Wikipedia
iewiki
https://ie.wikipedia.org/wiki/Principal_p%C3%A1gine
MediaWiki 1.45.0-wmf.9
first-letter
Media
Special
Discussion
Usator
Usator Discussion
Wikipedia
Wikipedia Discussion
File
File Discussion
MediaWiki
MediaWiki Discussion
Avise
Avise Discussion
Auxilie
Auxilie Discussion
Categorie
Categorie Discussion
TimedText
TimedText talk
Module
Module talk
Event
Event talk
Europa
0
1767
165158
162536
2025-07-10T20:44:22Z
Redaktor GLAM
22456
Better quality version of map
165158
wikitext
text/x-wiki
'''Europa''' es un [[continente]] o parte de [[Eurasia]] (peninsul occidental), eventualmen del [[Eurafrasia]], secun li vis-punctu. Europa es quelcvez nominat «Old Continente» (o «Old Munde»), in contrast con «[[America|Nov Munde]]» ([[America]]).
[[File:Europe_satellite_globe.jpg|thumbnail|250px|right| satellit-fotografie de li Europa]]
== [[Etymologie]] ==
In li [[grec mytologie]], [[Europe filia de Agénor]] (Ευρώπη in [[grec]]) es un [[fenici]] princessa, qui esset raptet per [[Zeus]] metamorfosat quam [[blanc]] [[tauro]]. Poy ella esset prendet con se sur li insul [[Creta]] u ella dat nascentie a [[Minos]]. In li ovres de [[Homer]], Europe es reyessa de Creta. Plu tard, li parol significat li continental [[Grecia]], e desde li annu [[-500]] su signification include li terra plen in li [[nord]].
Li plu propagat analyse de ti parol considera it quam composition del paroles grec ''eurys'' («larg») e ''ops'' («visage»), ma it es sin dúbite un íncert etymologie. Altri linguistes pensa, que li orígine es in li [[lingues semitic|semitic]] parole ''ereb'', quel significa «descendida del sole» (dunc occident). In li perspective del gentes in Asia o in Medie-Oriente, li sole descende effectivmen in [[Europa]], li terra in li [[west]]. E li princessa [[phenici]] (dunc semitic) esset efectivmen raptet per Zeus vers li descendida.
{{Terminologie}}
== [[Geografie]] ==
[[File:Topographic map of Europe by Diercke 1907 (93082786).jpg|thumbnail|250px|right|Cart grand del Europa geografic presentante li reliefes]]
[[File:Europe geographycal hires.jpg|thumbnail|250px|right|Cart del Europa geografic presentante li reliefes]]
Li [[Límites de Europa|terrestri limites de Europa]] es quelcvez mal perceptibil. In li traditional europan vise, Europa vell esser separat de [[Asia]] in li [[ost]] per li montanias de [[Ural (montania)|Ural]], li fluvie [[Ural (fluvie)|Ural]], li [[Caspic Mare]] e li montanias de [[Caucase]]. Li mar-strettes de [[Bosfore]] e de [[Gibraltar]] separa Europa respectivmen de Asia e de [[Africa]]. In li west, li continent es bordat per li [[Atlántic Oceane]] e in li [[nord]] per li [[Arctic Oceane]]. Li [[Mediterranean]] mare delímita li continente in li [[sud]]. Island e li principal insules del Mediterrane es considerat esser europan. Li casu de Cypria es li minu clar admínim pri li geografic plan.
Partes del territories de [[Russia]] e [[Turcia]] jace in Europa, ma grand parte extra it in Asia.
Quelc insules del [[Atlántic Oceane]], ([[Madeira]], [[Canarc Insules]], [[Azores]]), queles li geografie ne liga a ti continente, es considerat quam europan per li orígines de lor population e de lor cultura.
To es anc li casu che [[Grenland]], quel apartene a [[Dania]]. E it existe anc terras distant de cert europan landes de [[Occidental Europa]], li habitantes de queles es de fact europanes, per exemple li [[transmarin departementes e territorias de Francia]].
Europa have un superficie de un poc plu quam 10 milliones de [[quadratic kilometre]]s: exactmen 10 392 855 km². To coresponde a un triesim de [[Africa]] o un quadresim de [[Asia]] o de [[America]].
On posse distinter quin grand geografic regiones: [[Ost-Europa]], [[Central Europal]], [[West-Europa]] e [[Scandinavia]].
Li oriental frontieras de Europa es ante omnicós politic:
Li límit de Ural esset li ovre del cartografes de tsar [[Petrus I de Russia|Petrus I ''li Grand'']] in li [[XVIIIésim sécul]]. Analogmen li frontiera esset movet vers li [[Caspic Mare]] in li comensa del [[XIXésim sécul]] por justificar li adjuntion de [[Georgia]] e de [[Armenia]] in li [[Russ Imperie]]. Videt sub scientific aspect, si on se basa sur li [[tectontic placcas]], Europa e li continental parte de [[Asia]] es un unic continente, quel on nominat [[Eurasia]]. Caus to divers famosi [[geografes]] quam [[Alexander von Humboldt]] considerat Europa simplicmen quam un peninsul de [[Asia]].
''Vider anc li [[formationes geologic del Europa]].''
=== Fluvies ===
Li max long fluvies de Europa (plu quam 1.000 km) es:
# [[Volga]] (3.531 km)
# [[Danubio]] (2.850 km)
# [[Ural (fluvie)|Ural]] (2.428 km)
# [[Dnjepr]] (2.200 km)
# [[Don (Russia)|Don]] (1.870 km)
# [[Petschora (Fluvie)|Petschora]] (1.809 km)
# [[Kama]] (1.805 km)
# [[Oka (Fluvie, Volga)|Oka]] (1.500 km)
# [[Belaja]] (1.430 km)
# [[Dnjestr]] (1.352)
# [[Rhein]] (1.320 km)
# [[Wjatka]] (1.314 km)
# [[Elbe]] (1.165 km)
# [[Desna (Fluss)|Desna]] (1.130 km)
# [[Weichsel]] (1.047 km)
# [[Daugava]] (1.020 km)
# [[Loire]] (1.020 km)
# [[Choper]] (1.010 km)
poilkoj<nowiki>Insert non-formatted text here</nowiki>]] (1 007 km)
''Vide anc: [[Liste del europan fluvies]], [[Li max long fluvies del terra]]''
=== [[Clima]] ===
Li Europa possede númere important de vias de mare quo penetra ínter li [[penínsule]]s e aporta con li calore del aqua marin li clima temperat del continente quo es recalentat in altri loc sur su látere occidental per li ''[[Golf-Currentes]]''.
Li parte majori del continente sede sub [[latitudines]] temperat e oferta dunc quar [[sesones]] tre distincti.
== Historie ==
{{AP|Historie de Europa}}
=== Prehistorie ===
Excavationes recent in [[Georgia]] poy in [[Bulgaria]] permisse de suposir que li géner ''[[hom]]'' existe in Europa ja circa 1,5 million de annus. It es veracimen probabil que su membres vell esser venit poplar li Europa ex li [[Caucás]] e sequet li via del [[Danubio]].
On nominat ''anteyneandertales'' li populationes quo vivet in li Europa antey 800 000 a 400 000 annus. Representant tre old es li [[hom de Tautavel]] (- 450 000 annus).
Li tracies prim de poplament [[Hom de Neandertal|neandertalian]] in Europa retrospectet a 300 000 annus. Ti specie homan, tre specialisat, apare haver existet solmen in Europa e in li [[Oriente Próxim]]. It desaparit desde circa 35 000 annus.
Li [[hom modérn]] (aparit ante omnicos in Africa antey circa 120 000 ans) aparit in Europa antey 40 000 annus. Su representant es per exemple li [[hom de Cro-Magnon]].
=== Antiquitá ===
Li parol Europa proveni del [[Grecia antiqui|greces]] e es atestat al prim vez in li [[VIésim sécul antey J.-C.]]. It apare que it vell designar ante omnicos por li greces li region continental situat in li nord del [[golf de Corinte]], poy li terras quo li greces descovrit poc a poc in li nord del bassine mediterranean.
Sur li rives del [[Mediterrane]] li [[antiquitá grec|Grecia]] havet su extension poy li civilisation [[antiquitá roman|roman]]. Plu al nord developa se civilisationes [[historie precoci|historic precoci]]: [[celtes]], [[germanes prim]], etc.
Li formation del imperie roman, poy li developament del [[cristanisme]] permisser prim projecte del unite europan con, quam centre politic e económic, li Mediterrane.
Li desintegration de ti imperie e su incapabilita a resister al incursiones repetit
del poples germanic causar su dislocation poy li ruption de su part occidental. Divers poples germanic acapara alor li potentie in li entitas territorial con frontieras moent, antesignes por li creation del states actual in li Europa west.
In li ost, li [[Imperie Roman del Oriente]], qui havet [[Constantinople]] quam capitale, subsiste e evolue quam [[Imperie Roman del Oriente]], ayant pour capitale [[Constantinople]], subsiste et mue in un [[Imperie Bizantin|imperie cristan del Oriente]] u li habitantes persistent a considerar se quam « Romanes ».
=== Mediepoca ===
On considera [[Carolmagne]] quam li « patre del Europa ». Con le veracimen, li parol ''Europa'' comensa a prender signification politic. In li témpor u il vivet, on nominat le ''Pater Europae'', e on trova anc li expression ''Europa vel regnum Caroli'' (Europa, o li reyatu de Carol). Li Europa de Carolmagne es ante omnicos un Europa [[Frances|franc]], in quo [[Roma]] ne have ancor li rol major : cert il esset coronat [[Liste del imperatores del Occident|imperator del Occident]] in [[Roma]], ma it es in [[Aix-li-Capella]] que il selectet por capitale de su imperie. It es anc un Europa cristan : Carol considera se quam coronat per deo, e li facte de su coronament li 25 decembre have valore de simbol. It es finalmen un Europa occidental, pos que li projectes de un union con li [[imperie bizantin|imperie cristan del Oriente]] fallit.
Li Mediepoca es li epoca del [[feudalita]] del Mediepoca, presc partú in Europa. De ti epoca va emerser li projectes del comensamentes prim del states moderni per li activita de reyes enérgic e ambiciosi sovente antagonisti quam li [[Francia]] e li [[Anglia]].
Li [[imperie del Occident]] parcella se velocimen pos li mort de Carlomagne, poy desapari in li comense del [[Xésim sécul]]. In [[962]], [[Otton I]] crea li [[Sant Imperie roman germanic]], ma ti ne posse extender se, impedit per li ascension del [[nationalism]]es (Francia, Anglia), per se luctes con li [[papatu]] poy per li developament del [[imperie otoman]].
