}&lt;/ref&gt; સીબીટી (CBT) રિલેપ્સ અટકાવવામાં લાભકારક છે.&lt;ref name=&quot;pmid15328551&quot;&gt;{{vcite journal|pmid=15328551|year=2003|last1=Almeida|first1=AM|last2=Lotufo Neto|first2=F|title=Cognitive-behavioral therapy in prevention of depression relapses and recurrences: a review|volume=25|issue=4|pages=239–44|pmid=15328551|journal=Revista brasileira de psiquiatria (Sao Paulo, Brazil : 1999)}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;pmid16787553&quot;&gt;{{vcite journal|pmid=16787553|year=2007|last1=Paykel|first1=ES|title=Cognitive therapy in relapse prevention in depression.|volume=10|issue=1|pages=131–6|doi=10.1017/S1461145706006912|journal=The international journal of neuropsychopharmacology / official scientific journal of the Collegium Internationale Neuropsychopharmacologicum (CINP)}}&lt;/ref&gt;
ડિપ્રેસનવાળા દર્દીઓમાં જ્ઞાનાત્મક વર્તણૂક થેરાપીના કેટલાક પ્રકારોનો ઉપયોગ થાય છે જેમાં રેશનલ ઓમોટિવ બિહેવિયર થેરાપી,&lt;ref name=&quot;autogenerated3&quot;&gt;{{Harvnb |Beck|1987| p=10}}&lt;/ref&gt; અને માઇન્ડફુલનેસ-બેઝ્ડ કોગ્નિટિવ થેરાપીનો સમાવેશ થાય છે.&lt;ref name=&quot;pmid18085916&quot;&gt;{{vcite journal |author=Coelho HF, Canter PH, Ernst E |title=Mindfulness-based cognitive therapy: Evaluating current evidence and informing future research |journal=Journal of Consulting and Clinical Psychology |volume=75 |issue=6 |pages=1000–05 |year=2007  |pmid=18085916 |doi=10.1037/0022-006X.75.6.1000}}&lt;/ref&gt;

[[મનોવિષ્લેષણ|મનોવિશ્લેષણ]] એ સિગ્મન્ડ ફ્રેયુડ દ્વારા રચાયેલો સિદ્ધાંત છે જે અચેતન માનસિક ઘર્ષણના ઉકેલ પર ભાર મુકે છે.&lt;ref name=&quot;isbn0-314-20412-1&quot;&gt;{{vcite book |author=Dworetzky J |title=Psychology |publisher=Brooks/Cole Pub. Co |location=Pacific Grove, CA, USA |year=1997 |pages=602 |isbn=0-314-20412-1}}&lt;/ref&gt; મેજર ડિપ્રેસનવાળા દર્દીઓને સારવાર આપવા ડોક્ટરો મનોવિશ્લેષણ તકનીકનો ઉપયોગ કરે છે.&lt;ref name=&quot;pmid12206545&quot;&gt;{{vcite journal |author=Doidge N, Simon B, Lancee WJ |title=Psychoanalytic patients in the US, Canada, and Australia: II. A DSM-III-R validation study |journal=Journal of the American Psychoanalytic Association |volume=50 |issue=2 |pages=615–27 |year=2002 |pmid=12206545 |doi=10.1177/00030651020500021101}}&lt;/ref&gt; સૌથી વધુ વપરાતી તકનીક સાયકોડાયનેમિક મનોરોગ ચિકિત્સા તરીકે ઓળખાતી એક્લેક્ટિક તકનીક મનોવિશ્લેષણ આધારિત છે અને તેમાં સામાજિક અને આંતરવ્યક્તિત્વ બાબતો પર વધારાનો ભાર મુકાયો છે.&lt;ref name=&quot;IntegrativePP&quot;&gt;{{Harvnb|Barlow|2005| p=20}}&lt;/ref&gt; શોર્ટ સાયકોડાયનેમિક સપોર્ટિવ મનોરોગ ચિકિત્સાના ત્રણ અંકુશિત પરિક્ષણના અધિવિશ્લેષણમાં આ સુધારો હળવાથી મધ્યમ ડિપ્રેસનની દવા જેટલો અસરકારક જણાયો હતો.&lt;ref name=&quot;pmid17557313&quot;&gt;{{vcite journal |author=de Maat S, Dekker J, Schoevers R |title=Short Psychodynamic Supportive Psychotherapy, antidepressants, and their combination in the treatment of major depression: A mega-analysis based on three Randomized Clinical Trials |journal=Depression and Anxiety |volume= 25|pages= 565|year=2007  |pmid=17557313 |doi=10.1002/da.20305 |issue=7}}&lt;/ref&gt;

ઓસ્ટ્રેલિયન મનોરોગ ચિકિત્સક વિક્ટર ફ્લેન્કલ દ્વારા વિકસાવાયેલી મનોરોગ ચિકિત્સાનું સ્વરૂપ લોગોથેરાપી બિનઉપયોગિતા અને નિરર્થકતા સાથે સંકળાયેલી લાગણી &quot;એક્સિસ્ટેન્શિયલ વેક્યુમ&quot;ની લાગણીની સમસ્યા ઉકેલે છે. આ પ્રકારની મનોરોગ ચિકિત્સા ઉંમરલાયક તરૂણોમાં ઉપયોગી હોવાનું જણાયું છે.&lt;ref&gt;{{vcite web |author=Blair RG |year=2004 |url=http://findarticles.com/p/articles/mi_hb1416/is_4_26/ai_n29132028/pg_1?tag=artBody;col1 |title=Helping older adolescents search for meaning in depression |work=Journal of Mental Health Counseling |access-date=2008-11-06 |accessdate=2011-02-15 |archivedate=2019-06-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190630214420/http://findarticles.com/?noadc=1 }}&lt;/ref&gt;

નૅચડેમ મેહરેલ ક્લેઈન સ્ટુડીયન સાઇલોસિબિન-એસિસ્ટિયર સાયકોથેરાપી ઇન ડેર બેહન્ડલંગ વોન ડિપ્રેસન એન્ટરટેઇન્ટેન&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Nutt|first=David J.|last2=Curran|first2=H. Valerie|last3=Leech|first3=Robert|last4=Murphy|first4=Kevin|last5=McGonigle|first5=John|last6=Kaelen|first6=Mendel|last7=Tanner|first7=Mark|last8=Wall|first8=Matthew B.|last9=Pannekoek|first9=J. Nienke|date=2017-10-13|title=Psilocybin for treatment-resistant depression: fMRI-measured brain mechanisms|url=https://www.nature.com/articles/s41598-017-13282-7|journal=Scientific Reports|language=en|volume=7|issue=1|pages=13187|doi=10.1038/s41598-017-13282-7|issn=2045-2322}}&lt;/ref&gt;, ટોપી ડાઇડે ફૂડ એન્ડ ડ્રગ એડમિનિસ્ટ્રેશન 2018 ઈન ગ્રૉસ તબક્કો 2 સ્ટડી યુબર સાયલોસિબિન ઇન ડેર થ્રેપીએ વોન બર્ટન્ડલંગ્સેસેન્સિએન્ટેન ડિપ્રેસનન જીનમિગ્ગટ અંડ ડેન સ્ટેટસ ઇનર બ્રેકથ્રુ થેરેપી વર્લીએન.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.newsweek.com/fda-approves-psychedelic-magic-mushrooms-ingredient-psilocybin-depression-1086759|title=FDA approves magic mushrooms depression drug trial|first=|date=2018-08-23|website=Newsweek|publisher=|language=en|access-date=2018-12-16}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://compasspathways.com/compass-pathways-receives-fda-breakthrough-therapy-designation-for-psilocybin-therapy-for-treatment-resistant-depression/|title=COMPASS Pathways Receives FDA Breakthrough Therapy Designation for Psilocybin Therapy for Treatment-resistant Depression – COMPASS|language=en-US|access-date=2018-12-16}}&lt;/ref&gt;

=== એન્ટીડિપ્રેસન્ટ્સ (ડિપ્રેસન વિરોધી દવાઓ) ===
[[ચિત્ર:Zoloft 25 mg &amp; 50 mg bottles.jpg|thumb|250px|ઝોલોફ્ટ (સર્ટ્રાલાઇન)નો પુખ્ત દર્દીઓમાં મેજર ડિપ્રેસનની સારવાર માટે ઉપયોગ થાય છે.2007માં તે 29,652,000 પ્રિસ્ક્રિપ્શન સાથે અમેરિકન રિટેલ બજારમા સૌથી વધુ પ્રિસ્ક્રાઇબ થયેલી ડિપ્રેસન વિરોધી દવા હતી.&lt;ref&gt;સર્ટ્રાલાઇન પ્રિસ્ક્રિપ્શનની જેનરિક અને બ્રાન્ડ નેમ ડ્રગ્સની યાદીમાંથી માહિતીનો ઉપયોગ કરીને ઝોલોફ્ટ અને જેનરિક સર્ટ્રાલાઇન માટેના કુલ પ્રિસ્ક્રિપ્શન તરીકે ગણતરી થઇ હતી, જુઓ: [351] અને [352]&lt;/ref&gt;]]

હળવાથી મધ્યમ ડિપ્રેસન માટે એન્ટીડિપ્રેસન્ટ્સની અસરકારકતા બિલકુલ નથી અથવા બહુ ઓછી છે, પરંતુ અત્યંત તીવ્ર બીમારી હોય ત્યારે નોંધપાત્ર અસરકારકતા હોય છે.&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Fournier JC, DeRubeis RJ, Hollon SD, ''et al.'' |title=Antidepressant drug effects and depression severity: a patient-level meta-analysis |journal=JAMA |volume=303 |issue=1 |pages=47–53 |year=2010 |month=January |pmid=20051569 |doi=10.1001/jama.2009.1943 |url=}}&lt;/ref&gt; એન્ટીડિપ્રેસન્ટ્સની અસર અમુક અંશે મનોરોગ ચિકિત્સા વધારે હોય છે, ખાસ કરીને દિર્ઘકાલિન મેજર ડિપ્રેસન હોય ત્યારે, જોકે ટૂંકા ગાળાના પરીક્ષણમાં વધુ દર્દીઓ – ખાસ કરીને જેઓ ઓછું ગંભીર ડિપ્રેસન ધરાવતા હોય – મનોરોગ ચિકિત્સાની જગ્યાએ દવાઓ બંધ કરી દે તેવું વધારે બને છે કારણ કે દવાઓની પ્રતિકૂળ અસર થાય છે અને દર્દીઓ ફાર્માકોલોજિકલ સારવાર કરતા મનોવૈજ્ઞાનિક થેરાપી વધુ પસંદ કરે છે.&lt;ref name=&quot;Cuijpers2008b&quot;&gt;{{vcite journal |author=Cuijpers P, van Straten A, van Oppen P, Andersson G |title=Are psychological and pharmacologic interventions equally effective in the treatment of adult depressive disorders? A meta-analysis of comparative studies |journal=Journal of Clinical Psychiatry |volume=69 |issue=11 |pages=1675–85 |year=2008 |pmid=18945396 |doi=10.4088/JCP.v69n1102}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Cuijpers2010&quot;&gt;{{vcite journal |author=Cuijpers P, van Straten A, Schuurmans J, van Oppen P, Hollon SD, Andersson G. |title=Psychotherapy for chronic major depression and dysthymia: a meta-analysis. |journal=Clinical Psychology Review |volume=30 |issue=1 |pages=51–62 |year=2010 |pmid=19766369 |doi=10.1016/j.cpr.2009.09.003}}&lt;/ref&gt;

લઘુત્તમ આડઅસર સાથે સૌથી વધુ અસરકારક એન્ટીડિપ્રેસન્ટ દવાઓ શોધવા માટે જરૂર પડે તો ડોસેઝમાં ફેરફાર કરી શકાય છે અને જરૂર પડે તો વિવિધ પ્રકારના એન્ટીડિપ્રેસન્ટ્સના સંયોજનનો પ્રયોગ કરી શકાય છે. પ્રથમ આપવામાં આવેલા એન્ટીડિપ્રેસન્ટનો પ્રતિભાવ 50થી 75 ટકા હોય છે અને દવાઓનો ઉપયોગ ઘટવાની શરૂઆત થાય તેને છથી આઠ સપ્તાહ લાગે છે જ્યારે દર્દી સામાન્ય જીવન ગાળવાનું શરૂ કરે છે.&lt;ref name=&quot;apaguidelines&quot;/&gt; એન્ટીડિપ્રેસન્ટ દવાઓની સારવાર સામાન્ય રીતે તેમાં ઘટાડા બાદ 16થી 20 સપ્તાહ સુધી ચાલુ રહે છે જેથી તે ફરીથી પેદા થવાની શક્યતા સાવ ઘટી જાય,&lt;ref name=&quot;apaguidelines&quot;&gt;{{vcite journal|author=Karasu TB, Gelenberg A, Merriam A, Wang P|title=Practice Guideline for the Treatment of Patients With Major Depressive Disorder (Second Edition)|url=http://www.psychiatryonline.com/pracGuide/loadGuidelinePdf.aspx?file=MDD2e_05-15-06 |pages=1–78 |publisher=American Psychiatric Association|year=2000|doi=10.1176/appi.books.9780890423363.48690 |last1=Wheeler |first1=DC |last2=Morgan |first2=R |last3=Thomas |first3=DM |last4=Seed |first4=M |last5=Rees |first5=A |last6=Moore |first6=RH |volume=9 |issue=3 |journal=Transplant international : official journal of the European Society for Organ Transplantation}}&lt;/ref&gt; અને એક વર્ષ સુધી દવા ચાલુ રાખવાની ભલામણ કરવામાં આવે છે.&lt;ref name=&quot;pmid17146414&quot;&gt;{{vcite journal|journal=CNS spectrums|title=Preventing relapse and recurrence of depression: a brief review of therapeutic options|year=2006|author=Thase, M|pmid=17146414|volume=11|issue=12 Suppl 15|pages=12–21}}&lt;/ref&gt; દીર્ઘકાલિન ડિપ્રેસન હોય તેવા લોકોએ ફરીથી તેમાં સરી જવા માટે અનિશ્ચિત મુદ્દત સુધી દવા લેવાની જરૂર પડી શકે છે.&lt;ref name=&quot;NIMHPub&quot;/&gt;

સિલેક્ટિવ સેરોટોનિન રિઅપટેક ઇન્હિબીટર્સ (એસએસઆરઆઇ (SSRI)), જેમ કે સર્ટ્રાલાઇન, એસિટાલોપ્રામ, ફ્લોક્સેટાઇન, પેરોક્સેટાઇન અને સાઇટાલોપ્રામ મુખ્યત્વે પ્રિસ્ક્રાઇબ કરવામાં આવતી દવાઓ છે જે મુખ્યત્વે તેમની અસરકારકતા, પ્રમાણમાં નરમ આડઅસર અને અન્ય એન્ટીડિપ્રેસન્ટ્સ કરતા તેનો ડોઝ પ્રમાણમાં ઓછો ઝેરી હોવાથી સૂચવવામાં આવે છે.&lt;ref name=&quot;2008-BNF-204&quot;/&gt; એક પ્રકારના એસએસઆરઆઇ (SSRI)ને પ્રતિભાવ ન આપતા દર્દીઓને અન્ય એન્ટીડિપ્રેસન્ટ પર લાવી શકાય છે, અને તેનાથી 50 ટકા જેટલા કેસમાં સુધારો થાય છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Whooley MA, Simon GE |title=Managing Depression in Medical Outpatients |journal=New England Journal of Medicine |volume=343 |pages=1942–50 |year=2000 |url=http://content.nejm.org/cgi/content/short/343/26/1942 |access-date=2008-11-11 |pmid=11136266 |doi=10.1056/NEJM200012283432607 |issue=26 |accessdate=2011-02-15 |archivedate=2008-05-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080516000559/http://content.nejm.org/cgi/content/short/343/26/1942 }}&lt;/ref&gt; અન્ય વિકલ્પ સમાન પ્રકારના એન્ટીડિપ્રેસન્ટ બ્યુપ્રોપિયોન પર જવાનો છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Zisook S, Rush AJ, Haight BR, Clines DC, Rockett CB |title=Use of bupropion in combination with serotonin reuptake inhibitors |journal=Biological Psychiatry |volume=59 |issue=3 |pages=203–10 |year=2006 |pmid=16165100 |doi=10.1016/j.biopsych.2005.06.027}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;pmid16554525&quot;&gt;{{vcite journal |author=Rush AJ, Trivedi MH, Wisniewski SR |title=Bupropion-SR, sertraline, or venlafaxine-XR after failure of SSRIs for depression |journal=New England Journal of Medicine |volume=354 |issue=12 |pages=1231–42 |year=2006 |pmid=16554525 |doi=10.1056/NEJMoa052963 |last12=Niederehe |first12=G |last13=Fava |first13=M |last14=Star*d Study |first14=Team}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;pmid16554526&quot;&gt;{{vcite journal |author=Trivedi MH, Fava M, Wisniewski SR, Thase ME, Quitkin F, Warden D, Ritz L, Nierenberg AA, Lebowitz BD, Biggs MM, Luther JF, Shores-Wilson K, Rush AJ |title=Medication augmentation after the failure of SSRIs for depression |journal=New England Journal of Medicine |volume=354 |issue=12 |pages=1243–52 |year=2006 |pmid=16554526 |doi=10.1056/NEJMoa052964 |last12=Shores-Wilson |first12=K |last13=Rush |first13=AJ |last14=Star*d Study |first14=Team}}&lt;/ref&gt; અલગ પ્રકારની કામગીરીની પદ્ધતિ ધરાવતું એન્ટીડિપ્રેસન્ટ વેન્લાફેક્સિન એસએસઆરઆઇ (SSRI) કરતા થોડું વધારે અસરકારક હોઇ શકે છે.&lt;ref name=&quot;pmid17588546&quot;&gt;{{vcite journal |author=Papakostas GI, Thase ME, Fava M, Nelson JC, Shelton RC |title=Are antidepressant drugs that combine serotonergic and noradrenergic mechanisms of action more effective than the selective serotonin reuptake inhibitors in treating major depressive disorder? A meta-analysis of studies of newer agents |journal=Biological Psychiatry |volume=62 |issue=11 |pages=1217–27 |year=2007  |pmid=17588546 |doi=10.1016/j.biopsych.2007.03.027}}&lt;/ref&gt; જોકે, યુકે (UK)માં વેન્લાફેક્સિનની ભલામણ પ્રથમ હરોળની સારવાર તરીકે કરવામાં આવતી નથી કારણકે પૂરાવા પરથી જણાય છે કે તેના ફાયદા કરતા જોખમ વધુ છે&lt;ref&gt;{{vcite web |url = http://www.mhra.gov.uk/home/idcplg?IdcService=GET_FILE&amp;dDocName=CON2023842&amp;RevisionSelectionMethod=LatestReleased |title = The Medicines and Healthcare products Regulatory Agency (MHRA) |author = Prof Gordon Duff |date = 31 May 2006 |accessdate = 15 ફેબ્રુઆરી 2011 |archivedate = 15 એપ્રિલ 2013 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20130415061824/http://www.mhra.gov.uk/home/idcplg?IdcService=GET_FILE&amp;dDocName=CON2023842&amp;RevisionSelectionMethod=LatestReleased }}&lt;/ref&gt; અને ખાસ કરીને બાળકો અને તરુણાવસ્થાના લોકોને તે ન આપવા સલાહ આપવામાં આવે છે.&lt;ref name=&quot;nice2005&quot;&gt;{{vcite journal|title=Depression in children and young people: Identification and management in primary, community and secondary care|year=2005|publisher=NHS National Institute for Health and Clinical Excellence |access-date=2008-08-17|url=&lt;!--http://www.nice.org.uk/Guidance/CG28--&gt;}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;pmid16229049&quot;&gt;{{vcite journal |author=Mayers AG, Baldwin DS |title=Antidepressants and their effect on sleep |journal=Human Psychopharmacology |volume=20 |issue=8 |pages=533–59 |year=2005  |pmid=16229049 |doi=10.1002/hup.726}}&lt;/ref&gt;
તરુણાવસ્થામાં ડિપ્રેસન માટે ફ્લુઓક્સેટાઇન&lt;ref name=&quot;nice2005&quot;/&gt; અને એસિટાલોપ્રામ&lt;ref name=&quot;lexapropi&quot;&gt;{{vcite web |url=http://www.frx.com/pi/lexapro_pi.pdf |title=Lexapro Prescribing Information for the U.S. |date = March 2009|format=PDF |publisher=Forest Laboratories |access-date=2009-04-09}}&lt;/ref&gt; બે ભલામણ કરવામાં આવતી પસંદગીઓ છે. એન્ટીડિપ્રેસન્ટ્સ બાળકો માટે ફાયદાકારક સાબિત થઇ નથી.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Tsapakis EM, Soldani F, Tondo L, Baldessarini RJ |title=Efficacy of antidepressants in juvenile depression: meta-analysis |journal=Br J Psychiatry |volume=193 |issue=1 |pages=10–7 |year=2008 |pmid=18700212 |doi=10.1192/bjp.bp.106.031088}}&lt;/ref&gt; કોઇ પણ એન્ટીડિપ્રેસન્ટ્સ લો સિરમ સોડિયમ સ્તર (જે હાઇપોનેટ્રેમિયા તરીકે પણ ઓળખાય છે) પેદા કરી શકે છે,&lt;ref&gt;{{vcite journal|author=Palmer B, Gates J, Lader M |year=2003|title=Causes and Management of Hyponatremia |journal=The Annals of Pharmacotherapy|volume=37|issue=11|pages=1694–702|doi=10.1345/aph.1D105|pmid=14565794}}&lt;/ref&gt; જોકે તે એસએસઆરઆઇ (SSRI) સાથે વધારે વખત નોંધાયું છે.&lt;ref name=&quot;2008-BNF-204&quot;/&gt; એસએસઆરઆઇથી અનિદ્રા થવાનું કે તે વધુ ગંભીર બનવાનું અસામાન્ય નથી, દર્દનાશક એન્ટીડિપ્રેસન્ટ મિર્ટાઝાપાઇન આવા કિસ્સામાં ઉપયોગમાં લઇ શકાય છે.&lt;ref name=&quot;pmid17636748&quot;&gt;{{vcite journal |author=Guaiana G., Barbui C., Hotopf M.|title=Amitriptyline for depression. |journal=Cochrane Database Syst Review |volume=18|issue=3 |year=2007 |pmid=9597346|doi=10.1002/14651858.CD004186.pub2 |pages=11–7}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;pmid10760555&quot;&gt;{{vcite journal |author=Anderson IM |title=Selective serotonin reuptake inhibitors versus tricyclic antidepressants: A meta-analysis of efficacy and tolerability |journal=Journal of Affective Disorders |volume=58 |issue=1 |pages=19–36 |year=2000  |pmid=10760555|doi=10.1016/S0165-0327(99)00092-0}}&lt;/ref&gt;

મેનોમાઇન ઓક્સિડેઝ અવરોધક, એક જૂના પ્રકારનું એન્ટીડિપ્રેસન્ટ સંભવિત જીવલેણ ખોરાક આધારિત અને દવાના ક્રિયાવાદના કારણે પ્રભાવ હેઠળ છે. તેનો હજુ પણ ભાગ્યે જ ઉપયોગ થાય છે. જોકે, વધુ નવા અને વધુ સહન કરી શકે તેવા આ વર્ગના એજન્ટ્સ વિકસાવવામાં આવ્યા છે.&lt;ref name=&quot;pmid17640156&quot;&gt;{{vcite journal |author=Krishnan KR |title=Revisiting monoamine oxidase inhibitors |journal=Journal of Clinical Psychiatry |volume=68 Suppl 8 |pages=35–41 |year=2007 |pmid=17640156}}&lt;/ref&gt;

“રિફ્રેક્ટરી ડિપ્રેસન” અને “સારવાર પ્રતિરોધક ડિપ્રેસન” શબ્દનો ઉપયોગ એવા કિસ્સાની સમજુતી માટે થાય છે જે ઓછામાં ઓછી બે એન્ટીડિપ્રેસન્ટ્સના પૂરતા કોર્સનો પ્રતિભાવ આપતી નથી.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Wijeratne, Chanaka, Sachdev, Perminder |year=2008|title=Treatment-resistant depression: Critique of current approaches |journal=Australian and New Zealand Journal of Psychiatry |volume=42 |pages=751–62 |pmid=18696279 |issue=9 |doi=10.1080/00048670802277206}}&lt;/ref&gt; ઘણા મોટા અભ્યાસમાં માત્ર 35 ટકા જેટલા દર્દીઓ તબીબી સારવારને યોગ્ય પ્રતિભાવ આપે છે. ડોક્ટર માટે એ નક્કી કરવાનું મુશ્કેલ હોય છે કે કોઇને સારવાર પ્રતિરોધક ડિપ્રેસન છે કે સહઅસ્તિત્વ ધરાવતા ડિસઓર્ડર્સના કારણે સમસ્યા છે જે મેજર ડિપ્રેસન ધરાવતા દર્દીઓમાં બહુ સામાન્ય છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Barbee JG |year=2008|title=Treatment-Resistant Depression: Advances in Assessment|journal=Psychiatric Times |volume=25 |issue=10 |url=http://www.psychiatrictimes.com/depression/article/10168/1285073}}&lt;/ref&gt;

કેટલીક અમેરિકન યુનિવર્સિટીઓના મનોવૈજ્ઞાનિકોની એક ટીમે શોધી કાઢ્યું હતું કે એન્ટીડિપ્રેસન્ટ દવાઓ હળવાથી સામાન્ય ડિપ્રેસનમાં દર્દીને રીઝવવા માટે અપાયેલી દવા (પ્લાસિબો) કરતા ભાગ્યે જ વધુ અસરકારક હોય છે. આ અભ્યાસ પેરોક્સેટાઇન અને ઇમિપ્રેમાઇન પર કેન્દ્રિત હતો.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.forbes.com/2010/01/05/antidepressant-paxil-placebo-business-healthcare-depression.html|title=Study Undermines Case for Antidepressants|access-date=2010-07-02|work=Forbes|first=Robert|last=Langreth|date=2010-01-05|archive-url=https://archive.today/20121208170044/http://www.forbes.com/2010/01/05/antidepressant-paxil-placebo-business-healthcare-depression.html|archive-date=2012-12-08|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

==== ઔષધવિજ્ઞાનીય વર્ધન ====
સારવાર સામે પ્રતિકાર હોય તેવા કિસ્સામાં અલગ પ્રકારની કામગીરી ધરાવતી દવા એન્ટીડિપ્રેસન્ટની અસરકારકતા વધારી શકે છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Valenstein M, McCarthy JF, Austin KL, Greden JF, Young EA, Blow FC|year=2006|title=What happened to lithium? Antidepressant augmentation in clinical settings |journal=American Journal of Psychiatry |volume=163 |issue=7 |pages=1219–25 |pmid=16816227 |doi=10.1176/appi.ajp.163.7.1219}}&lt;/ref&gt; માત્ર એન્ટીડિપ્રેસન્ટની અસર ન થઇ હોય તેવા કિસ્સામાં લિથિયમ સોલ્ટ સાથેની દવાનો ઉપયોગ કરીને એન્ટીડિપ્રેસન્ટ થેરાપી વધારવામાં આવે છે.&lt;ref name=&quot;pmid16918427&quot;&gt;{{vcite journal |author=Bschor T, Bauer M |year=2006|title=Efficacy and mechanisms of action of lithium augmentation in refractory major depression|journal=Current Pharmaceudical Design |volume=12 |issue=23 |pages=2985–92 |pmid=16918427 |doi=10.2174/138161206777947650}}&lt;/ref&gt; આ ઉપરાંત લિથિયમ રિકરન્ટ ડિપ્રેસનમાં આત્મહત્યાના જોખમમાં નાટ્યાત્મક ઘટાડો કરે છે.&lt;ref name=&quot;pmid17388706&quot;&gt;{{vcite journal |author=Guzzetta F, Tondo L, Centorrino F, Baldessarini RJ |title=Lithium treatment reduces suicide risk in recurrent major depressive disorder |journal=Journal of Clinical Psychiatry |volume=68 |issue=3 |pages=380–83 |year=2007 |pmid=17388706 |doi=10.4088/JCP.v68n0304}}&lt;/ref&gt; સામાન્ય થાઇરોઇડ કામગીરી ધરાવતા દર્દીમાં પણ લિથિયમ અંતઃસ્ત્રાવ ટ્રાઇયોડોથાઇરોનાઇનનો વધારો લિથિયમ સાથે કામ કરી શકે છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Nierenberg AA, Fava M, Trivedi MH, Wisniewski SR, Thase ME, McGrath PJ, Alpert JE, Warden D, Luther JF, Niederehe G, Lebowitz B, Shores-Wilson K, Rush AJ |year=2006|title=A comparison of lithium and T(3) augmentation following two failed medication treatments for depression: A STAR*D report |journal=American Journal of Psychiatry |volume=163 |issue=9 |pages=1519–30 |pmid=16946176 |doi=10.1176/appi.ajp.163.9.1519 |last12=Shores-Wilson |first12=K |last13=Rush |first13=AJ}}&lt;/ref&gt; દર્દી જ્યારે એન્ટીડિપ્રેસન્ટને યોગ્ય પ્રતિભાવ ન આપે ત્યારે એટાયપિકલ એન્ટીસાઇકોટિક્સ આપવાથી એન્ટીડિપ્રેસન્ટ દવાની અસરકારકતા વધતી હોવાનું જોવા મળ્યું છે. જોકે, તેની સામે આડઅસર પણ વધારે હોય છે.&lt;ref name=&quot;urlEvidence Grows for Value of Antipsychotics as Antidepressant Adjuncts - Psychiatric Times&quot;&gt;{{vcite web |url=http://www.psychiatrictimes.com/display/article/10168/1147436 |title=Evidence Grows for Value of Antipsychotics as Antidepressant Adjuncts – Psychiatric Times |author=Bender KJ |date=2008-02-01 |work=Psychiatric Times |access-date=2008-08-06 |accessdate=2011-02-15 |archivedate=2020-06-13 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200613062630/https://www.psychiatrictimes.com/display/article/10168/1147436 }}&lt;/ref&gt;

==== દવાઓ અને મનોરોગ ચિકિત્સાની તુલનાત્મક અસરકારકતા ====
એફડીએ (FDA)ને રજૂ કરવામાં આવેલા બે તાજેતરના ક્લિનિકલ અધિવિશ્લેષણ દર્શાવે છે કે એન્ટીડિપ્રેસન્ટ્સ આંકડાકીય રીતે પ્લાસિબો (બનાવટી દવા) કરતા વધુ સક્ષમ છે, પરંતુ તેમની એકંદર અસર નીચીથી લઇને મધ્યમ છે. તે અર્થમાં તેઓ ઘણી વાર નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ફોર હેલ્થ એન્ડ ક્લિનિકલ એક્સલન્સના ‘ક્લિનિકલી મહત્વપૂર્ણ’ પ્રયાસના માપદંડમાં પાર ઉતરતી ન હતી. ખાસ કરીને અસરનું કદ મધ્યમ ડિપ્રેસન માટે ઘણું નાનું હતું, પરંતુ તીવ્રતા, પહોંચના ‘ક્લિનિકલ મહત્વ’ અને અન્ય તીવ્ર ડિપ્રેસન સાથે વધતું હતું.&lt;ref name=&quot;Kirsch08&quot;&gt;{{vcite journal |author=Kirsch I, Deacon BJ, Huedo-Medina TB, Scoboria A, Moore TJ, Johnson BT |title=Initial severity and antidepressant benefits: A meta-analysis of data submitted to the Food and Drug Administration |journal=PLoS Med. |volume=5 |issue=2 |pages=e45 |year=2008 |pmid=18303940 |pmc=2253608 |doi=10.1371/journal.pmed.0050045 |url=http://medicine.plosjournals.org/perlserv/?request=get-document&amp;doi=10.1371/journal.pmed.0050045&amp;ct=1 |accessdate=2011-02-15 |archivedate=2008-12-19 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081219020122/http://medicine.plosjournals.org/perlserv/?request=get-document&amp;doi=10.1371/journal.pmed.0050045&amp;ct=1 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;pmid18199864&quot;&gt;{{vcite journal |author=Turner EH, Matthews AM, Linardatos E, Tell RA, Rosenthal R |title=Selective publication of antidepressant trials and its influence on apparent efficacy |journal=N. Engl. J. Med. |volume=358 |issue=3 |pages=252–60 |year=2008  |pmid=18199864 |doi=10.1056/NEJMsa065779}}&lt;/ref&gt; આ પરિણામો અગાઉના ક્લનિકલ અભ્યાસ સાથે સાતત્ય ધરાવતા હતા જેમાં માત્ર તીવ્ર ડિપ્રેસન ધરાવતા દર્દીઓ બનાવટી સારવારની સરખામણીમાં મનોરોગ ચિકિત્સા અથવા એન્ટીડિપ્રેસન્ટ ઇમીપ્રામાઇનમાંથી લાભ લઇ શક્યા હતા.&lt;ref name=&quot;pmid2684085&quot;&gt;{{vcite journal |author=Elkin I, Shea MT, Watkins JT, Imber SD, Sotsky SM, Collins JF, Glass DR, Pilkonis PA, Leber WR, Docherty JP |title=National Institute of Mental Health Treatment of Depression Collaborative Research Program. General effectiveness of treatments |journal=Archives of General Psychiatry |volume=46 |issue=11 |pages=971–82; discussion 983 |year=1989 |pmid=2684085}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;pmid7593878&quot;&gt;{{vcite journal |author=Elkin I, Gibbons RD, Shea MT, Sotsky SM, Watkins JT, Pilkonis PA, Hedeker D |title=Initial severity and differential treatment outcome in the National Institute of Mental Health Treatment of Depression Collaborative Research Program |journal=Journal of Consulting and Clinical Psychology |volume=63 |issue=5 |pages=841–47 |year=1995 |pmid=7593878 |doi=10.1037/0022-006X.63.5.841}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;pmid1853989&quot;&gt;{{vcite journal |author=Sotsky SM, Glass DR, Shea MT, Pilkonis PA, Collins JF, Elkin I, Watkins JT, Imber SD, Leber WR, Moyer J |title=Patient predictors of response to psychotherapy and pharmacotherapy: Findings in the NIMH Treatment of Depression Collaborative Research Program |journal=American Journal of Psychiatry |volume=148 |issue=8 |pages=997–1008 |year=1991 |pmid=1853989}}&lt;/ref&gt; સમાન પરિણામો મેળવ્યા હોવા છતાં લેખકોએ પોતાના અર્થઘટન માટે દલીલો કરી છે. એક લેખકે એવું તારણ આપ્યું હતું કે “વૈકલ્પિક સારવાર પદ્ધતિઓ લાભ આપવામાં નિષ્ફળ ગઇ હોય તેને બાદ કરતા સૌથી તીવ્ર ડિપ્રેસનવાળા દર્દીઓને
બાદ કરતા એન્ટીડિપ્રેસન્ટ દવાઓને ટેકો આપવા માટે બહુ ઓછા પૂરાવા છે.”&lt;ref name=&quot;Kirsch08&quot;/&gt; અન્ય લેખકે દલીલ કરી હતી કે “એન્ટીડિપ્રેસન્ટ “ગ્લાસ” હજુ ભરાયો નથી” પરંતુ એ બાબતમાં અસહમત હતા કે “તે સંપૂર્ણપણે ખાલી છે”. તેમણે એ બાબત પર ધ્યાન દોર્યું હતું કે દવાઓનો પ્રથમ હરોળનો વિકલ્પ મનોરોગ ચિકિત્સા છે જેમાં વધુ ઊંચી અસરકારકતા નથી.&lt;ref name=&quot;pmid18319297&quot;&gt;{{vcite journal |author=Turner EH, Rosenthal R |title=Efficacy of antidepressants |journal=BMJ |volume=336 |issue=7643 |pages=516–7 |year=2008 |pmid=18319297 |pmc=2265347 |doi=10.1136/bmj.39510.531597.80}}&lt;/ref&gt;

સંશોધનનું એક તારણ એ નીકળે છે કે મેજર ડિપ્રેસન માટે સામાન્ય રીતે મનોરોગ ચિકિત્સા જેટલી જ અસરકારક છે અને આ તારણ તીવ્ર અને હળવા એમડીડી (MDD) બંને માટે સાચું છે.&lt;ref name=&quot;Cuijpers&quot;&gt;{{vcite journal |author=Cuijpers P, van Straten A, van Oppen P, Andersson G |title=Are Psychological and Pharmacologic Interventions Equally Effective in the Treatment of Adult Depressive Disorders? A Meta-Analysis of Comparative Studies |journal=Journal of Clinical Psychiatry |pages=e1–e11 |year=2008 |url=http://www.psychiatrist.com/abstracts/abstracts.asp?abstract=oap/ej08r04112.htm |accessdate=2011-02-15 |archivedate=2011-07-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110715131622/http://www.psychiatrist.com/abstracts/abstracts.asp?abstract=oap/ej08r04112.htm }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;pmid18456340&quot;&gt;{{vcite journal |author=Imel ZE, Malterer MB, McKay KM, Wampold BE |title=A meta-analysis of psychotherapy and medication in unipolar depression and dysthymia |journal=J Affect Disord |volume=110 |issue=3 |pages=197–206 |year=2008 |pmid=18456340 |doi=10.1016/j.jad.2008.03.018}}&lt;/ref&gt; તેનાથી વિપરિત ડાયસ્થિમિયા માટે દવાઓ વધુ સારા પરિણામ આપે છે.&lt;ref name=&quot;Cuijpers&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;pmid18456340&quot;/&gt; એસએસઆરઆઇ (SSRI)ના પેટાજૂથ મનોરોગ ચિકિત્સા કરતા સહેજ વધુ અસરકારક હોઇ શકે છે. બીજી તરફ એન્ટીડિપ્રેસન્ટ્સની સંભવિત આડઅસરોના કારણે મોટી સંખ્યામાં દર્દીઓ મનોરોગ ચિકિત્સાની સરખામણીમાં એન્ટીડિપ્રેસન્ટ સારવારમાંથી અલગ થાય છે.&lt;ref name=&quot;Cuijpers&quot;/&gt; ડિપ્રેસન નાબુદ થાય અથવા તેની જગ્યાએ પ્રસંગોપાત “બુસ્ટર” સત્ર આવી જાય પછી પણ સફળ મનોરોગ ચિકિત્સા ડિપ્રેસનને ચાલુ રહેતા અટકાવી શકે છે. એન્ટીડિપ્રેસન્ટ સારવાર ચાલુ રાખીને સમાન પ્રમાણમાં અટકાવ હાંસલ કરી શકાય છે.&lt;ref name=&quot;pmid18456340&quot;/&gt; જોકે, અન્ય દલીલ એવી છે કે દવાઓ અને મનોરોગ ચિકિત્સા બે અલગ ચીજ છે અને તેની સરખામણી વૈજ્ઞાનિક રીતે માન્યતા પ્રાપ્ત નથી. મનોરોગ ચિકિત્સામાં લાગણીને ધ્યાનમાં લેવાની અને તેની પાછળના કારણો સમજવાની કામગીરી હોય છે જ્યારે દવાનું કામ બાયોકેમિકલ રીતે લાગણીઓને નિયંત્રિત કરવાનું હોય છે. ઘણા કિસ્સામાં બંને પદ્ધતિ સામુહિક રીતે અથવા ક્રમિક રીતે લાગુ પાડવી જરૂરી બને છે. 

==== એન્ટીડિપ્રેસન્ટ્સ અને આપઘાતની વૃતિ ====
{{Main|Selective serotonin reuptake inhibitor#suicidality}}
બાળકો, તરુણાવસ્થાના લોકો અને કેટલાક અભ્યાસમાં 18-24 વર્ષના વયજુથના યુવાનોમાં પણ એસએસઆરઆઇ (SSRI)થી સારવાર મેળવ્યા બાદ આપઘાતના વિચારો અથવા આપઘાતલક્ષી વર્તણૂકનું જોખમ વધી જાય છે.&lt;ref name=&quot;FDA2&quot;&gt;{{Cite web|url = http://www.fda.gov/ohrms/dockets/ac/06/briefing/2006-4272b1-01-FDA.pdf|title =Clinical review: relationship between antidepressant drugs and suicidality in adults| access-date = 2007-09-22|author = Stone MB, Jones ML|date = 2006-11-17| format =PDF|work = Overview for December 13 Meeting of Psychopharmacologic Drugs Advisory Committee (PDAC)|publisher = FDA| pages = 11–74}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;FDA3&quot;&gt;{{Cite web|url = http://www.fda.gov/ohrms/dockets/ac/06/briefing/2006-4272b1-01-FDA.pdf|title = Statistical Evaluation of Suicidality in Adults Treated with Antidepressants|access-date = 2007-09-22|author = Levenson M, Holland C|date = 2006-11-17| format =PDF|work =Overview for December 13 Meeting of Psychopharmacologic Drugs Advisory Committee (PDAC)|publisher = FDA| pages = 75–140}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Olfson&quot;&gt;{{vcite journal |author=Olfson M, Marcus SC, Shaffer D |title=Antidepressant drug therapy and suicide in severely depressed children and adults: A case-control study |journal=Archives of General Psychiatry |volume=63 |issue=8 |pages=865–72 |year=2006  |pmid=16894062 |doi=10.1001/archpsyc.63.8.865}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;FDA&quot;&gt;{{Cite web|url = http://www.fda.gov/OHRMS/DOCKETS/ac/04/briefing/2004-4065b1-10-TAB08-Hammads-Review.pdf|title = Review and evaluation of clinical data. Relationship between psychiatric drugs and pediatric suicidality.|access-date = 2008-05-29|author = Hammad TA|date = 2004-08-116| format =PDF|publisher = FDA| pages = 42; 115}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Hetrick S, Merry S, McKenzie J, Sindahl P, Proctor M 2007 CD004851&quot;&gt;{{vcite journal |author=Hetrick S, Merry S, McKenzie J, Sindahl P, Proctor M |title=Selective serotonin reuptake inhibitors (SSRIs) for depressive disorders in children and adolescents |journal=Cochrane Database Syst Rev |issue=3 |pages=CD004851 |year=2007 |pmid=17636776 |doi=10.1002/14651858.CD004851.pub2 }}&lt;/ref&gt; પુખ્તવયના લોકોમાં એસએસઆરઆઇ (SSRI)થી આપઘાતના વલણનું જોખમ વધે છે કે નહીં તે અસ્પષ્ટ છે.&lt;ref name=&quot;Hetrick S, Merry S, McKenzie J, Sindahl P, Proctor M 2007 CD004851&quot;/&gt; એક સમીક્ષા પ્રમાણે એસએસઆરઆઇ (SSRI) અને આપઘાતના જોખમ વચ્ચે કોઇ સંબંધ નથી.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Gunnell D, Saperia J, Ashby D |title=Selective serotonin reuptake inhibitors (SSRIs) and suicide in adults: meta-analysis of drug company data from placebo controlled, randomised controlled trials submitted to the MHRA's safety review |journal=BMJ |volume=330 |issue=7488 |pages=385 |year=2005 |pmid=15718537 |pmc=549105 |doi=10.1136/bmj.330.7488.385 }}&lt;/ref&gt; અન્ય અભ્યાસ પરથી જાણવા મળ્યું છે કે પ્લાસિબો (બનાવટી દવા)ની સરખામણીમાં એસએસઆરઆઇ (SSRI)નો ઉપયોગ કરતા લોકોમાં આપઘાતના પ્રયાસનો ખતરો વધી જાય છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Fergusson D, Doucette S, Glass KC, ''et al.'' |title=Association between suicide attempts and selective serotonin reuptake inhibitors: systematic review of randomised controlled trials |journal=BMJ |volume=330 |issue=7488 |pages=396 |year=2005 |pmid=15718539 |pmc=549110 |doi=10.1136/bmj.330.7488.396 }}&lt;/ref&gt; અને બીજા અભ્યાસોમાં જાણવા મળ્યું છે કે નવા એસએસઆરઆઇ (SSRI) યુગમાં વિપુલ પ્રમાણમાં એન્ટીડિપ્રેસન્ટ્સના ઉપયોગથી મોટા ભાગના દેશોમાં, જ્યાં બેઝલાઇન આપઘાતનો દર ઊંચો હતો, ત્યાં આપઘાતના પ્રમાણમાં ભારે ઘટાડો થયો હતો.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Rihmer Z, Akiskal H |title=Do antidepressants t(h)reat(en) depressives? Toward a clinically judicious formulation of the antidepressant-suicidality FDA advisory in light of declining national suicide statistics from many countries |journal=J Affect Disord |volume=94 |issue=1–3 |pages=3–13 |year=2006  |pmid=16712945 |doi=10.1016/j.jad.2006.04.003 }}&lt;/ref&gt;

યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સમાં 24 વર્ષથી ઓછી વયના દર્દીઓમાં આપઘાતના વધેલા જોખમના કારણે 2007માં એસએસઆરઆઇ (SSRI) અને અન્ય એન્ટીડિપ્રેસન્ટ દવાઓ માટે બ્લેક બોક્સ ચેતવણી આપવામાં આવી હતી.&lt;ref&gt;{{vcite web |url=http://www.fda.gov/bbs/topics/NEWS/2007/NEW01624.html |title=FDA Proposes New Warnings About Suicidal Thinking, Behavior in Young Adults Who Take Antidepressant Medications|date=2007-05-02 |publisher=[[U.S. Food and Drug Administration|FDA]] |access-date=2008-05-29}}&lt;/ref&gt; તેવી જ રીતે જાપાનના આરોગ્ય મંત્રાલય દ્વારા સાવચેતીરૂપે નોટીસ લાગુ પાડવામાં આવી હતી.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www1.mhlw.go.jp/kinkyu/iyaku_j/iyaku_j/anzenseijyouhou/261.pdf |title=www1.mhlw.go.jp |format=PDF |work=Japanese Ministry of Health |language=Japanese |access-date=2011-02-15 |archive-date=2011-04-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110429200312/http://www1.mhlw.go.jp/kinkyu/iyaku_j/iyaku_j/anzenseijyouhou/261.pdf |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

=== ઇલેક્ટ્રોકન્વલ્ઝિવ થેરાપી ===
{{Main|Electroconvulsive therapy}}
ઇલેક્ટ્રોકન્વલ્સિસ થેરાપી (ઇસીટી (ECT)) એક એવી પ્રક્રિયા છે જેમાં વિદ્યુતસંકેત બે ઇલેક્ટ્રોડ્સ, સામાન્ય રીતે દરેક ટેમ્પલ પર એક, મારફત દિમાગ દ્વારા મોકલવામાં આવે છે જેનાથી સિઝર થાય છે જ્યારે દર્દી સામાન્ય એનેસ્થેસિયાના ટૂંકા ગાળા હેઠળ હોય છે. હોસ્પિટલ સાયકિયાટ્રીસ્ટ્સ તીવ્ર મેજર ડિપ્રેસનના કેસમાં ઇસીટી (ECT)ની ભલામણ કરી શકે છે જેણે એન્ટીડિપ્રેસન્ટ દવાઓને યોગ્ય પ્રતિભાવ આપ્યો ન હોય અથવા અમુક કિસ્સામાં મનોરોગ ચિકિત્સા અથવા સહાયક ઇન્ટરવેન્શનની ભલામણ કરવામાં આવે છે.&lt;ref name=&quot;APAguidelines&quot;&gt;{{vcite journal |author=American Psychiatric Association |authorlink=American Psychiatric Association |year=2000b |title=Practice guideline for the treatment of patients with major depressive disorder |journal=American Journal of Psychiatry |volume=157 |issue=Supp 4 |pages=1–45 |pmid=10767867 |url=http://www.guideline.gov/summary/summary.aspx?doc_id=2605#s23 |accessdate=2011-02-15 |archivedate=2009-03-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090317043927/http://www.guideline.gov/summary/summary.aspx?doc_id=2605#s23 }}&lt;/ref&gt; એન્ટીડિપ્રેસન્ટ થેરાપી કરતા ઇસીટી (ECT)માં ઝડપી અસર થઇ શકે છે અને તાકીદની પરિસ્થિતિ જેમ કે કેટાટોનિક ડિપ્રેસન જેમાં દર્દીએ ખાવા-પીવાનું છોડી દીધું હોય અથવા જ્યારે દર્દી આપઘાત કરવાનું વલણ ધરાવતો હોય ત્યારે તે પસંદગીની સારવાર પદ્ધતિ બની શકે છે.&lt;ref name=&quot;APAguidelines&quot;/&gt; તાત્કાલિક ટૂંકા ગાળા માટે ડિપ્રેસન માટે ઇસીટી (ECT) કરતા ફાર્માકોથેરાપી કદાચ વધુ અસરકારક હોય છે,&lt;ref name=&quot;pmid12642045&quot;&gt;{{vcite journal |author=UK ECT Review Group|title=Efficacy and safety of electroconvulsive therapy in depressive disorders: a systematic review and meta-analysis |journal=Lancet |volume=361 |issue=9360 |pages=799–808 |year=2003 |pmid=12642045 |doi=10.1016/S0140-6736(03)12705-5}}&lt;/ref&gt; જોકે એક મહત્વના સમુદાય આધારિત અભ્યાસમાં એવું તારણ મળ્યું હતું કે રુટીન કામગીરીમાં રિમિશન રેટ નીચો હોય છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Prudic J, Olfson M, Marcus SC, Fuller RB, Sackeim HA |title=Effectiveness of electroconvulsive therapy in community settings |journal=Biological Psychiatry |volume=55 |issue=3 |pages=301–12 |year=2004 |pmid=14744473| doi = 10.1016/j.biopsych.2003.09.015}}&lt;/ref&gt; ઇસીટી (ECT)નો ઉપયોગ તેની રીતે કરવામાં આવે ત્યારે છ મહિનાની અંદર ફરી તે સ્થિતિમાં જવાનો દર ઘણો ઊંચો હોય છે,&lt;ref name=&quot;pmid10735328&quot;&gt;{{vcite journal |author=Bourgon LN, Kellner CH |title=Relapse of depression after ECT: a review |journal=The journal of ECT |volume=16 |issue=1 |pages=19–31 |year=2000 |pmid=10735328 |url=http://meta.wkhealth.com/pt/pt-core/template-journal/lwwgateway/media/landingpage.htm?issn=1095-0680&amp;volume=16&amp;issue=1&amp;spage=19 |doi=10.1097/00124509-200003000-00003}}&lt;/ref&gt; પ્રારંભિક અભ્યાસ પરથી જાણવા મળ્યું છે કે આ દર આશરે 50 ટકા જેટલો હોય છે જ્યારે તાજેતરના વધુ નિયંત્રિત પરીક્ષણોમાં પ્લાસિબો માટે પણ તે દર 84 ટકા હતો.&lt;ref name=&quot;Sackeim01&quot;&gt;{{vcite journal |author=Sackeim HA, Haskett RF, Mulsant BH |title=Continuation pharmacotherapy in the prevention of relapse following electroconvulsive therapy: A randomized controlled trial |journal=JAMA: Journal of the American Medical Association |volume=285 |issue=10 |pages=1299–307 |year=2001 |pmid=11255384 |doi= 10.1001/jama.285.10.1299|url=http://jama.ama-assn.org/cgi/content/full/285/10/1299}}&lt;/ref&gt; સાયકિયાટ્રીક દવાઓ અથવા વધુ ઇસીટી (ECT)ના ઉપયોગથી વહેલા રિલેપ્સનું પ્રમાણ ઘટાડી શકાય છે&lt;ref name=&quot;Tew07&quot;&gt;{{vcite journal |author=Tew JD, Mulsant BH, Haskett RF, Joan P, Begley AE, Sackeim HA |title=Relapse during continuation pharmacotherapy after acute response to ECT: A comparison of usual care versus protocolized treatment |journal=Annals of Clinical Psychiatry |volume=19 |issue=1 |pages=1–4 |year=2007 |pmid=17453654 |doi=10.1080/10401230601163360}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;pmid16633200&quot;&gt;{{vcite journal |author=Frederikse M, Petrides G, Kellner C |title=Continuation and maintenance electroconvulsive therapy for the treatment of depressive illness: a response to the National Institute for Clinical Excellence report |journal=The journal of ECT |volume=22 |issue=1 |pages=13–7 |year=2006 |pmid=16633200 |url=http://meta.wkhealth.com/pt/pt-core/template-journal/lwwgateway/media/landingpage.htm?an=00124509-200603000-00003 |doi=10.1097/00124509-200603000-00003}}&lt;/ref&gt; (જોકે કેટલાક લેખકો દ્વારા ઇસીટી (ECT)ની ભલામણ કરવામાં આવતી નથી)&lt;ref name=&quot;ECT_NICE&quot;&gt;{{vcite book|author = National Institute for Clinical Excellence|authorlink = National Institute for Health and Clinical Excellence|title = Guidance on the use of electroconvulsive therapy|publisher = National Institute for Health and Clinical Excellence|year = 2003|location = London|url = http://www.nice.org.uk/nicemedia/pdf/59ectfullguidance.pdf|isbn = 1-84257-282-2|format = PDF|ISBN = status= verified 01-01-2010}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080625160705/http://www.nice.org.uk/nicemedia/pdf/59ectfullguidance.pdf |date=2008-06-25 }} {{Cite web |url=http://www.nice.org.uk/nicemedia/pdf/59ectfullguidance.pdf |title=આર્કાઇવ ક .પિ |access-date=2011-02-15 |archive-date=2008-06-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080625160705/http://www.nice.org.uk/nicemedia/pdf/59ectfullguidance.pdf |url-status=dead }}{{Cite web |url=http://www.nice.org.uk/nicemedia/pdf/59ectfullguidance.pdf |title=આર્કાઇવ ક .પિ |access-date=2011-02-15 |archive-date=2008-06-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080625160705/http://www.nice.org.uk/nicemedia/pdf/59ectfullguidance.pdf |url-status=bot: unknown }}&lt;/ref&gt; પરંતુ તે ઊંચા સ્તરે રહે છે.&lt;ref name=&quot;Kellner06&quot;&gt;{{vcite journal |author=Kellner CH, Knapp RG, Petrides G |title=Continuation electroconvulsive therapy vs pharmacotherapy for relapse prevention in major depression: A multisite study from the Consortium for Research in Electroconvulsive Therapy (CORE) |journal=Archives of General Psychiatry |volume=63 |issue=12 |pages=1337–44 |year=2006  |pmid=17146008 |doi=10.1001/archpsyc.63.12.1337 |url=http://archpsyc.ama-assn.org/cgi/content/full/63/12/1337 |last12=Bailine |first12=SH |last13=Malur |first13=C |last14=Yim |first14=E |last15=Mcclintock |first15=S |last16=Sampson |first16=S |last17=Fink |first17=M}}&lt;/ref&gt; ઇસીટીના પ્રતિકૂળ અસરોમાં ટૂંકી અને લાંબા ગાળાની સ્મરણશક્તિ ગુમાવવી, દિશાહિનતા અને માથાના દુખાવાનો સમાવેશ થાય છે.&lt;ref name=&quot;IntegrativeECT&quot;&gt;{{Harvnb|Barlow|2005| p=239}}&lt;/ref&gt; ઇસીટી (ECT) બાદ સ્મરણશક્તિનો વિક્ષેપ એક મહિનામાં ઉકેલાઇ જાય છે, પરંતુ ઇસીટી (ECT) એક વિવાદાસ્પદ સારવાર પદ્ધતિ છે અને તેની અસરકારકતા અને સુરક્ષા અંગે ચર્ચા ચાલુ છે.&lt;ref name=&quot;Ingram08&quot;&gt;{{vcite journal |author=Ingram A, Saling MM, Schweitzer I|title=Cognitive Side Effects of Brief Pulse Electroconvulsive Therapy: A Review |journal=Journal of ECT |volume=24 |issue=1 |pages=3–9 |year=2008 |pmid=18379328 |doi=10.1097/YCT.0b013e31815ef24a}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;pmid15000226&quot;&gt;{{vcite journal |author=Reisner AD |title=The electroconvulsive therapy controversy: evidence and ethics |journal=Neuropsychology review |volume=13 |issue=4 |pages=199–219 |year=2003 |pmid=15000226 |url=http://www.kluweronline.com/art.pdf?issn=1040-7308&amp;volume=13&amp;page=199 |format=PDF |doi=10.1023/B:NERV.0000009484.76564.58 |accessdate=2011-02-15 |archivedate=2019-06-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190630214422/http://www.kluweronline.com/art.pdf?issn=1040-7308&amp;volume=13&amp;page=199 }}&lt;/ref&gt;

=== ડીપ બ્રેઇન સ્ટીમ્યુલેશન ===
ડીપ બ્રેઇન સ્ટીમ્યુલેશન (ડીબીએસ (DBS)) એક ન્યુરોસર્જિકલ સારવાર છે જેનો ઉપયોગ ખાસ કરીને પાઘડપણમાં થતો ધ્રૂજારીનો રોગ જેવા ડિસઓર્ડરની સારવાર માટે થાય છે. તેમાં ન્યુરોસર્જને ખોપરીમાં ડ્રીલ કરીને એક કાણું પાડવાનું હોય છે જેના મારફત દર્દીના પેશીમાં એક ઇલેક્ટ્રોડ દાખલ કરવામાં આવે છે. ત્યાર બાદ છાતીમાં બેસાડવામાં આવેલું એક ઉપકરણ ખોપરીની ત્વચા નીચે રહેલા વાયર મારફત બેસાડવામાં આવેલા ઇલેક્ટ્રોડ સુધી સંકેત પહોંચાડે છે.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://discovermagazine.com/2010/jan-feb/20| title=Can a Shock to the Brain Cure Depression?|access-date= 2010-07-02}}&lt;/ref&gt;

એપિલેપ્સી અને ડિપ્રેસન માટે ક્લિનિકલ પરીક્ષણો ડીબીએસ (DBS)ના ઉપયોગ પર કેન્દ્રિત છે, પરંતુ એફડીએ (FDA) દ્વારા આ ઉપયોગને મંજૂરી આપવામાં આવી નથી. તેમાં દિમાગની સર્જરીની જરૂર પડે છે તેથી ડિપ્રેસનની સારવારમાં તે બ્રેઇન સ્ટીમ્યુલેશનનું સૌથી વધુ અતિક્રમણ કરનારું સ્વરૂપ છે.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.mayoclinic.com/health/deep-brain-stimulation/MY00184| title=Deep Brain Stimulation|access-date= 2010-07-02}}&lt;/ref&gt;

=== શારીરિક કસરતો ===
યુ.કે. (U.K.) આરોગ્ય સત્તાવાળાઓ દ્વારા હળવા ડિપ્રેસનના સંચાલન માટે શારિરીક કસરતની ભલામણ કરવામાં આવે છે,&lt;ref name=&quot;nice2007&quot;&gt;{{vcite web |url=http://www.nice.org.uk/nicemedia/pdf/CG023fullguideline.pdf |format=PDF |title=Management of depression in primary and secondary care |access-date=2008-11-04 |work=National Clinical Practice Guideline Number 23 |publisher=[[National Institute for Health and Clinical Excellence]] |year=2007 |accessdate=2011-02-15 |archivedate=2008-12-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081217031910/http://www.nice.org.uk/nicemedia/pdf/CG023fullguideline.pdf }}&lt;/ref&gt; પરંતુ મેજર ડિપ્રેસન ડિસઓર્ડરના મોટા ભાગના કેસમાં તેમાં માત્ર મધ્યમ, આંકડાકીય રીતે બિનમહત્વની અસર જોવા મળે છે.&lt;ref name=&quot;Mead&quot;&gt;મીડ જીઇ, મોરલી ડબલ્યુ, કેમ્પબેલ પી, ગ્રીગ સીએ, મેકમર્ડો એમ, લોલર ડીએ (2009). &quot;એક્સરસાઇઝ ફોર ડિપ્રેસન&quot;. ''કોકરેન ડેટાબેઝ સિસ્ટ રિવ''  (3): સીડી004366. ડોઇ:10.1002/14651858.CD004366.પબ4. પીએમઆઇડી (PMID) 19588354.&lt;/ref&gt;

