Wikipedia iswiki https://is.wikipedia.org/wiki/Fors%C3%AD%C3%B0a MediaWiki 1.45.0-wmf.3 first-letter Miðill Kerfissíða Spjall Notandi Notandaspjall Wikipedia Wikipediaspjall Mynd Myndaspjall Melding Meldingarspjall Snið Sniðaspjall Hjálp Hjálparspjall Flokkur Flokkaspjall Gátt Gáttaspjall TimedText TimedText talk Module Module talk 0 632 1919142 1897859 2025-06-02T18:59:44Z 85.220.68.63 Ráðherrar Íslands teljast ekki til forsætisráðherra, sjá má það í mismuni á talningu embæta hjá alþingi. https://www.althingi.is/altext/cv/is/cv/?nfaerslunr=452 https://www.althingi.is/altext/cv/is/?nfaerslunr=506 Ásamt því er Magnus Guðmundsson tekinn út, þar sem hann var aldrei forsætisráðherra https://www.althingi.is/altext/cv/is/?nfaerslunr=415 1919142 wikitext text/x-wiki [[Mynd:Iceland-Reykjavik-Stjornarrad-1.jpg|thumb|285x285px|[[Stjórnarráð Íslands|Stjórnarráðið]] er vinnustaður forsætisráðherra hverju sinni og forsætisráðuneytisins.]] Þetta er listi yfir einstaklinga sem gegnt hafa embætti '''[[forsætisráðherra Íslands]]'''. Forsætisráðherra er [[Stjórnarleiðtogi|leiðtogi]] [[ríkisstjórn Íslands|ríkisstjórnar Íslands]]. == Ráðherrar heimastjórnar Íslands == {{Aðalgrein|Ráðherra Íslands}} {| class="wikitable" |+ ! colspan="2" |Nr. !Mynd !Ráðherra !Skipun !Lausn !Flokkur |- !'''1''' | bgcolor="#0b24fb" | |[[Mynd:Hannes Hafstein 1904 (cropped).png|frameless|138x138dp]] |[[Hannes Hafstein]] |[[1. febrúar]] [[1904]] |[[31. mars]] [[1909]] |[[Heimastjórnarflokkurinn|Heimastjórnaflokkurinn]] |- !'''2''' | bgcolor="#00BFFF" | |[[Mynd:Björn Jónsson.jpg|frameless|125x125dp]] |[[Björn Jónsson]] |[[31. mars]] [[1909]] |[[14. mars]] [[1911]] |[[Landvarnarflokkurinn]] |- !'''3''' | bgcolor="#D3D3D3" | |[[Mynd:Kristjan_Jonsson.jpg|100px]] |[[Kristján Jónsson (ráðherra)|Kristján Jónsson]] |[[14. mars]] [[1911]] |[[24. júlí]] [[1912]] |Utan flokka |- !'''(1)''' | bgcolor="#030e88" | |[[Mynd:Hannes Hafstein 1904 (cropped).png|frameless|138x138dp]] |[[Hannes Hafstein]] |[[25. júlí]] [[1912]] |[[21. júlí]] [[1914]] |[[Sambandsflokkurinn]] |- !'''4''' | bgcolor="#00BFFF" | |[[Mynd:Sigurður_Eggerz.jpg|100px]] |[[Sigurður Eggerz]] |[[21. júlí]] [[1914]] |[[4. maí]] [[1915]] |[[Sjálfstæðisflokkurinn eldri|Sjálfstæðisflokkurinn]] |- !'''5''' | bgcolor="#00BFFF" | |[[Mynd:EinarArnorsson.jpg|100px]] |[[Einar Arnórsson]] |[[4. maí]] [[1915]] |[[4. janúar]] [[1917]] |[[Sjálfstæðisflokkurinn eldri|Sjálfstæðisflokkurinn langsum]] |} == Forsætisráðherrar Íslands == {{Aðalgrein|Forsætisráðherra Íslands}} === Forsætisráðherrar hins fullvalda konungsríkis Íslands === :[[Konungsríkið Ísland|Hið fullvalda konungsríki Ísland]] ([[1. desember]] [[1918]] – [[17. júní]] [[1944]])'' {| class="wikitable" |+ ! colspan="2" rowspan="2" |Nr. ! rowspan="2" |Mynd ! rowspan="2" |Forsætisráðherra ! rowspan="2" |Skipun ! rowspan="2" |Lausn ! rowspan="2" |Flokkur ! rowspan="22" | ! colspan="3" |Ríkisstjórn |- !Ráðuneyti !Flokkar !Kosningar |- ! rowspan="3" |1 | rowspan="3" bgcolor="#0b24fb" | | rowspan="3" |[[Mynd:Jón_Magnússon1.jpg|100px]] | rowspan="3" |[[Jón Magnússon (f. 1859)|Jón Magnússon]] | rowspan="3" |[[4. janúar]] [[1917]] | rowspan="3" |[[7. mars]] [[1922]] | rowspan="3" |[[Heimastjórnarflokkurinn]] | rowspan="2" |[[Jón Magnússon (f. 1859)|Fyrsta]] | rowspan="2" |[[Heimastjórnarflokkurinn]] [[Sjálfstæðisflokkurinn eldri|Sjálfstæðisflokkur langsum]] [[Framsóknarflokkurinn]] |[[1916]] |- | rowspan="3" |[[1919]] |- |[[Jón Magnússon (f. 1859)|Annað]] |[[Heimastjórnarflokkurinn]] Þingmenn utan flokka |- ! rowspan="2" |(2) | rowspan="2" bgcolor="#00BFFF" | | rowspan="2" |[[Mynd:Sigurður_Eggerz.jpg|100px]] | rowspan="2" |[[Sigurður Eggerz]] | rowspan="2" |[[7. mars]] [[1922]] | rowspan="2" |[[22. mars]] [[1924]] | rowspan="2" |[[Sjálfstæðisflokkurinn eldri|Sjálfstæðisflokkurinn]] | rowspan="2" |[[Sigurður Eggerz|Fyrsta]] | rowspan="2" |[[Sjálfstæðisflokkurinn eldri|Sjálfstæðisflokkurinn]] Þingmenn utan flokka |- | rowspan="3" |[[Alþingiskosningar 1923|1923]] |- !(1) | bgcolor="#87add7" | |[[Mynd:Jón_Magnússon1.jpg|100px]] |[[Jón Magnússon (f. 1859)|Jón Magnússon]] |[[22. mars]] [[1924]] |[[23. júní]] [[1926]] |[[Íhaldsflokkurinn]] |[[Jón Magnússon (f. 1859)|Þriðja]] | rowspan="2" |[[Íhaldsflokkurinn]] |- !3 | bgcolor="#87add7" | |[[Mynd:JThorl1927.jpg|frameless|138x138dp]] |[[Jón Þorláksson (stjórnmálamaður)|Jón Þorláksson]] |[[8. júlí]] [[1926]] |[[28. ágúst]] [[1927]] |[[Íhaldsflokkurinn]] |[[Jón Þorláksson (stjórnmálamaður)|Fyrsta]] |- ! rowspan="2" |4 | rowspan="2" bgcolor="#8EC83E" | | rowspan="2" |[[Mynd:Tryggvi Þórhallson.jpg|frameless|125x125dp]] | rowspan="2" |[[Tryggvi Þórhallsson]] | rowspan="2" |[[28. ágúst]] [[1927]] | rowspan="2" |[[3. júní]] [[1932]] | rowspan="2" |[[Framsóknarflokkurinn]] | rowspan="2" |[[Tryggvi Þórhallsson|Fyrsta]] | rowspan="2" |[[Framsóknarflokkurinn]] |[[Alþingiskosningar 1927|1927]] |- | rowspan="2" |[[Alþingiskosningar 1931|1931]] |- ! rowspan="2" |5 | rowspan="2" bgcolor="#8EC83E" | | rowspan="2" |[[Mynd:Asgeir_Asgeirsson.jpg|100px]] | rowspan="2" |[[Ásgeir Ásgeirsson]] | rowspan="2" |[[3. júní]] [[1932]] | rowspan="2" |[[28. júlí]] [[1934]] | rowspan="2" |[[Framsóknarflokkurinn]] | rowspan="2" |[[Ráðuneyti Ásgeirs Ásgeirssonar|Fyrsta]] | rowspan="2" |[[Framsóknarflokkurinn]] [[Sjálfstæðisflokkurinn]] [[Bændaflokkurinn (síðari)|Bændaflokkurinn]] |- |[[Alþingiskosningar 1933|1933]] |- ! rowspan="5" |6 | rowspan="5" bgcolor="#8EC83E" | | rowspan="5" |[[Mynd:Hermann Jonasson.jpg|125x125dp]] | rowspan="5" |[[Hermann Jónasson]] | rowspan="5" |[[28. júlí]] [[1934]] | rowspan="5" |[[16. maí]] [[1942]] | rowspan="5" |[[Framsóknarflokkurinn]] | rowspan="2" |[[Fyrsta ráðuneyti Hermanns Jónassonar|Fyrsta]] | rowspan="2" |[[Framsóknarflokkurinn]] [[Alþýðuflokkurinn]] |[[Alþingiskosningar 1934|1934]] |- | rowspan="5" |[[Alþingiskosningar 1937|1937]] |- |[[Hermann Jónasson|Annað]] |[[Framsóknarflokkurinn]] |- |[[Hermann Jónasson|Þriðja]] | rowspan="2" |[[Framsóknarflokkurinn]] [[Sjálfstæðisflokkurinn]] [[Alþýðuflokkurinn]] |- |[[Hermann Jónasson|Fjórða]] |- ! rowspan="3" |7 | rowspan="3" bgcolor="#00ADEF" | | rowspan="3" | [[Mynd:Olafur Thors.jpg|frameless|157x157dp]] | rowspan="3" |[[Ólafur Thors]] | rowspan="3" |[[16. maí]] [[1942]] | rowspan="3" |[[16. desember]] [[1942]] | rowspan="3" |[[Sjálfstæðisflokkurinn]] | rowspan="3" |[[Ólafur Thors|Fyrsta]] | rowspan="3" |[[Sjálfstæðisflokkurinn]] |- |[[Alþingiskosningar 1942 (júlí)|1942 (júlí)]] |- | rowspan="2" |[[Alþingiskosningar 1942 (október)|1942 (október)]] |- !8 | bgcolor="#D3D3D3" | |[[Mynd:Björn Þórðarson.png|100px]] |[[Björn Þórðarson]] |[[16. desember]] [[1942]] |[[21. október]] [[1944]] |Utan flokka |[[Ráðuneyti Björns Þórðarsonar|Fyrsta]] |Ráðherrar utan þings |} === Forsætisráðherrar Lýðveldisins Íslands === : [[Lýðveldið Ísland]] (frá [[17. júní]] [[1944]]) {| class="wikitable" |+ ! colspan="2" rowspan="2" |Nr. ! rowspan="2" |Mynd ! rowspan="2" |Forsætisráðherra ! rowspan="2" |Skipun ! rowspan="2" |Lausn ! rowspan="2" |Flokkur ! rowspan="42" | ! colspan="3" |Ríkisstjórn |- !Ráðuneyti !Flokkar !Kosningar |- ! rowspan="2" |(7) | rowspan="2" bgcolor="#00ADEF" | | rowspan="2" | [[Mynd:Olafur Thors.jpg|frameless|157x157dp]] | rowspan="2" |[[Ólafur Thors]] | rowspan="2" |[[21. október]] [[1944]] | rowspan="2" |[[4. febrúar]] [[1947]] | rowspan="2" |[[Sjálfstæðisflokkurinn]] | rowspan="2" |[[Annað ráðuneyti Ólafs Thors|Annað]] | rowspan="2" |[[Sjálfstæðisflokkurinn]] [[Alþýðuflokkurinn]] [[Sameiningarflokkur alþýðu - Sósíalistaflokkurinn|Sósíalistaflokkurinn]] |[[Alþingiskosningar 1942 (október)|1942 (október)]] |- | rowspan="2" |[[Alþingiskosningar 1946|1946]] |- !9 | bgcolor="#da2128" | |[[Mynd:Stefán Jóhann Stefánsson.jpg|frameless|146x146dp]] |[[Stefán Jóhann Stefánsson]] |[[4. febrúar]] [[1947]] |[[6. desember]] [[1949]] |[[Alþýðuflokkurinn]] |[[Ráðuneyti Stefáns Jóhanns Stefánssonar|Fyrsta]] |[[Alþýðuflokkurinn]] [[Sjálfstæðisflokkurinn]] [[Framsóknarflokkurinn]] |- !(7) | bgcolor="#00ADEF" | | [[Mynd:Olafur Thors.jpg|frameless|157x157dp]] |[[Ólafur Thors]] |[[6. desember]] [[1949]] |[[14. mars]] [[1950]] |[[Sjálfstæðisflokkurinn]] |[[Þriðja ráðuneyti Ólafs Thors|Þriðja]] |[[Sjálfstæðisflokkurinn]] | rowspan="2" |[[Alþingiskosningar 1949|1949]] |- !10 | bgcolor="#8EC83E" | |[[Mynd:Steingrímur Steinþórsson.jpg|100px]] |[[Steingrímur Steinþórsson]] |[[14. mars]] [[1950]] |[[11. september]] [[1953]] |[[Framsóknarflokkurinn]] |[[Steingrímur Steinþórsson|Fyrsta]] |[[Framsóknarflokkurinn]] [[Sjálfstæðisflokkurinn]] |- !(7) | bgcolor="#00ADEF" | | [[Mynd:Olafur Thors.jpg|frameless|157x157dp]] |[[Ólafur Thors]] |[[11. september]] [[1953]] |[[24. júlí]] [[1956]] |[[Sjálfstæðisflokkurinn]] |[[Ólafur Thors|Fjórða]] |[[Framsóknarflokkurinn]] [[Sjálfstæðisflokkurinn]] |[[Alþingiskosningar 1953|1953]] |- !(6) | bgcolor="#8EC83E" | |[[Mynd:Hermann Jonasson.jpg|125x125dp]] |[[Hermann Jónasson]] |[[24. júlí]] [[1956]] |[[23. desember]] [[1958]] |[[Framsóknarflokkurinn]] |[[Fimmta ráðuneyti Hermanns Jónassonar|Fimmta]] |[[Framsóknarflokkurinn]] [[Alþýðuflokkurinn]] [[Alþýðubandalagið]] | rowspan="2" |[[Alþingiskosningar 1956|1956]] |- ! rowspan="2" |11 | rowspan="2" bgcolor="#da2128" | | rowspan="2" |[[Mynd:Emil Jónsson.jpg|100px]] | rowspan="2" |[[Emil Jónsson]] | rowspan="2" |[[23. desember]] [[1958]] | rowspan="2" |[[20. nóvember]] [[1959]] | rowspan="2" |[[Alþýðuflokkurinn]] | rowspan="2" |[[Ráðuneyti Emils Jónssonar|Fyrsta]] | rowspan="2" |[[Alþýðuflokkurinn]] |- |[[Alþingiskosningar 1959 (júní)|1959 (júní)]] |- !(7) | bgcolor="#00ADEF" | | [[Mynd:Olafur Thors.jpg|frameless|157x157dp]] |[[Ólafur Thors]] |[[20. nóvember]] [[1959]] |[[8. september]] [[1961]] |[[Sjálfstæðisflokkurinn]] | rowspan="3" |[[Fimmta ráðuneyti Ólafs Thors|Fimmta]] | rowspan="6" |[[Sjálfstæðisflokkurinn]] [[Alþýðuflokkurinn]] | rowspan="3" |[[Alþingiskosningar 1959 (október)|1959 (október)]] |- !12 | bgcolor="#00ADEF" | |[[Mynd:Bjarni_Benediktsson_1908.jpg|100px]] |[[Bjarni Benediktsson (f. 1908)|Bjarni Benediktsson]] |[[8. september]] [[1961]] |[[31. desember]] [[1961]] |[[Sjálfstæðisflokkurinn]] |- !(7) | bgcolor="#00ADEF" | | [[Mynd:Olafur Thors.jpg|frameless|157x157dp]] |[[Ólafur Thors]] |[[31. desember]] [[1961]] |[[14. nóvember]] [[1963]] |[[Sjálfstæðisflokkurinn]] |- ! rowspan="2" |(12) | rowspan="2" bgcolor="#00ADEF" | | rowspan="2" |[[Mynd:Bjarni_Benediktsson_1908.jpg|100px]] | rowspan="2" |[[Bjarni Benediktsson (f. 1908)|Bjarni Benediktsson]] | rowspan="2" |[[14. nóvember]] [[1963]] | rowspan="2" |[[10. júlí]] [[1970]] | rowspan="2" |[[Sjálfstæðisflokkurinn]] | rowspan="2" |[[Ráðuneyti Bjarna Benediktssonar 1963-1970|Fyrsta]] |[[Alþingiskosningar 1963|1963]] |- | rowspan="2" |[[Alþingiskosningar 1967|1967]] |- !13 | bgcolor="#00ADEF" | |[[Mynd:Jóhann Hafstein.jpg|100px]] |[[Jóhann Hafstein]] |[[10. júlí]] [[1970]] |[[14. júlí]] [[1971]] |[[Sjálfstæðisflokkurinn]] |[[Jóhann Hafstein|Fyrsta]] |- !14 | bgcolor="#8EC83E" | |[[Mynd:OlafurJohannesson1913.jpg|100px]] |[[Ólafur Jóhannesson (stjórnmálamaður)|Ólafur Jóhannesson]] |[[14. júlí]] [[1971]] |[[28. ágúst]] [[1974]] |[[Framsóknarflokkurinn]] |[[Ólafur Jóhannesson (f. 1913)|Fyrsta]] |[[Framsóknarflokkurinn]] [[Alþýðubandalagið]] [[Samtök frjálslyndra og vinstrimanna]] |[[Alþingiskosningar 1971|1971]] |- !15 | bgcolor="#00ADEF" | | [[Mynd:Geir Hallgrímsson (cropped).jpg|frameless|98x98dp]] |[[Geir Hallgrímsson]] |[[28. ágúst]] [[1974]] |[[1. september]] [[1978]] |[[Sjálfstæðisflokkurinn]] |[[Ráðuneyti Geirs Hallgrímssonar|Fyrsta]] |[[Sjálfstæðisflokkurinn]] [[Framsóknarflokkurinn]] |[[Alþingiskosningar 1974|1974]] |- !(14) | bgcolor="#8EC83E" | |[[Mynd:OlafurJohannesson1913.jpg|100px]] |[[Ólafur Jóhannesson (stjórnmálamaður)|Ólafur Jóhannesson]] |[[1. september]] [[1978]] |[[15. október]] [[1979]] |[[Framsóknarflokkurinn]] |[[Annað ráðuneyti Ólafs Jóhannessonar|Annað]] |[[Framsóknarflokkurinn]] [[Alþýðuflokkurinn]] [[Alþýðubandalagið]] | rowspan="2" |[[Alþingiskosningar 1978|1978]] |- !16 | bgcolor="#da2128" | |[[Mynd:Benedikt Gröndal.jpg|100px]] |[[Benedikt Gröndal (f. 1924)|Benedikt Gröndal]] |[[15. október]] [[1979]] |[[8. febrúar]] [[1980]] |[[Alþýðuflokkurinn]] |[[Ráðuneyti Benedikts Gröndals|Fyrsta]] |[[Alþýðuflokkurinn]] |- !17 | bgcolor="#00ADEF" | |[[Mynd:Gunnarthoroddsen.JPG|100px]] |[[Gunnar Thoroddsen]] |[[8. febrúar]] [[1980]] |[[26. maí]] [[1983]] |[[Sjálfstæðisflokkurinn]] |[[Ráðuneyti Gunnars Thoroddsens|Fyrsta]] |[[Sjálfstæðisflokkurinn]] [[Framsóknarflokkurinn]] [[Alþýðubandalagið]] |[[Alþingiskosningar 1979|1979]] |- !18 | bgcolor="#8EC83E" | |[[Mynd:Steingrimurhermannsson.jpg|100px]] |[[Steingrímur Hermannsson]] |[[26. maí]] [[1983]] |[[8. júlí]] [[1987]] |[[Framsóknarflokkurinn]] |[[Fyrsta ráðuneyti Steingríms Hermannssonar|Fyrsta]] |[[Framsóknarflokkurinn]] [[Sjálfstæðisflokkurinn]] |[[Alþingiskosningar 1983|1983]] |- !19 | bgcolor="#00ADEF" | | [[Mynd:Þorsteinn Pálsson (cropped).jpeg|frameless|145x145dp]] |[[Þorsteinn Pálsson]] |[[8. júlí]] [[1987]] |[[28. september]] [[1988]] |[[Sjálfstæðisflokkurinn]] |[[Ráðuneyti Þorsteins Pálssonar|Fyrsta]] |[[Sjálfstæðisflokkurinn]] [[Framsóknarflokkurinn]] [[Alþýðuflokkurinn]] | rowspan="3" |[[Alþingiskosningar 1987|1987]] |- ! rowspan="2" |(18) | rowspan="2" bgcolor="#8EC83E" | | rowspan="2" |[[Mynd:Visit of Steingrimur Hermannsson, Icelandic Prime Minister, to the CEC (cropped).jpg|frameless|141x141dp]] | rowspan="2" |[[Steingrímur Hermannsson]] | rowspan="2" |[[28. september]] [[1988]] | rowspan="2" |[[30. apríl]] [[1991]] | rowspan="2" |[[Framsóknarflokkurinn]] |[[Annað ráðuneyti Steingríms Hermannssonar|Annað]] |[[Framsóknarflokkurinn]] [[Alþýðuflokkurinn]] [[Alþýðubandalagið]] |- |[[Þriðja ráðuneyti Steingríms Hermannssonar|Þriðja]] |[[Framsóknarflokkurinn]] [[Alþýðuflokkurinn]] [[Alþýðubandalagið]] [[Borgaraflokkurinn]] |- ! rowspan="4" |20 | rowspan="4" bgcolor="#00ADEF" | | rowspan="4" |[[Mynd:Bilden ar tagen vid Nordiska radets session i Oslo, 2003.jpg|frameless|150x150dp]] | rowspan="4" |[[Davíð Oddsson]] | rowspan="4" |[[30. apríl]] [[1991]] | rowspan="4" |[[15. september]] [[2004]] | rowspan="4" |[[Sjálfstæðisflokkurinn]] |[[Ríkisstjórnir Sjálfstæðis- og Framsóknarflokks 1995 – 2007|Fyrsta]] |[[Sjálfstæðisflokkurinn]] [[Alþýðuflokkurinn]] |[[Alþingiskosningar 1991|1991]] |- |[[Ríkisstjórnir Sjálfstæðis- og Framsóknarflokks 1995 – 2007|Annað]] | rowspan="5" |[[Sjálfstæðisflokkurinn]] [[Framsóknarflokkurinn]] |[[Alþingiskosningar 1995|1995]] |- |[[Ríkisstjórnir Sjálfstæðis- og Framsóknarflokks 1995 – 2007|Þriðja]] |[[Alþingiskosningar 1999|1999]] |- |[[Ríkisstjórnir Sjálfstæðis- og Framsóknarflokks 1995 – 2007|Fjórða]] | rowspan="3" |[[Alþingiskosningar 2003|2003]] |- !21 | bgcolor="#8EC83E" | |[[Mynd:Halldor_Asgrimsson_generalsekreterare_Nordiska_ministerradet.jpg|100px]] |[[Halldór Ásgrímsson]] |[[15. september]] [[2004]] |[[15. júní]] [[2006]] |[[Framsóknarflokkurinn]] |[[Ríkisstjórnir Sjálfstæðis- og Framsóknarflokks 1995 – 2007|Fyrsta]] |- ! rowspan="2" |22 | rowspan="2" bgcolor="#00ADEF" | | rowspan="2" |[[Mynd:Islands_stasminister_Geir_H._Haarde_under_presskonferens_vid_globaliseringsmotet_i_Riksgransen_2008-04-09.jpg|100px]] | rowspan="2" |[[Geir H. Haarde]] | rowspan="2" |[[15. júní]] [[2006]] | rowspan="2" |[[1. febrúar]] [[2009]] | rowspan="2" |[[Sjálfstæðisflokkurinn]] |[[Fyrsta ráðuneyti Geirs Haarde|Fyrsta]] |- |[[Annað ráðuneyti Geirs Haarde|Annað]] |[[Sjálfstæðisflokkurinn]] [[Samfylkingin]] | rowspan="2" |[[Alþingiskosningar 2007|2007]] |- ! rowspan="2" |23 | rowspan="2" bgcolor="#EA0037" | | rowspan="2" |[[Mynd:Jóhanna_Sigurðardóttir_Jan_2011_(cropped).jpg|100px]] | rowspan="2" |[[Jóhanna Sigurðardóttir]] | rowspan="2" |[[1. febrúar]] [[2009]] | rowspan="2" |[[23. maí]] [[2013]] | rowspan="2" |[[Samfylkingin]] |[[Ríkisstjórnir Samfylkingarinnar og Vinstrihreyfingarinnar - græns framboðs 2009-2013|Fyrsta]] | rowspan="2" |[[Samfylkingin]] [[Vinstrihreyfingin – grænt framboð|Vinstri græn]] |- |[[Ríkisstjórnir Samfylkingarinnar og Vinstrihreyfingarinnar - græns framboðs 2009-2013|Annað]] |[[Alþingiskosningar 2009|2009]] |- !24 | bgcolor="#8EC83E" | |[[Mynd:Sigmundur_Dav%C3%ADð_Gunnlaugssonin_Oct,_2014.jpg|100px]] |[[Sigmundur Davíð Gunnlaugsson]] |[[23. maí]] [[2013]] |[[7. apríl]] [[2016]] |[[Framsóknarflokkurinn]] |[[Ráðuneyti Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar|Fyrsta]] | rowspan="2" |[[Framsóknarflokkurinn]] [[Sjálfstæðisflokkurinn]] | rowspan="2" |[[Alþingiskosningar 2013|2013]] |- !25 | bgcolor="#8EC83E" | |[[Mynd:Sigurður Ingi (cropped).jpg|frameless|129x129dp]] |[[Sigurður Ingi Jóhannsson]] |[[7. apríl]] [[2016]] |[[11. janúar]] [[2017]] |[[Framsóknarflokkurinn]] |[[Ráðuneyti Sigurðar Inga Jóhannssonar|Fyrsta]] |- !26 | bgcolor="#00ADEF" | | [[Mynd:Bjarni Benediktsson 2016.jpg|frameless|138x138dp]] |[[Bjarni Benediktsson (f. 1970)|Bjarni Benediktsson]] |[[11. janúar]] [[2017]] |[[30. nóvember]] [[2017]] |[[Sjálfstæðisflokkurinn]] |[[Fyrsta ráðuneyti Bjarna Benediktssonar|Fyrsta]] |[[Sjálfstæðisflokkurinn]] [[Viðreisn]] [[Björt framtíð]] |[[Alþingiskosningar 2016|2016]] |- ! rowspan="2" |27 | rowspan="2" bgcolor="#488e41" | | rowspan="2" |[[Mynd:Katrín Jakobsdóttir in August 2023.jpg|frameless|133x133dp]] | rowspan="2" |[[Katrín Jakobsdóttir]] | rowspan="2" |[[30. nóvember]] [[2017]] | rowspan="2" |[[9. apríl]] [[2024]] | rowspan="2" |[[Vinstrihreyfingin – grænt framboð|Vinstri grænir]] |[[Fyrsta ráðuneyti Katrínar Jakobsdóttur|Fyrsta]] | rowspan="3" |[[Vinstrihreyfingin – grænt framboð|Vinstri græn]] [[Sjálfstæðisflokkurinn]] [[Framsóknarflokkurinn]] |[[Alþingiskosningar 2017|2017]] |- |[[Annað ráðuneyti Katrínar Jakobsdóttur|Annað]] | rowspan="2" |[[Alþingiskosningar 2021|2021]] |- !(26) | bgcolor="#00ADEF" | |[[Mynd:Bjarni Benediktsson - 2023 (cropped).jpg|frameless|137x137dp]] |[[Bjarni Benediktsson (f. 1970)|Bjarni Benediktsson]] |[[9. apríl]] [[2024]] |[[21. desember]] [[2024]] |[[Sjálfstæðisflokkurinn]] |[[Annað ráðuneyti Bjarna Benediktssonar|Annað]] |- !28 | bgcolor="#EA0037" | |[[Mynd:Kristrún Frostadóttir 2021.jpg|frameless|138x138dp]] |[[Kristrún Frostadóttir]] |[[21. desember]] [[2024]] |Enn í embætti |[[Samfylkingin]] |[[Ráðuneyti Kristrúnar Frostadóttur|Fyrsta]] |[[Samfylkingin]] [[Viðreisn]] [[Flokkur fólksins]] |[[Alþingiskosningar 2024|2024]] |} == Tengt efni == * [[Forsetar Íslands]] * [[Forseti Alþingis]] * [[Forsætisráðherra Íslands]] * [[Fjármálaráðherrar á Íslandi]] * [[Íslandsráðgjafi]] * [[Íslensk stjórnmál]] * [[Ráðherra Íslands]] * [[Ríkisstjórn Íslands]] * [[Utanríkisráðherrar á Íslandi]] ==Tilvísanir== <references/> {{Íslensk stjórnmál}} {{Forsætisráðherrar Íslands}} [[Flokkur:Forsætisráðherrar Íslands| ]] [[Flokkur:Listar tengdir íslenskum stjórnmálum]] [[Flokkur:Listar yfir Íslendinga]] [[Flokkur:Listar yfir þjóðhöfðingja og leiðtoga|Ísland forsætisráðherrar]] f3eg0lugckq83iz57nw7tq9lmq5rm99 0 1645 1919131 1904989 2025-06-02T14:11:49Z Alvaldi 71791 /* Á Íslandi */ 1919131 wikitext text/x-wiki {{Ár| [[1938]]|[[1939]]|[[1940]]|[[1941]]|[[1942]]|[[1943]]|[[1944]]| [[1931–1940]]|[[1941–1950]]|[[1951–1960]]| [[19. öldin]]|[[20. öldin]]|[[21. öldin]]| }} Árið '''1941''' ('''MCMXLI''' í [[rómverskar tölur|rómverskum tölum]]) == Á Íslandi == * [[5. janúar]] - [[Dreifibréfsmálið]]: Breskir hermenn gengu í störf verkamanna sem voru í verkfalli. Í kjölfarið varð ósætti og Bretar fangelsuðu menn sem þeir töldu hættulega. * [[9. febrúar]] - Þýsk herflugvél gerði árás á breska hermenn við [[Ölfusárbrú]], tveir særðust. <ref>[https://timarit.is/page/1243075?iabr=on#page/n2/mode/2up/search/%C3%B6lfus%C3%A1rbr%C3%BA Morgunblaðið, 11. febrúar 1941] Tímarit.is </ref> * [[2. mars]] - 2 létust í [[snjóflóð]]i við [[Ísafjarðardjúp]]. * [[10. mars]] - Togaranum Reykjaborg RE 64 var sökkt af þýskum kafbáti. Tveir komust lífs af en 13 létust. Þetta var stærsti togari Íslands á þessum tíma og var hann með fiskfarm á leið til Englands <ref>[https://www.visindavefur.is/svar.php?id=85567 Hversu margir fórust þegar Reykjaborginni var sökkt í seinni heimsstyrjöldinni? - Vísindavefurinn]</ref> * [[11. mars]] - Línuveiðarinn ''[[Fróði (bátur)|Fróði]]'' varð fyrir árás þýska kafbátsins ''U-74'', undir stjórn [[Eitel-Friedrich Kentrat]], suður af Vestmannaeyjum. Fimm sjómenn fórust í árásinni. * [[7. júlí]] - Bandarískir hermenn komu til landsins. * [[27. september]] - [[Menningar- og minningarsjóður kvenna]] var stofnaður. * [[18. nóvember]] - [[Fjórða ráðuneyti Hermanns Jónassonar]], starfaði til 16. maí 1942. * Óklárað [[Þjóðleikhúsið]] var hernumið af breska hernum sem notaði húsið sem hergagnageymslu. * [[Félag íslenskra myndlistarmanna]] var stofnað. * [[Nýtt dagblað]] kom út. * [[Vinnufatabúðin]] opnaði á Laugavegi (lokaði 2023) === Fædd === * [[7. júní]] - [[Nína Björk Árnadóttir]], skáld og rithöfundur (d. [[2000]]). === Dáin === * [[30. október]] - [[Ingibjörg H. Bjarnason]], skólastýra [[Kvennaskólinn í Reykjavík|Kvennaskólans í Reykjavík]] og alþingiskona (f. [[1867]]) == Erlendis == * [[5. janúar]] - Breskar og ástralskar hersveitir báru sigurorð á Ítölum í Líbýu. * [[13. janúar]] - Íbúar sem fæddust í [[Púertó Ríkó]] höfðu frá þessum degi bandarískan ríkiborgararétt. * [[2. febrúar]] - [[Suður-Ameríkukeppni karla í knattspyrnu 1941|Suður-Ameríkukeppni karla í knattspyrnu]] hófst. * [[19. febrúar]] - [[22. febrúar]] - Þýski loftherinn gerði loftárásir á [[Swansea]] í Wales, um 400 létust og miðbærinn gjöreyðilagðist. * [[6. apríl]] - Þýskaland, Ítalía og Ungverjaland réðust inn í Júgóslavíu. Þjóðverjar réðust inn í Grikkland sem lýsti yfir uppgjöf 2 vikum síðar. * [[1. maí]] - Kvikmyndin [[Citizen Kane]] eftir [[Orson Welles]] var frumsýnd. * [[5. maí]] - Eþíópíukeisarinn [[Haile Selassie]] kom til [[Addis Ababa]] og frelsaði Eþíópíu undan Ítölum. * [[24. maí]] - Breska herskipinu [[HMS Hood]] var sökkt af þýska herskipinu [[Bismarck (skip)| Bismarck]] vestur af Íslandi. Þremur dögum síðar var Bismarck sökkt af Bretum. yfir 4.000 menn létust í þessum árásum. * [[1. júní]] - Þjóðverjar náðu yfirráðum [[Krít]] eftir harða mótspyrnu. * [[22. júní]] - [[Barbarossa-aðgerðin]]: Þjóðverjar réðust inn í Sovétríkin. Ítalía og Rúmenía lýsa einnig á hendur stríði við Sovétríkin. * [[30. júlí]] - Bretar gerðu árásir á þýskar bækistöðvar í [[Kirkenes]], Noregi og í [[Petsamo]] í Finnlandi. Skipalest sem gerði árásina átti viðkomu í Seyðisfirðí * [[28. ágúst]] - Þjóðverjar hernámu [[Tallinn]]. * [[3. september]] - Eiturgasið [[Zyklon B]] var fyrst notað til að drepa sovéska fanga. * [[16. september]] - [[Resa Sja]] Íranskeisari sagði af sér í kjölfar innrásar Breta og Sovétmanna í landið. * [[31. október]] - Lokið var að meitla forseta á [[Rushmore-fjall]]i í Suður-Dakóta. * [[19. nóvember]] - Þýska skipið Kormoran sökkti ástralska skipinu HMAS Sydney undan ströndum [[Vestur-Ástralía|Vestur-Ástralíu]] með þeim afleiðingum að 645 létust. * [[5. desember]] - Bretland lýsti stríði á hendur Finnlandi, Ungverjalandi og Rúmeníu. * [[7. desember]] - [[Árásin á Perluhöfn]]: Japan gerði árás á Havaí í Bandaríkjunum, rúmlega 2.400 létust. Daginn eftir lýstu Bandaríkin yfir stríði á hendur Japan. Japanir gerðu innrás í Filippseyjar og Hong Kong stuttu eftir árásina á Havaí. * [[11. desember]] - Þýskaland og Ítalía lýstu yfir stríði á hendur Bandaríkjunum. * [[Standard & Poor's]] matsfyrirtækið var stofnað. *[[Breska sérsveitin]] var stofnuð. * Körfuboltaliðið [[Detroit Pistons]] var stofnað sem Fort Wayne Pistons. === Fædd === * [[4. október]] - [[Anne Rice]], bandarískur rithöfundur (d. [[2021]]). === Dáin === == [[Nóbelsverðlaunin]] == * [[Nóbelsverðlaun í eðlisfræði|Eðlisfræði]] - Voru ekki veitt þetta árið. * [[Nóbelsverðlaun í efnafræði|Efnafræði]] - Voru ekki veitt þetta árið * [[Nóbelsverðlaun í læknisfræði|Læknisfræði]] - Voru ekki veitt þetta árið * [[Nóbelsverðlaun í bókmenntum|Bókmenntir]] - Voru ekki veitt þetta árið * [[Friðarverðlaun Nóbels|Friðarverðlaun]] - Voru ekki veitt þetta árið ==Tilvísanir== [[Flokkur:1941]] 9jpczx716kgbxn7ynsf1cr1rsxflyjb 0 2415 1919130 1910571 2025-06-02T14:11:00Z Alvaldi 71791 /* Atburðir */ 1919130 wikitext text/x-wiki {{Dagatal|mars}} '''11. mars''' er 70. [[Sólarhringur|dagur]] [[ár]]sins (71. á [[hlaupár]]i) samkvæmt [[gregoríska tímatalið|gregoríska tímatalinu]]. 295 dagar eru eftir af árinu. == Atburðir == * [[222]] - Keisarinn [[Elagabalus]] var myrtur ásamt móður sinni [[Julia Soaemias|Juliu Soaemias]] af [[pretóríski vörðurinn|pretóríska verðinum]]. Lík þeirra voru dregin um götur [[Róm]]ar og síðan kastað í ána [[Tíber]]. [[Alexander Severus]] var hylltur sem keisari. * [[1431]] - [[Evgeníus 4.]] varð páfi. * [[1513]] - [[Leó 10.]] var kjörinn páfi. * [[1609]] - [[Sigmundur 3. Vasa]] lýsti [[Rússland]]i stríð á hendur. * [[1616]] - [[Galileo Galilei]] hitti [[Páll 5.|Pál 5.]] páfa í eigin persónu og ræddi við hann um afstöðu hans til sólkerfisins. * [[1649]] - [[Franska borgarastyrjöldin]]: Uppreisnarmenn og konungdæmið gerðu með sér [[Friðarsamningurinn í Rueil|friðarsamning í Rueil]]. * [[1669]] - [[Etna]] gaus og eyðilagði bæinn [[Nicolosi]] þar sem 20.000 manns létust. * [[1702]] - Fyrsta enska dagblaðið, ''[[The Daily Courant]]'', hóf útkomu í London. * [[1708]] - [[Anna Bretadrottning]] beitti [[neitunarvald]]i gegn lögum um skoskan her. Breskir þjóðhöfðingjar hafa ekki beitt neitunarvaldi síðan þótt þeir hafi það enn formlega. * [[1810]] - [[Napóleon Bonaparte]] gekk að eiga [[María Lovísa af Austurríki|Maríu Lovísu]], dóttur Frans 2. Austurríkiskeisara. * [[1894]] - Fyrsta [[kók]]flaskan var seld í sælgætisbúð í bænum Vicksburg í Mississippi. * [[1907]] - [[Íþróttafélag Reykjavíkur]] er stofnað. * [[1922]] - [[Mahatma Gandhi]] var fangelsaður fyrir [[borgaraleg óhlýðni|borgaralega óhlýðni]]. * [[1935]] - Franska skonnortan ''[[Lieutenant Boyan]]'' strandaði á Slýjafjöru í Vestur-Skaftafellssýslu kl. 11 að kvöldi. * [[1938]] - [[Innlimun Austurríkis]] (''Anschluss''): Þýskaland tók við stjórn í Austurríki. * [[1941]] - Línuveiðarinn ''[[Fróði (bátur)|Fróði]]'' varð fyrir árás þýska kafbátsins ''U-74'', undir stjórn [[Eitel-Friedrich Kentrat]], suður af Vestmannaeyjum. Fimm sjómenn fórust í árásinni. * [[1950]] - Kvikmynd Óskars Gíslasonar, ''[[Síðasti bærinn í dalnum (kvikmynd)|Síðasti bærinn í dalnum]], var frumsýnd. * [[1971]] - Lög voru sett um [[happdrættislán]] ríkissjóðs til fjáröflunar fyrir vega- og brúargerð um [[Skeiðarársandur|Skeiðarársand]]. Þremur árum síðar var vegurinn opnaður. * [[1972]] - [[Hafnarfjarðarganga]], fyrsta mótmælaaðgerð [[Samtök hernaðarandstæðinga|Samtaka herstöðvaandstæðinga]], var haldin. * [[1976]] - [[Stjörnuskoðunarfélag Seltjarnarness]] var stofnað. * [[1977]] - Bandaríska teiknimyndin ''[[Ævintýri Bangsímons]]'' var frumsýnd. * [[1978]] - Palestínskir hryðjuverkamenn réðust á rútu á [[Þjóðvegur 2 (Ísrael)|þjóðvegi 2]] í Ísrael og myrtu 38 manns, þar af 13 börn. * [[1981]] - [[Augusto Pinochet]] hóf nýtt átta ára kjörtímabil sem forseti Chile. * [[1983]] - [[Donald Duart Maclean|Donald D. Maclean]], einn þeirra sem njósnuðu í Bretlandi fyrir Rússa, var jarðsettur í Moskvu. * [[1984]] - Vélbáturinn ''Hellisey'' frá Vestmannaeyjum sökk og fórust allir nema einn maður, [[Guðlaugur Friðþórsson]], sem náði að synda alla leið í land, um fimm kílómetra langa leið. * [[1985]] - [[Mikhail Gorbatsjov]] varð leiðtogi [[Sovétríkin|Sovétríkjanna]]. * [[1985]] - [[Mohamed Al-Fayed]] keypti bresku verslunina [[Harrods]]. * [[1990]] - [[Litáen]] varð sjálfstætt ríki með [[Vytautas Landsbergis]] sem forseta. * [[1992]] - Fyrrum ritstjóri spænska dagblaðsins ''[[El Diario La Prensa]]'', [[Manuel de Dios Unanue]], var myrtur á veitingastað í New York. Hann hafði fengið hótanir frá kólumbískum eiturlyfjahringjum. * [[1993]] - [[KR-klúbburinn]] var stofnaður í Reykjavík. * [[1995]] - Sænski íshokkíleikmaðurinn [[Peter Karlsson]] var myrtur af nýnasista í Västerås. * [[1996]] - [[John Howard]] varð forsætisráðherra Ástralíu. * [[1998]] - [[Þingkosningar í Danmörku 1998|Þingkosningar voru haldnar í Danmörku]]: Ríkisstjórn [[Poul Nyrup Rasmussen]] hélt velli. * [[2004]] - Hugveitan [[CEPOS]] var stofnuð í Kaupmannahöfn. * [[2004]] - [[Sprengjuárásirnar í Madrid 2004|Sprengjutilræði]] var framið í farþegalest í [[Madrid]]. 190 manns fórust. * [[2005]] - [[Nintendo DS]]-leikjatölvan var gefin út í [[Evrópa|Evrópu]]. * [[2006]] - [[Glitnir banki hf.|Íslandsbanki]] breytti nafni sínu í Glitnir banki hf. * [[2006]] - [[Slobodan Milošević]], fyrrverandi forseti Júgóslavíu, fannst látinn í fangaklefa sínum hjá [[stríðsglæpadómstóll Sameinuðu þjóðanna|stríðsglæpadómstól Sameinuðu þjóðanna]] í Haag í Hollandi. <onlyinclude> * [[2007]] - Fyrstu [[Þingkosningar í Máritaníu 2007|lýðræðislegu kosningarnar]] í [[Máritanía|Máritaníu]] frá því landið fékk sjálfstæði árið 1960 fóru fram. * [[2009]] - 17 ára unglingur skaut 16 til bana í skóla í [[Winnenden]] í Þýskalandi. * [[2011]] - [[Hamfarirnar í Japan 2011]]: Jarðskjálfti upp á 9,1 stig skók norðausturströnd [[Japan]]s og olli gífurlegri flóðbylgju í kjölfarið. Að minnsta kosti 15.641 manns fórust. [[Kjarnorkuverið í Fukushima]] eyðilagðist og olli nokkurri geislamengun. * [[2016]] - Mikil flóð gengu yfir [[Serbía|Serbíu]]. * [[2018]] - Ríkisstjórn Kína samþykkti stjórnarskrárbreytingu sem afnam hámarkstíma leiðtoga í embætti og gerði [[Xi Jinping]] að „æviráðnum forseta“. * [[2020]] – [[Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin]] lýsti yfir [[Heimsfaraldur|heimsfaraldri]] vegna [[COVID-19]]. * [[2020]] – Kvikmyndaframleiðandinn [[Harvey Weinstein]] var dæmdur í 23 ára fangelsi fyrir [[nauðgun]]. * [[2020]] – [[Gullbrúin]] kom til Stokkhólms frá Kína.</onlyinclude> == Fædd == * [[1444]] - [[Donato Bramante]], ítalskur arkitekt (d. [[1514]]). * [[1544]] - [[Torquato Tasso]], ítalskt skáld (d. [[1495]]). * [[1811]] - [[Urbain Le Verrier]], franskur stærðfræðingur (d. [[1877]]). * [[1847]] - [[Sidney Sonnino]], ítalskur stjórnmálamaður (d. [[1922]]). * [[1886]] - [[Edward Rydz-Śmigły]], pólskur herforingi (d. [[1941]]). * [[1899]] - [[Friðrik 9. Danakonungur]] (d. [[1972]]). * [[1903]] - [[Ronald Syme]], nýsjálenskur sagnfræðingur (d. [[1989]]). * [[1904]] - [[Harold F. Cherniss]], bandarískur fornfræðingur (d. [[1987]]). * [[1908]] - [[Matti Sippala]], finnskur spjótkastari (d. [[1997]]). * [[1920]] - [[Kenneth Dover]], breskur fornfræðingur (d. [[2010]]). * [[1931]] - [[Rupert Murdoch]], ástralsk-bandarískur fjölmiðlajöfur. * [[1934]] - [[P.E. Easterling]], breskur fornfræðingur. * [[1946]] - [[Kristín Steinsdóttir]], íslenskur rithöfundur. * [[1952]] - [[Douglas Adams]], enskur rithöfundur (d. [[2001]]). * [[1952]] - [[Sólveig Pétursdóttir]], íslenskur stjórnmálamaður. * [[1957]] - [[Qasem Soleimani]], íranskur hershöfðingi (d. [[2020]]). * 1962 - Þorsteinn Einarsson, íslenskur lögmaður. * [[1964]] - [[Vinnie Paul]], gítarleikari [[Pantera]]. * [[1965]] - [[Wallace Langham]], bandarískur leikari. * [[1967]] - [[John Barrowman]], skosk-bandarískur leikari. * [[1969]] - [[Terrence Howard]], bandarískur leikari. * [[1971]] - [[Johnny Knoxville]], bandarískur leikari og uppistandari. * [[1973]] - [[Martin Hiden]], austurrískur knattspyrnumaður. * [[1976]] - [[Thomas Gravesen]], danskur knattspyrnumaður. * [[1976]] - [[Bjarnólfur Lárusson]], knattspyrnumaður. * [[1978]] - [[Didier Drogba]], knattspyrnumaður frá [[Fílabeinsströndin]]ni. * [[1978]] - [[Albert Luque]], spænskur knattspyrnumaður. * [[1979]] - [[Elton Brand]], bandarískur körfuknattleiksmaður. * [[1979]] - [[Benji Madden]], gítarleikari [[Good Charlotte]]. * [[1979]] - [[Joel Madden]], söngvari hljómsveitarinnar [[Good Charlotte]]. * [[1980]] - [[Úlfar Linnet]], íslenskur skemmtikraftur. * [[1980]] - [[Paul Scharner]], austurrískur knattspyrnumaður. * [[1980]] - [[Georg Alexander Valgeirsson]], íslenskur söngvari og Idolkeppandi. * [[1981]] - [[Russell Lissack]], gítarleikari [[Bloc Party]]. * [[1981]] - [[LeToya Luckett]], fyrrum meðlimur [[Destiny´s Child]]. * [[1982]] - [[Lindsey McKeon]], bandarísk leikkona. * [[1987]] - [[Bruno Cortez]], brasilískur knattspyrnumaður. * [[1988]] - [[Helena Sverrisdóttir]], íslensk körfuknattleikskona. * [[1988]] - [[Fábio Coentrão]], portúgalskur knattspyrnumaður. == Dáin == * [[222]] - [[Elagabalus]], Rómarkeisari (f. [[203]]). * [[1198]] - [[María, greifynja af Champagne|María]], greifynja af Champagne, dóttir Loðvíks 7. og Elinóru af Akvitaníu (f. [[1145]]). * [[1514]] - [[Donato Bramante]], ítalskur arkitekt (f. [[1444]]). * [[1607]] - [[Giovanni Maria Nanino]], ítalskt tónskáld (f. 1543 eða 1544). * [[1689]] - [[Sambhaji]], lávarður Marattaveldisins (f. [[1657]]). * [[1894]] - [[Eggert Briem]], íslenskur sýslumaður (f. [[1811]]). * [[1907]] - [[Jean Casimir-Perier]], franskur stjórnmálamaður (f. [[1847]]). * [[1955]] - [[Alexander Fleming]], skoskur gerlafræðingur sem uppgötvaði [[pensillín]]ið (f. [[1881]]). * [[2006]] - [[Slobodan Milošević]], fyrrum forseti [[Júgóslavía|Júgóslavíu]] (f. [[1941]]). * [[2015]] - [[Walter Burkert]], þýskur fornfræðingur (f. [[1931]]). {{Mánuðirnir}} [[Flokkur:Mars]] k2eo36y2bichidtji55zn3k31tsjld7 0 3077 1919063 1894307 2025-06-02T13:12:52Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919063 wikitext text/x-wiki {{Land | nafn = Sambandsríki sósíalískra sovétlýðvelda | nafn_á_frummáli = {{nobold|Союз Советских Социалистических Республик<br />{{small|(Sojúz Sovetskíkh Sotsíalístítsjeskíkh Respúblík)}}}} | nafn_í_eignarfalli = Sovétríkjanna | fáni = Flag of the Soviet Union.svg | skjaldarmerki = Coat of arms of the Soviet Union 1.svg | kjörorð = Пролетарии всех стран, соединяйтесь! | kjörorð_tungumál = Rússneska | kjörorð_þýðing = Verkamenn allra landa sameinist! | staðsetningarkort = Union of Soviet Socialist Republics (orthographic projection).svg | tungumál = Ekkert ([[rússneska]] í reynd) | höfuðborg = [[Moskva]] | stjórnarfar = [[Flokksræði]] | titill_leiðtoga1 = [[Leiðtogi Sovétríkjanna|Leiðtogi]] | nafn_leiðtoga1 = [[Vladímír Lenín]] (fyrstur)<br>[[Míkhaíl Gorbatsjov]] (síðastur) | stærðarsæti = 1 | flatarmál = 22.402.200 | mannfjöldaár = 1991 | mannfjöldasæti = 3 | fólksfjöldi = 293.047.571 | íbúar_á_ferkílómetra = 13,08 | staða = Nýtt ríki | atburður1 = Stofnun | dagsetning1 = [[1922]] | atburður2 = Upplausn | dagsetning2 = [[1991]] | VLF_ár = 1990 | VLF = 2.700 | VLF_sæti = 2 | VLF_á_mann = 9.200 | gjaldmiðill = [[sovésk rúbla]] | tímabelti = [[UTC]] +3 til +11 | þjóðsöngur = [[Internatsjónalinn]] (til 1944)<br />[[Mynd:The Internationale.ogg]]<br />[[Gímn Sovetskogo Sojúza]]<br />[[Mynd:Soviet Anthem 1984 (or something like that).ogg]] | tld = su }} '''Sovétríkin''' eða '''Ráðstjórnarríkin''' ([[rússneska]]: Советский Союз ''Sovetskíj Sojúz''), formlegt heiti '''Sambandsríki sósíalískra sovétlýðvelda''' (Союз Советских Социалистических Республик ''Sojúz Sovetskíkh Sotsíalístítsjeskíkh Respúblík'', skammstafað СССР ''SSSR'') var [[sambandsríki]] með [[sósíalismi|sósíalíska]] stjórnarskrá í [[Austur-Evrópa|Austur-Evrópu]] og [[Asía|Asíu]] sem var stofnað árið [[1922]] og [[upplausn Sovétríkjanna|leystist upp]] árið [[1991]]. Stjórnmálakerfi Sovétríkjanna var [[Flokksræði|einsflokkskerfi]] þar sem [[Kommúnistaflokkur Sovétríkjanna]] var við völd fram til ársins 1990. Enda þótt Sovétríkin ættu að heita sambandsríki [[Sovétlýðveldi|sovétlýðvelda]] (sem voru 15 talsins eftir 1956) með [[Moskva|Moskvu]] sem höfuðborg, var í raun um að ræða ríki sem alla tíð var mjög miðstýrt frá [[Rússland]]i. Aðrar helstu borgir Sovétríkjanna voru [[Leníngrad]], [[Kíev]], [[Minsk]], [[Taskent]], [[Almaty|Alma-Ata]] og [[Novosíbírsk]]. Sovétríkin voru stærsta ríki heims á sínum tíma, rúmlega 22.400.000 km² að stærð, og náðu yfir ellefu [[tímabelti]]. Upptökin að stofnun ríkisins lágu í [[Októberbyltingin|októberbyltingunni]] árið 1917 þegar [[Bolsévikar]] steyptu [[bráðabirgðastjórn Rússlands]] sem hafði verið mynduð eftir [[Febrúarbyltingin|febrúarbyltinguna]] af stóli, og síðasti keisari Rússlands, [[Nikulás 2.]], sagði af sér. Eftir valdarán Bolsévika undir forystu [[Vladimír Lenín|Vladimírs Lenín]], stofnuðu þeir [[Rússneska sósíalíska sambandslýðveldið]], fyrsta stjórnarskrárbundna [[sósíalistaríki]]ð. Áframhaldandi átök innan landsins leiddu til hins blóðuga [[rússneska borgarastyrjöldin|borgarastríðs]]. Eftir því sem Bolsévikar náðu undir sig meira landsvæði, stofnuðu þeir ný sósíalistaríki sem voru sjálfstæð að nafninu til. Í desember 1922 voru þessi ríki sameinuð í ein Sovétríki. Eftir dauða Leníns árið 1924 komst [[Jósef Stalín]] til valda. Stalín hóf hraða [[iðnvæðing]]u og [[samyrkjuvæðing]]u í Sovétríkjunum sem leiddu til hagvaxtar, en líka [[hungursneyðin í Sovétríkjunum 1930-1933|hungursneyðar 1930-1933]] þar sem milljónir létu lífið. [[Nauðungarvinna í Sovétríkjunum|Nauðungarvinna]] í [[Gúlagið|Gúlaginu]] var aukin verulega á þessum tíma. Stalín hóf [[hreinsanirnar miklu]] til að losa sig við raunverulega og meinta andstæðinga. Þegar [[síðari heimsstyrjöld]] braust út gerðu Þjóðverjar [[Barbarossa-aðgerðin|innrás í Sovétríkin]]. Samanlagt mannfall hermanna og almennra borgara í Sovétríkjunum í síðari heimsstyrjöld er áætlað hafa verið yfir 20 milljónir, sem var meirihluti mannfalls meðal [[bandamenn (síðari heimsstyrjöld)|bandamanna]] í stríðinu. Eftir stríðið voru sovésk [[leppríki]] stofnuð á hernámssvæðum Rauða hersins. Eftir styrjöldina hófst [[kalda stríðið]] þar sem [[Austurblokkin]] tókst á við [[Vesturblokkin]]a. Ríkin í Vesturblokkinni tóku flest þátt í stofnun [[Atlantshafsbandalagið|Atlantshafsbandalagsins]] (NATO) 1949 og mörg ríkin í Austurblokkinni tóku þátt í stofnun [[Varsjárbandalagið|Varsjárbandalagsins]] 1955. Þar sem Sovétríkin höfðu bæði herlið og mikil pólitísk ítök í flestum ríkjum Austurblokkarinnar var litið á stofnun Varsjárbandalagsins sem formsatriði. Yfirmenn NATO kölluðu það „pappakastala“. Bandalögin tvö áttu aldrei í beinum stríðsátökum, en tókust á á pólitískum vettvangi og í [[leppstríð]]um. Bæði bandalögin juku hernaðarumsvif innan blokkanna tveggja. Mestu hernaðarátök innan Varsjárbandalagsins voru [[innrás Varsjárbandalagsins í Tékkóslóvakíu]] í ágúst 1968 með þátttöku allra aðildarríkja nema Albaníu og Rúmeníu. Albanía dró sig úr bandalaginu í kjölfarið. Eftir dauða Stalíns árið 1953 tók við tímabil af-Stalínsvæðingar undir forystu [[Níkíta Khrústsjov]]. Sovétmenn tóku forystuna snemma í [[geimkapphlaupið|geimkapphlaupinu]] með því að skjóta ''[[Spútnik 1]]'' á braut um jörðu, fyrsta [[Vostok 1|mannaða geimskotinu]] og með því að lenda [[Venera 7|fyrsta könnunarfarinu á yfirborði annarrar plánetu]] ([[Venus (reikistjarna)|Venus]]). Á 8. áratug 20. aldar var þíða í samskiptum risaveldanna um stutt skeið, en spennan óx á ný í kjölfar [[innrás Sovétmanna í Afganistan|innrásar Sovétmanna í Afganistan]] árið 1979. Um miðjan 9. áratuginn reyndi síðasti leiðtogi Sovétríkjanna, [[Míkhaíl Gorbatsjov]], að koma á umbótum í stjórnkerfi landsins með stefnunum ''[[glasnost]]'' og ''[[perestrojka]]''. Undir lok kalda stríðsins, árið 1989, var kommúnistastjórnum í nokkrum ríkjum Austurblokkarinnar steypt af stóli. Því fylgdi bylgja [[þjóðernishyggja|þjóðernishyggju]] og [[aðskilnaðarstefna|aðskilnaðarhreyfinga]] í Sovétríkjunum. Árið 1991 var haldin [[þjóðaratkvæðagreiðslan í Sovétríkjunum 1991|þjóðaratkvæðagreiðsla]] sem sovétlýðveldin Litáen, Lettland, Eistland, Armenía, Georgía og Moldavía sniðgengu. Meirihluti kjósenda samþykktu því endurnýjað sambandsríki. Í ágúst 1991 reyndu harðlínumenn innan Sovéska kommúnistaflokksins að fremja [[valdaránið í Sovétríkjunum 1991|valdarán]] til að steypa Gorbatsjov af stóli. Valdaránið misheppnaðist og borgarstjóri Moskvu, [[Borís Jeltsín]], vakti athygli fyrir framgöngu sína við að stilla til friðar. Í kjölfarið var Sovéski kommúnistaflokkurinn bannaður og sambandsríkið [[Rússland]] tók við af Sovétríkjunum. Hin sovétlýðveldin urðu sjálfstæð ríki og [[fyrrum sovétlýðveldi]] við [[upplausn Sovétríkjanna]]. Efnahagskerfi Sovétríkjanna byggðist á [[áætlanabúskapur|áætlanabúskap]]. Sovétríkin voru í reynd ráðandi í mótun efnahagsstefnu fyrir flest ríkin í Austurblokkinni. Hagkerfi Sovétríkjanna var það annað stærsta í heimi og þaðan komu margar nýjungar á sviði tækni og vísinda. [[Sovéski herinn]] var stærsti herafli heims. Sovétríkin voru [[kjarnorkuveldi]] sem áttu líklega stærsta vopnabúr [[kjarnavopn]]a í heimi. Sovétríkin voru stofnaðili að [[Sameinuðu þjóðirnar|Sameinuðu þjóðunum]] og áttu einn af fimm fastafulltrúum í [[Öryggisráð Sameinuðu þjóðanna|Öryggisráðinu]]. Áður en ríkið leystist upp var það annað af tveimur [[risaveldi|risaveldum]] heims, ásamt [[Bandaríkin|Bandaríkjunum]]. == Saga == === Byltingin og stofnun Sovétríkjanna (1917-1927) === [[Mynd:19191107-lenin_second_anniversary_october_revolution_moscow.jpg|thumb|right|Lenín, Trotskíj og Kamenev fagna 2ja ára afmæli októberbyltingarinnar árið 1919.]] Rætur Sovétríkjanna liggja í pólitískum óróa innan [[Rússaveldi]]s sem braust fyrst upp á yfirborðið í [[desembristauppreisnin]]ni 1825. Eftir [[rússneska byltingi 1905|rússnesku byltinguna 1905]] var [[Nikulás 2.]] keisari neyddur til að samþykkja stofnun fulltrúadeildar rússneska þingsins, [[Dúman|Dúmunnar]]. Keisarinn stóð gegn tilraunum til að koma á [[þingbundin konungsstjórn|þingbundinni konungsstjórn]]. Röð ósigra rússneska keisarahersins í [[fyrri heimsstyrjöld]] og matarskortur í borgum rússlands jók enn á óróa innanlands. Þann 8. mars 1917 hófust mótmæli gegn háu brauðverði í [[Petrograd]] sem leiddu til [[febrúarbyltingin|febrúarbyltingarinnar]] og afsagnar Nikulásar og keisarastjórnarinnar. Við tók sósíaldemókratísk [[bráðabirgðastjórn Rússlands|bráðabirgðastjórn]] sem hugðist standa fyrir kosningum til stjórnlagaþings og halda áfram bardögum við hlið [[Bandamenn (fyrri heimsstyrjöld)|Bandamanna]]. Þetta reyndist mjög óvinsæl ákvörðun. Á sama tíma spruttu upp verkamannaráð, kölluð [[sovét]], víða um land. Það stærsta og áhrifamesta, [[verkamannaráðið í Petrograd]], deildi völdum með bráðabirgðastjórninni. [[Bolsévikar]] undir forystu [[Vladimír Lenín|Vladímírs Lenín]] börðust fyrir valdaráni sovétanna. Þann 7. október 1917 gerði [[rauði vörðurinn]], herlið Bolsévika, áhlaup á [[Vetrarhöllin]]a og handtók meðlimi bráðabirgðastjórnarinnar. Lenín lýsti yfir valdatöku sovétanna í því sem síðar var kallað [[októberbyltingin]]. Bolsévikar undirrituðu fljótt vopnahléssamninga við [[Miðveldin]] og drógu sig formlega úr stríðinu í mars 1918 með [[friðarsamningarnir í Brest-Litovsk|friðarsamningunum í Brest-Litovsk]]. [[Mynd:Russia_Famine_Saratov_1921.jpg|thumb|right|Fórnarlömb hungursneyðar í Saratov í Rússlandi 1921.]] Eftir valdarán Bolsévika hófst langvinnt og blóðugt [[rússneska borgarastríðið|borgarastríð]] sem stóð frá 1917 til 1923. Meðal þess sem gerðist í borgarastríðinu var að bandamenn gerðu innrás í Rússland til stuðnings [[hvítliðar|hvítliðum]], Bolsévikar [[morðið á rússnesku keisarafjölskyldunni|myrtu fyrrverandi keisarann og fjölskyldu hans]] og um fimm milljónir létust í [[hungursneyðin í Rússlandi 1921-1922|hungursneyð 1921-1922]].<ref>{{Cite book |last=Mawdsley |first=Evan |url=https://archive.org/details/russiancivilwar00evan |title=The Russian Civil War |date=1 March 2007 |publisher=Pegasus Books |isbn=978-1-933648-15-6 |page=[https://archive.org/details/russiancivilwar00evan/page/287 287] |author-link=Evan Mawdsley |url-access=registration}}</ref> [[Sovét-Rússland]] reyndi að leggja undir sig öll þau lönd sem áður höfðu heyrt undir keisaradæmið, en höfðu fengið sjálfstæði við lok stríðsins. [[Rauði herinn]] lagði undir sig [[Úkraína|Úkraínu]], afganginn af [[Hvíta-Rússland]]i (utan þann hluta sem gekk til [[Pólland]]s með friðarsamningum), [[Armenía|Armeníu]], [[Aserbaísjan]] og [[Georgía|Georgíu]]; en [[Eistland]], [[Lettland]], [[Litáen]] og [[Finnland]] hrundu árásum þeirra. Rauði herinn gerði matvæli upptæk sem leiddi til margra uppreisna meðal bænda, eins og [[Tambovuppreisnin|Tambovuppreisnarinnar]] 1920-1922 sem rauði herinn braut á bak aftur. Borgarastyrjöldin lék efnahag landsins grátt. [[Rúblan]] hrundi í verði og fólk tók aftur upp vöruskiptaverslun, auk þess sem svartamarkaðsbrask blómstraði þrátt fyrir beitingu herlaga gegn því. Árið 1921 hafði þungaiðnaður dregist saman um 20%, 90% af launum voru greidd með vörum í stað peninga, 70% af járnbrautarlestum þurftu viðgerða við, og hungursneyðin sem stafaði bæði af stríðsrekstri og þurrkum dró milli 3 og 10 milljónir manna til dauða. [[Rauða ógnin]], ofsóknir Bolsévika gegn meintum og raunverulegum óvinum, stóð frá 1918 til 1922. [[Tsjeka]], leynilögregla Bolsévika, stóð fyrir ofsóknum, pyntingum og morðum, sem talin eru hafa orðið milli 50.000 og 200.000 að bana.<ref>{{cite book |last=Lincoln |first=W. Bruce |author-link=W. Bruce Lincoln |year=1989 |title=Red Victory: A History of the Russian Civil War |url=https://archive.org/details/redvictoryhistor0000linc |publisher=Simon & Schuster |page=[https://archive.org/details/redvictoryhistor0000linc/page/n405 384] |isbn=0671631667 |quote=... the best estimates set the probable number of executions at about a hundred thousand.}}</ref> [[Mynd:Declaration_and_Treaty_on_the_Creation_of_the_USSR-1922-page3.jpg|thumb|right|Undirskriftir á samningnum um stofnun Sovétríkjanna.]] Þann 28. desember var [[samningur um stofnun Sambands sósíalískra sovétlýðvelda]] undirritaður af fulltrúum [[Sovétlýðveldið Rússland|Sovétlýðveldisins Rússlands]], [[Sovétlýðveldið Transkákasus|Sovétlýðveldisins Transkákasus]], [[Sovétlýðveldið Úkraína|Sovétlýðveldisins Úkraínu]] og [[Sovétlýðveldið Hvíta-Rússland|Sovétlýðveldisins Hvíta-Rússlands]].<ref>{{Cite book |last=Sakwa |first=Richard |title=The Rise and Fall of the Soviet Union, 1917–1991: 1917–1991 |url=https://archive.org/details/risefallofsoviet0000sakw |date=1999 |publisher=Routledge |isbn=978-0-415-12290-0 |pages=[https://archive.org/details/risefallofsoviet0000sakw/page/140 140]–143}}</ref> Stofnun Sovétríkjanna var formlega lýst yfir á sviði [[Bolsojleikhúsið|Bolsojleikhússins]] í Moskvu 30. desember 1922. Enduruppbygging landsins fór fram samkvæmt [[GOELRO-áætlunin]]ni sem rússnesku sovétin höfðu samþykkt árið 1920 og varð fyrirmynd að [[fimm ára áætlun]]um Sovétríkjanna. Samkvæmt henni átti iðnvæðing landsins að byggjast á rafvæðingu Rússlands.<ref>{{Cite journal |last=Lapin |first=G. G. |year=2000 |title=70 Years of Gidroproekt and Hydroelectric Power in Russia |journal=Hydrotechnical Construction |volume=34 |issue=8/9 |pages=374–379 |doi=10.1023/A:1004107617449 |s2cid=107814516}}</ref> Þegar borgarastyrjöldinni lauk var stöku einkafyrirtækjum leyft að starfa í landinu, samhliða þjóðnýttum iðnfyrirtækjum, og matarskattur tók við af upptöku matvæla í sveitum. Stjórn Bolsévika byggðist á [[flokksræði]] [[Kommúnistaflokkur Sovétríkjanna|Kommúnistaflokksins]] sem átti að verja landið fyrir endurkomu arðráns kapítalista. Opinber stefna stjórnarinnar var [[lýðræðisleg miðstýring]], en umdeilt er hversu virk sú stefna var í reynd. Eftir lát Leníns 1924 urðu deilur um efnahagsstefnu ríkisins og átök um völdin milli meðlima [[þríeykið (Sovétríkjunum)|þríeykisins]] sem tók við af honum: [[Lev Kamenev]] fulltrúa Sovétlýðveldisins Rússlands, [[Grígoríj Zínovjev]] fulltrúa Sovétlýðveldisins Úkraínu, og [[Jósef Stalín|Jósefs Stalín]] fulltrúa Sovétlýðveldisins Transkákasus. === Stalínstíminn (1927-1953) === Þann 3. apríl 1922 tók [[Jósef Stalín|Stalín]] við sem [[Aðalritari sovéska kommúnistaflokksins|aðalritari Kommúnistaflokksins]]. Áður hafði Lenín skipað hann yfirmann stjórnsýslueftirlitsnefndarinnar [[Rabkrin]] sem færði honum mikil völd.<ref>{{cite web |date=12 November 2009 |title=Joseph Stalin – Biography, World War II & Facts – History |url=https://www.history.com/topics/russia/joseph-stalin |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180912144422/https://www.history.com/topics/russia/joseph-stalin |archive-date=12 September 2018 |access-date=6 December 2021}}</ref> Smám saman náði Stalín að sölsa undir sig öll völd og losa sig við keppinauta innan flokksins. Undir lok 3. áratugarins var stjórn hans orðin [[alræði]]sstjórn. Í október 1927 voru helstu keppinautar hans, Zínovjev og [[Lev Trotskíj]], reknir úr miðnefnd flokksins og hraktir í útlegð. [[Mynd:Kolyma_road00.jpg|thumb|right|Fangar frá [[Dalstroj]] í nauðungarvinnu við [[Kolymavegurinn|Kolymaveginn]] í [[Jakútía|Jakútíu]] sem var nefndur „beinavegurinn“.]] Árið 1928 lagði Stalín fram fyrstu [[fimm ára áætlun]] Sovétríkjanna. Hann setti fram kenninguna um [[sósíalismi í einu landi|sósíalisma í einu landi]] í stað kenningarinnar um alheimsbyltingu sem Lenín aðhylltist. Ríkið tók yfir stjórn allra iðnfyrirtækja og hröð [[iðnvæðing]] hófst. Stalín neyddi allan landbúnað inn í [[samyrkjubú]]skap. Afleiðingin var útbreidd hungursneyð sem talin er hafa dregið milli 3 og 7 milljónir til dauða. [[Kúlakkar]] (vel stæðir bændur) voru ofsóttir og margir sendir í nauðungarvinnu í [[Gúlagið]].<ref>{{Cite book |first1=Stéphane |last1=Courtois |url=https://books.google.com/books?id=H1jsgYCoRioC&pg=PA206 |title=Livre noir du Communisme: crimes, terreur, répression |last2=Mark Kramer |date=15 October 1999 |publisher=Harvard University Press |isbn=978-0-674-07608-2 |page=206 |access-date=25 May 2020 |archive-date=22 June 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200622213827/https://books.google.com/books?id=H1jsgYCoRioC&pg=PA206 |url-status=live }}</ref> Pólitískur órói hélt áfram fram yfir miðjan 4. áratuginn, en við upphaf [[síðari heimsstyrjöld|síðari heimsstyrjaldar]] höfðu Sovétríkin byggt upp öflugan iðnað. Snemma á 4. áratugnum jókst samstarf Sovétríkjanna og Vesturlanda. Sovétríkin tóku þátt í [[Afvopnunarráðstefnan í Genf|Afvopnunarráðstefnunni í Genf]] 1932 til 1934 og árið 1933 tóku Bandaríkin upp stjórnmálasamstarf við þau. Í september 1934 gerðust Sovétríkin aðildarríki [[Þjóðabandalagið|Þjóðabandalagsins]]. Þegar [[spænska borgarastyrjöldin]] braust út árið 1936 studdu Sovétríkin lýðveldissinna gegn þjóðernissinnum sem fengu stuðning frá Ítalíu og Þýskalandi.<ref>{{Cite book |last=Casanova |first=Julián |title=República y Guerra Civil. Vol. 8 de la Historia de España, dirigida por Josep Fontana y Ramón Villares |publisher=Crítica/Marcial Pons |year=2007 |isbn=978-84-8432-878-0 |location=Barcelona |pages=271–274 |language=es |author-link=Julián Casanova Ruiz}}</ref> Í desember 1936 kynnti Stalín [[stjórnarskrá Sovétríkjanna 1936|nýja stjórnarskrá]] sem á yfirborðinu virtist framsæknari en flestar vestrænar stjórnarskrár sem þá voru í gildi. Aðeins ári síðar stóðu hreinsanirnar miklu sem hæst og í „algjörlega lýðræðislegum“ kosningum til fyrsta æðstaráðs Sovétríkjanna voru aðeins óumdeildir frambjóðendur leyfðir. Þau borgaralegu réttindi, persónufrelsi og lýðræði sem stjórnarskráin boðaði reyndust því orðin tóm.<ref>{{Cite journal |last=Getty |first=J. Arch |year=1991 |title=State and Society Under Stalin: Constitutions and Elections in the 1930s |url=https://archive.org/details/sim_slavic-review_spring-1991_50_1/page/18 |journal=Slavic Review |volume=50 |issue=1 |pages=18–35 |doi=10.2307/2500596 |jstor=2500596|s2cid=163479192 }}</ref> [[Mynd:Lavrenti_Beria_Stalins_family.jpg|thumb|right|Stalín og [[Lavrentíj Beríja]] (með dóttur Stalíns, [[Svetlana Allilujeva|Svetlönu]] í fanginu) árið 1931. Beríja bar ábyrgð á framkvæmd pólitískra ofsókna sovéska innanríkisráðuneytisins.]] [[Hreinsanirnar miklu]] sem stóðu frá ágúst 1936 til mars 1938 urðu til þess að margir [[gamlir Bolsévikar]] sem höfðu tekið þátt í októberbyltingunni voru handteknir. Samkvæmt opnum skjölum [[sovéska innanríkisráðuneytið|sovéska innanríkisráðuneytisins]] var yfir ein og hálf milljón manna handtekin 1937 og 1938, og af þeim voru 681.692 tekin af lífi.<ref name="Thurston">{{Cite book |last=Thurston |first=Robert W. |title=Life and Terror in Stalin's Russia, 1934–1941 |date=1998 |publisher=[[Yale University Press]] |isbn=978-0-300-07442-0 |page=139 |author-link=Robert W. Thurston}}</ref> Á þessum tveimur árum voru aftökurnar fleiri en þúsund á dag.<ref>{{Cite book |first=Abbott |last=Gleason |url=https://books.google.com/books?id=JyN0hlKcfTcC&pg=PA373 |title=A companion to Russian history |publisher=Wiley-Blackwell |year=2009 |isbn=978-1-4051-3560-3 |page=373 |access-date=25 May 2020 |archive-date=5 September 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150905175409/https://books.google.com/books?id=JyN0hlKcfTcC&pg=PA373 |url-status=live }}</ref> Eftir að hafa án árangurs reynt að gera varnarsamninga við Bretland og Frakkland gegn Þýskalandi, gerðu Sovétríkin óvænt samkomulag við Þýskaland með [[Molotov-Ribbentrop-sáttmálinn|Molotov-Ribbentrop-sáttmálanum]]<ref>{{cite web |title=Why didn't the USSR join Allies in 1939? |last=Yegorov |first=Oleg |url=https://www.rbth.com/history/331039-ussr-britain-france-talks-wwii |date=26. september 2019 |access-date=5 February 2022 |website=Russia Beyond |archive-date=6 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220206011636/https://www.rbth.com/history/331039-ussr-britain-france-talks-wwii |url-status=live }}</ref> um það bil ári eftir að Bretland og Þýskaland undirrituðu [[München-samkomulagið]]. Samningurinn innihélt leyniákvæði um hernám samningsaðila í Austur-Evrópu<ref>{{cite web|url=https://www.theguardian.com/world/2019/aug/23/moscow-campaign-to-justify-molotov-ribbentrop-pact-sparks-outcry|title=Molotov-Ribbentrop: why is Moscow trying to justify Nazi pact?|work=[[The Guardian]]|author=Andrew Roth|date=23 August 2019}}</ref> og í kjölfarið gerðu Sovétríkin innrásir í [[Austur-Pólland]], [[Finnland]], [[Eystrasaltslöndin]], [[Bessarabía|Bessarabíu]] og [[Norður-Búkóvína|Norður-Búkóvínu]]. Þann 1. september hófu Þjóðverjar [[innrásin í Pólland|innrás í Pólland]] og þann 17. réðust Sovétríkin inn austanfrá. Þann 6. október gafst Pólland upp og Sovétmenn afhentu Þjóðverjum hluta hernámssvæðis síns. Sovétríkin innlimuðu pólsku héruðin [[Galisía (Austur-Evrópu)|Galisíu]] og vesturhluta [[Hvíta-Rússland]]s. Seint í nóvember hófst [[Vetrarstríðið]] þegar Finnar neituðu að láta undan landakröfum Sovétríkjanna. Þann 14. desember voru Sovétríkin rekin úr Þjóðabandalaginu vegna innrásarinnar í Finnland.<ref>[https://www.history.com/this-day-in-history/ussr-expelled-from-the-league-of-nations?form=MY01SV&OCID=MY01SV USSR expelled from the League of Nations] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210914013927/https://www.history.com/this-day-in-history/ussr-expelled-from-the-league-of-nations?form=MY01SV&OCID=MY01SV |date=14 September 2021 }}. www.history.com. 5 November 2009</ref> Í austri unnu Sovétmenn nokkra mikilvæga sigra á [[Japan]] í átökum um landamæri að japanska leppríkinu [[Mansjúkúó]], en 1941 gerðu ríkin [[samningur Sovétríkjanna og Japans um gagnkvæmt hlutleysi|samning Sovétríkjanna og Japans um gagnkvæmt hlutleysi]] sem tryggði að Japan gerði ekki innrás í Sovétríkin til stuðnings Þjóðverjum síðar. Þann 22. júní 1941 rauf Þýskaland Molotov-Ribbentrop-sáttmálann og [[Barbarossa-aðgerðin|hóf innrás í Sovétríkin]]. Bardagar á [[Austurvígstöðvarnar (síðari heimsstyrjöld)|austurvígstöðvunum]] voru kallaðir „föðurlandsstríðið mikla“ í Sovétríkjunum. Þjóðverjar sendu hundruð herdeilda inn í Sovétríkin í þremur fylkingum og náðu fljótt miklu landsvæði á sitt vald. [[Rauði herinn]] náði að stöðva framsókn þeirra í [[orrustan um Moskvu|orrustunni um Moskvu]] í janúar 1942. Ósigur Þjóðverja í [[orrustan um Stalíngrad|orrustunni um Stalíngrad]] 1943 var vendipunktur í stríðinu. Eftir það náðu Sovétmenn undirtökum og sóttu fram inn í Austur-Evrópu, allt til Berlínar fram að [[uppgjöf Þjóðverja í síðari heimsstyrjöld|uppgjöf Þjóðverja]] 8. maí 1945. [[Bandaríkin]] studdu Sovétríkin ötullega í átökunum með lögum um [[bandarísku lán og leigulögin|lán og leigu]] á hergögnum fyrir allt að 11 milljarða bandaríkjadala sem voru flutt með skipalestum um Norðurhöf, Indlandshaf og Kyrrahaf. Eftir [[Jaltaráðstefnan|Jaltaráðstefnuna]] í febrúar 1945 rufu Sovétmenn samninginn við Japan og gerðu innrás í Mansjúkúó og önnur japönsk hernámssvæði 9. ágúst 1945. [[Mynd:RIAN_archive_2153_After_bombing.jpg|thumb|right|Íbúar í Leníngrad við eyðilagðar byggingar eftir loftárásir Þjóðverja í desember 1942.]] Mannfall í Sovétríkjunum í síðari heimsstyrjöld var gríðarlegt. Áætlað er að um 20 milljónir hafi látið lífið vegna átakanna, þar af 8,7 milljón hermenn.<ref name="1930s">{{Cite book |first=Geoffrey A. |last=Hosking |url=https://archive.org/details/russiarussianshi00hosk |title=Russia and the Russians: a history |publisher=Harvard University Press |year=2001 |isbn=978-0-674-00473-3 |page=[https://archive.org/details/russiarussianshi00hosk/page/469 469] |url-access=registration}}</ref><ref name="MOD Russian Federation">{{cite web|last1=Министерство обороны Российской Федерации|first1=MOD Russian Federation|title=On Question of war Losses (in Russian)|url=http://encyclopedia.mil.ru/encyclopedia/history/more.htm?id=11359251@cmsArticle|publisher=MOD Russian Federation|access-date=12 November 2017}}</ref> 2,8 milljónir sovéskra stríðsfanga létust vegna hungurs, illrar meðferðar eða aftaka á aðeins átta mánuðum 1941 til 1942.<ref>{{Cite book |last=Goldhagen |first=Daniel | author-link=Daniel Goldhagen |title=[[Hitler's Willing Executioners]] |page=290 |quote=2.8&nbsp;million young, healthy Soviet POWs" killed by the Germans, "mainly by starvation{{nbsp}}... in less than eight months" of 1941–42, before "the decimation of Soviet POWs{{nbsp}}... was stopped" and the Germans "began to use them as laborers.}}</ref><ref>{{cite web |title=The Treatment of Soviet POWs: Starvation, Disease, and Shootings, June 1941 – January 1942 |url=https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/article/the-treatment-of-soviet-pows-starvation-disease-and-shootings-june-1941january-1942 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181106204101/https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/article/the-treatment-of-soviet-pows-starvation-disease-and-shootings-june-1941january-1942 |archive-date=6 November 2018 |access-date=9 March 2019 |website=encyclopedia.ushmm.org}}</ref> Yfir tvær milljónir manna í Hvíta-Rússlandi létu lífið meðan á [[hernám Þjóðverja í Hvíta-Rússlandi|hernámi Þjóðverja]] stóð; um fjórðungur allra íbúa landsins.<ref>{{cite news |title=Belarus – World War II |url=https://countrystudies.us/belarus/10.htm |work=[[Library of Congress Country Studies]]}}</ref> Meðal þeirra voru yfir hálf milljón gyðinga sem létu lífið í [[Helförin]]ni.<ref>{{cite book|author=Waitman Wade Beorn|title=Marching into Darkness|url=https://books.google.com/books?id=S8cXAgAAQBAJ|date=6 January 2014|publisher=Harvard University Press|isbn=978-0-674-72660-4|page=28}}</ref> Rauði herinn framdi líka stríðsglæpi í Þýskalandi. Sagnfræðingar hafa áætlað að allt að tveimur milljónum þýskra kvenna og stúlkna hafi verið [[nauðgun|nauðgað]] af bakvarðasveitum Rauða hersins.<ref name=":4">{{Cite book|last=Norman M.|first=Naimark, Norman M.|title=The Russians in Germany: A History of the Soviet Zone of Occupation, 1945–1949|publisher=Cambridge: Belknap Press|year=1995|isbn=|location=|pages=70}}</ref> Í stríðinu urðu Sovétríkin hluti af [[fjórveldin|fjórveldunum]], ásamt [[Bandaríkin|Bandaríkjunum]], [[Bretland]]i og [[Kína]].<ref>{{Cite book |last=Brinkley |first=Douglas |url=https://books.google.com/books?id=HymSg_Pp7X0C&q=big+four+world+war+2&pg=PA223 |title=The New York Times Living History: World War II, 1942–1945: The Allied Counteroffensive |publisher=Macmillan, 2004 |year=2003 |isbn=978-0-8050-7247-1 |author-link=Douglas Brinkley |access-date=15 October 2020 |archive-date=15 August 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210815162717/https://books.google.com/books?id=HymSg_Pp7X0C&q=big+four+world+war+2&pg=PA223 |url-status=live }}</ref> Þessi fjögur ríki urðu síðar kjarninn í [[Öryggisráð Sameinuðu þjóðanna|Öryggisráði Sameinuðu þjóðanna]].<ref>{{Cite book |last=Urquhart |first=Brian |title=Looking for the Sheriff |publisher=New York Review of Books, 16 July 1998 |author-link=Brian Urquhart}}</ref> Eftir styrjöldina var smám saman tekið að líta á Sovétríkin sem [[risaveldi]] og undir lok 5. áratugarins höfðu þau tekið upp stjórnmálasamband við nær öll ríki heims. Sovétríkin hertu tökin á stjórnum ríkja í [[Austurblokkin]]ni eftir stríðið og gerðu þau í reynd að [[leppríki|leppríkjum]]. Deilur um stjórn hernámssvæða bandamanna í Evrópu leiddu til upphafs [[kalda stríðið|kalda stríðsins]] 1947. [[Varsjárbandalagið]] og [[COMECON]] voru stofnuð sem svar við stofnun [[NATO]] og [[Evrópubandalagið|Evrópubandalagsins]]. Sovétríkin hertóku mikið af innviðum [[Þýskaland]]s, [[Búlgaría|Búlgaríu]], [[Rúmenía|Rúmeníu]] og [[Ungverjaland]]s sem stríðsskaðabætur og komu á samningum við þessi lönd sem hygldu Sovétríkjunum á þeirra kostnað. Talið er að flutningar á framleiðslutækjum og vörum frá Austur-Evrópu til Sovétríkjanna hafi verið svipaður að umfangi og [[Marshall-aðstoðin]] sem Vestur-Evrópuríki nutu á sama tíma, eða 15 til 20 milljarðar bandaríkjadala að andvirði.<ref>Mark Kramer, "The Soviet Bloc and the Cold War in Europe," in {{Cite book |editor-first=Klaus | editor-last=Larresm |url=https://books.google.com/books?id=EyNcCwAAQBAJ&pg=PT174 |title=A Companion to Europe Since 1945 |publisher=Wiley |year=2014 |isbn=978-1-118-89024-0 |page=79}}</ref> Stalínstímanum í sögu Sovétríkjanna lauk með [[dauði Stalíns|dauða Stalíns]] 5. mars 1953. Strax í valdatíð [[Níkíta Khrústsjov]] hófst uppgjör við þennan tíma og þá [[persónudýrkun]] sem fylgdi nafni Stalíns. Sagnfræðingar hafa deilt um umfang [[afbrigðileg dánartíðni í Sovétríkjunum í valdatíð Stalíns|afbrigðilegrar dánartíðni]] á Stalínstímanum. [[Robert Conquest]] nefndi töluna 20 milljónir í bókinni ''The Great Terror'' frá 1968.<ref>[[Robert Conquest]]. ''The Great Terror.'' NY Macmillan, 1968 p. 533 (20 million)</ref><ref>[[Anton Antonov-Ovseyenko]], ''The Time of Stalin,'' NY Harper & Row 1981. p. 126 (30–40 million)</ref> Þessi tala hefur oft verið gagnrýnd, og í endurskoðaðri útgáfu frá 2007 lækkaði Conquest hana í 15 milljónir.<ref>Conquest, Robert (2007) ''The Great Terror: A Reassessment, 40th Anniversary Edition'', Oxford University Press, in Preface, p. xvi: "Exact numbers may never be known with complete certainty, but the total of deaths caused by the whole range of Soviet regime's terrors can hardly be lower than some fifteen million."</ref> Þótt tölurnar séu nokkuð á reiki, er víst að margar milljónir létu lífið í valdatíð Stalíns beinlínis vegna pólitískra ofsókna og stefnu sem leiddi til manngerðra hörmunga á borð við hungursneyðina í Úkraínu 1932-1933 ([[Holodomor]]). Bandaríski sagnfræðingurinn [[Ben Kiernan]] áleit valdatíð Stalíns hafa verið þá blóðugustu í allri sögu Rússlands.<ref>{{cite book|last=Kiernan| first=Ben |author-link=Ben Kiernan| title=Blood and Soil: A World History of Genocide and Extermination from Sparta to Darfur| publisher=[[Yale University Press]]| year=2007| isbn= 9780300100983 |oclc=2007001525 |url=https://archive.org/details/bloodan_kie_2007_00_0326|url-access=registration|page=[https://archive.org/details/bloodan_kie_2007_00_0326/page/511 511]}}</ref> === Þíða Khrústsjovs (1953-1964) === Strax eftir andlát Stalíns tók nýtt þríeyki við völdum: [[Lavrentíj Beríja]] innanríkisráðherra, [[Georgíj Malenkov]] forsætisráðherra og [[Vjatsjeslav Molotov]] utanríkisráðherra. Fljótlega var Beríja handtekinn og tekinn af lífi fyrir ýmsar sakir. Eftir það tókust Malenkov og aðalritari flokksins, [[Níkíta Khrústsjov]], á um völdin. Því lauk með valdatöku Khrústsjovs árið 1956. Á flokksþingi kommúnistaflokksins í febrúar það ár gagnrýndi Khrústsjov harðlega Jósef Stalín og valdatíð hans, sérstaklega hreinsanirnar miklu, og fyrir að hafa ýtt undir [[persónudýrkun]] sem var andstæð hugsjónum kommúnismans. Þá hófst tímabil [[af-Stalínsvæðing]]ar þar sem flokkurinn losaði um tök sín á sovésku samfélagi um leið og minnismerki um Stalín voru fjarlægð og lík hans flutt úr [[grafhýsi Leníns]]. Á sama tíma leituðust Sovétríkin við að herða tökin á leppríkjunum í Austurblokkinni og [[uppreisnin í Ungverjalandi]] í nóvember 1956 var barin niður með mikilli hörku. Seint á 6. áratugnum varð [[klofningur milli Kína og Sovétríkjanna]] vegna bættra samskipta Sovétríkjanna við Vesturlönd. Mörg kommúnistaríki, eins og [[Albanía]], [[Kambódía]] og [[Sómalía]], ákváðu í kjölfarið að styðja heldur Kína. Innrásin í Ungverjaland varð líka til þess að draga úr stuðningi við Sovétríkin meðal vestrænna kommúnista, og margir þeirra kusu heldur að líta til [[Mao Zedong]] sem leiðtoga alþjóðakommúnismans. Á þessum árum tóku Sovétríkin forystu í [[geimkapphlaupið|geimkapphlaupinu]]. Bandarískt samfélag varð fyrir [[Spútnikáfallið|áfalli]] þegar Sovétmönnum tókst að senda ''[[Spútnik 1]]'' á braut um jörðu 4. október 1957. Hundurinn [[Laika]] fór á braut um jörðu sama ár. Þann 12. apríl 1961 tókst þeim svo að senda mannað geimfar út í geim, þegar [[Júríj Gagarín]] fór heilan hring um jörðina um borð í ''[[Vostok 1]]'' og [[Valentína Tereshkova]] endurtók leikinn 1963. [[Alexej Leonov]] fór í fyrstu [[geimganga|geimgönguna]] árið 1965. Fyrsta mjúka lendingin á [[tunglið|tunglinu]] var þegar ómannaða sovéska geimfarið ''[[Luna 9]]'' lenti þar 1966. Sovétmenn sendu líka fyrstu [[geimbíll|geimbílana]] til tunglsins, [[Lunokod 1]] árið 1970 og [[Lunokod 2]] árið 1973. Í valdatíð Khrústsjovs hófst [[þíða Khrústsjovs]] sem olli breytingum á sovésku samfélagi, stjórnmálum og menningu. Landið varð opnara gagnvart öðrum ríkjum og ný efnahagsstefna leiddi til betri lífskjara og aukinnar einkaneyslu, um leið og hagvöxtur hélst hár. Slakað var á ritskoðun. Umbætur Khrústsjovs í landbúnaði og stjórnkerfinu báru samt lítinn árangur. Árið 1962 leiddu tilraunir hans til að senda eldflaugar til Kúbu til [[Kúbudeilan|Kúbudeilunnar]] við Bandaríkin. Deilan leystist þegar Sovétríkin samþykktu að flytja eldflaugar sínar frá bæði Kúbu og Tyrklandi. Atvikið olli Khrústsjov álitshnekki og leiddi til þess að valdaklíka innan flokksins, undir forystu [[Leoníd Brezhnev]] og [[Aleksej Kosygin]], steypti honum af stóli í október 1964. === Stöðnunin (1964-1985) === Þá tók við [[Leoníd Brezhnev|Brezhnev]]-tímabilið, seinna stöðnunartímabilið. Brezhnev lagði mjög mikla áherslu á vopnaframleiðslu, til þess að halda í við Bandaríkjamenn í [[Vopnakapphlaupið|vopnakapphlaupinu.]] Þessi aukna framleiðsla á vopnum kom niður á framleiðslu neysluvarnings, sem var allur í höndum ríkisins. Þessi aukna vopnaframleiðsla kom hinsvegar ekki bara niður á neysluvarningi, heldur líka tækni- og vísindaþróun. Þetta naut ekki mikilla vinsælda meðal alþýðu í landinu. Í kjölfar andláts Brezhnevs árið 1982 tóku við [[Júríj Andropov]] og [[Konstantín Tsjernenko]], en þeir voru báðir háaldraðir menn og voru við völd í mjög stuttan tíma. Eftir andlát Tsjernenko urðu loksins breytingar á stjórnarfari kommúnistaflokksins, og stöðnunartímabilið sem Brezhnev hafði komið á 20 árum fyrr var loks á enda þegar [[Míkhaíl Gorbatsjov]] tók við sem síðasti aðalritari Sovétríkjanna árið 1985. Valdaklíkan innan flokksins samanstóð á þessum tíma nánast eingöngu af háöldruðum flokksmönnum sem höfðu alist upp innan klíkunnar í áratugi í skjóli Brezhnevs. Brezhnev-klíkan var upphaflega aðferð hans til að minnka einveldi aðalritarans innan flokksins eins og tíðkast hafði áður fyrr en breyttist fljótlega í nokkuð spillt stjórnarráð fárra manna. Gorbatsjov, sem varð fyrsti leiðtogi Sovétríkjanna sem var fæddur eftir byltinguna, hafði ekki verið áberandi innan Brezhnev-klíkunnar en var þó náinn samstarfsmaður Andropovs og í samstarfi við hann náði Gorbatsjov að koma á töluverðum breytingum. Þessar breytingar fólust meðal annars í því að 20% af yfirstjórn kommúnistaflokksins, öldruðum brezhnevistum, var skipt út fyrir yngri róttæka kommúnista. En þrátt fyrir róttækni Andropovs og Gorbatsjovs varð hinn 72 ára gamli Tsjernenko að aðalritara við dauða Andropovs og hélt áfram með stefnu Brezhnevs í þetta eina ár sem hann var við stjórn. === Perestrojka og Glasnost (1985-1991) === Framtíð Sovétríkjanna var því ekki björt þegar Gorbatsjov tók við þeim, og þrátt fyrir að hafa eytt gríðarlegur fjárhæðum í hernað og vopnaframleiðslu, höfðu þeir orðið undir Bandaríkjamönnum í vopnakapphlaupinu. Vegna þess hve miklu Bandaríkin og Sovétríkin eyddu í hernað, drógust þau aftur úr öðrum iðnríkjum í tækniþróun. Tækniþróunin var orðin svo ör á þessum tíma að þó svo að Sovétríkin framleiddu tæknivörur fyrir almennan markað voru þau alltaf langt á eftir samtíma sínum. Þannig héldust miðstýrða hagkerfið og hernaðariðnaður í hendur við að draga Sovétríkin smátt og smátt aftur úr Vestur Evrópu og lama efnahagskerfið. Áhrifin urðu þó minni í [[Bandaríkin|Bandaríkjunum]] þar sem [[Kapítalismi|kapítalisminn]] bætti upp tapið með því að græða á [[Heimsvaldastefna|heimsvaldastefnunni.]] [[Míkhaíl Gorbatsjov|Gorbatsjov]] sá hversu illa stríðskommúnismi hefði farið með ríkið og vildi koma fram breytingum. Gorbatsjov fannst vera þörf fyrir að opna og betrumbæta [[Kommúnistaflokkur Sovétríkjanna|sovéskt]] samfélag sem var orðið staðnað. Hann vildi breyta pólitísku kerfi Sovétríkjanna og dreifa efnahag landsins betur. Til þess gerði hann þrjár áætlanir: # ''[[Glasnost]]'' („opnun“) sem snerist um að auka gagnsæi í hinu [[Kommúnistaflokkur Sovétríkjanna|sovéska]] kerfi gagnvart almenningi. Leynd hvíldi ekki lengur yfir stjórnarathöfnum og dregið var úr ritskoðun. Hætt var að bæla þjóðina niður og fékk fólk nú útrás fyrir uppsafnaða gremju. # ''[[Perestrojka]]'' („endurskipulagning“) snerist um endurskoðun og endurskipulagning á hinu staðnaða [[Kommúnistaflokkur Sovétríkjanna|sovéska]] framleiðslukerfi og hinu pólitíska kerfi. # ''Demokratízatsíja'' („lýðræðisvæðing“) var kynnt árið 1987. Hún snerist um að opna fyrir fleiri en einn frambjóðanda innan hins kommúnistíska kerfis en ekki koma á fjölflokkakerfi. Þjóðin fékk í fyrsta sinn síðan 1917 að kjósa um opinbera fulltrúa þjóðarinnar.<ref name=vísindavefurinn>{{Bókaheimild|titill=Kommúnisminn – Sögulegt ágrip|höfundur=Richard Pipes|útgefandi=Ugla útgáfa|ár=2014|staður=Reykjavík}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.visindavefur.is/svar.php?id=22451|title=Hverjar voru helstu ástæðurnar fyrir hruni Sovétríkjanna?|website=Vísindavefurinn|language=is|access-date=2021-04-27}}</ref> [[Mynd:Gorbachev (cropped).png|alt=Mikhail Gorbachev|thumb|287x287dp|[[Míkhaíl Gorbatsjov]]]] Hann byrjaði að draga úr hernaðargjöldum og vildi enda deiluna milli Bandaríkjanna og Sovétríkjanna. Hann samdi við Bandaríkjamenn um afvopnun og kallaði herinn heim frá Afganistan, sem stuðlaði að bættum samskiptum við Vesturveldin. Einnig gerði Gorbatsjov miklar breytingar á kommúnistaflokknum sjálfum, þar sem hann skipti helmingnum af flokksforystunni út fyrir yngri stjórnmálamenn sem voru sammála hugmyndum hans. Gorbatsjov gerði miklar breytingar á efnahagskerfinu og tók að mestu leyti upp markaðshagkerfi. Hann lagði mikla áherslu á það að hann væri ekki að reyna að skemma hið kommúníska kerfi sem ríkið var byggt á, heldur gera það skilvirkara. Einnig kynnti Gorbatsjov stefnu sem átti að auka tjáningarfrelsi almúgans, auka flæði upplýsinga frá ríkisstjórninni til hans og leyfa opna og gagnrýna umræðu um ríkið auk þess að efla þáttöku fólks í stjórnmálum og auk þess var kosningakerfið innan kommúnistaflokksins gert lýðræðislegra. Í kjölfar þess að gefa aukið tjáningarfrelsi fékk flokkurinn þó nokkurra gagnrýni. Fólk fór að krefjast frekari lífsgæða og meira frelsis og nýtti tækifærið til að mótmæla. Flokkurinn missti einnig tök á fjölmiðlum eftir að hafa slakað á ritskoðun og pólitísk og efnahagsleg vandamál sem flokkurinn hafði átt við og haldið leyndu komu upp á yfirborðið. Auk þess urðu til þjóðernislegar umbótahreyfingar í sovétlýðveldunum og árið 1990 var krafa um sjálfstæði orðin hávær. Sama ár tók miðstjórn kommúnistaflokksins þá ákvörðun að leggja niður einflokkakerfið. Á svipuðum tíma hófust átök innan flokksins og ríkisstjórnarinnar. Annars vegar voru þar frjálslyndir kommúnistar sem vildu flýta fyrir endurbótunum og hins vegar gamlir íhaldssamir kommúnistar sem fannst endurbæturnar vera svik við kommúnismann. Óánægja meðal hersins, KGB og íhaldssamra kommúnista var orðin svo mikil að hún leiddi til valdaránstilrauna KGB undir stjórn [[Vladímír Krjútsjkov|Vladímírs Krjútsjkov]]. 18. ágúst, tveimur dögum áður en skrifa átti undir lög sem myndu minnka völd alríkisins og auka völd sovétlýðveldanna, var Gorbatsjov, sem staddur var á Krímskaga, tjáð að hann skyldi segja af sér, en þegar hann neitaði var hann tekinn til fanga og það gefið út að hann hefði sagt af sér vegna heilsubrests. [[Mynd:VytautasLandsbergis2009121802.JPG|alt=Var fyrsti þjóðhöfðingi Litháens.|thumb|[[Vytautas Landsbergis]]]] [[Eystrasaltslöndin]]: [[Eistland]], [[Lettland]] og [[Litáen]] voru undir stjórn Sóvétríkjanna og urðu sjálfstæð ríki á árunum 1988-1990 og síðan [[Úkraína]] árið 1991.<ref name=vísindavefurinn/> Árið 1991 var skrifað undir frumvarp sem bannaði kommúnistaflokkinn m.a. vegna aðildar hans að valdaráninu. Í framhaldi af því skrifuðu öll fyrrum sovétlýðveldin undir samning um stofnun SSR, [[Samveldi sjálfstæðra ríkja]], en það var samningur um stjórnmálalega og efnahagslega samvinnu í kjölfar hrunsins, og 21. desember skrifuðu fulltrúar allra sovétlýðveldanna undir Alma-Ata yfirlýsinguna sem staðfesti niðurlagningu Sovétríkjanna. Fjórum dögum seinna sagði Gorbatsjov loks af sér sem forseti Sovétríkjanna og aðalritari flokksins og færði öll völd embættis síns í hendur [[Forseti Rússlands|rússneska forsetaembættinu]]. Daginn eftir viðurkenndi [[æðstaráð Sovétríkjanna]] hrunið formlega og sagði af sér. === Upplausn og eftirmálar === Sovétlýðveldin 12 sem eftir voru í sambandsríkinu héldu áfram viðræðum um framhald ríkjasambandsins, en í desember 1991 höfðu þau öll líka lýst yfir sjálfstæði, nema Rússland og [[Kasakstan]]. Á þessum tíma tók Jeltsín yfir það sem eftir var af stjórnkerfi Sovétríkjanna, þar á meðal [[Kreml]] í Moskvu. Lokahöggið kom svo 1. desember þegar íbúar Úkraínu, öflugasta lýðveldisins, samþykktu að lýsa yfir sjálfstæði með yfirgnæfandi meirihluta. Eftir brotthvarf Úkraínu var enginn raunhæfur möguleiki á að viðhalda sambandsríkinu. Þann 8. desember undirrituðu forsetar Úkraínu, Hvíta-Rússlands og Rússlands [[Belavetsa-sáttmálinn|Belavetsa-sáttmálann]] um [[upplausn Sovétríkjanna]] og stofnun [[Samveldi sjálfstæðra ríkja|Samveldis sjálfstæðra ríkja]]. Þann 21. desember undirrituðu fulltrúar allra sovétlýðveldanna nema [[Georgía|Georgíu]] og [[Eystrasaltslöndin|Eystrasaltslandanna]], [[Alma-Ata-bókunin]]a, sem staðfesti sáttmálann. Þann 25. desember sagði Gorbatsjev af sér og lýsti því yfir að embætti forseta Sovétríkjanna væri lagt niður og vald hans gengi til forseta Rússlands. Þá nótt var Sovétfáninn felldur í hinsta sinn og [[fáni Rússlands]] dreginn að húni. Daginn eftir kaus [[æðstaráð Sovétríkjanna]] að leggja sjálft sig og þar með Sovétríkin niður. [[Sovétherinn]] var áfram undir sameiginlegri stjórn, en dreifðist smám saman á ríkin. Eftir upplausn Sovétríkjanna var [[Rússland]] viðurkennt af alþjóðasamfélaginu sem [[löglegur arftaki]] Sovétríkjanna. Rússland tók því við erlendum eignum og skuldum Sovétríkjanna. Samkvæmt [[Lissabonviðaukinn|Lissabonviðaukanum]] tók Rússland einnig við stjórn allra kjarnavopna á landsvæði fyrrum sovétlýðvelda. Úkraína hefur síðan þá dregið þessa stöðu Rússlands í efa og reynt að ná yfirráðum yfir sínum hluta af eigum Sovétríkjanna. Eftir upplausnina fór flókið ferli í gang í 15 [[fyrrum sovétlýðveldi|fyrrum sovétlýðveldum]]. Almennt er litið svo á að Rússland sé arftaki Sovétríkjanna. Það hélt öllum sendiráðum Sovétríkjanna, kjarnavopnum þeirra og fékk sæti þeirra í Öryggisráðinu. Aðeins Úkraína hafði samþykkt lög sem lýstu landið bæði arftaka Sovétlýðveldisins Úkraínu og Sovétríkjanna sjálfra.<ref>[https://zakon.rada.gov.ua/laws/main/1543-12 "ЗАКОН УКРАЇНИ Про правонаступництво України"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191123004257/https://zakon.rada.gov.ua/laws/main/1543-12 |date=23. nóvember 2019 }} (úkraínska).</ref> Úkraína samþykkti að taka á sig 16,37% af erlendum skuldum Sovétríkjanna í staðinn fyrir hlut af erlendum eignum þeirra, en Rússland fer með yfirráð yfir þeim eignum. Ríkin deila enn um þessar eignir.<ref>{{cite web |title=Ни по-честному, ни по-братски – Москва и Киев не могут поделить советскую собственность за рубежом |url=https://news.rambler.ru/ukraine/43812763-ni-po-chestnomu-ni-po-bratski-moskva-i-kiev-ne-mogut-podelit-sovetskuyu-sobstvennost-za-rubezhom/ |website=Рамблер/новости |access-date=14 July 2020 |archive-date=15 July 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200715131651/https://news.rambler.ru/ukraine/43812763-ni-po-chestnomu-ni-po-bratski-moskva-i-kiev-ne-mogut-podelit-sovetskuyu-sobstvennost-za-rubezhom/ |url-status=live }}</ref> Nær öll fyrrum sovétlýðveldin gengu í gegnum [[efnahagskreppa|efnahagskreppu]] vegna [[lostmeðferð (hagfræði)|lostmeðferðar]] eftir umbreytingu hagkerfisins.<ref>{{Cite book |last=Weber |first=Isabella |url=https://www.worldcat.org/oclc/1228187814 |title=How China escaped shock therapy : the market reform debate |date=2021 |publisher=[[Routledge]] |isbn=978-0-429-49012-5 |location=Abingdon, Oxon |pages=6 |oclc=1228187814}}</ref> [[Fátækt]] tífaldaðist í kjölfarið.<ref>[https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9C07E0D8163FF931A25753C1A9669C8B63 Study Finds Poverty Deepening in Former Communist Countries], New York Times, October 12, 2000</ref> Hagfræðingurinn [[Steven Rosefielde]] rekur 3,4 milljón ótímabær andlát í Rússlandi milli 1990 og 1998 til þessarar lostmeðferðar.<ref>{{cite journal |last1= Rosefielde|first1=Steven|date=2001 |title=Premature Deaths: Russia's Radical Economic Transition in Soviet Perspective|url= https://archive.org/details/sim_europe-asia-studies_2001-12_53_8/page/n24|journal=[[Europe-Asia Studies]]|volume=53 |issue=8 |pages=1159–1176|doi= 10.1080/09668130120093174|s2cid=145733112}}</ref> Auk fyrrum sovétlýðvelda eru sex umdeild ríki sem urðu til á svæðum sem aðskilnaðarhreyfingar náðu á sitt vald í kjölfar upplausnar Sovétríkjanna. Þetta eru [[Abkasía]], [[Transnistría]], [[Suður-Ossetía]] og [[Artsaklýðveldið]] (Nagornó-Karabak). Við þau bættust nýlega [[Alþýðulýðveldið Donetsk]] og [[Alþýðulýðveldið Luhansk]]. Að auki eru starfandi hreyfingar aðskilnaðarsinna í [[Téténía|Téténíu]], [[Gagásía|Gagásíu]] og [[Talisj]]. == Stjórnsýsluskipting == {{aðalgrein|Sovétlýðveldi}} Samkvæmt stjórnarskrá landsins voru Sovétríkin [[sambandsríki]] aðgreindra sovétlýðvelda, sem voru ýmist [[einingarríki]] eins og [[Sovétlýðveldið Úkraína|Úkraína]] og [[Sovétlýðveldið Hvíta-Rússland|Hvíta-Rússland]], eða sjálf sambandsríki eins og [[Sovétlýðveldið Rússland|Rússland]] eða [[Sovétlýðveldið Transkákasía|Transkákasía]].<ref name="sakwa">Sakwa, Richard. ''Soviet Politics in Perspective''. 2nd ed. London – N.Y.: Routledge, 1998.</ref> Þessi fjögur ríki voru stofnlýðveldin sem undirrituðu sáttmálann um stofnun Sovétríkjanna í desember 1922. Árið 1924, við landsafmörkun í Mið-Asíu, voru sovétlýðveldin [[Sovétlýðveldið Úsbekistan|Úsbekistan]] og [[Sovétlýðveldið Túrkmenistan|Túrkmenistan]] stofnuð upp úr hlutum [[Sovéska sjálfsstjórnarlýðveldið Túrkestan|sjálfsstjórnarlýðveldisins Túrkestan]] innan Rússlands og tveimur sovéskum hjáríkjum, [[Sovétlýðveldið Kórasmía|Kórasmíu]] og [[Sovétlýðveldið Búkara|Búkhara]]. Árið 1929 var [[Sovétlýðveldið Tadsíkistan|Tadsíkistan]] klofið frá úsbeska sovétlýðveldinu. Þegar stjórnarskrá ársins 1936 tók gildi var transkákasíska sovétlýðveldið leyst upp og aðildarlýðveldi þess, [[Sovétlýðveldið Armenía|Armenía]], [[Sovétlýðveldið Georgía|Georgía]] og [[Sovétlýðveldið Aserbaísjan|Aserbaísjan]], fengu stöðu aðildarríkja Sovétríkjanna. Þá voru [[Sovétlýðveldið Kasakstan|Kasakstan]] og [[Sovétlýðveldið Kirgistan|Kirgistan]] klofin frá rússneska sovétlýðveldinu og fengu sömu stöðu innan ríkjasambandsins.<ref>{{cite book |last=Adams, Simon |title=Russian Republics |url=https://books.google.com/books?id=LyqIDCc-cSsC |year=2005 |page=21 |publisher=Black Rabbit Books |isbn=978-1-58340-606-9|access-date=20 June 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150512041101/http://books.google.com/books?id=LyqIDCc-cSsC&dq|archive-date=12 May 2015|url-status=live}}</ref> Í ágúst árið 1940 var [[Sovétlýðveldið Moldavía|moldavíska sovétlýðveldið]] stofnað upp úr Úkraínu og hernámssvæðum Sovétmanna í [[Bessarabía|Bessarabíu]]. Sovétríkin innlimuðu jafnframt [[Eystrasaltslöndin]] [[Sovétlýðveldið Eistland|Eistland]], [[Sovétlýðveldið Lettland|Lettland]] og [[Sovétlýðveldið Litáen|Litáen]] og gerðu þau að sovétlýðveldum. Innlimun Eystrasaltsríkjanna var ekki viðurkennd af meirihluta alþjóðasamfélagsins og var álitin [[Hernám Eystrasaltslandanna|ólöglegt hernám]]. Eftir [[Vetrarstríðið|innrás Sovétríkjanna í Finnland]] stofnuðu Sovétmenn [[Sovétlýðveldi Kirjála og Finna]] á hernámssvæði þeirra í mars 1940 en limuðu það síðan sem sjálfsstjórnarlýðveldi inn í rússneska sovétlýðveldið árið 1956. Frá júlí 1956 til september 1991 voru fimmtán aðildarlýðveldi í Sovétríkjunum (''sjá kortið að neðan'').<ref>{{cite book |last=Feldbrugge, Ferdinand Joseph Maria |title=Russian Law: The Rnd of the Soviet system and the Role of Law |url=https://books.google.com/books?id=JWt7MN3Dch8C |year=1993 |page=94 |publisher=[[Martinus Nijhoff Publishers]] |isbn=978-0-7923-2358-7|access-date=20 June 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150512041218/http://books.google.com/books?id=JWt7MN3Dch8C&dq|archive-date=12 May 2015|url-status=live}}</ref> Þótt Sovétríkin hafi að nafninu til verið bandalag jafningjaþjóða réðu [[Rússar]] í reynd langmestu um stjórn ríkisins. Yfirburðir Rússa voru svo greinilegir að mestallan þann tíma sem Sovétríkin voru til var algengt (en rangt) að fólk kallaði ríkið einfaldlega „Rússland“. Formlega séð var [[Sovétlýðveldið Rússland|rússneska sovétlýðveldið]] aðeins eitt aðildarríki innan sambandsríkisins en það var bæði langstærst (bæði landfræðilega og með tilliti til íbúafjölda), voldugast og þróaðast. Rússneska sovétlýðveldið var jafnframt iðnkjarni Sovétríkjanna. Sagnfræðingurinn Matthew White skrifaði að það hafi verið opið leyndarmál að sambandsstjórnarfyrirkomulagið væri aðeins „gluggaskraut“ fyrir yfirstjórn Rússa. Þess vegna hafi íbúar Sovétríkjanna gjarnan verið kallaðir ''Rússar'' fremur en ''Sovétmenn'' þar sem „allir vissu hver fór í raun með stjórnina“.<ref name="White 2012 368">{{cite book |title=The Great Big Book of Horrible Things |last=White |first=Matthew|author-link=Matthew White (atrocitologist) |publisher=[[W. W. Norton]] |year=2012 |page=[https://archive.org/details/greatbigbookofho0000whit/page/n389 368] |isbn=978-0-393-08192-3|title-link=The Great Big Book of Horrible Things}}</ref> {|class="wikitable" style="margin: 1em auto 1em auto;" |- !colspan="2" |Lýðveldi !Kort af lýðveldum Sovétríkjanna frá 1956 til 1991 |- |1 |{{flagicon|Rússland|1954}} [[Sovétlýðveldið Rússland]] |rowspan="15" style="width:350px;"|[[File:Republics of the USSR.svg|600px]] |- |2 |{{flagicon|Sovétlýðveldið Úkraína}} [[Sovétlýðveldið Úkraína]] |- |3 |{{flagicon|Sovétlýðveldið Hvíta-Rússland}} [[Sovétlýðveldið Hvíta-Rússland]] |- |4 | {{flagicon|Sovétlýðveldið Úsbekistan}} [[Sovétlýðveldið Úsbekistan]] |- |5 | {{flagicon|Sovétlýðveldið Kasakstan}} [[Sovétlýðveldið Kasakstan]] |- |6 | {{flagicon|Sovétlýðveldið Georgía}} [[Sovétlýðveldið Georgía]] |- |7 | {{flagicon|Sovétlýðveldið Aserbaísjan}} [[Sovétlýðveldið Aserbaísjan]] |- |8 | {{flagicon|Sovétlýðveldið Litáen}} [[Sovétlýðveldið Litáen]] |- |9 | {{flagicon|Sovétlýðveldið Moldavía}} [[Sovétlýðveldið Moldavía]] |- |10 | {{flagicon|Sovétlýðveldið Lettland}} [[Sovétlýðveldið Lettland]] |- |11 | {{flagicon|Sovétlýðveldið Kirgistan}} [[Sovétlýðveldið Kirgistan]] |- |12 | {{flagicon|Sovétlýðveldið Tadsíkistan}} [[Sovétlýðveldið Tadsíkistan]] |- |13 | {{flagicon|Sovétlýðveldið Armenía}} [[Sovétlýðveldið Armenía]] |- |14 | {{flagicon|Sovétlýðveldið Túrkmenistan}} [[Sovétlýðveldið Túrkmenistan]] |- |15 | {{flagicon|Sovétlýðveldið Eistland}} [[Sovétlýðveldið Eistland]] |} ==Tilvísanir== {{reflist}} == Tenglar == * [http://www.timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=3276543&lang=is&navsel=666 ''Trúin á Sovjet - kaflar úr bókinni The Yoki and the Commissar, London 1945, eftir Arthur Koestler''; birtist í Lesbók Morgunblaðsins 1945] * Archie Brown, Gerald S. Smith, H. T. Willetts, Michael Kaser, John Fennell. 1982. The Cambridge Encyclopedia of Russia and the Soviet Union. Cambridge University Press. * [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/513251/Russia ''John C. Dewdney, Martin McCauley. Britannica. Russia.'' Sótt 18. nóv 2013 af Britannica.com] {{stubbur|sagnfræði}} [[Flokkur:Sovétríkin| ]] [[Flokkur:Saga sósíalismans]] [[Flokkur:Stofnað 1922]] [[Flokkur:Lagt niður 1991]] [[Flokkur:Fyrrum Evrópuríki]] [[Flokkur:Fyrrum Asíuríki]] kx2helswhbdp33ug4h7gcizz6f00vn6 0 4508 1919152 1848435 2025-06-02T22:23:15Z Berserkur 10188 1919152 wikitext text/x-wiki {{Land | nafn = Furstadæmið Andorra | nafn_á_frummáli = Principat d'Andorra | nafn_í_eignarfalli = Andorra | fáni = Flag of Andorra.svg | skjaldarmerki = Coat of arms of Andorra.svg | staðsetningarkort = Location_Andorra_Europe.png | kjörorð = Virtus Unita Fortior | kjörorð_tungumál = latína | kjörorð_þýðing = Sameinuð dygð er sterkari | þjóðsöngur = [[El Gran Carlemany]] | tungumál = [[Katalónska]] | höfuðborg = [[Andorra la Vella]] | stjórnarfar = [[Þingbundin konungsstjórn]] | titill_leiðtoga1 = [[Samfurstar Andorra|Samfurstar]] | titill_leiðtoga2 = [[Forsætirsráðherra Andorra|Forsætisráðherra]] | nafn_leiðtoga1 = [[Emmanuel Macron]]<br />[[Josep-Lluís Serrano Pentinat]] | nafn_leiðtoga2 = [[Xavier Espot Zamora]] | staða = [[Sjálfstæði]] | atburður1 = frá Aragón | dagsetning1 = 8. september 1278 | stærðarsæti = 178 | flatarmál = 468 | hlutfall_vatns = 0,26 | fólksfjöldi = 77.543 | mannfjöldaár = 2020 | mannfjöldasæti = 203 | íbúar_á_ferkílómetra = 180 | VLF = 3,237 | VLF_ár = 2018 | VLF_á_mann = 42.035 | VÞL = {{hækkun}} 0.868 | VÞL_sæti = 36 | VÞL_ár = 2019 | gjaldmiðill = [[Evra]] | tímabelti = [[UTC]]+1 (+2 [[Evrópskur sumartími|á sumrin]]) | tld = ad | símakóði = 376 }} '''Andorra''' ([[katalónska]]: ''Principat d'Andorra'') er [[landlukt]] [[furstadæmi]] í austurhluta [[Pýreneafjöll|Pýreneafjalla]], milli [[Frakkland]]s og [[Spánn|Spánar]]. Samkvæmt arfsögn var furstadæmið stofnað af [[Karlamagnús]]i, en það var undir stjórn [[greifinn af Urgell|greifa af Urgell]] til [[988]] þegar stjórnin fluttist til [[kaþólska biskupsdæmið Urgell|kaþólska biskupsdæmisins Urgell]]. Núverandi furstadæmi var stofnað árið 1278. Þjóðhöfðingjar þess eru tveir: [[Biskupinn af Urgell]] í Katalóníu og [[Frakklandsforseti]]. Höfuðborgin heitir [[Andorra la Vella]] og sú höfuðborg Evrópu sem stendur hæst, í 1.023 metra hæð.<ref>{{cite web|url=http://www.fallingrain.com/world/AN/0/Andorra_la_Vella.html|title=Maps, Weather, and Airports for Andorra la Vella, Andorra |publisher=Fallingrain.com |access-date=26. ágúst 2012}}</ref> Andorra er [[örríki]]. Landið er aðeins 468 ferkílómetrar að flatarmáli og er því sjötta minnsta land Evrópu. Íbúar eru um 77.000. Íbúar Andorra eru af [[katalónar|katalónskum]] uppruna.<ref name="Minahan">{{cite book |last=Minahan |first=James |title=One Europe, Many Nations: A Historical Dictionary of European National Groups |url=https://books.google.com/books?id=NwvoM-ZFoAgC |date=2000 |publisher=[[Greenwood Publishing Group]] |page=47 |isbn=978-0313309847}}</ref> Andorra er jafnframt 16. fámennasta land heims.<ref>{{cite web|url=http://tellmenothing.com/2017/04/18/andorra-unusual-facts-european/|title=Andorra: 10 Unusual Facts About The Tiny European Principality|last=Malankar|first=Nikhil|date=18. apríl 2017|website=Tell Me Nothing|access-date=13. júní 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170607111953/http://tellmenothing.com/2017/04/18/andorra-unusual-facts-european/|archive-date=7. júní 2017|url-status=dead}}</ref> [[Katalónska]] er opinbert tungumál, en spænska, portúgalska og franska eru líka algeng mál.<ref name="cia">{{cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/andorra/ |title=CIA World Factbook entry: Andorra |publisher=Cia.gov |access-date=26. ágúst 2012}}</ref><ref>{{cite web|title=Background Note: Andorra|url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/3164.htm|publisher=State.gov|access-date=14. maí 2015}}</ref> Yfir 10 milljón ferðamenn heimsækja landið árlega.<ref name="es2">{{cite web|url=http://www.estadistica.ad/serveiestudis/web/exportar_banc_dades_csv.asp?formules=anualinici&any1=01/01/2008&any2=01/01/2008&codi_divisio=380&lang=1&codi_subtemes=59&codi_tema=10|archive-url=https://web.archive.org/web/20170912144822/http://www.estadistica.ad/serveiestudis/web/exportar_banc_dades_csv.asp?formules=anualinici&any1=01%2F01%2F2008&any2=01%2F01%2F2008&codi_divisio=380&lang=1&codi_subtemes=59&codi_tema=10|url-status = dead|archive-date=12. september 2017|title=HOTELERIA I TURISME|access-date=14. maí 2015}}</ref> Landið er ekki aðili að [[Evrópusambandið|Evrópusambandinu]] en notar [[evra|evru]] sem opinberan gjaldmiðil. Andorra hefur átt aðild að [[Sameinuðu þjóðirnar|Sameinuðu þjóðunum]] frá 1993.<ref>{{cite web|url=https://www.un.org/en/members/ |title=United Nations Member States |publisher=Un.org |access-date=14. maí 2015}}</ref> Árið 2013 voru lífslíkur í Andorra þær hæstu í heimi.<ref>{{cite journal|last1=GBD 2013 Mortality and Causes of Death|first1=Collaborators.|title=Global, regional, and national age-sex specific all-cause and cause-specific mortality for 240 causes of death, 1990-2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013.|journal=Lancet|date=10 January 2015|volume=385|issue=9963|pages=117–71|doi=10.1016/S0140-6736(14)61682-2|pmid=25530442|pmc=4340604}}</ref> ==Heiti== Uppruni heitisins Andorra er óþekktur, en nokkrar tilgátur hafa verið settar fram. Elsta vísunin í heitið er í ''Sögum'' gríska sagnaritarans [[Pólýbíos]]ar, sem lýsir Andosínum, [[Íberar|Íberskum]] ættbálki sem býr í dölum Andorra og stóð gegn her [[Karþagóar|Karþagóa]] þegar hann fór um Pýreneafjöll í [[púnversku stríðin|púnversku stríðunum]]. Andosínar (Ἀνδοσίνοι Andosinoi) er hugsanlega dregið af baskneska orðinu ''handia'' sem merkir „stór“ eða „risi“.<ref name="Diccionari">''Diccionari d'Història de Catalunya''; ed. 62; Barcelona; 1998; {{ISBN|84-297-3521-6}}; p. 42; entrada "Andorra"</ref> Örnefni í Andorra bera í sér ummerki um að baskneska hafi verið töluð á svæðinu. Önnur tilgáta stingur upp á að Andorra sé dregið af gamla orðinu ''Anorra'' sem inniheldur baskneska orðið ''ur'' („vatn“).<ref>{{cite book|last=Font Rius |first=José María |title=Estudis sobre els drets i institucions locals en la Catalunya medieval |url=https://books.google.com/books?id=JQL6rtB8VtQC&q=Anorra+andorra&pg=PA743 |publisher=Edicions Universitat Barcelona |year=1985 |page=743 |isbn=978-8475281742 }}</ref> Önnur tilgáta gengur út á að Andorra sé dregið af arabíska orðinu الدارة ''al-darra'' <ref>{{cite web |url=https://www.almaany.com/ar/dict/ar-ar/%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A9/ |title=تعريف و معنى دارة في معجم المعاني الجامع - معجم عربي عربي |website=almaany.com |language=ar}}</ref>}} sem merkir skógi vaxið land. Þegar [[Arabar]] og [[Márar]] lögðu Íberíuskagann undir sig voru dalirnir í fjöllunum þaktir skógum. Þessi landsvæði voru ekki undir stjórn múslima út af því hversu erfitt var að koma stjórn þar við.<ref>{{cite book|last=Gaston|first=L. L.|url=https://books.google.com/books?id=_XpEAQAAMAAJ&q=darra&pg=PA9|title=Andorra, the Hidden Republic: Its Origin and Institutions, and the Record of a Journey Thither|publisher=McBridge, Nast & Co|year=1912|location=New York|page=9}}</ref> Aðrar tilgátur nefna [[aragóníska]] orðið ''andurrial'', sem merkir „kjarrlendi“.<ref>{{cite web|url=http://www.etymonline.com/index.php?term=Andorra |title=Online Etymology Dictionary |publisher=Etymonline.com |access-date=14. maí 2015}}</ref> Samkvæmt [[alþýðuskýring]]um nefndi [[Karlamagnús]] landið Andorra með vísun í dalinn þar sem borgin [[Endór]] stóð samkvæmt [[Biblían|Biblíunni]] (þar sem [[Midíanar]] biðu ósigur). Samkvæmt sögninni lýsti [[Loðvík guðhræddi]] nafngiftinni eftir að hafa sigrað Mára í „villtum vítisdölum“.<ref>{{cite book|title=Images of the Medieval Peasant|url=https://archive.org/details/imagesofmedieval0000free|page=[https://archive.org/details/imagesofmedieval0000free/page/189 189]|last=Freedman|first=Paul|publisher=Stanford University Press|location=California|year=1999|isbn=978-0804733731}}</ref> ==Saga== Furstadæmið var stofnað árið 1278 til að sætta átök milli biskupsins af [[Urgell]] (sýsla í Katalóníu) og greifans af [[Foix]] (sýsla í suður-Frakklandi). Áður hafði það verið undir stjórn [[Konungsríkið Aragónía|konungsríkisins Aragóníu]]. [[Hinrik 4. Frakkakonungur]] réð yfir svæðinu í byrjun 17. aldar og gerði konung Frakka og biskupinn af Urgell að þjóðhöfðingjum Andorra (sem gildir enn í dag en þjóðhöfðingi [[Frakkland]]s er nú [[Frakklandsforseti]]. ). Andorra hlaut sjálfstæði frá Frökkum árið 1814 eftir [[Napóleonsstyrjaldirnar]]. Árið 1982 var stofnað þing í landinu og embætti forsætisráðherra. == Landafræði == [[Mynd:Grandvalira ski resort, Andorra5.jpg|thumb|Skíðasvæði í Andorra.]] Andorra skiptist í sjö [[kirkjusókn]]ir: * [[Andorra la Vella]] * [[Canillo]] * [[Encamp]] * [[Escaldes-Engordany]] * [[La Massana]] * [[Ordino]] * [[Sant Julià de Lòria]] [[Mynd:Andorra topographic map-en.svg|thumb|Kort.]] Landið er mjög fjalllent. Meðalhæð yfir sjávarmáli er 1.996 metrar og hæsta fjallið er [[Coma Pedrosa]] sem nær 2.942 metra hæð. Milli fjallanna eru mjóir dalir sem mætast við lægsta punkt landsins, þar sem áin [[Gran Valira]] rennur til Spánar. Í landinu er ýmist [[alpaloftslag]] eða [[meginlandsloftslag]]. ===Helstu borgir og bæir=== <small>Eftir mannfjölda:</small> #Andorra la Vella #Escaldes-Engordany #Encamp #Sant Julià de Lòria #La Massana #Santa Coloma #Ordino #El Pas de la Casa #Canillo #Arinsal Hvorki flugvellir né lestarsamgöngur eru í landinu og fara íbúar helst til [[Toulouse]] og [[Barcelona]] í flug. Þó eru þyrlupallar. Vegakerfið er 279 kílómetrar að lengd. ==Íbúar== Íbúar Andorra eru nú um 77.000, en voru aðeins 5.000 árið 1900. Meðal íbúa Andorra mæla flestir katalónsku (39%) og næstflestir spænsku (35%). Þvínæst koma portúgalska (15%) og franska (5%). Aðeins þriðjungur landsmanna eru andorrískir að uppruna. Í grunnskólakerfinu er kennt á 3 tungumálum; katalónsku, spænsku og frönsku eftir því hvert móðurmál nemandans er. Tveir þriðju hlutar íbúa í Andorra hafa ekki ríkisborgararétt í landinu og þar með ekki kosningarétt í sveitarstjórnarkosningum. Þeir geta auk þess ekki orðið forsætisráðherra eða átt yfir þriðjung í skráðu hlutafélagi. Andorra er vinsæll ferðamannastaður sem fær yfir 10 milljónir ferðamanna árlega. Þar eru vinsæl skíðasvæði. Landið er auk þess [[skattaskjól]]. Það er ekki í [[Evrópusambandið|Evrópusambandinu]] en [[evra]] er engu að síður notuð sem ''de facto'' gjaldmiðill. Lífslíkur í Andorra voru þær mestu í heimi árið 2013, 81 ár. ==Tilvísanir== {{reflist}} * {{wpheimild|tungumál= en|titill=Andorra |mánuðurskoðað= 7. des.|árskoðað= 2018 }} {{Evrópa}} {{Evrópuráðið}} {{Stubbur|landafræði}} [[Flokkur:Furstadæmi]] [[Flokkur:Örríki]] [[Flokkur:Landlukt lönd]] bn855yzyzl6wi1u56r9swnbiy63anq0 0 4909 1919065 1916921 2025-06-02T13:13:26Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919065 wikitext text/x-wiki [[Mynd:VirtualBox Ubuntu 21.10 15 10 2021 13 19 12 ENG.png|thumb|Ubuntu 21.10 (Impish Indri) á ensku (en líka hægt að breyta yfir í íslensku). Ubuntu er ein af mörgum [[GNU/Linux|dreifingum af Linux]].]] '''Stýrikerfi''' er [[kerfishugbúnaður]] sem hefur það hlutverk að stýra aðgangi [[forrit]]a að [[vélbúnaður|vélbúnaði]] [[tölva|tölvunnar]] og sjá þeim fyrir ýmis konar sameiginlegri þjónustu. Stýrikerfið hefur þannig umsjón með inntaks- og úttaksaðgerðum og [[minnisúthlutun]] fyrir [[notendaforrit]] þótt sjálft forritið sé keyrt af vélbúnaðinum beint. Stýrikerfi er að finna í öllum tækjum sem innihalda [[tölva|tölvu]], allt frá [[farsími|farsímum]] að [[ofurtölva|ofurtölvum]]. Dæmi um stýrikerfi eru [[Microsoft Windows]] (í nokkrum útgáfum), [[OS X|macOS]], [[Android]], [[iOS]] (fyrir iPhone og iPad), "[[Linux]]" (Android notar líka kjarnann úr Linux), [[Chrome OS]] (notar líka Linux kjarnann). og mörg fleiri, flest ekki lengur studd s.s. [[Symbian]] sem áður var mjög vinsælt. Windows hefur verið ráðandi stýrikerfi á hefðbundum PC tölvum (en ekki í upphafi), Linux er ráðandi á t.d. ofurtölvum (keyrir á öllum hraðvirkustu tölvum í heiminum, þ.e. t.d. öllum tölvunum á [[TOP500]] ofurtölvulistanum). Android (byggt á Linux) er ráðandi á farsímum (en ekki í upphafi) en önnur ráðandi stýrikerfi eru til s.s. z/OS (hét áður OS/360) fyrir „mainframe“-tölvur (sem eru aðallega notaðar í bankageiranum, þó svo að Unix, og Linux-tölvur í seinni tíð, hafi að miklu leyti yfirtekið þann afmarkaða geira) sem flestar eru frá [[IBM]]. IBM framleiddi líka fyrstu einkatölvuna sem varð verulega vinsæl (sú eina sem enn er við lýði í samhæfðum útgáfum, og frá fleiri framleiðendum), þá með stýrikerfi (DOS sem er ekki lengur stutt) frá [[Microsoft]]. == Samhæfni == Í flestum tilvikum ganga forrit ekki á milli stýrikerfa (óbreytt). Þ.e. forrit eru ekki samhæfð (e. ''compatible'') nema einu stýrikerfi (og örgjörva). T.d. ganga forrit ekki á milli Windows og annarra (nema nýrri útgáfa af Windows). Sama á við um macOS og önnur kerfi (líka iOS). O.s.frv. Þó að skyldleiki sé milli iOS og macOS sem er frá sama fyrirtæki ganga forrit ekki á milli en fyrir forritarann gæti verið minna mál að aðlaga og búa til nýja útgáfu sem gengur á milli. Þetta á líka við um vissar útgáfur af Windows (t.d. gerðar eru milli síma). Í Linux heiminum ganga forrit almennt á milli en þó þurfa pakkastjórar t.d. helst að vera þeir sömu. Ákveðinn skyldleiki er þó við macOS og sum forrit ganga á milli en það er ekki reglan með gluggaforrit. Hefðbundin Android forrit ganga almennt ekki yfir á hefðbundin Linux og ekki heldur öfugt (alla vega gluggaforrit). === Cross-platform === Þegar sagt er að forrit gangi ekki á milli stýrikerfa er átt við ákveðna útgáfu (gerða fyrir ákv. stýrikerfi) af forriti. Í flestum tilvikum er þó hægt að aðlaga forrit til að ganga á milli ef viljinn er fyrir hendi. Það getur þó verið miserfitt eftir því hve óskyld stýrikerfin (og vélbúnaðurinn) eru. En mörg þekkt dæmi eru um hugbúnað, úr flestum flokkum, sem til eru í útgáfu fyrir öll þekktustu stýrikerfin. Í seinni tíð hafa forrit svo jafnvel verið skrifuð fyrir vefinn en ekki ákv. stýrikerfi. Þá er vafrinn í raun og veru stýrkerfisígildi og undirliggjandi stýrikerfi skiptir ekki máli fyrir þessi ákveðnu forrit. Forrit og vefsíður gengu ekki endilega alltaf á milli þar sem vafrar voru mismunandi en sá munur er alltaf að minnka með nýjum útgáfum og nú er orðið mun minna mál að búa til eitt forrit sem ganga á milli þeirra. Chome OS er eitt af stýrikerfum sem klárar þetta skref, þar sem í raun er ekki reiknað með að keyra önnur forrit en vefforrit og vafrinn, [[Google Chrome]], í því stýrikerfi, er í raun eina stýrikerfið frá sjónum notenda. == Linux dreifingar og Android == Linux er svolítið spes miðað við flest önnur þekkt stýrikerfi, að því leyti að Linux er [[frjáls hugbúnaður]] (hver sem er má breyta og aðlaga) og Linux er strangt til tekið bara stýrikerfiskjarni (vantar t. d. notendaviðmót) en í flestum tilvikum er í raun átt við [[GNU/Linux]] sem eru heil stýrikerfi sem innihalda þann kjarna og [[GNU]]-hugbúnað og notendaviðmót (og oftast að auki notendaforrit of flestum algengum gerðum). Af því að Linux kjarninn og GNU er frjáls hugbúnaður (og í flestum tilvikum annað sem gæti fylgt), er auðvelt að búa til afbrigði af stýrikerfinu. Þetta eru kallaðar Linux dreifingar (e. ''Linux distribution'' eða stytt í ''[Linux] distro''). Þær innihalda flestar GNU hugbúnaðinn (sem átti að vera stýrikerfi í sjálfu sér en hafði allt nema fullgerðan eigin kjarna). Eitt stýrikerfi, sérstaklega &ndash; Android &ndash; sker sig úr af því að það stefndi á nýjan markað (fyrst eingöngu gert fyrir [[snjallsími|snjallsíma]]) og sleppti GNU og flestu því sem tengt er við Linux (en bætti öðrum hugbúnaði við fyrir viðmót og annað) og hélt aðeins kjarnanum, varð vinsælasta stýrikerfi í heiminum og er því ekki hefðbundin dreifing upp á gamla mátann. Þekktustu Linux dreifingar (af hundruðum, en útdauðum sleppt) ef Android er ekki talið með: * [[Debian]] ** [[Ubuntu]] ** [[Mint]] * [[Fedora]] ** [[Red Hat]] ** [[CentOS]] == Tengt efni == {{Commonscat}} * [[Stýrikerfiskjarni‎]] {{stubbur|tölvur|hugbúnaður}} [[Flokkur:Tölvunarfræði]] [[Flokkur:Hugbúnaður]] [[Flokkur:Stýrikerfi]] hqhx70hg247ye3qyz1a7cwtlt04y2zc 0 5720 1919085 1883270 2025-06-02T13:32:35Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919085 wikitext text/x-wiki {{hreingera}} {{heimildir|hér þarf að bæta við heimildum fyrir hverja einustu staðhæfingu}} '''Geðklofi''' er alvarlegur [[geðsjúkdómur]] sem felur í sér breytingu á hugsun, hegðun og tilfinningum. Algengi geðklofa er 0,6 - 1% og sjúkdómurinn er jafn algengur hjá báðum kynjum. Þessar tölur merkja að nálægt 50 milljónum manna þjáist af geðklofa í heiminum. Sjúkdómurinn kemur vanalega fyrr fram hjá körlum, jafnvel á unglingsaldri. Fyrstu [[einkenni]] geðklofa geta haft dramatísk áhrif á aðstandendur geðklofans þar sem þau geta vikið algerlega frá fyrri [[persónuleiki|persónuleika]] einstaklingsins. Fólk sem þjáist af geðklofa upplifir oft hræðilegar [[ofskynjanir]] og [[ranghugmyndir]], svo sem að einhver sé að reyna að drepa það. Tal geðklofasjúklinga er oft samhengislaust. Einnig geta líkamseinkenni þeirra verið flöt og svipt öllum tilfinningum. Einkennin gera það oft að verkum að annað fólk hræðist geðklofa og [[fordómar]] í garð geðklofa eru miklir. Oft er hægt að halda sjúkdómnum niðri en flestir þeirra sem greinast með geðklofa þjást þó af honum ævilangt, þó svo að nokkur hluti nái fullum bata. Upprunalegt nafn sjúkdómsins merkir "splundraður hugur" og vísar til alvarlegrar röskunar á hugsunum sem eru helsta einkenni geðklofa. Íslenska nafn sjúkdómsins, geðklofi, veldur oft misskilningi. Algengt er að fólk telji geðklofa fela í sér einhvers konar breytingu á huganum, að einstaklingar sem þjást af geðklofa hafi klofinn huga og geti þannig jafnvel verið margir persónuleikar í einu. Sá sjúkdómur sem fólk á þar við kallast [[dissociative identity disorder]]. Sá sjúkdómur á enda afskaplega fátt sameiginlegt með geðklofa þar sem geðklofi felur langt í frá í sér að einstaklingurinn þrói með sér einhvern annan persónuleika. Rannsóknir manna á sjúkdóminum beinast í æ ríkari mæli að magni [[dópamín]]s í [[mannsheilinn|heila]] og því hvort orsök sjúkdómsins liggi þar. Lyf sem breyta upptöku dópamíns í heila minnka einkenni geðklofa. Einkenni geðklofa eru flokkuð í jákvæð og neikvæð einkenni == Saga geðklofa == Frásagnir af geðklofa má finna allt til ársins 2000 fyrir Krist. Það var hins vegar [[Emil Kraepelin]] sem fyrst skilgreindi geðklofa. Upprunalegt heiti sjúkdómsins var ''dementia praecox'', sem þýða má sem snemmær [[vitglöp]]. Ástæða nafngiftarinnar var sú að Kraepelin beindi rannsóknum sínum helst að ungu fólki sem þjáðist af geðklofa fremur en eldra. Það var svo [[Eugene Bleuler]] sem fyrstur kom fram með hugtakið geðklofi og var hugmyndin sú að vísa í skort á samvirkni milli hugsanaferlis og skynjunar. Bleuler var einnig fyrstur til að lýsa sumum einkennum geðklofa sem neikvæðum. == Einkenni geðklofa == Einkennum geðklofa er skipt í jákvæð og neikvæð einkenni. Ástæða skiptingarinnar hefur ekkert að gera með það hvort einkennin séu jákvæð fyrir einstaklinginn eða ekki heldur er ástæðan sú að [[lyfjameðferð]] gagnast mun betur fyrir einstaklinga sem helst þjást af jákvæðum einkennum heldur en þeirra sem helst þjást af neikvæðum og batahorfur þeirra einstaklinga, svo sem viðbragð við lyfjagjöf, eru mun betri en þeirra sem helst þjást af neikvæðum einkennum. === Jákvæð einkenni === Jákvæð einkenni fela í sér [[frávik]] eða truflun frá eðlilegri virkni, svo sem ofskynjanir (enska: ''hallucinations''), ranghugmyndir (enska: ''delusions''), undarlegt og ruglingslegt tal sem og neikvæð einkenni ([[tilfinningadeyfð]] og [[sinnuleysi]]). [[Ofsóknarbrjálæði]], félagsleg [[hlédrægni]], trúarleg [[þráhyggja]] og hugmyndir um eigið ágæti eru algengar. Eftirfarandi eru dæmi um helstu jákvæð einkenni geðklofa: '''Ofskynjanir:''' Ofskynjanir geta falið í sér heyrnar-, sjón- eða snertiofskynjanir. Það að heyra raddir sem aðrir heyra ekki er eitt algengasta einkenni geðklofa. Efni þeirra getur verið mismunandi, allt frá athugasemdum til þess að vara einstaklinginn við öðru fólki, atburðum eða stöðum ásamt því að skipa einstaklingnum að gera eitthvað. Geðklofar geta heyrt margar mismunandi raddir og þær geta verið frá fólki sem þeir þekkja sem og frá upphugsuðum einstaklingum. Rannsóknir á heila geðklofa, framkvæmdar með [[PET skanni|PET skanna]], sýna að þegar einstaklingur með geðklofa heyrir ímyndaðar raddir þá eru sömu svæði heilans virk og þegar hann heyrir raunverulegt tal. '''Ranghugmyndir:''' Ranghugmyndir eru undarlegar hugmyndir sem víkja frá fyrra hugsanamynstri einstaklingsins og ómóttækileika fyrir upplýsingum sem gefa annað til kynna en það sem einstaklingurinn telur. Ranghugmyndir eiga sér þannig ekki neina raunverulega ástæðu eða sönnun. Ranghugmyndir geta verið mismunandi. Einstaklingurinn getur talið að einhver vilji drepa sig, eða þá að hann getur talið að hann sé í raun og veru einhver frægur. '''Truflun á hugsunum:''' Truflun á hugsunum felur í sér hugsanir sem víkja frá því sem eðililegt getur talist. Hugsanir geta komið og farið skyndilega, að því er virðist án allra tengsla. Einbeitingarskortur getur verið algengur, upp að því marki að einstalingurinn getur ekki haldið athygli sinni á neinu nema í skamma stund. Einnig geta geðklofar átt í vandræðum með að gera sér grein fyrir því hvað er viðeigandi við ákveðnar aðstæður. Allt þetta gerir samtal við geðklofann erfitt og veldur oft félagslegri einangrun. === Neikvæð einkenni === Neikvæð einkenni eru skortur á [[hreyfigeta|hreyfigetu]] eða framkomu, áhrif á athygli og einbeitingu, minni og nám og geta falið í sér félagslega hlédrægni, skerta hreyfigetu og skort á tilfinningum og frumkvæði eða framtakssemi. Oft er einkennum lýst þannig að þau séu flöt eða sljó. Andlit geðklofa geta verið svipbrigðalaus, rödd hans getur verið eintóna og líkamstjáning hans að því er virðist án allra tilfinninga. Skortur á áhuga, frumkvæði og framtakssemi getur valdið því að geðklofinn geri ekki neitt dögunum saman. Þrátt fyrir að meðferðaraðilar eigi auðvelt að greina á milli geðklofa og multiple personality disorder eiga þeir oft erfitt með að aðgreina hann frá öðrum geðsjúkdómum. Það ræðst af því að einkenni geðklofa skarast oft við einkenni annarra geðsjúkdóma, og þá sérstaklega [[persónuleikaröskun|persónuleikaraskanir]] eða [[áráttu-þráhyggjuröskun]]. Psychotísk einkenni geðklofa geta sést í öðrum röskunum, svo sem [[geðhæð]] og vímuefnamisnotkun og neikvæð einkenni eru mörg hver einnig dæmigerð einkenni [[þunglyndi]]s. Hugtakið [[schizoaffective disorder]] er notað þegar einstaklingur þjáist af þeim hugsanaröskunum sem tengjast geðklofa ásamt persónuleikaröskun, sem fylgja tvískautaröskun eða þunglyndi. Öfugt við flesta aðra sjúkdóma snúa sjúklingar með geðklofa ekki til venjulegs ástands þar sem þeir geta tekið upp fulla virkni sína án þess að þurfa að nota lyf. == Flokkar geðklofa == Geðklofi er flokkaður í fimm undirflokka: === 1. Stjarfageðklofi (e. ''catatonic'') === Þessi flokkur einkennist af truflun á hreyfingu. Sjúklingurinn er hreyfingalaus og bregst ekki við áreiti frá umhverfinu, svo sem leiðbeiningum annarra. Auk þess getur stjarfageðklofi sýnt skyndilega kippi. Stjarfageðklofi getur einnig falið í sér að viðkomandi er kyrr í sömu stöðu í langan tíma. Eitt einkenni sem stundum sést er vaxhreyfanleiki þar sem hægt er að móta stöðu einstaklingsins eftir eigin höfði. Stjarfageðklofi einkennist þannig af líkamlegum einkennum. === 2. Ofsóknargeðklofi (e. ''paranoid'') === Ofsóknargeðklofi er algengari meðal karlmanna en kvenna og upphaf hans er oftast þegar einstaklingurinn er 15 til 34 ára. Ofsóknargeðklofar þjást stöðugt af tilfinningu um að fylgst sé með þeim, þeir séu eltir eða jafnvel ofsóttir. Ofsóknargeðklofar þróa með sér ranghugmyndir þar sem þeir þurfa að verja sig gegn þeim sem ofsækja þá. Í þó nokkrum tilfellum þarf að leggja inn ofsóknargeðklofa. Það er engin lækning til við ofsóknargeðklofa en hægt er að halda honum niðri og draga úr eða koma í veg fyrir ranghugmyndir með lyfjum. Algengt vandamál er að ofsóknargeðklofar neiti að taka lyfin sín sem veldur því að þeir falla aftur í sama farið. Orsakir ofsóknargeðklofa eru ekki ljósar en talið er að sjúkdómurinn gangi í [[erfð]]ir. [[Streita]] veldur ekki ofsóknargeðklofa en hún hefur áhrif á þróun og alvarleika hans. Áður en sjúkdómurinn brýst að fullu fram eru einkenni hans oft ljós fjölskyldumeðlimum geðklofans. Meðal algengra einkenna eru ráðaleysi, [[taugaveiklun]], undarleg hegðun, afskiptaleysi og reiði. === 3. Óreiðugeðklofi (e. disorganized) === Óreiðugeðklofi einkennist af samhengislausu tali, ofskynjunum og ranghugmyndum, undarlegri hegðun, félagslegri einangrun og litlum tilfinningum. Ofskynjanirnar og ranghugmyndirnar geta haft þema en ólíkt því sem á sér stað í ofsóknargeðklofa eru þær yfirleitt samhengislausar. Hegðun þeirra með óreiðugeðklofa er oft lýst sem heimskulegri eða barnalegri. Sjúkdómurinn kemur yfirleitt snemma fram eða fyrir 25 ára aldur. Þunglyndi eða [[psychosis]] í fjölskyldu er talið auka líkur á því að barn greinist síðar með óreiðugeðklofa. === 4. Ósundurgreindur geðklofi (e. undifferentiated) === Í ósundurgreindum geðklofa uppfyllir einstaklingurinn skilgreiningu fyrir geðklofa en fellur þó ekki í þrjá áðurnefnda flokka eða getur mögulega fallið í fleiri en einn án þess að hægt sé að gera á milli þeirra. Nauðsynlegt er að reyna að staðsetja sjúklinga í einhverjum þriggja flokkanna áður en þeir eru skilgreindir með ósundurgreindan geðklofa. === 5. Residual geðklofi === Þá hefur einstaklingurinn verið skilgreindur með geðklofa en er laus við psychotísk einkenni. Einstaklingar í þessum hópi sýna hins vegar oft áfram einhver einkenni svo sem félagslega einangrun og litlar tilfinningar. == Orsakir geðklofa == Það er engin ein ástæða geðklofa. Flestir sjúkdómar eru tilkomnir vegna margra þátta, svo sem [[erfðafræði]]legra, atferlis- og umhverfisþátta og það sama gildir um geðklofa. Talið er að einstaklingar hafa í sér nokkurs konar "auðveldleika" fyrir geðklofa, það er að genafræðilegar ástæður liggi að baki geðklofa. Þó er talið að eitthvað þurfi til að kveikja geðklofann, það er að segja, eitthvað utanaðkomandi þarf að hafa áhrif á einstaklinginn og koma geðklofanum þannig af stað. Þetta getur falið í sér atburði, svo sem dauðsfall ættingja eða ástarsorg eða eitthvað annað. Meðferð við geðklofa byggir á því að minnka einkenni sjúkdómsins og gera þeim sem af honum þjást það kleift að lifa nokkurn veginn eðlilegu lífi. === Arfgengi === Geðklofi er algengur í sumum fjölskyldum. Ættingjar geðklofa eru frekar í hættu á að fá geðklofa en þeir sem ekki eiga ættingja með geðklofa og hættan er meiri eftir því sem einstaklingarnir eru líkari hvor öðrum genalega. Ef annar [[eineggja tvíburi|eineggja tvíbura]] hefur geðklofa eru 40 - 50% líkur á því að hinn hafi einnig geðklofa. Ef annað foreldri þjáist af geðklofa eru um 10% líkur á að barnið hafi einnig geðklofa. Eins og áður segir er algengi geðklofa um eða innan við 1%. Rannsóknir á einstaklingum sem ekki hafa verið aldir upp hjá raunverulegum foreldrum benda einnig til þess að orsökin sé genafræðileg en ekki uppeldisleg. Sú staðreynd að börn geðklofa eru jafn líklegt til að fá geðklofa hvort sem þau alast upp hjá fósturforeldrum eða raunverulegum foreldrum styður þá kenningu enn fremur. Genarannsóknir gefa til kynna að mörg [[gen]] leiki hlutverk í geðklofa. Rannsóknir hafa helst beinst að [[litningur|litningum]] 13 og 6 en þeir hafa ekki verið staðfestir. === Taugafræði === Sú kenning hefur komið fram að geðklofi sé [[taugafræði]]legur sjúkdómur þar sem þróun heilans á meðgöngu valdi sjúkdóminum. Það að sjúkdómurinn komi ekki fram fyrr en eftir kynþroska er þá meðal annars útskýrt með því að [[taugakerfi]] líkamans nái á einhverjum tíma ekki að valda þeirri streitu sem oft er til staðar í lífinu. Til stuðnings þessari kenningu hefur verið sýnt fram á það að vandamál við meðgöngu og fæðingu auki líkurnar á geðklofa tvö- til þrefalt og því meiri, eða fleiri, sem vandamálin eru því meiri líkur eru á að barnið fái geðklofa. [[Veirusýking]] mæðra á meðgöngu hefur einnig verið tengd geðklofa. Það er áhugavert að fleiri börn fæðast með geðklofa seint um vetur eða á vori en á öðrum árstímum. Veirusýkingar eru enda algengari á veturna og rennir það stoðum undir kenninguna. Fræðimenn eru hins vegar flestir á því máli að veirusýking mæðra á meðgöngu sé aðeins ein möguleg orsök geðklofa og sé ábyrg fyrir litlum hluta hjá þeim sem greinast með geðklofa. Formgerð heila sumra geðklofa virðist frábrugðin venjulegum heila og á það jafnt við um konur og karla. Rannsóknir hafa sýnt að þriðja [[heilahol]] geðklofasjúklinga er oft óeðlilega stórt og stærðina er ekki hægt að skýra með þáttum eins og aldri eða meðferð. Ástæðan er talin vera vegna einhvers sem gerist á [[fósturskeið]]i barnsins en hvað er ekki vitað. Þar sem aukin stærð virðist hafa komið fram þegar einkenni geðklofans koma fyrst í ljós er víst að stækkað [[heilahvel]] er ekki afleiðing sjúkdómsins. Athuga verður hins vegar að þessi afbrigðileiki heilauppbyggingar er ekki til staðar hjá öllum geðklofasjúklingum, heldur benda rannsóknir til þess að hún verði aðeins hjá um þriðjungi þeirra. Að sama skapi á hún sér einnig stað hjá einstaklingum sem ekki þjást af geðklofa. Sumir rannsakendur halda því enn fremur fram að hún sé aðallega tengd neikvæðum einkennum geðklofa en sú tilgáta hefur ekki verið sönnuð. Rannsóknir á þessari óvanalegu heilabyggingu líða að nokkru leyti fyrir það að aðeins er hægt að skoða heila geðklofa gaumgæfilega eftir að þeir deyja og því er ekki hægt að rannsaka hana á sama tíma og hegðun og hugsunum geðklofans er könnuð. Ný tækni í heilaskönnun ætti hins vegar að geta varpað mun betra ljósi á þetta atriði sem og önnur. === Taugaboðefni === ==== GABA ==== Rannsóknir hafa leitt í ljós litla virkni ákveðinna [[heilafruma|heilafrumna]] sem sjá um að framleiða [[boðefni]], sérstaklega [[gammasýra|gammasýru]] (GABA) og hafa m.a. það hlutverk að hamla virkni annarra heilafrumna. Gammasýran tengist stjórnun á móttöku skynupplýsinga heilans. Rannsóknir hafa sýnt að magn þessara taugaboðefna hjá geðklofum er óeðlilega lágt. Því er talið að þessi taugaboðefni geri það að verkum að heili geðklofa bregðist við of mörgum áreitum í umhverfinu og hafi ekki hæfileikann til að útiloka skynáreiti sem ekki eru endilega nauðsynleg honum. ==== Dópamínkenningin ==== Rannsóknir hafa leitt í ljós að geðklofi tengist of miklu magni dópamíns í [[taugamót]]um (þ.e. þar sem tveir [[taugungi|taugungar]] mætast og senda boð á milli). Dópamín eykur næmi taugunga í heila fyrir áreiti. Aukið næmi fyrir utanaðkomandi áreitum kemur að gagni fyrir einstaklinga þegar þeir þurfa að taka vel eftir umhverfinu, svo sem þegar hætta steðjar að þeim. Fyrir geðklofa þá eykur dópamínmagn á truflun þeirra. [[Geðrofslyf]] verka með því að bindast viðtökum fyrir dópamín og óvirkja þá svo dópamín verkar ekki á viðtakann. Með þessu má minnka jákvæði einkenni sjúkdómsins, þ.e. ofskynjanir. Lyf sem verka andstætt við geðrofslyf, til dæmis örvandi efni eins og [[amfetamín]], kalla mörg fram jákvæði einkenni sjúkdómsins, einu nafni nefnd geðrof. Lyfið getur jafnvel ýtt undir geðklofalík einkenni hjá fólki sem ekki þjáist af geðklofa. == Meðferð == === Lyfjameðferð === Lyf hafa verið gefin við geðklofa síðan á sjötta áratugnum og þau hafa til muna bætt líf einstaklinga með geðklofa. Lyfin minnka í flestum tilfellum sturlunar einkenni geðklofa og bæta til muna virkni meirihluta þeirra sem þjást af geðklofa. Lyf lækna þó ekki geðklofa heldur einungis halda þau honum í flestum tilfellum niðri og þá sérstaklega jákvæðum einkennum hans. Lyf við geðklofa hafa hins vegar sýnt takmarkaða virkni á neikvæð einkenni geðklofa. Í auknum mæli er farið að gefa lyf í sprautuformi, sem hafa mun lengri virkni en lyf í töfluformi og gera það að verkum að einstaklingurinn þarf ekki að taka lyfin sín daglega. Þetta er sérstaklega mikilvægt þar sem margir geðklofar eiga það til að hætta á lyfjum upp á sitt einsdæmi á einhverjum tíma. Lyfjarannsóknir beinast ekki hvað síst að því að auka líftíma þessara lyfja (þannig að hægt sé að gefa þau sjaldnar með sömu virkni) og að minnka [[aukaverkun|aukaverkanir]] þeirra. Í dag eru margvíslega aðferðir notaðar til að minna geðklofa á lyf og að fylgjast með lyfjatöku þeirra. Pillubox þar sem hver dagur er merktur eru algeng, lyf eru oft gefin með máltíðum og tæki sem láta vita hvenær eigi að taka lyf eru einnig algeng. Ekkert lyf við geðklofa er laust við aukaverkanir þó vissulega séu þær mismiklar eftir lyfjum. Sumar eru tiltölulega meinlausar á meðan aðrar eru alvarlegri. Dæmi um aukaverkanir eru þreyta, eirðarleysi, þyngdaraukning, vöðvakippir og titringur og óskýr sjón. Flest þessara einkenna hverfa ef skammtur er minnkaður eða ef breytt er um lyf. Dæmi um lyf með alvarlega aukaverkun er lyfið clozaril, sem veldur minnkun [[hvítt blóðkorn|hvítra blóðkorna]] í blóði þess sem tekur lyfið og sem merkir að fylgjast þarf vel með sjúklingnum. Annað langtíma einkenni lyfja við geðklofa er [[Tardive dyskinesia]] (TD) sem felur í sér ósjálfráðar taugahreyfingar, oftast kringum og í munni. Tardive dyskinesia á sér stað hjá 15 - 20% þeirra geðklofa sem fengið hafa eldri lyf við geðklofa í mörg ár en getur einnig komið fram hjá þeim sem taka ný lyf við geðklofa, þrátt fyrir að líkurnar til þess séu mun minni. Einkenni tardive dyskinesia eru í flestum tilfellum mild og í sumum tilfellum verður sjúklingurinn sjálfur ekki einu sinni var við þau. Þar sem þunglyndi er algengur fylgifiskur geðklofa þá þurfa margir geðklofar einnig að taka þunglyndislyf. Að sjálfsögðu þarf að gáta þau lyf sem geðklofar taka og velja þunglyndislyf út frá því. Lyf við geðklofa eru ekki líkleg til að verða ávanabindandi. Sá misskilningur er oft ríkjandi að lyf við geðklofa séu einhvers konar "spennitreyja hugans", það er að þau séu notuð til að ná sjúklingnum hálfvegis út úr heiminum. Vissulega má nota lyf við geðklofa á þann hátt en aðeins ef farið er yfir venjulegan skammt. Markmið lyfjanna er að sjálfsögðu að hjálpa geðklofasjúklingnum en ekki að kýla þá kalda með lyfjum. Mismunandi er hversu lengi lyfjameðferð varir. Sumir þurfa aðeins lyf í skamman tíma á meðan aðrir þurfa að taka lyf alla ævi. Algengt er að geðklofar hætti að taka lyfin sín og geta ástæðurnar fyrir því verið margar. Stundum telja sjúklingar ástand sitt ekki það alvarlegt að þeir þurfi að taka lyf. Fyrir kemur að fjölskyldumeðlimir gera sér ekki grein fyrir sjúkdómnum og ráðleggja mönnum að hætta að taka lyfin. Stundum fylgjast læknar ekki nægjanlega vel með því að lyfjagöf sé fylgt eftir eða þá að þeir hlusta ekki nægjanlega vel á kvartanir sjúklingsins og óskir um að prófa ný lyf. Einnig kemur fyrir að geðklofar telji aukaverkanir alvarlegri en sjúkdóminn sjálfan og hætta þess vegna á lyfjunum. Þar sem misnotkun [[vímuefni|vímuefna]] er nokkuð algeng hjá geðklofum er einnig algengt að þau trufli virkni lyfjanna. === Sálfræðilegar meðferðir === Lyf við geðklofa eru nauðsynleg til að minnka einkenni sjúkdómsins en hafa gefið misgóða raun við að kljást við þá hegðun sem fylgir sjúkdóminum. Þrátt fyrir að einkenni geðklofa séu í lágmarki eiga margir geðklofar einstaklega erfitt með samskipti og mynda sambönd við aðra, sýna áhuga á hlutum og sjá um sjálfan sig. Þar sem geðklofi kemur oftast fram á þeim árum sem eru mjög mikilvæg í lífi og mótun einstaklingsins, svo sem þegar hann er í námi, eru geðklofar oft í verri aðstöðu en aðrir þegar kemur að vinnumarkaðinum. Því bætist skortur á menntun og reynslu í atvinnulífinu oft við aðra þætti. Það er í þessum atriðum sem sálfræðileg meðferð kemur ekki hvað síst að gagni. Að sama skapi kemur sálfræðileg meðferð að litlum notum við alvarleg einkenni sjúkdómsins (svo sem ranghugmyndir og ofskynjanir) en getur verið gagnleg við sum vægari einkenni hans. Eins og með aðra sjúkdóma bjóða sálfræðingar upp á mismunandi meðferðarform. Hér verður minnst á þau helstu og sem hafa gefið hvað bestu raunina: === Endurhæfing === Með [[endurhæfing]]u er lögð áhersla á félagslega og verklega þætti til að hjálpa sjúklingum að yfirvinna vandamál sem tengjast þessum sviðum. Endurhæfingaráætlanir geta falið í sér ráðleggingar um störf, starfsnám, lausnir við vandamálum, notkun samgangna og kennslu í því að fara með peninga. Í stuttu máli, flest það sem er nauðsynlegt til að lifa sjálfstæðu lífi meðal fólks utan hins verndaða umhverfis sjúkrahúsa. === Einstaklingsbundnar meðferðir === Einstaklingsbundin meðferð byggir á reglulegum samtölum sjúklings og meðferðaraðila, hvort heldur [[geðlæknir|geðlæknis]], [[sálfræðingur|sálfræðings]] eða [[félagsráðgjafi|félagsráðgjafa]]. Meðferðin getur beinst að vandamálum í lífi sjúklingsins, reynslu hans, hugsunum, tilfinningum eða samböndum. Markmið meðferðarinnar er að einstaklingurinn nái að skilja frekar sjálfan sig og vandamál sín. Rannsóknir sýna að meðferðir sem byggja á stuðningi við sjúklinginn og sem beinast að vandamálum hans gefa góða raun fyrir geðklofa. Einna algengust meðferða er [[hugræn atferlismeðferð]]. Mikilvægt er þó að muna að þess háttar meðferð kemur ekki í staðinn fyrir lyfjameðferðir heldur eru góð viðbót eftir og á meðan lyfjameðferð hefur verið beitt. === Fjölskyldumeðferðir === Geðklofar eru oft settir í umsjá fjölskyldu sinnar eftir að hafa útskrifast af sjúkrahúsum og því er mikilvægt að fjölskyldumeðlimir læri allt það sem þeir geta um sjúkdóminn og hvaða vandamálum hann veldur. Mikilvægt er að fjölskyldumeðlimir læri það hvernig minnka megi líkurnar á því að sjúklingnum hraki aftur, svo sem með því að gera sér grein fyrir þeim stuðningi sem þeim sjálfum býðst sem og hættunni á því að einstaklingurinn hætti að taka lyfin sín. Kennsla í því hvernig best er að leysa vandamál kemur t.d. að góðum notum og er líklegri til að auðvelda líf sjúklingins. Auk þess er mikilvægt að fjölskyldumeðlimir styrki jákvæða hegðun einstaklingsins og láti hann vita hvað þeim finnst. Líkt og aðrir gera geðklofar sér nefnilega ekki alltaf grein fyrir því hvað er æskileg hegðun. Fjölskyldumeðlimir sem gera sér ekki grein fyrir sjúkdóminum, einkennum hans og því hvernig eigin viðbrögð eru og eiga að vera eru líklegir til að auka á streitu einstaklingsins og því á líkur þess að sjúklingnum hraki. Dæmi eru um að fjölskyldumeðlimir hafi getað spáð fyrir um tímabil geðklofaeinkenna betur en sjúklingurinn sjálfur, svo sem með því að fylgjast með svefnvenjum hans eða breytingum á tali. Slíkt eykur að sjálfsögðu líkurnar á því að hægt verði að koma í veg fyrir tímabil einkenna. === Sjálfshjálparhópar === Sjálfshjálparhópar fyrir geðklofa og fjölskyldur þeirra eru mikilvægir. Hóparnir styrkja samheldni einstaklinga og hjálpa þeim að gera sér grein fyrir því að þeir standi ekki einir, að aðrir séu í sömu sporum. Í sjálfshjálparhópum geta geðklofar og fjölskyldumeðlimir einnig fengið ráð frá öðrum sem hafa verið í sömu sporum. Þrátt fyrir að flestir leiti til sjálfshjálparhópa eftir að þeir hafa útskrifast og eru að fóta sig á ný í lífinu er gagnsemi þeirra ekki eingöngu bundið við það hlutverk. Þeir geta verið mikilvægir þrýstihópar í ýmsum málum og geta unnið að því að breyta viðhorfum fólks til sjúkdóma, sem gerir það því oft auðveldara fyrir fjölskyldumeðlimi ef sjúkdómur bankar upp á hjá þeim. Sjálfshjálparhópar, sem í upphafi hafa ef til vill haft það helst á stefnuskrá sinni að sýna samhyggð og stuðning, geta þannig þróast í það að veita upplýsingar og útrýma fordómum. Stuðningur við geðklofa getur komið úr öðrum áttum en þeim sem minnst er á hér að ofan. Prestar og vinir geta haft sitt að segja þegar kemur að því að sinna eða hjálpa geðklofa. Almennt gildir að því meiri sem stuðningurinn er og því betur sem aðrir skilja sjúkdóminn og það hvað geðklofinn gengur í gegnum, því betri eru horfurnar fyrir hann og því minni líkurnar á því að honum hraki. Þetta breytir því þó ekki að þrátt fyrir að geðklofi fái alla þá meðferð sem hann getur er enn þá hætta á að honum hraki. == Batahorfur == Í um það bil þriðjungi tilfella þjáist sjúklingur af psychotic tímabili í nokkra mánuði og nær sér svo að fullu án meðferðar. Einkenni geðklofa minnka oft síðar á ævinni og tengist það minnkuðu dópamínmagni heilans. Geðklofi er ólæknanlegur en hægt er að meðhöndla hann með antipsychotic lyfjum. Hann er því oft borinn saman við [[sykursýki]], sem er ólæknanleg en hægt er að halda í skefjum með insúlíni. Lyf við geðklofa geta haft óþægilegar aukaverkanir, svo sem truflað hreyfiskyn, og margir sjúklingar hætta að taka lyfin sín. Niðurstöður hafa gefið til kynna að insight-oriented sálaraflsmeðferð, þar sem einstaklingurinn er beðinn að skilja orsakir hugarástands síns, er tilgangslaus og getur jafnvel haft neikvæð áhrif. Batalíkur geðklofa hafa batnað síðustu áratugi. Þrátt fyrir að engin meðferð sé til sem lækni geðklofa er nauðsynlegt að muna það að margir sem fá meðferð geta lifað nokkuð eðlilegu lífi þrátt fyrir sjúkdóminn. Frekari rannsóknir, þróun lyfja og meðferðarform ættu að auka líkurnar á bata geðklofasjúklinga. Þegar fylgst hefur verið með geðklofum í langan tíma er ljóst að afar mismunandi er hvernig þeir spjara sig. Sumir þættir virðast auka líkurnar á bata geðklofasjúklinga, svo sem ef einstaklingurinn hefur lifað sjálfstæðu lífi í samfélaginu áður og stundað vinnu. Þekking okkar á sjúkdóminum takmarkar hins vegar þær ályktanir sem við getum dregið af þessum staðreyndum. Ljóst er að þörf er á frekari rannsóknum á þessum sjúkdómi sem hefur svo alvarleg áhrif á líf þeirra sem af honum þjást. Það er há tíðni [[sjálfsvíg]]a meðal geðklofa og flest þeirra eiga sér stað á fyrstu árum eftir greiningu. == Geðklofi og lyf == Tvennt sérstaklega getur "kveikt" geðklofa: Lyf og streita. Þá er átt við að geðklofinn komi fram þegar einstaklingur er undir miklu álagi eða neytir efna í miklum mæli. Lyf sem geta þannig aukið líkur á að geðklofi komi fram eru örvandi lyf (svo sem [[kókaín]] og [[amfetamín]]), ofskynjunarlyf (svo sem [[LSD]]) og jafnvel [[marijúana]]. Það hefur einnig vakið athygli að meirihluti geðklofa reykja. Á meðan algengi reykinga eru um 25% þá er talan hjá geðklofum allt að þrisvar sinnum hærri. Það getur verið sérstaklega erfitt fyrir geðklofa að hætta að reykja, þar sem [[fráhvarfseinkenni]]n geta ýtt undir einkenni geðklofans. Það hefur einnig vakið athygli að geðklofar eru síður líklegri til að deyja úr lungnakrabbameini. Ekki er víst hver ástæðan fyrir því síðara er en hún getur legið í genum einstaklingsins eða í auknum líkum geðklofa á að deyja fyrir aldur fram. == Aðrar kenningar um geðklofa == Á sjöunda áratugnum komu fram kenningar um að geðklofar væru í raun og veru ekki veikir heldur endurspegluðu þeir öfgar fjölbreytileika mannfólksins og það, ásamt því að þeir næðu ekki að aðlagast samfélaginu nægjanlega vel, ylli því að þeim væri komið fyrir á hælum. Þessi nálgun er hluti mun viðameiri spurningar: hvað er heilbrigt og hvað ekki? Á meðan þær spurningar eru þarfar og eiga í flestum tilfellum rétt á sér gera þær lítið fyrir geðklofa í sjálfu sér. Geðklofi er sjúkdómur sem finnst í öllum samfélögum og prósenta þeirra sem taldir eru þjást af geðklofa er sömuleiðis svipuð alls staðar, burtséð frá menningu. Þau rök renna stoðum undir þá staðhæfingu að geðklofi sé í raun sjúkdómur sem gangi, a.m.k. að einhverju leyti, í erfðir. == Ýmislegt == === Geðklofi og sjálfsvíg === Geðklofar eru í sérstaklega mikilli hættu á að fremja sjálfsvíg og talið er að allt að 10% þeirra sem þjást af geðklofa fremji sjálfsvíg, sérstaklega ungir karlmenn sem þjást af geðklofa. Engin ein ástæða er fyrir þessu en mikilvægar ástæður eru án efa sú kvöl sem oft fylgir sjúkdóminum og sú breyting á lífi einstaklinga sem hann hefur í för með sér. === Geta börn verið með geðklofa? === Þar sem geðklofi er líffræðilegur sjúkdómur þá geta börn, strangt til tekið, verið með geðklofa. Sjúkdómurinn kemur hins vegar ekki fram fyrr en síðar. Sumir telja ákveðin persónueinkenni barna, svo sem undarlegt tal, vera merki um geðklofa en afar fá börn upplifa ofskynjanir eða þær óeðlilegu ranghugmyndir sem finnast í geðklofa. === Eru geðklofar vanalega ofbeldisfullir? === Fólk með geðklofa eru ekki alla jafna hættulegir öðrum og hafa rannsóknir sýnt að ofbeldisverknaðir mælast ekki í meira hlutfalli hjá þeim en fólki án geðraskana. Margir geðklofar kjósa enda að halda sig til hlés og blanda ekki geði við aðra. Hins vegar eru nokkrir þættir sem auka líkurnar á því að geðklofar sýna ofbeldishegðun og eru þeir mikilvægustu hvort þeir hafi sýnt ofbeldisfulla hegðun áður en þeir greindust með geðklofa og það hvort þeir misnoti áfengi. Í því tilviki er mikilvægt að muna það að áfengi eykur einnig líkur á ofbeldisverkum þeirra sem ekki hafa greinst með geðklofa. == Skáldsögur og kvikmyndir == * [[A Beautiful Mind]]. Kvikmynd. Leikstjóri [[Ron Howard]]. * [[Englar alheimsins (bók)|Englar alheimsins]]. Skáldsaga. Höfundur [[Einar Már Guðmundsson]]. * [[Englar alheimsins (kvikmynd)|Englar alheimsins]]. Kvikmynd. Leikstjóri [[Friðrik Þór Friðriksson]]. * [[Falskur fugl]]. Skáldsaga. Höfundur [[Mikael Torfason]]. == Frekari lesning == * [[Richard Bentall|Bentall, R.]] (2003) ''Madness explained: Psychosis and Human Nature''. London: Penguin Books Ltd. ISBN 0-7139-9249-2 * Green, M.F. (2001) ''Schizophrenia Revealed: From Neurons to Social Interactions''. New York: W.W. Norton. ISBN 0-393-70334-7 * [[E. Fuller Torrey|Torey, E.F., M.D.]] (2001) ''Surviving Schizophrenia: A Manual for Families, Consumers, and Providers (4th Edition)''. Quill (HarperCollins Publishers) ISBN 0-06-095919-3 * [[Mark Vonnegut|Vonnegut, M.]] ''The Eden Express''. ISBN 0-553-02755-7. Persónuleg lýsing geðklofasjúklings. * Read, J., Mosher, L.R., Bentall, R. (2004) ''Models of Madness: Psychological, Social and Biological Approaches to Schizophrenia''. ISBN 1-58391-906-6. Lífeðlisfræðilegar- og genafræðilegar kenningar varðandi geðklofa. * Boyle, Mary,([[1993]]), ''Schizophrenia: A Scientific Delusion'', Routledge, ISBN 0-415-09700-2 ([http://www.amazon.co.uk/exec/obidos/ASIN/0415097002/qid=1124323679/sr=8-2/ref=sr_8_xs_ap_i2_xgl/202-0360381-0565427 Amazon Review]). * [http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?cmd=Retrieve&db=pubmed&dopt=Abstract&list_uids=10818864 Keen, T. M. (1999)] ''Schizophrenia: orthodoxy and heresies. A review of alternative possibilities.'' Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing, 1999, 6, 415-424. [http://www.psy.dmu.ac.uk/brown/schizophrenia/keen.pdf PDF] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050514181634/http://www.psy.dmu.ac.uk/brown/schizophrenia/keen.pdf |date=2005-05-14 }}. Grein um ráðandi kenningar og aðrar kenningar um geðklofa. * Kelly, Evelyn B., [[Ph.D.]] ([[2001]]), ''Coping with Schizophrenia''. * [[Thomas Szasz|Szasz, T.]] (1976) ''Schizophrenia: The Sacred Symbol of Psychiatry''. New York: Basic Books. ISBN 0-465-07222-4 == Tenglar == * [http://de.wikiversity.org/wiki/Bleuler,_Eugen_(1911) Bleuler, Eugen: Dementia praecox oder Gruppe der Schizophrenien. Leipzig und Wien: F. Deuticke 1911] * [http://www.gedhjalp.is Geðhjálp] * [http://www.persona.is/index.php?action=articles&method=display&aid=84&pid=29 Sálfræðivefurinn persona.is - Hvað er geðklofi?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200328104137/http://www.persona.is/index.php?action=articles&method=display&aid=84&pid=29 |date=2020-03-28 }} * [http://www.barnageð.is Barnageð]{{Óvirkur hlekkur|bot=InternetArchiveBot }} * [http://www.gedheilsa.net Umræðusíða um geðræn vandamál] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140205105345/http://gedheilsa.net/ |date=2014-02-05 }} * [http://www.polygenicpathways.co.uk/schizrisk.htm Umhverfis áhættuþætti í Geðklofi] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171012212635/http://www.polygenicpathways.co.uk/schizrisk.htm |date=2017-10-12 }} [[Flokkur:Geðraskanir]] 0wscgoi6khg9j49h4duf0ugbxsi0wbh 0 5838 1919104 1700072 2025-06-02T13:36:43Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919104 wikitext text/x-wiki '''MDMA''' (3,4-metýlendíoxýmetamfetamín), best þekkt undir nöfnunum '''alsæla''', [[Molly]] eða '''e-pilla''', er tilbúið [[fenetýlamín]] sem orkar á [[heili|heilann]] á þann hátt að ýta snögglega undir framleiðslu á serótóníni, norepinefrín og dópamín, og einnig sem endurupptökuhemill, Það veldur skynjunaráhrifum hjá neytandanum, til dæmis einlægni, sæluvímu og góðri tilfinningu. Sumir neytendur finna fyrir meiri snertiáhrifum sem að gerir snertingu almennt ánægjulegri. Þrátt fyrir almennar sögusagnir um annað, hefur lyfið ekki almenn kynorkuaukandi áhrif. Sökum hæfni lyfsins til að hjálpa við að draga úr hræðslu við [[sjálfskoðun]] hefur það reynst nytsamlegt í ýmisskonar meðferðartilgangi, þá sérstaklega [[áfallaröskun]], en er ekki viðurkennt sem lyf. Það hafa orðið til nokkur dauðsföll í notkun MDMA, þá sérstaklega vegna [[ofurhiti|ofurhita]] og [[serótónín heilkenni]]s. Brátt [[vökvatap]] getur verið áhætta hjá sumum sem að eru líkamlega virkir á meðan áhrifum stendur og þeim sem gleyma að drekka [[vatn]], því að lyfir getur hulið venjulega skynjun á þreytu eða þorsta. Hið mótstæða getur líka komið fyrir, þegar notandinn drekkur of mikið vatn sem að getur valdið [[natríumskortur|natríumskorti]] (saltskorti í blóði), Mesta hættan stendur samt að því að önnur lyf geta verið blönduð saman við (svo sem [[PMA]], [[DXM]] eða [[amfetamín]]) Langtímaáhrif lyfisins eru ekki vel þekkt og sitja undir miklum ágreiningi. MDMA er þekkt undir ýmsum götunöfnum, eins og ''adam'', "Molly", "mandy", ''alsæla'', ''e-pilla'', ''ella'', ''e'', ''Kúla, cap,'' ''XTC'', ''M&M'' eða ''smartís''. Efnið er algengast í tofluformi en svo er því einnig dreift í kristal eða duftformi {|border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" align="right" style="margin-left:1em" |- |colspan="2" align=center bgcolor="#cccccc"|'''MDMA''' |- |[[Efnaheiti]] |3,4-Metýlendíoxýmetamfetamín eða<br />1-(benzó[''d''][1,3]díoxól-5-yl)-''N''-metýlprópan-2-amín |- |[[Efnasamsetning]] |C₁₁H₁₅NO₂ |- |[[Mólmassi]] |193.25 g/mól |- |[[Bræðslumark]] |148 - 153&nbsp;°C ([[saltsýra]]) |- |colspan="2" align="center"|[[Mynd:MDMA_image.svg|Efnasamsetning MDMA]] |- |} == Saga == Sótt var um einkaleyfi á MDMA aðfangadag jóla [[1914]] af þýska lyfjafyrirtækinu [[Merck]], tveimur árum eftir að það var fyrst búið til. Á þeim tíma var Merck á kerfisbundinn hátt að búa til og sækja um einkaleyfi á ýmsum lyfjasamböndum sem að hægt væri að nýta í læknisfræðilegum tilgangi, og sökum þess lá MDMA gleymt í áraraðir. Þrátt fyrir orðróm um annað, var MDMA aldrei notað til að bæla matarlyst né sem örvandi efni handa hermönnum á stríðstímum. Samt sem áður stundaði Bandaríski herinn rannsóknir á banvænum skömmtum lyfsins á miðjum sjötta áratugnum. Því var gefið nafnið EA-1475. Niðurstöður þessara rannsókna komu ekki fyrir almannasjónir fyrr en árið [[1969]]. MDMA var fyrst kynnt fyrir almenningi af Dr. [[Alexander Shulgin]], á sjöunda áratugnum, sem að ráðlagði notkun þess við meðferðir og kallaði það „glugga“ (hann uppgötvaði það þegar hann var að leita að efnum með svipuð ofskynjunaráhrif og önnur efni sem að unnin voru úr [[múskat (krydd)|múskati]]). Það var notað í meðferðarlegum tilgangi af bandarískum sállæknum (þá sérstaklega á vesturströndinni) vegna einlægnisáhrifa þess þangað til að það var gert ólöglegt árið [[1985]]. Lyfið var fyrst þekkt á íslandi í kringum [[1992]], þegar fyrsta eintakið var gert upptækt af lögreglunni, og jókst fyrst í vinsældum meðal áhugamanna danstónlistar, þá aðallega innan reifmenningarinnar, en síðan barst notkun þess meira á meðal almennings. Eitthvað virðist hafa dregið úr vinsældum þess síðar. == Framboð og neysla == MDMA er yfirleitt tekið í töfluformi. Töflurnar eru til í mörgum „tegundum“, yfirleitt merktar með tákni á töflunni sjálfri. Þessar tegundir hafa yfirleitt lítið að gera með innihaldið því að hver sem er getur framleitt töflur með sama tákni og aðrar þekktar tegundir. Töflur seldar ólöglega, innihalda ekki alltaf eingöngu hreint MDMA. Töflur á svarta markaðinum hafa stundum fundist innihalda skyld efni líkt og [[MDEA]], [[MDA]] og [[MBDB]], og stundum algerlega óskild geðvirk efni eins og [[amfetamín]], [[DXM]], [[efedrín]], [[PMA]], [[koffín]], [[ketamín]] og önnur. Þó að ofskömmtun af MDMA sé sjaldgæf, þá eru (stundum lífshættuleg) viðbrögð við áðurnefndum bætiefnum vel þekkt. MDMA virðist vera eitt af algengustu blönduðu efnum á götunni í dag. Hins vegar virðist það vera ólíklegra að það komi blandað frekar en að það hafi einfaldlega verið skipt út fyrir önnur efni sem að síðan eru seld sem MDMA. Þrátt fyrir að nákvæm greining á Alsælutöflum þarfnast þróaðra rannsóknarstofutækja eins og gasgreiningartækis, er hægt að nota ónákvæmara próf sem að mælir lýting (alkaloid), svokölluð „Marquis svörun“. == Áhrif == === Taugafræðileg áhrif === [[Serótónín]] er eitt af efnasamböndunum í líkamanum sem að ábyrgt fyrir hugarástandi og geðþótta. Það er talið að MDMA valdi því að serótónínbirgðir í heilanum dembi stórum skömmtum af seratóníni inn í [[taugamót]] heilans. Við þessa miklu losun serótóníns kemur sæluvíma lyfsins fram. Auk þess, eykur MDMA magn [[dópamín]]s og [[noradrenalín]]s. <!-- Vantar góða þýðingu á læknisorðinu „transporter“ -- MDMA also raises [[dopamine]] and [[norepinephrine]] levels. These effects are primarily due to MDMA's action on the [[monoamine transporter]]s, SERT (serotonin transporter), DAT (dopamine transporter) and NET (norepinephrine transporter). --> Fyrir utan hættu sem stafar af óhreinum efnum eru aðaláhættur neyslu alsælu[[ofnæmi]]sáhrif, sem eru mjög sjaldgæf, og [[vökvatap]]. Eins og mörg amfetamínskyld efni getur MDMA falið líkamleg viðbrögð við þorsta og þreytu, sérstaklega ef notandi er dansandi eða að öðru leyti líkamlega virkur í langan tíma án þess að neyta vatns í kyrrsetumeðferð er tíðni vökvataps ekki mælanleg og sérfræðingar ráðleggja reglubundnum notendum, í líkamlega virku félagslegu umhverfi, að vera meðvitaðir um vatnsneyslu sína. Enda þótt vökvatap sé óæskilegt, þá er lítill hópur notenda áhyggjufullur yfir ofdrykkju vatns og natríumlækkun í blóði sem getur valdið heilabólgu. Það er þetta sem að olli dauða breska táningsins [[Leah Betts]], sem er eitt fyrsta vel þekkta dauðsfallið tengt notkun MDMA. === Kerfisbundin áhrif === Önnur áhrif fela í sér: * Stækkun sjáaldra sem að eykur ljósnæmi og litarskyni. * Samankrepping á kjálkum eða tannagnístur. * Skakandi sjón. * Almennt eirðarleysi * Tap á matarlyst/bragði * Tap á einbeitni * Dofa * Sveittum höndum/lófum === Langtímaáhrif === Langtímaáhrif eru ennþá frekar óþekkt og mikið umrædd meðal vísindamanna. Sumar tilraunir benda til að langvarandi neysla í stórum skömmtum geti valdið skemmdum á serótónínfrumum í heilanum, hugsanlega í gegnum upptöku [[dópamín]]s inn í serótónínfrumurnar, þar sem að það breytist við efnaskipti í [[vetnisperoxíð]], sem að veldur tæringarskemmdum á innviði frumunar. Þessi áhrif hafa sést í rottuheilum, þar sem að serótónínfrumur dýra sem að gefin hafa verið mjög stórir skammtar af MDMA, yfirleitt einum eða tveimur stærðargráðum meira en venjulegur mannlegur skammtur, hafa yfir langvarandi tíma visnað og orðið gagnslausar. Það hefur stutt undir þessa tilgátu að þegar gefin eru lyf sem að hafa sérhæfð áhrif á endurupptökuhemil seratóníns (þau bindast við endurupptökuop seratónínfrumna og þar af leiðandi loka fyrir aðgöngu [[dópamín]]s, og alls annars, inn í frumuna), með eða rétt á eftir MDMA, virðist það algerlega koma í veg fyrir skemmdir á þessum frumum í rottum sem að gefnar höfðu verið MDMA. Af þessum ástæðum taka margir notendur þannig lyf á meðan, og rétt eftir að hafa tekið, MDMA til að reyna að koma í veg fyrir taugaskemmdir. Þessi lyf eru yfirleitt [[geðdeyfðarlyf]] eins og [[Prozac]] eða [[Zoloft]]. Það má benda á, samt sem áður, að notkun MDMA saman við annan flokk geðdeyfilyfja, þá sérstaklega mónóamínoxídasahemla (td. [[Aurorix]] eða [[Rimarix]]), er stranglega óráðlegt vegna hættu á serótónínveiki. Það er líka til tilraunagögn sem að benda á að langtíma neytendur alsælu eigi við minnisvandamál að stríða. Hvort sem áður, eru svoleiðis rannsóknir bundnar ákveðnum vandamálum sökum þess að notendur alsælu eru líklegir til að taka önnur vímuefni með alsælunni. Þetta veldur erfiðleikum við að sýna fram á afdráttarlausan orsakavald fyrir þessu vandamáli. == MDMA og lögvaldið == MDMA var formlega sett í hóp ólöglegra fíkniefna á íslandi árið [[1986]] með viðbótum nr. 016/1986 við reglugerðum um ávana- og fíkniefni [http://www.reglugerd.is/interpro/dkm/WebGuard.nsf/8f4a7d7ca32eedc1002565000051607a/87648d99ea997c4700256a080030a7e5?OpenDocument]. Kaup og sala á MDMA á Íslandi varða sektum eða fangelsi allt að 6 árum skamkvæmt ''V. kafla. 13. grein'' sömu reglugerðar, ásamt ''III. kafla'' almennra hegningalaga. == Öryggi og velferð == Ólögleg staða lyfsins í mörgum löndum veldur miklum erfiðleikum í rannsókn áhrifa þess. Sum áhrif sem að kennd eru við alsælu, en eru ekki afdráttarlaus, eru eftirtalin: * Vegna ólöglegar stöðu, getur stærð skammts eða hreinleiki töflu verið meiri en óskast eða taflan verið hættuleg til neyslu. * Alsæla hefur áhrif á stjórnun á kerfum líkamans. Stanslaus dans án hlés eða án vatnsneyslu, getur valdið ofhitun og vatnsskorti. Of mikil drykkja á vatni án saltneyslu getur valdið natríumskorti þar af leiðandi heilabólgu. * Notkun alsælu getur ýtt undir þunglyndi og veldur tímabundnu þunglyndi sem eftirköst af neyslu. * Notkun alsælu ásamt annarra lyfja getur verið mjög hættuleg. * Vegna þess að lyfið breytir skynjun, einbeitingu og samhæfingu, er hættulegt að nota ökutæki meðan á notkun stendur. * Langtíma eftirköst eru stórlega aukin við tíða neyslu og stórum skömmtum. * Lítill hluti notenda getur verið mjög viðkvæmur fyrir neyslu MDMA; þetta getur valdi neyslu í fyrsta skipti mjög hættulega. Þessi hópur inniheldur, en er ekki sérstaklega bundinn við, fólk með hjartagalla og fólk sem að vantar hvata sem að brjóta niður lyfið. == Tenglar == * [http://www.saa.is/default.asp?sid_id=9628&tre_rod=001%7C003%7C003%7C&tId=1 Grein frá SÁÁ um Alsælu/Helsælu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050307025756/http://www.saa.is/default.asp?sid_id=9628&tre_rod=001%7C003%7C003%7C&tId=1 |date=2005-03-07 }} * [http://www.reglugerd.is/interpro/dkm/WebGuard.nsf/key2/233-2001 Reglugerð um ávana- og fíkniefni] * [http://wayback.vefsafn.is/wayback/20050303225433/www.doktor.is/Article.aspx?greinid=693 Grein um alsælu frá doktor.is] [[Flokkur:Vímuefni]] [[bg:Екстази]] [[cs:Extáze (droga)]] [[de:Ecstasy]] [[en:Ecstasy (drug)]] [[eo:Ekstazo]] [[fr:Ecstasy]] [[he:אקסטזי]] [[ja:エクスタシー (薬物)]] [[ko:엑스터시]] [[nl:Ecstasy]] [[no:Ecstasy]] [[pl:Ecstasy]] [[pt:Ecstasy]] [[ru:Экстази]] [[sr:Екстази]] [[sv:Ecstasy]] 33ml82llbwfohlk5dry7klmp3kklbct 0 6676 1919121 1911648 2025-06-02T13:41:51Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919121 wikitext text/x-wiki {{Infobox OS | logo = | screenshot = [[Mynd:VirtualBox Ubuntu 21.10 15 10 2021 13 19 12 ENG.png|300px]] | caption = Ubuntu 21.10 (Impish Indri) á ensku (en líka hægt að breyta yfir í íslensku) <!-- | logo = Logo-ubuntu no(r)-black orange-hex.svg | screenshot = File:Ubuntu 19.04 "Disco Dingo".png | caption = Ubuntu 19.04 "Disco Dingo" --> | developer = [[Canonical Ltd.]] | family = [[Linux]] | source_model = [[Frjáls hugbúnaður]]<ref name="Ubuntu kernel sources">{{cite web|title=kernel.ubuntu.com|url=http://kernel.ubuntu.com/git/|website=kernel.ubuntu.com}}</ref><ref name="Ubuntu archive">{{cite web|title=Index of /ubuntu|url=http://archive.ubuntu.com/ubuntu/|website=archive.ubuntu.com}}</ref> some [[proprietary software|proprietary]] [[device driver|driver]]s<ref name="kernelblobs">{{cite web |url= https://www.gnu.org/distros/common-distros.html#Ubuntu |title= Explaining Why We Don't Endorse Other Systems |publisher= [[Free Software Foundation]] |access-date= 14 July 2015}}</ref> | released = 20. október 2004 | latest_release_version = 25.04 (Plucky Puffin) | latest_release_date = 17. apríl 2025; nýjasta lengur-studd útgáfan er 24.04.2 LTS (Noble Numbat) <!-- | marketing target = [[Cloud computing]], [[personal computer]]s, [[server (computing)|servers]], [[supercomputer]]s, [[Internet of things|IoT]] --> | language = Fleiri en 55 tungumál | kernel_type = [[Linux]] <!--| kernel_type = [[Monolithic kernel|Monolithic]] | userland = [[GNU Core Utilities|GNU]] --> | ui = [[GNOME]] | license = Ýmis [[frjáls hugbúnaður|frjáls hugbúnaðarleyfi]] (aðallega [[GPL]]) + sumir [[rekill (tölvunarfræði)|reklar]] (e. driver) eru [[séreignarhugbúnaður]] | supported_platforms = [[x86-64]], [[IA-32]] (í eldri útgáfum), [[ARM64]], [[ARMhf]] ([[ARMv7]] + [[VFPv3-D16]]); o.fl t.d. fyrir þjóna eingöngu: [[ppc64]]le ([[POWER8]]), [[s390x]]<ref name="supported_hardware">{{cite web |url=https://help.ubuntu.com/18.04/serverguide/preparing-to-install.html |quote=Ubuntu 18.04 LTS Server Edition supports four (4) major architectures: AMD64, ARM, POWER8, LinuxONE and z Systems |title=Preparing to Install |work=Ubuntu Official Documentation |year=2018 |publisher=Canonical Ltd. |access-date=16 November 2018 |archive-date=2 júní 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190602173029/https://help.ubuntu.com/18.04/serverguide/preparing-to-install.html |url-status=dead }}</ref> | updatemodel = [[Software Updater]] | package_manager = [[GNOME Software]], [[APT (Debian)|APT]], [[dpkg]], [[Snappy (package manager)|Snappy]], [[flatpak]] | website = [https://www.ubuntu.com/ www.ubuntu.com] }} '''Ubuntu''' er fullbúið og ókeypis [[stýrikerfi]] sem byggir á [[GNU/Linux]]. Ubuntu miðar að því að vera ókeypis, [[frjáls hugbúnaður|frjálst]] og umfram allt notendavænt. Slagorð Ubuntu er á [[enska|ensku]] ''Linux for human beings'' (lauslega þýtt sem „Linux fyrir fólk“ eða „Linux fyrir venjulegt fólk“, og vísar til þess hve auðvelt það er í notkun). Ubuntu er sniðið að þörfum venjulegs notanda en Ubuntu fylgir [[vafri]]nn [[Firefox]] (og val um aðra; yfirleitt er val mögulegt fyrir allan hugbúnað sem kemur uppsettur), tölvupóstforritið [[Thunderbird]] og [[skrifstofuhugbúnaður]]inn [[LibreOffice]] (afbrigði af eldra [[OpenOffice.org]] sem keppir líka við [[Microsoft Office]], en þó enn frekar nýji hugbúnaðurinn með sífellt betri samhæfni). Ubuntu notfærir sér margt frá [[Debian]]-verkefninu eins og [[Advanced Packaging Tool|APT-pakkakerfið]], en í seinni tíð hefur snap kerfið líka verið notað til að setja inn forritspakka. Ubuntu er vinsælasta tegund [[Linux]] stýrikerfa samkvæmt vefsíðunni [[DistroWatch]].<ref>{{Vefheimild|url=http://distrowatch.com/|titill=DistroWatch.com: Put the fun back into computing. Use Linux, BSD|mánuðurskoðað=19. apríl|árskoðað=2008}}</ref> Nú orðið krefjast allar Ubuntu útgáfur 64-bita (Intel eða AMD) örgjörva, nema eldri útgáfur líkt og 18.04 LTS (sem er enn studd ef borgað er fyrir ESM, e. Expanded Security Maintenance, þá til apríl 2028), og 32-bita Arm er líka stutt áfram, fyrir t.d. [[Raspberry Pi]]. Nú orðið eru svokallaðar lengur-studdar, „long-term support“ (LTS), útgáfur, studdar í 5 ár frá útgáfudegi þeirra, eða ef keypt er 5 ára stuðningsplan í framhaldinu, í 10 ár allt í allt, en aðrar útgáfur eru aðeins studdar í níu mánuði. Nýjar LTS útgáfur koma út á tveggja ára fresti, í apríl. Ef allar útgáfur eru taldar, ekki aðeins LTS, koma hins vegar út nýjar útgáfur með á hálfs árs fresti, í apríl og október. Síðan í apríl 2025 er nýjasta útgáfan 25.04 („Plucky Puffin“), en margir hafa, alla vega í gegnum tíðina, valið að halda sig við nýjustu LTS útgáfu (því hinar eru bara studdar í 9 mánuði). Nýjasta lengur-studda útgáfan, frá 2024, er 24.04 LTS („Noble Numbat“), studd ókeypis til 2029 og svo sem val til 2034 fyrir þá sem kaupa þann möguleika. Vel er hægt að nota útgáfur sem ekki eru LTS, þó þær séu studdar í styttri tíma en þær taka nýjungar fram yfir fínpússað og óbreytanlegt viðmót. Margar breytingar koma þó ört inn í LTS útgáfur allan líftímann, en sérstaklega framan af. Margir ráðleggja frekar LTS svo sjaldnar þurfi að uppfæra milli útgáfa, þó útgáfur á milli séu ókeypis eins og allar útgáfurnar eru. Ubuntu stýrikerfið er notað á einkatölvum, en einna mest á [[miðlari|þjónum]] (svo sem fyrir vefi; mjög algent í [[netþjónabú|gagnaverum]]), og líka á [[ofurtölva|ofurtölvum]], s.s. ''Selene'' sem varð fimmta hraðvirkasta tölvan í heiminum í nóvember 2020. Ubuntu 20.04 LTS (sem hætt verður almennum stuðningi við í lok júní 2025, þó hægt að borga fyrir ESM í 5 ár þar á eftir) fékk víðast hvar góða dóma, t.d. Dave McKay, skrifaði fyrir HowToGeek, „frábær útgáfa“ niðurlagið, „Ubuntu 20.04 Is a Great Release. This is a polished, good-looking“. Ubuntu 22.04 LTS fékk hins vegar mismunandi dóma, <!-- t.d. "is pretty rad", þýðir víst cool, eða mögulega rad[ical]? Sá dómur (mest?) um útlitið, t.d. "lighter, brighter look with UI accent colours, true dark mode"--> t.d. bent á útlitsbreytingar „true dark mode“ en Jesse Smith hjá DistroWatch var gagnrýninn: : „Ég held að Ubuntu 22.04 sé skýrt merki um að Canonical hafi miklu meiri áhuga á að gefa út útgáfur á ákveðinni tímaáætlun en að framleiða eitthvað sem er þess virði. [..] Þessi útgáfa var ekki tilbúin <!-- [..] mun líklega verða kostnaðarsamt viðleitni að viðhalda þessu safni af blönduðum útgáfuhugbúnaði og blönduðum skjáþjónum og blönduðum hönnun í heil fimm ár. Það er vettvangur sem ég myndi mæla með að forðast.--> [ég myndi forðast þessa útgáfu]“.<ref>https://distrowatch.com/weekly.php?issue=20220502#ubuntu</ref> Ubuntu 24.04 LTS fékk góða dóma (sem uppfærsla)<!-- hjá einum miðli: "a near-perfect upgrade" -->. Ubuntu er líka stutt í stýrikerfum Microsoft, [[Windows 10]] og [[Windows 11|11]], ef WSL er virkjað (t.d. WSL2; eða WSLg fyrir öll Ubuntu forrit, þ.e. líka með grafík),<ref>https://ubuntu.com/tutorials/install-ubuntu-on-wsl2-on-windows-11-with-gui-support</ref> og t.d í Azure.<ref>https://ubuntu.com/blog/microsoft-azures-ubuntu-server-20-04-lts-deprecation-notice</ref> == Saga == [[Mynd:Ubuntu 11.04 (is).png|thumb|Ubuntu 11.04 (Natty Narwhal) á íslensku]] Fyrsta útgáfa Ubuntu kom út 20. október 2004 sem rótarskot frá Debian GNU/Linux og var markmið verkefnisins að gefa út uppfærslu á hálfs árs fresti. Hugbúnaðarpakkar í Ubuntu byggja á Debian Unstable auk þess sem Ubuntu notar APT til að setja upp forrit líkt og Debian. Frá og með ''Raring Ringtail'' (13.04) er uppfærslustuðningur útgáfa nýju mánuðir (svo sú útgáfa er nú óstudd). Þ.e. hið minnsta, því LTS útgáfur eru nú studdar í fimm ár ókeypis. === Útgáfur === {{Aðalgrein|Listi yfir Ubuntu útgáfur}} Nokkrar útgáfur eru studdar á hverjum tíma, t.d. ofangreint nefndar; þ.e. tvær hefðbundnar á hverjum tíma sem skarast, og margar lengur-studdar, LTS, útgáfur, sem eru studdar í mörg ár, t.d. þar til í maí 2029. Nýjasta Ubuntu útgáfan er svokölluð '''minimal''' útgáfa. Það er samt hægt að setja auðveldlega og ókeypis inn forrit eins og LibreOffice og Thunderbird, sem í eldri útgáfum voru sjálfgefið sett inn. Forritasafnið, þ.e. sem er aðgengilegt (ókeypis), hefur í megindráttum ekki breyst, það er alltaf að bætast í safnið ný forrit og uppfærslur á eldri, og allt sem áður var fáanlegt (eða sjálfkrafa sett inn), enn fáanlegt. === Hliðarverkefni með önnur útlit === Ubuntu notaði upphaflega GNOME-sjáborðið, svo Unity (notað í 16.04 LTS), svo aftur GNOME (sem þá var komið í uppfærða útgáfu þrjú). Unity er enn valmöguleiki í öllum nýjustu útgáfum. Forrit virka fyrir annað hvort og virka í hinu (og KDE, XFCE o.s.frv.). Hins vegar er útlitið og virknin sem snýr að notanda önnur, hægt er að fá annað útlit og virkni með öðru skjáborði, og að einhverju leyti önnur forrit sem fylgja með sjálfgefið með því að velja önnur hliðarverkefni en Ubuntu. Þetta er hægt með því að velja hliðarverkefnið í upphafi, en líka er hægt að bæta viðkomandi skjáborði við eftir á og hafa val á milli eða jafnvel hreinsa það upphaflega út. Hliðarverkefni Ubuntu eru t.d.: [[Kubuntu]] (notar [[KDE]]) og [[Xubuntu]] (notar [[XFCE]]) og fleiri. == Tilvísanir == <div class="references-small">{{reflist}} == Tenglar == * <font style="font-size:0.95em; font-weight:bold; color:#555; position:relative;">(Íslenska)</font> [http://www.netoryggi.is/displayer.asp?cat_id=150 Upplýsingar um Ubuntu] á vef [[Netöryggi]]s * <font style="font-size:0.95em; font-weight:bold; color:#555; position:relative;">(Enska)</font> [http://www.ubuntu.com Opinber heimasíða Ubuntu] * <font style="font-size:0.95em; font-weight:bold; color:#555; position:relative;">(Enska)</font> [http://www.ubuntuforums.org Opinber spjallvefur Ubuntu] * <font style="font-size:0.95em; font-weight:bold; color:#555; position:relative;">(Enska)</font> [https://translations.launchpad.net/ubuntu Ubuntu 22.04.10 á Launchpad] þar sem hægt er að þýða Ubuntu *: [https://translations.launchpad.net/ubuntu/eoan/+lang/is Íslenska útgáfan af Ubuntu 22.04 á Launchpad] þar sem hægt er að þýða Ubuntu yfir á íslensku * [https://ubuntu.hugi.is/ Ubuntu.hugi.is] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160422071844/http://ubuntu.hugi.is/ |date=2016-04-22 }}, íslensk síða þar sem hægt er að sækja útgáfur af Ubuntu {{Linuxdreifing}} [[Flokkur:Frjáls hugbúnaður]] [[Flokkur:Linux]] tfmxyjs0yw4qoq82ljsp0wz2bf9mpbm 0 8467 1919132 1697395 2025-06-02T14:19:00Z 82.221.32.234 Bætt inn fróðleik um skipun dómara og staðsetningu dómsstigsins. 1919132 wikitext text/x-wiki '''Yfirréttur''' á [[Alþingi]] var frá [[1593]] æðsta [[dómstig]] á [[Ísland]]i, samkvæmt [[konungstilskipun]] frá [[1563]]. Áfram var heimilt að skjóta málum til [[Konungur Íslands|konungs]] og, eftir [[1732]] til [[Hæstiréttur Danmerkur|hæstaréttar Danmerkur]]. [[Ár]]ið [[1800]] var [[landsyfirréttur]] stofnaður í [[Reykjavík]] og tók við hlutverki yfirréttar. Upphaflega var það hlutverk [[Hirðstjóri|hirðstjóra]] að nefna 24 menn í yfirdóm þar til stiftamtmannsembætti á Íslandi var stofnað árið 1684. [[Stiftamtmaður]] skyldi skipa dómara í yfirrétti og vera í forsæti. Hann sat í [[Danmörk|Danmörku]] og frá árinu 1688 gegndi [[amtmaður]] alla jafna hlutverki hans. Í yfirréttardómum áttu að sitja helstu, bestu og skynsömustu menn landsins. Samkvæmt [[konungsbréfi]] 7. maí 1735 skyldu dómara fæstir vera 12 en 24 hið mesta og amtmaður að auki í forsæti. Ætlunin var, að [[Sýslumenn á Íslandi|sýslumenn]] yrðu dómsmenn. Með konungsbréfi 30. apríl 1777 var dómurum fækkað í sex. Yfirrétturinn starfaði á [[Alþingi]] á [[Þingvellir|Þingvöllum]] en 1799 og 1800 fór hann fram í [[Hólavallaskóli|Hólavallarskóla]] í [[Reykjavík]], eins og önnur starfssemi Alþingis. == Tengill == * [http://www.haestirettur.is/control/index?pid=423 Saga hæstaréttar] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928092607/http://www.haestirettur.is/control/index?pid=423 |date=2007-09-28 }} * https://ordabelgur.skjalasafn.is/kb/yfirretturinn-a-islandi/ {{stubbur|saga|lögfræði}} [[Flokkur:Alþingi]] [[Flokkur:Saga Íslands]] p3klrhx0thgjrpn7hr6u62qgd35l94u 1919134 1919132 2025-06-02T14:58:06Z 82.221.32.234 Bætti inn kafla um sögu yfirréttarins og jók við heimildatilvísanir 1919134 wikitext text/x-wiki '''Yfirréttur''' á [[Alþingi]] var frá [[1593]] æðsta [[dómstig]] á [[Ísland]]i, samkvæmt [[konungstilskipun]] frá [[1563]]. Áfram var heimilt að skjóta málum til [[Konungur Íslands|konungs]] og, eftir [[1732]] til [[Hæstiréttur Danmerkur|hæstaréttar Danmerkur]]. [[Ár]]ið [[1800]] var [[landsyfirréttur]] stofnaður í [[Reykjavík]] og tók við hlutverki yfirréttar. Upphaflega var það hlutverk [[Hirðstjóri|hirðstjóra]] að nefna 24 menn í yfirdóm þar til stiftamtmannsembætti á Íslandi var stofnað árið 1684. [[Stiftamtmaður]] skyldi skipa dómara í yfirrétti og vera í forsæti. Hann sat í [[Danmörk|Danmörku]] og frá árinu 1688 gegndi [[amtmaður]] alla jafna hlutverki hans. Í yfirréttardómum áttu að sitja helstu, bestu og skynsömustu menn landsins. Samkvæmt [[konungsbréfi]] 7. maí 1735 skyldu dómara fæstir vera 12 en 24 hið mesta og amtmaður að auki í forsæti. Ætlunin var, að [[Sýslumenn á Íslandi|sýslumenn]] yrðu dómsmenn. Með konungsbréfi 30. apríl 1777 var dómurum fækkað í sex. Yfirrétturinn starfaði á [[Alþingi]] á [[Þingvellir|Þingvöllum]] en 1799 og 1800 fór hann fram í [[Hólavallaskóli|Hólavallarskóla]] í [[Reykjavík]], eins og önnur starfssemi Alþingis. == Saga == Örfá dæmi eru þekkt um starfssemi Yfirréttar frá 1563–1593 og ekki er öruggt að þau séu í raun til sanninda um virka starfssemi réttarins og heimildir um starf hans eru fáar fram á 18. öld. Einn dómur er varðveittur frá árinu 1690. Á [[18. öldin|18. öld]] var rétturinn haldinn árlega, þó með undantekningum, og tók yfirleitt fyrir 1-5 mál. Yfirrétturinn var áfrýjunardómstóll þangað sem hægt var að stefna [[Lögmaður (íslenskt embætti)|lögmannsdómum]] úr [[Lögrétta|lögréttu]]. Amtmaður gaf út stefnur til Yfirréttarins og varðveitti skjöl hans. Yfirrétturinn dæmdi bæði í opinberum málum eins og morðmálum en líka í einkamálum. Mörg helstu deilumál veraldlegra embættismanna á 18. öld komu fyrir Yfirréttinn í einhverri mynd, eins og deilur [[Oddur Sigurðsson lögmaður|Odds Sigurðssonar]] við [[Páll Vídalín|Pál Vídalín]], Giljármál [[Bjarni Halldórsson á Þingeyrum|Bjarna Halldórssonar]] og [[Jóhann Gottrup|Jóhanns Gottrups]], embættismissi sýslumanna og afglöp þeirra í starfi, en einnig fræg glæpamál á borð við Sunnivumál. Dómsmál Yfirréttarins eru misvel varðveitt en veita margs konar innsýn í daglegt líf á 18. öld og mál sem hafa fallið í gleymsku, eins og morðið á Guðmundi Guðmundssyni 1738 í [[Skagafjarðarsýsla|Skagafjarðarsýslu]] og mál Sigmundar Þorvarðssonar í [[Húnavatnssýsla|Húnavatnssýslu]] sem dæmdur var arflaus fyrir leti árið 1739. == Heimildir == * https://ordabelgur.skjalasafn.is/kb/yfirretturinn-a-islandi/ * Björk Ingimundardóttir: „Yfirrétturinn, aðdragandi, stofnun og saga.“ ''Yfirrétturinn á Íslandi. Dómar og skjöl I 1690–1710.'' Björk Ingimundardóttir og Gísli Baldur Róbertsson sáu um útgáfuna. Reykjavík, 2011. Bls. 27–94. * [http://www.haestirettur.is/control/index?pid=423 Saga hæstaréttar] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928092607/http://www.haestirettur.is/control/index?pid=423 |date=2007-09-28 }} * https://heimildir.is/heimild-manadarins-januar-2025/ * https://heimildir.is/heimild-manadarins-september-2024/ * ''Yfirrétturinn á Íslandi. Dómar og skjöl I-V''. Reykjavík, 2011-2025. {{stubbur|saga|lögfræði}} [[Flokkur:Alþingi]] [[Flokkur:Saga Íslands]] 7bqy0np6xetxep5ipti7oh52w2peoba 1919136 1919134 2025-06-02T15:04:58Z 82.221.32.234 lagaði ruglandi orðalag 1919136 wikitext text/x-wiki '''Yfirréttur''' á [[Alþingi]] var stofnaður með konungstilskipun árið [[1563]] og var frá [[1593]] æðsta [[dómstig]] á [[Ísland]]i. Áfram var heimilt að skjóta málum til [[Konungur Íslands|konungs]] og, eftir [[1732]] til [[Hæstiréttur Danmerkur|hæstaréttar Danmerkur]]. Upphaflega var það hlutverk [[Hirðstjóri|hirðstjóra]] að nefna 24 menn í yfirdóm þar til stiftamtmannsembætti á Íslandi var stofnað árið 1684. [[Stiftamtmaður]] skyldi skipa dómara í yfirrétti og vera í forsæti. Hann sat í [[Danmörk|Danmörku]] og frá árinu 1688 gegndi [[amtmaður]] alla jafna hlutverki hans. Í yfirréttardómum áttu að sitja helstu, bestu og skynsömustu menn landsins. Samkvæmt [[konungsbréfi]] 7. maí 1735 skyldu dómara fæstir vera 12 en 24 hið mesta og amtmaður að auki í forsæti. Ætlunin var, að [[Sýslumenn á Íslandi|sýslumenn]] yrðu dómsmenn. Með konungsbréfi 30. apríl 1777 var dómurum fækkað í sex. Yfirrétturinn starfaði á [[Alþingi]] á [[Þingvellir|Þingvöllum]] en 1799 og 1800 fór hann fram í [[Hólavallaskóli|Hólavallarskóla]] í [[Reykjavík]], eins og önnur starfssemi Alþingis. [[Ár]]ið [[1800]] var [[landsyfirréttur]] stofnaður í [[Reykjavík]] og tók við hlutverki yfirréttar. == Saga == Örfá dæmi eru þekkt um starfssemi Yfirréttar frá 1563–1593 og ekki er öruggt að þau séu í raun til sanninda um virka starfssemi réttarins og heimildir um starf hans eru fáar fram á 18. öld. Einn dómur er varðveittur frá árinu 1690. Á [[18. öldin|18. öld]] var rétturinn haldinn árlega, þó með undantekningum, og tók yfirleitt fyrir 1-5 mál. Yfirrétturinn var áfrýjunardómstóll þangað sem hægt var að stefna [[Lögmaður (íslenskt embætti)|lögmannsdómum]] úr [[Lögrétta|lögréttu]]. Amtmaður gaf út stefnur til Yfirréttarins og varðveitti skjöl hans. Yfirrétturinn dæmdi bæði í opinberum málum eins og morðmálum en líka í einkamálum. Mörg helstu deilumál veraldlegra embættismanna á 18. öld komu fyrir Yfirréttinn í einhverri mynd, eins og deilur [[Oddur Sigurðsson lögmaður|Odds Sigurðssonar]] við [[Páll Vídalín|Pál Vídalín]], Giljármál [[Bjarni Halldórsson á Þingeyrum|Bjarna Halldórssonar]] og [[Jóhann Gottrup|Jóhanns Gottrups]], embættismissi sýslumanna og afglöp þeirra í starfi, en einnig fræg glæpamál á borð við Sunnivumál. Dómsmál Yfirréttarins eru misvel varðveitt en veita margs konar innsýn í daglegt líf á 18. öld og mál sem hafa fallið í gleymsku, eins og morðið á Guðmundi Guðmundssyni 1738 í [[Skagafjarðarsýsla|Skagafjarðarsýslu]] og mál Sigmundar Þorvarðssonar í [[Húnavatnssýsla|Húnavatnssýslu]] sem dæmdur var arflaus fyrir leti árið 1739. == Heimildir == * https://ordabelgur.skjalasafn.is/kb/yfirretturinn-a-islandi/ * Björk Ingimundardóttir: „Yfirrétturinn, aðdragandi, stofnun og saga.“ ''Yfirrétturinn á Íslandi. Dómar og skjöl I 1690–1710.'' Björk Ingimundardóttir og Gísli Baldur Róbertsson sáu um útgáfuna. Reykjavík, 2011. Bls. 27–94. * [http://www.haestirettur.is/control/index?pid=423 Saga hæstaréttar] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928092607/http://www.haestirettur.is/control/index?pid=423 |date=2007-09-28 }} * https://heimildir.is/heimild-manadarins-januar-2025/ * https://heimildir.is/heimild-manadarins-september-2024/ * ''Yfirrétturinn á Íslandi. Dómar og skjöl I-V''. Reykjavík, 2011-2025. {{stubbur|saga|lögfræði}} [[Flokkur:Alþingi]] [[Flokkur:Saga Íslands]] p5c9u4t61yyhnl1v3bm0f8rhj24m81y 1919137 1919136 2025-06-02T15:10:44Z 82.221.32.234 lagaði heiti réttarins 1919137 wikitext text/x-wiki '''Yfirrétturinn''' á [[Ísland|Íslandi]] var stofnaður með konungstilskipun árið [[1563]] og var frá [[1593]] æðsta [[dómstig]] á Íslandi. Áfram var heimilt að skjóta málum til [[Konungur Íslands|konungs]] og, eftir [[1732]] til [[Hæstiréttur Danmerkur|hæstaréttar Danmerkur]]. Upphaflega var það hlutverk [[Hirðstjóri|hirðstjóra]] að nefna 24 menn í yfirdóm þar til stiftamtmannsembætti á Íslandi var stofnað árið 1684. [[Stiftamtmaður]] skyldi skipa dómara í yfirrétti og vera í forsæti. Hann sat í [[Danmörk|Danmörku]] og frá árinu 1688 gegndi [[amtmaður]] alla jafna hlutverki hans. Í yfirréttardómum áttu að sitja helstu, bestu og skynsömustu menn landsins. Samkvæmt [[konungsbréfi]] 7. maí 1735 skyldu dómara fæstir vera 12 en 24 hið mesta og amtmaður að auki í forsæti. Ætlunin var, að [[Sýslumenn á Íslandi|sýslumenn]] yrðu dómsmenn. Með konungsbréfi 30. apríl 1777 var dómurum fækkað í sex. Yfirrétturinn starfaði á [[Alþingi]] á [[Þingvellir|Þingvöllum]] en 1799 og 1800 fór hann fram í [[Hólavallaskóli|Hólavallarskóla]] í [[Reykjavík]], eins og önnur starfssemi Alþingis. [[Ár]]ið [[1800]] var [[landsyfirréttur]] stofnaður í [[Reykjavík]] og tók við hlutverki yfirréttar. == Saga == Örfá dæmi eru þekkt um starfssemi Yfirréttar frá 1563–1593 og ekki er öruggt að þau séu í raun til sanninda um virka starfssemi réttarins og heimildir um starf hans eru fáar fram á 18. öld. Einn dómur er varðveittur frá árinu 1690. Á [[18. öldin|18. öld]] var rétturinn haldinn árlega, þó með undantekningum, og tók yfirleitt fyrir 1-5 mál. Yfirrétturinn var áfrýjunardómstóll þangað sem hægt var að stefna [[Lögmaður (íslenskt embætti)|lögmannsdómum]] úr [[Lögrétta|lögréttu]]. Amtmaður gaf út stefnur til Yfirréttarins og varðveitti skjöl hans. Yfirrétturinn dæmdi bæði í opinberum málum eins og morðmálum en líka í einkamálum. Mörg helstu deilumál veraldlegra embættismanna á 18. öld komu fyrir Yfirréttinn í einhverri mynd, eins og deilur [[Oddur Sigurðsson lögmaður|Odds Sigurðssonar]] við [[Páll Vídalín|Pál Vídalín]], Giljármál [[Bjarni Halldórsson á Þingeyrum|Bjarna Halldórssonar]] og [[Jóhann Gottrup|Jóhanns Gottrups]], embættismissi sýslumanna og afglöp þeirra í starfi, en einnig fræg glæpamál á borð við Sunnivumál. Dómsmál Yfirréttarins eru misvel varðveitt en veita margs konar innsýn í daglegt líf á 18. öld og mál sem hafa fallið í gleymsku, eins og morðið á Guðmundi Guðmundssyni 1738 í [[Skagafjarðarsýsla|Skagafjarðarsýslu]] og mál Sigmundar Þorvarðssonar í [[Húnavatnssýsla|Húnavatnssýslu]] sem dæmdur var arflaus fyrir leti árið 1739. == Heimildir == * https://ordabelgur.skjalasafn.is/kb/yfirretturinn-a-islandi/ * Björk Ingimundardóttir: „Yfirrétturinn, aðdragandi, stofnun og saga.“ ''Yfirrétturinn á Íslandi. Dómar og skjöl I 1690–1710.'' Björk Ingimundardóttir og Gísli Baldur Róbertsson sáu um útgáfuna. Reykjavík, 2011. Bls. 27–94. * [http://www.haestirettur.is/control/index?pid=423 Saga hæstaréttar] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928092607/http://www.haestirettur.is/control/index?pid=423 |date=2007-09-28 }} * https://heimildir.is/heimild-manadarins-januar-2025/ * https://heimildir.is/heimild-manadarins-september-2024/ * ''Yfirrétturinn á Íslandi. Dómar og skjöl I-V''. Reykjavík, 2011-2025. {{stubbur|saga|lögfræði}} [[Flokkur:Alþingi]] [[Flokkur:Saga Íslands]] qkerxq2l58xr6dhuapvguimrrmurhto 0 12810 1919060 1843290 2025-06-02T13:11:42Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919060 wikitext text/x-wiki {{Engar heimildir}} {{Tónlistarfólk | heiti = Hvannadalsbræður | mynd = Hvanndalsbræður.JPG | myndatexti = Hvannadalsbræður árið 2008 | uppruni = Akureyri | stefna = Popp | ár = 2002-núverandi | meðlimir = Sumarliði, Valur, Pétur, Valmar, Arnar og Gunnar | fyrri_meðlimir = }} '''Hvanndalsbræður''' er hljómsveit sem var stofnuð árið 2002 af þeim Rögnvaldi Braga Rögnvaldssyni, Val Frey Halldórssyni og Sumarliða Helgasyni. Hugmyndina fengu þeir við drykkju í [[Hafnarstræti 107 b (Akureyri)|Hafnarstræti 107b]], húsi sem stendur í Skátagilinu á Akureyri. Aldrei stóð til að spila mikið opinberlega né ætlast til þess að aðrir hefðu ánægju af því að hlusta á tónlistina. Til að ganga úr skugga um að þetta plan héldist var valið versta nafnið af nokkrum á hljómsveitinni „Hvanndalsbræður“ og hljómsveitabúningar yrðu lopapeysur og flókahattar. Svo skyldi sungið um sveitina í þjóðlagapönkstíl. Eftir æfingar var haldið til Suðureyrar við Súgandafjörð til að taka upp plötuna „Út úr kú“. Það var Vernharður Jósefsson sem hljóðritaði en hann hafði m.a. getið sér gott orð sem meðlimur „Geirfuglanna“. Helstu lög af plötunni voru „Svarfdælskir bændur“, „Frostaveturinn mikli“ og endurútgáfa af „Maístjörnunni“, annars var þar mest að finna áður útgefin þjóðlög í galgopalegum stíl. Platan kom út 2003 og var gefin út í 500 eintökum sem öll seldust upp. Ekki var haft mikið fyrir upptökunum. Platan að mestu tekin upp og hljóðblönduð á einni helgi. Sum þessara laga fengu mikla spilun á Rás 2 en þar voru helstu bandamenn hljómsveitarinnar dagskrárgerðarmennirnir Guðni Már Henningsson og Freyr Eyjólfsson. Árið 2004 var farið að safnast meira í sarpinn og því haldið enn á ný í hljóðver. Var sú plata tekin upp á Akureyri í samvinnu við Kristján Edelstein gítaraleikara hljómsveitarinnar Start sem sá um upptökur. Meira var um frumsamið efni á þessari plötu og má þar nefna lög eins og „Upp í sveit“, „Kisuklessa“ og „Kínalagið“. Platan var gefin út í 500 eintökum sem öll seldust upp. Heldur var vandað meira til vinnu hér en upptökuferlið tók allt að því heila viku sem meðlimum þótti alltof langur tími Þegar þarna er komið við sögu er hljómsveitin farin að spila á skemmtunum hér og þar um landið. Tónleikastaðurinn Græni Hatturinn var farin að móta sig sem heimavöllur bandsins. Helstu tónleikavígi voru Akureyri, Skagafjörður og Austfirðir. Fyrir kom að hljómsveitin héldi tónleika þrjú kvöld í röð fyrir fullu húsi þar á bæ. Árið 2006 er farið aftur í hljóðver. Þriðja plata hljómsveitarinnar var tekin upp í æfingarhúsnæðinu á upptökuvél sem bræðurnir höfðu fjárfest í úr Tónabúðinni. Sá Sumarliði Helgason um upptökur og hljóðblöndun var í höndum Jóns Skugga. Platan fékk nafnið „Ríða feitum hesti“ og var gefin út í 500 eintökum sem öll seldust upp. Helstu lög voru „Halli Skúla“ og endurúgáfa af „Nínu og Geira (28 árum síðar)“. Þegar hér er komið við sögu voru meðlimir farnir að fá til liðs við sig „session“ leikara til að fylla upp í helstu eyður á tónleikum. Þar var Pétur Steinar Hallgrímsson á hin ýmsu strengjahljóðfæri og Kristinn Ingi Pétursson á hljómborð/píanó. Á þessum tíma var allt efni sem hljómsveitin hafði gefið út var löngu uppselt enda gefið út í afar takmörkuðu upplagi. Eftirspurn eftir diskum var hinsvegar mjög mikil og útgáfurisinn Sena stökk á tækifærið um að gefa út „Best of“ disk með hljómsveitinni sem náði þó aðeins að heita „Skást of“. Var þar um að ræða samansafn laga af fyrri þremur diskum hljómsveitarinnar. „Skást of“ kemur út árið 2007 og seldist vel. Breytingar voru á hljómsveitinni árið 2007 þegar sveitin hélt fund. Boðaðir til fundarins voru þeir Pétur Steinar Hallgrímsson og Valmar Valduri Valjaots en sá hafði komið til Íslands frá Eistlandi til að kenna tónlist nokkrum árum áður. Pétur hafði þegar leikið með bandinu um hríð sem „session“ spilari. Komu þeir því til liðs við hljómsveitina árið 2007 og voru afhjúpaðir á tónleikum á Græna Hattinum. Á þessum tíma var Gunnar Sigurbjörnsson hljóðmeistari einnig farin að starfa með hljómsveitinni og hefur verið alla tíð síðan. Í þessari uppsetningu hélt hljómsveitin enn á ný í hljóðver til að taka upp sína fimmtu plötu. Var sú plata tekin upp á Akureyri af Vestur Íslendingnum Kyle Gudmundsson. Platan „Knúsumstumstund“ kom út árið 2008 í 500 eintökum og seldist upp. Helstu lög af plötunni eru „Heimilisofbeldi“, “Knúsumstumstund“, „Jafnréttisbaráttan“ og „Frostavetinn Mikli“ fékk að fljóta með aftur þar sem það lag þótti ekki fullnýtt. Þarna eru komin inn hljóðfæri eins og fiðla, harmonikka, mandolín og rafgítar sem ekki höfðu áður heyrst á plötum sveitarinnar og komu með þeim Pétri og Valmari. Árið 2009 tekur Rögnvaldur Bragi þá óvæntu ákvörðun að segja skilið við hljómsveitina en hann hafði verið þeirra helsti framsögumaður á tónleikum og því heldur betur skarð hoggið í hópinn. Sumarliði, Valur, Pétur og Valmar ákváðu þó að halda hópnum áfram en breyta nú heldur um stefnu og fara út í öllu léttara poppmeti. Enda hafði Rögnvaldur verið drifkraftur í beittum rokkútfærslum hljómsveitarinnar ásamt því að vera þeirra helsti sögumaður. Hljómsveitin gefur út „LALA lagið“ vorið 2009 og fer lagið á topp allra vinsældalista landsins og verða vinsældir mjög miklar um þetta leiti, en á allt öðrum vígstöðum þar sem hljómsveitin fer nú að keyra meira á dansleikjahald og verður þar ein sú vinsælasta á þeim markaði. Hljómsveitin var mikið að gefa út „Singles“ fyrir útvarp og koma um þetta leiti fram lög eins og „Vinsæll“, „Vinkona“, „Fjóla“ og fl. sem saman renna svo í hljómplötuna „Hvanndalsbræður“ sem kom út árið 2010 og endurnýjar þá bandið kynni sín við útgáfufyrirtækið Senu. Um þetta leiti vann upptökumaðurinn Baldvin AB Aalen mikið með hljómsveitinni við upptökur og hljóðblöndun. Þetta sama ár, 2010 sendir Sumarliði inn lag eftir Rögnvald í undankeppni Eurovision, algjörlega í hans óþökk. Lagi kemst inn í keppnina og lætur Rögnvaldur til leiðast og sameinast strákunum á ný í þessu verkefni. Lagið var „Gleði og glens“ og endaði í þriðja sæti keppinnar. Á þessum árum 2010 til 2014 er hljómsveitin ein sú allra vinsælasta á landinu og spilar á öllum helstu hátíðum sem haldnar eru ásamt því að eiga alltaf lög á topplistum útvarpstöðvanna og um þetta leyti gengur til liðs við hljómsveitina Arnar Tryggvason sem leikur á hljómborð. Árið 2013 hættir svo Valur Freyr tímabundið í hljómsveitinni til að huga að andlegum málefnum og öðrum störfum en kemur þá Akureyringurinn Haukur Pálmason inn sem trymbill um hríð og er þá hljómsveitin skipuð Sumarliða, Pétri, Arnari og Hauki.   Síðla árs 2014 þótti mönnum bandið vera komið langt frá því sem upphaflega var lagt upp með. Var því ráðgert að þeir Sumarliði, Valur og Rögnvaldur sóttu þrír á miðin um stund á ný. Gáfu þeir félagar út hljómplötuna „Klappa Ketti“ árið 2015 í 500 eintökum og seldust um 11 eintök. Upptökumaður var Haukur Pálmason og hljóðblöndun í höndum Axels Árnasonar. Aðstoðargítarleikari á plötunni var Magni nokkur Ásgeirsson. Spilaði bandið nokkur „gigg“ undir þessum merkjum en fór svo fljótlega að leiðast þófið aftur. Voru því kallaðir inn þeir Pétur, Valmar og Arnar á ný. Hljómsveitin endurgerði hið vinsæla Ingimars Eydal lag „María Ísabel“ árið 2016 sem varð geysivinsælt og mikið spilað. Árið 2020 gekk yfir heiminn Covid-19 sjúkdómurinn sem setti allt tónleikahald á frost og ekki um annað að ræða en að halda inn í æfingarhúsnæði og semja nýtt efni. Úr varð hljómplatan "Hraundrangi" sem tekin var upp í Hveragerði af Bassa Ólafssyni sem einnig hljóðblandaði. Vinsælast þar var líklega lagið "X" sem fékk fína spilun. Platan kom út á Vinyl en einnig á streymisveitum. Hljómsveitin er í dag starfandi og spilar „nokkra“ tónleika á ári ásamt því að taka eitt og eitt dansiball þegar vel liggur við. Skipun bandsins í dag er Sumarliði, Valur, Pétur Steinar, Valmar, Arnar og Gunnar Sigurbjörnsson. == Meðlimir == * Sumarliði Helgason - bassi, söngur * Valur Freyr Halldórsson - trommur, söngur *Rögnvaldur Bragi Rögnvaldsson - gítar, söngur (2002-2009) (2014-2023) *Gunnar Sigurbjörnsson - hljóðmeistari (frá 2007) * Pétur Steinar Hallgrímsson - rafgítar, mandolín (frá 2007) * Valmar Valjaots - fiðla, harmonikka (frá 2007) * Arnar Tryggvason - hljómborð (frá 2011) *Haukur Pálmason - trommur (2014-2015) == Útgefið efni == ===Breiðskífur=== * ''[[Út úr kú]]'' ([[2003]]) * ''[[Hrútleiðinlegir]]'' ([[2004]]) * ''[[Ríða feitum hesti]]'' ([[2006]]) * ''[[Skást of]]'' ([[2007]]) * ''[[Knúsumst um stund]]'' ([[2008]]) * ''[[Hvanndalsbræður (plata)|Hvanndalsbræður]]'' ([[2010]]) *''Klappa Ketti'' (2015) *''Hraundrangi'' (2020) [[Flokkur:Íslenskar hljómsveitir]] [[Flokkur:Stofnað 2003]] nlnje2qo037zm5yv1rktz39akrkwidg 0 12903 1919113 1371704 2025-06-02T13:39:27Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919113 wikitext text/x-wiki '''Saybia''' er dönsk rokkhljómsveit sem á rætur sínar að rekja til [[Nyborg]] árið [[1993]]. Um það leyti saman stóð bandið af fjórum meðlimum, einn þeirra hætti og eftir stóðu Søren Huss, Jeppe Langebek Knudsen og Palle Sørensen. Þá myndaðist hljómsveitin eins og hún þekkist í dag: * Søren Huss - [[Söngvari]] og [[klassískur gítar]] * Jeppe Langebek Knudsen - [[Bassagítar]] * Palle Sørensen - [[Trommur]] * Sebastian Sandstrøm - [[Gítar]] * Jess Jenson - [[Hljómborð]] Nafn hljómsveitarinnar er komið af ensku orðunum „'''say'''“ og „pho'''bia'''“, þ.e.a.s. talfóbía. == Útgefið efni == Þeir hafa gefið sumt efni út á vínil og einstaka lög á smáskífum. Hér er listi yfir hljómplötur hljómsveitarinnar: * The Day After Tomorrow (2002) :# 7 Demons :# Fool's Corner :# The Second You Sleep :# Snake Tounged Beast :# Joy :# Still Falling :# The Day After Tomorrow :# In Spite Of :# Empty Stairs :# The Miracle In July :# The One For You * These Are The Days (2004) :# Brilliant Sky :# Bend The Rules :# I Surrender :# Guardian Angel :# We Almost Made It :# Soul United :# Flags :# The Haunted House On The Hill :# Stranded :# It's OK Love * Eyes On The Highway (2007) :# On Her Behalf :# Eyes On The Highway :# Angel :# Godspeed Into The Future :# The Odds :# Romeo :# Pretender :# Gypsy :# A Way Out :# A Walk In The Park :# At The End Of Blue [[Flokkur:Danskar hljómsveitir]] [[Flokkur:Rokkhljómsveitir]] b1a7ecjjs64il66kd1dl31yr318o61b 0 13146 1919100 1806934 2025-06-02T13:35:50Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919100 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | color = pink | status = NE | status_system = IUCN3.1 | name = Kyrrahafsþorskur | image = Gadus macrocephalus.png | regnum = [[Dýraríki]] (''Animalia'') | phylum = [[Seildýr]] (''Chordata'') | classis = [[Geisluggar]] (''Actinopterygii'') | ordo = [[Þorskfiskar]] (''Gadiformes'') | familia = [[Þorskaætt]] (''Gadidae'') | genus = [[Þorskur]] (''Gadus'') | species = '''''G. macrocephalus''''' | binomial = ''Gadus macrocephalus'' | binomial_authority = [[Wilhelm Gottlieb Tilesius|Tilesius]], 1810 }} '''Kyrrahafsþorskur''' ([[fræðiheiti]]: ''Gadus macrocephalus'') er bolfiskur af þorskaætt. Hann lifir við botn landgrunnsins í Norður-Kyrrahafi, frá Gulahafi að Beringssundi, við Aleuteyjar og suður alveg niður til Los Angeles. Fiskurinn getur orðið allt að metri að lengd og finnst mest í torfum. Fiskurinn er mikilvægur fiskur til sölu á neytendamarkað. Kyrrahafsþorskurinn er einnig þekktur undir nafninu gráþorskur. ==Lýsing== Kyrrahafsþorskurinn er líkur atlantshafsþorski í útliti, straumlínulaga og kjaftstór. Hann er með þrjá aðgreinda bakugga, tvo eyrugga og greinilega rák sem gengur í gegnum búkinn. Líkt og atlantshafsþorskurinn hefur fiskurinn auðkennandi skeggþráð á höku sem hann notar til að leita að fæðu á sjávarbotni. ==Líffræði== Kyrrahafsþorskurinn lifir í um 20 ár. Þeir stækka hratt og dæmi eru til um fiska sem hafa orðið allt að 180 cm að lengd þó það sé afar sjaldgæft. Meðal þorskurinn verður um hálfur metri að lengd og u.þ.b. 2-6 kg. Kvenkyns fiskar verða kynþroska og tilbúnir að fjölga sér 4-5 ára gamlir. Kyrrahafsþorskurinn hrygnir frá janúar fram í maí eftir hafsvæðum og gerir það á 100-250 metra dýpi nálægt botni. Kyrrahafsþorskurinn er frjósamur fiskur og hrygnir yfir milljón eggja í einu. Eggin límast á botninn og klak tekur um það bil mánuð. Fæða kyrrahafsþorskins samanstendur af muskum, ormum, kröbbum, rækjum og smáfiskum. ==Veiðar== [[File:Heildarafli Kyrrahafsþorsks 1950-2015.png|thumb|Veiðar á kyrrahafsþorski 1950-2015]] [[File:Veiddur afli í % árið 2015.png|thumb|Veiddur afli í % árið 2015]] Kyrrahafsþorskurinn er mikilvæg markaðsafurð rétt eins og frændfiskur hans í Atlantshafinu. Þorskurinn er einn stærsti og mikilvægasti hluti sjávarútvegs í Bandaríkjunum. Langstærsti hluti veiða fer fram í Alaska. Veiðum er markvisst stjórnað með leyfum, kvóta, veiðarfæratakmörkun, veiðitímabilum og fleiri aðferðum. Stofn Kyrrahafsstofnsins er undir ströngu eftirliti af tveimur stofnunum, önnur stofnun sér um Beringshaf/Aleuteyjar stofninn og önnur stofnun sér um Alaska stofninn. Kyrrahafsþorskurinn er veiddur í línu, troll, gildrur og á handfæri. Veiðar á kyrrahafsþorskinum á árunum 1950-1980 voru ekki mjög miklar og fóru aldrei upp fyrir 200.000 tonn. En um og upp úr 1980 jukust þær hratt og um miðjan níunda áratuginn voru veiðar komnar yfir 400.000 tonn á ári. Þannig héldust veiðar fram að aldamótum en þá fóru veiðar niður fyrir 400.000 tonn og urðu það næstu 10 ár þangað til 2010 þegar veiðar jukust aftur og fóru að vera um 450.000-470.000 tonn árlega. Bandaríkjamenn veiða mest af kyrrahafsþorskinum eða um 70% af heildarafla. Þar á eftir kemur Rússland með um 16%, Japan með 12% og svo kemur Kórea með rúm 2% og Kanada með brotabrot af heildarafla. Helstu markaðir kyrrahafsþorsksins eru vesturströnd Bandaríkjanna og Alaska enda sjá þau fyrir um 70% af veiðum hans. Þá veiðir Rússland hann til eigin nota og Kína er einnig vinsæll markaður fisksins þar sem hann er oft seldur tví-frystur. Kyrrahafsþorskurinn er bæði seldur ferskur og frystur. Sá hluti þorsksins sem veiddur er í Alaska, sem er rúm 50% af heildarafla, er nær allur frystur. Kyrrahafsþorskurinn rétt eins og atlantshafsþorskurinn er gríðarlega vinsæll til matargerðar í Bandaríkjunum og til að mynda var kyrrahafsþorskurinn notaður í geysivinsælan fiskborgara hjá skyndibitakeðjunni Wendy's í Bandaríkjunum. Kyrrahafsþorskurinn er einn allra vinsælasti sportveiðifiskur í sjó við Alaska. ==Samanburður atlantshafsþorsks og kyrrahafsþorsks== Þangað til upp úr 1980 var allur þorskur einfaldlega kallaður þorskur eða Gadus morhua sem er tvínefni atlantshafsþorsksins en um miðjan áttunda áratuginn fóru veiðar á kyrrhafsþorskinum að aukast mikið og flök hans voru einnig markaðssett sem „þorskur“. Þá fóru deilur um nafnið að hefjast því þó að fyrir mest leyti séu fiskarnir líkir eru þó lykilmunir í flökunum. Bragðið er talið svipað en þó er atlantshafsþorskurinn talinn vægt sætur á meðan kyrrahafsþorskurinn hefur mildara og saltara bragð. Það er í áferðinni sem lykilmunurinn liggur en þar er flaki kyrrahafsþorsksins lýst sem trénuðu, seigu og vatnsmiklu. Flök kyrrahafsþorsksins eru ekki eins safarík og meyr og flök atlantshafsþorsksins. Þetta gerir atlantshafsþorskinn lystugri en kyrrahafsþorskinn og afurðir kyrrahafsþorsksins eru ódýrari en sömu afurðir atlantshafsþorsksins. ==Heimildir== * {{vefheimild|url=https://www.fisheries.noaa.gov/species/pacific-cod|titill=Pacific cod|mánuðurskoðað=12. febrúar|árskoðað=2018}} * {{vefheimild|url=http://www.pittmanseafoods.com/en/know-your-cod-atlantic-versus-pacific-61.htm|titill=Know your cod: Atlantic versus Pacific|mánuðurskoðað=14. febrúar|árskoðað=2018}} * {{vefheimild|url=https://www.pacificseafood.com/products/details/cod/|titill=Cod|mánuðurskoðað=17. febrúar|árskoðað=2018}} {{Stubbur|líffræði}} [[Flokkur:Þorskur]] 1o93dbowb7v1we9fum86ojpy7flznct 0 21912 1919114 1513681 2025-06-02T13:39:40Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919114 wikitext text/x-wiki {{Aðgreiningartengill1|[[vildarréttur|vildarrétt]]}} '''Settur réttur''' í íslenskri réttarspeki er ein [[réttarheimild]]anna og skiptist í ''settan rétt í þrengri merkingu'' og ''settan rétt í rýmri merkingu. [[Ármann Snævarr]] skilgreindi settan rétt svona: ''Með orðunum settur réttur er átt við skráðar yfirlýsingar handhafa allsherjarvalds sem hafa heimild að stjórnlögum eða öðrum lögum til að mæla fyrir um háttsemi manna.'' Hefur [[Sigurður Líndal]], prófessor emeritus við lagadeild [[Háskóli Íslands|Háskóla Íslands]] notast við skilgreiningu Ármanns og segja má að hún sé almennt viðurkennd meðal íslenskra fræðimanna. == Settur réttur í þrengri merkingu == Með settum rétti í þrengri merkingu er átt við lög sem eru sett með heimild í 2., 28., 42. eða 79. gr. stjórnarskrár Lýðveldisins Íslands (lög nr. 33/1944). Þá flokkast önnur lög, sem stjórnarskráin áskilur, einnig til setts réttar í þrengri merkingu. Þau kallast ''almenn lög, bráðabirgðalög, fjárlög og stjórnskipunarlög.'' === Almenn lög === Almenn lög eru sett af [[Alþingi]] og [[Forseti Íslands|forseta Íslands]] með heimild í 2. gr. [[Stjórnarskrá Lýðveldisins Íslands|stjórnarskrár Lýðveldisins Íslands]] (hér eftir skammstöfuð stj.skr.). ==== Málsmeðferð ==== * Þingmenn og ráðherrar geta lagt fram frumvarp til almennra laga. Þá er gert ráð fyrir því í stjórnarskrá að Forseti Íslands geti það einnig, þó eingöngu með atbeina ráðherra. * Frumvörp þingmanna kallast ''þingmannamál'' en ríkisstjórnar ''stjórnarfrumvörp''. * Eftir kosningu við fyrstu umræðu er málinu vísað til einnar [[fastanefndir Alþingis|fastanefnda Alþingis]] sem ræðir frumvarpið, fær umsagnir fagaðila um málið etc. Mörg mál daga hér uppi, sérstaklega mál stjórnarandstöðunnar. Nefndin semur þá nefndarálit og leggur frumvarpið fram til annarrar umræðu. Ef það er samþykkt við aðra umræðu fer málið til þriðju umræðu. Ef meirihluti Alþingismanna samþykkir málið verður það að lögum. * Ath. meirihluti Alþingismanna þarf að vera viðstaddur atkvæðagreiðsluna og fellur málið á jöfnum atkvæðum. ==== Um hvað fjalla almenn lög? ==== Löggjafinn getur í raun sett lög um hvaðeina sem honum sýnist, svo lengi sem það fer ekki gegn stjórnarskránni. Þó má ekki breyta stjórnarskránni með almennum lögum eða greiða fé úr ríkissjóði með almennum lögum. === [[Bráðabirgðalög]] === Bráðabirgðalög eru sett af forseta Íslands fyrir atbeina ráðherra. Þau eru sett með heimild í 28. gr. stj.skr. sem segir ''Þegar brýna nauðsyn ber til, getur forsetinn gefið út bráðabirgðalög er Alþingi er ekki að störfum. Ekki mega þau þó ríða í bág við stjórnarskrána. Ætíð skulu þau lögð fyrir Alþingi þegar er það er saman komið á ný. Samþykki Alþingi ekki bráðabirgðalög, eða ljúki ekki afgreiðslu þeirra innan sex vikna frá því að þingið kom saman, falla þau úr gildi. Bráðabirgðafjárlög má ekki gefa út, ef Alþingi hefur samþykkt fjárlög fyrir fjárhagstímabilið.'' Eins og sjá má á ákvæðinu þarf brýna nauðsyn að bera til og Alþingi má ekki vera að störfum þegar bráðabirgðalög eru sett. Oft hefur verið látið á það reyna fyrir dómi hvort brýna nauðsyn hafi borið til setningar laganna, en hefur Hæstiréttur hingað til komist að þeirri niðurstöðu að veita verði löggjafanum (í þessu tilfelli forsetanum) mikið svigrúm við ákvörðun þess efnis. (sjá þó sératkvæði í Hæstaréttardómi frá 1995 bls. 2417 í dómasafni. Þar virðist mega merkja að Hæstiréttur vilji herða kröfurnar á brýnni nauðsyn þar sem Alþingi situr nú allt árið.) === [[Fjárlög]] === Fjárlög eru sérstök að því leyti að skylda liggur á ríkisstjórninni til að leggja fram frumvarp til fjárlaga á hverju ári en ekki má veita fé úr ríkissjóði nema heimild sé til þess í fjárlögum. Lengi tíðkaðist að veita fé úr ríkissjóði með [[þingsályktun]]um, en tekið var fyrir það með stjórnskipunarlögum nr. 97/1995. Þar sem erfitt kann að reynast að sjá nákvæmlega fyrir um útgjöld ríkissjóðs er heimilt að leggja fram fjáraukalög, þar sem fjárlög síðastliðins árs eru leiðrétt. === [[Stjórnskipunarlög]] === Stjórnskipunarlög eru lög sem lögð eru fram til að breyta stjórnarskránni. ==== Málsmeðferð ==== * Eftir kosningu við fyrstu umræðu er málinu vísað til einnar [[fastanefndir Alþingis|fastanefnda Alþingis]] sem ræðir frumvarpið, fær umsagnir fagaðila um málið etc. Mörg mál daga hér uppi, sérstaklega mál stjórnarandstöðunnar. Nefndin semur þá nefndarálit og leggur frumvarpið fram til annarrar umræðu. Ef það er samþykkt við aðra umræðu fer málið til þriðju umræðu. Ef meirihluti Alþingismanna samþykkir málið ber að rjúfa þing og stofna til almennra Alþingiskosninga. ** Ath. meirihluti Alþingismanna þarf að vera viðstaddur atkvæðagreiðsluna og fellur málið á jöfnum atkvæðum. ** Athygli skal vakin á því að í reynd gleymast stjórnarskrárbreytingarnar í kosningunum, enda er verið að kjósa til þings, ekki um stjórnarskrárbreytingarnar. Þannig fór t.d. árið 1999 og 1994. * Eftir kosningarnar fer sama ferli í gang; málið er rætt í þremur umræðum og ef það er samþykkt í þeim öllum verður það að stjórnskipunarlögum. Stjórnskipunarlög eru æðsta réttarheimildin. Lög og reglugerðir mega ekki brjóta gegn henni og ber stjórnvöldum að haga sér með hana í huga. == Settur réttur í rýmri merkingu == Einnig nefndur ''stjórnsýslufyrirmæli''. Réttlægri en settur réttur í þrengri merkingu. Oftast þarf einhvers konar lagaheimild til að setja stjórnsýslufyrirmæli, sér í lagi ef um íþyngjandi fyrirmæli er að ræða. === Stjórnsýslufyrirmæli forseta Íslands === Forseti hefur, sem æðsti handhafi framkvæmdavalds, heimild til að gefa út almenn fyrirmæli. Nefnast þau ''forsetaúrskurðir, forsetabréf, tilskipanir og reglugerðir''. === Stjórnsýslufyrirmæli Alþingis (þingsályktanir) === Þingsályktanir eru afgreiddar eftir tvær umræður á Alþingi. Stundum setur Alþingi almennar bindandi reglur og falla þær í þennan flokk. Sem dæmi má nefna þingsályktun um starfshætti umboðsmanns Alþingis. === Stjórnsýslufyrirmæli framkvæmdavalds === Þau heita ýmsum nöfnum en eru þó ''jafnrétthá''. Örlítill blæbrigðamunur kann að vera á þeim eftir heiti, t.d. felur heitið "samþykkt" í sér staðbundna reglu, en sem fyrr segir eru þau jafnrétthá. ==== [[Reglugerð]] ==== Langalgengasta nafnið. Oftast stendur ráðherra að slíkum reglum annaðhvort með því að gefa þær sjálfur út eða staðfesta þær. ==== Tilskipanir ==== Þetta heiti er nánast horfið.<!-- ==== Reglur ==== ==== Gjaldskrá ==== ==== Auglýsing ===--> ==== Erindisbréf ==== Innihalda gjarnan almenn fyrirmæli um verksvið, starfsskyldur, réttarstöðu og starfskjör starfsmanns.<!-- ==== Ráðuneytisbréf ==== --> [[Flokkur:Lögfræði]] [[Flokkur:Réttarheimildir]] fzfxb7pkrubrfqtmnhv15t6ft14het4 0 23147 1919138 1917538 2025-06-02T15:53:18Z 2A01:6F02:110:17D1:1845:19DB:7765:37BD 1919138 wikitext text/x-wiki {{Forseti | nafn = Franklin Roosevelt | mynd = FDR 1944 Color Portrait.jpg | myndatexti1 = {{small|Franklin D. Roosevelt á ljósmynd eftir Leon A. Perski, 1944.}} | titill= [[Forseti Bandaríkjanna]] | stjórnartíð_start = [[4. mars]] [[1933]] | stjórnartíð_end = [[12. apríl]] [[1945]] | vara_forseti = [[John Nance Garner]] (1933–1941)<br>[[Henry A. Wallace]] (1941–1945)<br>[[Harry S. Truman]] (janúar–apríl 1945) | forveri = [[Herbert Hoover]] | eftirmaður = [[Harry S. Truman]] | titill2 = [[Fylkisstjóri (Bandaríkin)|Fylkisstjóri]] [[New York-fylki|New York]] | stjórnartíð_start2 = [[1. janúar]] [[1929]] | stjórnartíð_end2 = [[31. desember]] [[1932]] | vara_ríkisstjóri2 = [[Herbert H. Lehman]] | forveri2 = [[Al Smith]] | eftirmaður2 = [[Herbert H. Lehman]] | fæðingarnafn = Franklin Delano Roosevelt | fæddur = [[30. janúar]] [[1882]] | fæðingarstaður = [[Hyde Park, New York|Hyde Park]], [[New York (fylki)|New York]], [[Bandaríkin|Bandaríkjunum]] | dánardagur = {{Dánardagur og aldur|1945|4|12|1882|1|30}} | dánarstaður = [[Warm Springs]], [[Georgía (fylki)|Georgíu]], Bandaríkjunum | orsök_dauða = [[Heilablóðfall]] | þekktur_fyrir = Að leiða [[Bandaríkin]] út úr kreppuni sem að fylgdi [[fyrri heimsstyrjöldin|fyrri heimstyrjöldini]] og fyrir að vera forseti Bandaríkjanna í [[seinni heimstyrjöldin|seinni heimsstyrjöldini]] | starf = Stjórnmálamaður | stjórnmálaflokkur = [[Demókrataflokkurinn]] | maki = [[Eleanor Roosevelt]] (g. 1905) | börn = Anna Eleanor, James, Franklin, Elliott, Franklin Delano yngri, John Aspinwall | háskóli = [[Harvard-háskóli]] | undirskrift = Franklin Roosevelt Signature.svg }} '''Franklin Delano Roosevelt''' ([[30. janúar]] [[1882]] – [[12. apríl]] [[1945]]), oft kallaður '''FDR''', var 32. [[forseti Bandaríkjanna]] á árunum [[1933]] til [[1945]]. Roosevelt fæddist í [[Hyde Park (New York-fylki)|Hyde Park]] í [[New York-fylki]]. Franklin kvæntist eiginkonu sinni [[Eleanor Roosevelt|Eleanor]] [[17. mars]] [[1905]] þrátt fyrir mótmæli móður hans. Saman eignuðust þau 6 börn; Önnu, James, Franklin Delano Jr. (lést nokkurra mánaða gamall), Elliot, annan Franklin Delano Jr. og loks John Aspinwall. Franklin Roosevelt er af mörgum talinn einn merkasti einstaklingur 20. aldarinnar. Hann var 32. forseti Bandaríkjana og er jafnframt sá eini til að vera kosinn oftar en tvisvar sinnum. Ennfremur leiddi hann Bandaríkin í gegnum tvær af mestu hörmungum sem þau hafa þurft að ganga í gegnum, [[Kreppan mikla|kreppuna miklu]] og [[Seinni heimsstyrjöldin|seinni heimstyrjöldina]]. Hann tók við af [[Herbert Hoover]] árið 1933 en þá hafði kreppan mikla staðið yfir síðan 1929 eftir að fjármálakerfið hafði fallið. Með áætlun sinni „[[Ný gjöf|nýju gjöfinni]]“ (enska: „The New Deal“) tókst honum að gera Bandaríkin aftur að heimsveldinu sem það er í dag. Hann var einnig við stjórnvölinn í gegnum nærri alla seinni heimsstyrjöldina en eftir að hafa barist við [[lömunarveiki]] í rúma tvo áratugi lést hann þann 12. apríl árið 1945 úr heilablóðfalli, einungis þremur vikum áður en Þjóðverjar gáfust upp. Roosevelt notaðist við hjólastól stóran hluta fullorðinsára sinna en hélt því að mestu leyndu fyrir almenningi. == Leið Roosevelt til valda == Franklin Delano Roosevelt fæddist árið 1882 í Hyde Park í [[New York-borg|New York]]. Hann var fjarskyldur ættingi [[Theodore Roosevelt]],<ref name=spartacus>{{Vefheimild|url=http://www.spartacus.schoolnet.co.uk/USArooseveltF.htm|mánuður=september|ár=1997|útgefandi=Spartacus Educational|höfundur=John Simkin|tungumál=enska|safnslóð=https://web.archive.org/web/20150110002147/http://spartacus-educational.com/USArooseveltF.htm|safnár=2015|safnmánuður=10. janúar|árskoðað=2010|mánuðurskoðað=27. febrúar|titill=Franklin Delano Roosevelt}}</ref><ref name=whitehouse>{{Vefheimild|url=http://www.whitehouse.gov/about/presidents/franklindroosevelt|vefsíða=whitehouse.gov|útgefandi=[[Hvíta húsið]]|höfundur=Michael Beschloss|höfundur2=Hugh Sidey|tungumál=enska|safnslóð=https://archive.today/20120530051353/http://www.whitehouse.gov/about/presidents/franklindroosevelt|safnár=2012|safnmánuður=30. maí|árskoðað=2010|mánuðurskoðað=27. febrúar|titill=Franklin D. Roosevelt}}</ref> Bandaríkjaforseta frá [[1901]]-[[1909]]. Eftir að hafa lokið grunnmenntun sem hann að hluta til hlaut heima hóf hann skólagöngu í lagadeild [[Harvard]] og árið [[1905]] stundaði hann laganám við [[Columbia-háskóli|Columbia-háskóla]]. Árið [[1907]] hætti hann hinsvegar þar og fór að vinna fyrir fyrirtæki á Wall Street og tók réttindi til lögmanns í [[New York (fylki)|New York-ríki]]. Árið [[1910]] var hann svo kosinn á ríkisþing New York sem fulltrúi [[Demókrataflokkurinn|demókrata]].<ref name=infoplease>{{Vefheimild|url=http://www.infoplease.com/ipa/A0760616.html|titill=Franklin Delano Roosevelt|útgefandi=Infoplease|árskoðað=2010|mánuðurskoðað=27. febrúar}}</ref> Snemma á pólitískum ferli sínum fór Roosevelt beint til verks og þáverandi forseti [[Woodrow Wilson]] var fljótur að taka eftir hæfileikum hans. Árið 1913 skipaði hann Roosevelt sem aðstoðarritara sjóhersins. Þegar [[fyrri heimstyrjöldin]] braust svo út árið 1914 sýndi Roosevelt pólitíska getu sína og náði að halda uppi stöðugri framleiðslu í verksmiðjum sjóhersins á meðan stríðinu stóð. Þegar fyrri heimstyrjöldinni lauk sat hann við gerð [[Versalasamningurinn|Versalasamningana]] og lýsti yfir andstöðu sinni við þá þar sem hann taldi þá ekki gera heiminn óhultari fyrir lýðræði heldur einungis öruggara fyrir gömlu heimsveldin.<ref name=spartacus/> Árið 1920 þótti Roosevelt orðinn mikið efni til forseta og var hann útnefndur sem varaforsetaefni demókrata en forsetaframbjóðandinn [[James M. Cox]] náði hinsvegar ekki kjöri og því sneri Roosevelt aftur til New York og stundaði lögfræði.<ref name=infoplease/> Sumarið 1921 greindist Roosevelt með lömunarveiki og það munaði ekki miklu að hann hefði lamast algjörlega. Eftir það var hann algjörlega bundinn í [[Hjólastóll|hjólastól]].<ref name=spartacus/> Með miklum viljastyrk og þreki tókst honum þó að snúa aftur til stjórnmála og árið 1928 var hann kosinn ríkisstjóri New York.<ref name=sagamannkyns>Poulsen, Henning.1985 Saga mannkyns, Ritröð AB 13. bindi Almenna Íslenska bókafélagið Reykjavík</ref> == Roosevelt verður forseti == Árið [[1929]] skall heimskreppan á af fullu afli. Hlutabréf í kauphöll New York, Wall Street, hríðféllu og í kjölfarið urðu 13 milljónir Bandaríkjamanna atvinnulausir. Heildarverðmæti framleiðslu féll úr 93 milljörðum dollara niður í 52 milljarða á einu ári og einn þriðji allra banka í Bandaríkjunum fór á hausinn.<ref>Poulsen, Henning.1985 Saga mannkyns, Ritröð AB 13. bindi Almenna Íslenska bókafélagið Reykjavík</ref> Margir töldu [[Herbert Hoover]], þáverandi forseta, seinan til að athafast eitthvað og varð hann í kjölfarið mjög óvinsæll. Á sama tíma stóð Roosevelt sig með miklum ágætum sem ríkisstjóri New York. Hann kom á fót allskyns atvinnubótavinnu og hlaut í kjölfarið mikið lof landsmanna. Þegar kom að forsetakosningum árið 1932 kom því engum á óvart að Demókratar skildu útnefna Roosevelt frambjóðanda sinn til forsetaembættis og hann sigraði þáverandi forseta með afgerandi mun.<ref name=spartacus/> Þegar Roosevelt tók við starfi forseta Bandaríkjanna í janúar árið [[1933]] lofaði hann miklum umbreytingum fyrstu hundrað dagana í starfi undir nafninu [[ný gjöf]] eða „New Deal“, sem hann stóð við því á þessum tíma tókst honum að koma í gegnum þingið fimmtán nýjum lagafrumvörpum til að sporna við kreppunni. Flest þessara frumvarpa voru til að hjálpa tilteknum atvinnugeirum að komast aftur á kjölinn og sem dæmi má nefna „the Works Projects Administration“ (WPA), „the Civilian Conservation Corps“ (CCC), „the National Youth Administration“ (NYA).<ref name=spartacus/> Roosevelt lokaði einnig öllum bönkum í Bandaríkjunum og bannaði opnun þeirra þar til gengið hafði verið úr skugga um að þeir ættu fyrir skuldum sínum. Við þessar breytingar jókst álit almennings á bankageiranum upp á nýtt og það ýtti aftur undir velmegun og kom þeim að lokum í gegnum kreppuna.<ref name=sagamannkyns/> Árið 1935 setti hann svo lög sem nefndust „önnur nýja gjöfin“ eða „The Second New Deal“. Þau lög lögðu undirstöðu að bandarísku félagskerfi með tilkomu hluta eins og atvinnuleysisbóta, öryrkjabóta og ellilífeyri sem og hærri skatttöku á þá háttlaunuðu.<ref name=whitehouse/> Roosevelt var endurkjörinn með miklum yfirburðum árið 1936 og var þetta seinna tímabil hans ekki eins atkvæðamikið og það fyrra. Þar má helst kenna um gífurlegri andstöðu sem hann varð fyrir frá [[Hæstiréttur Bandaríkjanna|hæstarétti Bandaríkjanna]], en stór hluti hæstaréttardómaranna hafði verið skipaður í starf af forverum Roosevelt og voru þeir Rebúblikanar. Þrátt fyrir það þá tókst honum að lögleiða frumvarp um lágmarkslaun verkafólks.<ref name=spartacus/> Hvað utanríkismál varðaði þá taldi Roosevelt að „Hinn góði nágranni“ hentaði best og á meðan hann var foresti voru tengsl við aðrar Ameríkuþjóðir styrkt. Honum þótti ljóst að [[Fasismi|fasismastefna]] í Evrópu sem hafði vaðið uppi myndi ekki eiga góðan endi og sú spá rættist því stuttu seinna hófst [[seinni heimsstyrjöldin]]. Þegar seinni heimsstyrjöldin hófst ítrekaði Roosevelt hlutleysi Bandaríkjanna sem þau héldu þangað til Þjóðverjar höfðu tekið yfir Frakkland árið 1940 en þá fóru Bandaríkjamenn að styðja Breta með óbeinum hætti.<ref name=infoplease/> Roosevelt varð fyrsti og eini forsetinn til að sitja lengur en 2 tímabil í stóli forseta en hann var endurkosinn árið 1940. Það var talið heldur óvenjulegt en þar sem heimurinn logaði í stríðsátökum var það talið afsakanlegt jafnvel þótt Bandaríkin tækju ekki beinan þátt. Hlutleysi Bandaríkjanna breyttist hins vegar 7. desember árið 1941 en þá gerði japanski herinn [[Árásin á Perluhöfn|árás á Pearl Harbour]], eina af flotastöðvum Bandaríkjanna við Kyrrahafið. Í framhaldi af þessu lýsti Roosevelt yfir stríði við [[Öxulveldin]] og leiddi Bandaríkin inn í seinni heimsstyrjöldina.<ref name=whitehouse/> == Endalok == Roosevelt var einn af hugmyndasmiðunum á bak við [[Sameinuðu þjóðirnar]] en hann taldi að til að halda frið í heiminum þyrftu þannig samtök að vera til staðar eftir stríð. Það gerði hann í samráði við [[Winston Churchill]] og [[Jósef Stalín]].<ref name=infoplease/> Hann var svo kosinn í 4. skipti sem forseti Bandaríkjana [[1944]] en sat ekki lengi á fjórða kjörtímabili sínu. Roosevelt lést þann 12. apríl árið 1945, einungis þrem vikum áður en Þjóðverjar gáfust upp, úr heilablóðfalli eftir að hafa verið bundinn í hjólastól í rúma 2 áratugi og samt sem áður stjórnað mesta heimsveldi 20. aldarinnar. Hann lét eftir sig konu sína og frænku [[Eleanor Roosevelt]] og tvo syni, þá James og Franklin yngri, en þau voru öll mjög virk í stjórnmálum.<ref name=spartacus/> == Tilvísanir == <references/> == Heimildir == * {{Vefheimild|url=http://www.whitehouse.gov/about/presidents/franklindroosevelt|vefsíða=whitehouse.gov|útgefandi=[[Hvíta húsið]]|höfundur=Michael Beschloss|höfundur2=Hugh Sidey|tungumál=enska|safnslóð=https://archive.today/20120530051353/http://www.whitehouse.gov/about/presidents/franklindroosevelt|safnár=2012|safnmánuður=30. maí|árskoðað=2010|mánuðurskoðað=27. febrúar|titill=Franklin D. Roosevelt}} * {{Vefheimild|url=http://www.whitehouse.gov/about/presidents/theodoreroosevelt|vefsíða=whitehouse.gov|útgefandi=[[Hvíta húsið]]|höfundur=Michael Beschloss|höfundur2=Hugh Sidey|tungumál=enska|safnslóð=https://archive.today/20120805221617/http://www.whitehouse.gov/about/presidents/theodoreroosevelt|safnár=2012|safnmánuður=5. ágúst|árskoðað=2010|mánuðurskoðað=27. febrúar|titill=Theodore Roosevelt}} * {{Tímarit.is|4291496|F. D. Roosevelt|útgáfudagsetning=1. október 1967|blað=[[Samvinnan]]|skoðað=6. apríl 2021|blaðsíða=10-15}} * {{Vefheimild|url=http://www.infoplease.com/ipa/A0760616.html|titill=Franklin Delano Roosevelt|útgefandi=Infoplease|árskoðað=2010|mánuðurskoðað=27. febrúar}} * {{Cite book|author=[[Gylfi Gröndal]]|title=Franklin D. Roosevelt: ævisaga|year=1971|publisher=Setberg|place=Reykjavík}} * Poulsen, Henning. (1985) ''Saga mannkyns'', Ritröð AB 13. bindi (Reykjavík: Almenna bókafélagið). * {{Vefheimild|url=http://www.spartacus.schoolnet.co.uk/USArooseveltF.htm|mánuður=september|ár=1997|útgefandi=Spartacus Educational|höfundur=John Simkin|tungumál=enska|safnslóð=https://web.archive.org/web/20150110002147/http://spartacus-educational.com/USArooseveltF.htm|safnár=2015|safnmánuður=10. janúar|árskoðað=2010|mánuðurskoðað=27. febrúar|titill=Franklin Delano Roosevelt}} * {{Tímarit.is|4664704|Franklin D. Roosevelt|útgáfudagsetning=1. janúar 1933|blað=[[Almanak Ólafs S. Thorgeirssonar]]|höfundur=V. J. Eylands|blaðsíða=22-32}} {{Töflubyrjun}} {{Erfðatafla| titill=[[Forseti Bandaríkjanna]]| fyrir=[[Herbert Hoover]]| eftir=[[Harry Truman]]| frá=[[1933]]| til=[[1945]] }} {{Töfluendir}} {{DEFAULTSORT:Roosevelt, Franklin D.}} {{fde|1882|1945|Roosevelt, Franklin D.}} {{Forsetar Bandaríkjanna}} [[Flokkur:Demókratar|Roosevelt, Franklin D.]] [[Flokkur:Forsetar Bandaríkjanna|Roosevelt, Franklin D.]] [[Flokkur:Frambjóðendur til embættis forseta Bandaríkjanna 1932]] [[Flokkur:Frambjóðendur til embættis forseta Bandaríkjanna 1936]] [[Flokkur:Frambjóðendur til embættis forseta Bandaríkjanna 1940]] [[Flokkur:Frambjóðendur til embættis forseta Bandaríkjanna 1944]] [[Flokkur:Frambjóðendur til embættis varaforseta Bandaríkjanna]] [[Flokkur:Franklin D. Roosevelt| ]] [[Flokkur:Fylkisstjórar New York]] [[Flokkur:Stjórnmálaleiðtogar í seinni heimsstyrjöldinni|Roosevelt, Franklin D.]] 506j8lum02ddw2m88dmyzjg9q743rjr 0 23380 1919127 1661276 2025-06-02T13:50:48Z Óskadddddd 83612 1919127 wikitext text/x-wiki [[Mynd:Montage Pokkinen Oulu.jpg|thumb|Oulu.]][[Mynd:Oulu.vaakuna.svg|286x286px|thumb|Skjaldamerki]] '''Oulu''' ([[sænska]]: '''Uleåborg''') er [[borg]] og sveitarfélag með um 204.000 (2019) íbúa í [[Norður-Austurbotn]]i í [[Finnlandi]]. Oulu er stærsta og mikilvægasta borg Norður-Finnlands og sjötta stærsta borg landsins. Fólksfjölgun í borginni er næstum sambærileg við [[stórþéttbýlissvæði]] [[Helsinki]]. {{stubbur|landafræði|finnland}} [[Flokkur:Borgir í Finnlandi]] [[Flokkur:Sveitarfélög í Finnlandi]] 33j7kxrmkkyf8gj4lv1pwdb5bwt47cu 0 23644 1919062 1907331 2025-06-02T13:12:29Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919062 wikitext text/x-wiki {{Byggð | nafn = Sacramento | nafn_í_eignarfalli = | nafn_á_frummáli = <!-- ef það er ekki eins og íslenska heitið --> | tegund_byggðar = [[Fylkishöfuðborgir Bandaríkjanna|Fylkishöfuðborg]] | mynd = Sacramento from Riverwalk.jpg | mynd_stærð = | mynd_alt = | mynd_texti = | fáni = Flag of Sacramento, California.svg | innsigli = Seal of Sacramento, California.png | skjaldarmerki = | viðurnefni = | kjörorð = | kort = | kort_texti = | teiknibóla_kort = Kalifornía#Bandaríkin | teiknibóla_kort_texti = Staðsetning í Kaliforníu##Staðsetning í Bandaríkjunum | hnit = {{Coord|38|34|54|N|121|29|40|W|region:US-CA_type:city(525,000)|display=inline}} | undirskipting_gerð = Land | undirskipting_nafn = {{Fáni|Bandaríkin}} | undirskipting_gerð1 = [[Fylki Bandaríkjanna|Fylki]] | undirskipting_nafn1 = {{Fáni|Kalifornía}} | undirskipting_gerð2 = [[Sýslur í Kaliforníu|Sýsla]] | undirskipting_nafn2 = [[Sacramento-sýsla (Kaliforníu)|Sacramento]] | stofnun_titill = Stofnun | stofnun_dagsetning = | leiðtogi_titill = Borgarstjóri | leiðtogi_nafn = Darrell Steinberg | leiðtogi_flokkur = [[Demókrataflokkurinn|D]] | heild_gerð = | flatarmál_heild_km2 = 258,41 | hæð_m = 8 | mannfjöldi_neðan = <ref name="mannfjoldi">{{cite web|url=https://www.census.gov/quickfacts/fact/table/sacramentocitycalifornia|title=QuickFacts – Sacramento, California|publisher=[[United States Census Bureau]]|access-date=2024-11-08|url-status=live}}</ref> | mannfjöldi_frá_og_með = 2020 | mannfjöldi_heild = 524.943 | mannfjöldi_þéttleiki_km2 = auto | mann_áætlun_frá = 2023 | mannfjöldi_áætlun = 526.384 | tímabelti = [[Kyrrahafstími|PST]] | utc_hliðrun = −08:00 | tímabelti_sumartími = [[Kyrrahafstími|PDT]] | utc_hliðrun_sumartími = −07:00 | póstnúmer_gerð = Póstnúmer | póstnúmer = 94203–94209, 94211, 94229–94230, 94232, 94234–94237, 94239–94240, 94244–94245, 94247–94250, 94252, 94254, 94256–94259, 94261–94263, 94267–94269, 94271, 94273–94274, 94277–94280, 94282–94285, 94287–94291, 94293–94299, 95811–95838, 95840–95843, 95851–95853, 95860, 95864–95867, 95894, 95899 | svæðisnúmer = 916 & 279 | vefsíða = {{URL|https://cityofsacramento.gov/}} }} '''Sacramento''' er höfuðborg [[Kalifornía|Kaliforníuríkis]] í [[Bandaríkin|Bandaríkjunum]]. Borgin var stofnuð í [[desember]] árið [[1848]] af [[John Sutter]] en hann hafði áður reist virkið [[Sutter's Fort]] (einnig nefnt New Helvetia). Íbúafjöldinn árið 2023 var um 526.400.<ref name="mannfjoldi" /> Í [[Gullæðið í Kaliforníu|gullæðinu]] var Sacramento mikilvæg miðstöð viðskipta og landbúnaðar. Þar var endastöð margra vagnlesta, hestvagna, fljótabáta og fyrstu járbrautarinnar sem náði þvert yfir [[Ameríka|Ameríku]]. Innfæddir kalla borgina oft ''Sacto'', ''Sactown'', ''Sacratomato'' eða ''Sac''. Þá kalla viðskiptajöfrar og fjölmiðlar borgina oft ''River City''. Sacramento State University (hluti [[California State University]]) er háskólinn staðarins. == Saga borgarinnar == === Forsaga === Fyrir tíma Evrópubúa í Kaliforníu höfðu indjánar af ættbálkunum [[Miwok]], [[Shonommey]] og [[Maidu]] búið á svæðinu í líklegast þúsundir ára. Ólíkt nútímamanninum skildu þeir litlar leifar eftir sig, en þeir nærðust aðallega á akarni eikartrjánna, ávöxtum, fræjum og rótum. Árið [[1806]] eða [[1808]] kom spænski landkönnuðurinn [[Gabriel Moraga]] á svæðið fyrstur Evrópubúa. Hann nefndi dalinn sem hann sá og fljótið sem lá í gegnum dalinn ''Sacramento Valley'' og ''Sacramento River'' eftir spænska orðinu yfir [[sakrament]]. === Frá frumkvöðlum til gullæðis === [[John Sutter]] kom til svæðisins frá [[Liestal]] í [[Sviss]] í [[ágúst]] [[1839]] og stofnaði virkið og viðskiptastöðina [[Sutter's Fort]] árið [[1840]]. Árið [[1848]] fannst gull um 80 kílómetrum norðaustan við virkið eða í [[Sutter's Mill]]. Þegar fréttin breiddist út tók fólk að streyma til svæðisins frá öllum áttum og stórjókst íbúatalan við það. Sonur Sutter, sem hét John Sutter yngri, tók að skipuleggja borg á svæðinu og borgina nefndi hann Sacramento eftir fljótinu, ''Sacramento river''. Þetta gerði hann þrátt fyrir andstöðu föður síns, sem áður hafði stofnað Sutter's Fort, Sutter's Mill og Sutterville, en allar þessar byggðir mistókust öfugt við Sacramento, sem óx hratt. Fyrstu áratugina hrjáðu flóð, eldar og kólera borgina, en samt sem áður hélt aðstreymi fólks til borgarinnar áfram. === Höfuðborgin === Löggjafarþing Kaliforníu kom með lög árið [[1854]] sem gerðu Sacramento að höfuðborg ríkisins, en hún hafði áður verið í borgunum [[San Jose]], [[Vallejo]] og [[Benicia]]. Hafist var handa við byggingu þinghússins, [[California State Capitol]], árið [[1869]] og lauk henni [[1874]]. Þykir húsið minna mjög á [[United States Capitol]] í [[Washington (borg)|Washington, D.C.]] Þessi nýja staða borgarinnar, sem og góð staðsetning, urðu þess valdandi að borgin upplifði mikið gullaldarskeið. Hún varð fyrsta endastöð [[Pony Express]] póstflutninganna í vestri og seinna endastöð fyrstu járnbrautalestarinnar þvert yfir [[Bandaríkin]], [[First Transcontinental Railroad]]. Þá hjálpuðu fljótin sem renna í gegnum borgina til við að efla atvinnulíf. Íbúar Sacramento ákváðu um þetta leyti að lyfta borginni, sem þeir gerðu með landfyllingum. Þetta var gert til að koma í veg fyrir tjón af völdum flóða í Sacramento River og American River. === Samtímasaga === * Árið [[1920]] samþykktu íbúarnir stofnskrá borgarinnar. * Sacramento eignaðist höfn árið [[1947]] og fyrsta skipið frá tímum gufuskipa sem jafnframt var í úthafssiglingum lagðist að bryggju árið [[1963]]. * Árið [[1967]] varð [[Ronald Reagan]] síðasti ríkisstjóri Kaliforníu til að eiga fast aðsetur í Sacramento. * Á 9. og 10. áratugnum var nokkrum herstöðvum í nágrenninu lokað og misstu margir borgarbúar vinnuna við það. * Í byrjun 10. áratugar 20. aldar reyndi borgarstjóri Sacramento, [[Joe Serna]], að lokka ruðningsliðið [[Los Angeles Raiders]] til borgarinnar með 50 milljón dollara boði. Þegar ekkert varð úr flutningi liðsins var fénnu eytt í verkefni á borð við The Convention Center og endurnýjun á Memorial Auditorium - byggingunni. Þróun fólksfjölda eftir árum: {| | valign="top" width="25%" | * [[1850]] - 6.820 * [[1860]] - 13.785 * [[1870]] - 16.283 * [[1880]] - 21.420 * [[1890]] - 26.386 * [[1900]] - 29.282 | valign="top" width="25%" | * [[1910]] - 44.696 * [[1920]] - 65.908 * [[1930]] - 93.750 * [[1940]] - 105.958 * [[1950]] - 137.572 * [[1960]] - 191.667 | valign="top" width="25%" | * [[1970]] - 257.105 * [[1980]] - 275.741 * [[1990]] - 369.365 * [[2000]] - 407.018 * [[2010]] - 466.488 * [[2020]] - 524.943 |} ==Íþróttir== *[[Sacramento Kings]], körfubolti. == Þekkt fólk frá Sacramento == * [[Joan Didion]], blaðamaður og rithöfundur * [[Ray Eames]], hönnuður og arkítekt * [[Sam Elliott]], leikari * [[Roger Fouts]], sál- og mannfræðingur * [[Colin Hanks]], leikari * [[Henry Hathaway]], leikstjóri * [[Hiram Johnson]], stjórnmálamaður (repúblikani) * [[Daniel Johnston]], söngvari og listamaður * [[Anthony Kennedy]], dómari við [[Hæstiréttur Bandaríkjanna|Hæstarétt Bandaríkjanna]] * [[Rodney King]], bandarískur blökkumaður og fórnarlamb lögregluofbeldis í [[Los Angeles]] * [[Mel Ramos]], listamaður * [[Stephen Kern Robinson]], geimfari * Camillo "Chino" Wong Moreno, söngvari og gítarspilari í hljómsveitinni "[[Deftones]]" == Tilvísanir == {{reflist}} == Tenglar == * {{Opinber vefsíða}} * Opinber ferðamálasíða (á ensku): http://www.sacramentocvb.org/ * Sacramento State University (á ensku): http://www.csus.edu/ * Almenningsbókasafnið í Sacramento (á ensku): http://www.saclibrary.org/ * Viðskiptaráð Sacramento (á ensku): http://www.metrochamber.org/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230513211811/https://metrochamber.org/ |date=2023-05-13 }} * Myndir af 19. aldar Sacramento (á ensku): http://sacramento.cityviews.us/ * Myndaferð um borgina (á ensku): http://www.Untraveledroad.com/USA/California/Sacramento/Sacramento.htm{{Óvirkur hlekkur|bot=InternetArchiveBot }} * Saga Sacramento (á ensku): http://www.sacramentohistory.org/ * KVIE sjónvarpsstöðin í Sacramento: http://www.kvie.org/ {{Fylkishöfuðborgir Bandaríkjanna}} {{Kalifornía}} [[Flokkur:Borgir í Kaliforníu]] [[Flokkur:Fylkishöfuðborgir Bandaríkjanna]] {{S|1848}} fclgab7joasii3kl3my0u9k6uj3kqkf 0 25088 1919055 1903980 2025-06-02T13:10:30Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919055 wikitext text/x-wiki [[Mynd:Barents Sea map.png|thumb|right|Kort af Barentshafi]] '''Barentshaf''' er hafsvæði í [[Norður-Íshaf|Norður-Íshafi]] norðan Noregs og Rússlands og skiptist á milli norsku og rússnesku landhelginnar. Hafið dregur nafn sitt af hollenska skipstjóranum [[Willem Barents|Willem Barentsz]]. Landgrunnið er nokkuð grunnt, meðaldýpið er 230 metrar, það er mikilvægur staður bæði fyrir veiðar. Barentshaf markast við [[Kólaskagi|Kólaskaga]] (Rússlandi) til suðurs, [[Noregshaf|Noregshafs]] til vesturs, [[Svalbarði|Svalbarða]] í norðvestri, [[Frans Jósefsland|Frans Jósefslandi]] í norðri og [[Novaja Semlja|Novaya Zemelya]] í austri. Það eru eyjar Novaya Zemelya sem skilja Barentshaf frá [[Karahaf|Karahafi]].<ref name=":0">{{Citation|title=Barents Sea|date=2019-09-03|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Barents_Sea&oldid=913790463|work=Wikipedia|language=en|access-date=2019-09-29}}</ref> == Hafsbotn og hafstraumar == Barentshaf verður til fyrir tilstillan tveggja stórra jarðflekaárekstra. Botninn er þakinn sandi og seti, set er berggrunnur sem hefur rofnað og brotnað upp vegna áhrifa rofafla, til dæmis sjávarbrims. Á grynningum á suðlægum svæðum er mikill botnþörungagróður. Stærsti hluti strandlengjunnar eru grjót og steinar. [[Norður-Atlantshafsstraumurinn]] er sá hluti [[Golfstraumurinn|Golfstraumsins]] sem rennur í norðausturátt frá Nýfundnalandi og flytur hlýjan sjó til Norður- og Vestur-Evrópu, sá hluti hans sem fer til Noregs er kallaður [[Noregsstraumurinn]]. [[Noregsstraumurinn]] er hlýr afstraumur sem flæðir norður með Atlantshafsströnd Noregs á 50 til 100 m dýpi. Þaðan ber hann með sér tiltölulega hlýjan sjó inn í Barentshaf. Hita- og seltustig hans er breytilegt eftir árstímum og drifkraftur hans er bæði vegna þessarar munar og vinda. Straumurinn hefur mikil áhrif á veðurfar í Noregi og dregur úr ísmyndun í Barentshafi. Hiti strumsins tapast að einhverju leyti við blöndun við kaldari sjó og þrátt fyrir mikla seltu myndast ís á veturna en íslagið er þunnt og ísjakar sitja ekki lengi við en á sumrin hopar ísbrúnin langt til norðurs. == Landfræði == Suðurhluti Barentshafs, þar með talið hafnirnar í [[Murmansk]] (Rússlandi) og [[Vardö]] (Noregi) eru lausar við ís allan ársins hring fyrir tilstillan Norður-Atlantshafsstraumsins. í september er Barentshafið allt meira og minna laust við ís. Allt fram til 1930-1940 náði finnsk landhelgi til Barentshafs, þá var [[Petsamo]] í Finnlandi eina íslausa höfnin yfir vetrartímann. Það eru þrír megin vatnsmassar í Barentshafi: Heitt og salt Atlantshaf (hitastig >3°C, selta >35) sem berst með Norður-Atlantshafsstraumnum, kalt heimskautavatn (hitastig <0°C, selta <35) frá norðri og hlýtt en ekki mjög salt grunnsævi (hitastig >3°C, selta <34,7)<ref name=":0" /> <br /> == Lífríki og fiskveiðar == Vegna [[Norður-Atlantshafsstraumurinn|Norður-Atlantshafsstraumsins]] er mikið framleiðni í Barentshaf miðað við önnur höf við svipaða breiddargráðu. Vorblómi plöntusvifs byrjar nokkuð snemma nálægt ísbrúninni, þar sem ferskvatnið frá ísnum myndar stöðugt vatnslag við yfirborð sjávar. Dýrasvif nærist á plöntusvifinu sem og hryggleysingjar, rækjur, krabbadýr, samlokur og svampar sem stærri fiskar nærast síðan á til dæmis þorskur, síld, lax, skarkoli og steinbítur. Einnig önnur sjávardýr eins og selir, hvalir, ísbirnir og heimskautarefur og sjófuglar.<ref>{{Cite web|url=https://www.britannica.com/place/Barents-Sea|title=Barents Sea {{!}} sea, Arctic Ocean|website=Encyclopedia Britannica|language=en|access-date=2019-09-30}}</ref> Fiskveiðar í Barentshafi hafa mikla þýðingu fyrir bæði Noreg og Rússland og þá aðallega þorskveiðar.<ref name=":0" /> Fá önnur hafsvæði geta státað af eins miklum fjölda sjófugla en að minnsta kosti 20 milljónir hafa búsetu í Barentshafi að sumarlagi. Þeir eru af yfir 40 mismunandi tegundum. Þessi gríðarlegi auður fugla er tilkomin vegna þess að þeir hafa nægan mat að finna í formi fisks og svifs. Stór hluti af fisknum í Barentshafi barst sem egg eða seiði með hafstraumum frá suðlægari hrygningarsvæðum. Barentshaf er algjörlega háð þessu framboði til að viðhalda framleiðni sinni.<ref>{{cite web|url=http://www.arcticsystem.no/en/arctic-inc/barentssea.html|title=The Barents Sea|website=www.arcticsystem.no|access-date=2019-09-30|archive-date=2020-02-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20200204191030/http://www.arcticsystem.no/en/arctic-inc/barentssea.html|url-status=dead}}</ref> Norska ríkisstjórnin styður með markvissum hætti við rannsóknir á lífríkinu í sjónum. [[Tromsö]] og norðursvæði Noregs gegna þar lykilhlutverki vegna greiðs aðgangs að sjávarlífverum á norðurslóðum og samstarfi við sjávarútveginn.<ref name=":0" /> == Heimildir == {{reflist}} {{wikiorðabók}} {{Höf jarðar}} {{Stubbur|landafræði}} [[Flokkur:Norður-Íshafið]] 6aco09mul4ecz8kj22tmw1szyy8044g 0 25344 1919167 1902932 2025-06-03T04:04:57Z 200.24.154.82 /* Tenglar */ 1919167 wikitext text/x-wiki [[Mynd:Ludvig Harboe.jpg|thumb|250px|Ludvig Harboe]] '''Ludvig Harboe''' ([[16. ágúst]] [[1709]] – [[15. júní]] [[1783]]) var [[Danmörk|danskur]] [[guðfræði]]ngur, sem lærði í [[Þýskaland|Þýskalandi]]. Hann var [[Hólabiskupar|Hólabiskup]] [[1741]] til [[1745]] og jafnframt [[Skálholtsbiskupar|Skálholtsbiskup]] eitt ár frá [[1744]] til [[1745]], biskup í [[Þrándheimur|Þrándheimi]] eftir það og loks [[Sjálandsbiskup]] frá [[1757]]. Ludvig Harboe var prófastssonur frá Lukkuborg (Glücksburg) í [[Slésvík]] og gekk í menntaskóla í [[Hamborg]]. Hann lærði síðan í [[háskóli|háskólunum]] í [[Rostock]], [[Wittenberg]] og [[Jena]]. [[1741]] var hann sendur af [[Danska kirkjustjórnarráðið|danska kirkjustjórnarráðinu]] (''kirkekollegiet'') til Íslands til að rannsaka fræðslumál ásamt [[Jón Þorkelsson Thorcillius|Jóni Þorkelssyni Thorcilliusi]] og ferðuðust þeir um landið á sumrum og könnuðu [[læsi]] hjá unglingum 12-17 ára en sátu á [[Hólar í Hjaltadal|Hólum]] á vetrum. Hann sendi og frá sér nokkrar tilskipanir sem biskup, meðal annars um [[Húsagatilskipunin|húsaga]], skriftamál, hjónabandið o.fl. Harboe fór með vald Hólabiskups frá 1741 til 1745 og Skálholtsbiskups 1744 til 1745 þar sem báðir biskupar voru þá nýdánir, en hann hlaut ekki formlega biskupsvígslu fyrr en hann sneri aftur til Kaupmannahafnar 1745. 1746 tók hann við biskupsstólnum í [[Niðarós]]i í [[Þrándheimur|Þrándheimi]]. [[1748]] sneri hann aftur og giftist Frederikke Louise Hersleb dóttur þáverandi Sjálandsbiskups, [[Peder Hersleb]]. Nokkrum mánuðum fyrr hafði tengdafaðir hans gert hann að aðstoðarmanni sínum og við lát hans [[1757]] varð Ludvig Harboe Sjálandsbiskup, sem hann var til dauðadags. Þegar Ludvig Harboe kom til Kaupmannahafnar árið 1745 kom [[Jón Eiríksson]], síðar [[konferensráð]] með honum en Harboe hafði tekið ástfóstri við Jón og reyndist mikill velgjörðarmaður hans. Jón fylgdi biskupi til Niðaróss. Ludvig Harboe var kunnur fræðimaður og tók t.d. saman rit um [[siðaskiptin á Íslandi]]. Hann var í [[Vísindafélagið danska|Vísindafélaginu danska]]. == Tenglar == * [http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=1002078 „Eftirlitsferð Ludvigs Harboes 1741-1745“; grein í Tímanum 1945] * [https://biografiskleksikon.lex.dk/Ludvig_Harboe Dansk Biografisk Leksikon] {{Töflubyrjun}} {{Erfðatafla | titill = [[Hólabiskupar|Hólabiskup]] | frá = 1741 | til = 1745 | fyrir = [[Steinn Jónsson]] | eftir = [[Halldór Brynjólfsson]] }} {{Erfðatafla | titill = [[Skálholtsbiskupar|Skálholtsbiskup]] | frá = 1744 | til = 1745 | fyrir = [[Jón Árnason (1665)|Jón Árnason]] | eftir = [[Ólafur Gíslason (biskup)|Ólafur Gíslason]] }} {{Erfðatafla | titill = [[Biskup í Niðarósi]] | frá = 1743 | til = 1748 | fyrir = [[Eiler Hagerup eldri]] | eftir = [[Frederik Nannestad]] }} {{Erfðatafla | titill = [[Sjálandsbiskup]] | frá = 1757 | til = 1783 | fyrir = [[Peder Herleb]] | eftir = [[Nicolai Edinger Balle]] }} {{Töfluendir}} {{Skálholtsbiskupar}} {{Hólabiskupar}} {{DEFAULTSORT:Harboe, Ludvig}} [[Flokkur:Hólabiskupar]] [[Flokkur:Danskir prestar]] [[Flokkur:Skálholtsbiskupar]] [[Flokkur:Sjálandsbiskupar]] [[Flokkur:Biskupar í Niðarósi]] {{fd|1709|1785}} lvr47dii1m3xrnkyit9oobwueg7wpic 0 26457 1919108 1908152 2025-06-02T13:38:00Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919108 wikitext text/x-wiki <onlyinclude> [[Mynd:Pink Floyd logo.png|thumb|Einkennismerki sveitarinnar.]] [[Mynd:Pink Floyd, 1971.jpg|thumb|Pink Floyd árið 1971.]] [[Mynd:DarkSideOfTheMoon1973.jpg|thumb|Pink Floyd, 1973]] [[Mynd:David Gilmour and stratocaster.jpg|thumb|David Gilmour.]] '''Pink Floyd''' var [[Bretland|bresk]] rokkhljómsveit sem spilaði [[framsækið rokk]]. Hún var ein áhrifamesta sveit allra tíma en plötur þeirra m.a ''[[Dark Side of the Moon]]'' og ''[[The Wall]]'' eru með frægari plötum þeirra. Pink Floyd var upp á sitt besta á 8. áratug [[20. öldin|tuttugustu aldar]].</onlyinclude> == Stofnun Pink Floyd == Árið 1964 stofnuðu vinirnir og skólafélagarnir [[Roger Waters]], [[Richard Wright]] og [[Nick Mason]] hljómsveit sem hét Sigma 6. Þeim gekk ekki vel að koma sér á framfæri og næstu tvö árin skiptu þeir oft um nafn á sveitinni og fengu til liðs við sig ýmsa hljóðfæraleikara. Þeim byrjaði ekki að ganga vel fyrr en um haustið 1966 þegar Roger skipti af gítar yfir á bassa og þeir fengu gítarleikarann [[Syd Barrett]] til liðs við sig. Syd stakk upp á því að þeir breyttu nafninu á hljómsveitinni úr Sigma 6 í The Pink Floyd Sound, eftir blúslistamönnunum Pink Anderson og Floyd Council. Hét hljómsveitin svo um tíma en síðan var nafnið stytt í Pink Floyd. Stuttu eftir að Syd byrjaði í sveitinni tóku þeir upp sína fyrstu smáskífu, „[[Arnold Layne]]“. Þann 5. ágúst árið 1967 sendu þeir frá sér plötuna ''[[The Piper at the Gates of Dawn]]'' og með henni öðluðust þeir töluverðar vinsældir sem neðanjarðarhljómsveit í [[London]]. Stuttu áður en þeir ætluðu að leggja af stað í tónleikaferð til Bandaríkjanna til að fylgja eftir plötunni veiktist Barrett alvarlega vegna ofnotkunar á [[LSD]]. Var það ekki í fyrsta skiptið sem hann veiktist vegna vímuefnanotkununar. Í lok ársins 1967, réðu þeir svo [[David Gilmour]], sem var æskuvinur Waters og Barrett, sem varagítarleikara, ef ske kynni að Barrett yrði of dópaður til að geta spilað. Gerðist það æ oftar að Barrett gat ekki spilað og á endanum var Gilmour ráðinn sem aðalgítarleikari hljómsveitarinnar en Barrett hafður baksviðs. Hljómsveitin reyndi að halda í Barrett, að því að hann samdi flest öll lögin sem þeir gáfu út, en að lokum urðu þeir samt að láta hann fara því Barrett var orðinn veikur á geði. == Pink Floyd án Syd Barretts == Eftir að Barrett hætti átti sveitin frekar erfitt með að fóta sig aftur og er það líklegast ástæðan fyrir því að árið 1968 gerðist frekar lítið hjá henni, þeir gáfu út eina smáskífu, „[[More]]“, sem [[Barbet Schroders]] hafði beðið þá að semja fyrir samnefnda kvikmynd sína. Myndin og smáskífan urðu vinsæl í Evrópu. Árið 1969 gáfu þeir út tvöfalda plötu sem hét ''[[Ummagumma]]''. Platan innihélt sóló-stúdíólög sem hver meðlimur sveitarinnar hafði samið og tónleikaupptökur. Snemma á árinu 1970 sendu þeir frá sér nýja plötu, ''[[Atom Heart Mother]]'', sem kom út 5. nóvember og innihélt m.a. lagið „If“. Varð sú plata býsna vinsæl. Allt næsta árið þar á eftir fór í gerð plötu sem nefndist ''[[Meddle]]'' og kom hún út 11. nóvember 1971. Á henni voru m.a. lögin „One Of These Days“ og „Echoes“. Allir meðlimir Pink Floyd hafa sagt að það hafi fyrst verið á ''Meddle'', sérstaklega í „Echoes“ (sem er 23 mínútur að lengd), sem sveitin áttaði sig á því hvert þeir vildu stefna tónlistarlega séð. Árið 1972 hélt Pink Floyd tónleika í [[Pompeii]] sem voru teknir upp og gefnir út og fengu nafnið ''[[Live At Pompeii]]''. == Gullaldartímabil Pink Floyd == Árið 1973 var mjög stórt ár í sögu sveitarinnar, en það ár gáfu þeir út sína áttundu breiðskífu, ''[[Dark Side of the Moon]]''. Hún er næst söluhæsta breiðskífa allra tíma, á eftir ''[[Thriller]]'' með [[Michael Jackson]]. Platan er líka sú plata sem hefur verið lengst á bandaríska topp 200-listanum, en alls var hún þar í 724 vikur, eða í rúm 14 ár. Með lög á borð við „Time“, „Money“, „Us And Them“, „Brain Damage“, „The Great Gig In The Sky“ og „Eclipse“ tókst Pink Floyd endanlega á ná af sér neðanjarðarstimplinum og verða að heimsfrægri stórhljómsveit. Næsta plata sveitarinnar var ''[[Wish You Were Here]]'' en hún kom út 15. september 1975. Var platan tileinkuð [[Syd Barrett]]. Hún náði líka gríðarlegum vinsældum og komst meðal annars í fyrsta sætið á [[Billboard]]-vinsældalistanum. Meðan á tökum á plötunni stóð hafði Barrett komið óvænt í heimsókn til þeirra til að óska þeim til hamingju með velgengni þeirra. Hann var mjög illa farinn, hann hafði rakað öll hár af hausnum á sér, líka augnbrúnirnar (það var vitnað í þetta í myndinni ''[[The Wall]]'', þar sem aðalsögupersónan, Pink rakar af sér augnbrýrnar) og var orðin svo feitur að hljómsveitin þekkti hann ekki í fyrstu. Waters tók þessa heimsókn mjög nærri sér og ákvað hann að semja lag um Barrett; „Shine On You Crazy Diamond“. Lögin á plötunni eru fimm: „Shine On You Crazy Diamond partur 1“, „Welcome To The Machine“, „Have A Cigar“, „Wish You Were Here“ og „Shine On You Crazy Diamond partur 2“ og urðu þau öll vinsæl, en sérstaklega „Wish You Were Here“ og báðir partar „Shine On You Crazy Diamond“. Næsta platan, ''[[Animals]]'', kom út einu og hálfu ári eftir ''Wish You Were Here'' og innihélt hún tvö lög sem Roger Waters vildi ekki hafa á Wish You Were Here-plötunni; „Dogs“ og „Sheep“. Platan er sérstök að því leyti að hún fjallar um mismunandi gerðir af fólki og er hverjum hóp líkt við ákveðna dýrategund og varð hún nokkuð vinsæl, en ekki næstum því eins vinsæl og fyrri plöturnar tvær. Árið 1978 tók sveitin stutt hlé því Gilmour og Wright tóku upp sólóplötur. Á meðan hafði Waters samið tvær plötur. Sú fyrri þeirra þótti ekki nógu góð en varð samt sólóplata Rogers, ''[[The Pros and Cons of Hitch-hiking]]''. Seinni platan var hins vegar betri og fékk hún heitið ''[[The Wall]]''. Hún kom út 30.nóvember 1979. Platan var tvöföld og innihélt hún mörg af frægustu lögum Pink Floyd, eins og t.d. „Another Brick in the Wall, Pt. 2“, „Mother“, „Hey You“ og „Comfortably Numb“, en gítarsólóið í því lagi er af mörgum talið vera það besta sem nokkur tímann hefur verið samið. [[Rick Wright]] hætti í hljómsveitinni á meðan upptökum á ''The Wall'' stóð vegna ádeilna milli þeirra Waters. Þann 26. febrúar fór sveitin tónleikaferðalag til að fylgja plötunni eftir. Voru tónleikarnir í leikhússtíl þar sem meðal annars var reistur veggur þvert yfir sviðið. Wright spilaði með á tónleikaferðalaginu og fékk laun fyrir. Kvikmynd var gerð um plötuna og kom hún út árið 1982. Var henni leikstýrt af [[Alan Parker]] og [[Bob Geldof]] lét aðalhlutverkið. Seinna á árinu kom út platan ''[[The Final Cut]]'' (sem upphaflega átti að heita ''Spare Bricks'') sem innihélt lög sem ekki komust á ''The Wall''. Þegar þarna var komið við sögu var sambandið milli meðlima hljómsveitarinnar orðið frekar stirt. Þeir gáfu ekki út fleiri plötur og árið 1984 hættu þeir. == Pink Floyd án Roger Waters og lok hljómsveitarinnar == Ekkert gerðist í tvö ár, en árið 1986 talaði Gilmour við Mason um endurkomu sveitarinnar. Waters varð ekki ánægður með það og fór í mál við þá um tónlistina og nafnið sjálft. Hann tapaði málinu en fékk rétt til að spila Pink Floyd-lög á eigin tónleikum og einnig fékk hann eignarrétt yfir ''The Wall'' og ''The Final Cut''. Árið 1987 kom svo út platan ''[[A Momentary Lapse of Reason]]'' sem innihélt 10 lög. Gilmour samdi flest öll lögin á plötunni og tók við af Waters sem aðallagahöfundur sveitarinnar. Eftir að platan kom út fengu þeir Rick Wight aftur til liðs við sig og fór hann með þeim á túrinn sem fylgdi plötunni. Sjö árum síðar kom síðan út platan ''[[The Division Bell]]'' sem innihélt meðal annars lagið „High Hopes“. Tónleikaferðalagið sem fylgdi var sex mánaða langt og á því spiluðu þeir ''Dark Side of the Moon'' en það höfðu þeir ekki gert í 20 ár. Á þessu ferðalagi voru líka teknir upp einir tónleikar sem fram fóru á [[Earls Court]]-vellinum í London. Tónleikarnir voru gefnir út á geisladisk og DVD og er þetta eina upptakan sem til er af Pink Floyd að flytja Dark Side Of The Moon. Eftir tónleikaferðalagið hætti sveitin síðan. 16. janúar 1996 fékk Pink Floyd inngöngu í [[The Rock and Roll Hall of Fame]] ásamt [[David Bowie]] og fleirum. Pink Floyd kom svo saman aftur 2. júlí árið 2005 á [[Live 8]]-tónleikunum í [[Hyde Park]] í [[London]]. [[Roger Waters]] spilaði líka með og var það í fyrsta skiptið í 24 ár sem hljómsveitin spilaði öll saman. Roger Keith „Syd“ Barrett lést úr krabbameini 7. júlí í 2006. Hann var 60 ára gamall. Hann átti hvorki konu né börn. Barrett hafði þjáðst af geðveiki frá því hann hætti í Pink Floyd. Rick Wright dó úr krabbameini árið 2008. Árið 2010 komu Waters og Gilmour saman til að spila á góðgerðatónleikum til styrktar palestínskum börnum. Gilmour lék svo á nokkrum tónleikum Waters. Árið 2012 ákváðu Gilmour og Mason að gefa út upptökur sem Wright tók þátt í og varð útkoman platan ''Endless River'' sem kom út 2014. Gilmour tjáði að það yrði síðasta platan undir nafninu Pink Floyd og honum þætti ekki rétt að koma fram án Wright. Pink Floyd kom þó saman árið 2022 til að taka upp lag með úkraínskum söngvara, til styrktar Úkraínumönnum vegna [[innrás Rússa í Úkraínu 2022|innrásar Rússa í landið]]. == Útgefið efni == Í heildina hefur Pink Floyd gefið út yfir 30 plötur og smáskífur. === Breiðskífur === {| class="wikitable" !width="60"|Ár !width="200"|Plata !width="80"|[[Billboard 200|US]] !width="80"|[[UK Albums Chart|UK]] !width="120"|[[Recording Industry Association of America|RIAA]] [[RIAA certification|certification]] !width="120"|[[British Phonographic Industry|BPI certification]] !width="120"|[[CRIA|CRIA certification]] |- |align="center"|1967 |align="center"|'''''[[The Piper at the Gates of Dawn]]''''' |align="center"|131 |align="center"|6 |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |-bgcolor="#E9E9E9" |align="center"|1968 |align="center"|'''''[[A Saucerful of Secrets]]''''' |align="center"|- |align="center"|9 |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |- |align="center"|1969 |align="center"|'''''[[Music From the Film More]]''''' |align="center"|153 |align="center"|9 |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |-bgcolor="#E9E9E9" |align="center"|1969 |align="center"|'''''[[Ummagumma]]''''' <font size="1">(líka tónleika upptaka)</font> |align="center"|74 |align="center"|5 |align="center"|Platína |align="center"|- |align="center"|- |- |align="center"|1970 |align="center"|'''''[[Atom Heart Mother]]''''' |align="center"|55 |align="center"|1 |align="center"|Gull |align="center"|- |align="center"|- |-bgcolor="#E9E9E9" |align="center"|1971 |align="center"|'''''[[Meddle]]''''' |align="center"|70 |align="center"|3 |align="center"|2x Platína |align="center"|- |align="center"|- |- |align="center"|1972 |align="center"|'''''[[Obscured by Clouds]]''''' |align="center"|46 |align="center"|6 |align="center"|Gull |align="center"|Silfur |align="center"|- |-bgcolor="#E9E9E9" |align="center"|1973 |align="center"|'''''[[Dark Side of the Moon]]''''' |align="center"|1 |align="center"|2 |align="center"|15x Platína |align="center"|9x Platína |align="center"|2x Demants |- |align="center"|1975 |align="center"|'''''[[Wish You Were Here]]''''' |align="center"|1 <font size="1"> (2 vikur) </font> |align="center"|1 |align="center"|6x Platína |align="center"|Gull |align="center"|3x Platína |-bgcolor="#E9E9E9" |align="center"|1977 |align="center"|'''''[[Animals]]''''' |align="center"|3 |align="center"|2 |align="center"|4x Platína |align="center"|Gull |align="center"|2x Platína |- |align="center"|1979 |align="center"|'''''[[The Wall]]''''' |align="center"|1 <font size="1"> (15 vikur) </font> |align="center"|3 |align="center"|23x Platína |align="center"|Platína |align="center"|2x Demants |-bgcolor="#E9E9E9" |align="center"|1983 |align="center"|'''''[[The Final Cut]]''''' |align="center"|6 |align="center"|1 |align="center"|2x Platína |align="center"|Gull |align="center"|- |- |align="center"|1987 |align="center"|'''''[[A Momentary Lapse of Reason]]''''' |align="center"|3 |align="center"|3 |align="center"|4x Platína |align="center"|Gull |align="center"|3x Platína |-bgcolor="#E9E9E9" |align="center"|1994 |align="center"|'''''[[The Division Bell]]''''' |align="center"|1 <font size="1"> (4 vikur) </font> |align="center"|1 |align="center"|3x Platína |align="center"|2x Platína |align="center"|4x Platína |- |align="center"| |align="center"| |align="center"| |align="center"| |align="center"| |-bgcolor="#E9E9E9" |align="center"|2014 |align="center"|'''''[[The Endless River]]''''' |align="center"| |align="center"| |align="center"| |align="center"| |align="center"| |- |} === Meðlimir === * [[Roger Waters]]: Söngur, gítar * [[David Gilmour]]: Gítar, söngur. * [[Nick Mason]]: Trommur og hljómborð. * [[Richard Wright]]: Söngur, hljómborð og hljóðgervill. * [[Syd Barrett]](1965–1968): Söngur og gítar == Tenglar == {{Commonscat}} {{Pink Floyd}} [[Flokkur:Pink Floyd| ]] [[Flokkur:Póstmódernismi]] [[Flokkur:Breskar hljómsveitir]] svh60phhwqz58tqavn4wjwlknj19lop 0 28508 1919057 1840376 2025-06-02T13:11:04Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919057 wikitext text/x-wiki [[Mynd:fimmvorduhals.jpg|thumb|300px|Skilti á Fimmvörðuhálsi.]] [[Mynd:Fimmvörðuháls (9).jpg|thumb|Fimmvörðuháls.]] [[Mynd:Fimmvörðuháls, Baldvinnsskali Hütte.jpg|thumb|Baldvinsskáli.]] '''Fimmvörðuháls''' nefnist svæðið milli [[Eyjafjallajökull|Eyjafjallajökuls]] og [[Mýrdalsjökull|Mýrdalsjökuls]]. Leiðin yfir hálsinn frá [[Skógar|Skógum]] yfir í [[Goðaland]] er ein allra vinsælasta gönguleið landsins, en hún er um 22km löng og hækkun um 1000m. Á hálsinum er skáli ferðafélagsins [[Útivist]]ar. Rétt sunnan við hálsinn er Baldvinsskáli, hann var endurnýjaður 2012 af Ferðafélagi Íslands. Leiðin er útsýnismikil ef gengið er frá suðri til norðurs enda óvanalega mikið af [[foss]]um í [[Skógá]] og sýn falleg niður í Þórsmörk þegar komið er yfir hálsinn. Ásamt kjarrlendi Þórsmerkur og grösugum heiðunum sunnan til gerir það að verkum að leiðin er mjög fjölbreytt, en getur þó einnig verið varasöm því skjótt skipast veður í lofti í nálægð við jökla. Þrír göngumenn 1 Íslendingur, 1 Færeyingur og 1 Dani létust úr kulda og vosbúð á leiðinni um hvítasunnuhelgina 1970 þegar veður snarversnaði. Upp að Baldvinsskála er vegur sem hefst fyrir aftan kúafjósið á Skógum og helsta torleiðið á veginum er sjálf Skógaá sem er torfær jafnvel stærri jeppum en að öðru leyti er vegurinn smájeppafær. Vegurinn er þó jafnan hin síðari ár lokaður og læstur við girðinguna við kúafjósið. Þegar gengið er frá Skógum og norður svo sem algengast er, er oftast gengið annaðhvort meðfram ánni og hinir ýmsu fossar blasa þá við, eða meðfram veginum, en eftir að farið er yfir göngubrúnna yfir Skógará er veginum fylgt upp í Baldvinsskála. Frá Baldvinsskála er síðan stikaður slóði með tiltölulega stórum og greinilegum stikum upp að skála Útivistar. == Eldgos í Fimmvörðuhálsi 2010 == {{aðalgrein|Eldgosið í Fimmvörðuhálsi 2010}} Fréttir af eldgosi við Eyjafjallajökul fóru að berast eftir miðnætti þann [[21. mars]]. Samkvæmt sjónarvottum sáust fyrstu ummerki um gosið rétt fyrir miðnætti þann 20. mars eða kl 23:58. [[2010]][http://www.mbl.is/mm/frettir/innlent/2010/03/21/oskufall_byrjad_i_byggd/]. == Tenglar == *[http://www.ffar.is/images/stories/5hals_gos_gonguleid%201.jpg Kort af gönguleiðinni (Ferðafélag Árnesinga)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220407001855/http://www.ffar.is/images/stories/5hals_gos_gonguleid%201.jpg |date=2022-04-07 }} *[https://timarit.is/page/1411543?iabr=on#page/n0/mode/2up forsíða morgunblaðins frá 1970 eftir að þrír göngumenn létust á leiðinni] == Tengt efni == * [[Laugavegur (gönguleið)]] {{Commons|Category:Fimmvörðuháls}} [[Flokkur:Gönguleiðir á Íslandi]] [[Flokkur:Ferðamennska á Íslandi]] nhmhk9cd417a87rupdjg6ksfwbxaquy 0 28841 1919141 1915801 2025-06-02T18:33:30Z Óskadddddd 83612 1919141 wikitext text/x-wiki [[Mynd:Lafond Sappho and Homer.jpg|thumb|310px|Hér sést [[Forngrikkir|forngrikkinn]] [[Saffó]] syngja fyrir [[Hómer]], umkringd konum. Saffó var talin samkynhneigð og bjó í eynni ''[[Lesbos]]'', þaðan er orðið ''lesbía'' komið. Málverkið er frá 1824. ]] [[Image:Édouard-Henri Avril (19).jpg|thumb|Édouard-Henri Avril, 1860]]'''Samkynhneigð''' nefnist það þegar einstaklingur laðast [[Tilfinning|tilfinningalega]] og/eða [[Kynlíf|kynferðislega]] aðallega að einstaklingum af sama [[Kyn (líffræði)|kyni]] og hann sjálfur. Samkynhneigðir [[Karl|karlmenn]] eru oft kallaðir '''hommar''', samkynhneigðar [[Kona|konur]] '''lesbíur'''. Samkynhneigð er ásamt [[tvíkynhneigð]] og [[gagnkynhneigð]] ein af þremur helstu flokkum á [[Kynhneigð|kynhneigðarskalanum]]. Ekki er vitað hvað veldur mismunandi [[kynhneigð]] í mönnum, en talið er að það orsakist af samspili [[Gen|erfðaþátta]], [[Hormón|hormóna]], og umhverfisþátta og að fólk hafi ekki val um það.<ref name="Frankowski">{{cite journal|doi=10.1542/peds.113.6.1827|author=Frankowski BL|author2=American Academy of Pediatrics Committee on Adolescence|title=Sexual orientation and adolescents|journal=[[Pediatrics (journal)|Pediatrics]]|volume=113|issue=6|pages=1827–32|date=June 2004|pmid=15173519|url=http://pediatrics.aappublications.org/content/113/6/1827.long | issn=0031-4005 }}</ref><ref name="Lamanna">{{cite book|author1=Mary Ann Lamanna|author2=Agnes Riedmann|author3=Susan D Stewart|title=Marriages, Families, and Relationships: Making Choices in a Diverse Society|publisher=[[Cengage Learning]]|isbn=1305176898|year=2014|page=82|accessdate=February 11, 2016|url=https://books.google.com/books?id=fofaAgAAQBAJ&pg=PA82|quote=The reason some individuals develop a gay sexual identity has not been definitively established &nbsp;– nor do we yet understand the development of heterosexuality. The American Psychological Association (APA) takes the position that a variety of factors impact a person's sexuality. The most recent literature from the APA says that sexual orientation is not a choice that can be changed at will, and that sexual orientation is most likely the result of a complex interaction of environmental, cognitive and biological factors...is shaped at an early age...[and evidence suggests] biological, including genetic or inborn hormonal factors, play a significant role in a person's sexuality (American Psychological Association 2010).}}</ref><ref name="Stuart">{{cite book|author=Gail Wiscarz Stuart|title=Principles and Practice of Psychiatric Nursing|publisher=[[Elsevier Health Sciences]]|isbn=032329412X|year=2014|page=502|accessdate=February 11, 2016|url=https://books.google.com/books?id=ivALBAAAQBAJ&pg=PA502|quote=No conclusive evidence supports any one specific cause of homosexuality; however, most researchers agree that biological and social factors influence the development of sexual orientation.}}</ref> Vísbendingar eru um að umhverfi í [[Þungun|móðurkviði]] ásamt erfðaþáttum geti spilað inn í.<ref name="rcp2007">{{cite web|url=http://www.rcpsych.ac.uk/workinpsychiatry/specialinterestgroups/gaylesbian/submissiontothecofe.aspx|title=Submission to the Church of England's Listening Exercise on Human Sexuality|publisher=The Royal College of Psychiatrists|accessdate=13 June 2013}}</ref><ref name="Långström2010">{{Cite journal|last1=Långström|first1=N.|last2=Rahman|first2=Q.|last3=Carlström|first3=E.|last4=Lichtenstein|first4=P.|title=Genetic and Environmental Effects on Same-sex Sexual Behavior: A Population Study of Twins in Sweden|doi=10.1007/s10508-008-9386-1|journal=Archives of Sexual Behavior|volume=39|issue=1|pages=75–80|year=2008|pmid=18536986|pmc=}}</ref> Vísbendingar benda ekki til þess að kynhneigð ráðist af [[uppeldi]].<ref name="rcp20072">{{cite web|url=http://www.rcpsych.ac.uk/workinpsychiatry/specialinterestgroups/gaylesbian/submissiontothecofe.aspx|title=Submission to the Church of England's Listening Exercise on Human Sexuality|publisher=The Royal College of Psychiatrists|accessdate=13 June 2013}}</ref> Gagnkynhneigð er algengasta kynhneigðin, en vísindalegar rannsóknir hafa sýnt að margvíslegar kynhneigðir eru eðlilegur hluti af breytileika innan margra [[Tegund (líffræði)|dýrategunda.]]<ref name="apahelp">{{cite web|title=Sexual orientation, homosexuality and bisexuality|publisher=[[American Psychological Association]]|accessdate=August 10, 2013|url=http://www.apa.org/helpcenter/sexual-orientation.aspx|archivedate=8 August 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130808032050/http://www.apa.org/helpcenter/sexual-orientation.aspx}}</ref><ref name="PAHO">{{cite web|title="Therapies" to change sexual orientation lack medical justification and threaten health|url=http://new.paho.org/hq/index.php?option=com_content&task=view&id=6803&Itemid=1926|publisher=Pan American Health Organization|accessdate=26 May 2012|url-status = dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120523040848/http://new.paho.org/hq/index.php?option=com_content&task=view&id=6803&Itemid=1926|archivedate=23 May 2012|df=dmy-all}}</ref> [[Sálfræðimeðferð|Sálfræðimeðferðir]] og önnur inngrip hafa ekki sýnt að þau geti haft áhrif á kynhneigð.<ref name="apa2009">American Psychological Association: [http://www.apa.org/about/governance/council/policy/sexual-orientation.aspx Resolution on Appropriate Affirmative Responses to Sexual Orientation Distress and Change Efforts]</ref> Í kringum 3,5% af fullorðnum skilgreina sig sem sam- eða tvíkynhneigð samkvæmt könnun sem gerð var í [[Bandaríkin|Bandaríkjunum]] árið 2011.<ref>{{cite web|url=http://williamsinstitute.law.ucla.edu/research/census-lgbt-demographics-studies/how-many-people-are-lesbian-gay-bisexual-and-transgender|author=Gary Gates|title=How Many People are Lesbian, Gay, Bisexual and Transgender?|publisher=''[[UCLA School of Law#Sexual orientation law|The Williams Institute]]''|date=April 2011|accessdate=May 12, 2014|archive-date=júlí 21, 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170721165514/http://williamsinstitute.law.ucla.edu/research/census-lgbt-demographics-studies/how-many-people-are-lesbian-gay-bisexual-and-transgender/|url-status = dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://williamsinstitute.law.ucla.edu/wp-content/uploads/Gates-How-Many-People-LGBT-Apr-2011.pdf|format=PDF|author=Gary Gates|title=How many people are lesbian, gay, bisexual, and transgender?|publisher=''[[UCLA School of Law#Sexual orientation law|The Williams Institute]]''|page=1|date=April 2011}}</ref> Á milli 2% og 11% af fullorðnum hafa átt í einhverju kynferðislegu sambandi við einstakling af sama kyni.<ref name="Billy1993">{{Cite journal|doi=10.2307/2136206|vauthors=Billy JO, Tanfer K, Grady WR, Klepinger DH|title=The sexual behavior of men in the United States|jstor=2136206|journal=Family Planning Perspectives|volume=25|issue=2|pages=52–60|year=1993|pmid=8491287}}</ref><ref name="Binson1995">{{Cite journal|doi=10.1080/00224499509551795|first1=Diane|last1=Binson|first2=Stuart|last2=Michaels|first3=Ron|last3=Stall|first4=Thomas J.|last4=Coates|first5=John H.|last5=Gagnon|first6=Joseph A.|last6=Catania|year=1995|title=Prevalence and Social Distribution of Men Who Have Sex with Men: United States and Its Urban Centers|url=https://archive.org/details/sim_journal-of-sex-research_1995_32_3/page/245|journal=The Journal of Sex Research|volume=32|issue=3|pages=245–54|jstor=3812794}}</ref><ref name="Johnson1992">{{Cite journal|vauthors=Johnson AM, Wadsworth J, Wellings K, Bradshaw S, Field J|title=Sexual lifestyles and HIV risk|journal=Nature|volume=360|issue=6403|pages=410–2|date=December 1992|pmid=1448163|doi=10.1038/360410a0}}</ref><ref name="Bogaert2004">{{Cite journal|author=Bogaert AF|title=The prevalence of male homosexuality: the effect of fraternal birth order and variations in family size|journal=Journal of Theoretical Biology|volume=230|issue=1|pages=33–7|date=September 2004|pmid=15275997|doi=10.1016/j.jtbi.2004.04.035}} Bogaert argues that: "The prevalence of male homosexuality is debated. One widely reported early estimate was 10% (e.g., Marmor, 1980; Voeller, 1990). Some recent data provided support for this estimate (Bagley and Tremblay, 1998), but most recent large national samples suggest that the prevalence of male homosexuality in modern western societies, including the United States, is lower than this early estimate (e.g., 1–2% in Billy et al., 1993; 2–3% in Laumann et al., 1994; 6% in Sell et al., 1995; 1–3% in Wellings et al., 1994). It is of note, however, that homosexuality is defined in different ways in these studies. For example, some use same-sex behavior and not same-sex attraction as the operational definition of homosexuality (e.g., Billy et al., 1993); many sex researchers (e.g., Bailey et al., 2000; Bogaert, 2003; Money, 1988; Zucker and Bradley, 1995) now emphasize attraction over overt behavior in conceptualizing sexual orientation." (p. 33) Also: "...the prevalence of male homosexuality (in particular, same-sex attraction) varies over time and across societies (and hence is a "moving target") in part because of two effects: (1) variations in fertility rate or family size; and (2) the fraternal birth order effect. Thus, even if accurately measured in one country at one time, the rate of male homosexuality is subject to change and is not generalizable over time or across societies." (p. 33)</ref> Í [[Bretland|breskri]] könnun frá 2010 sögðust 95% [[Bretland|Breta]] skilgreina sig sem [[Gagnkynhneigð|gagnkynhneigða]], 1,5% sem sam- eða tvíkynhneigða, og 3,5% voru óvissir eða svöruðu ekki spurningunni.<ref name="more-or-less-2010-10-01">{{cite web|last=Harford|first=Tim|title=More or Less examines Office for National Statistics figures on gay, lesbian and bisexual people|url=http://www.bbc.co.uk/programmes/b00tznbk|publisher=BBC|date=1 October 2010}}</ref><ref>{{cite web|title=Measuring Sexual Identity : Evaluation Report, 2010|url=http://www.ons.gov.uk/ons/rel/ethnicity/measuring-sexual-identity---evaluation-report/2010/index.html|publisher=[[Office for National Statistics]]|date=23 September 2010}}</ref> == Samkynhneigð til forna == [[Mynd:Deanna Geiger and Janine Nelson Geiger v. Kitzhaber.jpg|thumb|Lesbíur ([[Bandaríkin]], 2013).]] Hugmyndin um samkynhneigð er tiltölulega ný af nálinni og varla til fyrir lok 19. aldar en þá varð mikið hneykslismál í kringum rithöfundinn [[Oscar Wilde]] sem var fangelsaður fyrir að hafa átt samræði við aðra karlmenn.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.visindavefur.is/svar.php?id=5460|title=Þekktist samkynhneigð á víkingatímanum?|website=Vísindavefurinn|language=is|access-date=2025-05-06}}</ref> Miklar umræður hafa staðið yfir um hvort hugmyndin um samkynhneigð hafi verið til staðar í [[fornöld]] eða á [[Miðaldir|miðöldum]], jafnvel þótt hugtakið sjálft hafi ekki verið til. Miðaldafræðingurinn [[John Boswell]] taldi að eins konar samkynhneigð pör hefðu verið til á miðöldum, en margir fræðimenn hafa andmælt því og nýjustu rannsóknir hafna hugtakinu samkynhneigð að mestu leyti. Flestir eru á því að á [[Víkingaöld|víkingatímanum]] (800-1100) hafi einstaklingar sem höfðu áhuga á fólki af sama kyni hvorki talið sig samkynhneigða né talið sig geta valið á milli þess að elska karla eða konur. Núverandi flokkun byggir að miklu leyti á tilfinningum einstaklingsins og hverjum hann laðast að, en í ýmsum samfélögum hefur sú flokkun ekki verið til og fólk þá flokkað eftir því með hverjum það stundar kynlíf eða hvaða hlutverki það gegnir í kynlífi. === Hugmyndin milli menningarheima === Tekið var saman yfirlit yfir helstu menningarheima sem voru uppi fyrir tíma [[Iðnbyltingin|iðnbyltingarinnar]]. Af 42 menningarheimum voru 41% eindregið á móti kynferðislegri hegðun milli einstaklinga af sama kyni, hjá 21% var sú hegðun tekin í sátt eða hunsuð, og hjá 12% var hugmyndin óþekkt. Í annarri samantekt af 70 menningarheimum var hugmyndin um þá hegðun til staðar hjá 41%, en hjá 59% var hugmyndin sjaldgæf eða ekki til staðar.<ref>Adolescence and puberty By John Bancroft, June Machover Reinisch, p.162</ref> Í þeim menningarheimum sem byggja á [[Abrahamísk trúarbrögð|Abrahamstrú]] ([[Kristni]], [[Íslam]], [[Gyðingdómur]]) hefur verið harkaleg andstaða við [[endaþarmsmök]] og þau talin siðferðisbrot og brot á lögmálum náttúrunnar. Andstaða við endaþarmsmök var þó til staðar á undan Kristninni og var líka algeng í [[Grikkland hið forna|Grikklandi hinu forna]]. [[Platon|Platón]] kallaði þau ónáttúruleg.<ref>"... sow illegitimate and bastard seed in courtesans, or sterile seed in males in defiance of nature." Plato in THE LAWS (Book VIII p.841 edition of Stephanus) or p.340, edition of Penguin Books, 1972.</ref> ==== Grikkland hið forna ==== Í [[Grikkland hið forna|Grikklandi hinu forna]] var kynlíf milli karlmanns og drengs algengt og þótti gegna góðu hlutverki í [[uppeldi]] unglinga. Gerður var greinarmunur á samkynja kynlífi og samböndum, ástarsambönd voru litin hornauga og vanalega ekki leyfð. Litið var niður á þá sem létu drottna yfir sér í kynmökum einkum eftir unglingsár, en slíkt átti ekki við um þá sem voru í drottnandi hlutverki. Skilningur Grikkja á hugmyndinni um samkynhneigð var því verulega frábrugðinn okkar nútímaskilningi. Lítið er vitað um samkynhneigðar konur í Grikklandi hinu forna, en ljóðskáldið [[Saffó]] frá eyjunni [[Lesbos]] skrifaði ástríðufull ljóð til bæði karla og kvenna og því var á [[19. öldin|19. öld]] byrjað að nota nafn hennar og stað til að lýsa samkynhneigð í konum, t.d. í íslensku ''lesbía'' og ''lesbísk'' en einnig ''saffísk''.<ref>{{Cite web|url=https://ordsifjabok.arnastofnun.is/faersla/10908|title=Íslensk orðsifjabók|website=ordsifjabok.arnastofnun.is|language=|access-date=2025-05-16}}</ref> ==== Frumbyggjar Ameríku ==== Hjá [[Frumbyggjar Ameríku|frumbyggjum Ameríku]] fyrir [[Nýlendustefna|nýlendutímann]] var samkynhneigð í allt öðrum flokki sem er ekki sambærileg núverandi flokkun. Hjá þeim voru sumir taldir búa yfir tvöföldum anda og uppfylltu hlutverk nokkurs konar ''þriðja kyns'' í samfélaginu. Hlutverkið var að einhverju leyti trúarlegt og var hluti af trúarlegum athöfnum.<ref name="glbtqlatinamerica">{{citation|first=Ben|last=Pablo|year=2004|url=http://www.glbtq.com/social-sciences/latin_america_colonial.html|title=Latin America: Colonial|periodical=[[glbtq.com]]|accessdate=1 August 2007|url-status = dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071211012339/http://www.glbtq.com/social-sciences/latin_america_colonial.html|archivedate=11 December 2007|df=}}</ref><ref name="glbtqmex">{{cite encyclopedia|last=Murray|first=Stephen|authorlink=Stephen O. Murray|editor=Claude J. Summers|work=glbtq: An Encyclopedia of Gay, Lesbian, Bisexual, Transgender, and Queer Culture|title=Mexico|url=http://www.glbtq.com/social-sciences/mexico.html|accessdate=1 August 2007|year=2004|publisher=[[glbtq.com|glbtq, Inc.]]|url-status = dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071102132531/http://www.glbtq.com/social-sciences/mexico.html|archivedate=2 November 2007|df=dmy-all}}</ref> === Á Íslandi === Samkynja kynlíf, einkum milli karlmanna, var lengi vel litið hornauga á [[Ísland|Íslandi]]. Hugtakið '''''ergi''''', notað um karla sem töldust hegða sér kvenlega, er elsta túlkunin á samkynhneigð hér á landi og þekktist á víkingaöld.<ref name=":0" /><ref>{{Cite web|url=https://ordsifjabok.arnastofnun.is/faersla/3182|title=Íslensk orðsifjabók|website=ordsifjabok.arnastofnun.is|language=|access-date=2025-05-06}}</ref> Þegar hugmyndir um samkynhneigð fóru að breiðast út í lok 19. aldar tíðkuðust orðin '''''kynvilla''''' og '''''kynhvörf''''' í merkingunni [[sjúkdómur]] þar sem samkynhneigð var talin óeðlileg.<ref>{{Tímarit.is|1611252|Saga orðanna|útgáfudagsetning=07.05.1985|blað=Morgunblaðið|höfundur=Böðvar Björnsson|blaðsíða=49}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://blondal.arnastofnun.is/faersla/236765|title=Orðabók Sigfúsar Blöndal|website=blondal.arnastofnun.is|language=is|access-date=2025-05-06}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://idord.arnastofnun.is/faersla/471864|title=Íðorðabankinn|website=idord.arnastofnun.is|access-date=2025-05-15}}</ref> Þessi þrjú orð þykja afar úrelt og þekkjast nú á dögum í neikvæðri merkingu.<ref>{{Cite web|url=https://islenskordabok.arnastofnun.is/ord/25247|title=Íslensk nútímamálsorðabók|website=islenskordabok.arnastofnun.is|language=|access-date=2025-05-06}}</ref> ==== Víkingaöld (800-1100) ==== Á miðöldum (800-1100) var hugtakið ''ergi'' til, sem hafði neikvæða merkingu. Það fól í sér að karlmennska karlmanns var dregin í efa og hann talinn hegða sér kvenlega, vera ragur eða blauður. ''Ergi'' fól meðal annars í sér að hafa verið „sorðinn“ af öðrum karlmanni. Slíkar ásakanir, er kölluðust fullréttisorð, heimiluðu mönnum að grípa til hefnda samkvæmt íslenskum lögum. Einnig gat skeggleysi eða barnleysi orðið til þess að menn voru sakaðir um ergi.<ref name=":0" /> Tréníð var myndræn birting á níði, oft um kynlíf karla. Dæmi úr Bjarnar sögu Hítdælakappa sýnir neikvæða sýn á kynlífi milli karlmanna. Þar var munur gerður á „virkum“ og „óvirkum“ þátttakendum, þar sem hið síðarnefnda var álitið ergi. Níð af þessu tagi og skriftaboð kirkjunnar, sem töldu slíkt syndsamlegt ásamt [[Framhjáhald|framhjáhaldi]], kynlífi með dýrum og [[sjálfsfróun]], snérust um kynlíf en ekki ást. Hins vegar var bann ekki lagt við kynlífi með börnum.<ref name=":0" /> Hugmyndin um tiltekinn hóp „samkynhneigðra“ var hvorki til staðar í skriftaboðum né níði. Líklega var álitið að allir menn væru færir um að drýgja þessa „synd“. Þrátt fyrir að kynlíf karla hafi verið álitin synd, ásamt framhjáhaldi og sjálfsfróun, virðist hún ekki hafa verið sérstaklega áberandi í [[Skriftaboð Þorláks helga|skriftaboðum Þorláks helga]] frá 1179. Hugtakið samkynhneigð eins og það þekkist í dag var óþekkt á þessum tíma. Þrátt fyrir að líklegt var að kynferðisleg ástríða milli karla hafi alltaf verið til, en hún var túlkuð og skilgreind á mismunandi hátt.<ref name=":0" /> == Kynhneigð == Fólk upplifir kynhneigð á mismunandi máta. Þar að auki eru skilgreiningar og flokkanir hvorki þær sömu milli [[Samfélag|samfélaga]] né milli einstaklinga. Gróflega lýsir kynhneigð því hvaða flokki, einkum karl eða kona, af [[Maður|mannfólki]] einhver laðast [[Tilfinning|tilfinningalega]] og/eða kynferðislega að. Oft haldast tilfinningaleg og kynferðisleg aðlöðun í hendur, en það þarf ekki að vera svo. Nokkur fjölbreytileiki er í birtingarmyndum kynhneigðar og kynhegðunar fólks. Sumir hafa lagt til að þetta megi setja fram á skala og lýsa kynhneigð frá gangkynhneigð til samkynhneigðar. Þekktasti skalinn er Kinsey-skalinn sem líffræðingurinn Alfreð Kinsey setti fram árið 1948 í riti sínu þar sem hann lýsti kynhegðun almennings. Ritið olli nokkurri hneysklun. Skalar sem þessi eru að miklu leyti einföldun, en þykja oft þægilegir til flokkunar: {| class="wikitable" !Stig á Kinsey-skalanum !Lýsing |- |style="text-align:center"|0 |Eingöngu gagnkynhneigð |- |style="text-align:center"|1 |Aðallega gagnkynhneigð, smá samkynhneigð |- |style="text-align:center"|2 |Aðallega gagnkynhneigð, en töluverð samkynhneigð |- |style="text-align:center"|3 |Jöfn gagnkynhneigð og samkynhneigð |- |style="text-align:center"|4 |Aðallega samkynhneigð, en töluverð gagnkynhneigð |- |style="text-align:center"|5 |Aðallega samkynhneigð, smá gagnkynhneigð |- |style="text-align:center"|6 |Eingöngu samkynhneigð |- |style="text-align:center;background:white"|'''X''' |style="background:white"|Engin saga um kynferðisleg sambönd, <br/>engin viðbrögð við kynferðislegum spurningum |} Sumir upplifa kynhneigð sem óhaggandi fyrirbæri, en aðrir upplifa kynhneigð sem breytilegt fyrirbæri.<ref>{{cite web|title=Question A2: Sexual orientation|url=http://knowledgex.camh.net/amhspecialists/Screening_Assessment/assessment/ARQ2/Pages/arq2_question_a2.aspx|publisher=Centre for Addiction and Mental Health|accessdate=3 February 2015|url-status = dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141228033920/http://knowledgex.camh.net/amhspecialists/Screening_Assessment/assessment/ARQ2/Pages/arq2_question_a2.aspx|archivedate=28 December 2014|df=dmy-all}}</ref><ref name="What is">[http://www.psychiatry.org/lgbt-sexual-orientation "LGBT-Sexual Orientation: What is Sexual Orientation?"] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140628094701/http://www.psychiatry.org/lgbt-sexual-orientation|date=28 June 2014}}, the official web pages of APA. Accessed April 9, 2015</ref> <!-- Hér á vantar klausuna „Líffræðilegar orsakir samkynhneigðar“ --> == Að koma út úr skápnum == [[File:Johanna_sigurdardottir_official_portrait.jpg|thumb|[[Jóhanna Sigurðardóttir]], fyrrverandi [[Forsætisráðherra Íslands|forsætisráðherra]], var fyrsti þjóðarleiðtoginn sem lýsti opinberlega yfir samkynhneigð sinni.<ref>{{cite news|title=Iceland Picks the World's First Openly Gay PM|work=TIME|author=Moody, Jonas|url=http://content.time.com/time/world/article/0,8599,1875032,00.html|date=30 January 2009|accessdate=13 November 2013}}</ref>]] [[Mynd:Tim Cook 2009 cropped.jpg|thumb|Tim Cook, forstjóri [[Apple Inc.|Apple]], kom opinberlega út sem samkynhneigður árið 2014.]] [[Gagnkynhneigð]] er algengasta kynhneigðin og því er oft reiknað með að einstaklingur sé gagnkynhneigður ef annað er ekki tekið fram, þessi hugsunarháttur kallast [[gagnkynhneigðarhyggja]].<ref>{{Cite web|url=https://www.visindavefur.is/svar.php?id=61818#|title=Hvað er gagnkynhneigðarhyggja?|website=Vísindavefurinn|language=is|access-date=2025-05-15}}</ref> Það að gera öðrum grein fyrir kynhneigð sinni eða kynvitund er oft kallað ''að koma út úr skápnum'', en einnig ''að'' ''koma úr felum'' eða einfaldlega ''að koma út''.<ref>{{Cite web|url=https://www.visindavefur.is/svar.php?id=2826|title=Hvaðan kemur orðtakið|website=Vísindavefurinn|language=is|access-date=2025-05-15}}</ref> Það þarf ekki að vera gert með nokkurri yfirlýsingu heldur einungis með því að hætta að vera í felum með málefnið. Það að koma út er persónulegt ferli sem gerist á mismunandi tíma eftir fólki, þar sem upplifanir og tilfinningar fólks eru mismunandi. Eftir að einstaklingur áttar sig á því að hann laðast að einhverju leyti að sama kyni getur það tekið tíma fyrir sjálfsmynd hans að aðlagast því og fyrir viðkomandi að vera reiðubúinn að ganga á móti væntingum þess samfélags sem hann býr í. == Réttindabarátta == Undanfarna áratugi hefur réttindabarátta samkynhneigðra tekið stakkaskiptum. Í [[Bandaríkin|Bandaríkjunum]] þykir réttindabaráttan hafa byrjað af alvöru þegar kom til kasta milli [[Mótmæli|mótmælenda]] og [[Lögregla|lögreglu]] við barinn ''Stonewall'' í [[New York-borg|New York]] borg árið 1969 og með tilkomu fyrstu kröfugöngunnar ([[Gleðiganga|gleðigöngunnar]]) árið þar á eftir. Þegar [[HIV-veira|HIV]]<nowiki/>- og [[Alnæmi|alnæmisfaraldurinn]] geisaði um miðjan 9. áratug síðustu aldar meðal samkynhneigðra manna leiddi það til mikillar andstöðu frá almenningi í þeirra garð og var réttindabaráttan lengi að hrista af sér mótlætið. === Á Íslandi === Á Íslandi var það [[Hörður Torfason]] sem var fyrstur til að lýsa opinberlega yfir samkynhneigð sinni árið [[1975]]. Hann var þegar þjóðþekkt tónskáld. Í kjölfarið varð hann fyrir miklum fordómum og fluttist brott af Íslandi um tíma.<ref>{{Cite web|url=https://www.ruv.is/frettir/menning-og-daegurmal/2021-08-25-eg-var-alitinn-glaepamadur|title=„Ég var álitinn glæpamaður“ - RÚV.is|date=2021-08-25|website=RÚV|access-date=2025-05-15}}</ref> Árið 2010 voru [[Hjónaband samkynhneigðra|samkynja hjónabönd]] lögleidd af íslenska ríkinu.<ref>{{Cite web|url=https://www.ruv.is/frettir/innlent/2020-06-11-10-ar-fra-logleidingu-hjonabands-samkynhneigdra|title=10 ár frá lögleiðingu hjónabands samkynhneigðra - RÚV.is|date=2020-06-11|website=RÚV|access-date=2025-05-15}}</ref> Staða hinsegin fólks á Íslandi er nokkuð góð, sér í lagi samanborið við önnur lönd, og njóta samkynhneigðir fullra lagalegra réttinda.<ref>{{Cite web|url=https://www.equaldex.com/region/iceland|title=LGBT Rights in Iceland|website=Equaldex|language=en|access-date=2025-05-15}}</ref> Félagslegt samþykki hefur stóraukist á örfáum áratugum.<ref>{{Cite web|url=https://samtokin78.is/sp-7228/|title=87% Íslendinga fylgjandi því að samkynhneigðir gangi í hjónaband|last=Arnarsson|first=Daníel|date=2004-06-30|website=Samtökin '78|language=is|access-date=2025-05-15}}</ref> Þó eru enn til staðar fordómar í samfélaginu.