Li [[imperie byzantin]], cristan ma con cultura essentialmen grec, conosse fluctuationes important de su potentie e tal de domination de su territoria. Ti territoria extende se in li apogé sur part grand del rive mediterranean, ante omnicos sub [[Justinian I]], poy sub li imperatores macedonian desde li [[IXésim sécul]] jusque til li [[XIésim sécul]].
La ascension in potentie del [[musulman]]es poy li [[schisma grand]] ([[1054]]) ínter li [[catolicisme]] e li [[ortodoxie]] - sequet de cruceade ductet in [[1202]] contra it - debilisa li imperie del oriente. Li imperie otoman dispezzetta it e li [[conquestation de Constantinople]] in [[1453]] termina li tot.
=== Epoca modérni ===
Al epoca u li imperie byzantan rupte se, li [["Reconquista"]] termina se. [[1492]] es li annu del [[Hispania]], con li reconquestation del reyatu recentíssim [[mauri]] ([[Granada (Hispania)|Granada]]) in penínsul iberic e li viage prim de [[Christophus Colombus]], sub li egide del ''[[Reyes catolic]]''. Ti va aperter li porta al etablissement del hegemonie europan.
Li vision de un imperie grand europan renasce in li [[XVIésim secul]], con li afrontation ínter [[François Iésim de Francia|François Iésim]] e [[Karl Vésim]], qui disputa se li tron del Imperie-Sant. gracie al subventionation del bankeros [[Fugger]], Carol Vésim gania e domina sur domene tre vasti ma tre dispezzettat. Li guerres divers contra li Francia ne da resultat e durant du secules li répartition del Europa evolue secun li allianties matrimonial e secun li guerres ínter states. Plu grav es que li cristanisme catolic quo servit de cemente por dar un maniere de union a ti Europa eclata con li [[Reform]] (o plu exactmen li reformes). Li importancie polític es considerábil e causat li formation del [[Provincias-Unit]] e del [[Confederation Helvetic]]. Li [[guerres de religion]], li [[Guerre de Trianti Annus]], li guerres de [[Louis XIVésim]] ritma li XVIésim secul e e li [[XVIIésim secul]]. Li [[pactes de Westfalie]] ([[1648]]) redessina durabilmen li cart politic del Europa e li equilibre del fortias present.
Li Epoca modérni es finalmen marcat per infortiament del [[nationalism]]es. It es anc li epoca u li Europa alarga se considerabilmen per li formation del imperies colonial prim sur li [[America|continente american]] poy in [[India]].
=== Epoca contemporani ===
Li [[Revolution frances]] inaugura changeament profund politic: li idés democratic appari in prioritá li campanies de Napoléon poy li [[Congress de Vienna]] va remodellar mult li cart del Europa e li mentalitas.
In fin de processu long, li [[XIXésim sécul]] assister al unification del [[Italia]] e del [[Germania]], tam bon que li formation de states nov pluri in li [[Balcan]] per li dismembrement del [[Imperie otoman]].
Movementes politic nov pronent plu de egalitá ([[socialisme]]s), o li dismantellement del states ([[anarchisme]]s). Ti idés va viagear plu tard plu o minu celerimen tre lontan del Europa.
Li domination politic e económic del Europa sur li rest del munde confirmat se pos que it changeat profundmen su economie ye li [[revolution industrial|revolutiones industrial]] per li developament de su [[productivitá]] e li comense de explosion fort del population. Lor avanse tecnologic, e notament militari permisset al states europan de extender lor impossedage sur li continentes altri. Ti [[colonisation]] conosset su apogé al comense del [[XXésim sécul]]. Li comense del guerre de 1914 marca li fin de ti apogé, poy li du [[guerres mundal]] changeat profundmen li órdine etablit. Li [[Guerre mondial duesim]] lassa li Europa sin fortia. Ti eveniment marca li desaparition del suprematie del states europan occidental in favor del du super-potenties (li [[States Unit de America|States-Unit]] e li [[Union del republicas socialist sovietic|Union sovietic]]). insurection developa se in li colonias e finalmen mult states retrova lor índependentie vis a vis del Europa, notament in li triesim quart del [[XXésim sécul]].
Paralelmen, alor que li excedent del population del Europa esset tal quam it constituet stock de [[emigration]] tre important tot li témpor in li [[19esim sécul]] e in li comense del [[XXésim sécul]], li states del continente havet stabilisation, mem regression desde li [[Guerre mondial prim]]. Ti e li developament continual del economie in li industrie creat necessi de personal laborant quo transformat li Europa in terra de [[inmigration]].
== [[Religion]]es ==
On posse distinter tri gruppes de religiones :
* Nord-Europa [[protestant]]e ([[Reyatu Unit]], [[Scandinavia]], nord del [[Germania]]…)
* Ost-Europa [[ortodox]] ( [[Grecia]], [[Russia]], [[Ucraina]], [[Rumania]], [[Serbia]]…)
* Sud-Europa e centre [[catolic]] ([[Portugal]], [[Hispania]], [[Italia]], [[Francia]], [[Belgia]], sud del [[Germania]], [[Polonia]], [[Austria]]…)
Li catolices es majoriti in 23 states, li ortodoxes in 10 states, li protestantes in 9 states e li mohamedanes in 3 states (Bosnia-Herzegovine, Albania, Turcia)
It existe minorités minoritas religiosi in ti gruppes grand :
* li [[Judeisme|judéos]] es present in Europa desde li Imperie roman. Ili esset persequet desde li [[mediepoca]] e durant li guerre mundal duesim.
* li [[Islam|musulmanes]] es fortmen present in li Balkania. Ti states esset in anteyan témpor in li imperie otoman [[Albania]], [[Bosnia]], [[Kosovo]], [[Macedonia]]), in [[Turcia]] e, pos li [[inmigration]] in Francia, Reyatu Unit, Germania, Hispania, Nederland, Belgia…
* li religiones extrem-oriental.
* li [[ateisme]] es minoritari. in anteyan témpor, li religion esset prohibit in Albania. Secun li autor J. Baudérot, ''Religion e laicita in li Europa del 12'', [[1994]], págine 259 : li quart del population del Union europan vell esser « sin religion » e 5 % del Europanes vell esser ateos convictet. Inqueste fat in 21 states sur 21 000 gentes e publicat in [[decembre 2004]] anuncia que 25 % del West-Europanes di de se esser atéi contra 12 % in li states del Europa central e oriental. Sempre secun ti inqueste quo publicat li ''[[Wall Street Journal]]'' version europan, 4 % del rumanianes e 8 % del greces di se atéi. In li opposit, 49 % del tcheces e 41 % del nederlandés es atéi. Secun inqueste recent del centre public de sercha sociologic (''Le Monde'', julí 2005), 82,4 % del [[Hispania|hispanos]] di se catolic e 47,7 % de les di esser praticant.
* li [[laicita]] resta specificita francés, ma la separation del eclesias e del states es etablit in presc omni li states. Támen in li Union Europan, li reyatu unit, li Dania, li Finland, e li Grecia have sistemas confessional u li state aconosse un religion oficial o dominant. In ti casus, egalitá de tractament manca ínter li religiones: prerogatives in li domene financial existe por li un de les.
Durant longmen, li continente esset devastat per li íntolerantie religiosi e li [[guerres de religion]] ([[Francia]], [[Guerre de Trianti Annus]], [[pogrom]]es).
== Política ==
[[File:Europe.jpg|thumb|350px|right|Europa politic]]
Li states quo have tot o part de lor territoria in Europa (secun li limites geografic défini definit supra) es 50:
<small>
[[Albania]], [[Andorra]], [[Armenia]], [[Austria]], [[Azerbaidjan]], [[Belgia]], [[Bielorussia]] (Belarus), [[Bosnia e Herzegovina]], [[Bulgaria]], [[Croatia]], [[Cypria]], [[Dania]], [[Estonia]], [[Finland]], [[Francia]], [[Georgia]], [[Germania]], [[Grecia]], [[Hispania]], [[Hungaria]], [[Irland]], [[Island]], [[Italia]], [[Kazakstan]], [[Latvia]], [[Liechtenstein]], [[Lituania]], [[Luxemburgia]], [[Macedonia]] (ex-Republica Yugoslavic de M.), [[Malta]], [[Moldavia]] (Moldova), [[Mónaco]], [[Nederland]], [[Norvegia]], [[Polonia]], [[Portugal]], [[Rumania]], [[Russia]], [[San Marino]], [[Serbia]], [[Montenegro]], [[Slovacia]], [[Slovenia]], [[Svedia]], [[Svissia]], [[Republica Tchec]], [[Turcia]], [[Ucraina]], [[Unit Reyatu]] (Unit Reyia, Grand-Britannia), [[Vaticano]].
</small>
''Vider li artícul detalliat [[Politic del Europa]]''
''Li [[dates del construction del Union europan]]''
=== Li unite europan, vision o realitá ===
Li Europa conosset nequande unite politic tot. Cert periodes con duras variábil marcat támen in cause de li domination de parte grand del continente per potentie unic, quo imposit se per li fortia. Ti esset li casus del [[Roma antic|imperie roman]], del [[Carolmagne|imperie del carolingien]], del [[Napoléon Iésim|imperie del Napoléon]], et du [[IIIésim Reich]]. Cert families reyal guvernat anc per li medie del relationes dynastic sur númere grand de states europan, specialmen li familie del [[Habsburg]].
[[Victor Hugo]] reva sovente que li States Unit del Europa vell exister alquande tal que li qu'un jour existeraient les États-Unis d'Europe, faisant pendant aux [[States Unit de America]]. Su discurse del [[21 august]] [[1849]], al ocasion del apertura del Congress del Pace in [[Paris]] resta celebri [https://web.archive.org/web/20060221213157/http://crdp.ac-lille.fr/crdp2003/archives/texte_hugo_2_txt.htm]. il evoca ta Europa finalmen pacificar e unit in sam guvernament. Li suita del historie ne confirmat su esperanties, con li guerre de [[1870]] e li du guerres mondial. Poy ariva li [[guerre frigid]], quo divide li Europa in du bloces antagonist. Támen [[Charles de Gaulle|de Gaulle]] conserva li esperantie. Il parlat de Europa vasti extendet del [[Atlantic]] al [[Ural]]. Li cade del [[mur de Berlin]] e li ruption del bloc sovietic vell forsan dar a le alquande rason.
Veracimen, movement de union politic es in construction desde li duesim demí del [[XXésim sécul]], movement quo have li particularitá de installar se pacifiquement pacificmen e democraticmen. Li form actual de ti potentie nov quo es li [[Union europan]] ne es definitiv e lassa hodíe libertá grand al states membres quo es sempre plu numerosi. Li Union europan comprende nu 25 States membres. 12 States membres apartene al [[zone euro]].