=== ઓવર ધ કાઉન્ટર સંયોજનો ===
સેન્ટ જોન્સ વર્ટ વિશ્વના કેટલાક ભાગોમાં હર્બલ ઉપચાર તરીકે ઓવર-ધ-કાઉન્ટર ઉપલબ્ધ છે.&lt;ref name=&quot;2008-BNF-204&quot;&gt;{{Harvnb|Royal Pharmaceutical Society of Great Britain|2008|p=204}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{vcite web|url=http://nccam.nih.gov/health/stjohnswort/sjwataglance.htm|archive-url=http://web.archive.org/web/20071011030548/http://nccam.nih.gov/health/stjohnswort/sjwataglance.htm|archive-date=2007-10-11|title=St. John's Wort and Depression|publisher=NCCAM Health Information|access-date=2008-10-13|accessdate=2011-02-15|archivedate=2007-10-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071011030548/http://nccam.nih.gov/health/stjohnswort/sjwataglance.htm}}&lt;/ref&gt; જોકે, મેજર ડિપ્રેસનની સારવાર માટે તેની અસરકારકતાના પૂરાવામાં વિવિધતા અને ગુંચવણ છે. ફાર્માસ્યુટિકલ ગુણવત્તામાં બિનસાતત્ય અને વિવિધ સંયોજનમાં સક્રિય પદાર્થોના પ્રમાણમાં વૈવિધ્યના કારણે તેની સુરક્ષાને અસર થઇ શકે છે.&lt;ref name=&quot;linde_mulrow_2003&quot;&gt;{{vcite journal |author=Linde K, Mulrow CD, Berner M, Egger M |title=St John's wort for depression |journal=Cochrane Database Systematic Reviews|issue=2 |pages=CD000448 |year=2005 |pmid=15846605 |doi=10.1002/14651858.CD000448.pub2}}&lt;/ref&gt; આ ઉપરાંત તે પ્રિસ્ક્રાઇબ કરવામાં આવેલી અસંખ્ય દવાઓ સાથે પ્રક્રિયા કરે છે જેમાં એન્ટીડિપ્રેસન્ટ્સનો સમાવેશ થાય છે અને તે અંતઃસ્ત્રાવલ કોન્ટ્રાસેપ્શનની અસરકારકતા ઘટાડે છે.&lt;ref name=&quot;SJWcontraceptives&quot;&gt;{{vcite journal |author=Sarino LV, Dang KH, Dianat N |title=Drug interaction between oral contraceptives and St. John's Wort: appropriateness of advice received from community pharmacists and health food store clerks |journal=J Am Pharm Assoc (2003) |volume=47 |issue=1 |pages=42–7 |year=2007 |pmid=17338474 |doi= 10.1331/1544-3191.47.1.42.Sarino}}&lt;/ref&gt;

મેજર ડિપ્રેસન માટે ઓમેગા-3 ફેટી એસિડના સામર્થ્ય અંગે અસ્પષ્ટતા છે,&lt;ref name=&quot;pmid17919344&quot;&gt;{{vcite journal |author=Richardson AJ |title=n-3 Fatty acids and mood: the devil is in the detail |journal=Br. J. Nutr. |volume=99 |issue=2 |pages=221–3 |year=2008 |pmid=17919344 |doi=10.1017/S0007114507824123}}&lt;/ref&gt; નિયંત્રિત અભ્યાસો અને અધિવિશ્લેષણમાં હકારાત્મક&lt;ref name=&quot;pmid17194275&quot;&gt;{{vcite journal |author=Freeman MP, Hibbeln JR, Wisner KL, Davis JM, Mischoulon D, Peet M, Keck PE, Marangell LB, Richardson AJ, Lake J, Stoll AL |title=Omega-3 fatty acids: evidence basis for treatment and future research in psychiatry |journal=Journal of Clinical Psychiatry |volume=67 |issue=12 |pages=1954–67 |year=2006 |pmid=17194275 |doi=10.4088/JCP.v67n1217}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;pmid17877810&quot;&gt;{{vcite journal |author=Ross BM, Seguin J, Sieswerda LE |title=Omega-3 fatty acids as treatments for mental illness: which disorder and which fatty acid? |journal=Lipids Health Dis |volume=6 |pages=21 |year=2007 |pmid=17877810 |pmc=2071911 |doi=10.1186/1476-511X-6-21}}&lt;/ref&gt; અને નકારાત્મક બંને તારણોને ટેકો આપવામાં આવ્યો છે.&lt;ref name=&quot;pmid17158410&quot;&gt;{{vcite journal |author=Appleton KM, Hayward RC, Gunnell D |title=Effects of n-3 long-chain polyunsaturated fatty acids on depressed mood: systematic review of published trials |journal=Am. J. Clin. Nutr. |volume=84 |issue=6 |pages=1308–16 |year=2006  |pmid=17158410}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;pmid17956647&quot;&gt;{{vcite journal |author=Rogers PJ, Appleton KM, Kessler D |title=No effect of n-3 long-chain polyunsaturated fatty acid (EPA and DHA) supplementation on depressed mood and cognitive function: a randomised controlled trial |journal=Br. J. Nutr. |volume=99 |issue=2 |pages=421–31 |year=2008 |pmid=17956647 |doi=10.1017/S0007114507801097}}&lt;/ref&gt;

એસ-એડેનોસિલમેથિયોનાઇન (એસએએમઇ (SAMe))ના ટૂંકા ગાળાના ક્લિનિકલ પરીક્ષણોની સમીક્ષા દર્શાવે છે કે પુખ્તવયના લોકોમાં તે મેજર ડિપ્રેસનની સારવારમાં અસરકારક હોઇ શકે છે.&lt;ref name=&quot;renamed_from_16021987_on_20081205023023&quot;&gt;{{vcite journal |author=Williams AL, Girard C, Jui D, Sabina A, Katz DL |title=S-adenosylmethionine (SAMe) as treatment for depression: a systematic review |journal=Clin Invest Med |volume=28 |issue=3 |pages=132–9 |year=2005 |pmid=16021987 |url=http://www.csci-scrc.org/cim/cim_jun2005.pdf |format=PDF |access-date=2008-12-04 |accessdate=2011-02-15 |archivedate=2008-12-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081217031912/http://www.csci-scrc.org/cim/cim_jun2005.pdf }}&lt;/ref&gt; 2002ની સમીક્ષામાં જણાવાયું હતું કે ટ્રિપ્ટોફાન અને 5-હાઇડ્રોક્સિટ્રિપ્ટોફાન પ્લાસિબો કરતા વધુ અસરકારક હોય છે, પરંતુ તેની તરફેણમાં મોટા ભાગના પૂરાવા નબળી ગુણવત્તાના અને અપૂરતા હોવાનું જાણવા મળ્યું હતું.&lt;ref name=&quot;pmid11869656&quot;&gt;{{vcite journal |author=Shaw K, Turner J, Del Mar C |title=Tryptophan and 5-hydroxytryptophan for depression |journal=Cochrane Database of Systematic Reviews|issue=1 |pages=CD003198 |year=2002 |pmid=11869656 |doi=10.1002/14651858.CD003198}}&lt;/ref&gt;

=== અન્ય શારીરિક સારવાર ===
પુનરાવર્તિત (રિપિટિટિવ) ટ્રાન્સક્રેનિયલ મેગ્નેટિક સ્ટીમ્યુલેશન (આરટીએમએસ (rTMS)) માથાની બહાર દિમાગને શક્તિશાળી ચુંબકીય ક્ષેત્ર લાગુ કરે છે. એકથી વધુ નિયંત્રિત અભ્યાસ સારવાર-પ્રતિરોધક ડિપ્રેસનમાં આ મેથડને ટેકો આપે છે. તેને આ સંકેત માટે યુરોપ, કેનેડા, ઓસ્ટ્રેલિયા અને યુએસમાં મંજૂરી આપવામાં આવી છે.&lt;ref name=&quot;pmid17655558&quot;&gt;{{vcite journal |author=Marangell LB, Martinez M, Jurdi RA, Zboyan H |title=Neurostimulation therapies in depression: A review of new modalities |journal=Acta Psychiatrica Scandinavica |volume=116|issue=3|pages=174–81 |year=2007 |pmid=17655558 |doi=10.1111/j.1600-0447.2007.01033.x}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;pmid18447962&quot;&gt;{{vcite journal |author=Schutter DJ |title=Antidepressant efficacy of high-frequency transcranial magnetic stimulation over the left dorsolateral prefrontal cortex in double-blind sham-controlled designs: A meta-analysis |journal=Psychological Medicine |pages=1–11 |year=2008  |pmid=18447962 |doi=10.1017/S0033291708003462 |volume=39 |issue=1}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{vcite web |url=
http://www.webmd.com/depression/news/20081008/fda-oks-tms-depression-device |title=FDA OKs TMS Depression Device: Brain-Stimulating Device Cleared for Depression Treatment After 1 Drug Failure |access-date=10 November 2008 |last=DeNoon|first=Daniel J. |date=October 8, 2008 |work=WebMD |publisher=WebMD}}&lt;/ref&gt; આરટીએમએસ (rTMS) બિનજટિલ ડિપ્રેસન અને દવાને પ્રતિકારક ડિપ્રેસન માટે સમાન રીતે અસરકારક છે.&lt;ref name=&quot;pmid18447962&quot;/&gt; જોકે તે એક સાથે કરવામાં આવેલા યાદચ્છિક પરીક્ષણોમાં ઇસીટી (ECT) કરતા ઉતરતા સ્તરનું હતું.&lt;ref name=&quot;pmid17202547&quot;&gt;{{vcite journal |author=Eranti S, Mogg A, Pluck G |title=A randomized, controlled trial with 6-month follow-up of repetitive transcranial magnetic stimulation and electroconvulsive therapy for severe depression |journal=Am J Psychiatry |volume=164 |issue=1 |pages=73–81 |year=2007  |pmid=17202547 |doi=10.1176/appi.ajp.164.1.73 |last12=Rothwell |first12=J |last13=Edwards |first13=D |last14=Mcloughlin |first14=DM}}&lt;/ref&gt;

વેગસ નર્વ સ્ટીમ્યુલેશનને યુનાઇડેટ સ્ટેટ્સમાં 2005માં સારવાર-પ્રતિરોધક ડિપ્રેસન માટે એફડીએ (FDA) મારફત મંજૂરી આપવામાં આવી હતી,&lt;ref&gt;{{vcite web |url=http://www.fda.gov/MedicalDevices/ProductsandMedicalProcedures/DeviceApprovalsandClearances/Recently-ApprovedDevices/ucm078532.htm |date=12 August 2005 |publisher=[[U.S. Food and Drug Administration|FDA]] |access-date=11 November 2009 |title=VNS Therapy System – P970003s050 |work=Device Approvals and Clearances}}&lt;/ref&gt; જોકે તે એકમાત્ર વિશાળ ડબલ-બ્લાઇન્ડ ટ્રાયલમાં ટૂંકા ગાળામાં લાભ દર્શાવવામાં નિષ્ફળ ગયું હતું જ્યારે તે સારવાર-પ્રતિરોધક દર્દીઓમાં આનુષંગિક તરીકે ઉપયોગમાં લેવાયો હતો.&lt;ref name=&quot;pmid16139580&quot;&gt;{{vcite journal |author=Rush AJ, Marangell LB, Sackeim HA |title=Vagus nerve stimulation for treatment-resistant depression: A randomized, controlled acute phase trial |journal=Biological Psychiatry |volume=58 |issue=5 |pages=347–54 |year=2005  |pmid=16139580 |doi=10.1016/j.biopsych.2005.05.025 |last12=Zajecka |first12=J |last13=Nierenberg |first13=AA |last14=Husain |first14=MM |last15=Ginsberg |first15=D |last16=Cooke |first16=RG}}&lt;/ref&gt; 2008માં સિસ્ટમેટિક સમીક્ષામાં તારણ આવ્યું હતું કે ખુલ્લા અભ્યાસમાં દર્શાવાયેલા આશાસ્પદ પરિણામો છતાં મેજર ડિપ્રેસન માટે તેની અસરકારકતા નક્કી કરવામાં વધુ ક્લિનિકલ ટ્રાયલની જરૂર છે.&lt;ref name=&quot;pmid18374988&quot;&gt;{{vcite journal |author=Daban C, Martinez-Aran A, Cruz N, Vieta E |title=Safety and efficacy of Vagus Nerve Stimulation in treatment-resistant depression. A systematic review |journal=[[J Affect Disord]] |volume=110 |issue=1–2 |pages=1–15 |year=2008  |pmid=18374988 |doi=10.1016/j.jad.2008.02.012}}&lt;/ref&gt;

ડિપ્રેસન ધરાવતા કેટલાક લોકોને સંગીતની થેરાપીથી ફાયદો થઇ શકે છે, પરંતુ તેના પુરાવાની ગુણવત્તા નબળી છે.&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Maratos AS, Gold C, Wang X, Crawford MJ |title=Music therapy for depression |journal=Cochrane Database Syst Rev |volume= |issue=1 |pages=CD004517 |year=2008 |pmid=18254052 |doi=10.1002/14651858.CD004517.pub2 |url=}}&lt;/ref&gt;

== રોગના વલણનું પૂર્વાનુમાન ==
મેજર ડિપ્રેસિવ એપિસોડ (ગંભીર હતાશાના હુમલા)નો સમય જતા ઘણીવાર તેની સારવાર ન કરવામાં આવે તો પણ તેનો ઉકેલ આવી જાય છે. પ્રતિક્ષા યાદીના બાહ્ય દર્દીઓમાં જોવા મળ્યું છે કે કેટલાંક મહિનામાં તેના લક્ષણોમાં 10થી 15 ટકાનો ઘટાડો થાય છે તેમજ આશરે 20 ટકા દર્દીઓ હતાશાની બિમારીના સંપૂર્ણ માપદંડમાં આવતા નથી.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Posternak MA, Miller I |year=2001|title=Untreated short-term course of major depression: A meta-analysis of outcomes from studies using wait-list control groups |journal=Journal of Affective Disorders |volume=66 |issue=2–3 |pages=139–46 |pmid=11578666 |doi=10.1016/S0165-0327(00)00304-9}}&lt;/ref&gt; હતાશાની સ્થિતિના એક હુમલાનો સરેરાશ ગાળો 23 સપ્તાહ હોવાનો અંદાજ છે, અને સાજા થઈ જવાનો સૌથી ઊંચો દર પ્રથમ ત્રણ મહિના છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Posternak MA, Solomon DA, Leon AC |year=2006 |title=The naturalistic course of unipolar major depression in the absence of somatic therapy |journal=Journal of Nervous and Mental Disease |volume=194 |issue=5 |pages=324–29 |pmid=16699380 |doi=10.1097/01.nmd.0000217820.33841.53}}&lt;/ref&gt;

અભ્યાસોમાં દર્શાવાયું છે કે પ્રથમ ગંભીર હતાશાના હુમલાનો સામનો કરતા 80 ટકા કરતા વધુ દર્દીઓ તેમની જીવન દરમિયાન વધુ એક વાર આ સ્થિતિનું દુઃખ ભોગવશે&lt;ref name=&quot;pmid17144786&quot;&gt;{{vcite journal| author=Fava GA, Park SK, Sonino N |title=Treatment of recurrent depression. |journal=Expert Review of Neurotherapeutics |volume=6 |issue=11 |pages=1735–1740 |year=2006  |pmid=17144786 |doi=10.1586/14737175.6.11.1735}}&lt;/ref&gt; અને જીવનભરમાં સરેરાશ આવા ચાર હુમલામાંથી પસાર થાય છે.&lt;ref name=&quot;pmid17555914&quot;&gt;{{vcite journal| author=Limosin F, Mekaoui L, Hautecouverture S |title=Stratégies thérapeutiques prophylactiques dans la dépression unipolaire [Prophylactic treatment for recurrent major depression] |journal=La Presse Médicale |volume=36 |issue=11-C2 |pages=1627–1633 |year=2007  |pmid=17555914 |doi=10.1016/j.lpm.2007.03.032}}&lt;/ref&gt; બીજી સામાન્ય વસતીના અભ્યાસો સૂચવે છે કે એ બિમારી ધરાવતા આશરે અડધા લોકો (સારવાર કરવામાં આવે કે ન કરવામાં આવે) સાજા થઈ જાય છે અને સારી સ્થિતિમાં રહે છે, જ્યારે બીજા અડધા લોકો વધુ એક હતાશાના હુમલાનો સામનો કરે છે અને આશરે 15 ટકા ગંભીર પુરાવર્તનનો અનુભવ કરે છે.&lt;ref name=&quot;pmid18458203&quot;&gt;{{vcite journal |author=Eaton WW, Shao H, Nestadt G |title=Population-based study of first onset and chronicity in major depressive disorder |journal=Archives of General Psychiatry |volume=65 |issue=5 |pages=513–20 |year=2008  |pmid=18458203 |doi=10.1001/archpsyc.65.5.513 |pmc=2761826}}&lt;/ref&gt; હોસ્પિટલમાં સારવાર લઈ રહેલા પસંદગીના દર્દીના અભ્યાસો નીચી રિકવરી અને ઊંચી જટિલતાના સંકેત મળે છે, જ્યારે મોટાભાગના બાહ્ય દર્દીઓને આવરી લઇને કરવામાં આવેલા અભ્યાસો દર્શાવે છે કે લગભગ તમામ રિકવર થઈ જાય છે અને આવા હુમલાનો સરેરાશ ગાળો 11 મહિના હોય છે. ગંભીર અથવા સાયોકોટેકિ ડિપ્રેસનથી પીડાતા આશરે 90 ટકા દર્દીઓ, જેમાંથી મોટા ભાગના બીજી માનસિક બિમારીના માપદંડમાં પણ આવે છે તેવા દર્દીમાં આ હુમલાનું પુનરાવર્તન થાય છે.&lt;ref name=&quot;pmid18251627&quot;&gt;{{vcite journal |author=Holma KM, Holma IA, Melartin TK |title=Long-term outcome of major depressive disorder in psychiatric patients is variable |journal=Journal of Clinical Psychiatry |volume=69 |issue=2 |pages=196–205 |year=2008 |pmid=18251627 |doi=10.4088/JCP.v69n0205}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;pmid12877398&quot;&gt;{{vcite journal |author=Kanai T, Takeuchi H, Furukawa TA |title=Time to recurrence after recovery from major depressive episodes and its predictors |journal=Psychological Medicine|volume=33 |issue=5 |pages=839–45 |year=2003 |pmid=12877398 |doi=10.1017/S0033291703007827}}&lt;/ref&gt;

જો સારવારથી તમામ લક્ષણોને દૂર કરવામાં આવ્યા ન હોય તો પુનરાવર્તનની શક્યતા વધુ રહે છે. હાલની માર્ગરેખાઓ બિમારીને ફરી ઉથલો મારતા અટકાવવા માટે તેનાથી છૂટકારો મળ્યા પછી ચારથી છ મહિના સુધી એન્ટીડિપ્રેસન્ટ્સ દવા ચાલુ રાખવાની ભલામણ કરે છે. ઘણા બિનપસંદગીપૂર્વકના નિયંત્રિત પરીક્ષણોનો પુરાવો દર્શાવે છે કે સાજા થઈ ગયા બાદ એન્ટીડિપ્રેસન્ટ દવા ચાલુ રાખવાથી બિમારીના ફરી ઉથલાની શક્યતામાં 70 ટકા સુધીનો (પ્લાસિબો-મન મનાવવા દર્દીનો આપવામાં આવતી નામની દવા-પર 41 ટકા અને એન્ટ્રીડિપ્રેસન્ટ માટે 18 ટકા) આ પ્રતિબંધક દવાની અસર તેના ઉપયોગના પ્રથમ 36 મહિના સુધી રહેતી હોવાની શક્યતા છે.&lt;ref name=&quot;pmid12606176&quot;&gt;{{vcite journal |author=Geddes JR, Carney SM, Davies C |title=Relapse prevention with antidepressant drug treatment in depressive disorders: A systematic review |journal=Lancet |volume=361 |issue=9358 |pages=653–61 |year=2003 |pmid=12606176 |doi=10.1016/S0140-6736(03)12599-8}}&lt;/ref&gt;

હતાશાના વારંવારના હુમલાનો અનુભવ કરતા લોકોમાં આ બિમારી ગંભીર, લાંબા ગાળાની હતાશામાં ન પરીણમે તે માટે ત્વરિત અને સતત સારવારની જરૂર પડે છે. ઘણા કિસ્સામાં વ્યક્તિએ લાંબા સમય સુધી અથવા તેમના જીવનના બાકી સમયગાળા સુધી દવા લેવી પડે છે.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/000945.htm| title=Major Depression|access-date= 2010-07-16}}&lt;/ref&gt;

પરિણામ નબળું હોય તેવા કેસો અપૂરતી સારવાર, ગંભીર પ્રારંભિક લક્ષણો, જેમાં સાઇકોસિસ, નાની ઉંમરે બિમારી, અગાઉના વઘુ હુમલા, એક વર્ષ પછી અપૂર્ણ રિકવરી, બીજી માનસિક કે મેડિકલ બિમારીનું અગાઉથી અસ્તિત્વ અને સમસ્યાગ્રસ્ત કુટુંબનો સમાવેશ થાય છે.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.mdguidelines.com/depression-major/prognosis|title=Prognosis|access-date=2010-07-16|archive-date=2010-04-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20100420055044/http://www.mdguidelines.com/depression-major/prognosis|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

હતાશાથી પીડિત વ્યક્તિઓ હતાશા વગરના વ્યક્તિઓની સરખામણીમાં આયુષ્ય અપેક્ષા ટૂંકી હોવાની ધારણા હોય છે કે હતાશ વ્યક્તિ આપઘાત કરે તેવું જોખમ હોય છે.&lt;ref name=&quot;pmid12377293&quot;&gt;{{vcite journal |author=Cassano P, Fava M |title=Depression and public health: an overview |journal=J Psychosom Res |volume=53 |issue=4 |pages=849–57 |year=2002 |pmid=12377293 |doi= 10.1016/S0022-3999(02)00304-5}}&lt;/ref&gt; જો કે તેઓ બીજા કારણોથી પણ મૃત્યુ પામતા હોય તેવો દર ઊંચો છે,&lt;ref name=&quot;pmid17640152&quot;&gt;{{vcite journal |author=Rush AJ |title=The varied clinical presentations of major depressive disorder |journal=The Journal of clinical psychiatry |volume=68 |issue= Supplement 8 |pages=4–10 |year=2007 |pmid=17640152}}&lt;/ref&gt; તેઓ હૃદયની બિમારી જેવી સ્થિતિનો વધુ સરળતાથી  શિકાર બને છે.&lt;ref name=&quot;pmid18334889&quot;/&gt; આપઘાત કરતા 60 ટકા સુધીના લોકો મેજર ડિપ્રેસન જેવી માનસિક બિમારી ધરાવે છે અને જો વ્યક્તિમાં નિરાશાની ગહન ભાવના હોય અથવા હતાશા અને બોર્ડરલાઇન વ્યક્તિત્વ ડિસઓર્ડર બંને હોય તો જોખમ ઊંચુ રહે છે.&lt;ref name=&quot;IntegrativeSuicide&quot;&gt;{{Harvnb|Barlow|2005| pp=248–49}}&lt;/ref&gt; અમેરિકામાં ગંભીર હતાશાનું નિદાન થયેલા વ્યક્તિઓમાં આપઘાતનું જીવનભરનું જોખમ 3.4 ટકા છે, જે પુરુષ માટે આશરે 7 ટકા અને મહિલા માટે 1 ટકાના ખૂબ જ તફાવત ધરાવતા બે આંકડોનો સરેરાશ આંકડો છે. (જોકે મહિલામાં આપઘાતના પ્રયાસો વધુ જોવા મળે છે).&lt;ref name=&quot;pmid11437805&quot;&gt;{{vcite journal |author=Blair-West GW, Mellsop GW |year=2001|title=Major depression: Does a gender-based down-rating of suicide risk challenge its diagnostic validity? |journal=Australian and New Zealand Journal of Psychiatry|volume=35 |issue=3 |pages=322–28 |pmid=11437805 |doi=10.1046/j.1440-1614.2001.00895.x}}&lt;/ref&gt; આ અંદાજ અગાઉના 15 ટકાના સ્વીકાર્ય આંકડા કરતા ઘણો નીચો છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Oquendo MA, Bongiovi-Garcia ME, Galfalvy H |title=Sex differences in clinical predictors of suicidal acts after major depression: a prospective study |journal=The American journal of psychiatry |volume=164 |issue=1 |pages=134–41 |year=2007  |pmid=17202555 |doi=10.1176/appi.ajp.164.1.134}}&lt;/ref&gt; અગાઉનો 15 ટકાનો આંકડો હોસ્પિટલમાં દાખલ થયેલા દર્દીઓના જુના અભ્યાસ આધારિત છે.&lt;ref name=&quot;pmid11097952&quot;&gt;{{vcite journal |author=Bostwick, JM |title=Affective disorders and suicide risk: A reexamination |journal=American Journal of Psychiatry |volume=157 |issue=12 |pages=1925–32 |pmid=11097952 |year=2000 |url=http://ajp.psychiatryonline.org/cgi/content/full/157/12/1925 |doi=10.1176/appi.ajp.157.12.1925 |last2=Pankratz |first2=VS |accessdate=2011-02-15 |archivedate=2011-06-12 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110612024359/http://ajp.psychiatryonline.org/cgi/content/full/157/12/1925 }}&lt;/ref&gt;

== રોગશાસ્ત્ર ==
=== પ્રચલિત ===
[[ચિત્ર:Unipolar depressive disorders world map - DALY - WHO2002.svg|thumb|250px|દેશવાર યુનિપોલર ડિપ્રેસિવ ડિસઓર્ડરનો એજ-સ્ટાન્ડર્ડાઇઝ્ડ ડિસએબિલિટી-એડજસ્ટેડ લાઇફ યર (ડીએએલવાય (DALY)) દર (પ્રતિ 100,000 રહેવાસી).&lt;ref&gt;[560]&lt;/ref&gt;]]

ડિપ્રેસન એ વિશ્વભરમાં રોગીષ્ઠ મનોવૃત્તિનું મુખ્ય કારણ છે.&lt;ref&gt;{{vcite web |url=http://www.who.int/whr/2001/en/index.html |title=The world health report 2001 – Mental Health: New Understanding, New Hope |access-date=2008-10-19 |work=WHO website |publisher=World Health Organization |year=2001}}&lt;/ref&gt; તેની આજીવન અસરમાં વિવિધતા રહેલી છે જેમાં જાપાનમાં 3%  અને અમેરિકામાં 17%  લોકો તેનો ભોગ બનેલા છે. મોટા ભાગના દેશોમાં પોતાના જીવન દરમિયાન ડિપ્રેસન હેઠળ જીવતા લોકોનું પ્રમાણ 8-12% ની રેન્જમાં રહે છે.&lt;ref name=&quot;pmid12830306&quot;&gt;{{vcite journal |author=Andrade L, Caraveo-A. |year=2005 |url=http://media.wiley.com Epidemiology of major depressive episodes: Results from the International Consortium of Psychiatric Epidemiology (ICPE) Surveys |journal=Int J Methods Psychiatr Res |volume=12 |issue=1 |pages=3–21 |year=2003 |pmid=12830306 |doi=10.1002/mpr.138 |last12=Kiliç |first12=C |last13=Offord |first13=D |last14=Ustun |first14=TB |last15=Wittchen |first15=HU}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Kessler RC, Berglund P, Demler O |year=2003 |title=The epidemiology of major depressive disorder: Results from the National Comorbidity Survey Replication (NCS-R) |journal=[[Journal of the American Medical Association|JAMA]] |volume=289|issue=203 |pages=3095–105 |pmid=12813115 |doi=10.1001/jama.289.23.3095 |author10=National Comorbidity Survey Replication}}&lt;/ref&gt; ઉત્તર અમેરિકામાં વર્ષના ગાળા દરમિયાન મેજર ડિપ્રેસિવ એપિસોડની સંભાવના પુરુષોમાં 3-5% અને મહિલાઓમાં 8-10% રહે છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Kessler RC, Berglund P, Demler O, Jin R, Merikangas KR, Walters EE |year=2005|title=Lifetime prevalence and age-of-onset distributions of DSM-IV disorders in the National Comorbidity Survey Replication |journal=Archives of General Psychiatry |volume=62 |issue=6 |pages=617–27 |pmid=15939837|doi=10.1001/archpsyc.62.6.593}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Murphy JM, Laird NM, Monson RR, Sobol AM, Leighton AH |year=2000|title=A 40-year perspective on the prevalence of depression: The Stirling County Study|journal=Archives of General Psychiatry |volume=57 |issue=3 |pages=209–15|pmid=10711905|doi=10.1001/archpsyc.57.3.209}}&lt;/ref&gt; વસતીના અભ્યાસ પરથી જાણવા મળ્યું છેકે મેજર ડિપ્રેસન પુરુષોની સરખામણીમાં મહિલાઓમાં બમણું પ્રમાણ ધરાવે છે, જોકે આમ શા માટે છે અને અજાણ્યા પરિબળોનું તેમાં યોગદાન છે કે નહીં તે સ્પષ્ટ નથી.&lt;ref name=&quot;Kuehner03&quot;&gt;{{vcite journal |last=Kuehner |first=C |year=2003 |title= Gender differences in unipolar depression: An update of epidemiological findings and possible explanations |journal=Acta Psychiatrica Scandinavica |volume=108 |issue=3 |pages=163–74 |pmid=12890270 |doi=10.1034/j.1600-0447.2003.00204.x}}&lt;/ref&gt; સાપેક્ષમાં આ વધારાનો સંદર્ભ ક્રોનોલોજિકલ ઉમર કરતા પુખ્તાવસ્થાના વિકાસ સાથે વધારે છે અને પુખ્તવયના લોકોમાં 15થી 18 વર્ષની વય વચ્ચે જોવા મળે છે અને અંતઃસ્ત્રાવોના પરિબળો કરતા મનોવૈજ્ઞાનિક રીતે વધુ સંલગ્ન હોય તેમ જણાય છે.&lt;ref name=&quot;Kuehner03&quot;/&gt;

લોકો મોટા ભાગે 30થી 40 વર્ષની વય વચ્ચે પહેલી વાર ડિપ્રેસન એપિસોડનો ભોગ બને તેવી મહત્તમ શક્યતા હોય છે અને ત્યાર બાદ 50થી 60 વર્ષની વય વચ્ચે નાના પ્રમાણમાં તેની ઘટનાઓની ટોચ આવે છે.&lt;ref name=&quot;Eaton97&quot;&gt;{{vcite journal |author=Eaton WW, Anthony JC, Gallo J |year=1997|title=Natural history of diagnostic interview schedule/DSM-IV major depression. The Baltimore Epidemiologic Catchment Area follow-up |journal=Archives of General Psychiatry |volume=54 |pages=993–99 |pmid=9366655 |issue=11}}&lt;/ref&gt; સ્ટ્રોક, ઘડપણમાં થતો ધ્રૂજારીનો રોગ અથવા મલ્ટીપલ સ્કલેરોસિસ જેવી ન્યુરોલોજિકલ સ્થિતિ અને બાળકના જન્મ પછી એક વર્ષ દરમિયાન ડિપ્રેસનમાં વધારો થાય છે.&lt;ref name=&quot;Rickards05&quot;&gt;{{vcite journal |author=Rickards H |year=2005|title=Depression in neurological disorders: Parkinson's disease, multiple sclerosis, and stroke |journal=Journal of Neurology Neurosurgery and Psychiatry |volume=76 |pages=i48–i52 |pmid=15718222 |url=http://jnnp.bmj.com/cgi/content/full/76/suppl_1/i48 |doi=10.1136/jnnp.2004.060426|pmc=1765679}}&lt;/ref&gt; રૂધિરાભિસરણને લગતી બીમારીઓ પછી તે વધુ સામાન્ય છે અને સારા પરિણામ કરતા નબળા પરિણામ સાથે તે વધુ સંકળાયેલ છે.&lt;ref name=&quot;pmid18334889&quot;&gt;{{vcite journal |author=Alboni P, Favaron E, Paparella N, Sciammarella M, Pedaci M |title=Is there an association between depression and cardiovascular mortality or sudden death? |journal=Journal of cardiovascular medicine (Hagerstown, Md.) |volume=9 |issue=4 |pages=356–62 |year=2008  |pmid=18334889}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;pmid11383983&quot;&gt;{{vcite journal |author=Strik JJ, Honig A, Maes M |title=Depression and myocardial infarction: relationship between heart and mind |journal=Progress in neuro-psychopharmacology &amp; biological psychiatry |volume=25 |issue=4 |pages=879–92 |year=2001  |pmid=11383983 |doi=10.1016/S0278-5846(01)00150-6}}&lt;/ref&gt; વૃદ્ધ લોકોમાં ડિપ્રેસનના પ્રમાણ વિશે અભ્યાસમાં વિરોધાભાસ જોવા મળે છે, પરંતુ મોટા ભાગની માહિતી દર્શાવે છે કે આ વયજૂથમાં ડિપ્રેસનમાં ઘટાડો થાય છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Jorm AF |title=Does old age reduce the risk of anxiety and depression? A review of epidemiological studies across the adult life span |journal=Psychological Medicine |volume=30 |issue=1 |pages=11–22 |year=2000  |pmid=10722172 |doi=10.1017/S0033291799001452}}&lt;/ref&gt; ગ્રામીણ વસતીની સરખામણીમાં શહેરી વસતીમાં ડિપ્રેસિવ ડિસઓર્ડર વધુ વ્યાપક હોય છે અને નિરાધાર લોકો જેવા ઊંચા સામાજિક આર્થિક પરિબળ ધરાવતા જુથમાં તે વધુ જોવા મળે છે.&lt;ref&gt;ગેલ્ડર, એમ., મેયો, આર. અને ગેડ્સ, જે. 2005. સાઇકિયાટ્રી. ત્રીજી આવૃત્તિ. ન્યૂ યોર્કઃ ઓક્સફર્ડ. પાના105.&lt;/ref&gt;

=== સહરોગિષ્ઠ મનોવિકૃત્તિ ===
મેજર ડિપ્રેસન ઘણી વાર માનસિક બીમારીની સમસ્યા સાથે પેદા થાય છે. 1990-92ના ''નેશનલ કોમોર્બિડિટી સરવે''  (યુએસ)ના અહેવાલ પ્રમાણે મેજર ડિપ્રેસનનો ભોગ બનેલા 51 ટકા લોકો આજીવન અસ્વસ્થતાથી પીડાતા હોય છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Kessler RC, Nelson C, McGonagle KA |year=1996 |journal=British Journal of Psychiatry |volume=168 |issue=suppl 30 |pages=17–30 |title=Comorbidity of DSM-III-R major depressive disorder in the general population: results from the US National Comorbidity Survey|pmid=8864145}}&lt;/ref&gt; અસ્વસ્થતા ચિહ્નોથી ડિપ્રેસિવ બીમારી પર મોટી અસર પડી શકે છે જેમાં સાજા થવામાં વિલંબ થવો, ફરીથી ડિપ્રેસનમાં સરી જવાનો ખતરો, વધુ વિકલાંગતા અને આપઘાતના પ્રયાસમાં વધારો થવો વગેરે સામેલ છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Hirschfeld RMA |year=2001 |journal=Primary Care Companion to the Journal of Clinical Psychiatry |volume=3 |issue=6 |pages=244–254 |title=The Comorbidity of Major Depression and Anxiety Disorders: Recognition and Management in Primary Care|pmid=15014592 |pmc=181193}}&lt;/ref&gt; અમેરિકન ન્યુરોએન્ડોક્રિનોલોજિસ્ટ રોબર્ટ સેપોલ્સ્કીએ તેવી જ રીતે દલીલ કરી છે કે સ્ટ્રેસ, અસ્વસ્થતા અને ડિપ્રેસન વચ્ચેનો સંબંધ માપી શકાય છે અને જીવવૈજ્ઞાનિક રીતે પ્રદર્શિત કરી શકાય છે.&lt;ref&gt;{{vcite book|author = Sapolsky Robert M|year = 2004|title = Why zebras don't get ulcers|pages = 291–98|publisher = Henry Holt and Company, LLC|isbn = 0-8050-7369-8}}&lt;/ref&gt; દારૂના સેવન અને કેફી પદાર્થોના ઉપયોગનું પ્રમાણ અને ખાસ કરીને અવલંબન વધારે છે&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Grant BF |year=1995|title=Comorbidity between DSM-IV drug use disorders and major depression: Results of a national survey of adults |journal=Journal of Substance Abuse |volume=7 |issue=4 |pages=481–87 |pmid=8838629 |doi=10.1016/0899-3289(95)90017-9}}&lt;/ref&gt; અને એડીએચડી (ADHD)નું નિદાન થયા હોય તેવા લગભગ ત્રીજા ભાગના લોકો કોમોર્બિડ ડિપ્રેસન ધરાવે છે.&lt;ref&gt;{{vcite book |title=Delivered from distraction: Getting the most out of life with Attention Deficit Disorder |author=Hallowell EM, Ratey JJ|year=2005 |publisher=Ballantine Books |location=New York |isbn=0-345-44231-8 |pages=253–55}}&lt;/ref&gt; પોસ્ટ ટ્રોમેટિક સ્ટ્રેસ ડિસઓર્ડર અને ડિપ્રેસન પણ ઘણી વાર સાથે જોવા મળે છે.&lt;ref name=&quot;NIMHPub&quot;/&gt;

ડિપ્રેસન અને પીડા ઘણી વાર સાથે પેદા થાય છે. તેની પાછળ એવું સરળ કારણ હોઇ શકે છે કે પીડા સહન કરવી એ સ્વભાવિક રીતે ડિપ્રેસિંગ હોય છે,{{Citation needed|date=October 2010}} ખાસ કરીને જો તે હઠીલી હોય અને નિયંત્રણમાં લઇ શકાતી ન હોય. તે શિક્ષિત લાચારીની સેલેગ્મેનની થિયરીમાં પણ ફીટ થાય છે. ડિપ્રેસન હેઠળના 65 ટકા દર્દીઓમાં એક અથવા વધુ પીડાના લક્ષણો હોય છે અને પીડા ધરાવતા પાંચથી 85 ટકા દર્દીઓ ડિપ્રેસનથી પીડાતા હોય છે જેનો આધાર સેટિંગ પર હોય છે. સામાન્ય પ્રેક્ટિસમાં તેનું પ્રમાણ નીચું હોય છે જ્યારે વિશેષતા ધરાવતી ક્લિનિક્સમાં તેનું પ્રમાણ ઊંચું હોય છે. ડિપ્રેસનના નિદાનમાં ઘણી વાર વિલંબ થાય છે અથવા ચૂકી જવાય છે અને તેનું પરિણામ વધુ ખરાબ થાય છે. ડિપ્રેસન ધ્યાન પર આવે પરંતુ તેને સંપૂર્ણપણે સમજવામાં ન આવે તો પરિણામ દેખીતી રીતે જ કથળી શકે છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Bair MJ, Robinson RL, Katon W |year=2003|journal=Archives of Internal Medicine |volume=163 |issue=20 |pages=2433–45 |title=Depression and Pain Comorbidity: A Literature Review |url=http://archinte.ama-assn.org/cgi/content/full/163/20/2433 (fulltext)|access-date=08–11–11 |doi=10.1001/archinte.163.20.2433 |pmid=14609780 |last1=Bair |first1=MJ |last2=Robinson |first2=RL |last3=Katon |first3=W |last4=Kroenke |first4=K}}&lt;/ref&gt;

ડિપ્રેસનના કારણે રૂધિરાભિસરણને લગતી બીમારીઓમાં 1.5થી 2 ગણો વધારો થાય છે, જે બીજા જાણીતા જોખમના પરિબળોથી સ્વતંત્ર છે અને તે સ્વયં પ્રત્યક્ષ અથવા પરોક્ષ રીતે જોખમના પરિબળો જેમ કે ધુમ્રપાન અને સ્થુળતા સાથે સંકળાયેલ છે. મેજર ડિપ્રેસન ધરાવતા લોકો કાર્ડિયોવેસ્ક્યુલર સમસ્યાઓની સારવારની તબીબી ભલામણો પર ઓછું ધ્યાન આપે તેવી શક્યતા હોય છે તેથી તેના જોખમમાં વધુ વધારો થાય છે. આ ઉપરાંત કાર્ડિયોલોજિસ્ટ ડિપ્રેસનને ન ઓળખી શકે તેવી શક્યતા રહેલી છે જેથી સારવાર દરમિયાન કાર્ડિયોવેસ્ક્યુલર સમસ્યા વધુ જટિલ બની શકે છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Schulman J and Shapiro BA |year=2008 |journal=Psychiatric Times |volume=25 |issue=9 |title=Depression and Cardiovascular Disease: What Is the Correlation? |url=http://www.psychiatrictimes.com/depression/article/10168/1171821 |accessdate=2011-02-15 |archivedate=2020-03-06 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200306051101/http://www.psychiatrictimes.com/depression/article/10168/1171821 }}&lt;/ref&gt;

=== બીમારીની અસરો ===

ડિપ્રેસનને ઘણી વાર બેરોજગારી અને ગરીબી સાથે સાંકળવામાં આવે છે.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Weich S, Lewis G |year=1998|title=Poverty, unemployment, and common mental disorders: Population based cohort study |journal=[[BMJ]]|volume=317 |pages=115–19 |pmid=9657786|url=http://www.bmj.com/cgi/content/full/317/7151/115 (fulltext)|access-date=2008-09-16 |issue=7151 |pmc=28602}}&lt;/ref&gt; મેજર ડિપ્રેસન હાલમાં ઉત્તર અમેરિકા અને અન્ય ઉચ્ચ આવક ધરાવતા દેશોમાં બીમારીના ભારણનું અગ્રણી કારણ છે અને વિશ્વભરમાં ચોથા ક્રમનું સૌથી મોટું કારણ છે. વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થા મુજબ એવી આગાહી કરવામાં આવે છે કે વર્ષ 2030માં એચઆઈવી (HIV) પછી તે વિશ્વભરમાં બીમારીના બોજમાં બીજા ક્રમનું સૌથી મોટું કારણ હશે.&lt;ref name=&quot;pmid17132052&quot;&gt;{{vcite journal |author=Mathers CD, Loncar D |title=Projections of global mortality and burden of disease from 2002 to 2030 |journal=PLoS Med. |volume=3 |issue=11 |pages=e442 |year=2006 |pmid=17132052 |pmc=1664601 |doi=10.1371/journal.pmed.0030442}}&lt;/ref&gt; ફરીથી તેમાં ધકેલાયા બાદ (રિલેપ્સ) સારવાર લેવામાં વિલંબ કે નિષ્ફળતા અને આરોગ્ય નિષ્ણાતો દ્વારા સારવારમાં નિષ્ફળતા આ અસમર્થતા ઘટાડવામાં બે મોટા અવરોધ છે.&lt;ref name=&quot;Andrews08&quot;&gt;{{vcite journal |author=Andrews G |title=In Review: Reducing the Burden of Depression |journal=Canadian Journal of Psychiatry |volume=53 |issue=7 |pages=420–27 |year=2008 |url=http://publications.cpa-apc.org/media.php?mid=642 (fulltext) |pmid=18674396 |access-date=08–11–10 |accessdate=2011-02-15 |archivedate=2016-03-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160303195032/http://publications.cpa-apc.org/media.php?mid=642%20%28fulltext%29 }}&lt;/ref&gt;

== ઇતિહાસ ==
{{Main|History of depression}}

પ્રાચીન ગ્રીક ચિકિત્સક હિપોક્રેટ્સે ખેદોન્માદના લક્ષણોને વિશિષ્ટ માનસિક અને શારિરીક લક્ષણો ધરાવતી બીમારી ગણાવ્યા હતા. તેમણે તમામ “ભય અને વિષાદ”, જો તે લાંબા સમય સુધી ટકે તો બીમારીના લક્ષણ સમાન ગણાવ્યા હતા.&lt;ref&gt;હિપ્પોક્રેટ્સ, ''એફોરિઝમ્સ'' , સેક્શન 6.23&lt;/ref&gt; તે આજની ડિપ્રેસનની વિભાવનાથી સમાન છે, પરંતુ ઘણા વિશાળ અર્થમાં છે. તેમાં દુખ, હતાશા અને વિષાદના લક્ષણોના સમુહ પર અને ઘણી વાર ભય, ગુસ્સો, ભ્રમણા અને મનોગ્રસ્તિને પણ તેમાં સામેલ કરવામાં આવ્યા હતા.&lt;ref name=&quot;Radden2003&quot;&gt;{{vcite journal |author=Radden, J |year=2003 |title=Is this dame melancholy? Equating today's depression and past melancholia |journal=Philosophy, Psychiatry, &amp; Psychology |volume=10 |issue=1 |pages=37–52 |url=http://muse.jhu.edu/journals/philosophy_psychiatry_and_psychology/v010/10.1radden01.html |doi=10.1353/ppp.2003.0081}}&lt;/ref&gt;

ડિપ્રેસન શબ્દ જ લેટિન ક્રિયાપદ ''ડિપ્રિમિયર''  (deprimere) પરથી આવ્યો છે જેનો અર્થ છે “દબાવી દેવું”.&lt;ref&gt;ડિપ્રેસ. (એન.ડી.). ઓનલાઇન એટિમોલોજી શબ્દકોષ. સુધારો જૂન 30, 2008, [http://dictionary.reference.com/browse/depress Dictionary.com]માંથી&lt;/ref&gt; 14મી સદીથી “ડિપ્રેસ કરવા”નો અર્થ થતો હતો જુસ્સો દબાવી દેવો અથવા તેમાં ઘટાડો કરવો. તેનો ઉપયોગ 1665માં અંગ્રેજ લેખક રિચાર્ડ બેકરના ''ક્રોનિકલ'' માં “કોઇ જુસ્સાનું ભારે ડિપ્રેસન” ધરાવતી વ્યક્તિ માટે કરવામાં આવ્યો હતો, અને અંગ્રેજ લેખક સેમ્યુઅલ જ્હોન્સન દ્વારા 1753માં એવાજ અર્થમાં ઉપયોગ થયો હતો.&lt;ref&gt;{{vcite web |author= Wolpert, L |title=Malignant Sadness: The Anatomy of Depression |work=The New York Times |url=http://www.nytimes.com/books/first/w/wolpert-sadness.html|access-date=2008-10-30}}&lt;/ref&gt; આ શબ્દનો ઉપયોગ શરીરવિજ્ઞાન અને અર્થશાસ્ત્રમાં પણ થવા લાગ્યો હતો. ફ્રેન્ચ મનોરોગ ચિકિત્સક લુઇસ ડેલાસિઉવ દ્વારા 1856માં મનોચિકિત્સા સંબંધી લક્ષણોનો પ્રારંભિક ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો હતો અને 1860 સુધીમાં તે ભાવનાત્મક કામગીરીના મનોવૈજ્ઞાનિક અને અલંકારિક નીચલા સ્તર માટે તબીબી શબ્દકોષમાં તે રજૂ થવા લાગ્યું હતું.&lt;ref name=&quot;pmid3074848&quot;&gt;{{vcite journal |author=Berrios GE |title=Melancholia and depression during the 19th&amp;nbsp;century: A conceptual history |journal=British Journal of Psychiatry |volume=153 |pages=298–304 |year=1988  |pmid=3074848 |doi=10.1192/bjp.153.3.298}}&lt;/ref&gt; [[એરિસ્ટોટલ]]ના સમયથી ખેદોન્માદને વિદ્વાન અને બૌદ્ધિક રીતે તેજસ્વી વ્યક્તિ સાથે, ધ્યાન અને સર્જનાત્મકતાના અવરોધ સાથે સાંકળવામાં આવે છે. નવી વિભાવનામાં આ જોડાણને અલગ કરવામાં આવ્યા હતા અને 19મી સદી દરમિયાન તેને સ્ત્રી સાથે વધુ સાંકળવામાં આવ્યું હતું.&lt;ref name=&quot;Radden2003&quot;/&gt;

''મેલાન્કોલિયા''  (ખેદોન્માદ) નિદાનને લગતો એક પ્રભાવકારી શબ્દ રહ્યો છે, છતાં ''ડિપ્રેસન'' ને તબીબી સંધિઓમાં વધુ સ્થાન મળવા લાગ્યું અને સદીના અંત સુધીમાં તે સમાનાર્થી બની ગયું હતું, જર્મન મનોચિકિત્સક એમિલ ક્રેપેલિન તેનો વધુ વ્યાપક શબ્દ તરીકે ઉપયોગ કરવામાં પ્રથમ હતા જેમણે વિવિધ પ્રકારના વિષાદને ''ડિપ્રેસિવ સ્થિતિ''  તરીકે ગણાવી હતી.&lt;ref name=&quot;Davison2006&quot;&gt;{{vcite journal |last=Davison |first=K|year=2006|title=Historical aspects of mood disorders |journal=Psychiatry |volume=5 |issue=4 |pages=115–18 |doi=10.1383/psyt.2006.5.4.115}}&lt;/ref&gt;

સિગ્મન્ડ ફ્રેઇડે 1917માં તેમના અભ્યાસગ્રંથ ''મોર્નિંગ એન્ડ મેલેન્કોલિયા'' માં વિષાદની સ્થિતિને શોક સાથે સાંકળી હતી. તેમણે થિયરી આપી હતી કે સ્થૂળ ચીજ ગુમાવવી જેમ કે મૃત્યુ કે રોમેન્ટિક જોડાણભંગથી મૂલ્યવાન સંબંધ ગુમાવવા વગેરેથી કાલ્પનિક નુકસાન પણ થાય છે; ડિપ્રેસ થયેલી વ્યક્તિએ ઘમંડના ''લિબિડિનલ''  કેથેક્સિસ નામે ઓળખાતી પ્રક્રિયા દ્વારા અર્ધજાગ્રત, અહંપ્રેમ મારફત લાગણીના પદાર્થ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. આવી ખોટથી શોક કરતા પણ વધુ તીવ્ર વિષાદયુક્ત લક્ષણો પેદા થાય છે, જે માત્ર નકારાત્મક રીતે જોવામાં આવતા બહારના વિશ્વમાં નહીં, પરંતુ ગર્વનું પણ ખંડન થાય છે.&lt;ref name=&quot;Carhart-Harris08&quot;/&gt; દર્દીની પોતાના વિશેની ધારણા નબળી પડવા લાગે છે જે પોતાના દોષ, લઘુતા અને મૂલ્યહીનતાની માન્યતામાં રજૂ થાય છે.&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;/&gt; તેમણે પ્રારંભિક જીવનના અનુભવોને પણ અસરકર્તા પરિબળ ગણાવ્યા હતા.&lt;ref name=&quot;Radden2003&quot;/&gt; મેયરે એક સામાજિક અને જૈવિક માળખાનું મિશ્રણ રજુ કર્યું હતું અને વ્યક્તિના જીવનના સંદર્ભમાં ''પ્રતિભાવ''  પર ભાર મૂક્યો હતો અને દલીલ કરી હતી કે ''ડિપ્રેસન''  શબ્દનો ઉપયોગ ''ખેદોન્માદ'' ના બદલે કરવો જોઇએ.&lt;ref name=&quot;Lewis1934&quot;&gt;{{vcite journal |author=Lewis, AJ| year=1934|title=Melancholia: A historical review |journal=Journal of Mental Science |volume=80 |pages=1–42|doi= 10.1192/bjp.80.328.1}}&lt;/ref&gt; ડીએસએમ (DSM) (ડીએસએમ-1 (DSM-I), 1952)ની પ્રથમ આવૃત્તિમાં ''ડિપ્રેસિવ રિએક્શન''  અને DSM-II (1968) ''ડિપ્રેસિવ ન્યુરોસિસ''  સામેલ હતા જેને આંતરિક સંઘર્ષ કે ઓળખી શકાય તેવી ઘટનાના વધારે પડતા પ્રત્યાઘાત તરીકે ગણવામાં આવે છે અને મેજર અસરકર્તા ડિસઓર્ડરમાં મેનિક-ડિપ્રેસિવ મનોવિક્ષિપ્તિના એક ડિપ્રેસિવ પ્રકારનો સમાવેશ થતો હતો.&lt;ref name=&quot;DSMII&quot;&gt;{{vcite book |title=Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-II |author=American Psychiatric Association |publisher=American Psychiatric Publishing, Inc. |location=Washington, DC |year=1968 |chapter=Schizophrenia |url=http://www.psychiatryonline.com/DSMPDF/dsm-ii.pdf |format=PDF |access-date=2008-08-03 |pages=36–37, 40 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070820165422/http://www.psychiatryonline.com/DSMPDF/dsm-ii.pdf |date=2007-08-20 }} {{Cite web |url=http://www.psychiatryonline.com/DSMPDF/dsm-ii.pdf |title=આર્કાઇવ ક .પિ |access-date=2011-02-15 |archive-date=2007-08-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070820165422/http://www.psychiatryonline.com/DSMPDF/dsm-ii.pdf |url-status=dead }}{{Cite web |url=http://www.psychiatryonline.com/DSMPDF/dsm-ii.pdf |title=આર્કાઇવ ક .પિ |access-date=2011-02-15 |archive-date=2007-08-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070820165422/http://www.psychiatryonline.com/DSMPDF/dsm-ii.pdf |url-status=bot: unknown }}&lt;/ref&gt;

20મી સદીની મધ્યમાં સંશોધનકર્તાઓએ એવી થિયરી આપી હતી કે ડિપ્રેસન મગજમાં ચેતાપ્રેષક દ્રવ્યોમાં રાસાયણિક અસંતુલનના કારણે સર્જાય છે. આ થિયરી 1950ના દાયકામાં મોનોએમાઇન ચેતાપ્રેષક દ્રવ્યના સ્તરમાં ફેરફાર કરતા રિસેપ્રાઇન અને આઇસોનિયાઝિડ અને ડિપ્રેસિવ લક્ષણો અસર કરતા નિરીક્ષણ પર આધારિત હતી.&lt;ref&gt;{{vcite journal|author = Schildkraut, JJ|year=1965|title = The catecholamine hypothesis of affective disorders: A review of supporting evidence |journal = American Journal of Psychiatry |volume=122 |issue=5| pages = 509–22|pmid=5319766}}&lt;/ref&gt;

''મેજર ડિપ્રેસિવ ડિસઓર્ડર''  શબ્દ સૌથી પહેલા 1970ના દાયકાના મધ્યમાં યુએસ ક્લિનિસિયન્સે રજૂ કર્યો હતો જે લક્ષણોની પેટર્નના નિદાન આધારિત ધોરણોના દરખાસ્તના ભાગરૂપે હતી (જે 'રિસર્ચ ડાયગ્નોસ્ટિક ક્રાઇટેરિયા' તરીકે ઓળખાતી, અગાઉના ફેઇનર માપદંડ પર આધારિત)&lt;ref&gt;{{vcite web |author=Spitzer RL, Endicott J, Robins E |year=1975 |url=http://www.garfield.library.upenn.edu/classics1989/A1989U309700001.pdf |title=The development of diagnostic criteria in psychiatry |access-date=2008-11-08 |format=PDF |accessdate=2011-02-15 |archivedate=2005-12-14 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20051214203223/http://www.garfield.library.upenn.edu/classics1989/A1989U309700001.pdf }}&lt;/ref&gt; અને 1980માં ડીએસએમ-III (DSM-III) માં સામેલ કરવામાં આવ્યા હતા.&lt;ref name=&quot;Philipp1991&quot;&gt;{{vcite journal |author=Philipp M, Maier W, Delmo CD |title=The concept of major depression. I. Descriptive comparison of six competing operational definitions including ICD-10 and DSM-III-R |journal=European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience |volume=240 |issue=4–5 |pages=258–65 |year=1991 |pmid=1829000 |doi=10.1007/BF02189537 |url=http://www.springerlink.com/content/y2460650rm747035/ |accessdate=2011-02-15 |archivedate=2019-06-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190630214435/http://www.springerlink.com/content/y2460650rm747035/ }}&lt;/ref&gt; સાતત્ય લાવવા માટે આઇસીડી-10 (ICD-10)માં પણ સમાન ક્રાઇટેરિયાનો ઉપયોગ થયો હતો, માત્ર નાના સુધારા કરવામાં આવ્યા હતા, પરંતુ ડીએસએમ (DSM) ડાયગ્નોસ્ટિકના ધોરણથી ''માઇલ્ડ ડિપ્રેસિવ એપિસોડ'' નો સંકેત મળે છે જેનાથી મધ્યમ અને તીવ્ર પ્રકરણ માટે ઉચ્ચ પ્રવેશદ્વાર કેટેગરી મળે છે.&lt;ref name=&quot;Philipp1991&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |author=Gruenberg, A.M., Goldstein, R.D., Pincus, H.A. |year=2005 |url=http://media.wiley.com/product_data/excerpt/50/35273078/3527307850.pdf |title=Classification of Depression: Research and Diagnostic Criteria: DSM-IV and ICD-10 |publisher=wiley.com |access-date=October 30, 2008}}&lt;/ref&gt; મેલાન્કોલિક સબટાઇપમાં ''ખેદોન્માદ'' નો પ્રાચિન વિચાર હજુ અસ્તિત્વ ધરાવે છે.