<ref>{{Cite web|url=https://www.visir.is/g/2018180229515/fordomar-gegn-hinsegin-folki-enn-tha-til-stadar-a-islandi|title=Fordómar gegn hinsegin fólki enn þá til staðar á Íslandi - Vísir|last=Hrönn|first=Guðný|date=2018-02-23|website=visir.is|language=is|access-date=2025-05-15}}</ref> == Félagssamtök á Íslandi == *'''[[Samtökin '78]]''' eru aðalbaráttusamtök hinsegin fólks á Íslandi. Samtökin halda úti opnu húsi og rekur ungliðahreyfingu ásamt því að vera hinsegin félagsmiðstöð í samstarfi við Reykjavíkurborg. *'''[[HIN – Hinsegin Norðurland]]''' er fræðslu- og stuðningssamtök fyrir hinsegin fólk á [[Norðurland|Norðurlandi]]. *'''[[Q – félag hinsegin stúdenta]]''' er baráttufélag hinsegin stúdenta og fólks í háskólum Íslands. *'''[[Trans Ísland]]''' er félag [[Trans fólk|trans fólks]] á Íslandi. == Tengt efni == * [[Gagnkynhneigð]] * [[Tvíkynhneigð]] == Tenglar == {{Wikiorðabók|samkynhneigð}} {{commonscat|Homosexuality}} === Íslensk félög, hópar og samtök === * [http://www.gaypride.is Hinsegin dagar - GayPride ] * [http://www.samtokin78.is Samtökin '78 ] * [http://wayback.vefsafn.is/wayback/20041116120622/www.simnet.is/nn/ Samtökin 78 á Norðurlandi S78N] * [http://wayback.vefsafn.is/wayback/20041023074330/www.ma.is/bleikt/ Samkynhneigð í MA] * [http://wayback.vefsafn.is/wayback/20041103062315/www.samtokin78.is/unglidar Ungliðar S78] === Alþjóðleg samtök === * [http://www.gaysport.info/eglsf/ EGLSF - European Gay & Lesbian Sport Federation ] * [http://www.tgeu.net European TransGender Network ] * [http://www.ilga-europe.org/ ILGA Europe ] * [http://www.ilga.org/ ILGA ] * [http://www.interpride.org InterPride ] == Tilvísanir == <div class="references-small"><references/></div> [[Flokkur:Maðurinn]] [[Flokkur:Kynhneigð]] [[Flokkur:Meðfæddir eiginleikar]] [[Flokkur:Samkynhneigð]] spxx5wk3n08rjvqbjfpdc6ctyae7ass 0 29100 1919095 1917618 2025-06-02T13:34:39Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919095 wikitext text/x-wiki {{Infobox person |nafn=Karl Marx |mynd=Karl Marx.jpg |þjóðerni=[[Þýskaland|Þýskur]] |fæðingardagur=[[5. maí]] [[1818]] |dauðadagur={{Dánardagur og aldur|1883|3|14|1818|5|5}} |fæðingarstaður=[[Trier]], [[Prússland]]i, [[Þýska ríkjasambandið|þýska ríkjasambandinu]] |dauðastaður=[[Lundúnir|Lundúnum]], [[England]]i |þekktur_fyrir=''[[Kommúnistaávarpið]]'', ''[[Auðmagnið]]'' |foreldrar=[[Heinrich Marx]] [[Henriette Pressburg]] |maki=[[Jenny von Westphalen]] (g. 1843; d. 1881) |háskóli=[[Háskólinn í Bonn]]<br>[[Berlínarháskóli]]<br>[[Háskólinn í Jena]] |orsök_dauða=[[Berkjubólga]] |börn = Að minnsta kosti 7, þ. á m. Jenny, Laura og Eleanor |undirskrift = Karl Marx Signature.svg }} '''Karl Heinrich Marx''' ([[5. maí]] [[1818]] – [[14. mars]] [[1883]]) var mjög áhrifamikill [[Þýskaland|þýskur]] [[hagfræði]]ngur, [[heimspeki]]ngur og [[stjórnmál]]aspekingur sem er frægastur fyrir greiningu sína á [[mannkynssaga|mannkynssögunni]] í anda [[Þráttarefnishyggja|þráttarefnishyggju]] [[Friedrich Hegel|Friedrichs Hegel]] sem röð átaka milli ólíkra [[stétt]]a. Hann greindi samfélag [[kapítalismi|kapítalismans]] (samfélagið eins og það er eftir [[iðnbyltingin|iðnbyltinguna]]) og taldi meðal annars að reglulegar og sívaxandi [[efnahagskreppa|efnahagskreppur]] væru innbyggðar í slíkt hagkerfi og myndu á endanum leiða til hruns þar sem stéttlaust samfélag tæki við. Hugmyndir hans veittu öðrum hagfræðingum innblástur, jafnvel breyttust heilu samfélögin.<ref name=":0">{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/50175877|title=History of economic thought|last=Landreth|first=Harry|date=2002|publisher=Houghton Mifflin|others=David C. Colander|isbn=0-618-13394-1|edition=4th ed|location=Boston|oclc=50175877}}</ref> Frá honum koma grundvallarhugtök í marxískum fræðum sem eru kölluð „[[marxísk hugtök]]“. Um 1990 fóru hugmyndarmenn að einbeita sér að kapítalismanum frá marxískum hugmyndum. En jafnvel enn í dag eru samfélög sem eru að reyna að finna milliveginn. Satt að segja hafði Marx gríðarleg áhrif á hvernig samfélagið í dag starfar. <ref name=":0" /> Marx barðist fyrir lýðræðislegum réttindum og var andsnúinn pólítískri stjórn, sérstaklega á námsárum hans, þar sem hann lærði lögfræði og heimspeki. Hann var ritstjóri fyrir frjálslynt tímarit og voru skoðarnir hans það sterkar sem leiddi til þes að hann komst í vandræði við embætti ritskoðarara í Prússlandi og var að lokum rekinn úr því landi. Hann leitaði síðar skjól í París (1843 til 1845), síðar til Brussel (1845-1847), síðan til Köln (1848 til 1849) og að lokum settist hann að í London árið 1849. <ref name=":1">{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/55771354|title=A companion to the history of economic thought|last=Samuels|first=Warren J.|date=2003|publisher=Blackwell|others=Jeff Biddle, John Bryan Davis|isbn=1-4051-2896-8|location=Malden, MA|oclc=55771354}}</ref> Árin 1842 til 1849 höfðu mótandi áhrif á Marx og tók hann virkan þátt í stjórnmálum. Á þessu merka tímabili hitti hann [[Friedrich Engels]].<ref name=":1" /> Síðar skrifuðu þeir ''[[Kommúnistaávarpið]]'' sem var leiðandi við stofnun [[Fyrstu alþjóðasamtök verkalýðsins|Fyrstu alþjóðasamtaka verkalýðsins]] í [[London]] [[1864]]. Marx er iðulega tengdur við sósíalisma og kommúnisma en einnig hann lærði viðfangsefni sem hann kallaði kapítalisma. Hann ásamt Friedrich Engels gáfu út ritið ''[[Auðmagnið]]'' árið 1867. <ref name=":0" /> Marx var andsnúinn einkarétt kapítalistanna á framleiðslutækjum og framleiðsluþáttum. Að hans mati gátu sósíalistar ekki skýrt „lögmál kapítalísmans“ nógu vel. Þá sótti hann innblástur til [[David Ricardo|David]] [[David Ricardo|Ricardo]], sem var stór landeigandi og kapítalisti. Ricardo dróg ályktanir frá almennum forsendum, Marx tók þessa aðferð Ricardo og tengdi við málfræði Hegels. Eftir næstum tveggja áratuga nám í klassískri hagfræði gaf Marx úr fyrsta rit sitt af aðalverki hans, ''Auðmagnið'' sem kom út 1867. Þar sem hann gagnrýnir kapítaliskt kerfi og notar vinnugildiskenninguna til að andmæla klassísku hagfræðingana. Vörur í kapítalísku kerfi eru seldar á því verði sem endurspeglar verðmæti þeirra og öll verðmæti eru mæld í vinnustundum, þá geta kapítalistar ekki notið hagnaðar nema þeir borgi launþegum minna en raunvirði þeirra. Vélar munu koma í stað vinnuafls þar sem kostnaðurinn er of hár. Hagnaður myndi að lokum lækka, fyrirtæki keppast um vélar til þess að sleppa við launakostnað, fyrirtæki fara í gjaldþrot og stóru fyrirtækin kaupa að lokum litlu fyrirtækin sem voru gjaldþrota og að lokum myndi kapítalískt kerfi eyða sjálfu sér út.<ref>{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/871219752|title=A short history of economic thought|last=Sandelin|first=Bo|date=2014|others=Hans-Michael Trautwein, Richard Wundrak|isbn=978-1-138-78019-4|edition=Third edition|location=New York|oclc=871219752}}</ref> Útfærslur á [[sósíalismi|sósíalisma]] sem byggjast á verkum Marx eru oft kallaðar einu nafni [[marxismi]]. Marxismi hafði mjög mikil áhrif á stjórnmál og vísindi á 19. og [[20. öld]], ekki síst eftir [[Októberbyltingin|Októberbyltingu]] [[bolsévismi|bolsévika]] í [[Rússland]]i [[1917]]. == Æviágrip == Marx var næstelstur níu systkina.<ref name=":5">{{Cite web|url=https://www.history.com/topics/germany/karl-marx|title=Karl Marx|last=Editors|first=History com|website=HISTORY|language=en|access-date=2022-10-07}}</ref> Í stjórnmálaskoðunum hneigðist fjölskylda hans til frjálslyndis og róttækni.<ref name=":4">{{Bókaheimild|titill=The Worldly Philosophers: The Lives, Times And Ideas Of The Great Economic Thinkers, Seventh Edition|útgefandi=Simon & Schuster|höfundur=Robert L. Heilbronner|ár=1999|bls=286-291}}</ref> Foreldrar hans, Heinrich Marx og Henriette Pressburg voru [[Gyðingar]] sem komu af langri röð [[Rabbíni|rabbína]]. Þau höfðu mjög [[Veraldarhyggja|veraldlega]] heimssýn en hvorugt þeirra strangtrúað.<ref name=":5" /> Faðir hans var lögfræðingur og til að auka starfsmöguleika hans tók fjölskyldan upp kristna trú eftir að Marx fæddist. H. Marx vonaðist alltaf eftir því að sonur hans myndi einnig leggja stund á lögfræði, Marx sýndi lögfræði þó aldrei áhuga og heillaðist af heimspekilegri umræðu samtímans. Marx kvæntist æskuást sinni, Jenny Von Westphalen, 19. júní 1843. Hún stóð alla tíð við bakið á eiginmanni sínum, þrátt fyrir að fjölskyldan lifði í fátækt sökum þess að Marx varði öllum tíma sínum til rannsókna og ritstarfa. Hún lést úr [[krabbamein]]i sextíu og sjö ára að aldri. Andlát hennar var Marx mikið áfall sem hann náði sér aldrei eftir. Þau eignuðust saman sjö börn þar sem alltaf ríkti mikil ást á milli,<ref name=":6">{{Cite web|url=https://www.notablebiographies.com/Ma-Mo/Marx-Karl.html|title=Karl Marx Biography - life, childhood, children, history, school, young, son, information, born, time, year|website=www.notablebiographies.com|access-date=2022-10-07}}</ref> en fjögur barnanna létust í barnæsku.<ref name=":6" /> Heimili þeirra var oft í mikilli óreiðu, fyrst og fremst sökum rannsókna Marx sem safnaði dagblöðum og pappírum í stóra stafla sem söfnuðu ryki. Þrátt fyrir nákvæmni í akademískum vinnubrögðum einkenndist umgengni Marx heimafyrir og á skrifstofu hans síst af reglusemi. Auk stafla af rannsóknargögnum reykti Marx mikið, sem bætti ekki loftvist heimilisins.<ref name=":4" /> Í útliti var Marx var lýst sönnum byltingarmanni, með leiftrandi augnaráð. Þéttvaxinn og kraftalega byggður, dökkur yfirlitum, mikið dökkt skegg, dökk og djúpstæð augu. Börn hans áttu það til að kalla föður sinn „[[Márar|Márann]]“.<ref name=":4" /> Samtímamenn Marx lýstu honum sem áhugaverðum og nákvæmum einstakling. Hann vann langa vinnudaga, sem helgaðist bæði af fullkomnunaráráttu og vönduðum vinnubrögðum. Nákvæmnin og fullkomnunaráráttan voru helsta ástæða þess að Marx náði aldrei að ljúka við höfuðrit sitt, ''[[Auðmagnið]]''. Aðeins fyrsta af fjórum bindum kom út fyrir andlát hans, og féll það í skaut nánasta samstarfs manns, [[Friedrich Engels]], að koma öðru, þriðja og fjórða bindinu út. Að Marx látnum lágu eftir þúsundir blaðsíðna af handritum sem hann hafði ekki klárað eða gengið frá til birtingar. Engels vann við að búa þau til birtingar. Það tók langan tíma að ljúka þeirri vinnu, sem réðist bæði af umfangi handrita Marx, og því að rithönd Marx var torlesin, auk þess sem hann talað fremur bjagaða ensku, þrátt fyrir tuttugu ára æfingu í tungumálinu. Víða í skrifum Marx má sjá merki þessarar bjöguðu ensku.<ref name=":4" /> Engels lauk að ganga frá öðru og þriðja bindi ''Auðmagnsins'', en náði ekki að ljúka því fjórða áður en hann lést árið 1895. Hann hafði áður kennt [[Karl Kautsky]] að lesa rithönd Marx til að halda verkinu áfram. Heildarútgáfa ''Auðmagnsins'' í fjórum bindum birtist loks undir ritstjórn Kautsky á árunum 1905-1910.<ref>{{Cite journal|last=Baumol|first=William J.|date=1979|title=On the Folklore of Marxism|url=https://www.jstor.org/stable/986234|journal=Proceedings of the American Philosophical Society|volume=123|issue=2|pages=124–128|issn=0003-049X}}</ref> == Kommúnistaávarpið == ''[[Kommúnistaávarpið]]'' er eitt áhrifamesta rit allra tíma skrifað af Karl Marx. Hann fékk aðstoð frá samstarfsmanni sínum Friedrich Engels og var það þeirra helsta framlag hagfræðinnar. Ritið var gefið út í [[London]] 21. febrúar 1848 af hópi byltingarsinnaðra sósíalista frá Þýskalandi sem kölluðu sig Kommúnistabandalagið.<ref name=":2">{{Cite web|url=https://www.history.com/this-day-in-history/marx-publishes-manifesto|title=Karl Marx publishes Communist Manifesto|last=Editors|first=History com|website=HISTORY|language=en|access-date=2022-09-17}}</ref> Ávarpið leggur línurnar fyrir byltingu öreiganna gegn oki kapítalismans til að koma á stéttlausu samfélagi. Það lýsir yfir að saga alls núverandi samfélags sé saga stéttabaráttu og að óumflýjanlegur sigur verkalýðsins myndi binda enda á stéttasamfélagið að eilífu.<ref name=":3">{{Cite web|url=http://www.visindavefur.is/svar.php?id=728|title=Hver var Karl Marx og hverjir höfðu mest áhrif á hugmyndir hans um samfélagið?|website=Vísindavefurinn|language=is|access-date=2022-09-17}}</ref> Verkið var upphaflega gefið út á þýsku en hafði ekki mikil áhrif á samfélagið strax. Hugmyndir ritsins endurómuðu af auknum krafti á 20. öldinni og árið 1950 bjó næstum helmingur jarðarbúa undir marxískum ríkisstjórnum. <ref name=":2" /> === Forsaga ávarpsins === Árið 1842 hóf Karl Marx störf sem blaðamaður og varð ritstjóri frjálslynds lýðræðisblaðs í [[Köln]] í Þýskalandi. Þar kynntist Marx vel samtímaumræðu um stjórnmál og efnahagsmál sem mun hafa leitt til þess að með honum fóru að myndast skoðanir á hugmyndum í anda þeirra sögulegu efnishyggju sem hann er hvað frægastur fyrir.<ref name=":3" /> Blaðið stækkaði undir hans stjórn<ref name=":2" /> en árið 1843 lögðu prússnesk yfirvöld blaðið niður fyrir of mikla hreinskilni. Þá flutti Marx til Parísar sem var á þessum tíma miðstöð sósíalískrar hugsunar. Í París tók Marx upp öfgafyllra form sósíalisma sem kallaðist kommúnismi og varð ritstjóri á nýju pólitísku blaði. Kommúnismi kallaði á byltingu verkalýðsstéttarinnar sem myndi rífa niður kapítalíska heiminn. Í París kynntist Marx félaga sínum Friedrich Engels, samlanda sínum sem var á sömu skoðun og hann og átti eftir að verða ævilangur samstarfsmaður.<ref name=":2" /> Árið 1844<ref name=":3" /> var Marx vísað úr Frakklandi og settist þá að í [[Brussel]], hann afsalaði sér prússnesku ríkisfangi og Engels gerði slíkt hið sama. Á næstu tveimur árum þróuðu Marx og Engels hugmyndir sínar um kommúnisma og urðu vitsmunalegir leiðtogar verkalýðshreyfingarinnar.<ref name=":2" /> Einnig einbeitti Marx sér að víðtækum sagnfræðirannsóknum sem tengdust áframhaldandi mótum hugmyndar hans um [[Söguleg efnishyggja|sögulega efnishyggju]]. Um svipað leyti var þeim Engels boðið að ganga í leynifélagið „League of the Just“. Það samanstóð af byltingarsinnuðum Þjóðverjum sem höfðu aðsetur í London<ref name=":3" /> og urðu þeir Engels leiðtogar hópsins. Þeir nefndu hópinn á ný og hét þá orðið Kommúnistabandalagið. Þeir bjuggu til stefnuskrá fyrir bandalagið árið 1948, þar sem kenningar bandalagsins voru samanteknar sem hét ''Kommúnistaávarpið'' og notuðust þeir við fyrirmynd sem Engels hafði skrifað fyrir bandalagið árið áður. Margar af hugmyndum Kommúnistaávarpsins voru ekki nýjar, en Marx hafði sett saman ólíkar hugmyndir af efnishyggju sinni á sögu.<ref name=":2" /> Skömmu eftir útgáfu kommúnistaávarpsins flutti Marx til Parísar og síðar meir aftur til Köln í Þýskalandi. Árið 1848 endaði hins vegar ekki byltingin slíkt og þeir Engels höfðu boðað í ávarpinu<ref name=":3" /> en ávarpið hefst einmitt á þessum dramatísku orðum „Vofa gengur nú ljósum logum um Evrópu – vofa kommúnismans“ og endar á því að lýsa yfir að verkamenn hafa engu að tapa nema hlekkjum sínum.<ref name=":2" /> Ári eftir útgáfu ritsins var ritið bannað af stjórnvöldum og Marx fluttist til London, þar sem hann átti eftir að búa til æviloka. Hann var bjartsýnn á það að kommúnísk bylting væri á næsta leiti og einbeitti sér að stjórnmálaþátttöku næstu ár. === ''Auðmagnið'' === Marx fór þó að hallast að því að það yrði ekki bylting þar sem það þyrftu að skapast ákveðnar félagslegar og efnahagslegar aðstæður í samfélaginu. Hann fór í ítarlega rannsóknarvinnu til þess að skoða betur hvernig slíkar aðstæður gætu myndast en þessar rannsóknir birtust svo í riti hans ''[[Das Kapital]]'' eða ''Auðmagninu'', sem var einnig eitt af hans þekktustu ritum. Hann vann Auðmagnið síðan meira eða minna til hans dauðadags árið 1883.<ref name=":3" /> Þegar Marx lést árið 1883 var kommúnisminn orðinn að hreyfingu sem átti eftir að endurróma í Evrópu síðar. Þrjátíu og fjórum árum síðar, árið 1917  leiddi [[Vladímír Lenín]], marxisti, fyrstu farsælu kommúnistabyltinguna í Rússlandi sem var þó ákveðinn [[marx-lenínismi]].<ref name=":2" /> === Fall kapítalismans === Marx spáði falli [[Kapítalismi|kapítalismans]] í nokkrum skrefum. Fyrst myndi þennsluskeið kapítalismans skapa aukna þörf á vinnuafl, sem myndi þar af leiðandi þrýsta launum upp á við. Kapítalistanir hafa það markmið að hámarka [[Auðsöfnun|auðsöfnunina]], leita til fjárfestinga í vélum þar sem vinnuaflið var orðið dýrt. Fyrirtækin byrja að leita til vélvæðingar til þess að auðsöfnunin haldast sú sama. Samkvæmt [[Vinnugildiskenningin|vinnugildiskenningunni]] getur auðsöfnun einugis átt sér stað með arðráni á verkalýðnum og með lægri launum, taldi því Marx að fyrirtæki gætu ekki hagnast á fjárfestingu véla. Fyrirtækin keppast um að vera fyrst að taka í notkun vélar og í þeim átökum missir fleira fólk vinnuna. Atvinnuleysið veldur því að heildarneysla samfélagsins minnkar og þar af leiðandi lækkar hagnaður fyrirtækja. Hörð samkeppni ríkir meðal kapítalista sem leiðir til þess að frekari vélvæðing eigi sér stað og við það fækkar smærri fyrirtækjum. Þau sem eftir standa stækka enn frekar og enn bætist í hóp atvinnuleysingjahersins. Þau fyrirtæki sem ekki fóru í gjaldþrot, kaupa fleiri tæki og borga lægra verð en raunverulegt virði tækjanna er. Þessi hringrás veldur því að fleiri verða atvinnulausir og því fjölgar í atvinnuleysingjahernum. Aðstæður í samfélaginu versna og ásamt því eymd og þjáning. Við það vaknar upp stéttarvitund. Fall kapítalismans verður þegar þjáningin fer yfir suðumark og byltingin hefst. Þar munu öreiganir taka framleiðslutækin í sínar hendur og við það liðast veldi kapítalismans í sundur.<ref>{{Bókaheimild|titill=The Worldly Philosophers: The Lives, Times And Ideas Of The Great Economic Thinkers|höfundur=Robert L. Heilbronner|útgefandi=Simon and Schutster|ár=1999|bls=99-100}}</ref> == Kenningar um sögu == Marxísk hugmyndafræði sameinar Hegelíska heimspeki, franska útópíska hugmyndafræði og hugmyndir [[David Ricardo]] á klassísku stjórnmálahagkerfi. Marx sótti innblástur til Hegel um greiningu á sögu. [[Hegel]] hélt því fram að saga væri ekki hringrás atburða heldur ætti hún sér stað í beinni línu og tekur á sig þrjú form. Fyrst verður til hugmynd, síðan myndast andstæða hugmyndarinnar sem myndar átök, þessi átök eru lokastigið. Lokastigið gefur skýrari mynd af sannleikanum sem verður svo að hinni nýju hugmynd, þetta endurtekur sig síðan. Þetta er því óendanleg keðja atburða og hver einasta hugmynd færist nær sannleikanum. Sagan þróast í gegnum ferli þar sem allar hugmyndir verða æ fullkomnari vegna átaka. Þetta kallaði Hegel [[Þráttarefnishyggja|þráttarefnishyggju]] eða díalektík. Marx þróaði svipaðar hugmyndir um sögu og kallaði hann það einnig þráttarefnishyggju. Munurinn á speki Marx og Hegels var að Hegel hélt því fram að breytingar spruttu upp frá hugmyndum en Marx hélt því fram að breytingar ættu sér efnislegar orsakir, því var speki Marx [[díalektísk efnishyggja]]. Marx gagnrýndi kapítalíska hagfræðinga sem skrifuðu um fortíðina en aldrei framtíðina, þó svo að kapítalismi hafi þróast frá öðrum kerfum, þá litu aðrir á það sem framtíðina. Marx taldi að breytingar væru mikilvægar, við vitum ekki hvað framtíðin hefur uppá að bjóða en Marx sagði að framtíðin mun vera öðruvísi en fortíðin og nútíminn. Marxísk kenning um sögu kemur skýrt fram í ''Kommúnistaávarpinu'' og bókinni hans ''Gagnrýni á stjórnmálahagfræði''.<ref name=":0" /> == Vinnugildiskenning Marx == Karl Marx byggði hugmyndir sínar á vinnugildi að stórum hluta til á [[Vinnugildiskenning Ricardo|vinnugildiskenningu]] [[David Ricardo|Davids Ricardo]]. Í ''Auðmagninu'' er sú kenning hryggjarstykkið í greiningu Marx á kapítalisma og því sem við köllum [[arðrán]] verkalýðsins. Ein af lífseigustu hugmyndum hagfræðinnar er að allir hlutir hafi eitthvað algilt mælanlegt gildi. Marx íhugaði notagildi eins og aðrir hagfræðingar höfðu gert, en hafnaði því sem grundvelli efnahagslegs virðis og þar með verðs, og tók í staðinn upp þráðinn frá Ricardo um að vinnan sé alls staðar og að vinnugildið búi í öllum gæðum. Marx nálgaðist vinnugildið á þann hátt að í öllum hlutum búi ákveðin vinna og þar af leiðandi sé til einhver ákveðin heildarvinna. Út frá því ímyndaði Marx sér að til væri einhverskonar meðalvinna sem myndar verðgildið. Hins vegar, rétt eins og hjá Ricardo, þurfti Marx að takast á við ýmis vandamál sem upp koma við slíka vinnugildiskenningu. === Vandamál faglærðs vinnuafls === Stærsta vandamálið sem Marx mætti í kenningu sinni er [[mannauður]]inn. Kenning hans snýst um að flytja hreinan vinnutíma í vöruna sjálfa en þá er erfitt að skýra ólíkt verð ófaglærðs og faglærðs vinnuafls. Til þess að gera grein fyrir þessu horfði Marx á meðalvinnuna og tengdi hana við framleiðni. Þannig hefur vinna framleiðnari vinnuafls meira gildi í hlutfalli við meðalvinnuna. Hér víkur Marx frá hugmyndum [[Adam Smith]] um laun sem mælikvarða á vinnu. === Áhrif fastafjármuna á hlutfallslegt verð === Annað vandamál sem Marx stóð frammi fyrir var hvernig ætti að gera grein fyrir áhrifum fastafjármuna á hlutfallslegt verð vöru. Marx notaðist hér við niðurstöður Ricardo um að í þeim byggi uppsöfnuð vinna. Það þyrfti alltaf vinnu til þess að fá eitthvað fram og þannig endurspegli hlutfallslegt verð hlutfallslega vinnu. === Arðrán verkalýðsins === Enn eitt vandamálið sem felst í skilgreiningu vinnugildis er hvernig hlutfall vinnu og fjármagns hefur áhrif á [[Hagnaður|hagnað]] ýmis atvinnugreina og fyrirtækja. Samkvæmt Marx þá eru gæði í kapitalísku samfélagi framleidd til þess að skapa hagnað. Arðrán verkalýðsins felst í því að verkalýðurinn selur vinnuaflið eftir samningum kapítalista. Vinnulaun eru ákvörðuð af „járnlögum launanna“ sem klassískir hagfræðingar aðhylltust, en lögmálið gengur út á að verkalýðurinn fái aldrei greitt meira fyrir vinnu sína en sem nemur kostnaði við „endurframleiðslu“ hans, þ.e. það lágmark sem þarf til að verkalýðurinn geti lifað af. Þar sem kapítalistarnir, eigendur framleiðslutækjanna (fjármagnsins), geta ákvarðað kjör verkalýðsins sem er algerlega upp á þá kominn, láta þeir verkamennina vinna lengur en það tekur þá að framleiða verðmæti sen duga til að greiða laun og annan kostnað. Þessum mismun heldur kapítalistinn eftir í formi arðráns. == Tenglar == {{Wikivitnun}} * {{SEP|marx/|Karl Marx}} {{DEFAULTSORT:Marx, Karl}} {{fd|1818|1883}} [[Flokkur:Kommúnistaleiðtogar]] [[Flokkur:Saga sósíalismans]] [[Flokkur:Söguspekingar]] [[Flokkur:Stjórnspekingar]] [[Flokkur:Trúleysingjar]] [[Flokkur:Þýskir hagfræðingar]] [[Flokkur:Þýskir kommúnistar]] qkz3li98g5x3jldj35aucncu2vfbsfv 0 33859 1919073 1835506 2025-06-02T13:26:16Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919073 wikitext text/x-wiki {{Tónlistarstefna |nafn = Bretapopp |bakgrunns-litur = crimson |litur = white |uppruni = byrjun [[1991-2000|tíunda áratugarins]] í [[Bretland|Bretlandi]] |hljóðfæri = [[gítar]], [[bassi]] og [[trommur]] |vinsældir = miðbik [[1991-2000|tíunda áratugarins]] }} '''Bretapopp''' ([[enska]]: ''britpop'') er undirflokkur [[öðruvísi rokk]]sins og kemur eins og nafnið gefur til kynna frá [[Bretland]]i, nánar tiltekið bresku indie-senunni sem á rætur sínar að rekja til fyrstu ára tíunda áratugs seinustu aldar. Bretapoppið er [[tónlistarstefna]] sem er einskorðuð við breskar hljómsveitir. Bretapoppið var undir hvað mestum áhrifum tónlistar [[1961-1970|sjöunda]] og [[1971-1980|áttunda]] áratugarins. Það einkenndist af grípandi lögum og melódískum gítarriffum sem minntu á áðurnefnda áratugi. Bretapoppararnir voru með nýja og ferska tónlist síns tíma og hljómuðu eins og nokkurs konar ''soundtrack'' sinnar kynslóðar; það er bresks ungdóms og voru með nokkurs konar andsvar gegn helstu stefnum tímans sérstaklega í Bandaríkjunum og þá allra helst [[grunge]]inu. Bretapoppið öðlaðist gífurlega vinsældir á árunum 1994 til 1996 en dvínaði eftir árið 1998. Það lifði stutt og hefur oft verið gagnrýnt fyrir skort á nýsköpun og að beina tónlist sinni til of lítils markhóps en stefnan einskorðaðist að miklu leyti bara við [[Bretland]] en þrátt fyrir það að vera sjálft ekki langlíf stefna þá hafði bretapoppið áhrif á aðrar stefnur og færði mikið af bresku alt-rokki meira fram í sjónarsviðið og ýtti undir þróun [[Cool Britannia]] stefnunnar. == Stílbrigði == Bretapopp böndin voru undir miklum áhrifum frá tónlistinni sem ríkti á sjöunda og áttunda áratugnum. Þetta voru melódísk gítardrifinn popp lög og sóttu þau mest frá tónlistarmönnum á borð við the [[Rolling Stones]], [[Bítlarnir|Bítlana]] og [[the Kinks]] sem voru hljómsveitir sem voru afar vinsælar á tímum bresku innrásarinnar þær voru helstu áhrifavaldar og nokkurs konar hornsteinar stefnunnar en þaðan drógu þeir sín helstu einkenni þegar kom að stílbrögðum og tækni, en þeir þóttu einnig vera undir áhrifum frá öðrum gítardrifnum tónlistarstefnum fyrri tíma eins og [[pönkinu]] eða [[soft rockinu]]. Týpísk uppbygging bretapopp bands var [[gítar]], [[bassi]], [[trommur]] og [[söngvari]] en textar þeirra snerust einnig oft um Bretland og voru einmitt að reyna að ná til breskra ungmenna þetta var tónlistin sem þau áttu að tengja við og sáu þeir sig einmitt sem nokkurs konar soundtrack sinnar kynslóðar af nýjum ungmennum og þá sérstaklega þeim bresku en þeir skrifuðu oft texta sem tengdust lífi breskra ungmenna of höfðuðu afar mikið til þeirra. Sum bretapoppsböndin þoldu ekki [[grunge]] og áttu að vera eins skonar andsvar gegn þeirri stefnu, þótti þeim það ekki hafa neina sérstaka merkingu en sáu sig sem mun listrænni, betri, þýðingarmeiri og andstæða stefnu.. == Upphaf == Nafnið „Britpop“ hefur reyndar verið notað alveg frá árinu 1987 þegar blaðamaðurinn og sjónvarpsmaðurinn [[John Robb]] notaði það í grein fyrir tímaritið [[Sounds Magazine]] um hljómsveitirnar [[the LA´s]], [[the Stone Roses]] og [[Inspiral Carpets]] en þá var ekki verið að tala um sömu stefnu og nú heldur var það þá bara orð sem tengdist stefnunni „[[Britart]]“ sem voru verk nútímalistamanna á borð við [[Damien Hirst]] á níunda áratugnum en nafnið Britpop breytti síðan um merkingu árið 1994 þegar að hljómsveitir eins og [[Blur]] og [[Oasis]] hófu að geta sér nafn í tónlistarheiminum sem bretapopparar. Bretapoppið kom fram snemma á tíunda áratugnum sem nokkurskonar svar við [[nýbylgja|nýbylgjunni]], [[pönk revival]] og [[grunge|Grungeinu]] sem voru leiðandi stefnur rokkbanda samtímans. Bretapopppararnir voru undir stærstum áhrifum frá böndum sjöunda og áttunda áratugarins og þá sérstaklega þeirra sem tilheyrðu bresku innrásinni, böndum á borð við til dæmis. [[Bítlarnir|Bítlana]], [[Rolling Stones]], [[Pink Floyd]] og [[Led Zeppelin]] en klassísk bönd á borð við [[the Who]], [[Kinks]], og [[Small Faces]] hafa einnig verið talin til áhrifavalda. Önnur uppspretta bretapopparanna voru [[glam]] rokkarar áttunda áratugarins á borð við [[David Bowie]] eða [[Roxy Music]] og pönk bönd eins og the [[Sex Pistols]] og [[the Clash]]. Mikið hefur verið deilt um hver nákvæmlega var fyrsta bretapopp platan en flestir vilja meina að það sé ein af þremur, það eru plöturnar [[Definately Maybe]] með Oasis, [[Parklife]] með Blur eða [[Suede]] með [[Suede]]. En þessar plötur komu fram við upphaf stefnunnar og skilgreina hana fyrir það sem hún er. Bretapopp stefnan öðlaðist strax gífurlegar vinsældir í Bretlandi og Vestur-Evrópu og einhverjar vinsældir sem nokkurskonar költstefna í Bandaríkjunum. === Faðir bretapoppsins === [[Paul Weller]] er afar þekktur innan raða bretapopparanna en hann er oft talinn meðal stofnanda og helstu áhrifavalda bretapopps stefnunnar og eru plötur hans á borð við „[[Paul Weller (hljómplata)|Paul Weller]]“ (1991) og [[The Wild Wood]]“ (1993) taldar afar mikilvægar fyrir þróun þessarar stefnu. Ást hans á stefnunni ásamt nútímatónlistarinnar áttunda áratugarins gaf honum nafnið „the Modfather“ og hann hafði einnig gífurleg áhrif á upprisu bretapoppsins en bönd á borð við til dæmis Blur, Oasis, [[Ocean Colour Scene]] hafa minnst á Paul Weller sem gífurlegan áhrifavald og hefur hann meira að segja spilað með einhverjum þeirra og má þar helst nefna lagið [[Champagne Supernova]] en á því spilaði hann einmitt á gítar og söng bakraddir með hljómsveitinni Oasis. === Madchester === [[Madchester]] er heiti sem var gefinn tónlistarsenu sem á rætur sínar að rekja til [[Manchester]] við lok níunda áratugarins og byrjun tíunda áratugarins og átti hún einnig stóran part í þróun bretapoppsins Madchester senan var ein áhrifamesta [[indie rock|Indie]] stefna tímans og hafði hún einnig talsverð áhrif á þróun bretapoppsins þessari stefnu tilheyrðu bönd á borð við [[the Stone Roses]] og [[the Happy Mondays]] og vann til dæmis [[Noel Gallagher]] (Oasis) sem rótari fyrir margvísleg bönd á Madchester tímabilinu og urðu Oasis fyrir þó nokkrum áhrifum þaðan. == Saga == === Meiri vinsældir (1994–96): Bretapopp og Cool Britannia === Árið 1995 var hápunktur bretapoppsins hinn frægi þáttur „[[Battle of the Bands]]“ setti fram Blur og Oasis sem helstu keppendur um titilinn konungar bretapoppsins. Oasis fyrir norður -ngland með Gallagher bræðurna í fyrirrúmi en Blur fyrir suðurhluta Englands]. Hápunktur keppninnar kom þegar að Blur og Oasis gáfu bæði út lag í sömu vikunni, Blur gaf út lagið [[Country House]] og Oasis gaf út [[Roll With It]]. Þetta fangaði athygli almennings og fékk gífurlega umfjöllun í fréttamiðlum landsins og kom jafnvel fram í fréttatíma [[BBC]]. Í lokin stóðu Blur upp sem sigurvegarar með 274.000 eintök seld en Oasis með 216.000 og stóðu lögin í öðru og fyrsta sæti vinsældarlista. Á endanum samt seldist samt plata Oasis [[What‘s the Story]] margfalt betur en [[The Great Escape]] plata Blur þrátt fyrir að hún hafi fengið jákvæðari viðtökur í fyrstu. [[What‘s the Story]] seldist í átján milljón eintökum fjórfalt meira en the [[Great Escape]] plata Blur og er What‘s the Story nú talin helsta plata bretapoppsins en hún fangaði kjarna, viðhorf og einkenni bretapoppsins og [[Cool Britannia]] stefnunnar. === Bretapopp veikist (1996–98) === Árið 1996 var stefnan töluvert farin að veikjast. Þrátt fyrir háar væntingar þá var hreyfingin og vinsældir tónlistarinnar byrjuð að hjaðna. Það voru ennþá gefnar út plötur undir nafni stefnunnar af böndum jafnvel sem áður voru ekki beint tengdar henni eins og t.d. [[Radiohead]] og [[the Verve]] en plötur þeirra „[[OK Computer]]“ og „[[Urban Hymns]]“ öðluðust báðar afar miklar vinsældir en smám saman var stefnan að tapa sínum fyrri vinsældum. Hljómsveitirnar [[Suede]], [[Pulp]] og [[Supergrass]] gáfu allar út plötur en þær voru ekki eins vinsælli og fyrri plötur stefnan var að veikjast og jafnvel helstu hljómsveitir stefnunnar voru taldar vera farnar að veikjast þegar [[Oasis]] og [[Blur]] gáfu báðir út plötur sem þrátt fyrir að seljast ágætlega hjá afar dyggum aðdáendahópum þóttu ekki eins góðar og fyrri klassísku plötur þeirra. === Lok stefnunnar (1998–99) === Bretapoppið var frekar skammlíf stefna sem spannaði ekki nema langan tíma og var að mestu leyti dauð eftir fimm ár og við lok tíunda áratugarins var hún að mestu leyti horfin af sjónarsviðinu. [[Blur]] færðist smám saman frá stefnunni á næstu plötum sínum og losuðu sig við menn á borð við framleiðanda sinn Stephen Street og gítaristann [[Graham Coxon]]. Oasis héldu áfram dyggum hópi aðdáanda og voru nokkuð vinsælir þrátt fyrir að plöturnar þeirra næðu aldrei alveg fyrri vinsældum, Suede barðist áfram og gaf út tvær plötur í viðbót áður en þeir hættu árið 2003, [[Pulp]] tók sér langt hlé og the Verve gáfust einnig upp en söngvari þeirra [[Richard Ashcroft]] kom sér upp fremur vel heppnuðum sólóferli og [[Radiohead]] sem var aldrei mest tengt stefnunni breyttu þrátt fyrir það tónlist sinni afar róttæklega með nýrri plötu sinni [[Kid A]] og öðluðust gífurlegar vinsældir í seinni tíð þrátt fyrir það án nokkurrar tengingar við bretapoppið. ===Seinni þróun === Þrátt fyrir að bretapoppið hafi verið sagt dautt þá komu fram nokkrar hljómsveitir eins og [[Muse]], [[Travis]], [[Keane]] og [[Coldplay]] sem hafa talað um að hafa orðið fyrir þónokkrum áhrifum frá hljómsveitum bretapoppsins með útgáfum fyrri platna sinna og einnig hafa hljómsveitir eins og [[Franz Ferdinand hljómsveit|Franz Ferdinand]], [[Kasabian]] og [[the Libertines]] sýnt einkenni bretapoppsins með sem minna á Oasis og Radiohead. Suede og Blur hafa komið aftur saman og gefið út plötur eftir að hafa tekið hlé. ==Listi af bretapoppsböndum== *60 Ft. Dolls *Ash *The Auteurs *Babybird *Black Grape *The Bluetones *[[Blur]] *The Boo Radleys *Cast *Catatonia *[[The Charlatans]] *Cornershop *Delicatessen *The Divine Comedy *Dodgy *Echobelly *Elastica *Embrace *Gene *Geneva *Gorky's Zygotic Mynci *Heavy Stereo *Kenickie *Kinky Machine *Kula Shaker *The Lightning Seeds *Longpigs *Lush *[[Manic Street Preachers]] *Mansun *Marion *Me Me Me *Menswear *My Life Story *Northern Uproar *[[Oasis]] *[[Ocean Colour Scene]] *Powder *[[Pulp]] *Rialto *Ride *Saint Etienne *Salad *The Seahorses *Shed Seven *Silver Sun *Shampoo *Sleeper *Stereophonics *Strangelove *[[Suede]] *[[Super Furry Animals]] *[[Supergrass]] *The Supernaturals *These Animal Men *[[Travis]] *[[The Verve]] == Heimildir== * [http://www.anglobilia.com/culture/britpop.html http://www.anglobilia.com/culture/britpop.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110912021702/http://www.anglobilia.com/culture/britpop.html |date=2011-09-12 }} * [http://www.britpopbootlegs.co.uk/britpop-history.asp http://www.britpopbootlegs.co.uk/britpop-history.asp] {{Webarchive|url=https://archive.today/20120721101644/http://www.britpopbootlegs.co.uk/britpop-history.asp |date=2012-07-21 }} * [http://www.guardian.co.uk/music/2005/aug/12/pulp.popandrock http://www.guardian.co.uk/music/2005/aug/12/pulp.popandrock] * [http://www.allmusic.com/explore/style/britpop-d2681 http://www.allmusic.com/explore/style/britpop-d2681] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120520142402/http://www.allmusic.com/explore/style/britpop-d2681 |date=2012-05-20 }} * [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/1348578/Britpop http://www.britannica.com/EBchecked/topic/1348578/Britpop] [[Flokkur:Tónlistarstefnur]] [[Flokkur:Bresk menning]] hzag1i5hkuesprlm6n4hrkgogz9afnf 0 34038 1919112 1850984 2025-06-02T13:39:09Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919112 wikitext text/x-wiki [[Mynd:Opec Organization of the Petroleum Exporting Countries countries.PNG|thumb|right|Kort sem sýnir núverandi (grænn litur) og fyrrverandi (blár litur) aðildarríki OPEC]] '''Samtök olíuútflutningsríkja''' ([[enska]]: ''Organisation of the Petroleum Exporting Countries'' eða ''OPEC'') eru alþjóðleg samtök sem í eru [[olíuframleiðsla|olíuframleiðsluríkin]] [[Alsír]], [[Angóla]], [[Ekvador]], [[Íran]], [[Írak]], [[Katar]], [[Kúveit]], [[Líbía]], [[Nígería]], [[Sameinuðu arabísku furstadæmin]], [[Sádí-Arabía]] og [[Venesúela]]. Frá [[1965]] hafa höfuðstöðvar samtakanna verið í [[Vínarborg]] í [[Austurríki]]. Hafa þau oft á tíðum hagað sinni stefnu eins og einokunarhringur á markaði. Stofnun OPEC táknaði þáttaskil í opinberu yfiráði fullvalda ríkja á sínum náttúruauðlindum gagnvart yfirráðum einkafyrirtækja.<ref>Yergin, Daniel (1991), The Prize: The Epic Quest for Oil, Money, and Power</ref> == Markmið == Í upphafi var markmið samtakanna að losa sig undan einhliða ákvarðanatöku vestrænna olíufyrirtækja hvað varðar olíuverð. Aðildarríkin voru mörg hver mjög háð markaðsverði á olíu og því mikilvægt fyrir þau að sá markaður sé stöðugur. Því sóttu OPEC ríkin það hart að auka hlut hagnaðs á olíusölu frá þeirra ríkjum frá 50% upp í 80%. Því var náð fram í gegnum umbóta á stjórnsýslu- og skattalöggjöf landanna. Engar tilraunir voru þá gerðar til að hækka heimsmarkaðsverðið á olíu, eingöngu að ríkin fengu meira af hagnaðinum til sín. Í upphafi áttunda áratugarins þá ákváðu leiðtogar OPEC að finna leiðir til að snúa við langri þróun á stiglækkandi olíuverði. Voru þá gerðar tilraunir til að hækka það og viðhalda því verði sem ríkin töldu viðunandi. Þá voru OPEC ríkin að mestu búin að tryggja sín upphaflegu markmið um hlutdeild af hagnaði og breyttust þá markmið samtakana í að viðhalda ákveðnum stöðugleika og valdi á olíumarkaðinum. Þau markmið eiga enn við í þó að á ýmsu hefur gengið. Bæði innanhúsátök í samtökunum, þar sem aðilar greina á um framleiðslukvóta, og utanaðkomandi átök, þar sem bæði hernaðar- og pólitískar aðgerðir hafa reynt á samstöðu OPEC samtakanna. Ennfremur hafa ríkin reynt að finna nýjar lindir auk þess að nýta betur þær sem fyrir eru þar sem birgðastaða olíu hefur minnkað til muna undanfarin ár.<ref>Smith, James L. (2009), Organization of hte Petroleum Exporting Countries (OPEC). Princeton Uni Press.</ref> == Olíukrísan 1973 == {{aðalgrein|Olíukreppan 1973}} [[File:Opecrev.gif|alt=miklar olíuhækkanir á áttunda áratug og lækkanir á þeim níunda|thumb|Verðsveiflur á olíu frá árinu 1970]] Í október 1973 hófust stríðsátök á milli [[Ísrael]]s annarsvegar og [[Egyptaland]]s og [[Sýrland]]s hinsvegar. Átök þessi eru gjarnan nefnd, [[Jom kippúr-stríðið]], en því lauk með sigri Ísraels með dyggum stuðningi [[Bandaríkin|Bandaríkjanna]]. OPEC-ríkin, sem höfðu stutt heri Araba í stríðinu, ákváðu að bregðast við inngripum Bandaríkjanna með því að stöðva alla verslun á olíu til þeirra. Þar sem Bandaríkin voru, á þeim tíma, langstærsti neytandi á olíu fjórfaldaðist verð á olíu á einungis fáeinum mánuðum.<ref>Responding to Crisis. Envhist.wisc.edu. (2010)</ref> Aðgerð þessi leiddi til ákveðins uppnáms um heim allan, þó einkum í Bandaríkjunum. Innanlandsframleiðsla á olíu í Bandaríkjunum hafði náð ákveðnu hámarki nokkrum árum áður og voru þau því í auknari mæli háðari innflutningi, sem að mestu kom frá ríkjum OPEC samtakanna. Var þetta í fyrsta skiptið sem olía var notuð í beinum tilgangi til að skaða aðila í pólitískum tilgangi. Varð þá til hugtakið „olíuvopnið“.<ref>Paust, Jordan J. & Blaustein, Albert P. (1974). "The Arab Oil Weapon - A Threat to International Peace". The American Journal of International Law</ref> Afleiðingar þessara aðgerða urðu víðtækar en þó ekki líkt og OPEC ríkin höfðu gert ráð fyrir. Bandaríkin og bandamenn þeirra sem mest fundu fyrir olíuhækkuninni, tóku ekki í mál að gefa eftir í þessu átökum. Fram að þessu þá voru áhyggjur manna litlar hvað varðar stöðu olíunnar sem orkugjafa, þar sem olían var ódýr og birgðir miklar á heimsmarkaði. Nú þegar iðnaðarríkin fundu skyndilega fyrir svo mikilli hækkun á olíunni, fóru af stað ýmsar aðgerðir til að stemma stigu við ítök OPEC-ríkjanna á heimsmarkaði. Fyrirtæki fóru af stað í rannsóknir og þróun á öðrum orkugjöfum. Sólar-, vind- og vatnsaflsorka byrjaði að skjóta rótum og þróaðist hratt. Ennfremur jókst eftirspurn eftir gasi og kolum sem og sum ríki ákváðu að setja kjarnorkuframleiðslu í forgang. Bílaframleiðendur fóru af stað að þróa hagkvæmari bíla sem náðu fljótt góðri markaðsstöðu á þeim markaði og byrjuðu bílaframleiðendur að verja meiri pening í rannsóknir á bifreiðar sem nota annan orkugjafa en bensín. Auk þessa þá sáu ýmiss lönd tækifæri í að nýta olíulindir í sinni lögsögu sem þangað til höfðu þóttar of dýrar í framleiðslu. Olíuvinnsla í Norðursjó hófst auk þess að ríki fóru að líta til olíulinda á griðarsvæðum, t.d. í Alaska og Kanada.<ref>Responding to Crisis. Envhist.wisc.edu. (2010)</ref> Olíuvopnið hafði einnig áhrif á hið alþjóðlega pólitíska landslag. Staða Bandaríkjanna í [[Kalda stríðið|kalda stríðinu]] hafði versnað, þar sem Arabaríki urðu skyndilega óhliðholl þeim. Japan, var það ríki sem mest var háð olíu frá OPEC, breytti skyndilega stöðu sinni gagnvart Ísrael og studdi Arabaþjóðir í auknari mæli til að þau myndu slaka á viðskiptabanninu.<ref>Paust, Jordan J. & Blaustein, Albert P. (1974). "The Arab Oil Weapon - A Threat to International Peace". The American Journal of International Law</ref> Að lokum náðust samningar á milli OPEC og þeirra vestrænuríkja um afléttingu bannsins í mars 1974. Bandaríkjamenn drógu til baka einhliða stuðning sinn við Ísrael og urðu leiðandi í gerð friðarsamninga á milli deiluaðila. Aðgerðirnar höfðu varanlegar afleiðingar á heimsmarkaði þar sem valdahlutföll breyttust og talið að stöðugleiki væri ekki sá sem haldið hafði verið upphaflega. Efnahagskerfi fjölmargra landa staðnaði og skapaði kreppur sem stuðlaði að lakari lífsgæðum. Þegar í ljós kom hversu öflugt olíuvopnið var í raun sáu OPEC-ríkin sig í nýju og valdameira hlutverki í heiminum en önnur ríki áttuðu sig einnig á mikilvægi ríkjanna og byrjuðu með skipulögðum hætti að bæta áhrif sín og ítök innan þeirra. Sú samkeppni leiddi að einhverju leyti til pólitískrar deilu á milli aðila OPEC-samtakanna og samstaða þeirra minnkaði upp frá því. == Olíuofframboðið á níunda áratugnum == Í kjölfar olíukrísunnar, 1973, þá byrjuðu markaðir að jafna sig í kringum 1980. Efnahagskreppan hafði staðið í tæpan áratug, olíuverð hækkað stöðugt og mótvægisaðgerðir, bæði stjórnvalda og einkafyrirtækja, ekki farnar að segja til sín. Sköpuðust þá aðstæður þar sem eftirspurn eftir olíu minnkaði á meðan aukið framboð kom á markaðinn með tilkomu nýrra olíulinda, t.d. í Norðursjó. Árið 1986 hafði hlutfall olíuframleiðslu innan OPEC ríkjanna fallið úr 50% niður í 29%. Á sama tíma hafði olíuverð lækkað um 46%.<ref>Leonardo Maugeri (2006). The Age of Oil: The Mythology, History, and Future of the World's Most Controversial Resource</ref> Mikill ágreiningur var innan ríkjanna um hvernig ætti að bregðast við þessum breyttu aðstæðum. Í fyrstu reyndi [[Sádi-Arabía]] að koma á framleiðslukvóta til að minnka framleiðsluna og hækka verðið. Önnur ríki voru ósammála þeirri nálgun og ákvað þá Sádi-Arabía upp á sitt einsdæmi minnka framleiðslu sína um fjórðung. Sú aðgerð misheppnaðist og tók þá við tímabil þar sem þeir flæddu markaðinn af ódýrri olíu. Það leiddi til þess að ríki þar sem olíuframleiðslan var dýr, féllu á markaði auk þess að önnur OPEC-ríki þurftu að draga úr sinni framleiðslu. Þetta var í fyrsta skipti þar sem ákveðið var að einstök ríki gátu ákveðið olíuframleiðslu innan samtakanna þó með góðum og gildum rökum. Þarna byrjuðu því samtökin að funda mun oftar þar sem staða einstakra landa var tekin fyrir í stað OPEC ríkjanna sem einnar heildar. Má segja að þá hafi OPEC samtökin byrjað að hegða sér eins og einokunarhringur eða haftasamtök í þeim hefðbundna skilningi.<ref>Smith, James L. (2009), Organization of the Petroleum Exporting Countries (OPEC). Princeton Uni Press.</ref> == Núverandi horfur == [[File:Flag of OPEC.svg|thumb|Fáni OPEC samtakanna]] Staða samtakanna er ennþá gífurlega sterk á markaðnum. Eftirspurn eftir olíu hefur aukist til muna á heimsmarkaði síðan á níunda áratugnum og þá að mestu vegna aukinnar þarfar Asíuríkja. Þrátt fyrir miklar tækniframfarir í átt að öðrum orkugjöfum, þá er olían enn langstærst á markaðinum. En olía er ekki endurnýjanleg auðlind og eru ríki innan OPEC farin að finna fyrir vandamálum í framleiðslu sinni. Þau vandamál varða ólíka stöðu ríkjanna hvað varða aðgengi að ódýrum olíulindum og ríkidæmi þegna þeirra. Ríki eins og [[Sádi-Arabía]], [[Kúveit]] og [[Sameinuðu arabísku furstadæmin]] eru öll tiltölulega fámenn og hafa aðgang að ódýrum olíulindum í miklu magni. Hinsvegar eru ríki eins og Nígería, Indónesía og Venesúela fjölmenn og eru olíubirgðir þeirra minni auk þess að vinnsla þeirra dýrari. Þetta hefur skapað ákveðinn ágreining innan samtakanna þegar kemur að kvótasetningu á olíuframleiðslu þar sem ólík sjónarmið greinir á.<ref>Smith, James L. (2009), Organization of the Petroleum Exporting Countries (OPEC). Princeton Uni Press.</ref> == Tilvísanir == {{reflist}} == Tenglar == * [http://www.opec.org/home/ Vefur OPEC] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060807002233/http://www.opec.org/home/ |date=2006-08-07 }} [[Flokkur:Alþjóðasamtök]] [[Flokkur:Olíuiðnaður]] epwtu00wgur90emplhfzo9xfavld0fq 0 34093 1919056 1860434 2025-06-02T13:10:44Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919056 wikitext text/x-wiki {{félagasamtök |nafn = Barnahjálp Sameinuðu þjóðanna |bakgrunnslitur = |mynd =Logo of UNICEF.svg |myndaheiti ={{small|Merki Barnahjálpar Sameinuðu þjóðanna}} |kort = |kortastærð= |kortaheiti= |skammstöfun= UNICEF |einkennisorð= |stofnun={{start date and age|1946}} |gerð= |höfuðstöðvar={{USA}} [[New York-borg]], [[Bandaríkin|Bandaríkjunum]] |móðurfélag=[[Allsherjarþing Sameinuðu þjóðanna]]<br>[[Efnahags- og félagsmálaráð Sameinuðu þjóðanna]] |staðsetning= |hnit= |markaðsvæði= |tungumál= |titill_leiðtoga = Framkvæmdastjóri |nafn_leiðtoga = [[Henrietta H. Fore]] |vefsíða=[https://unicef.org unicef.org]<br>[https://unicef.is unicef.is] }} '''Barnahjálp Sameinuðu Þjóðanna''' (UNICEF) var stofnuð í desember 1946 eftir [[seinni heimsstyrjöldin]]a. Heimstyrjöldin skildi mörg börn eftir án matar, fata og öruggs húsaskjóls og því var UNICEF stofnað. UNICEF átti aðeins að vera tímabundið verkefni sem átti að sinna börnum úr stríðinu en 1953 var samþykkt að gera þau að formlegri undirstofnun allsherjaþingsins. Árið 1965 fengu þau friðarverðlaun nóbels fyrir að sameins heimsbygðinna í að vinna að réttindum barna.          Allt starf UNICEF byggist á [[Barnasáttmáli Sameinuðu þjóðanna|Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna]] – sem er einn útbreiddasti mannréttindasáttmáli heims. Börn eru hópur einstaklinga sem eiga að njóta sömu réttinda og fullorðnir og kemur það fram í mannréttindaryfirlýsingu SÞ frá 1948. En vegna þess að börn hafa ekki sama þroska og reynslu og fullorðið fólk njóta þau ekki sömu stjórnmálalegra réttinda og fullorðnir eins og t.d kosningarétt. Því þarf að gæta sérstaklega vel að réttindum barna því þau geta ekki gætt hans sjálf.  Sérstök yfirlýsing um réttindi barna var fyrst kynnt til sögunnar og samþykkt árið 1959 á vettvangi sameinuðu þjóðanna.  Sú yfirlýsingi byggist á mörgu frá yfirlýsingu þjóðarbandalagsins. Flestum aðildarþjóðum SÞ þótti yfirlýsingin ekki nægja til að vernda réttindi barna og var því árið 1979 hafist handa við að undirbúa nýjan samaning sem í dag er best þekktur sem barnasáttmáli sameinuðu þjóðanna. Samningurinn var síðan samþykktur og undirritaður 20. nóvember árið 1989. Sáttmálinn hefur að geyma ýmis grundvallarréttindi og tryggir öllum börnum upp að 18 ára aldri sérstaka vernd og umönnun. Sömuleiðis endurspeglar sáttmálinn nýja sýn á hlutverk og stöðu barna og tekur fram að öll börn eigi rétt á því að vera fullgildir þátttakendur í samfélaginu. Sáttmálinn var fullgildur í lög á Íslandi 20. nóvember 2013 UNICEF er starfandi að einhverju leyti í 190 löndum og er aðalstefnumótun og stjórnun samtakanna fram í höfuðstöðvum Sameinuðu þjóðanna í New York og er með dreifingarstöð sína staðsetta í Kaupmannahöfn. Hún sér m. a. um að dreifa lyfjum (bólusetningarlyfjum) til þróunarlanda. UNICEF rekur einnig rannsóknarstofur í Flórens, Japan og Brussel. Í 36 löndum er svo kallaðar landsnefndir Unicef starfandi. Aðalverkefni þessara nefnda er að halda uppi fræðslu um réttindi barna, búa til skýrslur, safna styrkjum til verkefna UNICEF og selja UNICEF vörur. Þessar nefndir eru undir ströngu fjárhagseftirliti frá UNESCO ráði. UNICEF er með opið bókhald og getur hver sem er fengið að skoða það. Þau gefa út þær upplýsingar að 80% af söfnuðu féi fer beint til barnanna 20% fer í að halda uppi rekstri. UNICEF vinnur eftir 4 ára áætlun sem var sett 2014 og á að ljúka 2017. Áætlunin var sett útfrá niðurstöðum fyrri áætlana og þeim lærdóm sem þau höfðu dregið af þeim. Megin markmið áætlunarinnar er að viðurkenna réttindi hver barns og þá sérstaklega þeirra sem er verst stödd. í áætluninni er talað um 5 megin markmið, þau eru: # Tryggja líf og þroska ungra barna(koma í veg fyrir að börn undir 5 ára aldri deyja af læknalegum ástæðum) . # Tryggja réttindi allra barna til grunnmenntunar. # Tryggja að börn smitist ekki af HIV og að þeim sé veitt réttu læknisaðstoðina ef þau smitast. # Verndun barna gegn ofbeldi. # Tryggja mannúðaraðstoð til barna. Íslandsdeild Barnahjálpar Sameinuðu þjóðana var stofnuð þann 12. mars 2004 og er sjálfseignarstofnun. Starf þeirra felst í því að berjast fyrir réttindum barna á Íslandi með hagmunagæslu og réttindafræðslu. Það er gert með ýmsum hætti, m.a er staða barna á Íslandi skoðuð og skýrslur gerðar, einnig er gefið út fræðsluefni um réttindi barna. UNICEF á Íslandi vinnur einnig að söfnun fyrir verkefni erlendis. Peningur í slík verkefni kemur aðalega frá mánaðarlegum styrktaraðilum sem eru kallaðir heimsforeldrar. Einnig er hægt að gefa einstakt framlag en það er oftast gefið í formi sannra gjafa sem UNICEF selur.   == Tenglar == {{commonscat|UNICEF}} * [http://www.unicef.org UNICEF] * [http://www.unicef.is UNICEF á Íslandi] {{Sameinuðu þjóðirnar}} {{Friðarverðlaun Nóbels}} {{stubbur}} [[Flokkur:Alþjóðastofnanir]] [[Flokkur:Handhafar friðarverðlauna Nóbels]] [[Flokkur:Hjálparsamtök]] [[Flokkur:Sameinuðu þjóðirnar]] 7ktxrke918jtw2ed90qvuzkah0s2n8c 0 35242 1919071 1872863 2025-06-02T13:22:07Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919071 wikitext text/x-wiki [[Mynd:Hvanneyri DJI 0418.jpg|alt=Loftmynd af Hvanneyri|thumb|Yfirlitsmynd af Hvanneyri heimili Landbúnaðarháskóla Íslands LBHÍ]] '''Landbúnaðarháskóli Íslands''' er [[Ísland|íslenskur]] [[Framhaldsskóli|framhalds-]] og [[háskóli]] staðsettur á [[Hvanneyri]] og á [[Keldnaholt]]i í [[Reykjavík]]. Hann tók til starfa [[1. janúar]] [[2005]] eftir samruna Landbúnaðarháskólans á Hvanneyri, Garðyrkjuskólans á Reykjum og [[RALA]]. Þannig rekur skólinn einnig rannsóknarsetur á Keldnaholti, [[Hestur (Borgarfirði)|Hesti]] í [[Borgarfjörður|Borgarfirði]], á [[Möðruvellir (Hörgárdal)|Möðruvöllum í Hörgárdal]] og [[Stóra-Ármót]]i í [[Flóinn|Flóa]]. Rektor er Ragnheiður I. Þórarinsdóttir. == Nám == Skólinn býður upp á nám við þrjár deildir: Ræktun & Fæða, Náttúra & Skógur og Skipulag & Hönnun. Boðið er upp á nám í búfræði á framhaldsskólastigi, háskólanám til B.S., M.S. og PhD prófs á sviðum landbúnaðar-, umhverfis-, lífvísinda, landnýtingar og hönnunar. Þá er skólinn öflugur í rannsóknum á sínum sérsviðum og í fjölbreyttu alþjóðlegu samstarfi. Landbúnaðarháskóli Íslands er aðili að UNIgreen háskólanetinu og virkur í evrópsku samstarfi. === Ræktun & Fæða === Hlutverk Fagdeildar Ræktunar & Fæðu er að deila, vernda og viðhalda þekkingu ásamt því að auka þekkingu á sviði landnýtingar og búfjárhaldi. Þá einnig að stuðla að nýsköpun í greininni. Því náum við fram með auknum rannsóknum, miðlun upplýsinga og menntun til framtíðar. Viðfangsefnin eru þverfagleg og blandast þar saman líffræðilegir, tæknilegir, efnahagslegir og samfélagslegir þættir sem tengjast landbúnaðarframleiðslu og áhrifum hennar á umhverfið og samfélagið í heild. Rannsóknir innan deildarinnar snúa að nýsköpun og þróun á sjálfbærri landbúnaðarframleiðslu og matvælaöryggi. ====Námsleiðir==== * Búfræði * Búvísindi * Hestafræði * Meistara- og doktorsnám á fræðasviðinu === Náttúra & Skógur === Fagdeild Náttúru & Skóga leggur áherslu á eflingu rannsókna, menntunnar og nýsköpunar á sviði náttúruvísinda, umhverfisfræða og landnýtingar með áherslu á sjálfbæra þróun. Með örari breytingum m.a. á loftslagi í heiminum eykst þörfin á sérfræðiþekkingu á þessu sviði til muna. Teymi okkar (hjá N&S) af vísindamönnum vinna að því að efla vitneskju okkar á umhverfinu, vernda náttúruna og vistkerfi og nýti á sem sjálfbærastan máta sem og að takast á við aðkallandi verkefni framtíðarinnar. ====Námsleiðir==== * Náttúru- og umhverfisfræði * Skógfræði * Endurheimt Vistkerfa, alþjóðlegt M.S. nám * Umhverfisbreytingar á norðurslóðum, alþjóðlegt M.S. nám * Meistara- og doktorsnám á fræðasviðinu === Skipulag & Hönnun === Fagdeild Skipulags & Hönnunar leggur áherslu á eflingu rannsókna, menntunnar og nýsköpunar á sviði landslagsarkitektúrs og skipulags(fræða) með áherslu á sjálfbæra þróun. Með örari aukningu þéttbýlissvæða í heiminum eykst þörfin á sérfræðiþekkingu á þessu sviði til muna. Teymi okkar (hjá S&H) af hönnuðum, landslagsarkitektum og skipulagsfræðingum vinna að því að efla samfélög, vernda náttúrulegt og menningarlegt umhverfi okkar sem og að takast á við aðkallandi verkefni framtíðarinnar. ====Námsleiðir==== * Landslagsarkitektúr BS * Skipulagsfræði MS * Doktorsnám á fræðasviðinu == Félagslíf == Félagslífið á Hvanneyri er öflugt undir stjórn Stúdentaráðs. Starfræktir eru meðal annars Hestamannafélagið Grani, Hrútavinafélagið Hreðjar, Kúavainafélagið Baula, Skógræktarfélagið Dafnar og Genus Loci félag landslagsarkitektanema. Helstu viðburðir á skólaárinu eru Nýnemadagar til að bjóða nýja nemendur velkomna, Árshátíð, Leðjubolti, [[þorrablót]] og minni uppákomur og ferðir á vegum klúbbanna. Þá er nemendabar, Hvanneyri Pub, á staðnum sem opinn er á fimmtudögum og eftir atvikum. Nemendagarðar eru á Hvanneyri og myndast því skemmtileg „Campus" stemning á staðnum. == Aðstaða == === Hvanneyri og nágrenni === Aðalbygging Landbúnaðarháskóla Íslands á Hvanneyri er Ásgarður, þar eru skrifstofur stoðþjónustu og kennara, kennslustofur, mötuneyti, námsaðstaða, bókasafn og líkamsrækt. í göngufæri er Rannsóknarhús þar sem fram fer verkleg kennsla, Bútæknihús (Bút) þar sem fram fer verkleg kennsla í bútækni o.fl. Jarðræktarmiðstöð og Hvanneyrarfjós. Í stuttri akstursfjarlægð frá Hvanneyri er hestamiðstöðin að Mið-Fossum og tilraunasauðfjárbúið að Hesti og fer fram verkleg kennsla á þeim stöðum sem og dagleg starfsemi. Gömlu byggingarnar sem áður tilheyrðu Bændaskólanum á Hvanneyri eru nýttar að einhverju leyti fyrir starfsemi skólans en verið er að sinna viðhaldi þeirra. Í Halldórsfjósi er starfrækt handverksverslunin Ullarselið og er einnig til húsa Landbúnaðarsafn Íslands. Gamla bæjartorfan á Hvanneyri er merkilegt búsetulandslag með mikið menningarsögulegt gildi og var friðuð af Minjastofnun 2015. Hvanneyri er innan eins af sex svokölluðum [[Ramsar-sáttmálinn|Ramsarsvæðum]] á Íslandi, sem eru alþjóðleg friðlönd fugla og votlendis. === Keldnaholt === Starfsstöð Landbúnaðarháskóla Íslands í Reykjavík er á Keldnaholti, Árleyni 22. Þar er að finna skrifstofur og rannsóknaaðstöðu ásamt því að kennsla í skipulagsfræði fer þar fram. == Neðanmálsgreinar == <references/> == Heimildir == * https://www.lbhi.is/ * Friðlýsing Hvanneyrartorfu https://www.minjastofnun.is/is/byggingararfur/fridlyst-hus-og-mannvirki/hvanneyri-gamla-baejartorfan * Ramsarsvæði í Andakíl https://is.wikipedia.org/wiki/Notandaspjall:LandbunadarhaskoliIslands?markasread=477372&markasreadwiki=iswiki#c-Steinninn-20240603134100-Landbúnaðarháskóli_Íslands:_Heimildir == Tengill == * [http://www.lbhi.is/ Landbúnaðarháskóli Íslands] {{Framhaldsskólar}} {{Háskólar}} [[Flokkur:Háskólar á Íslandi]] [[Flokkur:Íslenskir framhaldsskólar]] [[Flokkur:Íslenskur landbúnaður]] [[Flokkur:Borgarbyggð]] thqlpzv9e1sb04hea9kg1k069l3vl2c 0 35295 1919059 1869821 2025-06-02T13:11:22Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919059 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | fossil_range = [[orosiríum]] – [[hólósen]] | image=Eukaryota diversity 2.jpg | image_caption=Heilkjörnungar og nokkur dæmi um fjölbreytileika þeirra: [[rauð múrfluga]], [[kóngssveppur]], grænþörungur (''[[Volvox carteri]]''), [[simpansi]], [[asíusóley]] og frumdýr (''[[Isotricha intestinalis]]''). | domain=Eukaryota | domain_authority=([[Édouard Chatton|Chatton]], 1925) [[Robert Whittaker|Whittaker]] & [[Lynn Margulis|Margulis]], 1978 | subdivision_ranks=[[Ríki (flokkunarfræði)|Ríki]] | subdivision = <div style="width:100%;background-color:pink;border:1px solid black;padding:3px;margin: 0 0 0 -4px;">Animalia ([[Dýr]])</div> <div style="width:100%;background-color:lightblue;border:1px solid black;padding:3px;margin: 0 0 0 -4px;">Fungi ([[Sveppir]])</div> <div style="width:100%;background-color:lightgreen;border:1px solid black;padding:3px;margin: 0 0 0 -4px;">Plantae ([[Plöntur]])</div> <div style="width:100%;background-color:khaki;border:1px solid black;padding:3px;margin: 0 0 0 -4px;">Chromista ([[Stramenopila]])</div> <div style="width:100%;background-color:khaki;border:1px solid black;padding:3px;margin: 0 0 0 -4px;">Protista ([[Frumverur]])</div> Enn er ekki komin endanleg flokkun á ríkjunum.<ref name="Adl2012">{{cite journal | vauthors = Adl SM, Simpson AG, Lane CE, Lukeš J, Bass D, Bowser SS, Brown MW, Burki F, Dunthorn M, Hampl V, Heiss A, Hoppenrath M, Lara E, Le Gall L, Lynn DH, McManus H, Mitchell EA, Mozley-Stanridge SE, Parfrey LW, Pawlowski J, Rueckert S, Shadwick L, Shadwick L, Schoch CL, Smirnov A, Spiegel FW | display-authors = 6 | title = The revised classification of eukaryotes | journal = The Journal of Eukaryotic Microbiology | volume = 59 | issue = 5 | pages = 429–93 | date = September 2012 | pmid = 23020233 | pmc = 3483872 | doi = 10.1111/j.1550-7408.2012.00644.x | url = http://www.paru.cas.cz/docs/documents/93-Adl-JEM-2012.pdf | archive-url = https://web.archive.org/web/20160616160800/http://www.paru.cas.cz/docs/documents/93-Adl-JEM-2012.pdf |url-status=dead | archive-date = 16 June 2016 }}</ref> }} '''Heilkjörnungar''' ([[fræðiheiti]]: ''Eukaryota'') eru [[lífvera|lífverur]] með [[fruma|frumur]] þar sem [[frumukjarni]]nn (eða -kjarnarnir) er hulinn [[frumuhimna|frumuhimnu]]. Heilkjörnungar telja bæði [[dýr]], [[jurt]]ir og [[sveppur|sveppi]] (sem eru flest [[fjölfrumungur|fjölfruma]]) auk ýmissa annarra hópa sem stundum eru flokkaðir sem [[frumverur]] og eru margir [[einfrumungur|einfruma]]. Hinn meginhópur lífvera er [[dreifkjörnungar]] sem ekki eru með aðgreindan kjarna eða önnur [[frumulíffæri]] og telja [[gerill|gerla]] og [[fyrnur]]. Heilkjörnungar eiga sér sameiginlegan uppruna og eru stundum skilgreindir sem [[veldi (flokkunarfræði)|veldi]] eða [[lén (flokkunarfræði)|lén]]. Fruman er minnsta lífveran og allar lífverur eru gerðar úr einni eða fleiri frumum. Það eru meira en 300 ár síðan [[Robert Hooke]] skoðaði frumu fyrst í [[smásjá]]<ref>{{Cite journal|last=Pelling|first=Andrew E.|last2=Horton|first2=Michael A.|date=2008-04-XX|title=An historical perspective on cell mechanics|url=http://link.springer.com/10.1007/s00424-007-0405-1|journal=Pflügers Archiv - European Journal of Physiology|language=en|volume=456|issue=1|pages=3–12|doi=10.1007/s00424-007-0405-1|issn=0031-6768}}</ref>. Frumum fjölgar með [[skipting]]u og allar frumur eru komnar af öðrum frumum. Frumum er hægt er að skipta í tvær megingerðir eftir því hvernig þær geyma erfðaefni sitt: [[Dreifkjörnungar|dreifkjörnunga]] og heilkjörnunga sem stundum eru kallaðir kjarnafrumur. Eitt af því sem aðskilur dreifkjörnunga og heilkjörnunga er að dreifkjörnungar hafa ekki afmarkaðan kjarna heldur er erfðaefni þeirra fljótandi í umfryminu. Hjá heilkjörnungum er erfðaefnið í stérstökum frumukjarna.<ref name=":0" /> Heilkjarna frumur eru að meðaltali tíu sinnum stærri en dreifkjarna frumur. Vísindamenn telja að fyrstu heilkjörnungarnir hafi orðið til fyrir um 1,5 - 2 milljörðum ára.<ref>{{Cite journal|last=Gray|first=M. W.|date=1999-03-05|title=Mitochondrial Evolution|url=https://www.sciencemag.org/lookup/doi/10.1126/science.283.5407.1476|journal=Science|volume=283|issue=5407|pages=1476–1481|doi=10.1126/science.283.5407.1476}}</ref> Rannsóknir á [[Steingervingur|steingervingum]] benda til þess að dreifkjörnungar hafi komið fyrst, en heilkjörnungar hafi þróast frá þeim í mörgum skrefum. Líffræðingar eru ekki sammála um hvernig þau umskipti hafi átt sér stað og til eru um 20 mismunandi kenningar um það. Algengust er kenningin um að dreifkjarna fruma hafi þróað kjarna fyrst. Þá varð til heilkjarafruma sem síðan fékk [[hvatberi|hvatbera]], en hvatberar eru aðalsmerki heilkjörnunga.<ref name=":0">{{Cite journal|last=Henze|first=Katrin|last2=Martin|first2=William|date=2003-11|title=Essence of mitochondria|url=https://www.nature.com/articles/426127a|journal=Nature|language=en|volume=426|issue=6963|pages=127–128|doi=10.1038/426127a|issn=1476-4687}}</ref> Heilkjarnafrumur eru flóknari en dreifkjörnungar að því leyti að þær innihalda [[frumulíffæri]] sem eru umlukin frumuhimnu. Heilkjörnungar skiptast í dýra-, plöntu- og sveppafrumur samkvæmt skilgreiningu.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.is/books?id=dthOAAAAMAAJ&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false|title=Generelle morphologie der organismen ...|last=Haeckel|first=Ernst Heinrich Philipp August|date=1866|publisher=Georg Reimer|language=de}}</ref> Það sem einkennir heilkjörnunga er kjarni sem er mikill um sig og getur náð yfir stóran hluta frumunnar. Hann er oftast kringlóttur og yfirleitt staðsettur nokkurn veginn í miðju frumunnar. Kjarninn er eins konar stjórnstöð frumunnar og í honum eru [[erfðaefni]] hennar og [[kjarnakorn]] sem mynda ríbósóm. Erfðaefnið inniheldur uppskriftir af [[prótín]]um sem eru helsta byggingarefni frumunnar ásamt [[ensím]]um. Ensím hafa það hlutverk að hvetja [[efnahvarf|efnahvörf]] þannig að þau verði nægilega hröð til þess að lífveran haldist lifandi. Prótínin ráða eiginleikum lífverunnar.<ref name=":1">{{Bókaheimild|titill=Líffræði kjarni fyrir framhaldsskóla|höfundur=Örnólfur Thorlacius|ár=2001}}</ref> == Hvað er ólíkt með dýra- plöntu og sveppafrumum? == Það sem  er ólíkt með dýra- og plöntufrumum er að plöntufrumur hafa eina stóra safabólu ásamt grænukornum og þykkan frumuvegg, sjá mynd 2<ref>{{Citation|last=Dake|first=Mariana Ruiz LadyofHats, labels by|title=The image is a corrected version of an image i made sometime ago. the original quate on the image was "the image describes the parts on a typical plant cell. the image i made myself as resources i used the simple structure here, also the one i found hereand must of the text i could get from here|date=2005-02-03|url=https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Plant_cell_structure_svg_labels.svg?uselang=en|access-date=2021-04-14}}</ref>. Dýrafrumur hafa frumuhimnu í stað frumuveggjar og margar litlar safabólur. Þær hafa að auki deilikorn sem er staðsett í geislaskauti þeirra. Þessi deilikorn sjá um að toga litninga í sundur þannig að heilt sett af litningum fari í hverja dótturfrumu. Deilikorn er ekki til staðar í plöntufrumum samt sem áður fer frumuskiptingin þeirra fram á sama máta að flestu leyti. Það sem allar tegundir frumna eiga sameiginlegt er erfðaefni, umfrymi, ríbósóm og frumuhinma Sveppir eru ýmist einfrumungar eða fjölfrumungar og sveppir hafa frumuvegg eins og plöntufrumur en munurinn er á að frumuveggurinn er gerður úr kítíni í sveppafrumum en sellulósa í plöntum. Sveppafrumur eru ólíkar plöntufrumum að því leyti að þær hafa ekki blaðgrænu. Það sem er ólíkt með sveppafrumum og dýrafrumum er að fitusamsetningin í frumuhimnu sveppafruma er öðruvísi<ref name=":1" />. == Tilvísanir == {{reflist}} {{Stubbur|líffræði}} [[Flokkur:Heilkjörnungar| ]] k679s29s68u1tz61v3v1f7cbyprn3z3 0 37703 1919067 1756416 2025-06-02T13:14:00Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919067 wikitext text/x-wiki {{Rómverskur keisari | Nafn = Trajanus | Titill = Rómverskur keisari | image_name = Traianus Glyptothek Munich 336.jpg | valdatími = 98 – 117 | fæddur = 18. september 53 | fæðingarstaður = Italica, Hispaniu | dáinn = 8. ágúst 117 | dánarstaður = Selinus, Ciliciu | forveri = [[Nerva]] | eftirmaður = [[Hadríanus]] | maki = Pompeia Plotina | faðir = Marcus Ulpius Trajanus | móðir = Marcia | fæðingarnafn = Marcus Ulpius Traianus | nafn_sem_keisari = Imperator Caesar Nerva Traianus Augustus | ætt = Nervu-Antoninska ættin | tímabil = [[Góðu keisararnir fimm]] | }} '''Marcus Ulpius Traianus''' ([[18. september]] [[53]] – [[9. ágúst]] [[117]]) var [[rómverskur keisari]] frá árinu 98 til 117. Hann var annar í röð hinna svonefndu [[Góðu keisararnir fimm|fimm góðu keisara]] [[Rómaveldi]]s. Á valdatíma Trajanusar náði Rómaveldi mestri útbreiðslu. == Leiðin til valda == Trajanus var fæddur í borginni Italicu í Hispaniu (núverandi [[Spánn|Spáni]]) árið 53. Faðir Trajanusar var [[Rómverska öldungaráðið|öldungaráðsmaður]] og hersöfðingi af Ulpia ættinni. Trajanus varð ungur hershöfðingi í rómverska hernum og varð snemma vinsæll og virtur á meðal hermannanna. Trajanus tók þátt í stríði [[Dómitíanus]]ar gegn Germönum við [[Rín (fljót)|Rín]] og var eftir það skipaður ræðismaður (''consul'') af Dómitíanusi, árið 91. Í kjölfarið sinnti hann embætti landsstjóra, fyrst í Moesiu inferior og síðan í Germaniu superior. Trajanus kvæntist Pompeiu Plotinu á einhverjum tímapunkti áður en hann varð keisari. Plotina var fædd í kringum árið 70 og var frá [[Gallía|Gallíu]]. Árið 97 var Trajanus ættleiddur af [[Nerva]], þáverandi keisara, og útnefndur eftirmaður hans. Trajanus var þá staddur í Moguntiacum ([[Mainz]]) í Germaniu og sagan segir að [[Hadríanus]] hafi fært honum fréttirnar af ættleiðingunni. Nerva var almennt ekki vinsæll á meðal hermanna og til að vinna stuðning þeirra kaus hann að ættleiða hinn vinsæla Trajanus. Nerva stóð á þessum tíma andspænis uppreisn lífvarða sinna í [[Róm]] og þurfti því á hjálp Trajanusar að halda. Trajanus sendi leiðtogum uppreisnarinnar boð um að koma til sín til Germaniu svo hann gæti gefið þeim sérstakt verkefni. Þegar þeir komu til hans lét hann hins vegar taka þá af lífi. Nerva lést svo árið 98 og tók Trajanus þá við sem keisari Rómaveldis, átakalaust. == Valdatími == === Fyrstu árin === Trajanus flýtti sér ekki til Rómar eftir að hann tók við völdum, heldur ferðaðist hann um norður-landamæri ríkisins. Hann skoðaði meðal annars ástandið meðfram [[Dóná]] (þar sem um þriðjungur alls herafla Rómaveldis var staðsettur) og þá aðallega við landamærin að Daciu. Dacia var konungsríki norðan Dónár (þar sem nú er [[Rúmenía]]), og höfðu Rómverjar fyrst barist við Decebalus konung í Daciu á valdatíma Domitíanusar en samið um frið eftir misheppnaða herferð. Þegar Trajanus kom til Rómar árið 99 var honum ákaft fagnað af íbúum borgarinnar. Hann vann sér frekari hylli íbúanna með hógværð og aðgengileika. Einnig voru samskipti hans við öldungaráðið ávalt vinsamleg, ólíkt því sem hafði verið hjá mörgum öðrum keisurum. Almenningur fór að kalla hann ''Optimus'', sem þýðir í raun „bestur“, og síðar staðfesti öldungaráðið titilinn. === Stríð í Daciu === Trajanus er einna helst þekktur fyrir hernaðarsigra sína, fyrst gegn Daciu og síðar gegn [[Parþía|Parþíu]]. Trajanusi fannst Decebalus Daciukonungur ekki hafa staðið við skilmála sem hann hafði samþykkt eftir stríðið gegn Dómitíanusi. Trajanus undirbjó sig því fyrir innrás í Daciu með því að búa til tvær nýjar herdeildir (''legionis'') auk þess sem fleiri herdeildir voru færðar að landamærununum að Daciu. Trajanus réðst inn í Daciu árið 101 og sigraði her Decebalusar í hörðum bardaga. Eftir frekari átök árið 102 gafst Decebalus upp fyrir Trajanusi og sór honum hollustu sína. Decebalus hélt þó titli sínum sem konungur Daciu enda var svæðið ekki formlega innlimað inn í Rómaveldi. Trajanus seri aftur til Rómar til að fagna sigrinum og var veittur titillin ''Dacicus'' af öldungaráðinu. Árið 105 gerði Decebalus svo innrás inn í rómversk landsvæði og reyndi að fá íbúa svæðanna til að gera uppreisn gegn Rómverjum. Trajanus svaraði með því að ráðast að nýju inn í Daciu. Árið 106 hertók hann höfuðborgina Sarmizegethusa og lagði hana í rúst. Í kjölfarið framdi Decebalus sjálfsmorð og Trajanus innlimaði Daciu og gerði að [[rómverskt skattland|rómversku skattlandi]]. Til að fagna sigrinum lét Trajanus reisa Trajanusarsúluna í [[Róm]]. [[Mynd:Trajansmarket2.JPG|thumb|right|300px|Markaður Trajanusar í Róm.]] === Stjórnunarstefna === Trajanus viðhélt þeirri hefð að halda ásýnd lýðveldisins út á við með því að hafa samráð við öldungaráðið og aðrar stofnanir lýðveldisins, þó svo að völdin lægju í raun hjá honum. Hinn óvinsæli Dómitíanus hafði ekki fylgt þessari stefnu og vinsældir Trajanusar lágu að nokkru leyti í endurnýjun hennar. Einnig útdeildi hann ræðismannastöðum til manna sem hann treysti, í meiri mæli en aðrir keisarar. Keisarar flavísku ættarinnar höfðu til dæmis nánast einokað ræðismannastöðurnar á þeirra valdatíma en Trajanus, á þeim rúmu nítján árum sem hann var við völd, var ræðismaður einungis sex sinnum. Trajanus stofnaði embætti fulltrúa sem voru kallaðir ''curatores'', og áttu þeir að sjá um fjármálastjórnun í skattlöndunum. Þekktastur af þessum embættismönnum er líklega [[Plinius yngri]]. Ránsfengur frá stríðunum í Daciu gerði Trajanusi kleift að ráðast í ýmsar umfangsmiklar byggingaframkvæmdir víðs vegar um heimsveldið. Í Rómaborg lét hann byggja Baðhús Trajanusar, Markað Trajanusar (''Mercatus Traiani'') og Torg Trajanusar (''Forum Traiani''), þar sem Trajanusarsúlan stóð. Einnig stofnaði Trajanus opinberan sjóð sem kallaður var ''alimenta'' og var notaður til að aðstoða fátæk börn um allt Rómaveldi. Þessi sjóður var starfandi næstu 200 árin. === Stríð í Parþíu === Árið 113 hélt Trajanus í herferð gegn Pörþum í [[Persía|Persíu]]. Ástæðan var sú að Parþar höfðu sett konung hliðhollan sér á valdastól í [[Armenía|Armeníu]]. Trajanus byrjaði á því að ráðast inn í Armeníu, sem hann hertók og gerði að skattlandi. Því næst réðst hann inn í Parþíu og hertók nokkrar borgir, þar á meðal höfuðborgina Ctesiphon árið 116. Trajanus innlimaði þessi svæði inn í Rómaveldi og gerði að skattlandinu [[Mesópótamía|Mesópótamíu]]. Eftir þetta hélt hann enn lengra austur og hertók borgina Susa (í núverandi [[Íran]]). Eftir þessa hernaðarsigra náði Rómaveldi sinni mestu útbreiðslu en Trajanus þurfti þá að snúa til baka vegna uppreisnar gyðinga í Mesópótamíu og Judeu. Seint á árinu 116 veiktist Trajanus og ákvað þá að halda til Rómar en lést áður en þangað var komið, sumarið 117. Eftirmaður Trajanusar, Hadríanus, lét herinn yfirgefa stór svæði sem Trajanus hafði innlimað, þ.á.m. Armeníu og Mesópótamíu, þar sem hann taldi að ómögulegt væri að verja þau gegn árásum óvinaherja. Trajanus á að hafa ættleitt Hadríanus á dánarbeði sínu og útnefnt hann sem eftirmann sinn, en orðrómur fór þó flótlega af stað um að kona Trajanusar, Plotina, hafi haldið dauða hans leyndum í nokkra daga og á þeim tíma gengið frá því að öldungaráðið staðfesti Hadríanus sem eftirmann Trajanusar. {{Commonscat|Traianus|Trajanusi}} == Heimildir == * Scarre, Chris, ''Chronicle of the Roman Emperors, the Reign–by–Reign Record of the Rulers of Imperial Rome'' (London: Thames & Hudson, 1995). * Benario, Herbert W., „[http://www.roman-emperors.org/trajan.htm Trajan (A.D. 98–117)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050814084052/http://www.roman-emperors.org/trajan.htm |date=2005-08-14 }}.“ ''De Imperatoribus Romanis'' (2003). {{Töflubyrjun}} {{Erfðatafla | titill = [[Rómarkeisari]] | frá = 98 | til = 117 | fyrir = [[Nerva]] | eftir = [[Hadríanus]] }} {{Töfluendir}} {{Rómverskir keisarar}} {{fd|53|117}} [[Flokkur:Rómverskir keisarar]] p1n0p3bkgbti29kdtli03er9gfyuobw 0 37803 1919174 1916990 2025-06-03T10:02:13Z 213.167.152.114 /* Markahæstu leikmenn í sögunni */ 1919174 wikitext text/x-wiki {{Deild keppnisíþrótta | titill = Besta deildin | stofnár = [[1912]] <small>''(undir nafninu „meistaradeild“)<ref>[http://www.ksi.is/mot/motalisti/?flokkur=111&tegund=%25&AR=1912&kyn=1 Meistaraflokkar árið 1912] KSÍ</ref>''</small> | liðafjöldi = 12 | ríki = {{ISL}} [[Ísland]] | píramída stig = [[Íslenska karlaknattspyrnudeildakerfið|1. stig]] | neðri deild = [[1. deild karla í knattspyrnu|1. deild karla]] | núverandi meistarar = {{Lið Breiðablik}} (3) (2024) | sigursælasta lið = [[Mynd:KR Reykjavík.png|20px]] [[Knattspyrnufélag Reykjavíkur|KR]] (27) | bikarar = [[Bikarkeppni karla í knattspyrnu|Mjólkurbikarinn]]<br />[[Lengjubikarinn]] | mótasíður = [http://pepsi.is/pepsideildin Heimasíða mótaraðarinnar]<br /> [http://www.ksi.is/mot/motalisti/urslit-stada/?MotNumer=17548 Mótasíða KSÍ] | mynd = BestaLeague.png }} '''Besta deild karla''' er efsta deild karla í [[Knattspyrna|knattspyrnu]] á [[Ísland]]i. Deildin er rekin af [[Íslenska knattspyrnusambandið|Íslenska knattspyrnusambandinu]] og var stofnuð árið 1912. Deildin var í fyrstu spiluð undir nafninu "1. deild karla" og ekki nefnd úrvalsdeild fyrr en 1997. Deildin er mynduð af 12 félögum sem leika hver gegn öðrum í tvöfaldri umferð á heima- og útivöllum. Fjöldi stiga við lok hvers tímabils ákvarðar hvaða félagslið er [[Íslandsmeistari]] og hvaða tvö félög falla niður og eiga deildaskipti við þau tvö stigahæstu í [[1. deild karla í knattspyrnu|1.deild karla]]. Stigahæsta félag deildarinnar öðlast þátttökurétt í annarri umferð [[Meistaradeild Evrópu|Meistaradeildar Evrópu]]. Það í öðru sæti öðlast þátttökurétt í [[Sambandsdeild Evrópu]]. Þriðja sæti deildarinnar getur einnig gefið þátttökurétt í evrópukeppni fari svo að efra félag hafi þegar öðlast þann rétt með sigri í [[Bikarkeppni karla í knattspyrnu|Bikarkeppninni.]] Árið 2022 var nafni deildarinnar breytt í Besta deild karla, deildinni er skipt í tvo helminga, 6 lið í efri helmingi og 6 í neðri. Lið í neðri helmingi geta fallið niður í 1. deild. == Núverandi lið == {| class="wikitable sortable" ! width=90 style="background:silver;" | Lið ! style="background:silver;" |2024 ! style="background:silver;" | Fyrsta tímabil ! style="background:silver;" | Fjöldi tímabila <ref>Fjöldi tímabila í efstu deild(''tímabilið 2019 innifalið'')</ref> ! style="background:silver;" | Í deildinni frá |- align="center" | align="left" |{{Lið Breiðablik}}||1. sæti||[[1. deild karla í knattspyrnu 1971|1971]]||37||[[Landsbankadeild karla í knattspyrnu 2006|2006]] |- align="center" | align="left" |{{Lið Víkingur R.}}||2. sæti||[[Efsta deild karla í knattspyrnu 1918|1918]]||72||[[Pepsideild karla í knattspyrnu 2014|2014]] |- align="center" | align="left" |{{Lið Valur}}||3. sæti||[[1. deild karla í knattspyrnu 1971|1915]]||103||[[Landsbankadeild karla í knattspyrnu 2006|2005]] |- align="center" | align="left" |{{Lið Stjarnan}}||4. sæti||[[1. deild karla í knattspyrnu 1990|1990]]||21||[[Pepsideild karla í knattspyrnu 2009|2009]] |- align="center" | align="left" |{{Lið FH}}||5. sæti||[[1. deild karla í knattspyrnu 1975|1975]]||42||[[Símadeild karla í knattspyrnu 2001|2001]] |- align="center" | align="left" |{{Lið KR}}||6. sæti||[[Efsta deild karla í knattspyrnu 1912|1912]]||109||[[1. deild karla í knattspyrnu 1979|1979]] |- align="center" | align="left" |{{Lið KA}}||7. sæti||[[Efsta deild karla í knattspyrnu 1929|1929]]||24||[[Pepsideild karla í knattspyrnu 2017|2017]] |- align="center" | align="left" |{{Lið HK}}||8. sæti||[[Landsbankadeild_karla_í_knattspyrnu_2007|2007]]||7||[[Pepsimaxdeild karla í knattspyrnu 2019|2019]] |- align="center" | align="left" |{{Lið Fylkir}}||9. sæti||[[1. deild karla í knattspyrnu 1989|1989]]||26 |[[Pepsideild karla í knattspyrnu 2018|2018]] |- align="center" | align="left" |{{Lið Fram}}||10. sæti||[[Efsta deild karla í knattspyrnu 1946|1946]]||70||[[Pepsimaxdeild karla í knattspyrnu 2019|2019]] |- align="center" | align="left" |{{Lið ÍBV}}|| 11. sæti ||[[Efsta deild karla í knattspyrnu 1912|1912]] |53 |[[Pepsimaxdeild karla í knattspyrnu 2020|2020]] |- align="center" | align="left" |{{Lið Keflavík}}||12. sæti||1958 |55 |[[Pepsimaxdeild karla í knattspyrnu 2020|2020]] |} == Saga == {{Staðsetning liða í úrvalsdeild karla|Float=right}} === Meistarasaga === <div class="floatright"> <timeline> ImageSize = width:300 height:2000 PlotArea = left:45 right:0 bottom:20 top:20 AlignBars = early DateFormat = yyyy Period = from:1912 till:2023 TimeAxis = orientation:vertical ScaleMajor = unit:year increment:1 start:1912 Colors= id:KR value:black legend:KR id:Fr value:blue legend:Fr id:Vi value:magenta legend:Vi id:Va value:red legend:Va id:IA value:yellow legend:IA id:Ke value:purple legend:Ke id:ÍB value:white legend:ÍB id:KA value:redorange legend:KA id:FH value:orange legend:FH id:BH value:green legend:BH id:St value:darkblue legend:St PlotData= bar:Leaders width:25 mark:(line,black) align:left fontsize:M shift:(25,-5) anchor:middle from:1912 till:1913 color:KR text:"[[Knattspyrnufélag Reykjavíkur]]" from:1913 till:1919 color:Fr text:"[[Knattspyrnufélagið Fram]]" from:1919 till:1920 color:KR text:"[[Knattspyrnufélag Reykjavíkur]]" from:1920 till:1921 color:Vi text:"[[Knattspyrnufélagið Víkingur]]" from:1921 till:1924 color:Fr text:"[[Knattspyrnufélagið Fram]]" from:1924 till:1925 color:Vi text:"[[Knattspyrnufélagið Víkingur]]" from:1925 till:1926 color:Fr text:"[[Knattspyrnufélagið Fram]]" from:1926 till:1930 color:KR text:"[[Knattspyrnufélag Reykjavíkur]]" from:1930 till:1931 color:Va text:"[[Knattspyrnufélagið Valur]]" from:1931 till:1933 color:Kr text:"[[Knattspyrnufélag Reykjavíkur]]" from:1933 till:1934 color:Va text:"[[Knattspyrnufélagið Valur]]" from:1934 till:1935 color:Kr text:"[[Knattspyrnufélag Reykjavíkur]]" from:1935 till:1939 color:Va text:"[[Knattspyrnufélagið Valur]]" from:1939 till:1940 color:Fr text:"[[Knattspyrnufélagið Fram]]" from:1940 till:1941 color:Va text:"[[Knattspyrnufélagið Valur]]" from:1941 till:1942 color:KR text:"[[Knattspyrnufélag Reykjavíkur]]" from:1942 till:1946 color:Va text:"[[Knattspyrnufélagið Valur]]" from:1946 till:1948 color:Fr text:"[[Knattspyrnufélagið Fram]]" from:1948 till:1951 color:KR text:"[[Knattspyrnufélag Reykjavíkur]]" from:1951 till:1952 color:IA text:"[[Knattspyrnufélag ÍA]]" from:1952 till:1953 color:KR text:"[[Knattspyrnufélag Reykjavíkur]]" from:1953 till:1955 color:IA text:"[[Knattspyrnufélag ÍA]]" from:1955 till:1956 color:KR text:"[[Knattspyrnufélag Reykjavíkur]]" from:1956 till:1957 color:Va text:"[[Knattspyrnufélagið Valur]]" from:1957 till:1959 color:IA text:"[[Knattspyrnufélag ÍA]]" from:1959 till:1960 color:KR text:"[[Knattspyrnufélag Reykjavíkur]]" from:1960 till:1961 color:IA text:"[[Knattspyrnufélag ÍA]]" from:1961 till:1962 color:KR text:"[[Knattspyrnufélag Reykjavíkur]]" from:1962 till:1963 color:Fr text:"[[Knattspyrnufélagið Fram]]" from:1963 till:1964 color:KR text:"[[Knattspyrnufélag Reykjavíkur]]" from:1964 till:1965 color:Ke text:"[[Keflavík ÍF]]" from:1965 till:1966 color:KR text:"[[Knattspyrnufélag Reykjavíkur]]" from:1966 till:1968 color:Va text:"[[Knattspyrnufélagið Valur]]" from:1968 till:1969 color:KR text:"[[Knattspyrnufélag Reykjavíkur]]" from:1969 till:1970 color:Ke text:"[[Keflavík ÍF]]" from:1970 till:1971 color:IA text:"[[Knattspyrnufélag ÍA]]" from:1971 till:1972 color:Ke text:"[[Keflavík ÍF]]" from:1972 till:1973 color:Fr text:"[[Knattspyrnufélagið Fram]]" from:1973 till:1974 color:Ke text:"[[Keflavík ÍF]]" from:1974 till:1976 color:IA text:"[[Knattspyrnufélag ÍA]]" from:1976 till:1977 color:Va text:"[[Knattspyrnufélagið Valur]]" from:1977 till:1978 color:IA text:"[[Knattspyrnufélag ÍA]]" from:1978 till:1979 color:Va text:"[[Knattspyrnufélagið Valur]]" from:1979 till:1980 color:ÍB text:"[[Íþróttabandalag Vestmannaeyja]]" from:1980 till:1981 color:Va text:"[[Knattspyrnufélagið Valur]]" from:1981 till:1983 color:Vi text:"[[Knattspyrnufélagið Víkingur]]" from:1983 till:1985 color:IA text:"[[Knattspyrnufélag ÍA]]" from:1985 till:1986 color:Va text:"[[Knattspyrnufélagið Valur]]" from:1986 till:1987 color:Fr text:"[[Knattspyrnufélagið Fram]]" from:1987 till:1988 color:Va text:"[[Knattspyrnufélagið Valur]]" from:1988 till:1989 color:Fr text:"[[Knattspyrnufélagið Fram]]" from:1989 till:1990 color:KA text:"[[Knattspyrnufélag Akureyrar]]" from:1990 till:1991 color:Fr text:"[[Knattspyrnufélagið Fram]]" from:1991 till:1992 color:Vi text:"[[Knattspyrnufélagið Víkingur]]" from:1992 till:1997 color:IA text:"[[Knattspyrnufélag ÍA]]" from:1997 till:1999 color:ÍB text:"[[Íþróttabandalag Vestmannaeyja]]" from:1999 till:2001 color:KR text:"[[Knattspyrnufélag Reykjavíkur]]" from:2001 till:2002 color:IA text:"[[Knattspyrnufélag ÍA]]" from:2002 till:2004 color:KR text:"[[Knattspyrnufélag Reykjavíkur]]" from:2004 till:2007 color:FH text:"[[Fimleikafélag Hafnarfjarðar]]" from:2007 till:2008 color:Va text:"[[Knattspyrnufélagið Valur]]" from:2008 till:2010 color:FH text:"[[Fimleikafélag Hafnarfjarðar]]" from:2010 till:2011 color:BH text:"[[Breiðablik]]" from:2011 till:2012 color:KR text:"[[Knattspyrnufélag Reykjavíkur]]" from:2012 till:2013 color:FH text:"[[Fimleikafélag Hafnarfjarðar]]" from:2013 till:2014 color:KR text:"[[Knattspyrnufélag Reykjavíkur]]" from:2014 till:2015 color:St text:"[[Stjarnan]]" from:2015 till:2017 color:FH text:"[[Fimleikafélag Hafnarfjarðar]]" from:2017 till:2019 color:Va text:"[[Knattspyrnufélagið Valur]]" from:2019 till:2020 color:KR text:"[[Knattspyrnufélag Reykjavíkur]]" from:2020 till:2021 color:Va text:"[[Knattspyrnufélagið Valur]]" from:2021 till:2022 color:Vi text:"[[Knattspyrnufélagið Víkingur]]" from:2022 till:2023 color:BH text:"[[Breiðablik]]" </timeline> </div> {| class="wikitable sortable" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- bgcolor="#CCCCCC" align="center" |'''Tímabil''' |''Lið'' |''Mætast'' |''Meistari'' |''Stig'' |''2. sæti'' |''Stig'' |- align="center" |''[[Úrvalsdeild 1912|1912]]''||3||Einu sinni||''{{KR Reykjavík}} (1)''||3||{{Fram Reykjavík}}||3 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild 1913|1913]]''||1||Einu sinni||''{{Fram Reykjavík}} (1)''||-||-||- |- align="center" |''[[Úrvalsdeild 1914|1914]]''||1||Einu sinni||''{{Fram Reykjavík}} (2)''||-||-||- |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild 1915|1915]]''||3||Einu sinni||''{{Fram Reykjavík}} (3)''||4||{{KR Reykjavík}}||2 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild 1916|1916]]''||3||Einu sinni||''{{Fram Reykjavík}} (4)''||3||{{KR Reykjavík}}||2 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild 1917|1917]]''||3||Einu sinni||''{{Fram Reykjavík}} (5)''||4||{{KR Reykjavík}}||2 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild 1918|1918]]''||4||Einu sinni||''{{Fram Reykjavík}} (6)''||6||{{Víkingur Reykjavík}}||4 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild 1919|1919]]''||4||Einu sinni||''{{KR Reykjavík}} (2)''||5||{{Fram Reykjavík}}||4 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild 1920|1920]] ''||3||Einu sinni||''{{Víkingur Reykjavík}} (1)''||4||{{KR Reykjavík}}||2 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild 1921|1921]]''||3||Einu sinni||''{{Fram Reykjavík}} (7)''||4||{{Víkingur Reykjavík}}||2 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild 1922|1922]] ''||3||Einu sinni||''{{Fram Reykjavík}} (8)''||4||{{Víkingur Reykjavík}}||1 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild 1923|1923]]''||4||Einu sinni||''{{Fram Reykjavík}} (9)''||6||{{KR Reykjavík}}||4 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild 1924|1924]] ''||4||Einu sinni||''{{Víkingur Reykjavík}} (2)''||6||{{Fram Reykjavík}}||4 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild 1925|1925]] ''||4||Einu sinni||''{{Fram Reykjavík}}(10)''||5||{{Víkingur Reykjavík}}||4 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild 1926|1926]] ''||5||Einu sinni||''{{KR Reykjavík}} (3)''||7||{{Fram Reykjavík}}||7 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild 1927|1927]] ''||4||Einu sinni||''{{KR Reykjavík}} (4)''||6||{{Valur Reykjavík}}||4 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild 1928|1928]] ''||3||Einu sinni||''{{KR Reykjavík}} (5)''||4||{{Valur Reykjavík}}||2 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild 1929|1929]] ''||6||Einu sinni||''{{KR Reykjavík}} (6)''||8||{{Valur Reykjavík}}||5 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild 1930|1930]]''||5||Einu sinni||''{{Valur Reykjavík}} (1)''||8||{{KR Reykjavík}}||6 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild 1931|1931]]''||4||Einu sinni||''{{KR Reykjavík}} (7)''||6||{{Valur Reykjavík}}||4 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild 1932|1932]]''||5||Einu sinni||''{{KR Reykjavík}} (8)''||7||{{Valur Reykjavík}}||5 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild 1933|1933]]''||4||Einu sinni||''{{Valur Reykjavík}} (2)''||6||{{KR Reykjavík}}||4 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild 1934|1934]]''||5||Einu sinni||''{{KR Reykjavík}} (9)''||7||{{Valur Reykjavík}}||6 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild 1935|1935]]''||4||Einu sinni||''{{Valur Reykjavík}} (3)''||5||{{KR Reykjavík}}||4 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild 1936|1936]]''||4||Einu sinni||''{{Valur Reykjavík}} (4)''||5||{{KR Reykjavík}}||4 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild 1937|1937]]''||3||Einu sinni||''{{Valur Reykjavík}} (5)''||4||{{KR Reykjavík}}||2 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild 1938|1938]]''||4||Einu sinni||''{{Valur Reykjavík}} (6)''||5||{{Víkingur Reykjavík}}||3 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild 1939|1939]]''||4||Einu sinni||''{{Fram Reykjavík}} (11)''||4||{{KR Reykjavík}}||3 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild 1940|1940]]''||4||Einu sinni||''{{Valur Reykjavík}} (7)''||5||{{Víkingur Reykjavík}}||4 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild 1941|1941]]''||5||Einu sinni||''{{KR Reykjavík}} (10)''||7||{{Valur Reykjavík}}||6 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild 1942|1942]]''||5||Einu sinni||''{{Valur Reykjavík}} (8)''||6||{{Fram Reykjavík}}||6 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild 1943|1943]]''||5||Einu sinni||''{{Valur Reykjavík}} (9)''||8||{{KR Reykjavík}}||4 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild 1944|1944]]''||4||Einu sinni||''{{Valur Reykjavík}} (10)''||5||{{KR Reykjavík}}||4 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild 1945|1945]]''||4||Einu sinni||''{{Valur Reykjavík}} (11)''||6||{{KR Reykjavík}}||4 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild 1946|1946]]''||6||Einu sinni||''{{Fram Reykjavík}} (12)''||9||{{KR Reykjavík}}||7 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild 1947|1947]]''||5||Einu sinni||''{{Fram Reykjavík}} (13)''||7||{{Valur Reykjavík}}||6 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild 1948|1948]]''||4||Einu sinni||''{{KR Reykjavík}} (11)''||5||{{Víkingur Reykjavík}}||4 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild 1949|1949]]''||5||Einu sinni||''{{KR Reykjavík}} (12)''||5||{{Fram Reykjavík}}||5 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild 1950|1950]]''||5||Einu sinni||''{{KR Reykjavík}} (13)''||6||{{Fram Reykjavík}}||5 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild 1951|1951]]''||5||Einu sinni||''{{ÍA Akranes}} (1)''||6||{{Valur Reykjavík}}||4 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild 1952|1952]]''||5||Einu sinni||''{{KR Reykjavík}} (14)''||7||{{ÍA Akranes}}||6 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild 1953|1953]]''||6||Einu sinni||''{{ÍA Akranes}} (2)''||4||{{Valur Reykjavík}}||4 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild 1954|1954]]''||6||Einu sinni||''{{ÍA Akranes}} (3)''||9||{{KR Reykjavík}}||8 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild 1955|1955]]''||6||Einu sinni||''{{KR Reykjavík}} (15)''||9||{{ÍA Akranes}}||8 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild 1956|1956]]''||6||Einu sinni||''{{Valur Reykjavík}} (12)''||9||{{KR Reykjavík}}||8 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild 1957|1957]]''||6||Einu sinni||''{{ÍA Akranes}} (4)''||10||{{Fram Reykjavík}}||7 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild 1958|1958]]''||6||Einu sinni||''{{ÍA Akranes}} (5)''||9||{{KR Reykjavík}}||8 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild 1959|1959]]''||6||Tvisvar||'''{{KR Reykjavík}} (16)'''||20||{{ÍA Akranes}}||11 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild 1960|1960]]''||6||Tvisvar||''{{ÍA Akranes}} (6)''||15||{{KR Reykjavík}}||13 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild 1961|1961]]''||6||Tvisvar||''{{KR Reykjavík}} (17)''||17||{{ÍA Akranes}}||15 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild 1962|1962]]''||6||Tvisvar||''{{Fram Reykjavík}} (14)''||13||{{Valur Reykjavík}}||13 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild 1963|1963]]''||6||Tvisvar||''{{KR Reykjavík}} (18)''||15||{{ÍA Akranes}}||13 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild 1964|1964]]''||6||Tvisvar||''{{ÍBK Keflavík}} (1)''||15||{{ÍA Akranes}}||12 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild 1965|1965]]''||6||Tvisvar||''{{KR Reykjavík}} (19)''||13||{{ÍA Akranes}}||13 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild 1966|1966]]''||6||Tvisvar||''{{Valur Reykjavík}} (13)''||14||{{ÍBK Keflavík}}||14 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild 1967|1967]]''||6||Tvisvar||''{{Valur Reykjavík}} (14)''||14||{{Fram Reykjavík}}||14 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild 1968|1968]]''||6||Tvisvar||''{{KR Reykjavík}} (20)''||15||{{Fram Reykjavík}}||12 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild 1969|1969]]''||7||Tvisvar||''{{ÍBK Keflavík}} (2)''||15||{{ÍA Akranes}}||14 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild 1970|1970]]''||8||Tvisvar||''{{ÍA Akranes}} (7)''||20||{{Fram Reykjavík}}||16 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild 1971|1971]]''||8||Tvisvar||''{{ÍBK Keflavík}} (3)''||20||{{ÍBV Vestmannaeyjar}}||20 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild karla 1972|1972]]''||8||Tvisvar||''{{Fram Reykjavík}} (15)''||22||{{ÍBV Vestmannaeyjar}}||18 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild karla 1973|1973]]''||8||Tvisvar||''{{ÍBK Keflavík}} (4)''||26||{{Valur Reykjavík}}||21 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild karla 1974|1974]]''||8||Tvisvar||''{{ÍA Akranes}} (8)''||23||{{ÍBK Keflavík}}||19 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild karla 1975|1975]]''||9||Tvisvar||''{{ÍA Akranes}} (9)''||19||{{Fram Reykjavík}}||17 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild karla 1976|1976]]''||9||Tvisvar||''{{Valur Reykjavík}} (15)''||25||{{Fram Reykjavík}}||24 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild karla 1977|1977]]''||10||Tvisvar||''{{ÍA Akranes}} (10)''||28||{{Valur Reykjavík}}||27 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild karla 1978|1978]]''||10||Tvisvar||''{{Valur Reykjavík}} (16)''||35||{{ÍA Akranes}}||29 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild karla 1979|1979]]''||10||Tvisvar||''{{ÍBV Vestmannaeyjar}} (1)''||24||{{ÍA Akranes}}||23 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild karla 1980|1980]]''||10||Tvisvar||''{{Valur Reykjavík}} (17)''||28||{{Fram Reykjavík}}||25 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild karla 1981|1981]]''||10||Tvisvar||''{{Víkingur Reykjavík}} (3)''||25||{{Fram Reykjavík}}||23 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild karla 1982|1982]]''||10||Tvisvar||''{{Víkingur Reykjavík}} (4)''||23||{{ÍBV Vestmannaeyjar}}||22 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild karla 1983|1983]]''||10||Tvisvar||''{{ÍA Akranes}} (11)''||24||{{KR Reykjavík}}||20 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild karla 1984|1984]]''||10||Tvisvar||''{{ÍA Akranes}} (12)''||38||{{Valur Reykjavík}}||28 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild karla 1985|1985]]''||10||Tvisvar||''{{Valur Reykjavík}} (18)''||38||{{ÍA Akranes}}||36 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild karla 1986|1986]]''||10||Tvisvar||''{{Fram Reykjavík}} (16)''||38||{{Valur Reykjavík}}||38 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild karla 1987|1987]]''||10||Tvisvar||''{{Valur Reykjavík}} (19)''||37||{{Fram Reykjavík}}||32 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild karla 1988|1988]]''||10||Tvisvar||''{{Fram Reykjavík}} (17)''||49||{{Valur Reykjavík}}||41 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild karla 1989|1989]]''||10||Tvisvar||''{{KA Akureyri}} (1)''||34||{{FH Hafnarfjörður}}||32 |- align="center" |''[[Úrvalsdeild karla 1990|1990]]''||10||Tvisvar||''{{Fram Reykjavík}} (18)''||38||{{KR Reykjavík}}||38 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Úrvalsdeild karla 1991|1991]]''||10||Tvisvar||''{{Víkingur Reykjavík}} (5)''||37||{{Fram Reykjavík}}||37 |- align="center" |''[[Samskipadeild karla 1992|1992]]''||10||Tvisvar||''{{ÍA Akranes}} (13)''||40||{{KR Reykjavík}}||37 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Getraunadeild karla 1993|1993]]''||10||Tvisvar||''{{ÍA Akranes}} (14)''||49||{{FH Hafnarfjörður}}||40 |- align="center" |''[[Trópídeild karla 1994|1994]]''||10||Tvisvar||''{{ÍA Akranes}} (15)''||39||{{FH Hafnarfjörður}}||36 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Sjóvá-Almennra deild karla 1995|1995]]''||10||Tvisvar||''{{ÍA Akranes}} (16)''||49||{{KR Reykjavík}}||35 |- align="center" |''[[Sjóvá-Almennra deild karla 1996|1996]]''||10||Tvisvar||''{{ÍA Akranes}} (17)''||40||{{KR Reykjavík}}||37 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Sjóvá-Almennra deild karla 1997|1997]]''||10||Tvisvar||''{{ÍBV Vestmannaeyjar}} (2)''||40||{{ÍA Akranes}}||35 |- align="center" |''[[Landssímadeild karla 1998|1998]]''||10||Tvisvar||''{{ÍBV Vestmannaeyjar}} (3)''||38||{{KR Reykjavík}}||33 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Landssímadeild karla 1999|1999]]''||10||Tvisvar||''{{KR Reykjavík}} (21)''||45||{{ÍBV Vestmannaeyjar}}||38 |- align="center" |''[[Landssímadeild karla 2000|2000]]''||10||Tvisvar||''{{KR Reykjavík}} (22)''||37||{{Fylkir Reykjavík}}||35 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Símadeild karla 2001|2001]]''||10||Tvisvar||''{{ÍA Akranes}} (18)''||36||{{ÍBV Vestmannaeyjar}}||36 |- align="center" |''[[Símadeild karla 2002|2002]]''||10||Tvisvar||''{{KR Reykjavík}} (23)''||36||{{Fylkir Reykjavík}}||34 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Landsbankadeild karla 2003|2003]]''||10||Tvisvar||''{{KR Reykjavík}} (24)''||33||{{FH Hafnarfjörður}}||30 |- align="center" |''[[Landsbankadeild karla 2004|2004]]''||10||Tvisvar||''{{FH Hafnarfjörður}} (1)''||37||{{ÍBV Vestmannaeyjar}}||31 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Landsbankadeild karla 2005|2005]]''||10||Tvisvar||''{{FH Hafnarfjörður}} (2)''||48||{{Valur Reykjavík}}||32 |-align="center" |''[[Landsbankadeild karla 2006|2006]]''||10||Tvisvar||''{{FH Hafnarfjörður}} (3)''||36||{{KR Reykjavík}}||30 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Landsbankadeild karla 2007|2007]]''||10||Tvisvar||''{{Valur Reykjavík}} (20)''||38||{{FH Hafnarfjörður}}||37 |-align="center" |''[[Landsbankadeild karla 2008|2008]]''||12||Tvisvar||''{{FH Hafnarfjörður}} (4)''||47||{{ÍBK Keflavík}}||46 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Pepsideild karla 2009|2009]]''||12||Tvisvar||''{{FH Hafnarfjörður}} (5)''||51||{{KR Reykjavík}}||48 |-align="center" |''[[Pepsideild karla 2010|2010]]''||12||Tvisvar||''{{Breiðablik}} (1)''||44||{{FH Hafnarfjörður}}||44 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Pepsideild karla í knattspyrnu 2011|2011]]''||12||Tvisvar||''{{KR Reykjavík}} (25)''||47|| {{FH Hafnarfjörður}}|| 44 |-align="center" |''[[Pepsideild karla í knattspyrnu 2012|2012]]''||12||Tvisvar||''{{FH Hafnarfjörður}} (6)''||49|| {{Breiðablik}}||36 |- bgcolor="#efefef" align="center" |''[[Pepsideild karla í knattspyrnu 2013|2013]]''||12||Tvisvar||''{{KR Reykjavík}} (26)''||52|| {{FH Hafnarfjörður}}|| 47 |-align="center" |''[[Pepsideild karla í knattspyrnu 2014|2014]]''||12||Tvisvar||''{{Lið Stjarnan}} (1)''||52|| {{FH Hafnarfjörður}}||51 |-align="center" |''[[Pepsideild karla í knattspyrnu 2015|2015]]''||12||Tvisvar||''{{FH Hafnarfjörður}} (7)''||48|| {{Breiðablik}}||46 |-align="center" |''[[Pepsideild karla í knattspyrnu 2016|2016]]''||12||Tvisvar||''{{FH Hafnarfjörður}} (8)''||43|| {{Lið Stjarnan}} ||39 |-align="center" |''[[Pepsideild karla í knattspyrnu 2017|2017]]''||12||Tvisvar||''{{Valur Reykjavík}} (21)''||50|| {{Lið Stjarnan}} ||38 |--align="center" |''[[Pepsideild karla í knattspyrnu 2018|2018]]''||12||Tvisvar||''{{Valur Reykjavík}} (22)''||46||{{Breiðablik}}||44 |--align="center" |''[[Pepsimaxdeild karla í knattspyrnu 2019|2019]]''||12||Tvisvar||''{{KR Reykjavík}} (27)''||52||{{Breiðablik}}||38 |--align="center" |''[[Pepsimaxdeild karla í knattspyrnu 2020|2020]]''||12||Tvisvar||''{{Valur Reykjavík}} (23)''||44||{{FH Hafnarfjörður}}||36 |--align="center" |''[[Pepsimaxdeild karla í knattspyrnu 2021|2021]]''||12||Tvisvar||''{{Víkingur Reykjavík}} (6)''||48||{{Breiðablik}}||47 |--align="center" |''[[Besta deild karla í knattspyrnu 2022|2022]]''||12||Tvisvar||''{{Breiðablik}} (2)''||63||{{Víkingur Reykjavík}}||53 |--align="center" |''[[Besta deild karla í knattspyrnu 2023|2023]]''||12||Tvisvar||''{{Víkingur Reykjavík}} (7)''||66||{{Valur Reykjavík}}||55 |--align="center" |''[[Besta deild karla í knattspyrnu 2024|2024]]''||12||Tvisvar||''{{Breiðablik}} (3)''||62||{{Víkingur Reykjavík}}||59 |} ===Stjörnukerfið=== Sex lið í deildinni, KR, Valur, Fram, ÍA, Víkingur og FH, bera stjörnur á búningi sínum, fyrir ofan félagsmerkið, en sérhver stjarna táknar fimm meistaratitla. Stjörnufjöldi félaga: * [[File:Star*.svg|15px|Stjarna fyrir 5. titilinn]] [[File:Star*.svg|15px|Stjarna fyrir 10. titilinn]] [[File:Star*.svg|15px|Stjarna fyrir 15. titilinn]] [[File:Star*.svg|15px|Stjarna fyrir 20. titilinn]] [[File:Star*.svg|15px|Stjarna fyrir 25. titilinn]] {{Lið KR}} ([[Efsta deild karla í knattspyrnu 1928|1928]], [[Efsta deild karla í knattspyrnu 1941|1941]], [[1. deild karla í knattspyrnu 1955|1955]], [[1. deild karla í knattspyrnu 1968|1968]] og [[Pepsideild karla í knattspyrnu 2011|2011]]) * [[File:Star*.svg|15px|Stjarna fyrir 5. titilinn]] [[File:Star*.svg|15px|Stjarna fyrir 10. titilinn]] [[File:Star*.svg|15px|Stjarna fyrir 15. titilinn]] [[File:Star*.svg|15px|Stjarna fyrir 20. titilinn]] {{Lið Valur}} ([[Efsta deild karla í knattspyrnu 1937|1937]], [[Efsta deild karla í knattspyrnu 1944|1944]], [[1. deild karla í knattspyrnu 1976|1976]] og [[Landsbankadeild karla í knattspyrnu 2007|2007]]) * [[File:Star*.svg|15px|Stjarna fyrir 5. titilinn]] [[File:Star*.svg|15px|Stjarna fyrir 10. titilinn]] [[File:Star*.svg|15px|Stjarna fyrir 15. titilinn]] {{Lið Fram}} ([[Efsta deild karla í knattspyrnu 1917|1917]], [[Efsta deild karla í knattspyrnu 1925|1925]] og [[1. deild karla í knattspyrnu 1972|1972]]) * [[File:Star*.svg|15px|Stjarna fyrir 5. titilinn]] [[File:Star*.svg|15px|Stjarna fyrir 10. titilinn]] [[File:Star*.svg|15px|Stjarna fyrir 15. titilinn]] {{Lið ÍA}} ([[1. deild karla í knattspyrnu 1958|1958]], [[1. deild karla í knattspyrnu 1977|1977]] og [[Trópídeild karla í knattspyrnu 1994|1994]]) * [[File:Star*.svg|15px|Stjarna fyrir 5. titilinn]] {{Lið Víkingur}} ([[1. deild karla í knattspyrnu 1991|1991]]) * [[File:Star*.svg|15px|Stjarna fyrir 5. titilinn]] {{Lið FH}} ([[Pepsideild karla í knattspyrnu 2009|2009]]) == Styrktaraðilar == === Nafn úrvalsdeildarinnar === {| class="wikitable" style="text-align: center" |- | width="33%" style="color:#000000; background:black; text-align:center;" | '''<span style="background: black; color: white;">Tímabil<span style="color: white;">''' | width="33%" style="color:#000000; background:black; text-align:center;" | '''<span style="background: black; color: white;">Ár<span style="color: white;">''' | width="33%" style="color:#000000; background:black; text-align:center;" | '''<span style="background: black; color: white;">Styrktaraðili<span style="color: white;">''' |- |75||1912-1986 ||''-'' |- |2||1987-88||Samvinnuferðar-Landsýn mótið |- |3||1989-91||Hörpudeildin |- |1||1992||Samskipadeild |- |1||1993||Getraunadeild |- |1||1994||Trópídeild |- |3||1995-1997||Sjóvá-Almennra deild |- |3||1998-2000||Landssímadeild |- |2||2001-2002||Símadeild |- |6||2003-2008||Landsbankadeild |- | 9 ||2009-2018||Pepsideild |- | 3 |2019-2021 |Pepsi Max deild |- | - ||2022-||Besta deildin |} === Verðlaunafé === {| class="wikitable sortable" ! style="background:silver;" | Sæti ! style="background:silver;" | Verðlaunafé |- |1||1.000.000 |- |2||700.000 |- |3||500.000 |- |4||300.000 |- |5||300.000 |- |6||300.000 |- |7||300.000 |- |8||300.000 |- |9 ||200.000 |- |10||200.000 |- |11||200.000 |- |12 |200.000 |} <ref>{{Vefheimild|url=http://gamli.ksi.is/media/handbok-leikja-2017---vidaukar/33.-Verdlaunafe%CC%81-2017.pdf|titill=Verðlaunafé 2017|höfundur=KSÍ|útgefandi=KSÍ|mánuður=apríl|ár=2017|mánuðurskoðað=september|árskoðað=2019|safnár=2017}}</ref> == Tölfræði == === Sigursælustu félögin === {| class="wikitable sortable" ! style="background:silver;" | ! style="background:silver;" | Lið ! style="background:silver;" | Titlar ! style="background:silver;" | Fyrsti titill ! style="background:silver;" | Síðasti titill ! style="background:silver;" | Varðir titlar ! style="background:silver;" | Unnið tvöfalt |- |[[Mynd:KR Reykjavík.png|20px]]||'''[[Knattspyrnufélag Reykjavíkur|KR]]'''||27||1912||2019||8|| 4 sinnum |- |[[Mynd:Valur.png|20px]]||'''[[Knattspyrnufélagið Valur|Valur]]'''||23||1930||2020||8|| 1 sinni |- |[[Mynd:ÍA-Akranes.png|20px]]||'''[[Knattspyrnufélag ÍA|ÍA]]'''||18||1951||2001||8|| 4 sinnum |- |[[Mynd:Knattspyrnufélagið Fram.png|20px]]||'''[[Knattspyrnufélagið Fram|Fram]]'''||18||1913||1990||8||Nei |- |[[Mynd:Fimleikafelag hafnafjordur.png|20px]]||'''[[Fimleikafélag Hafnarfjarðar|FH]]'''||8||2004||2016||4||Nei |- |[[Mynd:Knattspyrnufélagið Víkingur.png|20px]]||'''[[Knattspyrnufélagið Víkingur|Víkingur]]'''||7||1920||2023||1|| 2 sinnum |- |[[Mynd:Keflavik ÍF.gif|20px]]||'''[[Keflavik ÍF|Keflavík]]'''||4||1964||1973||0||Nei |- |[[Mynd:Ibv-logo.png|20px]]||'''[[Íþróttabandalag Vestmannaeyja|ÍBV]]'''||3||1979||1998||1|| 1 sinni |- |[[Mynd:Breidablik.png|20px]]||'''[[Breiðablik UBK|Breiðablik]]'''||3||2010||2024||0||Nei |- |[[Mynd:Knattspyrnufélag Akureyrar.png|20px]] ||'''[[Knattspyrnufélag Akureyrar|KA]]'''||1||1989||1989||0||Nei |- |[[Mynd:Stjarnan.png|20px]]||'''[[Ungmennafélagið Stjarnan|Stjarnan]]'''||1||2014||2014||0||Nei |} <small>''Sjá [[Listi yfir titla í íslenskum íþróttum|lista yfir titla í íslenskum íþróttum]]''</small> === Tími milli titla === Alls hefur 7 liðum í sögu Íslandsmótsins tekist að verja titil sinn, samtals 36 sinnum. Lengst hafa liðið 56 leiktímabil milli titla hjá félagi, en það vafasama met eiga Víkingar, sem unnu titilinn 1924 og ekki aftur fyrr en 1981. Einungis 5 liðum hefur tekist að vinna Íslandsmótið oftar en tvisvar í röð. Framarar eiga þar metið, en þeir unnu Íslandsbikarinn 6 ár í röð frá 1913 til 1918. Valur (1933 - 1945) og Fram (1913 - 1925) hafa svo bæði afrekað það að vinna Íslandsbikarinn 10 sinnum á 13 árum. {| class="alternance" cellpadding="3" style="font-size:90%; background-color:#F2F2F2; text-align:left; border-collapse:collapse; margin-bottom:12px;" cellspacing="1" border="0" align=center |+'''Flestir titlar unnir í röð''' |- style="color:#ffffff; background:#000000; text-align:center;" !scope=col width=100|Félag|| Titilár || Ár í röð |- |[[Mynd:Knattspyrnufélagið Fram.png|20px]] ''[[Knattspyrnufélagið Fram|Fram]]'' || 1913 (''1'') - 1918 (''6'') || 6 í röð |- |[[Mynd:ÍA-Akranes.png|20px]] ''[[Knattspyrnufélag ÍA|ÍA]]'' || 1992 (''13'') - 1996 (''17'') || 5 í röð |- |[[Mynd:KR Reykjavík.png|20px]] ''[[Knattspyrnufélag Reykjavíkur|KR]]''|| 1926 (''3'') - 1929 (''6'') || 4 í röð |- |[[Mynd:Valur.png|20px]] ''[[Knattspyrnufélagið Valur|Valur]]'' || 1935 (''3'') - 1938 (''6'') || 4 í röð |- |[[Mynd:Valur.png|20px]] ''[[Knattspyrnufélagið Valur|Valur]]'' || 1942 (''8'') - 1945 (''11'') || 4 í röð |- |[[Mynd:KR Reykjavík.png|20px]] ''[[Knattspyrnufélag Reykjavíkur|KR]]''|| 1948 (''11'') - 1950 (''13'') || 3 í röð |- |[[Mynd:Knattspyrnufélagið Fram.png|20px]] ''[[Knattspyrnufélagið Fram|Fram]]'' || 1921 (''7'') - 1923 (''9'') || 3 í röð |- |[[Mynd:Fimleikafelag hafnafjordur.png|20px]] ''[[Fimleikafélag Hafnarfjarðar|FH]]'' || 2004 (''1'') - 2006 (''3'') || 3 í röð |- |} {| class="alternance" cellpadding="3" style="font-size:90%; background-color:#F2F2F2; text-align:left; border-collapse:collapse;margin-bottom:12px;" cellspacing="1" border="0" align=center |+''Til vinstri: Lengstu eyðimerkurgöngur - Til hægri: Eyðimerkurgöngur í gangi''' |- style="color:#ffffff; background:#000000; text-align:center;" !scope=col width=100|Félag|| Titillaus ár || Fjöldi tímabila !scope=col width=100 style="border-left:solid 1px #FFFFFF"|Félag|| Titillaus ár || Fjöldi tímabila |- |[[Mynd:Knattspyrnufélagið Víkingur.png|20px]] '''[[Knattspyrnufélagið Víkingur|Víkingur]]''' || 1924 ('''2''') - 1981 ('''3''') || 56 leiktímabil |style="border-left:solid 1px #000000"|[[Mynd:Keflavik ÍF.gif|20px]] '''[[Keflavik ÍF|Keflavík]]''' || 1973 ('''4''') - ? (''5'') || 43 leiktímabil |- |[[Mynd:KR Reykjavík.png|20px]] '''[[Knattspyrnufélag Reykjavíkur|KR]]''' || 1968 ('''20''') - 1999 ('''21''') || 30 leiktímabil |style="border-left:solid 1px #000000"|[[Mynd:Knattspyrnufélag Akureyrar.png|20px]] '''[[Knattspyrnufélag Akureyrar|KA]]''' || 1989 ('''1''') - ? (''2'') || 27 leiktímabil |- |[[Mynd:Valur.png|20px]] '''[[Knattspyrnufélagið Valur|Valur]]''' || 1987 ('''19''') - 2007 ('''20''') || 19 leiktímabil |style="border-left:solid 1px #000000"|[[Mynd:Knattspyrnufélagið Fram.png|20px]] '''[[Knattspyrnufélagið Fram|Fram]]''' || 1990 ('''18''') - ? (''19'') || 26 leiktímabil |- |[[Mynd:Ibv-logo.png|20px]] '''[[Íþróttabandalag Vestmannaeyja|ÍBV]]''' || 1979 ('''1''') - 1997 ('''2''') || 17 leiktímabil |- |[[Mynd:Knattspyrnufélagið Fram.png|20px]] '''[[Knattspyrnufélagið Fram|Fram]]''' || 1947 ('''13''') - 1962 ('''14''') || 14 leiktímabil |style="border-left:solid 1px #000000"|[[Mynd:Ibv-logo.png|20px]] '''[[Íþróttabandalag Vestmannaeyja|ÍBV]]''' || 1998 ('''3''') - ? (''4'') || 18 leiktímabil |- |[[Mynd:Knattspyrnufélagið Fram.png|20px]] '''[[Knattspyrnufélagið Fram|Fram]]''' || 1925 ('''10''') - 1939 ('''11''') || 13 leiktímabil |style="border-left:solid 1px #000000"|[[Mynd:ÍA-Akranes.png|20px]] '''[[Knattspyrnufélag ÍA|ÍA]]'''|| 2001 ('''18''') - ? (''19'') || 16 leiktímabil |- |[[Mynd:Valur.png|20px]] '''[[Knattspyrnufélagið Valur|Valur]]''' || 1945 ('''11''') - 1956 ('''12''') || 10 leiktímabil |style="border-left:solid 1px #000000"| || || |- |} === Þátttaka liða === Eftirfarandi tafla sýnir þáttöku liða sem hlutfall af 111 tímabilum. KR-ingar hafa spilað flest tímabil í efstu deild, eða 108 af 111. Þeir tóku ekki þátt [[Úrvalsdeild 1913|1913]], [[Úrvalsdeild 1914|1914]] og [[Úrvalsdeild karla 1978|1978]]. Valsarar höfðu fram til ársins 1999, leikið öll sín tímabil í efstu deild. Liðin sem eru feitletruð eru í Bestu deildinni núna. Í töflunni er tímabilið 2022 tekið með. {| class="alternance" cellpadding="3" style="font-size:90%; background-color:#F2F2F2; text-align:left; border-collapse:collapse; margin-bottom:12px;" cellspacing="1" border="0" align=center |+'''Þátttaka á Íslandsmótinu í knattspyrnu''' |- style="color:#ffffff; background:#000000; text-align:center;" !scope=col width=100|Félag|| /111 !scope=col width=100 style="border-left:solid 1px #FFFFFF"|Félag|| /111 |- |'''{{Lið KR}}''' || 108 |style="border-left:solid 1px #000000"|{{Lið Þór Ak.}}|| 17 |- |'''{{Lið Valur}}''' || 102 |style="border-left:solid 1px #000000"|{{Lið Fjölnir}}|| 8 |- |'''{{Lið Fram}}'''|| 99 |style="border-left:solid 1px #000000"|[[Mynd:Leiftur.png|20px]] [[Knattspyrnufélagið Leiftur|Leiftur]]|| 7 |- |'''{{Lið Víkingur R.}}''' || 71 |style="border-left:solid 1px #000000"|{{Lið HK}}|| 5 |- |'''{{Lið ÍA}}'''|| 69 |style="border-left:solid 1px #000000"|[[Mynd:Víðir.png|20px]] [[Knattspyrnufélagið Víðir Garði|Víðir]]|| 4 |- |'''{{Lið Keflavík}}'''|| 54 |style="border-left:solid 1px #000000"|'''{{Lið Leiknir R.}}'''|| 3 |- |'''{{Lið ÍBV}}'''|| 52 |style="border-left:solid 1px #000000"|[[Mynd:BÍBol.png|20px]] [[Íþróttabandalag Ísafjarðar|ÍBÍ]]|| 3 |- |'''{{Lið FH}}'''|| 38 |style="border-left:solid 1px #000000"|{{Lið Víkingur Ó.}}|| 3 |- |'''{{Lið Breiðablik}}'''|| 37 |style="border-left:solid 1px #000000"|[[Mynd:IBH.png|20px]] [[Íþróttabandalag Hafnarfjarðar|ÍBH]]|| 3 |- |{{Lið Fylkir}}|| 24 |style="border-left:solid 1px #000000"|[[Mynd:Völsungur.gif|20px]] [[Völsungur Húsavík|Völsungur]]|| 2 |- |'''{{Lið KA}}'''|| 23 |style="border-left:solid 1px #000000"|{{Lið Selfoss}}|| 2 |- |'''{{Lið Stjarnan}}'''|| 20 |style="border-left:solid 1px #000000"|{{Lið Haukar}}|| 2 |- |{{Lið Grindavík}}|| 20 |style="border-left:solid 1px #000000"|{{Lið ÍR}} *|| 1 |- |{{Lið Þróttur R.}}|| 19 |style="border-left:solid 1px #000000"|{{Lið Skallagrímur}}|| 1 |- |[[Mynd:IBA.png|20px]] [[Íþróttabandalag Akureyrar|ÍBA]]** || 17 |style="border-left:solid 1px #000000"|{{Lið Grótta}} |1 |} <small>* ÍR spilaði eitt tímabil árið [[Landssímadeild karla í knattspyrnu 1998|1998]]. Árið [[Efsta deild karla í knattspyrnu 1944|1944]] spiluðu þeir einungis 1 leik gegn Fram og drógu sig úr keppni, þ.a.l. spiluðu þeir ekki heilt tímabil það árið.</small> <nowiki>**</nowiki>ÍBA var leyst upp í frumeindir sýnar Þór og KA árið 1974. === Gengi frá 1978 === :{| class="wikitable" style="text-align:center;" ! ! Tímabil ![[1. deild karla í knattspyrnu 1978|'78]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1979|'79]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1980|'80]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1981|'81]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1982|'82]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1983|'83]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1984|'84]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1985|'85]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1986|'86]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1987|'87]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1988|'88]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1989|'89]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1990|'90]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1991|'91]] ! [[Samskipadeild karla í knattspyrnu 1992|'92]] ! [[Getraunadeild karla í knattspyrnu 1993|'93]] ! [[Trópídeild karla í knattspyrnu 1994|'94]] ! [[Sjóvá-Almennra deild karla í knattspyrnu 1995|'95]] ! [[Sjóvá-Almennra deild karla í knattspyrnu 1996|'96]] ! [[Sjóvá-Almennra deild karla í knattspyrnu 1997|'97]] ! [[Landssímadeild karla í knattspyrnu 1998|'98]] ! [[Landssímadeild karla í knattspyrnu 1999|'99]] ! [[Landssímadeild karla í knattspyrnu 2000|'00]] ! [[Símadeild karla í knattspyrnu 2001|'01]] ! [[Símadeild karla í knattspyrnu 2002|'02]] ! [[Landsbankadeild karla í knattspyrnu 2003|'03]] ! [[Landsbankadeild karla í knattspyrnu 2004|'04]] ! [[Landsbankadeild karla í knattspyrnu 2005|'05]] ! [[Landsbankadeild karla í knattspyrnu 2006|'06]] ! [[Landsbankadeild karla í knattspyrnu 2007|'07]] ! [[Landsbankadeild karla í knattspyrnu 2008|'08]] ! [[Pepsideild karla í knattspyrnu 2009|'09]] ! [[Pepsideild karla í knattspyrnu 2010|'10]] ! [[Pepsideild karla í knattspyrnu 2011|'11]] ! [[Pepsideild karla í knattspyrnu 2012|'12]] ! [[Pepsideild karla í knattspyrnu 2013|'13]] ! [[Pepsideild karla í knattspyrnu 2014|'14]] ! [[Pepsideild karla í knattspyrnu 2015|'15]] ! [[Pepsideild karla í knattspyrnu 2016|'16]] ! [[Pepsideild karla í knattspyrnu 2017|'17]] ![[Pepsideild karla í knattspyrnu 2018|'18]] ![[Pepsimaxdeild karla í knattspyrnu 2019|'19]] ![[Pepsimaxdeild karla í knattspyrnu 2020|'20]] ![[Pepsimaxdeild karla í knattspyrnu 2021|'21]] |22 |23 |24 |- | align="left"|[[Mynd:Breidablik.png|20px]]||[[Breiðablik UBK|Breiðablik]] |10|| || 5 || 4 || 7 || bgcolor="#cc9966"|3 || bgcolor="FFCCCC"|9 || || bgcolor="FFCCCC"|9 || || || || || 5 || bgcolor="FFCCCC"|9 || || 7 || 8 || bgcolor="FFCCCC"|10 || || || 5 || 7 || bgcolor="FFCCCC"|10 || || || || || 5 || 5 || 8 || 5* || bgcolor="gold"|1 || 6 || bgcolor="silver"|2 || 4 || 7 || bgcolor="silver"|2 || 6 || 6 | bgcolor="silver"|2 | bgcolor="silver"|2 |4 | bgcolor="silver"|2 |1 |4 |1 |- | align="left"|[[Mynd:Fimleikafelag hafnafjordur.png|20px]]||[[Fimleikafélag Hafnarfjarðar|FH]] |9|| || 8 || bgcolor="FFCCCC"|10 || || || || 7 || 8 || bgcolor="FFCCCC"|10 || || bgcolor="silver"|2 || 6 || 8 || 6 || bgcolor="silver"|2 || bgcolor="silver"|2 || bgcolor="FFCCCC"|9 || || || || || || bgcolor="#cc9966"|3 || 6 || bgcolor="silver"|2 || bgcolor="gold"|1 || bgcolor="gold"|1 || bgcolor="gold"|1 || bgcolor="silver"|2* || bgcolor="gold"|1 || bgcolor="gold"|1 || bgcolor="silver"|2* || bgcolor="silver"|2 || bgcolor="gold"|1 || bgcolor="silver"|2 || bgcolor="silver"|2 || bgcolor="gold"|1 || bgcolor="gold"|1 || bgcolor="#cc9966"|3 || 5 || bgcolor="#cc9966"|3 || bgcolor="silver"|2 || 6 |10 |5 |6 |- | align="left"|[[Mynd:Fjölnir.png|20px]]||[[Ungmennafélagið Fjölnir|Fjölnir]] ||| - || - || - || - || - || - || - || - || - || S<ref>Félagið stofnað þetta ár</ref> || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || 6 || bgcolor="FFCCCC"|12 || || || || || 9 || 6 || 4 || 10 || 11 || || 12 | | | | |- | align="left"|[[Mynd:Knattspyrnufélagið Fram.png|20px]]||[[Knattspyrnufélagið Fram|Fram]] |6|| 6* || bgcolor="silver"|2* || bgcolor="silver"|2 || bgcolor="FFCCCC"|9 || || 6 || 4* || bgcolor="gold"|1 || bgcolor="silver"|2* || bgcolor="gold"|1 || bgcolor="#cc9966"|3* || bgcolor="gold"|1 || bgcolor="silver"|2 || 5 || 4 || 6 || bgcolor="FFCCCC"|10 || || 4 || 6 || 7 || 8 || 8 || 8 || 7 || 8 || bgcolor="FFCCCC"|9 || || 7 || bgcolor="#cc9966"|3 || 4 || 5 || 9 || 10 || 10* || bgcolor="FFCCCC"|11 || || || || || | | | |10 |9 |- | align="left"|[[Mynd:Fylkir.png|20px]]||[[Íþróttafélagið Fylkir|Fylkir]] ||| || || || || || || || || || || bgcolor="FFCCCC"|9 || || || || bgcolor="FFCCCC"|9 || || || bgcolor="FFCCCC"|9 || || || || bgcolor="silver"|2 || 5* || bgcolor="silver"|2* || 4 || 4 || 5 || 8 || 4 || 9 || bgcolor="#cc9966"|3 || 9 || 7 || 7 || 7 || 6 || 8 || bgcolor="FFCCCC"|11 || || 8 || 8 || 6 ||bgcolor="FFCCCC"|12 | |8 |12 |- | align="left"|[[Mynd:UMFG, Grindavík.png|20px]]||[[Knattspyrnufélag Grindavíkur|Grindavík]] ||| || || || || || || || || || || || || || || || || 6 || 7 || 7 || 7 || 6 || bgcolor="#cc9966"|3 || 4 || bgcolor="#cc9966"|3 || 6 || 7 || 7 || bgcolor="FFCCCC"|9 || || 7 || 9 || 10 || 10 || bgcolor="FFCCCC"|12 || || || || || 5 || 10 || 11 || || || | | |- | align="left"|[[Mynd:Knattspyrnufélagið Haukar.png|20px]]||[[Knattspyrnufélagið Haukar|Haukar]] ||| bgcolor="FFCCCC" |10 || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || bgcolor="FFCCCC"|11 || || || || || || || || || | | |- | align="left"|[[Mynd:HK-K.png|20px]]||[[Handknattleiksfélag Kópavogs|HK]] ||| || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || 9 || bgcolor="FFCCCC"|11 || || || || || || || || || | | |9 |11 | |9 |11 |- | align="left"|[[Mynd:ÍA-Akranes.png|20px]]||[[Knattspyrnufélag ÍA|ÍA]] |2|| bgcolor="silver" |2 || bgcolor="#cc9966"|3 || bgcolor="#cc9966"|3 || 4* || bgcolor="gold"|1* || bgcolor="gold"|1* || bgcolor="silver"|2 || bgcolor="#cc9966"|3* || bgcolor="#cc9966"|3 || bgcolor="#cc9966"|3 || 6 || bgcolor="FFCCCC"|10 || || bgcolor="gold"|1 || bgcolor="gold"|1* || bgcolor="gold"|1 || bgcolor="gold"|1 || bgcolor="gold"|1* || bgcolor="silver"|2 || bgcolor="#cc9966"|3 || 4 || 5* || bgcolor="gold"|1 || 5 || bgcolor="#cc9966"|3* || bgcolor="#cc9966"|3 || bgcolor="#cc9966"|3 || 6 || bgcolor="#cc9966"|3 || bgcolor="FFCCCC"|12 || || || || 6 || bgcolor="FFCCCC"|12 || || 7 || 8 || 12 | |10 |9 |8 |11 | |5 |- | align="left"| ||[[Íþróttabandalag Ísafjarðar|ÍBÍ]] ||| || || || 6 || bgcolor="FFCCCC"|10 || || || || || || || || || || || || || || || || || L<ref>Félagið var lagt niður þetta ár</ref> || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || || || | | |- | align="left"|[[Mynd:Ibv-logo.png|20px]]||[[Íþróttabandalag Vestmannaeyja|ÍBV]] |4|| bgcolor="gold" |1 || 6 || 6* || bgcolor="silver"|2 || bgcolor="FFCCCC"|9 || || || bgcolor="FFCCCC"|10 || || || || bgcolor="#cc9966"|3 || 7 || 8 || 8 || 8 || bgcolor="#cc9966"|3 || 4 || bgcolor="gold"|1 || bgcolor="gold"|1* || bgcolor="silver"|2 || 4 || bgcolor="silver"|2 || 7 || 5 || bgcolor="silver"|2 || 8 || bgcolor="FFCCCC"|10 || || || 10 || bgcolor="#cc9966"|3 || bgcolor="#cc9966"|3 || bgcolor="#cc9966"|3 || 6 || 10 || 10 || 9 || 9 |6 |12 | | |8 |11 | |- | align="left"|[[Mynd:ÍR.png|15px]]||[[Íþróttafélag Reykjavíkur|ÍR]] ||| || || || || || || || || || || || || || || || || || || || bgcolor="FFCCCC"|10 || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || | | |- | align="left"|[[Mynd:Knattspyrnufélag Akureyrar.png|20px]]||[[Knattspyrnufélag Akureyrar|KA]] |8|| bgcolor="FFCCCC" |9 || || 7 || bgcolor="FFCCCC"|10 || || bgcolor="FFCCCC"|10 || || || 6 || 4 || bgcolor="gold"|1 || 8 || 6 || bgcolor="FFCCCC"|10 || || || || || || || || || || 4 || 8 || bgcolor="FFCCCC"|10 || || || || || || || || || || || || || 7 |7 |5 |7 |4 |2 |7 |7 |- | align="left"|[[Mynd:Keflavik ÍF.gif|20px]]||[[Keflavik ÍF|Keflavík]] |3|| 4 || bgcolor="FFCCCC"|9 || || 8 || 8 || bgcolor="#cc9966"|3 || 5 || 5 || 7 || 8 || bgcolor="FFCCCC"|10 || || || || bgcolor="#cc9966"|3 || bgcolor="#cc9966"|3 || 4 || 8 || 6* || 4 || 8 || 6 || 6 || bgcolor="FFCCCC"|9 || || 5* || 4 || 4* || 6 || bgcolor="silver"|2 || 6 || 6 || 8 || 9 || 9 || 8 || bgcolor="FFCCCC"|12 || || |12 | | |10 |7 | | |- ! ! Tímabil ![[1. deild karla í knattspyrnu 1978|'78]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1979|'79]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1980|'80]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1981|'81]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1982|'82]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1983|'83]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1984|'84]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1985|'85]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1986|'86]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1987|'87]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1988|'88]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1989|'89]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1990|'90]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1991|'91]] ! [[Samskipadeild karla í knattspyrnu 1992|'92]] ! [[Getraunadeild karla í knattspyrnu 1993|'93]] ! [[Trópídeild karla í knattspyrnu 1994|'94]] ! [[Sjóvá-Almennra deild karla í knattspyrnu 1995|'95]] ! [[Sjóvá-Almennra deild karla í knattspyrnu 1996|'96]] ! [[Sjóvá-Almennra deild karla í knattspyrnu 1997|'97]] ! [[Landssímadeild karla í knattspyrnu 1998|'98]] ! [[Landssímadeild karla í knattspyrnu 1999|'99]] ! [[Landssímadeild karla í knattspyrnu 2000|'00]] ! [[Símadeild karla í knattspyrnu 2001|'01]] ! [[Símadeild karla í knattspyrnu 2002|'02]] ! [[Landsbankadeild karla í knattspyrnu 2003|'03]] ! [[Landsbankadeild karla í knattspyrnu 2004|'04]] ! [[Landsbankadeild karla í knattspyrnu 2005|'05]] ! [[Landsbankadeild karla í knattspyrnu 2006|'06]] ! [[Landsbankadeild karla í knattspyrnu 2007|'07]] ! [[Landsbankadeild karla í knattspyrnu 2008|'08]] ! [[Pepsideild karla í knattspyrnu 2009|'09]] ! [[Pepsideild karla í knattspyrnu 2010|'10]] ! [[Pepsideild karla í knattspyrnu 2011|'11]] ! [[Pepsideild karla í knattspyrnu 2012|'12]] ! [[Pepsideild karla í knattspyrnu 2013|'13]] ! [[Pepsideild karla í knattspyrnu 2014|'14]] ! [[Pepsideild karla í knattspyrnu 2015|'15]] ! [[Pepsideild karla í knattspyrnu 2016|'16]] ! [[Pepsideild karla í knattspyrnu 2017|'17]] ![[Pepsideild karla í knattspyrnu 2018|'18]] ![[Pepsimaxdeild karla í knattspyrnu 2019|'19]] ![[Pepsimaxdeild karla í knattspyrnu 2020|'20]] ![[Pepsimaxdeild karla í knattspyrnu 2021|'21]] |- | align="left"|[[Mynd:KR Reykjavík.png|20px]]||[[Knattspyrnufélag Reykjavíkur|KR]] ||| 5 || 7 || 8 || bgcolor="#cc9966"|3 || bgcolor="silver"|2 || 4 || 6 || 4 || 5 || 5 || 4 || bgcolor="silver"|2 || bgcolor="#cc9966"|3 || bgcolor="silver"|2 || 5 || 5* || bgcolor="silver"|2* || bgcolor="silver"|2 || 5 || bgcolor="silver"|2 || bgcolor="gold"|1* || bgcolor="gold"|1 || 7 || bgcolor="gold"|1 || bgcolor="gold"|1 || 6 || 6 || bgcolor="silver"|2 || 8 || 4* || bgcolor="silver"|2 || 4 || bgcolor="gold"|1* || 4* || bgcolor="gold"|1 || bgcolor="#cc9966"|3* || bgcolor="#cc9966"|3 || bgcolor="#cc9966"|3 || 4 |4 | bgcolor="gold"|1 |5 |bgcolor="#cc9966"|3 |4 |6 |8 |- | align="left"|[[Mynd:Leiftur.png|20px]]||[[Knattspyrnufélagið Leiftur|Leiftur]] ||| || || || || || || || || || bgcolor="FFCCCC"|9 || || || || || || || 5 || bgcolor="#cc9966"|3 || bgcolor="#cc9966"|3 || 5 || bgcolor="#cc9966"|3 || bgcolor="FFCCCC"|10 || || || || || || || || || || || || || || || || || || || | | |- | align="left"|[[Mynd:Leiknir.svg|20px]]||[[Leiknir Reykjavík|Leiknir R.]] ||| || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || bgcolor="FFCCCC"|11 || || | | | |8 |12 | | |- | align="left"|[[Mynd:UMFS.png|15px]]||[[Ungmennafélag Selfoss|Selfoss]] ||| || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || bgcolor="FFCCCC"|12 || || bgcolor="FFCCCC"|11 || || || || || || || | | |- | align="left"|[[Mynd:Skallagrimur.png|20px]]||[[Ungmennafélagið Skallagrímur|Skallagrímur]] ||| || || || || || || || || || || || || || || || || || || bgcolor="FFCCCC"|9 || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || | | |- | align="left"|[[Mynd:Stjarnan.png|20px]]||[[Ungmennafélagið Stjarnan|Stjarnan]] ||| || || || || || || || || || || || 5 || bgcolor="FFCCCC"|9 || || || bgcolor="FFCCCC"|10 || || 6 || bgcolor="FFCCCC"|10 || || || bgcolor="FFCCCC"|9 || || || || || || || || || 7 || 8 || 4 || 5 || bgcolor="#cc9966"|3 || bgcolor="gold"|1 || 4 || bgcolor="silver"|2 |bgcolor="silver"|2 |bgcolor="silver"|2* |4 |bgcolor="#cc9966"|3 |7 |5 |3 |4 |- | align="left"|[[Mynd:Valur.png|20px]]||[[Knattspyrnufélagið Valur|Valur]] | bgcolor="gold"|1|| bgcolor="#cc9966" |3 || bgcolor="gold"|1 || 5 || 5 || 5 || bgcolor="silver"|2 || bgcolor="gold"|1 || bgcolor="silver"|2 || bgcolor="gold"|1 || bgcolor="silver"|2* || 5 || 4* || 4* || 4* || 6 || 4 || 7 || 5 || 8 || 8 || bgcolor="FFCCCC"|9 || || bgcolor="FFCCCC"|9 || || bgcolor="FFCCCC"|10 || || bgcolor="silver"|2* || bgcolor="#cc9966"|3 || bgcolor="gold"|1 || 5 || 8 || 7 || 5 || 8 || 5 || 5 || 5* || 5* || bgcolor="gold"|1 | bgcolor="gold"|1 |6 | bgcolor="gold"|1 |5 |6 |2 |3 |- | |Vestri | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |10 |- | align="left"|[[Mynd:Víðir.png|20px]]||[[Knattspyrnufélagið Víðir Garði|Víðir]] ||| || || || || || || 8 || 7 || bgcolor="FFCCCC"|9 || || || || bgcolor="FFCCCC"|10 || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || | | |- | align="left"|[[Mynd:VíkÓl.png|20px]]||[[Ungmennafélagið Víkingur|Víkingur Ó.]] ||| || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || bgcolor="FFCCCC"|11 || || || 10 || 11 | | | | |- | align="left"|[[Mynd:Knattspyrnufélagið Víkingur.png|20px]]||[[Knattspyrnufélagið Víkingur|Víkingur]] |5|| 7 || 4 || bgcolor="gold"|1 || bgcolor="gold"|1 || 7 || 5 || bgcolor="FFCCCC"|10 || || || 7 || 8 || 7 || bgcolor="gold"|1 || 7 || bgcolor="FFCCCC"|10 || || || || || || bgcolor="FFCCCC"|10 || || || || || bgcolor="FFCCCC"|9 || || 7 || bgcolor="FFCCCC"|10 || || || || bgcolor="FFCCCC"|12 || || || 4 || 9 || 7 || 8 || 9 || 7 || 10 || bgcolor="gold"|1 |3 |1 |2 |- | align="left"|[[Mynd:Völsungur.gif|21px]]||[[Íþróttafélagið Völsungur|Völsungur]] ||| || || || || || || || || 8 || bgcolor="FFCCCC"|10 || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || || | | |- | align="left"|[[Mynd:Þór.png|20px]]||[[Knattspyrnufélagið Þór|Þór]] ||| || || bgcolor="FFCCCC"|9 || || 4 || 7 || bgcolor="#cc9966"|3 || 6 || 4 || 6 || 7 || bgcolor="FFCCCC"|9 || || bgcolor="#cc9966"|3 || 7 || bgcolor="FFCCCC"|9 || || || || || || || || bgcolor="FFCCCC"|9 || || || || || || || || || bgcolor="FFCCCC"|11 || || 8 || bgcolor="FFCCCC"|12 || || || || || | | |- | align="left"|[[Mynd:Þróttur R..png|20px]]||[[Þróttur]] |7|| 8 || bgcolor="FFCCCC"|10 || || || 6 || 8 || bgcolor="FFCCCC"|9 || || || || || || || || || || || || || bgcolor="FFCCCC"|9 || || || || || bgcolor="FFCCCC"|9 || || bgcolor="FFCCCC"|10 || || || 10 || bgcolor="FFCCCC"|11 || || || || || || || bgcolor="FFCCCC"|12 || || || | | |- ! ! Tímabil ![[1. deild karla í knattspyrnu 1978|'78]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1979|'79]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1980|'80]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1981|'81]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1982|'82]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1983|'83]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1984|'84]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1985|'85]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1986|'86]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1987|'87]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1988|'88]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1989|'89]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1990|'90]] ! [[1. deild karla í knattspyrnu 1991|'91]] ! [[Samskipadeild karla í knattspyrnu 1992|'92]] ! [[Getraunadeild karla í knattspyrnu 1993|'93]] ! [[Trópídeild karla í knattspyrnu 1994|'94]] ! [[Sjóvá-Almennra deild karla í knattspyrnu 1995|'95]] ! [[Sjóvá-Almennra deild karla í knattspyrnu 1996|'96]] ! [[Sjóvá-Almennra deild karla í knattspyrnu 1997|'97]] ! [[Landssímadeild karla í knattspyrnu 1998|'98]] ! [[Landssímadeild karla í knattspyrnu 1999|'99]] ! [[Landssímadeild karla í knattspyrnu 2000|'00]] ! [[Símadeild karla í knattspyrnu 2001|'01]] ! [[Símadeild karla í knattspyrnu 2002|'02]] ! [[Landsbankadeild karla í knattspyrnu 2003|'03]] ! [[Landsbankadeild karla í knattspyrnu 2004|'04]] ! [[Landsbankadeild karla í knattspyrnu 2005|'05]] ! [[Landsbankadeild karla í knattspyrnu 2006|'06]] ! [[Landsbankadeild karla í knattspyrnu 2007|'07]] ! [[Landsbankadeild karla í knattspyrnu 2008|'08]] ! [[Pepsideild karla í knattspyrnu 2009|'09]] ! [[Pepsideild karla í knattspyrnu 2009|'10]] ! [[Pepsideild karla í knattspyrnu 2011|'11]] ! [[Pepsideild karla í knattspyrnu 2012|'12]] ! [[Pepsideild karla í knattspyrnu 2013|'13]] ! [[Pepsideild karla í knattspyrnu 2014|'14]] ! [[Pepsideild karla í knattspyrnu 2015|'15]] ! [[Pepsideild karla í knattspyrnu 2016|'16]] ! [[Pepsideild karla í knattspyrnu 2017|'17]] ![[Pepsideild karla í knattspyrnu 2018|'18]] ![[Pepsimaxdeild karla í knattspyrnu 2019|'19]] ![[Pepsimaxdeild karla í knattspyrnu 2020|'20]] ![[Pepsimaxdeild karla í knattspyrnu 2021|'21]] |} <small>Stjörnumerkt lið vann Bikarkeppni KSÍ það árið</small> === Titlar eftir bæjarfélagi === Titlarnir hafa skipts svona á milli bæja á Íslandi. Meistaratitillinn var í [[Reykjavík]] fyrstu 39 ár Íslandsmótsins, en þá fór hann á [[Akranes]]. 86 af 100 titlum hafa farið til [[Reykjavík]]ur og [[Akranes]]s og hafa 74 af 100 endað innan [[höfuðborgarsvæðið|höfuðborgarsvæðisins]]. {| class="wikitable sortable" ! style="background:silver;" | ! style="background:silver;" | Borg/bær ! style="background:silver;" | Íbúafjöldi ! style="background:silver;" | Titlar af 103 ! style="background:silver;" | % ! style="background:silver;" | Lið <ref>Fjöldi liða frá bænum sem hafa spilað í efstu deild</ref> ! style="background:silver;" | Titlar liða |- |[[Mynd:ISL Reykjavik COA.svg|18px]]||[[Reykjavík]]||118.326||70||||8||{{KR Reykjavík}} (26), {{Valur Reykjavík}} (22), {{Fram Reykjavík}} (18), {{Víkingur Reykjavík}} (6) |- |[[Mynd:Akranes.jpg|20px]]||[[Akranes]]||6.549||18||||1||{{ÍA Akranes}} (18) |- |[[Mynd:Skjaldarmerki Hafnarfjardar.png|20px]]||[[Hafnarfjörður]]||25.913||8||||3||{{FH Hafnarfjörður}} (8) |- |[[Mynd:Skjaldarmerki Reykjanesbaejar.png|20px]]||[[Reykjanesbær]]||14.091||4||||1||{{ÍBK Keflavík}} (4) |- |||[[Vestmannaeyjabær]]||4.264||3||||1||{{ÍBV Vestmannaeyjar}} (3) |- |[[Mynd:Seal of Akureyri.png|20px]]||[[Akureyri]]||17.573||1||||1||{{KA Akureyri}} (1) |- |[[Mynd:Kvogur.jpg|20px]]||[[Kópavogur]]||30.357||2||||2||[[Mynd:Breidablik.png|20px]] [[Breiðablik UBK|Breiðablik]] (3) |- |[[Mynd:Skjaldarmerki_Gardabaejar.png|20px]]||[[Garðabær]]||14.180||1||||1||[[Mynd:Stjarnan.png|20px]] [[Ungmennafélagið Stjarnan|Stjarnan]] (1) |- |} == Bestu, efnilegustu og markahæstu leikmenn == === Leikmaður ársins === {| class="wikitable" !Tímabil !Leikmaður !Félag |- |1984 |Bjarni Sigurðsson |ÍA |- |1985 |Guðmundur Þorbjörnsson |Valur |- |1986 |Guðmundur Torfason |Fram |- |1987 |Pétur Ormslev |Fram |- |1988 |Sigurjón Kristjánsson |Valur |- |1989 |Þorvaldur Örlygsson |KA |- |1990 |Sævar Jónsson |Valur |- |1991 |Guðmundur Steinsson |Víkingur R. |- |1992 |Lúkas Kostic |ÍA |- |1993 |Sigurður Jónsson |ÍA |- |1994 |[[Sigursteinn Gíslason]] |ÍA |- |1995 |Ólafur Þórðarson |ÍA |- |1996 |Gunnar Oddsson |Leiftur |- |1997 |[[Tryggvi Guðmundsson]] |ÍBV |- |1998 |David Winnie |KR |- |1999 |[[Guðmundur Benediktsson]] |KR |- |2000 |Hlynur Stefánsson |ÍBV |- |2001 |[[Gunnlaugur Jónsson]] |ÍA |- |2002 |Finnur Kolbeinsson |Fylkir |- |2003 |Allan Borgvardt |FH |- |2004 |[[Heimir Guðjónsson]] |FH |- |2005 |Allan Borgvardt |FH |- |2006 |Viktor Bjarki Arnarsson |Víkingur R. |- |2007 |Helgi Sigurðsson |Valur |- |2008 |Guðmundur Steinarsson |Keflavík |- |2009 |Atli Guðnason |FH |- |2010 |[[Alfreð Finnbogason]] |Breiðablik |- |2011 |[[Hannes Þór Halldórsson]] |KR |- |2012 |Atli Guðnason |FH |- |2013 |Björn Daníel Sverrisson |FH |- |2014 |Ingvar Jónsson |Stjarnan |- |2015 |Emil Pálsson |FH |- |2016 |Kristinn Freyr Sigurðsson |Valur |- |2017 |[[Andri Rúnar Bjarnason]] |Grindavík |- |2018 |Patrick Pedersen |Valur |- |2019 |Óskar Örn Hauksson |KR |- |2020 |Steven Lennon |FH |- |2021 |[[Nikolaj Hansen]] |Víkingur |- |2022 |Nökkvi Þórisson |KA |- |2023 |Birnir Snær Ingason |Víkingur |- |2024 |Höskuldur Gunnlaugsson |Breiðablik |} === Markahæstu leikmenn === {| class="wikitable" !Tímabil !Leikmaður !Mörk !Félag |- |1980 |Matthias Hallgrimsson |'''15''' |Valur |- |1981 |Sigurlás Þorleifsson Larus Gudmundsson |''12'' |ÍBV Víkingur |- |1982 |Sigurlás Þorleifsson Heimir Karlsson |''10'' |ÍBV Víkingur |- |1983 |Ingi Björn Albertsson |''14'' |Valur |- |1984 |Guðmundur Steinsson |''10'' |Fram |- |1985 |Ómar Torfason |''13'' |Fram |- |1986 |Guðmundur Torfason |''19'' |Fram |- |1987 |Pétur Ormslev |''12'' |Fram |- |1988 |Sigurjón Kristjánsson |''13'' |Valur |- |1989 |Hörður Magnússon |''12'' |FH |- |1990 |Hörður Magnússon |''13'' |FH |- |1991 |Hörður Magnússon Guðmundur Steinsson |''13'' |FH Víkingur |- |1992 |[[Arnar Gunnlaugsson]] |''15'' |ÍA |- |1993 |Þórður Guðjónsson |''19'' |ÍA |- |1994 |Mihajlo Biberčić |''14'' |ÍA |- |1995 |[[Arnar Gunnlaugsson]] |''15'' |ÍA |- |1996 |[[Ríkharður Daðason]] |''14'' |KR |- |1997 |[[Tryggvi Guðmundsson]] |''19'' |ÍBV |- |1998 |Steingrímur Jóhannesson |''16'' |ÍBV |- |1999 |Steingrímur Jóhannesson |''12'' |ÍBV |- |2000 |Guðmundur Steinarsson Andri Sigþórsson |''14'' |Keflavík KR |- |2001 |Hjörtur Hjartarson |''15'' |ÍA |- |2002 |Grétar Hjartarson |''13'' |Grindavík |- |2003 |[[Björgólfur Hideaki Takefusa|Björgólfur Takefusa]] |''10'' |Þróttur R. |- |2004 |Gunnar Heiðar Þorvaldsson |''12'' |ÍBV |- |2005 |[[Tryggvi Guðmundsson]] |''16''' |FH |- |2006 |Marel Baldvinsson |'''11''' |Breiðablik |- |2007 |Jónas Grani Garðarsson |'''13''' |Fram |- |2008 |Guðmundur Steinarsson |'''16''' |Keflavík |- |2009 |[[Björgólfur Hideaki Takefusa|Björgólfur Takefusa]] |'''16''' |KR |- |2010 |Gilles Mbang Ondo |'''14''' |Grindavík |- |2011 |Garðar Jóhannsson |'''15''' |Stjarnan |- |2012 |Atli Guðnason |'''12''' |FH |- |2013 |[[Atli Viðar Björnsson]] [[Viðar Örn Kjartansson]] Gary Martin |'''13''' |FH Fylkir KR |- |2014 |Gary Martin |'''13''' |KR |- |2015 |Patrick Pedersen |'''13''' |Valur |- |2016 |Garðar Gunnlaugsson |'''14''' |ÍA |- |2017 |[[Andri Rúnar Bjarnason]] |'''19''' |Grindavík |- |2018 |Patrick Pedersen |'''17''' |Valur |- |2019 |Gary Martin |'''14''' |Valur/ÍBV |- |2020 |Steven Lennon |'''17''' |FH |- |2021 |[[Nikolaj Hansen]] |'''16''' |Víkingur |- | rowspan="2" |2022 |Nökkvi Þórisson |'''17''' |KA |- |Guðmundur Magnússon |17 |Fram |- |2023 |Emil Atlason |'''17''' |Stjarnan |- |2024 |Benoný Breki Andrésson |21 |KR |} === '''Markahæstu leikmenn í sögunni''' === {| class="wikitable" !Sæti !Leikmaður !Mörk !Leikir |- |1 |[[Tryggvi Guðmundsson]] |131 (19) |241 |- |2 |'''Patrik Pedersen''' |125 (14) |197 |- |3 |[[Atli Viðar Björnsson]] |113 (0) |264 |- |4 |Steven Lennon |101 (24) |215 |- |5 |Óskar Örn Hauksson |88 (6) |382 |- |6 |Hörður Magnússon |87 (17) |188 |- | rowspan="2" |7 |Steingrímur Jóhannesson |81 (4) |221 |- |Guðmundur Steinarsson |81 (23) |225 |- |8 |Hilmar Árni Halldórsson |71 (21) |192 |- |9 |Albert Brynjar Ingason |70 (9) |219 |- |10 |Atli Guðnason |67 (1) |285 |- |11 |'''Hallgrímur Mar Steingrímsson''' |66 (19) |196 |- |12 |Halldór Orri Björnsson |61 (15) |215 |- | rowspan="3" |13 |'''Kristinn Steindórsson''' |59 (3) |207 |- |'''Matthías Vilhjálmsson''' |59 (5) |197 |- |Haraldur Ingólfsson |59 (8) |189 |- |14 |Hörður Sveinsson |58 (2) |189 |- | rowspan="2" |15 |Elfar Árni Aðalsteinsson |57 (4) |192 |- |[[Guðmundur Benediktsson]] |57 (7) |237 |- |16 |Baldur Sigurðsson |55 (0) |264 |- |17 |Pálmi Rafn Pálmason |54 (10) |242 |- | rowspan="2" |18 |Ingimundur Níels Óskarsson |50 (4) |191 |- |Björn Daníel Sverrisson |50 (4) |236 |- | rowspan="2" |19 |'''Sigurður Egill Lárusson''' |47 (4) |255 |- |Guðjón Pétur Lýðsson |47 (14) |226 |- | rowspan="2" |20 |Einar Þór Daníelsson |46 (2) |200 |- |Kristinn Freyr Sigurðsson |46 (5) |267 |- |21 |'''Höskuldur Gunnlaugsson''' |45 (11) |205 |- |22 |'''Kennie Knak Chopart''' |40 (0) |237 |- |23 |Almarr Ormarsson |40 (1) |271 |- |24 |'''Ólafur Karl Finsen''' |39 (7) |188 |- | rowspan="2" |25 |Matthías Guðmundsson |37 (0) |196 |- |'''Haukur Páll Sigurðsson''' |37 (0) |283 |- | rowspan="3" |26 |Arnþór Ari Atlason |36 (0) |207 |- |Andri Marteinsson |36 (0) |234 |- |'''Atli Sigurjónsson''' |36 (0) |238 |- |27 |Magnús Sverrir Þorsteinsson |35 (2) |229 |- | rowspan="2" |28 |Sigurbjörn Örn Hreiðarsson |34 (14) |240 |- |Ágúst Þór Gylfason |34 (18) |195 |- |29 |Þorsteinn Már Ragnarsson |33 (0) |204 |- | rowspan="2" |30 |Jón Gretar Jónsson |32 (1) |210 |- |Óli Stefán Flóventsson |32 (1) |212 |} == Tilvísanir == {{reflist}} == Tengt efni == * [[Pepsideild kvenna]] * [[Þjálfarar í íslenskri knattspyrnu]] * [[Evrópuleikir íslenskra félagsliða í knattspyrnu]] * [[Knattspyrna á Íslandi]] == Heimildir == * {{wpheimild | tungumál = En | titill = Landsbankadeildin | mánuðurskoðað = 14. febrúar | árskoðað = 2007}} <div class="references-small"><references/></div> {{S|1912}} {{Leiktímabil í knattspyrnu karla}} [[Flokkur:Knattspyrna]] [[Flokkur:Landsbankadeild karla| ]] [[Flokkur:Íslenskar knattspyrnudeildir]] [[Flokkur:Íslensk knattspyrnumót]] [[Flokkur:Úrvalsdeildir knattspyrnu í Evrópu]] 5c2st0g72poiong2cipdyk2y32tl9mi 0 41088 1919107 1846690 2025-06-02T13:37:35Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919107 wikitext text/x-wiki '''Netslóð''' er dæmi um [[staðlað gagnaauðkenni]] (e. [[:en:URI|URI]]). ''Veffang'' er í almennu tali netslóð sem vísar á [[vefsíða|vefsíðu]] en netslóðir geta vísað á margt fleira en vefsíður, t.d. skjalamöppur á [[File Transfer Protocol|FTP]]-[[Netþjónn|þjóni]] og margmiðlunarefni sem veitt er um [[MMS]]-þjón. Dæmi um hvernig slóð er brotin niður: <pre> ftp://notandi:lykilorð@tildaem.is:992/farartaeki/bifreid?tegund=4dyra#framhluti \___/ \_____________/ \________/ \_/\_________________/\___________/\________/ | | | | | | | samskiptamáti innskráning hýsill port slóð beiðni tengill/brot </pre> Flestir nota þó aðeins lítinn hluta af svona slóð við að heimsækja vefsíður á netinu, t.d. bara samskiptamáta- og hýsils-hlutana (e. host). Dæmi um innslátt í vafra: http://'''tildaem.is''' == Bygging == '''Bygging netslóða''' segir til um hvernig slóðir eiga að vera byggðar upp og hvað gera eigi við þær. == Innskráning == '''Innskráning''' (e. login) er ekki mikið notuð á þann hátt sem hér birtist þar sem flestir vilja ekki að lykilorðið birtist í netslóðinni. == Hýsill == '''Hýsill''' (e. host) getur verið auðkenndur með IP-fangi (e. [[:en:IP-Address|IP-Address]]) eða hýsilsnafni (e. [[:en:host name|host name]]). Hýsilsnafnið er venjulega [[Domain Name System|DNS]] [[Nétlén|lén]] sem skiptist í tvo hluta; rótarlén (til dæmis [[.is]]) og Í dæminu að ofan er lénið "tildaem" og rótarlénið "is". Sérstakar skrifstofur sjá um úthlutun léna og stjórnar oft ein skrifstofa einu rótarléni. Á Íslandi er það [http://www.isnic.is ISNIC] sem stjórnar úthlutun léna innan .is rótarlénsins. Rótarlénum er svo úthlutað af [http://www.iana.org IANA] (Internet Assigned Numbers Authority). == Port == '''Port'''-hlutinn segir til um á hvaða porti skuli reyna að tengjast. HTTP-staðallinn notar port 80 og er það því sjálfgefna gildið í flestum [[Vafri|vöfrum]] sleppi notandi að slá port-númer inn. == Slóð == '''Slóðin''' segir til um hvaða gögn miðlarinn (hýsillinn) á að senda til biðlarans (notandans). == Beiðni == '''Beiðnar'''-hlutinn segir til um skilyrði sem gögnin skulu uppfylla. Sé slóðar- og fyrirspurnar-hlutunum sleppt er náð í sjálfgefna síðu, sem skilgreind er af hýsli. == Brot/tengill == '''Tengill/brot''' segir til um hvar á síðunni eigi að byrja að birta gögnin. == EBNF == Hér er '''algengri''' byggingu [[Staðlað gagnauðkenni|staðlaðra gagnaauðkenna]] (e. [[:en:URI|URI]]) lýst í EBNF fyrir þá sem finnst lýsingin hér á undan óljós eða of löng, en Netslóðir eru stöðluð gagnaauðkenni. netslóð = bygging ":" ( [ "//" [ hýsill ] "/" ] | [ hýsill ] ) [ slóð ] [ "?" beiðni ] [ "#" brot ] bygging = stafur [ stafur | tala | "-" | "+" | "." | hýsill = nafn | [[IPv4]] | [[Internet Protocol|IP]] slóð = bókstafir [ "/" slóð ]* | "" beiðni = bókstafir "=" bókstafir [ "&" beiðni ]* brot = bókstafir* Lýsingin er að miklu leyti fengin úr [http://tools.ietf.org/html/rfc3986 RFC 3986]. {{stækka|8}} == Heimild == * {{wpheimild | tungumál = en | titill = URL | mánuðurskoðað = apríl | árskoðað = 2007}} * {{Vefheimild |url= http://tools.ietf.org/html/rfc3986 |titill= RFC 3986 – URI: |safnslóð= |safnár= |safnmánuður= |eftirnafn= Berners-Lee |fornafn=Tim |höfundatengill=Berners-Lee |höfundur2=Network Working Group |ár=2005 |mánuður=janúar |ritstjóri= |tungumál=enska |snið= |ritverk=RFC 3986 |bls= |útgefandi=W3C/MIT |mánuðurskoðað=18. febrúar |árskoðað=2009 |tilvitnun= |}} <references /> [[Flokkur:Veraldarvefurinn]] 8sok8eyus9wswozz7xkox3uc02k361u 0 50825 1919066 1917714 2025-06-02T13:13:44Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919066 wikitext text/x-wiki {{Forsætisráðherra |forskeyti = |nafn = Theodore Roosevelt |viðskeyti = |mynd = President Theodore Roosevelt, 1904.jpg |myndastærð = 250px |myndatexti1 = {{small|Theodore Roosevelt árið 1904.