=== Organisationes europan ===
* [[Consilie del Europa]] : [[Tribunale europan del Jures Natural]]
* AELE : [[Association europan del comercie líber]]
* CE : [[Comunitás europan]] qui remplace la CEE depuis [[1993]]
* CEE : [[Comunitá economic europan]]
* EEE : [[Spacie economic europan]]
* UE : [[Union Europan]] : [[zone euro]], [[Tribunale del Comunitas Europan|Tribunale europan]] Tribunale del Union Europan, [[Central-Banca europan]], [[Convention de Schengen]]
== Economie ==
Vider li [[liste del gruppes industrial europan grand]].
== Circumité ==
Li 1esim januar [[2005]], li norme europan nov por limitar li [[pollution atmosferic]] intrat in aplication: li aglomerationes urban con plu quam 250 000 habitantes del [[Union europan]] ne deve exceder cert valores limites : 50 [[microgramm]]es (0,05 mg) de particules per [[metre cubic]] de [[aere]] de circumité deve esser li limite maxim por 35 [[die]]s per [[annu]], e li valore medial annual ne deve exceder 40 microgrammes. Támen li normes anti-pollution ja in aplication ne esset respectat : in [[2002]], 11 states del 15 excedet li límite permisset.
== Vider anc ==
{{Commons|Europe|l'Europe}}
* [[Eurojust]]
* [[Limites del Europa]]
* [[Union europan]]
=== Cartes ===
In [[Francesi|francese]] :
* [http://www.histoirealacarte.com Cartes animat pri li tema li Europa e li Nationes 1815-1914]
* [https://web.archive.org/web/20060910053753/http://www.st-petersbourg.org/pays_europe/europe.htm Creation del Europa Cartes Europa 1919-1945]
In [[Anglesi|anglese]] :
* [https://web.archive.org/web/20210211155235/http://www.europe-countries.com/ Europe Countries]
* [http://www.europe-atlas.com Europe Atlas]
== Ligamentes externi ==
* [https://web.archive.org/web/20051106012709/http://www.populationdata.net/europe.html PopulationData.net - Europe]
{{Landes del Europa (EU)}}
{{Europa}}
{{continente}}
[[Categorie:Europa|*]]
[[Categorie:Geografie]]
[[Categorie:Continentes]]
73f4zw4qx8hzq5fh7ox4bltz9l4ke41
165159
165158
2025-07-10T20:55:46Z
Dorlota
13847
/* Fluvies */
165159
wikitext
text/x-wiki
'''Europa''' es un [[continente]] o parte de [[Eurasia]] (peninsul occidental), eventualmen del [[Eurafrasia]], secun li vis-punctu. Europa es quelcvez nominat «Old Continente» (o «Old Munde»), in contrast con «[[America|Nov Munde]]» ([[America]]).
[[File:Europe_satellite_globe.jpg|thumbnail|250px|right| satellit-fotografie de li Europa]]
== [[Etymologie]] ==
In li [[grec mytologie]], [[Europe filia de Agénor]] (Ευρώπη in [[grec]]) es un [[fenici]] princessa, qui esset raptet per [[Zeus]] metamorfosat quam [[blanc]] [[tauro]]. Poy ella esset prendet con se sur li insul [[Creta]] u ella dat nascentie a [[Minos]]. In li ovres de [[Homer]], Europe es reyessa de Creta. Plu tard, li parol significat li continental [[Grecia]], e desde li annu [[-500]] su signification include li terra plen in li [[nord]].
Li plu propagat analyse de ti parol considera it quam composition del paroles grec ''eurys'' («larg») e ''ops'' («visage»), ma it es sin dúbite un íncert etymologie. Altri linguistes pensa, que li orígine es in li [[lingues semitic|semitic]] parole ''ereb'', quel significa «descendida del sole» (dunc occident). In li perspective del gentes in Asia o in Medie-Oriente, li sole descende effectivmen in [[Europa]], li terra in li [[west]]. E li princessa [[phenici]] (dunc semitic) esset efectivmen raptet per Zeus vers li descendida.
{{Terminologie}}
== [[Geografie]] ==
[[File:Topographic map of Europe by Diercke 1907 (93082786).jpg|thumbnail|250px|right|Cart grand del Europa geografic presentante li reliefes]]
[[File:Europe geographycal hires.jpg|thumbnail|250px|right|Cart del Europa geografic presentante li reliefes]]
Li [[Límites de Europa|terrestri limites de Europa]] es quelcvez mal perceptibil. In li traditional europan vise, Europa vell esser separat de [[Asia]] in li [[ost]] per li montanias de [[Ural (montania)|Ural]], li fluvie [[Ural (fluvie)|Ural]], li [[Caspic Mare]] e li montanias de [[Caucase]]. Li mar-strettes de [[Bosfore]] e de [[Gibraltar]] separa Europa respectivmen de Asia e de [[Africa]]. In li west, li continent es bordat per li [[Atlántic Oceane]] e in li [[nord]] per li [[Arctic Oceane]]. Li [[Mediterranean]] mare delímita li continente in li [[sud]]. Island e li principal insules del Mediterrane es considerat esser europan. Li casu de Cypria es li minu clar admínim pri li geografic plan.
Partes del territories de [[Russia]] e [[Turcia]] jace in Europa, ma grand parte extra it in Asia.
Quelc insules del [[Atlántic Oceane]], ([[Madeira]], [[Canarc Insules]], [[Azores]]), queles li geografie ne liga a ti continente, es considerat quam europan per li orígines de lor population e de lor cultura.
To es anc li casu che [[Grenland]], quel apartene a [[Dania]]. E it existe anc terras distant de cert europan landes de [[Occidental Europa]], li habitantes de queles es de fact europanes, per exemple li [[transmarin departementes e territorias de Francia]].
Europa have un superficie de un poc plu quam 10 milliones de [[quadratic kilometre]]s: exactmen 10 392 855 km². To coresponde a un triesim de [[Africa]] o un quadresim de [[Asia]] o de [[America]].
On posse distinter quin grand geografic regiones: [[Ost-Europa]], [[Central Europal]], [[West-Europa]] e [[Scandinavia]].
Li oriental frontieras de Europa es ante omnicós politic:
Li límit de Ural esset li ovre del cartografes de tsar [[Petrus I de Russia|Petrus I ''li Grand'']] in li [[XVIIIésim sécul]]. Analogmen li frontiera esset movet vers li [[Caspic Mare]] in li comensa del [[XIXésim sécul]] por justificar li adjuntion de [[Georgia]] e de [[Armenia]] in li [[Russ Imperie]]. Videt sub scientific aspect, si on se basa sur li [[tectontic placcas]], Europa e li continental parte de [[Asia]] es un unic continente, quel on nominat [[Eurasia]]. Caus to divers famosi [[geografes]] quam [[Alexander von Humboldt]] considerat Europa simplicmen quam un peninsul de [[Asia]].
''Vider anc li [[formationes geologic del Europa]].''
=== Fluvies ===
Li max long fluvies de Europa (plu quam 1.000 km) es:
# [[Volga]] (3.531 km)
# [[Danubio]] (2.850 km)
# [[Ural (fluvie)|Ural]] (2.428 km)
# [[Dnipro]] (2.200 km)
# [[Don (Russia)|Don]] (1.870 km)
# [[Petschora (Fluvie)|Petschora]] (1.809 km)
# [[Kama]] (1.805 km)
# [[Oka (Fluvie, Volga)|Oka]] (1.500 km)
# [[Belaja]] (1.430 km)
# [[Dnjestr]] (1.352)
# [[Rhein]] (1.320 km)
# [[Wjatka]] (1.314 km)
# [[Elbe]] (1.165 km)
# [[Desna (Fluss)|Desna]] (1.130 km)
# [[Weichsel]] (1.047 km)
# [[Daugava]] (1.020 km)
# [[Loire]] (1.020 km)
# [[Choper]] (1.010 km)
poilkoj<nowiki>Insert non-formatted text here</nowiki>]] (1 007 km)
''Vide anc: [[Liste del europan fluvies]], [[Li max long fluvies del terra]]''
=== [[Clima]] ===
Li Europa possede númere important de vias de mare quo penetra ínter li [[penínsule]]s e aporta con li calore del aqua marin li clima temperat del continente quo es recalentat in altri loc sur su látere occidental per li ''[[Golf-Currentes]]''.
Li parte majori del continente sede sub [[latitudines]] temperat e oferta dunc quar [[sesones]] tre distincti.
== Historie ==
{{AP|Historie de Europa}}
=== Prehistorie ===
Excavationes recent in [[Georgia]] poy in [[Bulgaria]] permisse de suposir que li géner ''[[hom]]'' existe in Europa ja circa 1,5 million de annus. It es veracimen probabil que su membres vell esser venit poplar li Europa ex li [[Caucás]] e sequet li via del [[Danubio]].
On nominat ''anteyneandertales'' li populationes quo vivet in li Europa antey 800 000 a 400 000 annus. Representant tre old es li [[hom de Tautavel]] (- 450 000 annus).
Li tracies prim de poplament [[Hom de Neandertal|neandertalian]] in Europa retrospectet a 300 000 annus. Ti specie homan, tre specialisat, apare haver existet solmen in Europa e in li [[Oriente Próxim]]. It desaparit desde circa 35 000 annus.
Li [[hom modérn]] (aparit ante omnicos in Africa antey circa 120 000 ans) aparit in Europa antey 40 000 annus. Su representant es per exemple li [[hom de Cro-Magnon]].
=== Antiquitá ===
Li parol Europa proveni del [[Grecia antiqui|greces]] e es atestat al prim vez in li [[VIésim sécul antey J.-C.]]. It apare que it vell designar ante omnicos por li greces li region continental situat in li nord del [[golf de Corinte]], poy li terras quo li greces descovrit poc a poc in li nord del bassine mediterranean.
Sur li rives del [[Mediterrane]] li [[antiquitá grec|Grecia]] havet su extension poy li civilisation [[antiquitá roman|roman]]. Plu al nord developa se civilisationes [[historie precoci|historic precoci]]: [[celtes]], [[germanes prim]], etc.
Li formation del imperie roman, poy li developament del [[cristanisme]] permisser prim projecte del unite europan con, quam centre politic e económic, li Mediterrane.
Li desintegration de ti imperie e su incapabilita a resister al incursiones repetit
del poples germanic causar su dislocation poy li ruption de su part occidental. Divers poples germanic acapara alor li potentie in li entitas territorial con frontieras moent, antesignes por li creation del states actual in li Europa west.
In li ost, li [[Imperie Roman del Oriente]], qui havet [[Constantinople]] quam capitale, subsiste e evolue quam [[Imperie Roman del Oriente]], ayant pour capitale [[Constantinople]], subsiste et mue in un [[Imperie Bizantin|imperie cristan del Oriente]] u li habitantes persistent a considerar se quam « Romanes ».