કેટલાક વિરોધાભાસી તારણ અને મત હોવા છતાં ડિપ્રેસનની નવી વ્યાખ્યાઓ વિસ્તૃત રીતે સ્વીકારવામાં આવી છે. ખેદોન્માદના નિદાન પર જવા માટે કેટલીક ચાલુ પ્રયોગમુલક આધારિત દલીલો છે.&lt;ref name=&quot;ActaPsychiatrica06&quot;&gt;{{vcite journal |title=Melancholia: Beyond DSM, beyond neurotransmitters. Proceedings of a conference, May 2006, Copenhagen, Denmark |journal=Acta Psychiatrica Scandinavica Suppl |volume=115 |issue=433 |pages=4–183 |year=2007 |pmid=17280564 |doi=10.1111/j.1600-0447.2007.00956.x |author=Bolwig, Tom G. |last2=Shorter |first2=Edward}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Fink M, Bolwig TG, Parker G, Shorter E |year=2007|title=Melancholia: Restoration in psychiatric classification recommended |journal=Acta Psychiatrica Scandinavica |volume=115 |issue=2 |pages=89–92 |doi=10.1111/j.1600-0447.2006.00943.x |pmid=17244171}}&lt;/ref&gt; 1950ના દાયકાથી નિદાનના કવરેજના વિસ્તરણ અંગે કેટલી ટીકા થઇ છે જે એન્ટી ડિપ્રેસન્ટ્સ અને જૈવવૈજ્ઞાનિક મોડલના વિકાસ અને પ્રમોશન સંબંધિત છે.&lt;ref&gt;{{vcite book |title=The Antidepressant Era |last=Healy |first=David |authorlink=David Healy (psychiatrist)|year=1999 |publisher=Harvard University Press |location=Cambridge, MA |isbn=0-674-03958-0 |pages=42}}&lt;/ref&gt;

== સામાજિકસાંસ્કૃતિક પાસા ==
[[ચિત્ર:Abraham Lincoln head on shoulders photo portrait.jpg|upright|thumb|250px|ભૂતપૂર્વ અમેરિકન પ્રમુખ અબ્રાહમ લિંકન &quot;મેલાનકોલી&quot;થી પીડાતા હતા. મેલાનકોલી એવી સ્થિતિ છે જેનો હાલ ક્લિનિકલ ડિપ્રેસન તરીકે ઉલ્લેખ થાય છે.&lt;ref&gt;વોલ્ફ, જોશુઆ &quot;લિંકન્સ ગ્રેટ ડિપ્રેસન&quot;, ધ એટલાન્ટિક, ઓક્ટોબર 2005, સુધારો ઓક્ટોબર 10, 2009&lt;/ref&gt;]]
{{See also|List of people with depression}}

ડિપ્રેસન અંગે સંસ્કૃતિમાં અને વિવિધ સંસ્કૃતિ વચ્ચે લોકોની કલ્પનામાં ઘણી વિવિધતા છે. એક ટીપ્પણીકારના નિરીક્ષણ પ્રમાણે &quot;વૈજ્ઞાનિક સ્પષ્ટતાની ગેરહાજરી&quot;ના કારણે ડિપ્રેસન અંગેની ચર્ચા ભાષાના પ્રશ્ન પર પહોંચે છે.  &quot;આપણે તેને શું કહી શકીએ &quot;બીમારી&quot;, &quot;ડિસઓર્ડર&quot;, &quot;માનસિક સ્થિતિ&quot;ની અસર આપણે તેને કઇ રીતે જોઇએ છીએ, નિદાન કરીએ છીએ અને સારવાર કરીએ છીએ તેના પર પડે છે.&quot;&lt;ref&gt;{{vcite web |url=http://www.slate.com/id/2129377|title=The Depression Wars: Would Honest Abe Have Written the Gettysburg Address on Prozac? |author=Maloney F|date= November 3, 2005|work= Slate magazine |publisher= Washington Post|access-date=2008-10-03}}&lt;/ref&gt; ગંભીર ડિપ્રેસનને અંગત વ્યવસાયિક સારવાર આપવી પડે તેવી બીમારી ગણવા માટે કે બીજા કશાકના સૂચક ગણવા અંગે, જેમ કે સામાજિક કે નૈતિક સમસ્યા ધ્યાને લેવા વિશે, જૈવિક અસંતુલનના પરિણામ અંગે, અથવા ડિસ્ટ્રેસને સમજવા માટે વ્યક્તિગત મતભેદોના પરાવર્તન જેનાથી શક્તિવિહીનતા અને ભાવુક સંઘર્ષ અંગે અલગ અલગ સંસ્કૃતિઓમાં વિવિધતા જોવા મળે છે &lt;ref name=&quot;Karasz05&quot;&gt;{{vcite journal |author=Karasz A |title=Cultural differences in conceptual models of depression |journal=Social Science in Medicine |volume=60 |issue=7 |pages=1625–35 |year=2005  |pmid=15652693 |doi=10.1016/j.socscimed.2004.08.011}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{vcite journal|author=Tilbury, F|year=2004|title=There are orphans in Africa still looking for my hands': African women refugees and the sources of emotional distress|journal=Health Sociology Review|volume=13|issue=1|pages=54–64|url=http://www.atypon-link.com/EMP/doi/abs/10.5555/hesr.2004.13.1.54|access-date=2008-10-03}}&lt;/ref&gt;

કેટલાક દેશો, જેમ કે [[ચીન]]માં આ નિદાન ઓછું સામાન્ય છે. એવી દલીલ કરવામાં આવે છે કે ચીન પરંપરાગત રીતે ભાવુક ડિપ્રેસન (જોકે 1980ના દાયકાની શરૂઆતથી ચીન દ્વારા ડિપ્રેસનના ઇનકારમાં મોટા પ્રમાણમાં સુધારો થયો છે)ને નકારે છે અથવા તેની અભિવ્યક્તિ કરતું નથી.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=[[Gordon Parker|Parker, G]] |year=2001|title=Depression in the planet's largest ethnic group: The Chinese |journal=American Journal of Psychiatry |volume=158 |issue=6 |pages=857–64 |pmid=11384889 |last2=Gladstone |first2=G |last3=Chee |first3=KT}}&lt;/ref&gt; વૈકલ્પિક રીતે એવું પણ હોઇ શકે કે પશ્ચિમી સંસ્કૃતિ માનવ ચિંતાની અભિવ્યક્તિને નવો આકાર આપે અને ઉપર ચઢાવીને તેને ડિસઓર્ડરનો દરજ્જો આપે.  ઓસ્ટ્રેલિયન પ્રોફેસર ગોર્ડન પાર્કર અને અન્ય લોકોની દલીલ છે કે ડિપ્રેસન અંગે પશ્ચિમી વિચાર વેદના અથવા દુઃખને “તબીબી” સ્વરૂપ આપે છે.&lt;ref name=&quot;Parker07&quot;&gt;{{vcite journal |author=[[Gordon Parker|Parker, G]] |year=2007 |title=Is depression overdiagnosed? Yes |journal=[[BMJ]] |volume=335|issue=7615 |pages=328|pmid=17703040|url=http://www.bmj.com/cgi/content/full/335/7615/328 |doi=10.1136/bmj.39268.475799.AD |pmc=1949440}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Pilgrim D, Bentall R |year=1999 |title=The medicalisation of misery: A critical realist analysis of the concept of depression |journal=Journal of Mental Health |volume=8 |issue=3 |pages=261–74 |url=http://www.ingentaconnect.com/content/apl/cjmh/1999/00000008/00000003/art00007 |doi=10.1080/09638239917580 |accessdate=2011-02-15 |archivedate=2011-05-11 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110511143544/http://www.ingentaconnect.com/content/apl/cjmh/1999/00000008/00000003/art00007 }}&lt;/ref&gt; તેવી જ રીતે હંગેરીયન-અમેરિકન મનોરોગ ચિકિત્સક થોમસ ઝાઝ અને અન્યની દલીલ છે કે ડિપ્રેસન એક અલંકારયુક્ત બીમારી છે જને અયોગ્ય રીતે વાસ્તવિક બીમારી ગણાવવામાં આવી છે.&lt;ref&gt;{{vcite web |author=Steibel W (Producer) |year=1998 |url=http://www.szasz.com/isdepressionadiseasetranscript.html |title=Is depression a disease? |work=Debatesdebates |access-date=2008-11-16}}&lt;/ref&gt; એવી પણ ચિંતા છે કે ડીએસએમ (DSM) તથા તેને લાગુ પાડતી વર્ણનાત્મક સાયકિયાટ્રી ડિપ્રેસન જેવા અમૂર્ત ઘટનાને લાગુ કરવા પ્રયાસ કરે છે જે વાસ્તવમાં સામાજિક રચના હોઇ શકે છે.&lt;ref name=&quot;Blazer&quot;&gt;{{vcite book |author=Blazer DG |title=The age of melancholy: &quot;Major depression&quot; and its social origins |publisher= Routledge|location=New York, NY, USA |year=2005 |isbn=978-0415951883}}&lt;/ref&gt; અમેરિકન આર્કેટિપલ મનોવિજ્ઞાનિક જેમ્સ હિલમેન લખે છે કે ડિપ્રેસન &quot;આશરો, મર્યાદા, કેન્દ્ર, ગુરુત્વ, વજન અને વિવેકશીલ અસમર્થતા&quot; લાવે ત્યાં સુધી આત્મા માટે તંદુરસ્ત હોઇ શકે છે.&lt;ref name=&quot;Hillman&quot;&gt;{{vcite book |author=Hillman J (T Moore, Ed.) |title=A blue fire: Selected writings by James Hillman |publisher= Harper &amp; Row|location=New York, NY, USA |year=1989 |pages=152–53 |isbn=0060161329}}&lt;/ref&gt; હિલમેનની દલીલ છે કે ડિપ્રેસનને દૂર કરવાના થેરેપ્યુટિક પ્રયાસો ખ્રિસ્તી ધર્મની પુનઃજીવનની થીમનો પડઘો પાડે છે. પરંતુ આત્માસભર જીવનને દુષ્ટ ગણાવવાની કમનસીબ અસર થાય છે.


ઐતિહાસિક હસ્તિઓ આ પરિસ્થિતિ સાથે સંકળાયેલ સામાજિક કલંકના કારણે અથવા નિદાન કે સારવાર અંગે અજ્ઞાનના કારણે ઘણી વાર ડિપ્રેસનની ચર્ચા કરતા નથી અથવા સારવાર મેળવતા નથી. આમ છતાં પત્રો, જર્નલ્સ, કળાકૃતિઓ, લખાણના વિશ્લેષણ અથવા અર્થઘટન કે અમુક ઐતિહાસિક વ્યક્તિઓના પરિવારજનો કે મિત્રોના નિવેદનો પરથી એવું તારણ નીકળે છે કે તે પૈકીના કેટલાક અમુક પ્રકારના ડિપ્રેસનનો ભોગ બનેલા હતા. જેમને ડિપ્રેસન હતું તેવી શક્યતા હતી તેવા લોકોમાં અંગ્રેજી લેખક મેરી શેલી,&lt;ref&gt;{{vcite book |last=Seymour|first=Miranda |title= Mary Shelley|publisher=Grove Press|year=2002 |pages=560–61 |isbn=0802139485}}&lt;/ref&gt; અમેરિકન-બ્રિટીશ લેખક હેનરી જેમ્સ&lt;ref&gt;{{vcite web|url=http://www.pbs.org/wgbh/masterpiece/americancollection/american/genius/henry_bio.html|title=Biography of Henry James|publisher=[[Public Broadcasting Service|pbs.org]]|access-date=2008-08-19|accessdate=2011-02-15|archivedate=2016-09-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160926081921/http://www.pbs.org/wgbh/masterpiece/americancollection/american/genius/henry_bio.html}}&lt;/ref&gt; અને અમેરિકન રાષ્ટ્રપ્રમુખ અબ્રાહમ લિંકનનો સમાવેશ થાય છે.&lt;ref&gt;{{vcite book
|author=Burlingame, Michael
|title=The Inner World of Abraham Lincoln
|publisher=University of Illinois Press
|location=Urbana
|year=1997
|isbn=0-252-06667-7
}}&lt;/ref&gt; ડિપ્રેસનની શક્યતા ધરાવતા હોય તેવા કેટલાક જાણીતા સમકાલીન લોકોમાં કેનેડિયન ગીતકાર લિયોનાર્ડ કોહેન&lt;ref&gt;{{vcite web |author=Pita E
|url=http://www.webheights.net/10newsongs/press/elmunmag.htm
|title=An Intimate Conversation with...Leonard Cohen
|date=2001-09-26
|access-date=2008-10-03
}}&lt;/ref&gt; અને અમેરિકન નાટ્યલેખક અને નવલકથાકાર ટેનેસી વિલિયમ્સનો સમાવેશ થાય છે.&lt;ref name=&quot;Jeste04&quot;&gt;{{vcite journal |author=Jeste ND, Palmer BW, Jeste DV |title=Tennessee Williams |journal=American Journal of Geriatric Psychiatry |volume=12 |issue=4 |pages=370–75 |year=2004 |pmid=15249274 |doi=10.1176/appi.ajgp.12.4.370}}&lt;/ref&gt; કેટલાક અગ્રણી મનોવિજ્ઞાનિકો જેમ કે અમેરિકન્સ વિલિયમ જેમ્સ&lt;ref name=&quot;James&quot;&gt;{{vcite book |author=James H (Ed.) |title=Letters of William James (Vols. 1 and 2) |publisher=Kessinger Publishing Co|location=Montana USA |pages=147–48|isbn=978-0766175662 |year=1920}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;HistoryJames&quot;&gt;{{Harvnb |Hergenhahn|2005| p=311}}&lt;/ref&gt; અને જ્હોન બી. વોટ્સન&lt;ref name=&quot;Cohen&quot;&gt;{{vcite book |author=Cohen D |title=J. B. Watson: The Founder of Behaviourism |publisher=Routledge &amp; Kegan Paul |location=London, UK |year=1979 |pages=7 |isbn=0710000545}}&lt;/ref&gt; પણ પોતાના ડિપ્રેસનનો સામનો કરી રહ્યા હતા.

એ બાબત પર સતત ચર્ચા ચાલી રહી છે કે મનોસ્થિતિ ડિસઓર્ડર્સ અને મૂડ ડિસઓર્ડર્સનો સંબંધ સર્જનાત્મકતા સાથે છે કે નહીં, આ ચર્ચા એરિસ્ટોટલના યુગથી ચાલે છે.&lt;ref name=&quot;pmid18689294&quot;&gt;{{vcite journal |author=Andreasen NC |title=The relationship between creativity and mood disorders |journal=Dialogues in clinical neuroscience |volume=10 |issue=2 |pages=251–5 |year=2008 |pmid=18689294}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Simonton, DK |year=2005 |title=Are genius and madness related? Contemporary answers to an ancient question |journal=Psychiatric Times |volume=22 |issue=7 |url=http://www.psychiatrictimes.com/display/article/10168/52456?pageNumber=1 |accessdate=2011-02-15 |archivedate=2009-01-14 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090114065333/http://www.psychiatrictimes.com/display/article/10168/52456?pageNumber=1 }}&lt;/ref&gt; બ્રિટિશ સાહિત્ય ડિપ્રેસન પર પરાવર્તનના ઘણા ઉદાહરણ આપે છે.&lt;ref name=&quot;Heffernan&quot;&gt;{{vcite book |author=Heffernan CF |title=The melancholy muse: Chaucer, Shakespeare and early medicine |publisher=Duquesne University Press |location=Pittsburgh, PA, USA |year=1996 |isbn=0820702625}}&lt;/ref&gt; અંગ્રેજી ફિલોસોફર જ્હોન સ્ટુઅર્ટ મિલને આવા સાત મહિના લાંબા સમયનો અનુભવ થયો હતો જેને તેમણે ચેતાતંત્રની નબળી સ્થિતિ ગણાવી હતી જ્યારે વ્યક્તિ “આનંદ અથવા આનંદદાયક ઉત્તેજના”નો અનુભવ કરી શકતી નથી. એક એવો મૂડ જેમાં એક ક્ષણમાં માણસ આનંદમાં હોય છે અને તરત દુખી અને ઉદાસીન બની જાય છે. તેમણે અંગ્રેજ કવિ સેમ્યુઅલ ટેલર કોલેરિજના “ડિજેક્શન” અંગેના અવતરણને આ કેસના સચોટ વર્ણન સમાન ગણાવ્યું હતું. “વેદના, ખાલીપણુ, અંધકાર અને ગમગીની સાથેનું દુઃખ, / અર્ધસુપ્ત, ગુંગળાયેલ, ઉત્સાહ વગરનું દુઃખ / જેને કોઇ કુદરતી રીતે બહાર જવાનો માર્ગ કે રાહત મળતી નથી / શબ્દોમાં નિસાસો અથવા આંસુ.”&lt;ref name=&quot;Mill&quot;&gt;{{vcite book |url=http://www.gutenberg.org/files/10378/10378-8.txt |title=Autobiography |author=[[John Stuart Mill|Mill JS]] |format=txt |publisher=Project Gutenberg EBook |pages=1826–32|chapter= A crisis in my mental history: One stage onward |access-date=2008-08-09 |isbn=1421242001|year=2003}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Sterba R |title=The 'Mental Crisis' of John Stuart Mill|journal=Psychoanalytic Quarterly|volume=16 |issue=2 |pages=271–72 |year=1947|url=http://www.pep-web.org/document.php?id=PAQ.016.0271C |access-date=2008-11-05}}&lt;/ref&gt; અંગ્રેજ લેખક સેમ્યુઅલ જ્હોન્સને 1780ના દાયકામાં “ધ બ્લેક ડોગ” શબ્દનો ઉપયોગ કરીને પોતાનું ડિપ્રેસન વર્ણવ્યું હતું&lt;ref name=&quot;McKinlay05&quot;&gt;{{vcite web |url=http://www.blackdoginstitute.org.au/docs/McKinlay.pdf |title=Churchill’s Black Dog?: The History of the ‘Black Dog’ as a Metaphor for Depression |year=2005 |access-date=2008-08-18 |work=Black Dog Institute website |publisher=Black Dog Institute |format=PDF |accessdate=2011-02-15 |archivedate=2008-09-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080910170230/http://www.blackdoginstitute.org.au/docs/McKinlay.pdf }}&lt;/ref&gt; અને ત્યાર બાદ તેને ભોગવી રહેલા ભૂતપૂર્વ બ્રિટીશ વડાપ્રધાન સર વિન્સ્ટન ચર્ચિલ દ્વારા તેને લોકપ્રિય બનાવવામાં આવ્યું હતું.&lt;ref name=&quot;McKinlay05&quot;/&gt;

મેજર ડિપ્રેસન માટે સામાજિક કલંક વિશાળ પાયે ફેલાયેલ છે અને માનસિક આરોગ્ય સેવાના સંપર્કથી તેમાં બહુ મામુલી ઘટાડો થયો છે. સારવાર અંગે જનમત આરોગ્યના વ્યાવસાયિકો કરતા ઘણો અલગ છે અને ફાર્માકોલોજિકલ સારવાર કરતા વૈકલ્પિક સારવારને વધુ ઉપયોગી ગણવામાં આવે છે.ફાર્માકોલોજિકલ સારવાર અંગે ઘણો નબળો મત પ્રવર્તે છે.&lt;ref&gt;{{vcite book |title=Unmet Need in Psychiatry:Problems, Resources, Responses |editor=Andrews G, Henderson S ''(eds)''|year=2000 |publisher=Cambridge University Press |pages=409|chapter= Public knowledge of and attitudes to mental disorders: a limiting factor in the optimal use of treatment services|author=Jorm AF, Angermeyer M, Katschnig H|isbn=0-521-66229-X}}&lt;/ref&gt; યુકે (UK)માં રોયલ કોલેજ ઓફ સાયકિયાટ્રીસ્ટ્સ અને રોયલ કોલેજ ઓફ જનરલ પ્રેક્ટિશનર્સે 1992થી 1996 દરમિયાન લોકોને મેજર ડિપ્રેસન અંગે શિક્ષિત કરવા અને કલંકની લાગણી દૂર કરવા માટે સંયુક્ત પાંચ વર્ષનું ડિફીટ ડિપ્રેસન અભિયાન ચલાવ્યું હતું.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Paykel ES, Tylee A, Wright A, Priest RG, Rix S, Hart D |year=1997 |title=The Defeat Depression Campaign: psychiatry in the public arena|journal=American Journal of Psychiatry |volume=154|pages=59–65 |pmid=9167546 |issue=6 Suppl}}&lt;/ref&gt; ત્યાર બાદ કરવામાં આવેલા મોરી (MORI) અભ્યાસમાં જાણવા મળ્યું હતું કે ડિપ્રેસન અને તેની સારવાર અંગે લોકોમાં બહુ મામુલી હકારાત્મક ફેરફાર આવ્યો હતો.&lt;ref&gt;{{vcite journal |author=Paykel ES, Hart D, Priest RG |year=1998 |title=Changes in public attitudes to depression during the Defeat Depression Campaign |journal=British Journal of Psychiatry |volume=173|pages=519–22 |pmid=9926082 |doi=10.1192/bjp.173.6.519}}&lt;/ref&gt;

== નોંધ ==
=== સંદર્ભો ===
{{Reflist|colwidth=30em}}

=== પસંદગીના કાર્ય ===
* {{vcite book |title=Diagnostic and statistical manual of mental disorders, Fourth Edition, Text Revision: DSM-IV-TR |author=American Psychiatric Association |publisher=American Psychiatric Publishing, Inc. |location=Washington, DC |year=2000a|isbn=0890420254|ref= CITEREFAmerican_Psychiatric_Association2000a |author=American Psychiatric Association}}
* {{vcite book|author=Barlow DH |coauthors=Durand VM |title=Abnormal psychology: An integrative approach (5th ed.) |publisher=Thomson Wadsworth |location=Belmont, CA, USA |year=2005 |isbn=0534633560|ref= CITEREFBarlow2005}}
* {{vcite book |author=Beck AT, Rush J, Shaw BF, Emery G|title=Cognitive Therapy of depression |publisher=Guilford Press |location=New York, NY, USA |year=1987|origyear=1979 |isbn=0898629195|ref= CITEREFBeck1987}}
* {{Cite book|author=Simon, Karen Michele; Freeman, Arthur M.; Epstein, Norman |title=Depression in the family |publisher=Haworth Press |location=New York |year=1986 |isbn=0-86656-624-4 |ref=CITEREFFreemanEpsteinSimon1987}}
* {{vcite book |author=Hergenhahn BR|title=An Introduction to the History of Psychology |edition=5th |publisher=Thomson Wadsworth |location=Belmont, CA, USA |year=2005|isbn=0534554016|ref= CITEREFHergenhahn2005}}
* {{vcite book |author=May R |title=The discovery of being: Writings in existential psychology |publisher= W. W. Norton &amp; Company |location=New York, NY, USA |year=1994|isbn=0393312402|ref= CITEREFMay1994}}
* {{vcite book |author=Hadzi-Pavlovic, Dusan; Parker, Gordon |title=Melancholia: a disorder of movement and mood: a phenomenological and neurobiological review |publisher=Cambridge University Press |location=Cambridge, UK |year=1996 |isbn=0-521-47275-X|ref= CITEREFParker1996}}
* {{vcite book |title=[[British National Formulary]] (BNF 56) |author=Royal Pharmaceutical Society of Great Britain |year=2008 |publisher=BMJ Group and RPS Publishing |location=UK |isbn=9780853697787 |url=http://www.bnf.org/bnf/ |ref=CITEREFRoyal_Pharmaceutical_Society_of_Great_Britain2008 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150513222626/http://www.bnf.org/bnf/ |date=2015-05-13 }}
* {{vcite book|author=Sadock, Virginia A.; Sadock, Benjamin J.; Kaplan, Harold I. |title=Kaplan &amp; Sadock's synopsis of psychiatry: behavioral sciences/clinical psychiatry |publisher=Lippincott Williams &amp; Wilkins |location=Philadelphia |year=2003 |isbn= 0781731836| ref= CITEREFSadock2002}}

== બાહ્ય લિંક્સ ==
* [http://www.bbc.co.uk/headroom/mental_health/depression.shtml બીબીસી (BBC) હેડરૂમ:] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101122040955/http://www.bbc.co.uk/headroom/mental_health/depression.shtml |date=2010-11-22 }} અન્ડરસ્ટેન્ડિંગ ડિપ્રેસન
* [http://behavenet.com/capsules/disorders/mjrdepd.htm ડીએસએમ-4 (DSM-IV) ડાયગ્નોસ્ટિક ક્રાઇટેરિયા ફોર મેજર ડિપ્રેસિવ ડિસઓર્ડર] – ડીએસએમ-4-ટીઆર (DSM-IV-TR) behavenet.comમાંથી લખાણ
* {{dmoz|Health/Mental_Health/Disorders/Mood/Depression|Depression}}
* [http://www.evidence.nhs.uk/search.aspx?t=Depression એનએચએસ (NHS) એવિડન્સ– ડિપ્રેસન માટે સર્ચ પરિણામ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101122154651/http://www.evidence.nhs.uk/search.aspx?t=Depression |date=2010-11-22 }}
* [http://www.depressionalliance.org ડિપ્રેસન એલાયન્સ] – ડિપ્રેસન એલાયન્સએ ક્લિનિકલ ડિપ્રેસન અને અસ્વસ્થતાથી પીડાતા લોકો માટે કામ કરતી યુકે (UK)ની એક સેવાભાવી સંસ્થા છે.

{{Mental and behavioural disorders|selected = mood}}
{{Bipolar disorder}}


{{DEFAULTSORT:Major Depressive Disorder}}
[[શ્રેણી:ઇનકન્સ્ટિટન્ટ સાઇટેશન સાથેના લેખો]]
[[શ્રેણી:મનોસ્થિતિ ડિસઓર્ડર]]
[[શ્રેણી:અસાધારણ મનોવિજ્ઞાન]]
[[શ્રેણી:દવાઓનો ઇતિહાસ]]
[[શ્રેણી:બાઇપોલર સ્પેક્ટ્રમ]]</text>
      <sha1>6e2q02yzn7lse2vxuy8uw0hex7annjk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ઍલન ટ્યુરિંગ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>31006</id>
    <revision>
      <id>887068</id>
      <parentid>887044</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T18:29:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>63183</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>887068</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="344074" sha1="glf6ut0i3ohtkollqzjcv7d63iemjp4" xml:space="preserve">{{cleanup}}
{{Infobox scientist
| name              = ઍલન ટ્યુરિંગ
| image             =Alan Turing az 1930-as években.jpg| image_width       =
| caption           =
| birth_date        = {{Birth date|1912|6|23|df=yes}}
| birth_place       = [[Maida Vale]], London, England, United Kingdom
| death_date        = {{Death date and age|1954|6|7|1912|6|23|df=yes}}
| death_place       = [[Wilmslow]], [[Cheshire]], England, United Kingdom
| nationality       = British
| field             = [[Mathematician]], [[logician]], [[cryptanalyst]],  [[computer scientist]]
| work_institutions = [[University of Cambridge]]&lt;br /&gt;[[Government Code and Cypher School]]&lt;br /&gt;[[National Physical Laboratory, UK|National Physical Laboratory]]&lt;br /&gt;[[University of Manchester]]  
| alma_mater        = [[King's College, Cambridge]]&lt;br /&gt;[[Princeton University]]
| doctoral_advisor  = [[Alonzo Church]]
| doctoral_students = [[Robin Gandy]]
| known_for         = [[Halting problem]]&lt;br /&gt;[[Turing machine]]&lt;br /&gt;[[Cryptanalysis of the Enigma]]&lt;br /&gt;[[Automatic Computing Engine]]&lt;br /&gt;[[Turing Award]]&lt;br /&gt;[[Turing Test]]&lt;br /&gt;[[Turing pattern]]s
| prizes            = [[Officer of the Order of the British Empire]]&lt;br /&gt;[[Fellow of the Royal Society]]
}}
'''ઍલન મેથીસન ટ્યુરિંગ''', ઓબીઈ, એફઆરએસ; 23 જૂન 1912 – 7 જૂન 1954), અંગ્રેજી ગણિતશાસ્ત્રી, તર્કશાસ્ત્રી,સંકેતલિપિના વિશ્લેષક અને કમ્પ્યૂટર વૈજ્ઞાનિક હતા. તેમણે ટ્યુરિંગ મશિન સાથે ગાણિતિક નિયમો અને ગણતરીની વિભાવનાનું નિર્દિષ્ટીકરણ પૂરું પાડીને કમ્પ્યૂટર વિજ્ઞાનના વિકાસમાં અત્યંત પ્રભાવશાળી યોગદાન આપ્યું હતું, જેણે આધુનિક [[કમ્પ્યૂટર]]ના સર્જનમાં મહત્તવપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી હતી.&lt;ref name=&quot;AFP&quot;/&gt; [[બીજું વિશ્વ યુદ્ધ|બીજા વિશ્વ યુદ્ધ]] દરમિયાન, ટ્યુરિંગે ગવર્મેન્ટ કોડ અને  સાયફર સ્કૂલ બ્લેત્ચલેય પાર્ક, બ્રિટનના કોડબ્રેકીંગ સેન્ટર માટે કામ કર્યું. થોડા સમય માટે તેઓ હટ 8 વિભાગના મુખ્યાધિકારી હતા, આ વિભાગ જર્મન નૌકા સૈન્યને સંબંધિત સંકેતલિપિના વિશ્લેષણમાટે જવાબદાર હતું. તેમણે જર્મનસંકેતલિપિને તોડતી પદ્ધતિઓમાંની એક યોજના નક્કી કરી રાખી હતી, જેમાં બોમ્બે પદ્ધતિ, ઈલેક્ટ્રોમીકેનીકલમશીન ઈનીગ્મા મશીન માટે ગોઠવણી શોધી શકે છે, તેનો સમાવેશ થાય છે. યુદ્ધ પછી તેમણે નેશનલ ફિઝીકલ લેબોરેટરી ખાતે કામ કર્યું, જ્યાં એસીઈ(ACE), એક સંગ્રહ કરી શકાય એવા કમ્પ્યૂટર પ્રોગ્રામની સૌ પ્રથમ ડિઝાઈન તૈયાર કરી. તેમના જીવનના અંત ભાગમાં ટ્યુરિંગને ગાણિતિક જીવવિજ્ઞાનમાં રસ પડ્યો.  તેમણે આકાર વિકાસ(મૉર્ફોજિનેસિસ)નું રસાયણશાસ્ત્ર આધારિત પેપર લખ્યું,&lt;ref&gt;{{Cite journal| last= Turing | first= A. M. | title = The Chemical Basis of Morphogenesis | journal = Philosophical Transactions of The Royal Society of London, series B | volume = 237 | pages = 37–72 | year = 1952 }}&lt;/ref&gt; અને તેમણે ઓસીલેટીંગકેમિકલ રીએક્શન જેમ કે બીલોઅસોય- ઝાબોટીન્સ્કાય રીએક્શનનું અનુમાન કર્યું, જેનું 1960ના દાયકાઓમાં સૌ પ્રથમ વખત અવલોકિત બન્યું. 

ટ્યુરિંગની સજાતીયતા 1952માં ફોજદારી ફરિયાદમાં પરિણમી- તે સમયે યુનાઈટેડ કિંગડ્મમાં સજાતીય વર્તણૂક ગેરકાયદેસર હતી- અને તેમણે જેલના વિકલ્પ તરીકે સ્ત્રી હોર્મોન(રાસાયણિક ખસીકરણ)ની સાથે સારવાર સ્વીકારી હતી. તેઓ 1954માં તેમના 42મા જન્મદિવસનાં કેટલાંક અઠવાડિયા પહેલાં, સાઈનાઈડ ઝેરથી મૃત્યુ પામ્યા.  કાયદેસરની તપાસમાં તે આત્મહત્યા હોવાનું શોધાયું હતું, તેમની માતા અને કેટલાક અન્ય લોકો તેમના મોતને એક અકસ્માત હોવાનું માની રહ્યાં હતાં.   10 સપ્ટેમ્બર 2009ના રોજ, ઈન્ટરનેટ ઝુંબેશને અનુસરતાં, યુદ્ધ પછી ટ્યુરિંગની સાથે જે રીતનો વ્યવહાર થયો હતો, તે માટે બ્રિટિશ સરકાર વતી બ્રિટિશ વડાપ્રધાન ગોર્ડોન બ્રાઉને સત્તાવાર જાહેર માફી માંગી હતી. .&lt;ref name=&quot;PM-apology&quot;&gt;{{Cite news | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/technology/8249792.stm | title = PM apology after Turing petition | date = 11 September 2009 | work = BBC News}}&lt;/ref&gt;

== બાળપણ અને યુવાની ==
ઍલન ટ્યુરિંગનું ગર્ભધાન [[છત્રપુર]],[[ઓરિસ્સા]], ભારતમાં થયું હતું.&lt;ref name=&quot;Hodges1983P5&quot;&gt;{{Harvnb|Hodges|1983|p=5}}&lt;/ref&gt; તેમના પિતા, જુલિયસ મેથીસન ટ્યુરિંગભારતીય નાગરિક સેવાના સભ્ય હતા. જુલિયસ અને તેની પત્ની સારા (પૂર્વાશ્રમમાં સ્ટોનેય; 1881–1976, એડવર્ડ વોલ્લર સ્ટોનેય, મદ્રાસ રેલ્વેના મુખ્ય એન્જિનીયરની પુત્રી હતાં) ઇચ્છતાં હતાં કે ઍલનનો ઉછેર ઈંગ્લેન્ડમાં થાય, તેથી તેઓ મૈડા વેલે&lt;ref name=&quot;englishheritaget&quot;&gt;{{Cite web | url = http://www.english-heritage.org.uk/server/show/nav.001002006005/chooseLetter/T | title = London Blue Plaques | access-date = 10 February 2007 | work = English Heritage}}&lt;/ref&gt;, લંડનમાં પાછાં આવ્યાં, જ્યાં ઍલન ટ્યુરિંગનો જન્મ 23 જૂન 1912ના રોજ થયો, જે પાછળથી કોલોન્નાડે હોટલપર બિલ્ડીંગની બહારની બાજુ&lt;ref&gt;{{openplaque|381}}&lt;/ref&gt;એ એક વાદળી તકતી દ્વારા નોંધાયેલું હતું.&lt;ref name=&quot;Hodges1983P5&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;turingorguk&quot;&gt;{{Cite web| url=http://www.turing.org.uk/turing/scrapbook/memorial.html | title=The Alan Turing Internet Scrapbook | access-date=26 September 2006}}&lt;/ref&gt; તેમને જ્હોન નામનો મોટો ભાઈ હતો. તેમના પિતાનું નાગરિક સેવા કમિશન હજી પણ સક્રિય હતું અને ટ્યુરિંગના બાળપણનાં વર્ષો દરમિયાન તેમનાં માતા-પિતા તેમના બે પુત્રોને નિવૃત્ત આર્મી દંપતી પાસે મૂકી, હેસ્ટીંગ્સ, ઈંગ્લેન્ડ&lt;ref&gt;{{Harvnb|Hodges|1983|p=6}}&lt;/ref&gt; અને ભારત વચ્ચે આવ-જા કરતાં હતાં.  જીવનમાં ખૂબ જ જલદી, ટ્યુરિંગે પાછળથી વધુ પ્રમુખતાઓ દર્શાવી હતી જે પ્રતિભાસંપન્ન હોવાની નિશાની દર્શાવતી હતી.&lt;ref name=&quot;toolbox&quot;&gt;{{Cite web |title=Alan Turing&amp;nbsp;– Towards a Digital Mind: Part 1 |first=G. James |last=Jones |date=11 December 2001 |url=http://www.systemtoolbox.com/article.php?history_id=3 |access-date=27 July 2007 |work=System Toolbox |archive-date=3 ઑગસ્ટ 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070803163318/http://www.systemtoolbox.com/article.php?history_id=3 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

છ વર્ષની ઉંમરે તેમના વાલીએ સેન્ટ મિશેલ, દિવસની સ્કૂલમાં તેમનું નામ નોંધાવ્યું હતું.  તેમની પ્રતિભા શરૂઆતમાં જ મુખ્ય શિક્ષિકાએ ઓળખી કાઢી, એવી રીતે તેમના ક્રમશઃ ઘણા શિક્ષકોએ તેમની પ્રતિભા ઓળખી હતી.  1924માં, 14 વર્ષની ઉંમરે, તેઓ ડૂરસેટમાં બજાર ભરાય એવા શહેર શેરબોર્નમાં જાણીતી સ્વતંત્ર્ય શાળાશેરબોર્ન શાળામાં ગયા.  સત્રના પ્રથમ દિવસે બ્રિટનમાં સામાન્ય હડતાળ હતી, પણ તેને પ્રથમ દિવસે હાજર રહેવું હતું તે નિર્ધારિત હતું, તેથી તેણે તેની સાઈકલ સાઉથએમ્પટોનથી શાળા સુધી {{convert|60|mi|km}}થી વધુ દોરીને લઈ ગયો, આખી રાત પ્રવાસી માટેની વીશીમાં રોકાયો.&lt;ref name=&quot;metamagical&quot;&gt;{{Cite book|title=Metamagical Themas: Questing for the Essence of Mind and Pattern |first=Douglas R. |last=Hofstadter |year=1985 |publisher=Basic Books |isbn=0-465-04566-9 |oclc=230812136}}&lt;/ref&gt;

[[ચિત્ર:KingsCollegeChapel.jpg|thumb|કિંગ્સ કોલેજ, કેમ્બ્રીજ ખાતે કમ્પ્યૂટર ખંડનું નામ ટ્યુરિંગના નામથી રાખવામાં આવ્યું હતું, જ્યાં તેઓ 1931માં વિદ્યાર્થી અને 1935માં ફેલો બન્યા હતા.]]

ટ્યુરિંગની કુદરતી રુચિ ગણિત અને વિજ્ઞાન હોવાથી શેરબોર્નમાં કેટલાક શિક્ષકો, જેમની શિક્ષણની વ્યાખ્યામાં સાહિત્યપર વધુ ભાર આપતા હતા, પરિણામે તેઓ પ્રત્યેથી તેમને આદર ન મળ્યો.  તેમના મુખ્ય શિક્ષકે તેમના વાલીને લખ્યું હતું-  &quot;હું આશા રાખું છું કે તે બે સ્ટૂલની વચ્ચે ન પડે. જો તેને જાહેર શાળામાં રહેવું હશે, તો તેણે ચોક્કસપણે ''શિક્ષિત''  થવાનું ધ્યેય રાખવું જ પડશે.  જો તેણે માત્ર''વિજ્ઞાનના વિશેષજ્ઞ''  બનવું હશે, તો તે જાહેર શાળામાં તેનો સમય બરબાદ કરી રહ્યો છે. &quot;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Hodges|1983|p=26}}&lt;/ref&gt; આ બધું થવા છતાં, ટ્યુરિંગે અભ્યાસમાં નોંધનીય ક્ષમતા દર્શાવવાની ચાલુ રાખી. 1927માં પ્રાથમિક કલનશાસ્ત્રનો અભ્યાસ કર્યાં વિના જ તેને જટિલ સમસ્યાઓ ઉકેલવામાં મજા આવતી હતી.  1928માં, 16 વર્ષની ઉંમરે, ટ્યુરિંગને [[આલ્બર્ટ આઇન્સ્ટાઇન|આર્બલ્ટ આઈન્સ્ટાઈન]]ના કાર્યનો ભેટો થયો, તેણે માત્ર તેને સમજી લીધું એટલું જ નહીં, પણ તેણે એક લખાણમાંથી, કે જેમાં ક્યારેય એવું સ્પષ્ટપણે દર્શાવાયું નહોતું, તેમાંથી ન્યુટનના ગતિના નિયમોઅંગે આઈન્ટાઈનના પ્રશ્નો અંગે અનુમાન લગાવ્યું.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Hodges|1983|p=34}}&lt;/ref&gt; 

ટ્યુરિંગની આશાઓ અને આકાંક્ષાઓ તેણે શાળામાં પોતાનાથી સહેજ મોટા વિદ્યાર્થી, ક્રિસ્ટોફર મોર્કોમ સાથે વિકસાવેલી નજીકની મિત્રતા દ્વારા વધુ ઊભરી. મોર્કોમ ટ્યુરિંગની પ્રથમ પ્રેમ જિજ્ઞાસા હતી. મોર્કોમ તેઓની શેરબોર્ન ખાતેની છેલ્લા સત્રના માત્ર થોડાં અઠવાડિયાં પહેલાં, ગાયનું ચેપી દૂધ પીધા પછી સંકોચાઈને, ગાયનાં ફેફસાંના ક્ષય રોગની જટિલતાથી મૃત્યુ પામ્યો.&lt;ref name=&quot;teuscher&quot;&gt;** {{Cite book|last=Teuscher |first=Christof (ed.) |authorlink=Christof Teuscher |title=Alan Turing: Life and Legacy of a Great Thinker |year=2004 |publisher=[[Springer Science+Business Media|Springer-Verlag]] |isbn=3-540-20020-7 |oclc=53434737 62339998}}&lt;/ref&gt;  ટ્યુરિંગનો ધાર્મિક વિશ્વાસ કકડભૂસ થઈ ગયો અને તે નાસ્તિક બની ગયો. તેણે તમામ વસ્તુઓ જડવાદજ છે, એવી હકીકત ખાતરીપૂર્વક સ્વીકારી લીધી, જેમાં જીવિત માનવીય મગજનો પણ સમાવેશ થાય છે,&lt;ref&gt;પાઉલ ગ્રે, [http://www.time.com/time/time100/scientist/profile/turing.html ઍલન ટ્યુરિંગ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080822093918/http://www.time.com/time/time100/scientist/profile/turing.html |date=2008-08-22 }} સદીના સૌથી મહત્વના ટાઈમ સામાયિકના લોકો, પાન નં ૨&lt;/ref&gt; પણ તે હજી પણ એવું માનતા હતાં કે મૃત્યુ પછી આત્માનું અસ્તિત્વ હોય છે.&lt;ref&gt;[http://www.turing.org.uk/turing/scrapbook/spirit.html ધી ઈન્સ્પીરેશન ઓફ લાઈફ એન્ડ ડેથ, 1928–1932] ઍલન ટ્યુરિંગ સ્કેપબુક &lt;/ref&gt;

== યુનિવર્સિટી અને ગણનક્ષમતા (કમ્પ્યૂટેબિલિટી) અંગેનું કાર્ય ==
[[ચિત્ર:Alan Turing Memorial Closer.jpg|thumb|સેકવિલે પાર્ક, માન્ચેસ્ટરમાં ઍલન ટ્યુરિંગનું યાદગાર પૂતળું]]
શેરબોર્ન પછી, ટ્યુરિંગ કેમ્બ્રિજ, કિંગસ્ કોલેજમાં અભ્યાસ કરવા ગયો.   ત્યાં તેણે તેના ગ્રેજ્યુએશન પહેલાંના ત્રણ વર્ષો 1931થી 1934 પસાર કર્યાં, [[ગણિત]]માં પ્રથમ વર્ગ ઓનર્સ સાથે ગ્રેજ્યુએટ થયો અને 1935માં સેન્ટ્રલ લિમિટ થિયરમ પરના મહાનિબંધની ક્ષમતા પર કિંગ કોલેજ ખાતે ફેલોતરીકે ચૂંટાઈ આવ્યો.&lt;ref&gt;જોહ્ન ઓલ્ડરીચનો ત્રીજો વિભાગ જુઓ, &quot;ઈંગ્લેન્ડ અને કોન્ટીનેન્ટલ પ્રોબેબલીટી ઈન ઈન્ટ વોર યર્સ&quot;, જર્નલ ઈલેક્ટોનીક d'Histoire des Probabilités et de la Statistique, ભાગ  5/2 [http://www.jehps.net/decembre2009.html ડિસેમ્બર 2009] જર્નલ ઈલેક્ટ્રોનિક d'Histoire des Probabilités et de la Statistique&lt;/ref&gt;

તેમના અતિમહત્ત્વના પેપર &quot;ઓન કમ્યૂટેબલ નંબરસ્, વીથ એન એપ્લીકેશન ટુ ધી  ''એન્ટ્સેઈડંગસપ્રોબ્લેમ (Entscheidungsproblem)'' &quot;,&lt;ref&gt;{{Cite journal | last= Turing | first= A. M. |year=1936 | publication-date = 1936–37 | title = On Computable Numbers, with an Application to the Entscheidungsproblem | periodical = Proceedings of the London Mathematical Society | series = 2 | volume = 42 | pages = 230–65 | doi= 10.1112/plms/s2-42.1.230 | url = http://www.comlab.ox.ac.uk/activities/ieg/e-library/sources/tp2-ie.pdf}} (અને {{Cite news| last = Turing | first = A.M. | publication-date = 1937 | title = On Computable Numbers, with an Application to the Entscheidungsproblem: A correction | periodical = Proceedings of the London Mathematical Society | series = 2 | volume = 43 | pages = 544–6 | doi = 10.1112/plms/s2-43.6.544 | year = 1938 }})&lt;/ref&gt; ટ્યુરિંગે ગણતરી અને પ્રૂફની મર્યાદાઓ પરના 1931ના કુર્ટ ગોડેલનાં પરિણામો પર પુનઃસૂત્રો તારવી, ગોડેલના વૈશ્વિક ગાણિતિક આધારિત યાંત્રિક ભાષા સાથે ફેરબદલી કરીને યાંત્રિક અને સરળ ડિવાઈસો મૂક્યા, જે ટ્યુરિંગ મશીનો તરીકે જાણીતાં બન્યાં. તેમણે સાબિત કર્યું કે કેટલાંક આવા મશીનો કોઈપણ કલ્પના જો અલ્ગોરિધમ પ્રમાણે રજૂ કરવામાં આવે તો તેની ગાણિતિક ગણતરી કરવા માટે તે સક્ષમ બનશે.  તેઓ સાબિત કરતાં ગયા કે ટ્યુરિંગના મશીન માટે અચકાવવાની સમસ્યા અનિશ્ચિત છે જે સૌ પ્રથમ વખતે દર્શાવતાં ''એન્ટ્સેઈડંગસપ્રોબ્લેમ (Entscheidungsproblem)'' નો કોઈ ઉકેલ નથી કે એવું સાબિત કરતા ગયા હતા. તે નક્કી કરવું શક્ય નથી, વાસ્તવમાં, જ્યારે પણ ગાણિકીત ક્રિયા ટ્યુરિંગ મશીનને આપવામાં આવશે ત્યારે તે હંમેશા અચકાશે કે કેમ.  જો કે તેમના લેમ્બડા કલનને આદર આપવામાં એલોન્ઝો ચર્ચને સમકક્ષ પ્રુફ પથી તેમનું પ્રુફ પ્રકાશિત થયું હતું, તે વખતે ટ્યુરિંગ ચર્ચના કામથી અજાણ હતા. 

ટ્યુરિંગે તેમની યાદશક્તિમાં લખ્યું હતું કે તેઓ આ 1936 પેપર સ્વીકારવા અંગે નિરાશ થયા હતા અને તે અંગે માત્ર બે વ્યક્તિઓએ પ્રતિક્રિયા આપી- તેઓ હતા [[Wikipedia talk:Articles for creation/Heinrich Scholz|હૈન્રીચ સ્કૂલઝ]]અને રિચાર્ડ બેવેન બ્રેઈથવેઈટ. ટ્યુરિંગનો અભિગમ નોંધનીય પણે ઘણો ખુલ્લો અને સ્વયંસ્ફૂર્ત છે. અન્ય કોઈ પણ મશીનની જે એક આવું મશીન પણ કાર્ય કરી શકે એવા વિચારને પણ એક યુનિવર્સલ (ટ્યુરિંગ) મશીનની તેની ધારણામાં નવીનતાથી ઉતાર્યો હતો.  અથવા બીજા શબ્દોમાં, કોઈની પણ ગણતરી કરવાની ક્ષમતા સાબિત થાય છે તે ગણતરી કરે છે, તેનો અડસટ્ટો લગાવાય છે.  ટ્યુરિંગ મશીનો આ દિવસોમાં ગણતરી કરવાના સિદ્ધાંતમાં અભ્યાસ માટે કેન્દ્રિય ભાગ છે, સ્ટીફન વોલ્ફ્રામ દ્વારા 2 રાજ્ય 3 ચિહ્નો ટ્યુરિંગ મશીન શોધ એક સૌથી સરળ ઉદાહરણબને છે.&lt;ref&gt;[http://www.wired.com/wiredscience/2007/10/college-kid-pro/ કોલેજ કીડ પ્રૂવ ધેટ વોલ્ફ્રામસ ટ્યુરિંગ મશિન યુનિવર્સલ કમ્પ્યૂટરોમાંનું સૌથી સરળ છે] વાયર્ડ 24 ઓક્ટોબર 2007&lt;/ref&gt; પેપરવ્યાખ્યાયિત સંખ્યાઓની કલ્પના પણ રજૂ કરે છે. 

સપ્ટેમ્બર 1936થી જુલાઈ 1938 સુધી તેમણે ઍલોન્ઝો ચર્ચ હેઠળ અભ્યાસ કરવા માટે ઇન્સ્ટિટયૂટ ફોર એડવાન્સડ સ્ટડી, પ્રીન્સેટન, ન્યુ જર્સી ખાતે તેમનો મોટા ભાગનો સમય પસાર કર્યો.   સાથો સાથ પોતાના માત્ર ગાણિતને લગતા કામમાં તેમણે સાંકેતિક લિપિનો અભ્યાસ કર્યો અને એક વિદ્યુત યાંત્રિક દ્વિગુણ ગુણકના ચોથા તબક્કામાંથી ત્રણનું નિર્માણ પણ કર્યું.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Hodges|1983|p=138}}&lt;/ref&gt; જૂન 1938માં તેમણે પ્રીન્સેટનમાંથી તેમની Ph.D.ની ડીગ્રી મેળવીઃ તેમનો મહાનિબંધ સાપેક્ષ ગણતરીની કલ્પનાને રજૂ કરતો હતો, જ્યાં ટ્યુરિંગ મશીનો કહેવાતી ભાવિ આગાહી સાથે દલીલ કરે છે, સમસ્યાઓના અભ્યાસને મંજૂરી આપતાં, તે એક ટ્યુરિંગ મશીન દ્વારા ઉકેલી શકાતું નથી. કેમ્બ્રીજ ખાતે પાછા આવતાં, તેમણે લુડ્વીગ વિટ્ટુજેનસ્ટીન દ્વારા ગણિતની સ્થાપનાઅંગેના વ્યાખ્યામાં હાજરી આપી હતી.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Hodges|1983|p=152}}&lt;/ref&gt; શિષ્ટાચારના કડક પાલનથી ટ્યુરિંગના પ્રતિકાર સાથે બે વ્યક્તિઓએ દલીલ કરી અને અસહમતિ દાખવી અને વિટ્ટજેનસ્ટીનની દલીલ એ હતી કે ગણિતશાસ્ત્રી કશા પણ તદ્દન સત્યો શોધી કાઢતા નથી પણ તેના બદલે તેઓ તેનું નવનિર્માણ કરે છે.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Hodges|1983|pp=153–154}}&lt;/ref&gt; તેમણે અંશકાલીન સમય માટે ગવર્મેન્ટ કોડ અને સિફર સ્કૂલ (GCCS) સાથે કામ પણ કર્યું. 

== સંકેતલિપિ વિશ્લેષણ ==
[[ચિત્ર:Turing flat.jpg|thumb|બ્લેત્ચલેય પાર્ક ખાતે તબેલામાં બે કોટેજો.જ્યારે તેઓ હટ 8માં ગયા ત્યારે તેમણે અહીં 1939થી ૧૯૪૦ સુધી કામ કર્યું. ]]
બીજા વિશ્વ યુદ્ધ દરમિયાન, ટ્યુરિંગ બ્લેત્ચલેય પાર્ક ખાતે જર્મન સંકેતોને તોડવામાંના પ્રયત્નોમાં એક મુખ્ય સહભાગી હતા. યુદ્ધ પહેલાં સીફર બ્યુરોમાંથી પોલેન્ડમાં મેરિન રેજેવ્સ્કી,જેર્ઝી રોઝીસ્કીઅને હેન્રીક ઝીગાલ્સ્કી દ્વારા સંકેતલિપિ વિશ્લેષણના કામની શરૂઆત પર, તેમણેઈનીગ્મા મશીન અને લોરેન્ઝ એસઝેડ 40/42 (એક ટેલીપ્રિન્ટર(ટેલીટાઈપ) બ્રિટિશ દ્વારા ''ટ્યુની''  કોડવાળું નામ ધરાવનાર સાંકેતિક જોડાણ) એ બંનેને તોડવા માટે ઊંડા જ્ઞાન દ્વારા ફાળો આપ્યો હતો, અને થોડા સમય માટે, જર્મન નૌકાદળના સિગ્નલો વાંચવા માટે જવાબદાર વિભાગ હટ 8ના મુખ્ય વ્યક્તિ હતા. 

સપ્ટેમ્બર 1938થી ટ્યુરિંગ કોડ તોડતી બ્રિટિશ સંસ્થા ગવર્મેન્ટ કોડ અને સાઈફર સ્કૂલ(GCCS), સાથે ખંડ-સમય  માટે (અનુમાન અનુસાર બ્રિટિશ ફોરેન ઓફિસમાટે)  કામ કર્યું હતું. તેમણે જર્મન ઈનીગ્મા મશીનની સમસ્યા પર કામ કર્યું અને GCCSના સિનિયર કોડબ્રેકર ડીલ્લી ક્નોક્ષસાથે મળીને કામ કર્યું.&lt;ref&gt;જેક કોપલેન્ડ, &quot;કોલોસ્સસ અને કમ્પ્યૂટરની ઉંમરનું ચિત્ર, પાના નં 352 ''એક્શન ધી ડે'' , 2001&lt;/ref&gt; 4 સપ્ટેમ્બર 1939એ જર્મની પર યુકે(UK)એ યુદ્ધનું એલાન કર્યું, ત્યારે ટ્યુરિંગ બ્લેત્ચલેય પાર્ક, જીસીસીએસના યુદ્ધ સમયના સ્ટેશન પર હાજર થયા હતા.&lt;ref name=&quot;Copeland2006p378&quot;&gt;કોપલેન્ડ, 2006 પાન નં. 378&lt;/ref&gt; 1945માં, ટ્યુરિંગને તેમની યુદ્ધ સમયની સેવાઓ બદલ ઓબીઈ દ્વારા સન્માન આપવામાં આવ્યું, પણ તેમનું કાર્ય ઘણાં વર્ષો સુધી ખાનગી રહ્યું. ટ્યુરિંગ પાસે બ્લેત્ચલેય પાર્ક ખાતે કંઈક પ્રતિષ્ઠિત વિચિત્રતા હતી. જેક ગુડ, સંકેતલિપિના વિશ્લેષક, જેમણે તેમની સાથે કામ કર્યું હતું, તેમણે ટ્યુરિંગ વિશે રોનાલ્ડ લેવિને ટાંકીને કહ્યું: &lt;blockquote&gt; દરેક વર્ષે જૂનના પ્રથમ અઠવાડિયામાં તેને હે ફિવર (પરાગને લીધે થતી ઉધરસ અને ક્યારેક દમનો વિકાર)નો ખરાબ હુમલો લાગુ પડતો હતો, અને તેઓ પરાગરજને દૂર રાખવા માટે ઓફિસમાં પહેરવાનો સર્વિસ ગેસ માસ્ક સાયકલ ચલાવતી વખતે પહેરી લેતા.  તેમની સાયકલમાં ખરાબી હતીઃ ચેન નિયમિત અંતરાલે ઉતરી જતી. તેને સમી કરાવવાને બદલે તેઓ ગોળ ફરતાં પેડલની ગણતરી કરતાં અને ચેન સરખી કરવાના સમયે સાયકલ પરથી ઉતરી હાથ દ્વારા ચેનને સરખી કરતા.  તેમની અન્ય વિચિત્રતા એ હતી કે તેઓ તેમના મગ (પ્યાલા)ને ચોરી થતો અટકાવવા માટે રેડિયેટરની પાઈપ સાથે બાંધી દેતા.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Lewin|1978|p=57}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;
બ્લેત્ચલેય ખાતે કામ કરતી વખતે, ટ્યુરિંગ, એક પ્રતિભાસંપન્ન લાંબુ અંતર દોડનારા હતા, પ્રસંગોપાત્ત જ્યારે તેમની જરૂરિયાતત ઉચ્ચ-સ્તરી બેઠકો માટે પડતી ત્યારે તેઓ {{convert|40|mi}} થી લંડન સુધી દોડતા.&lt;ref&gt;''બોડીગાર્ડ ઓફ લીઝ'' , એન્થોની કેવ બ્રાઉન દ્વારા, 1975.&lt;/ref&gt;

=== ટ્યુરિંગ- વેલ્ચમેન બોમ્બી ===
બ્લેત્ચલેય પાર્કમાં આવ્યાં પછી થોડા અઠવાડિયામાં,&lt;ref name=&quot;Copeland2006p378&quot;/&gt; ટ્યુરિંગ ચોક્કસ પ્રકારના ઈલેક્ટ્રોમીકેનીકલ મશીન વિશે જણાવ્યું, જે ઈનીગ્માને તોડવા માટે બોમ્બા કરતાં વધુ ઝડપી મદદ કરી શકે છે, 1938 પછી મૂળ પોલીશ-ડિઝાઈન બોમ્બામાં સુધારાવધારા થયા બાદ તેનું નામ બોમ્બી થયું. ગણિતશાસ્ત્રી ગોર્ડોન વેલ્ચમેન દ્વારા વધુ તીવ્ર બનાવવાના સૂચન સાથે બોમ્બી એક પ્રાથમિક સાધનોમાંનું એક બન્યું અને ઈનીગ્મા પર પ્રહાર કરવા-સંદેશાઓના વિનિમયમાં રક્ષણ મેળવવાના  ઉપયોગમાં યંત્ર પાસે કામ લેવામાં મુખ્ય બન્યું. 

[[ચિત્ર:Bombe-rebuild.jpg|thumbnail|બ્લેત્ચલેય પાર્ક ખાતે બોમ્બીની એક સંપૂર્ણ અને કાર્યશીલ પ્રતિકૃતિ]]

જેક ગુડનો મત: &lt;blockquote&gt;મારા ''મતે''  ટ્યુરિંગનો અત્યંત મહત્તવનો ફાળો બોમ્બી, સંકેતલિપિનું વિશ્લેષણ કરતાં મશીનની ડિઝાઈન કરવામાં હતો. તેમની પાસે એવો વિચાર હતો કે જેનો તમે ઉપયોગ કરી શકો, પરિણામ રૂપે, તર્ક શાસ્ત્રનો એક પ્રમેયમાં વાહિયાતની બદલે બિનતાલીમી કાન લાગે છે, તેનાથી વિરોધાભાસી તમે ''દરેક વસ્તુનું''  અનુમાન લગાવી શકો છો.&lt;ref&gt;[http://www.imdb.com/title/tt1155383/episodes &quot;ધી મેન હુ ક્રેક્ડ ઈનીગ્મા&quot;], UKTV ઔતિહાસિક ચેનલની દસ્તાવેજી શ્રેણીઓનો ચોથો ભાગ [http://www.imdb.com/title/tt1157073/ &quot;હિરોઝ ઓફ વર્લ્ડ વોર 2&quot;]&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

બોમ્બી ઈનીગ્મા સંદેશા (એટલે કે રોટરનો ક્રમ, રોટરની ગોઠવણી, વગેરે)માટે શક્ય એટલી સાચી ગોઠવણોના ઉપયોગ માટે શોધ કરતું હતું, અને યોગ્ય'' ભાષાંતરઃ''  સંભાવ્ય વાક્યનો એક ટુકડાનો ઉપયોગ કરતું. રોટરો(જેને 10&lt;sup&gt;19&lt;/sup&gt; દરજ્જાનો ઓર્ડર અથવા યુ બોટ ચાર-રોટર માટે 10&lt;sup&gt;22&lt;/sup&gt;થી ભિન્ન હોય છે)&lt;ref&gt;&quot;ધી મેન હુ ક્રેક્ડ ઈનીગ્મા&quot;માં પ્રોફેસર જેક ગુડ, 2003: &quot;જો મારી યાદદાસ્ત સાચી છે&quot;, તેમની ચેતવણી સાથે &lt;/ref&gt;ના દરેક શક્ય ગોઠવણીઓ માટે બોમ્બી ભાષાંતરના આધાર પર તાર્કીક અનુમાનોની સાંકળની ભજવણી કરી, ઈલેક્ટ્રીક રીતે તેનું અમલીકરણ કરતું. જ્યારે વિરોધાભાસ ઉદ્ભવે ત્યારે બોમ્બીને શોધી કાઢવામાં આવે છે, અને તે ગોઠવણીને કાઢી નાખવામાં આવે છે અને પછી બીજા પર આગળ વધવામાં આવે છે. મોટાભાગની શક્ય ગોઠવણીઓ વિરોધાભાસો સર્જે છે અને તેને નાશ કરવામાં આવે છે, માત્ર ખૂબ ઓછા ઊંડાણપૂર્વક સંશોધન કરવા માટે બાકી રહે છે. ટ્યુરિંગનું બોમ્બી 18 માર્ચ 1940માં પ્રથમ વખત ઈન્સ્ટોલ થયું.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Hodges|1983|p=191}}&lt;/ref&gt; યુદ્ધ પૂર્ણ થતાં પહેલાં 200 થી પણ વધારે બોમ્બીઓ કાર્યાન્વિત કરવામાં આવ્યાં હતાં.&lt;ref name=&quot;codebreaker&quot;&gt;{{Cite web|title=Alan Turing, Codebreaker and Computer Pioneer |last=Copeland |first=Jack |coauthors=Diane Proudfoot |month=May | year=2004 |url=http://www.alanturing.net/turing_archive/pages/Reference%20Articles/codebreaker.html |access-date=27 July 2007}}&lt;/ref&gt;

=== હટ  8 and નોકાદળનું ઈનીગ્મા ===
[[ચિત્ર:AlanTuring-Bletchley.jpg|thumbnail|સ્ટેફન કેટ્ટલ દ્વારા બ્લેત્ચલેય પાર્ક ખાતે ટ્યુરિંગનું પૂતળું, અમેરિકાના પરોપકારી સીડની ઈ ફ્રેન્ક દ્વારા સોંપાયેલું કાર્ય.&lt;ref&gt;[58]&lt;/ref&gt;]]
ટ્યુરિંગે જર્મન નોકા દળના ઈનીગ્માની ખાસ મુશ્કેલ સમસ્યાને ઉકેલવાનું નક્કી કર્યું &quot;કારણ કે તેના માટે કોઈ અન્ય કંઈ પણ કરી રહ્યા નથી અને હું મારી જાતે તે કરી શકું છું&quot;.&lt;ref name=&quot;MahonP14&quot;&gt;{{Harvnb|Mahon|1945|p=14}}&lt;/ref&gt; ડિસેમ્બર 1939માં, ટ્યુરિંગે નોકાદળની સૂચના આપતાં તંત્રના જરૂરી ભાગનો ઉકેલી આપ્યો, જે અન્ય સેવાઓ દ્વારા ઉપયોગમાં લેવામાં આવતાં સૂચકોના તંત્ર કરતાં વધુ જટિલ હતો.&lt;ref name=&quot;MahonP14&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Leavitt|2007|pp=184–186}}&lt;/ref&gt; જે રાત્રિએ તેમણે નોકાદળના સૂચક તંત્રનો ઉકેલ લાવ્યા તે જ રાત્રિએ તેમને ''બન્બુરીસ્મુસ'' નો વિચાર આવ્યો, આ એક પરિણામરૂપ આંકડાકીય પદ્ધતિ, જે નૌકાદળના ઈનીગ્માને તોડવામાં મદદરૂપ બનવા માટે હતી. (જેને અબ્રાહમ વાલ્ડેપાછળથી સિક્વેન્શ્યલ એનાલિસીસ) &quot;જોકે હું ચોક્કસ ન હતો કે વાસ્તવમાં તે કામ કરી જશે, અને જ્યાં સુધી વાસ્તવમાં કેટલાંક દિવસો સુધી ઈનીગ્માને તોડ્યા ત્યાં સુધી હું ચોક્કસ ન હતો.&quot;&lt;ref name=&quot;MahonP14&quot;/&gt; આ માટે તેમણે પુરાવાઓનું વજન માપવાની શોધ કરી, જેને તેઓ''બન'' કહેતા હતા.  બાનબુરીસ્મઅસ ઈનીગ્મા રોટોરસના કેટલાક આદેશોને ધ્યાન બહાર મૂકી શકતાં, પરિણામરૂપે બોમ્બી પરનો પરીક્ષણ ગોઠવણીનો જરૂરી સમય ઓછો થઈ ગયો. 