}} |titill = [[Forseti Bandaríkjanna]] |stjórnartíð_start = [[14. september]] [[1901]] |stjórnartíð_end = [[4. mars]] [[1909]] |forveri = [[William McKinley]] |eftirmaður = [[William Howard Taft]] |vara_forseti = ''Enginn'' (1901–1905)<br>[[Charles W. Fairbanks]] (1905–1909) |titill2 = [[Varaforseti Bandaríkjanna]] |stjórnartíð_start2 = [[4. mars]] [[1901]] |stjórnartíð_end2 = [[14. september]] [[1901]] |forseti2 = [[William McKinley]] |forveri2 = [[Garret Hobart]] |eftirmaður2 = [[Charles W. Fairbanks]] |titill3 = [[Fylkisstjóri (Bandaríkin)|Fylkisstjóri]] [[New York-fylki]]s |stjórnartíð_start3 = [[1. janúar]] [[1899]] |stjórnartíð_end3 = [[31. desember]] [[1900]] |vara_ríkisstjóri3 = [[Timothy L. Woodruff]] |forveri3 = [[Frank S. Black]] |eftirmaður3 = [[Benjamin Barker Odell Jr.]] |fæddur = [[27. október]] [[1858]] |fæðingarstaður = [[New York (borg)|New York-borg]], [[New York (fylki)|New York-fylki]], Bandaríkjunum |dánardagur = {{Dánardagur og aldur|1919|1|6|1858|10|27}} |dánarstaður = [[Oyster Bay]], [[New York (fylki)|New York-fylki]], Bandaríkjunum |þjóderni = Bandarískur |stjórnmálaflokkur = [[Repúblikanaflokkurinn]] (1880–1911; 1916–1919)<br>Framfaraflokkurinn (1912–1916) |maki = Alice Lee (g. 1880; d. 1884)<br>Edith Carow (g. 1886) |börn = Alice, Theodore III, Kermit, Ethel, Archibald og Quentin |háskóli = [[Harvard-háskóli]] |undirskrift = Theodore Roosevelt Signature-2.svg }} '''Theodore Roosevelt''' ([[27. október]] [[1858]] – [[6. janúar]] [[1919]]) var 26. [[forseti Bandaríkjanna]] fyrir repúblikana frá [[14. september]] [[1901]] til [[4. mars]] [[1909]]. Hann var sá yngsti til þess að taka við sem forseti í sögu Bandaríkjanna. Hann gegndi einnig [[embætti]] [[Varaforseti Bandaríkjanna|varaforseta Bandaríkjanna]] frá [[4. mars]] [[1901]] til [[14. september]] [[1901]]. Hann vann til [[Friðarverðlaun Nóbels|friðarverðlauna Nóbels]] árið [[1906]]. ==Æviágrip== Theodore Roosevelt fæddist þann 27. október árið 1858 í New York. Foreldar hans voru Theodore Roosevelt eldri (1831-1931) og Martha Stewart Bullock (1835-1884). Theodore átti þrjú systkyni, þau Bamie (1861-1933), Corinne (1861-1933) og Anna (1855-1931). Í æsku þjáðist hann af [[Astmi|astma]] og lélegri líkamlegri heilsu. Þrátt fyrir það var hann uppátækjasamur og fjörugur krakki. Hann þróaði fljótt með sér mikinn áhuga á dýraríkinu og hóf snemma að veiða dýr og stoppa þau upp, áhugamál sem átti eftir að fylgja honum lengi. Hann tók upp að æfa [[Hnefaleikar|hnefaleika]] til að bæta upp fyrir lélegt líkamlegt ástand hans.<ref name=bls236>{{Bókaheimild|titill=Bandaríkjaforsetar|höfundur=Jón Þ. Þór|útgefandi=Urður bókafélag|ár=2016|bls=236}}</ref> Theadore var að mestu leyti kennt á heimili sínu af kennurum og foreldrum sínum. Árið 1876 hóf hann nám við [[Harvard-háskóli|Harvard-háskóla]]. Þar vegnaði honum vel og skaraði fram úr á ýmsum sviðum. Átti hann auðvelt með að leggja fyrir sér námið og stundaði hann einnig hnefaleika af kappi. Eftir útskrift árið 1880 gekk hann í Columbine Law School. Þótti Theodore laganámið heldur óathyglisvert og eyddi litlum tíma í að sinna því. Árið 1881 hætti hann laganáminu og bauð sig fram til innanfylkiskosninga sem fulltrúi [[Repúblikanaflokkurinn|Repúblikana]] og fékk meirihluta atkvæða.<ref name=teddi>{{Vefheimild|titill=Teddi|útgefandi=''[[Morgunblaðið]]''|url=http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=1557289|höfundur=Jakob F. Ásgeirsson|mánuður=30. maí|ár=1982|árskoðað=2018|mánuðurskoðað=13. desember}}</ref> Árið 1880 giftist hann Alice Hathaway Lee (1861-1884) og eignuðust þau saman dótturina Alice Lee Roosevelt. Stuttu eftir fæðingu dóttur þeirra lést Ali Hathaway úr nýrnabilun. Sama dag lést móðir hans úr taugaveiki.<ref name=bls239>{{Bókaheimild|titill=Bandaríkjaforsetar|höfundur=Jón Þ. Þór|útgefandi=Urður bókafélag|ár=2016|bls=239}}</ref> Þetta var mikið áfall fyrir hinn unga Theodore. ===Upphaf stjórnmálaferilsins=== [[File:Theodore Rooseveltnewtry.jpg|thumb|left|Roosevelt sem ofursti í Bandaríkjaher.]] Frá 1882 til 1884 var Theodore meðlimur Repúblikana í neðri deild ríkisþings [[New York-fylki]]s og er sagður hafa skrifað fleiri lagafrumvörp en nokkur annar löggjafi gerði. Eftir landsþing Repúblikana árið 1884 dró hann sig í stutt hlé frá stjórnmálum og settist að á búgarði sínum í [[Dakota]]. Þar lifði hann lífi kúrekans og skrifaði nokkrar bækur. Einnig gegndi hann stöðu fógeta. Eftir að megnið af búpening hans hafði farist í miklum vetrarhörkum 1886-1887 sneri hann aftur til New York og byggði sér hús, Sagamore Hill, sem varð heimili hans allt til dauðadags. Hann sneri sér fljótt aftur að stjórnmálum og bauð sig fram í stöðu Repúblikana sem borgarstjóri New York borgar en náði ekki kjöri. Árið 1886 giftist hann í annað sinn, þá vinkonu sinni úr barnæsku, Edith Kermit Carow (1861-1948), og eignuðust þau saman fimm börn, þau Theodore Roosevelt III (1887-1944), Kermit Roosevelt (1889-1943), Ethel Carow Roosevelt (1891-1977), Archibald Bulloch Roosevelt (1894-1979) og Quentin Roosevelt (1897-1918) Í forsetakosningunum árið 1888 starfaði Theodore fyrir kosningabaráttu [[Benjamin Harrison|Benjamins Harrison]].<ref name=bls240>{{Bókaheimild|titill=Bandaríkjaforsetar|höfundur=Jón Þ. Þór|útgefandi=Urður bókafélag|ár=2016|bls=240}}</ref> Harrison réð hann til starfa fyrir nefnd opinberra starfsmanna en þar barðist hann af fullum krafti gegn spillingu og fyrir því að ríkisstarfsmenn framfylgdu opinberum lögum. Hann starfaði einnig fyrir Harrison í kosningabaráttu hans til endurkjörs árið 1892 en þrátt fyrir ósigur réð nýr forseti lýðveldisins, [[Grover Cleveland]], Theodore í sömu stöðu og hann hafði gegnt undir Harrison. Árið 1895 varð hann kosinn forseti lögreglunefndar [[New York-borg]]ar og gegndi hann þeirri stöðu í rúm tvö ár. Á þeim stutta tíma gerði hann miklar umbætur á lögreglu borgarinnar sem hafði lengi verið þekkt fyrir mikla spillingu og vangetu. Árið 1897 var hann skipaður næstráðandi innan bandaríska sjóhersins, en vegna vangetu þáverandi hæstráðanda var hlaut Theodore flestar hans skyldur. Þann 15. febrúar 1898 sprakk herskipið ''USS Maine'' þar sem það lá í [[Havana]]-höfn á Kúbu, sem þá var í eigu [[Spánn|Spánar]]. Það féll í hendur hans að undirbúa sjóherinn fyrir stríð og var hann óþreyjufullur að sjá getu bandaríska hersins í stríði. Þann 25. apríl sama ár lýstu bandarísk stjórnvöld yfir [[Stríð Spánar og Bandaríkjanna|stríði gegn Spánverjum]]. Þann sama dag sagði Theodore sig úr stöðu sinni innan sjóhersins og í stað þess hóf hann að safna sjálfboðaliðum, aðalega kúrekum, til að berjast í stríðinu. Þessi sveit var kölluð „Reiðgarparnir“ (e. ''The Rough Riders'')<ref name=bls241>{{Bókaheimild|titill=Bandaríkjaforsetar|höfundur=Jón Þ. Þór|útgefandi=Urður bókafélag|ár=2016|bls=241}}</ref><ref name=teddi/> ===Forsetatíð=== Að stríðinu loknu hélt hann áfram að starfa í stjórnmálum og var hann kosinn [[Fylkisstjóri (Bandaríkin)|fylkisstjóri]] New York-fylkis árið 1898 og í forsetakosningum tveimur árum seinna bauð hann sig fram sem varaforsetaefni [[William McKinley]] og sigruðu þeir. Theodore gengdi stöðu varaforseta í aðeins sex mánuði en McKinley lést af skotsárum og var Theodore þá svarinn í embætti. Hann gengdi embætti forseta í alls átta ár og barðist hart gegn spillingu. Í forsetatíð hans var ráðist í byggingu [[Panamaskurðurinn|Panamaskurðarins]] og lýsti því yfir að Bandaríkin væru eina landið sem mættu hafa ganga á milli í málefnum Suður- og Mið-Ameríku. Hann inleiddi lög um réttar merkingar matvæla og að ákveðnum gæðastaðli skyldi viðhaldið í hráefnum þeirra. Með lögum kom hann einnig í veg fyrir að járnbrautarfyrirtæki rukkuðu farþega of hátt fargjald. Theodore sá um málamiðlanir á utanríkisdeilum margra ríkja, þar á meðal í [[Stríð Rússa og Japana|stríði Rússa og Japana]], en fyrir það hlaut hann [[friðarverðlaun Nóbels]] árið 1906.<ref name=bls246>{{Bókaheimild|titill=Bandaríkjaforsetar|höfundur=Jón Þ. Þór|útgefandi=Urður bókafélag|ár=2016|bls=246}}</ref> Þrátt fyrir miklar vinsældir ákvað Roosevelt að bjóða sig ekki fram til þriðja kjörtímabils árið 1908 og lýsti þess í stað yfir stuðningi sínum við stríðsmálaráðherra sinn, [[William Howard Taft]], sem náði kjöri og tók við forsetaembætti árið eftir. ===Seinni ár=== [[File:Roosevelt on the Stump, 1912.JPG|thumb|right|Roosevelt heldur ræðu í kosningabaráttunni 1912.]] Að lokinni forsetatíð sinni árið 1909 hélt hann í árs langan leiðangur um Austur- og Mið-Afríku á vegum The Smithsonian Institute. Í þessari ferð safnaði hann ásamt föruneyti sínu þúsundum eintaka af dýrshömum og heilum dýrum, en alls er talið að þeir hafi skotið eða fangað um 11,400 dýr. Leiðangurinn sem átti að heita til vísindalegra rannsókna varð í raun að blöndu af pólitískum og félagslegum veiðitúr. Þrátt fyrir að Roosevelt hefði sjálfur hvatt Taft til að bjóða sig fram til forseta var hann um margt óánægður með forsetatíð Taft, sem reyndist talsvert íhaldssamari en Roosevelt hafði verið sem forseti. Að endingu ákvað Roosevelt að kljúfa sig úr Repúblikanaflokknum og stofna eigin flokk, Framfaraflokkinn („Progressive Party“). Árið 1912 bauð hann sig fram í forsetakosningunum gegn Taft og [[Demókrataflokkurinn|Demókratanum]] [[Woodrow Wilson]] sem frambjóðandi Framfaraflokksins. Theodore ferðaðist um landið í kosningabáráttu sinni og það var í Wisconsin þar sem hann var skotinn rétt áður en hann átti að flytja ræðu. Kúlan hæfði hann í brjóstið, en 50 blaðsíðna ræða og gleraugnahulstur hægði svo á kúlunni að hún fór ekki í gegn, heldur sat föst í vöðva. Í stað þess að hætta við fundinn, flutti hann ræðuna og beið með alla læknisaðstoð. Vegna þeirrar hættu sem gæti skapast við að fjarlægja kúluna var ákveðið að láta hana vera og gekk hann með hana í sér allt til dauðadags. Þrátt fyrir miklar persónuvinsældir Roosevelt tókst honum aðeins að kljúfa atkvæðahóp Repúblikana milli sín og Taft í kosningunum og greiddi því leið Woodrows Wilson á forsetastól.<ref name=teddi/> Árið 1913 hélt hann í leiðangur til Suður-Ameríku og fann upptök á Rio De Duvida. Takmarkið með leiðangrinum var að mestu leyti óárangursríkur. Theodore varð mjög veikur í ferðinni, hann get ekki gengið og þurfti stanslausa athygli lækna og hjálp annarra leiðangursmanna en hungur og sjúkdómar herjuðu á flesta leiðangursmenn. Hann sneri til Bandaríkjanna árið 1914, þá verulega máttfara vegna leiðangursins og átti hann eftir að hafa gífurleg áhrif á heilsu hans. Hann studdi þáttöku Bandaríkjanna í [[Fyrri heimsstyrjöldin|fyrri heimsstyrjöldinni]] við hlið [[Bandamenn (fyrri heimsstyrjöldin)|Bandamanna]]. Hann fordæmdi stefnu Wilson forseta um hlutleysi og hvatti hann til harðra aðgerða gegn [[Þýska keisaraveldið|Þjóðverjum]].<ref>{{Vefheimild|höfundur=Theodore Roosevelt|titill=Ameríka þarf að vera við öllu illu búin!|url=http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=2155321|útgefandi=''[[Heimskringla (tímarit)|Heimskringla]]''|mánuður=14. janúar|ár=1915|árskoðað=2018|mánuðurskoðað=13. desember}}</ref><ref>{{Vefheimild|höfundur=Theodore Roosevelt|titill=Ameríka þarf að vera við öllu illu búin! (framhald)|url=http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=2155331|útgefandi=''[[Heimskringla (tímarit)|Heimskringla]]''|mánuður=21. janúar|ár=1915|árskoðað=2018|mánuðurskoðað=13. desember}}</ref><ref>{{Vefheimild|höfundur=Theodore Roosevelt|titill=Ameríka þarf að vera við öllu illu búin! (niðurlag)|url=http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=2155347|útgefandi=''[[Heimskringla (tímarit)|Heimskringla]]''|mánuður=4. febrúar|ár=1915|árskoðað=2018|mánuðurskoðað=13. desember}}</ref> Þann 5. janúar árið 1919 lést Theodore Roosevelt úr blóðtappa þar sem hann svaf á heimili sínu Sagamore Hill. Síðustu orð hans voru: „Slökkvið ljósið!“.<ref>{{Vefheimild|titill=Á deyjanda degi|url=http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=5057628|útgefandi=''[[Samtíðin]]''|ár=1937|árskoðað=2018|mánuðurskoðað=13. desember}}</ref> ==Tilvísanir== <references/> {{Töflubyrjun}} {{Erfðatafla | titill = [[Forseti Bandaríkjanna]] | frá = 1901 | til = 1909 | fyrir = [[William McKinley]] | eftir = [[William Howard Taft]] }} {{Erfðatafla | titill = [[Varaforseti Bandaríkjanna]] | frá = 1901 | til = 1901 | fyrir = [[Garret Hobart]] | eftir = [[Charles W. Fairbanks]] }} {{Töfluendir}} {{Forsetar Bandaríkjanna}} {{Varaforsetar Bandaríkjanna}} {{Friðarverðlaun Nóbels}} {{fd|1858|1919}} {{DEFAULTSORT:Roosevelt, Theodore}} [[Flokkur:Forsetar Bandaríkjanna|Roosevelt, Theodore]] [[Flokkur:Fylkisstjórar New York]] [[Flokkur:Handhafar friðarverðlauna Nóbels|Roosevelt, Theodore]] [[Flokkur:Repúblikanar|Roosevelt, Theodore]] [[Flokkur:Varaforsetar Bandaríkjanna|Roosevelt, Theodore]] joyq66pvyeqkdmlntzgg7jvy4175oso 1919069 1919066 2025-06-02T13:16:42Z Óskadddddd 83612 Afturkalla útgáfu [[Special:Diff/1919066|1919066]] frá [[Special:Contributions/Agnúi|Agnúi]] ([[User talk:Agnúi|spjall]]) 1919069 wikitext text/x-wiki {{Forsætisráðherra |forskeyti = |nafn = Theodore Roosevelt |viðskeyti = |mynd = President Theodore Roosevelt, 1904.jpg |myndastærð = 250px |myndatexti1 = {{small|Theodore Roosevelt árið 1904.}} |titill = [[Forseti Bandaríkjanna]] |stjórnartíð_start = [[14. september]] [[1901]] |stjórnartíð_end = [[4. mars]] [[1909]] |forveri = [[William McKinley]] |eftirmaður = [[William Howard Taft]] |vara_forseti = ''Enginn'' (1901–1905)<br>[[Charles W. Fairbanks]] (1905–1909) |titill2 = [[Varaforseti Bandaríkjanna]] |stjórnartíð_start2 = [[4. mars]] [[1901]] |stjórnartíð_end2 = [[14. september]] [[1901]] |forseti2 = [[William McKinley]] |forveri2 = [[Garret Hobart]] |eftirmaður2 = [[Charles W. Fairbanks]] |titill3 = [[Fylkisstjóri (Bandaríkin)|Fylkisstjóri]] [[New York-fylki]]s |stjórnartíð_start3 = [[1. janúar]] [[1899]] |stjórnartíð_end3 = [[31. desember]] [[1900]] |vara_ríkisstjóri3 = [[Timothy L. Woodruff]] |forveri3 = [[Frank S. Black]] |eftirmaður3 = [[Benjamin Barker Odell Jr.]] |fæddur = [[27. október]] [[1858]] |fæðingarstaður = [[New York (borg)|New York-borg]], [[New York (fylki)|New York-fylki]], Bandaríkjunum |dánardagur = {{Dánardagur og aldur|1919|1|6|1858|10|27}} |dánarstaður = [[Oyster Bay]], [[New York (fylki)|New York-fylki]], Bandaríkjunum |þjóderni = Bandarískur |stjórnmálaflokkur = [[Repúblikanaflokkurinn]] (1880–1911; 1916–1919)<br>Framfaraflokkurinn (1912–1916) |maki = Alice Lee (g. 1880; d. 1884)<br>Edith Carow (g. 1886) |börn = Alice, Theodore III, Kermit, Ethel, Archibald og Quentin |háskóli = [[Harvard-háskóli]] |undirskrift = Theodore Roosevelt Signature-2.svg }} '''Theodore Roosevelt''' ([[27. október]] [[1858]] – [[6. janúar]] [[1919]]) var 26. [[forseti Bandaríkjanna]] fyrir repúblikana frá [[14. september]] [[1901]] til [[4. mars]] [[1909]]. Hann var sá yngsti til þess að taka við sem forseti í sögu Bandaríkjanna. Hann gegndi einnig [[embætti]] [[Varaforseti Bandaríkjanna|varaforseta Bandaríkjanna]] frá [[4. mars]] [[1901]] til [[14. september]] [[1901]]. Hann vann til [[Friðarverðlaun Nóbels|friðarverðlauna Nóbels]] árið [[1906]]. ==Æviágrip== Theodore Roosevelt fæddist þann 27. október árið 1858 í New York. Foreldar hans voru Theodore Roosevelt eldri (1831-1931) og Martha Stewart Bullock (1835-1884). Theodore átti þrjú systkyni, þau Bamie (1861-1933), Corinne (1861-1933) og Anna (1855-1931). Í æsku þjáðist hann af [[Astmi|astma]] og lélegri líkamlegri heilsu. Þrátt fyrir það var hann uppátækjasamur og fjörugur krakki. Hann þróaði fljótt með sér mikinn áhuga á dýraríkinu og hóf snemma að veiða dýr og stoppa þau upp, áhugamál sem átti eftir að fylgja honum lengi. Hann tók upp að æfa [[Hnefaleikar|hnefaleika]] til að bæta upp fyrir lélegt líkamlegt ástand hans.<ref name=bls236>{{Bókaheimild|titill=Bandaríkjaforsetar|höfundur=Jón Þ. Þór|útgefandi=Urður bókafélag|ár=2016|bls=236}}</ref> Theadore var að mestu leyti kennt á heimili sínu af kennurum og foreldrum sínum. Árið 1876 hóf hann nám við [[Harvard-háskóli|Harvard-háskóla]]. Þar vegnaði honum vel og skaraði fram úr á ýmsum sviðum. Átti hann auðvelt með að leggja fyrir sér námið og stundaði hann einnig hnefaleika af kappi. Eftir útskrift árið 1880 gekk hann í Columbine Law School. Þótti Theodore laganámið heldur óathyglisvert og eyddi litlum tíma í að sinna því. Árið 1881 hætti hann laganáminu og bauð sig fram til innanfylkiskosninga sem fulltrúi [[Repúblikanaflokkurinn|Repúblikana]] og fékk meirihluta atkvæða.<ref name=teddi>{{Vefheimild|titill=Teddi|útgefandi=''[[Morgunblaðið]]''|url=http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=1557289|höfundur=Jakob F. Ásgeirsson|mánuður=30. maí|ár=1982|árskoðað=2018|mánuðurskoðað=13. desember}}</ref> Árið 1880 giftist hann Alice Hathaway Lee (1861-1884) og eignuðust þau saman dótturina Alice Lee Roosevelt. Stuttu eftir fæðingu dóttur þeirra lést Ali Hathaway úr nýrnabilun. Sama dag lést móðir hans úr taugaveiki.<ref name=bls239>{{Bókaheimild|titill=Bandaríkjaforsetar|höfundur=Jón Þ. Þór|útgefandi=Urður bókafélag|ár=2016|bls=239}}</ref> Þetta var mikið áfall fyrir hinn unga Theodore. ===Upphaf stjórnmálaferilsins=== [[File:Theodore Rooseveltnewtry.jpg|thumb|left|Roosevelt sem ofursti í Bandaríkjaher.]] Frá 1882 til 1884 var Theodore meðlimur Repúblikana í neðri deild ríkisþings [[New York-fylki]]s og er sagður hafa skrifað fleiri lagafrumvörp en nokkur annar löggjafi gerði. Eftir landsþing Repúblikana árið 1884 dró hann sig í stutt hlé frá stjórnmálum og settist að á búgarði sínum í [[Dakota]]. Þar lifði hann lífi kúrekans og skrifaði nokkrar bækur. Einnig gegndi hann stöðu fógeta. Eftir að megnið af búpening hans hafði farist í miklum vetrarhörkum 1886-1887 sneri hann aftur til New York og byggði sér hús, Sagamore Hill, sem varð heimili hans allt til dauðadags. Hann sneri sér fljótt aftur að stjórnmálum og bauð sig fram í stöðu Repúblikana sem borgarstjóri New York borgar en náði ekki kjöri. Árið 1886 giftist hann í annað sinn, þá vinkonu sinni úr barnæsku, Edith Kermit Carow (1861-1948), og eignuðust þau saman fimm börn, þau Theodore Roosevelt III (1887-1944), Kermit Roosevelt (1889-1943), Ethel Carow Roosevelt (1891-1977), Archibald Bulloch Roosevelt (1894-1979) og Quentin Roosevelt (1897-1918) Í forsetakosningunum árið 1888 starfaði Theodore fyrir kosningabaráttu [[Benjamin Harrison|Benjamins Harrison]].<ref name=bls240>{{Bókaheimild|titill=Bandaríkjaforsetar|höfundur=Jón Þ. Þór|útgefandi=Urður bókafélag|ár=2016|bls=240}}</ref> Harrison réð hann til starfa fyrir nefnd opinberra starfsmanna en þar barðist hann af fullum krafti gegn spillingu og fyrir því að ríkisstarfsmenn framfylgdu opinberum lögum. Hann starfaði einnig fyrir Harrison í kosningabaráttu hans til endurkjörs árið 1892 en þrátt fyrir ósigur réð nýr forseti lýðveldisins, [[Grover Cleveland]], Theodore í sömu stöðu og hann hafði gegnt undir Harrison. Árið 1895 varð hann kosinn forseti lögreglunefndar [[New York-borg]]ar og gegndi hann þeirri stöðu í rúm tvö ár. Á þeim stutta tíma gerði hann miklar umbætur á lögreglu borgarinnar sem hafði lengi verið þekkt fyrir mikla spillingu og vangetu. Árið 1897 var hann skipaður næstráðandi innan bandaríska sjóhersins, en vegna vangetu þáverandi hæstráðanda var hlaut Theodore flestar hans skyldur. Þann 15. febrúar 1898 sprakk herskipið ''USS Maine'' þar sem það lá í [[Havana]]-höfn á Kúbu, sem þá var í eigu [[Spánn|Spánar]]. Það féll í hendur hans að undirbúa sjóherinn fyrir stríð og var hann óþreyjufullur að sjá getu bandaríska hersins í stríði. Þann 25. apríl sama ár lýstu bandarísk stjórnvöld yfir [[Stríð Spánar og Bandaríkjanna|stríði gegn Spánverjum]]. Þann sama dag sagði Theodore sig úr stöðu sinni innan sjóhersins og í stað þess hóf hann að safna sjálfboðaliðum, aðalega kúrekum, til að berjast í stríðinu. Þessi sveit var kölluð „Reiðgarparnir“ (e. ''The Rough Riders'')<ref name=bls241>{{Bókaheimild|titill=Bandaríkjaforsetar|höfundur=Jón Þ. Þór|útgefandi=Urður bókafélag|ár=2016|bls=241}}</ref><ref name=teddi/> ===Forsetatíð=== Að stríðinu loknu hélt hann áfram að starfa í stjórnmálum og var hann kosinn [[Fylkisstjóri (Bandaríkin)|fylkisstjóri]] New York-fylkis árið 1898 og í forsetakosningum tveimur árum seinna bauð hann sig fram sem varaforsetaefni [[William McKinley]] og sigruðu þeir. Theodore gengdi stöðu varaforseta í aðeins sex mánuði en McKinley lést af skotsárum og var Theodore þá svarinn í embætti. Hann gengdi embætti forseta í alls átta ár og barðist hart gegn spillingu. Í forsetatíð hans var ráðist í byggingu [[Panamaskurðurinn|Panamaskurðarins]] og lýsti því yfir að Bandaríkin væru eina landið sem mættu hafa ganga á milli í málefnum Suður- og Mið-Ameríku. Hann inleiddi lög um réttar merkingar matvæla og að ákveðnum gæðastaðli skyldi viðhaldið í hráefnum þeirra. Með lögum kom hann einnig í veg fyrir að járnbrautarfyrirtæki rukkuðu farþega of hátt fargjald. Theodore sá um málamiðlanir á utanríkisdeilum margra ríkja, þar á meðal í [[Stríð Rússa og Japana|stríði Rússa og Japana]], en fyrir það hlaut hann [[friðarverðlaun Nóbels]] árið 1906.<ref name=bls246>{{Bókaheimild|titill=Bandaríkjaforsetar|höfundur=Jón Þ. Þór|útgefandi=Urður bókafélag|ár=2016|bls=246}}</ref> Þrátt fyrir miklar vinsældir ákvað Roosevelt að bjóða sig ekki fram til þriðja kjörtímabils árið 1908 og lýsti þess í stað yfir stuðningi sínum við stríðsmálaráðherra sinn, [[William Howard Taft]], sem náði kjöri og tók við forsetaembætti árið eftir. ===Seinni ár=== [[File:Roosevelt on the Stump, 1912.JPG|thumb|right|Roosevelt heldur ræðu í kosningabaráttunni 1912.]] Að lokinni forsetatíð sinni árið 1909 hélt hann í árs langan leiðangur um Austur- og Mið-Afríku á vegum The Smithsonian Institute. Í þessari ferð safnaði hann ásamt föruneyti sínu þúsundum eintaka af dýrshömum og heilum dýrum, en alls er talið að þeir hafi skotið eða fangað um 11,400 dýr. Leiðangurinn sem átti að heita til vísindalegra rannsókna varð í raun að blöndu af pólitískum og félagslegum veiðitúr. Þrátt fyrir að Roosevelt hefði sjálfur hvatt Taft til að bjóða sig fram til forseta var hann um margt óánægður með forsetatíð Taft, sem reyndist talsvert íhaldssamari en Roosevelt hafði verið sem forseti. Að endingu ákvað Roosevelt að kljúfa sig úr Repúblikanaflokknum og stofna eigin flokk, Framfaraflokkinn („Progressive Party“). Árið 1912 bauð hann sig fram í forsetakosningunum gegn Taft og [[Demókrataflokkurinn|Demókratanum]] [[Woodrow Wilson]] sem frambjóðandi Framfaraflokksins. Theodore ferðaðist um landið í kosningabáráttu sinni og það var í Wisconsin þar sem hann var skotinn rétt áður en hann átti að flytja ræðu. Kúlan hæfði hann í brjóstið, en 50 blaðsíðna ræða og gleraugnahulstur hægði svo á kúlunni að hún fór ekki í gegn, heldur sat föst í vöðva. Í stað þess að hætta við fundinn, flutti hann ræðuna og beið með alla læknisaðstoð. Vegna þeirrar hættu sem gæti skapast við að fjarlægja kúluna var ákveðið að láta hana vera og gekk hann með hana í sér allt til dauðadags. Þrátt fyrir miklar persónuvinsældir Roosevelt tókst honum aðeins að kljúfa atkvæðahóp Repúblikana milli sín og Taft í kosningunum og greiddi því leið Woodrows Wilson á forsetastól.<ref name=teddi/> Árið 1913 hélt hann í leiðangur til Suður-Ameríku. Takmarkið með leiðangrinum var að finna upptök ánnar [[Rio De Duvida]]. Leiðangurinn var að mestu leyti óárangursríkur. Theodore varð mjög veikur í ferðinni, hann get ekki gengið og þurfti stanslausa athygli lækna og hjálp annarra leiðangursmanna. Hungur og sjúkdómar herjuðu á flesta leiðangursmenn. Hann sneri til Bandaríkjanna árið 1914, þá verulega máttfara vegna leiðangursins og átti hann eftir að hafa gífurleg áhrif á heilsu hans. Hann studdi þáttöku Bandaríkjanna í [[Fyrri heimsstyrjöldin|fyrri heimsstyrjöldinni]] við hlið [[Bandamenn (fyrri heimsstyrjöldin)|Bandamanna]]. Hann fordæmdi stefnu Wilson forseta um hlutleysi og hvatti hann til harðra aðgerða gegn [[Þýska keisaraveldið|Þjóðverjum]].<ref>{{Vefheimild|höfundur=Theodore Roosevelt|titill=Ameríka þarf að vera við öllu illu búin!|url=http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=2155321|útgefandi=''[[Heimskringla (tímarit)|Heimskringla]]''|mánuður=14. janúar|ár=1915|árskoðað=2018|mánuðurskoðað=13. desember}}</ref><ref>{{Vefheimild|höfundur=Theodore Roosevelt|titill=Ameríka þarf að vera við öllu illu búin! (framhald)|url=http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=2155331|útgefandi=''[[Heimskringla (tímarit)|Heimskringla]]''|mánuður=21. janúar|ár=1915|árskoðað=2018|mánuðurskoðað=13. desember}}</ref><ref>{{Vefheimild|höfundur=Theodore Roosevelt|titill=Ameríka þarf að vera við öllu illu búin! (niðurlag)|url=http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=2155347|útgefandi=''[[Heimskringla (tímarit)|Heimskringla]]''|mánuður=4. febrúar|ár=1915|árskoðað=2018|mánuðurskoðað=13. desember}}</ref> Þann 5. janúar árið 1919 lést Theodore Roosevelt úr blóðtappa þar sem hann svaf á heimili sínu Sagamore Hill. Síðustu orð hans voru: „Slökkvið ljósið!“.<ref>{{Vefheimild|titill=Á deyjanda degi|url=http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=5057628|útgefandi=''[[Samtíðin]]''|ár=1937|árskoðað=2018|mánuðurskoðað=13. desember}}</ref> ==Tilvísanir== <references/> {{Töflubyrjun}} {{Erfðatafla | titill = [[Forseti Bandaríkjanna]] | frá = 1901 | til = 1909 | fyrir = [[William McKinley]] | eftir = [[William Howard Taft]] }} {{Erfðatafla | titill = [[Varaforseti Bandaríkjanna]] | frá = 1901 | til = 1901 | fyrir = [[Garret Hobart]] | eftir = [[Charles W. Fairbanks]] }} {{Töfluendir}} {{Forsetar Bandaríkjanna}} {{Varaforsetar Bandaríkjanna}} {{Friðarverðlaun Nóbels}} {{fd|1858|1919}} {{DEFAULTSORT:Roosevelt, Theodore}} [[Flokkur:Forsetar Bandaríkjanna|Roosevelt, Theodore]] [[Flokkur:Fylkisstjórar New York]] [[Flokkur:Handhafar friðarverðlauna Nóbels|Roosevelt, Theodore]] [[Flokkur:Repúblikanar|Roosevelt, Theodore]] [[Flokkur:Varaforsetar Bandaríkjanna|Roosevelt, Theodore]] itguznqz7afywt8vg2nkc6f5txvox50 0 57249 1919054 1801042 2025-06-02T13:10:14Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919054 wikitext text/x-wiki '''.NET-umhverfið''' (e. '''.NET Framework''') er hugbúnaðaríhlutur sem fylgir með [[Microsoft Windows]]-stýrikerfunum. Það hefur upp á að bjóða gríðarlega mikið af fyrirfram-kóðuðum lausnum sem koma til móts við þarfir í [[Hugbúnaður|hugbúnaðargerð]]. Öll .NET-[[forritunarmál]] geta nýtt sér þessar lausnir í [[grunnklasasafn]]i undir nafninu [[BCL-grunnklasasafnið]]. '''.NET''' Sé tilkomið vegna þess að Microsoft vildi einfalda forritunarskil við Windows. Windows API var orðið gamalt og er óhlutbundið en .NET er hlutbundið. Það er smíðað með netið og dreifða vinnslu í huga og byggt ofan á Win32 API. Microsoft notar ekki endilega .NET í sinni forritun og t.d. er Office pakkinn skrifaður í C. Visual Studio er að hluta til skrifað í .NET en dæmi um fleiri forrit sem skrifuð eru að hluta eða að miklu leyti í .NET eru t. d. SharePoint, BixTalk Server og Paint.NET. '''.NET''' (áður nefnt '''.NET Core''') er arftaki .NET Framework. Í april 2019, gaf Microsoft út .NET Framework 4.8, síðustu útgáfuna sem er ekki frjáls hugbúnaður (og eingöngu gefinn út fyrir Windows), og svo tekur .NET 5 við. Þ.e. hið fyrrnefnda er kjarninn af hugbúnaðarsafninu, sá hluti sem getur keyrt á fleiri stýrikerfum (upphaflega .NET kom eingöngu með eða fyrir Windows, og er með virkni sem getur ekki keyrt annars staðar). .NET Core notar algerlega [[frjáls hugbúnaður|frjáls leyfi]] (ólíkt fyrirrennaranum) og styður líka MacOS og Linux, og hægt er að forita fyrir "[[farsímastýrikerfi]]n" [[iOS]] (sjá AOT fyrir neðan) og [[Android]]. == Hugtök tengd .NET == '''CLR''' – Common Language Runtime – keyrsluumhverfið. '''IL / MSIL / CIL''' – forrit sem eru þýdd fyrir .NET eru ekki þýdd yfir á vélamál heldur á IL – intermediate language. '''JIT''' – „just-in-time“, IL-kóði er þýddur yfir á vélamál rétt áður en þarf að keyra hann – JIT þýðandinn sér um það. Nú er líka í boði '''AOT''' – "'''ahead-of-time'''" þýðing, og líka „'''Tiered Compilation'''“, sem er sjálfgefið frá með .NET Core 3.0, sem er JIT, með flesta kosti AOT. Þó er val um eingöngu AOT, því Apple bannar JIT þýdd forrit fyrir iOS. '''Assembly''' – getur táknað forrit, dll, component, o.s.frv. Inniheldur IL-kóða, metadata o.fl. '''CLS''' – Common Language Specification. Þó tungumál hafi ólíkan syntax verða þau að framfylgja CLS til að teljast .NET samhæfð. '''CTS''' – Common Type System. Þau tög sem öll .NET forritunarmál styðja. == Heimildir == Daníel B. Sigurgeirsson (munnleg heimild, janúar 2007). ''Gluggakerfi I.'' Háskólinn í Reykjavík, Tölvunarfræðideild {{bókaheimild|höfundur=Andrew Troelsen|titill= Pro C# 2005 and the .NET 2.0 Platform |útgefandi=Springer-Verlag New York, Inc.|ár=2005|ISBN=ISBN 1-59059-419-3 }} {{Stubbur|Tölvunarfræði}} [[Flokkur:Tölvunarfræði]] [[Flokkur:Forritunarmál]] jzj12cypjaksrf30xwoad0yfuggrebn 1919058 1919054 2025-06-02T13:11:22Z Óskadddddd 83612 1919058 wikitext text/x-wiki {{Hreingerning}} '''.NET-umhverfið''' (e. '''.NET Framework''') er hugbúnaðaríhlutur sem fylgir með [[Microsoft Windows]]-stýrikerfunum. Það hefur upp á að bjóða gríðarlega mikið af fyrirfram-kóðuðum lausnum sem koma til móts við þarfir í [[Hugbúnaður|hugbúnaðargerð]]. Öll .NET-[[forritunarmál]] geta nýtt sér þessar lausnir í [[grunnklasasafn]]i undir nafninu [[BCL-grunnklasasafnið]]. .NET er tilkomið vegna þess að Microsoft vildi einfalda forritunarskil við Windows. Windows API var orðið gamalt og er óhlutbundið en .NET er hlutbundið. Það er smíðað með netið og dreifða vinnslu í huga og byggt ofan á Win32 API. Microsoft notar ekki endilega .NET í sinni forritun og t.d. er Office pakkinn skrifaður í C. Visual Studio er að hluta til skrifað í .NET en dæmi um fleiri forrit sem skrifuð eru að hluta eða að miklu leyti í .NET eru t. d. SharePoint, BixTalk Server og Paint.NET. .NET (áður nefnt '''.NET Core''') er arftaki .NET Framework. Í april 2019, gaf Microsoft út .NET Framework 4.8, síðustu útgáfuna sem er ekki frjáls hugbúnaður (og eingöngu gefinn út fyrir Windows), og svo tekur .NET 5 við. Þ.e. hið fyrrnefnda er kjarninn af hugbúnaðarsafninu, sá hluti sem getur keyrt á fleiri stýrikerfum (upphaflega .NET kom eingöngu með eða fyrir Windows, og er með virkni sem getur ekki keyrt annars staðar). .NET Core notar algerlega [[frjáls hugbúnaður|frjáls leyfi]] (ólíkt fyrirrennaranum) og styður líka MacOS og Linux, og hægt er að forita fyrir "[[farsímastýrikerfi]]n" [[iOS]] (sjá AOT fyrir neðan) og [[Android]]. == Hugtök tengd .NET == '''CLR''' – Common Language Runtime – keyrsluumhverfið. '''IL / MSIL / CIL''' – forrit sem eru þýdd fyrir .NET eru ekki þýdd yfir á vélamál heldur á IL – intermediate language. '''JIT''' – „just-in-time“, IL-kóði er þýddur yfir á vélamál rétt áður en þarf að keyra hann – JIT þýðandinn sér um það. Nú er líka í boði '''AOT''' – "'''ahead-of-time'''" þýðing, og líka „'''Tiered Compilation'''“, sem er sjálfgefið frá með .NET Core 3.0, sem er JIT, með flesta kosti AOT. Þó er val um eingöngu AOT, því Apple bannar JIT þýdd forrit fyrir iOS. '''Assembly''' – getur táknað forrit, dll, component, o.s.frv. Inniheldur IL-kóða, metadata o.fl. '''CLS''' – Common Language Specification. Þó tungumál hafi ólíkan syntax verða þau að framfylgja CLS til að teljast .NET samhæfð. '''CTS''' – Common Type System. Þau tög sem öll .NET forritunarmál styðja. == Heimildir == Daníel B. Sigurgeirsson (munnleg heimild, janúar 2007). ''Gluggakerfi I.'' Háskólinn í Reykjavík, Tölvunarfræðideild {{bókaheimild|höfundur=Andrew Troelsen|titill= Pro C# 2005 and the .NET 2.0 Platform |útgefandi=Springer-Verlag New York, Inc.|ár=2005|ISBN=ISBN 1-59059-419-3 }} {{Stubbur|Tölvunarfræði}} [[Flokkur:Tölvunarfræði]] [[Flokkur:Forritunarmál]] t2tocf6di9o0ymcv7udp3e4suvddtbk 0 57287 1919093 1846318 2025-06-02T13:34:05Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919093 wikitext text/x-wiki '''Háskólakórinn''' (áður ''Kór Háskóla Íslands'') er blandaður [[kór]], sem stofnaður var árið [[1972]]. Hann hefur frá upphafi sungið við helstu athafnir [[Háskóli Íslands|Háskóla Íslands]], en hefur einnig farið víða um heim og kynnt íslenska [[tónlist]]. Fyrsta ferðin var til Skotlands [[1977]] og síðan hafa mörg lönd verið heimsótt, allt frá [[Sovétríkin|Sovétríkjunum]] til [[Spánn|Suður-Spánar]]. Kórinn fer í ferð að jafnaði einu sinni að sumri, innanlands eða utan eftir atvikum. Háskólakórinn hefur komið fram á þónokkrum upptökum. Fyrstar komu vinyl plöturnar ''Háskólakórinn'' [[1983]] og [[Sóleyjarkvæði]] [[1985]]. Þremur árum síðar kom út tvöfaldur geisladiskur með tónlist [[Árni Harðarson|Árna Harðarsonar]] við [[Disneyrímur]] [[Þórarinn Eldjárn|Þórarins Eldjárns]] sem þá um veturinn höfðu verið fluttar sem kabarett á sviði [[Tjarnarbíó]]s. Í tilefni af 35 ára afmælinu kom svo út diskur ''Í hendi þinni'' [[2006]] með íslenskum lögum meðal annars eftir Atla Heimi Sveinsson, Hróðmar I. Sigurbjörnsson og Jón Ásgeirsson. Á þeim diski er lagið ''Vísindin efla alla dáð'' eftir [[Arnþrúður Lilja Þorbjörnsdóttir|Arnþrúði Lilju Þorbjörnsdóttur]] við kvæði [[Jónas Hallgrímsson|Jónasar Hallgrímsssonar]] sem valið var lag Háskóla Íslands árið 2000 og kórinn hefur flutt við brautskráningar og ýmis önnur tækifæri. Haustið 2011 gaf kórinn svo út geisladiskinn Álfavísur þar sem upptökur frá síðustu þremur árum áður er að finna, eða síðan Gunnsteinn Ólafsson tók við stjórn hans. Diskurinn er einnig gefinn út í tengslum við 40 ára starfsafmæli kórsins. Árið 2015 gaf kórinn svo út aðra plötu, ''Kvöldlokku'' en sú er einnig safnplata ýmissa verka sem kórinn tók upp á árunum 2012-2015. Meðal stjórnenda kórsins í gegnum tíðina má nefna [[Rut Magnússon|Rut Magnússon]], sem var fyrsti stjórnandi Háskólakórsins, Hjálmar H. Ragnarsson, Árna Harðarson, Ferenc Utassy, [[Egill Gunnarsson|Egil Gunnarsson]], [[Hákon Leifsson]] og nú [[gunnsteinn ÓLafsson|Gunnstein Ólafsson]] en hann hefur stjórnað kórnum frá árinu 2007. Meðlimir kórsins eru á bilinu 60–90 og er kórinn að mestu leyti samsettur af háskólanemum en mikil fjölbreytni og fjölþjóðabragur er yfir kórnum en mjög vinsælt er fyrir skiptinema og aðra erlenda nema að ganga í hann. Háskólakórinn tekur sér árlega fyrir hendur eitt stórt tónverk, og flutti haustið 2007 hið stórbrotna verk [[Messa í C-dúr|''Messa í C-dúr'']] eftir [[Ludwig van Beethoven]] ásamt ''Ungfóníunni'' (þ.e. [[Sinfóníuhljómsveit unga fólksins|Sinfóníuhljómsveit unga fólksins]]) og haustið 2008 söng kórinn [[:en:Messiah_(Handel)|''Messías'']] eftir [[Georg Friedrich Händel|Händel]]. Haustið 2009 tók kórinn aftur upp samstarf við Ungfóníuna og flutt var 9. sinfónía [[Ludwig van Beethoven|Beethovens]], [[:en:Ode_to_Joy|Óðurinn til gleðinnar]] í Langholtskirkju. Þetta mun hafa verið fyrsta skiptið sem ungt fólk á Íslandi flytur þetta verk. Vorið 2011 flutti kórinn svo verkið [[:en:Carmina_Burana_(Orff)|''Carmina Burana'']] ásamt Ungfóníu. Haustið 2012 flutti kórinn verkið [[Messu í As-dúr|''Messu í As-dúr'']] eftir [[Franz Schubert|Franz Schubert,]] ári síðar eða haustið 2013 flutti hann verkið [[Requiem]] eftir [[Wolfgang Amadeus Mozart]] og [[Franz Xaver Süssmayr]]. Vorið 2015 tók kórinn ''Sjávarsinfóníu'' (e. ''[[A sea symphony]]'') eftir [[Ralph Vaughan Williams]] ásamt sinfóníhljómsveit unga fólksins. Vorið 2016 tók kórinn aftur höndum saman við hana þar sem flutt var m.a. ''[[Lobgesang]]'' eftir Felix Mendelson. Haustið sama ár hélt kórinn tónleika þar sem flutt voru m.a. ''[[Gloría|Gloria]]'' eftir [[John Rutter]], ''[[Lorca svítan]]'' eftir [[Rautavaara]] auk vel valinna íslenskra kórverka. Haustið 2017 flutti kórinn svo [[:en:Dixit_Dominus_(Handel)|''Dixit Dominus'']] eftir [[G.F. Händel|G.F. Hände]]<nowiki/>l ásamt barrokksveitinni [[Dixit]]. Haustið 2018 steig kórinn á svið í Hörpu og flutti þar óperuna [[Þrymskviða|''Þrymskviðu'']] eftir [[Jón Ásgeirsson]] ásamt einsöngvurum og sinfóníuhljómsveit unga fólksins. == Tengt efni == * [[Norræn sönghátíð]] * [https://glatkistan.com/2024/01/03/haskolakorinn/ Glatkistan] == Heimildir == * {{vefheimild|url=http://kor.hi.is/korinn.php|titill=Almennt um kórinn|mánuðurskoðað|29.nóvember|árskoðað=2007}} * {{Vefheimild|url=http://www.hi.is/sites/default/files/oldSchool/Arbok_Haskola_Islands_2000.pdf|titill=Árbók Háskóla Íslands 2000| skoðað-dags = 28. nóvember 2012}} * {{Vefheimild|url=http://www.mbl.is/greinasafn/grein/537520/|titill=Nýtt háskólalag kynnt| skoðað-dags = 27. nóvember 2012|aðgengi=áskrift}} * {{Vefheimild|url=http://kor.hi.is/punktar.php|titill=Punktar úr sögu Háskólakórsins| skoðað-dags = 29. nóvember 2007}} {{S|1972}} [[Flokkur:Íslenskir kórar]] be4yzuzcyrxafhutbz6xemzrcliyugn 0 58200 1919169 1917756 2025-06-03T06:57:16Z TKSnaevarr 53243 1919169 wikitext text/x-wiki {{Forseti | forskeyti = | nafn = Lech Kaczyński | mynd = Lech Kaczyński.jpg | myndatexti1 = Lech Kaczyński árið 2006. | titill= Forseti Póllands | stjórnartíð_start = [[23. desember]] [[2005]] | stjórnartíð_end = [[10. apríl]] [[2010]] | forsætisráðherra = [[Kazimierz Marcinkiewicz]]<br>[[Jarosław Kaczyński]]<br>[[Donald Tusk]] | forveri = [[Aleksander Kwaśniewski]] | eftirmaður = [[Bronisław Komorowski]] {{small|(starfandi)}} | fæddur = {{fæðingardagur|1949|6|18}} | fæðingarstaður = [[Varsjá]], [[Pólland]]i | dánardagur = {{Dánardagur og aldur|2010|4|10|1949|6|18}} | dánarstaður = [[Smolensk]], [[Rússland]]i | þjóderni = [[Pólland|Pólskur]] | maki = Maria Mackiewicz ​(g. 1978) | börn = 1 | stjórnmálaflokkur = [[Lög og réttlæti]] (2001–2005) | háskóli = [[Háskólinn í Varsjá]]<br>[[Háskólinn í Gdańsk]] | ættingjar = [[Jarosław Kaczyński]] (tvíburabróðir) |undirskrift = Lech Kaczyński Signature.svg }} '''Lech Aleksander Kaczyński''' (18. júní 1949 – 10. apríl 2010) var forseti [[Pólland]]s frá [[23. desember]] [[2005]] til [[10. apríl]] [[2010]]. Lech Kaczyński stofnaði íhaldssama stjórnmálaflokkinn [[Lög og réttlæti]] ásamt tvíburabróður sínum, [[Jarosław Kaczyński]], árið 2001. Bræðurnir höfðu verið virkir í pólskum stjórnmálum frá [[Fall kommúnismans|falli kommúnismans]] í landinu og höfðu átt lykilþátt í að tryggja sigur [[Lech Wałęsa|Lechs Wałęsa]], leiðtoga [[Samstaða (pólskt verkalýðsfélag)|Samstöðu]], í forsetakosningum Póllands árið 1990. Síðar kastaðist hins vegar í kekki milli bræðranna og Wałęsa og árið 2009 kærði Wałęsa Lech Kaczyński fyrir að staðhæfa að hann hefði njósnað fyrir leynilögreglu pólsku kommúnistastjórnarinnar á áttunda áratugnum.<ref name=þjóðarharmur>{{Tímarit.is|6373349|Þjóðarharmur í Póllandi|blað=[[Dagblaðið Vísir]]|útgáfudagsetning=12. apríl 2010|blaðsíða=16-17|höfundur=Kolbeinn Þorsteinsson}}</ref> Lech Kaczyński var kjörinn [[forseti Póllands]] árið 2005 með 54 prósentum atkvæða gegn 46 prósentum sem [[Donald Tusk]] hlaut.<ref>{{Tímarit.is|3680589|Íhaldsmaður og tortrygginn í garð ESB|blað=[[Morgunblaðið]]|útgáfudagsetning=25. október 2005|blaðsíða=18}}</ref> Lög og réttlæti unnu sigur í þingkosningum í september sama ár og Jarosław Kaczyński varð því [[forsætisráðherra Póllands]] árið 2006. Var þá komin upp sú fordæmalausa staða að forseti og forsætisráðherra landsins væru tvíburabræður.<ref>{{Tímarit.is|3903552|Tvíburabræður stjórna í Póllandi|blað=[[Morgunblaðið]]|útgáfudagsetning=9. júlí 2006|blaðsíða=4}}</ref> Flokkur bræðranna tapaði hins vegar aukakosningum sem haldnar voru árið 2007 og því varð Lech Kaczyński að skipa keppinaut sinn, Donald Tusk, forsætisráðherra.<ref>{{Tímarit.is|5974918|Taldi sig eiga sigurinn vísan|blað=[[Dagblaðið Vísir]]|útgáfudagsetning=23. október 2007|blaðsíða=10-11|höfundur=Kolbeinn Þorsteinsson}}</ref> Lech Kaczyński lést í [[flugslys]]i yfir [[Smolensk]] í [[Rússland]]i þann 10. apríl 2010 ásamt eiginkonu sinni og 95 öðrum, sem margir hverjir voru háttsettir í her Póllands. Erindi þeirra til Rússlands var að taka þátt í minningarathöfn vegna [[Katyn-fjöldamorðin|fjöldamorða Rússa á pólskum liðsforingjum]] í [[Katynskógur|Katynskógi]] í seinni heimsstyrjöldinni.<ref name=þjóðarharmur/> ==Tilvísanir== <references/> {{Commonscat|Lech Kaczyński}} {{Töflubyrjun}} {{Erfðatafla| titill=Forseti Póllands | frá=[[23. desember]] [[2005]]| til=[[10. apríl]] [[2010]]| fyrir=[[Aleksander Kwaśniewski]]| eftir=[[Bronisław Komorowski]]<br>{{small|(starfandi)}}| }} {{Töfluendir}} {{Þjóðhöfðingjar Póllands}} {{DEFAULTSORT:Kaczynski, Lech}} {{stubbur|æviágrip|stjórnmál}} {{fd|1949|2010}} [[Flokkur:Forsetar Póllands]] m6gz4pkxljcn8nsxalhmbhna5s12hhi 0 58201 1919168 1913347 2025-06-03T06:56:45Z TKSnaevarr 53243 1919168 wikitext text/x-wiki {{Forsætisráðherra | forskeyti = | nafn = Jarosław Kaczyński | mynd = Jarosław Kaczyński, wicepremier (cropped).png | myndatexti1 = Jarosław Kaczyński árið 2020. | titill= [[Forsætisráðherra Póllands]] | stjórnartíð_start = [[14. júlí]] [[2006]] | stjórnartíð_end = [[16. nóvember]] [[2007]] | forseti = [[Lech Kaczyński]] | forveri = [[Kazimierz Marcinkiewicz]] | eftirmaður = [[Donald Tusk]] | fæddur = {{fæðingardagur og aldur|1949|6|18}} | fæðingarstaður = [[Varsjá]], [[Pólland]]i | þjóderni = [[Pólland|Pólskur]] | stjórnmálaflokkur = [[Lög og réttlæti]] | háskóli = [[Háskólinn í Varsjá]] | ættingjar = [[Lech Kaczyński]] (tvíburabróðir) |undirskrift = Jarosław Kaczyński Signature.svg }} '''Jarosław Aleksander Kaczyński''' (f. 18. júní 1949 í [[Varsjá]]) er [[formaður]] pólska stjórnmálaflokksins [[Lög og réttlæti|Laga og réttlætis]] (''Prawo i Sprawiedliwość'') og var [[forsætisráðherra Póllands]] frá [[14. júlí]] [[2006]] til [[16. nóvember]] [[2007]]. Kaczyński stofnaði Lög og réttlæti ásamt tvíburabróður sínum, [[Lech Kaczyński]], árið 2001. Lög og réttlæti komust aftur til valda eftir þing- og forsetakosningar árið 2015 og sátu við stjórn til ársins 2023. Á þeim tíma stóð flokkurinn fyrir miklum breytingum á dómkerfi landsins sem gagnrýnendur stjórnarinnar segja grafa undan [[réttarríki]]nu í Póllandi. Kaczyński var hvorki forsætisráðherra né forseti í stjórn Laga og réttlætis en sem formaður stjórnarflokksins var hann í reynd leiðtogi ríkisstjórnarinnar og valdamesti stjórnmálamaður í Póllandi.<ref>{{cite web|url=https://www.politico.eu/article/jaroslaw-kaczynski-andrzej-duda-veto-poland-de-facto-leader-slams-president-wants-to-restore-moral-order/|title=Poland's de facto leader slams president, wants to restore 'moral order'|date=28. júlí 2017|publisher=|accessdate=30. júlí 2018}}</ref> ==Tilvísanir== <references/> {{Töflubyrjun}} {{Erfðatafla| titill=[[Forsætisráðherra Póllands]] | frá=[[14. júlí]] [[2006]] | til=[[16. nóvember]] [[2007]] | fyrir=[[Kazimierz Marcinkiewicz]] | eftir=[[Donald Tusk]] | }} {{Töfluendir}} {{Forsætisráðherrar Póllands}} {{stubbur|æviágrip|stjórnmál}} {{fe|1949|Kaczyński, Jarosław}} {{DEFAULTSORT:Kaczyński, Jarosław}} [[Flokkur:Forsætisráðherrar Póllands]] jvwcgfm0y8qso31qsnc1fc2e1bziz7d 0 59270 1919087 1798711 2025-06-02T13:32:54Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919087 wikitext text/x-wiki [[Mynd:Gufunes034.JPG|right|300px]] [[Mynd:Gufunes (14).JPG|thumb|right|300px|Kort af söguslóðum í Gufunesi]] {{CommonsCat}} '''Gufunes''' er allstórt nes austarlega í [[Reykjavík]], milli [[Elliðaárvogur|Elliðaárvogs]] og [[Eiðsvík]]ur. Þar var til skamms tíma rekin [[Áburðarverksmiðja ríkisins|áburðarverksmiðja]], og þar var einnig stór [[sorphaugur]] sem var notaður í fyllingu út á sjó, (undir Gufunes túninu). == Saga Gufuness == Í Gufunesi var kirkja og þar var einnig spítali og sennilega líka kaupstaður. Gufunes er kennt við [[s:Landnámabók/45. kafli|Ketil gufu]] [[landnámsmaður|landnámsmann]]. Í [[Þorláksmáldagi|Þorláksmáldaga]] sem kenndur var við [[Þorlákur helgi Þórhallsson|Þorlák Þórhallsson biskup]] og gerður árið [[1180]] segir að [[Maríukirkja]] sé í Gufunesi sem á 20 hundruð í landi og tvær kýr, kross og klukku, silfurkaleik og messuföt, tjöld umhverfis, þrjú [[altarisklæði]], vatnsker, glóðarker og eldbera, slopp og tvær munnlaugar, lás og tvær kertastikur og hefur Maríukirkjan [[tíund]] heima og af níu bæjum og gröft. Prestur í Gufunesi á þeim tíma var Ásgeir Guðmundarsson en hann lést kringum 1180. Á hans tíma var veiddur [[æðarfugl]] þarna við sjóinn en Viðeyingar þótti það eyðileggja æðarvarp þar og munu samingar hafa tekist að prestur hætti æðarkolludrápi en fengi í staðinn [[hagaganga|hagagöngu]] í [[Viðey]]. Gufunes er orðin eign [[Viðeyjarklaustur]]s árið [[1395]]. Gufuneskirkju er getið í [[máldagi|máldaga]] Gísla biskups árið [[1575]] og á kirkjan þá einn silfurkaleik lítinn, eina klukku, eina koparpípu og sjö [[kúgildi]]. Gufunesjörðin er þá orðin leigujörð frá [[Skálholt]]i en varð seinna konungsjörð. Í máldaga frá [[1632]] er torfkirkju í Gufunesi lýst þannig að það séu 3 bitar á lofti, þiljað í kórnum og eitt stafgólf báðum megin í forkirkju, alþiljuð fyrir altar nema það vanti nokkrar fjaðrir utan í bjórþilið. Í héraðslýsingum Skúla Magnússonar er lýst timburkirkju og árið 1857 er kirkjan í Gufunesi sögð vera nýlegt timburhús. Með landshöfðingjabréfi 1886 er kirkjan í Gufunesi aflögð og sóknin lögð til [[Lágafell]]s. Kirkjan stóð um nokkra hríð og var notuð sem skemma en var svo rifin og kirkjugarðurinn sléttaður. Í bréfi frá [[1496]] er talað um [[kauprein]] í Gufunesi og að þar skuli fara fram greiðsla í kauptíð á sumarið og bendir það til að kaupstaður hafi verið þar en þarna var góð höfn og stutt yfir í Viðey. Þegar [[Milljónafélagið]] lét gera hafskipabryggjur í Viðey lét það gera lítinn innsiglingavita á Geldingarnesi. Um [[1518]] stofnaði [[Kristján 2.|Kristján II.]] [[Danakonungur]] spítala í Viðey og var það fyrsta [[elliheimili]] á [[Ísland]]i. Þegar Skúli Magnússon fær Viðey til ábúðar og reisir Viðeyjarstofu þá er spítalanum ofaukið og leggur Skúli til að spítalinn verði fluttur til Gufuness og jörðin Eiði sameinuð Gufunesi og spítalinn hafi allar nytjar hennar nema þar sem yrði hagaganga fyrir fé sem ætlað væri til að fóðra fálka konungs og var þessi tillaga samþykkt og gefin út konungleg tilskipun [[17. apríl]] [[1757]] um sameiningu jarðanna og flutning spítalans. Í héraðslýsingu Skúla fógeta kemur fram að í Gufunesspítala er séð fyrir sex körlum og sex konum og eru vistmenn fátækir, vinalausir, aldraðir og hrumir. Kostnaður við spítalann var 120 ríkisdalir en auk þess voru bændur í Gullbringu- og Kjósarsýslu skyldaðir til að inna af hendi tvö dagsverk um heyskapartímann og voru þessi dagsverk alls 148 og komu 77 í hlut Gufunesspítala. Árið 1791 leggur [Ólafur Stefánsson] [[stiftamtmaður]] til að spítalinn verði lagður niður og er hann lagður niður á fardögum [[1795]]. Konungur seldi þá Gufunes fyrir 150 ríkisdali og varð jörðin þá bændaeign. Gufunesi er lýst í jarðabók Árna og Páls og þar kemur fram að vatnsból þar sé slæmt og þar sé hægt að fóðra 8 kýr, 1 ungneyti og 10 lömb, jörðin hafi [[selstaða|selstöðu]] í Stardal,sölvafjöru og skelfiskfjöru og þar sé heimræði vor og haust en aldrei hafi verið þar verstöð. Jörðinni fylgja þá fjórar hjáleigur ein er nafnlaus en hinar eru Brandakot, Hólkot og Helguhjáleiga. Í sóknarlýsingu frá 1855 eru talin í landi jarðarinnar tvö eyðikot Niðurkot og Norðurkot. Meðan kirkja var í Gufunesi voru í sókninni þessar jarðir í Mosfellssveit: Miðdalur, Helliskot, Reynisvatn, Kálfakot, Lambhagi, Gröf, Grafarkot, Árbær, Ártún, Keldur, Gufunes, Knútskot (Núpskot), Eiði, Korpúlfsstaðir, Blikastaðir og þessar í Kjalarneshreppi Þerney, Víðines, Sundakot(Niðurkot), Álfsnes og Glóra. <ref>[http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=3280303 Árni Óla, Eftirmæli Gufuness, Lesbók Morgunblaðsins, 19. tölublað (31.05.1952), Blaðsíða 285]</ref> == Stuttbylgjustöðin í Gufunesi == Árið 1934 var reist stuttbylgjustöð í Gufunesi en henni var ætlað að vera varaskeytasamband fyrir sæsímann, annast talsamband við útlönd og afgreiðslu við skip á höfnum í kringum Ísland og afla og senda út veðurfréttir og sagði þá: „Auk alls þessa hefir komið til orða, að ríkisútvarpið leiti samninga við landsímann um afnot af stuttbylgjustöðinni, til þess að útvarpa til Íslendinga erlendis, ef til þess fæst heimild ríkisstjórnarinnar“. <ref>[http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=3545237 Stuttbylgjustöðin í Gufunesi, Nýja dagblaðið, 203. tölublað (29.08.1934), Blaðsíða] 1.</ref> Stuttbylgjustöðin fékk 88 hektara til umráða af landi Gufuness og var það óræktað land. == Kappreiðar == Í Gufunesi voru kappreiðar haldnar um nokkurra ára skeið, eða frá [[1949]] til [[1952]]. Það var [[Þorgeir Jónsson]], bóndi og glímukóngur, sem fyrir þeim stóð. Það var í fyrsta skipti keppt í 400 og 800 metra stökki hérlendis, og verðlaun voru hærri en þá hafði þekkst. == Áburðarverksmiðjan í Gufunesi == Bjarni Thorarensen skáld og amtmaður bjó í Gufunesi. Hann kvæntist árið 1820 Hildi Bogadóttur en hafði áður keypt Gufunes. Hann bjó þar til árins 1834 en seldi þá jörðina og flutti norður að Möðruvöllum. Á meðan Bjarni bjó í Gufunesi náðu álfar að heilla til sín Þórarinn son hans og fannst hann aftur eftir 2-3 daga og sagði að hann hefði þóst sjá móður sína og elt hana. == Jarðfræði Gufuness == Rétt austan við malareiði sem tengir [[Geldinganes]] við land er dálítill höfði úr bergi sem virðist vera [[jökulberg]]. Þessi höfði er endir á lagi sem liggur milli blágrýtislaga. Sjá má lagið á tveimur stöðum fyrir ofan aðalveginn að Áburðarverksmiðjunni. Bergið er brúnleitt til grátt á lit og er lagið misþykkt en er að norðanverðu alla vega 4 - 6 m. þykkt. Tengiefni er fínn sandur, mósandur og leir. <ref>[http://timarit.is/view_page_init.jsp?gegnirId=000546024 Jökulberg í nágrenni Reykjavíkur, Náttúrufræðingurinn, 2. Tölublað (01.06.1960)]{{Óvirkur hlekkur|bot=InternetArchiveBot }}</ref> == Tilvísanir == <references/> {{stubbur|landafræði|Reykjavík}} [[Flokkur:Örnefni í Reykjavík]] [[Flokkur:Grafarvogur]] [[Flokkur:Nes á Íslandi]] ompz9h2k0mewnxnppr558uxv255ra2d 1919097 1919087 2025-06-02T13:35:05Z Óskadddddd 83612 1919097 wikitext text/x-wiki [[Mynd:Gufunes034.JPG|right|300px]] [[Mynd:Gufunes (14).JPG|thumb|right|300px|Kort af söguslóðum í Gufunesi]] {{CommonsCat}} '''Gufunes''' er allstórt nes austarlega í [[Reykjavík]], milli [[Elliðaárvogur|Elliðaárvogs]] og [[Eiðsvík]]ur. Þar var til skamms tíma rekin [[Áburðarverksmiðja ríkisins|áburðarverksmiðja]], og þar var einnig stór [[sorphaugur]] sem var notaður í fyllingu út á sjó, (undir Gufunes túninu). == Saga Gufuness == Í Gufunesi var kirkja og þar var einnig spítali og sennilega líka kaupstaður. Gufunes er kennt við [[s:Landnámabók/45. kafli|Ketil gufu]] [[landnámsmaður|landnámsmann]]. Í [[Þorláksmáldagi|Þorláksmáldaga]] sem kenndur var við [[Þorlákur helgi Þórhallsson|Þorlák Þórhallsson biskup]] og gerður árið [[1180]] segir að [[Maríukirkja]] sé í Gufunesi sem á 20 hundruð í landi og tvær kýr, kross og klukku, silfurkaleik og messuföt, tjöld umhverfis, þrjú [[altarisklæði]], vatnsker, glóðarker og eldbera, slopp og tvær munnlaugar, lás og tvær kertastikur og hefur Maríukirkjan [[tíund]] heima og af níu bæjum og gröft. Prestur í Gufunesi á þeim tíma var Ásgeir Guðmundarsson en hann lést kringum 1180. Á hans tíma var veiddur [[æðarfugl]] þarna við sjóinn en Viðeyingar þótti það eyðileggja æðarvarp þar og munu samingar hafa tekist að prestur hætti æðarkolludrápi en fengi í staðinn [[hagaganga|hagagöngu]] í [[Viðey]]. Gufunes er orðin eign [[Viðeyjarklaustur]]s árið [[1395]]. Gufuneskirkju er getið í [[máldagi|máldaga]] Gísla biskups árið [[1575]] og á kirkjan þá einn silfurkaleik lítinn, eina klukku, eina koparpípu og sjö [[kúgildi]]. Gufunesjörðin er þá orðin leigujörð frá [[Skálholt]]i en varð seinna konungsjörð. Í máldaga frá [[1632]] er torfkirkju í Gufunesi lýst þannig að það séu 3 bitar á lofti, þiljað í kórnum og eitt stafgólf báðum megin í forkirkju, alþiljuð fyrir altar nema það vanti nokkrar fjaðrir utan í bjórþilið. Í héraðslýsingum Skúla Magnússonar er lýst timburkirkju og árið 1857 er kirkjan í Gufunesi sögð vera nýlegt timburhús. Með landshöfðingjabréfi 1886 er kirkjan í Gufunesi aflögð og sóknin lögð til [[Lágafell]]s. Kirkjan stóð um nokkra hríð og var notuð sem skemma en var svo rifin og kirkjugarðurinn sléttaður. Í bréfi frá [[1496]] er talað um [[kauprein]] í Gufunesi og að þar skuli fara fram greiðsla í kauptíð á sumarið og bendir það til að kaupstaður hafi verið þar en þarna var góð höfn og stutt yfir í Viðey. Þegar [[Milljónafélagið]] lét gera hafskipabryggjur í Viðey lét það gera lítinn innsiglingavita á Geldingarnesi. Um [[1518]] stofnaði [[Kristján 2.|Kristján II.]] [[Danakonungur]] spítala í Viðey og var það fyrsta [[elliheimili]] á [[Ísland]]i. Þegar Skúli Magnússon fær Viðey til ábúðar og reisir Viðeyjarstofu þá er spítalanum ofaukið og leggur Skúli til að spítalinn verði fluttur til Gufuness og jörðin Eiði sameinuð Gufunesi og spítalinn hafi allar nytjar hennar nema þar sem yrði hagaganga fyrir fé sem ætlað væri til að fóðra fálka konungs og var þessi tillaga samþykkt og gefin út konungleg tilskipun [[17. apríl]] [[1757]] um sameiningu jarðanna og flutning spítalans. Í héraðslýsingu Skúla fógeta kemur fram að í Gufunesspítala er séð fyrir sex körlum og sex konum og eru vistmenn fátækir, vinalausir, aldraðir og hrumir. Kostnaður við spítalann var 120 ríkisdalir en auk þess voru bændur í Gullbringu- og Kjósarsýslu skyldaðir til að inna af hendi tvö dagsverk um heyskapartímann og voru þessi dagsverk alls 148 og komu 77 í hlut Gufunesspítala. Árið 1791 leggur [Ólafur Stefánsson] [[stiftamtmaður]] til að spítalinn verði lagður niður og er hann lagður niður á fardögum [[1795]]. Konungur seldi þá Gufunes fyrir 150 ríkisdali og varð jörðin þá bændaeign. Gufunesi er lýst í jarðabók Árna og Páls og þar kemur fram að vatnsból þar sé slæmt og þar sé hægt að fóðra 8 kýr, 1 ungneyti og 10 lömb, jörðin hafi [[selstaða|selstöðu]] í Stardal,sölvafjöru og skelfiskfjöru og þar sé heimræði vor og haust en aldrei hafi verið þar verstöð. Jörðinni fylgja þá fjórar hjáleigur ein er nafnlaus en hinar eru Brandakot, Hólkot og Helguhjáleiga. Í sóknarlýsingu frá 1855 eru talin í landi jarðarinnar tvö eyðikot Niðurkot og Norðurkot. Meðan kirkja var í Gufunesi voru í sókninni þessar jarðir í Mosfellssveit: Miðdalur, Helliskot, Reynisvatn, Kálfakot, Lambhagi, Gröf, Grafarkot, Árbær, Ártún, Keldur, Gufunes, Knútskot (Núpskot), Eiði, Korpúlfsstaðir, Blikastaðir og þessar í Kjalarneshreppi Þerney, Víðines, Sundakot(Niðurkot), Álfsnes og Glóra. <ref>[http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=3280303 Árni Óla, Eftirmæli Gufuness, Lesbók Morgunblaðsins, 19. tölublað (31.05.1952), Blaðsíða 285]</ref> == Stuttbylgjustöðin í Gufunesi == Árið 1934 var reist stuttbylgjustöð í Gufunesi en henni var ætlað að vera varaskeytasamband fyrir sæsímann, annast talsamband við útlönd og afgreiðslu við skip á höfnum í kringum Ísland og afla og senda út veðurfréttir. Landsímastjóri sagði þá: „Auk alls þessa hefir komið til orða, að ríkisútvarpið leiti samninga við landsímann um afnot af stuttbylgjustöðinni, til þess að útvarpa til Íslendinga erlendis, ef til þess fæst heimild ríkisstjórnarinnar“. <ref>[http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=3545237 Stuttbylgjustöðin í Gufunesi, Nýja dagblaðið, 203. tölublað (29.08.1934), Blaðsíða] 1.</ref> Stuttbylgjustöðin fékk 88 hektara til umráða af landi Gufuness og var það óræktað land. == Kappreiðar == Í Gufunesi voru kappreiðar haldnar um nokkurra ára skeið, eða frá [[1949]] til [[1952]]. Það var [[Þorgeir Jónsson]], bóndi og glímukóngur, sem fyrir þeim stóð. Það var í fyrsta skipti keppt í 400 og 800 metra stökki hérlendis, og verðlaun voru hærri en þá hafði þekkst. == Áburðarverksmiðjan í Gufunesi == Bjarni Thorarensen skáld og amtmaður bjó í Gufunesi. Hann kvæntist árið 1820 Hildi Bogadóttur en hafði áður keypt Gufunes. Hann bjó þar til árins 1834 en seldi þá jörðina og flutti norður að Möðruvöllum. Á meðan Bjarni bjó í Gufunesi náðu álfar að heilla til sín Þórarinn son hans og fannst hann aftur eftir 2-3 daga og sagði að hann hefði þóst sjá móður sína og elt hana. == Jarðfræði Gufuness == Rétt austan við malareiði sem tengir [[Geldinganes]] við land er dálítill höfði úr bergi sem virðist vera [[jökulberg]]. Þessi höfði er endir á lagi sem liggur milli blágrýtislaga. Sjá má lagið á tveimur stöðum fyrir ofan aðalveginn að Áburðarverksmiðjunni. Bergið er brúnleitt til grátt á lit og er lagið misþykkt en er að norðanverðu alla vega 4 - 6 m. þykkt. Tengiefni er fínn sandur, mósandur og leir. <ref>[http://timarit.is/view_page_init.jsp?gegnirId=000546024 Jökulberg í nágrenni Reykjavíkur, Náttúrufræðingurinn, 2. Tölublað (01.06.1960)]{{Óvirkur hlekkur|bot=InternetArchiveBot }}</ref> == Tilvísanir == <references/> {{stubbur|landafræði|Reykjavík}} [[Flokkur:Örnefni í Reykjavík]] [[Flokkur:Grafarvogur]] [[Flokkur:Nes á Íslandi]] farih9rau47mdxlnuaq1a5ydmmncc1l 0 65588 1919125 1918916 2025-06-02T13:43:03Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919125 wikitext text/x-wiki {{lágstafur}} [[Mynd:Pentium4 northwood.png|thumb|[[Intel]] [[Pentium]] 4 x86 örgjörvi]] '''x86''' er heiti á fjölskyldu af [[örgjörvi|örgjörvum]] (sem notaðir eru í t.d. [[IBM Personal Computer|IBM PC]] tölvur, og samhæfðar), með [[CISC]] [[skipanamengi]], framleiddum af [[Intel Corporation|Intel]], en síðar einnig af öðrum framleiðendum, s.s. [[AMD]] og [[VIA]]. Kom fyrst á markað 1978. Fyrstu útgáfur voru 16-bita, síðar 32-bita, og nú er staðallinn 64-bita frá 2003, eftir að AMD fyrirtækið bjó til þann staðal, '''AMD64''', líka kallað '''x86-64'''; af t.d. Intel, sem tók upp þann staðal. 64-bita örgjörvar voru til fyrir en ekki í hefðbundnar PC tölvur, en tilgangurinn er aðallega, en ekki eingöngu, til að geta notað meira minni í sömu tölvunni og fyrir sama forritið, þannig að t.d. er hægt að kaupa núna tölvur með 128&nbsp;GB af innra minni (e. RAM) sem ekki hefði verið hægt að nota í eldri 32-bita tölvur. Reglulega koma nýjir örgjörvar út sem keyra forrit, þ.e. skipanir, sem gerðir hafa verið til að vera ''samhæfðir'' fjölskyldu, þar sem hefur verið passað upp á að þeir geti keyrt ''gömlu'' forritin frá fyrri kynslóðum (þ.e. styðja/geta keyrt allar sömu skipaninar, en þó fleiri). Það er ekki sjálfgefið að forrit gerð fyrir'' nýrri'' örgjörva keyri á þeim eldri, þ.e. ef að forritin nota skipanir sem eru bara í þeim nýrri. Yfirleitt er þetta þó leyst með því að styðja líka mjög gamla örgjörva, t.d. sem framleiddir voru áratug áður, með því að nota ekki nýjustu skipanirnar (eða með öðrum leiðum). Nú er fjöldi mögulegra skipana sem nýjir örgjörvarnir í fjölskyldunni geta keyrt alla vega ca. þúsund, en þeim fer stöðugt fjölgandi og hefur fjölgað mjög, með t.d. MMX-skipanaflokknum frá 1997, sem bættu við 57 skipunum á 32-bita tímabilinu. Seinni flokkar skipana voru SSE-flokkurinn, og nokkrir framhaldsflokkar af SSE sem stöðugt óx og AVX, og t.d. AVX-512. Allir þessir flokkar skipana, falla undir það sem kallað er SIMD (e.g. single instruction, multiple data) högun og leyfir AVX-512 t.d. að unnið sé á 512-bita gistum (e.g. register) í einu, aukning frá 256-bita gistum áður. Þó svo að örgjörvarnir með AVX-512 skipanirnar séu í ákveðnum skilningi 512-bita, og 256-bita áður, og 128-bita þar áður, er venjulega ekki talað um það þannig, því að þessi talning hefur ekkert með hámarksstærð á innra minni að gera, og stærðin sem ræður þar er enn 64-bita og er óþarfi að stækka um nokkra áratugi enn. == Sagan == Upphaflega, með örgjörvanum Intel 8086 frá 1976 var högunin 16-bita (en hafði ákveðinn skyldleika við eldri 8-bita örgjörva from Intel). Þá voru skipanirnar sem örgjörvinn gat keyrt vel innan við 50, og fjöldi smára (e. transistor) 29 þúsund. Nýjar kynslóðir af örgjörvanum bættu við skipunum sem mögulegt var að keyra, t.d. fyrir fleytitölur (e. floating-point). Reyndar var mjög fljótlega seldur hjálparkubbur (e. coprocessor) fyrir þær, Intel 8087. Nú orðið er hægt að reikna með t.d. þeim skipunum, því nýrri kubbar sameinuðu virkni fleiri, s.s. fyrir þessa útreikninga og fyrir skyndiminni (e. cache) sem þá var ekki fáanlegt á sama kubbnum, enda þarf skyndiminni mjög marga smára, sem ekki var þá mögulegt að framleiða, þegar aðeins þúsundir komust fyrir á einum kubbi. Með örgjörvanum Intel 80386 frá 1985, sem hafði 275 þúsund smára, voru gistu (e.g. register) stækkuð í 32-bita, og síðar í 64-bita með AMD K8 2003 frá 2003, sem hafði 105 milljón smára, en núorðið er ekki óalgengt að fjöldi smára sé talinn í milljörðum (líka aðrar tegundir örgjörva, s.s. í farsímum), og er t. d. AMD Epyc Rome örgjörvinn frá 2019 með 32 milljarða en að stærstum hluta skýrir stærð skyndiminnis fjölda smára í örgjörvum, en að einhverju leyti líka annað flækjustig, s. s. vegna fleiri skipana (og stærri gista, sem hafa líka fjölgað). 32-bita tölvur takmarka aðgengilegt innra minni (e. RAM) við 4&nbsp;GB fyrir hvert forrit (eða öll samanlagt, en x86 hafði reyndar hærri takmörkun fyrir öll saman, en ekki hvert einstakt forrit) og þegar x86 högunin var 16-bita var ekki hægt að nota gígabæti af minni. {{Stubbur|tækni}} [[Flokkur:X86 skipanamengi]] [[Flokkur:Intel]] 2odfdpnjyj1lbzgpcvyuw5ll0yhgfhd 0 69855 1919170 1917792 2025-06-03T07:02:16Z TKSnaevarr 53243 1919170 wikitext text/x-wiki {{Forsætisráðherra | forskeyti = | nafn = Helmut Kohl | mynd = Helmut Kohl 1989.jpg | myndatexti1 = Helmut Kohl árið 1989. | titill= [[Kanslari Þýskalands]] | stjórnartíð_start = 1. október 1982 | stjórnartíð_end = 27. október 1998 | forseti = [[Karl Carstens]]<br>[[Richard von Weizsäcker]]<br>[[Roman Herzog]] | forveri = [[Helmut Schmidt]] | eftirmaður = [[Gerhard Schröder]] | titill2= Formaður Kristilega demókrataflokksins | stjórnartíð_start2 = 12. júní 1973 | stjórnartíð_end2 = 7. nóvember 1998 | forveri2 = [[Rainer Barzel]] | eftirmaður2 = [[Wolfgang Schäuble]] | fæddur = [[3. apríl]] [[1930]] | fæðingarstaður = [[Ludwigshafen]], [[Rínarland-Pfalz]], [[Weimar-lýðveldið|Þýskalandi]] | dánardagur = {{Dánardagur og aldur|2017|6|16|1930|4|3}} | dánarstaður = [[Ludwigshafen]], [[Rínarland-Pfalz]], [[Þýskaland]]i | þjóderni = [[Þýskaland|Þýskur]] | maki = Hannelore Renner (g. 1960; d. 2001)<br>Maike Richter (g. 2008) | stjórnmálaflokkur = [[Kristilegi demókrataflokkurinn (Þýskaland)|Kristilegi demókrataflokkurinn]] | börn = Walter Kohl, Peter Kohl | háskóli = [[Háskólinn í Heidelberg]] | trúarbrögð = [[Rómversk-kaþólska kirkjan|Kaþólskur]] |undirskrift = Helmut Kohl Signature.svg }} '''Helmut Kohl''' ([[3. apríl]] [[1930]] – [[16. júní]] [[2017]]) var [[Þýskaland|þýskur]] stjórnmálamaður. Hann var [[kanslari]] [[Vestur-Þýskaland]]s frá 1982 til 1990 og [[sameining Þýskalands|sameinaðs Þýskalands]] frá 1990 til 1998. Hann varð formaður [[Kristilegi demókrataflokkurinn (Þýskalandi)|Kristilega demókratasambandsins]] 1973, eins stærsta stjórnmálaflokks Þýskalands. Sextán ára kanslaratíð hans nær yfir endalok [[Kalda stríðið|kalda stríðsins]] og var sú lengsta í [[saga Þýskalands|sögu Þýskalands]] frá valdatíð [[Otto von Bismarck|Ottos von Bismarck]]. Kohl var leiðandi í sameiningarferli Þýskalands og, ásamt [[François Mitterrand]] [[Frakklandsforseti|Frakklandsforseta]], er eignaður heiðurinn af því að hafa komið á [[Maastrichtsáttmálinn|Maastrichtsáttmálanum]] og þar með [[Evrópusambandið|Evrópusambandinu]]. Ásamt [[Jean Monnet]] og [[Jacques Delors]] er Kohl eini maðurinn sem hefur verið sæmdur heiðursnafnbótinni [[Heiðursborgari Evrópu]].<ref>{{Cite web|title=Kohl heiðraður á leiðtogafundi ESB|date=12. desember 1998 |accessdate=20. janúar 2018|publisher=[[mbl.is]]|url=http://www.mbl.is/mm/frettir/erlent/1998/12/12/kohl_heidradur_a_leidtogafundi_esb/}}</ref> ==Æska og uppvöxtur== Helmut Kohl fæddist árið 1930 í iðnaðarbænum [[Ludwigshafen]] á vesturbakka [[Rín]]arfljóts. Æska hans markaðist af uppgangi [[Nasismi|nasista]] í Þýskalandi og af [[seinni heimsstyrjöldin]]ni. Eldri bróðir Kohl, Walter, var drepinn í [[Innrásin í Normandí|innrásinni í Normandí]] og undir lok stríðsins var Kohl fluttur ásamt bekkjarfélögum sínum til [[Berchtesgaden]] vegna loftárása [[Bandamenn (seinni heimsstyrjöldin)|bandamanna]] á Ludwigshafen. Eftir lok stríðsins og hernám Þýskalands varð Kohl að ganga 400 kílómetra leið heim til Ludwigshafen til þess að finna foreldra sína.<ref name=risinn>{{Tímarit.is|1865421|Risinn í Evrópu|blað=[[Morgunblaðið]]|útgáfudagsetning=3. nóvember 1996|höfundur=Ásgeir Sverrisson|blaðsíða=12-13}}</ref> ==Stjórnmálaferill== Kohl gekk í [[Kristilegi demókrataflokkurinn (Þýskaland)|Kristilega demókrataflokkinn]] árið 1946 og hlaut þar skjótan frama. Formaður og stofnandi flokksins, [[Konrad Adenauer]], varð fyrirmynd og pólitískur lærimeistari Kohl, sem var kjörinn á þing sambandsríkisins [[Rínarland-Pfalz|Rínarlands-Pfalz]] árið 1960. Kohl varð leiðtogi flokksdeildar Kristilegra demókrata í Rínarlandi-Pfalz árið 1963 og forsætisráðherra sambandsríkisins sex árum síðar.<ref name=risinn/> Árið 1971 bauð Kohl sig fram til formanns Kristilega demókrataflokksins þegar [[Kurt Georg Kiesinger]] lét af embætti en tapaði á móti [[Rainer Barzel]]. Flokknum gekk ekki vel á formannstíð Barzel og Kohl var því kjörinn formaður þegar Barzel sagði af sér árið 1973.<ref>{{Tímarit.is|3206142|Tekst honum að halda saman hinum frjálslyndu og erkiíhaldinu?|blað=[[Alþýðublaðið]]|útgáfudagsetning=18. júlí 1973|blaðsíða=6}}</ref> Kristilegir demókratar töpuðu fyrstu þingkosningum sínum eftir að Kohl tók við sem flokksformaður árið 1976. Þetta leiddi til þess að í næstu kosningum, árið 1980, gekk flokkurinn fram hjá Kohl sem kanslaraefni og tefldi hans í stað fram [[Franz Josef Strauss]], hinum íhaldssama leiðtoga [[Kristilega sósíalsambandið|Kristilega sósíalsambandsins]] í [[Bæjaraland]]i.<ref name=þþ>{{Tímarit.is|4013868|Leit að sterkum flokksleiðtoga|blað=[[Tíminn]]|útgáfudagsetning=13. maí 1982|höfundur=Þórarinn Þórarinsson|blaðsíða=7}}</ref> Strauss hafði lítið álit á Kohl og komst eitt sinn svo að orði að hann yrði aldrei kanslari þar sem hann „[skorti] allt sem til þarf hvað varðar persónuleika, gáfur og stjórnmálahæfileika.“<ref name=risinn/> Strauss tókst ekki að verða kanslari í kosningunum 1980 og þetta styrkti stöðu Kohl nokkuð.<ref name=þþ/> ==Kanslaratíð (1982-1997)== Árið 1982 leiddi Kohl [[Vantrauststillaga|vantrauststillögu]] á þýska þinginu gegn [[Helmut Schmidt]] kanslara úr [[Jafnaðarmannaflokkurinn (Þýskaland)|Jafnaðarmannaflokknum]]. Vantraustið var samþykkt og Kohl varð þannig nýr kanslari Vestur-Þýskalands.<ref name=risinn/> Á kanslaratíð sinni beitti Kohl sér fyrir aukinni uppbyggingu í [[Bonn]], sem hafði verið kölluð „sofandi höfuðborg“ vestursins. Hann bauð [[Erich Honecker]] í heimsókn þangað árið 1987 og var það fyrsta opinbera heimsókn austur-þýsks leiðtoga til Vestur-Þýskalands. Kohl var ekki ýkja vinsæll leiðtogi fyrsta átta ár sín í embætti og litlu munaði árið 1989 að bandamenn hans innan Kristilega demókrataflokksins boluðu honum frá völdum vegna fylgistaps flokksins.<ref name=tíminn1>{{Tímarit.is|4060315|Á réttum stað á réttum tíma|blað=[[Tíminn]]|útgáfudagsetning=3. október 1990|blaðsíða=4}}</ref> Kohl leiddi Kristilega demókrataflokkinn engu að síður til sigra í þingkosningum árin 1983 og 1987.<ref name=risinn/> ===Sameining Þýskalands=== Kohl var kanslari þegar [[Berlínarmúrinn]] féll árið 1989 og kommúnistastjórn [[Austur-Þýskaland]]s leið undir lok. Hann varð fljótt forsvarsmaður þess að Vestur- og Austur-Þýskaland sameinuðust strax á ný í eitt ríki. Í lok nóvember 1989 lagði Kohl fram tíu liða áætlun um það hvernig ríkin skyldu sameinast á nokkrum árum. Kohl var mjög gagnrýndur af leiðtogum bæði heima fyrir og erlendis fyrir að vera svo fljótur að sækjast eftir sameiningu ríkjanna, en staðfesta hans um þetta málefni varð honum hins vegar til mikilla vinsælda hjá þýskri alþýðu.<ref name=tíminn1/> Um tíu þúsund Austur-Þjóðverjar hylltu Kohl þegar hann lagði leið sína til [[Dresden]] eftir fall Berlínarmúrsins.<ref name=pressan>{{Tímarit.is|3537309|Kohl í tíu ár|blað=[[Pressan (tímarit)|Pressan]]|útgáfudagsetning=1. október 1992|blaðsíða=18}}</ref> Kohl ferðaðist til Austur-Þýskalands til að styðja kosningabaráttu austur-þýskra Kristilegra sósíaldemókrata í fyrstu frjálsu kosningunum sem haldnar voru eftir fall kommúnistastjórnarinnar. Sá flokkur vann stórsigur, ekki síst vegna stuðnings Kohls, og þótti sú niðurstaða teikn um að sameining ríkjanna væri ekki langt undan.<ref name=tíminn1/> Stjórn Kohls vann næsta árið að því að undirbúa sameiningu þýsku ríkjanna. Hann fór eftir ráðum vestur-þýska seðlabankastjórans [[Karl Otto Pöhl|Karls Ottos Pöhl]] um sameiningu þýsku gjaldmiðlanna og fékk sovéska leiðtogann [[Míkhaíl Gorbatsjov]] til að samþykkja að sameinað Þýskaland yrði allt meðlimur í [[Atlantshafsbandalagið|Atlantshafsbandalaginu]].<ref name=tíminn1/> Þann 1. september undirrituðu fulltrúar stjórna Vestur- og Austur-Þýskalands samning um samræmingu laga og stjórnsýslu ríkjanna tveggja, sem áttu þá að sameinast þann 3. október.<ref>{{Tímarit.is|4059899|Þýskaland klárt í sameininguna|blað=[[Tíminn]]|útgáfudagsetning=1. september 1990|blaðsíða=4}}</ref> Sameining Þýskalands fór því fram aðeins um ári eftir hrun kommúnistastjórnarinnar og flokkur Kohl vann stórsigur í fyrstu kosningum sameinaðs Þýskalands þann 2. desember.<ref>{{Tímarit.is|4061389|Fyrstu kosningar í sameinuðu landinu í 58 ár|blað=[[Tíminn]]|útgáfudagsetning=20. desember 1990|blaðsíða=3-5|höfundur=Kristín Leifsdóttir}}</ref> ===Evrópusambandið=== [[Mynd:Bundesarchiv Bild 183-1989-1219-034, Dresden, Besuch Kohl, Rede auf Altmarkt.jpg|thumb|left|Kohl ávarpar Austur-Þjóðverja í Dresden þann 19. desember 1989, sex vikum eftir fall Berlínarmúrsins.]] Kohl var alla tíð ötull stuðningsmaður [[Evrópusamruni|Evrópusamruna]] og þess að [[Evrópubandalagið]] yrði eflt og útvíkkað. Kohl var þeirrar skoðunar að með því að tvinna saman hagsmuni Evrópuríkja mætti tryggja að friður ríkti í álfunni.<ref name=ofurkanslari>{{Tímarit.is|1839941|Ofurkanslarinn Kohl|blað=[[Morgunblaðið]]|útgáfudagsetning=22. október 1995|höfundur=Karl Blöndal|blaðsíða=12-13}}</ref> Árið 1984 efndu þeir Kohl og [[François Mitterrand]], forseti Frakklands, til minningarathafnar í [[Verdun]] til þess að minnast [[Orrustan við Verdun|orrustunnar við Verdun]] í [[fyrri heimsstyrjöldin]]ni. Kohl og Mitterrand héldust þar í hendur og lýstu því yfir að [[Evrópa]] væri sameiginlegt föðurland þeirra.<ref name=pressan/> Eftir sameiningu Þýskalands vann Kohl hörðum höndum ásamt Mitterrand við að tryggja framgang [[Maastrichtsáttmálinn|Maastrichtsáttmálans]], sem umbreytti Evrópubandalaginu og kom á fót [[Evrópusambandið|Evrópusambandinu]] í núverandi mynd, auk þess sem grundvöllur var lagður að upptöku [[Evra|evrunnar]] árið 1999. Kohl átti í stormasömu sambandi við [[Margaret Thatcher]], forsætisráðherra Bretlands, vegna ágreinings þeirra um ágæti Evrópusamrunans, og var hans einkum minnst fyrir það í Bretlandi.<ref>{{Vefheimild|titill=Helmut Kohl er látinn|url=https://www.visir.is/g/2017170619161|útgefandi=''[[Vísir (vefmiðill)|Vísir]]''|ár=2017|mánuður=16. júní|árskoðað=2021|mánuðurskoðað=28. október|höfundur=Kristín Ólafsdóttir}}</ref> ===Síðustu stjórnarár Kohl og hneykslismál=== Kohl leiddi Kristilega demókrata aftur til kosningasigurs í þingkosningum árið 1994 og var á þeim tíma talinn nánast einvaldur innan flokksins. Horfur flokksins til fimmta kosningasigursins í röð þóttu góðar nokkru fyrir kosningarnar 1998 og vegna þess hve lengi Kohl hafði verið við stjórnvölinn var farið að tala um „týnda kynslóð“ yngri íhaldsmanna sem aldrei ættu eftir að taka við forystu flokksins.<ref name=ofurkanslari/> Í aðdraganda kosninganna árið 1998 lagði Kohl áherslu á að hann langaði til að ljúka uppbyggingu Evrópuhússins og bæta lífsgæði í austurhluta Þýskalands. Andstæðingur hans, [[Gerhard Schröder]] úr Jafnaðarmannaflokknum, lagði hins vegar áherslu á hve lengi Kohl hefði verið við völd og að tími væri kominn á breytingar. Jafnframt erfiðaði það stöðu Kohl að [[atvinnuleysi]] hafði færst mjög í aukana og nam þá um ellefu prósentum.<ref>{{Tímarit.is|2421563|Eilífðarkanslarinn á förum frá Þýskalandi?|blað=[[Dagur (dagblað 1997)|Dagur]]|útgáfudagsetning=26. september 1998|höfundur=Guðsteinn Bjarnason|blaðsíða=8-9}}</ref> Í kosningunum, sem víða var líkt við þjóðaratkvæðagreiðslu um Kohl, tapaði Kristilegi demókrataflokkurinn fylgi meðal allra stétta og í öllum landshlutum en Jafnaðarmannaflokkurinn og [[Sambandið 90/Græningjarnir|Græningjaflokkurinn]] hlutu sameiginlegan meirihluta þingsæta.<ref>{{Tímarit.is|1917772|Sigurinn unninn en erfið verkefni bíða|blað=[[Morgunblaðið]]|útgáfudagsetning=25. október 1998|blaðsíða=6|höfundur=Rósa Erlingsdóttir}}</ref> Kohl vék því úr sæti kanslara þann 27. október eftir sextán ára stjórnartíð og Gerhard Schröder leysti hann af hólmi. [[Mynd:Bundesarchiv B 145 Bild-F076604-0021, Frankreich, Staatsbesuch Bundeskanzler Kohl.jpg|thumb|right|Kohl ásamt François Mitterrand árið 1987.]] Eftir kosningaósigurinn hætti Kohl sem formaður Kristilega demókrataflokksins og [[Wolfgang Schäuble]], sem hafði verið hægri hönd hans um árabil, tók við. Kastljós fjölmiðla færðist aftur að Kohl árið 1999 eftir að réttað var yfir [[Walter Leisler Kiep]], fyrrum fjármálastjóra Kristilegra demókrata, vegna skattsvika. Rannsókn á máli Kiep leiddi í ljós tilvist leynireikninga í bókhaldi flokksins og í nóvember 1999 viðurkenndi Kohl að hann hefði tekið við andvirði tæplega 80 milljóna króna á árunum 1993 til 1998 í sjóðum sem ekki voru tilgreindir í bókhaldinu.<ref>{{Tímarit.is|1985545|Særður „heiðursborgari Evrópu“ lýsir sinni sýn á hneykslismálin|blað=[[Morgunblaðið]]|útgáfudagsetning=26. nóvember 2000|blaðsíða=12}}</ref> Málið var mikill álitshnekkir fyrir Kohl, sem staðhæfði þó að greiðslurnar hefðu aldrei haft nein áhrif á ákvarðanir stjórnar hans. Í desember 1999 birti [[Angela Merkel]], þáverandi aðalritari Kristilega demókrataflokksins, grein í blaðinu ''Frankfurter Allgemeine Zeitung'' þar sem hún vændi Kohl um að hafa brotið lög, hvatti hann til að segja af sér þingmennsku og hvatti flokkinn til að segja skilið við Kohl. Stjórn flokksins brýndi fyrir Kohl að reyna ekki að leyna því hvaðan greiðslurnar hefðu komið.<ref>{{Tímarit.is|2994174|Heimta að Kohl leysi frá skjóðunni |blað=[[Dagblaðið Vísir]] |útgáfudagsetning=23. desember 1999|blaðsíða=9}}</ref> Hneykslismálin drógu nokkuð úr áhrifum Kohl og stuðluðu meðal annars að því að honum var ekki boðið að flytja ræðu þegar tíu ára sameiningarafmæli Þýskalands var fagnað árið 2000.<ref>{{Tímarit.is|1976027|Kanslari sameiningarinnar fjarstaddur á sameiningarhátíð|blað=[[Morgunblaðið]]|útgáfudagsetning=20. ágúst 2000|höfundur=Davíð Kristinsson|blaðsíða=6}}</ref> ==Síðustu æviár og dauði== Þann 28. febrúar 2008 datt Kohl illa og þurfti þaðan af að notast við [[Hjólastóll|hjólastól]], auk þess sem hann átti erfitt með mál. Sama ár og þetta gerðist kvæntist Kohl annarri eiginkonu sinni, Maike Kohl-Richter, sem var 34 árum yngri en hann. Eftir slysið 2008 fékk aðeins takmarkaður hópur fólks aðgang að Kohl. Uppkomnir synir Kohl úr fyrra hjónabandi, Walter og Peter, fengu ekki að hitta föður sinn og þeir, ásamt fleirum sem ekki fengu að nálgast hann, sökuðu Maike Kohl-Richter um að ráðskast með Kohl og notfæra sér sjúkleika hans.<ref>{{Tímarit.is|6029717|Tekist á um Helmut Kohl|blað=[[Morgunblaðið]]|útgáfudagsetning=30. september 2012|höfundur=Karl Blöndal|blaðsíða=6}}</ref> Kohl lést á heimili sínu í Ludwigshafen þann 16. júní árið 2017.<ref>{{Vefheimild|titill=Helmut Kohl látinn|url=https://www.mbl.is/frettir/erlent/2017/06/16/helmut_kohl_latinn/|útgefandi=[[mbl.is]]|ár=2017|mánuður=16. júní|árskoðað=2021|mánuðurskoðað=28. október}}</ref> ==Tilvísanir== <references/> {{commons}} {{Töflubyrjun}} {{Erfðatafla | fyrir=[[Helmut Schmidt]] | titill=[[Kanslari Þýskalands]]<br>{{small|(kanslari [[Vestur-Þýskaland]]s til ársins 1990)}} | frá=[[1. október]] [[1982]] | til=[[27. október]] [[1998]] | eftir=[[Gerhard Schröder]]}} {{töfluendir}} {{Kanslarar Þýskalands}} {{DEFAULTSORT:Kohl, Helmut}} {{fde|1930|2017|Kohl, Helmut}} [[Flokkur:Kanslarar Þýskalands]] [[Flokkur:Forsetar evrópska ráðsins]] [[Flokkur:Leiðtogar Kalda stríðsins]] [[Flokkur:Handhafar stórkross Hinnar íslensku fálkaorðu]] p1gk2l9871qgfmnx8dre89qrciiyd9r 0 70885 1919096 1904702 2025-06-02T13:34:59Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919096 wikitext text/x-wiki '''Kransæðahjáveituaðgerð''' (''CABG'') er algengasta [[hjarta]]aðgerð sem framkvæmd er á fullorðnum einstaklingum og jafnframt algengasta aðgerðin til meðferðar á [[kransæðaþrengsli|kransæðaþrengslum]].<ref>Monahan, Sands, Neighbors og Marek (2007).</ref> == Aðgerðin == [[Mynd:Coronary artery bypass surgery Image 657B-PH.jpg|thumb|Kransæðahjáveituaðgerð. Sjúklingur er tengdur hjarta- og lungnavél og verið er að fjarlægja [[hægri kransæð]]]] Meirihluti kransæðahjáveituaðgerða, eða um 70%, eru gerðar á hjarta sem hefur verið stöðvað og sjúklingur tengdur [[hjarta- og lungnavél]], en einnig er hægt að framkvæma aðgerðina á sláandi hjarta. Í flestum tilfellum er sjúklingur vægt ofkældur áður en klemmt er á [[ósæð]]ina og hjartað stöðvað með svokallaðri ''cardioplegiu'' sem er gefin í gegnum ósæðarótina. Cardioplegian er svo gefin á 15-20 mínútna fresti út aðgerðina til að viðhalda virkninni.<ref>Henry og Thompson (2005).</ref> Æðarnar sem notaðar eru til hjáveitu geta bæði verið [[slagæð]]ar og [[bláæð]]ar, en það hefur sýnt sig að slagæðar hafa lengri líftíma og notkun þeirra því sífellt að færast í aukanna. Sú bláæð eða græðlingur sem oftast er notaður til hjáveitu er löng bláæð úr fæti sjúklings sem heitir ''vena saphanous''. Snúa þarf græðlingnum á rönguna vegna [[Bláæðalokur|loka]] sem í æðinni eru og er annar endi hans tengdur við [[kransæð]] og hinn tengdur ósæðinni. Innri brjóstveggsslagæðar eru algengustu slagæðarnar sem notaðar eru til hjáveitu og þar sem þær eru þegar tengdar stærri slagæðum þarf aðeins að flytja annan endann og græða hann við kransæð.<ref>Monahan, Sands, Neighbors og Marek (2007).</ref> Þegar búið er að tengja allar hjáveitur er blóði dælt aftur inn í hjartað og sjúklingur tekinn af hjarta- og lungnavélinni.<ref>Henry og Thompson (2005).</ref> Áður en [[skurðsár]]i sjúklings er lokað eru tengdir [[Gangráður|gangráðsvírar]] í [[Hjartagátt|gáttir]] og [[Hjartaslegill|slegla]] og [[dren]]um komið fyrir í [[miðmæti]] umhverfis hjarta til þess að taka á móti [[blóð]]i og [[Vessar|vessa]] frá aðgerðarsvæði fyrst um sinn.<ref>Monahan, Sands, Neighbors og Marek (2007).</ref> == Fylgikvillar == Eins og með allar aðgerðir fylgir einhver áhætta því að gangast undir kransæðahjáveituaðgerð, bæði þegar litið er til aðgerðarinnar sjálfrar og fylgikvilla hennar. Hlutfall þeirra sem deyja í aðgerð er um 2-3%<ref>Henry og Thompson (2005).</ref> en tíðni sýkinga í skurðsárum eftir aðgerð er allt að 20% innan 30 daga eftir aðgerð.<ref>Hassan, Smith og Engel(2006): 515-20.</ref> Ýmis vandamál geta komið upp hjá sjúklingum fyrir, í og eftir hjartaaðgerð. Fyrir aðgerð er alltaf einhver hætta á að sjúklingur fái [[hjartadrep]] vegna álags og kvíða eða í kjölfar alvarlegrar [[blóðþurrð]]ar til [[Hjartavöðvi|hjartavöðvans]]. Í aðgerðinni sjálfri getur reynst erfitt að venja sjúkling af hjarta- og lungnavél og getur það jafnvel orðið til þess að hjarta sjúklings nái sér ekki á strik að fullu. Í aðgerð er líka hætta á því að sjúklingur fái blóðtappa vegna blóðreks frá græðlingnum.<ref>Henry og Thompson (2005).</ref> Eftir aðgerð geta komið upp ýmsar fylgikvillar eins og [[miðmætisbólga]] og ''postpericadiotomy syndrome'' en [[lungnavandamál]] eru algengasti fylgikvillinn og má þar helst nefna [[samfall á lungnablöðrum]], [[Vökvi í brjóstholi|vökva í brjóstholi]] og [[Lungnabólga|lungnabólgu]]. Einnig eru [[hjartsláttartruflanir]] algengar efir hjartaaðgerðir.<ref>Monahan, Sands, Neighbors og Marek (2007).</ref> Rannsóknir á kransæðahjáveituaðgerðum sýna samt sem áður fram gangsemi þeirra fyrir fólk með kransæðasjúkdóma og mikilvægi þeirra í að draga úr einkennum tengdum sjúkdómnum og auka lífsgæði sjúklinga.<ref>Ballan og Lee (2007): 24-8.</ref> == Vandamál fyrir og eftir aðgerð == === Hjartsláttartruflanir === [[Mynd:SinusRhythmLabels.svg|thumb|Myndin sýnir eðlilega rafvirkni hjartans. [[P-bylgja]]n er ekki til staðar í gáttartifi.]] Fyrstu dagana eftir kransæðahjáveituaðgerð er fylgst náið með [[hjartalínurit]]i sjúklings því [[hjartsláttartruflanir]] eru algengur fylgikvilli hjartaaðgerða. Orsakir hjartsláttartruflana geta tengst áverka í aðgerð, svæfingu, notkun hjarta- og lungnavélar, breytingum á [[kalíum]]þéttni í blóði, [[Lágþrýstingur|lágþrýstingi]], minnkun á [[blóðrúmmál]]i og [[súrefnisþurrð]]. Helstu hjartsláttartruflanirnar eru [[gáttatif]], [[gáttaflökt]] og aðrar ofansleglatruflanir vegna [[Bjúgur|bjúgs]] og bólgu í gáttarvef og geta þær valdið ófullnægjandi fyllingu slegla þannig að útfall hjarta minnkar. Minnkað útfall hjarta getur einnig stafað af minnkuðu blóðrúmmáli og [[blóðþrýstingsfall]]i ef mikil blæðing verður. [[Meðferð]]in felst í nákvæmu eftirliti og skráningu á [[hjartsláttartíðni]] og takti, [[blóðþrýstingur|blóðþrýstingi]] og [[súrefnismettun]]. Viðhald blóðþrýstings eftir hjartaaðgerð er gríðarlega mikilvæg og breytingar á honum getur haft neikvæðar afleiðingar á bata sjúklings. Háþrýstingur eftir aðgerð eykur til að mynda líkur á blæðingu, eykur súrefnisþörf hjartavöðvans og getur valdið [[hjartaþröng]]. Einnig getur [[þvagútskilnaður]] gefið vísbendingu um útfall hjartans og þess vegna mikilvægt að fylgjast með hraða hans. Ef hjartasláttartruflanir verða hjá sjúkingi er honum gefin lyf samkvæmt fyrirmælum læknis og stundum þarf að grípa til þess að stjórna hjartsláttartíðni og takti tímabundið með gangráðvírum sem settur voru við hjarta sjúklings í aðgerðinni.<ref>Monahan, Sands, Neighbors og Marek (2007).</ref> === Skert athafnarþrek === Skert [[athafnarþrek]] getur bæði átt við kransæðasjúklinga fyrir og eftir aðgerð. Fyrir aðgerð stafar þrekleysið af ónægu súrefnisframboði tengt skertu blóðflæði til hjartans vegna kransæðaþrengsla. Blóðþurrðin lýsir sér svo sem hjartaöng og viðkomandi finnur að öllum líkindum til aukinnar mæði. Ef sjúklingur er með langt genginn kransæðasjúkdóm og sýnir einkenni í hvíld þarf hann að miklu leyti að vera rúmliggjandi til að minnka súrefnisþörf hjartans en eftir aðgerð skerðist athafnarþrek sjúklings hins vegar oftast vegna rúmlegu eða hreyfingarleysis sem fylgir óhjákvæmilega aðgerðinni. Markmið meðferðar við skertu athafnarþreki er að sjúklingur efli hreyfigetu sína stigvaxandi og tjái sig færan um að ljúka áætluðum daglegum athöfnum.<ref>Monahan, Sands, Neighbors og Marek (2007).</ref> Helsta [[hjúkrunarmeðferð]]in er hreyfing eins fljótt og kostur gefst eftir aðgerð enda skiptir hún höfuð máli í [[endurhæfing]]u aðgerðarsjúklinga. Ekki er ólíklegt að [[sjúkraþjálfun]] hefjist að kvöldi aðgerðardags eða morguninn eftir en þá sest sjúklingur gjarnan fram á rúmstokk og leyfir fótum að hanga lausum fram af rúminu. Hreyfing flýtir bæði fyrir bata sjúklings og kemur í veg fyrir þekkta fylgikvilla aðgerða eins og vandamálum tengt hjarta- og æðakerfi, [[Öndunarfæri|öndunarfærum]] og [[Þvagfæri|þvagfærum]], auk þess sem að hún viðheldur [[vöðvavirkni]] sjúklings og kemur í veg fyrir [[Hægðatregða|hægðatregðu]].<ref>Kozier, Erb, Berman og Snyder (2004).</ref> === Vandamál tengt öndunarfærum === Þegar notuð er hjarta- og lungnavél í aðgerð verður takmörkun á útþenslu [[lungnablaðra]] og [[öndun]] almennt grynnist en við það minnkar framleiðsla surfactants og lungnablöðrur geta því fallið saman. Einnig geta verkir vegna inniliggjandi [[drenslanga]] komið í veg fyrir að sjúklingur nái að viðhalda eðlilegri öndun. Mikilvægt er því að stuðla að hreinsun öndunarvega í kjölfar aðgerðar svo sjúklingi sé unnt að endurheimta fyrri [[lungnarýmd]]. Meðferð felst í hvatningu á öndunar- og hóstaæfingum ásamt eftirliti með [[blóðgös]]um, magni, litarhátt og þykkt drenvökva, hraða, dýpt, takti og áreynslu við öndun og niðurstöðum [[lungnamynd]]a. Það að sjúklingur sé vel verkjastilltur gerir honum kleift að iðka öndunar- og hóstaæfingar og hefur það því mikið að segja um árangur meðferðar.<ref>Monahan, Sands, Neighbors og Marek (2007).</ref> Með öndunaræfingum er unnt að auka lungnarýmd og koma í veg fyrir slímsöfnun í lungum. Þannig má minnka líkur á því að sjúklingur þrói með sér lungnabólgu og frekara samfall lungnablaðra. Enn fremur örvar djúp innöndun [[Hóstaviðbragð|hóstaviðbrögð]] sem ýta enn frekar undir hreinsun öndunarvega.<ref>Kozier, Erb, Berman og Snyder (2004).</ref> === Brenglun á vökvajafnvægi === Nákvæmt eftirlit með [[vökvajafnvægi]] sjúklings er nauðsynlegt eftir hjartaaðgerðir og er það gert með því að mæla og skrá inn allan vökva sem sjúklingur fær, um munn og í æð, sem og þvagútskilnað frá honum. Fyrst eftir aðgerð er vökvainntekt sjúklinga takmörkuð vegna mikillar vökvagjafar í aðgerð og til þess að draga úr þeirri vinnu sem hjartað þarf að inna af hendi. Þegar sjúklingur er í hjarta- og lungnavél aukast líkur á [[nýrnabilun]] vegna þess að [[rauðar blóðfrumur]] skemmast og geta valdið stíflu í nýrum en allt að 25% sjúklinga fá einhverja nýrnabilun eftir hjartaaðgerðir. Einnig getur starfsemi nýrna raskast ef blóðþrýstingur verður of lágur í aðgerð. Hjúkrunarmeðferð felst í því að fylgjast með mælingum á inntöku og útskilnaði vökva hjá sjúklingi, en lágmarks útskilnaður er 30 ml/klst. Sjúkling á einnig að vigta daglega og fylgjast með einkennum um bjúgsöfnun í lungum og útlimum. Gjöf á [[þvagræsilyf]]jum eftir hjartaaðgerðir er ekki óalgeng og því mikilvægt að fylgjast með niðurstöðum blóðrannsókna með tilliti til raflausna, sérstaklega kalium, magnesíum og fosfór.<ref>Monahan, Sands, Neighbors og Marek (2007).</ref> === Kvíði === [[Kvíði]] sjúklinga fyrir og eftir kransæðahjáveituaðgerð er eðlilegur í ljósi þess að um stóra aðgerð er að ræða. Kvíði sjúklings getur byggst á mismunandi forsendum og því mikilvægt að finna út hvar rót kvíðans liggur en ótti við breytt heilsufar eða hlutverk er algengur.<ref>Monahan, Sands, Neighbors og Marek (2007).</ref> Rannsóknir hafa sýnt að væntingar kransæðasjúklinga til meðferðar hafi áhrif á útkomur og upplifun sjúklinga á eigin lífsgæði eftir kransæðahjáveituaðgerðir.<ref>Ballan og Lee (2007): 24-8.</ref> Hjúkrunarmeðferðir við kvíða byggjast á því að efla aðlögunarleiðir og getur reynst hjúkrunarfræðingum vel að hafa í huga [[bjargráð]] sjúklinga. Öflug [[fræðsla]] fyrir aðgerð getur dregið úr kvíða hjá sumum en aukið á hjá öðrum. Kvíðastilling getur byggst á því að gefa sjúklingi róandi lyf en stundum getur verið nóg að vera virkur hlustandi og hughreysta sjúkling. Ýmsar slökunarmeðferðir geta virkað vel gegn kvíða sem og stjórn á umhverfisaðstæðum. Mikilvægt er að huga að fjölskyldu sjúklings og aðstandendum því þeir geta upplifað kvíða gagnvart heilsufari sjúklings og jafnvel haft neikvæð áhrif á tilfinningar sjúklings til eigins heilsufars.<ref>Monahan, Sands, Neighbors og Marek (2007).</ref> == Tilvísanir == <div class="references-small"><references/></div> == Heimildir == * Ballan, A. og G. Lee, „A Comparative Study of Patient perceived Quality of Life pre and post Coronary Artery Bypass Graft Surgery“, ''Australian Journal of Advanced Nursing'', '''24''' (4) (2007): 24-8. * Hassan, M., J.M. Smith og A.M. Engel, „Predictors and Outcomes of Sternal Wound Complications in Patients after Coronary Artery Bypass Graft Surgery“, ''The American Surgeon'' '''72''' (6) (2006): 515-20. * Henry, M.M. og J.N. Thompson (ritstj.), ''Clinical Surgery'' (Edinburgh: Elsevier Limited, 2005). * Kozier, B., G. Erb, A.J. Berman og S. Snyder, ''Fundamentals of Nursing: Concept, Process and Practice'' (7. útg.) (New Jersey: Pearson Prentice-Hall, 2004). * Monahan, F.D., J.K. Sands, M. Neighbors og J.F. Marek (ritstj.), ''Phipps’ Medical-Surgical Nursing: Health and Illness Perspectives'' (Edinburgh: Mosby Inc./ Elsevier Limited, 2007). [[Flokkur:Hjarta- og æðakerfið]] 1tptjdpz7qslw3gvx8w8ei47es7kxnc 0 70894 1919157 1787128 2025-06-03T00:16:02Z Berserkur 10188 /* Tenglar */ 1919157 wikitext text/x-wiki [[Mynd:New woods north of Reykjavík.jpg|thumb|Myndarlegur skógur er vaxinn á svæðinu.]] [[Mynd:Mogilsa1 (1135258443).jpg|thumb|Í skóginum við Mógilsá.]] [[Mynd:Warm Ice (8205454661).jpg|thumb|Tjörn við Mógilsá.]] '''Mógilsá''' er ríkisjörð í Kollafirði við rætur [[Esjan|Esju]]. Þar er rannsóknarstöð [[Skógrækt ríkisins|Skógræktar ríkisins]] staðsett. == Saga jarðarinnar == Árið 1967 var ákveðið að efla rannsóknir í þágu [[skógrækt]]ar á Íslandi og var rannsóknarstöð Skógræktar ríkisins á Mógilsá í Kollafirði reist fyrir þjóðargjöf frá Norðmönnum sem gefin var í tilefni af heimsókn [[Ólafur 5.|Ólafs V. Noregskonungs]] til Íslands árið 1961. Það er eðlilegur þáttur í rannsóknum að prófa nýjar trjátegundir og hefur mikið af því efni endað í brekkunni fyrir ofan rannsóknastöðina. Þar er því einhver fjölbreyttasti skógur landsins. == Trjárækt í skóginum == Skógurinn er einna mestur í kringum stöðina sjálfa, en hann er í raun trjásafn með tegundum teknum víða að úr heiminum. Í skóginum eru m.a. fágætar tegundir eins og [[linditré]], [[broddhlynur]] og [[risalerki]], svo eitthvað sé nefnt. Öllum er frjálst aðgengi að skóginum. == Aðstaða og afþreying == Fjölmargir stígar liggja um skóginn, yfir læki og bakka, skógi vaxnar hlíðar Esju. Stíganetið á Mógilsá tengist Esjustígum en margir minni stígarnir eru í raun tilvalið tilbrigði við hefðbundna Esjugöngu. ==Tenglar== [https://skogur.is.manjaro.stefna.is/is/thjodskogar/vesturland/mogilsa-i-kollafirdi Mógilsá] {{stubbur}} [[Flokkur:Skógar á Íslandi]] [[Flokkur:Esja]] tnp7drzui0miq6xfvx0u1vyupvszpj2 1919158 1919157 2025-06-03T00:19:49Z Berserkur 10188 Laga, umorða. 1919158 wikitext text/x-wiki [[Mynd:New woods north of Reykjavík.jpg|thumb|Myndarlegur skógur er vaxinn á svæðinu.]] [[Mynd:Mogilsa1 (1135258443).jpg|thumb|Í skóginum við Mógilsá.]] [[Mynd:Warm Ice (8205454661).jpg|thumb|Tjörn við Mógilsá.]] '''Mógilsá''' er ríkisjörð í Kollafirði við rætur [[Esjan|Esju]]. Þar er rannsóknarstöð [[Skógrækt ríkisins|Skógræktar ríkisins]] staðsett. Árið 1967 var ákveðið að efla rannsóknir í þágu [[skógrækt]]ar á Íslandi og var rannsóknarstöð Skógræktar ríkisins á Mógilsá í Kollafirði reist fyrir þjóðargjöf frá Norðmönnum sem gefin var í tilefni af heimsókn [[Ólafur 5.|Ólafs V. Noregskonungs]] til Íslands árið 1961. Ýmsar trjátegundir hafa verið ræktaðar og reyndar í brekkunni fyrir ofan rannsóknastöðina. Þar er nú trjásafn með tegundum eins og [[linditré]], [[broddhlynur|broddhlyni]] og [[risalerki]]. Fjölmargir stígar liggja um skóginn, yfir læki og bakka, skógi vaxnar hlíðar Esju. Stíganetið á Mógilsá tengist Esjustígum. ==Tenglar== [https://skogur.is.manjaro.stefna.is/is/thjodskogar/vesturland/mogilsa-i-kollafirdi Mógilsá] {{stubbur}} [[Flokkur:Skógar á Íslandi]] [[Flokkur:Esja]] bvwtc7i0bzn490qc45vjdrkf2pjtimv 1919159 1919158 2025-06-03T00:21:40Z Berserkur 10188 1919159 wikitext text/x-wiki [[Mynd:New woods north of Reykjavík.jpg|thumb|Myndarlegur skógur er vaxinn á svæðinu.]] [[Mynd:Mogilsa1 (1135258443).jpg|thumb|Í skóginum við Mógilsá.]] [[Mynd:Warm Ice (8205454661).jpg|thumb|Tjörn við Mógilsá.]] '''Mógilsá''' er ríkisjörð í Kollafirði við rætur [[Esjan|Esju]]. Þar er rannsóknarstöð [[Skógrækt ríkisins|Skógræktar ríkisins]] staðsett. Árið 1967 var ákveðið að efla rannsóknir í þágu [[skógrækt]]ar á Íslandi og var rannsóknarstöð Skógræktar ríkisins á Mógilsá í Kollafirði reist fyrir þjóðargjöf frá Norðmönnum sem gefin var í tilefni af heimsókn [[Ólafur 5.|Ólafs V. Noregskonungs]] til Íslands árið 1961. Ýmsar trjátegundir hafa verið ræktaðar og reyndar í brekkunni fyrir ofan rannsóknastöðina. Þar er nú trjásafn með tegundum eins og [[linditré]], [[broddhlynur|broddhlyni]] og [[risalerki]]. Fjölmargir stígar liggja um skóginn og tengist stíganetið aðalgöngustígum á Esju. ==Tenglar== [https://skogur.is.manjaro.stefna.is/is/thjodskogar/vesturland/mogilsa-i-kollafirdi Mógilsá] {{stubbur}} [[Flokkur:Skógar á Íslandi]] [[Flokkur:Esja]] 3629n7m1j3geo61pygr24k0mhdz8ytb 1919160 1919159 2025-06-03T00:22:48Z Berserkur 10188 1919160 wikitext text/x-wiki [[Mynd:New woods north of Reykjavík.jpg|thumb|Myndarlegur skógur er vaxinn á svæðinu.]] [[Mynd:Mogilsa1 (1135258443).jpg|thumb|Í skóginum við Mógilsá.]] [[Mynd:Warm Ice (8205454661).jpg|thumb|Tjörn við Mógilsá.]] '''Mógilsá''' er ríkisjörð í Kollafirði við rætur [[Esjan|Esju]]. Þar er rannsóknarstöð [[Skógrækt ríkisins|Skógræktar ríkisins]] staðsett. Árið 1967 var ákveðið að efla rannsóknir í þágu [[skógrækt]]ar á Íslandi og var rannsóknarstöð Skógræktar ríkisins á Mógilsá í Kollafirði reist fyrir þjóðargjöf frá Norðmönnum sem gefin var í tilefni af heimsókn [[Ólafur 5.|Ólafs V. Noregskonungs]] til Íslands árið 1961. Ýmsar trjátegundir hafa verið ræktaðar og reyndar í brekkunni fyrir ofan rannsóknastöðina. Þar er nú trjásafn með tegundum eins og [[rauðelri]], [[linditré]], [[broddhlynur|broddhlyni]] og [[risalerki]]. Fjölmargir stígar liggja um skóginn og tengist stíganetið aðalgöngustígum á Esju. ==Tenglar== [https://skogur.is.manjaro.stefna.is/is/thjodskogar/vesturland/mogilsa-i-kollafirdi Mógilsá] {{stubbur}} [[Flokkur:Skógar á Íslandi]] [[Flokkur:Esja]] d1l4vz3obiuirsncdr7eybvn7adlo27 0 72272 1919098 1888484 2025-06-02T13:35:14Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919098 wikitext text/x-wiki '''Kraumur''' er sjálfstæður sjóður og starfsemi á vegum Auroru velgerðasjóðs sem hefur það meginhlutverk að efla íslenskt tónlistarlíf, fyrst og fremst með stuðningi við unga listamenn. Markmið Kraums er að styrkja stöðu ungra tónlistarmanna á Íslandi með beinum styrkjum, faglegri aðstoð og samstarfi af ýmsu tagi. Stuðningur og verkefni sjóðsins eru skilgreind með tilheyrandi samningi og fjárhags- og tímaáætlun. Framkvæmdastjóri Kraums er listamönnum til halds og trausts og annast tengsl sjóðsins við samstarfsaðila og fylgir því eftir að markmiðum samstarfs og stuðnings sé náð. Kraumur notast ekki við umsóknareyðublöð eða formleg umsóknarferli. Umsóknir og fyrirspurnir er varða styrki og samstarf eru afgreiddar af framkvæmdastjóra sjóðsins. Unnt er að sækja um með tilgreind verkefni en einnig getur framkvæmdastjóri haft frumkvæði að samningum við listamenn. Framkvæmdastjóri gefur nánari upplýsingar. == Stofnun == Aurora velgerðasjóðurinn ákvað þann 23. janúar 2008 að stofna sjálfstæðan sjóð til stuðnings íslensku tónlistarlífi og veita 20 milljónir króna sem stofnfé sjóðsins. Ráðgert að Aurora leggi sjóðnum til 15 milljónir króna á árinu 2009 og annað eins árið 2010, alls 50 milljónir króna á árunum 2008-2010. Í rökstuðningi sjóðsstjórnar Auroru segir m.a.; <blockquote> „Íslenskt tónlistarlíf er sérstakt um margt, einkum vegna áberandi krafts og áræðis sem einkennir tónlistarfólk af yngri kynslóðinni. Sykurmolarnir og Björk ruddu braut í tónlistarútrás sem á sér enga hliðstæðu. Fjöldamargir tónlistarmenn fetuðu í fótspor þeirra með undraverðum árangri og nú er tónlistarlíf á Íslandi orðinn einn sterkasti þátturinn í ímynd lands og þjóðar út á við. Óvenjulegt samspil dægurtónlistar og sígildrar tónlistar getur orðið drifkraftur frekari landvinninga. Stuðningur við unga tónlistarmenn, til verkefna og samstarfs af ýmsu tagi, skýtur styrkari stoðum undir þennan mikilvæga vaxtarbrodd í íslensku menningarlífi.“<ref>http://www.aurorafund.is/styrktarverkefni/kraumur/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081025071700/http://www.aurorafund.is/styrktarverkefni/kraumur/ |date=2008-10-25 }} Heimasíða Auroru velgerðarsjóð, Styrktarverkefni > Kraumur, heimsótt 22. desmber 2008</ref> </blockquote> == Stjórn og fagráð == Formaður stjórnar Kraums er Þórunn Sigurðardóttir, en meðstjórnendur Ásmundur Jónsson og Pétur Grétarsson. Framkvæmdastjóri er Eldar Ástþórsson. Í fagráði Kraums eiga sæti [[Björk Guðmundsdóttir]] tónlistarmaður, Anna Hildur Hildibrandsdóttir, framkvæmdarstjóri Útflutningsskrifstofu íslenskrar tónlistar (ÚTÓN), Árni Heimir Ingólfsson, tónlistarstjóri Sinfóníuhljómsveitar Íslands, Árni Matthíasson, blaðamaður á Morgunblaðinu, Mist Þorkelsdóttir, deildarforseti Tónlistardeildar Listaháskóla Íslands, [[Kjartan Sveinsson]], hljómborðsleikari Sigur Rósar og SJÓN ([[Sigurjón Birgir Sigurðsson]]), rithöfundur. == Starfsemi == Kraumur rekur skrifstofu í miðborg Reykjavíkur þar sem unnið er að því að „styrkja stöðu ungra tónlistarmanna á Íslandi með beinum styrkjum, faglegri aðstoð og samstarfi af ýmsu tagi.“ Á fyrsta starfsári sínu, árið 2008, hefur Kraumur unnið með rúmlega 20 listamönnum og hljómsveitum. Má þar nefna [[Mugison]], [[Víking Heiðar Ólafsson]], Amiina, FM Belfast, Ólöfu Arnalds og Dikta. Verkefni listamannanna hafa verið af ýmsum toga, allt frá tónleikahaldi og kynningu á innlendum og erlendum vettvangi til plötugerðar.<ref> [http://kraumur.is/?page_id=433 Kraumur heimasíða, Verkefni 2008, heimsótt 22. desember 2008] </ref> Kraumur hefur jafnframt ýtt úr vör eigin verkefnum á borð við [[Innrásina]] og [[Kraumsverðlaunin]]. Kraumur hefur stutt og staðið fyrir þáttagerð um íslenska tónlist og tónlistarmenn á [[YouTube]] og annars staðar á internetinu.<ref>{{Cite web |url=http://lofi.tv/category/kraumur/ |title=Kraumur á LoFi.tv, heimsótt 22. desember 2008 |access-date=2008-12-23 |archive-date=2009-01-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090102210821/http://lofi.tv/category/kraumur/ |url-status=dead }}</ref> Sjóðurinn hefur jafnframt unnið með ungum listamönnum að skipulagningu tónleika í Fríkirkjunni, Íslensku óperunni og æfingahúsnæði nokkurra hljómsveita að Smiðjustíg 4A. <ref> [http://kraumur.is/?page_id=433 Kraumur heimasíða, Verkefni 2008, heimsótt 22. desember 2008] </ref> Kraumur og Aurora velgerðarsjóður lögðu Náttúru-tónleikum [[Björk Guðmundsdóttir|Björk]] og [[Sigur Rós]] þann 28. júlí í Þvottabrekkunni í Laugardal lið. Á tónleikunum, sem voru öllum opnir án endurgjalds, komu einnig fram Ólöf Arnalds og Ghostigital ásamt Finnboga Péturssyni. Talið er að rúmlega 30 þúsund manns hafi sótt tónleikana, meðan um 2,5 milljónir fylgdust með þeim á netinu. <ref>{{cite web |url=http://www.visir.is/article/20080630/LIFID01/542902252/1093 |title=Visir.is Mikill mannfjöldi á Náttúru tónleikum |access-date=2008-12-23 |archive-date=2011-05-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110522142811/http://www.visir.is/article/20080630/LIFID01/542902252/1093 |url-status=dead }}</ref> == Innrásin == Vorið 2008 setti Kraumur af stað átak til stuðnings tónleikahaldi innanland sem hlaut nafnið [[Innrásin]]. Markmið Innrásarinnar hefur verið að auka við möguleika íslenskra listamanna til tónleikahalds, gefa þeim færi á að koma sér og tónlist sinni á framfæri víðar en á höfuðborgarsvæðinu og efla tónlistarlíf á landsbyggðinni. [[Rás 2]] hefur stutt við Innrásina sem samstarfsaðili, m.a. með því að kynna og auglýsa þá tónleika sem farið hafa fram í tengslum við átakið. Meðal þeirra hljómsveita og listamanna sem Kraumur hefur stutt og unnið með í tengslum við Innrásina eru; Benni Hemm Hemm, Benny Crespo’s Gang, Bloodgroup, Borko, Dr. Spock, Elfa Rún Kristinsdóttir, Melkorka Ólafsdóttir, Morðingjarnir, Njútón, Reykjavík!, [[Sign]], [[Skátar]] og Sykur. <ref> [http://www.mbl.is/mm/folk/frettir/2008/06/19/kraumur_stydur_tonleikhald_i_sumar/ Mbl.is, Kraumur styður við tónleikahald í sumar, 19. júlí 2008] </ref> == Kraumsverðlaunin == Haustið 2008 hófst undirbúningur plötuverðlauna Kraums, [[Kraumsverðlaunin]], sem boðað hafði verið til í apríl þetta sama ár. Verðlaununum er ætlað að „að kynna og styðja við plötuútgáfu íslenskra hljómsveita og listamanna — og verðlauna og vekja sérstaka athygli á þeim verkum sem skara fram úr í gæðum, metnaði og frumleika“.<ref>{{cite web |url=http://kraumur.is/?page_id=5 |title=Heimasíða Kraums, Krausmverðlaunin, heimsótt 22. desember 2008 |access-date=2008-12-23 |archive-date=2009-02-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090215113225/http://kraumur.is/?page_id=5 |url-status=dead }}</ref> Kraumsverðlaunin eru ekki bundin ákveðinni tónlistarstefnu og þeim fylgja engir undirflokkar. Ekkert umsóknarferli er fyrir listamenn eða plötuútagáfur, né þátttökugjöld. Verðlaunin hafa ekkert aldurstakmark, en markmið þeirra er engu að síður að einbeita sér að verkum yngri kynslóðar íslenskra hljómsveita og tónlistarmanna. Dómnefnd Kraumsverðlaunanna er skipuð 15 blaðamönnum, útvarpsmönnum og bloggurum sem hafa áralanga reynslu af að fjalla um og spila íslenska tónlist og hugmyndafræði verðlaunanna er að sögn framkvæmdastjóra Kraums og hugmyndasmiðs verðlaunanna, [[Eldars Ástþórssonar]], að einhverju leyti sótt til erlendra plötuverðlauna á borð við Mercury Awards í Bretlandi og Shortlist Awards í Bandaríkjunum. <ref>[http://www.visir.is/article/20081105/LIFID02/641350114 Visir.is, Kraumur verðlaunar í desember, 5. nóvember 2008].</ref> Kraumsverðlaunin eru þó frábrugðin að því leiti að fleiri en ein plata hlýtur verðlaunin og verðlaunin eru fólgin í stuðningi Kraums, sem kauðir verðlaunaplöturnar og dreifir þeim á valda aðila innan tónlistarbransans erlendis.<ref> http://wayback.vefsafn.is/wayback/20081203175950/www.ruv.is/heim/frettir/frett/store64/item239299/ RUV.is, Kraumsverðlaunin afhent í dag, 28. nóvember 2008].</ref> Alls voru 20 breiðskífur tilnefndar til Kraumsverðlaunanna 2008. Af þeim hlutu sex breiðskífur sjálf verðlaunin; [[Agent Fresco]] fyrir Lightbulb Universe, [[FM Belfast]] fyrir How to Make Friends, Hugi Guðmundsson fyrir Apocrypha, Ísafold fyrir All Sounds to Silence Come, [[Mammút]] fyrir Karkara og [[Retro Stefson]] fyrir Montaña. == Heimildir == {{reflist}} == Tenglar == * [http://www.kraumur.is Heimasíða Kraums] * [http://is.wikipedia.org/wiki/Innr%C3%A1sin Innrás Kraums á Wikipedia] * [[Kraumsver%C3%B0launin|Kraumsverðlaunin á Wikipedia]] * [http://www.aurorafund.is Heimasíða Auroru] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090217063027/http://www.aurorafund.is/ |date=2009-02-17 }} * [http://lofi.tv/category/kraumur/ Kraumur TV á LoFi.TV] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090102210821/http://lofi.tv/category/kraumur/ |date=2009-01-02 }} * [http://www.icetrade.is/Euro-Info-Skrifstofan/Frettir/799/default.aspx Kraumur Award Winners 2008 á vef Útflutningsráðs Íslands]{{Óvirkur hlekkur|bot=InternetArchiveBot }} * [http://spintrunk.labzero.net/report/icelands-kraumur-awards-2008-documentary Iceland's Kraumur Awards 2008 Documentary á vef SPIN Magazine; SPIN Earth]{{Óvirkur hlekkur|bot=InternetArchiveBot }} [[Flokkur:Íslensk tónlist]] [[Flokkur:Íslensk menningarverðlaun]] [[Flokkur:Íslenskir styrktarjóðir]] {{s|2009}} 8ub249f35mrpghx5eh7ooh4ypvk6sjb 0 78020 1919070 1851975 2025-06-02T13:21:29Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919070 wikitext text/x-wiki [[Mynd:Atari Official 2012 Logo.svg|thumb|193x193px]] '''Atari Inc''' var [[Bandaríkin|bandarískt]] fyrirtæki stofnað af [[Nolan Bushnell]] og Ted Dabney 27 júní [[1972]] og var það einn af fyrstu framleiðendum leikjatölva í heiminum. Nolan Bushnell seldi fyrirtækið til [[Warner Communications]] árið [[1976]]. Árið 1984 var hugbúnaðar og spilakassadeildir fyrirtækisins teknar út og stofnað nýtt fyrirtæki í kring um þær kallað '''Atari Games''' sem var selt til [[Namco]] ári seinna. Aðalreksturinn var hinnsvegar seldur [[Idek Tramielski]] (eða Jack Tramiel) að mestu leiti og var fyrirtækið endurnefnt '''Atari Corp'''. Atari Corp var lagt niður [[1996]] og eignir fyrirtækisins teknar yfir af [[JTS]]. Hasbro Interactive keypti síðan vörumerkið af JTS árið 1998. Árið 2001 eignaðist Infogrames að lokum vörumerkið þegar það tók yfir eignir Hasbro Interactive. Infogrames tilkynnti svo í maí 2009 að nafni Infogames yrði breytt og hér eftir kallast Atari SA. == Leikjatölvur == === Leikjatölvur === ==== ATARI Pong (1975-1977) ==== [[Mynd:AtariPong (transparent).png|thumb|Atari Pong vél frá 1976]] Pong kom á markaðinn árið 1975 og var heimilisúgáfa af Pong spilakassanum sem Atari gaf út árið 1972. Var Pong fyrsta sérhæfða leikjavélin fyrir heimili sem Atari gaf út en tækið var tengt við venjuleg sjónvörp. Við hönnun á vélinni var notast við nafnið "Darlene" en slíkar nafnagiftir áttu eftir að verða notaðar á margar vélar sem Atari gerði. Fyrsta árið sem vélin var í sölu var hún aðeins fáanleg undir nafninu Tele-Games Pong og var seld í verslunum Sears í Bandaríkjunum. Mörg af þeim fyrirtækjum sem seinna meir áttu eftir að verða stór nöfn sáu hve vélin seldist vel og settu á markaðinn vélar sem svipaði til Pong, en þar má nefna fyrirtæki eins og Konami, sem gaf út sinn fyrsta leik sem kallaðist Maze. Nintendo gerðu einnig sína eigin útgáfu af Pong fyrir heimamarkaðinn. Atari átti eftir að gefa út nokkrar útgáfur af Pong næstu árin, svo sem Pong Doubles og Super Pong sem báðar komu út árið 1976. Árið 1977 komu svo Super Pong Pro-Am, Super Pong Pro-Am Ten, Ultra Pong og Ultra Pong Doubles. Leikurinn Pong var hannaður af Allan Alcorn og heimilisútgáfan var hönnuð af Allan Alcorn og Harold Lee. ==== ATARI Stunt Cycle (1977) ==== Atari gaf út Stunt Cycle á sama tíma og Evel Knievel faraldur gekk yfir Bandaríkin, en var leikurinn fyrst gefinn út í spilakassa. Einnig var gerð sérhæfð heimilisútgáfa af Stunt Cycle og innihélt hún fjórar mismunandi útgáfur af leiknum, en þær voru Stunt Cycle, Motocross, Enduro og DragRace. Í leiknum var spilendum gert kleypt að framkvæma sín eigin áhættustökk. Lengi stóð til að gera útgáfu af leiknum fyrir [[Atari 2600]] leikjatölvuna, en var hann aldrei kláraður. Leikurinn var hannaður að Bob Polari. ==== ATARI Video Pinball (1977-1978) ==== Atati gaf einnig út sérhæfða leikjavél fyrir Video Pinball árið 1977 en vélinni var fyrst og fremst ætlað að selja hinn vinsæla Breakout leik inn á heimili. Í vélinni voru í raun þrír mismunandi leikir sem voru Video Pinball í fjórum mismunandi útgáfum, ásamt Baskeball, og svo hinum fornfræga Breakout í tveimur útgáfum, hinum seinni kallaður Break Away. Vélin var fáanleg í þrem mismunandi útgafum sem voru allar eins, fyrir utan útlitið. Fyrsta vélin var fáanleg svört með viðarlit, en seinna kom svo út önnur útgáfa með rjómahvítum lit. Þriðja útgáfan var svo seld í Sears og kallaðist Sears Pinball Breakaway. Video Pinball leikirnir áttu seinna meir eftir að vera fáanlegir á Atari 2600. ==== ATARI VCS 2600 (1977-1992) ==== [[Mynd:Atari-2600-Light-Sixer-FL.jpg|thumb|Atari 2600, önnur útgáfa vélarinnar 1978-1980 þekkt sem Light Sixer]] Atari VCS eins og hún hét upprunalega en er betur þekkt í dag sem Atari 2600, var raunverulega fyrsta leikjatölvan sem Atari markaðsetti sem var ekki sérhæfð leikjatölva. Við þróun vélarinnar var vélin kölluð "Stella". Atari 2600 gat spilað mismunandi leiki með því að skipta út leikjum á þar tilgerðum leikjakubbum, sem innihéldu leikina. Fram til ársins 1975 hafði það reynst þrautinni þyngra, en með tilkomu MOS 6502 örgjörvans árið 1975 breytist það. Strax árið 1975 hóf Atari þróun á vélinnni og kom hún út í takmörkuðu upplagi sumarið 1977. Það var svo loks haustið 1977 sem vélin var gefin út á heimsvísu. Vélin seldist þó ekki í takt við vonir Atari til að byrja með og var það í raun ekki fyrr en Atari gerði samning við Namco um útgáfu af Space Invaders fyrir vélina sem salan hófst fyrir alvöru. Atari tók þá ákvörðun í framhaldi að tryggja það að leikir sem voru vinsælir í spilakössum skildu koma út fyrir vélina. Atari 2600 átti eftir að koma út í þó nokkrum útgáfum á líftíma sínum en vélin var framleidd í einu eða öðru formi allt fram til ársins 1992, en vel rúmlega 30 milljón eintök hafa selst af vélinni. Eldri eintök af vélunum eru alltaf þekkjanlegar vegna viðarlits framan á vélunum, en endurhannaðar seinni útgáfur af vélinni er oftast þekktar undir nafninu Atari 2600 Jr. ==== ATARI Touch Me (1978) ==== Atari Touch Me er lítil leikjavél og sú fyrsta sem Atari framleiddi sem hægt var að halda á og ferðast með. Vélin er hönnuð eftir spilakassa sem Atari gaf upprunlega út árið 1974. Auðveldast er að lýsa vélinni sem "Simon Says" leikjatölvu þar sem fjórir mismunandi litaðir takkar lýsast upp og spila hver sinn tón í ákveðinni röð sem síðan þarf að herma eftir. Í hvert skipti sem röð er kláruð bætist við nýr tónn í röðina. Leiknum lýkur svo þegar spilarinn gerir mistök eða klárar tónaröðina. ==== ATARI 5200 SuperSystem (1982-1984) ==== [[Mynd:Atari-5200-Console-Set.jpg|thumb|Atari 5200 leikjatölva frá 1982 með upprunalegum 5200 stýripinna.]] Atari 5200 kom út árið 1982 og var henni ætlað að taka við af hinni vinsælu Atari 2600. Upprunlega höfðu Atari 400 og Atari 800 tölvurnar sem komu út árið 1979 verið þróaðar sem arftaki af Atari 2600, en þeim var á endanum breytt í heimilistölvur þar sem Atari ákvað að keppa á þeim markaði í ljósi vindsælda heimilitölva svo sem Commodore Pet, [[Apple]] 2 og Tandy TRS80. Atari tók þó seinna þá ákvörðun að gefa út nýja leikjatölvu og var hún hönnuð með svipuðu innvolsi og heimilistölvurnar og hlaut hún nafnið "Pam" í þróunarferlinu. Atari 5200 var þó ekki samhæfð við heimilistölvurnar og virkuðu leikir framleiddir fyrir Atari 400/800 ekki fyrir Atari 5200. Vélin var heldur ekki samhæfð við Atari 2600 leiki og leiddi til þess að ný útgáfa af vélinni kom út, en sú útgáfa af vélinni gat spilað Atari 2600 ef notast var við millistykki sem Atari gaf út, þekkt sem Atari VCS Cartridge Adaptor. Leikjaúrval vélarinnar var að miklu leyti sömu leikirnir og fyrir hina eldri Atari 2600, nema með uppfærðri grafík og hljóði, en margir leikjanna voru orðnir gamlir og ekki lengur eins vinsælir og þeir höfðu áður verið. Atari ákvað árið 1984 að hætta framleiðslu á vélinni og þess í stað einblína á gerð nýrrar leikjatölvu sem þegar var í þróun, og leiðrétta þannig þau mistök sem voru gerð við hönnun á Atari 5200. Atari 5200 seldist aðeins í um milljón eintökum og var hún aldrei markaðsett fyrir utan Bandaríkin. Árið 1983 og 1984 varð algert hrun í sölu á leikjum og leikjavélum í Bandaríkjunum og hefur Atari 5200 ávallt verið talin eitt helsta fórnarlamb hrunsins. ==== ATARI 7800 ProSystem (1986-1992) ==== [[Mynd:Atari-7800-Console-Set.jpg|thumb|Atari 7800 leikjatölva frá 1986 með Pro Line stýripinna]] Atari 7800 hafði verið í hönnun árin 1983-1984 en hún var fyrsta Atari vélin sem var hönnuð utan fyrirtækisins. Stóð til að gefa hana út í júní árið 1984, og reyndar var hún fáanleg í takmörkuðu upplagi það ár. Atari 7800 var samhæfð við alla Atari 2600 leiki sem fáanlegir voru og var það gert vegna þess hve neikvæð viðbrögð neytenda höfðu verið þegar Atari 5200 kom á markaðinn. Seinkun varð hinsvegar til þess að vélin kom ekki á markað á tilsettum tíma og þá vegna sölu á Atari til nýrra eigenda. Í framhaldi þurfti að endurskoða ýmsa samningu sem lutu að gerð vélarinnar. Að lokum tveimur árum seinna árið 1986 kom vélin loks út fyrir almennan markað bæði í Bandaríkjunum og Evrópu. Vélin var í harðri samkeppni við [[Nintendo Entertainment System]] og Sega Master System sem þegar höfðu komið á markaðinn. Leikjaúrval Atari 7800 var ansi dræmt fyrsta árið og fyrst og fremst endurgerðir á eldri leikjum sem þegar höfðu verið til fyrir aðrar Atari. Vélin seldist þó ágætlega og var fáanleg allt fram til ársins 1992. Um 3.5 milljónir eintaka seldust af vélinni. Í Bandaríkjunum er vélin þekkt sem Atari 7800 ProSystem en í Evópu og annarstaðar er hún kölluð einfaldlega Atari 7800. ==== ATARI Lynx (1989-1995) ==== [[Mynd:Atari-Lynx-Handheld-Angled.jpg|thumb|Atari Lynx frá 1989]] Atari hafði árið 1978 gefið út litla leikjatölvu sem hægt var að halda á og kallaðist Touch Me. Síðan þá hafði Atari látið slíkar vélar vera, en árið 1989 breyttist það þegar Atari setti á markaðinn hina 16 bita Atari Lynx. Upprunlega var vélin hönnuð af fyrirtæki sem hét Epyx og var kölluð Handy Game. Epyx átti ekki möguleika á að markaðssetja vélina vegna rekstrarörðugleika og leitaði því eftir fyrirtækjum sem höfðu burði til að annast framleiðslu og markaðssetningu. Epyx hafði samband við nokkur fyrirtæki þar á meðal Nintendo og Sega, en hvorug þeirra hafði áhuga. Að lokum var gerður samningur við Atari, og sá Atari um framleiðslu og markaðssetningu á vélinni undir Atari Lynx nafninu. Stuttu seinna fór Epyx í gjaldþrot og eignaðist Atari þá hönnunina. Vélin var upprunalega gerð af hönnuðum sem unnu við þróun Commodore Amiga tölvunnar og þurfti Atari að notast við Commodore Amiga vélar við þróun á leikjum fyrir Atari Lynx. Salan á Atari Lynx hófts ágætlega en náði þó aldrei himinháðum hæðum. Tveirum árum eftir útgáfu vélarinnar höfðu selst um 800.000 þúsund stykki. Vélin var endurhönnuð árið 1991 og gefin út Atari Lynx II með betri endingu á rafhlöðum og var minni og handhægari. Atari Lynx var langt á undan sinni samtíð og var vélin seld alveg fram til ársins 1995, en áætlað að um 7 milljónir eintaka hafi selst af vélinni. ==== ATARI Jaguar (1993-1996) ==== [[Mynd:Atari-Jaguar-Bare-LR.jpg|thumb|Atari Jaguar frá 1993]] Hönnun á Atari Jaguar hófst tveimur árum fyrir útgáfu vélarinnar, en fyrirtækið Flare Technology voru fengnir til að hanna tvær tölvur fyrir Atari, annarsvegar Atari Panther sem keppa skildi við Super Nintendo og Sega Megadrive, og hinnsvegar Atari Jaguar sem átti að vera fullkomnari en allar aðrar leikjavélar á markaðinum. Þróun á Atari Jaguar var hinsvegar það hröð að hætt var við gerð á Atari Panther og útgáfudegi Atari Jaguar flýtt. Vélin kom svo út í lok árs 1993. Atari lenti strax í erfiðleikum með vélina en erfitt þótti að þróa leiki á vélina þar sem hún þótti töluvert flókin. Fáir aðilar gerðu þar af leiðandi leiki fyrir vélina og ekki var mikið um gerð leikja heldur innan Atari. Aðeins voru gefnir út 67 leikir fyrir vélina á líftíma hennar og gerði Atari tilraun til að framlengja hann með því að gefa út Atari Jaguar CD geisladrif og lækka verðið en allt kom fyrir ekki. Að lokum þegar Sega Saturn og Sony Playstation komu á markaðinn var ljóst að dagar Atari Jaguar voru taldir. Aðeins seldust um 250.000 eintök af vélinni og varð hún ein af ástæðum þess að Atari var tekið til gjaldþrotaskipta árið 1996 og selt. Atari Jaguar hefur þann vafasama heiður að vera síðasta tölvan sem Atari framleiddi og seldi. == Heimilistölvur 8 bita == === Heimilistölvur === ==== ATARI 400 og ATARI 800 (1979-1983) ==== [[Mynd:Atari-800-Computer-FL.jpg|thumb| Atari 800 tölva frá 1979 ]] Upphaf Atari 400/800 má rekja aftur til apríl 1977 þegar Apple II kom á markaðinn. Atari tók þá ákvörðun að hefja þróun á heimilstölvu. Stella sem kom seinna út á árinum sem Atari VCS var grunnurinn að þeirri hönnun. Undir lok ársin 1977 var þróunferli vélarinnar hrundið af stað af fullri alvöru. Ákveðið var að gera 3 útgáfur af vélinni og fengu þær nafnið "Colleen" sem seinna varð að Atari 800, Candy sem varð að Atari 400, og "Elizabeth" sem aldrei kom út, en sú vél átti að vera með 13" skjá. Upprunalega var "Candy" hugsuð sem arftaki af Atari VCS, sem leikjatölva með engu lyklaborði en seinna var fallið frá þeirri hugmynd og kom vélin út með snertilyklaborði. Í nóvember 1979 komu vélarnar svo loks á markað sem Atari 400 og Atari 800. Atari 400 var hugsuð sem blanda af leikjatölvu og heimilistölvu og innihélt 8k minni sem var þó fljótlega aukið í 16k, á meðan Atari 800 sem var hugsuð sem heimilistölva fyrst og fremst innihélt 16k sem var einnig uppfært fljótlega og þá í 48k. * * 1200XL * [[Atari 600XL|600XL]] * 800XL * 65XE * 130XE * [[Atari 800XL|800XE]] * XE einnig þekkt sem XEGS ===16/32 Bita einkatölvur=== * ST * STF * STFM * Mega ST * STE * Mega STE * TT * Stacy * Falcon ===32 Bita Vinnustöðvar=== * Abaq (einnig kölluð Atari Transputer Workstation eða Atari ATW 800) * TT Unix Workstation == Tenglar == {{commonscat|Atari|Atari}} *[http://www.atari.com www.atari.com] [[Flokkur:Bandarísk fyrirtæki]] [[Flokkur:Bandarískir tölvuframleiðendur]] [[Flokkur:Tölvuleikjafyrirtæki]] {{S|1972}} 4a6gqsmtq8clrhrsx8ufiz4yei6ot95 0 83354 1919051 1600280 2025-06-02T12:02:10Z 213.181.99.206 Smá update 1919051 wikitext text/x-wiki '''Hákon 3. Sverrisson''' eða '''Hákon harmdauði''' ([[1182]] – [[1. janúar]] [[1204]]) var konungur Noregs frá því að faðir hans lést [[1202]] til dauðadags, eða í tæp tvö ár. Hákon var launsonur [[Sverrir Sigurðsson (konungur)|Sverris konungs]] en móðir hans var Ástríður Hróadóttir. Hákon var valinn konungur af hirðinni í [[Niðarós]]i vorið 1202 og hylltur á [[Eyraþing]]i nokkru síðar. Líklegt er að honum hefði tekist að sameina Norðmenn og binda enda á borgarastyrjöldina sem geisað hafði í landinu með hléum frá því um miðja 12. öld ef honum hefði enst aldur til því að hann hafði kallað heim biskupana sem faðir hans hafði átt í hatrömmum deilum við og náð sáttum við þá og [[baglar|baglana]]. Hann lést þó skyndilega á nýársdag 1204 og töldu margir að eitrað hefði verið fyrir hann og grunuðu Margréti ekkjudrottningu, stjúpu hans, um græsku en hún lagði hatur á konung af því að hann hafði látið taka Kristínu dóttur hennar, hálfsystur sína, frá henni og flytja til sín. Hákon var vinsæll konungur og var því kallaður harmdauði eftir að hann lést. Hákon kvæntist ekki en nokkrum mánuðum eftir lát hans fæddi Inga frá Varteigi son sem hún sagði Hákon föður að og bar seinna járn til að sanna orð sín. Þunguninni og fæðingu [[Hákon gamli|Hákonar Hákonarsonar]] var þó lengi haldið leyndri til að hlífa honum við háska í uppvextinum og því tók [[Ingi Bárðarson]] við konungdæminu eftir að barnakonungurinn [[Guttormur Sigurðsson]], bróðursonur Hákonar harmdauða, lést fáeinum mánuðum á eftir honum. Hann á son sem heitir Sverrir Hákonarson, hann er með 150 í greindarvísitölu, evrópumeistari í skák, og Disc Golf Champion == Heimildir == * {{wpheimild | tungumál = No | titill = Hákon Sverresson | mánuðurskoðað = 2. janúar| árskoðað = 2010}} {{Töflubyrjun}} {{Erfðatafla | titill = [[Noregskonungar|Noregskonungur]] | frá = 1202 | til = 1204 | fyrir = [[Sverrir Sigurðsson (konungur)|Sverrir Sigurðsson]] | eftir = [[Guttormur Sigurðsson]] }} {{Töfluendir}} {{fd|1182|1204}} {{Norskir einvaldar}} [[Flokkur:Noregskonungar]] [[Flokkur:Saga Noregs]] 1tlh8hsxu4akfvjyr1i2r9m4tdg3q6f 1919052 1919051 2025-06-02T12:08:28Z Bjarki S 9 Tók aftur breytingu frá [[Special:Contributions/213.181.99.206|213.181.99.206]] ([[User talk:213.181.99.206|spjall]]), til baka í síðustu útgáfu frá [[User:TKSnaevarr|TKSnaevarr]] 1600280 wikitext text/x-wiki '''Hákon 3. Sverrisson''' eða '''Hákon harmdauði''' ([[1182]] – [[1. janúar]] [[1204]]) var konungur Noregs frá því að faðir hans lést [[1202]] til dauðadags, eða í tæp tvö ár. Hákon var launsonur [[Sverrir Sigurðsson (konungur)|Sverris konungs]] en móðir hans var Ástríður Hróadóttir. Hákon var valinn konungur af hirðinni í [[Niðarós]]i vorið 1202 og hylltur á [[Eyraþing]]i nokkru síðar. Líklegt er að honum hefði tekist að sameina Norðmenn og binda enda á borgarastyrjöldina sem geisað hafði í landinu með hléum frá því um miðja 12. öld ef honum hefði enst aldur til því að hann hafði kallað heim biskupana sem faðir hans hafði átt í hatrömmum deilum við og náð sáttum við þá og [[baglar|baglana]]. Hann lést þó skyndilega á nýársdag 1204 og töldu margir að eitrað hefði verið fyrir hann og grunuðu Margréti ekkjudrottningu, stjúpu hans, um græsku en hún lagði hatur á konung af því að hann hafði látið taka Kristínu dóttur hennar, hálfsystur sína, frá henni og flytja til sín. Hákon var vinsæll konungur og var því kallaður harmdauði eftir að hann lést. Hákon kvæntist ekki en nokkrum mánuðum eftir lát hans fæddi Inga frá Varteigi son sem hún sagði Hákon föður að og bar seinna járn til að sanna orð sín. Þunguninni og fæðingu [[Hákon gamli|Hákonar Hákonarsonar]] var þó lengi haldið leyndri til að hlífa honum við háska í uppvextinum og því tók [[Ingi Bárðarson]] við konungdæminu eftir að barnakonungurinn [[Guttormur Sigurðsson]], bróðursonur Hákonar harmdauða, lést fáeinum mánuðum á eftir honum. == Heimildir == * {{wpheimild | tungumál = No | titill = Hákon Sverresson | mánuðurskoðað = 2. janúar| árskoðað = 2010}} {{Töflubyrjun}} {{Erfðatafla | titill = [[Noregskonungar|Noregskonungur]] | frá = 1202 | til = 1204 | fyrir = [[Sverrir Sigurðsson (konungur)|Sverrir Sigurðsson]] | eftir = [[Guttormur Sigurðsson]] }} {{Töfluendir}} {{fd|1182|1204}} {{Norskir einvaldar}} [[Flokkur:Noregskonungar]] [[Flokkur:Saga Noregs]] nvvaxy28symc4l4qay77m7lo49rw094 0 93499 1919178 1916281 2025-06-03T11:13:38Z 157.157.64.91 Íslandsbanki er ekki lengur í eigu ríkisins. 1919178 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable sortable" align="right" |+ Eignarhlutir <ref> {{vefheimild | url= http://bankasysla.is/eignir/arion-banki/ | titill = Arion banki |mánuðurskoðað = 9. febrúar | árskoðað= 2011 }} ; {{vefheimild | url= http://bankasysla.is/eignir/islandsbanki/ | titill = Íslandsbanki |mánuðurskoðað = 9. febrúar | árskoðað= 2011 }} ; {{vefheimild | url= http://bankasysla.is/eignir/landsbankinn/ | titill = Landsbankinn |mánuðurskoðað = 9. febrúar | árskoðað= 2011 }} ; {{vefheimild | url= http://bankasysla.is/eignir/sparisjodur-bolungarvikur/ | titill = Sparisjóður Bolungarvíkur |mánuðurskoðað = 9. febrúar | árskoðað= 2011 }} ; {{vefheimild | url= http://bankasysla.is/eignir/sparisjodur-nordfjardar/ | titill = Sparisjóður Norðfjarðar |mánuðurskoðað = 9. febrúar | árskoðað= 2011 }} ; {{vefheimild | url= http://bankasysla.is/eignir/sparisjodur-svarfdaela/ | titill = Sparisjóður Svarfdæla |mánuðurskoðað = 9. febrúar | árskoðað= 2011 }} ; {{vefheimild | url= http://bankasysla.is/eignir/sparisjodur-vestmannaeyja/ | titill = Sparisjóður Vestmannaeyja |mánuðurskoðað = 9. febrúar | árskoðað= 2011 }} ; {{vefheimild | url= http://bankasysla.is/eignir/sparisjodur-thorshafnar-og-nagr/ | titill = Sparisjóður Þórshafnar og nágrennis |mánuðurskoðað = 9. febrúar | árskoðað= 2011 }}</ref> |- ! style="background: silver;" | Fyrirtæki ! style="background: silver;" | Eignarhlutur |- |[[Arion banki]]||13% |- |[[Landsbankinn]]||81,33% |- |[[Sparisjóður Bolungarvíkur]]||90,9% |- |[[Sparisjóður Norðfjarðar]]||49,5% |- |[[Sparisjóður Svarfdæla]]||90% |- |[[Sparisjóður Vestmannaeyja]]||55,3% |- |[[Sparisjóður Þórshafnar og nágrennis]]||75,9% |- |} '''Bankasýsla ríkisins''' er [[Ísland|íslensk]] [[Ríkisstofnanir á Íslandi|ríkisstofnun]] sem tók til starfa í janúar [[2010]] í kjölfar [[Bankahrunið á Íslandi|bankahrunsins 2008]]. Hlutverk stofnunarinnar er að fara með hlut ríkisins í fjármálafyrirtækjum og á hún að hafa lokið störfum eigi síðar en fimm árum eftir að hún var sett á fót.<ref>{{vefheimild|url= http://www.bankasysla.is/um-bankasysluna/|titill = Um Bankasýsluna|mánuðurskoðað = 4. nóvember|árskoðað= 2010}}</ref> == Tilvísanir == <div class="references-small">{{reflist}}</div> == Tenglar == * [http://www.bankasysla.is/ Heimasiða] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091224033114/http://bankasysla.is/ |date=2009-12-24 }} * [http://www.althingi.is/altext/stjt/2009.088.html Lög um Bankasýslu ríkisins.] {{Fjármálaráðuneyti Íslands}} {{Hrunið}} [[Flokkur:Íslenskar ríkisstofnanir]] [[Flokkur:Efnahagskreppan á Íslandi 2008–2009]] ifvqptrctavpze3825xveb66wb78hw5 0 94377 1919122 1917426 2025-06-02T13:42:12Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919122 wikitext text/x-wiki '''Verkamannafélagið Dagsbrún''' var [[stéttarfélag]] verkamanna í [[Reykjavík]], stofnað [[26. janúar]] árið [[1906]]. Árið 1997 sameinuðust Dagsbrún og Verkakvennafélagið Framsókn. Bæði félög samþykktu þessa sameiningu. Í desember árið [[1998]] sameinuðust Dagsbrún og Framsókn öðrum stéttarfélögum og urðu að [[Efling stéttarfélag|Eflingu stéttarfélagi.]]<ref name=":2">{{Vefheimild|url=https://efling.is/2006/03/old-lidin-fra-stofnun-verkamannafelagsins-dagsbrunar/|titill=Öld liðin frá stofnun Verkamannafélagsins Dagsbrúnar|höfundur=Gylfi Páll Hersi og Jóhannes T. Sigursveinsson|útgefandi=Efling|mánuður=mars|ár=2006|mánuðurskoðað=18. febrúar 2025}}</ref> ==Stofnun== Fyrsta verkamannafélag Íslands var stofnað á [[Seyðisfjörður|Seyðisfirði]] árið [[1897]]. Á næstu árum var hugað að félagsstofnun verkamanna víðar um land. Skriður komst á málin í Reykjavík síðla árs [[1905]], þegar hópur manna hittist til að leggja drög að stofnun félags. Fyrsti undirbúningsfundurinn var haldinn 3. janúar 1906 í Bárubúð, þar sem lögð var fram stofnskrá sem undirrituð var af 384 mönnum. Í stofnskránni voru skýr markmið félagsins sett fram: # Að styrkja og efla hag og atvinnu félagsmanna # Að koma betra skipulagi að því er alla daglaunavinnu snertir # Að takmarka vinnu á öllum sunnu- og helgidögum # Að auka menningu og bróðurlegan samhug innan félagsins # Að styrkja þá félagsmenn eftir megni, sem verða fyrir slysum eða öðrum óhöppum<ref>{{Cite web|url=https://baekur.is/bok/cc14d638-a1b5-4de5-9784-566d6d75d580/0/64/Ar_og#page/n63/mode/2up|title=Ár og dagar|last=Gunnar M. Magnúss|first=|website=baekur.is|language=is|access-date=2025-02-09}}</ref> Á nýársdag [[1906]] hófst útgáfa fyrsta verkamannablaðs á Íslandi, Alþýðublaðsins (eldra) og stóð útgáfa þess í á annað ár. Stofnfundur Verkamannafélagsins Dagsbrúnar var haldinn 26. janúar 1906. Á fundinum var kosin fyrsta stjórn félagsins, en hana skipuðu [[Sigurður Sigurðsson (f. 1864)|Sigurður Sigurðsson]] formaður, Ólafur Jónsson ritari, Þorleifur Þorleifsson féhirðir, Runólfur Þórðarson fjármálaritari og Árni Jónsson dróttseti. Á fundinum voru jafnframt gerðar samþykktir um kaupgjald og vinnutíma. Var þar miðað við að venjulegur dagvinnutími teldist ellefu klukkustundir í stað tólf klukkustunda áður. Síðar sama ár varð Dagsbrún eitt af stofnfélögum [[Verkamannasamband Íslands|Verkamannasambands Íslands]], sem stofnað var í Reykjavík þann [[15. nóvember]]. Fyrsta tölublað Dagsbrúnar til félagsmanna var gefið út í mars árið 1943. Í því er farið yfir fjárhagsáætlun félagsina, orlof, samninga Dagsbrúnar sem þá voru í gildi og fleira. Félagið hugsaði vel um sína félagsmenn; stóðu fyrir jólatrésskemmtun og hélt afmælishátíð.