=== Mediepoca ===
On considera [[Carolmagne]] quam li « patre del Europa ». Con le veracimen, li parol ''Europa'' comensa a prender signification politic. In li témpor u il vivet, on nominat le ''Pater Europae'', e on trova anc li expression ''Europa vel regnum Caroli'' (Europa, o li reyatu de Carol). Li Europa de Carolmagne es ante omnicos un Europa [[Frances|franc]], in quo [[Roma]] ne have ancor li rol major : cert il esset coronat [[Liste del imperatores del Occident|imperator del Occident]] in [[Roma]], ma it es in [[Aix-li-Capella]] que il selectet por capitale de su imperie. It es anc un Europa cristan : Carol considera se quam coronat per deo, e li facte de su coronament li 25 decembre have valore de simbol. It es finalmen un Europa occidental, pos que li projectes de un union con li [[imperie bizantin|imperie cristan del Oriente]] fallit.
Li Mediepoca es li epoca del [[feudalita]] del Mediepoca, presc partú in Europa. De ti epoca va emerser li projectes del comensamentes prim del states moderni per li activita de reyes enérgic e ambiciosi sovente antagonisti quam li [[Francia]] e li [[Anglia]].
Li [[imperie del Occident]] parcella se velocimen pos li mort de Carlomagne, poy desapari in li comense del [[Xésim sécul]]. In [[962]], [[Otton I]] crea li [[Sant Imperie roman germanic]], ma ti ne posse extender se, impedit per li ascension del [[nationalism]]es (Francia, Anglia), per se luctes con li [[papatu]] poy per li developament del [[imperie otoman]].
Li [[imperie byzantin]], cristan ma con cultura essentialmen grec, conosse fluctuationes important de su potentie e tal de domination de su territoria. Ti territoria extende se in li apogé sur part grand del rive mediterranean, ante omnicos sub [[Justinian I]], poy sub li imperatores macedonian desde li [[IXésim sécul]] jusque til li [[XIésim sécul]].
La ascension in potentie del [[musulman]]es poy li [[schisma grand]] ([[1054]]) ínter li [[catolicisme]] e li [[ortodoxie]] - sequet de cruceade ductet in [[1202]] contra it - debilisa li imperie del oriente. Li imperie otoman dispezzetta it e li [[conquestation de Constantinople]] in [[1453]] termina li tot.
=== Epoca modérni ===
Al epoca u li imperie byzantan rupte se, li [["Reconquista"]] termina se. [[1492]] es li annu del [[Hispania]], con li reconquestation del reyatu recentíssim [[mauri]] ([[Granada (Hispania)|Granada]]) in penínsul iberic e li viage prim de [[Christophus Colombus]], sub li egide del ''[[Reyes catolic]]''. Ti va aperter li porta al etablissement del hegemonie europan.
Li vision de un imperie grand europan renasce in li [[XVIésim secul]], con li afrontation ínter [[François Iésim de Francia|François Iésim]] e [[Karl Vésim]], qui disputa se li tron del Imperie-Sant. gracie al subventionation del bankeros [[Fugger]], Carol Vésim gania e domina sur domene tre vasti ma tre dispezzettat. Li guerres divers contra li Francia ne da resultat e durant du secules li répartition del Europa evolue secun li allianties matrimonial e secun li guerres ínter states. Plu grav es que li cristanisme catolic quo servit de cemente por dar un maniere de union a ti Europa eclata con li [[Reform]] (o plu exactmen li reformes). Li importancie polític es considerábil e causat li formation del [[Provincias-Unit]] e del [[Confederation Helvetic]]. Li [[guerres de religion]], li [[Guerre de Trianti Annus]], li guerres de [[Louis XIVésim]] ritma li XVIésim secul e e li [[XVIIésim secul]]. Li [[pactes de Westfalie]] ([[1648]]) redessina durabilmen li cart politic del Europa e li equilibre del fortias present.
Li Epoca modérni es finalmen marcat per infortiament del [[nationalism]]es. It es anc li epoca u li Europa alarga se considerabilmen per li formation del imperies colonial prim sur li [[America|continente american]] poy in [[India]].
=== Epoca contemporani ===
Li [[Revolution frances]] inaugura changeament profund politic: li idés democratic appari in prioritá li campanies de Napoléon poy li [[Congress de Vienna]] va remodellar mult li cart del Europa e li mentalitas.
In fin de processu long, li [[XIXésim sécul]] assister al unification del [[Italia]] e del [[Germania]], tam bon que li formation de states nov pluri in li [[Balcan]] per li dismembrement del [[Imperie otoman]].
Movementes politic nov pronent plu de egalitá ([[socialisme]]s), o li dismantellement del states ([[anarchisme]]s). Ti idés va viagear plu tard plu o minu celerimen tre lontan del Europa.
Li domination politic e económic del Europa sur li rest del munde confirmat se pos que it changeat profundmen su economie ye li [[revolution industrial|revolutiones industrial]] per li developament de su [[productivitá]] e li comense de explosion fort del population. Lor avanse tecnologic, e notament militari permisset al states europan de extender lor impossedage sur li continentes altri. Ti [[colonisation]] conosset su apogé al comense del [[XXésim sécul]]. Li comense del guerre de 1914 marca li fin de ti apogé, poy li du [[guerres mundal]] changeat profundmen li órdine etablit. Li [[Guerre mondial duesim]] lassa li Europa sin fortia. Ti eveniment marca li desaparition del suprematie del states europan occidental in favor del du super-potenties (li [[States Unit de America|States-Unit]] e li [[Union del republicas socialist sovietic|Union sovietic]]). insurection developa se in li colonias e finalmen mult states retrova lor índependentie vis a vis del Europa, notament in li triesim quart del [[XXésim sécul]].
Paralelmen, alor que li excedent del population del Europa esset tal quam it constituet stock de [[emigration]] tre important tot li témpor in li [[19esim sécul]] e in li comense del [[XXésim sécul]], li states del continente havet stabilisation, mem regression desde li [[Guerre mondial prim]]. Ti e li developament continual del economie in li industrie creat necessi de personal laborant quo transformat li Europa in terra de [[inmigration]].
== [[Religion]]es ==
On posse distinter tri gruppes de religiones :
* Nord-Europa [[protestant]]e ([[Reyatu Unit]], [[Scandinavia]], nord del [[Germania]]…)
* Ost-Europa [[ortodox]] ( [[Grecia]], [[Russia]], [[Ucraina]], [[Rumania]], [[Serbia]]…)
* Sud-Europa e centre [[catolic]] ([[Portugal]], [[Hispania]], [[Italia]], [[Francia]], [[Belgia]], sud del [[Germania]], [[Polonia]], [[Austria]]…)
Li catolices es majoriti in 23 states, li ortodoxes in 10 states, li protestantes in 9 states e li mohamedanes in 3 states (Bosnia-Herzegovine, Albania, Turcia)
It existe minorités minoritas religiosi in ti gruppes grand :
* li [[Judeisme|judéos]] es present in Europa desde li Imperie roman. Ili esset persequet desde li [[mediepoca]] e durant li guerre mundal duesim.
* li [[Islam|musulmanes]] es fortmen present in li Balkania. Ti states esset in anteyan témpor in li imperie otoman [[Albania]], [[Bosnia]], [[Kosovo]], [[Macedonia]]), in [[Turcia]] e, pos li [[inmigration]] in Francia, Reyatu Unit, Germania, Hispania, Nederland, Belgia…
* li religiones extrem-oriental.
* li [[ateisme]] es minoritari. in anteyan témpor, li religion esset prohibit in Albania. Secun li autor J. Baudérot, ''Religion e laicita in li Europa del 12'', [[1994]], págine 259 : li quart del population del Union europan vell esser « sin religion » e 5 % del Europanes vell esser ateos convictet. Inqueste fat in 21 states sur 21 000 gentes e publicat in [[decembre 2004]] anuncia que 25 % del West-Europanes di de se esser atéi contra 12 % in li states del Europa central e oriental. Sempre secun ti inqueste quo publicat li ''[[Wall Street Journal]]'' version europan, 4 % del rumanianes e 8 % del greces di se atéi. In li opposit, 49 % del tcheces e 41 % del nederlandés es atéi. Secun inqueste recent del centre public de sercha sociologic (''Le Monde'', julí 2005), 82,4 % del [[Hispania|hispanos]] di se catolic e 47,7 % de les di esser praticant.
* li [[laicita]] resta specificita francés, ma la separation del eclesias e del states es etablit in presc omni li states. Támen in li Union Europan, li reyatu unit, li Dania, li Finland, e li Grecia have sistemas confessional u li state aconosse un religion oficial o dominant. In ti casus, egalitá de tractament manca ínter li religiones: prerogatives in li domene financial existe por li un de les.
Durant longmen, li continente esset devastat per li íntolerantie religiosi e li [[guerres de religion]] ([[Francia]], [[Guerre de Trianti Annus]], [[pogrom]]es).
== Política ==
[[File:Europe.jpg|thumb|350px|right|Europa politic]]
Li states quo have tot o part de lor territoria in Europa (secun li limites geografic défini definit supra) es 50:
<small>
[[Albania]], [[Andorra]], [[Armenia]], [[Austria]], [[Azerbaidjan]], [[Belgia]], [[Bielorussia]] (Belarus), [[Bosnia e Herzegovina]], [[Bulgaria]], [[Croatia]], [[Cypria]], [[Dania]], [[Estonia]], [[Finland]], [[Francia]], [[Georgia]], [[Germania]], [[Grecia]], [[Hispania]], [[Hungaria]], [[Irland]], [[Island]], [[Italia]], [[Kazakstan]], [[Latvia]], [[Liechtenstein]], [[Lituania]], [[Luxemburgia]], [[Macedonia]] (ex-Republica Yugoslavic de M.), [[Malta]], [[Moldavia]] (Moldova), [[Mónaco]], [[Nederland]], [[Norvegia]], [[Polonia]], [[Portugal]], [[Rumania]], [[Russia]], [[San Marino]], [[Serbia]], [[Montenegro]], [[Slovacia]], [[Slovenia]], [[Svedia]], [[Svissia]], [[Republica Tchec]], [[Turcia]], [[Ucraina]], [[Unit Reyatu]] (Unit Reyia, Grand-Britannia), [[Vaticano]].
</small>
''Vider li artícul detalliat [[Politic del Europa]]''
''Li [[dates del construction del Union europan]]''
=== Li unite europan, vision o realitá ===
Li Europa conosset nequande unite politic tot. Cert periodes con duras variábil marcat támen in cause de li domination de parte grand del continente per potentie unic, quo imposit se per li fortia. Ti esset li casus del [[Roma antic|imperie roman]], del [[Carolmagne|imperie del carolingien]], del [[Napoléon Iésim|imperie del Napoléon]], et du [[IIIésim Reich]]. Cert families reyal guvernat anc per li medie del relationes dynastic sur númere grand de states europan, specialmen li familie del [[Habsburg]].