1941માં, ટ્યુરિંગે હટ 8ના સહકાર્યકર જોઅન ક્લાર્કે, એક સાથી ગણિતશાસ્ત્રી સમક્ષ લગ્નનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો, પણ તેઓના વિવાહ ખૂબ જ ઓછા સમય માટે રહ્યો.  પોતાની સમલૈગિકતા અંગે તેમની વાગ્દત્તાને જણાવ્યાં બાદ, નવાઈ પમાડે તેવી વાત બહાર આવવાથી તેણી અસ્વસ્થ હતી, તેથી ટ્યુરિંગે નક્કી કર્યું કે લગ્ન સાથે આગળ નહીં વધી શકે.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Leavitt|2007|pp=176–178}}&lt;/ref&gt;

જૂલાઈ 1942માં, જર્મનીના નવા જેહૈમસ્ચ્રૈબર મશિન (''ખાનગી લેખક'' ) દ્વારા લોરેન્ઝ સીફર વિરૂદ્ધ તૈયાર કરવામાં આવેલાં સંદેશાઓના&lt;ref&gt;{{Harvnb|Copeland|2006|p=380}}&lt;/ref&gt; ઉપયોગ માટે ટ્યુરિંગે ''ટ્યુરિંગ્રેરી''  (અથવા મજાકમાં ''ટ્યુરિંગીસમસ'' )નામની પદ્ધતિની યોજના બનાવી.  જેનું બ્લેત્ચલેય પાર્ક ખાતે કોડનું નામ ''ટ્યુની'' હતું.  તેમણે મેક્સ ન્યુમેનના માર્ગદર્શન હેઠળ ટોમ્મી ફ્લાવરસ સાથે ટ્યુની ટીમની પણ શરૂઆત કરી, જે કોલોસ્સઅસ કમ્પ્યૂટર, દુનિયાનું સૌ પ્રથમ ડિઝીટલ ઈલેક્ટ્રોનિક કમ્પ્યૂટરના નિર્માણમાં પડ્યાં હતાં, જે સરળ એવું પહેલાનું મશીન(હીથ રોબિન્સન)ના બદલે મૂકવાનું હતું અને તેની અત્યંત ઝડપી કામ કરવાની ગતિ  દરરોજ બદલાતી સાઈફરની ઉપયોગીતાને લાગુ કરવા માટેની ડિક્રિપ્શન તકનીકના ભૌતિક-બળને મંજૂરી આપતું હતું.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Copeland|2006|p=72}}&lt;/ref&gt; એક સતત ખોટી ધારણા એ છે કે ટ્યુરિંગ કોલોસ્સઅસના ડિઝાઈનમાં એક મુખ્ય વ્યક્તિ હતી, પણ તે કિસ્સો એવો ન હતો.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Copeland|2006|pp=382,383}}&lt;/ref&gt;

ટ્યુરિંગએ નવેમ્બર 1942માં સંયુક્ત રાજ્ય અમેરિકાનો પ્રવાસ કર્યો અને નોકાદળના ઈનીગ્મા પર સંકેતલિપિ વિશ્લેષક તરીકે અને વોશીંગ્ટનમાં બોમ્બીના નિર્માણમાં યુએસ નૌકાદળ સાથે કામ કર્યું, અને સલામત ભાષા ઉપકરણના વિકાસ સાથે બેલ લેબ્સખાતે સહાયક ભૂમિકા ભજવી.  તેઓ બ્લેત્ચલેય પાર્ક ખાતે માર્ચ 1943માં પાછા આવ્યા.  તેમની ગેરહાજરી દરમિયાન, હ્યુગ એલેક્ઝેન્ડરેઅધિકૃત રીતે હટ 8ના પ્રમુખ તરીકેનું સ્થાન ગ્રહણ કર્યું હતું, જોકે એલેક્ઝાન્ડર થોડા સમય માટે ''ડે ફાક્ટો'' ના પ્રમુખ તરીકે હતા- ટ્યુરિંગને રોજ-બ-રોજની ભાગાદોડી વાળા વિભાગમાં થોડો રસ હતો.  ટ્યુરિંગ બ્લેત્ચલેય પાર્ક ખાતે સંકેતલિપિ વિશ્લેષણના એક સામાન્ય સલાહકાર બન્યા.  

એલેક્ઝાન્ડરે તેમના યોગદાન અંગે આ પ્રમાણે લખ્યું:  &lt;blockquote&gt;હટ 8ની સફળતામાં ટ્યુરિંગનું કામ સોથી મોટું પરિબળ હતું તે બાબતે કોઈના મનમાં પ્રશ્ન ન થવો જોઈએ.  શરૂઆતના દિવસોમાં તે માત્ર સંકેતલિપિનો વિશ્લેષક હતો, જે ઉકેલવા લાયક સમસ્યાને વિચારતો અને તે માત્ર હટની અંદરના મુખ્ય સૈદ્ધાંતિક કામ માટે પ્રાથમિક પણ જવાબદાર ન હતો પણ તે વેલ્ચમેન સાથે દરેક મુદ્દાની રજૂઆત કરતો અને બોન્બીની શોધ માટે મુખ્ય શ્રેય માટે ઉત્સુક હતો.  તે હંમેશા કહેવું મુશ્કેલ છે કે દરેક વ્યક્તિ તદ્-ન અનિવાર્ય છે પણ જો હટ 8 માટે કોઈ અનિવાર્ય હતું તો તે ટ્યુરિંગ હતો.  જ્યારે અનુભવ અને રોજિંદું કાર્ય પાછળથી સહેલું લાગે છે ત્યારે શરૂઆતનું કામ હંમેશા ભૂલી જવાય છે અને હટ 8માંના ઘણાં એવું અનુભવે છે કે બહારની દુનિયાને ટ્યુરિંગના યોગદાનનું મહત્તવ ક્યારેય સંપૂર્ણ પણે સમજાઈ શકશે નહીં.&lt;ref&gt;{{ Harvnb | Alexander | circa 1945 }}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

યુદ્ધના પછીના ભાગમાં તેઓ હાન્સ્લોપ પાર્ક ખાતે કામ કરવા ગયા, જ્યાં તેઓ એન્જિનીયર ડોનાલ્ડ બેયલેયની મદદથી ઈલેક્ટ્રોનિકસના જ્ઞાનમાં વધુ વિકાસ કર્યો.  તેઓએ સાથે એક પોર્ટેબલ સુરક્ષિત આવાજ સંચાર જેનું કોડનું નામ ''ડેલીલાહ'' હતું, તેનું ડિઝાઈન તૈયાર કરી અને નિર્માણ કર્યું.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Hodges|1983|p=270}}&lt;/ref&gt;  તેનો હેતુ લાંબા અંતરાલ માટે રેડિયો ટ્રાન્સમીશન સાથેના ઉપયોગ માટેની ક્ષમતાની ઉણપ અને કોઈ પણ કિસ્સામાં તેની વિવિધ ઉપયોગીતા માટેનો હતો, ડેલીલાહનું નિર્માણ યુદ્ધ દરમિયાન ઉપયોગમાં લેવા માટે મોડુ પૂર્ણ થયું હતું. જોકે ટ્યુરિંગે અધિકારીઓને વિંસ્ટન ચર્ચિલનું ભાષણનું  રેકોર્ડીંગ એનક્રિપ્ટીંગ/ડિક્રિપ્ટીંગ દ્વારા નિર્દેશિત કર્યું હોવા છતાં, ડેલીલાહનો ઉપયોગ કરવા માટે સ્વીકારવામાં ન આવ્યું. ટ્યુરિંગે SIGSALY, એક સલામત અવાજ તંત્રના વિકાસ માટે બેલ લેબ્સ સાથે સલાહ પણ લીધી, જેનો ઉપયોગ યુદ્ધના પાછળના વર્ષોમાં થયો હતો.  

== શરૂઆતના કમ્પ્યૂટરો અને  ટ્યુરિંગ પરીક્ષણ ==
તેઓ 1945થી 1947 સુધી ચર્ચ સ્ટ્રીટ, હેમ્પટન&lt;ref&gt;{{openplaque|1619}}&lt;/ref&gt; ખાતે રહેતા હતા અને નેશનલ ફિઝીક્સ લેબોરેટરીમાં હતા, જ્યાં તેઓ એસીઈ (ઓટોમેટીક કમ્પ્યૂટીંગ એન્જિન)ની ડિઝાઈન પર કામ કરતા હતા. તેમણે 19 ફેબ્રુઆરી 1946ના રોજ એક પેપરની રજૂઆત કરી, જે એક પ્રોગ્રામનો સંગ્રહ કરી શકાય તેવા કમ્પ્યૂટરની સૌ પ્રથમ વિગત આપતી ડિઝાઈન હતી.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Copeland|2006|p=108}}&lt;/ref&gt; જોકે એસીઈ એ શક્ય કરી શકાય એવી ડિઝાઈન હતી, તેમ છતાં યુદ્ધના સમયે બ્લેત્ચલેય પાર્ક ખાતે ગોપનીય વાતાવરણ હોવાથી પ્રોજેક્ટ શરૂ કરવામાં વિલંબ થયો અને તેમનો ભ્રમ દૂર થયો. 1947ના વર્ષમાં પાછળથી એક સેબિટીકલ વર્ષ (અભ્યાસ અને પ્રયાસ માટે અપાતી રજાઓ) માટે કેમ્બ્રીજ પાછા આવ્યા. જ્યારે તેઓ કેમ્બ્રીજ પાછા આવ્યાં ત્યારે પાયલોટ એસીઈ તેમની ગેરહાજરીમાં તૈયાર થઈ ગયો હતો. તેનો પ્રથમ પ્રોગ્રામ 10 મે 1950ના રોજ અમલમાં મૂકવામાં આવ્યો. 

1948માં તેમને માન્ચેસ્ટર ખાતે ગણિત વિભાગમાં રીડર તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવ્યા.  1949માં, તેઓ યુનિવર્સિટી ઓફ માન્ચેસ્ટર ખાતે કમ્પ્યૂટીંગ લેબોરેટરીના ઉપ નિયામક બન્યા, અને સોથી પહેલાં પ્રોગ્રામનો સંગ્રહ કરી શકાય એવા કમ્પ્યૂટરોના એક માન્ચેસ્ટર માર્ક 1ના સોફ્ટવેર અંગે કામ કર્યું. આ સમય દરમિયાન તેમણે વધુ એબસ્ટ્રેક કામ ચાલુ રાખ્યું અને &quot;કમ્પ્યુટીંગ મશીનરી અને ઈન્ટલીજન્સ&quot;માં (માઈન્ડ, ઓક્ટોબર 1950), ટ્યુરિંગ કૃત્રિમ બુદ્ધિમત્તાની સમસ્યાને સંબોધતાં હતા, અને એક સૂચિત પ્રયોગ જે ટ્યુરિંગ પરીક્ષણ તરીકે જાણીતું બન્યું, મશીન માટે સ્ટાન્ડર્ડ નિર્ધારિત કરવાનો પ્રયત્ન &quot;બુદ્ધિમત્તા&quot; કહેવાઈ.  વિચાર એ હતો કે જો કમ્પ્યૂટરમાં વિચારવામાં ઝીણવટથી તપાસ કરનારની કરામત મૂકી શકાય જે એક વ્યક્તિ સાથે વાર્તાલાપ કરતો હતો તો કમ્પ્યૂટરને &quot;વિચારવાનું&quot; કહી શકાય. પેપરમાં ટ્યુરિંગે સૂચવ્યું હતું કે વયસ્કના મનનું અનુકરણ કરે એવા પ્રોગ્રામને બનાવવા કરતાં એક સરળ પ્રોગ્રામ બનાવવો બાળકોના મનનું અનુકરણ કરે અને પછી શિક્ષણના એક કોર્ષ તરીકેનો ઉદ્દેશ્ય બનાવવો.  ટ્યુરિંગ પરીક્ષણથી વિરોધાભાસી સ્વરૂપ ઈન્ટરનેટ પર વ્યાપકપણ ઉપયોગમાં લેવાય છે- વપરાશકાર વ્યક્તિ છે કે કમ્પ્યૂટર એ નક્કી કરવા માટેનો હેતુપૂર્વકનું CAPTCHA (કેપ્ચા) પરીક્ષણ છે. 

1948માં, ટ્યુરિંગ તેમના પૂર્વ ઉપસ્નાતક સાથીકાર્યકર ડી.જી.ચેમ્પરનોવ્ની સાથે કામ કરતાં, કમ્પ્યૂટર માટે [[ચેસ]]નો પ્રોગ્રામ લખવાની શરૂઆત કરી, જે હાલમાં ઉપલબ્ધ નથી.  1952માં, પ્રોગ્રામને અમલી બનાવવા માટે પૂરતા પ્રમાણમાં શક્તિશાળી એવા કમ્પ્યૂટરની ઉણપને કારણે, ટ્યુરિંગે રમત રમી જેમાં તેમણે કમ્પ્યૂટરનું અનુકરણ કર્યું, એક ચાલ રમવા માટે લગભગ અડધો કલાક લીધો.  રમતની નોંધ લેવાઈ હતી.&lt;ref&gt;[http://www.chessgames.com/perl/chessgame?gid=1356927 ઍલન ટ્યુરિંગ વિરુદ્ધ એલીક ગ્લેન્ની(1952) &quot;ટ્યુરિંગ પરીક્ષણ&quot;] Chessgames.com&lt;/ref&gt; પ્રોગ્રામ ટ્યુરિંગના સહકાર્યકર એલીક ગ્લેન્નીના માટે ખોઈ દીધો છે, જો કે એવું કહેવામાં આવે છે કે પ્રોગ્રામે  ચેમ્પરનોવ્નીની પત્ની વિરુદ્ધ રમત જીતી લીધી હતી. તેમનું ટ્યુરિંગ પરીક્ષણએક મહત્ત્વપૂર્ણ અને ઉત્તેજક વિશેષતા ધરાવતું હતું અને કૃત્રિમ બુદ્ધિમત્તા સંદર્ભેની ચર્ચમાં છેલ્લું યોગદાન હતું, જે અડધી સદી કરતાં વધુ ચાલુ રહ્યું.&lt;ref&gt;સેજીન, એ.પી.., સીકેક્લી, આઈ., અને એકમેન, વી. (2000) ટ્યુરિંગનું પરીક્ષણ: 50 વર્ષો પછી. માઈન્ડસ એન્ડ મશીનસ, Vol. 10, પાનું&amp;nbsp;463–518.&lt;/ref&gt; તેમણે લુ વિઘટનની પદ્ધતિ પણ 1948માં શોધી હતી, જેનો વર્તમાન સમયમાં મેટ્રીક્સ સમીકરણના ઉકેલમાં ઉપયોગ થાય છે.&lt;ref&gt;[http://www.intusoft.com/nlhtm/nl71.htm સ્પાઈસ 1 2 3 અને બીયોન્ડ][http://www.intusoft.com/nlhtm/nl71.htm ઈન્ટુસોફ્ટ ન્યુઝલેટર, ઓગસ્ટ 2003]&lt;/ref&gt; 

== પેટર્નનું બંધારણ અને ગાણિતીય જીવવિજ્ઞાન ==
ટ્યુરિંગે 1952થી તેમના 1954માં થયેલા મૃત્યુ સુધી ગાણિતીય જીવવિજ્ઞાન ખાસ કરીને મોર્ફોજીનેસીસ પર કામ કર્યું હતું.  તેમણે 1952માં પેટર્ન બંધારણની ટ્યરિંગની પૂર્વધારણા રજૂ કરતું હતું, ધી ''કેમિકલ બેઝીઝ ઓફ મોર્ફોજીનેસીસ''  વિષય પર એક પેપર પ્રકાશિત કર્યું હતું.&lt;ref&gt;[http://www.sciencedaily.com/releases/2006/11/061128093244.htm &quot;કંટ્રોલ મિકેનીઝમ ફોર બાયોલોડીકલ પેટર્ન ફોર્મેશન ડેકોડેડ&quot;] ''સાયન્સ ડેઈલી'' , 30 નવેમ્બર 2006&lt;/ref&gt; તેમના રસનો  કેન્દ્ર વિસ્તાર ફિબોનાકી ફિલ્લોટેક્સીઝ, ગ્રહ માળખામાં ફિબોનાકી આંકડાઓનું અસ્તિત્વ સમજવાનું હતું.  તેઓ રીએક્શન-ડીફ્યુઝન સમીકરણોનો ઉપયોગ કરતાં જે પેટર્ન બંધારણના ક્ષેત્રના મધ્યસ્થાને છે.  જ્યારે 1992માં ''કલેક્ટેડ વર્ક ઓફ એ.એમ.ટ્યુરિંગ''  પ્રકાશિત થયું ત્યાં સુધી પછીના પેપરો અપ્રકાશિત રહ્યાં.  આ ક્ષેત્રમાં તેમનું યોગદાન આધારભૂત ભાગ ગણવામાં આવે છે.&lt;ref&gt;[http://www.swintons.net/deodands/archives/000087.html ટ્યુરિંગઝ લાસ્ટ, લોસ્ટ વર્ક ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20030823032620/http://www.swintons.net/deodands/archives/000087.html |date=2003-08-23 }} સ્વીનટનસ&lt;/ref&gt;

== અનુચિતતા માટે ગુનેગાર ઠરવું ==
જાન્યુઆરી 1952માં, ટ્યુરિંગ માન્ચેસ્ટરમાં સિનેમાની બહાર આર્નોલ્ડ મૂર્રેને મળ્યાં હતાં.  એક બપોરના ભોજના પછી ટ્યુરિંગે મૂર્રેને તેમના ઘરે સપ્તાહાંત પસાર કરવા માટે આમંત્રણ આપ્યું, મૂર્રેએ આમંત્રણ સ્વીકાર્યુ હોવા છતાં ટ્યુરિંગના ઘરે દેખાયા નહીં.  આ જોડી માન્ચેસ્ટરમાં પછીના સોમવારે ફરીવખત મળી, ત્યારે મૂર્રેએ ટ્યુરિંગને તેમના ઘરે આવવાનું નિમંત્રણ સ્વીકાર્યું. થોડા અઠવાડિયા પછી મૂર્રેએ ટ્યુરિંગના ઘરની ફરી વખત મુલાકાત લીધી અને તે દેખીતું હતું કે રાત પણ ત્યાંજ વીતાવી.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Leavitt|2007|p=266}}&lt;/ref&gt;તેમના ઘરમાં મળતિયાઓને તોડફોડમાં મૂર્રેએ મદદ કર્યાં બાદ, ટ્યુરિંગે પોલીસમાં ગુનો નોંધાવ્યો.  તપાસ દરમિયાન, ટ્યુરિંગે મૂર્રે સાથેના જાતીય સંબંધ સ્વીકાર્યો.  તે સમયે યુનાઈટેડ કિંગડ્મમાં સમલૈગિંક કૃત્યો ગેરકાનૂની હતાં&lt;ref&gt;{{Harvnb|Hodges|1983|p=458}}&lt;/ref&gt; અને તેથી ક્રિમીનલ લો અમેન્ડન્ટ એક્ટ 1885ના સેકશન 11 હેઠળ અનુચિતતા બદલ તે બંને પર આરોપ લગાવવામાં આવ્યો, 15 વર્ષથી વધુ વર્ષ પહેલાં ઓસ્કાર વાઈલ્ડ માટે આ જ ગુના હેઠળ આરોપ લગાવવામાં આવ્યો હતો.&lt;ref name=&quot;LeavittP268&quot;&gt;{{Harvnb|Leavitt|2007|p=268}}&lt;/ref&gt; 

ટ્યુરિંગને કેદમાં પૂરાવું અથવા પોતાની કામવાસનાને ઓછી કરવા માટે હોર્મોનની સારવાર સ્વીકારવી એ બે વિકલ્પ આપવામાં આવ્યા હતા. તેમણે ઈસ્ટ્રોજન હોર્મોન ઈન્જેક્શન દ્વારા રાસાયણિક કૅસ્ટ્રેશન(ખસીકરણ)નો સ્વીકાર કર્યો.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.glbtq.com/social-sciences/turing_a,2.html |title=ટ્યુરિંગ, ઍલન(1912–1954) |access-date=2011-03-21 |archive-date=2009-09-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090901020647/http://www.glbtq.com/social-sciences/turing_a%2C2.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ટ્યુરિંગ ગુનેગાર ઠરતાં તેમની સુરક્ષા મંજૂરીને દૂર કરવામાં આવી અને GCHQ માટે તેમની સંકેતલિપિ વિશ્લેષક સલાહકાર તરીકેનું કામ ચાલુ રાખવા પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો. તેમના બ્રિટિશ પાસપોર્ટ રદ કરી નાખવામાં આવ્યો, જો કે તેમનુ ગુનેગાર ઠરવા પછી યુનાઈટેડ સ્ટેટમાં તેનો પ્રવેશ નિષેધ કરવામાં આવ્યો.{{Citation needed|date=December 2010}} તે સમયે, સોવિએટ એજન્ટો દ્વારા સમલૈગિંકો અને જાસૂસોને ઝાંસામાં લેવાની ઉત્કૃત જીજ્ઞાસા લોકોમાં હતી,&lt;ref&gt;{{Harvnb|Leavitt|2007|p=269}}&lt;/ref&gt; કારણ કે તાજેતરમાં કેમ્બ્રીજ પાંચના પ્રથમ બે સભ્યો ગાય બુર્ગીસ્સ અને ડોનાલ્ડ મેક્લીન KGBના બે તરફ એજન્ટ તરીકે બહાર આવ્યા હતા.  ટ્યુરિંગ પર જાસૂસ તરીકેનો ક્યારેય આરોપ લાગ્યો ન હતો, પણ બ્લેત્ચલેય પાર્ક ખાતે જેટલા પણ લોકોએ કામ કર્યું હતું, તેમને તેમની યુદ્ધ સમયની કામગીરી અંગે ચર્ચા કરતાં અટકાવવામાં આવ્યા હતા.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Copeland|2006|p=143}}&lt;/ref&gt;

== મૃત્યુ ==
8 જૂન 1954એ ટ્યુરિંગના સફાઈ કરનારને જણાયું કે તેમનું મૃત્યુ થયું છે. તેમનું મૃત્યુ આગળના દિવસે થયું હતું. પોસ્ટમોર્ટમ રિપોર્ટમાં જણાયું હતું કે તેમના મૃત્યુનું કારણ સાઈનાઈડનું ઝેર હતું.   જ્યારે એવું જાણવા મળ્યું કે અડધું ખવાયેલું સફરજન તેમની પથારીની બાજુમાં પડ્યું હતું,&lt;ref&gt;{{Harvnb|Hodges|1983|p=488}}&lt;/ref&gt; અને તેમ છતાં તે સફરજનનો સાઈનાઈડ પરીક્ષણ કરવામાં ન આવ્યું, સફરજનનો ઉપયોગ કરીને તેમને ઘાતક માત્રા સાઈનાઈડ આપવામાં આવ્યું હોઈ શકે એવું અનુમાન કરવામાં આવે છે.   એક કાયદાકીય તપાસે એ નક્કી કર્યું હતું કે તેમણે આત્મહત્યા કરી હતી અને તેમને 12 જૂન 1954ના રોજ સ્મશાનમાં અગ્નિદાહ આપવામાં આવ્યો.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Hodges|1983|p=529}}&lt;/ref&gt; ટ્યુરિંગની માતાએ ઘણી તર્ક પૂર્ણ દલીલો કરી કે લેબોરેટરીનાં રસાયણોની લાપરવાહી ભર્યા સંગ્રહના કારણે સાઈનાઈડ ગળી જવું તે આકસ્મિક હતું. પોતાની માતાને કંઈક સત્યાભાસી અસ્વીકાર લાગે, તે માટે ટ્યુરિંગે જાણી જોઈને પોતાની જાતને સંદિગ્ધ રીતે નાખી હોય તેમ બની શકે એવું તેમના ચરિત્ર લેખક એન્ડ્રુવ હોજેસએ સૂચવ્યું હતું.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Hodges|1983|pp=488, 489}}&lt;/ref&gt;  કેટલાક અન્યોએ એવું સૂચવ્યું હતું કે ટ્યુરિંગ ફરીથી 1937ની ફિલ્મ ''સ્નો વ્હાઈટ'' માંથી પોતાની પસંદગીના પરીકથાના એક દ્રશ્યનું પુનઃઅભિનય કરી રહ્યો હોય તેમ બની શકે, &quot;જેમાં તેને ખાસ કરીને એક ચૂડેલ ઝેરી દારૂમાં પોતાનું સફરજન ડૂબાડે છે એ દૃશ્યમાં ખૂબ મજા આવતી હતી.&quot;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Leavitt|2007|p=140}}&lt;/ref&gt;

=== સમાધિલેખ ===
{{quote|
Hyperboloids of wondrous Light&lt;br /&gt;
Rolling for aye through Space and Time&lt;br /&gt;
Harbour those Waves which somehow Might&lt;br /&gt;
Play out God's holy pantomime
&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Turing |first=A. M. |title=Postcard to [[Robin Gandy]] |year=1954 |publisher=Turing Digital Archive, AMT/D/4 image 16, [http://www.turingarchive.org/ The Turing Digital Archive]}}&lt;/ref&gt;}}

== માન્યતા અને શ્રદ્ધાંજલિઓ ==
[[ચિત્ર:Turing Plaque.jpg|thumbnail|વિલ્મસ્લોવ, ચેશીર ખાતે ટ્યુરિંગના ઘર પર તકતીથી કરવામાં આવેલું ચિહ્ન ]]

ટ્યુરિંગના મૃત્યુ (અને તેમનું યુદ્ધ સમયનું કાર્ય હજી પણ ઓફિશ્યલ સીક્રેટસ એક્ટનો વિષય હતો) પછી થોડા સમયમાં રોયલ સોસાયટી દ્વારા એક જીવનચરિત્ર પ્રકાશિત થયું.{{quote|Three remarkable papers written just before the war, on three diverse mathematical subjects, show the quality of the work that might have been produced if he had settled down to work on some big problem at that critical time. For his work at the Foreign Office he was awarded the OBE.|{{Cite book|last=Newman |first=M. H. A. |title=Alan Mathison Turing |year=1955 |publisher=The Royal Society |isbn =|series=Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society, 1955, Volume 1}}}1966થી એસોશિયેશન ફોર કમ્પ્યૂટીંગ મશીનરીદ્વારા એવી વ્યક્તિને ટ્યુરિંગ એવોર્ડ આપવામાં આવે છે, જેણે કમ્પ્યુટીંગ સમુદાયમાં ટેક્નીકલ યોગદાન આપ્યું હોય. તે કમ્પ્યૂટરની દુનિયામાં તેને [[નોબૅલ પારિતોષિક|નોબલ પ્રાઈઝ]]ને સમકક્ષ સર્વોચ્ચતમ સન્માન ગણવામાં આવે છે.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.acm.org/press-room/news-releases-2007/turingaward/|title=ACM'S Turing Award Prize Raised To $250,000|publisher=[[Association for Computing Machinery|ACM]] press release|date=27 July 2007|access-date=16 October 2008|author=Steven Geringer|archive-date=30 ડિસેમ્બર 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20081230233653/http://www.acm.org/press-room/news-releases-2007/turingaward/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;એલન ટ્યુરિંગ અંગેનો હુગ વ્હાઈટમોર દ્વારા ''બ્રેકીંગ ધી કોડ''  1986નું નાટક છે.  આ નાટકના શો લંડનના વેસ્ટ એન્ડમાં નવેમ્બર 1986થી અને બ્રોડવેમાં 15 નવેમ્બર 1987થી શરૂ થયા અને 10 એપ્રિલ 1988માં પૂર્ણ થયા.  1996માં બીબીસી ટેલીવિઝનનું પણ નિર્માણ થયું હતું.  દરેક કિસ્સાઓમાં ડેરેક જોકાબી ટ્યુરિંગનું પાત્ર ભજવતા.  ટોની એવોર્ડ માટે બ્રોડવે નિર્માણનું ત્રણ વખત નામ નિયુક્ત કરવામાં આવ્યો જેમાં નાટકમાં શ્રેષ્ઠ અભિનેતા, નાટકમાં શ્રેષ્ઠ અભિનિત અભિનેતા અને નાટક માટે શ્રેષ્ઠ  માર્ગદર્શનનો સમાવેશ થાય છે. અને ડ્રામા ડેસ્ક એવોર્ડ માટે શ્રેષ્ઠ અભિનેતા અને શ્રેષ્ઠ અભિનિત અભિનેતાનો સમાવેશ થાય છે. 2008માં &quot;ડેન્જરસ નોલેજ&quot; નામની બીબીસી દસ્તાવેજીફિલ્મમાં તપાસ કરવામાં આવેલાં ચાર ગણીતશાસ્ત્રીઓમાંના એક ટ્યુરિંગ હતું.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.bbc.co.uk/bbcfour/documentaries/features/dangerous-knowledge.shtml|title=Dangerous Knowledge|publisher=BBC Four|date=11 June 2008|access-date=25 September 2009}}&lt;/ref&gt;

23 જૂન 1998ના રોજ, ટ્યુરિંગના 86ના જન્મદિવસે, એન્ડ્રુ હોજેસ, તેમના જીવનચરિત્રકે, તેમના જન્મસ્થાન અને તેમના બાળપણનું ઘર વોર્રીંગટ્ન ક્રીસેન્ટ, લંડન અને પછીથી કોલોન્નેડ હોટલ ખાતે અધિકૃતપણે ઈંગ્લીશ હેરિટેજવાદળી તકતીનું અનાવરણ કર્યું હતું.&lt;ref&gt;{{Cite web| url=http://www.turing.org.uk/bio/oration.html | title=Unveiling the official Blue Plaque on Alan Turing's Birthplace | access-date=26 September 2006}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web | url=http://www.blueplaque.com/detail.php?plaque_id=348 | archive-url=https://web.archive.org/web/20071013143212/http://www.blueplaque.com/detail.php?plaque_id=348 | archive-date=13 ઑક્ટોબર 2007 | title=About this Plaque&amp;nbsp;– Alan Turing | access-date=25 September 2006 | url-status=dead }}&lt;/ref&gt;
તેમના મૃત્યુની 50મી વર્ષગાંઠે, એક યાદગાર તકતીનું અનાવરણ તેમના પહેલાંના રહેઠાંણ હોલીમેડ,વિલ્મસ્લો, ચેરશીર ખાતે 7 જૂન 2004માં કરવામાં આવ્યું હતું.&lt;ref&gt;{{openplaque|3276}}&lt;/ref&gt;

13 માર્ચ 2000ના રોજ, સેઈન્ટ વિન્સેટ અને ગ્રીનાડીન્સે દ્વારા 20મી સદીની શ્રેષ્ઠ સિદ્ધઓની ઉજવણી માટે ટિકિટો બહાર પાડવામાં આવી, જેમાંની એક શૂન્ય અને એક સંખ્યાના પુનરાવર્તિત પૂર્વભૂમિકા સાથે ટ્યુરિંગનું પોર્ટેટ મૂકવામાં આવ્યું છે અને તેની નીચે આ પ્રમાણેનું લખાણ લખવામાં આવ્યું છેઃ&quot;1937: ઍલન ટ્યુરિંગસ થીયરી ઓફ ડીજિટલ કમ્પ્યુટીંગ&quot;.28 ઓક્ટોબર 2004ના રોજ,જોહ્ન ડબલ્યુ મીલ્સ દ્વારા સર્જિક ઍલન ટ્યુરિંગનું કાંસ્ય આધારિત શિલ્પ ગીલ્ડફોર્ડમાં યુનિવર્સિટી ઓફ સૂર્રેય ખાતે અનાવૃત કરવામાં આવ્યું હતું. જે ટ્યુરિંગના મૃત્યુના 50 વર્ષ સૂચવતું હતું- કેમ્પસમાં તેઓ તેમના પુસ્તકો લઈ જતાં રજૂ કરવામાં આવ્યાં છે.&lt;ref name=&quot;univsurrey&quot;&gt;{{Cite web |url=http://portal.surrey.ac.uk/press/oct2004/281004a/ |title=The Earl of Wessex unveils statue of Alan Turing |access-date=10 February 2007 |archive-date=23 ઑક્ટોબર 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071023193441/http://portal.surrey.ac.uk/portal/page?_pageid=799%2C277813&amp;_dad=portal&amp;_schema=PORTAL |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;2006માં, બોસ્ટન પ્રાઈડે તેમના માનદ્ ગ્રાન્ડ માર્શલનું નામ ટ્યુરિંગ આપ્યું હતું.&lt;ref name=&quot;bostonpride&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.bostonpride.org/honorarymarshal.php |title=Honorary Grand Marshal |access-date=10 February 2007 |archive-date=1 જાન્યુઆરી 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090101213356/http://www.bostonpride.org/honorarymarshal.php |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; પ્રિન્સટન એલ્યુમની વિકલીનું નામ ટ્યુરિંગ રાખવામાં આવ્યું, જે પ્રિન્સટન યુનિવર્સિટીના ઇતિહાસમાં અત્યંત મહત્તવપૂર્ણ વિદ્યાર્થીઓમાં બીજા હતા, બીજા અન્ય રાષ્ટ્રપતિ જેમ્સ મેડિસન હતાં. 

બ્લેત્ચલેય પાર્ક ખાતે ટ્યુરિંગના જીવન આકાર 1.5 ટનની પ્રતિમાનું અનાવરણ 19 જૂન 2007ના રોજ કરવામાં આવ્યું. વેલ્શ સ્લેટના લગભગ અડધા મિલિયન ટુકડાઓથી તેનું નિર્માણ કરવામાં આવ્યું, સ્ટેપ્હન કેટ્ટલ દ્વારા શિલ્પનું સર્જન કરવામાં આવ્યું હતું,  આ કામ સ્વર્ગસ્થ અમેરિકાના અબજોપતિ સિડની ફ્રેન્ક દ્વારા સોંપવામાં આવ્યું હતું.&lt;ref&gt;[http://www.bletchleypark.org.uk/news/docview.rhtm/454075/article.html બ્લેત્ચલેય પાર્ક અનવેઈલ્સ સ્ટેટ્યુ  કમેમરેટીંગ ઍલન ટ્યુરિંગ,] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120227171427/http://www.bletchleypark.org.uk/news/docview.rhtm/454075/article.html |date=2012-02-27 }} , બ્લેત્ચલેય પાર્ક પ્રેસ રીલીઝ, 20 જૂન 2007&lt;/ref&gt;ટ્યુરિંગને માન્ચેસ્ટર શહેર, જેમાં તેઓ તેમની જીવનના અંત સુધી કામ કર્યાં રહ્યાં, ત્યાં તેમને વિવિધ રીતે માનસન્માન મળ્યું હતું.   1994માં A6010 રોડ (માન્ચેસ્ટર શહેરનો આંતરિક રિંગ રોડ) બનાવવામાં આવ્યો, જેનું નામ ઍલન ટ્યુરિંગ વે રાખવામાં આવ્યું હતું.  આ રસ્તો આગળ જતાં વધારે પહોળા પુલમાં લઈ જતો હતો અને તેનું નામ ઍલન ટ્યુરિંગ બ્રીજ રાખવામાં આવ્યું છે. 23 જૂન 2001માં માન્ચેસ્ટરશહેરમાં ટ્યુરિંગનું પુતળું અનાવૃત કરવામાં આવ્યું હતું.  તે સેકવિલે પાર્કમાં, વિટવર્થ સ્ટીટની ઉપર યુનિવર્સિટી ઓફ માન્ચેસ્ટરઅને કેનલ સ્ટ્રીટ ગે વિલેજની વચ્ચે આવેલું છે. યાદગાર પૂતળું, &quot;ફાધર ઓફ કમ્પ્યૂટર સાયન્સ&quot;ને વર્ણવતું ટ્યુરિંગનું પૂતળું બગીચામાં કેન્દ્ર સ્થાને એક બાંકડાની ઉપર બેઠું છે.  આ પૂતળાનું અનાવરણ ટ્યુરિંગના જન્મદિવસે થયું હતું. 

[[ચિત્ર:Sackville Park Turing plaque.jpg|left|thumbnail|200px|ટ્યુરિંગનું યાદગાર પૂતળાની તકતી ]]
ટ્યુરિંગને એક સફરજન પકડીને દર્શાવવામાં આવ્યાં છે. – એક શિષ્ટ પ્રતીક વર્જિત પ્રેમની રજૂઆત કરવામાં વપરાય છે,  સફરજન [[આઇઝેક ન્યુટન|આઈઝેક ન્યુટન]]ના ગુરુત્વાકર્ષણ બળના સિદ્ધાંતના વિચારને રજૂ કરે છે અને ટ્યુરિંગના પોતાના મૃત્યુનો અર્થ પણ સૂચવે છે. બાંકડા પર રાહતમાં બેઠેલાં કાંસામાં પૂતળા હેઠળ આ વાક્ય મૂકવામાં આવ્યું છે 'ઍલન મેથીસન ટ્યુરિંગ 1912–1954', અને જો ઈનીગ્મા મશીન: 'IEKYF ROMSI ADXUO KVKZC GUBJ'નું વિશ્લેષણ કરવામાં આવે તો તેમનું જીવનસૂત્ર 'કમ્પ્યૂટર વિજ્ઞાનના સ્થાપક' એવું બનશે.  

પૂતળાના પગ પાસેનું એક તકતી કહે છે 'કમ્પ્યૂટર વિજ્ઞાનના પિતા, ગણિતશાસ્ત્રી, તર્કશાસ્ત્રી, યુદ્ધ સમયના કોડ તોડનારા, પૂર્વાગ્રહના શિકાર બનેલા'.  બેર્ટ્રાન્ડ રસેલનું વાક્ય પણ આ પ્રમાણે કહે છે 'ગણિત, સાચી રીતે જોવાયેલું, સત્યના માત્ર સ્વામિ નહીં, પણ સર્વોચ્ચ સુંદરતાના સ્વામી- શિલ્પની જેમ ઠંડી અને તપસ્યાની સુંદરતા.'   શિલ્પકારે તેના જૂના એમસ્ટ્રાડ કમ્પ્યૂટરને દફનાવી દીધું, જે એક પહેલાંનું જાણીતું કમ્પ્યૂટર હતું, એક શ્રદ્ધાંજલિ તરીકે તકતીની નીચે લખ્યું હતું, &quot; ધી ગોડ ફાધર ઓફ ઓલ મોર્ડન કમ્પ્યૂટર્સ&quot;.&lt;ref name=&quot;computerburied&quot;&gt;^ જુઓ{{Cite news | title = Computer buried in tribute to genius | publisher = Manchester Evening News| date = 15 June 2001 | url = http://www.manchestereveningnews.co.uk/news/s/27/27595_computer_buried_in_tribute_to_genius.html | access-date = 23 June 2009 }}&lt;/ref&gt;

આધુનિક કમ્પ્યૂટરના સર્જનમાં ટ્યુરિંગની ભૂમિકા માટે 1999માં ''ટાઈમ સામાયિકે''  [[Time 100: The Most Important People of the Century|20 સદીના 100 અત્યંત મહત્ત્વના લોકો]]માંના એક તરીકે ટ્યુરિંગનું નામ મૂક્યું હતું, અને કહ્યું હતું: &quot;હકીકત એ છે કે દરેક વ્યક્તિ જે કીબોર્ડ થપાટ લગાવે છે, સ્પ્રેડશીટ અથવા વર્ડ પ્રોસેસીંગ પ્રોગ્રામ ચાલું કરે છે, તે ટ્યુરિંગ મશીનના મૂર્ત સ્વરૂપ પર કામ કરે છે.&quot;&lt;ref name=&quot;AFP&quot;&gt;{{Cite web |title=Alan Turing&amp;nbsp;– Time 100 People of the Century |url=http://205.188.238.181/time/time100/scientist/profile/turing.html |publisher=''[[Time Magazine]]'' |quote=The fact remains that everyone who taps at a keyboard, opening a spreadsheet or a word-processing program, is working on an incarnation of a Turing machine. |access-date=2011-03-21 |archive-date=2011-02-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110226144919/http://205.188.238.181/time/time100/scientist/profile/turing.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

2002માં,''બીબીસી'' એ વૈશ્વિક સ્તરે કરવામાં આવેલાં 100 શ્રેષ્ઠ બ્રિટીશરોના મતદાનમાં ટ્યુરિંગને 21મો ક્રમાંક મળ્યો હતો.&lt;ref&gt;{{Cite news | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/2208671.stm | title = 100 great British heroes | date = 21 August 2002 | work = BBC News }}&lt;/ref&gt;

એપલ કમ્પ્યૂટરનો લોગો મોટા ભાગે ઍલન ટ્યુરિંગને શ્રદ્ધાંજલિ આપવા માટે આત્મહત્યાની તેમની પદ્ધતિને એક કટકાના સાથેના સંદર્ભમાં ખોટી રીતે લેવામાં આવે છે.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.independent.co.uk/news/media/logos-that-became-legends-icons-from-the-world-of-advertising-768077.html |title=Logos that became legends: Icons from the world of advertising|work= The Independent |publisher=www.independent.co.uk |access-date=14 September 2009 | location=London | date=4 January 2008}}&lt;/ref&gt; લોગોના રચયિતા&lt;ref&gt;{{Cite web | url = http://creativebits.org/interview/interview_rob_janoff_designer_apple_logo | title = Interview with Rob Janoff, designer of the Apple logo | publisher = creativebits| access-date = 14 September 2009 }}&lt;/ref&gt; અને કંપનીએ લોગોની ડિઝાઈનમાં ટ્યુરિંગને કોઈ પણ અંજલિ આપ્યાનો ઈન્કાર કર્યો છે.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Leavitt|2007|p=280}}&lt;/ref&gt; 2010માં, અભિનેતા/નાટ્યલેખક જેડ ઈસ્ટેબેનએ ટ્યુરિંગને સોલો સંગીત &quot;આઈકોન્સઃ ધી લેસ્બીયન ઍન્ડ ગે હિસ્ટરી ઓફ ધી વર્લ્ડ, ભાગ 4&quot; માં વર્ણવ્યાં છે.  

=== સરકારનું માફીનામું ===
ઓગસ્ટ 2009માં, જોહ્ન ગ્રેહામ-ક્યુમીનએ ઍલન ટ્યુરિંહની સામે સમલૈગિંક તરીકે કાયદેસરના પગલાં ભરવા બદલે બ્રિટિશ ગવર્મેન્ટને મરણોત્તર થયેલાં ઍલન ટ્યુરિંગની માફી માંગવાની એક અરજી દાખલ કરવાની શરૂઆત કરી હતી.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Thousands call for Turing apology |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/technology/8226509.stm |publisher=BBC News |date=31&amp;nbsp;August 2009 |access-date=31 August 2009}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book | title = Petition seeks apology for Enigma code-breaker Turing | url = http://www.cnn.com/2009/WORLD/europe/09/01/alan.turing.petition/index.html | publisher = CNN | date = 01&amp;nbsp;September 2009 | access-date = 1 September 2009}}&lt;/ref&gt;  આ અરજીને ટેકો કરતી હજારો લોકોની સહી મળી.&lt;ref name=&quot;PMapology&quot;/&gt;&lt;ref&gt;યુકેના નાગરિકો માટે જ અરજી ખુલી હતી. &lt;/ref&gt; વડાપ્રધાન ગોર્ડન બ્રાઉને આ અરજીને સ્વીકારી, 10 સપ્ટેમ્બર 2009ના રોજ માફી માંગતું વિધાન રજૂ કર્યું અને ટ્યુરિંગ સાથેના વર્તાવ અંગે આઘાતની લાગણી વ્યક્ત કરી.&lt;ref name=&quot;PM-apology&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;PMapology&quot;&gt;{{Cite web | title = Treatment of Alan Turing was &quot;appalling&quot; | url = http://www.number10.gov.uk/Page20571 | publisher = Prime Minister's Office | date = 10 September 2009 | access-date = 21 માર્ચ 2011 | archive-date = 12 સપ્ટેમ્બર 2009 | archive-url = https://web.archive.org/web/20090912142412/http://www.number10.gov.uk/Page20571 | url-status = dead }}&lt;/ref&gt;
&lt;blockquote&gt;
 
ઍલન ટ્યુરિંગ માટે ન્યાયની માંગણી માટે હજારો લોકો એકઠા થયા અને તેમની સાથે જે રીતે વર્તન કરવામાં આવ્યું હતું તે માટે આઘાતની લાગણી વ્યક્ત કરી. જ્યારે ટ્યુરિંગને તે સમયે કાયદા હેઠળ લાવવામાં આવ્યા હતા અને આપણે ઘડિયાળને પાછી ફેરવી શકતા નથી, તેમની સાથે કરવામાં આવેલો વ્યવહાર એકદમ અયોગ્ય હતો અને હું અને આપણે તેમની સાથે જે કંઈ થયું તે બદલ હૃદયના ઊંડાણ પૂર્વક માફી માંગવાની મળેલી તક બદલ હું ખુશ છું.... તેથી બ્રિટિશ સરકારના બદલે, અને ઍલનના કામને કારણે એ તમામ જેઓ મુક્તપણે રહે છે, તેમના વતી મને એ કહેતાં અત્યંત ગર્વ થાય છેઃ અમે માફી માંગીએ છીએ, તમે આના કરતાં ઘણી સારી લાયકાત ધરાવો છો.&lt;ref name=&quot;PMapology&quot;/&gt;
&lt;/blockquote&gt;

=== યુનિવર્સિટીઓ દ્વારા મળેલો આદર ===
[[ચિત્ર:Alan Turing Building 1.jpg|thumbnail|યુનિવર્સિટી ઓફ માન્ચેસ્ટર ખાતે ઍલન ટ્યુરિંગનું બિલ્ડીંગ]]
બ્રિટીશ સોસાયટી ફોર ધી હિસ્ટ્રી ઓફ મેથેમેટીક્સઅને બ્રિટિશ લોજીક કોલોક્વીયમ દ્વારા ટ્યુરિંગના જીવન અને સિદ્ધિઓની ગોઠવણી કરી પ્રસંગની ઉજવણી 5 જૂન 2005ના રોજ કરવામાં આવી હતી.   

*સુર્રેય યુનિવર્સિટીએ તેના મુખ્ય ચોકમાં ટ્યુરિંગનું પૂતળું મૂક્યું છે. 
*&quot;ટ્યુરિંગ ડેઈઝ&quot; તરીકે કહેવાતી ગણતરીની થીયરી પર ઈસ્તાનબુલ બીલ્જી યુનિવર્સિટીએ વાર્ષિક કોન્ફરન્સનું આયોજન થયું.&lt;ref name=&quot;bilgiuniv&quot;&gt;{{Cite web | url = http://cs.bilgi.edu.tr/pages/turing_days/ | title = Turing Days @ İstanbul Bilgi University | access-date = 10 February 2007 | archive-date = 1 ઑગસ્ટ 2013 | archive-url = https://web.archive.org/web/20130801193650/http://cs.bilgi.edu.tr/pages/turing_days/ | url-status = dead }}&lt;/ref&gt;
*ઓસ્ટ્રીન ખાતે ટેક્સાસ યુનિવર્સિટીએ કમ્પ્યૂટર સાયન્સ પ્રોગ્રામનું નામ ટ્યુરિંગ સ્કોલરસ રાખી આદર આપ્યો છે.&lt;ref name=&quot;texturingschol&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.cs.utexas.edu/academics/undergraduate/honors/turing/ |title=Turing Scholars Program at the University of Texas at Austin |access-date=16 August 2009 |archive-date=17 ફેબ્રુઆરી 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100217072341/http://www.cs.utexas.edu/academics/undergraduate/honors/turing/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;
*ઉતર ફ્રાન્સમાં આવેલી લીલી યુનિવર્સિટી ખાતે આવેલા કમ્પ્યૂટર સાયન્સ વિભાગ (LIFL&lt;ref name=&quot;lifl&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.lifl.fr/ |title=Laboratoire d'Informatique Fondamentale de Lille |access-date=3 December 2010 |archive-date=22 જુલાઈ 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100722014047/http://www.lifl.fr/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;) ના એક પ્રયોગશાળાનું નામ ઍલન એમ. ટ્યુરિંગના સન્માનમાં ટ્યુરિંગ રાખવામાં આવ્યું (કુર્ટ ગોડેલ પછી અન્ય પ્રયોગશાળાનું નામ રાખવામાં આવ્યું હતું).
*ચિલિની પોન્ટીફીકલ કેથોલિક યુનિવર્સિટી, પ્યુરટો રીકોની પોલીટેક્નીક યુનિવર્સિટી, [[કોલમ્બીયા|કોલંબિયા]] બોગોટામાં લોસ એન્ડેસ યુનિવર્સિટી, કિંગસ કોલેજ, વેલ્સમાં કેમ્બ્રીજઅને બેનગોર યુનીવર્સીટીના કમ્પ્યૂટર સાયન્સના વિભાગનું નામ ટ્યુરિંગ પાછળ રાખવામાં આવ્યું હતું. 
*યુનિવર્સિટી ઓફ માન્ચેસ્ટર, ધી ઓપન યુનિવર્સિટી, ઓક્સફર્ડ બ્રુકસ યુનિવર્સિટી અને આર્હુસ યુનિવર્સિટી (ડેનમાર્ક, અર્હુસમાં) તમામના મકાનનું નામ ટ્યુરિંગના નામથી રાખવામાં આવ્યું છે. 
*સર્રેય રીસર્ચ પાર્કમાં ઍલન ટ્યુરિંગ રોડનું નામ ઍલન ટ્યુરિંગના નામ પરથી રાખવામાં આવ્યું છે. 
*હોર્નબોસ્ટેલ મોલમાં આવેલી કાર્નેગી મેલોન યુનિવર્સિટીમાં ગ્રેનાઈટનો બાંકડો છે, જેની પર એ.એમ.ટ્યુરિંગ નામ કોતરાયેલું છે.
*તાજેતરમાં ઈકોલ ઈન્ટરનેશનલ ડેસ સાયન્સ ડુ ટ્રાઈટેમેન્ટ ડે ઈન્ફોર્મેશનના બનેલાં ત્રીજા બીલ્ડીંગનું નામ &quot;ટ્યુરિંગ&quot; રાખવામાં આવ્યું છે. 