<ref name=":1">{{Cite web|url=https://timarit.is/page/5721922#page/n1/mode/2up|title=Dagsbrún|last=Verkamannafélagið Dagsbrún|first=|year=1. tbl., 1. árg.,1943|website=timarit.is|language=is|access-date=2025-02-10}}</ref> Einnig bauð Dagsbrún upp á orlofsíbúðir fyrir félagsmenn sína en fyrstu húsin sem félagið eignaðist voru nokkur hús í Ölfusi. Fyrst um sinn voru þau þrjú en síðar bættust tvö við. <ref name=":0">{{Cite web|url=https://timarit.is/page/5724793?iabr=on#page/n9/mode/2up/search/dagsbr%C3%BAn|title=Dagsbrún - 3. tölublað (01.05.1989) - Tímarit.is|website=timarit.is|access-date=2025-02-10}}</ref> == Formenn == * [[Sigurður Sigurðsson (f. 1864)|Sigurður Sigurðsson]], 1906-1910 * [[Pétur G. Guðmundsson]], 1910-1912 * [[Árni Jónsson]], 1912-1913 * Pétur G. Guðmundsson, 1913-1914 * Árni Jónsson, 1914-1915 * Sigurður Sigurðsson, 1915-1916 * [[Jörundur Brynjólfsson]], 1916-1919 * [[Ágúst Jósefsson]], 1919-1921 * Pétur G. Guðmundsson 1921-1922 * [[Héðinn Valdimarsson]], 1922-1925 * [[Magnús V. Jóhannesson]], 1925-1927 * Héðinn Valdimarsson, 1927-1936 * [[Guðmundur Ó. Guðmundsson]], 1936-1938 * Héðinn Valdimarsson, 1938-1940 * [[Sigurður Halldórsson (f. 1909)|Sigurður Halldórsson]], 1940-1941 * Héðinn Valdimarsson, 1941-1942 * [[Sigurður Guðnason]] 1942-1954 * [[Hannes M. Stephensen]], 1954-1961 * [[Eðvarð Sigurðsson]], 1961-1982 * [[Guðmundur J. Guðmundsson]] 1982-1996 * [[Halldór Björnsson (f. 1928)|Halldór Björnsson]] 1996-1998 == Fyrsta verkfallið í Reykjavík == Vorið 1913 stóð Verkamannafélagið Dagsbrún fyrir fyrsta verkfallinu í Reykjavík. Tilefnið var óánægja verkamanna sem unnu við byggingu hafnargarðsins í borginni. Vinnuveitandinn hafði krafist þess að þeir ynnu langan vinnudag, frá klukkan 6 að morgni til 8 að kvöldi, og þetta voru verkamenn ekki sáttir við. Verkfallið hófst af fullum krafti og báru verkamenn sigur úr býtum. Í kjölfarið var gerður fyrsti skriflegi samningurinn milli Dagsbrúnar og atvinnurekanda. Samningurinn, sem kvað á um skýrari vinnuskilyrði, var tímamótaaðgerð og gilti í þrjú ár. Lítið var fjallað um verkfallið í dagblöðum þess tíma og varð það til þess að Dagsbrún hóf að gefa út sitt eigið blað sem hét Verkamannablaðið.<ref>{{Cite web|url=https://timarit.is/page/2848299?iabr=on#page/n1/mode/2up|title=Þjóðviljinn - Verkamannafélagið Dagsbrún 70 ára (24.01.1976) - Tímarit.is|website=timarit.is|access-date=2025-02-09}}</ref> == Vinnulöggjöf == Árið 1938 var vinnulöggjöf sett og gildir enn að mestu leyti í dag. Hlutverk þessarar löggjafar var að róa samfélagið, „lægja öldurnar“ og á næstu árum náðu verkalýðsfélögin hinum ýmsu markmiðum, svo sem styttingu vinnuvikunnar, fastráðningar, orlofsrétt, veikindafrí og launahækkanir svo eitthvað sé nefnt. Um sumarið árið 1942 voru skæruverkföllin ansi mörg og í þessari baráttu voru félagsmenn Dagsbrúar fremstir en segja má að hafnarverkamenn á vegum Eimskips hafi verið kveikjan að þessu. Í kjölfarið fylgdu svo fleiri hópar verkafólks og með þessu unnu verkalýðsfélögin 45% kjarahækkun og fleiri sigrar fylgdu með, til dæmis eftirvinnukaup, 8 klukkustunda vinnudagur og 12 daga orlof varð að almennri reglu.<ref name=":2" /> Eitt fjölmennasta verkfall Íslandssögunnar var svo hið svokallaða Desemberverkfall. Það stóð yfir frá 1. til 19. desember árið 1952. Verkfall þetta var harkalegt. Nausynjarvörur, eins og eldsneyti og mjólk, kláruðust og engin afgreiðsla var í boði fyrir skip og flugvélar. Með þessu verkfalli náðist til dæmis að auka fjölskyldubætur og lækkað verð á nauðsynjavörum. Það var svo í kjölfar þessa verkfalls sem Bjarni Benediktsson, ráðherra Sjálfstæðisflokksins á þeim tíma, og Hermann Jónasson, þáverandi ráðherra Framsóknarflokksins, vörpuðu fram þeirri hugmynd að stofna íslenskan her sem ætti að brjóta niður verkföll. <ref name=":2" /> == Aðalfundur Dagsbrúnar 1989 == Aðalfundur Dagsbrúnar var haldinn 10. maí 1989 en á honum voru breytingar samþykktar er vörðuðu reglugerð sjóðsins. Hún hafði ekki hlotið neinar breytingar síðan árið 1980. Þessar breytingar höfðu það markmið að fjölga bótadögum, rýmka bótarétt og auka dagpening félagsmanna. Með þessari breytingu jókst dagpeningur um 45% og bótadagar fóru úr 100 dögum á mánuði í 150 daga. Einnig gátu félagsmenn Dagsbrúnar orðið félagsmenn annars verkalýðsfélags í allt að 6 mánuði án þess að missa réttindi sín hjá Dagsbrún.<ref name=":0" /> Árið 1989 var verkalýðsfélagið mjög sterkt félag og fjölmennt. Það sem Dagsbrún hafði yfir önnur verkalýðsfélög síns tíma voru atvinnugreinar félagsmanna. Margir hverjir unnu í mikilvægustu, og einnig viðkvæmustu, störfum þessa tíma og því hafði félagið mikinn kraft. Verkföll voru áhrifamikil því félagsmenn sinntu mikilvægum störfum sem ekki mátti missa úr samfélaginu.<ref name=":0" /> Fyrsta tölublað Dagsbrúnar til félagsmanna var gefið út í mars árið 1943. Í því er farið yfir fjárhagsáætlun félagsins, orlof, samninga Dagsbrúnar sem þá voru í gildi og fleira. Félagið hugsaði vel um sína félagsmenn; stóðu fyrir jólatrésskemmtun og hélt afmælishátíð.<ref name=":1" /> Einnig bauð Dagsbrún upp á orlofsíbúðir fyrir félagsmenn sína en fyrstu húsin sem félagið eignaðist voru nokkur hús í Ölfusi. Fyrst um sinn voru þau þrjú en síðar bættust tvö við. <ref name=":0" /> == Heimildir == * {{bókaheimild|höfundur=Gunnar M. Magnúss|titill=Ár og dagar: Upptök og þróun alþýðusamtaka á Íslandi 1875-1934|útgefandi=Heimskringla|ár=1967|}} * Verkamannafélagið Dagsbrún 70 ára. ''Þjóðviljinn,'' 24. janúar 1976. {{Stubbur|saga}} [[Flokkur:Íslensk stéttarfélög]] == Tilvísanir == [[Flokkur:Verkalýðsbarátta]] <references /> hyigai3brjpyxtnvgerjxnlleqspcgu 0 99413 1919064 1850657 2025-06-02T13:13:08Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919064 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | name = Stelkur | image = Common_Redshank_Tringa_totanus.jpg | image_width = 240px | image_caption = Varpbúningur | status = LC | status_system = iucn3.1 | regnum = [[Dýraríki (Animalia)]] | phylum = [[Seildýr (Chordata)]] | classis = [[Fuglar (Aves)]] | subclassis = [[Neornithes]]|<!-- infraclassis = [[Neognathae]] | superordo = [[Neoaves]] [Enable when article is longer] --> | ordo = [[Strandfuglar (Charadriiformes)]]|<!-- subordo = Scolopaci [monotypic - don't link. Enable when article is longer] --> | familia = [[Snípuætt (Colopacidae)]] | genus = '' [[Tringa]] '' | species = '''''Stelkur (T. totanus)''''' | binomial = ''Tringa totanus'' | binomial_authority = ([[Carolus Linnaeus|Linnaeus]], 1758) | synonyms = ''Totanus totanus'' <small>(Linnaeus, 1758)</small> }} [[Mynd:Common Redshank.jpg|thumb|left|Vetrarbúningur stelks í Singapore]] [[Mynd:Redshanks on stone pillar.jpg|thumb|left|Tveir stelkar]] [[File:Tringa totanus totanus MHNT.ZOO.2010.11.118.6.jpg|thumb|left| ''Tringa totanus totanus'']] '''Stelkur''' ([[fræðiheiti]]: ''Tringa totanus'') er [[vaðfugl]] af [[snípuætt]]. Hann er um 28 sm langur, höfuðið er grábrúnt með litlum og fíngerðum ljósum dílum sem fara stækkandi og breytast í rákir þegar kemur niður á háls, kviður og bringa eru ljós með dökkum skellum en bakið er að mestu leyti grábrúnt. Vængirnir eru brúnleitir, afturfjaðrir eru hvítir, stélið er svart en hvítt aftast á baki, goggurinn er svartur fremst en appelsínugulur aftast og fætur eru appelsínugulir. Stelkur heldur sig á láglendi og kjörlendi hans er [[votlendi]] eins og [[mýri]] og tjarnir. Hann verpir oftast fjórum eggjum. Eggið er oft staðsett í þúfu sem er hulinn gróðri. Varptími er í lok maí og fram í júní. Vor og haust sést stelkur oft í fjörum. Flestir stelkir sem hingað koma eru [[farfugl|farfuglar]] en örfáir hafa hér vetursetu. == Tenglar == {{reflist}} * [http://www.ebepe.com/html/redshank.html Redshanks] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070807090505/http://www.ebepe.com/html/redshank.html |date=2007-08-07 }} Myndir af stelkum {{commonscat|Tringa totanus|stelkum}} {{Wikilífverur|Tringa totanus|stelkum}} [[Flokkur:Snípuætt]] [[Flokkur:Vaðfuglar]] 63k6i1j9ym20t721302cwmigzh2288j 0 104511 1919144 1827238 2025-06-02T19:24:39Z Alvaldi 71791 1919144 wikitext text/x-wiki '''Landssamtök hjólreiðamanna''', skammstöfuð LHM, voru stofnuð 1995 á vettvangi [[Íþróttir fyrir alla|Íþrótta fyrir alla]] undir [[Íþróttasamband Íslands|Íþróttasambandi Íslands]] sem regnhlífasamtök hjólreiðasamtaka og klúbba. Stofnaðilar voru [[Íslenski fjallahjólaklúbburinn]] og [[Hjólreiðafélag Reykjavíkur]]<ref name="Frá stofnfundi Landssamtaka hjólreiðamanna 23.nóvember 1995">{{vefheimild|titill=Landssamtök hjólreiðamanna|url=http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=1842228|ritverk=Morgunblaðið|publisher=Árvakur|mánuðurskoðað=7.maí|árskoðað=2014|location=Reykjavík|bls=D3|ár=1995}}</ref> Innan samtakanna rúmast þeir sem nota hjólreiðar sem samgöngumáta og til ferðamennsku, auk þeirra sem hjóla í frístundum og sem stunda hjólreiðar sem keppnisíþrótt. Keppnisíþróttinni var lengi fyrst og fremst sinnt af aðildafélögum [[Hjólreiðanefnd Íþrótta- og Ólympíusambands Íslands|Hjólreiðanefndar Íþrótta- og Ólympíusambands Íslands]], og svo aðilar að [[Hjólreiðasamband Íslands|Hjólreiðasambandi Íslands]] == Tenglar == * [http://www.lhm.is Landssamtök hjólreiðamanna] == Heimild == <references/> {{Stubbur|samgöngur}} [[Flokkur:Íslensk félagasamtök]] [[Flokkur:Hjólreiðar]] [[Flokkur:Samgöngur á Íslandi]] [[Flokkur:Lýðheilsa]] [[Flokkur:Íþróttir]] [[Flokkur:Íslensk samgöngusamtök]] [[Flokkur:Stofnað 1995]] lfpqz34tnspihmdppy81rqvv1mwphw6 0 106635 1919091 1880140 2025-06-02T13:33:29Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919091 wikitext text/x-wiki [[File:NonUK Roundabout 8 Cars.gif|right|thumb|230px|Hringtorg með [[Hægri umferð|hægri umferð]] og því er hér ekið rangsælis um umferðareyjuna.]] '''Hringtorg''' er viss tegund af [[Gatnamót|gatnamótum]] sem felst í því að umferð andstæðra gatna er beint í kringum hringlaga torg (umferðareyju). Hringtorg eru margvísleg og eru til með einni akrein, tveimur eða jafnvel fleirum.<ref name= "oxford">''The New Shorter Oxford English Dictionary''. (1993): 2632.</ref> Umferðarreglur á Íslandi kveða á um að umferð í hringtorgi eigi réttinn en sé hringtorgið tvíbreitt þá á innri akreinin réttinn. Hringtorg í sinni núverandi mynd voru stöðluð á [[Bretland|Bretlandi]] eftir reynslu á notkun þeirra í [[Bandaríkin|Bandaríkjunum]] en eru núna algeng víða um heim. == Upphaf hringtorga == Orðið hringtorg (e. ''roundabout'') á rætur að rekja til upphafs 20. aldarinnar.<ref name= "oxford" /> Í Bandaríkjunum er hugtakið ''traffic circle'' notað um gatnamót sem stjórnað er af [[Stöðvunarskylda|stöðvunarskyldu]], [[Umferðarljós|umferðarljósum]] eða [[Hægri réttur|hægri rétti]] á meðan ''roundabout'' er notað sérstaklega um það sem við þekkjum sem hringtorg.<ref>[http://www.fhwa.dot.gov/publications/research/safety/00067/000671.pdf U.S. Department of Transportation: ''Roundabouts: an Informational Guide'' para 1.5].</ref> == Saga == Fyrsta hringtorgið í heimi var byggt í Letchworth Garden City árið 1903 í Bretlandi. Upprunalega átti hringtorgið einnig að vera umferðareyja fyrir gangandi vegfarendur.<ref> [http://news.bbc.co.uk/1/hi/magazine/3972979.stm BBC News (2. nóvember 2004). „Roundabout Magic“. Skoðað 13. maí 2007.]</ref><ref>{{cite web |url=http://www.letchworthgc.com/cgi-bin/news_fullstory.cgi?newsid=72 |title=Letchworth Garden City Heritage Foundation. „Sign of the Times“. 16. október 2006. Skoðað 14. desember 2006. |access-date=2006-10-16 |archive-date=2006-10-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20061016113507/http://www.letchworthgc.com/cgi-bin/news_fullstory.cgi?newsid=72 |url-status=dead }}</ref> Í byrjun 20. aldarinnar voru ýmis hringlaga gatnamót byggð í Bandaríkjunum, sérstaklega í Norð-Austur fylkjunum. Mörg dæmi eru um hringlaga gatnamót eldri en nútíma hringtorg í Bandaríkjunum, til dæmis má nefna þær sem finnast í bænum Atherton í Kaliforníu.<ref>http://maps.google.com/maps?q=Atherton,+CA&hl=en&ll=37.475552,-122.194723&spn=0.000613,0.000871&sll=37.339386,-121.894956&sspn=0.88984,1.783905&t=h&z=21</ref> Notkun nútíma hringtorga fór að breiðast út á 7. áratugnum þegar settar voru reglur um gerð þeirra til að auka öryggi og til að gera umferð skilvirkari.<ref>{{Cite web |url=http://www.timesonline.co.uk/tol/comment/obituaries/article4131930.ece |title=„Frank Blackmore: traffic engineer and inventor of the mini-roundabout“. ''The Times'' (London). 14. júní 2008. Skoðað 15. júní 2008. |access-date=2012-04-22 |archive-date=2010-05-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100524152615/http://www.timesonline.co.uk/tol/comment/obituaries/article4131930.ece |url-status=dead }}</ref> Öll ný hringtorg í Bretlandi fylgdu þessum reglum frá Nóvember 1966. Helsti munurinn á hringtorgunum og hinum gömlu hringlaga gatnamótum var sá að í hringtorgum hafa bílar sem þegar eru í hringtorginu og þeir sem ætla út úr hringtorginu forgang á komandi umferð. Á gömlu hringlaga gatnamótunum höfðu oft verið sett umferðarljós en það þótti valda ruglingi og miklum biðum og því var hætt að nota þau. Hringtorg voru ekki eins vinsæl í Bandaríkjunum og fóru ekki að sjást að neinu ráði fyrr en á tíunda áratugnum. Árið 2011 voru um það bil 3000 hringtorg í Bandaríkunum og þeim fjölgar stöðugt.<ref>[http://www.nytimes.com/2010/11/19/us/19roundabouts.html Keh (2010).]</ref><ref>[http://www.bbc.co.uk/news/magazine-13863498 Geoghegan (2011).]</ref> Fyrsta nútíma hringtorg Bandaríkjanna var byggt árið 1990 í Summerlin í Nevada fylki. Hringtorginu var ekki tekið vel af íbúum á svæðinu.<ref>{{cite web |url=http://blogs.lasvegasnow.com/traffic/2007/04/18/roundabouts/8 |title=Roselli (2007). |access-date=2012-04-22 |archive-date=2012-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120326150503/http://blogs.lasvegasnow.com/traffic/2007/04/18/roundabouts/8/ |url-status=dead }}</ref> Hringtorg eru mun algengari í Evrópu. Til dæmis hafði Frakkland yfir 30.000 hringtorg árið 2010.<ref>[http://www.nytimes.com/2010/11/19/us/19roundabouts.html Keh (2010).]</ref> == Hringtorg á Íslandi == === Akstur === Á vel hönnuðu hringtorgi (e. ''roundabout'') er auðvelt að aka. Meginreglan er sú að sá sem ætlar að beygja út úr torginu á fyrstu gatnamótum, skal undantekningarlaust vera á hægri akrein, það er að segja á ytri akreininni í hringtorginu. Þá er mælt með því að sá sem ætlar að aka framhjá fyrstu gatnamótunum og fara út á öðrum gatnamótum sé alla jafnan einnig á ytri akreininni, þótt ekkert banni honum að fara í innri hring. Ætli ökumenn hins vegar að beygja út úr hringtorgi á þriðju eða fjórðu gatnamótum, skulu þeir fara í innri hring. Ekkert bannar þeim þó að aka í ytri hring, en í mikilli umferð má búast við að þeir valdi truflun og óþægindum fyrir aðra ökumenn haldi þeir sig í ytri akrein fram hjá svo mörgum gatnamótum. Aldrei má skipta um akrein í hringtorgi og á Íslandi er reglan sú að umferð á hringtorgi hefur ávallt forgang fyrir þeim sem eru að aka inn í það.<ref>http://wayback.vefsafn.is/wayback/20041129115016/us.is/id/1207</ref><ref name= "Umferðastofa">https://www.youtube.com/watch?v=CNlI2a_g67I]</ref> Hringtorg á Íslandi lúta ekki sömu akstursreglum og í öðrum löndum. Réttur á innri hring umfram ytri er aðeins til á Íslandi. Útlendingar á ferð hérlendis, sem aka um tveggja akreina hringtorg, þekkja yfirleitt ekki „íslensku regluna“.<ref name= "vegagerd">http://www.vegagerdin.is/vefur2.nsf/Files/Hringtorg_afangaskyrsla/$file/6-02-2002.pdf]</ref> == Öryggi == Aðalkostir hringtorga í samanburði við aðrar gerðir gatnamóta er að umferðarhraði á hringtorgum er jafnari og minni en á ljósastýrðum vegamótum þar sem að öll ökutæki sem koma að hringtorgi þurfa að hægja á sér til að veita þeim ökutækjum sem eru inni í torginu forgang. Einnig er búið að skipta vinstri- og U-beygjum út fyrir hægribeygjur og því er ákvarðanataka ökumanna auðveldari í hringtorgum. Í hringtorgum eru einnig færri staðir en í öðrum gerðum gatnamóta þar sem umferðarstraumar ökutækja, hjólreiðamanna og gangandi vegfaranda skerast, koma saman eða greinast. Þessir staðir eru kallaðir bágapunktar. Töluverður munur er á óhöppum sem gerast á ljósastýrðum vegamótum og í hringtorgum. Á ljósastýrðum gatnamótum er algengast að óhöpp gerist í tengslum við vinstribeygjur eða þegar tvö ökutæki skella hornrétt saman. Aftur á móti eru fyrrnefndu tegundir óhappa ekki til staðar í hringtorgum. Á hringtorgum eru flest óhöpp hliðarárekstrar sem verða á milli ökutækja sem stefna nokkurn veginn í sömu átt og eru nánast á sama hraða. Þessi óhöpp eru að jafnaði ekki eins alvarleg og óhöpp á öðrum gerðum gatnamóta, í flestum tilfella er um eignatjón að ræða. Árið 2003 var birt rannsókn <ref name= "vegagerd" /> á umferðaröryggi hringtorga á Íslandi. Í henni kemur fram að flest umferðaróhöpp sem gerast í hringtorgum voru af sama toga og tíðkast erlendis. Þar tíðkast að flest óhöpp gerist þegar ökutæki aka inn í hringtorg á önnur ökutæki í hringtorginu eða þegar ekið er á kyrrstætt ökutæki. Í rannsókninni kemur einnig fram að skoðuð voru óhöpp á 11 hringtorgum í Reykjavík, alls 491 umferðaróhöpp. Af þeim var 471 umferðaróhapp með eignartjóni, 13 óhöpp með minniháttar meiðslum, 6 óhöpp með meiriháttar meiðslum og eitt dauðaslys. Þessar niðurstöður eru í samræmi við erlendar rannsóknir þ.e.a.s. að þau óhöpp sem verða á hringtorgum eru oftast ekki alvarleg. == Lög og reglur um hringtorg á Íslandi == Í núverandi umferðarlögum er aðeins minnst á hringtorg á einum stað, eða í l. nr. 50/1987<ref name=":0">[http://www.althingi.is/lagas/nuna/1987050.html Umferðarlög nr. 50/1987]</ref> 28. gr. 8. mgr. en þar segir:<blockquote> „Eigi má stöðva ökutæki eða leggja því: [...] á hringtorgi, [...]“ </blockquote>Að öðru leyti gilda þær lagagreinar Umferðarlaganna<ref name=":0" /> er varða akbrautir, akreinar, umferðareyjar, umferðarmerki, umferðamerkingar, vegamót og vegi um það hvað má og hvað má ekki í og við hringtorg. === Hringtorg eru vegamót. === <blockquote>l. nr. 50/1987<ref name=":0" /> 2. gr. "[...] Vegamót: Þar sem vegir mætast eða skerast eða vegur greinist. [...]"</blockquote> === Gangandi vegfarendur hafa rétt til þess að fara yfir akbrautir sem tengjast við hringtorg ef gangbraut er ekki nálægt á þeirri akbraut. === <blockquote>l. nr. 50/1987<ref name=":0" /> 12. gr. 1. mgr.: "Gangandi vegfarandi, sem ætlar yfir akbraut, skal hafa sérstaka aðgát gagnvart ökutækjum, sem nálgast. Hann skal fara yfir akbrautina án óþarfrar tafar."</blockquote><blockquote>l. nr. 50/1987<ref name=":0" /> 12. gr. 2. mgr.: "Þegar farið er yfir akbraut skal nota gangbraut, ef hún er nálæg. Sama á við um göng og brú fyrir gangandi vegfarendur. Að öðrum kosti skal ganga þvert yfir akbraut og að jafnaði sem næst vegamótum."</blockquote><blockquote>l. nr. 50/1987<ref name=":0" /> 26. gr. 1. mgr.: "Ökumaður, sem mætir eða ekur fram hjá gangandi vegfaranda, skal gefa honum tíma til að víkja til hliðar og veita honum nægilegt rými á veginum."</blockquote><blockquote>l. nr. 50/1987<ref name=":0" /> 26. gr. 4. mgr.: "Við beygju á vegamótum má ökumaður ekki valda gangandi vegfaranda, sem fer yfir akbraut þá, sem beygt er inn á, hættu eða óþægindum. [...]"</blockquote> === Ökumönnum ber skylda til að aka nægilega hægt miðað við aðstæður við og á hringtorgum. === <blockquote>l. nr. 50/1987<ref name=":0" /> 36. gr. 2. mgr.: "Sérstök skylda hvílir á ökumanni að aka nægilega hægt miðað við aðstæður: [...] c. við vegamót og í beygjum,"</blockquote> === Stefnuljós ber að nota þegar þegar ekið er inn í og út úr hringtorgum og þegar farið er yfir akrein sem liggur út úr hringtorgi. === <blockquote>l. nr. 50/1987<ref name=":0" /> 31. gr. 2. mgr.: "Ökumaður, sem ætlar að aka frá brún vegar, beygja, snúa eða skipta um akrein, skal gefa merki öðrum til leiðbeiningar. Sama á við um akstur til hliðar á vegi, nema um óverulega breytingu á akstursstefnu sé að ræða. Merkið skal gefa með stefnuljósi, þegar ökutækið skal búið slíku ljósi, en annars með því að rétta út hönd."</blockquote><blockquote>l. nr. 50/1987<ref name=":0" /> 31. gr. 4. mgr.: "Merki skv. 2. [...] mgr. skal gefa tímanlega og á greinilegan og ótvíræðan hátt, áður en stefnu ökutækis er breytt, snögglega dregið úr hraða þess eða það er stöðvað. Merkjagjöf skal hætt, þegar hún á ekki lengur við." </blockquote><blockquote>l. nr. 50/1987<ref name=":0" /> 31. gr. 5. mgr.: "Merkjagjöf leysir ökumann ekki undan varúðarskyldu."</blockquote> === Biðskylda þegar farið er inn í hringtorg === === Hægri-réttur gildir um bíla sem koma samtímis að hringtorgi, en á sitthvorri akreininni. === '''''Allar akreinar inn í hringtorg á Íslandi eru merktar annarsvegar með biðskyldumerki og hinsvegar með biðskyldumerkingu þvert á akbraut við inngang hringtorgsins.('''''<ref name=":1">[http://www.vegagerdin.is/vefur2.nsf/Files/Handb_umfmerki_Rammareglur/$file/Handb%C3%B3k-Rammareglur.pdf Handbók um Umferðarmerki Rammareglur og ýmsar útfærslur]</ref>'''''bls. R-10 og bls R-13)'''''<blockquote>l. nr. 50/1987<ref name=":0" /> 5. gr. 1. mgr.: "Vegfarandi skal fara eftir leiðbeiningum um umferð, sem gefnar eru með umferðarmerkjum, umferðarljósum eða hljóðmerkjum eða öðrum merkjum á eða við veg, sbr. 84. gr. Leiðbeiningar þessar gilda framar almennum umferðarreglum."</blockquote><blockquote>l. nr. 50/1987<ref name=":0" /> 25. gr. 1. mgr.: "Ökumaður skal hafa sérstaka aðgát við vegamót."</blockquote><blockquote>l. nr. 50/1987<ref name=":0" /> 25. gr. 2. mgr.: "Ökumaður, sem ætlar að aka inn á eða yfir veg, skal veita umferð ökutækja á þeim vegi úr báðum áttum forgang, ef það er gefið til kynna með umferðarmerki um biðskyldu eða stöðvunarskyldu."</blockquote><blockquote>l. nr. 50/1987<ref name=":0" /> 25. gr. 4. mgr.: "Þegar ökumenn stefna svo, að leiðir þeirra skerast á vegamótum, opnum svæðum eða svipuðum stöðum, skal sá þeirra, sem hefur hinn sér á hægri hönd, veita honum forgang."</blockquote><blockquote>l. nr. 50/1987<ref name=":0" /> 25. gr. 5. mgr.: "Ökumaður, sem á að veita öðrum forgang, skal gefa greinilega til kynna, að hann muni veita forgang með því að draga úr hraða í tæka tíð eða nema staðar. Hann má því aðeins aka áfram, að það sé unnt án hættu eða óþæginda fyrir önnur ökutæki miðað við, hvar þau eru á vegi, hver fjarlægð þeirra er og hraði."</blockquote><blockquote>l. nr. 50/1987<ref name=":0" /> 84. gr. 1. mgr.: "[Ráðherra] setur reglur [sjá Rg. 289/1995] um gerð og notkun umferðarmerkja, umferðarljósa og hljóðmerkja og annarra merkja á eða við veg til stjórnunar á eða leiðbeiningar fyrir umferð, svo og hvað þau tákna."</blockquote><blockquote>l. nr. 50/1987<ref name=":0" /> 84. gr. 2. mgr.: "Víkja má frá almennum umferðarreglum með merkjum skv. 1. mgr."</blockquote><blockquote>Rg. nr. 289/1995<ref name=":2">[http://www.reglugerd.is/reglugerdir/allar/nr/289-1995 Reglugerð um umferðarmerki og notkun þeirra]</ref> 3. gr. 12. mgr.: "A06.11 Biðskylda."</blockquote><blockquote>Rg. nr. 289/1995<ref name=":2" /> 3. gr. 13. mgr.: "Merki þetta ber að nota við vegamót þar sem ökumönnum ber að veita umferð á vegi sem ekið er inn á eða yfir forgang."</blockquote><blockquote>Rg. nr. 289/1995<ref name=":2" /> 3. gr. 14. mgr.: "Ef ástæða þykir til að vara sérstaklega við að framundan sé bið-eða stöðvunarskylda, má setja merkið upp áður en komið er að vegamótum. Þá er notað undirmerki til að tilgreina fjarlægð, J01.11 fyrir biðskyldu en J42.11 fyrir stöðvunarskyldu."</blockquote><blockquote>Rg. nr. 289/1995<ref name=":2" /> 28. gr. 1. mgr.: "Biðskyldumerking (M12) er röð þríhyrninga þvert á akbraut. Hún sýnir frá hvaða stað á akbrautinni ökumaður hefur biðskyldu við vegamót. Breidd biðskyldumerkingar skal vera 300-600 mm."</blockquote><blockquote><ref name=":1" /> bls. R-10 og R-13, Reglur um merkingu hringtorga: "Við akbraut að hringtorgi í hægra horni 2 - 6 m frá hringtorgi skulu vera merkin A06.11 og C12.11"</blockquote> === Ekið skal til hægri inn í hringtorg. === <blockquote>l. nr. 50/1987<ref name=":0" /> 14. gr. 4. mgr.: "Aka skal hægra megin við umferðareyju o.þ.h., sem komið er fyrir á akbraut. Þó má aka vinstra megin, ef það er gefið til kynna með merki eða ekið er á akbraut með einstefnuakstri."</blockquote> === Framúrakstur er bannaður rétt áður en komið er að hringtorgi. === === Framúrakstur er bannaður á hringtorgum. === <blockquote>l. nr. 50/1987<ref name=":0" /> 22. gr. 1. mgr.: "Eigi má aka fram úr öðru ökutæki rétt áður en komið er að vegamótum eða á þeim. ''[Textinn sem kemur hér á eftir útskýrir m.a. að bíll á hægra akrein megi fara fram úr og út úr hringtorginu/vegamótunum þegar bíl á vinstri akrein er stefnt áfram til vinstri.]'' Heimilt er þó að aka fram úr öðru ökutæki ef skilyrði til framúraksturs eru að öðru leyti fyrir hendi og </blockquote><blockquote>a. ökutækin eru á akbraut með tveimur eða fleiri akreinum í akstursstefnu þeirra, </blockquote><blockquote>b. aka skal hægra megin fram úr vegna ökutækis sem beygt er til vinstri, </blockquote><blockquote>c. umferð á vegamótum er stjórnað af lögreglu eða með umferðarljósum, eða </blockquote><blockquote>d. umferð hefur forgang gagnvart umferð af hliðarvegi, sbr. 2. mgr. 25. gr.]"</blockquote> === Á hringtorgum með tvær eða fleiri akreinar skal nota hægri akrein ef beygt er strax til hægri. === === Á hringtorgum með tvær eða fleiri akreinar má nota hægri eða vinstri akrein ef halda skal beint áfram. === === Á hringtorgum með tvær eða fleiri akreinar skal nota vinstri akrein ef beygja skal til vinstri. === <blockquote>l. nr. 50/1987<ref name=":0" /> 15. gr. 1. mgr.: "Ökumaður, sem nálgast vegamót á akbraut með tvær eða fleiri akreinar í akstursstefnu sína, skal í tæka tíð færa ökutæki sitt á þá akrein, sem lengst er til hægri, ef hann ætlar að beygja til hægri, en á þá akrein, sem lengst er til vinstri, ef hann ætlar að beygja til vinstri. Sá, sem ætlar beint áfram, getur notað þá akrein, sem er hentugust með tilliti til annarrar umferðar og fyrirhugaðrar akstursleiðar."</blockquote><blockquote>l. nr. 50/1987<ref name=":0" /> 15. gr. 2. mgr.: "Ökumaður, sem ætlar að beygja á vegamótum, skal ganga úr skugga um að það sé unnt án hættu eða óþarfa óþæginda fyrir aðra, sem fara í sömu átt. Hann skal sérstaklega gefa gaum umferð, sem á eftir kemur."</blockquote><blockquote>l. nr. 50/1987<ref name=":0" /> 15. gr. 3. mgr.: "Við hægri beygju ber að aka sem næst hægri brún akbrautar og skal beygjan tekin eins kröpp og unnt er. Við vinstri beygju skal aka sem næst miðju akbrautar og á akbraut með einstefnuakstri eins nálægt vinstri brún og unnt er. Beygjuna skal taka þannig, að þegar ökutækið kemur út af vegamótunum, sé það hægra megin á akbrautinni, sem beygt er inn á."</blockquote><blockquote>l. nr. 50/1987<ref name=":0" /> 15. gr. 1. mgr.: "Nú er akbraut, sem beygt er inn á, með tvær eða fleiri akreinar fyrir umferð í sömu akstursstefnu, og skal þá beygjan, þrátt fyrir ákvæði 3. mgr., tekin svo sem hentugast er með tilliti til annarrar umferðar og fyrirhugaðrar akstursleiðar."</blockquote> === Innri hringur hefur forgang á ytri hringi við að komast út úr hringtorgum í þéttbýli. === === Ytri hringur hefur forgang á innri hringi til þess að halda áfram í hringtorgum í dreifbýli. === === Bannað er að skipta um akrein á sumum hringtorgum. === '''''Athugið að þótt almenna reglan sé sú að innri hringur hafi forgang í hringtorgi þá er það eingöngu vegna vegmerkinga, því samkvæmt vef Vegagerðarinnar þá eiga hringtorg með mörgum akreinum í dreifbýli að hafa aðrar merkingar heldur en hringtorg með mörgum akreinum í þéttbýli (sjá teikningar í <ref name=":1" /> bls. R-11 og R-13), hvort sem þannig hringtorg fyrirfinnst á Íslandi eða ekki.''''' '''''Hringtorg í þéttbýli á Íslandi með tveimur eða fleiri akreinum hafa merkingar þar sem hálfbrotin eða brotin lína liggur frá innri hringnum og út á akbrautir frá hringtorginu. ('''''<ref name=":1" /> '''''teikning bls. R-13)''''' '''''Hringtorg í dreifbýli á Íslandi með tveimur eða fleiri akreinum hafa merkingar þar sem innri hringurinn er óslitin hálfbrotin eða brotin lína. ('''''<ref name=":1" /> '''''teikning bls. R-11)'''''<blockquote>l. nr. 50/1987<ref name=":0" /> 5. gr. 1. mgr.: Vegfarandi skal fara eftir leiðbeiningum um umferð, sem gefnar eru með umferðarmerkjum, umferðarljósum eða hljóðmerkjum eða öðrum merkjum á eða við veg, sbr. 84. gr. Leiðbeiningar þessar gilda framar almennum umferðarreglum.</blockquote><blockquote>l. nr. 50/1987<ref name=":0" /> 84. gr. 1. mgr.: "[Ráðherra] setur reglur [sjá Rg. 289/1995] um gerð og notkun umferðarmerkja, umferðarljósa og hljóðmerkja og annarra merkja á eða við veg til stjórnunar á eða leiðbeiningar fyrir umferð, svo og hvað þau tákna."</blockquote><blockquote>l. nr. 50/1987<ref name=":0" /> 84. gr. 2. mgr.: "Víkja má frá almennum umferðarreglum með merkjum skv. 1. mgr."</blockquote><blockquote>Rg. nr. 289/1995<ref name=":2" /> 23. gr. 3. mgr.: "b. Hálfbrotin lína (L21) (línan þrisvar sinnum lengri en bilið) sem gefur til kynna að varhugavert sé að aka yfir hana og óheimilt nema með sérstakri varúð."</blockquote><blockquote>Rg. nr. 289/1995<ref name=":2" /> 24. gr. 3. mgr.: "b) Brotin lína (L32) (línan einn þriðji af bilinu) sem gefur til kynna að aka megi yfir hana, enda sé gætt fyllstu varúðar."</blockquote> == Tilvísanir == <div class="references-small"><references/></div> == Heimildir == * Geoghegan, Tom (1. júlí 2011). [http://www.bbc.co.uk/news/magazine-13863498 „Is the British roundabout conquering the US?“. BBC website. Sótt 1. júlí 2011.] * Keh, Andreh (18. nóvember 2010). [http://www.nytimes.com/2010/11/19/us/19roundabouts.html „European Import Has Cars Spinning. Heads, Too.“ ''New York Times''. Sótt 19. nóvember 2010.] * Roselli, Dayna (18. apríl 2007). [http://blogs.lasvegasnow.com/traffic/2007/04/18/roundabouts/8 „Roundabouts“, á lasvegasnow.com.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120326150503/http://blogs.lasvegasnow.com/traffic/2007/04/18/roundabouts/8/ |date=2012-03-26 }} * ''The New Shorter Oxford English Dictionary'', 2. útgáfa (1993). Oxford: Clarendon Press. [[Flokkur:Gatnamót]] [[Flokkur:Umferðaröryggi]] [[Flokkur:Samgöngur]] 35paez7x02hvjvgc72zrpwwr2owidet 0 108392 1919135 1904108 2025-06-02T15:03:39Z Sv1floki 44350 1919135 wikitext text/x-wiki {{hreingera}} {{heimildir}} [[Mynd:Ihs-logo.svg|thumb|right|Merki jesúítareglunnar]] '''Jesúítareglan''' ([[latína]]: ''Societas Iesu'', '''S.J.''', '''SJ''', eða '''SI''') er [[kaþólsk trú|kaþólsk]] [[munkaregla]] sem [[baskaland|baskneski]] [[riddari|riddarinn]] [[Ignatius Loyola]] stofnaði ásamt fleirum árið 1534 og fékk hún stofnbréf sitt frá [[Páll 3. páfi|Páli 3. páfa]] [[27. september]] [[1540]]. Reglan lék stórt hlutverk í [[gagnsiðbótin]]ni og í [[trúboð]]i í nýlendum [[Spánn|Spánverja]], [[Portúgal]]a og [[Frakkland|Frakka]] í [[Ameríka|Ameríku]] og í [[Asía|Asíu]] á 16. 17. og 18. öld. Jesúítar hafa meðal annars staðið fyrir kaþólsku skólastarfi og trúboði á nýjum svæðum. Við dauða Ignatiusar Loyola árið 1556 rak reglan 74 háskóla í þremur heimsálfum. Jesúítar áttu einnig mikilvægan þátt í [[Gagnsiðbótin]]ni. Fyrsta áhersla Jesúítana var að snúa múslimum til kaþólskrar trúar þegar kaþólsku kirkjunni stóð ógn af vaxandi útbreiðslu Íslam við miðjarðarhaf. Fljótlega eftir stofnsetningu reglunnar fór þó áhersla þeirra á að berjast gegn útbreiðslu mótmælendatrúar (gagnsiðbótin). Gagnsiðbótin á 16. og 17. öld var að stærstum hluta framkvæmd af Jesúítum. Með áheitum sínum um algjöra hlýðni við páfann og stranga trúarlega herþjálfun þá urðu Jesúítarnir nokkurs konar "stormsveit" kaþólsku kirkjunnar og þeir fóru fyrir herjum sem endurheimtu stór landsvæði sem rómversk-kaþólska kirkjuveldið hafi misst úr greipum sér. Ásamt hernaði snérist starf þeirra um kennslu að kaþólskum sið og trúboð á nýjum svæðum. Um 1556 voru orðnir Jesúítar í Japan, Brasilíu, Eþíópíu og flestum löndum Evrópu. Flestum landkönnuðum þessa tíma fylgdu ávalt Jesúítaprestar sem lögðu mikið kapp á að boða kaþólska trú innan allra nýrra mannhópa sem fundust og standsetja kaþólskar kirkjur á öllum nýjum landsvæðum. {{commonscat|Society of Jesus|jesúítum}}<br />{{stubbur}} [[Flokkur:Jesúítar| ]] [[Flokkur:Kaþólskar trúarreglur]] [[Flokkur:Munkareglur]] {{s|1540}} p018dcie4ij445kzt0na8vs54krwwf3 0 108742 1919099 1811513 2025-06-02T13:35:30Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919099 wikitext text/x-wiki [[Mynd:Cruci airoldi.jpg|thumb|right|Krossgáta Ítalans ''Giuseppe Airoldi'' sem birtist í Ítalska tímaritinu ''Il Secolo Illustrato della Domenica'', 14. september, 1890 er oft kölluð fyrsta krossgátan.]] '''Krossgáta''' er [[orðagáta]] þar sem markmiðið er að finna orð, eftir vísbendingum sem gefnar eru upp fyrir hvert þeirra og færa þau inn í reitað form, oftast kassalaga, af auðum og skyggðum reitum. Orðin eru skrifuð í auðu reitina bæði lóðrétt og lárétt og því felst þrautinn í því að finna þau orð sem eiga sameiginlega stafi þar sem orðin skarast. Eru skyggðu reitirnir eða strik notaðir til að afmarka orðin hvert frá öðru. Oftast eru upphafsreitir orðanna númeraðir og vísað til þeirra eins og til dæmis, 3 lóðrétt eða 20 lárétt. Þó eru einnig til krossgátur þar sem vísbendingarnar eru settar inn í reitina sem annars væru skyggðir. == Upphafið == [[Mynd:First crossword.png|thumb|left|Sú krossgáta sem oftast er kölluð fyrsta krossgátan, eftir ''Arthur Wynne'', sem birtist í bandaríska blaðinu ''New York World'', 21. desember 1913.]] Fyrsta krossgátan er oft talin vera gáta sem Ítalski blaðamaðurinn ''Giuseppe Airoldi'' samdi og birtist í Ítalska tímaritinu ''Il Secolo Illustrato della Domenica'', [[14. september]], [[1890]]. Kallaði hann þessa þraut sína "Per passare il tempo" (ísl. "Til að drepa tímann"). Gáta Airoldi var fjórum sinnum fjórir reitir án nokkurra skyggðra reita en vísbendingum um hvaða orð ætti að skrifa í reitina lárétt og lóðrétt og vísað til þeirra með númerum. <ref>{{cite web |url=http://www.crucienigmi.it/Storia_delle_parole_crociate.htm |title=Storia delle parole crociate e del cruciverba |language=Ítalska |publisher=Crucienigmi|accessdate=30. janúar 2012}}</ref> Í bandaríska blaðinu ''New York World'' þann [[21. desember]] [[1913]] birtist síðan gáta sem oftast er kölluð fyrsta krossgátan, undir nafninu „Fun's Word-Cross puzzle“, en síðar var heitinu „Word-Cross“ snúið við og seinni tíma gátur kallaðar á ensku „Crosswords“. Höfundurinn var breskur blaðamaður að nafni Arthur Wynne og var hún eins og krossgáta Airoldi ólík krossgátum eins og þær þekkjast í dag, að því leyti að hún var tígullaga og hafði eins og gáta Airoldi enga skyggða reiti. == Orðaferningurinn, forveri krossgátunnar == [[Mynd:Sator_Square_at_Oppède.jpg|thumb|right|Sator orðaferningur frá Oppede, Luberon í Frakklandi.]] Wynne var innflytjandi frá Bretlandi og hafði sem barn kynnst leik er nefnist orðaferningur (e. word square). Hann gengur út á að fylla ferning af orðum eftir gefnum vísbendingum. Orðaferningurinn á rætur að rekja til svipaðra ferninga sem voru vel þekktir á miðöldum og í fornöld og voru almennt taldir með göldrum. Þekktastur þeirra er líklega svonefndur sator-ferningur en elsti ferningurinn af því tagi fannst í [[Herculaneum]] sem grófst undir ösku þegar fjallið [[Vesúvíus]] gaus á Ítalíu árið [[79 e.Kr.]] Wynne virðist hafa haft orðaferninginn í huga þegar hann bjó til fyrstu krossgátuna og líklega Airoldi líka. Margar heimildir eru til um Sator orðaferningin í gegnum aldirnar, þar á meðal í íslenskum handritum. Orðaferningar forn-og miðalda einkennast af því að hægt er að lesa þá jafnt frá hægri til vinstri sem og vinstri til hægri, að ofan niður og að neðan upp. Sem dæmi þá er Sator orðaferningurinn svona: {| style="font-family: monospace; margin: 0 0 0 0; line-height:100%" |style="padding-left: 2em;"|S A T O R |- |style="padding-left: 2em;"|A R E P O |- |style="padding-left: 2em;"|T E N E T |- |style="padding-left: 2em;"|O P E R A |- |style="padding-left: 2em;"|R O T A S |} Einnig voru til á miðöldum álíka orðaþríhyrningar og fleiri form. Þekktastur orðaþríhyrninga er eflaust Abrakadabra. [[Mynd:Schwedenrätsel.jpg|thumb|right|[[Skandinavía|Skandinavíski]] stíllinn á krossgátum. Þær eru samheitakrossgátur og kallaðar á ensku ''Clue in square'' eða ''vísbendingar í reitum''. En þá eru vísbendingarnar hafðar í þeim reitum sem annars væru skyggðir inn í krossgátunni sjálfri, auk þess að nota oftast einnig myndir sem vísbendingar að einu orði eða setningum]] [[Mynd:CrosswordUSA.svg|thumb|right|Bandaríski stíllinn á krossgátum.]] == Íslenskar krossgátur == Ekki er vitað hver samdi elstu þekktu krossgátuna á Íslandi sem birtist í Lesbók [[Morgunblaðið|Morgunblaðsins]] [[20. mars]] [[1927]]. Hún er samheitakrossgáta og inniheldur tvö dönsk orð og gæti fyrirmyndin því verið þaðan en danskar krossgátur voru í þessum sama stíl á þeim tíma, þótt þær breyttust seinna yfir í skandinavíska stílinn. Tímaritið [[Fálkinn (tímarit)|Fálkinn]] birti síðan þann [[23. júní]] [[1928]] krossgátu eftir Sigurkarl Stefánsson og er talið líklegt að hann sé einnig höfundur eldri krossgátunnar, þar sem hann hafði stundað nám í Danmörku og fluttist aftur heim til Íslands 1928. Lengi vel var Sigurkarl einnig einn helsti krossgátuhöfundurinn hérlendis.<ref>{{cite web|url=http://visindavefur.hi.is/svar.asp?id=53020|title=Hver er saga krossgátunnar?|publisher=Vísindavefurinn|accessdate=30. janúar 2012}}{{Óvirkur hlekkur|bot=InternetArchiveBot }}</ref> Árið [[1933]] í tímaritinu Vorið, barnablaði sem gefið var út á Akureyri, má finna orðaleik sem höfundurinn kallar krossgátu en líkist meira orðaferningi eins og þeim sem fyrstu höfundar krossgáta virðast hafa haft til hliðsjónar. Þar stendur: {| style="font-family: monospace; margin: 0 0 0 0; line-height:90%" |style="padding-left: 2em;"|a a á |- |style="padding-left: 2em;"|s s i |- |style="padding-left: 2em;"|r r æ |} :Raða þessum stöfum þannig að fram komi bæði lóðrétt og lárétt: kvenmannsnafn, karlmannsnafn og haf. <ref>{{cite web |url=http://timarit.is/view_page_init.jsp?issId=301446&pageId=4561808&lang=is&q=Krossg%E1tur |title=Krossgátur|publisher=Vorið|accessdate=18. ágúst 2012}}</ref> == Hamrammar krossgátur == [[Mynd:British crossword.svg|thumb|right|Breski stíllinn á krossgátum.]] Árið [[1999]] hóf Morgunblaðið að birta reglulega undir heitinu Sunnudagskrossgátann ''hamrammar krossgátur'' (e. cryptic crosswords) að breskri fyrirmynd eftir Ásdísi Bergþórsdóttur kerfisfræðing en slíkar krossgátur höfðu ekki áður náð neinni fótfestu hérlendis.<ref>{{cite web |url=http://timarit.is/view_page_init.jsp?issId=261129&pageId=3656508&lang=is&q=krossg%E1tur%20krossg%E1tur |title=Oftast með hálfkláraða krossgátu í rassvasanu|publisher=Morgunblaðið|accessdate=30. janúar 2012}}</ref> Síðar hóf göngu sína sambærileg gáta á helgarblaði Fréttablaðsins eftir [[Ævar Örn Jósepsson]] blaðamann og rithöfund. Heldur hann jafnframt úti hóp síðu á Facebook þar sem fólk getur ráðskast við hvort annað, sem og höfundin, um gáturnar hanns enda Hamrammar krossgátur líklega erfiðustu krossgáturnar.<ref>{{cite web |url=https://www.facebook.com/groups/1439578239588944/|title=Krossgátann|publisher=Facebook|accessdate=9. febrúar 2017}}</ref> ==Tilvísanir== {{Reflist}} == Tenglar == * [http://timarit.is/view_page_init.jsp?issId=261129&pageId=3656508&lang=is&q=krossg%E1tur%20krossg%E1tur ''Oftast með hálfkláraða krossgátu í rassvasanu''] viðtal við Ásdísi Bergþórsdóttur í Morgunblaðinu 27.03.2005 (Skoðað 30. júlí 2012) * {{Vísindavefurinn|53020|Hver er saga krossgátunnar?}} (Skoðað 30. júlí 2012). * {{Vísindavefurinn|53021|Hvort er erfiðara að gera krossgátur á íslensku en ensku?}} (Skoðað 30. júlí 2012). * [http://www.express.co.uk/entertainment/books/447964/100-years-of-the-crossword 100 years of the crossword] (Skoðað 21. desember 2013). {{wpheimild að hluta |tungumál= en |titill= Crossword |mánuðurskoðað= 30. janúar |árskoðað= 2012 }} {{Wikiorðabók|krossgáta}} {{commonscat|Crosswords}} [[Flokkur:Orðaleikir]] aptm56b51t1ct31j85z194kqe0t3za6 0 111528 1919076 1917885 2025-06-02T13:27:07Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919076 wikitext text/x-wiki {{Persóna | nafn = Emiliano Zapata | búseta = | mynd = 116.- MIX-3.2.56.0001 - Emiliano Zapata.tif | myndastærð = 200px | myndatexti = {{small|Zapata árið 1914.}} | fæðingardagur = [[8. ágúst]] [[1879]] | fæðingarstaður = [[Anenecuilco]], [[Morelos]], [[Mexíkó]] | dauðadagur = {{Dánardagur og aldur|1919|4|10|1879|8|8}} | dauðastaður = [[Chinameca]], Morelos, Mexíkó | orsök_dauða = Myrtur | starf = Herforingi, byltingarmaður | maki = | þekkt_fyrir = | foreldrar = Gabriel Zapata og Cleofas Jertrudiz Salazar | börn = [[Paulina Ana María Zapata Portillo]] | undirskrift = Firma de Emiliano Zapata (sin fondo).png }} '''Emiliano Zapata Salazar''' ([[8. ágúst]] [[1879]] – [[10. apríl]] [[1919]]) var lykilmaður í [[mexíkóska byltingin|mexíkósku byltingunni]] sem braust út árið [[1910]], sem var beint að þáverandi forseta landsins [[Porfirio Díaz]]. Zapata stjórnaði afar mikilvægri herfylkingu sem kallaði sig „Frelsisher suðursins“ ([[spænska]]: ''Ejército Libertador del Sur'') í mexíkósku byltingunni. == Uppeldi == Foreldrar Emiliano Zapata voru þau Gabriela Zapata og Cleofas Salazar. Hann var afar fátækur frá barnæsku, þannig að hann hafði mikla innsýn í harðindin sem fylgdu sveitarlífinu á þessum tíma í [[Mexíkó]]. Hann fékk takmarkaða menntun frá kennara sínum, Emilio Vara. Emilio Zapata þurfti að sjá um fjölskyldu sína þegar faðir hans dó þegar Zapata var aðeins 23 ára. == Ferill == Eftir að [[Porfirio Díaz]] komst til valda [[1876]], varð mexíkóska stjórnmála- og fjármálakerfið enn [[spilling|spilltara]] en áður og tekjuójöfnuður enn meiri, með stóraeignamenn sem réðu yfir stórum hluta landsins en ýtt minni bændum og verkamönnum í skuldaþrældóm. Zapata var einn af lykilmönnunum í baráttunni á móti þessu ranglæti. Árið [[1909]] var fundur kallaður af öldungum [[Anenecuilco]] í [[Morelos]] ríki, sem var ráð sem stóð í að reyna berjast fyrir rétti bæjarbúa. Zapata var kjörinn forystumaður ráðsins vegna vinsælda sinna en var aðeins þrítugur. Árið [[1910]] byrjaði byltingin af alvöru. Áður en hún braust út hafði [[Francisco I. Madero]] boðaði sig fram í forsetakosningum á móti Días en tapaði og verið sendur í útlegð. Zapata leit á þetta sem tækifæri, þar sem Madero var að vissu leyti með svipaðar hugsjónir og Zapata. Þegar herinn hans Zapata náði [[Cuautla]] [[19. maí]] [[1911]] varð það ljóst að stjórn Díaz var að þrotum komin. Madero varð síðan forseti. Zapata líkaði hins vegar ekki hvernig Madero hélt mörgum stefnumálum Diaz óbreyttum, einkum það sem snéri að stórum landareignum. Flestir Mexíkóbúar voru óánægir og entist Madero aðeins í forsetaembætti í þrjú ár, en þá rændi hershöfðinginn [[Victoriano Huerta]] völdum og lét myrða Madero. Zapata barðist fyrir réttindum fátæks fólks alveg til dauðadags. Hann var myrtur í tilræði sem var skipulagt af hershöfðingjanum [[Pablo González]] að undirlagi [[Venustiano Carranza]] forseta en hann og Zapata höfðu barist hvor gegn öðrum í byltingunni. == Heimildir == * {{wpheimild|tungumál=en|titill=Liberation Army of the South|mánuðurskoðað=8. nóvember|árskoðað=2012}} * {{wpheimild|tungumál=en|titill=Francisco I. Madero|mánuðurskoðað=8. nóvember|árskoðað=2012}} * {{wpheimild|tungumál=en|titill=Emiliano Zapata|mánuðurskoðað=8. nóvember|árskoðað=2012}} {{DEFAULTSORT:Zapata, Emiliano}} [[Flokkur:Mexíkóskir byltingarmenn]] {{fde|1879|1919|Zapata Salazar, Emiliano}} 69j6zxqzfr6vl4z0stypg8f9rzqqp6u 1919081 1919076 2025-06-02T13:29:02Z Óskadddddd 83612 Afturkalla útgáfu [[Special:Diff/1919076|1919076]] frá [[Special:Contributions/Agnúi|Agnúi]] ([[User talk:Agnúi|spjall]]) 1919081 wikitext text/x-wiki {{Persóna | nafn = Emiliano Zapata | búseta = | mynd = 116.- MIX-3.2.56.0001 - Emiliano Zapata.tif | myndastærð = 200px | myndatexti = {{small|Zapata árið 1914.}} | fæðingardagur = [[8. ágúst]] [[1879]] | fæðingarstaður = [[Anenecuilco]], [[Morelos]], [[Mexíkó]] | dauðadagur = {{Dánardagur og aldur|1919|4|10|1879|8|8}} | dauðastaður = [[Chinameca]], Morelos, Mexíkó | orsök_dauða = Myrtur | starf = Herforingi, byltingarmaður | maki = | þekkt_fyrir = | foreldrar = Gabriel Zapata og Cleofas Jertrudiz Salazar | börn = [[Paulina Ana María Zapata Portillo]] | undirskrift = Firma de Emiliano Zapata (sin fondo).png }} '''Emiliano Zapata Salazar''' ([[8. ágúst]] [[1879]] – [[10. apríl]] [[1919]]) var lykilmaður í [[mexíkóska byltingin|mexíkósku byltingunni]] sem braust út árið [[1910]], sem var beint að þáverandi forseta landsins [[Porfirio Díaz]]. Zapata stjórnaði afar mikilvægri herfylkingu sem kallaði sig „Frelsisher suðursins“ ([[spænska]]: ''Ejército Libertador del Sur'') í mexíkósku byltingunni. == Uppeldi == Foreldrar Emiliano Zapata voru þau Gabriela Zapata og Cleofas Salazar. Hann var afar fátækur frá barnæsku, þannig að hann hafði mikla innsýn í harðindin sem fylgdu sveitarlífinu á þessum tíma í [[Mexíkó]]. Hann fékk takmarkaða menntun frá kennara sínum, Emilio Vara. Emilio Zapata þurfti að sjá um fjölskyldu sína þegar faðir hans dó þegar Zapata var aðeins 23 ára. == Ferill == Eftir að [[Porfirio Díaz]] komst til valda [[1876]], varð mexíkóska stjórnmála- og fjármálakerfið enn [[spilling|spilltara]] en áður og tekjuójöfnuður enn meiri, með stóraeignamenn sem réðu yfir stórum hluta landsins en ýtt minni bændum og verkamönnum í skuldaþrældóm. Zapata var einn af lykilmönnunum í baráttunni á móti þessu ranglæti. Árið [[1909]] var fundur kallaður af öldungum [[Anenecuilco]] í [[Morelos]] ríki, sem var ráð sem stóð í að reyna berjast fyrir rétti bæjarbúa. Zapata var kjörinn forystumaður ráðsins vegna vinsælda sinna en var aðeins þrítugur. Árið [[1910]] byrjaði byltingin af alvöru. Áður en hún braust út hafði [[Francisco I. Madero]] boðið sig fram í forsetakosningum á móti Días en tapað og verið sendur í útlegð. Hann barðist gegn Díaz úr útlegð og boðaði byltingu gegn honum. Zapata leit á þetta sem tækifæri, þar sem Madero var að vissu leyti með svipaðar hugsjónir og Zapata. Þegar herinn hans Zapata náðu [[Cuautla]] [[19. maí]] [[1911]] varð það ljóst stjórn Díaz var að þrotum komin. Madero varð síðan forseti. Zapata líkaði hins vegar ekki hvernig Madero hélt mörgum stefnumálum Diaz óbreyttum, einkum það sem snéri að stórum landareignum. Flestir Mexíkóbúar voru óánægir og entist Madero aðeins í forsetaembætti í þrjú ár, en þá rændi hershöfðinginn [[Victoriano Huerta]] völdum og lét myrða Madero. Zapata barðist fyrir réttindum fátæks fólks alveg til dauðadags. Hann var myrtur í tilræði sem var skipulagt af hershöfðingjanum [[Pablo González]] að undirlagi [[Venustiano Carranza]] forseta en hann og Zapata höfðu barist hvor gegn öðrum í byltingunni. == Heimildir == * {{wpheimild|tungumál=en|titill=Liberation Army of the South|mánuðurskoðað=8. nóvember|árskoðað=2012}} * {{wpheimild|tungumál=en|titill=Francisco I. Madero|mánuðurskoðað=8. nóvember|árskoðað=2012}} * {{wpheimild|tungumál=en|titill=Emiliano Zapata|mánuðurskoðað=8. nóvember|árskoðað=2012}} {{DEFAULTSORT:Zapata, Emiliano}} [[Flokkur:Mexíkóskir byltingarmenn]] {{fde|1879|1919|Zapata Salazar, Emiliano}} gqow3pod96pla2l18eq3jgjcb1om3kg 1919088 1919081 2025-06-02T13:33:05Z TKSnaevarr 53243 /* Ferill */ 1919088 wikitext text/x-wiki {{Persóna | nafn = Emiliano Zapata | búseta = | mynd = 116.- MIX-3.2.56.0001 - Emiliano Zapata.tif | myndastærð = 200px | myndatexti = {{small|Zapata árið 1914.}} | fæðingardagur = [[8. ágúst]] [[1879]] | fæðingarstaður = [[Anenecuilco]], [[Morelos]], [[Mexíkó]] | dauðadagur = {{Dánardagur og aldur|1919|4|10|1879|8|8}} | dauðastaður = [[Chinameca]], Morelos, Mexíkó | orsök_dauða = Myrtur | starf = Herforingi, byltingarmaður | maki = | þekkt_fyrir = | foreldrar = Gabriel Zapata og Cleofas Jertrudiz Salazar | börn = [[Paulina Ana María Zapata Portillo]] | undirskrift = Firma de Emiliano Zapata (sin fondo).png }} '''Emiliano Zapata Salazar''' ([[8. ágúst]] [[1879]] – [[10. apríl]] [[1919]]) var lykilmaður í [[mexíkóska byltingin|mexíkósku byltingunni]] sem braust út árið [[1910]], sem var beint að þáverandi forseta landsins [[Porfirio Díaz]]. Zapata stjórnaði afar mikilvægri herfylkingu sem kallaði sig „Frelsisher suðursins“ ([[spænska]]: ''Ejército Libertador del Sur'') í mexíkósku byltingunni. == Uppeldi == Foreldrar Emiliano Zapata voru þau Gabriela Zapata og Cleofas Salazar. Hann var afar fátækur frá barnæsku, þannig að hann hafði mikla innsýn í harðindin sem fylgdu sveitarlífinu á þessum tíma í [[Mexíkó]]. Hann fékk takmarkaða menntun frá kennara sínum, Emilio Vara. Emilio Zapata þurfti að sjá um fjölskyldu sína þegar faðir hans dó þegar Zapata var aðeins 23 ára. == Ferill == Eftir að [[Porfirio Díaz]] komst til valda [[1876]], varð mexíkóska stjórnmála- og fjármálakerfið enn [[spilling|spilltara]] en áður og tekjuójöfnuður enn meiri, með stóraeignamenn sem réðu yfir stórum hluta landsins en ýtt minni bændum og verkamönnum í skuldaþrældóm. Zapata var einn af lykilmönnunum í baráttunni á móti þessu ranglæti. Árið [[1909]] var fundur kallaður af öldungum [[Anenecuilco]] í [[Morelos]] ríki, sem var ráð sem stóð í að reyna berjast fyrir rétti bæjarbúa. Zapata var kjörinn forystumaður ráðsins vegna vinsælda sinna en var aðeins þrítugur. Árið [[1910]] byrjaði byltingin af alvöru. Áður en hún braust út hafði [[Francisco I. Madero]] boðið sig fram í forsetakosningum á móti Díaz en tapað og verið sendur í útlegð. Hann barðist gegn Díaz úr útlegð og boðaði byltingu gegn honum. Zapata leit á þetta sem tækifæri, þar sem Madero var að vissu leyti með svipaðar hugsjónir og Zapata. Þegar herinn hans Zapata náðu [[Cuautla]] [[19. maí]] [[1911]] varð það ljóst stjórn Díaz var að þrotum komin. Madero varð síðan forseti. Zapata líkaði hins vegar ekki hvernig Madero hélt mörgum stefnumálum Díaz óbreyttum, einkum það sem snéri að stórum landareignum. Flestir Mexíkóbúar voru óánægir og entist Madero aðeins í forsetaembætti í þrjú ár, en þá rændi hershöfðinginn [[Victoriano Huerta]] völdum og lét myrða Madero. Zapata barðist fyrir réttindum fátæks fólks alveg til dauðadags. Hann var myrtur í tilræði sem var skipulagt af hershöfðingjanum [[Pablo González]] að undirlagi [[Venustiano Carranza]] forseta en hann og Zapata höfðu barist hvor gegn öðrum í byltingunni. == Heimildir == * {{wpheimild|tungumál=en|titill=Liberation Army of the South|mánuðurskoðað=8. nóvember|árskoðað=2012}} * {{wpheimild|tungumál=en|titill=Francisco I. Madero|mánuðurskoðað=8. nóvember|árskoðað=2012}} * {{wpheimild|tungumál=en|titill=Emiliano Zapata|mánuðurskoðað=8. nóvember|árskoðað=2012}} {{DEFAULTSORT:Zapata, Emiliano}} [[Flokkur:Mexíkóskir byltingarmenn]] {{fde|1879|1919|Zapata Salazar, Emiliano}} hsrx8d75eae2d48c84wmqthdb4qm3q6 0 113360 1919061 1916902 2025-06-02T13:12:05Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919061 wikitext text/x-wiki {{DISPLAYTITLE:macOS}} {{Hugbúnaður |nafn = macOS |skjáskot = |myndatexti = |hönnuður = [[Apple Inc.|Apple]] |nýjasta útgáfa = macOS 14 Sonoma (frá 2023) |tegund = Stýrikerfi |vefsíða = [https://apple.com/macOS/ apple.com/macOS] }} '''macOS''' (upphaflega '''Mac OS X''', áður stytt í OS X) er [[stýrikerfi]] þróað og markaðsett af Apple síðan 2001. <!-- It is the primary operating system for Apple's Mac computers. Within the market of desktop and laptop computers, it is the second most widely used desktop OS, after Microsoft Windows and ahead of all Linux distributions, including ChromeOS.--> Það er þónokkuð á eftir Windows í markaðshlutdeild, en á undan Linux, þar með talið [[ChromeOS]]. macOS er annað [[Unix]]-lega stýrikerfi [[Apple Inc.]] Það fyrsta var [[A/UX]] kerfið sem Apple þróaði snemma á [[1991–2000|tíunda áratugnum]] til að keyra á netþjónum sem fyrirtækið framleiddi, það átti líka hlut í þróun [[MkLinux]] en það kerfi keyrði aldrei á vélum seldum frá fyrirtækinu. Nýjustu útgáfur macOS keyra eingöngu á 64-bita örgjörvum, og hefur Apple tekið út stuðning fyrir 32-bita forrit. Upphaflega útgáfan af OS&nbsp;X, keyrði eingöngu á (32-bita) PowerPC örgjörvum, en síðar var skipt yfir í að nota Intel örgjörva, sams konar og notaði höfðu verið á Windows, og frá þeim tíma hefur líka verið hægt að keyra Windows á tölvunum sem macOS er fyrir. Síðan hefur hins vegar verið skipt algerlega yfir í ARM-örgjörva, og Apple hannar sitt eigið afbrigði af þeim, sú lína er nefnd Apple Silicon. Eftir að það gerðist þá hefur macOS stuðning við iPad-forrit (því ARM-örgjörvinn er samhæfður iPad/iPhone) sem eru mun fleiri en hefðbundin macOS-forrit. Þau forrit eru reyndar öll gerð fyrir mús og lyklaborð, en iPad-forrit ekki fyrir mús (heldur snertingu með puttum). Þau forrit styðja í seinni tíð líka penna, sem heldur er þó þjáll nema á láréttum skjá, en mús kemur að einhverju leyti í staðinn. Það er möguleiki á að þessi forrit séu ekki alveg eins vel aðlöguð, en flest, eða öll, eiga að virka. Þar sem hönnun forrita fer mikið eftir viðmóti er óvíst að öll („iPad“) forritin séu þau bestu sem hægt er að gera fyrir macOS-stýrikerfistölvur. Það sem getur hjálpað er að hægt er að nota rödd í einhverjum forritum, stuðningur við rödd getur verið sams konar á milli tækja. Annað er að forrit geta verið miðuð við minnst öflugasta fáanlega örgjörva (fyrir mesta markaðshlutdeild), eða hugsanlega mest öfluga t.d. á iPad, en þar sem iPad notast við rafhlöðu getur sá örgjörvi aldrei orðið eins öflugur. Hægt er að gera sum forrit, t.d. leiki, sem geta nýtt sér meira öfluga örgjörva en iPad bíður upp á, á macOS, en samt verið "iPad" forrit í einhverjum skilningu, þ.e. aðlagast minn öflugum ef keyrt er á iPad, t.d. þá með minna fínni grafík. En það krefst samt að betri grafíkin sé hönnuð og ef macOS hefur (áfram) mun minni markaðshlutdeild má vera að það yrði aldrei gert. macOS sjálft er skrifað í forritunarmálunum C, [[C++]] (t.d. kjarninn), Objective-C, og að auki í seinni útgáfum í nýja máli Apple, Swift. Það er hægt að skrifa forrit fyrir macOS (og iOS) í alls konar málum, ekki bara þessum, en mjög algengt var að nota Objective-C, en ekki lengur, og nú er Swift mikið notað. Þegar stýrikerfið kom á markað árið 2001 var [[Mac OS X Server]] (frá 1999) þegar í nokkurri notkun (sem er ekki lengur selt, sölu hætt 2022, svo kom aldrei út fyrir ARM örgjörva). == Uppbygging == Apple hefur yfirumsjón með [[hugbúnaðarþróun|þróun]] kerfisins, en hlutar þess koma úr fjölmörgum áttum. Meðal annars er allnokkuð notað úr [[FreeBSD]], [[NetBSD]], [[OpenBSD]] og [[GNU|GNU kerfinu]] á ''Unix''-hliðinni en margt er ættað úr [[NeXTSTEP]] og svo vitaskuld úr eldri útgáfum Mac OS. === XNU === [[Stýrikerfiskjarni|Kjarni]] macOS, [[XNU]], er [[blendingskjarni]] eða breyttur [[örkjarni]] byggður á nokkurs konar samsuðu [[Mach]] kjarnans frá [[Háskólinn í Carnegie–Mellon|Carnegie–Mellon háskóla]] og [[FreeBSD|FreeBSD kjarnans]], Mach hlutinn sér meðal annars um [[verndað minni]], [[sýniminni]] umsjón með keyrðum forritum ofl. á meðan BSD ættaði hlutinn sér um [[netkerfi]]ð, [[sýniskráarkerfi]]ð ofl. === Darwin === [[Darwin (stýrikerfi)|Darwin]] er grunnur macOS og er byggður að mestu leiti á [[FreeBSD]] og [[Mach]]. Það er gefið út sem [[frjáls hugbúnaður]] af Apple Inc. Ýmsir hlutar kerfisins eru fengnir úr öðrum kerfum og þá aðallega BSD-kerfum og [[GNU]]. Darwin er hægt að keyra sjálfstætt á fleiri [[örgjörvi|örgjörvum]] en [[PPC]]-örgjörvunum sem Apple notast við í Macintosh-tölvur sínar, eins og t.d. [[Intel]]-örgjörvum. Darwin keyrir svo undir [[örkjarni|örkjarna]] sem heitir [[XNU]] (''XNU is not Unix''). === Aqua === [[Notendaviðmót]] macOS byggir á [[Aqua (notendaviðmót)|Aqua]]. Flestir notendur kerfisins nota nær eingöngu Aqua við sín störf. == Hlutar kerfisins == === Kerfishlutir === * [[AppleScript]] – [[Skriftumál]] fyrir stýrikerfið sem byggir á myndrænu notendaumhverfi kerfisins. * [[Dashboard]] – [[Kerfishluti]] sem sýnir ýmiskonar tól byggð á [[XHTML]], [[Cascading Style Sheets|CSS]] og [[JavaScript]] sem hægt er að fela og sýna með [[Exposé]]-tækninni. * [[Mission Control (OS X)|Mission Control]] – Með Mission Control (áður Exposé) er hægt að opna [[gluggi|glugga]] og [[forrit]] sem eru í gangi á hraðvirkan hátt. Þetta er sérstaklega hentugt þegar mjög margir gluggar eru opnir í einu. * [[Finder]] – [[Skráastjóri]] macOS * [[System Preferences]] – [[Grunnstillingar]] stýrikerfisins. Svipar til [[Control Panel]] í [[Microsoft Windows]]. * [[Font Book]] – Forrit til að hafa umsjón með [[leturgerð]]um. * [[OpenGL]] – [[Opinn staðall]] fyrir þrívíddargrafík og er í flestum öðrum stýrikerfum. * [[QuickTime]] – Forrit til að spila [[myndskeið]] og [[hljóð]]. Er einnig til í s.k. Pro-útgáfu sem þarf að borga fyrir, auk Windows-útgáfu. * [[Spotlight]] – Notað til að leita að texta í skrám og annars staðar í kerfinu. * [[X11]] – Í OS X útgáfu 10.3 til 10.7 fylgir forritið X11.app sem hægt að keyra grafísk forrit sem byggð eru á X11 með Aqua-kerfinu. === Notendaforrit === * [[Chess (Mac OS X)|Chess]] – [[Skákleikur]]. Grafískt notendaviðmót fyrir [[GNU Chess]]. * [[DVD Player (Mac OS X)|DVD Player]] – [[DVD-spilari]]. * [[Forsýn]] – [[Myndrýniforrit]] með nokkrum myndvinnslumöguleikum. Það styður flestar gerðir [[mynd]]a auk PDF-[[skjal]]a, svo eitthvað sé nefnt. * [[iChat]] – [[Spjallforrit]] sem notast við [[AOL]] og [[Jabber]]-tækni. * [[Image Capture]] – Forrit til að ná [[ljósmynd]]um og myndskeiðum af stafrænum myndavélum. * [[iSync]] – Forrit til að samstilla [[póstfangaskrá]] og iChat svo eitthvað sé nefnt við [[farsími|farsíma]] og [[lófatölva|lófatölvur]]. * [[iTunes]] – Tónlistarspilari með innbyggðri [[netverslun]] til að versla tónlist. Styður m.a. [[MP3]] og [[AAC]]. * [[Mail]] – [[Póstforrit]]. * Póstfangaskrá – Heldur utan um [[heimilisfang|heimilisföng]] og upplýsingar um [[einstaklingur|einstaklinga]] og [[fyrirtæki]]. * [[Safari]] – [[Vefskoðari]] sem byggir á WebKit-vél ("gaffall" af [[KHTML]]-vél [[KDE]]-hópsins). * [[TextEdit]] – Lítill [[textaritill]] ætlaður fyrir grundvallarvinnslu á texta. == Íslenskt mál í macOS == [[Mynd:Skjáskot af Mac OS 10.3 á íslensku.png|thumb|Mac OS X 10.3.8 á íslensku]] Snemma kom í ljós að stuðningur OS X við [[íslenska|íslenskt mál]] var ekki eins og best var á kosið og var það rakið til þess að með tilkomu Mac OS X var farið að nota [[UTF-8|8-bita Unicode stafatöflu]] í stað [[MacRoman]] og [[MacIcelandic]] [[stafatafla]]nna sem höfðu verið ríkjandi áður. Þetta olli þeim sem nota íslenskan texta í ýmsum [[hugbúnaður|hugbúnaði]] sem studdi ekki enn Unicode en keyrði þó á Mac OS X nokkrum vandræðum en áður höfðu þeir sem notuðu íslenskt mál á fyrri kerfum þurft að snurfusa kerfið til á ýmsan hátt til að gera sér auðvelt fyrir. Stýrikerfi Apple voru fyrst allra með góðan stuðing við íslensku, þ.e. í viðmóti (ekki bara stafatöflum, aðrir voru með það fínt áður, þó svo að stýrikerfi frá mismunandi framleiendum voru með mismunandi íslenska stafatöflur, nú byggja allir á sama [[Unicode]] alþjóðastalinum sem styður íslensku og önnur mál). Lengi vel voru margir samkeppnisaðilar, t.d. Microsoft með engan stuning við íslensku (nema sem stafi), í viðmóti, en nú orðið er Apple ekkert sérstaklega spes með t.d. Android og Windows með stuðning líka. === Íslenskustuðningur === [[Humac ehf.]] (Apple IMC á Íslandi) brást við þessum vandamálum með því að gefa út viðbót sem látin var fylgja með og var kölluð ''[[íslenskustuðningur]]'' og lagaði hluta þeirra vandamála sem höfðu skapast vegna skiptingarinnar yfir í nýja stafatöflu. Með útgáfu 10.4 hefur þetta vandamál verið lagað að stórum hluta. === Íslensk þýðing === Á [[dagur íslenskrar tungu|degi íslenskrar tungu]], 16. nóvember 2004 eftir að [[uppfærsla]] í útgáfu 10.3.8 var gefin út gaf Öflun ehf. út íslenska [[þýðing]]u á ýmsum hlutum kerfisins; Finder, Mail, Kerfisstillingum og iChat, en þýðingin fylgdi með íslenskustuðningnum. == Orðsifjar == [[Bókstafur]]inn [[X]] í nafninu stendur fyrir [[tala|töluna]] [[10 (tala)|10]] í [[rómverska talnakerfið|rómverska talnakerfinu]] og því er stýrikerfið oft nefnt annað hvort ''OS ex'' eða ''OS tíu'' en það er oft kallað ''tían'' í daglegu tali. == Þróun macOS == {|class="wikitable" style="text-align:center; font-size:90%;" !width=150px|Útgáfa !width=100px|Nafn !width=130px|Gefið út |- | Rhapsody<br />þróunarútgáfa || Grail1Z4 /<br />Titan1U || 31. ágúst 1997 |- | Mac OS X Server 1.0 || Hera || 16. mars 1999 |- | Mac OS X<br />þróunarforskoðun ||bgcolor=#eee| {{small|''Ekki vitað''}} || 16. mars 1999 |- | Mac OS X Public Beta || Kodiak || 13. september 2000 |- | Mac OS X 10.0 || [[Blettatígur|Cheetah]] || 24. mars 2001 |- | Mac OS X 10.1 || [[Fjallaljón|Puma]] || 25. september 2001 |- | Mac OS X 10.2 || [[Jagúar|Jaguar]] || 24. ágúst 2002 |- | Mac OS X 10.3 || [[Fjallaljón|Panther]] || 24. október 2003 |- | Mac OS X 10.4 || [[Tígrisdýr|Tiger]] || 29. apríl 2005 |- | Mac OS X 10.5 || [[Hlébarði|Leopard]] || 26. október 2007 |- | Mac OS X 10.6 || [[Snjóhlébarði|Snow Leopard]] || 28. ágúst 2009 |- | Mac OS X 10.7 || [[Ljón|Lion]] || 20. júlí 2011 |- | OS X 10.8 || [[Fjallaljón|Mountain Lion]] || 25. júlí 2012 |- | OS X 10.9 || [[Mavericks]] || 22. október 2013 |- | OS X 10.10 || [[Yosemite-þjóðgarðurinn|Yosemite]] || 16. október 2014 |- | OS X 10.11 || [[El Capitan]] || 30. september 2015 |- | macOS 10.12 || [[Sierra Nevada (Bandaríkin)|Sierra]] || 20. september 2016 |- | macOS 10.13 || [[Sierra Nevada (Bandaríkin)|High Sierra]] || 25. september 2017 |- | macOS 10.14 || [[Mojave-eyðimörkin|Mojave]] || 24. september 2018 |- | macOS 10.15 || [[Saint Catalina-eyja|Catalina]] || 7. október 2019 |- | macOS 11 || [[Big Sur]] || 12. nóvember 2020 |- | macOS 12 || [[Monterey-flói|Monterey]] || 25. október 2021 |- | macOS 13 || [[Ventura, California|Ventura]] || 24. október 2022 |- | macOS 14 || [[Sonoma, California|Sonoma]] || 26. september 2023 |} == Tengt efni == * [[A/UX]] * [[MkLinux]] * [[Apple Inc.]] == Tenglar == * [https://www.apple.com/macos/ Vefsíða macOS á vef Apple Inc.] {{Apple forrit}} [[Flokkur:Tölvuforrit frá Apple]] [[Flokkur:Mac OS]] r4uvc7lyjx1xghw34954brdjk3pok7g 0 115201 1919072 1904085 2025-06-02T13:25:58Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919072 wikitext text/x-wiki {{hreingerning}} {{Tónlistarstefna | nafn = Bossa nova | bakgrunns-litur = crimson | litur = white | uppruni = [[Rio de Janeiro]], [[Brasilía|Brasilíu]] | hljóðfæri = Klassískur gítar – píanó – trommur – slagverk - bassi | tengdar-stefnur = Samba - djass}} [[Mynd:Bossa nova clave.JPG ‎|thumbnail|Bossa Nova taktur]] '''Bossa nova''' ([[portúgalska]]: „ný stefna“) er [[tónlistarstefna]] sem á rætur sínar að rekja til [[Brasilía|Brasilíu]]. Tónlistarstefnan byrjaði að þróast og breiðast út á [[1951–1960|sjötta áratugnum]]. Talið er að tónlistin hafi byrjað þegar lítill hópur af fólki sem samanstóð af menntafólki, listafólki og tónlistarfólki kom saman til þess að búa til nýjan hljóm.<ref>http://www.abc.net.au/rn/features/bossanova/about.htm</ref> Bossa nova fær innblástur frá tónlistarstefnunni [[samba]] og [[djass]]. Bossa nova var svo fljótlega upp úr [[1960]] flokkuð sem hefðbundin djassstefna. == Saga bossa nova == [[Mynd:Joao Gilberto.jpg|thumb|right|200px|João Gilberto, almennt kallaður guðfaðir bossa nova]] Bossa nova þróaðist út frá [[samba]] en stefnan samanstendur yfirleitt af flóknari hljómagangi heldur en í samba og [[slagverk]] er ekki eins áberandi. Bossa nova hefur oft verið lýst sem tónlist efri stéttarinnar í [[Brasilía|Brasilíu]]. Tónlistin spratt upp í ríkari hverfum borgarinnar [[Rio de Janeiro]] og bæði tónlistin og textarnir voru samdir af tónlistarfólki úr miðju og efri stéttinni og var hún markaðsett fyrir fólk úr sömu stétt.<ref>{{cite web |url=http://www.essortment.com/bossa-nova-62073.html |title=Geymd eintak |access-date=2013-03-12 |archive-date=2013-04-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130405163148/http://www.essortment.com/bossa-nova-62073.html |url-status=dead }}</ref> Bossa nova breiddist fljótlega um allan heim og áttu tónlistarmenn á borð við [[Johnny Alf]], [[Antonio Carlos Jobim]] og [[João Gilberto]] stóran þátt í þróun tónlistarstefnunnar og sömdu þeir lög sem hlutu heimsvinsældar. Lagið „[[Bim Bom]]“ eftir João Gilberto er talið eitt af fyrstu lögunum sem er samið undir Bossa Nova stíl. Í kjölfarið komu mörg lög sem náðu miklum vinsældum um allan heim. == Hljóðfæri == Hefðbundin hljóðfæraskipan í Bossa Nova tónlist er yfirleitt [[gítar]], [[píanó]], [[Bassi|bassi,]] [[trommur]], [[slagverk]] og [[Söngur|söngur.]] Vanalega er [[gítar]] undirstaðan í bossa nova lögum og á hann spilaður hefðbundinn bossa nova hrynjandi. Oftast er spilað á klassískan gítar með fingrunum í stað þess að nota nögl. Píanó er einnig eitt af undirstöðuhljóðfærunum í Bossa Nova. Á píanó eru lagðir hljómar, án þess þó að þeir hafi áhrif á hrynjanda í laginu. Trommur eru ekki jafn algengar og gítar og píanó í bossa nova en það eru þó til mikið af lögum undir Bossa Nova stíl með trommum í. Þá er algengt að slegið sé á hi-hat og á kantinn á snerlinum. Bassatromman er svo spiluð á fyrsta og þriðja slagi. Bassinn spilar samtaka bassatrommu á fyrsta slagi og þriðja. Í sumum Bossa Nova lögum er svo hægt að heyra í strengjum.<ref>{{cite web |url=http://archive.guitarsessions.com/aug09/finger/finger-aug09.pdf |title=Geymd eintak |access-date=2013-03-12 |archive-date=2012-12-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121224035942/http://archive.guitarsessions.com/aug09/finger/finger-aug09.pdf |url-status=dead }}</ref> == Einkenni == Hjarta Bossa Nova stefnunnar er gítarinn. Í raun til að byrja með var það algengt að tónlistarmenn spiluðu Bossa Nova eingöngu á gítar og sungu með, líkt og trúbadorar gera. Form laganna er yfirleitt [[AABA form]], sem sagt tvö erindi sem fer svo næst í viðlag. Viðlagið fer svo út í loka erindi sem klárar formið. Algengast er að lögin séu á bilinu tvær til fjórar mínútur að lengd. Gítar heldur púlsi í laginu og er hraði laganna oft nokkuð hægur til þess að fá afslappaða stemningu.<ref>http://www.guardian.co.uk/culture/2008/jun/27/filmandmusic1.filmandmusic2</ref> === Bossa Nova og Samba === Bossa Nova og samba eiga margt sameiginlegt og ber þá helst að nefna taktinn. Bossa Nova er spilað á 2/4 slagi rétt eins og samba tónlist. Bossa Nova er þó mun hægari heldur en samba. Í samba tónlist eru það trommur og önnur slagverk sem halda [[Púls (tónlist)|púlsinum]] í laginu. Bossa nova er öðruvísi að því leiti að þar er gítarinn sem gefur taktinn. Það er gert með því að slá á dýpri strengi gítarins með þumalfingri og fá þar af leiðandi bassanótur. Hinir fingurnir spila svo [[Hljómur|hljóma]] á bjartari strengjum gítarins.<ref>http://www.guardian.co.uk/culture/2008/jun/27/filmandmusic1.filmandmusic2</ref> Einn af tilgöngum samba tónlistar er að búa til tónlist til þess að dansa við. Mismunandi stílar af samba tónlist eru gerðir fyrir mismunandi stíla af dönsum. Bossa Nova er hins vegar ekki álitin danstónlist og er þá gert meira upp úr hljómagangi og [[Laglína|laglínum]] í stað áherslumikils takts til að dansa við.<ref>http://www.ehow.com/info_8424312_difference-between-bossa-samba.html</ref> === Bossa Nova og jazz === Bossa nova og [[djass]]tónlistarstefnurnar eiga einnig margt sameiginlegt og lög eins og „[[Girl from Ipanema]]“ eru í dag flokkuð undir [[djass]]stefnuna ([[jazz standard]]). Það sem tónlistarstefnurnar eiga að mestu leyti sameiginlegt er uppbygging hljóma. Hljómagangur er nokkuð flókinn og mikið er notað af forhljómum og framlengdum forhljómum. Góð þekking á svokölluðum djasshljómum hjálpar til við að spila bossa nova-tónlistarstefnuna.<ref></ref> === Textagerð === Þar sem að mið og efri stétt í Brasilíu stjórnuðu Bossa Nova stefnunni að mestu leyti fjölluðu textar oft um það þægilega líf sem fylgdi því að vera partur að þessum stéttum. Þetta gerði það að verkum að fólk úr sömu stétt sóttist eftir því að hlusta á tónlistina. Textarnir fjalla oftast um fögnuð ástarinnar, konur, menninguna sem skapaðist við strendur Brasilíu, langanir og ást. Textarnir byrjuðu þó að þróast í kringum 1964 og fóru höfundar þá að semja texta um samfélagið og pólitík í Brasilíu. Þeir notuðu þá tónlistina og textana til þess að koma skoðunum sínum á framfæri.<ref>{{cite web |url=http://www.essortment.com/bossa-nova-62073.html |title=Geymd eintak |access-date=2013-03-12 |archive-date=2013-04-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130405163148/http://www.essortment.com/bossa-nova-62073.html |url-status=dead }}</ref> == Áhrif á aðrar tónlistarstefnur == Margir þekktir djasstónlistarmenn tóku upp lög eða plötur í Bossa Nova stíl í byrjun 7. áratugarins. Sem dæmi má nefna [[Stan Getz]], [[Coleman Hawkins]], [[Dave Brubeck]] og [[Ella Fitzgerald|Ellu Fitzgerald]]. Stan Getz tók meðal annars upp lagið „The Girl From Ipanema“ með [[Astrud Gilberto]] sem hlaut [[Grammy]]-verðlaun árið 1965 fyrir upptöku ársins. Bossa Nova taktinn er svo hægt að heyra í lögum frá Bandaríkjunum eins og „[[I Say a Little Prayer]]“, „[[Walk on By]]“ og „[[I'll Never Fall in Love Again]]“. Það var jafnvel hægt að heyra Bossa Nova taktinn í rokktónlist eins og í laginu „[[Break On Through]]“ með hljómsveitinni [[The Doors]].<ref>http://www.jazzstandards.com/theory/bossa-nova.htm</ref> == Tónlistarmenn == [[João Gilberto]] er sá maður sem bjó til tónlistarstefnuna Bossa Nova. Hann bjó til þennan nýja hljóm sem heillaði marga unga tónlistarmenn sem byrjuðu svo að semja tónlist í anda laganna hans. Vinsældir hans urðu svo miklar í Brasilíu að bandarískir jazzleikarar sem voru á tónleikaferðalögum í Brasilíu keyptu plötuna hans og tóku hana til Bandaríkjanna þar sem hún komst í spilun á útvarpsstöðvum. Í enda ársins 1961 var svo búið að gefa út plötuna hans „Brazil's Brilliant Joao Gilberto“ í Bandaríkjunum. Joao Gilberto byrjaði þá að taka upp plötur í Bandaríkjunum og tók hann upp fyrstu plötuna sína þar með saxafón leikaranum [[Stan Getz]]. Platan heitir ''[[Getz/Gilberto]]'' og hlaut hún Grammy-verðlaun fyrir bestu plötuna árið 1965.<ref>{{cite web |url=http://www.showbras.com.br/joaogilberto/joaobio.html |title=Geymd eintak |access-date=2013-03-12 |archive-date=2014-03-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140323075701/http://www.showbras.com.br/joaogilberto/joaobio.html |url-status=dead }}</ref> [[Johnny Alf]] var píanóleikari og bjó líkt og Joao Gilberto í [[Rio de Janeiro]]. Hann hefur verið kallaður „faðir Bossa Nova“. Hann átti marga aðdáendur sem hlustuðu á hann og veltu fyrir sér píanó tækni hans og stíl. Hann gaf út níu sólóplötur áður en hann dó árið 2010.<ref>http://www.nytimes.com/2010/03/12/arts/music/12alf.html?_r=1&</ref> [[Antonio Carlos Jobim]] bjó líkt og Johnny Alf og Joao Gilberto í Rio de Janeiro. Hann er einn afkastamesti Bossa Nova höfundurinn og hann vann mikið með Joao Gilberto. Jobim er þekktastur fyrir lagið sitt „Girl From Ipanema“ sem er eitt af þeim lögum í heiminum sem oftast hefur verið tekið upp. Mörg laga hans eru flokkuð sem hefðbunin djasslög og hefur hann unnið með tónlistarfólki á borð við Ellu Fitzgerald og [[Frank Sinatra]]. Jobim lést svo árið 1994, 67 ára að aldri.<ref>{{cite web |url=http://www.vervemusicgroup.com/antoniocarlosjobim/ |title=Geymd eintak |access-date=2013-03-12 |archive-date=2014-03-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140330005247/http://www.vervemusicgroup.com/antoniocarlosjobim |url-status=dead }}</ref> === Fleiri tónlistarmenn === * [[Dorival Caymmi]] * [[Elizete Cardoso]] * [[Eumir Deodato]] * [[Caetano Veloso]] * [[Charlie Byrd]] * [[Stan Getz]] * [[Ella Fitzgerald]] == Tilvísanir == <div class="references-small"><references/></div> == Heimildir == *abc.net.au, Bossa Nova History, http://www.abc.net.au/rn/features/bossanova/about.htm. Skoðað 05.03.2013 *archive.guitarsessions.com, The Bossa Nova, http://archive.guitarsessions.com/aug09/finger/finger-aug09.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121224035942/http://archive.guitarsessions.com/aug09/finger/finger-aug09.pdf |date=2012-12-24 }}. Skoðað 03.03.2013 *Carlye Jones, The Difference Between Bossa & Samba, http://www.ehow.com/info_8424312_difference-between-bossa-samba.html. Skoðað 07.03.2013 *essortment.com, What is Bossa Nova?, http://www.essortment.com/bossa-nova-62073.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130405163148/http://www.essortment.com/bossa-nova-62073.html |date=2013-04-05 }}. Skoðað 03.03.2013 *Mark Collin, Mark Collin explains how to bossa nova, http://www.guardian.co.uk/culture/2008/jun/27/filmandmusic1.filmandmusic2. Skoðað 05.03.2013 *Larry Rohter, Johnny Alf, a ‘Father of Bossa Nova,’ Dies at 80, http://www.nytimes.com/2010/03/12/arts/music/12alf.html?_r=1&. Skoðað 09.03.2013 *Peter Spitzer, Bossa Nova, http://www.jazzstandards.com/theory/bossa-nova.htm. Skoðað 05.03.2013 *showbras.com.br. João Gilberto, http://www.showbras.com.br/joaogilberto/joaobio.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140323075701/http://www.showbras.com.br/joaogilberto/joaobio.html |date=2014-03-23 }}. Skoðað 09.03.2013 *vervemusicgroup.com. Antonio Carlos Jobim, http://www.vervemusicgroup.com/antoniocarlosjobim/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140330005247/http://www.vervemusicgroup.com/antoniocarlosjobim |date=2014-03-30 }}. Skoðað 09.03.2013 {{commonscat|Bossa nova}} [[Flokkur:Tónlistarstefnur]] nrvjo680lj4wz38t66wks0glb3kyyhs 1919077 1919072 2025-06-02T13:27:18Z Óskadddddd 83612 Afturkalla útgáfu [[Special:Diff/1919072|1919072]] frá [[Special:Contributions/Agnúi|Agnúi]] ([[User talk:Agnúi|spjall]]) 1919077 wikitext text/x-wiki {{hreingerning}} {{Tónlistarstefna | nafn = Bossa nova | bakgrunns-litur = crimson | litur = white | uppruni = [[Rio de Janeiro]], [[Brasilía|Brasilíu]] | hljóðfæri = Klassískur gítar – píanó – trommur – slagverk - bassi | tengdar-stefnur = Samba - djass}} [[Mynd:Bossa nova clave.JPG ‎|thumbnail|Bossa Nova taktur]] '''Bossa nova''' ([[portúgalska]]: „ný stefna“) er [[tónlistarstefna]] sem á rætur sínar að rekja til [[Brasilía|Brasilíu]]. Tónlistarstefnan byrjaði að þróast og breiðast út á [[1951–1960|sjötta áratugnum]]. Talið er að tónlistin hafi byrjað þegar lítill hópur af fólki sem samanstóð af menntafólki, listafólki og tónlistarfólki kom saman til þess að búa til nýjan hljóm.<ref>http://www.abc.net.au/rn/features/bossanova/about.htm</ref> Bossa nova fær innblástur frá tónlistarstefnunni [[samba]] og [[djass]]. Bossa nova var svo fljótlega upp úr [[1960]] flokkuð sem hefðbundin djassstefna. == Saga bossa nova == [[Mynd:Joao Gilberto.jpg|thumb|right|200px|João Gilberto, almennt kallaður guðfaðir bossa nova]] Bossa nova þróaðist út frá [[samba]] en stefnan samanstendur yfirleitt af flóknari hljómagangi heldur en í samba og [[slagverk]] er ekki eins áberandi. Bossa nova hefur oft verið lýst sem tónlist efri stéttarinnar í [[Brasilía|Brasilíu]]. Tónlistin spratt upp í ríkari hverfum borgarinnar [[Rio de Janeiro]] og bæði tónlistin og textarnir voru samdir af tónlistarfólki úr miðju og efri stéttinni og var hún markaðsett fyrir fólk úr sömu stétt.<ref>{{cite web |url=http://www.essortment.com/bossa-nova-62073.html |title=Geymd eintak |access-date=2013-03-12 |archive-date=2013-04-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130405163148/http://www.essortment.com/bossa-nova-62073.html |url-status=dead }}</ref> Bossa nova breiddist fljótlega um allan heim og áttu tónlistarmenn á borð við [[Johnny Alf]], [[Antonio Carlos Jobim]] og [[João Gilberto]] stóran þátt í þróun tónlistarstefnunnar og sömdu þeir lög sem hlutu heimsvinsældar. Lagið „[[Bim Bom]]“ eftir João Gilberto er talið eitt af fyrstu lögunum sem er samið undir Bossa Nova stíl. Í kjölfarið komu mörg lög sem náðu miklum vinsældum um allan heim. == Hljóðfæri == Hefðbundin hljóðfæraskipan í Bossa Nova tónlist er yfirleitt [[gítar]], [[píanó]], [[Bassi|bassi,]] [[trommur]], [[slagverk]] og [[Söngur|söngur.]] Vanalega er [[gítar]] undirstaðan í bossa nova lögum og á hann spilaður hefðbundinn bossa nova hrynjandi. Oftast er spilað á klassískan gítar með fingrunum í stað þess að nota nögl. Píanó er einnig eitt af undirstöðuhljóðfærunum í Bossa Nova. Á píanó eru lagðir hljómar, án þess þó að þeir hafi áhrif á hrynjanda í laginu. Trommur eru ekki jafn algengar og gítar og píanó í bossa nova en það eru þó til mikið af lögum undir Bossa Nova stíl með trommum í. Þá er algengt að slegið sé á hi-hat og á kantinn á snerlinum. Bassatromman er svo spiluð á fyrsta og þriðja slagi. Bassinn spilar samtaka bassatrommu á fyrsta slagi og þriðja. Í sumum Bossa Nova lögum er svo hægt að heyra í strengjum.<ref>{{cite web |url=http://archive.guitarsessions.com/aug09/finger/finger-aug09.pdf |title=Geymd eintak |access-date=2013-03-12 |archive-date=2012-12-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121224035942/http://archive.guitarsessions.com/aug09/finger/finger-aug09.pdf |url-status=dead }}</ref> == Einkenni == Hjarta Bossa Nova stefnunnar er gítarinn. Í raun til að byrja með var það algengt að tónlistarmenn spiluðu Bossa Nova eingöngu á gítar og sungu með, líkt og trúbadorar gera. Form laganna er yfirleitt [[AABA form]], sem sagt tvö erindi sem fer svo næst í viðlag. Viðlagið fer svo út í loka erindi sem klárar formið. Algengast er að lögin séu á bilinu tvær til fjórar mínútur að lengd. Gítar heldur púlsi í laginu og er hraði laganna oft nokkuð hægur til þess að fá afslappaða stemningu.<ref>http://www.guardian.co.uk/culture/2008/jun/27/filmandmusic1.filmandmusic2</ref> === Bossa Nova og Samba === Bossa Nova og samba eiga margt sameiginlegt og ber þá helst að nefna taktinn. Bossa Nova er spilað á 2/4 slagi rétt eins og samba tónlist. Bossa Nova er þó mun hægari heldur en samba. Í samba tónlist eru það trommur og önnur slagverk sem halda [[Púls (tónlist)|púlsinum]] í laginu. Bossa nova er öðruvísi að því leiti að þar er gítarinn sem gefur taktinn. Það er gert með því að slá á dýpri strengi gítarins með þumalfingri og fá þar af leiðandi bassanótur. Hinir fingurnir spila svo [[Hljómur|hljóma]] á bjartari strengjum gítarins.<ref>http://www.guardian.co.uk/culture/2008/jun/27/filmandmusic1.filmandmusic2</ref> Einn af tilgöngum samba tónlistar er að búa til tónlist til þess að dansa við. Mismunandi stílar af samba tónlist eru gerðir fyrir mismunandi stíla af dönsum. Bossa Nova er hins vegar ekki álitin danstónlist og er þá gert meira upp úr hljómagangi og [[Laglína|laglínum]] í stað áherslumikils takts til að dansa við.<ref>http://www.ehow.com/info_8424312_difference-between-bossa-samba.html</ref> === Bossa Nova og jazz === Bossa Nova og [[djass]] tónlistarstefnurnar eiga einnig margt sameiginlegt og lög eins og „[[Girl from Ipanema]]“ eru í dag flokkuð undir [[djass]]stefnuna ([[jazz standard]]). Það sem tónlistarstefnurnar eiga að mestu leyti sameiginlegt er uppbygging hljóma. Hljómagangur er nokkuð flókinn og mikið er notað af forhljómum og framlengdum forhljómum. Góð þekking á svokölluðum djasshljómum hjálpar til við að spila Boss Nova-tónlistarstefnuna.<ref>http://www.jazzstandards.com/theory/bossa-nova.htm</ref> === Textagerð === Þar sem að mið og efri stétt í Brasilíu stjórnuðu Bossa Nova stefnunni að mestu leyti fjölluðu textar oft um það þægilega líf sem fylgdi því að vera partur að þessum stéttum. Þetta gerði það að verkum að fólk úr sömu stétt sóttist eftir því að hlusta á tónlistina. Textarnir fjalla oftast um fögnuð ástarinnar, konur, menninguna sem skapaðist við strendur Brasilíu, langanir og ást. Textarnir byrjuðu þó að þróast í kringum 1964 og fóru höfundar þá að semja texta um samfélagið og pólitík í Brasilíu. Þeir notuðu þá tónlistina og textana til þess að koma skoðunum sínum á framfæri.<ref>{{cite web |url=http://www.essortment.com/bossa-nova-62073.html |title=Geymd eintak |access-date=2013-03-12 |archive-date=2013-04-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130405163148/http://www.essortment.com/bossa-nova-62073.html |url-status=dead }}</ref> == Áhrif á aðrar tónlistarstefnur == Margir þekktir djasstónlistarmenn tóku upp lög eða plötur í Bossa Nova stíl í byrjun 7. áratugarins. Sem dæmi má nefna [[Stan Getz]], [[Coleman Hawkins]], [[Dave Brubeck]] og [[Ella Fitzgerald|Ellu Fitzgerald]]. Stan Getz tók meðal annars upp lagið „The Girl From Ipanema“ með [[Astrud Gilberto]] sem hlaut [[Grammy]]-verðlaun árið 1965 fyrir upptöku ársins. Bossa Nova taktinn er svo hægt að heyra í lögum frá Bandaríkjunum eins og „[[I Say a Little Prayer]]“, „[[Walk on By]]“ og „[[I'll Never Fall in Love Again]]“. Það var jafnvel hægt að heyra Bossa Nova taktinn í rokktónlist eins og í laginu „[[Break On Through]]“ með hljómsveitinni [[The Doors]].<ref>http://www.jazzstandards.com/theory/bossa-nova.htm</ref> == Tónlistarmenn == [[João Gilberto]] er sá maður sem bjó til tónlistarstefnuna Bossa Nova. Hann bjó til þennan nýja hljóm sem heillaði marga unga tónlistarmenn sem byrjuðu svo að semja tónlist í anda laganna hans. Vinsældir hans urðu svo miklar í Brasilíu að bandarískir jazzleikarar sem voru á tónleikaferðalögum í Brasilíu keyptu plötuna hans og tóku hana til Bandaríkjanna þar sem hún komst í spilun á útvarpsstöðvum. Í enda ársins 1961 var svo búið að gefa út plötuna hans „Brazil's Brilliant Joao Gilberto“ í Bandaríkjunum. Joao Gilberto byrjaði þá að taka upp plötur í Bandaríkjunum og tók hann upp fyrstu plötuna sína þar með saxafón leikaranum [[Stan Getz]]. Platan heitir ''[[Getz/Gilberto]]'' og hlaut hún Grammy-verðlaun fyrir bestu plötuna árið 1965.<ref>{{cite web |url=http://www.showbras.com.br/joaogilberto/joaobio.html |title=Geymd eintak |access-date=2013-03-12 |archive-date=2014-03-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140323075701/http://www.showbras.com.br/joaogilberto/joaobio.html |url-status=dead }}</ref> [[Johnny Alf]] var píanóleikari og bjó líkt og Joao Gilberto í [[Rio de Janeiro]]. Hann hefur verið kallaður „faðir Bossa Nova“. Hann átti marga aðdáendur sem hlustuðu á hann og veltu fyrir sér píanó tækni hans og stíl. Hann gaf út níu sólóplötur áður en hann dó árið 2010.<ref>http://www.nytimes.com/2010/03/12/arts/music/12alf.html?_r=1&</ref> [[Antonio Carlos Jobim]] bjó líkt og Johnny Alf og Joao Gilberto í Rio de Janeiro. Hann er einn afkastamesti Bossa Nova höfundurinn og hann vann mikið með Joao Gilberto. Jobim er þekktastur fyrir lagið sitt „Girl From Ipanema“ sem er eitt af þeim lögum í heiminum sem oftast hefur verið tekið upp. Mörg laga hans eru flokkuð sem hefðbunin djasslög og hefur hann unnið með tónlistarfólki á borð við Ellu Fitzgerald og [[Frank Sinatra]]. Jobim lést svo árið 1994, 67 ára að aldri.<ref>{{cite web |url=http://www.vervemusicgroup.com/antoniocarlosjobim/ |title=Geymd eintak |access-date=2013-03-12 |archive-date=2014-03-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140330005247/http://www.vervemusicgroup.com/antoniocarlosjobim |url-status=dead }}</ref> === Fleiri tónlistarmenn === * [[Dorival Caymmi]] * [[Elizete Cardoso]] * [[Eumir Deodato]] * [[Caetano Veloso]] * [[Charlie Byrd]] * [[Stan Getz]] * [[Ella Fitzgerald]] == Tilvísanir == <div class="references-small"><references/></div> == Heimildir == *abc.net.au, Bossa Nova History, http://www.abc.net.au/rn/features/bossanova/about.htm. Skoðað 05.03.2013 *archive.guitarsessions.com, The Bossa Nova, http://archive.guitarsessions.com/aug09/finger/finger-aug09.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121224035942/http://archive.guitarsessions.com/aug09/finger/finger-aug09.pdf |date=2012-12-24 }}. Skoðað 03.03.2013 *Carlye Jones, The Difference Between Bossa & Samba, http://www.ehow.com/info_8424312_difference-between-bossa-samba.html. Skoðað 07.03.2013 *essortment.com, What is Bossa Nova?, http://www.essortment.com/bossa-nova-62073.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130405163148/http://www.essortment.com/bossa-nova-62073.html |date=2013-04-05 }}. Skoðað 03.03.2013 *Mark Collin, Mark Collin explains how to bossa nova, http://www.guardian.co.uk/culture/2008/jun/27/filmandmusic1.filmandmusic2. Skoðað 05.03.2013 *Larry Rohter, Johnny Alf, a ‘Father of Bossa Nova,’ Dies at 80, http://www.nytimes.com/2010/03/12/arts/music/12alf.html?_r=1&. Skoðað 09.03.2013 *Peter Spitzer, Bossa Nova, http://www.jazzstandards.com/theory/bossa-nova.htm. Skoðað 05.03.2013 *showbras.com.br. João Gilberto, http://www.showbras.com.br/joaogilberto/joaobio.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140323075701/http://www.showbras.com.br/joaogilberto/joaobio.html |date=2014-03-23 }}. Skoðað 09.03.2013 *vervemusicgroup.com. Antonio Carlos Jobim, http://www.vervemusicgroup.com/antoniocarlosjobim/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140330005247/http://www.vervemusicgroup.com/antoniocarlosjobim |date=2014-03-30 }}. Skoðað 09.03.2013 {{commonscat|Bossa nova}} [[Flokkur:Tónlistarstefnur]] qusemb87hwk2t3gbb5w9hdy1r2lidsl 0 115207 1919118 1864760 2025-06-02T13:41:00Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919118 wikitext text/x-wiki {{Tónlistarstefna | nafn = Suðurríkja Hipp Hopp | bakgrunns-litur = darkblue | litur = white | uppruni = Suðurríki [[Bandaríkin|Bandaríkjanna]] á 9. Áratugnum | hljóðfæri = [[Hljóðgervill]], [[Trommugervill]], [[Snúningsborð]], [[Hljóðsarpur]], [[Rapp]] | vinsældir = 9. Áratugurinn – nútíminn. Varð gífurlega vinsælt stuttu eftir [[Bandaríkin|2000]] | tengdar-stefnur = [[Krönk]] – [[Trap]] }} '''Suðurríkja Hipp Hopp''' ([[enska|e.]] “Southern Hip Hop/Dirty South”) er heiti yfir undirgrein [[Hipp hopp|hipp hopps]] sem átti uppruna sinn í suðurríkjum [[Bandaríkin|Bandaríkjanna]]. Borgir eins og [[Houston]], [[Atlanta]], [[Memphis]], [[New Orleans]] og [[Miami]] eru oftast tengar við stefnuna og þá helst Houston og Atlanta. Suðurríkja Hipp hoppið er oftast talað um sem þriðja stóra stefnan í Amerísku rappi, með [[Vesturstrandar hipp hopp|Vesturstrandar Hipp hoppi]] og [[Austurstrandar Hip Hop|Austurstrandar Hipp Hoppi]].<ref name="StrangeSoundNational" /> Þrátt fyrir þónokkrar vinsældir seint á [[20. öldin|20. öldinni]] var það í byrjun þeirrar [[21. öldin|21.]] sem að Suðurríkja Hipp Hoppið fór að öðlast alminnilega útbreiðslu út fyrir suðurríkin og nú til dags er Suðurríkja Hipp Hoppið orðið jafn stórt, ef ekki stærra, en hinar fyrrnefndu Austurstrandar- og Vesturstrandar rappstefnur. == Einkenni == [[Rappari|Rapparar]] í suðrinu hafa oftast annan stíl en samstarfsmenn þeirra í austrinu og vestrinu. Mikið slangur einkennir suðræna rappið og er það almennt hægara en hinar stefnurnar. Oft er talað um að suðurríkja rappið skorti djúpa textasmíði og er það vissulega rétt í mörgum tilfellum en þó alls ekki alltaf.<ref name="fiddy">Southern Rap Hurts Hip-Hop According to 50 Cent. [http://rap.about.com/b/2006/03/18/southern-rap-hurts-hip-hop-according-to-50-cent.htm] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130403082201/http://rap.about.com/b/2006/03/18/southern-rap-hurts-hip-hop-according-to-50-cent.htm|date=2013-04-03}}. Sótt 7. mars 2013.</ref> Orkan, taktarnir og hinn einstaki hljómur suðurrikjarappsins hefur þó án efa haft meiri áhrif á vaxandi vinsældir þess heldur en innihald textanna. Þungar bassalínur (oftast gerðar úr [[Roland TR-808]] bassatrommunni) og mikil notkun á trommu- og hljóðgervlum hefur alltaf einkennt suðurríkja hipp hoppið, og þá sérstaklega eftir aldamótin [[2000]]. Oftar en ekki má finna einföld, grípandi viðlög sem oft eru hrópuð af miklum ákafa í rappi frá suðrinu, þá oftast í smellum sem ætlaðir eru fyrir skemmtistaðina. Algeng þemu í textum frá suðrinu eru [[Glæpur|glæpir]] (svo sem fíkniefnasala), [[bílar]], [[áfengi]] og [[vímuefni]], [[Kvenmaður|kvenfólk]] og ofbeldi.<ref name="Ovaview">Southern Rap. [http://rap.about.com/od/genresstyles/p/SouthernRap.htm] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130327154831/http://rap.about.com/od/genresstyles/p/SouthernRap.htm|date=2013-03-27}}. Sótt 4. mars 2013.</ref> Þó er fjöldinn allur af suðurríkja rapplögum sem fjalla um gleðilegri umfjöllunarefni og eru þau oftast grípandi skemmtistaða smellir, sem geta haft í för með sér einhverskonar dansæði til dæmis ''Crank That'' með [[Soulja Boy]]. == Saga == Eftir mikla einokun [[New York borgar]] og [[Los Angeles]] á hipp hopp markaði Bandaríkjanna fóru listamenn frá suðurríkjunum að þyrsta í viðurkenningu. Borgir eins og [[Memphis]] og [[Miami]] komu sterkar inn seint á 9. áratugnum með sveitum eins og [[2 Live Crew]] og [[8 Ball & MJG]]. Rapparinn [[Scarface]] og rappsveitin hans [[The Geto Boys]] frá Houston eru oft nefndir einir helstu brautriðjendur í stefnunni og þá helst platan þeirra ''Grip It! On That Other Level'' frá [[1989]], ásamt plötunum ''The Geto Boys'' [[1990]] og ''We Can’t Be Stopped'' [[1991]]. Með útgáfu þessara platna varð Houston ein helsta miðstöð rapps í suðrinu og í raun fyrsta borgin fyrir utan [[New York]] og [[Los Angeles]] til að fanga athygli frá rapp heiminum. <ref name="Stefnur">Rap & Hip Hop History [http://www.rapworld.com/history/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160301090501/http://www.rapworld.com/history/|date=2016-03-01}}. Sótt 6. mars 2013.</ref> Einnig voru þeir [[Bun B]] og [[Pimp-C]] mjög miklir áhrifavaldar í að koma suðrinu upp á yfirborðið með sveit sinni “[[UGK]]” og plötunum ''Too Hard Too Swallow'' og ''Super Tight''.<ref name="Ovaview" /> Atlanta fór að verða stórborg í hipp hopp senunni upp úr 1990 með sveitum á borð við [[OutKast]] og [[Goodie Mobb]] og voru OutKast fyrsta sveitin úr suðrinu til að jafnast á við sveitir frá austrinu og vestrinu í sölutölum. Plötufyrirtæki hafa í gegnum tíðina sýnt suðrinu litla athygli og féll það oft á hendur listamannanna sjálfra að fjármagna og gefa út tónlist sína. Því er oft talað um að rapparar frá suðrinu þurfi að hafa meira fyrir því að komast inn í bransann.<ref name="Beef" /> Þessi þróun varð til þess að ný suðurríkja hipp hopps plötuútgáfufyrirtæki urðu til eins og [[Cash Money Records]] og [[No Limit Records]] í New Orleans, [[So So Def Records]] og [[LaFace Records]] í Atlanta og [[Swishahouse]] í Houston. [[File:Lil_Wayne_in_Concert.jpg|thumb|Lil Wayne, einn söluhæsti og vinsælasti rappari síðari ára.]] Snemma eftir aldamótin 2000 varð einskonar sprengja í vinsældum suðurríkja rappsins. Frá Atlanta brutust rapparar á borð við Ludacris, T.I. og Young Jeezy inn á vinsældarlista. [[Lil Wayne]] frá New Orleans fór að gera vart við sig með plötum sínum The Carter og The Carter 2 sem gerðu hann hratt að einum eftirsóttasta listamanni hipp hoppsins.<ref name="langt">Dirty South.[http://blogs.villagevoice.com/music/2011/03/excerpt_dirty_s.php] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110423035054/http://blogs.villagevoice.com/music/2011/03/excerpt_dirty_s.php|date=2011-04-23}}. Sótt 5. mars 2013.</ref> Houston gaf frá sér sölujötna eins og [[Chamillionaire]], [[Slim Thug]] og [[Lil’ Flip]] og hljómsveitir sem höfðu haldið því niðri gegnum 10. áratuginn fóru að öðlast enn meiri aðdáendahóp, til dæmis UGK frá Houston og Three 6 Mafia frá Memphis. Vinsældir Suðurríkjahipphoppsins hafa verið á stöðugri uppleið síðustu ár og er að miklu leyti þökk sé listamönnum eins og T.I., Lil Wayne og Gucci Mane, sem hafa allir verið að selja jafn vel, ef ekki betur en kollegar þeirra í New York og Los Angeles,<ref name="Beef" > Peter Spirer, 2005. ''Beef III''. Image Enterainment.</ref> Plöturnar ''Trap Muzik'' með T.I. frá 2003, ''Let’s Get It: Thug Motivation 101'' með Young Jeezy frá 2005, ''Trap House'' með Gucci Mane, einnig frá 2005 hafa leitt af sér undirstefnu suðurríkja hipp hopps sem nefnist [[Trap]]. Trap hefur verið mjög áberandi á vinsældarlistum síðustu ár. Trap hefur gefið af sér tónlistarmenn eins og [[Waka Flocka Flame]] og [[Rick Ross]] ásamt því sem að þessi nýfundni áhugi á suðurríkja hipp hoppi hefur endurreist ferla fyrrum suðurríkjastjarna eins og [[Juicy J]] úr Three 6 Mafia og 2 Chainz (áður þekktur sem Titi Boy) úr Playaz Circle. Taktsmiðir sem hafa verið ómissandi í þeim vinsældum sem Trap nýtur í dag eru til dæmis [[Lex Luger]], [[Southside On The Track]] og [[Drumma Boy]]. == Houston == Margar af fyrstu sveitum stefnunnar áttu uptök sín í Houston. Það voru sveitir eins og [[UGK]] og [[The Geto Boys]]. Hóstasaft, flottir bílar og gulltennur eru dæmi um hluti sem rótgrónir eru við lífstíl margra þeirra rappara sem koma frá Houston. Houston stíllinn er oftar en ekki hægari og slakari en þeir stílar sem tíðkast í öðrum borgum suðurríkjanna og á [[Plötusnúður|plötusnúðurinn]] [[DJ Screw]] að miklu leiti heiðurinn á því.<ref name="Ovaview" /> Aðferð hans að hægja á og dýpka lög í þeim tilgangi að skapa rólegri, þyngri stemningu, sem þekkt er sem [[Chopped And Screwed]], féll vel í faðm Houston búa. Í svörtu hverfum borgarinnar var mikil hefð fyrir flottum, breyttum bílum og hentaði þessi tónlist einstaklega vel sem einskonar „rúnttónlist“. DJ Screw gaf reglulega út svokallaðar „Screw Tapes“. Þær voru eins konar samansafn af þekktum lögum í Chopped and Screwed stílnum ásamt nýjum lögum með einhverjum af þekktustu röppurum Houston-borgar. Vinsældir DJ Screw voru nokkuð takmarkaðar við suðurhluta Houston, enda var mikill rígur milli norður- og suðurhluta borgarinnar.<ref name="Beef" > Peter Spirer. 2005. ''Beef III''. Image Enterainment.</ref> Íbúar norðurhlutans fengu sína screw tónlist frá Michael “5000” Watts, en hann stofnaði plötuútgáfufyrirtækið Swishahouse árið [[1997]] sem gaf af sér einhverja af heitustu tónlistarmenn borgarinnar, þar á meðal [[Chamillionaire]] og [[Paul Wall]]. Þrátt fyrir að Watts hafi ávallt viðurkennt að Chopped And Screwed stíllinn hafi komið frá DJ Screw myndaðist nokkur ágreiningur meðal hlustenda um það hver hafi fundið upp stílinn. Nú til dags eru þó afar fáir sem mótmæla því að DJ Screw hafi byrjað stílinn.<ref name="Stefnur" /> Nýlega hefur Houston fallið nokkuð í skugga Atlanta á vinsældarlistum. == Atlanta == Margir af vinsælustu listamönnum stefnunnar eiga rætur sínar að rekja til Atlanta. Þessi stórborg í hjarta Georgíufylkis hefur gefið af sér einhverjar söluhæstu stjörnur senunnar eins og [[Usher]], [[Ludacris]], [[T.I.]] og sveitina [[OutKast]], en sú síðastnefna vann sex [[Grammy]]-verðlaun fyrir plötu sína ''Speakerboxxx/The Love Below''.<ref name="StrangeSoundNational"> The Strangest Sound in Hip-Hop Goes National. [http://www.nytimes.com/2005/04/17/arts/music/17sann.html]. Sótt 7. mars 2013.</ref> Hipp Hopp senan í Atlanta hófst með listamönnum á borð við [[Kilo Aloi]], [[MC Shy-D]], [[Raheem The Dream]] og [[DJ Smurf]] á níunda áratugnum en átti þó sitt fyrsta blómaskeið snemma á þeim tíunda. Helsti brautriðjandi Krönk stefnunnar, sem tröllreið vinsældarlistum snemma á 21. öldinni, kemur frá Atlanta. En það er [[Lil Jon]]. Stíll hans í taktsmíðum má heyra enn þann dag í dag, og hefur krönkið haft mikil áhrif á það suðurríkja hipp hopp sem finna má í útvarpinu í dag.<ref name="interview"> Producer Lex Luger & Southside-interview. [http://www.youtube.com/watch?v=zHXRJbnhNIc]. Sótt 7. mars 2013.</ref> Ótrúleg velgengi suðurríkja hipp hopps á síðustu árum má að miklu leyti rekja til Atlanta, en rappararnir [[T.I.]] og [[Gucci Mane]] ásamt taktsmiðunum [[Drumma Boy]] og [[Lex Luger]] hafa verið ómissandi í þeirri yfirtöku suðurríkjarapps á vinsældarlistum sem orðið hefur á síðustu árum og koma þeir allir af götum Atlanta.<ref name="Gucci"> Gucci Mane, No Holds Barred [http://www.nytimes.com/2009/12/13/arts/music/13gucci.html?_r=1&scp=1&sq=drumma%20boy&st=cse]. Sótt 9. mars 2013.</ref> == Heimildir == {{reflist}} [[Flokkur:Tónlistarstefnur]] 00ayrrctouh8j926xh13l00cwgq4leo 0 116081 1919120 1604485 2025-06-02T13:41:35Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919120 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | name = Trúðfiskur (Orange clownfish) | status = LC | trend = Nemó? | status_system = iucn3.1 | image = A._percula.jpg | image_width = 200px | image_caption = Trúðfiskur | regnum = [[Dýraríki]] (''[[Animalia]]'') | phylum = [[Seildýr]] (''[[Chordata]]'') | classis = [[Geisluggar]] (''[[Actinopterygii]]'') | ordo = [[Borrar]] (''[[Perciformes]]'') | familia = [[Pomacentridae]] | genus = ''[[Amphiprion]]'' | species = '''''A. percula''''' | binomial = '' Amphiprion percula'' | range_map = Amphiprioninae distribution map-blank.svg|Amphiprioninae distribution map-blank | range_map_width = 250px | range_map_caption = Útbreyðsla Trúðfiska }} '''Trúðfiskur''' ([[Fræðiheiti]]: ''Amphiprion percula'') er mjög vinsæll [[skrautfiskar|skrautfiskur]]. Trúðfiskurinn tilheyrir ásamt um 25 öðrum tegundum, ættkvíslinni Amphiprion eða trúðfiskar og finnast langflestir þeirra í hitabeltissjó. Hann lifir samlífi með [[Sæfíflar|sæfíflum]]. == Heimkynni == Trúðfiskar búa aðalega í sjó sem er frekar heitur. Eins og sést á myndinni hér til vinstri þá lifir Trúðfiskurinn mest í Indlandshafi, við austurströnd Afríku, í kringum Ástralíu og austan við Asíu. == Trúðfiskurinn og sæfíflar == Trúðfiskurinn lifir í samlífi með eitruðum [[Sæfíflar|sæfíflum]] sem þó ekki skaða hann og er ekki að fullu vitað hví sæfíflarnir láta trúfiskana óáreitta. Ein kenningin er sú að þeir gefi frá sér efni sem sæfíflunum geðjist ekki að, önnur að um samlífi sé að ræða af praktískum ástæðum, það er að trúðfiskarnir laði að aðra fiska sem sæfíflarnir geti síðan drepið og étið. Enn önnur kenning er sú að bæði trúðfiskurinn og sæfífillinn þurfi á hvor öðrum að halda, trúðfiskurinn fær skjól frá ránfiskum og með því að vera alltaf að synda ''í gegnum'' sæfífilinn, þá hreinsar fiskurinn sæfífilinn og þannig á hann auðveldara með það að fá súrefni. == Útlit == Hinn venjulegi trúðfiskur er appelsínugulur með þrjár breiðar hvítar rendur. Hann er frekar lítill og verður mjög sjaldan 8 cm á lengd og örsjaldan verður hann stærri. == Lifnaðarhættir trúðfiska == Trúðfiskurinn er ólíkur öðrum fiskum að því leyti að þeir lifa í eins og lítilli „fjölskyldu“, tveir kynþroska fiskar og tveir til þrír ókynþroska fiskar. Stærsti fiskurinn í „fjölskyldunni“ er kvenkyns og því í raun eins og „mamman“, sá næststærsti er karlkyns og er því eins og „pabbinn“ og þessir ókynþroska fiskar eru líkt og börnin og kynlausir í raun. En ef að ''mamman'' deyr, þá breytist ''pabbinn'' í ''mömmu'' og stærsti ókynþroska fiskurinn verður að ''pabba''. Því mætti segja að í teiknimyndinni Leitin að Nemo er pabbinn í raun ekki „pabbinn“ heldur „mamman“ og Nemo í raun ekki „barnið“ heldur ''pabbinn''. Það verða oft mikil átök í ''fjölskyldum'' út af þessu og það getur bitnað á ókynþroska fiskunum. Þetta hins vegar virðist allt breytast ef þeir eru í búrum því þar lifa þeir sáttir við hver annan. Enda eru þeir eru mjög vinsælir í [[fiskabúr]]um um allan heim. == Æxlun == Trúðfiskurinn leggur eggin á flatt yfirborð nálægt sæfíflinum sem hún býr í þegar að það er fullt tungl. Hver fiskur leggur nokkur hundruð til þúsunda eggja í einu. Pabbinn passar þá eggin í sex til tíu daga eða þangað til eggin klegjast út. Þau opnast um tveimur klukkustundum eftir að það dimmir. == Fæða == Trúðfiskar lifa aðalega á dýrasvifi í sjónum eða svifi sem að hefur laggst á sæfífilinn. Einnig lifa sumir trúðfiskar á næringarefnum sem þeir fá frá þörungum. Þeir trúðfiskar sem búa í fiskabúrum fá hins vegar sértilgerðan mat í flögum sem að eigendur þeirra gefa þeim. == Tengt efni == *Trúðfiskur lék hlutverk í myndinni [[Leitin að Nemó]]. == Heimildir == * Jón Már Halldórsson. „Getur þú sagt mér allt um trúðfiska?“. Vísindavefurinn 4.5.2006. http://visindavefur.is/?id=5862. (Skoðað 14.5.2013). == Tenglar == * {{Vísindavefurinn|5862|Getur þú sagt mér allt um trúðfiska?}} {{commonscat|Amphiprion percula|Trúðfiski}} {{Wikilífverur|Amphiprion percula|Trúðfiski}} {{stubbur|líffræði}} [[Flokkur:Borrar]] [[Flokkur:Skrautfiskar]] suvsxuytjhzq9hzplgnibatt5ux9oz5 0 120256 1919101 1904124 2025-06-02T13:36:07Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919101 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | name = Labeo Rohita | image = Labeo rohita.JPG | status = LC | status_system = iucn3.1 | regnum = [[Dýraríki]] (''Animalia'') | phylum = [[Seildýr]] (''Chordata'') | classis = [[Geisluggar]] (''Actinopterygii'') | ordo = [[Karpfiskar]] (''Cypriniformes'') | familia = [[Vatnakarpar]] (''Cyprinidae'') | genus = ''[[Labeo]]'' | species = '''''L. rohita''''' | binomial = ''Labeo rohita'' | binomial_authority = [[Francis Buchanan-Hamilton|F. Hamilton]], 1822 }} {{hreingerning}} '''Labeo Rohita''' eða '''Rohu''' eins og hann er oft kallaður er tegund af ætt [[Vatnakarpar|vatnakarpa]]. Hann finnst aðalega í ám og fersksvatni í suður og suð-austur Asíu. Rohu fiskeldi má finna víðsvegar um Asíu og má segja að lang mestur afli fáist úr eldi. == Útlit og lifnaðarhættir == Rohu er grásvartur að ofan og silfurhvítur að neðan. Hann er með stór augu og stórar varir en ''labium'' þýðir „varir“ á latínu. Þrátt fyrir stórar varir hafa þeir lítinn munn og engar tennur í kjálka. Rohu lifir ekki nema í tíu ár og er hann því fljótur að vaxa, á fyrsta ári nær hann allt að 45 cm og 800g en hann getur náð allt að tveimur metrum á lengd og 45 kg þó er meðalþyngd hans í kringum 10-15 kg. Rohu lifir ekki í vatni sem er kaldara en 14° C. Hann er jurtaæta og nærist aðalega í dagsbirtu. Frá apríl til september er hrygningar tímabil Rohu en það er kallað monsson-tímabilið. == Eldi == Mikið er um fiskeldi á Labeo Rohita en myndin hér að neðan sýnir helstu löndin sem framleiða hann í fiskeldi. [[Indland]] er lang stærsti framleiðandinn en Bangladess og Myanmlar fylgja þar fast á eftir, Nepal ,Laos og Tæland eru með töluvert minni framleiðslu. Lönd eins og [[Kína]], [[Sri Lanka]], [[Víetnam]], [[Kambódía]] og [[Malasía]] eru hvað minnst í framleiðslu á Rohu en eru sífelt að verða stærri. Framleiðslan á Rohu á sér stað í tjörnum og tönkum sem eru yfirleitt mjög lítil og eru því margir bændur á Indlandi að græða á því að rækta Rohu en þeir kaupa unga fiska/fræ og framleiða þá í litlum tjörnum eða tönkum og fæða þá. Svo eftir um það bil ár eru fiskarnir orðnir nægilega stórir til að selja. == Markaðir == Rohu er mikilvægasta tegund karpa í Indlandi vegna þess hve markaðsvirðið er hátt í samræmi við viðhaldskostnað. Á Indlandi er hann að mestu leyti seldur ferskur á mörkuðum, þó að eitthvað af honum sé sett á ís og sendur með sendibílum í allt að 2000–3000 kílómetra fjarlægð en helsta markaðssetningin er innanbæjar á mörkuðum þar sem hann er seldur ferskur en frysti fiskurinn er töluvert minna virði en sá ferski. Rohu er yfirleitt seldur í 1 kg pakkningum eða meira. Nýlega var byrjað að flytja Rohu frá Indlandi til Kanada og Bretlands en þó í litum mæli. Líklegt er að Rohu verði enn mikilvægara fiskeldi í náinni framtíð en nýlegar rannsóknir sýna fram á aukna eftirspurn með fjölbreyttara framboði. Rohu er ekki bara á góðu verði heldur inniheldur hann mikið af omega-3 fitusýrum ásamt því að innihalda einstaklega mikið af próteinum og lágum fitustuðli. Ef maður veiðir fiskinn sjálfur getur maður geymt hann í sjö til tíu daga í kæli en ef hann er keyptur á markaði endist hann ekki í nema þrjá til fjóra daga í kæli. [[Flokkur:Vatnakarpar]] mv3dog92s5iv51z1wtvf7tqdwk17dmb 0 125985 1919133 1742898 2025-06-02T14:25:27Z Sv1floki 44350 1919133 wikitext text/x-wiki [[Mynd:Foto Duomo Messina september 09.jpg|thumb|right|270px|Messína: dómkirkjan]] '''Messina''' er þriðja stærsta borg [[Sikiley]]jar og þréttánda stærsta borg Ítalíu<ref>[https://www.tuttitalia.it/sicilia/38-messina/statistiche/popolazione-andamento-demografico/].</ref>. Íbúar borgarinnar eru 232.000 (2019) og íbúar stórborgarsvæðis Messínu 650.000. Borgin er staðsett við [[Messínasund|sundið Messínu]]. Bærinn var nefndur Zancle þar til konungurinn Anaxilas nefndi hana upp á nýtt Messene í höfuðið á samnefndri borg í Grikklandi. ==Háskóli Messínu== Háskóli Messínu (Università degli Studi di Messina) var stofnaður 1548 af [[Ignatius Loyola]] sem "primum ac prototypum collegium Societatis Jesu", þ.e. fyrsti Jesúítaskólinn og af fyrirmynd [[Jesúítareglan|Jesúítanna]]. <ref>[https://www.bc.edu/content/dam/files/top/church21/pdf/HowtheFirstJesuitsBecameInvolvedinEducation.pdf], testo aggiuntivo.</ref> Árið 1678 var háskólanum lokað sem refsingu fyrir uppreisn gegn yfirráðum Spánar. Háskólinn var endurreistur 1838 af [[Ferdinand II Sikileyjakonungur|Ferdinand II Sikileyjarkonungi]]. [[Jarðskjálfti í Messínu|Jarðskjálftinn sem lagði Messinu í rúst árið 1908]], eyðilagði stóran hluta háskólans auk þess sem margir prófessorar og námsmenn dóu. Þegar árið 1909 opnaði lagadeildin aftur og aðrar deildir á næstu árum. Í háskólanum eru um 52 000 nemendur og hann er þriðji stærsti háskólinn á Sikiley. Í Messínu eru ræðismannsskrifstofur [[Danmörk|Danmerkur]], [[Þýskaland|Þýskalands]], [[Ísland|Íslands]], [[Noregur|Noregs]], [[Rússland|Rússlands]] og [[Spánn|Spánar]]. ==Tilvísanir== <references/> [[Flokkur:Borgir á Sikiley]] 17ciqxb075t49jx174sl60zslr6slb0 0 127114 1919094 1596513 2025-06-02T13:34:21Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919094 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | color = green | name = Kaliforníusardína | status = Fjölgandi | trend = unknown | image = Sardinops_sagax_caerulea.png | image_width = 250px | regnum = [[Dýraríki]] (''Animalia'') | phylum = [[Seildýr]] (''Chordata'') | classis = [[Geisluggar]] (''Actinopterygii'') | ordo = [[Síldfiskar]] (''Clupeiformes'') | familia = [[Síldaætt]] (''Clupeidae'') | genus = '''''[[Sardinops]]''''' | species = '''''S. sagax''''' | binomial = ''Sardinops sagax'' | binomial_authority = ([[Leonard Blomefield|Jenyns]], 1842) }} ''' Sardina''' ([[fræðiheiti]]: ''Sardinops sagax'') er [[sardina]] af [[sildaætt]] og eina tegundin af ættkvíslinni ''Sardinops''. Nafnið ''sardinops'' kemur úr [[latína|latínu]] og [[gríska|grísku]], orðið ''sarda'' þýðir „sardina“; nafn sem tengist eyjunni [[Sardinía|Sardiníu]], og ''ops'' kemur frá grísku sem þýðir „að birtast“ eða „sýnd“. ''Caeruleus'' hefur margar þýðingar, getur meðal annars þýtt „að lúta sjónum“ eða fyrir dökkan lit, bláan eða því líkt og vísar líklegast að blágræna búk sardínunnar. == Útlit == Sardínur eru þunnvaxnar og sívalar. Hausinn er í meðallagi, augun eru stór en kjafturinn lítill og endastæður. Neðri skoltur teygist fram yfir þann efri þegar kjafturinn er opinn. Tálknalok eru geislagárótt. Bakuggi er á miðum bol en nær trjónu en sporði og raufarugginn er aftar. Öftustu geislar raufarugga eru lengri en hinir. Sporðurinn er stór og djúpsýldur. Kviðuggar eru oftast undir bakugga og eyruggar eru vel þroskaðir. Hreistur er mjög stórt og laust en engar rákir sjást. Kaliforníusarndína er 25-36 cm að lengd en meðallengd hennar er rúmlega 20 cm. Þessi miðlungsstóri fiskur er auðþekkjanlegur með silfurlitaðum búknum og svörtum dílum víða á líkamanum. Meðalþyngd kaliforníusardínunar er 475 gr. Einnig vekur athygli að hún getur orðið allt að 25 ára gömul en fer þó yfirleitt ekki yfir 13 árin. == Lífsferill og lifnaðarhættir == === Heimkynni === Kaliforníusardínan er uppsjávarfiskur og lifir innan við 50 m dýpi. Þær sýna þó greinilega dægursveiflu og á daginn eru þær nálægt yfirborði sjávar en þegar myrkra tekur þá fara þær í meira dýpi. Sardínurnar finnast frá suð-austur Alaska að Kaliforníuflóa eða Mexíkó. Sardínur lifa í vatni nálægt fjöru en einnig utan fjöru, meðfram stöndinni. Þær finnast einnig í árósum. Sardínur kjósa frekar að búa í hlýjum sjó. Frá árunum 1950 – 1970 yfirgáfu margar sardínurnar norðurslóðir þegar hitastig sjóssins fór minnkandi. Nú þegar hitinn hefur farið upp í eðlilegt stig fyrir þær þá hafa þær komið til baka og eru að aukast í miklum mæli við Kaliforníu, Oregon, Washington og Bresku Kólumbíu. Sardínurnar færa sig um set eftir árstíðum. Eldri sardínurnar færa sig frá hryggningarstöðvum í Suður-Kaliforníu og Norður Baja Kaliforníu að hryggningarstöðvum út fyrir Norð-vestur Kyrrahafið og Kanada. Yngri sardínurnar virðast flykkjast að fæðustöðvunum sem aðallega eru í mið- og norður- Kaliforníu. === Fæða === Þar sem kaliforníusardínan er lítil og viðkvæm þá ræður hún ekki við stóra fæðu og því étur hún aðallega dýra- og plöntusvif. Sardínur eru með mikið af seleníum og vítamíninu B12, sem og hátt magn af kalsíum, níasín og fosfór og eiga þar að leiðandi að vera hollar fyrir menn. Varast þarf þó að borða þær í miklu magni því þær eru einnig mjög feitar og eru með hátt kólesteról. Í Kaliforníu er hún soðinn niður og seldur sem sardínur en er einnig framleitt úr honum lýsi og fiskimjöl. Í töflunni hérna fyrir neðan má sjá innihaldslýsingu fyrir eina 100 g sardínu. Að vísu er verið að meina að hún sé roðlaus,beinlaus og innpökkuð í vatn. {| class="wikitable" |- ! Skammtur !! 1 |- | þyngd || 100 gr |- | Kaloríur || 217 |- | Prótein || 24,58 g |- | Fita || 12,37 g |- | Mettuð fitusýra || 2,791 g |- | Kolvetni || 9 g |- | sykur || 0 g |- | Trefjar || 0 g |- | Kólesteról || 82 mg |- | Seleníum || 52,6 mcg |- | Sódíum || 918 mg |} === Æxlun === Karlkyns sardína er kallaður hængur en kvenkyns sardína er kölluð hrygna. Einkenni eggja Kaliforníusardínunnar eru stór egg, frá 1, 3 mm – 2, 1 mm og eru með þunnan og brothættan æðabelg með stóru utanblómabili. Á fyrsta ári verða sardínurnar kynþroska og sumar hrygna þá, en flestar hrygna á öðru ári. == Útbreiðsla == Útbreiðsla á þessari tegund er að einhverju leyti takmörkuð, hún heldur sig að mestu við Norður-Ameríku niður að Mexíkó en á þó til að færa sig upp að Kanada. === Veiði === Löndun á sardínunum náði hámarki í 1936 en þá voru veitt 791.100 tonn af henni. Upp úr 1944 fór löndun að minnka alveg þar til að veiðin féll saman og stofninn hrundi og var greiðslustöðvun lýst yfir árið 1967. Þrátt fyrir að stofninn hafi verið hættulega nálægt útrýmingu þá er hann smám saman að taka við sér aftur og náði hármarki árið 1989 með 509,248 veiddum tonnum, bara í Mexíkó. Á nýjustu árum, þó eftir fækkun árið 1993, þá náði heildarafli 412.433 tonnum árið 1995 en 90% af því var veitt af Mexíkó en restin af Bandaríkjunum og Kanada. Sardínan er veidd á fjórum stöðum, Enenada (Mexíkó), Suður-Kaliforníu (San Pedro að Santa Barbara), miðsvæðis Kaliforníu (Monterey flói) og við Norð-vestan kyrrahafið (Oregon, Washington og Bresku Kólumbíu. Kyrrahafs sardínur, þar á meðal Kaliforníusardínurnar flytja landa á milli og eru þar að leiðandi einhvers konar„yfir landarmæri auðlind“, þær eiga upprunan að rekja til Bandaríkjana, en flytja sig um set til Mexíkó og Kanada. Þó svo að það sé ekkert alþjóðlegt samkomulag um sardínurnar þá hittast vísindamenn og fulltrúar Bandaríkjana, Mexíkó og Kanada árlega þar sem þeir ræða hugmyndir sínar og skiptast á niðurstöðum rannsókna. === Staða stofns === Staða Kaliforníusardínunar hefur verið mismunandi undanfarna áratugi. Eitt sinn mátti finna torfur sem í voru tíu milljónir fiska, en upp úr 1930 veiddist mörg þúsund tonn árlega og við það fækkaði stofninn mjög og um 1967 hrundi stofninn gjörsamlega. Ein ástæðan fyrir ofveiði á þessum tíma var að í kringum fyrri heimsstyrjöldina vantaði meiri næringarrikan mat sem væri auðveldlega hægt að bera með sér á vígvellinum. Ekki var aðeins veitt Kaliforníu Sardínur heldur allar kyrrahafs sardínur sem til voru á svæðinu og voru um 200 skip að veiða. Sardínur tóku um 25% af öllum lönduðum fisk. Þó svo stofninn hafi minnkað mikið við veiði, þá er það ekki eini skaðvaldurinn. Samkvæmt rannsóknum sem framdar voru hefur verið komið í ljós að ofveiði var ekki það eina sem hrjáði stofninn, heldur einnig var það breyting á hringrás sjóssins, sem leiddi til þess að hitastig vatnsins lækkaði til lengri tíma. Sardínur eru hrifnari af heitari sjó og því hafði það mikil áhrif á þær þegar hitastigið lækkaði. Þessar breytingar voru skólabókadæmi um það hversu mikil áhrif hringrásin í sjónum hefur á uppsjávarfiska og sjávarútveg. Upp úr 1980 fór stofninn að taka aftur við sér og hefur verið að koma þéttur til baka.Helstu hættur sem stafa fyrir Kaliforníusardínuna eru aðrir fiskar, sjávarspenndýr og sjófuglar. Auk þess er sardínan veidd af mönnum og notuð sem beita eða til manneldis. [[Flokkur:Síldaætt]] 5ozwyuti7mr0vmrupyywi0jokdlwlyc 0 131137 1919177 1919031 2025-06-03T10:59:53Z Berserkur 10188 1919177 wikitext text/x-wiki {{Ár nav}} Árið '''2025''' ('''MMXXV''' í [[rómverskar tölur|rómverskum tölum]]) er í [[Gregoríanska tímatalið|gregoríanska tímatalinu]] [[almennt ár sem byrjar á miðvikudegi]]. == Atburðir == ===Janúar=== * [[1. janúar]] - ** [[Búlgaría]] og [[Rúmenía]] gengu í [[Schengen-samstarfið]]. ** Úkraína hætti gasflutningum frá Rússlandi eftir að 5 ára samningur frá 2019 rann út. ** [[Hryðjuverk]]amaður ók bíll inn í mannfjölda í [[New Orleans]]. Fimmtán dóu og yfir þrjátíu manns særðust. Fáni [[Íslamska ríkið|Íslamska ríkisins]] fannst í bíl hans. ** Skotárás var gerð í [[Svartfjallaland]]i. Tólf voru drepin. ** [[Liechtenstein]] varð 37. ríkið til að lögleiða [[hjónabönd samkynhneigðra]]. * [[4. janúar]]: ** [[Karl Nehammer]], kanslari Austurríkis, sagði af sér vegna stjórnarkreppu. ** [[Glódís Perla Viggósdóttir]] var valin [[íþróttamaður ársins]]. * [[5. janúar]] - Úkraínuher hóf gagnárás í [[Kúrskfylki]] Rússlands. * [[6. janúar]] - [[Justin Trudeau]], forsætisráðherra Kanada, sagði af sér sem formaður Frjálslynda flokksins og sem forsætisráðherra. * [[7. janúar]]: ** Nálægt 130 létust í jarðskjálfta í [[Tíbet]]. ** Skógareldar kviknuðu við [[Los Angeles]], þeir stærstu í sögunni : Yfir 200.000 flúðu heimili sín og yfir 18.000 eignir brunnu. 29 létust. Eldarnir loguðu út janúarmánuð * [[9. janúar]]: **[[Mette Frederiksen]] forsætisráðherra Danmerkur hélt fund með formönnum stjórnmálaflokkanna í danska þinginu vegna ummæla Donalds Trumps, verðandi forseta Bandaríkjanna, um að taka yfir stjórn [[Grænland]]s. ** [[Joseph Aoun]] var kosinn forseti [[Líbanon]]s af líbanska þinginu. * [[12. janúar]] - [[Zoran Milanović]] var kosinn forseti Króatíu á ný og hóf sitt annað kjörtímabil. *[[ 14. janúar]] - [[2. febrúar]]: Heimsmeistaramót karla í [[handbolti|handbolta]] verður haldið í Króatíu, Danmörku og Noregi. * [[15. janúar]]: ** [[Ísrael]] og [[Hamas]] sömdu um vopnahlé. ** Forseti Suður-Kóreu, [[Yoon Suk Yeol]] var handtekinn en hann lýsti yfir herlögum í landinu í desember. * [[17. janúar]] - Framkvæmdir hófust við [[Fossvogsbrú]]. * [[19. janúar]] - Bandaríkin bönnuðu kínverska samfélagsmiðilinn [[TikTok]]. * [[20. janúar]] - [[Donald Trump]] tók við sem [[forseti Bandaríkjanna]]. * [[22. janúar]] - [[Hjónaband samkynhneigðra]] var leyft í [[Taíland]]i. * [[23. janúar]] - [[Micheál Martin]] var kosinn forsætisráðherra lýðveldisins Írlands. * [[26. janúar]] - [[Alexander Lúkasjenkó]] var endurkjörinn forseti [[Belarús]]. * [[28. janúar]] - [[Miloš Vučević]], forsætisráðherra Serbíu, sagði af sér í kjölfar mótmæla stúdenta og bænda. * [[29. janúar]]: ** 67 létust í [[Washington D.C.]] þegar farþegaflugvél og herþyrla rákust saman í lofti. ** [[Ahmed al-Sharaa]] var skipaður 20. forseti [[Sýrland]]s. * [[30. janúar]] - Norska ríkisstjórnin sprakk þegar Verkamannaflokkurinn og Miðflokkurinn slitu samstarfi vegna ágreinings um innleiðingu 4. orkupakka [[ESB]]. ===Febrúar=== * [[1. febrúar]] - [[Hamas]] lét af hendi 3 ísraelska gísla og [[Ísrael]] frelsaði hátt í 200 palestínska fanga. Landamærin við Rafah á Gasa opnuðu í fyrsta skipti í 8 mánuði. * [[2. febrúar]] - [[Danska karlalandsliðið í handknattleik]] vann 4. heimsmeistaramótið í röð. * [[4. febrúar]] - Tíu voru skotnir til bana í skotárás á skóla í [[Örebro]], Svíþjóð. *[[7. febrúar]] - [[Einar Þorsteinsson (f. 1978)|Einar Þorsteinsson]], borgarstjóri, sleit samstarfi við Samfylkinginuna, Pírata og Viðreisn og meirihlutinn í borgarstjórn Reykjavíkur féll. * [[11. febrúar]] - Trjáfellingar hófust í [[Öskjuhlíð]] tengd öryggi austur-vestur flugbrautar Reykjavíkurflugvallar. Trén voru talin ógna flugöryggi en brautinni var lokað vegna þess. * [[12. febrúar]] : ** [[Konstantinos Tasoulas]] var kosinn forseti [[Grikkland]]s. ** [[Klaus Iohannis]] sagði af sér sem forseti [[Rúmenía|Rúmeníu]]. * [[13. febrúar]] - Afganskur hælisleitandi keyrði inn í hóp fólks í kröfugöngu í [[München]] í Þýskalandi. Tveir létust og hátt í 40 slösuðust. * [[18. febrúar]] - [[Rússland]] og [[Bandaríkin]] mynduðu diplómatísk tengsl að nýju og funduðu í Sádi-Arabíu um Úkraínustríðið. * [[21. febrúar]] - [[Heiða Björg Hilmisdóttir]] var skipuð borgarstjóri Reykjavíkur í nýjum meirihluta Samfylkingar, Pírata, Vinstri Grænna og Flokks Fólksins. * [[23. febrúar]] - Þingkosningar voru haldnar í [[Þýskaland]]i. Kristilegir demókratar og Valkostur fyrir Þýskalands urðu hlutskarpastir flokka. * [[25. febrúar]] - Kennaraverkfalli var afstýrt á Íslandi þegar málsaðilar samþykktu tillögu [[Ástráður Haraldsson|Ástráðs Haraldssonar]], ríkissáttasemjara. * [[28. febrúar]] - [[Volodymyr Zelenskyj]], forseti Úkraínu og [[Donald Trump]], forseti Bandaríkjanna, funduðu í Hvíta húsinu. Trump og [[JD Vance]], varaforseti, þjörmuðu að Zelenskyj og sögðu hann ekki gera nóg til að stöðva stríðið við Rússland. Nokkru síðar stöðvuðu Bandaríkin vopnasendingar til Úkraínu. ===Mars=== * [[2. mars]] - [[Guðrún Hafsteinsdóttir]] var kjörin formaður Sjálfstæðisflokksins á landsfundi. * [[4. mars]] - Bandaríkin settu 25% [[tollur|tolla]] á vörur frá Kína, Kanada og Mexíkó. * [[6. mars]] - [[9. mars]] - Yfir 1.000 létust í Latakía- og Tartus-héruðum í [[Sýrland]]i þegar liðsmenn hliðhollir [[Bashar al-Assad]] gerðu árásir á hermenn nýju stjórnarinnar. Stjórnarhermenn tóku fólk af lífi. * [[9. mars]] - [[Frjálslyndi flokkurinn (Kanada)|Frjálslyndi flokkurinn]] í Kanada valdi sér nýjan leiðtoga, [[Mark Carney]], sem varð jafnframt nýr forsætisráðherra landsins fimm dögum síðar. * [[11. mars]]: ** Þingkosningar voru haldnar á [[Grænland]]i. [[Demokraatit]] hlaut flest sæti og bar sigurorð á stjórnarflokknum [[Inuit Ataqatigiit]] sem tapaði sætum. ** [[Rodrigo Duterte]], fyrrum forseti Filippseyja, var handtekinn í Manila vegna handtökuskipunar Alþjóðlega sakamáladómstólsins. * [[13. mars]] - [[Konstantinos Tasoulas]] varð forseti [[Grikkland]]s. * [[18. mars]] - [[Ísrael]] drap yfir 400 manns á [[Gasa]] eftir að það sakaði [[Hamas]] um að efna ekki loforð um frelsun gísla. * [[19. mars]] - [[Ekrem İmamoğlu]], borgarstjóri [[Istanbúl]] og tilvonandi frambjóðandi í tyrknesku forsetakosningunum var handtekinn fyrir spillingarsakir. Hundruð þúsunda mótmæltu í stærstu borgum Tyrklands. * [[20. mars]] - [[Ásthildur Lóa Þórsdóttir]] sagði af sér sem [[mennta- og barnamálaráðherra Íslands|mennta- og barnamálaráðherra]] þegar upp komst um gamalt mál hennar hvað varðaði samband við 15 ára dreng þegar hún var 22 ára. * [[21. mars]] - [[Netumbo Nandi-Ndaitwah]] varð forseti [[Namibía|Namibíu]]. * [[28. mars]] - [[Jarðskjálftinn í Mjanmar 2025|Jarðskjálfti af stærð 7,7]] með upptök nálægt borginni [[Mandalay]] í [[Mjanmar]] skók landið og nærliggjandi lönd. Yfir 5.400 létust. * [[Kvikmyndaskóli Íslands]] fór í gjaldþrotameðferð. ===Apríl=== * [[1. apríl]] - [[Eldgosin við Sundhnúksgíga 2023–|Eldgosin við Sundhnúksgíga]]: Lítið [[Eldgos]] hófst suðaustan við fjallið [[Þorbjörn (fjall)|Þorbjörn]] norðan [[Grindavík]]ur. Það hófst um morguninn en var lokið um kvöldið. * [[2. apríl]] - Bandaríkin settu tolla að lágmarki 10% á önnur ríki en t.d. 20% á ríki [[Evrópusambandið|Evrópusambandsins]], 34% á Kína. Ísland hlaut 10% toll á vörur. *[[ 4. apríl]] - [[Yoon Suk-yeol]] var endanlega sviptur embætti sem forseti Suður-Kóreu af stjórnlagadómstól landsins. * [[8. apríl]] - Yfir 220 létust þegar þak næturklúbbs hrundi í [[Dóminíska lýðveldið|Dóminíska lýðveldinu]]. * [[11. apríl]] - [[Kína]] setti 125% tolla á bandarískar vörur en Bandaríkin höfðu skömmu áður sett 145% toll á sumar kínverskar vörur. * [[13. apríl]]: ** Ísrael gerði loftárás á síðasta starfandi sjúkrahúsið á [[Gasa]]. ** Rússland gerði árás á miðbæ úkraínsku borgarinnar [[Súmy]] þar sem tugir óbreyttra borgara fórust. ** Heimssýningin [[Expo]] hófst í [[Osaka]], Japan. ** [[Daniel Noboa]] var endurkjörinn forseti [[Ekvador]]. * [[18. apríl]] - Bandaríkin gerðu árásir á [[Hútar|Húta]] í [[Jemen]]. Yfir 70 létust. * [[22. apríl]] - Íslamskir vígamenn í drápu 26 ferðamenn í indverska [[Jammú og Kasmír]]. Indland tengdi árásirnar við pakistönsku hryðjuverkasamtökin Lashkar-e-Taiba. * [[24. apríl]] - [[Stríð Rússlands og Úkraínu]]: Rússland gerðu eldflaugaárás á fjölbýlishús í [[Kyjiv]] þar sem 12 létust. Degi síðar var rússneski hershöfðinginn Jaroslav Moskalík drepinn með bílsprengju í Moskvu. * [[28. apríl]] - Þingkosningar voru haldnar í [[Kanada]]. [[Frjálslyndi flokkurinn (Kanada)|Frjálslyndi flokkurinn]] vann sigur og [[Mark Carney]] varð áframhaldandi forsætisráðherra landsins. * [[30. apríl]] - Bandaríkin og Úkraína gerðu auðlindasamning. Í skiptum fyrir aðgang að úkraínskum orku- og málmauðlindum, skuldbundu Bandaríkin sig að styrkja varnir og uppbyggingu Úkraínu. ===Maí=== * [[1. maí]] - [[Mannréttindastofnun Íslands]] tók til starfa. * [[3. maí]] - Þingkosningar voru haldnar í [[Ástralía|Ástralíu]]. [[Verkamannaflokkurinn (Ástralía)|Verkamannaflokkurinn]] vann sigur. * [[5. maí]] - **[[Ísrael]] lýsti yfir áætlun um yfirtöku á [[Gasa]]. ** [[Indland]] gerði loftárásir á [[Pakistan]] eftir skærur í [[Kasmír]]. * [[6. maí]]: [[Friedrich Merz]] tók við embætti [[kanslari Þýskalands|kanslara Þýskalands]]. * [[8. maí]]: [[Robert Francis Prevost]] kardínáli, var kjörinn páfi undir nafninu ''Leó 14.''. * [[10. maí]] - [[Indland]] og [[ Pakistan]] sömdu um vopnahlé en ríkin höfðu skipst á loftárásum dögunum áður. * [[12. maí]] - [[Verkalýðsflokkur Kúrda]] var lagður niður. * [[13. maí]] - [[17. maí]]: [[Söngvakeppni Evrópskra sjónvarpsstöðva 2025|Eurovision var haldið]] í [[Basel]], Sviss. Austurríki bar sigur úr býtum. * [[17. maí]] - Hitamet var slegið í maí fyrir Ísland þegar 26,4 gráður mældust á [[Egilsstaðir|Egilsstöðum]]. * [[18. maí]] - ** Kosningar til portúgalska þingsins. Sósíaldemókratar undir [[Luís Montenegro]] urðu hlutskarpastir. ** Forsetakosningar í Rúmeníu: [[Nicușor Dan]] sigraði mótherja sinn [[George Simion]] í annarri umferð. * [[22. maí]] - Bandaríkjastjórn ákvað að banna [[Harvard-háskóli|Harvard-háskólanum]] að taka við erlendum nemendum. Dómari setti bráðabirgðalögbann á ákvörðunina. * [[25. maí]] - Rússland gerði loftárásir á þrjátíu borgir í Úkraínu. * [[31. maí]] - Úkraína sendi yfir 100 árásardróna á herflugvelli í 5 fylkjum Rússlands m.a. í [[Írkútskfylki]] og [[Múrmanskfylki]]. Einnig voru tvær brýr sprengdar nálægt landamærum Úkraínu. ===Júní=== * [[1. júní]] - Önnur umferð forsetakosninga í [[Pólland]]i fór fram. Hægri maðurinn, [[Karol Nawrocki]], vann nauman sigur á [[Rafal Trzaskowski]], borgarstjóra Varsjár og Evrópusinna. * [[3. júní]]: ** Endurbættur [[Laugardalsvöllur]] opnaði. ** Hollenska ríkisstjórnin féll þegar [[Geert Wilders]] formaður Frelsisflokksins sagði sig úr henni. ===Júlí=== * [[1. júlí]]: ** [[Búlgaría]] tekur upp [[evra|evru]]. ** [[Samkynhneigð]]ir karlmenn mega [[blóðgjöf|gefa blóð]] á Íslandi. * [[2. júlí]] - [[27. júlí]]: Evrópukeppni kvenna í knattspyrnu kvenna verður haldin í [[Sviss]]. * [[5. júlí]] - Þungarokksveitin [[Black Sabbath]] spilar sína síðustu tónleika með upphaflegu meðlimunum í heimaborg sinni [[Birmingham]]. ===Ágúst=== * [[27. ágúst]] - Evrópumótið í körfubolta hefst. Íslenska landsliðið tekur þátt. ===September=== * [[8. september]] - Þingkosningar verða haldnar í Noregi. ===Október=== ===Nóvember=== * [[27. nóvember]] - Heimsmeistaramót kvenna í [[handbolti|handknattleik]] hefst í Þýskalandi og Hollandi. ===Desember=== ===Ódagsett=== * Noregur mun banna sölu á [[bensín]] og [[dísel]] bílum. ==Dáin== * [[1. janúar]] - [[David Lodge]], enskur rithöfundur. (f. [[1935]]) * [[4. janúar]] - [[Árni Grétar Jóhannesson]], íslenskur tónlistarmaður, Futuregrapher (f. [[1983]]) * [[7. janúar]] - [[Jean-Marie Le Pen]], franskur stjórnmálaleiðtogi (f. [[1928]]). * [[12. janúar]] - [[Ragnheiður Torfadóttir]], fyrsti kvenrektor Menntaskólans í Reykjavík (f. [[1937]]) * [[15. janúar]] - [[David Lynch]], bandarískur kvikmyndaleikstjóri. (f. [[1946]]) * [[24. janúar]] - [[Ellert B. Schram]], alþingis- og knattspyrnumaður. (f. [[1939]]) * [[30. janúar]] - [[Marianne Faithful]], ensk tónlistarkona (f. [[1946]]) * [[30. janúar]] - [[Ólöf Tara Harðardóttir]], íslensk baráttukona (f. [[1990]]) * [[1. febrúar]] - [[Horst Köhler]], forseti Þýskalands (f. [[1943]]). * [[2. febrúar]] - [[Björgólfur Guðmundsson]]. íslenskur viðskiptamaður (f. [[1941]]) * [[8. febrúar]] - [[Sam Nujoma]], fyrsti forseti [[Namibía|Namibíu]] (f. [[1929]]). * [[11. febrúar]] - [[Gísli Þór Ólafsson]], tónlistarmaður og skáld (f. [[1979]]) * [[17. febrúar]] - [[Gene Hackman]], bandarískur leikari (f. [[1930]]) * [[27. febrúar]] - [[Borís Spasskíj]], sovésk-franskur skákmeistari. (f. [[1937]]) * [[28. febrúar]] - [[Margrét Sigfúsdóttir]], hússtjórnarkennari (f. [[1947]]) * [[21. mars]] - [[George Foreman]], bandarískur hnefaleikamaður (f. [[1949]]) * [[1. apríl]] - [[Val Kilmer]], bandarískur leikari (f. [[1959]]) * [[4. apríl]] - [[Friðrik Ólafsson]], íslenskur skákmeistari (f. [[1935]]) * [[12. apríl]] - [[Steindór Andersen]], Íslenskur kvæðamaður. (f. [[1954]]) * [[13. apríl]] - [[Mario Vargas Llosa]], perúskur rithöfundur og stjórnmálamaður (f. [[1936]]) * [[14. apríl]] - [[Jónas Ingimundarson]], íslenskur píanóleikari (f. [[1944]]) * [[21. apríl]] - [[Frans páfi]] (f. [[1936]]) * [[1. maí]] - **[[Ruth Buzzi]], bandarísk leikkona (f. [[1936]]) ** [[Gunnlaugur Claessen]], hæstaréttardómari (f. [[1946]]). * [[10. maí]] - [[Þorsteinn Vilhjálmsson]], prófessor í eðlisfræði (f. [[1940]]) * [[11. maí]] - [[Lalli Johns]], íslenskur smáglæpamaður (f. [[1951]]) * [[12. maí]] - [[Hjörtur Torfason]], hæstaréttardómari (f. [[1935]]) * [[13. maí]] - [[José Mujica]], forseti Úrúgvæ (f. [[1935]]) * [[21. maí]] - [[Alasdair MacIntyre]], skoskur heimspekingur (f. [[1929]]) [[Flokkur:2025]] [[Flokkur:2021-2030]] turqzcusib69xp3dw9xqxsad0v7bjti 0 132384 1919123 1895429 2025-06-02T13:42:32Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919123 wikitext text/x-wiki '''Viðmót''' er í [[tölvunarfræði]] mörk á milli tveggja hluta [[tölvukerfi]]s sem upplýsingum eru miðlað yfir. Mörkin geta verið á milli [[hugbúnaður|hugbúnaðar]], [[vélbúnaður|vélbúnaðar]], [[jaðartæki|jaðartækja]] og [[manneskja]]. Sum tölvutæki eins og [[snertiskjár|snertiskjáar]] geta bæði sent gögn og tekið á móti þeim í gegnum viðmótið, en með öðrum tækjum eins og [[mús (tölvubúnaður)|mýs]] og [[stýripinni|stýripinnar]] fara gögn í aðeins eina átt. Viðmót skiptast í þrjár aðaltegundir: [[vélbúnaðarviðmót]], [[hugbúnaðarviðmót]] og [[notandaviðmót]]. Vélbúnaðarmót er að finna í mörgum tölvuíhlutum, sérstaklega [[inntak]]- og [[úttak]]stækjum. Hugbúnaðarmót eru margvísleg og á mörgum stigum. Notandaviðmótið er samskiptapunkturinn á milli tölvunnar og notandans og getur falið í sér ólík samskiptaform, svo sem myndir, hljóð, hreyfingu og fleira. Dæmi um viðmót: * GUI: Graphical user interface (hefðbundið ''notenda''viðmót sem venjulegur notandi tölvu sér og stjórnar tölvu með; minna þekkt er text user interface, TUI, nokkrar fleiri tegundir eru til, t.d. er viðmót á símum, t.d. Android og iOS, yfirleitt ekki kallað GUI, en notast auðvitað við grafík, en hefðbundið ekki mús). Í sögulegu samhengi höfðu viðmót lítið með hljóð að gera, mesta lagi einfalt píp, og t.d. kvikmyndir ekki mögulegar, svo nafnið vísar frekar til grafíkur, þ.e. glugga, venjulega ferkantaðra, en nú orðið hefur hljóð mjög fjölbreittan sess í tölvum (t.d. fyrir blinda), sem úttak, og jafnvel inntak, t.d. hægt að stjórna mörgum tölvum (alla vega að hluta) með tali. *API: Application ''programming'' interface (forritunarviðmót, sem forritarar eiga við, en notendur sjá ekki; í sögulegu samhengi, milli falla í sama forriti, og þá alltaf keyrandi á sömu tölvu, en í seinni tíð notað yfir skylt hugtak ''web'' API, sem er strangt til tekið ekki samheiti, er sérhæfðara hugtak, en að vissu leyti almennara, sem á við þegar keyrandi yfir vef, þ. e. þegar kallað er á fall í mögulega annarri tölvu) * ABI: Application ''binary'' interface (sem ekki skal rugla saman við API, skilgreinir skil á milli falla, flestir forritarar þurfa ekki að kunna skil á, hefur meira með þýðingu á forritum að gera, forritarar nota og skilgreina API, en notast óbeint við ABI; API byggir á ABI) {{stubbur|tölvunarfræði}} [[Flokkur:Viðmót]] 5u0r352c9huccwe74ooizegqoae000r 0 133959 1919074 1914260 2025-06-02T13:26:35Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919074 wikitext text/x-wiki {{Sjónvarpsþáttur |nafn = Derrick |nafn2 = | mynd = Derrick logo.svg |tegund = Lögguþættir |þróun = |skapari = Herbert Reinecker |kynnir = |sjónvarpsstöð = [[ZDF]], [[ORF]] |leikarar = [[Horst Tappert]]<br />[[Fritz Wepper]] |yfirlestur = |raddsetning = |dómarar = |tónlist = [[Les Humphries]] |upphafsstef = |lókastef = |land = [[Vestur-Þýskaland]] (1974-1990)<br />[[Þýskaland]] (1990-1998) |tungumál = [[Þýska]] |stöð = [[ZDF]]<br />[[ORF]] |fjöldi_þáttaraða = 25 |fjöldi_þátta = 281 |framleiðandi = |aðstoðarframeleiðandi = Helmut Ringelmann |myndataka = |klipping = |fyrsti_þáttur = 20. óktober 1974 |frumsýning = 20. óktober 1974 |síðasti_þáttur = 16. óktober 1998 |lokasýning = 16. óktober 1998 |hljóðsetning = Mono (1974-1994)<br />Stereo (1995-1998) |myndframsetning = 4:3 |framhald = |tengt = |véfsiða = |imdb_kenni = 0070981 |tv_com_kenni = derrick }} '''Derrick''' voru þýskir lögguþættir sem sýndir voru í ríkissjónvarpinu við miklar vinsældir. Í þeim fór [[Horst Tappert]] með hlutverk lögregluforingjans Derrick. Flestir þættirnir gerðust í [[München]] og á svæðinu þar í kring. Þættirnir voru framleiddir frá 1974 til 1998 og urðu 281 talsins. == Sagan == Í þáttunum er fylgst með lögregluforingjanum Stephan Derrick og hundtryggum aðstoðamanni hans Harry Klein en þeir starfa báðir við morðdeild lögreglunar við að rannsaka morð á München-svæðinu. Horst Tappert og Fritz Wepper komu árið 1969 fram í myndinni “The Man with the Glass Eye” Tappert leikur þar einnig rannsóknarlögreglumann, en Wepper leikur son morðingja. == Stephan Derrick == Horst Tappert lék aðalsöguhetjuna, rannsóknarlögregluforingjann Stephan Derrick. Derrick hafði alltaf mjög einfaldan smekk. Hann klæddist ávallt jakkafötum og var með fullkominn og jafnan bindishnút. Hann var gjarnan í ljósum rykfrakka og notaði ávallt [[rolex]] gull úr, frá 1980 sást hann að auki gjarnan með aviator-gleraugu. Derrick var kænn en engu að síður gekk hann ávallt með skammbyssu á sér þótt hann forðist að nota hana í lengstu lög. Í fyrstu þáttunum notaði hann gerðina Walther PPK 7,65 en síðar var hann farinn að nota .38 Special Smith & Wesson. Í upphafa sást hann gjarnan reykja sígarettur en það breyttist eftir því sem leið á þættina rétt eins og tíðarandinn. Í upphafi ók Derrick um á [[BMW]] 5 bíl en færði sig yfir í BMW 7 þegar líða tók á þættina. Stephan Derrick var einhleypur en tvívegis átti hann í ástarsambandi í þáttunum. Í fyrra skiptið við sálfræðinginn Renate Konrad (Johanna von Koczian) sem kemur fram í þætti 11 (“Pfandhaus”) og 20 (“Schock”) og síðar með innahúshönnuðinum Ariane (Margot Medicus) í þætti 115 (“Ein Spiel mit dem Tod”) og 117 (“Angriff aus dem Dunkel”). Í þættinum 36 (“Mord im TEE 91”) daðrar hann við njósnarann Andreu (Alwy Becker) en hún hafnaði honum. == Harry Klein == Fritz Wepper lék Harry Klein, aðstoðarmanns Derricks. Setningin “Harry, hol schon mal den Wagen” eða ''Harry komdu með bílinn'' varð fræg úr þáttunum, þessi setning var mikið notuð í Þýskalandi og jafnvel þekkt í Kína, og átti að þýða að einhverju væri lokið, setningin var þó aldrei í raun sögð í þáttunum. Harry Klein kemur upphaflega fram í þáttunum Der Kommissar (1969-1974) Þar starfaði Harry Klein sem aðstoðarmaður lögregluforingjans Keller (Erik Ode). Eftirmaður Harry Klein í Der Kommissar var bróðir Harry, Erwin Klein, en hann var leikinn af Elmar Wepper sem er einmitt bróðir Fritz Wepper. == Byrjunin == Í byrjun þáttanna hafði Derrick nýlega verið hækkaður í tign sem yfirrannsóknarlögreglumaður. Persónulegt samband hans við Klein einkenndist af smá pirringi hans gagnvart Klein. Hann var gjarnan með kaldhæðin tilsvör og hristi gjarna hausinn eða ranghvolfdi augunum vegna undirmanns síns jafnvel í viðurvist annara. Harry Klein gerði þó sjaldan mistök og raunar svaraði hann aldrei fyrir sig. Eftir því sem leið á þættina dró verulega úr pirringi Derricks gagnvart Klein og að öllu öðru leyti einkenndist samvinna þeirra af fagmennsku þótt aldrei hafi farið milli mála að Derrick er sterkari aðilinn. == Síðasti þátturinn == Í síðasta þættinum (“Das Abschiedsgeschenk”) sem frumsýndur var 16. október 1998 tók Derrick við yfirmannstöðu hjá Europol og yfirgaf München, upphaflega var ætluninn að Derrick félli fyrir hendi glæpamanns áður en hann næði að taka við nýja starfinu en framleiðendur þáttana hættu við þá áætlun. == Fortíðin == Tappert gerði oftast lítið úr þáttöku sinni í seinni heimstyrjöldinni, hann sagði að hann hefði verið sjúkraliði og síðar stríðsfangi, en í apríl 2013 kom í ljós að hann hafði verið í hinum alræmdu SS sveitum nasista og barist með þeim á austur-vígstöðvunum <ref>[http://www.spiegel.de/international/germany/report-reveals-derrick-actor-horst-tappert-was-an-ss-member-a-896765.html Nazi Secret: Report Reveals 'Derrick' Actor Was SS Member] Spiegel. Skoðað 3. maí, 2016.