[[Victor Hugo]] reva sovente que li States Unit del Europa vell exister alquande tal que li qu'un jour existeraient les États-Unis d'Europe, faisant pendant aux [[States Unit de America]]. Su discurse del [[21 august]] [[1849]], al ocasion del apertura del Congress del Pace in [[Paris]] resta celebri [https://web.archive.org/web/20060221213157/http://crdp.ac-lille.fr/crdp2003/archives/texte_hugo_2_txt.htm]. il evoca ta Europa finalmen pacificar e unit in sam guvernament. Li suita del historie ne confirmat su esperanties, con li guerre de [[1870]] e li du guerres mondial. Poy ariva li [[guerre frigid]], quo divide li Europa in du bloces antagonist. Támen [[Charles de Gaulle|de Gaulle]] conserva li esperantie. Il parlat de Europa vasti extendet del [[Atlantic]] al [[Ural]]. Li cade del [[mur de Berlin]] e li ruption del bloc sovietic vell forsan dar a le alquande rason.
Veracimen, movement de union politic es in construction desde li duesim demí del [[XXésim sécul]], movement quo have li particularitá de installar se pacifiquement pacificmen e democraticmen. Li form actual de ti potentie nov quo es li [[Union europan]] ne es definitiv e lassa hodíe libertá grand al states membres quo es sempre plu numerosi. Li Union europan comprende nu 25 States membres. 12 States membres apartene al [[zone euro]].
=== Organisationes europan ===
* [[Consilie del Europa]] : [[Tribunale europan del Jures Natural]]
* AELE : [[Association europan del comercie líber]]
* CE : [[Comunitás europan]] qui remplace la CEE depuis [[1993]]
* CEE : [[Comunitá economic europan]]
* EEE : [[Spacie economic europan]]
* UE : [[Union Europan]] : [[zone euro]], [[Tribunale del Comunitas Europan|Tribunale europan]] Tribunale del Union Europan, [[Central-Banca europan]], [[Convention de Schengen]]
== Economie ==
Vider li [[liste del gruppes industrial europan grand]].
== Circumité ==
Li 1esim januar [[2005]], li norme europan nov por limitar li [[pollution atmosferic]] intrat in aplication: li aglomerationes urban con plu quam 250 000 habitantes del [[Union europan]] ne deve exceder cert valores limites : 50 [[microgramm]]es (0,05 mg) de particules per [[metre cubic]] de [[aere]] de circumité deve esser li limite maxim por 35 [[die]]s per [[annu]], e li valore medial annual ne deve exceder 40 microgrammes. Támen li normes anti-pollution ja in aplication ne esset respectat : in [[2002]], 11 states del 15 excedet li límite permisset.
== Vider anc ==
{{Commons|Europe|l'Europe}}
* [[Eurojust]]
* [[Limites del Europa]]
* [[Union europan]]
=== Cartes ===
In [[Francesi|francese]] :
* [http://www.histoirealacarte.com Cartes animat pri li tema li Europa e li Nationes 1815-1914]
* [https://web.archive.org/web/20060910053753/http://www.st-petersbourg.org/pays_europe/europe.htm Creation del Europa Cartes Europa 1919-1945]
In [[Anglesi|anglese]] :
* [https://web.archive.org/web/20210211155235/http://www.europe-countries.com/ Europe Countries]
* [http://www.europe-atlas.com Europe Atlas]
== Ligamentes externi ==
* [https://web.archive.org/web/20051106012709/http://www.populationdata.net/europe.html PopulationData.net - Europe]
{{Landes del Europa (EU)}}
{{Europa}}
{{continente}}
[[Categorie:Europa|*]]
[[Categorie:Geografie]]
[[Categorie:Continentes]]
7frkbxsi70nf08h0n22yw7nrqsigh33
165160
165159
2025-07-10T20:56:12Z
Dorlota
13847
/* Fluvies */
165160
wikitext
text/x-wiki
'''Europa''' es un [[continente]] o parte de [[Eurasia]] (peninsul occidental), eventualmen del [[Eurafrasia]], secun li vis-punctu. Europa es quelcvez nominat «Old Continente» (o «Old Munde»), in contrast con «[[America|Nov Munde]]» ([[America]]).
[[File:Europe_satellite_globe.jpg|thumbnail|250px|right| satellit-fotografie de li Europa]]
== [[Etymologie]] ==
In li [[grec mytologie]], [[Europe filia de Agénor]] (Ευρώπη in [[grec]]) es un [[fenici]] princessa, qui esset raptet per [[Zeus]] metamorfosat quam [[blanc]] [[tauro]]. Poy ella esset prendet con se sur li insul [[Creta]] u ella dat nascentie a [[Minos]]. In li ovres de [[Homer]], Europe es reyessa de Creta. Plu tard, li parol significat li continental [[Grecia]], e desde li annu [[-500]] su signification include li terra plen in li [[nord]].
Li plu propagat analyse de ti parol considera it quam composition del paroles grec ''eurys'' («larg») e ''ops'' («visage»), ma it es sin dúbite un íncert etymologie. Altri linguistes pensa, que li orígine es in li [[lingues semitic|semitic]] parole ''ereb'', quel significa «descendida del sole» (dunc occident). In li perspective del gentes in Asia o in Medie-Oriente, li sole descende effectivmen in [[Europa]], li terra in li [[west]]. E li princessa [[phenici]] (dunc semitic) esset efectivmen raptet per Zeus vers li descendida.
{{Terminologie}}
== [[Geografie]] ==
[[File:Topographic map of Europe by Diercke 1907 (93082786).jpg|thumbnail|250px|right|Cart grand del Europa geografic presentante li reliefes]]
[[File:Europe geographycal hires.jpg|thumbnail|250px|right|Cart del Europa geografic presentante li reliefes]]
Li [[Límites de Europa|terrestri limites de Europa]] es quelcvez mal perceptibil. In li traditional europan vise, Europa vell esser separat de [[Asia]] in li [[ost]] per li montanias de [[Ural (montania)|Ural]], li fluvie [[Ural (fluvie)|Ural]], li [[Caspic Mare]] e li montanias de [[Caucase]]. Li mar-strettes de [[Bosfore]] e de [[Gibraltar]] separa Europa respectivmen de Asia e de [[Africa]]. In li west, li continent es bordat per li [[Atlántic Oceane]] e in li [[nord]] per li [[Arctic Oceane]]. Li [[Mediterranean]] mare delímita li continente in li [[sud]]. Island e li principal insules del Mediterrane es considerat esser europan. Li casu de Cypria es li minu clar admínim pri li geografic plan.
Partes del territories de [[Russia]] e [[Turcia]] jace in Europa, ma grand parte extra it in Asia.
Quelc insules del [[Atlántic Oceane]], ([[Madeira]], [[Canarc Insules]], [[Azores]]), queles li geografie ne liga a ti continente, es considerat quam europan per li orígines de lor population e de lor cultura.
To es anc li casu che [[Grenland]], quel apartene a [[Dania]]. E it existe anc terras distant de cert europan landes de [[Occidental Europa]], li habitantes de queles es de fact europanes, per exemple li [[transmarin departementes e territorias de Francia]].
Europa have un superficie de un poc plu quam 10 milliones de [[quadratic kilometre]]s: exactmen 10 392 855 km². To coresponde a un triesim de [[Africa]] o un quadresim de [[Asia]] o de [[America]].
On posse distinter quin grand geografic regiones: [[Ost-Europa]], [[Central Europal]], [[West-Europa]] e [[Scandinavia]].
Li oriental frontieras de Europa es ante omnicós politic:
Li límit de Ural esset li ovre del cartografes de tsar [[Petrus I de Russia|Petrus I ''li Grand'']] in li [[XVIIIésim sécul]]. Analogmen li frontiera esset movet vers li [[Caspic Mare]] in li comensa del [[XIXésim sécul]] por justificar li adjuntion de [[Georgia]] e de [[Armenia]] in li [[Russ Imperie]]. Videt sub scientific aspect, si on se basa sur li [[tectontic placcas]], Europa e li continental parte de [[Asia]] es un unic continente, quel on nominat [[Eurasia]]. Caus to divers famosi [[geografes]] quam [[Alexander von Humboldt]] considerat Europa simplicmen quam un peninsul de [[Asia]].
''Vider anc li [[formationes geologic del Europa]].''
=== Fluvies ===
Li max long fluvies de Europa (plu quam 1.000 km) es:
# [[Volga]] (3.531 km)
# [[Danubio]] (2.850 km)
# [[Ural (fluvie)|Ural]] (2.428 km)
# [[Dnipro (Fluvie)|Dnipro]] (2.200 km)
# [[Don (Russia)|Don]] (1.870 km)
# [[Petschora (Fluvie)|Petschora]] (1.809 km)
# [[Kama]] (1.805 km)
# [[Oka (Fluvie, Volga)|Oka]] (1.500 km)
# [[Belaja]] (1.430 km)
# [[Dnjestr]] (1.352)
# [[Rhein]] (1.320 km)
# [[Wjatka]] (1.314 km)
# [[Elbe]] (1.165 km)
# [[Desna (Fluss)|Desna]] (1.130 km)
# [[Weichsel]] (1.047 km)
# [[Daugava]] (1.020 km)
# [[Loire]] (1.020 km)
# [[Choper]] (1.010 km)
poilkoj<nowiki>Insert non-formatted text here</nowiki>]] (1 007 km)
''Vide anc: [[Liste del europan fluvies]], [[Li max long fluvies del terra]]''
=== [[Clima]] ===
Li Europa possede númere important de vias de mare quo penetra ínter li [[penínsule]]s e aporta con li calore del aqua marin li clima temperat del continente quo es recalentat in altri loc sur su látere occidental per li ''[[Golf-Currentes]]''.
Li parte majori del continente sede sub [[latitudines]] temperat e oferta dunc quar [[sesones]] tre distincti.
== Historie ==
{{AP|Historie de Europa}}
=== Prehistorie ===
Excavationes recent in [[Georgia]] poy in [[Bulgaria]] permisse de suposir que li géner ''[[hom]]'' existe in Europa ja circa 1,5 million de annus. It es veracimen probabil que su membres vell esser venit poplar li Europa ex li [[Caucás]] e sequet li via del [[Danubio]].
On nominat ''anteyneandertales'' li populationes quo vivet in li Europa antey 800 000 a 400 000 annus. Representant tre old es li [[hom de Tautavel]] (- 450 000 annus).
Li tracies prim de poplament [[Hom de Neandertal|neandertalian]] in Europa retrospectet a 300 000 annus. Ti specie homan, tre specialisat, apare haver existet solmen in Europa e in li [[Oriente Próxim]]. It desaparit desde circa 35 000 annus.
Li [[hom modérn]] (aparit ante omnicos in Africa antey circa 120 000 ans) aparit in Europa antey 40 000 annus. Su representant es per exemple li [[hom de Cro-Magnon]].