== આ પણ જુઓ ==
{{Portal box|Biography|Logic|LGBT}}
*ટ્યુરિંગ ડીગ્રી
*ટ્યુરિંગ સ્વીચ 
*વણ ગોઠવેલું મશીન 
*ઍલન ટ્યુરિંગ વર્ષ
*ગુડ-ટ્યુરિંગ પુનરાવર્તનની સંભાવનાઓ 
*ટુરિંહ મશીનના ઉદાહરણો 
*ટ્યુરિંગ પરીક્ષણ 

== નોંધ ==
{{Reflist|colwidth=30em}}

== સંદર્ભો ==
{{Refbegin|colwidth=30em}}
* {{ Cite book | last = Agar | first = Jon | title = The government machine: a revolutionary history of the computer | publisher = MIT Press | year = 2003 | location = Cambridge, Massachusetts | isbn = 978-0-262-01202-7 }}
* {{ Cite book | last = Alexander | first = C. Hugh O'D. | author-link = Conel Hugh O'Donel Alexander | date = ''circa'' 1945 | title = Cryptographic History of Work on the German Naval Enigma | url = http://www.ellsbury.com/gne/gne-000.htm | publisher=The National Archives, Kew, Reference HW 25/1}}
* {{ Cite book | last = Beniger | first = James | title = The control revolution: technological and economic origins of the information society | publisher = Harvard University Press | year = 1986 | location = Cambridge, Massachusetts | isbn = 0-674-16986-7 }}
* {{Citation | last = Babbage | first = Charles | author-link = Charles Babbage | origyear = 1864
 | publication-date = 2008 | editor-last = Campbell-Kelly | editor-first = Martin | editor-link = Martin Campbell-Kelly | title = Passages from the life of a philosopher | publisher = Rough Draft Printing | isbn = 978-1-60386-092-5 }}
* {{ Cite book | last = Bodanis | first = David | author-link = David Bodanis | title = Electric Universe: How Electricity Switched on the Modern World | year = 2005 |publisher = Three Rivers Press | location = New York | isbn = 0-307-33598-4 | oclc = 61684223 }}
* {{Cite book | last = Campbell-Kelly | first = Martin | authorlink = Martin Campbell-Kelly | last2 = Aspray | first2 = William | title = Computer: A History of the Information Machine | publisher = Basic Books | year = 1996 | location = New York | isbn = 0-465-02989-2 }}
* {{Cite book | last = Ceruzzi | first = Paul | authorlink = Paul Ceruzzi | title = A History of Modern Computing | publisher = MIT Press | year = 1998 | location = Cambridge, Massachusetts, and London | isbn = 0-262-53169-0}}
* {{ Cite book | last = Chandler | first = Alfred | authorlink = Alfred Chandler | title = The Visible Hand: The Managerial Revolution in American Business | publisher = Belknap Press | year = 1977 | location = Cambridge, Massachusetts | isbn = 0-674-94052-0 }}
* {{ Cite journal | last = Copeland | first = B. Jack | authorlink = B. Jack Copeland | title = Colossus: Its Origins and Originators | journal = [[IEEE Annals of the History of Computing]] | volume = 26 | issue = 4 | pages = 38–45 | year = 2004 |doi = 10.1109/MAHC.2004.26 | ref = harv }}
* {{ Cite book | last = Copeland | first = B. Jack (ed.) | authorlink = B. Jack Copeland | title = The Essential Turing | year = 2004 | publisher = Oxford University Press | location = Oxford | isbn = 0-19-825079-7 | oclc = 156728127 224173329 48931664 57434580 57530137 59399569 }}
* {{ Cite book | last = Copeland (ed.) | first = B. Jack | authorlink = B. Jack Copeland
| title = Alan Turing's Automatic Computing Engine | year = 2005 | publisher = Oxford University Press | location = Oxford | isbn = 0-19-856593-3 | oclc = 224640979 56539230 }}
* {{ Cite book | last = Copeland | first = B. Jack | authorlink = B. Jack Copeland | title = Colossus: The secrets of Bletchley Park's code-breaking computers | year = 2006 | publisher = Oxford University Press | isbn = 978-0-19-284055-4 | ref = harv }}
* {{ Cite book | last = Edwards | first = Paul N | title = The closed world: computers and the politics of discourse in Cold War America | publisher = MIT Press | year = 1996 | location = Cambridge, Massachusetts | isbn = 0-262-55028-8 }}
* {{ Cite book | last = Hodges | first = Andrew | authorlink = Hodges, Andrew | year = 1983 | title = Alan Turing: the enigma |location = London | publisher = Burnett Books | isbn = 0-04-510060-8 | ref = harv }}
* {{ Cite book | last = Hochhuth | first = Rolf  | authorlink = Rolf Hochhuth | title = Alan Turing: en berättelse | publisher = Symposion | year = 1988 | isbn = 978-91-7868-109-9 }}
* {{ Cite book | last = Leavitt | first = David | authorlink = David Leavitt | year = 2007 | title = The man who knew too much: Alan Turing and the invention of the computer | publisher = Phoenix | isbn = 978-0-7538-2200-5 | ref = harv }}
* {{ Cite book | last = Levin | first = Janna | authorlink = Janna Levin | title = A Madman Dreams Of Turing Machines | publisher = Knopf | year = 2006 | location = New York | isbn = 978-1-4000-3240-2 }}
* {{ Cite book | last = Lewin | first = Ronald | authorlink = Ronald Lewin | title = Ultra Goes to War: The Secret Story | edition = Classic Penguin | series = Classic Military History | year = 1978 | publication-date = 2001 | publisher = Hutchinson &amp; Co | location = London, England | isbn = 978-1-56649-231-7 | ref = harv }}
* {{Cite book| last = Lubar | first = Steven | year = 1993 | title = Infoculture | location = Boston, Massachusetts and New York | publisher = Houghton Mifflin | isbn = 0-395-57042-5}}
* {{ Cite document | last = Mahon | first = A.P. | title = The History of Hut Eight 1939–1945 | publisher = UK National Archives Reference HW 25/2 | year = 1945 | url = http://www.ellsbury.com/hut8/hut8-000.htm | access-date = 10 December 2009 | ref = harv }}
*{{MacTutor Biography|id=Turing|title=Alan Mathison Turing}}
*પેટઝોલ્ડ, ચાર્લેસ (2008). &quot;ધી એનોટાટેડ ટ્યુરિંગ: અ ગાઈડેડ ટુર થ્રુ ઍલન ટ્યુરિંગસ હિસ્ટોરીક પેપર ઓન કમ્યુટેબીલીટી એન્ડ ધી ટ્યુરિંગ મશીન&quot;. ઈન્ડિયાનાપોલીસ: વિલેય પબ્લીશીંગ. આઈએસબીએન 978-0-470-22905-7
*સ્મીથ, રોજર (1997). ''ફોન્ટાના હિસ્ટ્રી ઓફ ધી હ્યુમન સાયન્સીસ'' . લંડન: ફોન્ટાના.
*વૈઝેનબૌમ, જોસેફ (1976). ''કમ્પ્યૂટર પાવર એન્ડ હ્યુમન રીઝન'' . લંડન: ડબ્લ્યુ.એચ. ફ્રીમેન. આઈએસબીએન 0-7167-167-0463-3
* {{Cite book | last = Turing | first = Sara Stoney | title = Alan M Turing | publisher = W Heffer | year = 1959 }} ટ્યુરિંગની માતા, જેણે ગ્લોરિફાઈંગ હીઝ લાઈફ નામની ૧૫૭ પાનાનું જીવનચરિત્ર લખી, ઘણાં વર્ષો સુધી તેને જીવિત રાખ્યો. તે 1959માં પ્રકાશિત થઈ હતી, અને તેથી તેનું યુદ્ધનું કાર્ય આવરી ન લઈ શકાયું.  ભાગ્યેજ ૩૦૦ પ્રતો વેચાઈ હતી (સારા ટ્યુરિંગ થી લીન ન્યમેન, 1967, સેન્ટ જ્હોન કોલેજ, કેમ્બ્રીજની લાઈબ્રેરી). પ્રસ્તાવનાના ૬ પૃષ્ઠો લીન ઈરવીન દ્વારા લખવામાં આવ્યા હતા, સંભારણાંઓ અને તેના વારંવાર બોલાયેલાં વાક્યોનો સમાવેશ થયો છે. 
* {{Cite book | last = Whitemore | first = Hugh | authorlink = Hugh Whitemore | last2 = Hodges | first2 = Andrew | authorlink2 = Andrew Hodges | title = Breaking the code | publisher = S. French  | year = 1988 }} આ 1986 હ્યુગ વ્હાઈટમોર પ્લે ટ્યુરિંગના જીવન અને મૃત્યુની વાર્તા કહે છે.  મૂળ વેસ્ટ એન્ડ અને બ્રોડવેમાં ડેરેક જાકોબીએ ટ્યુરિંગનો અભિનય કર્યો હતો અને તેણે 1997માં નાટક આધારિત ટેલિવિઝન ફિલ્મમાં અભિનયનું પુનસર્જન કર્યું હતું, જે સંયુક્તપણે બીબીસી અને ડબલ્યુજીબીએચ, બોસ્ટન દ્વારા બનાવાઈ હતી.  નાટકનું પ્રકાશન અંબર લેન પ્રેસ, ઓક્સફર્ડ દ્વારા કરવામાં આવ્યું છે. - એએસઆઈએન: B000B7TM0Q
*વિલિયમસ, મિશેલ આર. (1985) ''એ હિસ્ટ્રી ઓફ ક્મ્યુટીંગ ટેક્નોલોજી'' , ઈન્ગલેવુડ ક્લીફ્ફસ, ન્યુ જર્સી: પ્રેન્ટીસ-હોલ, આઈએસબીએન 0-8186-7739-2
*{{Cite book|last=Yates |first=David M. |title=Turing's Legacy: A history of computing at the National Physical Laboratory 1945–1995 |year=1997 |publisher=[[Science Museum, London|London Science Museum]] |location=London |isbn=0-901805-94-7 |oclc=123794619 40624091 }}
{{Refend}}

== બાહ્ય લિંક્સ ==
{{External links|date=August 2010}}
{{Wikiquote}}
{{Commons category|Alan Turing}}
*[http://www.turing.org.uk/ ઍલન ટ્યુરિંગ] એક [http://www.turing.org.uk/bio/part1.html ટૂંકી જીવનકથા] સાથે એન્ડ્રુ હોજેસ દ્વારા ચલાવવામાં આવતી સાઈટ 
*[http://www.alanturing.net/ AlanTuring.net&amp;nbsp;– જેક કોપલેન્ડ દ્વારા ][http://www.alanturing.net/ ટ્યુરિંગ એચીવ ફોર ધી હિસ્ટ્રી ઓફ કમ્પ્યુટીંગ]
*[http://www.turingarchive.org/ ધી ટ્યુરિંગ એચીવ]{{Dead link|date=ડિસેમ્બર 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&amp;nbsp;– કિંગ્સ કોલેજ, કેમ્બીજ આર્ચીવ દ્વારા કેટલાંક અપ્રકાશિત દસ્તાવેજોની સ્કેન કરેલી પ્રતો 
*{{MathGenealogy|id=8014}}
*[http://www.systemtoolbox.com/article.php?history_id=3 ઍલન ટ્યુરિંગ- ટુવર્ડઝ એ ડીઝીટલ માઈન્ડઃ ભાગ 1] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070803163318/http://www.systemtoolbox.com/article.php?history_id=3 |date=2007-08-03 }} સીસ્ટમ ટુલબોક્સ, 11 ડિસેમ્બર 2001
*[http://plato.stanford.edu/entries/turing/ ઍલન ટ્યુરિંગ] ફિલોસોફીનું સ્ટેનફઓર્ટ એનસાઈક્રોપીડિયા. 3 જૂન ૨૦૦૨.
*[http://www.time.com/time/time100/scientist/profile/turing.html ઍલન ટ્યુરિંગ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080822093918/http://www.time.com/time/time100/scientist/profile/turing.html |date=2008-08-22 }} ''સમય'' 100
* [http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} Alan Turing] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} RKBExplorer
* [http://www.rutherfordjournal.org/article010111.html ''ધી માઈન્ડ એન્ડ ધી કમ્પ્યુટીંગ મશીન'' ] ''ધી રુથફોર્ડ જર્નલ'' - એક 1949 ઍલન ટ્યુરિંગ અને અન્યો પર ચર્ચા
* [http://www.turingcentenary.eu/ ઍલન ટ્યુરિંગ વર્ષ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190818065459/http://turingcentenary.eu/ |date=2019-08-18 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190818065459/http://turingcentenary.eu/ |date=2019-08-18 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190818065459/http://turingcentenary.eu/ |date=2019-08-18 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190818065459/http://turingcentenary.eu/ |date=2019-08-18 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190818065459/http://turingcentenary.eu/ |date=2019-08-18 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190818065459/http://turingcentenary.eu/ |date=2019-08-18 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190818065459/http://turingcentenary.eu/ |date=2019-08-18 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190818065459/http://turingcentenary.eu/ |date=2019-08-18 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190818065459/http://turingcentenary.eu/ |date=2019-08-18 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190818065459/http://turingcentenary.eu/ |date=2019-08-18 }}
* [http://cs.swan.ac.uk/cie12/ CiE 2012: ટ્યુરિંગ સેન્ટીનરિ કોન્ફેરન્સ ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }}
* [http://www.visualturing.org/ વિઝ્યુઅલ ટ્યુરિંગ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }}{{Dead link|date=જુલાઈ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [http://www.wolframalpha.com/examples/TuringMachines.html ટ્યુરિંગ મશીન કેલક્યુલેટરસ] વોલ્ફ્રામઆલ્ફા

=== પેપર્સ ===
* [http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper ટ્યુરિંગના પેપરો, અહેવાલો અને વ્યાખ્યાનો ઉપરાંત અનુવાદિત આવૃત્તિઓ અને સંગ્રહોની વિસ્તૃત યાદી] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120827022642/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-08-27 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120827022642/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-08-27 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120827022642/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-08-27 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120827022642/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-08-27 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120827022642/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-08-27 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120827022642/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-08-27 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120827022642/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-08-27 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120827022642/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-08-27 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120827022642/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-08-27 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} BibNetWiki
* [http://www.cbi.umn.edu/oh/display.phtml?id=116 ડોનાલ્ડ ડબલ્યુ. ડેવિસ સાથે મૌખિક ઇતિહાસ મુલાકાત], ચાર્લેસ બાબ્બેજ ઈન્સ્ટીટ્યુટ, યુનિવર્સિટી ઓફ મિન્નેસોટા; યુ.કે. ખાતે ક્મપ્યુટર પ્રોજેક્ટોને વર્ણવતાં ડેવિઝ નેશનલ ફિઝિક્સ લેબોરેટરી, 1947થી ટ્યુરિંગના ડિઝાઈનીંગ કામની સાથે બે એસીઈ કમ્પ્યૂટરોના વિકાસ સુધી 
* [http://www.cbi.umn.edu/oh/display.phtml?id=81 નિકોલસ સી. મેટ્રોપોલીસ સાથે મૌખિક ઇતિહાસ મુલાકાત], ચાર્લેસ બાબ્બેજ ઈન્સ્ટીટ્યુટ, યુનિવર્સિટી ઓફ મીન્નેસોટી. લોસ ઍલામોસ નેશનલ લેબોરેટરી ખાતે, કમ્પ્યૂટર સેવાઓ માટેના પ્રથમ નિયામક મેટ્રોપોલીસ હતાં- ઍલન ટ્યુરિંગ અને જ્હોન વોન ન્યુમનવચ્ચેના સંબંધો સહિતના મુદ્દાઓનો સમાવેશ

[[શ્રેણી:વિસંગત પ્રશિસ્ત સ્વરૂપની સાથે લેખો]]
[[શ્રેણી:ઍલન ટ્યુરિંગ]]
[[શ્રેણી:કમ્પ્યૂટર ડિઝાઈનરો]]
[[શ્રેણી:કમ્પ્યૂટરનો પાયો નાખનારા]]
[[શ્રેણી:અંગ્રેજ નાસ્તિકતાવાદીઓ]]
[[શ્રેણી:અંગ્રેજ કમ્પ્યૂટર વિજ્ઞાનિઓ]]
[[શ્રેણી:અંગ્રેજ સંશોધકો]]
[[શ્રેણી:અંગ્રેજ તર્કશાસ્ત્રી]]
[[શ્રેણી:અંગ્રેજ ગણિતશાસ્ત્રીઓ]]
[[શ્રેણી:અંગ્રેજ ફિલસૂફીઓ]]
[[શ્રેણી:દૂરના અંતર સુધી દોડનારાઓ]]
[[શ્રેણી:ગણિતશાસ્ત્રી]]
[[શ્રેણી:૧૯૧૨માં જન્મ]]
[[શ્રેણી:૧૯૫૪માં મૃત્યુ]]</text>
      <sha1>glf6ut0i3ohtkollqzjcv7d63iemjp4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>887078</id>
      <parentid>887068</parentid>
      <timestamp>2025-06-28T06:28:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>63183</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>887078</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="344291" sha1="3lg1kwzy5iafqkb9nzcwi8e8vadfeaw" xml:space="preserve">{{cleanup}}
{{Infobox scientist
| name              = ઍલન ટ્યુરિંગ
| image             =Alan Turing az 1930-as években.jpg| image_width       =
| caption           =
| birth_date        = {{Birth date|1912|6|23|df=yes}}
| birth_place       = [[Maida Vale]], London, England, United Kingdom
| death_date        = {{Death date and age|1954|6|7|1912|6|23|df=yes}}
| death_place       = [[Wilmslow]], [[Cheshire]], England, United Kingdom
| nationality       = British
| field             = [[Mathematician]], [[logician]], [[cryptanalyst]],  [[computer scientist]]
| work_institutions = [[University of Cambridge]]&lt;br /&gt;[[Government Code and Cypher School]]&lt;br /&gt;[[National Physical Laboratory, UK|National Physical Laboratory]]&lt;br /&gt;[[University of Manchester]]  
| alma_mater        = [[King's College, Cambridge]]&lt;br /&gt;[[Princeton University]]
| doctoral_advisor  = [[Alonzo Church]]
| doctoral_students = [[Robin Gandy]]
| known_for         = [[Halting problem]]&lt;br /&gt;[[Turing machine]]&lt;br /&gt;[[Cryptanalysis of the Enigma]]&lt;br /&gt;[[Automatic Computing Engine]]&lt;br /&gt;[[Turing Award]]&lt;br /&gt;[[Turing Test]]&lt;br /&gt;[[Turing pattern]]s
| prizes            = [[Officer of the Order of the British Empire]]&lt;br /&gt;[[Fellow of the Royal Society]]
}}
'''ઍલન મેથીસન ટ્યુરિંગ''', ઓબીઈ, એફઆરએસ; 23 જૂન 1912 – 7 જૂન 1954), અંગ્રેજી ગણિતશાસ્ત્રી, તર્કશાસ્ત્રી,સંકેતલિપિના વિશ્લેષક અને કમ્પ્યૂટર વૈજ્ઞાનિક હતા. તેમણે ટ્યુરિંગ મશિન સાથે ગાણિતિક નિયમો અને ગણતરીની વિભાવનાનું નિર્દિષ્ટીકરણ પૂરું પાડીને કમ્પ્યૂટર વિજ્ઞાનના વિકાસમાં અત્યંત પ્રભાવશાળી યોગદાન આપ્યું હતું, જેણે આધુનિક [[કમ્પ્યૂટર]]ના સર્જનમાં મહત્તવપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી હતી.&lt;ref name=&quot;AFP&quot;/&gt; [[બીજું વિશ્વ યુદ્ધ|બીજા વિશ્વ યુદ્ધ]] દરમિયાન, ટ્યુરિંગે ગવર્મેન્ટ કોડ અને  સાયફર સ્કૂલ બ્લેત્ચલેય પાર્ક, બ્રિટનના કોડબ્રેકીંગ સેન્ટર માટે કામ કર્યું. થોડા સમય માટે તેઓ હટ 8 વિભાગના મુખ્યાધિકારી હતા, આ વિભાગ જર્મન નૌકા સૈન્યને સંબંધિત સંકેતલિપિના વિશ્લેષણમાટે જવાબદાર હતું. તેમણે જર્મનસંકેતલિપિને તોડતી પદ્ધતિઓમાંની એક યોજના નક્કી કરી રાખી હતી, જેમાં બોમ્બે પદ્ધતિ, ઈલેક્ટ્રોમીકેનીકલમશીન ઈનીગ્મા મશીન માટે ગોઠવણી શોધી શકે છે, તેનો સમાવેશ થાય છે. યુદ્ધ પછી તેમણે નેશનલ ફિઝીકલ લેબોરેટરી ખાતે કામ કર્યું, જ્યાં એસીઈ(ACE), એક સંગ્રહ કરી શકાય એવા કમ્પ્યૂટર પ્રોગ્રામની સૌ પ્રથમ ડિઝાઈન તૈયાર કરી. તેમના જીવનના અંત ભાગમાં ટ્યુરિંગને ગાણિતિક જીવવિજ્ઞાનમાં રસ પડ્યો.  તેમણે આકાર વિકાસ(મૉર્ફોજિનેસિસ)નું રસાયણશાસ્ત્ર આધારિત પેપર લખ્યું,&lt;ref&gt;{{Cite journal| last= Turing | first= A. M. | title = The Chemical Basis of Morphogenesis | journal = Philosophical Transactions of The Royal Society of London, series B | volume = 237 | pages = 37–72 | year = 1952 }}&lt;/ref&gt; અને તેમણે ઓસીલેટીંગકેમિકલ રીએક્શન જેમ કે બીલોઅસોય- ઝાબોટીન્સ્કાય રીએક્શનનું અનુમાન કર્યું, જેનું 1960ના દાયકાઓમાં સૌ પ્રથમ વખત અવલોકિત બન્યું. 

ટ્યુરિંગની સજાતીયતા 1952માં ફોજદારી ફરિયાદમાં પરિણમી- તે સમયે યુનાઈટેડ કિંગડ્મમાં સજાતીય વર્તણૂક ગેરકાયદેસર હતી- અને તેમણે જેલના વિકલ્પ તરીકે સ્ત્રી હોર્મોન(રાસાયણિક ખસીકરણ)ની સાથે સારવાર સ્વીકારી હતી. તેઓ 1954માં તેમના 42મા જન્મદિવસનાં કેટલાંક અઠવાડિયા પહેલાં, સાઈનાઈડ ઝેરથી મૃત્યુ પામ્યા.  કાયદેસરની તપાસમાં તે આત્મહત્યા હોવાનું શોધાયું હતું, તેમની માતા અને કેટલાક અન્ય લોકો તેમના મોતને એક અકસ્માત હોવાનું માની રહ્યાં હતાં.   10 સપ્ટેમ્બર 2009ના રોજ, ઈન્ટરનેટ ઝુંબેશને અનુસરતાં, યુદ્ધ પછી ટ્યુરિંગની સાથે જે રીતનો વ્યવહાર થયો હતો, તે માટે બ્રિટિશ સરકાર વતી બ્રિટિશ વડાપ્રધાન ગોર્ડોન બ્રાઉને સત્તાવાર જાહેર માફી માંગી હતી. .&lt;ref name=&quot;PM-apology&quot;&gt;{{Cite news | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/technology/8249792.stm | title = PM apology after Turing petition | date = 11 September 2009 | work = BBC News}}&lt;/ref&gt;

== બાળપણ અને યુવાની ==
ઍલન ટ્યુરિંગનું ગર્ભધાન [[છત્રપુર]],[[ઓરિસ્સા]], ભારતમાં થયું હતું.&lt;ref name=&quot;Hodges1983P5&quot;&gt;{{Harvnb|Hodges|1983|p=5}}&lt;/ref&gt; તેમના પિતા, જુલિયસ મેથીસન ટ્યુરિંગભારતીય નાગરિક સેવાના સભ્ય હતા. જુલિયસ અને તેની પત્ની સારા (પૂર્વાશ્રમમાં સ્ટોનેય; 1881–1976, એડવર્ડ વોલ્લર સ્ટોનેય, મદ્રાસ રેલ્વેના મુખ્ય એન્જિનીયરની પુત્રી હતાં) ઇચ્છતાં હતાં કે ઍલનનો ઉછેર ઈંગ્લેન્ડમાં થાય, તેથી તેઓ મૈડા વેલે&lt;ref name=&quot;englishheritaget&quot;&gt;{{Cite web | url = http://www.english-heritage.org.uk/server/show/nav.001002006005/chooseLetter/T | title = London Blue Plaques | access-date = 10 February 2007 | work = English Heritage}}&lt;/ref&gt;, લંડનમાં પાછાં આવ્યાં, જ્યાં ઍલન ટ્યુરિંગનો જન્મ 23 જૂન 1912ના રોજ થયો, જે પાછળથી કોલોન્નાડે હોટલપર બિલ્ડીંગની બહારની બાજુ&lt;ref&gt;{{openplaque|381}}&lt;/ref&gt;એ એક વાદળી તકતી દ્વારા નોંધાયેલું હતું.&lt;ref name=&quot;Hodges1983P5&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;turingorguk&quot;&gt;{{Cite web| url=http://www.turing.org.uk/turing/scrapbook/memorial.html | title=The Alan Turing Internet Scrapbook | access-date=26 September 2006}}&lt;/ref&gt; તેમને જ્હોન નામનો મોટો ભાઈ હતો. તેમના પિતાનું નાગરિક સેવા કમિશન હજી પણ સક્રિય હતું અને ટ્યુરિંગના બાળપણનાં વર્ષો દરમિયાન તેમનાં માતા-પિતા તેમના બે પુત્રોને નિવૃત્ત આર્મી દંપતી પાસે મૂકી, હેસ્ટીંગ્સ, ઈંગ્લેન્ડ&lt;ref&gt;{{Harvnb|Hodges|1983|p=6}}&lt;/ref&gt; અને ભારત વચ્ચે આવ-જા કરતાં હતાં.  જીવનમાં ખૂબ જ જલદી, ટ્યુરિંગે પાછળથી વધુ પ્રમુખતાઓ દર્શાવી હતી જે પ્રતિભાસંપન્ન હોવાની નિશાની દર્શાવતી હતી.&lt;ref name=&quot;toolbox&quot;&gt;{{Cite web |title=Alan Turing&amp;nbsp;– Towards a Digital Mind: Part 1 |first=G. James |last=Jones |date=11 December 2001 |url=http://www.systemtoolbox.com/article.php?history_id=3 |access-date=27 July 2007 |work=System Toolbox |archive-date=3 ઑગસ્ટ 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070803163318/http://www.systemtoolbox.com/article.php?history_id=3 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

છ વર્ષની ઉંમરે તેમના વાલીએ સેન્ટ મિશેલ, દિવસની સ્કૂલમાં તેમનું નામ નોંધાવ્યું હતું.  તેમની પ્રતિભા શરૂઆતમાં જ મુખ્ય શિક્ષિકાએ ઓળખી કાઢી, એવી રીતે તેમના ક્રમશઃ ઘણા શિક્ષકોએ તેમની પ્રતિભા ઓળખી હતી.  1924માં, 14 વર્ષની ઉંમરે, તેઓ ડૂરસેટમાં બજાર ભરાય એવા શહેર શેરબોર્નમાં જાણીતી સ્વતંત્ર્ય શાળાશેરબોર્ન શાળામાં ગયા.  સત્રના પ્રથમ દિવસે બ્રિટનમાં સામાન્ય હડતાળ હતી, પણ તેને પ્રથમ દિવસે હાજર રહેવું હતું તે નિર્ધારિત હતું, તેથી તેણે તેની સાઈકલ સાઉથએમ્પટોનથી શાળા સુધી {{convert|60|mi|km}}થી વધુ દોરીને લઈ ગયો, આખી રાત પ્રવાસી માટેની વીશીમાં રોકાયો.&lt;ref name=&quot;metamagical&quot;&gt;{{Cite book|title=Metamagical Themas: Questing for the Essence of Mind and Pattern |first=Douglas R. |last=Hofstadter |year=1985 |publisher=Basic Books |isbn=0-465-04566-9 |oclc=230812136}}&lt;/ref&gt;

[[ચિત્ર:KingsCollegeChapel.jpg|thumb|કિંગ્સ કોલેજ, કેમ્બ્રીજ ખાતે કમ્પ્યૂટર ખંડનું નામ ટ્યુરિંગના નામથી રાખવામાં આવ્યું હતું, જ્યાં તેઓ 1931માં વિદ્યાર્થી અને 1935માં ફેલો બન્યા હતા.]]

ટ્યુરિંગની કુદરતી રુચિ ગણિત અને વિજ્ઞાન હોવાથી શેરબોર્નમાં કેટલાક શિક્ષકો, જેમની શિક્ષણની વ્યાખ્યામાં સાહિત્યપર વધુ ભાર આપતા હતા, પરિણામે તેઓ પ્રત્યેથી તેમને આદર ન મળ્યો.  તેમના મુખ્ય શિક્ષકે તેમના વાલીને લખ્યું હતું-  &quot;હું આશા રાખું છું કે તે બે સ્ટૂલની વચ્ચે ન પડે. જો તેને જાહેર શાળામાં રહેવું હશે, તો તેણે ચોક્કસપણે ''શિક્ષિત''  થવાનું ધ્યેય રાખવું જ પડશે.  જો તેણે માત્ર''વિજ્ઞાનના વિશેષજ્ઞ''  બનવું હશે, તો તે જાહેર શાળામાં તેનો સમય બરબાદ કરી રહ્યો છે. &quot;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Hodges|1983|p=26}}&lt;/ref&gt; આ બધું થવા છતાં, ટ્યુરિંગે અભ્યાસમાં નોંધનીય ક્ષમતા દર્શાવવાની ચાલુ રાખી. 1927માં પ્રાથમિક કલનશાસ્ત્રનો અભ્યાસ કર્યાં વિના જ તેને જટિલ સમસ્યાઓ ઉકેલવામાં મજા આવતી હતી.  1928માં, 16 વર્ષની ઉંમરે, ટ્યુરિંગને [[આલ્બર્ટ આઇન્સ્ટાઇન|આર્બલ્ટ આઈન્સ્ટાઈન]]ના કાર્યનો ભેટો થયો, તેણે માત્ર તેને સમજી લીધું એટલું જ નહીં, પણ તેણે એક લખાણમાંથી, કે જેમાં ક્યારેય એવું સ્પષ્ટપણે દર્શાવાયું નહોતું, તેમાંથી ન્યુટનના ગતિના નિયમોઅંગે આઈન્ટાઈનના પ્રશ્નો અંગે અનુમાન લગાવ્યું.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Hodges|1983|p=34}}&lt;/ref&gt; 

ટ્યુરિંગની આશાઓ અને આકાંક્ષાઓ તેણે શાળામાં પોતાનાથી સહેજ મોટા વિદ્યાર્થી, ક્રિસ્ટોફર મોર્કોમ સાથે વિકસાવેલી નજીકની મિત્રતા દ્વારા વધુ ઊભરી. મોર્કોમ ટ્યુરિંગની પ્રથમ પ્રેમ જિજ્ઞાસા હતી. મોર્કોમ તેઓની શેરબોર્ન ખાતેની છેલ્લા સત્રના માત્ર થોડાં અઠવાડિયાં પહેલાં, ગાયનું ચેપી દૂધ પીધા પછી સંકોચાઈને, ગાયનાં ફેફસાંના ક્ષય રોગની જટિલતાથી મૃત્યુ પામ્યો.&lt;ref name=&quot;teuscher&quot;&gt;** {{Cite book|last=Teuscher |first=Christof (ed.) |authorlink=Christof Teuscher |title=Alan Turing: Life and Legacy of a Great Thinker |year=2004 |publisher=[[Springer Science+Business Media|Springer-Verlag]] |isbn=3-540-20020-7 |oclc=53434737 62339998}}&lt;/ref&gt;  ટ્યુરિંગનો ધાર્મિક વિશ્વાસ કકડભૂસ થઈ ગયો અને તે નાસ્તિક બની ગયો. તેણે તમામ વસ્તુઓ જડવાદજ છે, એવી હકીકત ખાતરીપૂર્વક સ્વીકારી લીધી, જેમાં જીવિત માનવીય મગજનો પણ સમાવેશ થાય છે,&lt;ref&gt;પાઉલ ગ્રે, [http://www.time.com/time/time100/scientist/profile/turing.html ઍલન ટ્યુરિંગ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080822093918/http://www.time.com/time/time100/scientist/profile/turing.html |date=2008-08-22 }} સદીના સૌથી મહત્વના ટાઈમ સામાયિકના લોકો, પાન નં ૨&lt;/ref&gt; પણ તે હજી પણ એવું માનતા હતાં કે મૃત્યુ પછી આત્માનું અસ્તિત્વ હોય છે.&lt;ref&gt;[http://www.turing.org.uk/turing/scrapbook/spirit.html ધી ઈન્સ્પીરેશન ઓફ લાઈફ એન્ડ ડેથ, 1928–1932] ઍલન ટ્યુરિંગ સ્કેપબુક &lt;/ref&gt;

== યુનિવર્સિટી અને ગણનક્ષમતા (કમ્પ્યૂટેબિલિટી) અંગેનું કાર્ય ==
[[ચિત્ર:Alan Turing Memorial Closer.jpg|thumb|સેકવિલે પાર્ક, માન્ચેસ્ટરમાં ઍલન ટ્યુરિંગનું યાદગાર પૂતળું]]
શેરબોર્ન પછી, ટ્યુરિંગ કેમ્બ્રિજ, કિંગસ્ કોલેજમાં અભ્યાસ કરવા ગયો.   ત્યાં તેણે તેના ગ્રેજ્યુએશન પહેલાંના ત્રણ વર્ષો 1931થી 1934 પસાર કર્યાં, [[ગણિત]]માં પ્રથમ વર્ગ ઓનર્સ સાથે ગ્રેજ્યુએટ થયો અને 1935માં સેન્ટ્રલ લિમિટ થિયરમ પરના મહાનિબંધની ક્ષમતા પર કિંગ કોલેજ ખાતે ફેલોતરીકે ચૂંટાઈ આવ્યો.&lt;ref&gt;જોહ્ન ઓલ્ડરીચનો ત્રીજો વિભાગ જુઓ, &quot;ઈંગ્લેન્ડ અને કોન્ટીનેન્ટલ પ્રોબેબલીટી ઈન ઈન્ટ વોર યર્સ&quot;, જર્નલ ઈલેક્ટોનીક d'Histoire des Probabilités et de la Statistique, ભાગ  5/2 [http://www.jehps.net/decembre2009.html ડિસેમ્બર 2009] જર્નલ ઈલેક્ટ્રોનિક d'Histoire des Probabilités et de la Statistique&lt;/ref&gt;

તેમના અતિમહત્ત્વના પેપર &quot;ઓન કમ્યૂટેબલ નંબરસ્, વીથ એન એપ્લીકેશન ટુ ધી  ''એન્ટ્સેઈડંગસપ્રોબ્લેમ (Entscheidungsproblem)'' &quot;,&lt;ref&gt;{{Cite journal | last= Turing | first= A. M. |year=1936 | publication-date = 1936–37 | title = On Computable Numbers, with an Application to the Entscheidungsproblem | periodical = Proceedings of the London Mathematical Society | series = 2 | volume = 42 | pages = 230–65 | doi= 10.1112/plms/s2-42.1.230 | url = http://www.comlab.ox.ac.uk/activities/ieg/e-library/sources/tp2-ie.pdf}} (અને {{Cite news| last = Turing | first = A.M. | publication-date = 1937 | title = On Computable Numbers, with an Application to the Entscheidungsproblem: A correction | periodical = Proceedings of the London Mathematical Society | series = 2 | volume = 43 | pages = 544–6 | doi = 10.1112/plms/s2-43.6.544 | year = 1938 }})&lt;/ref&gt; ટ્યુરિંગે ગણતરી અને પ્રૂફની મર્યાદાઓ પરના 1931ના કુર્ટ ગોડેલનાં પરિણામો પર પુનઃસૂત્રો તારવી, ગોડેલના વૈશ્વિક ગાણિતિક આધારિત યાંત્રિક ભાષા સાથે ફેરબદલી કરીને યાંત્રિક અને સરળ ડિવાઈસો મૂક્યા, જે ટ્યુરિંગ મશીનો તરીકે જાણીતાં બન્યાં. તેમણે સાબિત કર્યું કે કેટલાંક આવા મશીનો કોઈપણ કલ્પના જો અલ્ગોરિધમ પ્રમાણે રજૂ કરવામાં આવે તો તેની ગાણિતિક ગણતરી કરવા માટે તે સક્ષમ બનશે.  તેઓ સાબિત કરતાં ગયા કે ટ્યુરિંગના મશીન માટે અચકાવવાની સમસ્યા અનિશ્ચિત છે જે સૌ પ્રથમ વખતે દર્શાવતાં ''એન્ટ્સેઈડંગસપ્રોબ્લેમ (Entscheidungsproblem)'' નો કોઈ ઉકેલ નથી કે એવું સાબિત કરતા ગયા હતા. તે નક્કી કરવું શક્ય નથી, વાસ્તવમાં, જ્યારે પણ ગાણિકીત ક્રિયા ટ્યુરિંગ મશીનને આપવામાં આવશે ત્યારે તે હંમેશા અચકાશે કે કેમ.  જો કે તેમના લેમ્બડા કલનને આદર આપવામાં એલોન્ઝો ચર્ચને સમકક્ષ પ્રુફ પથી તેમનું પ્રુફ પ્રકાશિત થયું હતું, તે વખતે ટ્યુરિંગ ચર્ચના કામથી અજાણ હતા. 

ટ્યુરિંગે તેમની યાદશક્તિમાં લખ્યું હતું કે તેઓ આ 1936 પેપર સ્વીકારવા અંગે નિરાશ થયા હતા અને તે અંગે માત્ર બે વ્યક્તિઓએ પ્રતિક્રિયા આપી- તેઓ હતા [[Wikipedia talk:Articles for creation/Heinrich Scholz|હૈન્રીચ સ્કૂલઝ]]અને રિચાર્ડ બેવેન બ્રેઈથવેઈટ. ટ્યુરિંગનો અભિગમ નોંધનીય પણે ઘણો ખુલ્લો અને સ્વયંસ્ફૂર્ત છે. અન્ય કોઈ પણ મશીનની જે એક આવું મશીન પણ કાર્ય કરી શકે એવા વિચારને પણ એક યુનિવર્સલ (ટ્યુરિંગ) મશીનની તેની ધારણામાં નવીનતાથી ઉતાર્યો હતો.  અથવા બીજા શબ્દોમાં, કોઈની પણ ગણતરી કરવાની ક્ષમતા સાબિત થાય છે તે ગણતરી કરે છે, તેનો અડસટ્ટો લગાવાય છે.  ટ્યુરિંગ મશીનો આ દિવસોમાં ગણતરી કરવાના સિદ્ધાંતમાં અભ્યાસ માટે કેન્દ્રિય ભાગ છે, સ્ટીફન વોલ્ફ્રામ દ્વારા 2 રાજ્ય 3 ચિહ્નો ટ્યુરિંગ મશીન શોધ એક સૌથી સરળ ઉદાહરણબને છે.&lt;ref&gt;[http://www.wired.com/wiredscience/2007/10/college-kid-pro/ કોલેજ કીડ પ્રૂવ ધેટ વોલ્ફ્રામસ ટ્યુરિંગ મશિન યુનિવર્સલ કમ્પ્યૂટરોમાંનું સૌથી સરળ છે] વાયર્ડ 24 ઓક્ટોબર 2007&lt;/ref&gt; પેપરવ્યાખ્યાયિત સંખ્યાઓની કલ્પના પણ રજૂ કરે છે. 

સપ્ટેમ્બર 1936થી જુલાઈ 1938 સુધી તેમણે ઍલોન્ઝો ચર્ચ હેઠળ અભ્યાસ કરવા માટે ઇન્સ્ટિટયૂટ ફોર એડવાન્સડ સ્ટડી, પ્રીન્સેટન, ન્યુ જર્સી ખાતે તેમનો મોટા ભાગનો સમય પસાર કર્યો.   સાથો સાથ પોતાના માત્ર ગાણિતને લગતા કામમાં તેમણે સાંકેતિક લિપિનો અભ્યાસ કર્યો અને એક વિદ્યુત યાંત્રિક દ્વિગુણ ગુણકના ચોથા તબક્કામાંથી ત્રણનું નિર્માણ પણ કર્યું.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Hodges|1983|p=138}}&lt;/ref&gt; જૂન 1938માં તેમણે પ્રીન્સેટનમાંથી તેમની Ph.D.ની ડીગ્રી મેળવીઃ તેમનો મહાનિબંધ સાપેક્ષ ગણતરીની કલ્પનાને રજૂ કરતો હતો, જ્યાં ટ્યુરિંગ મશીનો કહેવાતી ભાવિ આગાહી સાથે દલીલ કરે છે, સમસ્યાઓના અભ્યાસને મંજૂરી આપતાં, તે એક ટ્યુરિંગ મશીન દ્વારા ઉકેલી શકાતું નથી. કેમ્બ્રીજ ખાતે પાછા આવતાં, તેમણે લુડ્વીગ વિટ્ટુજેનસ્ટીન દ્વારા ગણિતની સ્થાપનાઅંગેના વ્યાખ્યામાં હાજરી આપી હતી.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Hodges|1983|p=152}}&lt;/ref&gt; શિષ્ટાચારના કડક પાલનથી ટ્યુરિંગના પ્રતિકાર સાથે બે વ્યક્તિઓએ દલીલ કરી અને અસહમતિ દાખવી અને વિટ્ટજેનસ્ટીનની દલીલ એ હતી કે ગણિતશાસ્ત્રી કશા પણ તદ્દન સત્યો શોધી કાઢતા નથી પણ તેના બદલે તેઓ તેનું નવનિર્માણ કરે છે.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Hodges|1983|pp=153–154}}&lt;/ref&gt; તેમણે અંશકાલીન સમય માટે ગવર્મેન્ટ કોડ અને સિફર સ્કૂલ (GCCS) સાથે કામ પણ કર્યું. 

== સંકેતલિપિ વિશ્લેષણ ==
[[ચિત્ર:Turing flat.jpg|thumb|બ્લેત્ચલેય પાર્ક ખાતે તબેલામાં બે કોટેજો.જ્યારે તેઓ હટ 8માં ગયા ત્યારે તેમણે અહીં 1939થી ૧૯૪૦ સુધી કામ કર્યું. ]]
બીજા વિશ્વ યુદ્ધ દરમિયાન, ટ્યુરિંગ બ્લેત્ચલેય પાર્ક ખાતે જર્મન સંકેતોને તોડવામાંના પ્રયત્નોમાં એક મુખ્ય સહભાગી હતા. યુદ્ધ પહેલાં સીફર બ્યુરોમાંથી પોલેન્ડમાં મેરિન રેજેવ્સ્કી,જેર્ઝી રોઝીસ્કીઅને હેન્રીક ઝીગાલ્સ્કી દ્વારા સંકેતલિપિ વિશ્લેષણના કામની શરૂઆત પર, તેમણેઈનીગ્મા મશીન અને લોરેન્ઝ એસઝેડ 40/42 (એક ટેલીપ્રિન્ટર(ટેલીટાઈપ) બ્રિટિશ દ્વારા ''ટ્યુની''  કોડવાળું નામ ધરાવનાર સાંકેતિક જોડાણ) એ બંનેને તોડવા માટે ઊંડા જ્ઞાન દ્વારા ફાળો આપ્યો હતો, અને થોડા સમય માટે, જર્મન નૌકાદળના સિગ્નલો વાંચવા માટે જવાબદાર વિભાગ હટ 8ના મુખ્ય વ્યક્તિ હતા. 

સપ્ટેમ્બર 1938થી ટ્યુરિંગ કોડ તોડતી બ્રિટિશ સંસ્થા ગવર્મેન્ટ કોડ અને સાઈફર સ્કૂલ(GCCS), સાથે ખંડ-સમય  માટે (અનુમાન અનુસાર બ્રિટિશ ફોરેન ઓફિસમાટે)  કામ કર્યું હતું. તેમણે જર્મન ઈનીગ્મા મશીનની સમસ્યા પર કામ કર્યું અને GCCSના સિનિયર કોડબ્રેકર ડીલ્લી ક્નોક્ષસાથે મળીને કામ કર્યું.&lt;ref&gt;જેક કોપલેન્ડ, &quot;કોલોસ્સસ અને કમ્પ્યૂટરની ઉંમરનું ચિત્ર, પાના નં 352 ''એક્શન ધી ડે'' , 2001&lt;/ref&gt; 4 સપ્ટેમ્બર 1939એ જર્મની પર યુકે(UK)એ યુદ્ધનું એલાન કર્યું, ત્યારે ટ્યુરિંગ બ્લેત્ચલેય પાર્ક, જીસીસીએસના યુદ્ધ સમયના સ્ટેશન પર હાજર થયા હતા.&lt;ref name=&quot;Copeland2006p378&quot;&gt;કોપલેન્ડ, 2006 પાન નં. 378&lt;/ref&gt; 1945માં, ટ્યુરિંગને તેમની યુદ્ધ સમયની સેવાઓ બદલ ઓબીઈ દ્વારા સન્માન આપવામાં આવ્યું, પણ તેમનું કાર્ય ઘણાં વર્ષો સુધી ખાનગી રહ્યું. ટ્યુરિંગ પાસે બ્લેત્ચલેય પાર્ક ખાતે કંઈક પ્રતિષ્ઠિત વિચિત્રતા હતી. જેક ગુડ, સંકેતલિપિના વિશ્લેષક, જેમણે તેમની સાથે કામ કર્યું હતું, તેમણે ટ્યુરિંગ વિશે રોનાલ્ડ લેવિને ટાંકીને કહ્યું: &lt;blockquote&gt; દરેક વર્ષે જૂનના પ્રથમ અઠવાડિયામાં તેને હે ફિવર (પરાગને લીધે થતી ઉધરસ અને ક્યારેક દમનો વિકાર)નો ખરાબ હુમલો લાગુ પડતો હતો, અને તેઓ પરાગરજને દૂર રાખવા માટે ઓફિસમાં પહેરવાનો સર્વિસ ગેસ માસ્ક સાયકલ ચલાવતી વખતે પહેરી લેતા.  તેમની સાયકલમાં ખરાબી હતીઃ ચેન નિયમિત અંતરાલે ઉતરી જતી. તેને સમી કરાવવાને બદલે તેઓ ગોળ ફરતાં પેડલની ગણતરી કરતાં અને ચેન સરખી કરવાના સમયે સાયકલ પરથી ઉતરી હાથ દ્વારા ચેનને સરખી કરતા.  તેમની અન્ય વિચિત્રતા એ હતી કે તેઓ તેમના મગ (પ્યાલા)ને ચોરી થતો અટકાવવા માટે રેડિયેટરની પાઈપ સાથે બાંધી દેતા.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Lewin|1978|p=57}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;
બ્લેત્ચલેય ખાતે કામ કરતી વખતે, ટ્યુરિંગ, એક પ્રતિભાસંપન્ન લાંબુ અંતર દોડનારા હતા, પ્રસંગોપાત્ત જ્યારે તેમની જરૂરિયાતત ઉચ્ચ-સ્તરી બેઠકો માટે પડતી ત્યારે તેઓ {{convert|40|mi}} થી લંડન સુધી દોડતા.&lt;ref&gt;''બોડીગાર્ડ ઓફ લીઝ'' , એન્થોની કેવ બ્રાઉન દ્વારા, 1975.&lt;/ref&gt;

=== ટ્યુરિંગ- વેલ્ચમેન બોમ્બી ===
બ્લેત્ચલેય પાર્કમાં આવ્યાં પછી થોડા અઠવાડિયામાં,&lt;ref name=&quot;Copeland2006p378&quot;/&gt; ટ્યુરિંગ ચોક્કસ પ્રકારના ઈલેક્ટ્રોમીકેનીકલ મશીન વિશે જણાવ્યું, જે ઈનીગ્માને તોડવા માટે બોમ્બા કરતાં વધુ ઝડપી મદદ કરી શકે છે, 1938 પછી મૂળ પોલીશ-ડિઝાઈન બોમ્બામાં સુધારાવધારા થયા બાદ તેનું નામ બોમ્બી થયું. ગણિતશાસ્ત્રી ગોર્ડોન વેલ્ચમેન દ્વારા વધુ તીવ્ર બનાવવાના સૂચન સાથે બોમ્બી એક પ્રાથમિક સાધનોમાંનું એક બન્યું અને ઈનીગ્મા પર પ્રહાર કરવા-સંદેશાઓના વિનિમયમાં રક્ષણ મેળવવાના  ઉપયોગમાં યંત્ર પાસે કામ લેવામાં મુખ્ય બન્યું. 

[[ચિત્ર:Bombe-rebuild.jpg|thumbnail|બ્લેત્ચલેય પાર્ક ખાતે બોમ્બીની એક સંપૂર્ણ અને કાર્યશીલ પ્રતિકૃતિ]]

જેક ગુડનો મત: &lt;blockquote&gt;મારા ''મતે''  ટ્યુરિંગનો અત્યંત મહત્તવનો ફાળો બોમ્બી, સંકેતલિપિનું વિશ્લેષણ કરતાં મશીનની ડિઝાઈન કરવામાં હતો. તેમની પાસે એવો વિચાર હતો કે જેનો તમે ઉપયોગ કરી શકો, પરિણામ રૂપે, તર્ક શાસ્ત્રનો એક પ્રમેયમાં વાહિયાતની બદલે બિનતાલીમી કાન લાગે છે, તેનાથી વિરોધાભાસી તમે ''દરેક વસ્તુનું''  અનુમાન લગાવી શકો છો.&lt;ref&gt;[http://www.imdb.com/title/tt1155383/episodes &quot;ધી મેન હુ ક્રેક્ડ ઈનીગ્મા&quot;], UKTV ઔતિહાસિક ચેનલની દસ્તાવેજી શ્રેણીઓનો ચોથો ભાગ [http://www.imdb.com/title/tt1157073/ &quot;હિરોઝ ઓફ વર્લ્ડ વોર 2&quot;]&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

બોમ્બી ઈનીગ્મા સંદેશા (એટલે કે રોટરનો ક્રમ, રોટરની ગોઠવણી, વગેરે)માટે શક્ય એટલી સાચી ગોઠવણોના ઉપયોગ માટે શોધ કરતું હતું, અને યોગ્ય'' ભાષાંતરઃ''  સંભાવ્ય વાક્યનો એક ટુકડાનો ઉપયોગ કરતું. રોટરો(જેને 10&lt;sup&gt;19&lt;/sup&gt; દરજ્જાનો ઓર્ડર અથવા યુ બોટ ચાર-રોટર માટે 10&lt;sup&gt;22&lt;/sup&gt;થી ભિન્ન હોય છે)&lt;ref&gt;&quot;ધી મેન હુ ક્રેક્ડ ઈનીગ્મા&quot;માં પ્રોફેસર જેક ગુડ, 2003: &quot;જો મારી યાદદાસ્ત સાચી છે&quot;, તેમની ચેતવણી સાથે &lt;/ref&gt;ના દરેક શક્ય ગોઠવણીઓ માટે બોમ્બી ભાષાંતરના આધાર પર તાર્કીક અનુમાનોની સાંકળની ભજવણી કરી, ઈલેક્ટ્રીક રીતે તેનું અમલીકરણ કરતું. જ્યારે વિરોધાભાસ ઉદ્ભવે ત્યારે બોમ્બીને શોધી કાઢવામાં આવે છે, અને તે ગોઠવણીને કાઢી નાખવામાં આવે છે અને પછી બીજા પર આગળ વધવામાં આવે છે. મોટાભાગની શક્ય ગોઠવણીઓ વિરોધાભાસો સર્જે છે અને તેને નાશ કરવામાં આવે છે, માત્ર ખૂબ ઓછા ઊંડાણપૂર્વક સંશોધન કરવા માટે બાકી રહે છે. ટ્યુરિંગનું બોમ્બી 18 માર્ચ 1940માં પ્રથમ વખત ઈન્સ્ટોલ થયું.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Hodges|1983|p=191}}&lt;/ref&gt; યુદ્ધ પૂર્ણ થતાં પહેલાં 200 થી પણ વધારે બોમ્બીઓ કાર્યાન્વિત કરવામાં આવ્યાં હતાં.&lt;ref name=&quot;codebreaker&quot;&gt;{{Cite web|title=Alan Turing, Codebreaker and Computer Pioneer |last=Copeland |first=Jack |coauthors=Diane Proudfoot |month=May | year=2004 |url=http://www.alanturing.net/turing_archive/pages/Reference%20Articles/codebreaker.html |access-date=27 July 2007}}&lt;/ref&gt;

=== હટ  8 and નોકાદળનું ઈનીગ્મા ===
[[ચિત્ર:AlanTuring-Bletchley.jpg|thumbnail|સ્ટેફન કેટ્ટલ દ્વારા બ્લેત્ચલેય પાર્ક ખાતે ટ્યુરિંગનું પૂતળું, અમેરિકાના પરોપકારી સીડની ઈ ફ્રેન્ક દ્વારા સોંપાયેલું કાર્ય.&lt;ref&gt;[58]&lt;/ref&gt;]]
ટ્યુરિંગે જર્મન નોકા દળના ઈનીગ્માની ખાસ મુશ્કેલ સમસ્યાને ઉકેલવાનું નક્કી કર્યું &quot;કારણ કે તેના માટે કોઈ અન્ય કંઈ પણ કરી રહ્યા નથી અને હું મારી જાતે તે કરી શકું છું&quot;.&lt;ref name=&quot;MahonP14&quot;&gt;{{Harvnb|Mahon|1945|p=14}}&lt;/ref&gt; ડિસેમ્બર 1939માં, ટ્યુરિંગે નોકાદળની સૂચના આપતાં તંત્રના જરૂરી ભાગનો ઉકેલી આપ્યો, જે અન્ય સેવાઓ દ્વારા ઉપયોગમાં લેવામાં આવતાં સૂચકોના તંત્ર કરતાં વધુ જટિલ હતો.&lt;ref name=&quot;MahonP14&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Leavitt|2007|pp=184–186}}&lt;/ref&gt; જે રાત્રિએ તેમણે નોકાદળના સૂચક તંત્રનો ઉકેલ લાવ્યા તે જ રાત્રિએ તેમને ''બન્બુરીસ્મુસ'' નો વિચાર આવ્યો, આ એક પરિણામરૂપ આંકડાકીય પદ્ધતિ, જે નૌકાદળના ઈનીગ્માને તોડવામાં મદદરૂપ બનવા માટે હતી. (જેને અબ્રાહમ વાલ્ડેપાછળથી સિક્વેન્શ્યલ એનાલિસીસ) &quot;જોકે હું ચોક્કસ ન હતો કે વાસ્તવમાં તે કામ કરી જશે, અને જ્યાં સુધી વાસ્તવમાં કેટલાંક દિવસો સુધી ઈનીગ્માને તોડ્યા ત્યાં સુધી હું ચોક્કસ ન હતો.&quot;&lt;ref name=&quot;MahonP14&quot;/&gt; આ માટે તેમણે પુરાવાઓનું વજન માપવાની શોધ કરી, જેને તેઓ''બન'' કહેતા હતા.  બાનબુરીસ્મઅસ ઈનીગ્મા રોટોરસના કેટલાક આદેશોને ધ્યાન બહાર મૂકી શકતાં, પરિણામરૂપે બોમ્બી પરનો પરીક્ષણ ગોઠવણીનો જરૂરી સમય ઓછો થઈ ગયો. 

1941માં, ટ્યુરિંગે હટ 8ના સહકાર્યકર જોઅન ક્લાર્કે, એક સાથી ગણિતશાસ્ત્રી સમક્ષ લગ્નનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો, પણ તેઓના વિવાહ ખૂબ જ ઓછા સમય માટે રહ્યો.  પોતાની સમલૈગિકતા અંગે તેમની વાગ્દત્તાને જણાવ્યાં બાદ, નવાઈ પમાડે તેવી વાત બહાર આવવાથી તેણી અસ્વસ્થ હતી, તેથી ટ્યુરિંગે નક્કી કર્યું કે લગ્ન સાથે આગળ નહીં વધી શકે.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Leavitt|2007|pp=176–178}}&lt;/ref&gt;

જૂલાઈ 1942માં, જર્મનીના નવા જેહૈમસ્ચ્રૈબર મશિન (''ખાનગી લેખક'' ) દ્વારા લોરેન્ઝ સીફર વિરૂદ્ધ તૈયાર કરવામાં આવેલાં સંદેશાઓના&lt;ref&gt;{{Harvnb|Copeland|2006|p=380}}&lt;/ref&gt; ઉપયોગ માટે ટ્યુરિંગે ''ટ્યુરિંગ્રેરી''  (અથવા મજાકમાં ''ટ્યુરિંગીસમસ'' )નામની પદ્ધતિની યોજના બનાવી.  જેનું બ્લેત્ચલેય પાર્ક ખાતે કોડનું નામ ''ટ્યુની'' હતું.  તેમણે મેક્સ ન્યુમેનના માર્ગદર્શન હેઠળ ટોમ્મી ફ્લાવરસ સાથે ટ્યુની ટીમની પણ શરૂઆત કરી, જે કોલોસ્સઅસ કમ્પ્યૂટર, દુનિયાનું સૌ પ્રથમ ડિઝીટલ ઈલેક્ટ્રોનિક કમ્પ્યૂટરના નિર્માણમાં પડ્યાં હતાં, જે સરળ એવું પહેલાનું મશીન(હીથ રોબિન્સન)ના બદલે મૂકવાનું હતું અને તેની અત્યંત ઝડપી કામ કરવાની ગતિ  દરરોજ બદલાતી સાઈફરની ઉપયોગીતાને લાગુ કરવા માટેની ડિક્રિપ્શન તકનીકના ભૌતિક-બળને મંજૂરી આપતું હતું.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Copeland|2006|p=72}}&lt;/ref&gt; એક સતત ખોટી ધારણા એ છે કે ટ્યુરિંગ કોલોસ્સઅસના ડિઝાઈનમાં એક મુખ્ય વ્યક્તિ હતી, પણ તે કિસ્સો એવો ન હતો.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Copeland|2006|pp=382,383}}&lt;/ref&gt;

ટ્યુરિંગએ નવેમ્બર 1942માં સંયુક્ત રાજ્ય અમેરિકાનો પ્રવાસ કર્યો અને નોકાદળના ઈનીગ્મા પર સંકેતલિપિ વિશ્લેષક તરીકે અને વોશીંગ્ટનમાં બોમ્બીના નિર્માણમાં યુએસ નૌકાદળ સાથે કામ કર્યું, અને સલામત ભાષા ઉપકરણના વિકાસ સાથે બેલ લેબ્સખાતે સહાયક ભૂમિકા ભજવી.  તેઓ બ્લેત્ચલેય પાર્ક ખાતે માર્ચ 1943માં પાછા આવ્યા.  તેમની ગેરહાજરી દરમિયાન, હ્યુગ એલેક્ઝેન્ડરેઅધિકૃત રીતે હટ 8ના પ્રમુખ તરીકેનું સ્થાન ગ્રહણ કર્યું હતું, જોકે એલેક્ઝાન્ડર થોડા સમય માટે ''ડે ફાક્ટો'' ના પ્રમુખ તરીકે હતા- ટ્યુરિંગને રોજ-બ-રોજની ભાગાદોડી વાળા વિભાગમાં થોડો રસ હતો.  ટ્યુરિંગ બ્લેત્ચલેય પાર્ક ખાતે સંકેતલિપિ વિશ્લેષણના એક સામાન્ય સલાહકાર બન્યા.  

એલેક્ઝાન્ડરે તેમના યોગદાન અંગે આ પ્રમાણે લખ્યું:  &lt;blockquote&gt;હટ 8ની સફળતામાં ટ્યુરિંગનું કામ સોથી મોટું પરિબળ હતું તે બાબતે કોઈના મનમાં પ્રશ્ન ન થવો જોઈએ.  શરૂઆતના દિવસોમાં તે માત્ર સંકેતલિપિનો વિશ્લેષક હતો, જે ઉકેલવા લાયક સમસ્યાને વિચારતો અને તે માત્ર હટની અંદરના મુખ્ય સૈદ્ધાંતિક કામ માટે પ્રાથમિક પણ જવાબદાર ન હતો પણ તે વેલ્ચમેન સાથે દરેક મુદ્દાની રજૂઆત કરતો અને બોન્બીની શોધ માટે મુખ્ય શ્રેય માટે ઉત્સુક હતો.  તે હંમેશા કહેવું મુશ્કેલ છે કે દરેક વ્યક્તિ તદ્-ન અનિવાર્ય છે પણ જો હટ 8 માટે કોઈ અનિવાર્ય હતું તો તે ટ્યુરિંગ હતો.  જ્યારે અનુભવ અને રોજિંદું કાર્ય પાછળથી સહેલું લાગે છે ત્યારે શરૂઆતનું કામ હંમેશા ભૂલી જવાય છે અને હટ 8માંના ઘણાં એવું અનુભવે છે કે બહારની દુનિયાને ટ્યુરિંગના યોગદાનનું મહત્તવ ક્યારેય સંપૂર્ણ પણે સમજાઈ શકશે નહીં.&lt;ref&gt;{{ Harvnb | Alexander | circa 1945 }}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

યુદ્ધના પછીના ભાગમાં તેઓ હાન્સ્લોપ પાર્ક ખાતે કામ કરવા ગયા, જ્યાં તેઓ એન્જિનીયર ડોનાલ્ડ બેયલેયની મદદથી ઈલેક્ટ્રોનિકસના જ્ઞાનમાં વધુ વિકાસ કર્યો.  તેઓએ સાથે એક પોર્ટેબલ સુરક્ષિત આવાજ સંચાર જેનું કોડનું નામ ''ડેલીલાહ'' હતું, તેનું ડિઝાઈન તૈયાર કરી અને નિર્માણ કર્યું.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Hodges|1983|p=270}}&lt;/ref&gt;  તેનો હેતુ લાંબા અંતરાલ માટે રેડિયો ટ્રાન્સમીશન સાથેના ઉપયોગ માટેની ક્ષમતાની ઉણપ અને કોઈ પણ કિસ્સામાં તેની વિવિધ ઉપયોગીતા માટેનો હતો, ડેલીલાહનું નિર્માણ યુદ્ધ દરમિયાન ઉપયોગમાં લેવા માટે મોડુ પૂર્ણ થયું હતું. જોકે ટ્યુરિંગે અધિકારીઓને વિંસ્ટન ચર્ચિલનું ભાષણનું  રેકોર્ડીંગ એનક્રિપ્ટીંગ/ડિક્રિપ્ટીંગ દ્વારા નિર્દેશિત કર્યું હોવા છતાં, ડેલીલાહનો ઉપયોગ કરવા માટે સ્વીકારવામાં ન આવ્યું. ટ્યુરિંગે SIGSALY, એક સલામત અવાજ તંત્રના વિકાસ માટે બેલ લેબ્સ સાથે સલાહ પણ લીધી, જેનો ઉપયોગ યુદ્ધના પાછળના વર્ષોમાં થયો હતો.  

== શરૂઆતના કમ્પ્યૂટરો અને  ટ્યુરિંગ પરીક્ષણ ==
તેઓ 1945થી 1947 સુધી ચર્ચ સ્ટ્રીટ, હેમ્પટન&lt;ref&gt;{{openplaque|1619}}&lt;/ref&gt; ખાતે રહેતા હતા અને નેશનલ ફિઝીક્સ લેબોરેટરીમાં હતા, જ્યાં તેઓ એસીઈ (ઓટોમેટીક કમ્પ્યૂટીંગ એન્જિન)ની ડિઝાઈન પર કામ કરતા હતા. તેમણે 19 ફેબ્રુઆરી 1946ના રોજ એક પેપરની રજૂઆત કરી, જે એક પ્રોગ્રામનો સંગ્રહ કરી શકાય તેવા કમ્પ્યૂટરની સૌ પ્રથમ વિગત આપતી ડિઝાઈન હતી.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Copeland|2006|p=108}}&lt;/ref&gt; જોકે એસીઈ એ શક્ય કરી શકાય એવી ડિઝાઈન હતી, તેમ છતાં યુદ્ધના સમયે બ્લેત્ચલેય પાર્ક ખાતે ગોપનીય વાતાવરણ હોવાથી પ્રોજેક્ટ શરૂ કરવામાં વિલંબ થયો અને તેમનો ભ્રમ દૂર થયો. 1947ના વર્ષમાં પાછળથી એક સેબિટીકલ વર્ષ (અભ્યાસ અને પ્રયાસ માટે અપાતી રજાઓ) માટે કેમ્બ્રીજ પાછા આવ્યા. જ્યારે તેઓ કેમ્બ્રીજ પાછા આવ્યાં ત્યારે પાયલોટ એસીઈ તેમની ગેરહાજરીમાં તૈયાર થઈ ગયો હતો. તેનો પ્રથમ પ્રોગ્રામ 10 મે 1950ના રોજ અમલમાં મૂકવામાં આવ્યો. 

1948માં તેમને માન્ચેસ્ટર ખાતે ગણિત વિભાગમાં રીડર તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવ્યા.  1949માં, તેઓ યુનિવર્સિટી ઓફ માન્ચેસ્ટર ખાતે કમ્પ્યૂટીંગ લેબોરેટરીના ઉપ નિયામક બન્યા, અને સોથી પહેલાં પ્રોગ્રામનો સંગ્રહ કરી શકાય એવા કમ્પ્યૂટરોના એક માન્ચેસ્ટર માર્ક 1ના સોફ્ટવેર અંગે કામ કર્યું. આ સમય દરમિયાન તેમણે વધુ એબસ્ટ્રેક કામ ચાલુ રાખ્યું અને &quot;કમ્પ્યુટીંગ મશીનરી અને ઈન્ટલીજન્સ&quot;માં (માઈન્ડ, ઓક્ટોબર 1950), ટ્યુરિંગ કૃત્રિમ બુદ્ધિમત્તાની સમસ્યાને સંબોધતાં હતા, અને એક સૂચિત પ્રયોગ જે ટ્યુરિંગ પરીક્ષણ તરીકે જાણીતું બન્યું, મશીન માટે સ્ટાન્ડર્ડ નિર્ધારિત કરવાનો પ્રયત્ન &quot;બુદ્ધિમત્તા&quot; કહેવાઈ.  વિચાર એ હતો કે જો કમ્પ્યૂટરમાં વિચારવામાં ઝીણવટથી તપાસ કરનારની કરામત મૂકી શકાય જે એક વ્યક્તિ સાથે વાર્તાલાપ કરતો હતો તો કમ્પ્યૂટરને &quot;વિચારવાનું&quot; કહી શકાય. પેપરમાં ટ્યુરિંગે સૂચવ્યું હતું કે વયસ્કના મનનું અનુકરણ કરે એવા પ્રોગ્રામને બનાવવા કરતાં એક સરળ પ્રોગ્રામ બનાવવો બાળકોના મનનું અનુકરણ કરે અને પછી શિક્ષણના એક કોર્ષ તરીકેનો ઉદ્દેશ્ય બનાવવો.  ટ્યુરિંગ પરીક્ષણથી વિરોધાભાસી સ્વરૂપ ઈન્ટરનેટ પર વ્યાપકપણ ઉપયોગમાં લેવાય છે- વપરાશકાર વ્યક્તિ છે કે કમ્પ્યૂટર એ નક્કી કરવા માટેનો હેતુપૂર્વકનું CAPTCHA (કેપ્ચા) પરીક્ષણ છે. 