=== Antiquitá ===
Li parol Europa proveni del [[Grecia antiqui|greces]] e es atestat al prim vez in li [[VIésim sécul antey J.-C.]]. It apare que it vell designar ante omnicos por li greces li region continental situat in li nord del [[golf de Corinte]], poy li terras quo li greces descovrit poc a poc in li nord del bassine mediterranean.
Sur li rives del [[Mediterrane]] li [[antiquitá grec|Grecia]] havet su extension poy li civilisation [[antiquitá roman|roman]]. Plu al nord developa se civilisationes [[historie precoci|historic precoci]]: [[celtes]], [[germanes prim]], etc.
Li formation del imperie roman, poy li developament del [[cristanisme]] permisser prim projecte del unite europan con, quam centre politic e económic, li Mediterrane.
Li desintegration de ti imperie e su incapabilita a resister al incursiones repetit
del poples germanic causar su dislocation poy li ruption de su part occidental. Divers poples germanic acapara alor li potentie in li entitas territorial con frontieras moent, antesignes por li creation del states actual in li Europa west.
In li ost, li [[Imperie Roman del Oriente]], qui havet [[Constantinople]] quam capitale, subsiste e evolue quam [[Imperie Roman del Oriente]], ayant pour capitale [[Constantinople]], subsiste et mue in un [[Imperie Bizantin|imperie cristan del Oriente]] u li habitantes persistent a considerar se quam « Romanes ».
=== Mediepoca ===
On considera [[Carolmagne]] quam li « patre del Europa ». Con le veracimen, li parol ''Europa'' comensa a prender signification politic. In li témpor u il vivet, on nominat le ''Pater Europae'', e on trova anc li expression ''Europa vel regnum Caroli'' (Europa, o li reyatu de Carol). Li Europa de Carolmagne es ante omnicos un Europa [[Frances|franc]], in quo [[Roma]] ne have ancor li rol major : cert il esset coronat [[Liste del imperatores del Occident|imperator del Occident]] in [[Roma]], ma it es in [[Aix-li-Capella]] que il selectet por capitale de su imperie. It es anc un Europa cristan : Carol considera se quam coronat per deo, e li facte de su coronament li 25 decembre have valore de simbol. It es finalmen un Europa occidental, pos que li projectes de un union con li [[imperie bizantin|imperie cristan del Oriente]] fallit.
Li Mediepoca es li epoca del [[feudalita]] del Mediepoca, presc partú in Europa. De ti epoca va emerser li projectes del comensamentes prim del states moderni per li activita de reyes enérgic e ambiciosi sovente antagonisti quam li [[Francia]] e li [[Anglia]].
Li [[imperie del Occident]] parcella se velocimen pos li mort de Carlomagne, poy desapari in li comense del [[Xésim sécul]]. In [[962]], [[Otton I]] crea li [[Sant Imperie roman germanic]], ma ti ne posse extender se, impedit per li ascension del [[nationalism]]es (Francia, Anglia), per se luctes con li [[papatu]] poy per li developament del [[imperie otoman]].
Li [[imperie byzantin]], cristan ma con cultura essentialmen grec, conosse fluctuationes important de su potentie e tal de domination de su territoria. Ti territoria extende se in li apogé sur part grand del rive mediterranean, ante omnicos sub [[Justinian I]], poy sub li imperatores macedonian desde li [[IXésim sécul]] jusque til li [[XIésim sécul]].
La ascension in potentie del [[musulman]]es poy li [[schisma grand]] ([[1054]]) ínter li [[catolicisme]] e li [[ortodoxie]] - sequet de cruceade ductet in [[1202]] contra it - debilisa li imperie del oriente. Li imperie otoman dispezzetta it e li [[conquestation de Constantinople]] in [[1453]] termina li tot.
=== Epoca modérni ===
Al epoca u li imperie byzantan rupte se, li [["Reconquista"]] termina se. [[1492]] es li annu del [[Hispania]], con li reconquestation del reyatu recentíssim [[mauri]] ([[Granada (Hispania)|Granada]]) in penínsul iberic e li viage prim de [[Christophus Colombus]], sub li egide del ''[[Reyes catolic]]''. Ti va aperter li porta al etablissement del hegemonie europan.
Li vision de un imperie grand europan renasce in li [[XVIésim secul]], con li afrontation ínter [[François Iésim de Francia|François Iésim]] e [[Karl Vésim]], qui disputa se li tron del Imperie-Sant. gracie al subventionation del bankeros [[Fugger]], Carol Vésim gania e domina sur domene tre vasti ma tre dispezzettat. Li guerres divers contra li Francia ne da resultat e durant du secules li répartition del Europa evolue secun li allianties matrimonial e secun li guerres ínter states. Plu grav es que li cristanisme catolic quo servit de cemente por dar un maniere de union a ti Europa eclata con li [[Reform]] (o plu exactmen li reformes). Li importancie polític es considerábil e causat li formation del [[Provincias-Unit]] e del [[Confederation Helvetic]]. Li [[guerres de religion]], li [[Guerre de Trianti Annus]], li guerres de [[Louis XIVésim]] ritma li XVIésim secul e e li [[XVIIésim secul]]. Li [[pactes de Westfalie]] ([[1648]]) redessina durabilmen li cart politic del Europa e li equilibre del fortias present.
Li Epoca modérni es finalmen marcat per infortiament del [[nationalism]]es. It es anc li epoca u li Europa alarga se considerabilmen per li formation del imperies colonial prim sur li [[America|continente american]] poy in [[India]].
=== Epoca contemporani ===
Li [[Revolution frances]] inaugura changeament profund politic: li idés democratic appari in prioritá li campanies de Napoléon poy li [[Congress de Vienna]] va remodellar mult li cart del Europa e li mentalitas.
In fin de processu long, li [[XIXésim sécul]] assister al unification del [[Italia]] e del [[Germania]], tam bon que li formation de states nov pluri in li [[Balcan]] per li dismembrement del [[Imperie otoman]].
Movementes politic nov pronent plu de egalitá ([[socialisme]]s), o li dismantellement del states ([[anarchisme]]s). Ti idés va viagear plu tard plu o minu celerimen tre lontan del Europa.
Li domination politic e económic del Europa sur li rest del munde confirmat se pos que it changeat profundmen su economie ye li [[revolution industrial|revolutiones industrial]] per li developament de su [[productivitá]] e li comense de explosion fort del population. Lor avanse tecnologic, e notament militari permisset al states europan de extender lor impossedage sur li continentes altri. Ti [[colonisation]] conosset su apogé al comense del [[XXésim sécul]]. Li comense del guerre de 1914 marca li fin de ti apogé, poy li du [[guerres mundal]] changeat profundmen li órdine etablit. Li [[Guerre mondial duesim]] lassa li Europa sin fortia. Ti eveniment marca li desaparition del suprematie del states europan occidental in favor del du super-potenties (li [[States Unit de America|States-Unit]] e li [[Union del republicas socialist sovietic|Union sovietic]]). insurection developa se in li colonias e finalmen mult states retrova lor índependentie vis a vis del Europa, notament in li triesim quart del [[XXésim sécul]].
Paralelmen, alor que li excedent del population del Europa esset tal quam it constituet stock de [[emigration]] tre important tot li témpor in li [[19esim sécul]] e in li comense del [[XXésim sécul]], li states del continente havet stabilisation, mem regression desde li [[Guerre mondial prim]]. Ti e li developament continual del economie in li industrie creat necessi de personal laborant quo transformat li Europa in terra de [[inmigration]].
== [[Religion]]es ==
On posse distinter tri gruppes de religiones :
* Nord-Europa [[protestant]]e ([[Reyatu Unit]], [[Scandinavia]], nord del [[Germania]]…)
* Ost-Europa [[ortodox]] ( [[Grecia]], [[Russia]], [[Ucraina]], [[Rumania]], [[Serbia]]…)
* Sud-Europa e centre [[catolic]] ([[Portugal]], [[Hispania]], [[Italia]], [[Francia]], [[Belgia]], sud del [[Germania]], [[Polonia]], [[Austria]]…)
Li catolices es majoriti in 23 states, li ortodoxes in 10 states, li protestantes in 9 states e li mohamedanes in 3 states (Bosnia-Herzegovine, Albania, Turcia)
It existe minorités minoritas religiosi in ti gruppes grand :
* li [[Judeisme|judéos]] es present in Europa desde li Imperie roman. Ili esset persequet desde li [[mediepoca]] e durant li guerre mundal duesim.
* li [[Islam|musulmanes]] es fortmen present in li Balkania. Ti states esset in anteyan témpor in li imperie otoman [[Albania]], [[Bosnia]], [[Kosovo]], [[Macedonia]]), in [[Turcia]] e, pos li [[inmigration]] in Francia, Reyatu Unit, Germania, Hispania, Nederland, Belgia…
* li religiones extrem-oriental.
* li [[ateisme]] es minoritari. in anteyan témpor, li religion esset prohibit in Albania. Secun li autor J. Baudérot, ''Religion e laicita in li Europa del 12'', [[1994]], págine 259 : li quart del population del Union europan vell esser « sin religion » e 5 % del Europanes vell esser ateos convictet. Inqueste fat in 21 states sur 21 000 gentes e publicat in [[decembre 2004]] anuncia que 25 % del West-Europanes di de se esser atéi contra 12 % in li states del Europa central e oriental. Sempre secun ti inqueste quo publicat li ''[[Wall Street Journal]]'' version europan, 4 % del rumanianes e 8 % del greces di se atéi. In li opposit, 49 % del tcheces e 41 % del nederlandés es atéi. Secun inqueste recent del centre public de sercha sociologic (''Le Monde'', julí 2005), 82,4 % del [[Hispania|hispanos]] di se catolic e 47,7 % de les di esser praticant.
* li [[laicita]] resta specificita francés, ma la separation del eclesias e del states es etablit in presc omni li states. Támen in li Union Europan, li reyatu unit, li Dania, li Finland, e li Grecia have sistemas confessional u li state aconosse un religion oficial o dominant. In ti casus, egalitá de tractament manca ínter li religiones: prerogatives in li domene financial existe por li un de les.
Durant longmen, li continente esset devastat per li íntolerantie religiosi e li [[guerres de religion]] ([[Francia]], [[Guerre de Trianti Annus]], [[pogrom]]es).