1948માં, ટ્યુરિંગ તેમના પૂર્વ ઉપસ્નાતક સાથીકાર્યકર ડી.જી.ચેમ્પરનોવ્ની સાથે કામ કરતાં, કમ્પ્યૂટર માટે [[ચેસ]]નો પ્રોગ્રામ લખવાની શરૂઆત કરી, જે હાલમાં ઉપલબ્ધ નથી.  1952માં, પ્રોગ્રામને અમલી બનાવવા માટે પૂરતા પ્રમાણમાં શક્તિશાળી એવા કમ્પ્યૂટરની ઉણપને કારણે, ટ્યુરિંગે રમત રમી જેમાં તેમણે કમ્પ્યૂટરનું અનુકરણ કર્યું, એક ચાલ રમવા માટે લગભગ અડધો કલાક લીધો.  રમતની નોંધ લેવાઈ હતી.&lt;ref&gt;[http://www.chessgames.com/perl/chessgame?gid=1356927 ઍલન ટ્યુરિંગ વિરુદ્ધ એલીક ગ્લેન્ની(1952) &quot;ટ્યુરિંગ પરીક્ષણ&quot;] Chessgames.com&lt;/ref&gt; પ્રોગ્રામ ટ્યુરિંગના સહકાર્યકર એલીક ગ્લેન્નીના માટે ખોઈ દીધો છે, જો કે એવું કહેવામાં આવે છે કે પ્રોગ્રામે  ચેમ્પરનોવ્નીની પત્ની વિરુદ્ધ રમત જીતી લીધી હતી. તેમનું ટ્યુરિંગ પરીક્ષણએક મહત્ત્વપૂર્ણ અને ઉત્તેજક વિશેષતા ધરાવતું હતું અને કૃત્રિમ બુદ્ધિમત્તા સંદર્ભેની ચર્ચમાં છેલ્લું યોગદાન હતું, જે અડધી સદી કરતાં વધુ ચાલુ રહ્યું.&lt;ref&gt;સેજીન, એ.પી.., સીકેક્લી, આઈ., અને એકમેન, વી. (2000) ટ્યુરિંગનું પરીક્ષણ: 50 વર્ષો પછી. માઈન્ડસ એન્ડ મશીનસ, Vol. 10, પાનું&amp;nbsp;463–518.&lt;/ref&gt; તેમણે લુ વિઘટનની પદ્ધતિ પણ 1948માં શોધી હતી, જેનો વર્તમાન સમયમાં મેટ્રીક્સ સમીકરણના ઉકેલમાં ઉપયોગ થાય છે.&lt;ref&gt;[http://www.intusoft.com/nlhtm/nl71.htm સ્પાઈસ 1 2 3 અને બીયોન્ડ][http://www.intusoft.com/nlhtm/nl71.htm ઈન્ટુસોફ્ટ ન્યુઝલેટર, ઓગસ્ટ 2003]&lt;/ref&gt; 

== પેટર્નનું બંધારણ અને ગાણિતીય જીવવિજ્ઞાન ==
ટ્યુરિંગે 1952થી તેમના 1954માં થયેલા મૃત્યુ સુધી ગાણિતીય જીવવિજ્ઞાન ખાસ કરીને મોર્ફોજીનેસીસ પર કામ કર્યું હતું.  તેમણે 1952માં પેટર્ન બંધારણની ટ્યરિંગની પૂર્વધારણા રજૂ કરતું હતું, ધી ''કેમિકલ બેઝીઝ ઓફ મોર્ફોજીનેસીસ''  વિષય પર એક પેપર પ્રકાશિત કર્યું હતું.&lt;ref&gt;[http://www.sciencedaily.com/releases/2006/11/061128093244.htm &quot;કંટ્રોલ મિકેનીઝમ ફોર બાયોલોડીકલ પેટર્ન ફોર્મેશન ડેકોડેડ&quot;] ''સાયન્સ ડેઈલી'' , 30 નવેમ્બર 2006&lt;/ref&gt; તેમના રસનો  કેન્દ્ર વિસ્તાર ફિબોનાકી ફિલ્લોટેક્સીઝ, ગ્રહ માળખામાં ફિબોનાકી આંકડાઓનું અસ્તિત્વ સમજવાનું હતું.  તેઓ રીએક્શન-ડીફ્યુઝન સમીકરણોનો ઉપયોગ કરતાં જે પેટર્ન બંધારણના ક્ષેત્રના મધ્યસ્થાને છે.  જ્યારે 1992માં ''કલેક્ટેડ વર્ક ઓફ એ.એમ.ટ્યુરિંગ''  પ્રકાશિત થયું ત્યાં સુધી પછીના પેપરો અપ્રકાશિત રહ્યાં.  આ ક્ષેત્રમાં તેમનું યોગદાન આધારભૂત ભાગ ગણવામાં આવે છે.&lt;ref&gt;[http://www.swintons.net/deodands/archives/000087.html ટ્યુરિંગઝ લાસ્ટ, લોસ્ટ વર્ક ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20030823032620/http://www.swintons.net/deodands/archives/000087.html |date=2003-08-23 }} સ્વીનટનસ&lt;/ref&gt;

== અનુચિતતા માટે ગુનેગાર ઠરવું ==
જાન્યુઆરી 1952માં, ટ્યુરિંગ માન્ચેસ્ટરમાં સિનેમાની બહાર આર્નોલ્ડ મૂર્રેને મળ્યાં હતાં.  એક બપોરના ભોજના પછી ટ્યુરિંગે મૂર્રેને તેમના ઘરે સપ્તાહાંત પસાર કરવા માટે આમંત્રણ આપ્યું, મૂર્રેએ આમંત્રણ સ્વીકાર્યુ હોવા છતાં ટ્યુરિંગના ઘરે દેખાયા નહીં.  આ જોડી માન્ચેસ્ટરમાં પછીના સોમવારે ફરીવખત મળી, ત્યારે મૂર્રેએ ટ્યુરિંગને તેમના ઘરે આવવાનું નિમંત્રણ સ્વીકાર્યું. થોડા અઠવાડિયા પછી મૂર્રેએ ટ્યુરિંગના ઘરની ફરી વખત મુલાકાત લીધી અને તે દેખીતું હતું કે રાત પણ ત્યાંજ વીતાવી.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Leavitt|2007|p=266}}&lt;/ref&gt;તેમના ઘરમાં મળતિયાઓને તોડફોડમાં મૂર્રેએ મદદ કર્યાં બાદ, ટ્યુરિંગે પોલીસમાં ગુનો નોંધાવ્યો.  તપાસ દરમિયાન, ટ્યુરિંગે મૂર્રે સાથેના જાતીય સંબંધ સ્વીકાર્યો.  તે સમયે યુનાઈટેડ કિંગડ્મમાં સમલૈગિંક કૃત્યો ગેરકાનૂની હતાં&lt;ref&gt;{{Harvnb|Hodges|1983|p=458}}&lt;/ref&gt; અને તેથી ક્રિમીનલ લો અમેન્ડન્ટ એક્ટ 1885ના સેકશન 11 હેઠળ અનુચિતતા બદલ તે બંને પર આરોપ લગાવવામાં આવ્યો, 15 વર્ષથી વધુ વર્ષ પહેલાં ઓસ્કાર વાઈલ્ડ માટે આ જ ગુના હેઠળ આરોપ લગાવવામાં આવ્યો હતો.&lt;ref name=&quot;LeavittP268&quot;&gt;{{Harvnb|Leavitt|2007|p=268}}&lt;/ref&gt; 

ટ્યુરિંગને કેદમાં પૂરાવું અથવા પોતાની કામવાસનાને ઓછી કરવા માટે હોર્મોનની સારવાર સ્વીકારવી એ બે વિકલ્પ આપવામાં આવ્યા હતા. તેમણે ઈસ્ટ્રોજન હોર્મોન ઈન્જેક્શન દ્વારા રાસાયણિક કૅસ્ટ્રેશન(ખસીકરણ)નો સ્વીકાર કર્યો.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.glbtq.com/social-sciences/turing_a,2.html |title=ટ્યુરિંગ, ઍલન(1912–1954) |access-date=2011-03-21 |archive-date=2009-09-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090901020647/http://www.glbtq.com/social-sciences/turing_a%2C2.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ટ્યુરિંગ ગુનેગાર ઠરતાં તેમની સુરક્ષા મંજૂરીને દૂર કરવામાં આવી અને GCHQ માટે તેમની સંકેતલિપિ વિશ્લેષક સલાહકાર તરીકેનું કામ ચાલુ રાખવા પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો. તેમના બ્રિટિશ પાસપોર્ટ રદ કરી નાખવામાં આવ્યો, જો કે તેમનુ ગુનેગાર ઠરવા પછી યુનાઈટેડ સ્ટેટમાં તેનો પ્રવેશ નિષેધ કરવામાં આવ્યો.{{Citation needed|date=December 2010}} તે સમયે, સોવિએટ એજન્ટો દ્વારા સમલૈગિંકો અને જાસૂસોને ઝાંસામાં લેવાની ઉત્કૃત જીજ્ઞાસા લોકોમાં હતી,&lt;ref&gt;{{Harvnb|Leavitt|2007|p=269}}&lt;/ref&gt; કારણ કે તાજેતરમાં કેમ્બ્રીજ પાંચના પ્રથમ બે સભ્યો ગાય બુર્ગીસ્સ અને ડોનાલ્ડ મેક્લીન KGBના બે તરફ એજન્ટ તરીકે બહાર આવ્યા હતા.  ટ્યુરિંગ પર જાસૂસ તરીકેનો ક્યારેય આરોપ લાગ્યો ન હતો, પણ બ્લેત્ચલેય પાર્ક ખાતે જેટલા પણ લોકોએ કામ કર્યું હતું, તેમને તેમની યુદ્ધ સમયની કામગીરી અંગે ચર્ચા કરતાં અટકાવવામાં આવ્યા હતા.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Copeland|2006|p=143}}&lt;/ref&gt;

== મૃત્યુ ==
8 જૂન 1954એ ટ્યુરિંગના સફાઈ કરનારને જણાયું કે તેમનું મૃત્યુ થયું છે. તેમનું મૃત્યુ આગળના દિવસે થયું હતું. પોસ્ટમોર્ટમ રિપોર્ટમાં જણાયું હતું કે તેમના મૃત્યુનું કારણ સાઈનાઈડનું ઝેર હતું.   જ્યારે એવું જાણવા મળ્યું કે અડધું ખવાયેલું સફરજન તેમની પથારીની બાજુમાં પડ્યું હતું,&lt;ref&gt;{{Harvnb|Hodges|1983|p=488}}&lt;/ref&gt; અને તેમ છતાં તે સફરજનનો સાઈનાઈડ પરીક્ષણ કરવામાં ન આવ્યું, સફરજનનો ઉપયોગ કરીને તેમને ઘાતક માત્રા સાઈનાઈડ આપવામાં આવ્યું હોઈ શકે એવું અનુમાન કરવામાં આવે છે.   એક કાયદાકીય તપાસે એ નક્કી કર્યું હતું કે તેમણે આત્મહત્યા કરી હતી અને તેમને 12 જૂન 1954ના રોજ સ્મશાનમાં અગ્નિદાહ આપવામાં આવ્યો.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Hodges|1983|p=529}}&lt;/ref&gt; ટ્યુરિંગની માતાએ ઘણી તર્ક પૂર્ણ દલીલો કરી કે લેબોરેટરીનાં રસાયણોની લાપરવાહી ભર્યા સંગ્રહના કારણે સાઈનાઈડ ગળી જવું તે આકસ્મિક હતું. પોતાની માતાને કંઈક સત્યાભાસી અસ્વીકાર લાગે, તે માટે ટ્યુરિંગે જાણી જોઈને પોતાની જાતને સંદિગ્ધ રીતે નાખી હોય તેમ બની શકે એવું તેમના ચરિત્ર લેખક એન્ડ્રુવ હોજેસએ સૂચવ્યું હતું.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Hodges|1983|pp=488, 489}}&lt;/ref&gt;  કેટલાક અન્યોએ એવું સૂચવ્યું હતું કે ટ્યુરિંગ ફરીથી 1937ની ફિલ્મ ''સ્નો વ્હાઈટ'' માંથી પોતાની પસંદગીના પરીકથાના એક દ્રશ્યનું પુનઃઅભિનય કરી રહ્યો હોય તેમ બની શકે, &quot;જેમાં તેને ખાસ કરીને એક ચૂડેલ ઝેરી દારૂમાં પોતાનું સફરજન ડૂબાડે છે એ દૃશ્યમાં ખૂબ મજા આવતી હતી.&quot;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Leavitt|2007|p=140}}&lt;/ref&gt;

=== સમાધિલેખ ===
{{quote|
Hyperboloids of wondrous Light&lt;br /&gt;
Rolling for aye through Space and Time&lt;br /&gt;
Harbour those Waves which somehow Might&lt;br /&gt;
Play out God's holy pantomime
&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Turing |first=A. M. |title=Postcard to [[Robin Gandy]] |year=1954 |publisher=Turing Digital Archive, AMT/D/4 image 16, [http://www.turingarchive.org/ The Turing Digital Archive]}}&lt;/ref&gt;}}

== માન્યતા અને શ્રદ્ધાંજલિઓ ==
[[ચિત્ર:Turing Plaque.jpg|thumbnail|વિલ્મસ્લોવ, ચેશીર ખાતે ટ્યુરિંગના ઘર પર તકતીથી કરવામાં આવેલું ચિહ્ન ]]

ટ્યુરિંગના મૃત્યુ (અને તેમનું યુદ્ધ સમયનું કાર્ય હજી પણ ઓફિશ્યલ સીક્રેટસ એક્ટનો વિષય હતો) પછી થોડા સમયમાં રોયલ સોસાયટી દ્વારા એક જીવનચરિત્ર પ્રકાશિત થયું.{{quote|Three remarkable papers written just before the war, on three diverse mathematical subjects, show the quality of the work that might have been produced if he had settled down to work on some big problem at that critical time. For his work at the Foreign Office he was awarded the OBE.|{{Cite book|last=Newman |first=M. H. A. |title=Alan Mathison Turing |year=1955 |publisher=The Royal Society |isbn =|series=Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society, 1955, Volume 1}}}1966થી એસોશિયેશન ફોર કમ્પ્યૂટીંગ મશીનરીદ્વારા એવી વ્યક્તિને ટ્યુરિંગ એવોર્ડ આપવામાં આવે છે, જેણે કમ્પ્યુટીંગ સમુદાયમાં ટેક્નીકલ યોગદાન આપ્યું હોય. તે કમ્પ્યૂટરની દુનિયામાં તેને [[નોબૅલ પારિતોષિક|નોબલ પ્રાઈઝ]]ને સમકક્ષ સર્વોચ્ચતમ સન્માન ગણવામાં આવે છે.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.acm.org/press-room/news-releases-2007/turingaward/|title=ACM'S Turing Award Prize Raised To $250,000|publisher=[[Association for Computing Machinery|ACM]] press release|date=27 July 2007|access-date=16 October 2008|author=Steven Geringer|archive-date=30 ડિસેમ્બર 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20081230233653/http://www.acm.org/press-room/news-releases-2007/turingaward/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;એલન ટ્યુરિંગ અંગેનો હુગ વ્હાઈટમોર દ્વારા ''બ્રેકીંગ ધી કોડ''  1986નું નાટક છે.  આ નાટકના શો લંડનના વેસ્ટ એન્ડમાં નવેમ્બર 1986થી અને બ્રોડવેમાં 15 નવેમ્બર 1987થી શરૂ થયા અને 10 એપ્રિલ 1988માં પૂર્ણ થયા.  1996માં બીબીસી ટેલીવિઝનનું પણ નિર્માણ થયું હતું.  દરેક કિસ્સાઓમાં ડેરેક જોકાબી ટ્યુરિંગનું પાત્ર ભજવતા.  ટોની એવોર્ડ માટે બ્રોડવે નિર્માણનું ત્રણ વખત નામ નિયુક્ત કરવામાં આવ્યો જેમાં નાટકમાં શ્રેષ્ઠ અભિનેતા, નાટકમાં શ્રેષ્ઠ અભિનિત અભિનેતા અને નાટક માટે શ્રેષ્ઠ  માર્ગદર્શનનો સમાવેશ થાય છે. અને ડ્રામા ડેસ્ક એવોર્ડ માટે શ્રેષ્ઠ અભિનેતા અને શ્રેષ્ઠ અભિનિત અભિનેતાનો સમાવેશ થાય છે. 2008માં &quot;ડેન્જરસ નોલેજ&quot; નામની બીબીસી દસ્તાવેજીફિલ્મમાં તપાસ કરવામાં આવેલાં ચાર ગણીતશાસ્ત્રીઓમાંના એક ટ્યુરિંગ હતું.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.bbc.co.uk/bbcfour/documentaries/features/dangerous-knowledge.shtml|title=Dangerous Knowledge|publisher=BBC Four|date=11 June 2008|access-date=25 September 2009}}&lt;/ref&gt;

23 જૂન 1998ના રોજ, ટ્યુરિંગના 86ના જન્મદિવસે, એન્ડ્રુ હોજેસ, તેમના જીવનચરિત્રકે, તેમના જન્મસ્થાન અને તેમના બાળપણનું ઘર વોર્રીંગટ્ન ક્રીસેન્ટ, લંડન અને પછીથી કોલોન્નેડ હોટલ ખાતે અધિકૃતપણે ઈંગ્લીશ હેરિટેજવાદળી તકતીનું અનાવરણ કર્યું હતું.&lt;ref&gt;{{Cite web| url=http://www.turing.org.uk/bio/oration.html | title=Unveiling the official Blue Plaque on Alan Turing's Birthplace | access-date=26 September 2006}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web | url=http://www.blueplaque.com/detail.php?plaque_id=348 | archive-url=https://web.archive.org/web/20071013143212/http://www.blueplaque.com/detail.php?plaque_id=348 | archive-date=13 ઑક્ટોબર 2007 | title=About this Plaque&amp;nbsp;– Alan Turing | access-date=25 September 2006 | url-status=dead }}&lt;/ref&gt;
તેમના મૃત્યુની 50મી વર્ષગાંઠે, એક યાદગાર તકતીનું અનાવરણ તેમના પહેલાંના રહેઠાંણ હોલીમેડ,વિલ્મસ્લો, ચેરશીર ખાતે 7 જૂન 2004માં કરવામાં આવ્યું હતું.&lt;ref&gt;{{openplaque|3276}}&lt;/ref&gt;

13 માર્ચ 2000ના રોજ, સેઈન્ટ વિન્સેટ અને ગ્રીનાડીન્સે દ્વારા 20મી સદીની શ્રેષ્ઠ સિદ્ધઓની ઉજવણી માટે ટિકિટો બહાર પાડવામાં આવી, જેમાંની એક શૂન્ય અને એક સંખ્યાના પુનરાવર્તિત પૂર્વભૂમિકા સાથે ટ્યુરિંગનું પોર્ટેટ મૂકવામાં આવ્યું છે અને તેની નીચે આ પ્રમાણેનું લખાણ લખવામાં આવ્યું છેઃ&quot;1937: ઍલન ટ્યુરિંગસ થીયરી ઓફ ડીજિટલ કમ્પ્યુટીંગ&quot;.28 ઓક્ટોબર 2004ના રોજ,જોહ્ન ડબલ્યુ મીલ્સ દ્વારા સર્જિક ઍલન ટ્યુરિંગનું કાંસ્ય આધારિત શિલ્પ ગીલ્ડફોર્ડમાં યુનિવર્સિટી ઓફ સૂર્રેય ખાતે અનાવૃત કરવામાં આવ્યું હતું. જે ટ્યુરિંગના મૃત્યુના 50 વર્ષ સૂચવતું હતું- કેમ્પસમાં તેઓ તેમના પુસ્તકો લઈ જતાં રજૂ કરવામાં આવ્યાં છે.&lt;ref name=&quot;univsurrey&quot;&gt;{{Cite web |url=http://portal.surrey.ac.uk/press/oct2004/281004a/ |title=The Earl of Wessex unveils statue of Alan Turing |access-date=10 February 2007 |archive-date=23 ઑક્ટોબર 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071023193441/http://portal.surrey.ac.uk/portal/page?_pageid=799%2C277813&amp;_dad=portal&amp;_schema=PORTAL |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;2006માં, બોસ્ટન પ્રાઈડે તેમના માનદ્ ગ્રાન્ડ માર્શલનું નામ ટ્યુરિંગ આપ્યું હતું.&lt;ref name=&quot;bostonpride&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.bostonpride.org/honorarymarshal.php |title=Honorary Grand Marshal |access-date=10 February 2007 |archive-date=1 જાન્યુઆરી 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090101213356/http://www.bostonpride.org/honorarymarshal.php |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; પ્રિન્સટન એલ્યુમની વિકલીનું નામ ટ્યુરિંગ રાખવામાં આવ્યું, જે પ્રિન્સટન યુનિવર્સિટીના ઇતિહાસમાં અત્યંત મહત્તવપૂર્ણ વિદ્યાર્થીઓમાં બીજા હતા, બીજા અન્ય રાષ્ટ્રપતિ જેમ્સ મેડિસન હતાં. 

બ્લેત્ચલેય પાર્ક ખાતે ટ્યુરિંગના જીવન આકાર 1.5 ટનની પ્રતિમાનું અનાવરણ 19 જૂન 2007ના રોજ કરવામાં આવ્યું. વેલ્શ સ્લેટના લગભગ અડધા મિલિયન ટુકડાઓથી તેનું નિર્માણ કરવામાં આવ્યું, સ્ટેપ્હન કેટ્ટલ દ્વારા શિલ્પનું સર્જન કરવામાં આવ્યું હતું,  આ કામ સ્વર્ગસ્થ અમેરિકાના અબજોપતિ સિડની ફ્રેન્ક દ્વારા સોંપવામાં આવ્યું હતું.&lt;ref&gt;[http://www.bletchleypark.org.uk/news/docview.rhtm/454075/article.html બ્લેત્ચલેય પાર્ક અનવેઈલ્સ સ્ટેટ્યુ  કમેમરેટીંગ ઍલન ટ્યુરિંગ,] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120227171427/http://www.bletchleypark.org.uk/news/docview.rhtm/454075/article.html |date=2012-02-27 }} , બ્લેત્ચલેય પાર્ક પ્રેસ રીલીઝ, 20 જૂન 2007&lt;/ref&gt;ટ્યુરિંગને માન્ચેસ્ટર શહેર, જેમાં તેઓ તેમની જીવનના અંત સુધી કામ કર્યાં રહ્યાં, ત્યાં તેમને વિવિધ રીતે માનસન્માન મળ્યું હતું.   1994માં A6010 રોડ (માન્ચેસ્ટર શહેરનો આંતરિક રિંગ રોડ) બનાવવામાં આવ્યો, જેનું નામ ઍલન ટ્યુરિંગ વે રાખવામાં આવ્યું હતું.  આ રસ્તો આગળ જતાં વધારે પહોળા પુલમાં લઈ જતો હતો અને તેનું નામ ઍલન ટ્યુરિંગ બ્રીજ રાખવામાં આવ્યું છે. 23 જૂન 2001માં માન્ચેસ્ટરશહેરમાં ટ્યુરિંગનું પુતળું અનાવૃત કરવામાં આવ્યું હતું.  તે સેકવિલે પાર્કમાં, વિટવર્થ સ્ટીટની ઉપર યુનિવર્સિટી ઓફ માન્ચેસ્ટરઅને કેનલ સ્ટ્રીટ ગે વિલેજની વચ્ચે આવેલું છે. યાદગાર પૂતળું, &quot;ફાધર ઓફ કમ્પ્યૂટર સાયન્સ&quot;ને વર્ણવતું ટ્યુરિંગનું પૂતળું બગીચામાં કેન્દ્ર સ્થાને એક બાંકડાની ઉપર બેઠું છે.  આ પૂતળાનું અનાવરણ ટ્યુરિંગના જન્મદિવસે થયું હતું. 

[[ચિત્ર:Sackville Park Turing plaque.jpg|left|thumbnail|200px|ટ્યુરિંગનું યાદગાર પૂતળાની તકતી ]]
ટ્યુરિંગને એક સફરજન પકડીને દર્શાવવામાં આવ્યાં છે. – એક શિષ્ટ પ્રતીક વર્જિત પ્રેમની રજૂઆત કરવામાં વપરાય છે,  સફરજન [[આઇઝેક ન્યુટન|આઈઝેક ન્યુટન]]ના ગુરુત્વાકર્ષણ બળના સિદ્ધાંતના વિચારને રજૂ કરે છે અને ટ્યુરિંગના પોતાના મૃત્યુનો અર્થ પણ સૂચવે છે. બાંકડા પર રાહતમાં બેઠેલાં કાંસામાં પૂતળા હેઠળ આ વાક્ય મૂકવામાં આવ્યું છે 'ઍલન મેથીસન ટ્યુરિંગ 1912–1954', અને જો ઈનીગ્મા મશીન: 'IEKYF ROMSI ADXUO KVKZC GUBJ'નું વિશ્લેષણ કરવામાં આવે તો તેમનું જીવનસૂત્ર 'કમ્પ્યૂટર વિજ્ઞાનના સ્થાપક' એવું બનશે.  

પૂતળાના પગ પાસેનું એક તકતી કહે છે 'કમ્પ્યૂટર વિજ્ઞાનના પિતા, ગણિતશાસ્ત્રી, તર્કશાસ્ત્રી, યુદ્ધ સમયના કોડ તોડનારા, પૂર્વાગ્રહના શિકાર બનેલા'.  બેર્ટ્રાન્ડ રસેલનું વાક્ય પણ આ પ્રમાણે કહે છે 'ગણિત, સાચી રીતે જોવાયેલું, સત્યના માત્ર સ્વામિ નહીં, પણ સર્વોચ્ચ સુંદરતાના સ્વામી- શિલ્પની જેમ ઠંડી અને તપસ્યાની સુંદરતા.'   શિલ્પકારે તેના જૂના એમસ્ટ્રાડ કમ્પ્યૂટરને દફનાવી દીધું, જે એક પહેલાંનું જાણીતું કમ્પ્યૂટર હતું, એક શ્રદ્ધાંજલિ તરીકે તકતીની નીચે લખ્યું હતું, &quot; ધી ગોડ ફાધર ઓફ ઓલ મોર્ડન કમ્પ્યૂટર્સ&quot;.&lt;ref name=&quot;computerburied&quot;&gt;^ જુઓ{{Cite news | title = Computer buried in tribute to genius | publisher = Manchester Evening News| date = 15 June 2001 | url = http://www.manchestereveningnews.co.uk/news/s/27/27595_computer_buried_in_tribute_to_genius.html | access-date = 23 June 2009 }}&lt;/ref&gt;

આધુનિક કમ્પ્યૂટરના સર્જનમાં ટ્યુરિંગની ભૂમિકા માટે 1999માં ''ટાઈમ સામાયિકે''  [[Time 100: The Most Important People of the Century|20 સદીના 100 અત્યંત મહત્ત્વના લોકો]]માંના એક તરીકે ટ્યુરિંગનું નામ મૂક્યું હતું, અને કહ્યું હતું: &quot;હકીકત એ છે કે દરેક વ્યક્તિ જે કીબોર્ડ થપાટ લગાવે છે, સ્પ્રેડશીટ અથવા વર્ડ પ્રોસેસીંગ પ્રોગ્રામ ચાલું કરે છે, તે ટ્યુરિંગ મશીનના મૂર્ત સ્વરૂપ પર કામ કરે છે.&quot;&lt;ref name=&quot;AFP&quot;&gt;{{Cite web |title=Alan Turing&amp;nbsp;– Time 100 People of the Century |url=http://205.188.238.181/time/time100/scientist/profile/turing.html |publisher=''[[Time Magazine]]'' |quote=The fact remains that everyone who taps at a keyboard, opening a spreadsheet or a word-processing program, is working on an incarnation of a Turing machine. |access-date=2011-03-21 |archive-date=2011-02-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110226144919/http://205.188.238.181/time/time100/scientist/profile/turing.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

2002માં,''બીબીસી'' એ વૈશ્વિક સ્તરે કરવામાં આવેલાં 100 શ્રેષ્ઠ બ્રિટીશરોના મતદાનમાં ટ્યુરિંગને 21મો ક્રમાંક મળ્યો હતો.&lt;ref&gt;{{Cite news | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/2208671.stm | title = 100 great British heroes | date = 21 August 2002 | work = BBC News }}&lt;/ref&gt;

એપલ કમ્પ્યૂટરનો લોગો મોટા ભાગે ઍલન ટ્યુરિંગને શ્રદ્ધાંજલિ આપવા માટે આત્મહત્યાની તેમની પદ્ધતિને એક કટકાના સાથેના સંદર્ભમાં ખોટી રીતે લેવામાં આવે છે.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.independent.co.uk/news/media/logos-that-became-legends-icons-from-the-world-of-advertising-768077.html |title=Logos that became legends: Icons from the world of advertising|work= The Independent |publisher=www.independent.co.uk |access-date=14 September 2009 | location=London | date=4 January 2008}}&lt;/ref&gt; લોગોના રચયિતા&lt;ref&gt;{{Cite web | url = http://creativebits.org/interview/interview_rob_janoff_designer_apple_logo | title = Interview with Rob Janoff, designer of the Apple logo | publisher = creativebits| access-date = 14 September 2009 }}&lt;/ref&gt; અને કંપનીએ લોગોની ડિઝાઈનમાં ટ્યુરિંગને કોઈ પણ અંજલિ આપ્યાનો ઈન્કાર કર્યો છે.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Leavitt|2007|p=280}}&lt;/ref&gt; 2010માં, અભિનેતા/નાટ્યલેખક જેડ ઈસ્ટેબેનએ ટ્યુરિંગને સોલો સંગીત &quot;આઈકોન્સઃ ધી લેસ્બીયન ઍન્ડ ગે હિસ્ટરી ઓફ ધી વર્લ્ડ, ભાગ 4&quot; માં વર્ણવ્યાં છે.  

=== સરકારનું માફીનામું ===
ઓગસ્ટ 2009માં, જોહ્ન ગ્રેહામ-ક્યુમીનએ ઍલન ટ્યુરિંહની સામે સમલૈગિંક તરીકે કાયદેસરના પગલાં ભરવા બદલે બ્રિટિશ ગવર્મેન્ટને મરણોત્તર થયેલાં ઍલન ટ્યુરિંગની માફી માંગવાની એક અરજી દાખલ કરવાની શરૂઆત કરી હતી.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Thousands call for Turing apology |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/technology/8226509.stm |publisher=BBC News |date=31&amp;nbsp;August 2009 |access-date=31 August 2009}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book | title = Petition seeks apology for Enigma code-breaker Turing | url = http://www.cnn.com/2009/WORLD/europe/09/01/alan.turing.petition/index.html | publisher = CNN | date = 01&amp;nbsp;September 2009 | access-date = 1 September 2009}}&lt;/ref&gt;  આ અરજીને ટેકો કરતી હજારો લોકોની સહી મળી.&lt;ref name=&quot;PMapology&quot;/&gt;&lt;ref&gt;યુકેના નાગરિકો માટે જ અરજી ખુલી હતી. &lt;/ref&gt; વડાપ્રધાન ગોર્ડન બ્રાઉને આ અરજીને સ્વીકારી, 10 સપ્ટેમ્બર 2009ના રોજ માફી માંગતું વિધાન રજૂ કર્યું અને ટ્યુરિંગ સાથેના વર્તાવ અંગે આઘાતની લાગણી વ્યક્ત કરી.&lt;ref name=&quot;PM-apology&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;PMapology&quot;&gt;{{Cite web | title = Treatment of Alan Turing was &quot;appalling&quot; | url = http://www.number10.gov.uk/Page20571 | publisher = Prime Minister's Office | date = 10 September 2009 | access-date = 21 માર્ચ 2011 | archive-date = 12 સપ્ટેમ્બર 2009 | archive-url = https://web.archive.org/web/20090912142412/http://www.number10.gov.uk/Page20571 | url-status = dead }}&lt;/ref&gt;
&lt;blockquote&gt;
 
ઍલન ટ્યુરિંગ માટે ન્યાયની માંગણી માટે હજારો લોકો એકઠા થયા અને તેમની સાથે જે રીતે વર્તન કરવામાં આવ્યું હતું તે માટે આઘાતની લાગણી વ્યક્ત કરી. જ્યારે ટ્યુરિંગને તે સમયે કાયદા હેઠળ લાવવામાં આવ્યા હતા અને આપણે ઘડિયાળને પાછી ફેરવી શકતા નથી, તેમની સાથે કરવામાં આવેલો વ્યવહાર એકદમ અયોગ્ય હતો અને હું અને આપણે તેમની સાથે જે કંઈ થયું તે બદલ હૃદયના ઊંડાણ પૂર્વક માફી માંગવાની મળેલી તક બદલ હું ખુશ છું.... તેથી બ્રિટિશ સરકારના બદલે, અને ઍલનના કામને કારણે એ તમામ જેઓ મુક્તપણે રહે છે, તેમના વતી મને એ કહેતાં અત્યંત ગર્વ થાય છેઃ અમે માફી માંગીએ છીએ, તમે આના કરતાં ઘણી સારી લાયકાત ધરાવો છો.&lt;ref name=&quot;PMapology&quot;/&gt;
&lt;/blockquote&gt;

=== યુનિવર્સિટીઓ દ્વારા મળેલો આદર ===
[[ચિત્ર:Alan Turing Building 1.jpg|thumbnail|યુનિવર્સિટી ઓફ માન્ચેસ્ટર ખાતે ઍલન ટ્યુરિંગનું બિલ્ડીંગ]]
બ્રિટીશ સોસાયટી ફોર ધી હિસ્ટ્રી ઓફ મેથેમેટીક્સઅને બ્રિટિશ લોજીક કોલોક્વીયમ દ્વારા ટ્યુરિંગના જીવન અને સિદ્ધિઓની ગોઠવણી કરી પ્રસંગની ઉજવણી 5 જૂન 2005ના રોજ કરવામાં આવી હતી.   

*સુર્રેય યુનિવર્સિટીએ તેના મુખ્ય ચોકમાં ટ્યુરિંગનું પૂતળું મૂક્યું છે. 
*&quot;ટ્યુરિંગ ડેઈઝ&quot; તરીકે કહેવાતી ગણતરીની થીયરી પર ઈસ્તાનબુલ બીલ્જી યુનિવર્સિટીએ વાર્ષિક કોન્ફરન્સનું આયોજન થયું.&lt;ref name=&quot;bilgiuniv&quot;&gt;{{Cite web | url = http://cs.bilgi.edu.tr/pages/turing_days/ | title = Turing Days @ İstanbul Bilgi University | access-date = 10 February 2007 | archive-date = 1 ઑગસ્ટ 2013 | archive-url = https://web.archive.org/web/20130801193650/http://cs.bilgi.edu.tr/pages/turing_days/ | url-status = dead }}&lt;/ref&gt;
*ઓસ્ટ્રીન ખાતે ટેક્સાસ યુનિવર્સિટીએ કમ્પ્યૂટર સાયન્સ પ્રોગ્રામનું નામ ટ્યુરિંગ સ્કોલરસ રાખી આદર આપ્યો છે.&lt;ref name=&quot;texturingschol&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.cs.utexas.edu/academics/undergraduate/honors/turing/ |title=Turing Scholars Program at the University of Texas at Austin |access-date=16 August 2009 |archive-date=17 ફેબ્રુઆરી 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100217072341/http://www.cs.utexas.edu/academics/undergraduate/honors/turing/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;
*ઉતર ફ્રાન્સમાં આવેલી લીલી યુનિવર્સિટી ખાતે આવેલા કમ્પ્યૂટર સાયન્સ વિભાગ (LIFL&lt;ref name=&quot;lifl&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.lifl.fr/ |title=Laboratoire d'Informatique Fondamentale de Lille |access-date=3 December 2010 |archive-date=22 જુલાઈ 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100722014047/http://www.lifl.fr/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;) ના એક પ્રયોગશાળાનું નામ ઍલન એમ. ટ્યુરિંગના સન્માનમાં ટ્યુરિંગ રાખવામાં આવ્યું (કુર્ટ ગોડેલ પછી અન્ય પ્રયોગશાળાનું નામ રાખવામાં આવ્યું હતું).
*ચિલિની પોન્ટીફીકલ કેથોલિક યુનિવર્સિટી, પ્યુરટો રીકોની પોલીટેક્નીક યુનિવર્સિટી, [[કોલમ્બીયા|કોલંબિયા]] બોગોટામાં લોસ એન્ડેસ યુનિવર્સિટી, કિંગસ કોલેજ, વેલ્સમાં કેમ્બ્રીજઅને બેનગોર યુનીવર્સીટીના કમ્પ્યૂટર સાયન્સના વિભાગનું નામ ટ્યુરિંગ પાછળ રાખવામાં આવ્યું હતું. 
*યુનિવર્સિટી ઓફ માન્ચેસ્ટર, ધી ઓપન યુનિવર્સિટી, ઓક્સફર્ડ બ્રુકસ યુનિવર્સિટી અને આર્હુસ યુનિવર્સિટી (ડેનમાર્ક, અર્હુસમાં) તમામના મકાનનું નામ ટ્યુરિંગના નામથી રાખવામાં આવ્યું છે. 
*સર્રેય રીસર્ચ પાર્કમાં ઍલન ટ્યુરિંગ રોડનું નામ ઍલન ટ્યુરિંગના નામ પરથી રાખવામાં આવ્યું છે. 
*હોર્નબોસ્ટેલ મોલમાં આવેલી કાર્નેગી મેલોન યુનિવર્સિટીમાં ગ્રેનાઈટનો બાંકડો છે, જેની પર એ.એમ.ટ્યુરિંગ નામ કોતરાયેલું છે.
*તાજેતરમાં ઈકોલ ઈન્ટરનેશનલ ડેસ સાયન્સ ડુ ટ્રાઈટેમેન્ટ ડે ઈન્ફોર્મેશનના બનેલાં ત્રીજા બીલ્ડીંગનું નામ &quot;ટ્યુરિંગ&quot; રાખવામાં આવ્યું છે. 

== આ પણ જુઓ ==
{{Portal box|Biography|Logic|LGBT}}
*ટ્યુરિંગ ડીગ્રી
*ટ્યુરિંગ સ્વીચ 
*વણ ગોઠવેલું મશીન 
*ઍલન ટ્યુરિંગ વર્ષ
*ગુડ-ટ્યુરિંગ પુનરાવર્તનની સંભાવનાઓ 
*ટુરિંહ મશીનના ઉદાહરણો 
*ટ્યુરિંગ પરીક્ષણ 

== નોંધ ==
{{Reflist|colwidth=30em}}

== સંદર્ભો ==
{{Refbegin|colwidth=30em}}
* {{ Cite book | last = Agar | first = Jon | title = The government machine: a revolutionary history of the computer | publisher = MIT Press | year = 2003 | location = Cambridge, Massachusetts | isbn = 978-0-262-01202-7 }}
* {{ Cite book | last = Alexander | first = C. Hugh O'D. | author-link = Conel Hugh O'Donel Alexander | date = ''circa'' 1945 | title = Cryptographic History of Work on the German Naval Enigma | url = http://www.ellsbury.com/gne/gne-000.htm | publisher=The National Archives, Kew, Reference HW 25/1}}
* {{ Cite book | last = Beniger | first = James | title = The control revolution: technological and economic origins of the information society | publisher = Harvard University Press | year = 1986 | location = Cambridge, Massachusetts | isbn = 0-674-16986-7 }}
* {{Citation | last = Babbage | first = Charles | author-link = Charles Babbage | origyear = 1864
 | publication-date = 2008 | editor-last = Campbell-Kelly | editor-first = Martin | editor-link = Martin Campbell-Kelly | title = Passages from the life of a philosopher | publisher = Rough Draft Printing | isbn = 978-1-60386-092-5 }}
* {{ Cite book | last = Bodanis | first = David | author-link = David Bodanis | title = Electric Universe: How Electricity Switched on the Modern World | year = 2005 |publisher = Three Rivers Press | location = New York | isbn = 0-307-33598-4 | oclc = 61684223 }}
* {{Cite book | last = Campbell-Kelly | first = Martin | authorlink = Martin Campbell-Kelly | last2 = Aspray | first2 = William | title = Computer: A History of the Information Machine | publisher = Basic Books | year = 1996 | location = New York | isbn = 0-465-02989-2 }}
* {{Cite book | last = Ceruzzi | first = Paul | authorlink = Paul Ceruzzi | title = A History of Modern Computing | publisher = MIT Press | year = 1998 | location = Cambridge, Massachusetts, and London | isbn = 0-262-53169-0}}
* {{ Cite book | last = Chandler | first = Alfred | authorlink = Alfred Chandler | title = The Visible Hand: The Managerial Revolution in American Business | publisher = Belknap Press | year = 1977 | location = Cambridge, Massachusetts | isbn = 0-674-94052-0 }}
* {{ Cite journal | last = Copeland | first = B. Jack | authorlink = B. Jack Copeland | title = Colossus: Its Origins and Originators | journal = [[IEEE Annals of the History of Computing]] | volume = 26 | issue = 4 | pages = 38–45 | year = 2004 |doi = 10.1109/MAHC.2004.26 | ref = harv }}
* {{ Cite book | last = Copeland | first = B. Jack (ed.) | authorlink = B. Jack Copeland | title = The Essential Turing | year = 2004 | publisher = Oxford University Press | location = Oxford | isbn = 0-19-825079-7 | oclc = 156728127 224173329 48931664 57434580 57530137 59399569 }}
* {{ Cite book | last = Copeland (ed.) | first = B. Jack | authorlink = B. Jack Copeland
| title = Alan Turing's Automatic Computing Engine | year = 2005 | publisher = Oxford University Press | location = Oxford | isbn = 0-19-856593-3 | oclc = 224640979 56539230 }}
* {{ Cite book | last = Copeland | first = B. Jack | authorlink = B. Jack Copeland | title = Colossus: The secrets of Bletchley Park's code-breaking computers | year = 2006 | publisher = Oxford University Press | isbn = 978-0-19-284055-4 | ref = harv }}
* {{ Cite book | last = Edwards | first = Paul N | title = The closed world: computers and the politics of discourse in Cold War America | publisher = MIT Press | year = 1996 | location = Cambridge, Massachusetts | isbn = 0-262-55028-8 }}
* {{ Cite book | last = Hodges | first = Andrew | authorlink = Hodges, Andrew | year = 1983 | title = Alan Turing: the enigma |location = London | publisher = Burnett Books | isbn = 0-04-510060-8 | ref = harv }}
* {{ Cite book | last = Hochhuth | first = Rolf  | authorlink = Rolf Hochhuth | title = Alan Turing: en berättelse | publisher = Symposion | year = 1988 | isbn = 978-91-7868-109-9 }}
* {{ Cite book | last = Leavitt | first = David | authorlink = David Leavitt | year = 2007 | title = The man who knew too much: Alan Turing and the invention of the computer | publisher = Phoenix | isbn = 978-0-7538-2200-5 | ref = harv }}
* {{ Cite book | last = Levin | first = Janna | authorlink = Janna Levin | title = A Madman Dreams Of Turing Machines | publisher = Knopf | year = 2006 | location = New York | isbn = 978-1-4000-3240-2 }}
* {{ Cite book | last = Lewin | first = Ronald | authorlink = Ronald Lewin | title = Ultra Goes to War: The Secret Story | edition = Classic Penguin | series = Classic Military History | year = 1978 | publication-date = 2001 | publisher = Hutchinson &amp; Co | location = London, England | isbn = 978-1-56649-231-7 | ref = harv }}
* {{Cite book| last = Lubar | first = Steven | year = 1993 | title = Infoculture | location = Boston, Massachusetts and New York | publisher = Houghton Mifflin | isbn = 0-395-57042-5}}
* {{ Cite document | last = Mahon | first = A.P. | title = The History of Hut Eight 1939–1945 | publisher = UK National Archives Reference HW 25/2 | year = 1945 | url = http://www.ellsbury.com/hut8/hut8-000.htm | access-date = 10 December 2009 | ref = harv }}
*{{MacTutor Biography|id=Turing|title=Alan Mathison Turing}}
*પેટઝોલ્ડ, ચાર્લેસ (2008). &quot;ધી એનોટાટેડ ટ્યુરિંગ: અ ગાઈડેડ ટુર થ્રુ ઍલન ટ્યુરિંગસ હિસ્ટોરીક પેપર ઓન કમ્યુટેબીલીટી એન્ડ ધી ટ્યુરિંગ મશીન&quot;. ઈન્ડિયાનાપોલીસ: વિલેય પબ્લીશીંગ. આઈએસબીએન 978-0-470-22905-7
*સ્મીથ, રોજર (1997). ''ફોન્ટાના હિસ્ટ્રી ઓફ ધી હ્યુમન સાયન્સીસ'' . લંડન: ફોન્ટાના.
*વૈઝેનબૌમ, જોસેફ (1976). ''કમ્પ્યૂટર પાવર એન્ડ હ્યુમન રીઝન'' . લંડન: ડબ્લ્યુ.એચ. ફ્રીમેન. આઈએસબીએન 0-7167-167-0463-3
* {{Cite book | last = Turing | first = Sara Stoney | title = Alan M Turing | publisher = W Heffer | year = 1959 }} ટ્યુરિંગની માતા, જેણે ગ્લોરિફાઈંગ હીઝ લાઈફ નામની ૧૫૭ પાનાનું જીવનચરિત્ર લખી, ઘણાં વર્ષો સુધી તેને જીવિત રાખ્યો. તે 1959માં પ્રકાશિત થઈ હતી, અને તેથી તેનું યુદ્ધનું કાર્ય આવરી ન લઈ શકાયું.  ભાગ્યેજ ૩૦૦ પ્રતો વેચાઈ હતી (સારા ટ્યુરિંગ થી લીન ન્યમેન, 1967, સેન્ટ જ્હોન કોલેજ, કેમ્બ્રીજની લાઈબ્રેરી). પ્રસ્તાવનાના ૬ પૃષ્ઠો લીન ઈરવીન દ્વારા લખવામાં આવ્યા હતા, સંભારણાંઓ અને તેના વારંવાર બોલાયેલાં વાક્યોનો સમાવેશ થયો છે. 
* {{Cite book | last = Whitemore | first = Hugh | authorlink = Hugh Whitemore | last2 = Hodges | first2 = Andrew | authorlink2 = Andrew Hodges | title = Breaking the code | publisher = S. French  | year = 1988 }} આ 1986 હ્યુગ વ્હાઈટમોર પ્લે ટ્યુરિંગના જીવન અને મૃત્યુની વાર્તા કહે છે.  મૂળ વેસ્ટ એન્ડ અને બ્રોડવેમાં ડેરેક જાકોબીએ ટ્યુરિંગનો અભિનય કર્યો હતો અને તેણે 1997માં નાટક આધારિત ટેલિવિઝન ફિલ્મમાં અભિનયનું પુનસર્જન કર્યું હતું, જે સંયુક્તપણે બીબીસી અને ડબલ્યુજીબીએચ, બોસ્ટન દ્વારા બનાવાઈ હતી.  નાટકનું પ્રકાશન અંબર લેન પ્રેસ, ઓક્સફર્ડ દ્વારા કરવામાં આવ્યું છે. - એએસઆઈએન: B000B7TM0Q
*વિલિયમસ, મિશેલ આર. (1985) ''એ હિસ્ટ્રી ઓફ ક્મ્યુટીંગ ટેક્નોલોજી'' , ઈન્ગલેવુડ ક્લીફ્ફસ, ન્યુ જર્સી: પ્રેન્ટીસ-હોલ, આઈએસબીએન 0-8186-7739-2
*{{Cite book|last=Yates |first=David M. |title=Turing's Legacy: A history of computing at the National Physical Laboratory 1945–1995 |year=1997 |publisher=[[Science Museum, London|London Science Museum]] |location=London |isbn=0-901805-94-7 |oclc=123794619 40624091 }}
{{Refend}}

== બાહ્ય લિંક્સ ==
{{External links|date=August 2010}}
{{Wikiquote}}
{{Commons category|Alan Turing}}
*[http://www.turing.org.uk/ ઍલન ટ્યુરિંગ] એક [http://www.turing.org.uk/bio/part1.html ટૂંકી જીવનકથા] સાથે એન્ડ્રુ હોજેસ દ્વારા ચલાવવામાં આવતી સાઈટ 
*[http://www.alanturing.net/ AlanTuring.net&amp;nbsp;– જેક કોપલેન્ડ દ્વારા ][http://www.alanturing.net/ ટ્યુરિંગ એચીવ ફોર ધી હિસ્ટ્રી ઓફ કમ્પ્યુટીંગ]
*[http://www.turingarchive.org/ ધી ટ્યુરિંગ એચીવ]{{Dead link|date=ડિસેમ્બર 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&amp;nbsp;– કિંગ્સ કોલેજ, કેમ્બીજ આર્ચીવ દ્વારા કેટલાંક અપ્રકાશિત દસ્તાવેજોની સ્કેન કરેલી પ્રતો 
*{{MathGenealogy|id=8014}}
*[http://www.systemtoolbox.com/article.php?history_id=3 ઍલન ટ્યુરિંગ- ટુવર્ડઝ એ ડીઝીટલ માઈન્ડઃ ભાગ 1] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070803163318/http://www.systemtoolbox.com/article.php?history_id=3 |date=2007-08-03 }} સીસ્ટમ ટુલબોક્સ, 11 ડિસેમ્બર 2001
*[http://plato.stanford.edu/entries/turing/ ઍલન ટ્યુરિંગ] ફિલોસોફીનું સ્ટેનફઓર્ટ એનસાઈક્રોપીડિયા. 3 જૂન ૨૦૦૨.
*[http://www.time.com/time/time100/scientist/profile/turing.html ઍલન ટ્યુરિંગ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080822093918/http://www.time.com/time/time100/scientist/profile/turing.html |date=2008-08-22 }} ''સમય'' 100
* [http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} Alan Turing] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828060019/http://www.rkbexplorer.com/explorer/#display=person%2D%7Bhttp://dblp.rkbexplorer.com/id/people-a27f18ebafc0d76ddb05173ce7b9873d-e0b388b7c1e0985b1371d73ee1fae8b5} |date=2008-08-28 }} RKBExplorer
* [http://www.rutherfordjournal.org/article010111.html ''ધી માઈન્ડ એન્ડ ધી કમ્પ્યુટીંગ મશીન'' ] ''ધી રુથફોર્ડ જર્નલ'' - એક 1949 ઍલન ટ્યુરિંગ અને અન્યો પર ચર્ચા
* [http://www.turingcentenary.eu/ ઍલન ટ્યુરિંગ વર્ષ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190818065459/http://turingcentenary.eu/ |date=2019-08-18 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190818065459/http://turingcentenary.eu/ |date=2019-08-18 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190818065459/http://turingcentenary.eu/ |date=2019-08-18 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190818065459/http://turingcentenary.eu/ |date=2019-08-18 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190818065459/http://turingcentenary.eu/ |date=2019-08-18 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190818065459/http://turingcentenary.eu/ |date=2019-08-18 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190818065459/http://turingcentenary.eu/ |date=2019-08-18 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190818065459/http://turingcentenary.eu/ |date=2019-08-18 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190818065459/http://turingcentenary.eu/ |date=2019-08-18 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190818065459/http://turingcentenary.eu/ |date=2019-08-18 }}
* [http://cs.swan.ac.uk/cie12/ CiE 2012: ટ્યુરિંગ સેન્ટીનરિ કોન્ફેરન્સ ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716163131/http://cs.swan.ac.uk/cie12/ |date=2011-07-16 }}
* [http://www.visualturing.org/ વિઝ્યુઅલ ટ્યુરિંગ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728163234/http://www.visualturing.org/ |date=2011-07-28 }}{{Dead link|date=જુલાઈ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [http://www.wolframalpha.com/examples/TuringMachines.html ટ્યુરિંગ મશીન કેલક્યુલેટરસ] વોલ્ફ્રામઆલ્ફા

=== પેપર્સ ===
* [http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper ટ્યુરિંગના પેપરો, અહેવાલો અને વ્યાખ્યાનો ઉપરાંત અનુવાદિત આવૃત્તિઓ અને સંગ્રહોની વિસ્તૃત યાદી] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120827022642/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-08-27 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120827022642/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-08-27 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120827022642/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-08-27 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120827022642/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-08-27 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120827022642/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-08-27 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120827022642/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-08-27 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120827022642/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-08-27 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120827022642/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-08-27 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120827022642/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-08-27 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224231856/http://bibnetwiki.org/wiki/Category:Alan_M._Turing_Paper |date=2012-02-24 }} BibNetWiki
* [http://www.cbi.umn.edu/oh/display.phtml?id=116 ડોનાલ્ડ ડબલ્યુ. ડેવિસ સાથે મૌખિક ઇતિહાસ મુલાકાત], ચાર્લેસ બાબ્બેજ ઈન્સ્ટીટ્યુટ, યુનિવર્સિટી ઓફ મિન્નેસોટા; યુ.કે. ખાતે ક્મપ્યુટર પ્રોજેક્ટોને વર્ણવતાં ડેવિઝ નેશનલ ફિઝિક્સ લેબોરેટરી, 1947થી ટ્યુરિંગના ડિઝાઈનીંગ કામની સાથે બે એસીઈ કમ્પ્યૂટરોના વિકાસ સુધી 
* [http://www.cbi.umn.edu/oh/display.phtml?id=81 નિકોલસ સી. મેટ્રોપોલીસ સાથે મૌખિક ઇતિહાસ મુલાકાત], ચાર્લેસ બાબ્બેજ ઈન્સ્ટીટ્યુટ, યુનિવર્સિટી ઓફ મીન્નેસોટી. લોસ ઍલામોસ નેશનલ લેબોરેટરી ખાતે, કમ્પ્યૂટર સેવાઓ માટેના પ્રથમ નિયામક મેટ્રોપોલીસ હતાં- ઍલન ટ્યુરિંગ અને જ્હોન વોન ન્યુમનવચ્ચેના સંબંધો સહિતના મુદ્દાઓનો સમાવેશ

[[શ્રેણી:વિસંગત પ્રશિસ્ત સ્વરૂપની સાથે લેખો]]
[[શ્રેણી:ઍલન ટ્યુરિંગ]]
[[શ્રેણી:કમ્પ્યૂટર ડિઝાઈનરો]]
[[શ્રેણી:કમ્પ્યૂટરનો પાયો નાખનારા]]
[[શ્રેણી:અંગ્રેજ નાસ્તિકતાવાદીઓ]]
[[શ્રેણી:અંગ્રેજ કમ્પ્યૂટર વિજ્ઞાનિઓ]]
[[શ્રેણી:અંગ્રેજ સંશોધકો]]
[[શ્રેણી:અંગ્રેજ તર્કશાસ્ત્રી]]
[[શ્રેણી:અંગ્રેજ ગણિતશાસ્ત્રીઓ]]
[[શ્રેણી:અંગ્રેજ ફિલસૂફીઓ]]
[[શ્રેણી:દૂરના અંતર સુધી દોડનારાઓ]]
[[શ્રેણી:ગણિતશાસ્ત્રી]]
[[શ્રેણી:૧૯૧૨માં જન્મ]]
[[શ્રેણી:૧૯૫૪માં મૃત્યુ]]</text>
      <sha1>3lg1kwzy5iafqkb9nzcwi8e8vadfeaw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>દ્રાક્ષ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>36936</id>
    <revision>
      <id>887071</id>
      <parentid>867997</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T21:02:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>63183</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>887071</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="54505" sha1="oskw8mf6vb9yha6c7z3gerwq1imd79z" xml:space="preserve">{{Nutritionalvalue
| name=દ્રાક્ષ, કાળી અને લીલી
| kJ=288
| protein=0.72 g
| fat=0.0 g
| carbs=18.1 g
| fiber=0.9 g
| sugars=15.48 g
| glucose=7.2 g
| fructose=8.13 g
| sodium_mg = 3.02
| iron_mg=0.36
| calcium_mg=10
| magnesium_mg=7
| manganese_mg=0.071
| phosphorus_mg=20
| potassium_mg=191
| zinc_mg=0.07
| vitC_mg=10.8
| pantothenic_mg=0.05
| vitB6_mg=0.086
| vitB12_ug = 0
| vitK_ug = 22
| folate_ug=2
| thiamin_mg=0.069
| riboflavin_mg=0.07
| niacin_mg=0.188
| right=1
| source_usda=1
}}
[[File:Grapess.jpg|thumb|કાળી દ્રાક્ષ]]
[[File:Table grapes on white.jpg|thumb|લીલી દ્રાક્ષ કે જેને ''વ્હાઈટ ટેબલ ગ્રેપ્સ'' કહે છે.]]
'''દ્રાક્ષ''' એ એક બેરી (ઠળીયા વિનાના રસાળ ફળ) પ્રજાતિનું ફળ છે. વનસ્પતિ શાસ્ત્ર અનુસાર આ એક climacteric fruit અને તેની વેલની પ્રજાતિ  Vitis છે. આ ફળ એક લાકડા જેવી કઠણ અને નિત્ય લીલી રહેતી વેલ પર ઉગે છે. દ્રાક્ષને સીધી ખાઈ શકાય છે. ઉપરાંત જામ, રસ, જેલી, વિનેગર, વાઇન, બીજ અર્ક, સૂકી દ્રાક્ષ (કિસમિસ), ગોળની રસી/ કાકવી(મોલાસીસ), દ્રાક્ષ બીજનું તેલ વગેરે પદાર્થો બનાવવા માટે દ્રાક્ષનો ઉપયોગ થાય છે.

== ઇતિહાસ ==
દ્રાક્ષનું વાવેતર ૬૦૦૦-૮૦૦૦ વર્ષ પહેલાં પૂર્વી યુરોપ ક્ષેત્રમાં શરૂ થયું હતું.&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Patrice This, Thierry Lacombe, Mark R. Thomash |title=Historical Origins and Genetic Diversity of Wine Grapes |work=Trends in Genetics |volume=૨૨ |issue=૮ |url=http://oak.cats.ohiou.edu/~ballardh/pbio480/thisetal2006-winegrapegeneticdiversity.pdf |journal= |access-date=2012-01-22 |archive-date=2008-10-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081012013815/http://oak.cats.ohiou.edu/%7Eballardh/pbio480/thisetal2006-winegrapegeneticdiversity.pdf |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; માનવ જાતને જ્ઞાત એવા  સૌથી પ્રાચીન જીવાણુઓમાંના એક એવા [[યીસ્ટ]] દ્રાક્ષની સપાટી પર પ્રાકૃતિક રીતે મળી આવે છે, જેને પરિણામે વાઇન જેવા નવા પીણા શોધાયા. વાઇનના અસ્તિત્વના સૌથી પ્રાચીન અવશેષ [[આર્મેનિયા]]માં મળી આવે છે. અહીં ઈ.પૂ. ૪૦૦૦ વર્ષ પહેલાંની વાઇનરી  મળી આવી છે. ૯મી સદી સુધીમાં શિરાઝ નામનું શહેર તેની શ્રેષ્ઠ વાઇન માટે મધ્ય પૂર્વમાં પ્રખ્યાત બન્યું હતું. આના પરથી એમ કહેવાય છે કે સાયરા રેડ વાઇનનું નામ સિરાઝ શહેર પરથી પડ્યું હશે. પ્રાચીન ઈજીપ્તની ચિત્ર લિપીઓમાં જાંબુડી રંગની દ્રાક્ષ (કાળી દ્રાક્ષ) ઉગાડાતી હોવાનું વર્ણન આવે છે અને પ્રાચીન ગ્રીક, ફોનીશિયન અને પ્રાચીન રોમવાસીઓ પણ દ્રાક્ષ ખાતા હોવાનું અને [[વાઇન]] બનાવતા હોવાનું જણાયું છે. ત્યાંથી દ્રાક્ષનું વાવેતર યુરોપ, ઉત્તર અફ્રિકા અને ઉત્તર અમેરિકામાં ફેલાયું.