== Política ==
[[File:Europe.jpg|thumb|350px|right|Europa politic]]
Li states quo have tot o part de lor territoria in Europa (secun li limites geografic défini definit supra) es 50:
<small>
[[Albania]], [[Andorra]], [[Armenia]], [[Austria]], [[Azerbaidjan]], [[Belgia]], [[Bielorussia]] (Belarus), [[Bosnia e Herzegovina]], [[Bulgaria]], [[Croatia]], [[Cypria]], [[Dania]], [[Estonia]], [[Finland]], [[Francia]], [[Georgia]], [[Germania]], [[Grecia]], [[Hispania]], [[Hungaria]], [[Irland]], [[Island]], [[Italia]], [[Kazakstan]], [[Latvia]], [[Liechtenstein]], [[Lituania]], [[Luxemburgia]], [[Macedonia]] (ex-Republica Yugoslavic de M.), [[Malta]], [[Moldavia]] (Moldova), [[Mónaco]], [[Nederland]], [[Norvegia]], [[Polonia]], [[Portugal]], [[Rumania]], [[Russia]], [[San Marino]], [[Serbia]], [[Montenegro]], [[Slovacia]], [[Slovenia]], [[Svedia]], [[Svissia]], [[Republica Tchec]], [[Turcia]], [[Ucraina]], [[Unit Reyatu]] (Unit Reyia, Grand-Britannia), [[Vaticano]].
</small>
''Vider li artícul detalliat [[Politic del Europa]]''
''Li [[dates del construction del Union europan]]''
=== Li unite europan, vision o realitá ===
Li Europa conosset nequande unite politic tot. Cert periodes con duras variábil marcat támen in cause de li domination de parte grand del continente per potentie unic, quo imposit se per li fortia. Ti esset li casus del [[Roma antic|imperie roman]], del [[Carolmagne|imperie del carolingien]], del [[Napoléon Iésim|imperie del Napoléon]], et du [[IIIésim Reich]]. Cert families reyal guvernat anc per li medie del relationes dynastic sur númere grand de states europan, specialmen li familie del [[Habsburg]].
[[Victor Hugo]] reva sovente que li States Unit del Europa vell exister alquande tal que li qu'un jour existeraient les États-Unis d'Europe, faisant pendant aux [[States Unit de America]]. Su discurse del [[21 august]] [[1849]], al ocasion del apertura del Congress del Pace in [[Paris]] resta celebri [https://web.archive.org/web/20060221213157/http://crdp.ac-lille.fr/crdp2003/archives/texte_hugo_2_txt.htm]. il evoca ta Europa finalmen pacificar e unit in sam guvernament. Li suita del historie ne confirmat su esperanties, con li guerre de [[1870]] e li du guerres mondial. Poy ariva li [[guerre frigid]], quo divide li Europa in du bloces antagonist. Támen [[Charles de Gaulle|de Gaulle]] conserva li esperantie. Il parlat de Europa vasti extendet del [[Atlantic]] al [[Ural]]. Li cade del [[mur de Berlin]] e li ruption del bloc sovietic vell forsan dar a le alquande rason.
Veracimen, movement de union politic es in construction desde li duesim demí del [[XXésim sécul]], movement quo have li particularitá de installar se pacifiquement pacificmen e democraticmen. Li form actual de ti potentie nov quo es li [[Union europan]] ne es definitiv e lassa hodíe libertá grand al states membres quo es sempre plu numerosi. Li Union europan comprende nu 25 States membres. 12 States membres apartene al [[zone euro]].
=== Organisationes europan ===
* [[Consilie del Europa]] : [[Tribunale europan del Jures Natural]]
* AELE : [[Association europan del comercie líber]]
* CE : [[Comunitás europan]] qui remplace la CEE depuis [[1993]]
* CEE : [[Comunitá economic europan]]
* EEE : [[Spacie economic europan]]
* UE : [[Union Europan]] : [[zone euro]], [[Tribunale del Comunitas Europan|Tribunale europan]] Tribunale del Union Europan, [[Central-Banca europan]], [[Convention de Schengen]]
== Economie ==
Vider li [[liste del gruppes industrial europan grand]].
== Circumité ==
Li 1esim januar [[2005]], li norme europan nov por limitar li [[pollution atmosferic]] intrat in aplication: li aglomerationes urban con plu quam 250 000 habitantes del [[Union europan]] ne deve exceder cert valores limites : 50 [[microgramm]]es (0,05 mg) de particules per [[metre cubic]] de [[aere]] de circumité deve esser li limite maxim por 35 [[die]]s per [[annu]], e li valore medial annual ne deve exceder 40 microgrammes. Támen li normes anti-pollution ja in aplication ne esset respectat : in [[2002]], 11 states del 15 excedet li límite permisset.
== Vider anc ==
{{Commons|Europe|l'Europe}}
* [[Eurojust]]
* [[Limites del Europa]]
* [[Union europan]]
=== Cartes ===
In [[Francesi|francese]] :
* [http://www.histoirealacarte.com Cartes animat pri li tema li Europa e li Nationes 1815-1914]
* [https://web.archive.org/web/20060910053753/http://www.st-petersbourg.org/pays_europe/europe.htm Creation del Europa Cartes Europa 1919-1945]
In [[Anglesi|anglese]] :
* [https://web.archive.org/web/20210211155235/http://www.europe-countries.com/ Europe Countries]
* [http://www.europe-atlas.com Europe Atlas]
== Ligamentes externi ==
* [https://web.archive.org/web/20051106012709/http://www.populationdata.net/europe.html PopulationData.net - Europe]
{{Landes del Europa (EU)}}
{{Europa}}
{{continente}}
[[Categorie:Europa|*]]
[[Categorie:Geografie]]
[[Categorie:Continentes]]
mq8wa5ki2ezfgcs2q6589p1upqu9pcu
Beli Manastir
0
7666
165162
163324
2025-07-11T08:23:22Z
MirkoS18
22458
165162
wikitext
text/x-wiki
{{municipio}}
[[File:Željeznička stanica Beli Manastir - Железничка станица Бели Манастир - Pélmonostor vasútállomás.jpg|thumb|right|270px|Li station ferrovial de Beli Manastir]]
'''Tovarnik''' ([[hungarian]]: Pélmonostor) es un cité in li ost de [[Croatia]] al frontiera con [[Serbia]] e [[Hungaria]]. It apartene al region [[Baranja]] e al comtia [[Osijek-Baranja]]. Li nómine del cité significa ''blanc monaciera''.
Li cité have 10.068 (2011) habitantes e un area de 55 quadrat-kilometres.
Til li annu 1920 Beli Manastir apartenet li max long témpor a [[Hungaria]]. In li annu 1227 esset apertet li claustre in Beli Manastir ex quel li cité developat se. Li village esset nominat Pel Monostor. In li annu 1920 Beli Manastir devenit con li sud Baranja un parte de [[Yugoslavia]]. In li annu 1923 li cité recivet su hodial nómine Beli Manastir.
Inter 1991 e 1997 li cité esset ocupat del [[Serbia|serb]] rebelles del [[Serb Republica Krajina]]. Li croat habitantes del cité esset expulset, ma posset retornar in li annu 1997. Hodie 57,55 percentes del habitantes es croates e 26,38 percent serbes.
In li septembre 2015 Beli Manastir devenit al scope por mult migrantes e refugitores ex [[Siria]] e altri states de [[Asia]] qui vole intrar in li [[Europan Union]]. Ili venit de [[Serbia]] pos [[Hungaria]] cludet su frontieras por refugitores e ili volet tra [[Croatia]] atinger [[Germania]], [[Austria]] o [[Svedia]].
[[Categorie:Cités de Croatia]]
g8ysinxhkrvbj13me1j0funs1lsbjxi
Jan Amos Kajš
0
18437
165161
156027
2025-07-10T23:18:42Z
Landquartt
22457
propagandista – propagandist, lingue il quel il scrit... – lingue in quel il scrit...
165161
wikitext
text/x-wiki
{{Biografie
|nómine = Jan Amos Kajš
|foto =
|land = [[Republica Tchec]]
|nascentie = 9 de juní 1875
|nas_loc = Ublo, Moravia, [[Republica Tchec]]
|morte = 9 de marte 1955
|mort_loc = [[Brno]], Republica Tchec
|ocupation = Tipograf, venditor de libres
|successes1 =
|s1_quande =
|successes2 =
|s2_quande =
}}
'''Jan Amos Kajš''' (9 de juní 1875 - 9 de marte 1955) esset tipograf, venditor de libres, e propagandist de [[Planlingue|lingues artificial]] [[Republica Tchec|tchec]].
In 1901, il fundat li ''Unuan societon de aŭstraj esperantistoj en Brno'', esset su unesim cassero e professor, viageat a Russia por visitar esperantistes. In 1906 il devenit li presidente del societá, quel in 1905 dividet in Klubo de Bohemaj Esperantistoj e Germana Grupo Esperantista.
Il transeat a [[Ido]] e poy a [[Interlingue|Occidental]], lingue in quel il scrit e publicat. Su relation con li esperantistes pos abandonar del movement ne esset bon.
In 1930 il publicat li revúe ''Jazyk mezinárodní'' (Lingue International) con li suplemente ''Učitel světomluvy'' (Professor de lingue mundial). In 1938 il publicat li libre ''[[Krasina, raconta del subterrania del Moravian carst]]'', originalmen scrit in Interlingue.
Il anc publicat ovres in tchec de altri autores pri temas divers (geografie, construction, etc.). Su interprense havet li centrale in Židenice (proxim a [[Brno]]) e pos li [[Unesim Guerre Mundial]] translocat it a [[Brno]].
== Ovres ==
* '''Biblioteko di la linguo internaciona,''' Židenice u Brna, 1909, propra eldono
* '''Úplná učebnice se slovníčky''', J. A. Kajš kaj J. Quitta, Židenice u Brna, Jan Kajš, 1909 (''Plena lernolibro kun vortaretoj''), Biblioteko di la linguo internaciona, n-ro 1
* '''Mluvnice esperanta reformovaného''', J. A. Kajš kaj J. Quitta, Židenice u Brna, Jan Kajš, 1909, Židenice u Brna, Jan Kajš, 1909 (''Gramatiko de Esperanto reformita''), Biblioteko di la linguo internaciona, n-ro 2
* '''Příručka: stručná mluvnice se slovníčkem''', J. A. Kajš kaj J. Quitta, Židenice u Brna, Jan Kajš, 1909 (''Manlibro: konciza gramatiko kun vortareto''), Biblioteko di la linguo internaciona, n-ro 3
* '''Struktura jazyka mezinárodního''', Židenice u Brna, Jan Kajš, 1909 (''Strukturo de la lingvo internacia''), Biblioteko di la linguo internaciona, n-ro 4
* '''Světová řeč budoucnosti''', J. A. Kajš kaj J. Quitta, Židenice u Brna, Jan Kajš, 1909 (''Mondlingvo de la estonto''), Biblioteko di la linguo internaciona, n-ro 5
* '''Idealisto''', Brno-Židenice, J. Kajš, 1913 (aldono al: Jazyk mezinárodní)
* '''Světomluva Ido''', Reform-Esperanto: praktická učebnice''', Třebíč na Moravě, Lorenz, 1914, 174 p. (''Mondlingvo Ido, reform-Esperanto, praktika lernolibro'')
* '''Esperanto-ido: Kolibří slovník mezinárodně-český''', Třebíč na Moravě, J. Lorenz, 1914, 208 p. (''Esperanto-ido: Kolibra vortaro internacia-ĉeĥa'')
* '''Ido: mezinárodní jazyk: Úplná učebnice pro samouky a kursy''', Brno, 1920, propra eldono, 64 p. (''Ido: internacia lingvo: Plena lernolibro por aŭtodidaktoj kaj kursoj'')
* [[Jan Neruda]]: '''Vampiro ed altra rakonti da Jan Neruda.''' (Trad. da Jan A. Kajš), Brno: Libreris internaciona J. Kajš, 1921. 32 p.