વિટેસ પ્રજાતિની સ્થાનીય જાંબુડી કે કાળી દ્રાક્ષ સમગ્ર ઉત્તર અમેરિકાના વનવગડામાં ફેલાઈ હતી અને તે [[અમેરિકા]]ના મૂળ રહેવાસીઓના ભોજનનો ભાગ હતી. પણ તેને અમેરિકન વસાહતીઓ દ્વારા વાઇન માટે અયોગ્ય ગણાઈ હતી.

== વર્ણન ==
દ્રાક્ષ એ ૧૫ થી ૩૦૦ના ઝુમખામાં ઉગે છે. તેમનો રંગ લીલો, પીળો, કાળો, ઘેરો ભૂરો, કેસરી કે ગુલાબી હોઈ શકે છે. &quot;સફેદ દ્રાક્ષ&quot;ના ધંધાદારી નામથી પ્રચલિત દ્રાક્ષ આમ તો લીલા કે પીળાશ પડતાં રગની હોય છે. તેમનું નિર્માણ જાંબુડી દ્રાક્ષમાંથી કરાયું છે. રંગ અર્પિત કરનારા બે જિન્સમાં ફેરફાર થવાથી એન્થોસ્યાનીન નામનું રંગદ્રવ્ય નિર્માણ રોકાતાં દ્રાક્ષ લીલી બની હતી.&lt;ref&gt;{{cite journal|title=White grapes arose through the mutation of two similar and adjacent regulatory genes|author=Walker AR, Lee E, Bogs J, McDavid DA, Thomas MR, Robinson SP|journal=Plant J|year=૨૦૦૭|volume=૪૯|issue=૫|pages=772&amp;ndash;85|pmid=17316172 | doi = 10.1111/j.1365-313X.2006.02997.x|month=Mar|first1=AR|first2=E|first3=J|first4=DA|first5=MR|first6=SP|issn=0960-7412}}&lt;/ref&gt; રેડ વાઇનની વિવિધ ઝાંયનો આધાર દ્રાક્ષના આ એન્થોસ્યાનીનની હાજરી પર રહેલું છે.&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Waterhouse AL |title=Wine phenolics |journal=Ann. N. Y. Acad. Sci. |volume=૯૫૭ |issue= |pages=૨૧–૩૬ |year=૨૦૦૨ |month=મે |pmid=12074959 |doi= 10.1111/j.1749-6632.2002.tb02903.x|url=http://www.doi.org/10.1111/j.1749-6632.2002.tb02903.x|first1=AL |issn=0077-8923}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Brouillard R, Chassaing S, Fougerousse A |title=Why are grape/fresh wine anthocyanins so simple and why is it that red wine color lasts so long? |journal = [[Phytochemistry (journal)|Phytochemistry]] |volume=૬૪ |issue=૭ |pages=૧૧૭૯–૮૬ |year=૨૦૦૩ |month=ડિસેમ્બર |pmid=14599515 |doi= 10.1016/S0031-9422(03)00518-1|url=http://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0031942203005181 |first1=R |first2=S |first3=A |issn=0031-9422}}&lt;/ref&gt; અમુક પ્રકારની [[પીપર]] બનાવવા પણ દ્રાક્ષ વપરાય છે. દ્રાક્ષ મોટે ભાગે લંબગોળ હોય છે જો કે ગોળાકાર દ્રાક્ષ પણ જોવા મળે છે.

== દ્રાક્ષના વેલા ==
[[File:Grapes Angoor.JPG|thumb|right|250px|યકાતી દ્રાક્ષ ઈરાન ૨૦૦૮.]]

મોટા ભાગની દ્રાક્ષ વિટિસ વિનિફેરા કુળની હોય છે. આ  મધ્ય [[એશિયા]] અને ભૂમધ્ય ક્ષેત્રની પ્રજાતિ છે. આ સિવાયની એશિયા અને ઉત્તરી અમેરિકાની પ્રજાતિ પણ અલ્પ પ્રમાણમાં મળે છે.

== વિતરણ અને ઉત્પાદન == 
ફૂડ એન્ડ એગ્રીકલ્ચર ઓર્ગેનાઈઝેશન અનુસાર વિશ્વની ૭૫,૮૬૬ ચો. કિ.મી. ભૂમિ દ્રાક્ષના ઉત્પાદનને સમર્પિત છે.  વિશ્વના કુલ દ્રાક્ષ ઉત્પાદનનો ૭૧% ભાગ વાઇન બનાવવા માટે વપરાય છે, ૨૭ ફળ તરીકે અને ૨% ભાગ સૂકો મેવો બનાવવા વપરાય છે. દ્રાક્ષનો અમુક ભાગ દ્રાક્ષનો રસ બનાવવામાં થાય છે જે આગળ જઈ સાકરમુક્ત પદાર્થો બનાવવા માટે કે ૧૦૦% પ્રાકૃતિક પદાર્થો બનાવવા માટે થાય છે. વાઇન યાર્ડ તરીકે સમર્પિત ક્ષેત્રમાં દર વર્ષે ૨%નો વધારો થાય છે.

[[File:ConcordGrapes.jpg|thumb|ઉત્તર અમેરિકા ની કોન્કોર્ડ પ્રજાતિની  ''લેબ્રુસ્કા'' દ્રાક્ષ]]

નીચેના કોઠામાં પ્રમુખ વાઇન ઉત્પાદક દસ દેશો દ્વારા આરક્ષિત દ્રાક્ષ ઉત્પાદન ક્ષેત્ર:
{|class=&quot;wikitable&quot;
!દેશ
!સમર્પિત ભૂક્ષેત્ર
|-
| [[સ્પેન]]
| align=&quot;center&quot;| ૧૧,૭૫૦ ચો. કિ.મી.
|-
| [[ફ્રાન્સ]]
| align=&quot;center&quot;| ૮,૬૪૦ ચો. કિ.મી. 
|-
| [[ઈટલી]]
| align=&quot;center&quot;| ૮,૨૭૦ ચો. કિ.મી. 
|-
| [[ટર્કી]]
| align=&quot;center&quot;| ૮,૧૨૦ ચો. કિ.મી. 
|-
| [[યુ.એસ.એ.]]
| align=&quot;center&quot;| ૪,૧૫૦ ચો. કિ.મી. 
|-
| [[ઈરાન]]
| align=&quot;center&quot;| ૨,૮૬૦ ચો. કિ.મી. 
|-
| [[રોમાનિયા]]
| align=&quot;center&quot;| ૨,૪૮૦ ચો. કિ.મી. 
|-
| [[પોર્ટુગલ]]
| align=&quot;center&quot;| ૨,૧૬૦ ચો. કિ.મી. 
|-
| [[આર્જેન્ટીના]]
| align=&quot;center&quot;| ૨,૦૮૦ ચો. કિ.મી. 
|-
| [[ચીલી]]
| align=&quot;center&quot;| ૧,૮૪૦ ચો. કિ.મી. 
|-
| [[ઓસ્ટ્રેલિયા]]
| align=&quot;center&quot;| ૧,૬૪૨ ચો. કિ.મી. 
|-
| [[આર્મેનિયા]]
| align=&quot;center&quot;| ૧,૪૫૯ ચો. કિ.મી. 
|-
| [[લેબેનાન]]
| align=&quot;center&quot;| ૧,૧૨૨ ચો. કિ.મી. 
|-
|}

{| border=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;3&quot; cellspacing=&quot;0&quot; width=&quot;100%&quot; class=&quot;wikitable&quot; align=left style=&quot;clear:left&quot;
! colspan=3|વિશ્વના પ્રમુખ ૧૦ દ્રાક્ષ ઉત્પાદકો – ૮ ઓક્ટોબર ૨૦૦૯
|-
! bgcolor=&quot;#DDDDFF&quot; width=&quot;25%&quot; | દેશ
! bgcolor=&quot;#DDDDFF&quot; width=&quot;15%&quot; | ઉત્પાદન ([[ટન]])
! bgcolor=&quot;#DDDDFF&quot; width=&quot;10%&quot; | નોંધ
|-
| [[File:Flag of Italy.svg|20px]] ઈટલી	|| align=right |૮૫,૧૯,૪૧૮||	align=right | F
|-
| [[File:Flag of the People's Republic of China.svg|20px]] ચીન	|| align=right |૬૭,૮૭,૦૮૧||	align=right | F
|-
| [[File:Flag of the United States.svg|20px]] યુ.એસ.એ.	|| align=right |૬૩,૮૪,૦૯૦||	align=right | F
|-
| [[File:Flag of France.svg|20px]] ફ્રાન્સ	|| align=right |૬૦,૪૪,૯૦૦||	align=right | F
|-
| [[File:Flag of Spain.svg|20px]] સ્પેન	|| align=right |૫૯,૯૫,૩૦૦||	align=right | F
|-
| [[File:Flag of Turkey.svg|20px]] ટર્કી-તુર્કસ્તાન	|| align=right |૩૬,૧૨,૭૮૧||	align=right | F
|-
| [[File:Flag of Iran.svg|20px]] ઈરાન	|| align=right |૩૦,૦૦,૦૦૦||	align=right | F
|-
| [[File:Flag of Argentina.svg|20px]] આર્જેન્ટીના	|| align=right |૨૯,૦૦,૦૦૦||	align=right | F
|-
|[[File:Flag of Chile.svg|20px]] ચીલી	|| align=right |૨૩,૫૦,૦૦૦||	align=right | F
|-
|[[File:Flag of India.svg|20px]] ભારત  || align=right |૧૬,૬૭,૭૦૦||	align=right | F
|-
| bgcolor=#cccccc| '''વિશ્વ'''
| bgcolor=#cccccc align=right | '''૬,૭૨,૨૧,૦૦૦'''
| bgcolor=#cccccc align=right | '''A'''
|-
| colspan=&quot;3&quot; style=&quot;font-size:.7em&quot; |સંજ્ઞાહીન = અધિકૃત આંક, P = અધિકૃત આંક, F = FAOSTAT 2007, * = અનધિકૃત/અર્ધ અધિકૃત/પ્રતિરૂપ માહિતી, C = ગણેલો આંક, A = અંદાજીત (અધિકૃત, અર્ધ અધિકૃત કે અડસટ્ટે);&lt;br /&gt;
સ્રોત: [http://faostat.fao.org/site/567/DesktopDefault.aspx?PageID=567#ancor સંયુક્ત રાષ્ટ્રની ખાદ્ય અને કૃષિ સંસ્થા: વાણિજ્ય અને સામાજિક ખાતું: આંકડાશાસ્ત્ર વિભાગ.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120619130038/http://faostat.fao.org/site/567/DesktopDefault.aspx?PageID=567#ancor |date=2012-06-19 }}
|}
{{-}}
દ્રાક્ષની જાત અનુસાર તેના ઉત્પાદનની માહિતી આપે એવો કોઈ સ્રોત હાલ ઉપલબ્ધ નથી. એમ માનવામાં આવે છે કે સુલતાના કે થોમ્પસન તરીકે ઓળખતી બીજરહિત દ્રાક્ષનું ઉત્પાદન સૌથી વધુ પ્રમાણમાં થાય છે. આ જાતિ ૩૬૦૦ ચો. કિ.મી.માં રોપાય છે. બીજા ક્રમે આવતી પ્રજાતિ છે એઈરિન. અન્ય જાણીતી પ્રજાતિ છે કેબરનેટસોવીગ્નોન, સોવીગ્નોન બ્લાંક, કેબરનેટ ફ્રાંક,, મેરલોટ, ગ્રેનાચ, ટેમ્પ્રાનીલો, રેઈસલિંગ, ચર્ડોનેય.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.freshplaza.com/news_detail.asp?id=29614|title=The most widely planted grape in the world|access-date=2012-01-22|archive-date=2013-05-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20130510092055/http://www.freshplaza.com/news_detail.asp?id=29614|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

== ટેબલ દ્રાક્ષ અને વાઇન દ્રાક્ષ ==
[[File:Wine grapes03.jpg|thumb|right|150px|વેલા પર વાઇન દ્રાક્ષ]] 

ધંધાદારી રીતે ઉત્પાદન કરવામાં આવતી દ્રાક્ષના બે પ્રકાર પડે છે ટેબલ દ્રાક્ષ અને વાઇન દ્રાક્ષ. આ પ્રકાર તેના વપરાશ પર આધારિત હોય છે, 

[[ફળ]] તરીકે ખવાતી દ્રાક્ષને ટેબલ દ્રાક્ષ કહેવાય છે અને [[વાઇન]] બનાવવા માટે વપરાતી દ્રાક્ષને વાઇન દ્રાક્ષ કહેવાય છે. આ દરેક દ્રાક્ષ એક જ પ્રજાતિ, વિટિસ વિનિફેરાની હોય છે. તેમ છતાં ટેબલ અને વાઇન દ્રાક્ષના ખાસ ઉછેરને કારણે તેમાં ફરક પડે છે. ટેબલ દ્રાક્ષ મોટી, બીજ વગરની અને પાતળી છાલ ધરાવતી હોય છે. જ્યારે વાઇન દ્રાક્ષ નાની, બીજવાળી અને જાડી છાલ ધરાવતી હોય છે. (આ ગુણ વાઇન બનાવવા ઉપયોગી છે કેમ કે વાઇનને રંગ અને સુગંધ છાલ દ્વારા મળે છે.) વાઇન દ્રાક્ષ અત્યંત મીઠી હોય છે. જ્યારે તેના રસમાં વજનના ૨૪% સાકર થાય ત્યારે તેની કાપણી થાય છે. આની સરખામણીએ દ્રાક્ષરસ મેળવવા માટે મેળવાતી દ્રાક્ષમાં ૧૫% સાકર થતાં જ તેને કાપી લેવાય છે.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.wineloverspage.com/dibbern/grapetaste07.phtml|title=Wine Grapes and Grape-y Wines|access-date=૩ જુલાઇ ૨૦૧૦}}&lt;/ref&gt;

==બીજરહિત દ્રાક્ષ ==
દ્રાક્ષના બીજમાં ઘણાં પોષક તત્વો હોય છે તેમ છતાં ઘણાં લોકો બીજ વગરની દ્રાક્ષ ખાવાનું પસંદ કરે છે. આજકાલ ખાદ્ય દ્રાક્ષના વાવેતરોમાં મોટે ભાગે બીજરહિત દ્રાક્ષનું જ વાવેતર થાય છે. દ્રાક્ષના વેલાની શાખાના કટકાને રોપીને નવો વેલો પ્રાપ્ત કરી શકાતો  હોવાથી બીજરહિત દ્રાક્ષ વાવવામાં કોઈ જોખમ રહેતું નથી. એ તો વાવેતર કરનારની પસંદગી પર છે કે તેઓ જનેતા વૃક્ષ તરીકે બીજ વાપરીને વાવેતર કરે છે કે ટીશ્યુ કલ્ચર પદ્ધતિ દ્વારા.

બીજરહિત દ્રાક્ષના પણ ઘણાં પ્રકારો છે. આ સર્વ ધંધાદારી પ્રજાતિઓ થોમ્પસન સીડલેસ, રશિયન સીડલેસ અને બ્લેક મોનુકા જેવી પ્રજાતિમાંની  કોઈ એકમાંથી મેળવાયેલી હોય છે. આ દરેક પ્રકાર વિટીસ  વિનીફેરા કુળનાં જ છે. આજ કાલ બીજરહિત દ્રાક્ષની ડઝન જેટલી જાત ઉપલબ્ધ છે. તેમાંની અમુક, જેમકે ઈનસેટ સીડલેસ, રિલાયન્સ, અને વિનસ પ્રજાતિને યુ.એસ.એ. અને દક્ષિણ ઓરાન્ટીયોના ઠંડા વાતવરણ સહન કરવા અને સખતાઈ વધારવાના ઉદ્દેશથી વિકસાવાઈ છે. .&lt;ref&gt;Reisch BI, Peterson DV, Martens M-H. [http://www.nysaes.cornell.edu/hort/faculty/reisch/bulletin/table/tabletext3.html &quot;Seedless Grapes&quot;], in &quot;Table Grape Varieties for Cool Climates&quot;, Information Bulletin 234, Cornell University, New York State Agricultural Experiment Station, retrieved December 30, 2008&lt;/ref&gt;

બીજરહિત ખાદ્ય દ્રાક્ષનો વિકાસ થતાં દ્રાક્ષનાં બીજમાંથી મળતા ફાયટો કેમીકલ પોષક તત્વો ન મળવાની ખોટ ગઈ છે. &lt;ref&gt;{{cite journal |author=Shi J, Yu J, Pohorly JE, Kakuda Y |title=Polyphenolics in grape seeds-biochemistry and functionality |journal=J Med Food |volume=૬ |issue=૪ |pages=૨૯૧–૯ |year=૨૦૦૩ |pmid=14977436 |doi=10.1089/109662003772519831 |url= |month=Winter |first1=J |first2=J |first3=JE |first4=Y |issn=1096-620X}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Parry J, Su L, Moore J, ''et al.'' |title=Chemical compositions, antioxidant capacities, and antiproliferative activities of selected fruit seed flours |journal=J. Agric. Food Chem. |volume=54 |issue=11 |pages=3773–8 |year=૨૦૦૬ |month=મે |pmid=16719495 |doi=10.1021/jf060325k |url= |first1=J |first2=L |first3=J |first4=Z |first5=M |first6=JN |first7=JY |first8=LL |issn=0021-8561}}&lt;/ref&gt;

== સૂકી દ્રાક્ષ(કિસમિસ), કરંટ અને સુલતાના ==
[[File:Raisins 01.jpg|thumb|right|250px|સૂકી દ્રાક્ષ]] 
[[ભારત]]માં સૂકી દ્રાક્ષને કિશમિશ, કિસમિસ કે મનુકા કહેવાય છે, અંગ્રેજીમાં આને રેસીન કહે છે.  યુ.કે.માં આની ત્રણ વિવિધ જાતો હોય છે, આથી યુરોપિયન યુનિયનમાં આનો &quot;ડ્રાઈડ વાઇન ફ્રુટ&quot; તરીકે ઉલ્લેખ થાય છે. કિસમિસ એટલે નાના દાણાની બી વિનાની રાતી સૂકી દ્રાક્ષ. કરંટ એ સૂકી ઝાન્તે કે બ્લેક કોરીન્થ દ્રાક્ષ હોય છે. આ શબ્દ ફ્રેંચ શબ્દ રેસીન ડી કોરીન્થનો અપભ્રંશ છે. બ્લેકકરંટ અને રેડકરંટ નામને એ દ્રાક્ષથી અસંલગ્ન એવી બેરી માટે પણ ''કરંટ'' શબ્દ વપરાય છે.

તુર્કી મૂળની સુલતાના (થોમ્પસન સીડલેસ) દ્રાક્ષમાંથી બનતી કિસમિસને ''સુલતાના'' કહેવાય છે. પણ આ શબ્દ હવે લીલી દ્રાક્ષ(વાઈટ ગ્રેપ્સ)ને બ્લીચ(રંગરહિત) કરીને બનાવાતી દરેક કિસમિસ માટે વપરાય છે.

== સ્વાસ્થ્ય દાવા ==
=== ફ્રેંચ વિરોધાભાસ ===
પાશ્ચાત્ય દેશોના ખાનપાનની સરખામણી કરતાં જણાયું છે કે ફ્રેંચ લોકો વધુ પ્રમાણમાં પ્રાણીજ ચરબીનું સેવન કરતાં હોવા છતાં ત્યાં હૃદય રોગનું પ્રમાણ ઓછું છે. આ ઘટનાને ફ્રેંચ વિરોધાભાસ (French Paradox) કહે છે, અને તેનું કારણ વાઇનનું નિયમિત સેવન માનવામાં આવે છે. મદ્યાર્કના પ્રત્યક્ષ ફાયદા, જેમકે રક્ત કણોની આક્રમકતામાં અને નસોના પહોળા થવા (વસોડિલેશન)માં ઘટાડો.&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Providência R |title=Cardiovascular protection from alcoholic drinks: scientific basis of the French Paradox |journal=Rev Port Cardiol |volume=૨૫ |issue=૧૧ |pages=૧૦૪૩–૫૮ |year=૨૦૦૬ |month=November |pmid=17274460 |doi= |url=http://toxnet.nlm.nih.gov/cgi-bin/sis/search/r?dbs+hsdb:@term+@rn+64-17-5 |first1=R |issn=0870-2551 |format=Free full text}}&lt;/ref&gt; સિવાય દ્રાક્ષની છાલમાં રહેલા પોલીફીનોલ (દા.ત રીસર્વેરાટ્રોલ) વધારે ફાયદાઓ આપે છે જેમ કે:&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Opie LH, Lecour S |title=The red wine hypothesis: from concepts to protective signalling molecules |journal=Eur. Heart J. |volume=28 |issue=14 |pages=1683–93 |year=૨૦૦૭ |month=જુલાઇ |pmid=17561496 |doi=10.1093/eurheartj/ehm149|url=http://eurheartj.oxfordjournals.org/cgi/pmidlookup?view=long&amp;pmid=17561496 |first1=LH |first2=S |issn=0195-668X |format=Free full text}}&lt;/ref&gt;
* રક્તવાહિનીના અણુ સંરચનામાં બદલાવ , જેને કારણે કોઈ પણ રક્તવાહિનીના નુકશાન પ્રત્યે સંરક્ષણ.
* એન્જીઓટેન્સીનની પ્રક્રિયામાં ઘટાડો, એક યોજના હોર્મોન જે રક્તવાહીનીને સંકોચીને રક્તદાબ વધારે છે. 
* વેસોડીલેટર નામના હોર્મોન અને નાઈટ્રિક ઓક્સાઈડ(એંડોથીલિયમ આધારિત આરામપ્રદાયી કારક) માં વધારો.

ઘણાં સ્વાસ્થ્ય સંગઠનો દ્વારા વાઇનના પ્રયોગને સમર્થન નથી અપાતું,&lt;ref&gt;[http://www.americanheart.org/presenter.jhtml?identifier=4422 American Heart Association, Alcohol, wine and cardiovascular disease]&lt;/ref&gt; પણ મોટા ભાગના સંશોધનો જણાવે છે કે મર્યાદિત પ્રમાણમાં, દા.ત. સ્ત્રીઓ માટે પ્રતિદિન રેડ વાઇનનો એક ગ્લાસ કે પુરુષો માટે બે ગ્લાસ, સ્વાસ્થ્ય વર્ધક છે.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/alcohol.html |title=Alcohol. Harvard School of Public Health |access-date=2012-01-22 |archive-date=2007-05-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070511164905/http://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/alcohol.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Mukamal KJ, Kennedy M, Cushman M, ''et al.'' |title=Alcohol consumption and lower extremity arterial disease among older adults: the cardiovascular health study |journal=Am. J. Epidemiol. |volume=૧૬૭ |issue=૧ |pages=૩૪–૪૧ |year=૨૦૦૮ |month=જાન્યુઆરી |pmid=17971339 |doi=10.1093/aje/kwm274 |url=http://aje.oxfordjournals.org/cgi/pmidlookup?view=long&amp;pmid=17971339 |first1=KJ |first2=M |first3=M |first4=LH |first5=AB |first6=J |first7=MH |first8=DS |issn=0002-9262 |format=Free full text}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal |author=de Lange DW, van de Wiel A |title=Drink to prevent: review on the cardioprotective mechanisms of alcohol and red wine polyphenols |journal=Semin Vasc Med |volume=૪ |issue=૨ |pages=૧૭૩–૮૬ |year=૨૦૦૪ |month=મે |pmid=15478039 |doi=10.1055/s-2004-835376 |url= |first1=DW |first2=A |issn=1528-9648}}&lt;/ref&gt; નવા સંશોધનો જણાવે છે કે વાઇન પોલીફીનોલ, જેમકે રીસર્વેરાટ્રોલ&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Das S, Das DK |title=Resveratrol: a therapeutic promise for cardiovascular diseases |journal=Recent Patents Cardiovasc Drug Discov |volume=૨ |issue=૨ |pages=૧૩૩–૮ |year=૨૦૦૭ |month=જૂન |pmid=18221111 |doi= 10.2174/157489007780832560|url= |first1=S |first2=DK |issn=1574-8901}}&lt;/ref&gt;, શારીરિક ફાયદા આપે છે અને તે સાથે રહેલા મદ્યાર્કના ગુણો રુધિરાભિસરણ તંત્ર પર ફાયદાકારક છે.&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Sato M, Maulik N, Das DK |title=Cardioprotection with alcohol: role of both alcohol and polyphenolic antioxidants |journal=Ann. N. Y. Acad. Sci. |volume=957 |issue= |pages=122–35 |year=૨૦૦૨ |month=મે |pmid=12074967 |doi= 10.1111/j.1749-6632.2002.tb02911.x|url=http://www.doi.org/10.1111/j.1749-6632.2002.tb02911.x |first1=M |first2=N |first3=DK |issn=0077-8923}}&lt;/ref&gt;

=== રીસર્વેટ્રોલ ===
દ્રાક્ષના ફાયટોકેમિકલ જેમકે રીસર્વેટ્રોલ (એક પોલીફીનોલ એન્ટીઓક્સિડેન્ટ)ની કેન્સર, હૃદય રોગ, ચેતાતંત્રના ખવાણનો રોગ, વિષાણું સંક્રમણ,  અને અલ્ઝાઈમર રોગના તંત્ર વગેરે પર સકારાત્મક અસર ધરાવે છે.&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Shankar S, Singh G, Srivastava RK |title=Chemoprevention by resveratrol: molecular mechanisms and therapeutic potential |journal=Front. Biosci. |volume=12 |issue=12 |pages=4839–54 |year=૨૦૦૭ |pmid=17569614 |doi=10.2741/2432 |url=http://www.bioscience.org/2007/v12/af/2432/fulltext.htm |month=Sep |first1=S |first2=G |first3=RK |issn=1093-9946 |access-date=2012-01-22 |archive-date=2011-10-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111019030631/http://www.bioscience.org/2007/v12/af/2432/fulltext.htm |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Mancuso C, Bates TE, Butterfield DA, ''et al.'' |title=Natural antioxidants in Alzheimer's disease |journal=Expert Opin Investig Drugs |volume=16 |issue=12 |pages=1921–31 |year=૨૦૦૭ |month=ડિસેમ્બર |pmid=18042001 |doi=10.1517/13543784.16.12.1921 |url= |first1=C |first2=TE |first3=DA |first4=S |first5=C |first6=A |first7=AT |first8=V |issn=1354-3784}}&lt;/ref&gt;

રીસર્વેટ્રોલનું મુખ્ય કાર્ય એન્ટિઓક્સિડેન્ટ મારફતે જીનોમનું સંરક્ષણ કરવાનો હોઈ શકે છે. &lt;ref&gt;{{cite journal |author=Gatz SA, Wiesmüller L |title=Take a break&amp;mdash;resveratrol in action on DNA |journal=Carcinogenesis |volume=29 |issue=2 |pages=૩૨૧–૩૨ |year=૨૦૦૮ |month=ફેબ્રુઆરી |pmid=18174251 |doi=10.1093/carcin/bgm276 |url=http://carcin.oxfordjournals.org/cgi/pmidlookup?view=long&amp;pmid=18174251 |first1=SA |first2=L |issn=0143-3334 |format=Free full text}}&lt;/ref&gt; પ્રાયોગિક અભ્યાસમાં રીસર્વેટ્રોલ આપવાથી હૃદય, મગજના સ્નાયુઓ, અને મગજને કેલેરી રોકની અસરને વધારે છે. ઉંમર વધારાને કારણે થતી હૃદય અને મગજની પેશીઓ પરની અસરને આ પદાર્થ હળવી કરે છે અને ઉંમર વધારાને લીધે થતાં હૃદયરોગને તે રોકે છે.&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Barger JL, Kayo T, Vann JM, ''et al.'' |title=A Low Dose of Dietary Resveratrol Partially Mimics Caloric Restriction and Retards Aging Parameters in Mice |journal=PLoS ONE |volume=૩ |issue=૬ |pages=e2264 |year=૨૦૦૮ |pmid=18523577 |pmc=2386967 |doi=10.1371/journal.pone.0002264 |url=http://dx.plos.org/10.1371/journal.pone.0002264 |month=Jun |first1=JL |first2=T |first3=JM |first4=EB |first5=J |first6=TA |first7=Y |first8=D |first9=JD |first11=DB |last12=Saupe |first12=KW |last13=Cartee |first13=GD |last14=Weindruch |first14=R |last15=Prolla |first15=TA |format=Free full text |editor1-last=Tomé |editor1-first=Daniel}}&lt;/ref&gt;

રીસર્વેટ્રોલની માનવ પર ચકાસણી ચાલુ છે,&lt;ref&gt;{{cite web |title=Listing of resveratrol clinical trials |publisher= US National Institutes of Health |url=http://clinicaltrials.gov/ct2/results?term=resveratrol }}&lt;/ref&gt;  તેમાંની એક સૌથી આગળ ચાલી રહેલી તપાસ એક વર્ષના ખાસ ખોરાકની, અલ્ઝાઈમરથી પીડિત વૃદ્ધો માટે, ત્રીજા તબકકામાં ચાલુ છે.&lt;ref&gt;{{cite web |title=Randomized Trial of a Nutritional Supplement in Alzheimer's Disease |publisher=US Department of Veterans Affairs, Mount Sinai School of Medicine |date= મે ૨૦૦૮ |url=http://clinicaltrials.gov/ct2/show/NCT00678431?term=resveratrol&amp;rank=5 }}&lt;/ref&gt;

ઘણી વનસ્પતિ દ્વારા સંયોજાતું રીસર્વેટ્રોલ ફૂગરોધી છે અને અન્ય ઔષધીય ગુણો પણ ધરાવે છે. ખાદ્ય રીસર્વેટ્રોલ દ્વારા લીપીડનું (ચરબીઓ) ચયાપચય, ઓછી ઘનતા ધરાવતા લીપોપ્રોટીનનું ઓક્સિડેશન અને રક્તકણોની આક્રમકતાને નિયંત્રીત કરે છે.&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Chan WK, Delucchi AB |title=Resveratrol, a red wine constituent, is a mechanism-based inactivator of cytochrome P450 3A4 |journal=Life Sci. |volume=૬૭ |issue=૨૫ |pages=૩૧૦૩–૧૨ |year=૨૦૦૦ |month=નવેમ્બર |pmid=11125847 |doi= 10.1016/S0024-3205(00)00888-2|url=http://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0024320500008882 |first1=WK |first2=AB |issn=0024-3205}}&lt;/ref&gt;

દ્રાક્ષમાં તેની જાત અનુસાર રીસર્વેટ્રોલનું પ્રમાણ બદલાતું રહે છે. આ તત્વ મૂળ રીતે તેની છાલ અને બીજમાં મળે છે. તેના ગર (માવો) કરતાં છાલમાં આનું પ્રમાણ ૧૦૦ ગણું વધુ હોય છે. &lt;ref name = &quot;guhqhr&quot;&gt;{{cite web |author= LeBlanc, MR |year= ૨૦૦૫ |title= Cultivar, Juice Extraction, Ultra Violet Irradiation and Storage Influence the Stilbene Content of Muscadine Grapes (Vitis Rotundifolia Michx |work= PhD Dissertation |publisher= Louisiana State University |url= http://etd.lsu.edu/docs/available/etd-01202006-082858/ |access-date= 2012-01-22 |archive-date= 2007-10-12 |archive-url= https://web.archive.org/web/20071012210714/http://etd.lsu.edu/docs/available/etd-01202006-082858/ |url-status= dead }}&lt;/ref&gt; તાજી દ્રાક્ષની છાલના પ્રતિ એક ગ્રામમાં ૫૦ થી ૧૦૦ માઈક્રોગ્રામ રીસર્વેટ્રોલ હોય છે.&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Li X, Wu B, Wang L, Li S |title=Extractable amounts of trans-resveratrol in seed and berry skin in Vitis evaluated at the germplasm level |journal=J. Agric. Food Chem. |volume=૫૪ |issue=૨૩ |pages=8804–11 |year=૨૦૦૬ |month=નવેમ્બર |pmid=17090126 |doi=10.1021/jf061722y |url= |first1=X |first2=B |first3=L |first4=S |issn=0021-8561}}&lt;/ref&gt;

=== એન્થોસાયનીન અને અન્ય ફેનોલીક ===
[[File:Wine grape diagram gu.svg|right|thumb|480px|દ્રાક્ષનો આડછેદ તેના ભાગના નામ સાથે|alt=Anatomical-style diagram of three grapes on their stalks.]]
કાળી કે જાંબુડી દ્રાક્ષમાં એન્થોસાયનીન એ મુખ્ય પોલીફિનોલ હોય છે જ્યારે ફ્લેવન-૩-ol (એટલે કે કેથેચીન) એ લીલી દ્રાક્ષમાં મુખ્ય પોલીફિનોલ હોય છે.&lt;ref name = &quot;hozczp&quot;&gt;{{cite journal |author=Cantos E, Espín JC, Tomás-Barberán FA |title=Varietal differences among the polyphenol profiles of seven table grape cultivars studied by LC-DAD-MS-MS |journal=J. Agric. Food Chem. |volume=50 |issue=20 |pages=5691–6 |year=૨૦૦૨ |month=સપ્ટેમ્બર |pmid=12236700 |doi=10.1021/jf0204102 |url= |first1=E |first2=JC |first3=FA |issn=0021-8561}}&lt;/ref&gt; લીલી દ્રાક્ષના મુકાબલે કાળી દ્રાક્ષમાં ફેનોલીકનું પ્રમાણ વધુ હોય છે.&lt;ref name = &quot;hozczp&quot;/&gt; આ એન્થોસ્યાનીન નામના તત્વની માનવ સ્વાસ્થ્ય પર અસરના વિષયે વૈજ્ઞાનિકોનું  ધ્યાન આકર્ષિત કર્યું કર્યું છે.&lt;ref name=jafcsymp&gt;[http://pubs.acs.org/journals/jafcau/promo/symposium/berryhealth.html ''Journal of Agricultural and Food Chemistry'' Presents Research from the 2007 International Berry Health Benefits Symposium]{{Dead link|date=ઑગસ્ટ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, ''Journal of Agricultural and Food Chemistry'' ACS Publications, February 2008&lt;/ref&gt; દ્રાક્ષના વાવેતર અનુસાર તેમાં ફેનોલીક પદાર્થનું પ્રમાણ બદલાય છે. તે સિવાય માટીનું બંધારણ, વાતાવરણ, ભોગોલિક ક્ષેત્ર અને વાવેતર પદ્ધતિ કે રોગનો મુકાબલો કે ફૂગનું સંક્રમણ આદિને કારણે પણ ફેનોલિક પદાર્થનું પ્રમાણ બદલાય છે.

સફેદ વાઇન કરતાં લાલ વાઇન તેમાં રહેલાં તત્વોને કારણે વધુ ફાયદાકારક હોય છે. કેમકે લાલ વાઇનની બનાવટમાં દ્રાક્ષની છાલ સાથે તેને આથવામાં આવે છે. આમ કરતાં તેમાં રીસર્વેટ્રોલની માત્રા વધે છે.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.pbrc.edu/Division_of_Education/pdf/PNS_resveratrol.pdf |title=pbrc.edu |access-date=2012-01-22 |archive-date=2009-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090326182745/http://www.pbrc.edu/Division_of_Education/pdf/PNS_resveratrol.pdf |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; સામાન્ય રીતે મસ્કેડાઈન સિવાયની  લાલ વાઇન  ૦.૨ થી ૫.૮ મિ.ગ્રા/લિટર રીસર્વેટ્રોલ ,&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Gu X, Creasy L, Kester A, Zeece M |title=Capillary electrophoretic determination of resveratrol in wines |journal=J. Agric. Food Chem. |volume=47 |issue=8 |pages=3223–7 |year=૧૯૯૯ |month=ઓગસ્ટ |pmid=10552635 |doi=10.1021/jf981211e |url= |first1=X |first2=L |first3=A |first4=M |issn=0021-8561}}&lt;/ref&gt;ધરાવે છે. કેમકે આ વાઇનને તેની છાલ સાથે આથવામાં આવે છે. આની સરખામણીએ સફેદ કે રંગહીન વાઇનમાં ફેનોલેક તત્વ ઓછું હોય છે કેમકે તેને છાલ કાઢીને થાય છે.

મસ્કેડાઈન દ્રાક્ષમાંથી બનતી વાઇન ૪૦ મિ.ગ્રા/લિટર જેટલું ફેનોલીક તત્વ ધરાવે છે.&lt;ref name = &quot;guhqhr&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |author=Ector BJ, Magee JB, Hegwood CP, Coign MJ |title=Resveratrol Concentration in Muscadine Berries, Juice, Pomace, Purees, Seeds, and Wines |url=http://www.ajevonline.org/cgi/content/abstract/47/1/57 }}&lt;/ref&gt; આ મસ્કેડાઈનની છાલમાં, ઈલેજીક એસીડ, માઈરીસેટીન, ક્વેરસેટીન, કીમ્પ્ફેરોલ અને ટ્રાન્સ-રીસર્વેટ્રોલ જેવા મુખ્ય ફીનોલિક્સ હોય છે.&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Pastrana-Bonilla E, Akoh CC, Sellappan S, Krewer G |title=Phenolic content and antioxidant capacity of muscadine grapes |journal=J. Agric. Food Chem. |volume=૫૧ |issue=૧૮ |pages=5497–503 |year=૨૦૦૩ |month=ઓગસ્ટ |pmid=12926904 |doi=10.1021/jf030113c |url= |first1=E |first2=CC |first3=S |first4=G |issn=0021-8561}}&lt;/ref&gt; પહેલાંના પરિણામો કરતા, ઈલેજીક એસીડ અને નોન રીસર્વેટ્રોલ જેવા તત્વો મસ્કેડાઈન દ્રાક્ષના મુખ્ય ફેનોલીક તત્વો હોય છે.

અમુક ખાસ ફ્લેવોનોલ જેમકે સીરીંજેથીન,સીરીંજેથીન 3-O-ગેલેક્ટોસાઈડ, લેરીસીટ્રીન અને લેરીસીટ્રીન 3-O-ગેલેક્ટોસાઈડ એ કાળી દ્રાક્ષમાં મળે છે જે લીલી દ્રાક્ષમાં ગેરહાજર હોય છે.

&lt;ref name=&quot;Mattivi&quot;&gt;[http://pubs.acs.org/doi/abs/10.1021/jf061538c Metabolite Profiling of Grape: Flavonols and Anthocyanins. Fulvio Mattivi, Raffaele Guzzon, Urska Vrhovsek, Marco Stefanini and Riccardo Velasco, J. Agric. Food Chem., 2006, 54 (20), pp 7692–7702]&lt;/ref&gt;. [[ડૉ પંકજ નરમ]] (M.D, PhD) મધ્યમ વાઇન પીવાના ફાયદા નવી વૈજ્ઞાનિક થી સંશોધન કરયા છે&lt;ref&gt;''&quot;Ancient beverage wine is able to unclog arteries that have already been damaged&quot;.''New scientific study about wine drinking for health explains ''Dr.Pankaj Naram'' [http://totesnewsworthy.com/dr-pankaj-naram-fresh-research-wine/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170323052522/http://totesnewsworthy.com/dr-pankaj-naram-fresh-research-wine/ |date=2017-03-23 }}&lt;/ref&gt;.

=== બીજમાંના પોષક તત્વો ===
૧૯૮૦થી ચાલી રહેલા દ્રાક્ષના બીજના અભ્યાસમાંથી જણાયું છે કે તેઓ ઘણાં એન્ટીઓક્સિડેન્ટ ધરાવે છે..&lt;ref&gt;{{cite journal|author=Bagchi D, Bagchi M, Stohs SJ, ''et al.'' |title=Free radicals and grape seed proanthocyanidin extract: importance in human health and disease prevention |journal=Toxicology |volume=148 |issue=2–3 |pages=187–97 |year=૨૦૦૦ |month=ઓગસ્ટ |pmid=10962138 |doi= 10.1016/S0300-483X(00)00210-9|url=http://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0300483X00002109
|first1=D
|first2=M
|first3=SJ
|first4=DK
|first5=SD
|first6=CA
|first7=SS
|first8=HG
|issn=0300-483X
}}&lt;/ref&gt;અમુક પ્રકારના ટેનીન, પોલીફીનોલમ્ અસંતૃપ્ત પોલી ફેટીએસીડ જેવા તત્વો સાથે દ્રાક્ષના બીયાં પ્રાયોગિક ધોરણે અમુક રોગ, જેમ કે કેન્સર, હૃદય વિકાર, અને ઓક્સિડેટીવ તાણ સંબંધીત, સામે ફાયદાકારક સાબિત થઈ છે.&lt;ref&gt;{{cite journal
|author=Agarwal C, Singh RP, Agarwal R |title=Grape seed extract induces apoptotic death of human prostate carcinoma DU145 cells via caspases activation accompanied by dissipation of mitochondrial membrane potential and cytochrome c release |journal=Carcinogenesis |volume=23 |issue=11 |pages=1869–76 |year=૨૦૦૨ |month=નવેમ્બર |pmid=12419835 |doi= 10.1093/carcin/23.11.1869|url=http://carcin.oxfordjournals.org/cgi/pmidlookup?view=long&amp;pmid=12419835
|first1=C
|first2=RP
|first3=R
|issn=0143-3334
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal
|author=Bagchi D, Sen CK, Ray SD, ''et al.'' |title=Molecular mechanisms of cardioprotection by a novel grape seed proanthocyanidin extract |journal=Mutat. Res. |volume=523-524 |issue= |pages=87–97 |year=૨૦૦૩ |pmid=12628506 |doi= 10.1016/S0027-5107(02)00324-X|url=http://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S002751070200324X
|month=ફેબ્રુઆરી
|first1=D
|first2=CK
|first3=SD
|first4=DK
|first5=M
|first6=HG
|first7=JA
|issn=0027-5107
}}&lt;/ref&gt;

દ્રાક્ષના બીયાંમાંથી મેળવાતા દ્રાક્ષ બીજ તેલનો ઉપયોગ સૌંદર્ય પ્રસાધનો અને ત્વચા સંબંધીત પ્રસાધનો બનાવવા વપરાય છે અને તેઓ સ્વાસ્થ્ય માટે ફાયદા કારક મનાય છે. દ્રાક્ષ બીજ તેલ તેમાં રહેલા ઉચ્ચ ટોકોફીરોલ (વિટામીન ઈ). ફાયટોસ્ટેરોલ અને અસંતૃપ્ત પોલી ફેટીએસિડ  જેમકે લીનોલીઈક એસીડ, ઓલેઈક એસીડ, આલ્ફા  લીનોલીઈક એસીડ માટે જાણીતું છે. &lt;ref&gt;{{cite journal |author=Beveridge TH, Girard B, Kopp T, Drover JC |title=Yield and composition of grape seed oils extracted by supercritical carbon dioxide and petroleum ether: varietal effects |journal=J. Agric. Food Chem. |volume=53 |issue=5 |pages=1799–804 |year=૨૦૦૫ |month=માર્ચ |pmid=15740076 |doi=10.1021/jf040295q |url= |first1=TH |first2=B |first3=T |first4=JC |issn=0021-8561}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Crews C, Hough P, Godward J, ''et al.'' |title=Quantitation of the main constituents of some authentic grape-seed oils of different origin |journal=J. Agric. Food Chem. |volume=54 |issue=17 |pages=6261–5 |year=૨૦૦૬ |month=ઓગસ્ટ |pmid=16910717 |doi=10.1021/jf060338y |url= |first1=C |first2=P |first3=J |first4=P |first5=M |first6=S |first7=W |issn=0021-8561}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Tangolar SG, Ozoğul Y, Tangolar S, Torun A |title=Evaluation of fatty acid profiles and mineral content of grape seed oil of some grape genotypes |journal=Int J Food Sci Nutr |volume= 60|issue= 1|pages=1–8 |year=૨૦૦૭ |month=સપ્ટેમ્બર |pmid=17886077 |doi=10.1080/09637480701581551 |url= |first1=SG |first2=Y |first3=S |first4=A |issn=0963-7486}}&lt;/ref&gt;

=== કોન્કોર્ડ દ્રાક્ષનો રસ ===
કોન્કોર્ડ પ્રજાતિના દ્રાક્ષના રસના સ્વાસ્થ્ય ફાયદા ઉપર સંશોધન થયું છે. તે સંશોધનમાં જણાયું છે કે કેન્સરના શરૂઆતી તબક્કાના ઇલાજમાં,&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Jung KJ, Wallig MA, Singletary KW |title=Purple grape juice inhibits 7,12-dimethylbenz[a]anthracene (DMBA)-induced rat mammary tumorigenesis and in vivo DMBA-DNA adduct formation |journal=Cancer Lett. |volume=૨૩૩ |issue=૨ |pages=૨૭૯–૮૮ |year=૨૦૦૬ |month=ફેબ્રુઆરી |pmid=15878797 |doi=10.1016/j.canlet.2005.03.020 |url= |first1=KJ |first2=MA |first3=KW |issn=0304-3835}}&lt;/ref&gt; રક્તકણની આક્રમકતાના ઇલાજમાં અને એથીરોસ્ક્લેરોસીસના અન્ય જોખમો સામે,&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Shanmuganayagam D, Warner TF, Krueger CG, Reed JD, Folts JD |title=Concord grape juice attenuates platelet aggregation, serum cholesterol and development of atheroma in hypercholesterolemic rabbits |journal=Atherosclerosis |volume=૧૯૦ |issue=૧ |pages=૧૩૫–૪૨ |year=૨૦૦૭ |month=જાન્યુઆરી |pmid=16780846 |doi=10.1016/j.atherosclerosis.2006.03.017 |url= |first1=D |first2=TF |first3=CG |first4=JD |first5=JD |issn=0021-9150}}&lt;/ref&gt; શારિરીક શક્તિના હ્રાસ સામે તથા ઉંમર વધતા થતી માનસિક તકલીફો સામે,&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Shukitt-Hale B, Carey A, Simon L, Mark DA, Joseph JA |title=Effects of Concord grape juice on cognitive and motor deficits in aging |journal=Nutrition |volume=૨૨ |issue=૩ |pages=૨૯૫–૩૦૨ |year=૨૦૦૬ |month=માર્ચ |pmid=16412610 |doi=10.1016/j.nut.2005.07.016 |url= |first1=B |first2=A |first3=L |first4=DA |first5=JA |issn=0899-9007}}&lt;/ref&gt; માનવ હાયપરટેન્શન સામે.&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Park YK, Kim JS, Kang MH |title=Concord grape juice supplementation reduces blood pressure in Korean hypertensive men: double-blind, placebo controlled intervention trial |journal=Biofactors |volume=૨૨ |issue=૧–૪ |pages=૧૪૫–૭ |year=૨૦૦૪ |pmid=15630270 |doi=10.1002/biof.5520220128 |url=http://iospress.metapress.com/openurl.asp?genre=article&amp;issn=0951-6433&amp;volume=22&amp;issue=1&amp;spage=145 |first1=YK |first2=JS |first3=MH |issn=0951-6433 }}{{Dead link|date=ઑગસ્ટ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; આ રસ ઉપયોગી છે.

==ધાર્મિક મહત્વ==
[[ચિત્ર:SSACRAM 101.JPG|thumb|૧૭મી સદીની દ્રાક્ષ એમ્બ્રોઇડરી.]]
બાઈબલમાં એવો ઉલ્લેખ આવે છે કે નોઆહે પોતાની વાડીમાં દ્રાક્ષ ઉગાડી  હતી. ({{bibleref|Genesis|9:20-21}}). વાઇન સંબંધીત સૂચનાઓ બુક ઑફ પ્રોવર્બસ અને  બુક ઓફ ઈસાઈહ માં આપી છે ({{bibleref|Isaiah|5:20-25}} અને {{bibleref|Deuteronomy|18:3-5,14:22-27,16:13-15}})  જે જ્યૂ કાળ (યહૂદી કાળ) દરમ્યાન વાઇનના વપરાશની માહિતી આપે છે. પ્રાચીન ગ્રીસ અને પ્રાચીન રોમન સામ્રાજ્યમાં પણ દ્રાક્ષ જાણીતી હતી અને તેમના ખેતીના દેવ ડોનીસસ જે પ્રાયઃ દ્રાક્ષ અને વાઇન સાથે દર્શાવાતા તેના માથે દ્રાક્ષના વેલાનો મુગટ હતો.&lt;ref&gt;[http://www.gardenguides.com/90989-grape-leaf-significance.html Garden Guides]&lt;/ref&gt; ખ્રિસ્તી ધર્મમાં પણ દ્રાક્ષનું ધાર્મિક મહત્વ છે,  તેઓ તેમની યુકેરીસ્ટ નામની ઉજવણીમાં લાલ વાઇન વાપરે છે.&lt;ref&gt;[[Justin Martyr]], ''[[First Apology]]'', [http://www.ccel.org/ccel/schaff/anf01.viii.ii.lxv.html &quot;Chapter LXV. Administration of the sacraments&quot;] and [http://www.ccel.org/ccel/schaff/anf01.viii.ii.lxvii.html &quot;Chapter LXVII. Weekly worship of the Christians&quot;].&lt;/ref&gt; ખ્રિસ્તી કલામાં દ્રાક્ષ ઈશુનું લોહી પ્રદર્શિત કરે છે.

==ચિત્રમાળા==
&lt;gallery&gt;
ચિત્ર:GrapesBuds.JPG|દ્રાક્ષ - ફૂલો અને કળીઓ
ચિત્ર:GrapesFlowers.JPG|દ્રાક્ષ - ફૂલો
ચિત્ર:TenderGrapes.JPG|દ્રાક્ષ - કુમળાં ફળ 
ચિત્ર:Cyprusgrapefarm.jpg|ટ્રુડો પર્વત પરનો વાઇન યાર્ડ
ચિત્ર:Red grapes.jpg|ઇરાન દ્રાક્ષ
ચિત્ર:Stone Work at Sadar Manjil Bhopal (1).jpg|બેલ પથ્થર પરના નકશીકામમાં પ્રદર્શિત દ્રાક્ષ
ચિત્ર:Stone Work at Sadar Manjil Bhopal (2).jpg|બેલ પથ્થર પરના નકશીકામમાં પ્રદર્શિત દ્રાક્ષ
&lt;/gallery&gt;

== આ પણ જુઓ ==
* [[દ્રાક્ષાસવ]]

== સ્રોત ==
{{Refbegin}}
* [http://news.reseau-concept.net/images/oiv_uk/Client/Stat_2002_def2_EN.pdf Organisation Internationale de la Vigne et du Vin (pdf)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111001222611/http://news.reseau-concept.net/images/oiv_uk/Client/Stat_2002_def2_EN.pdf |date=2011-10-01 }}
* [https://www.awbc.com.au/winefacts/data/free.asp?subcatid=102 Australian Wine and Brandy Corporation] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080722082133/http://www.awbc.com.au/winefacts/data/free.asp?subcatid=102 |date=2008-07-22 }}.
{{Refend}}
;નોંધ
{{Reflist|2}}

==પૂરક વાચન==
* Creasy, G.L. / Creasy, L.L. (2009). ''Grapes'' (Crop Production Science in Horticulture). CABI.  ISBN 9781845934019

== બાહ્ય કડીઓ ==
{{commons|category:Grapes}}
* [http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/tax_search.pl?Vitis Taxonomic listings for Vitis genus, US Department of Agriculture, Germplasm Resources Information Network] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20000930160443/http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/tax_search.pl?Vitis |date=2000-09-30 }}
* [http://www.safecrop.org/english/output/proceedings.html safecrop.org] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100714134421/http://www.safecrop.org/english/output/proceedings.html |date=2010-07-14 }}, Proceedings of the 5th International Workshop on Grapevine Downy and Powdery Mildew]
* [http://www.nutritiondata.com/facts/fruits-and-fruit-juices/1920/2 Nutrition information for grapes]
* [http://grapesweb.com Botanical and Nutritional Information]
* [http://winegrapes.wsu.edu/virology/ Information on virus diseases of wine grapes] {{Webarchive|url=http://arquivo.pt/wayback/20160523145652/http://winegrapes.wsu.edu/virology/ |date=2016-05-23 }}

{{ઉમદા લેખ}}

[[શ્રેણી:ફળ]]</text>
      <sha1>oskw8mf6vb9yha6c7z3gerwq1imd79z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>મેક્સિકોનો રાષ્ટ્રધ્વજ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>71543</id>
    <revision>
      <id>887066</id>
      <parentid>830701</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T15:33:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>63183</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>887066</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5040" sha1="tnhdll49wccq1nde1o165o3m3s74xbh" xml:space="preserve">{{Infobox flag
| Name =મેક્સિકો
| Article = 
| Nickname = 
| Image = 
| Image2 = 
| Use = 
| Symbol = 
| Proportion = ૪:૭
| Adoption = સપ્ટેમ્બર ૧૬, ૧૯૬૮
| Design = લીલો, સફેદ અને લાલ રંગના સમાન પહોળાઈના ત્રણ ઉભા પટ્ટા જેમાં સફેદ પટ્ટાની મધ્યમાં દેશનું રાજચિહ્ન
| Designer = 
| Type = National
}}

મેક્સિકોનો રાષ્ટ્રધ્વજ ઉભો ત્રિરંગો છે. તેમાં લીલો, સફેદ અને લાલ રંગ છે અને મધ્યમાં સફેદ પટ્ટા પર રાજચિહ્ન ધરાવે છે. હાલનો ધ્વજ [[મેક્સિકો]]&lt;nowiki/&gt;એ [[સ્પેન]] પાસેથી સ્વતંત્રતા માટેના યુદ્ધ દરમિયાન અપનાવ્યો હતો. ધ્વજને હાલનું સ્વરૂપ ૧૯૬૮માં આપવામાં આવ્યું. જોકે મૂળભૂત રેખાંકન ૧૮૨૧થી વપરાતું આવે છે.

લાલ, સફેદ અને લીલો રંગ મેક્સિકોની આઝાદીના રંગ ગણવામાં આવે છે. તેમાં રહેલ રાજચિહ્ન એઝટેક સભ્યતાના પ્રમુખ શહેર ટેનોચિટ્લાનના ચિહ્ન પર આધારિત છે. હાલનું પાટનગર મેક્સિકો શહેર ટેનોચિટ્લાનના સ્થાન પર ઉભું છે. તેના રાજચિહ્નમાં [[ગરુડ]]&lt;nowiki/&gt;ના પંજામાં [[સાપ]] છે અને તે [[થોર]] પર બેઠું છે. થોર તળાવમાંથી નીકળતા ખડક પર છે.&lt;ref name=&quot;diagramshmf&quot;&gt;[http://www.tareasya.com/noticia.php?noticia_id=4268 Diagrams of historical Mexican flags] (Spanish)&lt;/ref&gt;


== સામ્યતા ધરાવતા ધ્વજ ==
[[ચિત્ર:Mexico_Italy_flag_differences.gif|right|thumb|મેક્સિકો અને [[ઈટલી]]&lt;nowiki/&gt;ના ધ્વજ]]
ઈટલી અને મેક્સિકોના ધ્વજ સમાન રંગ હોવાને કારણે એવી માન્યતા છે કે બંને વચ્ચે ફક્ત રાજચિહ્નનો જ ફરક છે. પરંતુ એવું નથી.&lt;ref&gt;Ghisi, Enrico ''Il tricolore italiano (1796–1870)'' Milano: Anonima per l'Arte della Stampa, 1931; see Gay, H. Nelson in [http://www.jstor.org/sici?sici=0002-8762(193207)37%3A4%3C750%3AITI1%3E2.0.CO%3B2-5 The American Historical Review] Vol. 37 No. 4 (pp. 750–751), July 1932&lt;/ref&gt;

બંને ધ્વજમાં રંગો સરખા હોવાની ધારણાને કારણે લોકો બંનેને સમાન ગણે છે પરંતુ મેક્સિકોના ધ્વજમાં લીલો અને લાલ રંગ વધુ ઘેરો હોય છે. બંનેના આકારમાં પણ ફરક છે જેમકે ઈટલીનો રાષ્ટ્રધ્વજ ૨:૩નો છે જ્યારે મેક્સિકોનો ૪:૭નો છે.

==ગેલેરી==
&lt;gallery&gt;ચિત્ર:Mexico_flag_construction_sheet.svg|સત્તાવાર રેખાચિત્ર
ચિત્ર:Coat_of_arms_of_Mexico.svg|રાજચિહ્ન&lt;/gallery&gt;

== સંદર્ભ ==
{{reflist}}

== બાહ્ય કડીઓ ==
* [http://www.inside-mexico.com/flag.htm The Flag of Mexico] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141010042750/http://www.inside-mexico.com/flag.htm |date=2014-10-10 }}
* [http://flagspot.net/flags/mx.html Mexico]&lt;span&gt; at &lt;/span&gt;Flags of the World&lt;span&gt; &lt;/span&gt;
* [http://www.presidencia.gob.mx/mexico/?contenido=15008 Presidency of Mexico&amp;nbsp;– National Symbols] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090808174503/http://www.presidencia.gob.mx/mexico/?contenido=15008 |date=2009-08-08 }} (Spanish)
* [http://www.arts-history.mx/sitios/index.php?id_sitio=301413&amp;id_seccion=731772&amp;id_subseccion=453044 Artes e historia – Bandera de Mexico] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151010125031/http://www.arts-history.mx/sitios/index.php?id_sitio=301413&amp;id_seccion=731772&amp;id_subseccion=453044 |date=2015-10-10 }} (Spanish)
* [http://listas.20minutos.es/lista/las-banderas-de-mexico-a-traves-de-su-historia-especial-dia-de-la-bandera-275034/ Las Banderas de México A Través de Su Historia (Especial: Día de la Bandera)] (Spanish)
[[શ્રેણી:રાષ્ટ્રધ્વજો]]
[[શ્રેણી:મેક્સિકો]]</text>
      <sha1>tnhdll49wccq1nde1o165o3m3s74xbh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ભારતના રજવાડાઓની યાદી</title>
    <ns>0</ns>
    <id>74214</id>
    <revision>
      <id>887081</id>
      <parentid>833417</parentid>
      <timestamp>2025-06-28T08:19:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:40C1:3147:3333:5198:E089:9BFA:A4BC</ip>
      </contributor>
      <origin>887081</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="44272" sha1="k90eru0y29xgmto0v0mia3yvy1io740" xml:space="preserve">[[ચિત્ર:British_Empire_in_the_East,_1919.png|thumb|350x350px|પૂર્વમાં ૧૯૧૯નાં બ્રિટિશ સામ્રાજ્યનો નક્શો: રજવાડાઓ લીલા અને બ્રિટિશ ભારત લાલ રંગમાં.]]
આ ૧૯૪૭ પહેલા અસ્તિત્વમાં રહેલા '''ભારતના રજવાડાઓની યાદી''' છે.