* '''Mezinárodní jazyk Ido: kolibří slovník česko-mezinárodní''', V Třebíči na Moravě, J. Lorenz, 1920, 232 p. (''Internacia lingvo Ido: kolibra vortaro ĉeĥa-internacia'')
* B. J. Musil-Daňkovských: '''Emanuel Swedenborg, consis biografie''', trad. J. A. Kajš, Ed. de Oasa, 1920, 15 p.
* '''Occidental: Praktický jazyk pro světové styky: Stručná učebnice pro samouky''' (''Occidental: Praktika lingvo por mondaj kontaktoj. Konciza lernolibro por aŭtodidaktoj'', 1926, Brno, Osvětové knihkupectví)
* '''Konec Babylonu: časová hra o jednom dějství pro tři osoby''', Brno, J. Kajš, 1928, 16 p. (''Fino de Babilono; tempa dramo unuakta por tri personoj'' - laŭ Th. Cart prilaboris J. A. Kajš)
* '''Cosmoglotta : official organ bimensual de Occidental-Union''', Brno, J. A. Kajš, 1931
* '''Micri chrestomathie in occidental''' (compilation de Jar. Podobský, H. Pášma e J. A. Kajš), Brno, Occidental, 1933, 94 p.
* '''Occidental: moderní jazyk mezinárodní: Učebnice pro samouky i kursy''', Brno, Editoria Occidental, 1935, 64 p. (''Occidental: moderna lingvo internacia: Lernolibro por aŭtodidaktoj kaj kursoj'')
* '''Slovník česko-occidentalský - Asi 4500 slov''', Praha, A. Seidl, Libreria Occidental, 1936, 69 p. (''Vortaro ĉeĥa-okcidentala - proksimume 4500 vortoj'', aŭtoroj: Kajš, Podobský, Švec, kun konciza gramatiko de T. Horáček)
* '''Krasina, raconta del subterrania del Moravian carst ''', Brno, Ed. Occidental, 1938, 52 p.
* '''Fraseologie de Occidental''', Brno : Editoria Occidental, 1948, 32 p.
* '''Slovník mezinárodně-český''', Brno, Editoria Occidental, 1948, 54 p. (''Vortaro internacia-ĉeĥa'')
* '''Slovník mezinárodních slov (internacionalismů) interlingue-český''', Žďár nad Sázavou, Interlingue club, 1993, 26 p. (''Vortaro de internaciaj vortoj - internacionalismoj - interlingue-ĉeĥa'')
== Ovres de altri autores publicat de J. A. Kajš ==
* Jiří Král: '''Československá republika''', Brno, Kajš, 1921, 91 p. (''Ĉeĥoslovaka respubliko'')
* Jan Bečka: '''Chemie lékařská''', Brno, [J. Kajš], 1921, 146, 106 p. (''Kemio medicina'')
* Karel Valina: '''Trasování, projektování a stavba silnic''', Brno, Kajš, [1921 aŭ 1922], 214 p. 20 tab. (''Vojserĉado, projektado kaj konstruado de ŝoseoj'')
* Karel Cyphelly: '''Brno, Morava a Slezsko: Ilustr. průvodce se 17 obr. a plánem města Brna''', Brno, Kajš, 1922, 80 p., 17 bildoj (''Brno, Moravio kaj Silezio, ilustrita gvidlibro kun 17 bildoj kaj urboplano de Brno'')
* Josef Hrubý: '''Suroviny k dokončujícím pracem na dřevě''', Brno, J. Kajš, 1922, 62 p. (''Krudaj materialoj por finlaboroj ĉe ligno'')
* Ric Berger: '''Curs de Occidental''', Brno, Kajš, 1934, 16 p.
* R. Bojko: '''Plaché kročeje''', Brno, J. A. Kajš, [1940], 14 p. (''Timidaj paŝoj'', poemaro)
{{DEFAULTSORT: Kajš, Jan Amos}}
[[Categorie:Occidentalistes]]
{{DEFAULTSORT:Kajš, Jan Amos}}
oej6h9jj67c0c9n94pwb5rmadu5u5s6
Emma Koivisto
0
20558
165156
2025-07-10T20:29:14Z
Dorlota
13847
Creat págine contenente «{{Infobox Sportist hivernal |name = Emma Koivisto |foto = Emma Koivisto 2014 (cropped).jpg |land = {{FIN}} |nascentie = {{Datum|25|9|1994}} |grand = 168 |pesa = |sport = Football |club = AC Milano (Féminas) |status = a |max_titul = |debut = {{Datum| | |2012}} in li selection national |victories = |mb-cla = |mod =...»
165156
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Sportist hivernal
|name = Emma Koivisto
|foto = Emma Koivisto 2014 (cropped).jpg
|land = {{FIN}}
|nascentie = {{Datum|25|9|1994}}
|grand = 168
|pesa =
|sport = Football
|club = AC Milano (Féminas)
|status = a
|max_titul =
|debut = {{Datum| | |2012}} in li selection national
|victories =
|mb-cla =
|mod =
}}
'''Emma Wilhelmina Koivisto ''' es un professional [[football]]-lusora de [[Finland]]. Ella nascet li 25-im de septembre 1994 in [[Helsinki]] e ella lude desde li annu 2024 por [[AC Milano (Féminas)]] in [[Italia]] e desde li annu 2012 por li [[national selection de football por féminas de Finland]].
Katariina Kosola lude in li defensive e in li medie camp e ella es 168 centimetres grand.
==Clubes==
Emma Koivisto ludet por li clubes:
* 2000–2006 SAPA
* 2006–2010 [[HJK Helsinki (Féminas)|HJK Helsinki]]
* 2014–2017 Florida State Seminoles (Unit States de America)
* 2010–2012 [[HJK Helsinki (Féminas)|HJK Helsinki]]
* 2013–2017 [[FC Honka Espoo]]
* 2018–2020 [[Kopparbergs/Göteborg FC]] ([[Svedia]]
* 2021–2022 [[Brighton & Hove Albion (Féminas)]] ([[Anglia]])
* 2022–2024 [[Liverpool F.C. Women]] ([[Anglia]])
* 2024 [[AC Milano (Féminas)]] in [[Italia]]
==National selection de football por féminas de Finland==
* 2012 til nu 111 ludes e 7 goles (til 6-im de julí 2025)
* 2022 Emma Koivisto partiprendet in li [[Europan Championatu de Football por Féminas in li annu 2022]] por li [[National selection de football por féminas de Finland]] in [[Anglia]].
* 2025 Emma Koivisto partiprendet in li [[Europan Championatu de Football por Féminas in li annu 2025]] por li [[National selection de football por féminas de Finland]] in [[Svissia]].
==Successes==
* 2010 Bocale de [[Finland]] con [[HJK Helsinki (Féminas)|HJK Helsinki]]
* 2014 e 2015 Bocale de [[Finland]] con [[FC Honka Espoo]]
* 2015 Champion de [[Finland]] con [[FC Honka Espoo]]
* 2018/2019 Bocale de[[Svedia]] con [[Kopparbergs/Göteborg FC]]
* 2020 Champion de [[Svedia]] con [[Kopparbergs/Göteborg FC]]
{{DEFAULTSORT:Koivisto, Emma}}
[[Categorie:Finland]]
[[Categorie:Football por féminas]]
bnr3sd9ukdqkkpkl1kdx8ugmorflale
165157
165156
2025-07-10T20:30:11Z
Dorlota
13847
165157
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Sportist hivernal
|name = Emma Koivisto
|foto = Emma Koivisto 2014 (cropped).jpg
|land = {{FIN}}
|nascentie = {{Datum|25|9|1994}}
|grand = 168
|pesa =
|sport = Football
|club = AC Milano (Féminas)
|status = a
|max_titul =
|debut = {{Datum| | |2012}} in li selection national
|victories =
|mb-cla =
|mod =
}}
'''Emma Wilhelmina Koivisto ''' es un professional [[football]]-lusora de [[Finland]]. Ella nascet li 25-im de septembre 1994 in [[Helsinki]] e ella lude desde li annu 2024 por [[AC Milano (Féminas)]] in [[Italia]] e desde li annu 2012 por li [[national selection de football por féminas de Finland]].
Inte 2014 e 2017 Emma Koivisto studiat in [[Florida]] in li [[Unit States de America]]. Emma Koivisto lude in li defensive e in li medie camp e ella es 168 centimetres grand.
==Clubes==
Emma Koivisto ludet por li clubes:
* 2000–2006 SAPA
* 2006–2010 [[HJK Helsinki (Féminas)|HJK Helsinki]]
* 2014–2017 Florida State Seminoles (Unit States de America)
* 2010–2012 [[HJK Helsinki (Féminas)|HJK Helsinki]]
* 2013–2017 [[FC Honka Espoo]]
* 2018–2020 [[Kopparbergs/Göteborg FC]] ([[Svedia]]
* 2021–2022 [[Brighton & Hove Albion (Féminas)]] ([[Anglia]])
* 2022–2024 [[Liverpool F.C. Women]] ([[Anglia]])
* 2024 [[AC Milano (Féminas)]] in [[Italia]]
==National selection de football por féminas de Finland==
* 2012 til nu 111 ludes e 7 goles (til 6-im de julí 2025)
* 2022 Emma Koivisto partiprendet in li [[Europan Championatu de Football por Féminas in li annu 2022]] por li [[National selection de football por féminas de Finland]] in [[Anglia]].
* 2025 Emma Koivisto partiprendet in li [[Europan Championatu de Football por Féminas in li annu 2025]] por li [[National selection de football por féminas de Finland]] in [[Svissia]].
==Successes==
* 2010 Bocale de [[Finland]] con [[HJK Helsinki (Féminas)|HJK Helsinki]]
* 2014 e 2015 Bocale de [[Finland]] con [[FC Honka Espoo]]
* 2015 Champion de [[Finland]] con [[FC Honka Espoo]]
* 2018/2019 Bocale de[[Svedia]] con [[Kopparbergs/Göteborg FC]]
* 2020 Champion de [[Svedia]] con [[Kopparbergs/Göteborg FC]]
{{DEFAULTSORT:Koivisto, Emma}}
[[Categorie:Finland]]
[[Categorie:Football por féminas]]
91szeozmbjl7updp0yw2te61gclkwe0