૧૯૪૭માં [[ભારતના ભાગલા]] ની પહેલા સેંકડો (૫૬૫? &lt;ref&gt;http://www.worldstatesmen.org/ભારત_princes_A-J.html{{Dead link|date=જુલાઈ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;)  કામલીયા દરબાર સ્ટેટ ઓફ કામલીયા વાડ

== ભૂતપૂર્વ રજવાડાઓ ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;margin-bottom: 10px;&quot;
! નામ
!રાજધાની
!સલામી પ્રકાર
!અસ્તિત્વ
!સ્થાન
|-	
|{{flagicon image|Drapeau Ajaigarh.png}}અલીગઢ રજવાડું	
|
|૧૧-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૭૬૫–૧૯૪૯	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Akalkot_flag.svg}}અક્કાલકોટ રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૭૦૮–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|અલીપુરા રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૭૫૭–૧૯૫૦	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Drapeau_AliRajpur.png}}અલીરાજપુર રજવાડું	
|
|૧૧-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૪૩૭–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Alwar_flag.svg}}અલ્વર રજવાડું	
|
|૧૫-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૨૯૬–૧૯૪૯	
|ભારત
|-				
|અંબ (રજવાડું)	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૮મી સદી–૧૯૬૯	
|પાકિસ્તાન
|-				
|આંબલીઆરા રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૬૧૯–૧૯૪૩	
|ભારત
|-				
|અથગઢ	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૧૭૮–૧૯૪૯	
|ભારત
|-				
|અથમાલિક રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૮૭૪–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Aundh_flag.svg}}ઔંધ રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૬૯૯–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|[[બાબરીયાવાડ]]	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|
|ભારત
|-				
|બાઘુલ રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|c.૧૬૪૩–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|બાઘત	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|c.૧૫૦૦–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|{{ઢાંચો:Flagicon|Bahawalpur}} બહવાલપુર રજવાડું	
|
|૧૭-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૮૦૨–૧૯૫૫	
|પાકિસ્તાન
|-				
|[[બાલાસિનોર રજવાડું]]
|
|૯-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૭૫૮–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|બલ્લભગઢ	
|
|સલામી વગરનું, બ્રિટિશ રાજ વડે હસ્તગત	
|૧૭૧૦–૧૮૬૭	
|ભારત
|-				
|બામરા	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૫૪૫–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Drapeau_Banganapalle.png}} બંગનપાલ્લે રજવાડું	
|
|૯-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૬૬૫–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|[[વાંસદા રજવાડું]]	
|
|૯-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૭૮૧–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Banswara_flag.svg}}બાંસવારા રજવાડું	
|
|૧૫-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૫૨૭–૧૯૪૯	
|ભારત
|-				
|બાંટવા માણાવદર	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૭૩૩–૧૯૪૭	
|ભારત
|-				
|બાઓની રજવાડું	
|
|૧૧-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૭૮૪–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|બરાઉંધા	
|
|૯-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૫૪૯–૧૯૫૦	
|ભારત
|-				
|[[બારીયા રજવાડું]]	
|
|૯-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૫૨૪–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|[[વડોદરા રાજ્ય|બરોડા રાજ્ય]]
|
|૨૧-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૭૨૧–૧૯૪૯	
|ભારત
|-				
|બરવાની રજવાડું	
|
|૧૧-તોપ સલામી રજવાડું	
|૮૩૬–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|બાશહર	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૪૧૨–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|બસોદા રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૭૫૩–૧૯૪૭	
|ભારત
|-				
|બસ્તર રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૩૨૪–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|બૌધ રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૮૭૪–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|બેજા રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૮મી સદી–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|બનારસ રજવાડું	
|
|૧૩-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૮મી સદી–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|બેરી રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|c.૧૭૫૦–૧૯૫૦	
|ભારત
|-				
|ભેસુંદા	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૮૧૨–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|ભજ્જી રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૮મી સદીનો અંત–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Flag_of_Bharatpur.svg}}ભરતપુર રજવાડું	
|
|૧૭-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૭મી સદી–૧૯૪૭	
|ભારત
|-				
|[[ભાવનગર રજવાડું]]	
|
|૧૩-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૭૨૩–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|ભોપાલ રજવાડું	
|
|૧૯-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૭૦૭–૧૯૪૯	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Bhor_historical_flag.png}}ભોર રજવાડું	
|
|૯-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૬૯૭–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|બાજાવર રજવાડું	
|
|૧૧-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૭૬૫–૧૯૫૦	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Flag of Bikaner.svg}} બિકાનેર રજવાડું	
|
|૧૭-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૪૬૫–૧૯૪૭	
|ભારત
|-				
|બોનાઇ	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૨મી સદી–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Bundi.svg}}બુંદી રજવાડું	
|
|૧૭-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૩૪૨–૧૯૪૯	
|ભારત
|-				
|[[ખંભાત રજવાડું]]	
|
|૧૧-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૭૩૦–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|કર્ણાટકના નવાબ	
|
|સલામી વગરનું, બ્રિટિશ રાજ વડે હસ્તગત	
|c.૧૬૯૦–૧૮૦૧	
|ભારત
|-				
|ચંબા રજવાડું	
|
|૧૧-તોપ સલામી રજવાડું	
|c.૫૫૦–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|ચાંગભકાર	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|c.૧૭૯૦–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|ચરખરી રજવાડું	
|
|૧૧-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૭૬૫–૧૯૫૦	
|ભારત
|-				
|ચૌબે જાગીરો
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૮૧૨–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Chhatarpur રજવાડું
|
|૧૧-તોપ સલામી રજવાડું
|૧૭૮૫–૧૯૫૦
|ભારત
|-				
|છોટા ઉદેપુર રજવાડું
|
|૯-તોપ સલામી રજવાડું
|૧૭૪૩–૧૯૪૮
|ભારત
|-	
|Chhuikhadan રજવાડું
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૭૫૦–૧૯૪૮
|ભારત
|-	
|{{flagicon image|Flag of State of Chitral.svg}}ચિત્રાલ રજવાડું	
|
|૧૧-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૫૬૦–૧૯૬૯	
|પાકિસ્તાન
|-				
|છોટા નાગપુર રજવાડું
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૨મી સદી–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|[[ચુડા રજવાડું]]
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|
|ભારત
|-				
|કૂચ બિહાર રજવાડું	
|
|૧૩-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૫૮૬–૧૯૪૯	
|ભારત
|-				
|કચ્છ રજવાડું
|
|૧૭-તોપ સલામી રજવાડું
|૧૧૪૭–૧૯૪૮
|ભારત
|-				
|[[દાંતા રજવાડું]]	
|
|૯-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૦૬૧–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Darkoti	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૧મી સદી–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Daspalla રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૪૯૮–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Datarpur	
|
|સલામી વગરનું, બ્રિટિશ રાજ વડે હસ્તગત	
|c.૧૫૫૦–૧૮૪૯	
|ભારત
|-				
|Datia રજવાડું	
|
|૧૫-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૬૨૬–૧૯૫૦	
|ભારત
|-				
|દેવાસ રજવાડું	
|
|૧૫-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૭૨૮–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Dhami	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૮૧૫–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|ધાર રજવાડું	
|
|૧૫-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૭૩૦–૧૯૪૭	
|ભારત
|-				
|ધરમપુર રજવાડું	
|
|૯-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૨૬૨–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Dhenkanal રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૫૨૯–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Dholpur_flag.svg}}Dholpur રજવાડું	
|
|૧૫-તોપ સલામી રજવાડું	
|c.૭૦૦–૧૯૪૯	
|ભારત
|-				
|Dhrangadhra રજવાડું	
|
|૧૩-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૭૪૨–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Dhrol રજવાડું	
|
|૯-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૫૯૫–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Dhurwai રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૬૯૦–૧૯૫૦	
|ભારત
|-				
|{{ઢાંચો:Flagicon|State of Dir}} દિર રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૯મી સદી–૧૯૬૯ 	
|પાકિસ્તાન
|-				
|{{flagicon image|Flag_of_Dungarp.svg}} ડુંગરપુર રજવાડું	
|
|૧૫-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૧૯૭–૧૯૪૭	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Faridkot_flag.svg}}ફરીદકોટ રજવાડું	
|
|૧૧-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૮૦૩–૧૯૪૭	
|ભારત
|-				
|ગંગપુર રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૮૨૧–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Tehga.svg}}ગઢવાલ રાજ્યો
|વિવિધ
|૧૧-તોપ સલામી રજવાડું	
|૮૮૮–૧૯૪૯
|ભારત
|-		
|ગૌરીહર રજવાડું
|
|સલામી વગરનું રજવાડું
|૧૮૦૭–૧૯૫૦
|ભારત
|-	
|ગોંડલ રજવાડું
|
|૧૧-તોપ સલામી રજવાડું
|૧૬૩૪–૧૯૪૯
|ભારત
|-	
|ગુલેર રજવાડું
|
|સલામી વગરનું, બ્રિટિશ રાજ વડે હસ્તગત	
|૧૪૧૫–૧૮૧૩
|ભારત
|-	
|{{flagicon image|Gwalior_flag.svg}}ગ્વાલિયર રજવાડું
|
|૨૧-તોપ સલામી રજવાડું
|૧૭૬૧–૧૯૪૮
|ભારત
|-	
|હશ્ત-ભારીયા
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૬૯૦–૧૯૪૮
|ભારત
|-	
|હિંડોલ રજવાડું
|
|સલામી વગરનું રજવાડું
|૧૫૫૪–૧૯૪૮
|ભારત
|-	
|{{flagicon image|Flag_of_Hunza.svg}}હુંઝા (રજવાડું)	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું
|૧૫મી સદી–૧૯૭૪	
|પાકિસ્તાન
|-
|{{flagicon image|Flag of Hyderabad 1900-1947.svg}}હૈદરાબાદ રજવાડું
|
|૨૧-તોપ સલામી રજવાડું
|૧૮૦૩–૧૯૪૮
|ભારત
|-	
|ઇડર રજવાડું	
|
|૧૫-તોપ સલામી રજવાડું
|c.૧૨૫૭–૧૯૪૮	
|ભારત
|-
|ઇંદોર રજવાડું	
|
|૧૯-તોપ સલામી રજવાડું
|૧૮૧૮–૧૯૪૮
|ભારત
|-	
|જાફરાબાદ રજવાડું
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|c.૧૬૫૦–૧૯૪૮	
|ભારત
|-	
|{{flagicon image|Flag_of_Jaipur.svg}}જયપુર રજવાડું	
|
|૧૭-તોપ સલામી રજવાડું
|૧૧૨૮–૧૯૪૯
|ભારત
|-	
|{{flagicon image|Jaisalmer.svg}} જેસલમેર રજવાડું
|
|૧૫-તોપ સલામી રજવાડું
|૧૧૫૬–૧૯૪૭
|ભારત
|-	
|જૈતપુર રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું, બ્રિટિશ રાજ વડે હસ્તગત
|૧૭૩૧–૧૮૪૦
|ભારત
|-	
|જૌલાન રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું, બ્રિટિશ રાજ વડે હસ્તગત	
|૧૮૦૬–૧૮૪૦
|ભારત
|-	
|[[જાંબુઘોડા રજવાડું]]
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૪મી સદીનો અંત–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Jamkhandiflag.jpg}}Jamkhandi રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૮૧૧–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Flag of Jammu and Kashmir (1936-1953).svg}}જમ્મુ અને કાશ્મીર (રજવાડું)	
|
|૨૧-તોપ સલામી રજવાડું
|૧૮૪૬–૧૯૫૨
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Janjira.svg}}જંજીરા રજવાડું
|
|૧૧-તોપ સલામી રજવાડું
|૧૪૮૯–૧૯૪૮
|ભારત
|-	
|જાલોલી રજવાડું
|
|સલામી વગરનું, મરાઠા સામ્રાજ્ય વડે હસ્તગત
|૧૭મી સદી
|ભારત
|-
|જાઓરા રજવાડું	
|
|૧૩-તોપ સલામી રજવાડું
|૧૮૦૮–૧૯૪૮
|ભારત
|-	
|જશપુર રજવાડું
|
|સલામી વગરનું રજવાડું
|૧૮મી સદી–૧૯૪૮	
|ભારત
|-
|જશો રજવાડું
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૭૩૨–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Jasrota
|
|સલામી વગરનું રજવાડું
|
|ભારત
|-
|જાસ્વાન રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું, બ્રિટિશ રાજ વડે હસ્તગત	
|૧૧૭૦–૧૮૪૯	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Jath_flag.svg}}જાથ રજવાડું
|
|સલામી વગરનું રજવાડું
|૧૬૮૬–૧૯૪૮
|ભારત
|-	
|Jawhar રજવાડું	
|
|૯-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૩૪૩–૧૯૪૭	
|ભારત
|-				
|જેસર
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|
|ભારત
|-				
|Jhabua રજવાડું	
|
|૧૧-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૫૮૪–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Flag of Jhalawar.svg}}ઝાલાવર રજવાડું	
|
|૧૩-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૮૩૮–૧૯૪૯	
|ભારત
|-				
|ઝાંંસી રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું, બ્રિટિશ રાજ વડે હસ્તગત	
|૧૮૦૪–૧૮૫૮	
|ભારત
|-				
|Jigni રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૭૩૦–૧૯૫૦	
|ભારત
|-				
|જિંદ રજવાડું	
|
|૧૩-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૭૬૩–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|જોબાત રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૫મી સદી–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Jodhpur.svg}} જોધપુર રજવાડું	
|
|૧૭-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૨૫૦–૧૯૪૯	
|ભારત
|-				
|[[જૂનાગઢ રજવાડું]]	
|
|૧૩-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૭૩૦–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Bilaspur_flag.svg}}Kahlur	
|
|૧૧-તોપ સલામી રજવાડું	
|૬૯૭–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Kalahandi રજવાડું	
|
|૯-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૭૬૦–૧૯૪૭	
|ભારત
|-				
|Kalsia	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૦૦૬–૧૯૪૯	
|ભારત
|-				
|Kamta-Rajaula રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૮૧૨–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Flag_of_Kangra_state.png}}Kangra રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું, બ્રિટિશ રાજ વડે હસ્તગત	
|૧૧મી સદી–૧૮૪૬	
|ભારત
|-				
|કાંકેર રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૯૪૭ સુધી	
|ભારત
|-				
|Kapshi	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|મધ્ય ૧૭મી સદી–૧૯૫૬	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Kapurthala_flag.svg}}કપુરથલા રજવાડું	
|
|૧૩-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૭૭૨–૧૯૪૭	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Karauli.PNG}}Karauli રજવાડું	
|
|૧૭-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૩૪૮–૧૯૪૯	
|ભારત
|-				
|Kawardha રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૭૫૧–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Keonjhar રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૨મી સદી–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Keonthal	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૮મી સદીનો અંત–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Khairagarh રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૮૩૩–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Khairpur (princely state)	
|
|૧૫-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૭૭૫–૧૯૫૫	
|પાકિસ્તાન
|-				
|{{flagicon image|FlagofKalat.svg}}Khanate of Kalat	
|
|૧૯-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૬૬૬–૧૯૫૫	
|પાકિસ્તાન
|-				
|Khandpara રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|c.૧૫૯૯–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Khaniadhana રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૭૨૪–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|{{ઢાંચો:Flagicon|State of Kharan}} ખારણ (રજવાડું)	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૬૯૭–૧૯૫૫	
|પાકિસ્તાન
|-				
|Kharsawan રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૬૫૦–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|ખાયરપુર ‍રજવાડું
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૭૭૫–૧૯૫૫	
|પાકિસ્તાન
|-				
|Khilchipur રજવાડું	
|
|૯-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૫૪૪–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Flag_of_the_Kingdom_of_Cochin.svg}}કોચીન રાજ્ય
| વિવિધ
|૧૭-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૨મી સદી–૧૯૪૭	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Flag_of_Mysore.svg}}મૈસુર રાજ્ય
|મૈસુર, શ્રીરંગપટ્ટનમ
|૨૧-તોપ સલામી રજવાડું
|૧૩૯૯–૧૯૫૦
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Kishangarh.svg}}Kishangarh રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૬૧૧–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Kolhapur_flag.svg}}Kolhapur રજવાડું	
|
|૧૯-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૭૦૭–૧૯૪૯	
|ભારત
|-				
|Koriya
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૬મી સદી–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Kotah.svg}}કોટા રજવાડું	
|
|૧૭-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૭મી સદી–૧૯૪૯	
|ભારત
|-				
|Kotharia, Rajasthan	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|c.૧૫૨૭–૨૦મી સદી	
|ભારત
|-				
|Kotharia, Rajkot	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|c.૧૭૩૩–૨૦મી સદી	
|ભારત
|-				
|Kothi રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૮મી સદી–૧૯૫૦	
|ભારત
|-				
|Kulpahar	
|
|સલામી વગરનું, બ્રિટિશ રાજ વડે હસ્તગત	
|૧૭૦૦–૧૮૫૮	
|ભારત
|-				
|Kumharsain	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૫મી–૧૯૪૭	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|KIurundwadjr_flag.svg}}Kurundvad Junior	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૭૩૩–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Red_flag.svg}}Kurundvad Senior	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૭૩૩–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Kuthar	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૭મી–૧૯મી સદી	
|ભારત
|-				
|Kutlehar રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું, બ્રિટિશ રાજ વડે હસ્તગત	
|૭૫૦–૧૮૧૦	
|ભારત
|-				
|Lakhtar	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૬૦૪–૧૯૪૭	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Flag_of_the_State_of_Las_Bela.svg}}Las Bela (princely state)	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૭૪૨–૧૯૫૫	
|પાકિસ્તાન
|-				
|Lawa Thikana	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૭૭૨–૧૯૪૭	
|ભારત
|-				
|લિંબડી રજવાડું	
|
|૯-તોપ સલામી રજવાડું	
|c.૧૫૦૦–૧૯૪૭	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Loharu_state_flag.png}}Loharu રજવાડું	
|
|૯-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૮૦૬–૧૯૪૭	
|ભારત
|-				
|લુણાવાડા રજવાડું	
|
|૯-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૪૩૪–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|વલ્લવપુર રજવાડું
|
|૧૩-તોપ સલામી રજવાડું
|૧૪૩૪-૧૯૪૯	
|ભારત
|-				
|Maihar રજવાડું	
|
|૯-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૭૭૮–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Makrai રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૬૬૩–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Makran (princely state)	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૮મી સદી–૧૯૫૫	
|પાકિસ્તાન
|-				
|Malerkotla રજવાડું	
|
|૧૧-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૬૫૭–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Malpur રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૪૬૬–૧૯૪૩	
|ભારત
|-				
|Manda (Kingdom)	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૫૪૨–૧૯૪૭	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Mandi_flag.svg}} માંડી રજવાડું	
|
|૧૧-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૨૯૦–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|મણીપુર
|
|૧૧-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૧૧૦–૧૯૪૯	
|ભારત
|-				
|Mayurbhanj રજવાડું	
|
|૯-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૭મી સદીનો અંત–૧૯૪૯	
|ભારત
|-				
|Miraj Junior	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૮૨૦–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Miraj Senior	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૮૨૦–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Mohammadgarh રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૮૪૨–૧૯૪૭	
|ભારત
|-				
|Mohanpur રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|c.૧૨૨૭–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Morvi રજવાડું	
|
|૧૧-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૬૯૮–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Mudhol_flag.svg}}Mudhol રજવાડું	
|
|૯-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૪૬૫–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Muli રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|
|ભારત
|-				
|Mundru	
|
|સલામી વગરનું, જયપુર વડે હસ્તગત	
|૧૬૨૧–c.૧૮૧૮	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Nabha_flag.svg}}Nabha રજવાડું	
|
|૧૩-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૭૬૩–૧૯૪૭	
|ભારત
|-				
|Nagar (princely state)	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૪મી સદી–૧૯૭૪	
|પાકિસ્તાન
|-				
|Nagod રજવાડું	
|
|૯-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૩૪૪–૧૯૫૦	
|ભારત
|-				
|Nagpur kingdom	
|
|સલામી વગરનું, બ્રિટિશ રાજ વડે હસ્તગત	
|૧૮૧૮–૧૮૫૩	
|ભારત
|-				
|Nandgaon રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૮૩૩–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Narsinghgarh રજવાડું	
|
|૧૧-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૬૮૧–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Narsinghpur રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૨૯૨–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Nasvadi	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|
|ભારત
|-
|નવાનગર રજવાડું	
|જામનગર
|૧૩-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૫૪૦–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Nayagarh રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|c.૧૫૦૦–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Nazargunj	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૮૯૯–૨૦મી સદી	
|ભારત
|-				
|Nilgiri રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૧૨૫–૧૯૪૯	
|ભારત
|-				
|Nurpur રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું, બ્રિટિશ રાજ વડે હસ્તગત	
|૧૧મી સદી–૧૮૪૯	
|ભારત
|-				
|Orchha રજવાડું	
|
|૧૫-તોપ સલામી રજવાડું	
|c.૧૫૦૧–૧૯૫૦	
|ભારત
|-				
|Orissa Tributary રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૨મી સદી–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|ઔંધ રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું, બ્રિટિશ રાજ વડે હસ્તગત	
|૧૭૩૨–૧૮૫૮	
|ભારત
|-				
|Pahra	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૮૧૨–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Pal Lahara રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૧મી સદી–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Palanpur રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૩૭૦–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Paldeo	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૮૧૨–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Palitana રજવાડું	
|
|૯-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૧૯૪–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Panna રજવાડું	
|
|૧૧-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૭૩૧–૧૯૫૦	
|ભારત
|-				
|Pataudi રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૮૦૪–૧૯૪૭	
|ભારત
|-				
|Pathari રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૭૯૪–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Patiala_flag.svg}}Patiala રજવાડું	
|
|૧૭-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૬૨૭–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Patna (princely state)	
|
|૯-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૧૯૧–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Pethapur રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૩મી સદી–૧૯૪૦	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Phaltan_flag.svg}}Phaltan રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૨૮૪–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Phulra	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૮૨૮–૧૯૫૦	
|પાકિસ્તાન
|-				
|Piploda રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૫૪૭–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|પોરબંદર રજવાડું	
|
|૧૩-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૧૯૩–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Flag of Partabgarh.svg}}Pratapgarh રજવાડું	
|
|૧૫-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૪૨૫–૧૯૪૯	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Pudukkottai_flag.svg}}પુડુક્કોટ્ટાઇ રજવાડું
|
|૧૭-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૬૮૦–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Punial રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૯૭૪ સુધી	
|પાકિસ્તાન
|-				
|[[રાધનપુર રજવાડું]]	
|
|૧૧-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૭૫૩–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Raghogarh રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૬૭૩–૧૯૪૭	
|ભારત
|-				
|Raigarh રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૬૨૫–૧૯૪૭	
|ભારત
|-				
|Rairakhol રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૨મી સદી–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Rajgarh રજવાડું	
|
|૧૧-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૫મી સદીનો અંત–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|રાજકોટ રજવાડું	
|
|૯-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૬૨૦–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Rajoli Zamindari Estate	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|c.૧૭૭૫–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Rajpipla રજવાડું	
|
|૧૩-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૩૪૦–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Rajpur, Baroda	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|
|ભારત
|-				
|Ramdurg રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૭૪૨–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Flag of the Rampur State.svg}}Rampur રજવાડું	
|
|૧૫-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૭૭૪–૧૯૪૯	
|ભારત
|-				
|Ranasan રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૭મી સદી–૧૯૪૩	
|ભારત
|-				
|Ranpur રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૭મી સદી–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Ratlam રજવાડું	
|
|૧૩-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૬૫૨–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Rewa (princely state)	
|
|૧૭-તોપ સલામી રજવાડું	
|c.૧૭૯૦–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Sachin રજવાડું	
|
|૯-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૭૯૧–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Sailana રજવાડું	
|
|૧૧-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૭૩૬–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Sakti રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૯૪૮ સુધી	
|ભારત
|-				
|Sambalpur રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું, બ્રિટિશ રાજ વડે હસ્તગત	
|૧૪૯૩–૧૮૪૮	
|ભારત
|-				
|Samમીar રજવાડું	
|
|૧૧-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૭૬૦–૧૯૫૦	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Sandur_flag.svg}}Sandur રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૭૧૩–૧૯૪૯	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Sangli_flag.svg}}Sangli રજવાડું	
|
|૯-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૭૮૨–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Sant રજવાડું	
|
|૯-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૨૫૫–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Saraikela રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૬૨૦–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Sarangarh રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૯૪૮ સુધી	
|ભારત
|-				
|Sardargarh Bantva	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૭૩૩–૧૯૪૭	
|ભારત
|-				
|Savanur રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૬૭૨–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Sawantwadi રજવાડું	
|
|૯-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૬૨૭–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Flag of Shahpura.svg}}Shahpura રજવાડું	
|
|૯-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૬૨૯–૧૯૪૯	
|ભારત
|-				
|Siba રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું, બ્રિટિશ રાજ વડે હસ્તગત	
|૧૪૫૦–૧૮૪૯	
|ભારત
|-				
|સિરમુર રજવાડું	
|સિરમુર
|૧૧-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૦૯૫–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Sirohi.svg}}Sirohi રજવાડું	
|
|૧૫-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૪૦૫–૧૯૪૯	
|ભારત
|-				
|Sitamau રજવાડું	
|
|૧૧-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૭૦૧–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Sohawal રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૫૫૦–૧૯૫૦	
|ભારત
|-				
|Somna રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૯મી સદી–૧૯૪૯	
|ભારત
|-				
|સોનેપર રજવાડું	
|
|૯-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૫૫૬–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Suket_flag.svg}}Suket રજવાડું	
|
|૧૧-તોપ સલામી રજવાડું	
|૭૬૫–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Surgana રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૮મી સદીનો અંત–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|Surguja રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૫૪૩–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Flag_of_Swat.svg}}સ્વાત રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૮૫૮–૧૯૬૯	
|પાકિસ્તાન
|-				
|તાલ્ચેર રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૨મી સદી–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|તારાઓન રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૮૧૨–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|ટેકરી રાજ	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|
|ભારત
|-				
|તાંજાવુર મરાઠા રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું, બ્રિટિશ રાજ વડે હસ્તગત	
|૧૬૭૪–૧૮૫૫	
|ભારત
|-				
|તિગિરા રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૬મી સદી–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Flag of Tonk.svg}}ટોંક રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૮૦૬–૧૯૪૯	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Flag_of_Jaipur.svg}}તોરાવટી	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૨મી–૨૦મી સદી	
|ભારત
|-				
|તોરી ફતેહપુર	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૬૯૦–૧૯૫૦	
|ભારત
|-				
|{{ઢાંચો:Flagicon|Travancore}} ત્રાવણકોર	
|
|૧૯-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૭૨૯–૧૯૪૯	
|ભારત
|-				
|ત્રિપુરા રજવાડું	
|
|૧૩-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૮૦૯–૧૯૪૯	
|ભારત
|-				
|તુલસીપુર રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું, બ્રિટિશ રાજ વડે હસ્તગત	
|૧૬મી સદી–૧૮૫૯	
|ભારત
|-				
|{{flagicon image|Mewar.svg}}ઉદયપુર રજવાડું	
|
|૧૯-તોપ સલામી રજવાડું	
|૭૩૪–૧૯૪૯	
|ભારત
|-				
|ઉદયપુર રજવાડું, છત્તીસગઢ	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૮૧૮–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|[[વળા રજવાડું|વાળા રજવાડું]]	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૭૪૦–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|વરસોડા	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|c.૭૪૫–૧૯૪૭	
|ભારત
|-				
|વિજયનગર રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૫૭૭–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|વિરપુર-ખેરડી રજવાડું	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૬મી સદી–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|[[વડગામ રજવાડું]]	
|
|સલામી વગરનું રજવાડું	
|૧૮મી સદી–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|[[વઢવાણ રજવાડું]]	
|
|૯-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૬૩૦–૧૯૪૮	
|ભારત
|-				
|[[વાંકાનેર રજવાડું]]	
|
|૧૧-તોપ સલામી રજવાડું	
|૧૬૦૫–૧૯૪૮	
|ભારત
|-
|વાડી જાગીરદાર રજવાડું
|
|૧૩-તોપ સલામી રજવાડું
|૧૪૩૪-૧૯૫૨
|ભારત
|}

== સ્ત્રોત અને બાહ્ય કડીઓ ==
{{Commons|Category:Indian Princely States|ભારતના રજવાડાઓ}}
* [http://www.uq.net.au/~zzhsoszy/ips/ Indian Princely States Genealogy] ''ક્વીન્સલેન્ડ યુનિવર્સિટી''
* [http://www.royalark.net/India/India.htm Indian Princely states and their Genealogy - ''royalark'']
* [http://flagspot.net/flags/in-princ.html Flags of Indian Princely States]
* [http://www.worldstatesmen.org/ WorldStatesman- separate Princely States section(s) per present country]

== સંદર્ભ ==
{{Reflist}}

[[શ્રેણી:ભારતનો ઇતિહાસ]]</text>
      <sha1>k90eru0y29xgmto0v0mia3yvy1io740</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>રાહીબાઈ સોમા પોપેરે</title>
    <ns>0</ns>
    <id>127736</id>
    <revision>
      <id>887067</id>
      <parentid>883690</parentid>
      <timestamp>2025-06-27T16:00:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>63183</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>887067</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11085" sha1="opl1bb9965xv52yc6dtqxk3kg0ywc6c" xml:space="preserve">{{Infobox person
| name               = રાહીબાઈ સોમા પોપેરે
| image              = Rahibai Soma Popere H2019030865839 (cropped).jpg
| alt                = 
| caption            = રાહીબાઈ સોમા પોપેરે, ૨૦૧૯માં.
| other_names        = બીજ માતા
| birth_date         = ૧૯૬૪
| birth_place        = [[અહમદનગર જિલ્લો]], મહારાષ્ટ્ર, ભારત.
| nationality        = ભારતીય
| education          = 
| occupation         = ખેડૂત, ખેતી વિશેષજ્ઞ, સંરક્ષણ કાર્યકર
| known_for          = દેશી અને પરંપરાગત ખેત પેદાશની પ્રજાતિઓનું સંવર્ધન અને સંરક્ષણ
| awards             = {{unbulleted list
  | બીબીસી ૧૦૦ મહિલા, ૨૦૧૮
  | નારી શક્તિ પુરસ્કાર, ૨૦૧૯
  | [[પદ્મશ્રી]], ૨૦૨૦}}
}}
[[Category:Articles with hCards]]
'''રાહીબાઈ સોમા પોપેરે''' એ ૧૯૬૪માં જન્મેલા, એક ભારતીય ખેડૂત અને સંરક્ષણવાદી છે. તેઓ અન્ય ખેડૂતોને પાકની મૂળ દેશી જાતો તરફ પાછા ફરવામાં મદદ કરે છે, સ્વ-સહાય જૂથો માટે [[વાલ]]નું બિયારણ તૈયાર કરે છે. [[બીબીસી]]ની &quot;૧૦૦ મહિલાઓ ૨૦૧૮&quot;ની યાદીમાં સમાવાયેલી ત્રણ ભારતીય મહિલાઓમાંના તેઓ એક છે. વૈજ્ઞાનિક રઘુનાથ માશેલકરે તેમને &quot;બીજ માતા&quot; નામ આપ્યું છે.&lt;ref name=&quot;VillageSquare&quot;&gt;{{Cite web|last=Deo|first=Ashlesha|date=8 September 2017|title=Maharashtra seed mother pioneers conservation of native varieties|url=https://www.villagesquare.in/2017/09/08/maharashtra-seed-mother-pioneers-conservation-native-varieties|access-date=6 March 2019|website=Village Square|location=Akole, Maharashtra|archive-date=6 માર્ચ 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190306235208/https://www.villagesquare.in/2017/09/08/maharashtra-seed-mother-pioneers-conservation-native-varieties/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

== પ્રારંભિક જીવન ==
રાહીબાઈ સોમા પોપેરે [[મહારાષ્ટ્ર]] રાજ્યના [[અહમદનગર જિલ્લો|અહમદનગર જિલ્લા]]ના અકોલે તાલુકામાં આવેલા કોમ્ભલણે ગામના વતની છે.&lt;ref name=&quot;VillageSquare&quot;/&gt; તેમની પાસે કોઈ ઔપચારિક શિક્ષણ નથી.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite news|url=http://puneinternationalcentre.org/innovators/srimati-rahibai-soma-popere/|title=Srimati Rahibai Soma Popere|work=Pune International Centre|access-date=22 November 2018|archive-date=23 નવેમ્બર 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181123022711/http://puneinternationalcentre.org/innovators/srimati-rahibai-soma-popere/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; તેમણે આખી જિંદગી ખેતરોમાં કામ કર્યું છે અને તેઓ પાકની વિવિધતાની અસાધારણ સમજ ધરાવે છે.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== કારકિર્દી ==
રાહીબાઈ સોમા પોપેરે તેમની ખેતરની જમીન પર ૧૭ જુદા જુદા પાક ઉગાડે છે.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.villagesquare.in/2017/08/25/maharashtras-tribal-farmers-revive-traditional-crops/|title=Maharashtra's tribal farmers revive traditional crops|date=25 August 2017|work=Village Square|access-date=22 November 2018|archive-date=23 નવેમ્બર 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181123022730/https://www.villagesquare.in/2017/08/25/maharashtras-tribal-farmers-revive-traditional-crops/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ૨૦૧૭ માં BAIF ડેવલપમેન્ટ રિસર્ચ ફાઉન્ડેશન દ્વારા તેમની મુલાકાત લેવામાં આવી હતી, તેમાં તેમને જાણવા મળ્યું હતું કે તેમના બનાવેલા બગીચાઓ આખા વર્ષ માટે પરિવારની આહાર જરૂરિયાતોને પહોંચી વળવા માટે પૂરતા પ્રમાણમાં ઉત્પાદન કરે છે.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

તેમણે નજીકના ગામોમાં સ્વ-સહાય જૂથો અને પરિવારો માટે વાલના બિયારણની શ્રેણી વિકસાવી હતી.&lt;ref name=&quot;:1&quot;/&gt; તેમને વૈજ્ઞાનિક અને ઔદ્યોગિક સંશોધન પરિષદના ભૂતપૂર્વ મહાનિર્દેશક રઘુનાથ માશેલકરે 'બીજ માતા' તરીકે વર્ણવી હતી. તેઓ કળસુબાઈ પરિસર બિયાની સંવર્ધન સમિતિ નામના સ્વ-સહાય જૂથના સક્રિય સભ્ય છે &lt;ref&gt;{{Cite web|date=July 2016|title=Maharashtra Gene Bank Programme for Conservation|url=http://www.baif.org.in/doc/research_on_going_research_projects/MGB-E-News-Letter-July-2016.pdf|access-date=22 November 2018|website=BAIF Maharashtra Gene Bank Newsletter|archive-date=28 માર્ચ 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180328210108/http://www.baif.org.in/doc/research_on_going_research_projects/MGB-E-News-Letter-July-2016.pdf|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;તેમણે ખેતરો પર સિંચાઈની પોતાની પદ્ધતિઓ વિકસાવી છે; બંજર જમીનને ઉપયોગી સ્થાનમાં ફેરવી તે તેનો ઉપયોગ કરતા. તે ખેડૂતો અને વિદ્યાર્થીઓને બીજ પસંદ કરવા, ફળદ્રુપ જમીન રાખવા અને જીવાતોનું નિયંત્રણ કરવાની તાલીમ આપે છે.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.scoopwhoop.com/bbc-influential-women-2018-indians/?1#.xp8iwr8c3|title=Meet The 3 Indian Women Who’ve Made It To BBC's List of Most Influential &amp; Inspiring Women of 2018|last=ScoopWhoop|date=20 November 2018|work=ScoopWhoop|access-date=22 November 2018}}{{Dead link|date=માર્ચ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; તે ચાર પગલાની ડાંગરની ખેતીમાં કુશળ છે.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.thebetterindia.com/114951/maharashtra-seed-mother-conservation-native-varieties/|title='Seed Mother' Rahibai's Story: How She Saved Over 80 Varieties of Native Seeds!|date=23 September 2017|work=The Better India|access-date=22 November 2018}}&lt;/ref&gt; તેમણે મહારાષ્ટ્ર ઇન્સ્ટિટ્યુટ ઓફ ટેકનોલોજી ટ્રાન્સફર ફોર રૂરલ એરિયાઝ (MITTRA) ના સહયોગથી તેના આંગણામાં મરઘાં ઉછેરવાનું શીખ્યા છે. &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.indianwomenblog.org/rahibai-makes-it-to-bbcs-100-women-2018-list-by-becoming-the-seed-mother-of-india/|title=Rahibai Makes It To BBC's 100 Women 2018 List By Becoming The 'Seed Mother' Of India|last=Sharma|first=Khushboo|date=21 November 2018|work=Indian Women Blog – Stories of Indian Women|access-date=22 November 2018|archive-date=22 નવેમ્બર 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181122132154/http://www.indianwomenblog.org/rahibai-makes-it-to-bbcs-100-women-2018-list-by-becoming-the-seed-mother-of-india/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

=== પુરસ્કારો ===
[[ચિત્ર:Ram_Nath_Kovind_presenting_the_Nari_Shakti_Puruskar_for_the_year_2018_to_Ms._Rahibai_Soma_Popere_H2019030865839.jpg|thumb|[[રામનાથ કોવિંદ]] દ્વારા ૨૦૧૮ માં તેમને નારી શક્તિ પુરસ્કાર એનાયત થઈ રહ્યો છે.]]

* બીબીસી ૧૦૦ મહિલાઓ ૨૦૧૮&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-46225037|title=BBC 100 Women 2018: Who is on the list?|date=19 November 2018|work=BBC News|access-date=22 November 2018}}&lt;/ref&gt;
* બેસ્ટ સીડ સેવર એવોર્ડ&lt;ref name=&quot;:0&quot;/&gt;
* BAIF ડેવેઅલોપમેન્ટ રીસર્ચ ફાઉન્ડેશન દ્વારા શ્રેષ્ઠ ખેડૂત પુરસ્કાર&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
* નારી શક્તિ પુરસ્કાર, ૨૦૧૮, ભારત સરકારના મહિલા અને બાળ વિકાસ મંત્રાલય દ્વારા સ્થાપિત.&lt;ref&gt;{{Cite news|title=President confers Nari Shakti awards on 44 women|url=https://www.tribuneindia.com/news/nation/president-confers-nari-shakti-awards-on-44-women/739961.html|access-date=12 March 2019|work=The Tribune|date=9 March 2019|archive-date=28 માર્ચ 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190328170836/https://www.tribuneindia.com/news/nation/president-confers-nari-shakti-awards-on-44-women/739961.html|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* [[પદ્મશ્રી]], ૨૦૨૦ &lt;ref&gt;{{Cite news|title=Full list of 2020 Padma awardees|url=https://www.thehindu.com/news/national/full-list-of-2020-padma-awardees/article30656841.ece|date=26 January 2020|access-date=26 January 2020|work=The Hindu}}&lt;/ref&gt;

આ સાથે, જાન્યુઆરી ૨૦૧૫માં, તેમણે બાયોવરસિટી ઇન્ટરનેશનલના માનદ સંશોધન ફેલો પ્રેમ માથુર અને ભારતમાં છોડની જાતો અને ખેડૂતોના અધિકારોના રક્ષણ માટેની સરકારી સંસ્થાના અધ્યક્ષ આર આર હંચિનલ તરફથી પ્રશંસા પણ મેળવી છે.&lt;ref name=&quot;:0&quot;/&gt;

== સંદર્ભ ==
{{reflist}}

[[શ્રેણી:જીવિત લોકો]]
[[શ્રેણી:નારી શક્તિ પુરસ્કાર વિજેતા]]
[[શ્રેણી:૧૯૬૪માં જન્મ]]</text>
      <sha1>opl1bb9965xv52yc6dtqxk3kg0ywc6c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>શિરીન વજીફદાર</title>
    <ns>0</ns>
    <id>139518</id>
    <revision>
      <id>887074</id>
      <parentid>842963</parentid>
      <timestamp>2025-06-28T03:36:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>63183</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>887074</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11431" sha1="l4nl9344y028sm9g127aurdlz49vdyl" xml:space="preserve">{{Infobox person
| name          = શિરીન વજીફદાર
| image         = &lt;!-- filename only, no &quot;File:&quot; or &quot;Image:&quot; prefix, and no enclosing [[brackets]] --&gt;
| alt           = &lt;!-- descriptive text for use by speech synthesis (text-to-speech) software --&gt;
| caption       = 
| birth_name    = &lt;!-- only use if different from name --&gt;
| birth_date    = 
| birth_place   = 
| death_date    = ૨૯ સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૭
| death_place   = [[મુંબઈ]], બૉમ્બે પ્રેસિડેન્સી (વર્તમાન [[મહારાષ્ટ્ર]])
| nationality   = &lt;!-- use only when necessary per [[WP:INFONAT]] --&gt;
| other_names   = 
| spouse         = {{marriage|મુલ્ક રાજ આનંદ|1950|2004|end=died}}
| occupation    = નૃત્યાંગના, કોરિયોગ્રાફર, નૃત્ય પ્રશિક્ષક અને વિવેચક
| years_active  = 
| known_for     = 
| notable_works = [[કથક]]
}}
'''શિરીન વજીફદાર''' (અ. ૨૯ સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૭) એક ભારતીય શાસ્ત્રીય નૃત્યાંગના, કોરિયોગ્રાફર, પ્રશિક્ષક અને વિવેચક હતા. તેણી ભારતીય શાસ્ત્રીય નૃત્યને અપનાવનાર પ્રથમ પારસીમાંના એક હતા. કથકના અગ્રણી શિરીન એક પ્રખ્યાત કલાકાર અને શિક્ષક હતા. ફિલ્મ ''મયુરપંખ'' (૧૯૫૪)માં તેમની કોરિયોગ્રાફીના વખાણ થયા હતા.

== જીવન ==
શિરીન વજીફદારનો જન્મ [[મુંબઈ]], ભારત ખાતે થયો હતો. તેમને બે નાની બહેનો ખુર્શીદ અને રોશન હતી.&lt;ref name=wire1&gt;{{cite news|newspaper=The Wire|url=https://thewire.in/183843/remembering-shirin-vajifdar-dancer/|title=Remembering Shirin Vajifdar – Pioneer in All Schools of Dance|last=Kothari|first=Sunil|date=3 October 2017|accessdate=4 October 2017}}&lt;/ref&gt; તેમનો ઉછેર મુંબઈના એક અનાથાશ્રમમાં થયો હતો.&lt;ref name=&quot;SinghIndia).1986&quot;&gt;{{cite book|last=Singh|first=Nancy|title=The Sugar in the Milk: the Parsis in India|url=https://books.google.com/books?id=3g5uAAAAMAAJ|year=1986|publisher=Institute for Development Education|location=Madras|page=39}}&lt;/ref&gt;

૧૯૩૦ના દાયકામાં, પોતાના સમુદાયના વિરોધને અવગણીને, વજીફદારે જયપુર ઘરાનાના શિક્ષક સુંદર પ્રસાદ સાથે કથક શીખવાનું શરૂ કર્યું.&lt;ref name=Kothari1989/&gt; તેમણે ખંડાલામાં માદામ મેનકા દ્વારા સંચાલિત ''નૃત્યાલયમ'' નૃત્ય અકાદમીમાં શેવંતી ભોંસલે અને [[દમયંતી જોશી]]ની સાથે હાજરી આપી હતી. અહીં તેમણે ભારતીય નૃત્યના અન્ય સ્વરૂપો [[મણિપુરી નૃત્ય|મણિપુરી]] અને [[કથકલી]] શીખ્યા હતા.&lt;ref name=wire1/&gt;

વજીફદારે ૧૯૫૦માં મુલ્ક રાજ આનંદ સાથે લગ્ન કર્યા. તેઓ તેમના બીજા પત્ની હતા.&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia|title=Anand, Mulk Raj|first=Anna|last=Rutherford|url=https://link.springer.com/content/pdf/bbm%3A978-1-349-86101-9%2F1.pdf|accessdate=4 October 2017|page=20|encyclopedia=Commonwealth Literature|year=1979|isbn=978-1-349-86101-9}}&lt;/ref&gt;

== કારકિર્દી ==
વજીફદારે તેમની બહેનો ખુર્શીદ અને રોશનને નૃત્ય શીખવ્યું હતું,&lt;ref name=&quot;Bharatan2016&quot;&gt;{{cite book|last=Bharatan|first=Raju|title=Asha Bhosle: A Musical Biography|url=https://books.google.com/books?id=kK00DQAAQBAJ&amp;pg=PT283|date=1 August 2016|publisher=Hay House, Inc|isbn=978-93-85827-16-7|page=283}}&lt;/ref&gt; અને તેમની સાથે જ તેમણે ''વજીફદાર સિસ્ટર્સ'' તરીકે નૃત્ય રજૂઆત કરવાનું શરૂ કર્યું હતું. તેમણે [[ભરતનાટ્યમ]] અને [[મોહિનીયટ્ટમ]] સહિત ભારતીય નૃત્યની તમામ મુખ્ય શાખાઓમાં તાલીમ લીધી હતી.&lt;ref name=hindu&gt;{{cite news|newspaper=The Hindu|url=http://www.thehindu.com/features/metroplus/arc-lights-to-oblivion/article3657699.ece|title=Arc lights to oblivion|last=Basu|first=Soma|accessdate=4 October 2017|date=19 July 2012}}&lt;/ref&gt;

આ બહેનો ભારતીય શાસ્ત્રીય નૃત્ય કરનારી પ્રથમ [[પારસી]] હતી.&lt;ref name=&quot;Haskell1960&quot;&gt;{{cite book|last=Haskell|first=Arnold Lionel|title=The Ballet Annual|url=https://books.google.com/books?id=Z_Y7AQAAIAAJ|year=1960|publisher=A. &amp; C. Black|page=111}}&lt;/ref&gt; પારસી સમુદાયના રૂઢિચુસ્તો તેમનો વિરોધ કરતા હતા, પરંતુ તેમને અન્ય લોકોનો ટેકો મળ્યો હતો.&lt;ref name=wire1/&gt; આધુનિકતાવાદી નૃત્યાંગના રામ ગોપાલ તેમના પ્રશિક્ષકોમાંના એક હતા. વજીફદરના સમકાલીનોમાં [[મૃણાલિની સારાભાઈ]], વૈજયંતીમાલા અને પૂવૈયા બહેનોનો સમાવેશ થાય છે.&lt;ref name=wire1/&gt;

વજીફદાર, બોમ્બેમાં કફ પરેડમાં ''નૃત્ય મંજરી'' નામની નૃત્ય અકાદમી ચલાવતા હતા.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Parsiana|url=https://books.google.com/books?id=_T4vAAAAYAAJ|volume=22|year=1999|publisher=P. Warden|page=158}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kothari1989&quot;&gt;{{cite book|last=Kothari|first=Sunil|title=Kathak, Indian Classical Dance Art|url=https://books.google.com/books?id=ZAbMS6ynGJ8C&amp;pg=PA182|year=1989|publisher=Abhinav Publications|isbn=978-81-7017-223-9|page=182}}&lt;/ref&gt; કૃષ્ણ કુટ્ટી સાથે મળીને તેમણે ''નૃત્ય દર્પણ'' સોસાયટીની સ્થાપના કરી હતી.&lt;ref name=&quot;SinghaMassey1967&quot;&gt;{{cite book|last1=Singha|first1=Rina|last2=Massey|first2=Reginald|title=Indian dances: their history and growth|url=https://books.google.com/books?id=0tUTAQAAIAAJ|year=1967|publisher=Faber|page=223|isbn=9780807604274}}&lt;/ref&gt;

૧૯૪૭માં ભારતની સ્વતંત્રતાની પૂર્વસંધ્યાએ, વજીફદાર અને તેમના વિદ્યાર્થીઓ, ''ધ મારવાડી બેલ્સે'', બોમ્બેની તાજમહલ હોટલમાં કાર્યક્રમ આપ્યો હતો.&lt;ref&gt;{{cite web|publisher=The Economic Times|last=Doctor|first=Vikram|url=https://blogs.economictimes.indiatimes.com/onmyplate/food-for-thought-india-can-take-some-feasting-lessons-from-italy/|title=Food for thought: India can take some feasting lessons from Italy|date=9 August 2017|accessdate=4 October 2017}}&lt;/ref&gt; ૧૯૫૧માં વજીફદાર અને તેમની બહેનોએ દક્ષિણ પૂર્વ એશિયાનો પ્રવાસ ખેડ્યો હતો અને ભારતીય સંસ્કૃતિને પ્રોત્સાહન આપ્યું હતું.&lt;ref&gt;{{cite news|newspaper=The Straits Times|date=19 January 1951|accessdate=4 October 2017|url=http://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/Digitised/Article/straitstimes19510119-1.2.113|title=Dancers Due in S'pore}}&lt;/ref&gt;

વજીફદારની કામગીરીનું કોઈ પણ પ્રકારનું રેકોર્ડિંગ અસ્તિત્વમાં હોય તેવું જણાતું નથી. ભારતના ફિલ્મ વિભાગે તેમના પર એક ફિલ્મ બનાવી હતી, પરંતુ તે ખોવાઈ ગઈ હતી.&lt;ref name=wire1/&gt; ૧૯૫૨માં તેઓ બીબીસી ટેલિવિઝન પર જોવા મળ્યા હતા.&lt;ref&gt;{{cite journal|url=http://genome.ch.bbc.co.uk/f8160d3f1a2c4b3f81c03d7a6dae8d83|title=Shirin Vajifdar and Krishna Kutty in their New Indian Ballet|journal=The Radio Times|issue=1505|pages=45|date=19 September 1952|accessdate=4 October 2017|archive-date=5 ઑક્ટોબર 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171005152954/http://genome.ch.bbc.co.uk/f8160d3f1a2c4b3f81c03d7a6dae8d83|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

૧૯૫૪માં વજીફદારે કિશોર સાહુની ફિલ્મ ''મયુરપંખ''માં એક ડાન્સ સિક્વન્સ કોરિયોગ્રાફી કરી હતી. રોશન અને ખુર્શીદે તેમાં પ્રદર્શન કર્યું હતું.&lt;ref name=&quot;Bharatan2016&quot;/&gt; 

૧૯૫૫માં, તેઓ [[ચીન]]માં એક નૃત્ય પ્રતિનિધિમંડળનો ભાગ હતા.&lt;ref&gt;{{cite book|title=The Indian Cultural Delegation in China, 1955|url=https://books.google.com/books?id=vBpwAAAAIAAJ|year=1955|publisher=Foreign Languages Press|page=60}}&lt;/ref&gt; તેમણે ક્રિષ્ના કુટ્ટી સાથે મોહિની અને ભસ્માસુરની ભૂમિકા ભજવી હતી,&lt;ref name=wire1/&gt; જેના ખૂબ જ વખાણ થયા હતા.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Chinese Literature|url=https://books.google.com/books?id=aDdkAAAAMAAJ|year=1956|publisher=Foreign Languages Press|pages=162–163}}&lt;/ref&gt; ૧૯૫૭ સુધીમાં વજીફદારે કામગીરીમાંથી નિવૃત્તિ લઈ લીધી હતી. તે પછી તેમણે ટાઇમ્સ ઓફ ઇન્ડિયા માટે નૃત્યની સમીક્ષાઓ લખવાનું શરૂ કર્યું.&lt;ref name=wire1/&gt;

== પ્રકાશન ==
* {{cite journal|title='Menaka', Pioneer of Kathak Dance Drama|date=September 1959|journal=Marg – A Magazine of the Arts|number=4|volume=XII|url=https://www.scribd.com/doc/35167359/Marg-A-Magazine-of-the-Arts-September-1959-Vol-12-XII-Number-4-Kathak}}

== સંદર્ભ ==
{{Reflist}}

[[શ્રેણી:ભારતીય મહિલા શાસ્ત્રીય નૃત્યાંગના]]
[[શ્રેણી:૨૦૧૭માં મૃત્યુ]]</text>
      <sha1>l4nl9344y028sm9g127aurdlz49vdyl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>સભ્યની ચર્ચા:भाविक नकुम</title>
    <ns>3</ns>
    <id>151008</id>
    <revision>
      <id>887079</id>
      <parentid>886982</parentid>
      <timestamp>2025-06-28T08:00:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Brihaspati</username>
        <id>45702</id>
      </contributor>
      <comment>/* વિકિપીડિયા લેખમાં સંદર્ભો ટાંકવા જરૂરી છે */ નવો વિભાગ</comment>
      <origin>887079</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1248" sha1="9iocsub1g983j3p0tost7wsrohqium9" xml:space="preserve">{{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=भाविक नकुम}}

-- [[સભ્ય:Aniket|Aniket]] ([[સભ્યની ચર્ચા:Aniket|ચર્ચા]]) ૧૦:૩૬, ૨૬ જૂન ૨૦૨૫ (IST)

== વિકિપીડિયા લેખમાં સંદર્ભો ટાંકવા જરૂરી છે ==

આપે બનાયેલ સમુદ્રગુપ્ત અને કૃષ્ણદેવરાયના લેખોમાં માહિતી સુંદર છે પરંતુ તેની ચકાસણી કરવી શક્ય નથી, જે વિકિપીડિયાના નિયમોનો ભંગ છે. તેથી કૃપા કરીને સંદર્ભો ટાંકતા રહેશો. આપને તે અંગે તકલીફ પડે તો મારો કે પછી @[[સભ્ય:KartikMistry|KartikMistry]]@[[સભ્ય:Dsvyas|Dsvyas]નો સંપર્ક નિસંકોચપણે કરો. [[સભ્ય:Brihaspati|બૃહસ્પતિ]] [[સભ્યની ચર્ચા:Brihaspati|&lt;sup&gt;મારી સાથે વાત કરો&lt;/sup&gt;]] ૧૩:૩૦, ૨૮ જૂન ૨૦૨૫ (IST)</text>
      <sha1>9iocsub1g983j3p0tost7wsrohqium9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>887080</id>
      <parentid>887079</parentid>
      <timestamp>2025-06-28T08:00:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Brihaspati</username>
        <id>45702</id>
      </contributor>
      <comment>/* વિકિપીડિયા લેખમાં સંદર્ભો ટાંકવા જરૂરી છે */</comment>
      <origin>887080</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1250" sha1="b9290ponoken287ngdu6bmcd7acvnu4" xml:space="preserve">{{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=भाविक नकुम}}

-- [[સભ્ય:Aniket|Aniket]] ([[સભ્યની ચર્ચા:Aniket|ચર્ચા]]) ૧૦:૩૬, ૨૬ જૂન ૨૦૨૫ (IST)

== વિકિપીડિયા લેખમાં સંદર્ભો ટાંકવા જરૂરી છે ==

આપે બનાયેલ સમુદ્રગુપ્ત અને કૃષ્ણદેવરાયના લેખોમાં માહિતી સુંદર છે પરંતુ તેની ચકાસણી કરવી શક્ય નથી, જે વિકિપીડિયાના નિયમોનો ભંગ છે. તેથી કૃપા કરીને સંદર્ભો ટાંકતા રહેશો. આપને તે અંગે તકલીફ પડે તો મારો કે પછી @[[સભ્ય:KartikMistry|KartikMistry]] @[[સભ્ય:Dsvyas|Dsvyas]]નો સંપર્ક નિસંકોચપણે કરો. [[સભ્ય:Brihaspati|બૃહસ્પતિ]] [[સભ્યની ચર્ચા:Brihaspati|&lt;sup&gt;મારી સાથે વાત કરો&lt;/sup&gt;]] ૧૩:૩૦, ૨૮ જૂન ૨૦૨૫ (IST)</text>
      <sha1>b9290ponoken287ngdu6bmcd7acvnu4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>સભ્યની ચર્ચા:Satva varma</title>
    <ns>3</ns>
    <id>151031</id>
    <revision>
      <id>887063</id>
      <timestamp>2025-06-27T13:37:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>14116</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો</comment>
      <origin>887063</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="215" sha1="8i15r6akd7ucook368yo1zwz66ur3h9" xml:space="preserve">{{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=Satva varma}}

-- [[સભ્ય:Aniket|Aniket]] ([[સભ્યની ચર્ચા:Aniket|ચર્ચા]]) ૧૯:૦૭, ૨૭ જૂન ૨૦૨૫ (IST)</text>
      <sha1>8i15r6akd7ucook368yo1zwz66ur3h9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>સભ્યની ચર્ચા:Niravpatelactor</title>
    <ns>3</ns>
    <id>151032</id>
    <revision>
      <id>887069</id>
      <timestamp>2025-06-27T19:18:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>14116</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો</comment>
      <origin>887069</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="219" sha1="i98xznw4djpptco6dmyirv87opxq05b" xml:space="preserve">{{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=Niravpatelactor}}

-- [[સભ્ય:Aniket|Aniket]] ([[સભ્યની ચર્ચા:Aniket|ચર્ચા]]) ૦૦:૪૮, ૨૮ જૂન ૨૦૨૫ (IST)</text>
      <sha1>i98xznw4djpptco6dmyirv87opxq05b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>સભ્યની ચર્ચા:Nikul Patani</title>
    <ns>3</ns>
    <id>151033</id>
    <revision>
      <id>887073</id>
      <timestamp>2025-06-28T01:36:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>14116</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો</comment>
      <origin>887073</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="287" sha1="8t7shfhawj65r3azol4yhoeex6p9ijp" xml:space="preserve">{{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=Nikul Patani}}

-- [[:User:Dsvyas|ધવલ સુધન્વા વ્યાસ]]&lt;sup&gt;[[:User_talk:Dsvyas|ચર્ચા]]/[[:Special:Contributions/Dsvyas|યોગદાન]]&lt;/sup&gt; ૦૭:૦૬, ૨૮ જૂન ૨૦૨૫ (IST)</text>
      <sha1>8t7shfhawj65r3azol4yhoeex6p9ijp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>સભ્યની ચર્ચા:GoswamiVijay0202</title>
    <ns>3</ns>
    <id>151034</id>
    <revision>
      <id>887075</id>
      <timestamp>2025-06-28T03:54:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>14116</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો</comment>
      <origin>887075</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="220" sha1="b5nyuowjoatoymfm2qpagktlm8gwyh5" xml:space="preserve">{{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=GoswamiVijay0202}}

-- [[સભ્ય:Aniket|Aniket]] ([[સભ્યની ચર્ચા:Aniket|ચર્ચા]]) ૦૯:૨૪, ૨૮ જૂન ૨૦૨૫ (IST)</text>
      <sha1>b5nyuowjoatoymfm2qpagktlm8gwyh5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>સભ્યની ચર્ચા:伊予の神</title>
    <ns>3</ns>
    <id>151035</id>
    <revision>
      <id>887082</id>
      <timestamp>2025-06-28T09:28:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>14116</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો</comment>
      <origin>887082</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="216" sha1="rskdghl7nnmeytqtp0k7dl3o51bzb2g" xml:space="preserve">{{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=伊予の神}}

-- [[સભ્ય:Aniket|Aniket]] ([[સભ્યની ચર્ચા:Aniket|ચર્ચા]]) ૧૪:૫૮, ૨૮ જૂન ૨૦૨૫ (IST)</text>
      <sha1>rskdghl7nnmeytqtp0k7dl3o51bzb2g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>સભ્યની ચર્ચા:Parasvs</title>
    <ns>3</ns>
    <id>151036</id>
    <revision>
      <id>887083</id>
      <timestamp>2025-06-28T11:20:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>14116</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો</comment>
      <origin>887083</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="282" sha1="op6qql74i7vhej968xm7sf8essb15ls" xml:space="preserve">{{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=Parasvs}}

-- [[:User:Dsvyas|ધવલ સુધન્વા વ્યાસ]]&lt;sup&gt;[[:User_talk:Dsvyas|ચર્ચા]]/[[:Special:Contributions/Dsvyas|યોગદાન]]&lt;/sup&gt; ૧૬:૫૦, ૨૮ જૂન ૨૦૨૫ (IST)</text>
      <sha1>op6qql74i7vhej968xm7sf8essb15ls</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>સભ્યની ચર્ચા:Sabir jeda</title>
    <ns>3</ns>
    <id>151037</id>
    <revision>
      <id>887084</id>
      <timestamp>2025-06-28T11:34:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>14116</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો</comment>
      <origin>887084</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="285" sha1="sa1mdrwhnw4hfgbs5p8gc47n547pfp2" xml:space="preserve">{{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=Sabir jeda}}

-- [[:User:Dsvyas|ધવલ સુધન્વા વ્યાસ]]&lt;sup&gt;[[:User_talk:Dsvyas|ચર્ચા]]/[[:Special:Contributions/Dsvyas|યોગદાન]]&lt;/sup&gt; ૧૭:૦૪, ૨૮ જૂન ૨૦૨૫ (IST)</text>
      <sha1>sa1mdrwhnw4hfgbs5p8gc47n547pfp2</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>