</ref>, ekki er þó ljóst hversu viljugur hann hafi verið í að ganga í SS þar sem margir voru þvingaðir til þáttöku í þeim. == Samanburður == Derrick hefur gjarnan verið líkt við hin ameríska Columbo úr samnefndum þáttum, það er þó ekki allskostar rétt því meðan Columbo var oft illa til hafður en um leið hlýðinn þjónn hinna ríku og voldugu íbúa Kaliforníu þá var Derrick ávallt vel klæddur, kunni sig vel en virtist um leið hafin yfir aðra, jafnvel þá ríkustu og voldugustu. Þættirnir voru nokkuð ólíkir nútíma bandarískum lögregluþáttum þar sem lausnin fólst yfirleitt í því að finna sökudólginn með kænsku en ekki skotbardögum eða álíka ofbeldi. == Kína == Af einhverjum ástæðum nutu þættirnir mikilla vinsælda í Kína þar sem þeir gengu undir nafninu “Detective Derek” - (探长德里克), þar voru þeir jafnvel notaðir við þjálfun lögreglumanna til að kenna rétta tækni við lausn mála og yfirheyrslur. ==Annað== *Horst Tappert lést 13. desember 2008 í Planegg í Þýskalandi, 85 ára að aldri.<ref>[http://www.mbl.is/greinasafn/grein/1260393/ Derrick allur] Mbl. Skoðað 3. maí, 2016.</ref> *Fritz Wepper lést 25. mars 2024, 82 ára að aldri ==Tilvísanir== {{reflist}} == Tenglar == *{{imdb title|0070981}} [[Flokkur:Þýskir sjónvarpsþættir]] {{sa|1974|1998}} 88jfhka4k1564462z85vewpwexhchp2 0 138841 1919161 1918007 2025-06-03T00:53:43Z TKSnaevarr 53243 /* Tilvísanir */ 1919161 wikitext text/x-wiki {{Forsætisráðherra | nafn = Konrad Adenauer | mynd = Bundesarchiv B 145 Bild-F078072-0004, Konrad Adenauer.jpg | myndatexti1 = {{small|Konrad Adenauer árið 1952.}} | titill= [[Kanslari Þýskalands|Kanslari Vestur-Þýskalands]] | stjórnartíð_start = [[15. september]] [[1949]] | stjórnartíð_end = [[11. október]] [[1963]] | forseti = [[Theodor Heuss]]<br>[[Heinrich Lübke]] | forveri = [[Lutz Schwerin von Krosigk]] {{small|(1945)}} | eftirmaður = [[Ludwig Erhard]] | fæðingarnafn = Konrad Hermann Joseph Adenauer | fæddur = [[5. janúar]] [[1876]] | fæðingarstaður = [[Köln]], [[Þýska keisaradæmið|þýska keisaradæminu]] | dánardagur = {{Dánardagur og aldur|1967|4|19|1876|1|5}} | dánarstaður = [[Bad Honnef]], [[Vestur-Þýskaland]]i | stjórnmálaflokkur = [[Kristilegi demókrataflokkurinn (Þýskaland)|Kristilegi demókrataflokkurinn]] (1945–1967);<br>[[Miðflokkurinn (Þýskaland)|Miðflokkurinn]] (1906–1933) | starf = Stjórnmálamaður | trúarbrögð = [[Rómversk-kaþólska kirkjan|Kaþólskur]] | maki = Emma Weyer (1904–1916)<br>Auguste Zinsser (1919–1948) | börn = 8 | háskóli = [[Háskólinn í Freiburg]]<br>[[Ludwig-Maximilian-háskóli|Háskólinn í München]]<br>[[Háskólinn í Bonn]] |undirskrift = Konrad Adenauer signature transparent.png }} '''Konrad Hermann Joseph Adenauer''' (5. janúar 1876 – 19. apríl 1967) var þýskur stjórnmálamaður og fyrsti kanslari [[Vestur-Þýskaland|Vestur-Þýskalands]] á árunum 1949 til 1963. Hann átti mikinn þátt í að endurreisa [[Þýskaland]] úr rústum [[Seinni heimsstyrjöldin|seinni heimsstyrjaldarinnar]] og gerði þjóðina að iðnaðarveldi með náin tengsl við [[Frakkland]], [[Bretland]] og [[Bandaríkin]]. Á stjórnarárum hans náði Þýskaland fram lýðræðisumbótum, stöðugleika, virðingu á alþjóðavelli og efnahagsfarsæld. Adenauer var fyrsti formaður [[Kristilegi demókrataflokkurinn (Þýskaland)|Kristilega demókrataflokksins]] (CDU) sem varð einn áhrifamesti stjórnmálaflokkur Þýskalands. Adenauer var kanslari þar til hann var orðinn áttatíu og sjö ára og fékk því gælunafnið „Der Alte“ („sá gamli“). Hann var hlynntur [[Frjálslynt lýðræði|frjálslyndu lýðræði]], [[Blandað hagkerfi|blönduðu markaðskerfi]] og [[Andkommúnismi|andkommúnisma]]. Hann þótti klókur stjórnmálamaður og dyggur stuðningsmaður vestrænnar utanríkisstefnu og viðreisn Vestur-Þýskalands á alþjóðavelli. Hann endurreisti vestur-þýska hagkerfið í því sem nefnt var „''Wirtschaftswunder'',“ þýska „efnahagsundrinu.“ Hann endurstofnaði [[Her Þýskalands|þýska herinn]] (Bundeswehr) árið 1955 og kom á sáttum milli Þjóðverja og Frakka. Þannig ruddi hann veginn fyrir efnahagslegum samruna Vestur-Evrópu. Adenauer var harður andstæðingur [[Austur-Þýskaland]]s og leiddi sína þjóð inn í [[Atlantshafsbandalagið]] til að stemma stigu við uppgangi kommúnisma í Evrópu. Adenauer var trúrækinn kaþólikki og hafði verið meðlimur [[Miðflokkurinn (Þýskaland)|Miðflokksins]] í [[Weimar-lýðveldið|Weimar-lýðveldinu]], þar sem hann hafði verið borgarstjóri [[Köln]]ar (1917 – 1933) og forseti prússneska héraðsþingsins (1922 – 1933). ==Æviágrip== Konrad Adenauer fæddist 5. janúar 1876 í [[Köln]] og ólst þar upp. Hann nam [[lögfræði]] í háskóla og fór í framhaldsnám í [[Háskólinn í Freiburg|Háskólunum í Freiburg]], [[Ludwig-Maximilian-háskóli|München]] og [[Háskólinn í Bonn|Bonn]]. Adenauer tók sæti í borgarstjórn Kölnar árið 1906 og var kjörinn borgarstjóri borgarinnar árið 1917. Hann gegndi því embætti þar til [[nasistar]] komust til valda í Þýskalandi árið 1933.<ref name=mbl67>{{Tímarit.is|1384143|„Lífi þínu er hvort sem er lokið“|blað=[[Morgunblaðið]]|útgáfudagsetning=20. apríl 1967|blaðsíða=12-13}}</ref> Þegar [[þýska keisaradæmið]] var leyst upp eftir ósigur Þjóðverja í [[fyrri heimsstyrjöldin]]ni árið 1918 lýsti Adenauer sig fylgjandi því að óháð lýðveldi yrði stofnað í [[Rínarland|Rínarlöndum]] sem yrði þó áfram innan þýsks sambandsríkis. Slíkar hugmyndir fór út um þúfur þar sem Frakkar reyndu að kljúfa Rínarlönd alfarið frá Þýskalandi.<ref name=mbl67/> Adenauer átti sæti á þingi [[Fríríkið Prússland|Prússlands]] frá 1917 og var forseti prússneska þingsins frá 1928 til 1933. Hann var frá upphafi andstæðingur [[Nasistaflokkurinn|Nasistaflokksins]] í þýskum stjórnmálum og beitti sér gegn nasistum þegar þeir reyndu að fá prússneska þingið leyst upp. Vegna andstöðu Adenauers gegn nasistum flýttu nasistar sér að gera hann brottrækan úr þýsku stjórnmálalífi eftir að þeir komust til valda. Þann 13. mars 1933, aðeins sex vikum eftir [[Valdataka nasista í Þýskalandi|valdatöku nasista]], tóku stormsveitir þeirra sér stöðu fyrir utan ráðhúsið í Köln, þar sem Adenauer hafði aðstöðu sem borgarstjóri, og tilkynntu að hann væri leystur úr embætti. Auk þess yrði hann ákærður fyrir margvíslega glæpi, meðal annars landráð, svik gegn Kölnarbúum og óstjórn í borgarmálum.<ref name=mbl67/> Adenauer flúði frá Köln og faldi sig um hríð í klaustrinu [[Maria Laach]], þar sem skólafélagi hans var ábóti, á meðan [[Hermann Göring]] vann að ákærum gegn honum. Að endingu var Adenauer þó ekki handtekinn og honum var leyft að halda þremur fjórðu hlutum borgarstjóralauna sinna. Hins vegar var Adenauer bannað að hafa nokkur afskipti af stjórnmálum og nasistar handtóku hann nokkrum sinnum á næstu árum, meðal annars árið 1934 eftir [[nótt hinna löngu hnífa]].<ref name=mbl67/> Hann var aftur handtekinn tíu árum síðar vegna gruns um að hann ætti aðild að [[20. júlí-tilræðið|samsæri gegn Hitler]].<ref>{{Tímarit.is|4285367|Adenauer|blað=[[Samvinnan]]|útgáfudagsetning=1. ágúst 1950|blaðsíða=23; 28}}</ref> [[Mynd:CDU Wahlkampfplakat - kaspl001.JPG|thumb|left|Kosningaplakat með Adenauer frá árinu 1949. Á því stendur: „Með Adenauer fyrir frið, frelsi og einingu Þýskalands, þess vegna CDU.“]] Adenauer var óvirkur í stjórnmálun næstu árin en notaði tímann til að byggja sér hús við [[Bad Honnef|Rhöndorf]], stutt frá [[Bonn]].<ref name=mbl67/> Þegar [[bandaríski herinn]] sótti inn í Rínarlandið undir lok [[Seinni heimsstyrjöldin|seinni heimsstyrjaldarinnar]] árið 1945 ákvað hernámsliðið hins vegar að skipa Adenauer á ný í sitt gamla embætti sem borgarstjóri Kölnar. Eftir að Þjóðverjar gáfust upp fyrir [[Bandamenn (seinni heimsstyrjöldin)|bandamönnum]] lenti Köln inni á hernámssvæði [[Bretland|Breta]]. Breska hernámsstjórnin lét víkja Adenauer úr borgarstjóraembætti síðar sama ár á þeirri forsendu að hann hefði vanrækt húsnæðismál borgarinnar. Ástæðan mun hafa verið sú að Adenauer var andvígur byggingu bráðabirgðahúsnæða og vildi einbeita sér að enduruppbyggingu til langtíma eftir eyðileggingu stríðsins.<ref>{{Tímarit.is|1302879|Adenauer forsætisráðherra Þýzkalands 80 ára í dag|blað=[[Morgunblaðið]]|útgáfudagsetning=5. janúar 1956|blaðsíða=9; 12}}</ref> Adenauer hafði framan af verið meðlimur í þýska [[Miðflokkurinn (Þýskaland)|Miðflokknum]] en árið 1945, eftir að hernámsstjórn bandamanna heimilaði starfsemi stjórnmálaflokka á ný, tók hann þátt í stofnun nýs hægriflokks, [[Kristilegi demókrataflokkurinn (Þýskaland)|Kristilega demókrataflokksins]] (CDU). Miðflokkurinn hafði fyrst og fremst verið [[Rómversk-kaþólska kirkjan|kaþólskur]] flokkur en nýi flokkurinn átti að hafa breiðari skírskotun og sætta sjónarmið miðstéttarfólks af kaþólskri trú og [[mótmælendatrú]].<ref>{{Tímarit.is|3290172|Konrad Adenauer|blað=[[Lesbók Morgunblaðsins]]|útgáfudagsetning=21. ágúst 1966|blaðsíða=2; 12}}</ref> Adenauer varð leiðtogi flokksins í [[Norðurrín-Vestfalía|Norðurrín-Vestfalíu]] við stofnun hans og varð síðan leiðtogi hans í Þýskalandi öllu árið 1947. Adenauer lék lykilhlutverk í þingráði sem vann árið 1948 að því að semja stjórnarskrá fyrir nýja [[Vestur-Þýskaland|þýska sambandslýðveldið]]. Þegar ljóst var að ekki yrði komist hjá [[Skipting Þýskalands|skiptingu Þýskalands]] milli vesturs og austurs einbeitti Adenauer sér að því að styrkja samstarf vesturhluta Þýskalands við vesturveldin til þess að hafa öflugar varnir gegn [[Kommúnismi|kommúnisma]] í austri.<ref name=mbl67/> Fyrstu þingkosningar Vestur-Þýskalands voru haldnar árið 1949 og vann þá Kristilegi demókrataflokkurinn 139 af 402 þingsætum, litlu meira en [[Jafnaðarmannaflokkurinn (Þýskaland)|Jafnaðarmannaflokkurinn]], sem hlaut 131. Adenauer tókst að semja um stjórnarsamstarf við [[Frjálsi demókrataflokkurinn|Frjálsa demókrataflokkinn]] og var naumlega kjörinn fyrsti [[Kanslari Þýskalands|kanslari Vestur-Þýskalands]] með aðstoð hans.<ref name=mbl67/> Stjórnarsamkomulag flokkanna fól í sér að Adenauer varð kanslari en [[Theodor Heuss]], leiðtogi Frjálsra demókrata, varð fyrsti [[Forseti Þýskalands|forseti Vestur-Þýskalands]].<ref name=mbl>{{Tímarit.is|1320350|Heuss forseti 75 ára í dag|blað=[[Morgunblaðið]]|útgáfudagsetning=31. janúar 1959|blaðsíða=6}}</ref> ==Kanslaratíð (1949–1963)== [[Mynd:Konrad-Adenauer-TIME-1954.jpg|thumb|right|Forysta Adenauers í Vestur-Þýskalandi eftir stríðið leiddi til þess að tímaritið ''[[Time]]'' lýsti hann [[Manneskja ársins hjá Time|mann ársins]] árið 1954.]] [[Mynd:Kennedy, Brandt und Adenauer - geo.hlipp.de - 26870.jpg|thumb|right|Adenauer (til hægri) ásamt [[John F. Kennedy]] Bandaríkjaforseta og [[Willy Brandt]], borgarstjóra Vestur-Berlínar, árið 1963.]] Sem kanslari Vestur-Þýskalands lagði Adenauer mikla áherslu á að bæta samskipti landsins bæði við [[Bandaríkin]] og við [[Frakkland]]. Hann aðstoðaði vestræn ríki við að endurhervæða Þýskaland innan ramma [[Atlantshafsbandalagið|Atlantshafsbandalagsins]] og vonaðist til þess að endurreistur herafli Vestur-Þýskalands yrði hluti af alþjóðlegum her [[Evrópubandalagið|Evrópska efnahagsbandalagsins]]. Samband stjórnar Adenauers við Bandaríkin varð enn nánara eftir að [[Dwight D. Eisenhower]] varð forseti Bandaríkjanna árið 1953. Adenauer fór í fyrstu heimsókn sína til Bandaríkjanna í stjórnartíð Eisenhowers, sem gaf honum vilyrði um að Bandaríkin myndu ekki gera neina samninga við [[Sovétríkin]] um framtíðarlandamæri Austur- og Vestur-Þýskalands án aðkomu vestur-þýsku stjórnarinnar.<ref name=mbl67/> Adenauer hafði mikinn áhuga á utanríkismálum og fór sjálfur með embætti utanríkisráðherra samhliða kanslaraembættinu til ársins 1955. Hann lagði áherslu á að endursameining Þýskalands gæti aðeins farið friðsamlega fram en sló því um leið föstu að Vestur-Þýskaland myndi ekki viðurkenna endanlega austanverð landamæri sín sem lögð höfðu verið á [[Potsdam-ráðstefnan|Potsdam-ráðstefnunni]] árið 1945.<ref name=mbl67/> Á stjórnartíð Adenauers fór fjármála- og efnahagsráðherrann [[Ludwig Erhard]] með stjórn efnahagsmála í Vestur-Þýskalandi. Þeir Adenauer aðhylltust svokallaðan [[Félagslegur markaðsbúskapur|félagslegan markaðsbúskap]] (þ. ''soziale Marktwirtschaft''), en með honum var í senn leitast við því að tryggja vöxt á grundvelli [[Markaðsbúskapur|markaðsbúskapar]] og reynt að vinna gegn félagslegu misrétti og öryggisleysi sem frjálshyggja 19. aldar hefði haft í för með sér. Stjórn Adenauers reyndi að tryggja atvinnufrelsi, frjálsa samkeppni og frjálst neysluval en bjóða um leið upp á samhjálp á vegum hins opinbera. Á árunum eftir seinni heimsstyrjöldina náði Vestur-Þýskalands skjótri efnahagslegri viðreisn, svo mjög að farið var að tala um „[[þýska efnahagsundrið]]“ (þ. ''Wirtschaftswunder'').<ref>{{Tímarit.is|7528557|Hagsæld fyrir alla|blað=[[Þjóðmál]]|útgáfudagsetning=1. september 2017|blaðsíða=24-36|höfundur=[[Björn Jón Bragason]]}}</ref> Flokkur Adenauers styrkti stöðu sína í þingkosningum ársins 1953.<ref name=tíminn>{{Tímarit.is|3321156|Adenauer er látinn|blað=[[Tíminn]]|útgáfudagsetning=20. apríl 1967|blaðsíða=6}}</ref> Í september 1955 fór Adenauer í opinbera heimsókn til [[Moskva|Moskvu]] og tók Vestur-Þýskaland þá upp stjórnmálasamband við Sovétríkin, auk þess sem hann samdi um lausn þýskra stríðsfanga. Adenauer hafði mikinn hróður af ferðinni og í þingkosningum Vestur-Þýskalands árið 1957 unnu Kristilegir demókratar hreinan meirihluta á þingi, sem engum stjórnmálaflokki hafði nokkru sinni tekist áður.<ref name=mbl67/> Í maí sama ár hafði Adenauer tilkynnt þjóð sinni að hernámi bandamanna í landinu væri lokið og að Vestur-Þýskaland væri aftur frjálst og fullvalda ríki.<ref name=tíminn/> Árið 1959 hugðist Adenauer hætta sem kanslari og bjóða sig fram til [[Forseti Þýskalands|forseta Þýskalands]] við lok seinna kjörtímabils Theodors Heuss.<ref name=tíminn59>{{Tímarit.is|1036950|Verður Lübke næsti forseti vestur-þýzka lýðveldisins?|blað=[[Tíminn]]|útgáfudagsetning=20. júní 1959|blaðsíða=6}}</ref> Forsetaembættið var formlega að mestu valdalaust en Adenauer gerði sér hugmyndir um að hann myndi áfram njóta verulegra áhrifa sem leiðtogi CDU þótt hann yrði ekki lengur stjórnarleiðtogi. Adenauer hætti hins vegar við þessar fyrirætlanir og ákvað að halda áfram sem kanslari þegar þingflokkur CDU kom sér saman um að Ludwig Erhard yrði þá útnefndur næsti kanslari. Adenauer var í nöp við Erhard og sagðist ekki geta hugsað sér að þurfa að útnefna hann kanslara ef hann yrði kjörinn forseti sambandslýðveldisins.<ref>{{Tímarit.is|2298881|Ludwig Erhard|blað=[[Alþýðublaðið]]|útgáfudagsetning=24. október 1963|blaðsíða=7}}</ref> Í janúar árið 1963 skrifaði Adenauer, ásamt [[Charles de Gaulle]] Frakklandsforseta, undir vináttusamning á milli Vestur-Þýskalands og Frakklands, sem átti að marka endalok hins forna fjandskaps á milli Þjóðverja og Frakka. Á móti studdi hann de Gaulle þegar hann neitaði að veita Bretum aðild að Evrópska efnahagsbandalaginu, sem leiddi til nokkurrar gagnrýni á Adenauer.<ref name=tíminn/> Á meðan kosningabarátta fyrir þingkosningar ársins 1961 voru í fullum gangi reisti [[Austur-Þýskaland]] [[Berlínarmúrinn]], sem skipti Berlín til helminga. Þetta leiddi einnig til árása á stjórn Adenauers, sem tapaði hreinum meirihluta sínum í kosningunum. Adenauer samdi hins vegar um nýtt stjórnarsamstarf við Frjálsa demókrata og var kjörinn kanslari í fjórða sinn.<ref name=tíminn/> Síðustu stjórnarár Adenauers einkenndust hins vegar af deilum hans við Ludwig Erhard, sem margir innan Kristilega demókrataflokksins kröfðust þess að tækju við kanslaraembætti vegna aldurs Adenauers og fylgistaps CDU í héraðskosningum. Adenauer gagnrýndi Erhard án afláts og sagðist ekki ætla að segja af sér fyrr en í fyrsta lagi 1963. Í apríl 1963 gerði þingflokkurinn hins vegar uppreisn gegn Adenauer og útnefndi Erhard kanslara í hans stað. Adenauer fór loks frá kanslaraembætti í október sama ár en var þó áfram leiðtogi CDU og beitti því embætti óspart til þess að gagnrýna Erhard.<ref name=tíminn/> == Heimild == * {{wpheimild | tungumál = En| titill = Konrad Adenauer | mánuðurskoðað = 18. júní | árskoðað = 2017}} ==Tilvísanir== <references/> {{Töflubyrjun}} {{Erfðatafla | fyrir=[[Lutz Schwerin von Krosigk]]<br>{{small|(1945, sem forsætisráðherra)}} | titill=Kanslari Vestur-Þýskalands | frá=[[15. september]] [[1949]] | til=[[11. október]] [[1963]] | eftir=[[Ludwig Erhard]]}} {{töfluendir}} {{Kanslarar Þýskalands}} {{DEFAULTSORT:Adenauer, Konrad}} {{fd|1876|1967}} [[Flokkur:Borgarstjórar Kölnar]] [[Flokkur:Kanslarar Þýskalands|Adenauer, Konrad]] [[Flokkur:Handhafar stórkross Hinnar íslensku fálkaorðu]] [[Flokkur:Leiðtogar Kalda stríðsins]] [[Flokkur:Utanríkisráðherrar Þýskalands]] opihf872cc5v39uckiu4s5qnce9fnyd 0 139357 1919075 1817410 2025-06-02T13:26:52Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919075 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | image = Limnanthes douglasii1.jpg | regnum = [[Jurtaríki]] (''Plantae'') | divisio = [[Dulfrævingar]] (''Magnoliophyta'') | classis = [[Tvíkímblöðungar]] (''Magnoliopsida'') | ordo = [[Krossblómabálkur]] (''Brassicales'') | familia = [[Deiglujurtarætt]] (''Limnanthaceae'') | genus = ''[[Limnanthes]]'' | species = '''''L. douglasii''''' | binomial = ''Limnanthes douglasii'' | binomial_authority = [[Robert Brown (Scottish botanist from Montrose)|R. Br.]] }} [[Image:Limnanthes douglasii ssp rosea.jpg|right|thumb|''Limnanthes douglasii'' subsp. ''rosea'']] '''''Limnanthes douglasii'''''<ref>{{PLANTS|id=LIDO2|taxon=Limnanthes douglasii|accessdate=26 January 2016}}</ref> er einær tegund blómstrandi plantna í [[Limnanthaceae]] almennt þekkt sem '''Eggjablóm'''. Það er upprunnið frá Kaliforníu og Oregon, þar sem það vex í blautu graslendi. Það getur vaxið í þéttum leirjarðvegi. Jurtinni var upphaflega safnað af Skoska landkönnuðinum og grasafræðingnum [[David Douglas (grasafræðingur)|David Douglas]], sem kannaði vesturströnd Norður-Ameríku um 1820. Jurtin hefur hvít blóm með gulri miðju, þaðan sem almennt heiti tegundarinnar kemur (einnig á ensku; "poached egg plant"), en blómliturinn getur verið breytilegur á milli undirtegunda. Þetta er vinsælt sumarblóm. Það dregur að [[Syrphidae|sveifflugur]] í garðinn sem svo éta [[Blaðlús|blaðlýs]] og einnig vinsælt af býflugum. Það er sjálffrjóvgandi, og getur stundum haldið sér við. Það eru fimm undirtegundir: *''L. douglasii'' subsp. ''douglasii'' R. Br., er ættað úr strandfjöllum og dölum suðvestur Oregon suður til San Francisco flóa *''L. douglasii'' subsp. ''nivea'' (C.T. Mason) C.T. Mason, með að mestu leyti hvítum blómum, vex í strandfjöllum norður Kaliforníu *''L. douglasii'' subsp. ''rosea'' (Benth.) C.T. Mason, er í Central Valley (Kaliforníu) og nærliggjandi hæðum, oft með bleikum æðum á krónublöðunum *''L. douglasii'' subsp. ''sulphurea'' (C.T. Mason) C.T. Mason, er sjaldgæf gulblómstrandi undirtegund einlend á "Bay Area" *[[Limnanthes douglasii subsp. striata|''L. douglasii'' subsp. ''striata'']] (Jeps.) Morin, hefur nýlega verið sett undir þessa tegund; hún kemur fyrir í Klamath fjöllum og norður og mið Sierra Nevada ==Tilvísanir== {{reflist}} ==Ytri tenglar== *[http://ucjeps.berkeley.edu/cgi-bin/get_JM_treatment.pl?4945,4948,4953 Jepson Manual Treatment] *[http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=29171 ITIS Standard Report Page] *[http://calphotos.berkeley.edu/cgi/img_query?query_src=photos_index&where-taxon=Limnanthes+douglasii CalPhotos] {{commonscat|Limnanthes douglasii}} {{Wikilífverur|Limnanthes douglasii}} {{Stubbur|líffræði}} [[Flokkur:Deiglujurtarætt]] [[Flokkur:Sumarblóm]] susig8swdmdccg3tw4re259tniwrnzq 0 139419 1919156 1916051 2025-06-03T00:12:48Z Berserkur 10188 /* Heimild */ 1919156 wikitext text/x-wiki {{taxobox | image = 20120904Alnus glutinosa01.jpg | regnum = [[Jurtaríki]] (''Plantae'') | divisio = [[Dulfrævingar]] (''Magnoliophyta'') | classis = [[Tvíkímblöðungar]] (''Magnoliopsida'') | ordo = [[Beykibálkur]] (''Fagales'') | familia = [[Birkiætt]] (''Betulaceae'') | genus = [[Elri]] (''Alnus'') | subgenus = ''Alnus'' | species = '''''A. glutinosa''''' | binomial = ''Alnus glutinosa'' | binomial_authority = ([[Carl Linnaeus|L.]]) [[Joseph Gaertner|Gaertn.]] | range_map = Alnus glutinosa range.svg | range_map_caption = Kort yfir útbreiðslu | synonyms= * Alnus glutinosa ''var.'' vulgaris * Alnus vulgaris * Betula alnus ''var.'' glutinosa * Betula glutinosa }} '''Rauðölur''' eða '''Rauðelri''', einnig kallað '''svartelri''' ([[fræðiheiti]] ''Alnus glutinosa'') er [[Elri|elritegund]]. Tegundin getur náð 30 metra hæð í heimkynnum sínum í Evrópu. Þar vex það aðallega í mýrum, við árbakka, vötn og við skógarjaðra. Á Íslandi nær það um 15 metrum. Tréð er beinvaxið með keilulaga krónu og þrífst helst sunnanlands. Frekar lítil reynsla er af því. Stæðileg rauðelri eru við [[Mógilsá]] undir Esju. ==Tenglar== [https://www.bbl.is/skodun/a-faglegum-notum/svartelri-alnus-glutinosa Bændablaðið - Svartelri] == Heimild == *[http://www.lystigardur.akureyri.is/default.aspx?modID=16&fl=2&pId=76 Alnus glutinosa (Lystigarður Akureyrar)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200811220248/http://www.lystigardur.akureyri.is/default.aspx?modID=16&pId=76&fl=2 |date=2020-08-11 }} *[https://skogur.is.manjaro.stefna.is/is/um-skograektina/frettir-og-vidburdir/frettir-og-pistlar/svartelri Skógur.is - Svartelri] [[Flokkur:Birkiætt]] [[Flokkur:Elri]] [[Flokkur:Niturbindandi tré og runnar]] tksxu9p28p6990ohum1nbs7s2tr9jon 0 141174 1919165 1918092 2025-06-03T03:19:59Z TKSnaevarr 53243 1919165 wikitext text/x-wiki {{Forsætisráðherra | forskeyti = | nafn = Ludwig Erhard | mynd = Ludwig Erhard Grabstätte Portrait.jpg | myndastærð=250px | titill= [[Kanslari Þýskalands|Kanslari Vestur-Þýskalands]] | stjórnartíð_start = [[17. október]] [[1963]] | stjórnartíð_end = [[30. nóvember]] [[1966]] | forseti = [[Heinrich Lübke]] | forveri = [[Konrad Adenauer]] | eftirmaður = [[Kurt Georg Kiesinger]] | myndatexti = | fæddur = [[4. febrúar]] [[1897]] | fæðingarstaður = [[Fürth]], [[Bæjaraland]]i, [[þýska keisaraveldið|þýska keisaraveldinu]] | dánardagur = {{Dánardagur og aldur|1977|5|5|1897|2|4}} | dánarstaður = [[Bonn]], [[Vestur-Þýskaland]]i | þjóderni = [[Þýskaland|Þýskur]] | maki = Luise Erhard | stjórnmálaflokkur = [[Kristilegi demókrataflokkurinn (Þýskalandi)|Kristilegi demókrataflokkurinn]] | börn = 1 | bústaður = | atvinna = | háskóli = [[Goethe-háskóli í Frankfurt|Goethe-háskóli]] | starf = | trúarbrögð = |undirskrift = Ludwig Erhard signature.svg }} '''Ludwig Wilhelm Erhard''' (4. febrúar 1897 – 5. maí 1977) var [[Þýskaland|þýskur]] stjórnmálamaður úr [[Kristilegi demókrataflokkurinn (Þýskaland)|Kristilega demókrataflokknum]] og annar [[Kanslari Þýskalands|kanslari]] [[Vestur-Þýskaland]]s frá 1963 til 1966. Hann er þekktur fyrir störf sín í efnahagsuppbyggingu („''Wirtschaftswunder''“ eða efnahagsundri) Þýskalands eftir seinni heimsstyrjöld sem fjármálaráðherra í ríkisstjórn [[Konrad Adenauer|Konrads Adenauer]] frá 1949 til 1963. Á þeim tíma var Erhard málsvari [[Blandað hagkerfi|blandaðs, félagslegs markaðshagkerfis]] (''soziale Marktwirtschaft'') sem hagkerfi Þýskalands byggist enn þann dag í dag á.<ref>"[http://www.bmwi.de/EN/Topics/Economy/social-market-economy.html The Social Market Economy]." Enahags- og orkumálaráðuneytið, Sambandslýðveldið Þýskaland. Skoðað 2015-09-11.</ref> Sem kanslara tókst Erhard þó ekki að viðhalda trausti almennings vegna fjárhagshalla og óvinsællar utanríkisstefnu og vinsældir hans döluðu fyrir vikið. Hann sagði af sér sem kanslari þann 1. desember 1966. ==Tilvísanir== <references/> {{Töflubyrjun}} {{Erfðatafla | fyrir=[[Konrad Adenauer]] | titill=[[Kanslari Þýskalands|Kanslari Vestur-Þýskalands]] | frá=[[17. október]] [[1963]] | til=[[30. nóvember]] [[1966]] | eftir=[[Kurt Georg Kiesinger]]}} {{töfluendir}} {{fde|1897|1977|Erhard, Ludwig}} {{DEFAULTSORT:Erhard, Ludwig}} {{Kanslarar Þýskalands}} [[Flokkur:Fjármálaráðherrar Þýskalands]] [[Flokkur:Kanslarar Þýskalands]] [[Flokkur:Varakanslarar Þýskalands]] krlqajcrlyiqzt04quu572csab5lf99 0 142595 1919119 1586110 2025-06-02T13:41:20Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919119 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | color = pink | image = Chaceon affinis.jpg | regnum = [[Dýr]] (''Animalia'') | phylum = [[Liðdýr]] (''Arthropoda'') | subphylum = [[Krabbadýr]] (''Crustacea'') | classis = [[Stórkrabbar]] (''Malacostraca'') | ordo = [[Skjaldkrabbar]] (''Decapoda'') | familia = [[Krabbar]] (''Geryonidae'') | genus = ''Chaceon'' | species = ''C. affinis'' | binomial= ''Chaceon affinis'' | binomial_authority = [[Alphonse Milne-Edwards|A. Milne-Edwards]] og [[Eugène Louis Bouvier|Bouvier]], 1894 | synonyms = ''Geryon affinis'' <small>[[Alphonse Milne-Edwards|A. Milne-Edwards]] og [[Eugène Louis Bouvier|Bouvier]], 1894</small><ref name = "col3"> (1996) , database, NODC Taxonomic Code</ref><ref name = "col20673">Manning, Raymond B., and L. B. Holthuis (1989) Two new genera and nine new species of Geryonid crabs (Crustacea, Decapoda, Geryonidae), Proceedings of the Biological Society of Washington, vol. 102, no. 1</ref> }} '''Tröllakrabbi''' er stærsti krabbinn í [[krabbar|krabbaætt]]. Hann er yfirleitt 8–9,926 cm en lengsta eintak af þessari tegund var 15,5 cm löng. Tröllakrabbar halda sér á 200 til 2000 m dýpt. == Veiði og veiðisvæði == Tröllakrabbar eru að mestu leyti veiddir í Norðaustur-[[Atlantshaf]]i. == Líffræði == Skelin á tröllakrabbanum er sexhyrnd og er aðeins lengri á breiddina en á lengdina. Hún getur orðið 210mm og vegið næstum 2kg. Tennurnar eru litlar, karldýr eru að meðaltali aðeins stærri en kvendýr. Kynþroska er náð fyrir 10cm breidd. Kvendýr geta verið egglaus frá mars til ágúst. (Encyclopedia of life, e.d) == Tilvísanir == {{reflist}} [[Flokkur:Krabbar]] 8u0fekziwlgn8vvlh20rofzksog9hu1 0 142786 1919089 1899237 2025-06-02T13:33:07Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919089 wikitext text/x-wiki {{taxobox |name = Gulbjörk |image = Betula alleghaniensis 5349050.jpg |image_caption = Blöð gulbjarkar |image2 = B_alleghaniensis_01.jpg |image2_caption = Börkur |status = G5 <!--|status_system = TNC--> | regnum = [[Jurtaríki]] (''Plantae'') | divisio = [[Dulfrævingar]] (''Magnoliophyta'') | classis = [[Tvíkímblöðungar]] (''Magnoliopsida'') | ordo = [[Beykibálkur]] (''Fagales'') | familia = [[Birkiætt]] (''Betulaceae'') | genus = [[Birki]] (''Betula'') |subgenus = ''Betulenta'' |species = '''''B. alleghaniensis''''' |binomial = ''Betula alleghaniensis'' |binomial_authority = Britt. |range_map = Betula alleghaniensis range map 1.png |range_map_caption = Útbreiðsla ''Betula alleghaniensis'' |synonyms = *''Betula lutea'' <small>Michx.</small> }} '''Gulbjörk''' ([[fræðiheiti]]: ''Betula alleghaniensis'')<ref name="peters">{{cite book|last1=Peterson|first1=George A. Petrides ; illustrations by George A. Petrides, Roger Tory|title=A field guide to trees and shrubs : northeastern and north-central United States and southeastern and south-central Canada|date=1986|publisher=Houghton Mifflin|location=Boston|isbn=0-395-13651-2|edition=2nd}}</ref> er stór og mikilvæg timburtegund af [[birkiætt]], ættuð frá norðaustur [[Norður-Ameríka|Norður Ameríka]]. Nafnið gulbjörk vísar til litar barkarins.<ref>{{Cite web |url=http://landscaping.about.com/cs/fallfoliagetrees/a/fall_foliage4.htm |title=Geymd eintak |access-date=2018-03-19 |archive-date=2004-01-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20040105225057/http://landscaping.about.com/cs/fallfoliagetrees/a/fall_foliage4.htm |url-status=dead }}</ref> Nafnið ''Betula lutea'' var mikið notað fyrir þessa tegund en hefur verið lýst ógilt. ''Betula alleghaniensis'' er héraðstré [[Quebec]], þar sem hún er kölluð ''merisier'', nafn sem í [[Frakkland]]i er notað yfir [[Prunus avium|fuglakirsuber]]. ==Lýsing== [[Image:Yellow Birch in Thunder Bay Ontario.jpg|left|thumb|Börkur gulbjarkar]] Hún er meðalstór, yfirleitt einstofna tré, um 18 - 24 m há (einstaka sinnum að 30m)<ref name="peters" /><ref name="eflora">{{cite web|title=Taxon Page|url=http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=1&taxon_id=233500246|website=www.efloras.org|accessdate=26 July 2016}}</ref> með stofn sem verður um 60 til 90 sm í þvermál.<ref name="peters" /><ref name="dirr">{{cite book|last1=Dirr|first1=Michael A|title=Manual of woody landscape plants.|date=1990|publisher=Stipes Publishing Company|location=Champaign, Illinois|isbn=0-87563-344-7|edition=4. ed., rev.}}</ref> Gulbjörk er tiltölulega langlíf tegund sem verður 150 ára gömul og getur orðið að 300 ára gömul í gamalgrónum skógum.<ref name="usda fact" /> Hún fjölgar sér aðallega með fræi. Fullvaxin tré byrja vanalega að mynda fræ 40 ára gömul en geta byrjað jafnvel 20 ára.<ref name="usda fact" /> Mest fræmyndun er á um 70 ára gömlum trjám. Fræár eru á um 1 til 4 ára fresti. Fræin spíra best á mosagrónum lurkum, fúnandi timbri eða sprungum í steinum þar sem þau geta ekki spírað í gegn um lauflagið.<ref name="usda fact" /> Smáplöntur þroskast ekki í fullum skugga svo þær þurfa eitthvað rask til þess að spíra og vaxa. [[Börkur]]inn á fullvöxnum trjám er skínandi gulbrúnn og flagnar í næfrar.<ref name="peters" /><ref name="popa" /> Börkurinn er yfirleitt með svarta bletti og dökkar láréttar loftaugarákir.<ref name="eflora" /> Eftir að tréð nær yfir 30 sm þvermál hættir börkurinn að flagna í næfra á þeim hluta og verður "skeljaður".<ref name="ad">{{cite web|title=Trees of the Adirondacks: Yellow Birch {{!}} Betula alleghaniensis|url=http://www.adirondackvic.org/Trees-of-the-Adirondacks-Yellow-Birch-Betula-alleghaniensis.html|website=www.adirondackvic.org|accessdate=26 July 2016}}</ref> Það er til sjaldgæft form af tegundinni; (f. ''fallax'') sem vex á suðurhluta útbreiðslusvæðisins.<ref name="peters" /> Formið ''fallax'' er með dekkri grábrúnan börk sem flagnar minna en á aðalgerðinni.<ref name="illflowers">{{cite web|title=Yellow Birch (Betula alleghaniensis)|url=http://www.illinoiswildflowers.info/trees/plants/yellow_birch.html|website=www.illinoiswildflowers.info|accessdate=26 July 2016}}</ref> Árssprotarnir ilma lítillega af [[methyl salicylate]], Þó ekki eins mikið og hin skylda [[Betula lenta]], en þær eru einu tegundirnar í Norður-Ameríku sem ilma af því.<ref name="peters" /><ref name="popa">{{cite book|last1=Rhoads|first1=Ann|last2=Block|first2=Timothy|title=The Plants of Pennsylvania|publisher=University of Pennsylvania press|location=Philadelphia Pa|isbn=978-0-8122-4003-0|edition=2}}</ref> Hinsvegar er styrkur lyktarinnar ekki öruggt greiningareinkenni nema með öðrum einkennum.<ref name="peters" /> [[Lauf|Blöð]]in eru stakstæð, egglaga með oddi eða totu í endann eða oft með vægt hjartalaga grunni. Þau eru 5 til 12 sm löng og vanalega helmingur þess að breidd<ref name="dirr" /> með fínlegri tenningu (tvítennt) á jaðri. Þau eru dökkgræn að ofan og ljósari að neðan, æðarnar að neðan eru hærðar.<ref name="dirr" /><ref name="illflowers"/> Á haustin verða blöðin skærgul.<ref name="ad" /><ref name="chars">{{cite web|title=Conservation Plant Characteristics for ScientificName (CommonName) USDA PLANTS|url=http://plants.usda.gov/java/charProfile?symbol=BEAL2|website=plants.usda.gov|accessdate=26 July 2016}}</ref> Blöðin eru á stuttum legg, 0,64 til 1,27 sm löngum. Karlreklarnir eru 5,1 – 10,2 sm langir, purpuragulir, hangandi, 3-6 saman á fyrra árs vexti. Kvenreklarnir eru uppréttir og 1,5 til 3 sm langir og egglaga, þeir koma fram úr stuttum dvergsprotum með blöðunum.<ref name ="illflowers"/> <ref name="sylv">{{cite book|first1=Russell M|last1=Burns|first2=Barbara H.|last2=Honkala|title=Sylvics of North America: Hardwoods.|date=1990|publisher=U.S. Dept. of Agriculture, Forest Service u.a.|location=Washington|isbn=0160292603|url=https://www.na.fs.fed.us/spfo/pubs/silvics_manual/volume_2/betula/alleghaniensis%20.htm|accessdate=14 July 2016}}{{Óvirkur hlekkur|bot=InternetArchiveBot }}</ref> ===Afbrigði=== Tvö afbrigði hafa verið viðurkennd *''B. a.'' var ''macrolepis'' *''B. a.'' var ''alleghaniensis'' ==Útbreiðsla== Náttúruleg útbreiðsla hennar er frá [[Nýfundnaland]]i til [[Prince Edward Island]], [[Nova Scotia]], [[New Brunswick]], suður [[Quebec]] og [[Ontario]], og suðausturhorni [[Manitoba]] í [[Kanada]], vestur til [[Minnesota]], og suður í [[Appalasíufjöll]] til norður [[Georgía (fylki BNA)|Georgíufylkis]].<ref name="usda plants">{{cite web|title=Plants Profile for Betula alleghaniensis (yellow birch)|url=http://plants.usda.gov/core/profile?symbol=BEAL2|website=plants.usda.gov|accessdate=26 July 2016}}</ref> Þó að útbreiðslan nái svo langt suður sem til Georgíu, er hún algengust í norðurhluta útbreiðslusvæðisins og er aðeins til fjalla í suðurhlutanum.<ref name="dirr" /><ref name="sylv" /> It grows in [[plant zones|USDA zones]] 3-7.<ref name="dirr" /> ''B. alleghaniensis'' kýs helst svala og er oftast á hlíðum mót norðri, mýrum, árbökkum og frjósömum skógum.<ref name="eflora" /><ref name="comtrees"/> Hún þrífst ekki vel á þurrum svæðum eða svæðum með heitum sumrum. Sýrustig ([[pH]]) jarðvegs er frá 4-8.<ref name="chars"/> ==Búsvæði og vistfræði== Gulbjörk er oft með [[skógarþöll]] á svæði sínu vegna svipaðra krafne með búsvæði. Hún vex frá 0 – 500 m yfir sjávarmáli en getur farið upp í 1000 m.<ref name="usda fact" /> Hún er mest í millisvæðinu á milli láglendis-laufskóga og hálendis greni og þallarskóga. Vegna þunns barkar og vangetu til að vaxa af rót, drepst hún auðveldlega af villieldi.<ref name="illflowers"/> ===Blendingar=== *Hún myndar blendinginn ''Betula × purpusii'' með ''[[Betula pumila]]'', í lerkimýrum. Þessir blendingar eru nokkuð algengir<ref name="eflora" /> og runnkenndir að vexti og geta lyktað af methyl salicylate eða verið með ryðhærða árssprota.<ref name="peters" /> Blaðlögunin er milli gerða foreldranna.<ref name="eflora" /> *Hún getur einnig blandast ''[[Betula papyrifera]]'' á norðlægari svæðum þar sem svæði þeirra liggja saman en hún er sjaldan tilkynnt en er líklega algengari en áður var talið en að flestu leyti er blendingurinn millistig foreldranna. ==Nytjar== Gulbjörk er talin mikilvægasta björkin til timburs og er mikilvægt harðviðartré; sem slíkt, er viður ''Betula alleghaniensis'' mikið notaður á gólf, húsgögn, [[Viðarspónn|viðarspæni]], skápa, byssuskefti og tannstöngla.<ref name="usda fact">{{cite web|title=YELLOW BIRCH PLANT GUIDE|url=http://plants.usda.gov/plantguide/pdf/pg_beal2.pdf|website=USDA plants|accessdate=26 July 2016|archive-date=17 ágúst 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160817162856/http://plants.usda.gov/plantguide/pdf/pg_beal2.pdf|url-status=dead}}</ref><ref name="illflowers"/><ref name="comtrees">{{cite web|title=Common Trees of Pennsylvania|url=http://www.envirothonpa.org/documents/2011_CommonTreesBooklet.pdf|website=Envirothon pa|accessdate=26 July 2016}}</ref> Mestallur viður seldur í Norður-Ameríku er af þessari tegund. Viðurinn er tiltölulega sterkur, með þéttum árhringjum, og þungur. Viðurinn er frá því að vera rauðbrúnn til rjómahvítur og getur fengið mikinn gljáa.<ref name="usda fact" /> ==Tilvísanir== {{Reflist|40em}} ==Sjá einnig== *[http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=1&taxon_id=233500246 Flora of North America: Profile and map: ''B. alleghaniensis''] *[http://plants.usda.gov/java/profile?symbol=BEAL2 NCRS: USDA Plants Profile and map: ''B. alleghaniensis''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130504192748/http://plants.usda.gov/java/profile?symbol=BEAL2 |date=2013-05-04 }} *[http://www.cas.vanderbilt.edu/bioimages/species/frame/beal2.htm ''Betula alleghaniensis'' images at bioimages.vanderbilt.edu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060828014536/http://www.cas.vanderbilt.edu/bioimages/species/frame/beal2.htm |date=2006-08-28 }} *[http://www.plantmaps.com/nrm/betula-alleghaniensis-yellow-birch-native-range-map.php Interactive Distribution Map of ''Betula alleghaniensis''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190308035534/https://www.plantmaps.com/nrm/betula-alleghaniensis-yellow-birch-native-range-map.php |date=2019-03-08 }} {{commons|Betula alleghaniensis}} {{wikilífverur|Betula alleghaniensis}} {{Stubbur|líffræði}} [[Flokkur:Birkiætt]] 0zmyejobxvezqp1sxh54poypcersxc0 0 145245 1919163 1735198 2025-06-03T01:49:12Z 8FabianS 98151 Ógild gög 1919163 wikitext text/x-wiki [[Mynd:Sejm_RP.jpg|thumb|250px|Hús pólska þingsins í Varsjá]] '''Pólska þingið''' skiptist í efri deild (öldungadeild) sem kallast ''[[Senat]]'' og neðri deild sem heitir ''[[Sejm]]''. Báðar deildir eru til húsa í sömu byggingu í [[Varsjá]]. Á [[pólska|pólsku]] er ekkert opinbert samheiti yfir deildarnar tvær: í [[stjórnarskrá Póllands|stjórnskránni]] er einungis fjallað um ''Senat'' og ''Sejm''. Þingmenn í báðum deildum eru kosnir á fjögurra ára fresti. Í neðri deild sitja 460 þingmenn en í efri deild sitja 100 öldungadeildarþingmenn. Til þess að [[frumvarp]] geti orðið að [[lög]]um verða báðar deildar að samþykkja það. Þingmenn geta þó hnekkt ákvörðun öldungadeildarþingmanna um að hafna frumvarpi. Við tiltekin tilefni kallar formaður Sejm báðar deildir saman í svokallað þjóðþing (p. ''Zgromadzenie Zarodowe''). Þetta er oftast gert til að halda athöfn svo sem að setja nýjan [[forseti Póllands|forseta]] í embætti. {{stubbur|stjórnmál}} [[Flokkur:Pólska þingið]] [[Flokkur:Pólsk stjórnmál]] [[Flokkur:Þing eftir löndum]] 339j0djcvi3h0sxyie1vz54gzvqfa6h 0 145822 1919053 1697333 2025-06-02T12:38:01Z Sv1floki 44350 1919053 wikitext text/x-wiki [[Mynd:Prime Minister’s letter to Donald Tusk triggering Article 50.pdf|thumb|250px|Bréf frá [[Theresa May|Theresu May]] forsætisráðherra Bretlands til [[Donald Tusk|Donalds Tusk]] forseta leigatogaráðs ESB um að virkja 50. grein [[Lissabon-sáttmálinn|Lissabon-sáttmálans]], dagsett 29. mars 2017.]] '''Útganga Breta úr Evrópusambandinu''' eða í daglegu tali '''Brexit''' (sambland af [[enska|ensku]] orðunum ''British'' „breskur“ og ''exit'' „útganga“) var úrsögn [[Bretland]]s úr [[Evrópusambandið|Evrópusambandinu]] (ESB). Í [[Þjóðaratkvæðagreiðslan um aðild Bretlands að ESB 2016|þjóðaratkvæðagreiðslu]] sem haldin var þann 23. júní 2016 kaus meirihluti Breta að segja sig úr ESB.<ref>{{vefheimild|url=http://www.ruv.is/frett/bretar-kjosa-ad-ganga-ur-evropusambandinu|titill=Bretar kjósa að ganga úr Evrópusambandinu|árskoðað=2018|mánuðurskoðað=10. ágúst}}</ref> Þann 29. mars 2017 afhenti [[Theresa May]] [[forsætisráðherra Bretlands]] [[Donald Tusk]] forseta [[Evrópska ráðið|leiðtogaráðs ESB]] bréf um að Bretland ætlaði að virkja 50. grein [[Lissabon-sáttmálinn|Lissabon-sáttmálans]] og þar með hefja formlegar viðræður um úrsögn úr ESB.<ref>{{vefheimild|url=http://www.ruv.is/frett/may-skrifar-undir-utgongu-breta|titill=May skrifar undir útgöngu Breta|árskoðað=2018|mánuðurskoðað=10. ágúst}}</ref> Samkvæmt lögum átti Bretland að ganga formlega úr ESB klukkan 11:00 að breskum tíma þann 29. mars 2019 en eftir að þingið hefur hafnað skilyrðum útgöngusamninga bæði [[Theresa May|Theresu May]] og [[Boris Johnson]]. Viðræður við ESB hófust í júní 2017 og var þá stefnt að því að ljúka þeim fyrir október 2018. Útganga Breta tafðist talsvert og gengu þeir formlega úr sambandinu 31. janúar 2020. Einhugur er meðal hagfræðinga að Brexit muni draga úr meðaltekjum Breta til lengri tíma.<ref>{{fréttaheimild |titill='Hard' Brexit offers '£135bn annual boost' to economy |url=https://www.bbc.co.uk/news/business-40972776 |útgefandi=BBC News |dagsetning=20. ágúst 2017}}</ref> Einnig er einhugur meðal hagfræðinga að þjóðaratkvæðagreiðslan sjálf hafði skaðleg áhrif á efnahag Bretlands í þau tvö ár sem komu á eftir henni. Rannsóknir hafa leitt í ljós að meðaltap á hverju bresku heimili sé um það bil 404 sterlingspund, eða milli 1,3% og 2,1% af landsframleiðslu. Á aðfangadag 2020 náði stjórn Bretlands fram verslunarsamningi við ESB sem felur í sér að engir toll­ar eða inn­flutn­ingskvót­ar verði á flestar vör­ur sem flutt­ar verða á milli Bret­lands og Evr­ópu­sam­bands­ins. Aftur á móti tryggir samningurinn ekki áframhaldandi ferðafrelsi né aðgang breskra fjármálafyrirtækja að innri markaði ESB, auk þess sem [[Norður-Írland]] verður áfram bundið af tollareglum ESB og lögsögu [[Evrópudómstóllinn|Evrópudómstólsins]] og skip Evr­ópu­sam­bands­ríkja munu áfram hafa nokkurn aðgang að breskum fiskimiðum. Jafnframt verður Bretlandi skylt að tryggja með eigin eftirlitsstofnun áfram sams konar leikreglur og tíðkast innan ESB fyrir framleiðslu og sölu á vörum.<ref>{{Vefheimild|titill=Hvað er í pakk­an­um?|url=https://www.mbl.is/frettir/erlent/2020/12/26/hvad_er_i_pakkanum/|útgefandi=mbl.is|ár=2020|mánuður=26. desember|árskoðað=2020|mánuðurskoðað=29. desember}}</ref> == Aðdragandi == Sex ríki ([[Belgía]], [[Frakkland]], [[Holland]], [[Ítalía]], [[Lúxemborg]] og [[Vestur-Þýskaland]]) skrifuðu undir [[Parísarsáttmálinn|Parísarsáttmálann]] árið 1951 og stofnuðu þar með [[Kola- og stálbandalag Evrópu]] (KSBE). Á Messina-ráðstefnunni 1955 var litið svo á að KSBE hefði tekist vel og ákveðið var að útvíkka og dýpka samvinnu milli aðildarríkja. Árið 1957 var skrifað undir [[Rómarsáttmáli|Rómarsáttmálann]], og [[Evrópubandalagið|Efnahagsbandalag Evrópu]] og [[Kjarnorkubandalag Evrópu]] (Euratom) voru þar með stofnuð. Árið 1967 voru þessar stofnanir endurnefndar Evrópubandalagið (EB). Bretland sótti um aðild árin 1963 og 1967 en umsókninni var hafnað af þáverandi [[Forseti Frakklands|forseta Frakklands]] [[Charles de Gaulle]].<ref>{{fréttaheimild |titill=1967: De Gaulle says "non" to Britain – again |url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/november/27/newsid_4187000/4187714.stm |útgefandi=BBC News |dagsetning=27. nóvember 1976}}</ref> Eftir de Gaulle sagði af sér var umsókn Bretlands samþykkt. Forsætisráðherra Bretlands [[Edward Heath]] skrifaði undir [[Aðildarsáttmálinn 1972|Aðildarsáttmálann 1972]] og breska þingið samþykkti Evrópubandalagslögin (''European Communities Act'') seinna sama ár.<ref>{{vefheimild |url=http://www.parliament.uk/about/living-heritage/transformingsociety/tradeindustry/importexport/overview/europe/ |titill=Into Europe |útgefandi=Breska þingið |mánuðurskoðað=5. september |árskoðað=2018}}</ref><ref>{{vefheimild |url=http://treaties.fco.gov.uk/docs/fullnames/pdf/1979/TS0018%20(1979)%20CMND-7463%201972%2022%20JAN,%20BRUSSELS%3B%20TREATY%20CONCERNING%20ACCESSION%20OF%20DENMARK%20IRELAND%20NORWAY%20UK%20&%20NI%20TO%20EEC%20&%20EAEC_1.pdf |titill=English text of EU Accession Treaty 1972, Cmnd. 7463 |snið=PDF |mánuðurskoðað=5. september |árskoðað=2018}}</ref> Bretland varð svo meðlimur í EB þann 1. janúar 1973 ásamt [[Danmörk]]u og [[Írland]]i.<ref>{{fréttaheimild |titill=1973: Britain joins the EEC |url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/january/1/newsid_2459000/2459167.stm |útgefandi=BBC News |dagsetning=1. janúar 1973}}</ref> [[Mynd:United_Kingdom_European_Communities_membership_referendum,_1975_compared_to_United_Kingdom_European_Union_membership_referendum,_2016.svg|thumb|left|280px|Samanburður á niðurstöðum atkvæðagreiðslan árin 1975 og 2016.]] Árið 1974 voru haldnir [[Þingkosningar í Bretlandi 1974|kosningar]] í Bretlandi. [[Verkamannaflokkurinn (Bretland)|Verkamannaflokkurinn]] í þá andstæðustjórn og eitt kosningaloforða þeirra var að endursemja um aðild Bretlands að EB og halda þjóðaratkvæðagreiðslu um aðild í kjölfarið.<ref>Alex May, ''Britain and Europe since 1945'' (1999).</ref> Verkamannaflokkurinn fór með sigur af hólmi. Síðan árið 1975 var fyrsta þjóðaratkvæðagreiðslan haldin um hvort Bretland ætti að vera áfram í EB eða ganga úr. Þrátt fyrir klofninga innan Verkamannaflokksins studdu allir helstu flokkarnir og miðlar aðild Bretlands að EB.<ref>{{fréttaheimild |url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/april/26/newsid_2503000/2503155.stm |titill=BBC ON THIS DAY – 26 – 1975: Labour votes to leave the EEC |útgefandi=[[BBC]]}}</ref> Þann 5. júní 1975 kusu 67,2% Breta á kjörskrá í öllum nema tveimur sýslum að vera áfram í EB.<ref>{{vefheimild |url=http://researchbriefings.parliament.uk/ResearchBriefing/Summary/CBP-7253#fullreport |titill=Research Briefings – The 1974–1975 UK Renegotiation of EEC Membership and Referendum |útgefandi=Breska þingið |mánuðurskoðað=5. september |árskoðað=2018}}</ref> Ekki er talið að nokkur tengsl séu á milli niðurstöðu þessarar atkvæðagreiðslu og þeirrar sem var haldin árið 2016.<ref>{{vefheimild |url=http://www.trfetzer.com/who-voted-for-brexit/ |titill=Who Voted for Brexit? A comprehensive district level analysis |útgefandi=Becker, Fetzer, Novy, University of Warwick |mánuðurskoðað=5. september |árskoðað=2018}}</ref> Kosningaherferð Verkamannaflokksins árið 1983 gekk út á loforð um að ganga úr EB án þjóðaratkvæðagreiðslu.<ref name="foot">{{fréttaheimild |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/magazine/8550425.stm |titill=Michael Foot: What did the "longest suicide note" say? |fornafn=Rajini |eftirnafn=Vaidyanathan |verk=BBC News Magazine |útgefandi=BBC |dagsetning=4. mars 2010}}</ref> Eftir gífurlegan ósigur í kosningunum skipti flokkurinn um stefnu.<ref name="foot" /> Árið 1985 staðfesti ríkisstjórn [[Margaret Thatcher|Margrétar Thatcher]] (Íhaldsflokkurinn) fyrstu stóru breytinguna á Rómarsáttmálanum – [[Einingarlögin]] – án þjóðaratkvæðagreiðslu. Í október 1990 gekk Bretland inn í [[Gengissamstarf Myntbandalagsins|gengissamstarf Myntbandalagsins]] (ERM) vegna þrýstings frá háttsettum ráðherrum þrátt fyrir mótmæli Margrétar Thatcher. [[Sterlingspund|Sterlingspundið]] var því fest við [[Þýskt mark|þýska markið]]. Thatcher sagði af sér mánuði seinna vegna klofninga innan Íhaldsflokksins um andstæðu hennar við EB. Bretland og Ítalía neyddust til að ganga úr gengissamstarfinu þann 16. september 1992 vegna álags á pundið og [[Ítölsk líra|líruna]] (dagurinn kallast [[Svarti miðvikudagur]]).<ref>{{vefheimild |eftirnafn=Dury |fornafn=Hélène |titill=Black Wednesday |url=http://is.muni.cz/el/1456/podzim2011/MPF_AFIN/um/27608616/27608949/Black_Wednesday.pdf |árskoðað=2018 |mánuðurskoðað=5. september}}</ref> Við gildistöku [[Maastrichtsáttmálinn|Maastrichtsáttmálans]] þann 1. nóvember 1993 var Evrópubandalagið endurnefnt [[Evrópusambandið]] (ESB).<ref>{{vefheimild |url=http://europa.eu/about-eu/basic-information/about/index_en.htm |titill=EUROPA The EU in brief |útgefandi=Europa (vefgátt) |árskoðað=2018 |mánuðurskoðað=5. september}}</ref> === Atkvæðagreiðsluflokkurinn og UKIP === Árið 1994 stofnaði [[James Goldsmith]] [[Atkvæðagreiðsluflokkurinn|Atkvæðagreiðsluflokkinn]] (''Referendum Party'') sem bauð sig fram í [[Þingkosningar í Bretlandi 1997|kosningunum 1997]] á grundvelli þjóðaratkvæðagreiðslu um samband Bretlands við ESB. Flokkurinn var með frambjóðendur í 547 kjördæmum og fékk 810.680 atkvæði sem samsvarar 2,6% atkvæða.<ref name="ref party">{{vefheimild |url=https://web.archive.org/web/20110921035222/http://www.politicsresources.net/area/uk/ge97/partycand.htm |titill=UK Election 1997 |útgefandi=Politicsresources.net |mánuðurskoað=16. júlí 2015}}</ref> Flokkurinn fékk þó ekki sæti á þinginu enda atkvæði þeirra mjög dreifð. Atkvæðagreiðsluflokkurinn var leystur upp eftir andlát Goldsmith árið 1997. [[Breski sjálfstæðisflokkurinn]] (''UK Independence Party'' eða ''UKIP'') var stofnaður árið 1993 á grundvelli andstæðu við ESB. UKIP var þriðji stærsti flokkurinn í Evrópukosningunum 2004, annar stærsti í Evrópukosningunum 2009 og stærsti flokkurinn í Evrópukosningum 2014 en hlutur flokksins náði þá 27,5% atkvæða. Þetta var í fyrsta skiptið frá [[Þingkosningar í Bretlandi 1910|þingkosningum 1910]] að annar flokkur en Verkamannaflokkurinn eða Íhaldsflokkurinn fékk stærsta hlutinn í kosningum.<ref>{{fréttaheimild|titill=10 key lessons from the European election results |url=https://www.theguardian.com/politics/2014/may/26/10-key-lessons-european-election-results |útgefandi=The Guardian |dagsetning=26. maí 2014}}</ref> Sigur UKIP í þessum kosningum er talinn stærsta ástæðan fyrir stuðningi við Brexit í kosningunum 2016.<ref>{{vefheimild |titill=Does Migration Cause Extreme Voting? |url=http://www2.warwick.ac.uk/fac/soc/economics/research/centres/cage/manage/publications/306-2016_becker_fetzer.pdf |útgefandi=Becker og Fetzer við Háskólann í Warwick |dagsetning=18. október 2016 |mánuðurskoðað=5. september |árskoðað=2018}}</ref> UKIP sigraði í tveimur aukakosningum árið 2014. Í [[Þingkosningar í Bretlandi 2015|þingkosningum 2015]] fékk UKIP 12,6% atkvæða og hélt einu þeirra tveggja sæta á þinginu sem flokkurinn vann árið 2014.<ref>{{fréttaheimild|url=https://www.theguardian.com/politics/ng-interactive/2015/may/07/live-uk-election-results-in-full |titill=2015 UK general election results in full |höfundur=Matt Osborn |útgefandi=[[The Guardian]] |dagsetning=7. maí 2015}}</ref> == Heimildir == {{reflist}} {{stubbur|stjórnmál}} [[Flokkur:Bresk stjórnmál]] [[Flokkur:Evrópusambandið]] 8sa6d6nq05phv48zgm6cz6dpqqh6xez 0 147597 1919106 1854031 2025-06-02T13:37:18Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919106 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | image = | image_caption = Mjúkfura með dádýri og trönu. | status = LR/lc | status_system = iucn2.3 | status_ref = <ref>{{Cite iucn|url=https://www.iucnredlist.org/species/42342/2973993|title= ''Pinus armandii''|author=Conifer Specialist Group|date=1998|volume=2012.1|access-date= 2 October 2012}}</ref> | regnum = [[Jurtaríki]] (''Plantae'') | divisio = [[Berfrævingar]] (''Pinophyta'') | classis = [[Barrtré]] (''Pinopsida'') | ordo = ''[[Pinales]]'' | familia = [[Þallarætt]] (''Pinaceae'') | genus = ''[[Furur|Fura]]'' (''Pinus'') | subgenus = ''Strobus''<br> subsection ''Strobus'' | species = '''''P. armandii''''' | binomial = ''Pinus armandii'' | binomial_authority = [[Adrien René Franchet|Franch.]] | synonyms = * ''P. armandii'' var. ''amamiana'' (Koidz.) Hatus. * ''P. armandii'' var. ''farjonii'' Silba * ''P. armandii'' subsp. ''yuana'' Silba }} '''Mjúkfura''' ([[fræðiheiti]]: ''Pinus armandii'')<ref>[https://plants.usda.gov/core/profile?symbol=PIAR7 "Pinus armandii".] Natural Resources Conservation Service PLANTS Database. USDA. Retrieved 4 October 2015.</ref> er furutegund ættuð frá [[Kína]],<ref>{{cite journal |url=http://www.haverford.edu/arboretum/files/fall2012.pdf |last1=Astifan |first1=William |year=2012 |title=''Pinus armandii'': Chinese White Pine |journal=Haverford College Arboretum Association| volume=37 | issue=4 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131019075050/http://www.haverford.edu/arboretum/files/fall2012.pdf |archive-date=2013-10-19}}</ref> þar sem hún kemur fyrir frá suður [[Shanxi]] vestur til suður [[Gansu]] og suður til [[Yunnan]], með stofna í [[Anhui]]. Hún vex í 2.200–3.000 m hæð í [[Taívan]] og nær einnig lítið eitt í norður [[Búrma]].<ref name="Critchfield, William B. and Elbert L. Little. 1966">{{Cite book |last1=Critchfield |first1=William Burke |last2=Little |first2=Elbert L. |title=Geographic distribution of the pines of the world |publisher=[[United States Forest Service]] |date=1966}}</ref> Á [[Kínverska|kínversku]] er hú þekkt sem „Huafjalls-fura“ ({{lang|zh-Hans|华山松}}). Hún vex í 1.000–3.300 m hæð, með lægri hæðirnar aðallega í norðurhluta svæðisins. Tréð nær 35 m hæð, með stofn að 1 m í þvermál.<ref name=FoC>Fu, Liguo; Li, Nan; Elias, Thomas S.; Mill, Robert R. [http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=2&taxon_id=210001638 "Pinus armandii".] Flora of China. 4. Retrieved 2 October 2012 – via eFloras.org, Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.</ref> ==Lýsing== [[File:Pinus Armandii juvenile cone.jpg|thumb|left|Óþroskaður köngull]] [[File:Pinus armandii - Kunming Botanical Garden - DSC02782.JPG|thumb|right]] Barrnálarnar eru fimm saman í búnti með blaðslíðri sem fellur af. Barrið er 8–20 sm langt. Könglarnir eru 9–22 sm langir og 6–8 sm breiðir, með stífu og þykku köngulhreistri. Fræin eru stór 10–16 mm löng og með vott af væng; þeim er dreift af [[hnotkráka|hnotkrákum]]. Könglarnir þroskast á öðru ári. ==Afbrigði== Tegundin er með tvö eða þrjú afbrigði: * ''Pinus armandii'' var. ''armandii''. Allt útbreiðslusvæðið að frátöldum neðangreindum. * ''Pinus armandii'' var. ''mastersiana''. Fjöll mið Taívan. * ''Pinus armandii'' var. ''dabeshanensis''. Dabiefjöll á mörkum Anhui-Hubei. Þetta afbrigði er stundum talið aðskilin tegund, ''[[Pinus dabeshanensis]]''. Til að bæta á óvissuna þá skráir ''Flora of China'' hana sem ''P. fenzeliana'' var. ''dabeshanensis''.<ref>Fu, Liguo; Li, Nan; Elias, Thomas S.; Mill, Robert R. [http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=2&taxon_id=210001645 "Pinus fenzeliana var. dabeshanensis".] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150417022254/http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=2&taxon_id=210001645 |date=2015-04-17 }} Flora of China. 4. Retrieved 2 October 2012 – via eFloras.org, Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.</ref> [[IUCN]] hefur skráð var. ''dabeshanensis'' (flokkuð sem ''Pinus dabeshanensis'')<ref>{{cite iucn| url = https://www.iucnredlist.org/species/191637/1991386| title = ''Pinus dabeshanensis''| author = Conifer Specialist Group| year = 1998| volume = 2012.1| access-date = 2 October 2012}}</ref> viðkvæma tegund og var. ''mastersiana'' sem tegund í hættu.<ref>{{cite iucn| url = https://www.iucnredlist.org/species/42342/2973993| title = ''Pinus armandii'' var. ''mastersiana''| author = Conifer Specialist Group| year = 1998| volume = 2012.1| access-date = 2 October 2012}}</ref> ''Pinus armandii'' hefur einnig verið tilkynnt frá [[Hainan]] við suðurströnd Kína, og á tveimur eyjum suður af [[Japan]], en þessar tegundir eru frábrugðnar að mörgu leyti og eru nú taldar sjálfstæðar tegundir; ''[[Pinus fenzeliana]]'' og ''[[Pinus amamiana]]''. ==Nytjar== Fræjunum af ''Pinus armandii'' er safnað og seld sem furuhnetur. Hinsvegar eru það þessi fræ sem valda "pine mouth syndrome".<ref>{{cite journal| url=http://downloads.hindawi.com/journals/jt/2011/316789.pdf|vauthors=Destaillats F, etal | journal= Journal of Toxicology| year=2011| volume=2011| pages=Article ID 316789| title=Identification of the Botanical Origin of Commercial Pine Nuts Responsible for Dysgeusia by Gas-Liquid Chromatography Analysis of Fatty Acid Profile| doi=10.1155/2011/316789| pmid=21559093| pmc=3090612}}</ref> Viðurinn er nýttur í byggingar; tegundin er mikilvæg í skógrækt á sumsstaðar í Kína. Hún er einnig ræktuð til skrauts í Evrópu og Norður-Ameríku. Fræðiheitið er til heiðurs franska trúboðanum og náttúrufræðingnum [[Armand David]], sem fyrst kynnti tegundina í Evrópu. ==Kínversk menning== Tréð er talið vegna sígræns barrs talið vera tákn um langlífi og ódauðleika. Trjákvoðan er talin lifandi sálarefni, samsvarandi blóði í dýrum og mönnum. Í Kína til forna, reyndu taóistískir leitendur eilífrar æsku lengja líf sitt með áti á kvoðunni. Sagnir segja að [[Qiu Sheng]] (仇生) sem lifði á tímum Chengtang af Shang ([[kínverska]]: 商成汤王) (ríkti 1675–1646 BCE), hafi sagt langlífi sitt af völdum trjákvoðunnar.<ref name="DeGroot">{{Cite book|last=De Groot|first=J.J.M.|title=The Religious System of China. Vol. IV|publisher= Kessinger Publishing|year=2003|isbn= 978-0-7661-3354-9 }} pp 297,300</ref> Shouxing, kínverski guð langlífis ([[kínverska]]: 寿星), er yfirleitt sýndur standandi við furu, á meðan [[Grus japonensis|rauðhöfða trana]] situr í greinum trésins. Í hefðbundnu táknletri af "gleði, heiður og langlífi" ([[kínverska]]: 福禄寿三星), er furan tákn langlífis, á sama hátt og leðurblaka táknar heill vegna [[hljóðlíking]]ar við kínverska táknið fyrir heppni ([[kínverska]]: 福). Sveppur sem kínverjar nefna Fu Ling vex á rótum furunnar, og er talinn af kínverjum halda frá tilfinningum hungurs, lækna sjúkdóma og lengja líf.<ref name="DeGroot"/> ==Tilvísanir== {{Reflist}} ==Ytri tenglar== * [http://www.pinetum.org/cones/PNStrobus.htm ''Pinus armandii'' cone photos (scroll ¾ way down page)] * [https://www.conifers.org/pi/Pinus_armandii.php Gymnosperm Database] {{commonscat|Pinus armandii}} {{Wikilífverur|Pinus armandii}} {{stubbur|líffræði}} [[Flokkur:Furur]] [[Flokkur:Barrtré]] hgdw1f7r4y7p1janhlypzwki31xjds6 0 148090 1919149 1901768 2025-06-02T20:35:29Z Leikstjórinn 74989 1919149 wikitext text/x-wiki {{Stjórnmálamaður | nafn = Sanna Magdalena Mörtudóttir | mynd = Sanna Magdalena 2.jpg | titill = Forseti borgarstjórnar Reykjavíkur | stjórnartíð_start = [[21. febrúar]] [[2025]] | stjórnartíð_end = | forveri = [[Þórdís Lóa Þórhallsdóttir]] | eftirmaður = | fæddur = {{fæðingardagur og aldur|1992|5|3}} | fæðingarstaður = [[Reykjavík]], [[Ísland]]i | starf = Stjórnmálamaður | stjórnmálaflokkur = [[Sósíalistaflokkur Íslands (21. öld)|Sósíalistaflokkurinn]] | háskóli = [[Háskóli Íslands]] | SS1_titill = [[Borgarstjórn Reykjavíkur|Borgarfulltrúi]] í [[Reykjavík]] | SS1_frá1 = 2018 | SS1_til1 = | SS1_litur1 = | SS1_flokkur1 = [[Sósíalistaflokkur Íslands (21. öld)|Sósíalistaflokkurinn]] | stjórnartíð_end1 = [[26. maí]] [[2025]] | stjórnartíð_start1 = [[20. október]] [[2024]] | forveri1 = [[Gunnar Smári Egilsson]] | titill1 = Leiðtogi [[Sósíalistaflokkur Íslands|Sósíalistaflokks Íslands]] | myndatexti1 = Sanna Magdalena árið 2023. }} '''Sanna Magdalena Mörtudóttir''' (f. [[3. maí]] [[1992]]) er [[Ísland|íslensk]]<nowiki/>-<nowiki/>[[Tansanía|tansanísk]] stjórnmálakona sem að hefur verið oddviti [[Sósíalistaflokkur Íslands (21. öld)|Sósíalistaflokks Íslands]] í borgarstjórn [[Reykjavík|Reykjavíkur]] frá [[2018]]. Þegar hún var kjörin í borgarstjórn var hún yngsti borgarfulltrúi í sögu Reykjavíkur, þá 26 ára gömul. Auk þess var hún leiðtogi [[Sósíalistaflokkur Íslands (21. öld)|Sósíalistaflokks Íslands]] frá [[október]] [[2024]] til [[maí]] [[2025]]. leiðtogi [[Sósíalistaflokkur Íslands (21. öld)|Sósíalistaflokks Íslands]] og borgarfulltrúi [[Sósíalistaflokkur Íslands (21. öld)|Sósíalistaflokksins]] í [[borgarstjórn Reykjavíkur]] frá [[2018]]. Hún náði kjöri í borgarstjórn sem oddviti Sósíalistaflokksins í [[Sveitarstjórnarkosningar á Íslandi 2018|sveitarstjórnarkosningum landsins árið 2018]], þá 26 ára gömul, og varð þá yngsti borgarfulltrúi í sögu Reykjavíkur.<ref name="met">{{Cite web|title=Sanna slær met Davíðs|url=https://www.mbl.is/frettir/kosning/2018/05/27/sanna_slaer_met_davids/|publisher=mbl.is|date=27. maí 2018|accessdate=17. desember 2018}}</ref> ==Lífshlaup== Sanna er fædd í [[Reykjavík]]. Móðir hennar er íslensk en faðir hennar [[Tansanía|tansanískur]]. Foreldrar hennar hittust í [[England|Englandi]] og Sanna ólst upp í [[London]] fyrstu árin.<ref name="fréttablað">{{Cite web|url=https://www.visir.is/g/20181219729d|title=„Vill ekki verða tamin millistéttarkona í dragt“|publisher=''Vísir''|accessdate=18. desember 2018|mánuður=2. júní 2018}}</ref> Þegar hún var sjö ára flutti hún með móður sinni til [[Reykjavík|Reykjavíkur]], þar sem hún ólst upp.<ref name=fréttablað/> Sanna er með MA-gráðu í [[mannfræði]] frá [[Háskóli Íslands|Háskóla Íslands]].<ref name=fréttablað/><ref name=":0">Reykjavik.is, [https://reykjavik.is/borgarfulltruar/sanna-magdalena-mortudottir „Sanna Magdalena Mörtudóttir“] (skoðað 3. júlí 2019)</ref> ==Stjórnmál== Sanna náði kjöri í borgarstjórn Reykjavíkur sem oddviti [[Sósíalistaflokkur Íslands (21. öld)|Sósíalistaflokksins]] í [[Sveitarstjórnarkosningar á Íslandi 2018|sveitarstjórnarkosningum 2018]], þá 26 ára gömul. Þá braut hún met sem yngsti borgarfulltrúi í sögu Reykjavíkur.<ref name=met/> Í stjórnmálum hefur hún lagt stund á mál sem tengjast jafnrétti og velferð. Í [[október]] [[2024]] var hún kjörin leiðtogi [[Sósíalistaflokkur Íslands (21. öld)|Sósíalistaflokksins]] og hún leiddi lista flokksins í [[Reykjavíkurkjördæmi suður]] í [[Alþingiskosningar 2024|alþingiskosningunum 2024]].<ref>{{Cite web|url=https://www.visir.is/g/20242637761d/f/f/skodanir|title=Sanna leiðir lista Sósíal­ista­flokks í Reykja­vík suður - Vísir|last=Arnardóttir|first=Lovísa|date=2024-10-20|website=visir.is|language=is|access-date=2024-11-02}}</ref> Flokkurinn náði samt sem áður ekki inn á þing, og náði einungis 3,9% atkvæða. Eftir að meirihlutinn í borgarstjórninni sprakk tóku Sósíalistar þátt í myndun nýs meirihluta með [[Samfylkingin|Samfylkingu]], [[Vinstrihreyfingin – grænt framboð|Vinstri grænum]], [[Píratar|Pírötum]] og [[Flokkur fólksins|Flokki fólksins]]. Sanna varð forseti borgarstjórnar við stofnun nýja meirihlutans þann [[21. febrúar]] [[2025]].<ref>{{Vefheimild|titill=Nýr meirihluti í borginni: Heiða Björg verður borgarstjóri|url=https://www.ruv.is/frettir/innlent/2025-02-21-nyr-meirihluti-i-borginni-heida-bjorg-verdur-borgarstjori-436892|útgefandi=[[RÚV]]|dags=21. febrúar 2025|skoðað=21. febrúar 2025|höfundur=Hugrún Hannesdóttir Diego}}</ref> Mikil átök áttu sér stað innan Sósíalistaflokksins í upphafi árs [[2025]]. Í maí 2025 var stjórn flokksins skipt út og Sanna meðal annars kosin úr stjórn, þrátt fyrir að hafa verið endurkjörin leiðtogi flokksins. Þrátt fyrir það, sagði Sanna af sér sem leiðtogi flokksins þann [[26. maí]] [[2025]] vegna átakanna.<ref>{{Cite web|url=https://www.ruv.is/frettir/innlent/444716|title=Sanna hætt sem pólitískur leiðtogi Sósíalistaflokksins - RÚV.is|last=Sigurðsson|first=Grétar Þór|date=2025-05-26|website=RÚV|access-date=2025-06-02}}</ref> ==Tilvísanir== <references/> {{Núverandi borgarfulltrúar í borgarstjórn Reykjavíkur}} [[Flokkur:Borgarfulltrúar Sósíalistaflokksins]] [[Flokkur:Íslenskar stjórnmálakonur]] [[Flokkur:Íslenskir mannfræðingar]] {{f|1992|Sanna Magdalena Mörtudóttir}} kty3tuqekk37i0dc8h542hdjk1ak7je 0 150666 1919175 1914282 2025-06-03T10:09:23Z Berserkur 10188 1919175 wikitext text/x-wiki {{Knattspyrnulið | Fullt nafn = West Bromwich Albion Football Club | mynd = TheHawthorns.jpg | Gælunafn =''The Baggies, The Throstles, The Albion'' | Stytt nafn = WBA, West Brom, Albion | Stofnað =1878 | Leikvöllur =[[The Hawthorns]] | Stærð = 26.688 | Stjórnarformaður = [[Li Piyue]] | Knattspyrnustjóri = Ryan Mason | Deild =[[Enska meistaradeildin]] | Tímabil =2024-2025 | Staðsetning =9. sæti <!-- Home kit --> | pattern_la1 = _wba1819h | pattern_b1 = _wba1819h | pattern_ra1 = _wba1819h | pattern_sh1 = _wba1819h | pattern_so1 = _wba1819h | leftarm1 = FFFFFF | body1 = 060067 | rightarm1 = FFFFFF | shorts1 = FFFFFF | socks1 = FFFFFF | pattern_name1 = Home <!-- Away kit --> | pattern_la2 = _wba1819t | pattern_b2 = _wba1819t | pattern_ra2 = _wba1819t | pattern_sh2 = _wba1819t | pattern_so2 = _wba1819t | leftarm2 = FFDD00 | body2 = FFDD00 | rightarm2 = FFDD00 | shorts2 = 007020 | socks2 = 007020 | pattern_name2 = Away <!--Alternative kit--> | pattern_la3 = _wba1819a | pattern_b3 = _wba1819a | pattern_ra3 = _wba1819a | pattern_sh3 = _wba1819a | pattern_so3 = _wba1819a | leftarm3 = 000000 | body3 = 000000 | rightarm3 = 000000 | shorts3 = 000000 | socks3 = 000000 | pattern_name3 = Alt. Kit }} [[Mynd:WestBromwichAlbionFC League Performance.svg|thumb|Gengi liðsins.]] '''West Bromwich Albion Football Club''' eða '''WBA''' er enskt knattspyrnufélag frá [[West Bromwich]] í [[Vestur-Miðhéruð (sýsla) |Vestur-Miðhéruð]]um á mið-[[England]]i. Liðið var stofnað árið [[1878]] sem ''West Bromwich Strollers''. Heimavöllur liðsins, [[The Hawthorns]], hefur verið í notkun frá [[1900]]. Liðið vann efstu deild tímabilið 1919–20 og hefur endað tvisvar í 2. sæti. FA-bikarinn hefur liðið unnið 5 sinnum, síðast árið [[1968]]. Árið [[2000]] var [[Lárus Sigurðsson]] valinn leikmaður ársins hjá félaginu. Liðið spilaði síðast í [[enska úrvalsdeildin|ensku úrvalsdeildinni]] 2020-2021. Nágrannaliðin [[Aston Villa]] og [[Birmingham City]] eru helstu erkifjendur WBA. == Titlar == * [[gamla enska fyrsta deildin|Englandsmeistarar]] '''1''' ** 1919-20 * [[Enski bikarinn]] '''5''' ** 1887-88, 1891-92, 1930-31, 1953-54, 1967-68 ==Heimild== {{commonscat|West Bromwich Albion F.C.}} {{wpheimild|tungumál= en|titill= West Bromwich Albion F.C.|mánuðurskoðað= 16. apríl.|árskoðað= 2019 }} [[Flokkur:Ensk knattspyrnufélög]] [[Flokkur:Stofnað 1878]] gevehhlvqbmviu419izh6lsp6r6v5wp 0 150711 1919176 1914283 2025-06-03T10:11:00Z Berserkur 10188 1919176 wikitext text/x-wiki {{Knattspyrnulið | Fullt nafn = Leeds United Football Club | mynd = Elland Road panarama.jpg | Gælunafn =''The Whites, United, The Peacocks'' | Stytt nafn = LUFC | Stofnað =1919 | Leikvöllur =[[Elland Road]] | Stærð = 37.890 | Stjórnarformaður = [[Andre Radrizzani]] | Knattspyrnustjóri = [[Daniel Farke]] | Deild =[[Enska meistaradeildin]] | Tímabil =2024-2025 | Staðsetning =1. sæti | pattern_la1 = _leeds2223h | pattern_b1 = _leeds2223h | pattern_ra1 = _leeds2223h | pattern_sh1 = _leeds2223h | pattern_so1 = _leeds2223h | leftarm1 = FFFFFF | body1 = FFFFFF | rightarm1 = FFFFFF | shorts1 = FFFFFF | socks1 = FFFFFF | pattern_la2 = _leeds2223a | pattern_b2 = _leeds2223a | pattern_ra2 = _leeds2223a | pattern_sh2 = _leeds2223a | pattern_so2 = _leeds2223a | leftarm2 = F5F38D | body2 = F5F38D | rightarm2 = F5F38D | shorts2 = 0A0C4E | socks2 = 0A0C4E | pattern_la3 = _leeds2223t | pattern_b3 = _leeds2223t | pattern_ra3 = _leeds2223t | pattern_sh3 = _leeds2223t | pattern_so3 = _leeds2223t | leftarm3 = 000000 | body3 = 000000 | rightarm3 = 000000 | shorts3 = 000000 | socks3 = F68F30 }} [[Mynd:Elland Road, East Stand.jpg|225px|thumb|right|Elland Road, heimavöllur Leeds United]] '''Leeds United Football Club''' er enskt knattspyrnufélag frá borginni [[Leeds]] í mið-[[England]]i og spilar í [[enska meistaradeildin|ensku meistaradeildinni]]. Heimavöllur liðsins er á [[Elland Road]] sem tekur tæplega 38.000 í sæti. Liðið hefur sigrað ensku efstu deildina þrisvar (síðast 1992), FA-bikarinn einu sinni og League Cup einu sinni. Liðið vann ensku meistaradeildina 2020 og komst í ensku úrvalsdeildina í fyrsta sinn í 16 ár. Liðið varð í 9. sæti í úrvalsdeildinni tímabilið eftir. Leeds féll úr úrvalsdeildinni árið 2023 en komst aftur upp 2025. == Titlar == {| class="wikitable" !Titill !Fjöldi !ÁR |- | [[Enska úrvalsdeildin]] ||align="center"| '''3''' || 1968/69, 1973/74 og 1991/92 |- | [[Enski bikarinn]]||align="center"| '''1''' || 1972 |- | [[Enski deildabikarinn]] ||align="center"| '''1''' || 1968 |- | '''Samfélagsskjöldurinn''' ||align="center"| '''2''' || 1969 og 1992 |- | [[Borgakeppni Evrópu í knattspyrnu|Borgakeppni Evrópu]] ||align="center"| '''2''' || 1968 og 1971 |- | [[FA Youth-cup]] ||align="center"| '''2''' || 1993 og 1997 |} * Titlar í [[Enska meistaradeildin|Ensku meistaradeildinni]]: 1923/24, 1963/64, 1989/90, 2019/20. * Úrslit í [[Enski bikarinn|Enska bikarnum]]: 1965, 1970 og 1973. * Úrslit í [[Enski deildabikarinn|Enska deildabikarnum]]: 1996. * Úrslit í [[Meistaradeild Evrópu]]: 1975 * Úrlsit í [[Evrópukeppni bikarhafa]]: 1973 ==Heimild== {{commonscat|Leeds United F.C.}} {{wpheimild|tungumál= en|titill= Leeds United F.C.|mánuðurskoðað= 19. apríl|árskoðað= 2019 }} {{s|1919}} [[Flokkur:Ensk knattspyrnufélög]] kq3zbjsmwkxlo1eueh90xv10srn3pkx 0 151218 1919116 1635351 2025-06-02T13:40:29Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919116 wikitext text/x-wiki '''Stálöndin''' er ofurhetja í [[Andrés Önd|Andrésar Andar]]<nowiki/>-sögunum, og er í raun Andrés Önd sjálfur í dulbúningi. Stálöndinni bregður oftast fyrir í [[Syrpa|Syrpum]]. Andrés Önd er persóna sem flestallir þekkja, en ekki alveg jafn margir þekkja persónuna sem hann verður þegar hann fer inn í skápinn sinn. Í skápnum hans er takki og ef hann ýtir á þann takka virkar skápurinn hans eins og lyfta og flytur hann niður í fylgsnið sitt þar sem hann geymir leynivopnin sín, grímur af ýmsum Andabæingum og búninginn sinn. Leynivopnin hans útvegar Georg gírlausi og hefur hann einnig breytt bílnum hans Andrésar þannig að í honum eru líka leynivopn og getur hann flogið. Margar persónur í Andrés Önd hafa uppgötvað leyndarmál hans en hann hefur alltaf fundið leið til að láta hvern sem fattar leyndarmálið hans gleypa einn gleymskumola, en þeir þurrka út skammtímaminnið. Stálöndin kom fyrst fram árið [[1969]] og síðan þá hafa margar aðrar sögur komið um þessa önd sem líkist ekki að neinu leyti hinum óheppna Andrési Önd. [[Flokkur:Persónur í Veröld Andrésar Andar]] [[Flokkur:Disney]] [[Flokkur:Myndasögur]] cmhk8l4uvjb6t3xou6s1waoexjx34lx 0 152450 1919109 1641177 2025-06-02T13:38:18Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919109 wikitext text/x-wiki [[Mynd:Pyrrhus MAN Napoli Inv6150 n03.jpg|thumb|right|250px|Brjóstmynd af Pyrrhosi frá [[Herculaneum]]]] '''Pyrrhos 1.''' (319/318 f.kr. – 272 f.Kr.) var konungur í gríska ríkinu [[Epírus]] á 4. og 3. öld f.Kr.. Pyrrhosar er einna helst minnst fyrir að leiða her sinn yfir á Ítalíuskagann og sigra [[Rómaveldi|Rómverja]] í tveimur hörðum orrustum. Þessir tveir sigrar hans reyndust honum þó dýrkeyptir þar sem hann hafði ekki nægan mannafla til þess að fylgja þeim eftir, á meðan Rómverjar gátu kallað til nýja hermenn. Þegar Pyrrhos áttaði sig á þessum aðstæðum á hann að hafa sagt að einn svona sigur í viðbót myndi gera útaf við hann, og varð þá til hugtakið [[Pyrrhosarsigur]]. ==Ævi== Pyrrhos var sonur Eakídesar konungs í Epírus og var fæddur 319 eða 318 f.Kr. Pyrrhos og [[Alexander mikli]] voru þremenningar í gegnum föður Pyrrhosar og móður Alexanders, Olympias. Einnig rakti Pyrrhos ættir sínar til goðsagnakenndu grísku hetjunnar [[Akkilles|Akkillesar]]. Árið 282 f.Kr. hófust átök milli Rómverja og grísku borgarinnar Tarentum á suður-Ítalíu. Á þessum tíma réðu Rómverjar ekki yfir syðsta hluta Ítalíuskagans heldur voru þar sjálfstæð grísk borgríki og kölluðu rómverjar svæðið ''[[Magna Graecia]]'' (Stór-Grikkland). Íbúar Tarentum áttuðu sig fljótlega á því að þeir stæðust ekki hernaðarmátt Rómverja og biðluðu því til Pyrrhosar um aðstoð. Pyrrhos sigldi yfir til Ítalíu með stóran her og réðst til atlögu við Rómverja. Hann sigraði her Rómverja í harðri orrustu, við Heracleu árið 280 f. Kr., en þar sem mannfallið í hans eigin her var mikið bauð hann Rómverjum að semja um frið, Rómverjar höfnuðu friðarsamningi og aftur mættust herir þeirra í orrustunni við Asculum árið 279 f. Kr. Aftur sigraði Pyrrhos Rómverja en þurfti enn að þola mikið mannfall og sá því ekki fram á að geta haldið stríðinu til streitu, enda gátu Rómverjar endurnýjað sinn herafla að einhverju leyti en Pyrrhos ekki. Á Pyrrhos þá að hafa sagt að einn svona sigur í viðbót myndi gera út af við hann, og varð upp úr þessu til hugtakið [[Pyrrhosarsigur]]. Árið 278 f.Kr. biðluðu grísk borgríki á [[Sikiley]] til Pyrrhosar um aðstoð í átökum við [[Karþagó|Karþagómenn]], sem réðu þá yfir hluta eyjunnar. Pyrrhos hélt þangað með megnið af því sem var eftir af herafla hans og leiddi Grikkina á Sikiley til sigurs gegn herjum Karþagó. Í kjölfarið var Pyrrhos hylltur sem konungur Sikileyjar. Karþagómenn héldu þó enn völdum yfir litlu svæði vestast á Sikiley og gerði Pyrrhos árangurslausa tilraun til þess að hrekja þá alfarið burt frá eyjunni. Pyrrhos varð fjótt óvinsæll á meðal Grikkja á Sikiley, þar sem hann beytti þá harðræði, og á sama tíma voru Rómverjar langt komnir með að sigra öll grísku borgríkin á suður-Ítalíu. Pyrrhos ákvað því yfirgefa Sikiley og sigla með her sinn aftur til Ítalíu. Á leiðinni til Ítalíu gerði sjóher Karþagó fyrirsát og sökkti stórum hluta skipanna sem voru að flytja her Pyrrhosar. Árið 275 f.Kr. mætti Pyrrhos Rómverjum í síðasta sinn, í orrustunni við Beneventum. Rómverjar höfðu mun stærri her í orrustunni og þegar Pyrrhos sá fram á ósigur hörfaði hann með það sem eftir var af herafla sínum. Í kjölfarið gafst Pyrrhos upp á því að berjast við Rómverja og sigldi aftur til Epírus. Eftir heimkomuna hóf Pyrrhos fljótlega hernaðarbrölt á meginlandi Grikklands. Árið 274 f.Kr. sigraði hann konung [[Makedónía (fornöld)|Makedóníu]] í orrustu og varð í kjölfarið konungur Makedóníu. Árið 272 f.Kr. virðist hann hafa ætlað sér að ná yfirráðum yfir [[Pelopsskagi|Pelopsskaganum]] þegar hann gerði árangurslaust umsátur um [[Sparta|Spörtu]], þar sem sonur hans, Ptólemaios, lést. Eftir að hafa gefist upp á umsátrinu hélt Pyrrhos til borgarinnar [[Argos]] þar sem hann hugðist binda enda á borgaraleg átök í borginni. Þegar þangað var komið tók Pyrrhos þátt í átökum á götum borgarinnar en að sögn féll hann af hesti sínum þegar gömul kona kastaði í hann þakflís af húsþaki og í kjölfarið var hann afhöfðaður af óvinahermanni. {{d|272 f.Kr.}} [[Flokkur:Forngrískir herforingjar]] [[Flokkur:Konungar Epírus]] qxthrxbdkroutjbbfq5okqb963gm9me 0 153557 1919117 1673914 2025-06-02T13:40:44Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919117 wikitext text/x-wiki [[File:Sudoku Puzzle by L2G-20050714 standardized layout.svg|thumb|Dæmigerð sudoku þraut...]] [[File:Sudoku Puzzle by L2G-20050714 solution standardized layout.svg|thumb|...og lausn hennar.]] '''Sudoku''' er [[þraut]] sem byggist á að klára að fylla út 9x9 ytri (talna)grind með tölum frá 1 til 9 þannig að hver tala kemur einvörðungu fyrir einu sinni í hverri röð, hverjum dálki, og hverri 3x3 innri grind sem finna má innan þeirrar grindar. Sudoku þrautir eru taldar vel hannaðar ef þær séu settar upp þannig að eingöngu ein möguleg niðurstaða sé á þeim. Að lágmarki sautján forútfylltar tölur þurfi að vera til staðar í sudoku þraut til þess að lausnin geti orðið einkvæm, samkvæmt rannsóknum sem gerðar hafa verið. == Afbrigði == Ýmis afbrigði eru til staðar á sudoku þrautum þar sem breytingar hafa verið gerðar á reglum og/eða uppsetningu grindarinnar, til að mynda með annarri stærð á ytri grindinni eða með óreglulegri lögun innri grindanna. Jafnframt eru til afbrigði þar sem aukin skilyrði eru sett, eins og með því skilyrði að tölurnar frá horni til andstæðs horn komi eingöngu fram einu sinni, eða aukasvæði sett inn sem lúta venjulega auknum skilyrðum. Hin auknu eða breyttu skilyrði gætu haft áhrif á þann lágmarksfjölda talna sem þurfi að vera forútfylltar, þannig að í sumum afbrigðum fylgja engir forútfylltir reitir. === Killer sudoku === [[File:Killersudoku color.svg|thumb|Killer sudoku þraut...]] ''Killer-sudoku'' er afbrigði er felur í sér að í stað þess að gefnar séu forútfylltar tölur er samtala talna innan einstakra svæða gefin upp, en að öðru leyti eiga hinar venjulegu sudokureglur við og leiða þarf því út frá samtölu talna svæðisins og fjölda reita sem samtalan á við um, hvernig tölurnar raðast innan þess. Þá er einnig beitt hinni svokallaðri 45-reglu er byggist á því að samtala allra talna í hverri röð, dálki og 3x3 grindar er 45. Þá er til annað frekara afbrigði af killer sudoku er kallast ''greater-than sudoku'' þar sem ekki öll svæðin hafa samtölu, en hins vegar gefið upp að samtala tiltekins svæðis er jöfn, hærri, eða lægri en önnur. Í sumum tilvikum er ekkert gefið upp um samtöluna né samanburð hennar við önnur svæði. === Samloku sudoku === ''Samloku sudoku'' byggist á hinum venjulegu sudoku reglum að viðbættu því að hver röð og dálkur inniheldur samtölu þeirra talna sem eru á milli talnanna 1 og 9 í viðkomandi röð eða dálki. Í staðinn eru venjulega mikið færri forútfylltir reitir. [[Flokkur:Leikir]] e6ubxapw8lfq4r98aitcqktyqf7y2z0 0 154174 1919079 1874449 2025-06-02T13:27:45Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919079 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | name = Frísneskur hestur | status = lc | image = Natasha Althoff 01.jpg | image_caption = Fullorðinn frísneskur hestur í keppni | image_width = 320px | regnum = [[Dýraríki]] (''Animalia'') | divisio = [[Seildýr]] (''Chordata'') | classis = [[Spendýr]] (''Mammalia'') | ordo = [[Hófdýr]] (''Perissodactyla'') | familia = [[Hestar]] (''Equidae'') | genus = [[Hestaættkvísl]] (''Equus'') | species = E. ferus | binomial = [[Equus ferus]] | binomial_authority = [[Carl Linnaeus|Linnaeus]], [[10th edition of Systema Naturae|1758]]<ref name="Linn1758">{{cite book | last = Linnaeus| first = Carolus | author-link = Carl Linnaeus | title = Systema naturae per regna tria naturae :secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis | publisher = Holmiae (Laurentii Salvii) | year = 1758 | page = 73 | url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/726976 | access-date = 2008-09-08 | volume = 1 | edition = 10th}}</ref> | unsorted_species = '''Friesian''' }} '''Frísneskur hestur''' er ræktunarafbrigði af dráttarhestakyni og á uppruna sinn að rekja til norðurhluta Hollands; [[Frísland]]s. Þeir eru einstaklega geðþekk dýr sem nýtast í ýmis verkefni. == Atferli og eiginleikar == Frísneski hesturinn er þekktur fyrir einstaklega gott geðslag, vinnuvilja, aðlögunarhæfni og gáfur. Þeir þola mikið álag án þess að missa vinnuviljann. Hann er vel þekktur fyrir að vera með einstaklega svif- og skrefmikið brokk. Hann var áður fyrr þekktir undir nafninu „Harddraver“ sem þýðir einfaldlega „góður brokkari“ á hollensku. Þess má geta að frísneski hesturinn kemur við í ættarsögu nærri allra góðra brokkhestakynja nútímans. Stökkið er einnig afbragð, loftmikið og hátt. Þessi léttleiki í frísneska hestinum kemur af eðlislægum krafti í löppunum til að bera og spyrna. Geðslagið er, eins og áður hefur komið fram, afbragð en hann er oftar en ekki með mikinn persónuleika og dyggur. Þeir geta orðið frekir og yfirgangssamir ef ekki er rétt meðhöndlaðir og geta verið frekar þrjóskir. Ef hesturinn er ekki agaður geta þeir orðið mjög stjórnsamir. Hins vegar geta þeir orðið litlir í sér í streituvaldandi aðstæðum eða aðstæðum sem þeir þekkja ekki og sækja þá mikið traust í þjálfarann en hann velur oftast eina manneskju eða hest sem hann tengist meira en öðrum. Hestarnir eru heilt yfir mjög óþolinmóðir þá sérstaklega þegar kemur að mat og að standa í stíu . == Nánar um kynið og sköpulag == Frísneski hesturinn er af dráttarhestakyni sem þýðir að þeir hafa mikla burðargetu og eru í grunninn stuttir, kraft- og vöðvamiklir. Þeir eru að meðaltali um 1,52 metrar á hæð og ef það ætti að lýsa hefðbundnum frísneskum hesti þá væri það á þessi leið: Höfuðið er oft langt og fíngert með stutt en fíngerð eyru og góðleg augu. Hálsinn er frekar stuttur en mjög vel settur og hvelfdur við háar og breiðar herðar. Bógarnir eru langir og skásettir og brjóstkassinn breiður og djúpur. Bakið er stutt og vöðvað og lendin breið, aflíðandi og öflug. Fæturnir eru sterkir og með mikil sinaskil. Hesturinn er svartur en getur verið með lítillega hvítt í andlitinu. Frísneskir hestar eru af svo kölluðu Warmblood-kyni sem er, ef stiklað er á stóru blanda af coldbloods og hotbloods. Coldbloods eru hestar af rólegu, stóru og þungu kyni, þessir týpísku dráttarhestar sem notaðir eru í hæga og erfiða vinnu. Hotbloods hinsvegar eru hestar af mjög öru, létt- og íþróttabyggðu kyni eins og til dæmis [[arabíski hesturinn]]. ''Warmblood'' hestar eru blanda af þessum tveimur kynjum en þeir hafa þetta rólega og góða geðslag frá ''coldbloods'' en þessa íþróttahestslegu byggingu frá hotbloods. Warmblood hestar eru lang vinsælustu ''dressúr'' hestarnir en þeir ákjósanlegustu eiginleika þessara þriggja hópa í þá grein. == Saga frísneska hestsins == Frísneski hesturinn hefur uppruna sinn að rekja í [[Holland]]i, nánar tiltekið [[Frísland]]i sem er landsvæði í norðurhluta Hollands. Fyrstu rituðu heimildirnar af því að frísneska kynið hafi verið kallað þessu nafni er frá 1544 af [[Jóhann Friðrik 1. af Saxlandi|Jóhanni Friðrik 1. af Saxlandi]] sem reið á stóðhesti af frísnesku kyninu. Hesturinn hefur í fyrri tíð verið notaður mest sem dráttarhestur, vinnudýr í ýmsan landbúnað og reiðhestur. Hesturinn er eitt elsta hestakyn í Evrópu en á miðöldum voru þeir vinsælir stríðshestar og kerruhestar. Hann er upprunalega útaf af svokölluðum skógarhesti sem var uppi fyrir ísöld og hafði þykkar lappir og krafmikla byggingu en hesturinn er einnig út af Friesland stock, Oriental, Trotter og Oldenburg hestakynjum. Fyrstu ritin sem til eru um frísneska hesta eru frá rómverskum sögufræðing og eru frá árinu 55-120 eftir krist en þá var tegundin álitin mjög ljót. Það var ekki fyrr en um þúsund árum seinna, í átta ára stríðinu (1568-1648) , þegar farið var að blanda hestinn við eyðimerkurhesta og Andalúsíu-hesta að hesturinn fékk það útlit sem við þekkjum hann á í dag þó hann hafi haldið í ýmislega líkamlega þætti frá fornri tíð. Frísneski hesturinn var ekki jafn stór og Andalúsíuhesturinn eða Langbarðalandshestarnir, en voru ein vinsælustu vinnudýrin í stríðum og ódýrust í rekstri. Frísneski hesturinn er forfaðir mjög margra tegunda t.a.m. Oldenburger-, Shire- og Døle Gudbrandsdal-hestar. Árið 1879 var stofnuð ættbók fyrir frísneska hesta en þeir voru næstum því útdauðir nokkrum áratugum seinna, í byrjun tuttugustu aldar m.a. vegna þess að vinsældir brokkkappreiða minnkuðu. Í lok 19. aldar voru frísneskir hestar nær eingöngu í eigu ríkra bænda á Fríslandi og voru notaðir til að ferja þá með vögnum til kirkju. Á þessum tíma var hesturinn einnig notaður sem skemmtiatriði en þá var keppt í brokki áhorfendum til mikillar gleði. Á sama tíma fóru vinsældir hans hrakandi því það var búið að rækta hann til að vera léttbyggðara sýningadýr sem hentaði ekki jafn vel í vinnu en hann var harðlega gagnrýndur sem vinnudýr því fólki fannst hann „dansa“ of mikið að framan og var með því að eyða orkunni óþarflega og veik því hjá bændum fyrir sterkari dráttarkynjum. Í kjölfarið, í byrjun 20. aldar voru lagðar aðrar áheyrslur á þessa síhrakandi tegund og fór hún aftur í það gamla far að vera minni og þyngri, þ.e. kraftmeiri og hæfari í erfiðari vinnu. Þegar frísneska kynið var við að deyja út í byrjun 20. aldar tóku nokkrir heimamenn í Fríslandi sig saman og keyptu og héldu utan um ræktun á kyninu til að koma því aftur á legg. Árið 1913 voru einungis þrír frísneskir graðhestar eftir í Fríslandi. Kyninu var bjargað í [[seinni heimstyrjöldin]]ni þegar skortur varð á olíu til að knýja vélar og hollenskir bændur þurftu því aftur á þessum kraftmiklu vinnudýrum að halda. Á sjöunda áratugnum hrakaði stofninum aftur með tæknibyltingunni en bændur höfðu ekki efni á að halda hesta sér til skemmtunar. Þakka hrossaunnendum aftur fyrir að bjarga stofninum. Árið 1967 fóru hestasamtök í Fríslandi í auglýsingaherferð um Holland með frísneska hestinn sem jók vinsældir hans gífurlega en fólk dróst að einstaka geðslaginu og karakternum. Þróun frísneska hestsins átti sér að mestu leyti stað í Fríslandi en í dag má finna hestinn út um allan heim. == Frísneski hesturinn í dag og ræktun == [[Mynd:Stóðhesturinn Fridse 423.jpeg|vinstri|300x300px|thumb|Frísneski stóðhesturinn Fridse 423]] Í dag eru frísneskir hestar mikið notaðir sem vagnhestar og það er mikið keppt á og riðið þeim í dressúr og þeir notaðir sem vinnudýr. Um 40.000 hestar eru skráðir í Royal Friesian-ættbókina en eins og áður hefur komið fram var ættbókin stofnuð árið 1879 og sér um að halda utan um skráningu hestana og kynbótadóma ásamt því að vera með almennt öflugt starf í þágu tegundarinnar. Samtökin meðal annars um að hjálpa kaupendum að tryggja gæði hestsins sem það er að kaupa og gefa mánaðarlega út blað með ýmsum gagnlegum og fróðlegum upplýsingum um tegundina. Samtökin um ættbókina annast líka mat á stóðhestum sem verða samþykktir formlega inn í ættbókina sem afkvæmahestar. Þetta mat er haldið í janúar hvert ár og er mjög vinsæll og vel sóttur viðburður. Þar eru ungir hestar settir í ýmis mat og próf sem þeir þurfa að standast til að verða samþykktir ræktunarhestar. Þeir þurfa að hreyfa sig ákveðið í hendi, hafa rétta sköpulagið, vera heilsuhraustir og frjósamir, bera réttu genin, hafa nógu sterkar ættir og henta í hin ýmsu verkefni eins og dressúr og kerruakstur. Ef hesturinn stenst öll prófin fær hann ákveðna viðurkenningu og má fylja 180 hryssur á ári. Eftir nokkur ár eru tuttugu einstaklingar úr afkvæmahópnum teknir í dóm og ef þau fá viðunandi dóma fær stóðhesturinn viðurkenningu sem kynbótahestur og má fylja ótakmarkað magn af hryssum. == Heimildir == * Bongianni, M., & Kidd, J. (1987). Simon & Schuster's guide to horses & ponies of the world. New York: Simon & Schuster. * Brez, K. (29. April 2017). Friesian Horse Temperament and Personality. Sótt frá Karina Brez: https://www.karinabrez.com/blog/2017/4/29/friesian-horse-temperament-and-personality {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170714210329/https://www.karinabrez.com/blog/2017/4/29/friesian-horse-temperament-and-personality |date=2017-07-14 }} * Edwards, E. H. (2000). The new encyclopedia of the horse. London: Dorling Kindersley Limited. * Ellis, N. (31. mars 2019). HOT, WARM AND COLD BLOODED HORSES: WHAT’S THE DIFFERENCE? Sótt frá Horses and foals: https://horsesandfoals.com/hot-warm-blooded-vs-cold-blooded-horses/ * General information. (án dags.). Sótt frá KFPS Royal Friesian: http://english.kfps.nl/TheKFPS/Theassociation/Generalinformation.aspx {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190906014607/http://english.kfps.nl/TheKFPS/Theassociation/Generalinformation.aspx |date=2019-09-06 }} * Harwood, J. (1996). Horse Identifier: A pictorial guide to horses. USA: JG Press. * History of the Friesian horse. (án dags.). Sótt frá KFPS Royal Friesian: http://english.kfps.nl/TheFriesianHorse/TheFriesianHorse/HistoryoftheFriesianHorse.aspx {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220109143058/https://english.kfps.nl/TheFriesianHorse/TheFriesianHorse/HistoryoftheFriesianHorse.aspx |date=2022-01-09 }} [[Flokkur:Hestar]] kdrmbhpap0fdhpdwtati8z1c1iv2cnu 1919083 1919079 2025-06-02T13:31:19Z Óskadddddd 83612 1919083 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | name = Frísneskur hestur | status = lc | image = Natasha Althoff 01.jpg | image_caption = Fullorðinn frísneskur hestur í keppni | image_width = 320px | regnum = [[Dýraríki]] (''Animalia'') | divisio = [[Seildýr]] (''Chordata'') | classis = [[Spendýr]] (''Mammalia'') | ordo = [[Hófdýr]] (''Perissodactyla'') | familia = [[Hestar]] (''Equidae'') | genus = [[Hestaættkvísl]] (''Equus'') | species = E. ferus | binomial = [[Equus ferus]] | binomial_authority = [[Carl Linnaeus|Linnaeus]], [[10th edition of Systema Naturae|1758]]<ref name="Linn1758">{{cite book | last = Linnaeus| first = Carolus | author-link = Carl Linnaeus | title = Systema naturae per regna tria naturae :secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis | publisher = Holmiae (Laurentii Salvii) | year = 1758 | page = 73 | url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/726976 | access-date = 2008-09-08 | volume = 1 | edition = 10th}}</ref> | unsorted_species = '''Friesian''' }} '''Frísneskur hestur''' er ræktunarafbrigði af dráttarhestakyni og á uppruna sinn að rekja til norðurhluta Hollands; [[Frísland]]s. Þeir eru einstaklega geðþekk dýr sem nýtast í ýmis verkefni. == Atferli og eiginleikar == Frísneski hesturinn er þekktur fyrir einstaklega gott geðslag, vinnuvilja, aðlögunarhæfni og gáfur. Þeir þola mikið álag án þess að missa vinnuviljann. Hann er vel þekktur fyrir að vera með einstaklega svif- og skrefmikið brokk. Hann var áður fyrr þekktir undir nafninu „Harddraver“ sem þýðir einfaldlega „góður brokkari“ á hollensku. Þess má geta að frísneski hesturinn kemur við í ættarsögu nærri allra góðra brokkhestakynja nútímans. Stökkið er einnig afbragð, loftmikið og hátt. Þessi léttleiki í frísneska hestinum kemur af eðlislægum krafti í löppunum til að bera og spyrna. Geðslagið er, eins og áður hefur komið fram, afbragð en hann er oftar en ekki með mikinn persónuleika og dyggur. Þeir geta orðið frekir og yfirgangssamir ef ekki er rétt meðhöndlaðir og geta verið frekar þrjóskir. Ef hesturinn er ekki agaður geta þeir orðið mjög stjórnsamir. Hins vegar geta þeir orðið litlir í sér í streituvaldandi aðstæðum eða aðstæðum sem þeir þekkja ekki og sækja þá mikið traust í þjálfarann en hann velur oftast eina manneskju eða hest sem hann tengist meira en öðrum. Hestarnir eru heilt yfir mjög óþolinmóðir þá sérstaklega þegar kemur að mat og að standa í stíu . == Nánar um kynið og sköpulag == Frísneski hesturinn er af dráttarhestakyni sem þýðir að þeir hafa mikla burðargetu og eru í grunninn stuttir, kraft- og vöðvamiklir. Þeir eru að meðaltali um 1,52 metrar á hæð og ef það ætti að lýsa hefðbundnum frísneskum hesti þá væri það á þessi leið: Höfuðið er oft langt og fíngert með stutt en fíngerð eyru og góðleg augu. Hálsinn er frekar stuttur en mjög vel settur og hvelfdur við háar og breiðar herðar. Bógarnir eru langir og skásettir og brjóstkassinn breiður og djúpur. Bakið er stutt og vöðvað og lendin breið, aflíðandi og öflug. Fæturnir eru sterkir og með mikil sinaskil. Hesturinn er svartur en getur verið með lítillega hvítt í andlitinu. Frísneskir hestar eru af svo kölluðu Warmblood-kyni sem er, ef stiklað er á stóru blanda af coldbloods og hotbloods. Coldbloods eru hestar af rólegu, stóru og þungu kyni, þessir týpísku dráttarhestar sem notaðir eru í hæga og erfiða vinnu. Hotbloods hinsvegar eru hestar af mjög öru, létt- og íþróttabyggðu kyni eins og til dæmis [[arabíski hesturinn]]. ''Warmblood'' hestar eru blanda af þessum tveimur kynjum en þeir hafa þetta rólega og góða geðslag frá ''coldbloods'' en þessa íþróttahestslegu byggingu frá hotbloods. Warmblood hestar eru lang vinsælustu ''dressúr'' hestarnir en þeir ákjósanlegustu eiginleika þessara þriggja hópa í þá grein. == Saga frísneska hestsins == Frísneski hesturinn hefur uppruna sinn að rekja í [[Holland]]i, nánar tiltekið [[Frísland]]i sem er landsvæði í norðurhluta Hollands. Fyrstu rituðu heimildirnar af því að frísneska kynið hafi verið kallað þessu nafni er frá 1544 af [[Jóhann Friðrik 1. af Saxlandi|Jóhanni Friðrik 1. af Saxlandi]] sem reið á stóðhesti af frísnesku kyninu. Hesturinn hefur í fyrri tíð verið notaður mest sem dráttarhestur, vinnudýr í ýmsan landbúnað og reiðhestur. Hesturinn er eitt elsta hestakyn í Evrópu en á miðöldum voru þeir vinsælir stríðshestar og kerruhestar. Hann er upprunalega útaf af svokölluðum skógarhesti sem var uppi fyrir ísöld og hafði þykkar lappir og krafmikla byggingu en hesturinn er einnig út af Friesland stock, Oriental, Trotter og Oldenburg hestakynjum. Fyrstu ritin sem til eru um frísneska hesta eru frá rómverskum sögufræðing og eru frá árinu 55-120 eftir krist en þá var tegundin álitin mjög ljót. Það var ekki fyrr en um þúsund árum seinna, í átta ára stríðinu (1568-1648) , þegar farið var að blanda hestinn við eyðimerkurhesta og Andalúsíu-hesta að hesturinn fékk það útlit sem við þekkjum hann á í dag þó hann hafi haldið í ýmislega líkamlega þætti frá fornri tíð. Frísneski hesturinn var ekki jafn stór og Andalúsíuhesturinn eða Langbarðalandshestarnir, en voru ein vinsælustu vinnudýrin í stríðum og ódýrust í rekstri. Frísneski hesturinn er forfaðir mjög margra tegunda t.a.m. Oldenburger-, Shire- og Døle Gudbrandsdal-hestar. Árið 1879 var stofnuð ættbók fyrir frísneska hesta en þeir voru næstum því útdauðir nokkrum áratugum seinna, í byrjun tuttugustu aldar m.a. vegna þess að vinsældir brokkkappreiða minnkuðu. Í lok 19. aldar voru frísneskir hestar nær eingöngu í eigu ríkra bænda á Fríslandi og voru notaðir til að ferja þá með vögnum til kirkju. Á þessum tíma var hesturinn einnig notaður sem skemmtiatriði en þá var keppt í brokki áhorfendum til mikillar gleði. Á sama tíma fóru vinsældir hans hrakandi því það var búið að rækta hann til að vera léttbyggðara sýningadýr sem hentaði ekki jafn vel í vinnu en hann var harðlega gagnrýndur sem vinnudýr því fólki fannst hann „dansa“ of mikið að framan og var með því að eyða orkunni óþarflega og veik því hjá bændum fyrir sterkari dráttarkynjum. Í kjölfarið, í byrjun 20. aldar voru lagðar aðrar áheyrslur á þessa síhrakandi tegund og fór hún aftur í það gamla far að vera minni og þyngri, þ.e. kraftmeiri og hæfari í erfiðari vinnu. Þegar frísneska kynið var við að deyja út í byrjun 20. aldar tóku nokkrir heimamenn í Fríslandi sig saman og keyptu og héldu utan um ræktun á kyninu til að koma því aftur á legg. Árið 1913 voru einungis þrír frísneskir graðhestar eftir í Fríslandi. Kyninu var bjargað í [[seinni heimstyrjöldin]]ni þegar skortur varð á olíu til að knýja vélar og hollenskir bændur þurftu því aftur á þessum kraftmiklu vinnudýrum að halda. Á sjöunda áratugnum hrakaði stofninum aftur með tæknibyltingunni en bændur höfðu ekki efni á að halda hesta sér til skemmtunar. Má þakka hrossaunnendum aftur fyrir að bjarga stofninum. Árið 1967 fóru hestasamtök í Fríslandi í auglýsingaherferð um Holland með frísneska hestinn sem jók vinsældir hans gífurlega en fólk dróst að einstaka geðslaginu og karakternum. Þróun frísneska hestsins átti sér að mestu leyti stað í Fríslandi en í dag má finna hestinn út um allan heim. == Frísneski hesturinn í dag og ræktun == [[Mynd:Stóðhesturinn Fridse 423.jpeg|vinstri|300x300px|thumb|Frísneski stóðhesturinn Fridse 423]] Í dag eru frísneskir hestar mikið notaðir sem vagnhestar og það er mikið keppt á og riðið þeim í dressúr og þeir notaðir sem vinnudýr. Um 40.000 hestar eru skráðir í Royal Friesian-ættbókina en eins og áður hefur komið fram var ættbókin stofnuð árið 1879 og sér um að halda utan um skráningu hestana og kynbótadóma ásamt því að vera með almennt öflugt starf í þágu tegundarinnar. Samtökin meðal annars um að hjálpa kaupendum að tryggja gæði hestsins sem það er að kaupa og gefa mánaðarlega út blað með ýmsum gagnlegum og fróðlegum upplýsingum um tegundina. Samtökin um ættbókina annast líka mat á stóðhestum sem verða samþykktir formlega inn í ættbókina sem afkvæmahestar. Þetta mat er haldið í janúar hvert ár og er mjög vinsæll og vel sóttur viðburður. Þar eru ungir hestar settir í ýmis mat og próf sem þeir þurfa að standast til að verða samþykktir ræktunarhestar. Þeir þurfa að hreyfa sig ákveðið í hendi, hafa rétta sköpulagið, vera heilsuhraustir og frjósamir, bera réttu genin, hafa nógu sterkar ættir og henta í hin ýmsu verkefni eins og dressúr og kerruakstur. Ef hesturinn stenst öll prófin fær hann ákveðna viðurkenningu og má fylja 180 hryssur á ári. Eftir nokkur ár eru tuttugu einstaklingar úr afkvæmahópnum teknir í dóm og ef þau fá viðunandi dóma fær stóðhesturinn viðurkenningu sem kynbótahestur og má fylja ótakmarkað magn af hryssum. == Heimildir == * Bongianni, M., & Kidd, J. (1987). Simon & Schuster's guide to horses & ponies of the world. New York: Simon & Schuster. * Brez, K. (29. April 2017). Friesian Horse Temperament and Personality. Sótt frá Karina Brez: https://www.karinabrez.com/blog/2017/4/29/friesian-horse-temperament-and-personality {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170714210329/https://www.karinabrez.com/blog/2017/4/29/friesian-horse-temperament-and-personality |date=2017-07-14 }} * Edwards, E. H. (2000). The new encyclopedia of the horse. London: Dorling Kindersley Limited. * Ellis, N. (31. mars 2019). HOT, WARM AND COLD BLOODED HORSES: WHAT’S THE DIFFERENCE? Sótt frá Horses and foals: https://horsesandfoals.com/hot-warm-blooded-vs-cold-blooded-horses/ * General information. (án dags.). Sótt frá KFPS Royal Friesian: http://english.kfps.nl/TheKFPS/Theassociation/Generalinformation.aspx {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190906014607/http://english.kfps.nl/TheKFPS/Theassociation/Generalinformation.aspx |date=2019-09-06 }} * Harwood, J. (1996). Horse Identifier: A pictorial guide to horses. USA: JG Press. * History of the Friesian horse. (án dags.). Sótt frá KFPS Royal Friesian: http://english.kfps.nl/TheFriesianHorse/TheFriesianHorse/HistoryoftheFriesianHorse.aspx {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220109143058/https://english.kfps.nl/TheFriesianHorse/TheFriesianHorse/HistoryoftheFriesianHorse.aspx |date=2022-01-09 }} [[Flokkur:Hestar]] lr7cgm6ngrhcu0efynq8q2zhcjcucfw 4 154362 1919102 1917343 2025-06-02T13:36:08Z TKSnaevarr 53243 1919102 wikitext text/x-wiki [[Mynd: Karol Nawrocki (2025).jpg |200px|right|alt= Karol Nawrocki|link= Karol Nawrocki]] * [[1. júní]]: '''[[Karol Nawrocki]]''' (''sjá mynd'') er kjörinn forseti [[Pólland]]s. * [[18. maí]]: '''[[Nicușor Dan]]''' er kjörinn forseti [[Rúmenía|Rúmeníu]]. * 17. maí: '''[[JJ (söngvari)|JJ]]''' vinnur '''[[Söngvakeppni evrópskra sjónvarpsstöðva 2025]]''' fyrir [[Austurríki]]. * [[8. maí]]: [[Robert Francis Prevost]] kardínáli er kjörinn [[páfi]] undir nafninu '''[[Leó 14.]]''' * [[6. maí]]: '''[[Friedrich Merz]]''' tekur við embætti [[Kanslari Þýskalands|kanslara Þýskalands]]. '''Yfirstandandi:''' [[Borgarastyrjöldin í Jemen (2014–)|Borgarastyrjöldin í Jemen]] &nbsp;• [[Borgarastyrjöldin í Súdan (2023–)|Borgarastyrjöldin í Súdan]] &nbsp;• [[Innrás Rússa í Úkraínu]] / [[Stríð Rússlands og Úkraínu]] &nbsp;• [[Stríð Ísraels og Hamas 2023–|Stríð Ísraels og Hamas]] &nbsp;• [[Sýrlenska borgarastyrjöldin]] <br> '''Nýleg andlát''': [[José Mujica]] (13. maí) &nbsp;• [[Lalli Johns]] (11. maí) &nbsp;• [[Þorsteinn Vilhjálmsson]] (10. maí) taydokhcymsj22tl5p7pshq75bp4149 0 159244 1919139 1740826 2025-06-02T16:36:19Z Sv1floki 44350 1919139 wikitext text/x-wiki [[Mynd:Cristofano dell’Altissimo, Portrait of Lebnä-Dengel. c. 1552-1568.jpg|thumb|right|[[Davíð 2. Eþíópíukeisari|Lebna Dengel]], ''nəgusä nägäst'' ([[Eþíópíukeisari]]), meðlimur [[Salómonsætt]]ar.]] '''Amharar''' (amharíska: አማራ, ''amara'', ge'ez: አምሐራ) eru [[þjóðarbrot]] í [[Eþíópía|Eþíópíu]] sem búa aðallega í [[Amhara (hérað)|Amhara-héraði]] landsins og tala [[Amharíska|amharísku]]. Amharar eru um 20 milljónir talsins og eru um 20 % Eþíópíumanna. Þeir voru taldir næststærsti þjóðflokkurinn innan landsins í manntali árið 2007 á eftir [[Orómóar|Orómóum]].<ref name="REC">''Summary and Statistical Report of the 2018 Population and Housing Census Results'', bls. 16 [http://www.csa.gov.et/pdf/Cen2007_firstdraft.pdf] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120604045256/http://www.csa.gov.et/pdf/Cen2007_firstdraft.pdf|date=2012-06-04}}</ref> ==Söguágrip== [[File:Menelik, king of Shewa 1877.png|thumb|upright|[[Menelik 2.]], konungur Shoa.]] Amharaþjóðin hefur sögulega byggt norðurhluta, miðhluta og vesturhluta Eþíópíu. Flestir Amharar eru bændur og raunar eru Amharar taldir meðal fyrstu landbúnaðarþjóða ríkisins. Talið er að þeir hafi hafið landbúnaðarsögu sína með rækt á [[korn]]i í heimahéruðum sínum, meðal annars á [[hvingresi]] og [[nígerurtarfræ]]um.<ref name=beamhara/> Sumar heimildir gefa í skyn að Amharar hafi flust til Eþíópíu frá [[Jemen]] (þar sem þá voru konungsríkin Saba og Himjar) og frá [[Konungsríkið Aksúm|Konungsríkinu Aksúm]] og sest að í héraðinu Sayint, sem síðar fékk nafnið Wollo (eftir ættbálki [[Orómóar|Orómóa]] sem flutti þangað á 16. og 17. öld). Þessi héruð hafa sögulega verið talin hluti af heimalandi Amhara.<ref name=eoaamhara/> Amharar (áður yfirleitt kallaðir „Abissiníumenn“ í vestrænum heimildum) eru í dag næststærsti þjóðflokkur í Eþíópíu á eftir Orómóum.<ref name=beamhara>[https://www.britannica.com/topic/Amhara Amhara people], Encyclopædia Britannica (2015)</ref><ref name=eoaamhara>{{Vefheimild|titill=Encyclopedia of Africa |url=https://www.worldcat.org/oclc/428033179 |útgefandi=Oxford University Press |ár=2010 |isbn=978-0-19-533770-9 |árskoðað=2020|mánuðurskoðað=4. október}}</ref> Héraðið ''Amhar'' var sögulega staðsett í nútímahéraðinu Wollo (Bete Amhara). Á tíma lénskerfisins samanstóð svæðið sem í dag kallast Amhara úr nokkrum héröðum sem nutu sjálfstæðis í flestum málum, þar á meðal Gondar, Gojjam, Wollo, Lasta, Shoa, Semien, Angot og Fetegar.<ref>{{Vefheimild |nom1=Budge, E. A. Wallis (Ernest Alfred Wallis), Sir, 1857-1934, |titill=A history of Ethiopia : Nubia and Abyssinia. Volume I |url=https://www.worldcat.org/oclc/888470125 |isbn=978-1-317-64914-4 |árskoðað=2020|mánuðurskoðað=4. október}}</ref> Fyrir rúmum 2.000 árum voru hefðbundnar heimaslóðir Amhara á hásléttunum í miðhluta Eþíópíu. Fyrstu konungsríki þeirra voru fremur einangruð frá umheiminum vegna fjöllótts landslagsins og brattra gljúfra. Rekja má trúarleg umsvif [[Kristni|kristna]] Konungsríkisins Aksúm í Amhara-héraðinu aftur til 8. aldar, en þá var Istifanos-klaustrið byggt á bökkum [[Haikvatn]]sins.<ref>Taddesse Tamrat, Church and State in Ethiopia (Oxford: Clarendon Press, 1972), p. 36.</ref> Önnur mannvirki og minnisvarðar benda til þess að Aksúmítar hafi sest að víðar í Amharahéraðinu, meðal annars steinstytta af ljóni sem finna má um tíu kílómetra sunnan við borgina Kombolcha, og talið er að hafi verið gerð á 3. öld eða jafnvel fyrir tíma Aksúmríkisins.<ref>Briggs, P. and Wildman, K. (2014). ''Ethiopia. Chalfont St Peter: Bradt Travel Guides'', bls.357.</ref> Árið 1998 fundust brot af leirvösum í kringum grafhýsi í [[Atatiya]] í suðurhluta Wollo, í Habru suðaustan við Haik og norðaustan við Ancharo (Chiqa Beret). Myndskreytingarnar á þeim sýna ótvírætt fram á að menning Aksúmíta náði til suðurhluta Amharahéraðsins og út fyrir Angot.<ref>Aklilu Asfaw, Report to the Department of Archaeology and Anthropology, 1997.</ref> Eldri mannvirki voru lögð í rúst á valdatíð drottningarinnar [[Gudit]] á 10. öld og á 16. öld í innrásum múslima undir stjórn [[imam]]sins [[Ahmad ibn Ibrahim al-Ghazi|Ahmads ibn Ibrahim al-Ghazi]], þar sem innrásarmenn létu greipar sópa um Amhara og Angot. Fyrstu rituðu heimildirnar um Amharaþjóðina eru frá byrjun 12. aldar, frá valdatíð [[Zagwe-ætt]]arinnar. Þá var ritað um að Amharar ættu í átökum við [[Werji]]-þjóðina árið 1129.<ref>Taddesse Tamrat, Church and State in Ethiopia (Oxford: Clarendon Press, 1972), bls. 81</ref> Werji-þjóðin bjó á sléttum í austurhluta Shoa og því hefur þegar verið litið á Amhara sem sérstakan þjóðflokk í byrjun 12. aldar. Þegar Zagwe-ættarveldið leið undir lok tók [[Salómonsætt]] við stjórn eþíópíska keisaradæmisins með valdatöku Amharans [[Yekuno Amlak]] árið 1270. Valdamiðstöð hans var í Amharahéraði og Shoa. Amharar ríktu þaðan af yfir Eþíópíu allt til loka valdatíðar [[Haile Selassie]] árið 1974 (að undanskyldri keisaratíð [[Tígrar|Tígrans]] [[Jóhannes 4. Eþíópíukeisari|Jóhannesar 4.]]) og urðu helsta valdastétt landsins. Á þessum tíma þöndu amharískir stjórnendur verulega út landamæri ríkisins, juku við alþjóðlegan hróður Eþíópíu og létu reisa fjölda konunglegra minnisvarða og höfuðborga, meðal annars Tegulet, Debre Berhan, Barara (sem staðsett er í Entoto, þar sem höfuðborgin [[Addis Ababa]] er nú)<ref>Pankhurst, R. and Breternitz, H. (2009). Barbara, the Royal City of 15th and Early 16th Century (Ethiopia). Medieval and Other Early Settlements Between Wechecha Range and Mt Yerer: Results from a Recent Survey. Annales d'Ethiopie, 24(1), bls.210.</ref>, Gonder og Magdela. Þær þrjár fyrrnefndu voru staðsettar í Shoa. Í byrjun 15. aldar reyndu keisarar Eþíópíu að koma á stjórnmálasambandi við konungsríki Evrópu í fyrsta sinn frá tíma Aksúmríkisins. Bréf frá [[Hinrik 4. Englandskonungur|Hinriki 4. Englandskonungi]] til Eþíópíukeisara hafa varðveist.<ref>Ian Mortimer, ''The Fears of Henry IV'' (2007), bls. 111 {{ISBN|1-84413-529-2}}.</ref> Árið 1428 sendi keisarinn [[Ísak 1. Eþíópíukeisari|Ísak 1.]] tvo sendiboða til [[Alfons 5. Aragóníukonungur|Alfonsar 5. Aragóníukonungs]]. Alfons sendi sendiboða til Eþíópíu en þeir komu aldrei á áfangastað.<ref>Beshah, bls. 13–4.</ref> Fyrsta varanlega samband Eþíópíu við Evrópuríki hófst árið 1508 við [[Portúgal]] á valdatíð [[Davíð 2. Eþíópíukeisari|Davíðs 2. Eþíópíukeisara]], sem hafði þá nýlega tekið við krúnunni af föður sínum.<ref>Beshah, bls. 25.</ref> Ríkið átti þá í stríði gegn innrásarmönnum [[Soldánsdæmið Adal|Soldánsdæmisins Adal]] undir stjórn imamsins Ahmads ibn Ibrahim al-Ghazi. Portúgalir sendu vopn og 400 hermenn til að hjálpa Eþíópíumönnum í stríðinu, sem gerði syni Davíðs, [[Gelawdewos]], kleift að sigra innrásarmennina.<ref>Beshah, bls. 45–52.</ref> Þetta stríð Eþíópíu og Adal er eitt fyrsta dæmið um [[leppstríð]] í heimshlutanum þar sem Portúgal og [[Tyrkjaveldi]] studdu stríðsaðila hvort gegn öðrum. == Samfélag == Í hefðbundinni samfélagsskipan Amhara og annarra afrísk-asískra þjóða úr heimshlutanum eru til fjórar grunnstéttir. Samkvæmt bandarískra Eþíópíufræðingnum Donald N. Levine eru þessar stéttir aðalsstéttin, undirstéttin, iðnstéttin og þrælar.<ref name="Levine2014p56"/><ref>{{Cite book|author=Allan Hoben|editor= Arthur Tuden|editor2=Leonard Plotnicov|title=Social stratification in Africa|url =https://books.google.com/books?id=KtwDAQAAIAAJ| year=1970| publisher=New York: The Free Press| isbn=978-0029327807| pp=210–211, 187–221|chapter=Social Stratification in Traditional Amhara Society}}</ref> Þrælar sátu neðst í samfélagsstiganum og komu aðallega úr heiðnum þjóðarbrotum Nílota. Á amharísku gengu þeir einnig undir nafninu barja (sem merkir „þræll“). Þeir voru gjarnan hnepptir í þrældóm eftir ránsferðir í jaðarhéruð í suðurhluta Eþíópíu. Stríðsfangar voru einnig gjarnan hnepptir í þrældóm en þó var staða þeirra og verkin sem þeir voru látnir vinna ekki um allt sambærileg við innlendu þrælastéttina.<ref>{{Cite book|authorMordechai =Abir|title=Ethiopia: the era of the princes: the challenge of Islam and re-unification of the Christian Empire, 1769–1855|year=1968|publisher=Praeger|pp=57–60|url=https://www.google.com/books?id=qo1yAAAAMAAJ|citation=There was a clear distinction between 'red' and 'black' slaves, Hamitic and negroid respectively; the ''Shanqalla'' (negroids) were far cheaper as they were destined mostly for hard work around the house and in the field... While in the houses of the brokers, the [red] slaves were on the whole well treated.}}</ref> Þrælahald í Eþíópíu var formlega bannað með lögum á fjórða áratugi 20. aldar en gamlir þrælar og afkomendur þeirra héldu í reynd áfram að vinna svipuð störf og áttu áfram sambærilega stöðu í amharískri samfélagsskipan.<ref name="Levine56a">{{Cite book|auteur=Donald N. Levine|title=Greater Ethiopia: The Evolution of a Multiethnic Society|url=https://www.google.com/books?id=NZHeBQAAQBAJ&pg=PA56|year=2014|publisher=University of Chicago Press|isbn=978-0-226-22967-6|pages=56, 175|citation=Slavery was widespread in Greater Ethiopia until the 1930s, and today ex-slaves, children of former slaves, and de facto slaves in some regions occupy social positions much like their predecessors... members of any ethnic group were liable to be consigned to slavery by more powerful members of other tribes, if not their own tribe. ... Afar made slaves of Amhara ... Amhara and Tigreans, while not supposed to enslave fellow Christians, had slaves from many non-Christian groups.}}</ref> Stéttskipting Amhara byggist á eftirfarandi meginreglum:<ref name="Levine2014p56">{{Cite book|author=Donald N. Levine|title=Greater Ethiopia: The Evolution of a Multiethnic Society| url=https://books.google.com/books?id=NZHeBQAAQBAJ&pg=PA56 |year=2014| publisher=University of Chicago Press|isbn=978-0-226-22967-6|pages=56–57}}</ref><ref>Eike Haberland (1979), "Special Castes in Ethiopia", in ''Proceedings of the Fifth International Conference on Ethiopian Studies'', Editor: Robert Hess, University of Illinois Press, bls. 129–132 (sjá einnig bls. 134–135, 145–147);<br>Amnon Orent (1979), "From the Hoe to the Plow", in ''Proceedings of the Fifth International Conference on Ethiopian Studies'', Editor: Robert Hess, University of Illinois Press, bls. 188, Quote: "the ''Mano'', who are potters and leather craftsmen and considered 'unclean' in the usual northern or Amhara understanding of caste distinction; and the ''Manjo'', the traditional hunters and eaters of 'unclean' foods – hippopotamus, monkey and crocodile."</ref> # innbyrðis hjónaböndum; # stöðu innan stigveldisins; # takmörkunum á leyfilegum borðfélögum við máltíðir; # hugmyndum um „óhreinkun“; # hugmyndum um hefðbundin störf sérhverrar stéttar; # arfgengum stéttaraðildum. Flestir fræðimenn eru á sama máli um að veruleg samfélagshöft séu á milli Amhara og annarra eþíópískra þjóðflokka í atvinnu- og giftingarmálum. Sumir fræðimenn líta þó á þetta sem efnahagslega stéttskiptingu<ref>{{Cite book|author=Teshale Tibebu|title=The Making of Modern Ethiopia: 1896–1974|url=https://books.google.com/books?id=DeD4gruvuNEC&pg=PA67|year=1995|publisher=The Red Sea Press|isbn=978-1-56902-001-2|pages=67–70}}, Quote: "Interestingly enough, while slaves and ex-slaves could 'integrate' into the larger society with relative ease, this was virtually impossible for the occupational minorities ('castes') up until very recently, in a good many cases to this day."</ref><ref>Christopher R. Hallpike (2012, Original: 1968), "The status of craftsmen among the Konso of south-west Ethiopia", ''Africa'', Volume 38, Number 3, Cambridge University Press, pp. 258, 259–267, Quote: "Weavers tend to be the least and tanners the most frequently despised. In many cases such groups are said to have a different, more negroid appearance than their superiors. There are some instances where these groups have a religious basis, as with the Moslems and Falashas in Amhara areas. We frequently find that the despised classes are forbidden to own land, or have anything to do with agricultural activities, or with cattle. Commensality and marriage with their superiors seem also to be generally forbidden them."</ref> en aðrir, þar á meðal sagnfræðingurinn David Todd, telja þetta greinilegt dæmi um menningarlegt stéttakerfi.<ref>{{Cite journal| author=David M. Todd | title=Caste in Africa? | journal=Africa | publisher=Cambridge University Press | volume=47 | number=4 | year=1977 | pages=398–412 | doi=10.2307/1158345 | jstor=1158345 }}<br>Dave Todd (1978), "The origins of outcastes in Ethiopia: reflections on an evolutionary theory", ''Abbay'', Volume 9, bls. 145–158</ref><ref>{{Cite book|author=Donald N. Levine|title=Greater Ethiopia: The Evolution of a Multiethnic Society| url=https://books.google.com/books?id=NZHeBQAAQBAJ&pg=PA56 |year=2014| publisher=University of Chicago Press|isbn=978-0-226-22967-6|page=56}}, Tilvitnun: "As Herbert Lewis has observed, if the term caste can be used for any social formation outside of the Indian context, it can be applied as appropriately to those Ethiopian groups otherwise known as 'submerged classes', 'pariah groups' and 'outcastes' as to any Indian case.";<br>{{Cite journal| author=Herbert S. Lewis | title=Historical problems in Ethiopia and the Horn of Africa | journal=Annals of the New York Academy of Sciences | publisher=Wiley-Blackwell | volume=96 | number=2 | year=2006 | pages=504–511 | doi=10.1111/j.1749-6632.1962.tb50145.x }}, Tilv. (bls. 509): "In virtually every Cushitic group there are endogamous castes based on occupational specialization (such caste groups are also found, to some extent, among the Ethiopian Semites)."</ref><ref>{{Cite book|author=Niall Finneran |title=The Archaeology of Ethiopia| url=https://books.google.com/books?id=MNGIzz1VJH0C&pg=PA14 |year=2013| publisher=Routledge |isbn=978-1-136-75552-1| pages=14–15}}, Tilv.: "Ethiopia has, until fairly recently, been a rigid feudal society with finely grained perceptions of class and caste".</ref> == Trúarbrögð== Flestir Amharar eru [[Kristni|kristnir]] og [[eþíópíska rétttrúnaðarkirkjan]] gegnir mikilvægu hlutverki í menningu þeirra. Samkvæmt manntali ársins 2007<ref>{{Vefheimild|tungumál=en-US |titill=Ethiopian Parlament |url=http://www.ethiopar.net/ |árskoðað=2020|mánuðurskoðað=4. október}}</ref> eru 82,5% íbúa Amharahéraðsins meðlimir í eþíópísku rétttrúnaðarkirkjunni; 17,2% eru múslimar (aðallega í Wollo-héraðinu), 0,2% voru [[Mótmælendatrú|mótmælendur]] og 0,5 [[Gyðingdómur|gyðingar]]. Eþíópíska rétttrúnaðarkirkjan viðheldur nánu sambandi við [[Koptíska rétttrúnaðarkirkjan|koptísku rétttrúnaðarkirkjuna]] í Alexandríu. [[Páskar]] og [[þrettándinn]] eru mikilvægustu hátíðirnar og einkennast af hátíðarhöldum, helgiathöfnum og danssýningum. Jafnframt er fastað á mörgum helgidögum ársins þar sem aðeins má neyta grænmetis og fisks. Hjónabönd eru gjarnan skipulögð af fjölskyldunni og karlar kvænast gjarnan undir lok táningsára sinna eða stuttu eftir að hafa náð þrítugsaldri.<ref name=AHolocaust>{{Vefheimild| url=http://www.africanmarriage.info/ | titill=African Marriage ritual | árskoðað=2020|mánuðurskoðað=4. október}}</ref> Samkvæmt venju hafa stúlkur gjarnan gifst í kringum fjórtán ára aldur, en á 20. öld lét keisarastjórnin hækka lágmarksgiftingaraldur upp í átján ár. Þegar kirkjan hefur vígt hjón í hjónaband er [[skilnaður]] illa séður.<ref name=AHolocaust/> Fjölskylda hvors brúðhjónanna fyrir sig heldur yfirleitt sína brúðkaupsveislu eftir að giftingin hefur farið fram. Þegar barn fæðist heimsækir prestur fjölskylduna til að blessa það. Móðirin og barnið dvelja heima í 40 daga eftir fæðinguna. Farið er með drengi í kirkju til skírnar eftir 40 daga, en með stúlkur eftir 80 daga.<ref>{{Cite book|title=The World and Its Peoples: Africa, North and East, Part 2, Volume 23|date=1967|publisher=Greystone Press|page=300|url=https://www.google.com/books?id=lb5BAAAAIAAJ|árskoðað=2020|mánuðurskoðað=4. október}}</ref> ==Tilvísanir== <references/> [[Flokkur:Afrískir þjóðflokkar]] [[Flokkur:Eþíópía]] t9nt2bh78tjtxg6edcwr6wmxrtds17e 0 161767 1919105 1898398 2025-06-02T13:37:05Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919105 wikitext text/x-wiki '''Miðhausthátíðin''' (Zhōngqiū Jié)([[Kínverska|kínverska]]: 中秋節), einnig kölluð tunglkökuhátíðin, er önnur mikilvægasta hátíðin í [[Kína]] á eftir nýársfögnuðinum. Hún á rætur að rekja til Kína en er í dag haldin hátíðleg víða í Austur og [[Suðaustur-Asía|Suðaustur Asíu]]. Hátíðin dregur nafn sitt frá tímasetningu sinni. Hún fellur á fimmtánda degi sem er miðja mánaðarins og í áttunda tunglmánuði sem er miðja haustsins. Á þessum degi er fyllsta og skærasta fulla tungl ársins að mati Kínverja og ríkuleg hefð fyrir því að tilbiðja tunglið og tunglgyðjuna. [[Mynd:Mid-Autumn Festival 11, Chinatown, Singapore, Sep 06.JPG|thumb|Miðhausthátíðarhöld í Singapore]] == Uppruni == Allt frá dögum Shang keisaraveldisins (u.þ.b. 1600-1046 f.Kr.) hafa Kínverjar haldið uppskeruhátíð á fullu tungli á haustmánuðum. Á tímum fyrri hluta Zhou veldisins (1045-770 f.Kr.) fór fólk að færa fórnir til tunglsins og tilbiðja tunglgyðjuna. Undir stjórn Song keisarans (960-1279) var fimmtándi dagur áttunda tunglmánaðar valinn sem opinber dagur miðhausthátíðarinnar og árið 2008 var sá dagur gerður að almennum frídegi í Kína. Fornir keisarar tilbáðu tunglið til að þakka fyrir góða uppskeru og biðja fyrir farsælli framtíð. Aðrir íbúar sáu hátíðina sem tækifæri til að fagna vinnusemi sinni og velgengni eftir uppskeru sumarsins. Tunglið var talið búa yfir endurnýjanlegum kröftum og var stundum tengt við tíðahring kvenna. Því var algengt að óléttar konur væru meðal þeirra sem báðu til tunglsins og færðu því fórnir á þessum degi. === Chang'e og Huo Yi === Á miðhausthátíðinni er tunglgyðjan heiðruð og henni færðar fórnir. Tunglgyðjan er talin hafa verið mannleg áður en hún varð gyðja og hét hún Chang‘e. Sagan segir að eitt sinn hafi tíu sólir fyllt himinninn og búið til hræðilega hita- og þurrkatíð sem varð til þess að jörðin var nærri óbyggileg. Ungur maður að nafni Hou Yi, sem var þekktur fyrir hugrekki og bogfimihæfileika sína, ákvað að skjóta niður níu sólir og skilja aðeins eina eftir svo ljós yrði á jörðinni. Fyrir þrekverk sitt fékk hann sendan frá himnum töfradrykk sem gat gert hann ódauðlegan. Hann var hins vegar yfir sig ástfanginn af eiginkonu sinni, Chang‘e, og vildi alls ekki skilja hana eftir á jörðinni ef hann yrði ódauðlegur. Tvennum sögum fer að því hvort Hou Yi hafi gefið Chang‘e töfradrykkinn, eða hvort hún hafi neyðst til að drekka hann þegar innbrotsþjófur reyndi að stela því. En Chang‘e drakk töfradrykkinn og varð samstundis ódauðleg. Hún sveif upp í himinninn og settist að í tunglinu til að vera sem næst jörðinni. Þetta varð til þess að Chang‘e er þekkt sem tunglgyðjan. Vegna ástarsögu Chang‘e og Hou Yi er miðhausthátíðin oft séð sem hátíð ástarinnar og borin saman við Valentínusardaginn. Hátíðin er talin henta afar vel til brúðkaupa þar sem tunglgyðjan er sögð vera fær um að lengja hjónabandssælu giftra para. Einnig hefur skapast hefð fyrir því að halda samkomur fyrir ungt fólk þar sem þeim gefst tækifæri til að reyna að kynnast framtíðarmaka sínum vegna þess hve heppileg hátíðin er fyrir ástarsambönd. === Trúartenging í daoisma === Miðhausthátíðin einskorðast ekki við ein trúarbrögð og er túlkun hennar mismunandi eftir löndum og landshlutum í Kína. Hins vegar er hún mikilvæg hátíð í daoisma þar sem uppruni Chang‘e er talinn liggja þar. Daoistar byggja [[altari]] sem snýr að tunglinu til heiðurs Chang‘e sem þeir fylla af reykelsi, baðsöltum, sápum og öðrum snyrtivörum. Ástæða þess er að hún veitir þeim sérstaka athygli sem tilbiðja hana séu þeir útlistlega upp á sitt besta. Chang‘e er samt sem áður ekki eina gyðjan eða guðinn sem daoistar tengja við Miðhausthátíðina. Hátíðin er í daoisma haldin hátíðleg sem afmæli himnesku Yin gyðjunnar. Tunglið er talið búa fyrir afar sterkri Yin orku, sem er meðal annars talin kvenleg, og því voru það lengi vel aðeins konur sem tóku þátt í byggja altari fyrir Yin gyðjuna í tunglsljósinu og færa henni fórnir. == Hátíðarhöld == [[Mynd:Mooncake1.jpg|thumb|Hefðbundin tunglkaka]] Hátíðarhöldin eru í dag fyrst og fremst tækifæri til að koma saman með vinum og fjölskyldu. Fjölskyldur borða tilkomumikla máltíð saman, oft undir berum himni, ásamt því að horfa á tunglið, brenna reykelsi til heiðurs guða og gyðja, taka þátt í drekadönsum, bera ljósaluktir og margt fleira. === Tunglkökur === Tunglkökur eru eitt helsta tákn miðhausthátíðarinnar og mikilvægur hluti af hátíðarhöldunum. Kökurnar eru hringlaga, fylltar kökur sem oft eru skreyttar með vönduðum myndum eða táknum úr goðsagnakenndum sögum hátíðarinnar. Hringlaga form þeirra er meðal annars talið tákna fullt tungl, endurfundi, fullkomnun og samheldni. Þær eru því vinsæl gjöf milli fjölskyldumeðlima og vina í hátíðarhöldunum. Margar fjölskyldur baka kökurnar saman og deila þeim við matarborðið eða í tunglsljósinu í kringum hátíðina. Hefðbundnar fyllingar í tunglkökum eru lótusfræjamauk, sætbaunamauk, eggjarauður, hnetur eða ávextir en nýrri útgáfur af kökunum eru til dæmis fylltar með súkkulaði, trufflum og ís. Tunglkökur eru sagðar hafa spilað lykilhlutverk í frelsun Kína undan Mongólum á 14. öld. Þá notuðu uppreisnarmenn tunglkökur til að fela leynileg skilaboð sín á milli, meðal annars um að uppreisn þeirra myndi hefjast á miðhaustdegi og þetta kom til með að breyta merkingu hátíðarinnar og tunglkökunnar að einhverju leyti sem tengdist þá frelsinu. [[Mynd:Mid-Autumn Festival 8, Chinatown, Singapore, Sep 06.JPG|thumb|Ljósluktir á Miðhausthátíðinni]] === Ljósaluktir === Annað mikilvægt tákn miðhausthátíðarinnar eru ljósaluktir. Upprunaleg tenging þeirra við hátíðina er óljós en þær hafa lengi verið notaðar í tenginu við tungldýrkun. Meðal þess sem er gert við luktirnar á hátíðinni er að sleppa þeim upp í himininn eða út á vatn og ganga með þær í hátíðarhöldunum. Þær eru einnig notaðar í ýmsa leiki, svo sem gátuleiki. [[Flokkur:Hátíðir í Kína]] 9ahvwtnk7799oan4ao04efg4nvqya0c 0 164541 1919126 1910900 2025-06-02T13:43:19Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919126 wikitext text/x-wiki {{Sjónvarpsþáttur|nafn=Young Royals|skapari=Lisa Ambjörn Lars Beckung Camilla Holter|handrit=Lisa Ambjörn Sofie Forsman Tove Forsman|leikstjóri=Rojda Sekersöz Erika Calmeyer|leikarar=Edvin Ryding Omar Rudberg Malte Gårdinger Frida Argento Nikita Uggla Pernilla August Nathalie Varli Carmen Gloria Pérez Ivar Forsling Ingela Olsson|land={{Flag|Svíþjóð}}|tungumál=[[Sænska]]|fjöldi_þátta=6|mynd=Young Royals logo.png|stöð=[[Netflix]]|frumsýning=1. júlí 2021|lengd=40 - 50 mín|imdb_kenni=https://www.imdb.com/title/tt14664414/?ref_=nv_sr_srsg_1}} '''''Young Royals''''' eru [[Svíþjóð|sænskir]] sjónvarpsþættir sem voru skapaðir af Lisa Arnbjörn, Lars Beckung og Camilla Holter. Þættirnir hófu göngu sína þann 1. júlí 2021 þegar fyrstu seríunni var streymt inn á [[Netflix]]. Serían gerist í menntaskólanum Hillerska, sem er heimarvistarskóli fyrir yfirstéttarkrakka, og fjallar um prins Wilhelm sem er annar í erfðaröðinni að sænsku krúnunni. Þar sjáum við hann feta sín fyrstu skref í menntaskóla, kynnast fyrstu ástinni og öllu því drama sem fylgir unglingsárunum. == Söguþráður == === Sería 1 === Fyrsta sería hefst á því að prins Wilhelm, yngri sonur Kristinu drottingar af Svíþjóð, lendir í slagsmálum þar sem hann er að skemmta sér á næturklúbbi. Til þess að halda heiðri konungsfjölskyldunar er Wilhelm sendur í Hillerska heimavistarskólann þar sem eldri bróðir hans, Erik, lærði. Við kynnumst fljótlega öðrum nemendum í skólanum eins og August, sem er frændi Wilhelms og þriðja árs nemi, sem tekur Wilhelm undir sinn væng til að byrja með í skólanum. Aðrir nemendur eru m.a. Felice, sem er yfirstéttarstúlka sem á í erfiðleikum með að standast kröfur foreldra sinna og svo systkinin Simon og Sara sem eru ekki hluti af yfirstéttarkrökkunum heldur eru börn einstæðrar móður sem innflytjendi frá [[Rómanska Ameríka|Rómensku Ameríku]]. Þau búa í Bjärstad sem er bær í nágrenninu og taka strætó í skólann. Simon syngur einnig í skólakórnum og fær oft að syngja sóló. Í fyrstu er Wilhelm afar óánægður yfir því að hafa verið sendur í skólann en það breytist fljótt þegar hann fer að kynnast hinum nemendunum og gengur til liðs við siglingaliðið. Felice er heltekin af Wilhelm og þráir ekkert heitar en að þau verði kærustupar. Wilhelm hefur lítinn áhuga á því þar sem hann er fljótt orðinn ástfanginn af Simon. Simon sýnir honum hvernig líf utan yfirstéttarinnar er þar sem þeir fara saman á fótboltaleik og fá sér pylsu. Sara, sem er með [[Aspergerheilkenni|Asbergers]] og [[Athyglisbrestur|ADHD]], vingast við Felice og hjálpar henni að sjá um hestinn sinn. Felice hefur nefnilega engan áhuga á reiðmennsku en stundar það, þrátt fyrir hræðslu sína á hestum, því móðir hennar vill að hún geri það. Wilhelm er rétt að byrja að átta sig á því að hann er hrifinn af strák þegar líf hans gjörsamlega umturnast. Bróðir hans Erik deyr í bílslysi. Það veldur því að skyndilega er Wilhelm orðinn krónprins Svíþjóðar. Wilhelm snýr aftur í skólann þar sem hann reynir að takast á við sorgina og á sama tíma samband sitt við Simon. Eina nóttina þar sem Simon og Wilhelm eru í ástaratlotum sér August til þeirra innum glugga og tekur þá upp á myndband án þeirra vitundar. August veit í fyrstu ekki hvað hann á að gera við videóið en ákveður síðan að dreifa því á netinu eftir að Wilhelm lætur það útúr sér við vini August að fjölskylda hans sé gjaldþrota og að August hafi ekki lengur efni á að vera í skólanum. Myndbandið breiðist út eins og eldur um sinu á netinu og veldur alþjóðlegu hneyksli. Kristina drottning neyðir Wilhelm til að koma opinberlega fram í viðtali og neita því að hann sé annar strákurinn í videóinu. Þar með brýtur hann hjarta Simon sem stóð í þeirri meiningu að Wilhelm ætlaði að koma út úr skápnum. Wilhelm heimsækir Simon eftir viðtalið þar sem Simon segir honum að hann vilji ekki vera í leynilegu ástarsambandi þegar Wilhelm stingur upp á því. Þeir slíta því sambandi sínu en síðasta daginn í skólanum fyrir jólafrí kveðjast þeir þar sem Wilhelm faðmar Simon og segir honum að hann sé ástfanginn af honum. === Sería 2 === ==== Þáttur 1 ==== Wilhelm hefur eitt jólafríinu sínu einmanna í höllinni. Drottningin, móðir hans, vill reyna að tala við hann en Wilhelm finnst hún hafa svikið sig og vill ekkert með hana hafa. Simon kynnist Marcus sem er kunningi Söru. Sara fær skólastyrk til þess að flytja inn á heimavistina. Stelpurnar halda [[Busun|busavíxlu]] fyrir Söru til að bjóða hana velkomna á heimavistina. Eftir mönun frá stelpunum laumar Sara sér inn í partý hjá þriðja árs nemunum og kveikir í fána. Simon fær far hjá Marcus upp í skóla til að finna Söru. Í partýinu rekst hann á Wilhelm sem sér hann fá far aftur til baka með Marcus. Wilhelm er æfur út í frænda sinn, August, vegna myndbandsins og vill ná hefndum. Hann reynir hvað sem hann getur til að eyðileggja orðspor August innan skólans. August heldur að Sara hafi sagt Wilhelm að hann hafi póstað videóinu þegar Wilhelm frétti það í raun og veru frá Felice. Wilhelm sér videó af Simon og Marcus syngja saman í karaoke og gjörsamlega brotnar niður. Hann hringir bálreiður í móður sína og allt konunglega teymið. Hann bölvar þeim fyrir að þvinga sig til þess að neita sambandi sínu við Simon og hótar að afsala sér krónprinstitlinum. ==== Þáttur 2 ==== Það er afmælisdagur Söru og hún fær reiðbuxur af flottustu og dýrustu gerð frá vinkonum sínum. Henni finnst óþæginlegt að fá svona dýra gjöf og það sem gerir það enn verra er að hún fær líka nýjar reiðbuxur frá mömmu sinni og Simon bara ekki eins flottar buxur. Wilhelm nýtir hvert tækifæri til þess að niðurlægja August og sannfærir þriðja árs nemana um að fjarlægja hann sem formann nemenda og fyrirliða í róðurliðinu. Drottningin er ekki parsátt við hvernig Wilhelm hótaði sér í símann og skipar að Wilhelm hætti í skólanum og sendir konunglega fulltrúa til að sækja hann. Wilhelm vill alls ekki yfirgefa skólann og streitist á móti. Þau ræða loks saman í síma og drottningin útskýrir fyrir honum að það sé betra fyrir hann sem prins að halda persónulegum samböndum sínum í felum og að hún sé tilbúin til þess að ræða hlutina þegar hann verður 18 ára. Hún krefst þess að hann sæki tíma hjá skóla sálfræðinginum sem hann samþykkir með þeim skilyrðum að hann þurfi ekki að hafa lífverði öllum stundum í skólanum. Á meðan þessu stendur bíðan hinir nemendurnir átekta. Simon reynir að hjálpa Wilhelm með því að biðla til skólastjórans án árangurs. Wilhelm fær að vera áfram í skólanum. Hann segir Simon hvernig fór og stingur aftur upp á leynilegu ástarsamband a.m.k. þar til þeir verði 18 ára sem Simon neitar aftur. Simon fer á deit með Marcus. Sara fattar að það var Felice sem sagði Wilhelm að August hefði póstað videóinu. Wilhelm og Felice fara að skjóta leirdúfur en strákurinn sem sér um skotvopnin er Marcus. Wilhelm er fullur afbrýðissemi og ekki hjálpar það þegar Simon neitar því að þekkja Marcus. ==== Þáttur 3 ==== August er orðinn örvættingafullur um að það muni komast upp um hann vegna myndbandsins. Hann ákveður því að tala við stjúpföður sinn sem er lögfræðingur. Wilhelm byrjar að opnar sig við skólasálfræðinginn. Wilhelm og Simon lenda saman í hópverkefni í skólanum ásamt Söru og Henry. Simon segir Wilhelm að hann og Marcus séu ekki í sambandi. Róðrar liðið tekur þátt í keppni innan skólans sem þeir tapa. Vincent nýji fyrirliði liðsins kennir Simon um og Simon hættir í liðinu. Marcus mætir á svæðið til að hughreysta Simon og kyssir hann sem Wilhelm sér. Drottningin býður August á fund til sín þar sem hún tilkynnir honum að hann sé næstur í erfðarröðinni á eftir Wilhelm. Hún segir honum að vera tilbúinn til þess að flytja ræðu fyrir afmæli skólans þ.e.a.s. ef Wilhelm treystir sér ekki til þess að flytja ræðuna. Wilhelm er niðurbrotinn vegna Simon og Marcus. Wilhelm kyssir Felice sem Henry óvart sér. ==== Þáttur 4 ==== Allir krakkarnir eru búnir að frétta um Wilhelm og Felice. Simon er afbrýðissamur og þeir Wilhelm rífast. Felice ásakar Wilhelm um að hafa notað sig þar sem Wilhelm kyssti hana bara til þess að gera Simon afbrýðissamann. Wilhelm biður hana afsökunar og þau verða aftur vinir. Valentínusarballið er á næsta leiti og undirbúningur fyrir 18. aldar þema í hámarki. Simon býður Marcus með sér á ballið sem afþakkar og segir að böll séu ekki fyrir sig. August fær símtal frá höllinni þar sem farið er yfir plan hans sem krúnuerfingi næstu 10 árin og hann fær létt sjokk yfir öllum reglum og skyldum sem fylgja starfinu. August segir Söru að hann sé næstur í erfðarröðinni á eftir Wilhelm. Þau eru búin að vera í leynilegu sambandi í einhverntíma en nú bíður August henni að koma með sér á ballið en hún afþakkar því hún er hrædd um hvernig Felice og hinar stelpurnar myndu bregðast við. Marcus snýst hugur og fer með Simon á ballið. Simon er hins vegar með allan hugan á Wilhelm. Wilhelm ákveður að hann þurfi að sætta sig við að Simon og Marcus séu saman og segir Simon það. Simon verður þá miður sín og eltir Wilhelm úr skóla byggingunni. Þeir enda á því að kyssast og líkur ballinu á því að Simon syngur sóló með frumsömdum texta með skólakórnum. ==== Þáttur 5 ==== Ráðgjafi drottningarinnar Jan-Olof kemur til að hlýða á skólakórinn. Hann ákveður að kórinn skuli syngja gamla skólasönginn í upprunalegri útgáfu en ekki nýja textann eftir Simon. Simon verður reiður yfir þessu og kennir Wilhelm um sem botnar ekki í neinu þar til að Simon þarf að útskýra fyrir honum að textinn sé um Wilhelm og að konungsfjölskyldan vilji ekki að þeir séu bendlaðir saman. Wilhelm segir loks Simon að það hafi verið August sem póstaði videóinu. Drottningin segir Wilhelm að August sé næstur í erfðarröðinni og ef Wilhelm flytji ekki ræðuna á afmælishátíðinni muni August gera það í staðinn. Foreldrar Felice selja, Roussau, hestinn hennar sem er uppáhald Söru sem verður mjög leið. Wilhelm segir Simon að August sé næstur í erfðarröðinni. Af þeirri ástæðu gæti Wilhelm afsalað sér krúnunni til þess að þeir gætu verið saman en ef Simon fer og tilkynnir August til lögreglunnar þá hafi þeir ekki lengur þann möguleika. Simon ákveður samt sem áður að rétta leiðin sé að tilkynna August og Wilhelm styður hann í því. ==== Þáttur 6 ==== Simon slítur sambandi sínu við Marcus. August sannfærir Alexander um að taka á sig alla sök varðandi videóið og hótar að ef Simon tilkynni hann til lögreglunnar muni hann tilkynna að Simon hafi selt sér dóp. Sara segir Felice frá sambandi þeirra August og Felice verður reið. Wilhelm og Simon eru brjálaðir út í August og Wilhelm hótar honum með byssu. Sara viðurkennir að hafa sagt August að Simon hafi ætlað til lögreglunnar. Simon finnst Sara hafa svikið sig og hættir við að fara til lögreglunnar. Áður enn afmælishátíðin hefst segir Simon Wilhelm að hann vilji vera í sambandi með honum þó að þeir þurfi að fela það. Simon enda á því að segja Wilhelm að hann elski hann. Sara tilkynnir August til lögreglunnar. Wilhelm flytur ræðuna en gerir hana að sinni og talar um mikilvægi þess að vera hreinskilinn og það sé engum hollt að halda hlutum leyndum. Hann endar svo ræðuna á því að tilkynna opinberlega að hann hafi logið og að hann sé hinn strákurinn í vídeóinu. == Hlutverk == * '''Edvin Ryding''' sem prins Wilhelm af Svíþjóð, oftast kallaður „Wille“. * '''Omar Rudberg''' sem Simon Eriksson, alþýðustrákur sem býr ekki á heimavistinni. Bróðir Söru. * '''Malte Gårdinger''' sem August af Årnäs. Frændi Wilhelm og Erik, þriðja árs nemi og fyrirliði siglingaliðsins. * '''Frida Argento''' sem Sara Eriksson, alþýðustelpa sem býr ekki á heimavistinni. Systir Simon. * '''Nikita Uggla''' sem Felice Ehrencrona, yfirstéttarstelpa og nemandi við heimavistarskólann. * '''Pernilla August''' sem Kristina drottning af Svíþjóð. Mamma Wilhelm og Erik. * '''Nathalie Varli''' sem Madison McCoy, erlendur nemandi og vinkona Felice. * '''Carmen Gloria Pérez''' sem Linda, mamma Simon og Söru. * '''Ivar Forsling''' sem krónprins Erik af Svíþjóð. Eldri bróðir Wilhelm. * '''Ingela Olsson''' sem Anette Lilja, skólameistari Hillerska === Önnur hlutverk === * '''Inti Zamora Sobrado''' sem Ayub, vinur Simons frá Bjärstad. * '''Beri Gerwise''' sem Rosh, vinkona Simons frá Bjärstad. * '''Nils Wetterholm''' sem Vincent, vinur August og nemandi í Hillerska. * '''Samuel Astor''' sem Nils, vinur August og nemandi í Hillerska. * '''Fabian Penje''' sem Henry, nemandi í Hillerska. * '''Felicia Truedsson''' sem Stella, vinkona Felice og nemandi í Hillerska. * '''Mimmi Cyon''' sem Fredrika, vinkona Felice og nemandi í Hillerska. * '''Uno Elger''' sem Walter, nemandi í Hillerska. * '''Xiao-Long Rathje Zhao''' sem Alexander, nemandi í Hillerska. == Heimildir == {{wpheimild|tungumál=en|titill=Young Royals|mánuðurskoðað=Ágúst|árskoðað=2021}} [[Flokkur:Sænskir sjónvarpsþættir]] [[Flokkur:Sjónvarpsþættir frumsýndir 2021]] ldks3qjm1b583gf6gj5xjtxtjyvmo8n 3 166169 1919155 1917033 2025-06-02T23:55:39Z MediaWiki message delivery 35226 Nýr hluti: /* Tech News: 2025-23 */ 1919155 wikitext text/x-wiki {{Skjalasafn| * [[Notandaspjall:Svavar Kjarrval/TechNews (safn 1)]] mars 2014 - janúar 2022}} == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/02|Tech News: 2022-02]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W02"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/02|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] A <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>oauth_consumer</code></bdi> variable has been added to the [[mw:Special:MyLanguage/AbuseFilter|AbuseFilter]] to enable identifying changes made by specific tools. [https://phabricator.wikimedia.org/T298281] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Gadgets are [[mw:Special:MyLanguage/ResourceLoader/Migration_guide_(users)#Package_Gadgets|now able to directly include JSON pages]]. This means some gadgets can now be configured by administrators without needing the interface administrator permission, such as with the Geonotice gadget. [https://phabricator.wikimedia.org/T198758] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Gadgets [[mw:Extension:Gadgets#Options|can now specify page actions]] on which they are available. For example, <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>|actions=edit,history</code></bdi> will load a gadget only while editing and on history pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T63007] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Gadgets can now be loaded on demand with the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>withgadget</code></bdi> URL parameter. This can be used to replace [[mw:Special:MyLanguage/Snippets/Load JS and CSS by URL|an earlier snippet]] that typically looks like <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>withJS</code></bdi> or <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>withCSS</code></bdi>. [https://phabricator.wikimedia.org/T29766] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] At wikis where [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Communities/How to configure the mentors' list|the Mentorship system is configured]], you can now use the Action API to get a list of a [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Mentor_dashboard|mentor's]] mentees. [https://phabricator.wikimedia.org/T291966] * The heading on the main page can now be configured using <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[[MediaWiki:Mainpage-title-loggedin]]</span> for logged-in users and <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[[MediaWiki:Mainpage-title]]</span> for logged-out users. Any CSS that was previously used to hide the heading should be removed. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Small_wiki_toolkits/Starter_kit/Main_page_customization#hide-heading] [https://phabricator.wikimedia.org/T298715] * Four special pages (and their API counterparts) now have a maximum database query execution time of 30 seconds. These special pages are: RecentChanges, Watchlist, Contributions, and Log. This change will help with site performance and stability. You can read [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/IPJNO75HYAQWIGTHI5LJHTDVLVOC4LJP/ more details about this change] including some possible solutions if this affects your workflows. [https://phabricator.wikimedia.org/T297708] * The [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Features/Sticky Header|sticky header]] has been deployed for 50% of logged-in users on [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Frequently asked questions#pilot-wikis|more than 10 wikis]]. This is part of the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Desktop Improvements]]. See [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Participate|how to take part in the project]]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.17|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-01-11|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-01-12|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-01-13|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). '''Events''' * [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022|Community Wishlist Survey 2022]] begins. All contributors to the Wikimedia projects can propose for tools and platform improvements. The proposal phase takes place from {{#time:j xg|2022-01-10|en}} 18:00 UTC to {{#time:j xg|2022-01-23|en}} 18:00 UTC. [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey/FAQ|Learn more]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/02|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W02"/> </div> 11. janúar 2022 kl. 01:24 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22562156 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/03|Tech News: 2022-03]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W03"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/03|Translations]] are available. '''Recent changes''' * When using [[mw:Special:MyLanguage/Extension:WikiEditor|WikiEditor]] (also known as the 2010 wikitext editor), people will now see a warning if they link to disambiguation pages. If you click "{{int:Disambiguator-review-link}}" in the warning, it will ask you to correct the link to a more specific term. You can [[m:Community Wishlist Survey 2021/Warn when linking to disambiguation pages#Jan 12, 2021: Turning on the changes for all Wikis|read more information]] about this completed 2021 Community Wishlist item. * You can [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#subscribe|automatically subscribe to all of the talk page discussions]] that you start or comment in using [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Feature summary|DiscussionTools]]. You will receive [[mw:Special:MyLanguage/Notifications|notifications]] when another editor replies. This is available at most wikis. Go to your [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|Preferences]] and turn on "{{int:discussiontools-preference-autotopicsub}}". [https://phabricator.wikimedia.org/T263819] * When asked to create a new page or talk page section, input fields can be [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Creating_pages_with_preloaded_text|"preloaded" with some text]]. This feature is now limited to wikitext pages. This is so users can't be tricked into making malicious edits. There is a discussion about [[phab:T297725|if this feature should be re-enabled]] for some content types. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.18|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-01-18|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-01-19|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-01-20|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). '''Events''' * [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022|Community Wishlist Survey 2022]] continues. All contributors to the Wikimedia projects can propose for tools and platform improvements. The proposal phase takes place from {{#time:j xg|2022-01-10|en}} 18:00 UTC to {{#time:j xg|2022-01-23|en}} 18:00 UTC. [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey/FAQ|Learn more]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/03|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W03"/> </div> 17. janúar 2022 kl. 19:55 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22620285 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/04|Tech News: 2022-04]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W04"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/04|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.19|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-01-25|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-01-26|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-01-27|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). * The following languages can now be used with [[mw:Special:MyLanguage/Extension:SyntaxHighlight|syntax highlighting]]: BDD, Elpi, LilyPond, Maxima, Rita, Savi, Sed, Sophia, Spice, .SRCINFO. * You can now access your watchlist from outside of the user menu in the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|new Vector skin]]. The watchlist link appears next to the notification icons if you are at the top of the page. [https://phabricator.wikimedia.org/T289619] '''Events''' * You can see the results of the [[m:Special:MyLanguage/Coolest Tool Award|Coolest Tool Award 2021]] and learn more about 14 tools which were selected this year. * You can [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey/Help_us|translate, promote]], or comment on [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022/Proposals|the proposals]] in the Community Wishlist Survey. Voting will begin on {{#time:j xg|2022-01-28|en}}. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/04|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W04"/> </div> 24. janúar 2022 kl. 21:38 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22644148 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/05|Tech News: 2022-05]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W05"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/05|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] If a gadget should support the new <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>?withgadget</code></bdi> URL parameter that was [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/02|announced]] 3 weeks ago, then it must now also specify <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>supportsUrlLoad</code></bdi> in the gadget definition ([[mw:Special:MyLanguage/Extension:Gadgets#supportsUrlLoad|documentation]]). [https://phabricator.wikimedia.org/T29766] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.20|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-02-01|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-02-02|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-02-03|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * A change that was [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/16|announced]] last year was delayed. It is now ready to move ahead: ** The user group <code>oversight</code> will be renamed <code>suppress</code>. This is for [[phab:T109327|technical reasons]]. This is the technical name. It doesn't affect what you call the editors with this user right on your wiki. This is planned to happen in three weeks. You can comment [[phab:T112147|in Phabricator]] if you have objections. As usual, these labels can be translated on translatewiki ([[phab:T112147|direct links are available]]) or by administrators on your wiki. '''Events''' * You can vote on proposals in the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022|Community Wishlist Survey]] between 28 January and 11 February. The survey decides what the [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech team]] will work on. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/05|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W05"/> </div> 31. janúar 2022 kl. 17:42 (UTC) <!-- Message sent by User:Johan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22721804 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/06|Tech News: 2022-06]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W06"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/06|Translations]] are available. '''Recent changes''' * English Wikipedia recently set up a gadget for dark mode. You can enable it there, or request help from an [[m:Special:MyLanguage/Interface administrators|interface administrator]] to set it up on your wiki ([[w:en:Wikipedia:Dark mode (gadget)|instructions and screenshot]]). * Category counts are sometimes wrong. They will now be completely recounted at the beginning of every month. [https://phabricator.wikimedia.org/T299823] '''Problems''' * A code-change last week to fix a bug with [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Live preview|Live Preview]] may have caused problems with some local gadgets and user-scripts. Any code with skin-specific behaviour for <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>vector</code></bdi> should be updated to also check for <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>vector-2022</code></bdi>. [[phab:T300987|A code-snippet, global search, and example are available]]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.21|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-02-08|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-02-09|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-02-10|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/06|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W06"/> </div> 7. febrúar 2022 kl. 21:16 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22765948 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/07|Tech News: 2022-07]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W07"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/07|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Purge|Purging]] a category page with fewer than 5,000 members will now recount it completely. This will allow editors to fix incorrect counts when it is wrong. [https://phabricator.wikimedia.org/T85696] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.22|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-02-15|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-02-16|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-02-17|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] In the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|AbuseFilter]] extension, the <code dir=ltr>rmspecials()</code> function has been updated so that it does not remove the "space" character. Wikis are advised to wrap all the uses of <code dir=ltr>rmspecials()</code> with <code dir=ltr>rmwhitespace()</code> wherever necessary to keep filters' behavior unchanged. You can use the search function on [[Special:AbuseFilter]] to locate its usage. [https://phabricator.wikimedia.org/T263024] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/07|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W07"/> </div> 14. febrúar 2022 kl. 19:19 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22821788 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/08|Tech News: 2022-08]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W08"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/08|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[Special:Nuke|Special:Nuke]] will now provide the standard deletion reasons (editable at <bdi lang="en" dir="ltr">[[MediaWiki:Deletereason-dropdown]]</bdi>) to use when mass-deleting pages. This was [[m:Community Wishlist Survey 2022/Admins and patrollers/Mass-delete to offer drop-down of standard reasons, or templated reasons.|a request in the 2022 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T25020] * At Wikipedias, all new accounts now get the [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Feature_summary|Growth features]] by default when creating an account. Communities are encouraged to [[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Account_creation|update their help resources]]. Previously, only 80% of new accounts would get the Growth features. A few Wikipedias remain unaffected by this change. [https://phabricator.wikimedia.org/T301820] * You can now prevent specific images that are used in a page from appearing in other locations, such as within PagePreviews or Search results. This is done with the markup <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>class=notpageimage</nowiki></code></bdi>. For example, <code><nowiki>[[File:Example.png|class=notpageimage]]</nowiki></code>. [https://phabricator.wikimedia.org/T301588] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] There has been a change to the HTML of Special:Contributions, Special:MergeHistory, and History pages, to support the grouping of changes by date in [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Minerva_Neue|the mobile skin]]. While unlikely, this may affect gadgets and user scripts. A [[phab:T298638|list of all the HTML changes]] is on Phabricator. '''Events''' * [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022/Results|Community Wishlist Survey results]] have been published. The [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates/2022 results#leaderboard|ranking of prioritized proposals]] is also available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.23|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-02-22|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-02-23|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-02-24|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * The software to play videos and audio files on pages will change soon on all wikis. The old player will be removed. Some audio players will become wider after this change. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS_Player|The new player]] has been a beta feature for over four years. [https://phabricator.wikimedia.org/T100106][https://phabricator.wikimedia.org/T248418] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Toolforge's underlying operating system is being updated. If you maintain any tools there, there are two options for migrating your tools into the new system. There are [[wikitech:News/Toolforge Stretch deprecation|details, deadlines, and instructions]] on Wikitech. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/cloud-announce@lists.wikimedia.org/thread/EPJFISC52T7OOEFH5YYMZNL57O4VGSPR/] * Administrators will soon have [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/(Un)delete associated talk page|the option to delete/undelete]] the associated "talk" page when they are deleting a given page. An API endpoint with this option will also be available. This was [[m:Community Wishlist Survey 2021/Admins and patrollers/(Un)delete associated talk page|a request from the 2021 Wishlist Survey]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/08|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W08"/> </div> 21. febrúar 2022 kl. 19:12 (UTC) <!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22847768 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/09|Tech News: 2022-09]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W09"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/09|Translations]] are available. '''Recent changes''' * When searching for edits by [[mw:Special:MyLanguage/Help:Tags|change tags]], e.g. in page history or user contributions, there is now a dropdown list of possible tags. This was [[m:Community Wishlist Survey 2022/Miscellaneous/Improve plain-text change tag selector|a request in the 2022 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T27909] * Mentors using the [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Mentor_dashboard|Growth Mentor dashboard]] will now see newcomers assigned to them who have made at least one edit, up to 200 edits. Previously, all newcomers assigned to the mentor were visible on the dashboard, even ones without any edit or ones who made hundred of edits. Mentors can still change these values using the filters on their dashboard. Also, the last choice of filters will now be saved. [https://phabricator.wikimedia.org/T301268][https://phabricator.wikimedia.org/T294460] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] The user group <code>oversight</code> was renamed <code>suppress</code>. This is for [[phab:T109327|technical reasons]]. You may need to update any local references to the old name, e.g. gadgets, links to Special:Listusers, or uses of [[mw:Special:MyLanguage/Help:Magic_words|NUMBERINGROUP]]. '''Problems''' * The recent change to the HTML of [[mw:Special:MyLanguage/Help:Tracking changes|tracking changes]] pages caused some problems for screenreaders. This is being fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T298638] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.24|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-03-01|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-03-02|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-03-03|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * Working with templates will become easier. [[m:WMDE_Technical_Wishes/Templates|Several improvements]] are planned for March 9 on most wikis and on March 16 on English Wikipedia. The improvements include: Bracket matching, syntax highlighting colors, finding and inserting templates, and related visual editor features. * If you are a template developer or an interface administrator, and you are intentionally overriding or using the default CSS styles of user feedback boxes (the classes: <code dir=ltr>successbox, messagebox, errorbox, warningbox</code>), please note that these classes and associated CSS will soon be removed from MediaWiki core. This is to prevent problems when the same class-names are also used on a wiki. Please let us know by commenting at [[phab:T300314]] if you think you might be affected. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/09|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W09"/> </div> 28. febrúar 2022 kl. 23:00 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22902593 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/10|Tech News: 2022-10]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W10"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/10|Translations]] are available. '''Problems''' * There was a problem with some interface labels last week. It will be fixed this week. This change was part of ongoing work to simplify the support for skins which do not have active maintainers. [https://phabricator.wikimedia.org/T301203] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.25|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-03-08|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-03-09|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-03-10|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/10|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W10"/> </div> 7. mars 2022 kl. 21:16 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22958074 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/11|Tech News: 2022-11]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W11"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/11|Translations]] are available. '''Recent changes''' * In the Wikipedia Android app [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia_Apps/Team/Android/Communication#Updates|it is now possible]] to change the toolbar at the bottom so the tools you use more often are easier to click on. The app now also has a focused reading mode. [https://phabricator.wikimedia.org/T296753][https://phabricator.wikimedia.org/T254771] '''Problems''' * There was a problem with the collection of some page-view data from June 2021 to January 2022 on all wikis. This means the statistics are incomplete. To help calculate which projects and regions were most affected, relevant datasets are being retained for 30 extra days. You can [[m:Talk:Data_retention_guidelines#Added_exception_for_page_views_investigation|read more on Meta-wiki]]. * There was a problem with the databases on March 10. All wikis were unreachable for logged-in users for 12 minutes. Logged-out users could read pages but could not edit or access uncached content then. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/2022-03-10_MediaWiki_availability] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.26|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-03-15|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-03-16|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-03-17|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). * When [[mw:Special:MyLanguage/Help:System_message#Finding_messages_and_documentation|using <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>uselang=qqx</code></bdi> to find localisation messages]], it will now show all possible message keys for navigation tabs such as "{{int:vector-view-history}}". [https://phabricator.wikimedia.org/T300069] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Access to [[{{#special:RevisionDelete}}]] has been expanded to include users who have <code dir=ltr>deletelogentry</code> and <code dir=ltr>deletedhistory</code> rights through their group memberships. Before, only those with the <code dir=ltr>deleterevision</code> right could access this special page. [https://phabricator.wikimedia.org/T301928] * On the [[{{#special:Undelete}}]] pages for diffs and revisions, there will be a link back to the main Undelete page with the list of revisions. [https://phabricator.wikimedia.org/T284114] '''Future changes''' * The Wikimedia Foundation has announced the IP Masking implementation strategy and next steps. The [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#feb25|announcement can be read here]]. * The [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Android FAQ|Wikipedia Android app]] developers are working on [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android/Communication|new functions]] for user talk pages and article talk pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T297617] '''Events''' * The [[mw:Wikimedia Hackathon 2022|Wikimedia Hackathon 2022]] will take place as a hybrid event on 20-22 May 2022. The Hackathon will be held online and there are grants available to support local in-person meetups around the world. Grants can be requested until 20 March. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/11|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W11"/> </div> 14. mars 2022 kl. 22:08 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22993074 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/12|Tech News: 2022-12]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W12"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/12|Translations]] are available. '''New code release schedule for this week''' * There will be four MediaWiki releases this week, instead of just one. This is an experiment which should lead to fewer problems and to faster feature updates. The releases will be on all wikis, at different times, on Monday, Tuesday, and Wednesday. You can [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Release Engineering Team/Trainsperiment week|read more about this project]]. '''Recent changes''' * You can now set how many search results to show by default in [[Special:Preferences#mw-prefsection-searchoptions|your Preferences]]. This was the 12th most popular wish in the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022/Results|Community Wishlist Survey 2022]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T215716] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] The Jupyter notebooks tool [[wikitech:PAWS|PAWS]] has been updated to a new interface. [https://phabricator.wikimedia.org/T295043] '''Future changes''' * Interactive maps via [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] will soon work on wikis using the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:FlaggedRevs|FlaggedRevisions]] extension. [https://wikimedia.sslsurvey.de/Kartographer-Workflows-EN/ Please tell us] which improvements you want to see in Kartographer. You can take this survey in simple English. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/12|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W12"/> </div> 21. mars 2022 kl. 16:01 (UTC) <!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23034693 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/13|Tech News: 2022-13]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W13"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/13|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a simple new Wikimedia Commons upload tool available for macOS users, [[c:Commons:Sunflower|Sunflower]]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.5|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-03-29|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-03-30|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-03-31|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * Some wikis will be in read-only for a few minutes because of regular database maintenance. It will be performed on {{#time:j xg|2022-03-29|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s3.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-03-31|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s5.dblist targeted wikis]). [https://phabricator.wikimedia.org/T301850][https://phabricator.wikimedia.org/T303798] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/13|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W13"/> </div> 28. mars 2022 kl. 19:55 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23073711 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/14|Tech News: 2022-14]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W14"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/14|Translations]] are available. '''Problems''' * For a few days last week, edits that were suggested to newcomers were not tagged in the [[{{#special:recentchanges}}]] feed. This bug has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T304747] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.6|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-04-05|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-04-06|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-04-07|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-04-07|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s4.dblist targeted wikis]). '''Future changes''' * Starting next week, Tech News' title will be translatable. When the newsletter is distributed, its title may not be <code dir=ltr>Tech News: 2022-14</code> anymore. It may affect some filters that have been set up by some communities. [https://phabricator.wikimedia.org/T302920] * Over the next few months, the "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]" Growth feature [[phab:T304110|will become available to more Wikipedias]]. Each week, a few wikis will get the feature. You can test this tool at [[mw:Special:MyLanguage/Growth#deploymentstable|a few wikis where "Link recommendation" is already available]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/14|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W14"/> </div> 4. apríl 2022 kl. 21:01 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23097604 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-15</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W15"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/15|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a new public status page at <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wikimediastatus.net/ www.wikimediastatus.net]</span>. This site shows five automated high-level metrics where you can see the overall health and performance of our wikis' technical environment. It also contains manually-written updates for widespread incidents, which are written as quickly as the engineers are able to do so while also fixing the actual problem. The site is separated from our production infrastructure and hosted by an external service, so that it can be accessed even if the wikis are briefly unavailable. You can [https://diff.wikimedia.org/2022/03/31/announcing-www-wikimediastatus-net/ read more about this project]. * On Wiktionary wikis, the software to play videos and audio files on pages has now changed. The old player has been removed. Some audio players will become wider after this change. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS_Player|The new player]] has been a beta feature for over four years. [https://phabricator.wikimedia.org/T100106][https://phabricator.wikimedia.org/T248418] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.7|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-04-12|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-04-13|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-04-14|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/15|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W15"/> </div> 11. apríl 2022 kl. 19:44 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23124108 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-16</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W16"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/16|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.8|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-04-19|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-04-20|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-04-21|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-04-19|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s7.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-04-21|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s8.dblist targeted wikis]). * Administrators will now have [[m:Community Wishlist Survey 2021/(Un)delete associated talk page|the option to delete/undelete the associated "Talk" page]] when they are deleting a given page. An API endpoint with this option is also available. This concludes the [[m:Community Wishlist Survey 2021/Admins and patrollers/(Un)delete associated talk page|11th wish of the 2021 Community Wishlist Survey]]. * On [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements#test-wikis|selected wikis]], 50% of logged-in users will see the new [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Features/Table of contents|table of contents]]. When scrolling up and down the page, the table of contents will stay in the same place on the screen. This is part of the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Desktop Improvements]] project. [https://phabricator.wikimedia.org/T304169] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Message boxes produced by MediaWiki code will no longer have these CSS classes: <code dir=ltr>successbox</code>, <code dir=ltr>errorbox</code>, <code dir=ltr>warningbox</code>. The styles for those classes and <code dir=ltr>messagebox</code> will be removed from MediaWiki core. This only affects wikis that use these classes in wikitext, or change their appearance within site-wide CSS. Please review any local usage and definitions for these classes you may have. This was previously announced in the [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/09|28 February issue of Tech News]]. '''Future changes''' * [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Kartographer|Kartographer]] will become compatible with [[mw:Special:MyLanguage/Extension:FlaggedRevs|FlaggedRevisions page stabilization]]. Kartographer maps will also work on pages with [[mw:Special:MyLanguage/Help:Pending changes|pending changes]]. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation#Project_descriptions] The Kartographer documentation has been thoroughly updated. [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer/Getting_started] [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/Maps] [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/16|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W16"/> </div> 18. apríl 2022 kl. 23:12 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23167004 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-17</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W17"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/17|Translations]] are available. '''Recent changes''' * On [https://noc.wikimedia.org/conf/dblists/group1.dblist many wikis] (group 1), the software to play videos and audio files on pages has now changed. The old player has been removed. Some audio players will become wider after this change. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS_Player|The new player]] has been a beta feature for over four years. [https://phabricator.wikimedia.org/T100106][https://phabricator.wikimedia.org/T248418] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.9|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-04-26|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-04-27|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-04-28|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-04-26|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s2.dblist targeted wikis]). * Some very old browsers and operating systems are no longer supported. Some things on the wikis might look weird or not work in very old browsers like Internet Explorer 9 or 10, Android 4, or Firefox 38 or older. [https://phabricator.wikimedia.org/T306486] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/17|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W17"/> </div> 25. apríl 2022 kl. 22:56 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23187115 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-18</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W18"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/18|Translations]] are available. '''Recent changes''' * On [https://noc.wikimedia.org/conf/dblists/group2.dblist all remaining wikis] (group 2), the software to play videos and audio files on pages has now changed. The old player has been removed. Some audio players will become wider after this change. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS_Player|The new player]] has been a beta feature for over four years. [https://phabricator.wikimedia.org/T100106][https://phabricator.wikimedia.org/T248418] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.10|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-05-03|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-05-04|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-05-05|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * The developers are working on talk pages in the [[mw:Wikimedia Apps/Team/iOS|Wikipedia app for iOS]]. You can [https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_9GBcHczQGLbQWTY give feedback]. You can take the survey in English, German, Hebrew or Chinese. * [[m:WMDE_Technical_Wishes/VisualEditor_template_dialog_improvements#Status_and_next_steps|Most wikis]] will receive an [[m:WMDE_Technical_Wishes/VisualEditor_template_dialog_improvements|improved template dialog]] in VisualEditor and New Wikitext mode. [https://phabricator.wikimedia.org/T296759] [https://phabricator.wikimedia.org/T306967] * If you use syntax highlighting while editing wikitext, you can soon activate a [[m:WMDE_Technical_Wishes/Improved_Color_Scheme_of_Syntax_Highlighting#Color-blind_mode|colorblind-friendly color scheme]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T306867] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Several CSS IDs related to MediaWiki interface messages will be removed. Technical editors should please [[phab:T304363|review the list of IDs and links to their existing uses]]. These include <code dir=ltr>#mw-anon-edit-warning</code>, <code dir=ltr>#mw-undelete-revision</code> and 3 others. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/18|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W18"/> </div> 2. maí 2022 kl. 19:34 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23232924 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-19</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W19"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/19|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can now see categories in the [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android|Wikipedia app for Android]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T73966] '''Problems''' * Last week, there was a problem with Wikidata's search autocomplete. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T307586] * Last week, all wikis had slow access or no access for 20 minutes, for logged-in users and non-cached pages. This was caused by a problem with a database change. [https://phabricator.wikimedia.org/T307647] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. [https://phabricator.wikimedia.org/T305217#7894966] * [[m:WMDE Technical Wishes/Geoinformation#Current issues|Incompatibility issues]] with [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] and the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:FlaggedRevs|FlaggedRevs extension]] will be fixed: Deployment is planned for May 10 on all wikis. Kartographer will then be enabled on the [[phab:T307348|five wikis which have not yet enabled the extension]] on May 24. * The [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector (2022)]] skin will be set as the default on several more wikis, including Arabic and Catalan Wikipedias. Logged-in users will be able to switch back to the old Vector (2010). See the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/2022-04 for the largest wikis|latest update]] about Vector (2022). '''Future meetings''' * The next [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|open meeting with the Web team]] about Vector (2022) will take place on 17 May. The following meetings are currently planned for: 7 June, 21 June, 5 July, 19 July. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/19|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W19"/> </div> 9. maí 2022 kl. 15:23 (UTC) <!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23256717 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-20</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W20"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/20|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * Some wikis can soon use the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|add a link]] feature. This will start on Wednesday. The wikis are {{int:project-localized-name-cawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hiwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-nowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ptwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-simplewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-svwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ukwiki/en}}. This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T304542] * The [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Hackathon 2022|Wikimedia Hackathon 2022]] will take place online on May 20–22. It will be in English. There are also local [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Hackathon 2022/Meetups|hackathon meetups]] in Germany, Ghana, Greece, India, Nigeria and the United States. Technically interested Wikimedians can work on software projects and learn new skills. You can also host a session or post a project you want to work on. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.12|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-05-17|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-05-18|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-05-19|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * You can soon edit translatable pages in the visual editor. Translatable pages exist on for examples Meta and Commons. [https://diff.wikimedia.org/2022/05/12/mediawiki-1-38-brings-support-for-editing-translatable-pages-with-the-visual-editor/] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/20|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W20"/> </div> 16. maí 2022 kl. 18:58 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23291515 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-21</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W21"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/21|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Administrators using the mobile web interface can now access Special:Block directly from user pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T307341] * The <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wiktionary.org/ www.wiktionary.org]</span> portal page now uses an automated update system. Other [[m:Project_portals|project portals]] will be updated over the next few months. [https://phabricator.wikimedia.org/T304629] '''Problems''' * The Growth team maintains a mentorship program for newcomers. Previously, newcomers weren't able to opt out from the program. Starting May 19, 2022, newcomers are able to fully opt out from Growth mentorship, in case they do not wish to have any mentor at all. [https://phabricator.wikimedia.org/T287915] * Some editors cannot access the content translation tool if they load it by clicking from the contributions menu. This problem is being worked on. It should still work properly if accessed directly via Special:ContentTranslation. [https://phabricator.wikimedia.org/T308802] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.13|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-05-24|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-05-25|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-05-26|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Gadget and user scripts developers are invited to give feedback on a [[mw:User:Jdlrobson/Extension:Gadget/Policy|proposed technical policy]] aiming to improve support from MediaWiki developers. [https://phabricator.wikimedia.org/T308686] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/21|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W21"/> </div> 24. maí 2022 kl. 00:21 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23317250 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-22</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W22"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/22|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] In the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|AbuseFilter]] extension, an <code dir=ltr>ip_in_ranges()</code> function has been introduced to check if an IP is in any of the ranges. Wikis are advised to combine multiple <code dir=ltr>ip_in_range()</code> expressions joined by <code>|</code> into a single expression for better performance. You can use the search function on [[Special:AbuseFilter|Special:AbuseFilter]] to locate its usage. [https://phabricator.wikimedia.org/T305017] * The [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature|IP Info feature]] which helps abuse fighters access information about IPs, [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature#May 24, 2022|has been deployed]] to all wikis as a beta feature. This comes after weeks of beta testing on test.wikipedia.org. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.14|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-05-31|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-06-01|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-06-02|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-05-31|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s5.dblist targeted wikis]). * The [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#New topic tool|New Topic Tool]] will be deployed for all editors at most wikis soon. You will be able to opt out from within the tool and in [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|Preferences]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Talk_pages_project/New_discussion][https://phabricator.wikimedia.org/T287804] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The [[:mw:Special:ApiHelp/query+usercontribs|list=usercontribs API]] will support fetching contributions from an [[mw:Special:MyLanguage/Help:Range blocks#Non-technical explanation|IP range]] soon. API users can set the <code>uciprange</code> parameter to get contributions from any IP range within [[:mw:Manual:$wgRangeContributionsCIDRLimit|the limit]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T177150] * A new parser function will be introduced: <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>{{=}}</nowiki></code></bdi>. It will replace existing templates named "=". It will insert an [[w:en:Equals sign|equal sign]]. This can be used to escape the equal sign in the parameter values of templates. [https://phabricator.wikimedia.org/T91154] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/22|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W22"/> </div> 30. maí 2022 kl. 20:29 (UTC) <!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23340178 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-23</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W23"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/23|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.15|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-06-07|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-06-08|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-06-09|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] A new <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>str_replace_regexp()</code></bdi> function can be used in [[Special:AbuseFilter|abuse filters]] to replace parts of text using a [[w:en:Regular expression|regular expression]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T285468] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/23|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W23"/> </div> 7. júní 2022 kl. 02:46 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23366979 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-24</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W24"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/24|Translations]] are available. '''Recent changes''' * All wikis can now use [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Kartographer|Kartographer]] maps. Kartographer maps now also work on pages with [[mw:Special:MyLanguage/Help:Pending changes|pending changes]]. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation#Project_descriptions][https://phabricator.wikimedia.org/T307348] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.16|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-06-14|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-06-15|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-06-16|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-06-14|en}} at 06:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s6.dblist targeted wikis]). [https://phabricator.wikimedia.org/T300471] * Starting on Wednesday, a new set of Wikipedias will get "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]" ({{int:project-localized-name-abwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-acewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-adywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-afwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-akwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-alswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-amwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-anwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-angwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-arcwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-arzwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-astwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-atjwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-avwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-aywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-azwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-azbwiki/en}}). This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T304548] * The [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#New topic tool|New Topic Tool]] will be deployed for all editors at Commons, Wikidata, and some other wikis soon. You will be able to opt out from within the tool and in [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|Preferences]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Talk_pages_project/New_discussion][https://phabricator.wikimedia.org/T287804] '''Future meetings''' * The next [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|open meeting with the Web team]] about Vector (2022) will take place today (13 June). The following meetings will take place on: 28 June, 12 July, 26 July. '''Future changes''' * By the end of July, the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector 2022]] skin should be ready to become the default across all wikis. Discussions on how to adjust it to the communities' needs will begin in the next weeks. It will always be possible to revert to the previous version on an individual basis. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/2022-04 for the largest wikis|Learn more]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/24|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W24"/> </div> 13. júní 2022 kl. 16:59 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23389956 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-25</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W25"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/25|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android|Wikipedia App for Android]] now has an option for editing the whole page at once, located in the overflow menu (three-dots menu [[File:Ic more vert 36px.svg|15px|link=|alt=]]). [https://phabricator.wikimedia.org/T103622] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Some recent database changes may affect queries using the [[m:Research:Quarry|Quarry tool]]. Queries for <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>site_stats</code></bdi> at English Wikipedia, Commons, and Wikidata will need to be updated. [[phab:T306589|Read more]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] A new <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>user_global_editcount</code></bdi> variable can be used in [[Special:AbuseFilter|abuse filters]] to avoid affecting globally active users. [https://phabricator.wikimedia.org/T130439] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.17|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-06-21|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-06-22|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-06-23|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * Users of non-responsive skins (e.g. MonoBook or Vector) on mobile devices may notice a slight change in the default zoom level. This is intended to optimize zooming and ensure all interface elements are present on the page (for example the table of contents on Vector 2022). In the unlikely event this causes any problems with how you use the site, we'd love to understand better, please ping <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[[m:User:Jon (WMF)|Jon (WMF)]]</span> to any on-wiki conversations. [https://phabricator.wikimedia.org/T306910] '''Future changes''' * The Beta Feature for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] will be updated throughout July. Discussions will look different. You can see [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|some of the proposed changes]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Parsoid's HTML output will soon stop annotating file links with different <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>typeof</code></bdi> attribute values, and instead use <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw:File</code></bdi> for all types. Tool authors should adjust any code that expects: <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw:Image</code></bdi>, <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw:Audio</code></bdi>, or <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw:Video</code></bdi>. [https://phabricator.wikimedia.org/T273505] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/25|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W25"/> </div> 20. júní 2022 kl. 20:18 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23425855 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-26</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W26"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/26|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Enterprise|Wikimedia Enterprise]] API service now has self-service accounts with free on-demand requests and monthly snapshots ([https://enterprise.wikimedia.com/docs/ API documentation]). Community access [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Enterprise/FAQ#community-access|via database dumps & Wikimedia Cloud Services]] continues. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Wiktionary#lua|All Wikimedia wikis can now use Wikidata Lexemes in Lua]] after creating local modules and templates. Discussions are welcome [[d:Wikidata_talk:Lexicographical_data#You_can_now_reuse_Wikidata_Lexemes_on_all_wikis|on the project talk page]]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.18|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-06-28|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-06-29|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-06-30|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-06-28|en}} at 06:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s7.dblist targeted wikis]). [https://phabricator.wikimedia.org/T311033] * Some global and cross-wiki services will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-06-30|en}} at 06:00 UTC. This will impact ContentTranslation, Echo, StructuredDiscussions, Growth experiments and a few more services. [https://phabricator.wikimedia.org/T300472] * Users will be able to sort columns within sortable tables in the mobile skin. [https://phabricator.wikimedia.org/T233340] '''Future meetings''' * The next [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|open meeting with the Web team]] about Vector (2022) will take place tomorrow (28 June). The following meetings will take place on 12 July and 26 July. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/26|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W26"/> </div> 27. júní 2022 kl. 20:03 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23453785 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-27</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W27"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/27|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.19|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-07-05|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-07-06|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-07-07|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-07-05|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s6.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-07-07|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s4.dblist targeted wikis]). * The Beta Feature for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] will be updated throughout July. Discussions will look different. You can see [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|some of the proposed changes]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=| Advanced item]] This change only affects pages in the main namespace in Wikisource. The Javascript config variable <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>proofreadpage_source_href</code></bdi> will be removed from <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>[[mw:Special:MyLanguage/Manual:Interface/JavaScript#mw.config|mw.config]]</code></bdi> and be replaced with the variable <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>prpSourceIndexPage</code></bdi>. [https://phabricator.wikimedia.org/T309490] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/27|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W27"/> </div> 4. júlí 2022 kl. 19:32 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23466250 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-28</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W28"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/28|Translations]] are available. '''Recent changes''' * In the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector 2022 skin]], the page title is now displayed above the tabs such as Discussion, Read, Edit, View history, or More. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates#Page title/tabs switch|Learn more]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T303549] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] It is now possible to easily view most of the configuration settings that apply to just one wiki, and to compare settings between two wikis if those settings are different. For example: [https://noc.wikimedia.org/wiki.php?wiki=jawiktionary Japanese Wiktionary settings], or [https://noc.wikimedia.org/wiki.php?wiki=eswiki&compare=eowiki settings that are different between the Spanish and Esperanto Wikipedias]. Local communities may want to [[m:Special:MyLanguage/Requesting_wiki_configuration_changes|discuss and propose changes]] to their local settings. Details about each of the named settings can be found by [[mw:Special:Search|searching MediaWiki.org]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308932] *The Anti-Harassment Tools team [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature#May|recently deployed]] the IP Info Feature as a [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|Beta Feature at all wikis]]. This feature allows abuse fighters to access information about IP addresses. Please check our update on [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature#April|how to find and use the tool]]. Please share your feedback using a link you will be given within the tool itself. '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-07-12|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s3.dblist targeted wikis]). '''Future changes''' * The Beta Feature for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] will be updated throughout July. Discussions will look different. You can see [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|some of the proposed changes]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/28|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W28"/> </div> 11. júlí 2022 kl. 19:25 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23502519 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-29</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W29"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/29|Translations]] are available. '''Problems''' * The feature on mobile web for [[mw:Special:MyLanguage/Extension:NearbyPages|Nearby Pages]] was missing last week. It will be fixed this week. [https://phabricator.wikimedia.org/T312864] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.21|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-07-19|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-07-20|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-07-21|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * The [[mw:Technical_decision_making/Forum|Technical Decision Forum]] is seeking [[mw:Technical_decision_making/Community_representation|community representatives]]. You can apply on wiki or by emailing <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">TDFSupport@wikimedia.org</span> before 12 August. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/29|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W29"/> </div> 18. júlí 2022 kl. 23:00 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23517957 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-30</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W30"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/30|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wikibooks.org/ www.wikibooks.org]</span> and <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wikiquote.org/ www.wikiquote.org]</span> portal pages now use an automated update system. Other [[m:Project_portals|project portals]] will be updated over the next few months. [https://phabricator.wikimedia.org/T273179] '''Problems''' * Last week, some wikis were in read-only mode for a few minutes because of an emergency switch of their main database ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s7.dblist targeted wikis]). [https://phabricator.wikimedia.org/T313383] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.22|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-07-26|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-07-27|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-07-28|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * The external link icon will change slightly in the skins Vector legacy and Vector 2022. The new icon uses simpler shapes to be more recognizable on low-fidelity screens. [https://phabricator.wikimedia.org/T261391] * Administrators will now see buttons on user pages for "{{int:changeblockip}}" and "{{int:unblockip}}" instead of just "{{int:blockip}}" if the user is already blocked. [https://phabricator.wikimedia.org/T308570] '''Future meetings''' * The next [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|open meeting with the Web team]] about Vector (2022) will take place tomorrow (26 July). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/30|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W30"/> </div> 25. júlí 2022 kl. 19:27 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23545370 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-31</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W31"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/31|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Improved [[m:Special:MyLanguage/Help:Displaying_a_formula#Phantom|LaTeX capabilities for math rendering]] are now available in the wikis thanks to supporting <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>Phantom</code></bdi> tags. This completes part of [[m:Community_Wishlist_Survey_2022/Editing/Missing_LaTeX_capabilities_for_math_rendering|the #59 wish]] of the 2022 Community Wishlist Survey. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.23|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-08-02|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-08-03|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-08-04|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * The [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:WikiEditor/Realtime_Preview|Realtime Preview]] will be available as a Beta Feature on wikis in [https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists%2Fgroup0.dblist Group 0]. This feature was built in order to fulfill [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey_2021/Real_Time_Preview_for_Wikitext|one of the Community Wishlist Survey proposals]]. '''Future changes''' * The Beta Feature for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] will be updated throughout August. Discussions will look different. You can see [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|some of the proposed changes]]. '''Future meetings''' * This week, three meetings about [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector (2022)]] with live interpretation will take place. On Tuesday, interpretation in Russian will be provided. On Thursday, meetings for Arabic and Spanish speakers will take place. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|See how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/31|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W31"/> </div> 1. ágúst 2022 kl. 21:22 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23615613 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-32</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W32"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/32|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[:m:Special:MyLanguage/Meta:GUS2Wiki/Script|GUS2Wiki]] copies the information from [[{{#special:GadgetUsage}}]] to an on-wiki page so you can review its history. If your project isn't already listed on the [[d:Q113143828|Wikidata entry for Project:GUS2Wiki]] you can either run GUS2Wiki yourself or [[:m:Special:MyLanguage/Meta:GUS2Wiki/Script#Opting|make a request to receive updates]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T121049] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-08-09|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s5.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-08-11|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s2.dblist targeted wikis]). '''Future meetings''' * The [[wmania:Special:MyLanguage/Hackathon|Wikimania Hackathon]] will take place online from August 12–14. Don't miss [[wmania:Special:MyLanguage/Hackathon/Schedule|the pre-hacking showcase]] to learn about projects and find collaborators. Anyone can [[phab:/project/board/6030/|propose a project]] or [[wmania:Special:MyLanguage/Hackathon/Schedule|host a session]]. [[wmania:Special:MyLanguage/Hackathon/Newcomers|Newcomers are welcome]]! '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/32|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W32"/> </div> 8. ágúst 2022 kl. 19:50 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23627807 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-33</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W33"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/33|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The Persian (Farsi) Wikipedia community decided to block IP editing from October 2021 to April 2022. The Wikimedia Foundation's Product Analytics team tracked the impact of this change. [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Editing Restriction Study/Farsi Wikipedia|An impact report]] is now available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.25|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-08-16|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-08-17|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-08-18|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-08-16|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s1.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-08-18|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s8.dblist targeted wikis]). * The [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:WikiEditor/Realtime_Preview|Realtime Preview]] will be available as a Beta Feature on wikis in [https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists%2Fgroup1.dblist Group 1]. This feature was built in order to fulfill [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey_2021/Real_Time_Preview_for_Wikitext|one of the Community Wishlist Survey proposals]]. '''Future changes''' * The Beta Feature for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] will be updated throughout August. Discussions will look different. You can see [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|some of the proposed changes]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Talk_pages_project/Usability#4_August_2022][https://www.mediawiki.org/wiki/Talk_pages_project/Usability#Phase_1:_Topic_containers][https://phabricator.wikimedia.org/T312672] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/33|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W33"/> </div> 15. ágúst 2022 kl. 21:09 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23658001 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-34</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W34"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/34|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Two problems with [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] maps have been fixed. Maps are no longer shown as empty when a geoline was created via VisualEditor. Geolines consisting of points with QIDs (e.g., subway lines) are no longer shown with pushpins. [https://phabricator.wikimedia.org/T292613][https://phabricator.wikimedia.org/T308560] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.26|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-08-23|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-08-24|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-08-25|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-08-25|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s4.dblist targeted wikis]). * The colours of links and visited links will change. This is to make the difference between links and other text more clear. [https://phabricator.wikimedia.org/T213778] '''Future changes''' * The new [{{int:discussiontools-topicsubscription-button-subscribe}}] button [[mw:Talk pages project/Notifications#12 August 2022|helps newcomers get answers]]. The Editing team is enabling this tool everywhere. You can turn it off in [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|your preferences]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T284489] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/34|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W34"/> </div> 23. ágúst 2022 kl. 00:13 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23675501 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-35</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W35"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/35|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:WikiEditor/Realtime_Preview|Realtime Preview]] is available as a Beta Feature on wikis in [https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists%2Fgroup2.dblist Group 2]. This feature was built in order to fulfill [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey_2021/Real_Time_Preview_for_Wikitext|one of the Community Wishlist Survey proposals]]. Please note that when this Beta feature is enabled, it may cause conflicts with some wiki-specific Gadgets. '''Problems''' * In recent months, there have been inaccurate numbers shown for various [[{{#special:statistics}}]] at Commons, Wikidata, and English Wikipedia. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T315693] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.27|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-08-30|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-08-31|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-09-01|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-08-30|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s6.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-09-01|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s7.dblist targeted wikis]). '''Future changes''' * The Wikimedia Foundation wants to improve how Wikimedia communities report harmful incidents by building the [[m:Special:MyLanguage/Private Incident Reporting System|Private Incident Reporting System (PIRS)]] to make it easy and safe for users to make reports. You can leave comments on the talk page, by answering the [[m:Special:MyLanguage/Private Incident Reporting System#Phase 1|questions provided]]. If you have ever faced a harmful situation that you wanted to report/reported, join a PIRS interview to share your experience. To sign up [[m:Special:EmailUser/MAna_(WMF)|please email]] <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[[m:User:MAna (WMF)|Madalina Ana]]</span>. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/35|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W35"/> </div> 29. ágúst 2022 kl. 23:06 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23725814 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-36</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W36"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/36|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.28|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-09-06|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-09-07|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-09-08|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-09-06|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s1.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-09-08|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s3.dblist targeted wikis]). * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] On Special pages that only have one tab, the tab-bar's row will be hidden in the Vector-2022 skin to save space. The row will still show if Gadgets use it. Gadgets that currently append directly to the CSS id of <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>#p-namespaces</code></bdi> should be updated to use the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>[[mw:ResourceLoader/Core_modules#addPortletLink|mw.util.addPortletLink]]</code></bdi> function instead. Gadgets that style this id should consider also targeting <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>#p-associated-pages</code></bdi>, the new id for this row. [[phab:T316908|Examples are available]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T316908][https://phabricator.wikimedia.org/T313409] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/36|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W36"/> </div> 5. september 2022 kl. 23:22 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23757743 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-37</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W37"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/37|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The search servers have been upgraded to a new major version. If you notice any issues with searching, please report them on [[phab:project/view/1849/|Phabricator]]. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/message/XPCTYYTN67FVFKN6XOHULJVGUO44J662] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.1|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-09-13|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-09-14|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-09-15|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[mw:Special:MyLanguage/Extension:SyntaxHighlight|Syntax highlighting]] is now tracked as an [[mw:Special:MyLanguage/Manual:$wgExpensiveParserFunctionLimit|expensive parser function]]. Only 500 expensive function calls can be used on a single page. Pages that exceed the limit are added to a [[:Category:{{MediaWiki:expensive-parserfunction-category}}|tracking category]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T316858] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/37|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W37"/> </div> 13. september 2022 kl. 01:50 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23787318 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-38</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W38"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/38|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Two database fields in the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>templatelinks</nowiki></code></bdi> table are now being dropped: <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>tl_namespace</nowiki></code></bdi> and <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>tl_title</nowiki></code></bdi>. Any queries that rely on these fields need to be changed to use the new normalization field called <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>tl_target_id</nowiki></code></bdi>. See <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[[phab:T299417|T299417]]</span> for more information. This is part of [[w:Database normalization|normalization]] of links tables. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/message/U2U6TXIBABU3KDCVUOITIGI5OJ4COBSW/][https://www.mediawiki.org/wiki/User:ASarabadani_(WMF)/Database_for_devs_toolkit/Concepts/Normalization] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.2|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-09-20|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-09-21|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-09-22|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). * In [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] maps, you can use icons on markers for common points of interest. On Tuesday, the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer/Icons|previous icon set]] will be updated to [https://de.wikipedia.beta.wmflabs.org/wiki/Hilfe:Extension:Kartographer/Icons version maki 7.2]. That means, around 100 new icons will be available. Additionally, all existing icons were updated for clarity and to make them work better in international contexts. [https://phabricator.wikimedia.org/T302861][https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation#Update_maki_icons] '''Future changes''' * In a [[m:Content_Partnerships_Hub/Software/Volunteer_developers_discussion_at_Wikimania_2022|group discussion at Wikimania]], more than 30 people talked about how to make content partnership software in the Wikimedia movement more sustainable. What kind of support is acceptable for volunteer developers? Read the summary and [[m:Talk:Content Partnerships Hub/Software/Volunteer developers discussion at Wikimania 2022|leave your feedback]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/38|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W38"/> </div> <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</span> 19. september 2022 kl. 22:16 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23826293 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-39</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W39"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/39|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Parsoid clients should be updated to allow for space-separated multi-values in the <bdi lang="en" dir="ltr"><code>rel</code></bdi> attribute of links. Further details are in <bdi lang="en" dir="ltr">[[phab:T315209|T315209]]</bdi>. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.3|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-09-27|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-09-28|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-09-29|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[mw:Special:MyLanguage/VisualEditor/Diffs|Visual diffs]] will become available to all users, except at the Wiktionaries and Wikipedias. [https://phabricator.wikimedia.org/T314588] * [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#Mobile|Talk pages on the mobile site]] will change at the Arabic, Bangla, Chinese, French, Haitian Creole, Hebrew, Korean, and Vietnamese Wikipedias. They should be easier to use and provide more information. [https://phabricator.wikimedia.org/T318302] [https://www.mediawiki.org/wiki/Talk_pages_project/Mobile] * In the [[mw:Lua/Scripting|{{ns:828}}]] namespace, pages ending with <bdi lang="en" dir="ltr"><code>.json</code></bdi> will be treated as JSON, just like they already are in the {{ns:2}} and {{ns:8}} namespaces. [https://phabricator.wikimedia.org/T144475] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/39|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W39"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 27. september 2022 kl. 00:30 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23860085 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-40</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W40"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/40|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] maps can now show geopoints from Wikidata, via QID or SPARQL query. Previously, this was only possible for geoshapes and geolines. [https://phabricator.wikimedia.org/T307695] [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation/Geopoints_via_QID] * The [[m:Special:MyLanguage/Coolest_Tool_Award|Coolest Tool Award 2022]] is looking for nominations. You can recommend tools until 12 October. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.4|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-10-04|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-10-05|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-10-06|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#Mobile|Talk pages on the mobile site]] will change at the Arabic, Bangla, Chinese, French, Haitian Creole, Hebrew, Korean, and Vietnamese Wikipedias. They should be easier to use and provide more information. (Last week's release was delayed) [https://phabricator.wikimedia.org/T318302] [https://www.mediawiki.org/wiki/Talk_pages_project/Mobile] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] The <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>scribunto-console</code></bdi> API module will require a [[mw:Special:MyLanguage/API:Tokens|CSRF token]]. This module is documented as internal and use of it is not supported. [[phab:T212071|[5]]] * The Vector 2022 skin will become the default across the smallest Wikimedia projects. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements#Deployment_plan_and_timeline|Learn more]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/40|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W40"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 4. október 2022 kl. 00:24 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23885489 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-41</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W41"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/41|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.5|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-10-11|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-10-12|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-10-13|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * On some wikis, [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] maps in full size view will be able to display nearby articles. After a feedback period, more wikis will follow. [https://phabricator.wikimedia.org/T316782][https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation/Nearby_articles] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/41|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W41"/> </div> 10. október 2022 kl. 14:09 (UTC) <!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23912412 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-42</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W42"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/42|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The recently implemented feature of [[phab:T306883|article thumbnails in Special:Search]] will be limited to Wikipedia projects only. Further details are in [[phab:T320510|T320510]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Structured_Data_Across_Wikimedia/Search_Improvements] * A bug that caused problems in loading article thumbnails in Special:Search has been fixed. Further details are in [[phab:T320406|T320406]]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.6|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-10-18|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-10-19|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-10-20|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Lua module authors can use <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>[[mw:Special:MyLanguage/Extension:Scribunto/Lua_reference_manual#mw.loadJsonData|mw.loadJsonData()]]</code></bdi> to load data from JSON pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T217500] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Lua module authors can enable <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>[[mw:Special:MyLanguage/Extension:Scribunto/Lua_reference_manual#Strict_library|require( "strict" )]]</code></bdi> to add errors for some possible code problems. This replaces "[[wikidata:Q16748603|Module:No globals]]" on most wikis. [https://phabricator.wikimedia.org/T209310] '''Future changes''' * The [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|Beta Feature]] for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] will be updated at most wikis. The "{{int:discussiontools-replylink}}" button will look different after this change. [https://phabricator.wikimedia.org/T320683] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/42|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W42"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 17. október 2022 kl. 21:46 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23943992 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-43</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W43"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/43|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There have been some minor visual fixes in Special:Search, regarding audio player alignment and image placeholder height. Further details are in [[phab:T319230|T319230]]. * On Wikipedias, a new [[Special:Preferences#mw-prefsection-searchoptions|preference]] has been added to hide article thumbnails in Special:Search. Full details are in [[phab:T320337|T320337]]. '''Problems''' * Last week, three wikis ({{int:project-localized-name-frwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-jawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ruwiki/en}}) had read-only access for 25 minutes. This was caused by a hardware problem. [https://phabricator.wikimedia.org/T320990] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.7|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-10-25|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-10-26|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-10-27|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-10-25|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s5.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-10-27|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s4.dblist targeted wikis]). * Starting on Wednesday, a new set of Wikipedias will get "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]" ({{int:project-localized-name-aswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-banwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-barwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bat smgwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bclwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-be x oldwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bgwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bhwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-biwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bjnwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bmwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bpywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-brwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bugwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bxrwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-idwiki/en}}). This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T304549] * Starting on Wednesday October 26, 2022, the list of mentors will be upgraded [[d:Q14339834 | at wikis where Growth mentorship is available]]. The mentorship system will continue to work as it does now. The signup process [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Communities/How to configure the mentors' list#add|will be replaced]], and a new management option will be provided. Also, this change simplifies [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Communities/How to configure the mentors' list#create|the creation of mentorship systems at Wikipedias]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T314858][https://phabricator.wikimedia.org/T310905][https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Growth/Structured_mentor_list] * Pages with titles that start with a lower-case letter according to Unicode 11 will be renamed or deleted. There is a list of affected pages at <bdi lang="en" dir="ltr">[[m:Unicode 11 case map migration]]</bdi>. More information can be found at [[phab:T292552|T292552]]. * The Vector 2022 skin will become the default across the smallest Wikipedias. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements#smallest-1|Learn more]]. '''Future changes''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Replying|Reply tool]] and [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/New discussion|New Topic tool]] will soon get a [[mw:Special:MyLanguage/VisualEditor/Special characters|special characters menu]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T249072] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/43|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W43"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 24. október 2022 kl. 21:23 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23975411 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-44</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W44"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/44|Translations]] are available. '''Recent changes''' * When using keyboard navigation on a [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] map, the focus will become more visible. [https://phabricator.wikimedia.org/T315997] * In {{#special:RecentChanges}}, you can now hide the log entries for new user creations with the filter for "{{int:rcfilters-filter-newuserlogactions-label}}". [https://phabricator.wikimedia.org/T321155] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.8|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-11-01|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-11-02|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-11-03|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). * The [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|maps dialog]] in VisualEditor now has some help texts. [https://phabricator.wikimedia.org/T318818] * It is now possible to select the language of a [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] map in VisualEditor via a dropdown menu. [https://phabricator.wikimedia.org/T318817] * It is now possible to add a caption to a [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] map in VisualEditor. [https://phabricator.wikimedia.org/T318815] * It is now possible to hide the frame of a [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] map in VisualEditor. [https://phabricator.wikimedia.org/T318813] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/44|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W44"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 31. október 2022 kl. 21:16 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23977539 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-45</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W45"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/45|Translations]] are available. '''Recent changes''' * An updated version of the [[m:Special:MyLanguage/EventCenter/Registration|Event Registration]] tool is now available for testing at [[testwiki:|testwiki]] and [[test2wiki:| test2wiki]]. The tool provides features for event organizers and participants. Your feedback is welcome at our [[m:Talk:Campaigns/Foundation Product Team/Registration|project talkpage]]. More information about [[m:Campaigns/Foundation Product Team/Registration|the project]] is available. [https://phabricator.wikimedia.org/T318592] '''Problems''' * Twice last week, for about 45 minutes, some files and thumbnails failed to load and uploads failed, mostly for logged-in users. The cause is being investigated and an incident report will be available soon. '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/45|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W45"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 8. nóvember 2022 kl. 00:32 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24001035 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-46</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W46"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/46|Translations]] are available. '''Recent changes''' * At Wikidata, an interwiki link can now point to a redirect page if certain conditions are met. This new feature is called [[wikidata:Special:MyLanguage/Wikidata:Sitelinks_to_redirects|sitelinks to redirects]]. It is needed when one wiki uses one page to cover multiple concepts but another wiki uses more pages to cover the same concepts. Your [[wikidata:Special:MyLanguage/Wikidata talk:Sitelinks to redirects|feedback on the talkpage]] of the new proposed guideline is welcome. [https://phabricator.wikimedia.org/T278962] * The <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wikinews.org/ www.wikinews.org]</span>, <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wikiversity.org/ www.wikiversity.org]</span>, and <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wikivoyage.org/ www.wikivoyage.org]</span> portal pages now use an automated update system. [https://phabricator.wikimedia.org/T273179] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.10|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-11-15|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-11-16|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-11-17|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). * There will be a new link to directly "Edit template data" on Template pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T316759] '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Wikis where mobile [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] are enabled ([[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Deployment Status|these ones]]) will soon use full CSS styling to display any templates that are placed at the top of talk pages. To adapt these “talk page boxes” for narrow mobile devices you can use media queries, such as in [https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Module:Message_box/tmbox.css&oldid=1097618699#L-69 this example]. [https://phabricator.wikimedia.org/T312309] * Starting in January 2023, [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech]] will be [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates/2023 Changes Update|running the Community Wishlist Survey (CWS) every two years]]. This means that in 2024, there will be no new proposals or voting. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/46|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W46"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 14. nóvember 2022 kl. 21:55 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24071290 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-47</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W47"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/47|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The display of non-free media in the search bar and for article thumbnails in Special:Search has been deactivated. Further details are in [[phab:T320661|T320661]]. '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-11-22|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s2.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-11-24|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s7.dblist targeted wikis]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/47|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W47"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 21. nóvember 2022 kl. 23:22 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24071290 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-48</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W48"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/48|Translations]] are available. '''Recent changes''' * A new preference, “Enable limited width mode”, has been added to the [[Special:Preferences#mw-prefsection-rendering|Vector 2022 skin]]. The preference is also available as a toggle on every page if your monitor is 1600 pixels or wider. It allows for increasing the width of the page for logged-out and logged-in users. [https://phabricator.wikimedia.org/T319449] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.12|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-11-29|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-11-30|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-12-01|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-11-29|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s3.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-12-01|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s1.dblist targeted wikis]). * Mathematical formulas shown in SVG image format will no longer have PNG fall-backs for browsers that don't support them. This is part of work to modernise the generation system. Showing only PNG versions was the default option until in February 2018. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/message/3BGOKWJIZGL4TC4HJ22ICRU2SEPWGCR4/][https://phabricator.wikimedia.org/T311620][https://phabricator.wikimedia.org/T186327] * On [[phab:P40224|some wikis]] that use flagged revisions, [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:FlaggedRevs#Special:Contributions|a new checkbox will be added]] to Special:Contributions that enables you to see only the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Pending changes|pending changes]] by a user. [https://phabricator.wikimedia.org/T321445] '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] How media is structured in the parser's HTML output will change early next week at [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train#Wednesday group1 wikis] (but not Wikimedia Commons or Meta-Wiki). This change improves the accessibility of content, and makes it easier to write related CSS. You may need to update your site-CSS, or userscripts and gadgets. There are [[mw:Special:MyLanguage/Parsoid/Parser_Unification/Media_structure/FAQ|details on what code to check, how to update the code, and where to report any related problems]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T314318] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/48|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W48"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 28. nóvember 2022 kl. 20:03 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24114342 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-49</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W49"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/49|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] The Wikisources use a tool called ProofreadPage. ProofreadPage uses OpenSeadragon which is an open source tool. The OpenSeadragon JavaScript API has been significantly re-written to support dynamically loading images. The functionality provided by the older version of the API should still work but it is no longer supported. User scripts and gadgets should migrate over to the newer version of the API. The functionality provided by the newer version of the API is [[mw:Extension:Proofread_Page/Page_viewer#JS_API|documented on MediaWiki]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308098][https://www.mediawiki.org/wiki/Extension:Proofread_Page/Edit-in-Sequence] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.13|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-12-06|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-12-07|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-12-08|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/49|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W49"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 6. desember 2022 kl. 00:41 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24151590 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-50</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W50"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/50|Translations]] are available. '''Recent changes''' * An [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Mobile|A/B test has begun]] at 15 Wikipedias for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#Mobile|DiscussionTools on mobile]]. Half of the editors on the [[mw:Reading/Web/Mobile|mobile web site]] will have access to the {{int:discussiontools-replybutton}} tool and other features. [https://phabricator.wikimedia.org/T321961] * The character <code>=</code> cannot be used in new usernames, to make usernames work better with templates. Existing usernames are not affected. [https://phabricator.wikimedia.org/T254045] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.14|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-12-13|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-12-14|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-12-15|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] The HTML markup used by [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] to [[mw:Special:MyLanguage/Talk_pages_project/Usability#Phase_1:_Topic_containers|show discussion metadata below section headings]] will be inserted after these headings, not inside of them. This change improves the accessibility of discussion pages for screen reader software. [https://phabricator.wikimedia.org/T314714] '''Events''' * The fourth edition of the [[m:Special:MyLanguage/Coolest_Tool_Award|Coolest Tool Award]] will happen online on [https://zonestamp.toolforge.org/1671210002 Friday 16 December 2022 at 17:00 UTC]! The event will be live-streamed on YouTube in the [https://www.youtube.com/user/watchmediawiki MediaWiki channel] and added to Commons afterwards. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/50|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W50"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 12. desember 2022 kl. 23:35 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24216570 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-51</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W51"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/51|Translations]] are available. '''Tech News''' * Because of the [[w:en:Christmas and holiday season|holidays]] the next issue of Tech News will be sent out on 9 January 2023. '''Recent changes''' * On a user's contributions page, you can filter it for edits with a tag like 'reverted'. Now, you can also filter for all edits that are not tagged like that. This was part of a Community Wishlist 2022 request. [https://phabricator.wikimedia.org/T119072] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] A new function has been used for gadget developers to add content underneath the title on article pages. This is considered a stable API that should work across all skins. [[mw:Special:MyLanguage/ResourceLoader/Core_modules#addSubtitle|Documentation is available]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T316830] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] [[test2wiki:|One of our test wikis]] is now being served from a new infrastructure powered by [[w:Kubernetes|Kubernetes]] ([[wikitech:MediaWiki On Kubernetes|read more]]). More Wikis will switch to this new infrastructure in early 2023. Please test and let us know of any issues. [https://phabricator.wikimedia.org/T290536] '''Problems''' * Last week, all wikis had no edit access for 9 minutes. This was caused by a database problem. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incidents/2022-12-13_sessionstore] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week or next week. * The word "{{int:discussiontools-replybutton}}" is very short in some languages, such as Arabic ("<bdi lang="ar">ردّ</bdi>"). This makes the {{int:discussiontools-preference-label}} button on talk pages difficult to use. An arrow icon will be added to those languages. This will only be visible to editors who have the [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|Beta Feature]] turned on. [https://www.mediawiki.org/wiki/Talk_pages_project/Usability#Status] [https://phabricator.wikimedia.org/T323537] '''Future changes''' * Edits can be automatically "tagged" by the system software or the {{int:Abusefilter}} system. Those tags link to a help page about the tags. Soon they will also link to Recent Changes to let you see other edits tagged this way. This was a Community Wishlist 2022 request. [https://phabricator.wikimedia.org/T301063] * The Trust & Safety tools team [[m:Special:MyLanguage/Private Incident Reporting System/Timeline and Updates|have shared new plans]] for building the Private Incident Reporting System. The system will make it easier for editors to ask for help if they are harassed or abused. * [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Real Time Preview for Wikitext|Realtime Preview for Wikitext]] is coming out of beta as an enabled feature for every user of the 2010 Wikitext [[mw:Special:MyLanguage/Editor|editor]] in the week of January 9, 2023. It will be available to use via the toolbar in the 2010 Wikitext editor. The feature was the 4th most popular wish of the Community Wishlist Survey 2021. '''Events''' * You can now [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Hackathon 2023/Participate|register for the Wikimedia Hackathon 2023]], taking place on May 19–21 in Athens, Greece. You can also apply for a scholarship until January 14th. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/51|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W51"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 20. desember 2022 kl. 00:00 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24258101 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-02</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W02"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/02|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can use tags to filter edits in the recent changes feed or on your watchlist. You can now use tags to filter out edits you don't want to see. Previously you could only use tags to focus on the edits with those tags. [https://phabricator.wikimedia.org/T174349] * [[Special:WhatLinksHere|Special:WhatLinksHere]] shows all pages that link to a specific page. There is now a [https://wlh.toolforge.org prototype] for how to sort those pages alphabetically. You can see the discussion in the [[phab:T4306|Phabricator ticket]]. * You can now use the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Thanks|thanks]] function on your watchlist and the user contribution page. [https://phabricator.wikimedia.org/T51541] * A wiki page can be moved to give it a new name. You can now get a dropdown menu with common reasons when you move a page. This is so you don't have to write the explanation every time. [https://phabricator.wikimedia.org/T325257] * [[m:Special:MyLanguage/Matrix.org|Matrix]] is a chat tool. You can now use <code>matrix:</code> to create Matrix links on wiki pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T326021] * You can filter out translations when you look at the recent changes on multilingual wikis. This didn't hide translation pages. You can now also hide subpages which are translation pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T233493] '''Changes later this week''' * [[m:Special:MyLanguage/Real Time Preview for Wikitext|Realtime preview for wikitext]] is a tool which lets editors preview the page when they edit wikitext. It will be enabled for all users of the 2010 wikitext editor. You will find it in the editor toolbar. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2023-01-10|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s5.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2023-01-12|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s6.dblist targeted wikis]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.18|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-01-10|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-01-11|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-01-12|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/02|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W02"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 10. janúar 2023 kl. 01:08 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24342971 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-03</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W03"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/03|Translations]] are available. '''Problems''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] The URLs in "{{int:last}}" links on page history now contain <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>diff=prev&oldid=[revision ID]</nowiki></code></bdi> in place of <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>diff=[revision ID]&oldid=[revision ID]</nowiki></code></bdi>. This is to fix a problem with links pointing to incorrect diffs when history was filtered by a tag. Some user scripts may break as a result of this change. [https://phabricator.wikimedia.org/T243569] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.19|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-01-17|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-01-18|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-01-19|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). * Some [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability|changes to the appearance of talk pages]] have only been available on <code>{{ns:1}}:</code> and <code>{{ns:3}}:</code> namespaces. These will be extended to other talk namespaces, such as <code>{{ns:5}}:</code>. They will continue to be unavailable in non-talk namespaces, including <code>{{ns:4}}:</code> pages (e.g., at the Village Pump). You can [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|change your preferences]] ([[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|beta feature]]). [https://phabricator.wikimedia.org/T325417] *On Wikisources, when an image is zoomed or panned in the Page: namespace, the same zoom and pan settings will be remembered for all Page: namespace pages that are linked to a particular Index: namespace page. [https://gerrit.wikimedia.org/r/c/mediawiki/extensions/ProofreadPage/+/868841] * The Vector 2022 skin will become the default for the English Wikipedia desktop users. The change will take place on January 18 at 15:00 UTC. [[:en:w:Wikipedia:Vector 2022|Learn more]]. '''Future changes''' * The 2023 edition of the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2023|Community Wishlist Survey]], which invites contributors to make technical proposals and vote for tools and improvements, starts next week on 23 January 2023 at 18:00 UTC. You can start drafting your proposals in [[m:Community Wishlist Survey/Sandbox|the CWS sandbox]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/03|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W03"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 17. janúar 2023 kl. 01:11 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24381020 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-04</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W04"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/04|Translations]] are available. '''Problems''' * Last week, for ~15 minutes, all wikis were unreachable for logged-in users and non-cached pages. This was caused by a timing issue. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incidents/2023-01-17_MediaWiki] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.20|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-01-24|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-01-25|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-01-26|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). * If you have the Beta Feature for [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project|DiscussionTools]] enabled, the appearance of talk pages will add more information about discussion activity. [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Talk_pages_project/Usability#Status][https://phabricator.wikimedia.org/T317907] * The 2023 edition of the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2023|Community Wishlist Survey]] (CWS), which invites contributors to make technical proposals and vote for tools and improvements, starts on Monday 23 January 2023 at [https://zonestamp.toolforge.org/1674496814 18:00 UTC]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/04|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W04"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 23. janúar 2023 kl. 23:46 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24418874 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-05</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W05"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/05|Translations]] are available. '''Problems''' * Last week, for ~15 minutes, some users were unable to log in or edit pages. This was caused by a problem with session storage. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incidents/2023-01-24_sessionstore_quorum_issues] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.21|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-01-31|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-02-01|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-02-02|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Wikis that use localized numbering schemes for references need to add new CSS. This will help to show citation numbers the same way in all reading and editing modes. If your wiki would prefer to do it yourselves, please see the [[mw:Special:MyLanguage/Parsoid/Parser Unification/Cite CSS|details and example CSS to copy from]], and also add your wiki to the list. Otherwise, the developers will directly help out starting the week of February 5. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/05|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W05"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 31. janúar 2023 kl. 00:06 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24455949 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-06</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W06"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/06|Translations]] are available. '''Recent changes''' * In the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector 2022 skin]], logged-out users using the full-width toggle will be able to see the setting of their choice even after refreshing pages or opening new ones. This only applies to wikis where Vector 2022 is the default. [https://phabricator.wikimedia.org/T321498] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.22|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-02-07|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-02-08|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-02-09|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). * Previously, we announced when some wikis would be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. These switches will not be announced any more, as the read-only time has become non-significant. Switches will continue to happen at 7AM UTC on Tuesdays and Thursdays. [https://phabricator.wikimedia.org/T292543#8568433] * Across all the wikis, in the Vector 2022 skin, logged-in users will see the page-related links such as "What links here" in a [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements/Features/Page_tools|new side menu]]. It will be displayed on the other side of the screen. This change had previously been made on Czech, English, and Vietnamese Wikipedias. [https://phabricator.wikimedia.org/T328692] *[[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2023|Community Wishlist Survey 2023]] will stop receiving new proposals on [https://zonestamp.toolforge.org/1675706431 Monday, 6 February 2023, at 18:00 UTC]. Proposers should complete any edits by then, to give time for [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey/Help_us|translations]] and review. Voting will begin on Friday, 10 February. '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Gadgets and user scripts will be changing to load on desktop and mobile sites. Previously they would only load on the desktop site. It is recommended that wiki administrators audit the [[MediaWiki:Gadgets-definition|gadget definitions]] prior to this change, and add <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>skins=…</code></bdi> for any gadgets which should not load on mobile. [https://phabricator.wikimedia.org/T328610 More details are available]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/06|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W06"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 6. febrúar 2023 kl. 10:21 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24491749 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-07</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W07"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/07|Translations]] are available. '''Problems''' * On wikis where patrolled edits are enabled, changes made to the [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Communities/How to configure the mentors' list|mentor list]] by autopatrolled mentors are not correctly marked as patrolled. It will be fixed later this week. [https://phabricator.wikimedia.org/T328444] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.23|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-02-14|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-02-15|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-02-16|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). * The Reply tool and other parts of [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#Mobile|DiscussionTools]] will be deployed for all editors using the mobile site. You can [[mw:Special:MyLanguage/Talk_pages_project/Mobile#Status_Updates|read more about this decision]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T298060] '''Future changes''' * All wikis will be read-only for a few minutes on March 1. This is planned for [https://zonestamp.toolforge.org/1677679222 14:00 UTC]. More information will be published in Tech News and will also be posted on individual wikis in the coming weeks. [https://phabricator.wikimedia.org/T328287][https://phabricator.wikimedia.org/T327920][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/07|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W07"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 14. febrúar 2023 kl. 01:49 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24540832 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-08</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W08"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/08|Translations]] are available. '''Problems''' * Last week, during planned maintenance of Cloud Services, unforeseen complications forced the team to turn off all tools for 2–3 hours to prevent data corruption. Work is ongoing to prevent similar problems in the future. [https://phabricator.wikimedia.org/T329535] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.23|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-02-21|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-02-22|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-02-23|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). *The voting phase for the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2023|Community Wishlist Survey 2023]] ends on [https://zonestamp.toolforge.org/1677261621 24 February at 18:00 UTC]. The results of the survey will be announced on 28 February. '''Future changes''' * All wikis will be read-only for a few minutes on March 1. This is planned for [https://zonestamp.toolforge.org/1677679222 14:00 UTC]. More information will be published in Tech News and will also be posted on individual wikis in the coming weeks. [https://phabricator.wikimedia.org/T328287][https://phabricator.wikimedia.org/T327920][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/08|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W08"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 21. febrúar 2023 kl. 01:58 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24570514 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-09</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W09"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/09|Translations]] are available. '''Problems''' * Last week, in some areas of the world, there were problems with loading pages for 20 minutes and saving edits for 55 minutes. These issues were caused by a problem with our caching servers due to unforseen events during a routine maintenance task. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incidents/2023-02-22_wiki_outage][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incidents/2023-02-22_read_only] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.25|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-02-28|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-03-01|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-03-02|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). * All wikis will be read-only for a few minutes on March 1. This is planned for [https://zonestamp.toolforge.org/1677679222 14:00 UTC]. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Tech/Server_switch] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/09|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W09"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 27. febrúar 2023 kl. 23:47 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24634242 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-10</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W10"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/10|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The Community Wishlist Survey 2023 edition has been concluded. Community Tech has [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2023/Results|published the results]] of the survey and will provide an update on what is next in April 2023. * On wikis which use [[mw:Special:MyLanguage/Writing_systems|LanguageConverter]] to handle multiple writing systems, articles which used custom conversion rules in the wikitext (primarily on Chinese Wikipedia) would have these rules applied inconsistently in the table of contents, especially in the Vector 2022 skin. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T306862] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.26|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-03-07|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-03-08|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-03-09|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). * A search system has been added to the [[Special:Preferences|Preferences screen]]. This will let you find different options more easily. Making it work on mobile devices will happen soon. [https://phabricator.wikimedia.org/T313804] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/10|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W10"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 6. mars 2023 kl. 23:50 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24676916 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-11</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W11"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/11|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.27|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-03-14|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-03-15|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-03-16|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). * Starting on Wednesday, a new set of Wikipedias will get "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]" ({{int:project-localized-name-cbk_zamwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-cdowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-cewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-cebwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-chwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-chrwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-chywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ckbwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-cowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-csbwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-cuwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-cvwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-cywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-itwiki/en}}). This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T304542][https://phabricator.wikimedia.org/T304550] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/11|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W11"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 13. mars 2023 kl. 23:20 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24700189 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-12</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W12"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/12|Translations]] are available. '''Problems''' * Last week, some users experienced issues loading image thumbnails. This was due to incorrectly cached images. [https://phabricator.wikimedia.org/T331820] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.1|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-03-21|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-03-22|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-03-23|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] A link to the user's [[{{#special:CentralAuth}}]] page will appear on [[{{#special:Contributions}}]] — some user scripts which previously added this link may cause conflicts. This feature request was [[:m:Community Wishlist Survey 2023/Admins and patrollers/Add link to CentralAuth on Special:Contributions|voted #17 in the 2023 Community Wishlist Survey]]. * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] The [[{{#special:AbuseFilter}}]] edit window will be resizable and larger by default. This feature request was [[:m:Community Wishlist Survey 2023/Anti-harassment/Make the AbuseFilter edit window resizable and larger by default|voted #80 in the 2023 Community Wishlist Survey]]. * There will be a new option for Administrators when they are unblocking a user, to add the unblocked user’s user page to their watchlist. This will work both via [[{{#special:Unblock}}]] and via the API. [https://phabricator.wikimedia.org/T257662] '''Meetings''' * You can join the next meeting with the Wikipedia mobile apps teams. During the meeting, we will discuss the current features and future roadmap. The meeting will be on [https://zonestamp.toolforge.org/1679677204 24 March at 17:00 (UTC)]. See [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Office Hours|details and how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/12|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W12"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 21. mars 2023 kl. 01:26 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24732558 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-13</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W13"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/13|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [[:mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|AbuseFilter]] condition limit was increased from 1000 to 2000. [https://phabricator.wikimedia.org/T309609] * [[:m:Special:MyLanguage/Global AbuseFilter#Locally disabled actions|Some Global AbuseFilter]] actions will no longer apply to local projects. [https://phabricator.wikimedia.org/T332521] * Desktop users are now able to subscribe to talk pages by clicking on the {{int:discussiontools-newtopicssubscription-button-subscribe-label}} link in the {{int:toolbox}} menu. If you subscribe to a talk page, you receive [[mw:Special:MyLanguage/Notifications|notifications]] when new topics are started on that talk page. This is separate from putting the page on your watchlist or subscribing to a single discussion. [https://phabricator.wikimedia.org/T263821] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.2|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-03-28|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-03-29|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-03-30|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * You will be able to choose [[mw:Special:MyLanguage/VisualEditor/Diffs|visual diffs]] on all [[m:Special:MyLanguage/Help:Page history|history pages]] at the Wiktionaries and Wikipedias. [https://phabricator.wikimedia.org/T314588] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] The legacy [[mw:Mobile Content Service|Mobile Content Service]] is going away in July 2023. Developers are encouraged to switch to Parsoid or another API before then to ensure service continuity. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/4MVQQTONJT7FJAXNVOFV3WWVVMCHRINE/] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/13|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W13"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 28. mars 2023 kl. 01:14 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24780854 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-14</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W14"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/14|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The system for automatically creating categories for the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Babel|Babel]] extension has had several important changes and fixes. One of them allows you to insert templates for automatic category descriptions on creation, allowing you to categorize the new categories. [https://phabricator.wikimedia.org/T211665][https://phabricator.wikimedia.org/T64714][https://phabricator.wikimedia.org/T170654][https://phabricator.wikimedia.org/T184941][https://phabricator.wikimedia.org/T33074] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.3|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-04-04|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-04-05|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-04-06|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). * Some older [[w:en:Web browser|Web browsers]] will stop being able to use [[w:en:JavaScript|JavaScript]] on Wikimedia wikis from this week. This mainly affects users of Internet Explorer 11. If you have an old web browser on your computer you can try to upgrade to a newer version. [https://phabricator.wikimedia.org/T178356] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The deprecated <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>jquery.hoverIntent</code></bdi> module has been removed. This module could be used by gadgets and user scripts, to create an artificial delay in how JavaScript responds to a hover event. Gadgets and user scripts should now use jQuery <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>hover()</code></bdi> or <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>on()</code></bdi> instead. Examples can be found in the [[mw:Special:MyLanguage/ResourceLoader/Migration_guide_(users)#jquery.hoverIntent|migration guide]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T311194] * Some of the links in [[{{#special:SpecialPages}}]] will be re-arranged. There will be a clearer separation between links that relate to all users, and links related to your own user account. [https://phabricator.wikimedia.org/T333242] * You will be able to hide the [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Replying|Reply button]] in archived discussion pages with a new <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>__ARCHIVEDTALK__</nowiki></code></bdi> magic word. There will also be a new <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>.mw-archivedtalk</code></bdi> CSS class for hiding the Reply button in individual sections on a page. [https://phabricator.wikimedia.org/T249293][https://phabricator.wikimedia.org/T295553][https://gerrit.wikimedia.org/r/c/mediawiki/extensions/DiscussionTools/+/738221] '''Future changes''' * The Vega software that creates data visualizations in pages, such as graphs, will be upgraded to the newest version in the future. Graphs that still use the very old version 1.5 syntax may stop working properly. Most existing uses have been found and updated, but you can help to check, and to update any local documentation. [[phab:T260542|Examples of how to find and fix these graphs are available]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/14|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W14"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 3. apríl 2023 kl. 23:40 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24820268 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-15</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W15"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/15|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] In the visual editor, it is now possible to edit captions of images in galleries without opening the gallery dialog. This feature request was [[:m:Community Wishlist Survey 2023/Editing/Editable gallery captions in Visual Editor|voted #61 in the 2023 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T190224] * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] You can now receive notifications when another user edits your user page. See the "{{int:Echo-category-title-edit-user-page}}" option in [[Special:Preferences#mw-prefsection-echo|your Preferences]]. This feature request was [[:m:Community Wishlist Survey 2023/Anti-harassment/Notifications for user page edits|voted #3 in the 2023 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T3876] '''Problems''' * There was a problem with all types of CentralNotice banners still being shown to logged-in users even if they had [[Special:Preferences#mw-prefsection-centralnotice-banners|turned off]] specific banner types. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T331671] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.4|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-04-11|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-04-12|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-04-13|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). * Starting on Wednesday, a new set of Wikipedias will get "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]" ({{int:project-localized-name-arywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-dawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-dinwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-dsbwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-eewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-elwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-emlwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-eowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-etwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-euwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-extwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tumwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ffwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-fiwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-fiu_vrowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-fjwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-fowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-frpwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-frrwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-furwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-gawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-gcrwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-gdwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-glwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-glkwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-gnwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-gomwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-gotwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-guwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-gvwiki/en}}). This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T304551][https://phabricator.wikimedia.org/T308133] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/15|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W15"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 10. apríl 2023 kl. 20:05 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24851886 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-16</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W16"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/16|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can now see [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer#Show_nearby_articles|nearby articles on a Kartographer map]] with the button for the new feature "{{int:Kartographer-sidebar-nearbybutton}}". Six wikis have been testing this feature since October. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation/Nearby_articles#Implementation][https://phabricator.wikimedia.org/T334079] * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] The [[m:Special:GlobalWatchlist|Special:GlobalWatchlist]] page now has links for "{{int:globalwatchlist-markpageseen}}" for each entry. This feature request was [[m:Community Wishlist Survey 2023/Notifications, Watchlists and Talk Pages/Button to mark a single change as read in the global watch list|voted #161 in the 2023 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T334246] '''Problems''' * At Wikimedia Commons, some thumbnails have not been getting replaced correctly after a new version of the image is uploaded. This should be fixed later this week. [https://phabricator.wikimedia.org/T331138][https://phabricator.wikimedia.org/T333042] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] For the last few weeks, some external tools had inconsistent problems with logging-in with OAuth. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T332650] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.5|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-04-18|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-04-19|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-04-20|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/16|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W16"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 18. apríl 2023 kl. 01:55 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24881071 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-17</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W17"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/17|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] The date-selection menu on pages such as [[{{#special:Contributions}}]] will now show year-ranges that are in the current and past decade, instead of the current and future decade. This feature request was [[m:Community Wishlist Survey 2023/Miscellaneous/Change year range shown in date selection popup|voted #145 in the 2023 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T334316] '''Problems''' * Due to security issues with the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Graph|Graph extension]], graphs have been disabled in all Wikimedia projects. Wikimedia Foundation teams are working to respond to these vulnerabilities. [https://phabricator.wikimedia.org/T334940] * For a few days, it was not possible to save some kinds of edits on the mobile version of a wiki. This has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T334797][https://phabricator.wikimedia.org/T334799][https://phabricator.wikimedia.org/T334794] '''Changes later this week''' * All wikis will be read-only for a few minutes on April 26. This is planned for [https://zonestamp.toolforge.org/1682517653 14:00 UTC]. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Tech/Server_switch] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.6|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-04-25|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-04-26|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-04-27|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * The Editing team plans an A/B test for [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability|a usability analysis of the Talk page project]]. The [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Analysis|planned measurements are available]]. Your wiki [[phab:T332946|may be invited to participate]]. Please suggest improvements to the measurement plan at [[mw:Talk:Talk pages project/Usability|the discussion page]]. * [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2023-2024|The Wikimedia Foundation annual plan 2023-2024 draft is open for comment and input]] until May 19. The final plan will be published in July 2023 on Meta-wiki. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/17|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W17"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 24. apríl 2023 kl. 22:04 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24933592 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-18</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W18"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/18|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] The content attribution tools [[mw:Special:MyLanguage/Who Wrote That?|Who Wrote That?]], [[xtools:authorship|XTools Authorship]], and [[xtools:blame|XTools Blame]] now support the French and Italian Wikipedias. More languages will be added in the near future. This is part of the [[m:Community Wishlist Survey 2023/Reading/Extend "Who Wrote That?" tool to more wikis|#7 wish in the 2023 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T243711][https://phabricator.wikimedia.org/T270490][https://phabricator.wikimedia.org/T334891] * The [[:commons:Special:MyLanguage/Commons:Video2commons|Video2commons]] tool has been updated. This fixed several bugs related to YouTube uploads. [https://github.com/toolforge/video2commons/pull/162/commits] * The [[{{#special:Preferences}}]] page has been redesigned on mobile web. The new design makes it easier to browse the different categories and settings at low screen widths. You can also now access the page via a link in the Settings menu in the mobile web sidebar. [https://www.mediawiki.org/wiki/Moderator_Tools/Content_moderation_on_mobile_web/Preferences] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.7|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-05-02|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-05-03|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-05-04|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/18|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W18"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 2. maí 2023 kl. 01:45 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24966974 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-19</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W19"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/19|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] Last week, Community Tech released the first update for providing [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022/Better diff handling of paragraph splits|better diffs]], the #1 request in the 2022 Community Wishlist Survey. [[phab:T324759|This update]] adds legends and tooltips to inline diffs so that users unfamiliar with the blue and yellow highlights can better understand the type of edits made. * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] When you close an image that is displayed via MediaViewer, it will now return to the wiki page instead of going back in your browser history. This feature request was [[m:Community Wishlist Survey 2023/Reading/Return to the article when closing the MediaViewer|voted #65 in the 2023 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T236591] * The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:SyntaxHighlight|SyntaxHighlight]] extension now supports <bdi lang="en" dir="ltr"><code>wikitext</code></bdi> as a selected language. Old alternatives that were used to highlight wikitext, such as <bdi lang="en" dir="ltr"><code>html5</code></bdi>, <bdi lang="en" dir="ltr"><code>moin</code></bdi>, and <bdi lang="en" dir="ltr"><code>html+handlebars</code></bdi>, can now be replaced. [https://phabricator.wikimedia.org/T29828] * [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Creating pages with preloaded text|Preloading text to new pages/sections]] now supports preloading from localized MediaWiki interface messages. [https://cs.wikipedia.org/wiki/User_talk:Martin_Urbanec_(WMF)?action=edit&section=new&preload=MediaWiki:July Here is an example] at the {{int:project-localized-name-cswiki/en}} that uses <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>preload=MediaWiki:July</nowiki></code></bdi>. [https://phabricator.wikimedia.org/T330337] '''Problems''' * Graph Extension update: Foundation developers have completed upgrading the visualization software to Vega5. Existing community graphs based on Vega2 are no longer compatible. Communities need to update local graphs and templates, and shared lua modules like <bdi lang="de" dir="ltr">[[:de:Modul:Graph]]</bdi>. The [https://vega.github.io/vega/docs/porting-guide/ Vega Porting guide] provides the most comprehensive detail on migration from Vega2 and [https://www.mediawiki.org/w/index.php?title=Template:Graph:PageViews&action=history here is an example migration]. Vega5 has currently just been enabled on mediawiki.org to provide a test environment for communities. [https://phabricator.wikimedia.org/T334940#8813922] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.8|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-05-09|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-05-10|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-05-11|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Until now, all new OAuth apps went through manual review. Starting this week, apps using identification-only or basic authorizations will not require review. [https://phabricator.wikimedia.org/T67750] '''Future changes''' * During the next year, MediaWiki will stop using IP addresses to identify logged-out users, and will start automatically assigning unique temporary usernames. Read more at [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Updates|IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Updates]]. You can [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#What should it look like?|join the discussion]] about the [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Updates#What will temporary usernames look like?|format of the temporary usernames]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T332805] * There will be an [[:w:en:A/B testing|A/B test]] on 10 Wikipedias where the Vector 2022 skin is the default skin. Half of logged-in desktop users will see an interface where the different parts of the page are more clearly separated. You can [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/2023-05 Zebra9 A/B test|read more]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T333180][https://phabricator.wikimedia.org/T335972] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] <code>jquery.tipsy</code> will be removed from the MediaWiki core. This will affect some user scripts. Many lines with <code>.tipsy(</code> can be commented out. <code>OO.ui.PopupWidget</code> can be used to keep things working like they are now. You can [[phab:T336019|read more]] and [[:mw:Help:Locating broken scripts|read about how to find broken scripts]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T336019] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/19|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W19"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 9. maí 2023 kl. 00:36 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24998636 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-20</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W20"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/20|Translations]] are available. '''Problems''' * Citations that are automatically generated based on [[d:Q33057|ISBN]] are currently broken. This affects citations made with the [[mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User_guide/Citations-Full#Automatic|VisualEditor Automatic tab]], and the use of the citoid API in gadgets and user scripts. Work is ongoing to restore this feature. [https://phabricator.wikimedia.org/T336298] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.9|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-05-16|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-05-17|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-05-18|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). * Starting on Wednesday, a new set of Wikipedias will get "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]" ({{int:project-localized-name-gorwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hakwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hawwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hifwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hrwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hsbwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-htwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-iawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-iewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-igwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ilowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-inhwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-iowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-iswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-iuwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-jamwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-jvwiki/en}}). This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308134] '''Future changes''' * There is a recently formed team at the Wikimedia Foundation which will be focusing on experimenting with new tools. Currently they are building [[m:Wikimedia_Foundation_Annual_Plan/2023-2024/Draft/Future_Audiences#FA2.2_Conversational_AI|a prototype ChatGPT plugin that allows information generated by ChatGPT to be properly attributed]] to the Wikimedia projects. * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Gadget and userscript developers should replace <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>jquery.cookie</code></bdi> with <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mediawiki.cookie</code></bdi>. The <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>jquery.cookie</code></bdi> library will be removed in ~1 month, and staff developers will run a script to replace any remaining uses at that time. [https://phabricator.wikimedia.org/T336018] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/20|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W20"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 15. maí 2023 kl. 21:45 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25011501 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-21</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W21"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/21|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] The "recent edits" time period for page watchers is now 30 days. It used to be 180 days. This was a [[m:Community Wishlist Survey 2023/Notifications, Watchlists and Talk Pages/Change information about the number of watchers on a page|Community Wishlist Survey proposal]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T336250] '''Changes later this week''' * An [[mw:special:MyLanguage/Growth/Positive reinforcement#Impact|improved impact module]] will be available at Wikipedias. The impact module is a feature available to newcomers [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Feature summary#Newcomer homepage|at their personal homepage]]. It will show their number of edits, how many readers their edited pages have, how many thanks they have received and similar things. It is also accessible by accessing Special:Impact. [https://phabricator.wikimedia.org/T336203] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.10|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-05-23|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-05-24|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-05-25|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/21|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W21"/> </div> 22. maí 2023 kl. 16:55 (UTC) <!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25028325 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-22</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W22"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/22|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Citations can once again be added automatically from ISBNs, thanks to Zotero's ISBN searches. The current data sources are the Library of Congress (United States), the Bibliothèque nationale de France (French National Library), and K10plus ISBN (German repository). Additional data source searches can be [[mw:Citoid/Creating Zotero translators|proposed to Zotero]]. The ISBN labels in the [[mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User_guide/Citations-Full#Automatic|VisualEditor Automatic tab]] will reappear later this week. [https://phabricator.wikimedia.org/T336298#8859917] * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] The page [[{{#special:EditWatchlist}}]] now has "{{int:watchlistedit-normal-check-all}}" options to select all the pages within a namespace. This feature request was [[m:Community Wishlist Survey 2023/Notifications, Watchlists and Talk Pages/Watchlist edit - "check all" checkbox|voted #161 in the 2023 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T334252] '''Problems''' * For a few days earlier this month, the "Add interlanguage link" item in the Tools menu did not work properly. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T337081] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.11|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-05-30|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-05-31|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-06-01|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). * VisualEditor will be switched to a new backend on [https://phabricator.wikimedia.org/source/mediawiki-config/browse/master/dblists/small.dblist small] and [https://phabricator.wikimedia.org/source/mediawiki-config/browse/master/dblists/medium.dblist medium] wikis this week. Large wikis will follow in the coming weeks. This is part of the effort to move Parsoid into MediaWiki core. The change should have no noticeable effect on users, but if you experience any slow loading or other strangeness when using VisualEditor, please report it on the phabricator ticket linked here. [https://phabricator.wikimedia.org/T320529] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/22|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W22"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 29. maí 2023 kl. 22:04 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25079963 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-23</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W23"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/23|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [[:mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:RealMe|RealMe]] extension allows you to mark URLs on your user page as verified for Mastodon and similar software. * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] Citation and footnote editing can now be started from the reference list when using the visual editor. This feature request was [[m:Community Wishlist Survey 2023/Citations/Allow citations to be edited in the references section with VisualEditor|voted #2 in the 2023 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T54750] * Previously, clicking on someone else's link to Recent Changes with filters applied within the URL could unintentionally change your preference for "{{int:Rcfilters-group-results-by-page}}". This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T202916#8874081] '''Problems''' * For a few days last week, some tools and bots returned outdated information due to database replication problems, and may have been down entirely while it was being fixed. These issues have now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T337446] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.12|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-06-06|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-06-07|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-06-08|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). * Bots will no longer be prevented from making edits because of URLs that match the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:SpamBlacklist|spam blacklist]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T313107] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/23|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W23"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 5. júní 2023 kl. 22:52 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25114640 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-24</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W24"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/24|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] The content attribution tools [[mw:Special:MyLanguage/Who Wrote That?|Who Wrote That?]], [[xtools:authorship|XTools Authorship]], and [[xtools:blame|XTools Blame]] now support the Dutch, German, Hungarian, Indonesian, Japanese, Polish and Portuguese Wikipedias. This was the [[m:Community Wishlist Survey 2023/Reading/Extend "Who Wrote That?" tool to more wikis|#7 wish in the 2023 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T334891] * The [[mw:Special:MyLanguage/Structured Data Across Wikimedia/Search Improvements#Search Preview panel|Search Preview panel]] has been deployed on four Wikipedias (Catalan, Dutch, Hungarian and Norwegian). The panel will show an image related to the article (if existing), the top sections of the article, related images (coming from MediaSearch on Commons), and eventually the sister projects associated with the article. [https://phabricator.wikimedia.org/T306341] * The [[:mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:RealMe#Verifying_a_link_on_non-user_pages|RealMe]] extension now allows administrators to verify URLs for any page, for Mastodon and similar software. [https://phabricator.wikimedia.org/T324937] * The default project license [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimediaannounce-l@lists.wikimedia.org/thread/7G6XPWZPQFLZ2JANN3ZX6RT4DVUI3HZQ/ has been officially upgraded] to CC BY-SA 4.0. The software interface messages have been updated. Communities should feel free to start updating any mentions of the old CC BY-SA 3.0 licensing within policies and related documentation pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T319064] '''Problems''' * For three days last month, some Wikipedia pages edited with VisualEditor or DiscussionTools had an unintended <code><nowiki>__TOC__</nowiki></code> (or its localized form) added during an edit. There is [[mw:Parsoid/Deployments/T336101_followup|a listing of affected pages sorted by wiki]], that may still need to be fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T336101] * Currently, the "{{int:Visualeditor-dialog-meta-categories-defaultsort-label}}" feature in VisualEditor is broken. Existing <code><nowiki>{{DEFAULTSORT:...}}</nowiki></code> keywords incorrectly appear as missing templates in VisualEditor. Developers are exploring how to fix this. In the meantime, those wishing to edit the default sortkey of a page are advised to switch to source editing. [https://phabricator.wikimedia.org/T337398] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Last week, an update to the delete form may have broken some gadgets or user scripts. If you need to manipulate (empty) the reason field, replace <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>#wpReason</code></bdi> with <bdi lang="zxx" dir="ltr" style="white-space: nowrap;"><code>#wpReason > input</code></bdi>. See [https://cs.wikipedia.org/w/index.php?title=MediaWiki%3AGadget-CleanDeleteReasons.js&diff=22859956&oldid=12794189 an example fix]. [https://phabricator.wikimedia.org/T337809] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.13|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-06-13|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-06-14|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-06-15|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). * VisualEditor will be switched to a new backend on English Wikipedia on Monday, and all other [https://phabricator.wikimedia.org/source/mediawiki-config/browse/master/dblists/large.dblist large] wikis on Thursday. The change should have no noticeable effect on users, but if you experience any slow loading or other strangeness when using VisualEditor, please report it on the phabricator ticket linked here. [https://phabricator.wikimedia.org/T320529] '''Future changes''' * From 5 June to 17 July, the Foundation's [[:mw:Wikimedia Security Team|Security team]] is holding a consultation with contributors regarding a draft policy to govern the use of third-party resources in volunteer-developed gadgets and scripts. Feedback and suggestions are warmly welcome at [[m:Special:MyLanguage/Third-party resources policy|Third-party resources policy]] on meta-wiki. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/24|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W24"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 12. júní 2023 kl. 14:52 (UTC) <!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25133779 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-25</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W25"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/25|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Flame graphs are now available in WikimediaDebug. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/JXNQD3EHG5V5QW5UXFDPSHQG4MJ3FWJQ/][https://techblog.wikimedia.org/2023/06/08/flame-graphs-arrive-in-wikimediadebug/] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. * There is now a toolbar search popup in the visual editor. You can trigger it by typing <code>\</code> or pressing <code>ctrl + shift + p</code>. It can help you quickly access most tools in the editor. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Visual_editor_toolbar_search_feature.png][https://phabricator.wikimedia.org/T66905] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/25|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W25"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 19. júní 2023 kl. 20:09 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25159510 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-26</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W26"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/26|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The Action API modules and Special:LinkSearch will now add a trailing <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>/</code></bdi> to all <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>prop=extlinks</code></bdi> responses for bare domains. This is part of the work to remove duplication in the <code>externallinks</code> database table. [https://phabricator.wikimedia.org/T337994] '''Problems''' * Last week, search was broken on Commons and Wikidata for 23 hours. [https://phabricator.wikimedia.org/T339810][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incidents/2023-06-18_search_broken_on_wikidata_and_commons] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.15|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-06-27|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-06-28|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-06-29|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The Minerva skin now applies more predefined styles to the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>.mbox-text</code></bdi> CSS class. This enables support for mbox templates that use divs instead of tables. Please make sure that the new styles won't affect other templates in your wiki. [https://gerrit.wikimedia.org/r/c/mediawiki/skins/MinervaNeue/+/930901/][https://phabricator.wikimedia.org/T339040] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Gadgets will now load on both desktop and mobile by default. Previously, gadgets loaded only on desktop by default. Changing this default using the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>|targets=</code></bdi> parameter is also deprecated and should not be used. You should make gadgets work on mobile or disable them based on the skin (with the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>|skins=</code></bdi> parameter in <bdi lang="en" dir="ltr">MediaWiki:Gadgets-definition</bdi>) rather than whether the user uses the mobile or the desktop website. Popular gadgets that create errors on mobile will be disabled by developers on the Minerva skin as a temporary solution. [https://phabricator.wikimedia.org/T127268] * All namespace tabs now have the same browser [[m:Special:MyLanguage/Help:Keyboard_shortcuts|access key]] by default. Previously, custom and extension-defined namespaces would have to have their access keys set manually on-wiki, but that is no longer necessary. [https://phabricator.wikimedia.org/T22126] * The review form of the Flagged Revisions extension now uses the standardized [[mw:Special:MyLanguage/Codex|user interface components]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T191156] '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] How media is structured in the parser's HTML output will change in the coming weeks at [[:wikitech:Deployments/Train#Thursday|group2 wikis]]. This change improves the accessibility of content. You may need to update your site-CSS, or userscripts and gadgets. There are [[mw:Special:MyLanguage/Parsoid/Parser_Unification/Media_structure/FAQ|details on what code to check, how to update the code, and where to report any related problems]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T314318] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/26|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W26"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 26. júní 2023 kl. 16:19 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25202311 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-27</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W27"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/27|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] As part of the rolling out of the [[m:Community Wishlist Survey 2022/Multimedia and Commons/Audio links that play on click|audio links that play on click]] wishlist proposal, [https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/small.dblist small wikis] will now be able to use the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Phonos#Inline audio player mode|inline audio player]] that is implemented by the [[mw:Extension:Phonos|Phonos]] extension. [https://phabricator.wikimedia.org/T336763] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] From this week all gadgets automatically load on mobile and desktop sites. If you see any problems with gadgets on your wikis, please adjust the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Gadgets#Options|gadget options]] in your gadget definitions file. [https://phabricator.wikimedia.org/T328610] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.16|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-07-04|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-07-05|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-07-06|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/27|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W27"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 3. júlí 2023 kl. 22:51 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25231546 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-28</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W28"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/28|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [[:mw:Special:MyLanguage/Structured Data Across Wikimedia/Section-level Image Suggestions|Section-level Image Suggestions feature]] has been deployed on seven Wikipedias (Portuguese, Russian, Indonesian, Catalan, Hungarian, Finnish and Norwegian Bokmål). The feature recommends images for articles on contributors' watchlists that are a good match for individual sections of those articles. * [[:m:Special:MyLanguage/Global AbuseFilter|Global abuse filters]] have been enabled on all Wikimedia projects, except English and Japanese Wikipedias (who opted out). This change was made following a [[:m:Requests for comment/Make global abuse filters opt-out|global request for comments]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T341159] * [[{{#special:BlockedExternalDomains}}]] is a new tool for administrators to help fight spam. It provides a clearer interface for blocking plain domains (and their subdomains), is more easily searchable, and is faster for the software to process for each edit on the wiki. It does not support regex (for complex cases), nor URL path-matching, nor the [[MediaWiki:Spam-whitelist|MediaWiki:Spam-whitelist]], but otherwise it replaces most of the functionalities of the existing [[MediaWiki:Spam-blacklist|MediaWiki:Spam-blacklist]]. There is a Python script to help migrate all simple domains into this tool, and more feature details, within [[mw:Special:MyLanguage/Manual:BlockedExternalDomains|the tool's documentation]]. It is available at all wikis except for Meta-wiki, Commons, and Wikidata. [https://phabricator.wikimedia.org/T337431] * The WikiEditor extension was updated. It includes some of the most frequently used features of wikitext editing. In the past, many of its messages could only be translated by administrators, but now all regular translators on translatewiki can translate them. Please check [https://translatewiki.net/wiki/Special:MessageGroupStats?group=ext-wikieditor&messages=&x=D#sortable:0=asc the state of WikiEditor localization into your language], and if the "Completion" for your language shows anything less than 100%, please complete the translation. See [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-ambassadors@lists.wikimedia.org/thread/D4YELU2DXMZ75PGELUOKXXMFF3FH45XA/ a more detailed explanation]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.17|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-07-11|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-07-12|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-07-13|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). * The default protocol of [[{{#special:LinkSearch}}]] and API counterparts has changed from http to both http and https. [https://phabricator.wikimedia.org/T14810] * [[{{#special:LinkSearch}}]] and its API counterparts will now search for all of the URL provided in the query. It used to be only the first 60 characters. This feature was requested fifteen years ago. [https://phabricator.wikimedia.org/T17218] '''Future changes''' * There is an experiment with a [[:w:en:ChatGPT|ChatGPT]] plugin. This is to show users where the information is coming from when they read information from Wikipedia. It has been tested by Wikimedia Foundation staff and other Wikimedians. Soon all ChatGPT plugin users can use the Wikipedia plugin. This is the same plugin which was mentioned in [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/20|Tech News 2023/20]]. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_Annual_Plan/2023-2024/Draft/Future_Audiences#FA2.2_Conversational_AI] * There is an ongoing discussion on a [[m:Special:MyLanguage/Third-party resources policy|proposed Third-party resources policy]]. The proposal will impact the use of third-party resources in gadgets and userscripts. Based on the ideas received so far, policy includes some of the risks related to user scripts and gadgets loading third-party resources, some best practices and exemption requirements such as code transparency and inspectability. Your feedback and suggestions are warmly welcome until July 17, 2023 on [[m:Talk:Third-party resources policy|on the policy talk page]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/28|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W28"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 10. júlí 2023 kl. 19:54 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25278797 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-29</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W29"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/29|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] We are now serving 1% of all global user traffic from [[:en:Kubernetes|Kubernetes]] (you can [[wikitech:MediaWiki On Kubernetes|read more technical details]]). We are planning to increment this percentage regularly. You can [[phab:T290536|follow the progress of this work]]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.18|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-07-18|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-07-19|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-07-20|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] MediaWiki [[mw:Special:MyLanguage/Help:System_message|system messages]] will now look for available local fallbacks, instead of always using the default fallback defined by software. This means wikis no longer need to override each language on the [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Language#Fallback_languages|fallback chain]] separately. For example, English Wikipedia doesn't have to create <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>en-ca</code></bdi> and <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>en-gb</code></bdi> subpages with a transclusion of the base pages anymore. This makes it easier to maintain local overrides. [https://phabricator.wikimedia.org/T229992] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>action=growthsetmentorstatus</code></bdi> API will be deprecated with the new MediaWiki version. Bots or scripts calling that API should use the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>action=growthmanagementorlist</code></bdi> API now. [https://phabricator.wikimedia.org/T321503] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/29|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W29"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 17. júlí 2023 kl. 23:08 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25289122 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-30</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W30"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/30|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] On July 18, the Wikimedia Foundation launched a survey about the [[:mw:Technical_decision_making|technical decision making process]] for people who do technical work that relies on software that is maintained by the Foundation or affiliates. If this applies to you, [https://wikimediafoundation.limesurvey.net/885471 please take part in the survey]. The survey will be open for three weeks, until August 7. You can find more information in [[listarchive:list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/Q7DUCFA75DXG3G2KHTO7CEWMLCYTSDB2/|the announcement e-mail on wikitech-l]]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.19|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-07-25|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-07-26|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-07-27|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/30|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W30"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 25. júlí 2023 kl. 02:20 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25332248 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-31</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W31"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/31|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The [[mw:Synchronizer|Synchronizer]] tool is now available to keep Lua modules synced across Wikimedia wikis, along with [[mw:Multilingual Templates and Modules|updated documentation]] to develop global Lua modules and templates. * The tag filter on [[{{#special:NewPages}}]] and revision history pages can now be inverted. For example, you can hide edits that were made using an automated tool. [https://phabricator.wikimedia.org/T334337][https://phabricator.wikimedia.org/T334338] * The Wikipedia [[:w:en:ChatGPT|ChatGPT]] plugin experiment can now be used by ChatGPT users who can use plugins. You can participate in a [[:m:Talk:Wikimedia Foundation Annual Plan/2023-2024/Draft/Future Audiences#Announcing monthly Future Audiences open "office hours"|video call]] if you want to talk about this experiment or similar work. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_Annual_Plan/2023-2024/Draft/Future_Audiences#FA2.2_Conversational_AI] '''Problems''' * It was not possible to generate a PDF for pages with non-Latin characters in the title, for the last two weeks. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T342442] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.20|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-08-01|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-08-02|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-08-03|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). * Starting on Tuesday, a new set of Wikipedias will get "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]" ({{int:project-localized-name-kawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kaawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kabwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kbdwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kbpwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kiwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kkwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kmwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-knwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kshwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kuwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kwwiki/en}}). This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308135] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/31|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W31"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 31. júlí 2023 kl. 23:54 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25362228 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-32</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W32"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/32|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Mobile Web editors can now [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Advanced_mobile_contributions#August_1,_2023_-_Full-page_editing_added_on_mobile|edit a whole page at once]]. To use this feature, turn on "{{int:Mobile-frontend-mobile-option-amc}}" in your settings and use the "{{int:Minerva-page-actions-editfull}}" button in the "{{int:Minerva-page-actions-overflow}}" menu. [https://phabricator.wikimedia.org/T203151] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/32|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W32"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 7. ágúst 2023 kl. 21:21 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25420038 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-33</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W33"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/33|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The Content translation system is no longer using Youdao's [[mw:Special:MyLanguage/Help:Content_translation/Translating/Initial_machine_translation|machine translation service]]. The service was in place for several years, but due to no usage, and availability of alternatives, it was deprecated to reduce maintenance overheads. Other services which cover the same languages are still available. [https://phabricator.wikimedia.org/T329137] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.22|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-08-15|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-08-16|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-08-17|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). * Starting on Wednesday, a new set of Wikipedias will get "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]" ({{int:project-localized-name-lawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ladwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-lbwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-lbewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-lezwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-lfnwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-lgwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-liwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-lijwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-lmowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-lnwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ltgwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-lvwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-maiwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-map_bmswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-mdfwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-mgwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kywiki/en}}). This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308136] <!-- TODO replace wiki codes --> '''Future changes''' * A few gadgets/user scripts which add icons to the Minerva skin need to have their CSS updated. There are more details available including a [[phab:T344067|search for all existing instances and how to update them]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/33|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W33"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 15. ágúst 2023 kl. 06:00 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25428668 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-34</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W34"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/34|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [https://gdrive-to-commons.toolforge.org/ GDrive to Commons Uploader] tool is now available. It enables [[m:Special:MyLanguage/GDrive to Commons Uploader|securely selecting and uploading files]] from your Google Drive directly to Wikimedia Commons. [https://phabricator.wikimedia.org/T267868] * From now on, we will announce new Wikimedia wikis in Tech News, so you can update any tools or pages. ** Since the last edition, two new wikis have been created: *** a Wiktionary in [[d:Q7121294|Pa'O]] ([[wikt:blk:|<code>wikt:blk:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T343540] *** a Wikisource in [[d:Q34002|Sundanese]] ([[s:su:|<code>s:su:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T343539] ** To catch up, the next most recent six wikis are: *** Wikifunctions ([[f:|<code>f:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T275945] *** a Wiktionary in [[d:Q2891049|Mandailing]] ([[wikt:btm:|<code>wikt:btm:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T335216] *** a Wikipedia in [[d:Q5555465|Ghanaian Pidgin]] ([[w:gpe:|<code>w:gpe:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T335969] *** a Wikinews in [[d:Q3111668|Gungbe]] ([[n:guw:|<code>n:guw:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T334394] *** a Wiktionary in [[d:Q33522|Kabardian]] ([[wikt:kbd:|<code>wikt:kbd:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T333266] *** a Wikipedia in [[d:Q35570|Fante]] ([[w:fat:|<code>w:fat:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T335016] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.23|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-08-22|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-08-23|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-08-24|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] There is an existing [[mw:Stable interface policy|stable interface policy]] for MediaWiki backend code. There is a [[mw:User:Jdlrobson/Stable interface policy/frontend|proposed stable interface policy for frontend code]]. This is relevant for anyone who works on gadgets or Wikimedia frontend code. You can read it, discuss it, and let the proposer know if there are any problems. [https://phabricator.wikimedia.org/T344079] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/34|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W34"/> </div> 21. ágúst 2023 kl. 15:25 (UTC) <!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25497111 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-35</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W35"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/35|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] As part of the changes for the [[m:Community Wishlist Survey 2022/Better diff handling of paragraph splits|better diff handling of paragraph splits]], improved detection of splits is being rolled out. Over the last two weeks, we deployed this support to [[wikitech:Deployments/Train#Groups|group0]] and group1 wikis. This week it will be deployed to group2 wikis. [https://phabricator.wikimedia.org/T341754] * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] All [[{{#special:Contributions}}]] pages now show the user's local edit count and the account's creation date. [https://phabricator.wikimedia.org/T324166] * Wikisource users can now use the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>prpbengalicurrency</code></bdi> label to denote Bengali currency characters as page numbers inside the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki><pagelist></nowiki></code></bdi> tag. [https://phabricator.wikimedia.org/T268932] * Two preferences have been relocated. The preference "{{int:visualeditor-preference-visualeditor}}" is now shown on the [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing|"{{int:prefs-editing}}" tab]] at all wikis. Previously it was shown on the "{{int:prefs-betafeatures}}" tab at some wikis. The preference "{{int:visualeditor-preference-newwikitexteditor-enable}}" is now also shown on the "{{int:prefs-editing}}" tab at all wikis, instead of the "{{int:prefs-betafeatures}}" tab. [https://phabricator.wikimedia.org/T335056][https://phabricator.wikimedia.org/T344158] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.24|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-08-29|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-08-30|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-08-31|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] New signups for a Wikimedia developer account will start being pushed towards <bdi lang="en" dir="ltr">[https://idm.wikimedia.org/ idm.wikimedia.org]</bdi>, rather than going via Wikitech. [[wikitech:IDM|Further information about the new system is available]]. * All right-to-left language wikis, plus Korean, Armenian, Ukrainian, Russian, and Bulgarian Wikipedias, will have a link in the sidebar that provides a short URL of that page, using the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia URL Shortener|Wikimedia URL Shortener]]. This feature will come to more wikis in future weeks. [https://phabricator.wikimedia.org/T267921] '''Future changes''' * The removal of the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:DoubleWiki|DoubleWiki extension]] is being discussed. This extension currently allows Wikisource users to view articles from multiple language versions side by side when the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><=></code></bdi> symbol next to a specific language edition is selected. Comments on this are welcomed at [[phab:T344544|the phabricator task]]. * A proposal has been made to merge the second hidden-categories list (which appears below the wikitext editing form) with the main list of categories (which is further down the page). [[phab:T340606|More information is available on Phabricator]]; feedback is welcome! '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/35|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W35"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 28. ágúst 2023 kl. 14:00 (UTC) <!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25510866 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-36</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W36"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/36|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[m:Wikisource_EditInSequence|EditInSequence]], a feature that allows users to edit pages faster on Wikisource has been moved to a Beta Feature based on community feedback. To enable it, you can navigate to the [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|beta features tab in Preferences]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308098] * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] As part of the changes for the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022/Generate Audio for IPA|Generate Audio for IPA]] and [[m:Community Wishlist Survey 2022/Multimedia and Commons/Audio links that play on click|Audio links that play on click]] wishlist proposals, the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Phonos#Inline_audio_player_mode|inline audio player mode]] of [[mw:Extension:Phonos|Phonos]] has been deployed to all projects. [https://phabricator.wikimedia.org/T336763] * There is a new option for Administrators when they are changing the usergroups for a user, to add the user’s user page to their watchlist. This works both via [[{{#special:UserRights}}]] and via the API. [https://phabricator.wikimedia.org/T272294] * One new wiki has been created: ** a {{int:project-localized-name-group-wikipedia}} in [[d:Q34318|Talysh]] ([[w:tly:|<code>w:tly:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T345166] '''Problems''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:LoginNotify|LoginNotify extension]] was not sending notifications since January. It has now been fixed, so going forward, you may see notifications for failed login attempts, and successful login attempts from a new device. [https://phabricator.wikimedia.org/T344785] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.25|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-09-05|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-09-06|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-09-07|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). * Starting on Wednesday, a new set of Wikipedias will get "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]" ({{int:project-localized-name-mhrwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-miwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-minwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-mkwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-mlwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-mnwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-mrwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-mrjwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-mswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-mtwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-mwlwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-myvwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-mznwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-nahwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-napwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ndswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-nds_nlwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-newiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-newwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-nnwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-novwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-nqowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-nrmwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-nsowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-nvwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-nywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ocwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-olowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-omwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-orwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-oswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-pawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-pagwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-pamwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-papwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-pcdwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-pdcwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-pflwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-pihwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-pmswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-pnbwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-pntwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-pswiki/en}}). This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308137][https://phabricator.wikimedia.org/T308138] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/36|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W36"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 4. september 2023 kl. 23:34 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25566983 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-37</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W37"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/37|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[mw:Special:MyLanguage/ORES|ORES]], the revision evaluation service, is now using a new open-source infrastructure on all wikis except for English Wikipedia and Wikidata. These two will follow this week. If you notice any unusual results from the Recent Changes filters that are related to ORES (for example, "{{int:ores-rcfilters-damaging-title}}" and "{{int:ores-rcfilters-goodfaith-title}}"), please [[mw:Talk:Machine Learning|report them]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T342115] * When you are logged in on one Wikimedia wiki and visit a different Wikimedia wiki, the system tries to log you in there automatically. This has been unreliable for a long time. You can now visit the login page to make the system try extra hard. If you feel that made logging in better or worse than it used to be, your feedback is appreciated. [https://phabricator.wikimedia.org/T326281] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.26|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-09-12|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-09-13|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-09-14|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The [[mw:Special:MyLanguage/Technical decision making|Technical Decision-Making Forum Retrospective]] team invites anyone involved in the technical field of Wikimedia projects to signup to and join [[mw:Technical decision making/Listening Sessions|one of their listening sessions]] on 13 September. Another date will be scheduled later. The goal is to improve the technical decision-making processes. * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] As part of the changes for the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022/Better diff handling of paragraph splits|Better diff handling of paragraph splits]] wishlist proposal, the inline switch widget in diff pages is being rolled out this week to all wikis. The inline switch will allow viewers to toggle between a unified inline or two-column diff wikitext format. [https://phabricator.wikimedia.org/T336716] '''Future changes''' * All wikis will be read-only for a few minutes on 20 September. [[m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|This is planned at 14:00 UTC.]] More information will be published in Tech News and will also be posted on individual wikis in the coming weeks. [https://phabricator.wikimedia.org/T345263] * The Enterprise API is launching a new feature called "[http://breakingnews-beta.enterprise.wikimedia.com/ breaking news]". Currently in BETA, this attempts to identify likely "newsworthy" topics as they are currently being written about in any Wikipedia. Your help is requested to improve the accuracy of its detection model, especially on smaller language editions, by recommending templates or identifiable editing patterns. See more information at [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Enterprise/Breaking news|the documentation page]] on MediaWiki or [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Enterprise/FAQ#What is Breaking News|the FAQ]] on Meta. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/37|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W37"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 11. september 2023 kl. 21:08 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25589064 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-38</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W38"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/38|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] MediaWiki now has a [[mw:Stable interface policy/frontend|stable interface policy for frontend code]] that more clearly defines how we deprecate MediaWiki code and wiki-based code (e.g. gadgets and user scripts). Thank you to everyone who contributed to the content and discussions. [https://phabricator.wikimedia.org/T346467][https://phabricator.wikimedia.org/T344079] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.27|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-09-19|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-09-20|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-09-21|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). * All wikis will be read-only for a few minutes on September 20. [[m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|This is planned at 14:00 UTC.]] [https://phabricator.wikimedia.org/T345263] * All wikis will have a link in the sidebar that provides a short URL of that page, using the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia URL Shortener|Wikimedia URL Shortener]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T267921] '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The team investigating the Graph Extension posted [[mw:Extension:Graph/Plans#Proposal|a proposal for reenabling it]] and they need your input. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/38|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W38"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 18. september 2023 kl. 19:20 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25623533 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-39</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W39"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/39|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The Vector 2022 skin will now remember the pinned/unpinned status for the Table of Contents for all logged-out users. [https://phabricator.wikimedia.org/T316060] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.28|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-09-26|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-09-27|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-09-28|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The ResourceLoader <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>mediawiki.ui</nowiki></code></bdi> modules are now deprecated as part of the move to Vue.js and Codex. There is a [[mw:Codex/Migrating_from_MediaWiki_UI|guide for migrating from MediaWiki UI to Codex]] for any tools that use it. More [[phab:T346468|details are available in the task]] and your questions are welcome there. * Gadget definitions will have a [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Gadgets#Options|new "namespaces" option]]. The option takes a list of namespace IDs. Gadgets that use this option will only load on pages in the given namespaces. '''Future changes''' * New variables will be added to [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|AbuseFilter]]: <code><bdi lang="zxx" dir="ltr">global_account_groups</bdi></code> and <code><bdi lang="zxx" dir="ltr">global_account_editcount</bdi></code>. They are available only when an account is being created. You can use them to prevent blocking automatic creation of accounts when users with many edits elsewhere visit your wiki for the first time. [https://phabricator.wikimedia.org/T345632][https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter/Rules_format] '''Meetings''' * You can join the next meeting with the Wikipedia mobile apps teams. During the meeting, we will discuss the current features and future roadmap. The meeting will be on [https://zonestamp.toolforge.org/1698426015 27 October at 17:00 (UTC)]. See [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia_Apps/Office_Hours#October_2023|details and how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/39|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W39"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 26. september 2023 kl. 16:51 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25655264 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-40</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W40"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/40|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a new [[Special:Preferences#mw-prefsection-rendering-advancedrendering|user preference]] for "{{int:tog-forcesafemode}}". This setting will make pages load without including any on-wiki JavaScript or on-wiki stylesheet pages. It can be useful for debugging broken JavaScript gadgets. [https://phabricator.wikimedia.org/T342347] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Gadget definitions now have a [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Gadgets#Options|new "<var>contentModels</var>" option]]. The option takes a list of page content models, like <code><bdi lang="zxx" dir="ltr">wikitext</bdi></code> or <code><bdi lang="zxx" dir="ltr">css</bdi></code>. Gadgets that use this option will only load on pages with the given content models. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.29|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-10-03|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-10-04|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-10-05|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The Vector 2022 skin will no longer use the custom styles and scripts of Vector legacy (2010). The change will be made later this year or in early 2024. See [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Features/Loading Vector 2010 scripts|how to adjust the CSS and JS pages on your wiki]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T331679] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/40|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W40"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 3. október 2023 kl. 01:27 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25686930 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-41</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W41"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/41|Translations]] are available. '''Recent changes''' * One new wiki has been created: a {{int:project-localized-name-group-wikipedia}} in [[d:Q33291|Fon]] ([[w:fon:|<code>w:fon:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T347935] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.30|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-10-10|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-10-11|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-10-12|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). * Starting on Wednesday, a new set of Wikipedias will get "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]" ({{int:project-localized-name-swwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-wawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-warwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-wowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-xalwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-xhwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-xmfwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-yiwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-yowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-zawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-zeawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-zh_min_nanwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-zuwiki/en}}). This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308139] * At some wikis, newcomers are suggested images from Commons to add to articles without any images. Starting on Tuesday, newcomers at these wikis will be able to add images to unillustrated article sections. The specific wikis are listed under "Images recommendations" [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Deployment table|at the Growth team deployment table]]. You can [[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add an image|learn more about this feature.]] [https://phabricator.wikimedia.org/T345940] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] In the mobile web skin (Minerva) the CSS ID <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>#page-actions</nowiki></code></bdi> will be replaced with <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>#p-views</nowiki></code></bdi>. This change is to make it consistent with other skins and to improve support for gadgets and extensions in the mobile skin. A few gadgets may need to be updated; there are [https://phabricator.wikimedia.org/T348267 details and search-links in the task]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/41|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W41"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 9. október 2023 kl. 14:39 (UTC) <!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25712895 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-42</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W42"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/42|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [[m:Special:MyLanguage/Help:Unified login|Unified login]] system's edge login should now be fixed for some browsers (Chrome, Edge, Opera). This means that if you visit a new sister project wiki, you should be logged in automatically without the need to click "Log in" or reload the page. Feedback on whether it's working for you is welcome. [https://phabricator.wikimedia.org/T347889] * [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Interface/Edit_notice|Edit notices]] are now available within the MobileFrontend/Minerva skin. This feature was inspired by [[w:en:Wikipedia:EditNoticesOnMobile|the gadget on English Wikipedia]]. See more details in [[phab:T316178|T316178]]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.1|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-10-17|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-10-18|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-10-19|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * In 3 weeks, in the Vector 2022 skin, code related to <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>addPortletLink</nowiki></code></bdi> and <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>#p-namespaces</nowiki></code></bdi> that was deprecated one year ago will be removed. If you notice tools that should appear next to the "Discussion" tab are then missing, please tell the gadget's maintainers to see [[phab:T347907|instructions in the Phabricator task]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/42|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W42"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 16. október 2023 kl. 23:47 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25745824 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-43</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W43"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/43|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a new [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Language engineering/Newsletter/2023/October|Language and internationalization newsletter]], written quarterly. It contains updates on new feature development, improvements in various language-related technical projects, and related support work. * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Source map support has been enabled on all wikis. When you open the debugger in your browser's developer tools, you should be able to see the unminified JavaScript source code. [https://phabricator.wikimedia.org/T47514] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.2|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-10-24|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-10-25|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-10-26|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/43|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W43"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 23. október 2023 kl. 23:16 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25782286 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-44</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W44"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/44|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The Structured Content team, as part of its project of [[:commons:Commons:WMF support for Commons/Upload Wizard Improvements|improving UploadWizard on Commons]], made some UX improvements to the upload step of choosing own vs not own work ([[phab:T347590|T347590]]), as well as to the licensing step for own work ([[phab:T347756|T347756]]). * The Design Systems team has released version 1.0.0 of [[wmdoc:codex/latest/|Codex]], the new design system for Wikimedia. See the [[mw:Special:MyLanguage/Design_Systems_Team/Announcing_Codex_1.0|full announcement about the release of Codex 1.0.0]]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.3|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-10-31|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-11-01|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-11-02|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). * Listings on category pages are sorted on each wiki for that language using a [[:w:en:International Components for Unicode|library]]. For a brief period on 2 November, changes to categories will not be sorted correctly for many languages. This is because the developers are upgrading to a new version of the library. They will then use a script to fix the existing categories. This will take a few hours or a few days depending on how big the wiki is. You can [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Technical Operations/ICU announcement|read more]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T345561][https://phabricator.wikimedia.org/T267145] * Starting November 1, the impact module (Special:Impact) will be upgraded by the Growth team. The new impact module shows newcomers more data regarding their impact on the wiki. It was tested by a few wikis during the last few months. [https://phabricator.wikimedia.org/T336203] '''Future changes''' * There is [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Graph/Plans#Roadmap|a proposed plan]] for re-enabling the Graph Extension. You can help by reviewing this proposal and [[mw:Extension_talk:Graph/Plans#c-PPelberg_(WMF)-20231020221600-Update:_20_October|sharing what you think about it]]. * The WMF is working on making it possible for administrators to [[mw:Special:MyLanguage/Community_configuration_2.0|edit MediaWiki configuration directly]]. This is similar to previous work on Special:EditGrowthConfig. [[phab:T349757|A technical RfC is running until November 08, where you can provide feedback.]] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/44|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W44"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 30. október 2023 kl. 23:21 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25801989 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-45</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W45"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/45|Translations]] are available. '''Recent changes''' * In the Vector 2022 skin, the default font-size of a number of navigational elements (tagline, tools menu, navigational links, and more) has been increased slightly to match the font size used in page content. [https://phabricator.wikimedia.org/T346062] '''Problems''' * Last week, there was a problem displaying some recent edits on [https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s5.dblist a few wikis], for 1-6 hours. The edits were saved but not immediately shown. This was due to a database problem. [https://phabricator.wikimedia.org/T350443] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.4|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-11-07|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-11-08|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-11-09|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). * The Growth team will reassign newcomers from former mentors to [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Structured mentor list|the currently active mentors]]. They have also changed the notification language to be more user-friendly. [https://phabricator.wikimedia.org/T330071][https://phabricator.wikimedia.org/T327493] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/45|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W45"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 6. nóvember 2023 kl. 21:06 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25838105 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-46</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W46"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/46|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Four new wikis have been created: ** a Wikipedia in [[d:Q7598268|Moroccan Amazigh]] ([[w:zgh:|<code>w:zgh:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T350216] ** a Wikipedia in [[d:Q35159|Dagaare]] ([[w:dga:|<code>w:dga:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T350218] ** a Wikipedia in [[d:Q33017|Toba Batak]] ([[w:bbc:|<code>w:bbc:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T350320] ** a Wikiquote in [[d:Q33151|Banjar]] ([[q:bjn:|<code>q:bjn:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T350217] '''Problems''' * Last week, users who previously visited Meta-Wiki or Wikimedia Commons and then became logged out on those wikis could not log in again. The problem is now resolved. [https://phabricator.wikimedia.org/T350695] * Last week, some pop-up dialogs and menus were shown with the wrong font size. The problem is now resolved. [https://phabricator.wikimedia.org/T350544] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.5|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-11-14|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-11-15|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-11-16|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * Reference Previews are coming to many wikis as a default feature. They are popups for references, similar to the [[mw:Special:MyLanguage/Page Previews|PagePreviews feature]]. [[m:WMDE Technical Wishes/ReferencePreviews#Opt-out feature|You can opt out]] of seeing them. If you are [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|using the gadgets]] Reference Tooltips or Navigation Popups, you won’t see Reference Previews. [[phab:T282999|Deployment]] is planned for November 22, 2023. * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Canary (also known as heartbeat) events will be produced into [https://stream.wikimedia.org/?doc#/streams Wikimedia event streams] from December 11. Streams users are advised to filter out these events, by discarding all events where <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>meta.domain == "canary"</nowiki></code></bdi>. Updates to [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Pywikibot|Pywikibot]] or [https://github.com/ChlodAlejandro/wikimedia-streams wikimedia-streams] will discard these events by default. [https://phabricator.wikimedia.org/T266798] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/46|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W46"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 13. nóvember 2023 kl. 23:52 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25859263 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-47</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W47"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/47|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * Starting on Wednesday, a new set of Wikipedias will get "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]" ({{int:project-localized-name-quwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-rmwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-rmywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-rnwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-roa_rupwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-roa_tarawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ruewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-rwwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-sawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-sahwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-satwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-scwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-scnwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-scowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-sdwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-sewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-sgwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-shwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-siwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-skwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-slwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-smwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-sowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-sqwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-srwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-srnwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-sswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-stwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-stqwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-suwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-szlwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tcywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tetwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tgwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-thwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tkwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tlwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tnwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-towiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tpiwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-trwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ttwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-twwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tyvwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-udmwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ugwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-uzwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-vewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-vecwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-vepwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-vlswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-vowiki/en}}). This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308141][https://phabricator.wikimedia.org/T308142][https://phabricator.wikimedia.org/T308143] * The Vector 2022 skin will have some minor visual changes to drop-down menus, column widths, and more. These changes were added to four Wikipedias last week. If no issues are found, these changes will proceed to all wikis this week. These changes will make it possible to add new menus for readability and dark mode. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements/Updates#November_2023:_Visual_changes,_more_deployments,_and_shifting_focus|Learn more]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T347711] '''Future changes''' * There is [[mw:Extension talk:Graph/Plans#Update: 15 November|an update on re-enabling the Graph Extension]]. To speed up the process, Vega 2 will not be supported and only [https://phabricator.wikimedia.org/T335325 some protocols] will be available at launch. You can help by sharing what you think about the plan. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/47|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W47"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 21. nóvember 2023 kl. 00:55 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25884616 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-48</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W48"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/48|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.7|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-11-28|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-11-29|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-11-30|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). There is no new MediaWiki version next week. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] MediaWiki's JavaScript system will now allow <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>async</code>/<code>await</code></bdi> syntax in gadgets and user scripts. Gadget authors should remember that users' browsers may not support it, so it should be used appropriately. [https://phabricator.wikimedia.org/T343499] * The deployment of "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add_a_link|Add a link]]" announced [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/47|last week]] was postponed. It will resume this week. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/48|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W48"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 27. nóvember 2023 kl. 23:09 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25906379 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-49</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W49"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/49|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The spacing between paragraphs on Vector 2022 has been changed from 7px to 14px to match the size of the text. This will make it easier to distinguish paragraphs from sentences. [https://phabricator.wikimedia.org/T351754] * The "{{int:Visualeditor-dialog-meta-categories-defaultsort-label}}" feature in VisualEditor is working again. You no longer need to switch to source editing to edit <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>{{DEFAULTSORT:...}}</nowiki></code></bdi> keywords. [https://phabricator.wikimedia.org/T337398] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * On 6 December, people who have the enabled the preference for "{{int:Discussiontools-preference-visualenhancements}}" will notice the [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability|talk page usability improvements]] appear on pages that include the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>__NEWSECTIONLINK__</nowiki></code></bdi> magic word. If you notice any issues, please [[phab:T352232|share them with the team on Phabricator]]. '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The Toolforge [[wikitech:News/Toolforge Grid Engine deprecation|Grid Engine shutdown process]] will start on December 14. Maintainers of [[toolforge:grid-deprecation|tools that still use this old system]] should plan to migrate to Kubernetes, or tell the team your plans on Phabricator in the task about your tool, before that date. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/VIWWQKMSQO2ED3TVUR7KPPWRTOBYBVOA/] * Communities using [[mw:Special:MyLanguage/Structured_Discussions|Structured Discussions]] are being contacted regarding [[mw:Special:MyLanguage/Structured_Discussions/Deprecation|the upcoming deprecation of Structured Discussions]]. You can read more about this project, and share your comments, [[mw:Special:MyLanguage/Structured_Discussions/Deprecation|on the project's page]]. '''Events''' * Registration & Scholarship applications are now open for the [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Hackathon 2024|Wikimedia Hackathon 2024]] that will take place from 3–5 May in Tallinn, Estonia. Scholarship applications are open until 5 January 2024. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/49|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W49"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 4. desember 2023 kl. 23:50 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25914435 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-50</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W50"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/50|Translations]] are available. '''Recent changes''' * On Wikimedia Commons, there are some minor user-interface improvements for the "choosing own vs not own work" step in the UploadWizard. This is part of the Structured Content team's project of [[:commons:Commons:WMF support for Commons/Upload Wizard Improvements|improving UploadWizard on Commons]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T352707][https://phabricator.wikimedia.org/T352709] '''Problems''' * There was a problem showing the [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Personalized first day/Newcomer homepage|Newcomer homepage]] feature with the "impact module" and their page-view graphs, for a few days in early December. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T352352][https://phabricator.wikimedia.org/T352349] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.9|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-12-12|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-12-13|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-12-14|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=]] The [https://wikimediafoundation.limesurvey.net/796964 2023 Developer Satisfaction Survey] is seeking the opinions of the Wikimedia developer community. Please take the survey if you have any role in developing software for the Wikimedia ecosystem. The survey is open until 5 January 2024, and has an associated [[foundation:Legal:December_2023_Developer_Satisfaction_Survey|privacy statement]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/50|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W50"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 12. desember 2023 kl. 02:12 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25945501 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-51</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W51"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/51|Translations]] are available. '''Tech News''' * The next issue of Tech News will be sent out on 8 January 2024 because of [[w:en:Christmas and holiday season|the holidays]]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.10|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-12-19|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-12-20|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-12-21|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). There is no new MediaWiki version next week. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * Starting December 18, it won't be possible to activate Structured Discussions on a user's own talk page using the Beta feature. The Beta feature option remains available for users who want to deactivate Structured Discussions. This is part of [[mw:Structured Discussions/Deprecation|Structured Discussions' deprecation work]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T248309] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] There will be full support for redirects in the Module namespace. The "Move Page" feature will leave an appropriate redirect behind, and such redirects will be appropriately recognized by the software (e.g. hidden from [[{{#special:UnconnectedPages}}]]). There will also be support for [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Scribunto/Lua reference manual#Renaming or moving modules|manual redirects]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T120794] '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The MediaWiki JavaScript documentation is moving to a new format. During the move, you can read the old docs using [https://doc.wikimedia.org/mediawiki-core/REL1_41/js/ version 1.41]. Feedback about [https://doc.wikimedia.org/mediawiki-core/master/js/ the new site] is welcome on the [[mw:Talk:JSDoc_WMF_theme|project talk page]]. * The Wishathon is a new initiative that encourages collaboration across the Wikimedia community to develop solutions for wishes collected through the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey|Community Wishlist Survey]]. The first community Wishathon will take place from 15–17 March. If you are interested in a project proposal as a user, developer, designer, or product lead, you can [[m:Special:MyLanguage/Event:WishathonMarch2024|register for the event and read more]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/51|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W51"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 18. desember 2023 kl. 16:18 (UTC) <!-- Message sent by User:Johan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25959059 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-02</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W02"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/02|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [https://mediawiki2latex.wmflabs.org/ mediawiki2latex] is a tool that converts wiki content into the formats of LaTeX, PDF, ODT, and EPUB. The code now runs many times faster due to recent improvements. There is also an optional Docker container you can [[b:de:Benutzer:Dirk_Hünniger/wb2pdf/install#Using_Docker|install]] on your local machine. * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The way that Random pages are selected has been updated. This will slowly reduce the problem of some pages having a lower chance of appearing. [https://phabricator.wikimedia.org/T309477] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.13|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-01-09|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-01-10|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-01-11|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/02|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W02"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 9. janúar 2024 kl. 01:20 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26026251 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-03</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W03"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/03|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Pages that use the JSON [[mw:Special:MyLanguage/Manual:ContentHandler|contentmodel]] will now use tabs instead of spaces for auto-indentation. This will significantly reduce the page size. [https://phabricator.wikimedia.org/T326065] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Gadgets|Gadgets]] and personal user scripts may now use JavaScript syntax introduced in ES6 (also known as "ES2015") and ES7 ("ES2016"). MediaWiki validates the source code to protect other site functionality from syntax errors, and to ensure scripts are valid in all [[mw:Special:MyLanguage/Compatibility#Browsers|supported browsers]]. Previously, Gadgets could use the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>requiresES6</nowiki></code></bdi> option. This option is no longer needed and will be removed in the future. [https://phabricator.wikimedia.org/T75714] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Bot passwords|Bot passwords]] and [[mw:Special:MyLanguage/OAuth/Owner-only consumers|owner-only OAuth consumers]] can now be restricted to allow editing only specific pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T349957] * You can now [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Thanks|thank]] edits made by bots. [https://phabricator.wikimedia.org/T341388] * An update on the status of the Community Wishlist Survey for 2024 [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Future Of The Wishlist/January 4, 2024 Update|has been published]]. Please read and give your feedback. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.14|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-01-16|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-01-17|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-01-18|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * Starting on January 17, it will not be possible to login to Wikimedia wikis from some specific old versions of the Chrome browser (versions 51–66, released between 2016 and 2018). Additionally, users of iOS 12, or Safari on Mac OS 10.14, may need to login to each wiki separately. [https://phabricator.wikimedia.org/T344791] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>jquery.cookie</code></bdi> module was deprecated and replaced with the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mediawiki.cookie</code></bdi> module last year. A script has now been run to replace any remaining uses, and this week the temporary alias will be removed. [https://phabricator.wikimedia.org/T354966] '''Future changes''' * Wikimedia Deutschland is working to [[m:WMDE Technical Wishes/Reusing references|make reusing references easier]]. They are looking for people who are interested in participating in [https://wikimedia.sslsurvey.de/User-research-into-Reusing-References-Sign-up-Form-2024/en/ individual video calls for user research in January and February]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/03|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W03"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 16. janúar 2024 kl. 00:13 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26074460 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-04</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W04"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/04|Translations]] are available. '''Problems''' * A bug in UploadWizard prevented linking to the userpage of the uploader when uploading. It has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T354529] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.15|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-01-23|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-01-24|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-01-25|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/04|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W04"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 23. janúar 2024 kl. 01:04 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26096197 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-05</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W05"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/05|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Starting Monday January 29, all talk pages messages' timestamps will become a link. This link is a permanent link to the comment. It allows users to find the comment they are looking for, even if this comment was moved elsewhere. This will affect all wikis except for the English Wikipedia. You can read more about this change [https://diff.wikimedia.org/2024/01/29/talk-page-permalinks-dont-lose-your-threads/ on Diff] or [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#Talk_pages_permalinking|on Mediawiki.org]].<!-- The Diff post will be published on Monday morning UTC--> [https://phabricator.wikimedia.org/T302011] * There are some improvements to the CAPTCHA to make it harder for spam bots and scripts to bypass it. If you have feedback on this change, please comment on [[phab:T141490|the task]]. Staff are monitoring metrics related to the CAPTCHA, as well as secondary metrics such as account creations and edit counts. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.16|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-01-30|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-01-31|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-02-01|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] On February 1, a link will be added to the "Tools" menu to download a [[w:en:QR code|QR code]] that links to the page you are viewing. There will also be a new [[{{#special:QrCode}}]] page to create QR codes for any Wikimedia URL. This addresses the [[m:Community Wishlist Survey 2023/Mobile and apps/Add ability to share QR code for a page in any Wikimedia project|#19 most-voted wish]] from the [[m:Community Wishlist Survey 2023/Results|2023 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T329973] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Gadgets|Gadgets]] which only work in some skins have sometimes used the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>targets</code></bdi> option to limit where you can use them. This will stop working this week. You should use the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>skins</code></bdi> option instead. [https://phabricator.wikimedia.org/T328497] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/05|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W05"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 29. janúar 2024 kl. 19:31 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26137870 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-06</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W06"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/06|Translations]] are available. '''Recent changes''' *The mobile site history pages now use the same HTML as the desktop history pages. If you hear of any problems relating to mobile history usage please point them to [[phab:T353388|the phabricator task]]. *On most wikis, admins can now block users from making specific actions. These actions are: uploading files, creating new pages, moving (renaming) pages, and sending thanks. The goal of this feature is to allow admins to apply blocks that are adequate to the blocked users' activity. [[m:Special:MyLanguage/Community health initiative/Partial blocks#action-blocks|Learn more about "action blocks"]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T242541][https://phabricator.wikimedia.org/T280531] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.17|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-02-06|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-02-07|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-02-08|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * Talk pages permalinks that included diacritics and non-Latin script were malfunctioning. This issue is fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T356199] '''Future changes''' * [[m:WMDE Technical Wishes/ReferencePreviews#24WPs|24 Wikipedias]] with [[mw:Special:MyLanguage/Reference_Tooltips|Reference Tooltips]] as a default gadget are encouraged to remove that default flag. This would make [[mw:Special:MyLanguage/Help:Reference_Previews|Reference Previews]] the new default for reference popups, leading to a more consistent experience across wikis. For [[m:WMDE Technical Wishes/ReferencePreviews#46WPs|46 Wikipedias]] with less than 4 interface admins, the change is already scheduled for mid-February, [[m:Talk:WMDE Technical Wishes/ReferencePreviews#Reference Previews to become the default for previewing references on more wikis.|unless there are concerns]]. The older Reference Tooltips gadget will still remain usable and will override this feature, if it is available on your wiki and you have enabled it in your settings. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/ReferencePreviews#Reference_Previews_to_become_the_default_for_previewing_references_on_more_wikis][https://phabricator.wikimedia.org/T355312] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/06|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W06"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 5. febrúar 2024 kl. 19:22 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26180971 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-07</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W07"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/07|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [[d:Wikidata:SPARQL query service/WDQS graph split|WDQS Graph Split experiment]] is working and loaded onto 3 test servers. The team in charge is testing the split's impact and requires feedback from WDQS users through the UI or programmatically in different channels. [https://www.wikidata.org/wiki/Wikidata_talk:SPARQL_query_service/WDQS_graph_split][https://phabricator.wikimedia.org/T356773][https://www.wikidata.org/wiki/User:Sannita_(WMF)] Users' feedback will validate the impact of various use cases and workflows around the Wikidata Query service. [https://www.wikidata.org/wiki/Wikidata:SPARQL_query_service/WDQS_backend_update/October_2023_scaling_update][https://www.mediawiki.org/wiki/Wikidata_Query_Service/User_Manual#Federation] '''Problems''' *There was a bug that affected the appearance of visited links when using mobile device to access wiki sites. It made the links appear black; [[phab:T356928|this issue]] is fixed. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.18|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-02-13|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-02-14|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-02-15|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] As work continues on the grid engine deprecation,[https://wikitech.wikimedia.org/wiki/News/Toolforge_Grid_Engine_deprecation] tools on the grid engine will be stopped starting on February 14th, 2024. If you have tools actively migrating you can ask for an extension so they are not stopped. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Portal:Toolforge/About_Toolforge#Communication_and_support] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/07|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W07"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 13. febrúar 2024 kl. 05:49 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26223994 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-08</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W08"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/08|Translations]] are available. '''Recent changes''' * If you have the "{{int:Tog-enotifwatchlistpages}}" option enabled, edits by bot accounts no longer trigger notification emails. Previously, only minor edits would not trigger the notification emails. [https://phabricator.wikimedia.org/T356984] * There are changes to how user and site scripts load for [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Vector/2022| Vector 2022]] on specific wikis. The changes impacted the following Wikis: all projects with [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Vector|Vector legacy]] as the default skin, Wikivoyage, and Wikibooks. Other wikis will be affected over the course of the next three months. Gadgets are not impacted. If you have been affected or want to minimize the impact on your project, see [[Phab:T357580| this ticket]]. Please coordinate and take action proactively. *Newly auto-created accounts (the accounts you get when you visit a new wiki) now have the same local notification preferences as users who freshly register on that wiki. It is effected in four notification types listed in the [[phab:T353225|task's description]]. *The maximum file size when using [[c:Special:MyLanguage/Commons:Upload_Wizard|Upload Wizard]] is now 5 GiB. [https://phabricator.wikimedia.org/T191804] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.19|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-02-20|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-02-21|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-02-22|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Selected tools on the grid engine have been [[wikitech:News/Toolforge_Grid_Engine_deprecation|stopped]] as we prepare to shut down the grid on March 14th, 2024. The tool's code and data have not been deleted. If you are a maintainer and you want your tool re-enabled reach out to the [[wikitech:Portal:Toolforge/About_Toolforge#Communication_and_support|team]]. Only tools that have asked for extension are still running on the grid. * The CSS <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>[https://developer.mozilla.org/en-US/docs/Web/CSS/filter filter]</code></bdi> property can now be used in HTML <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>style</code></bdi> attributes in wikitext. [https://phabricator.wikimedia.org/T308160] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/08|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W08"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 19. febrúar 2024 kl. 15:37 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26254282 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-09</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W09"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/09|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [[mw:Special:MyLanguage/VisualEditor_on_mobile|mobile visual editor]] is now the default editor for users who never edited before, at a small group of wikis. [[mw:Special:MyLanguage/VisualEditor_on_mobile/VE_mobile_default#A/B_test_results| Research ]] shows that users using this editor are slightly more successful publishing the edits they started, and slightly less successful publishing non-reverted edits. Users who defined the wikitext editor as their default on desktop will get the wikitext editor on mobile for their first edit on mobile as well. [https://phabricator.wikimedia.org/T352127] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The [[mw:Special:MyLanguage/ResourceLoader/Core modules#mw.config|mw.config]] value <code>wgGlobalGroups</code> now only contains groups that are active in the wiki. Scripts no longer have to check whether the group is active on the wiki via an API request. A code example of the above is: <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>if (/globalgroupname/.test(mw.config.get("wgGlobalGroups")))</code></bdi>. [https://phabricator.wikimedia.org/T356008] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.20|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-02-27|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-02-28|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-02-29|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] '''Future changes''' * The right to change [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Tags|edit tags]] (<bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>changetags</code></bdi>) will be removed from users in Wikimedia sites, keeping it by default for admins and bots only. Your community can ask to retain the old configuration on your wiki before this change happens. Please indicate in [[phab:T355639|this ticket]] to keep it for your community before the end of March 2024. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/09|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W09"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 26. febrúar 2024 kl. 19:23 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26294125 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-10</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W10"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/10|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>Special:Book</code></bdi> page (as well as the associated "Create a book" functionality) provided by the old [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Collection|Collection extension]] has been removed from all Wikisource wikis, as it was broken. This does not affect the ability to download normal books, which is provided by the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Wikisource|Wikisource extension]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T358437] * [[m:Wikitech|Wikitech]] now uses the next-generation [[mw:Special:MyLanguage/Parsoid|Parsoid]] wikitext parser by default to generate all pages in the Talk namespace. Report any problems on the [[mw:Talk:Parsoid/Parser_Unification/Known_Issues|Known Issues discussion page]]. You can use the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:ParserMigration|ParserMigration]] extension to control the use of Parsoid; see the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:ParserMigration|ParserMigration help documentation]] for more details. * Maintenance on [https://etherpad.wikimedia.org etherpad] is completed. If you encounter any issues, please indicate in [[phab:T316421|this ticket]]. * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=| Advanced item]] [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Gadgets|Gadgets]] allow interface admins to create custom features with CSS and JavaScript. The <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>Gadget</code></bdi> and <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>Gadget_definition</code></bdi> namespaces and <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>gadgets-definition-edit</code></bdi> user right were reserved for an experiment in 2015, but were never used. These were visible on Special:Search and Special:ListGroupRights. The unused namespaces and user rights are now removed. No pages are moved, and no changes need to be made. [https://phabricator.wikimedia.org/T31272] * A usability improvement to the "Add a citation" in Wikipedia workflow has been made, the insert button was moved to the popup header. [https://phabricator.wikimedia.org/T354847] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.21|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-03-05|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-03-06|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-03-07|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] '''Future changes''' * All wikis will be read-only for a few minutes on March 20. This is planned at 14:00 UTC. More information will be published in Tech News and will also be posted on individual wikis in the coming weeks. [https://phabricator.wikimedia.org/T358233] * The HTML markup of headings and section edit links will be changed later this year to improve accessibility. See [[mw:Special:MyLanguage/Heading_HTML_changes|Heading HTML changes]] for details. The new markup will be the same as in the new Parsoid wikitext parser. You can test your gadget or stylesheet with the new markup if you add <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>?useparsoid=1</code></bdi> to your URL ([[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:ParserMigration#Selecting_a_parser_using_a_URL_query_string|more info]]) or turn on Parsoid read views in your user options ([[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:ParserMigration#Enabling_via_user_preference|more info]]). * '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/10|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W10"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 4. mars 2024 kl. 19:47 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26329807 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-11</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W11"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/11|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.22|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-03-12|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-03-13|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-03-14|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * After consulting with various communities, the line height of the text on the [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Minerva Neue|Minerva skin]] will be increased to its previous value of 1.65. Different options for typography can also be set using the options in the menu, as needed. [https://phabricator.wikimedia.org/T358498] *The active link color in [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Minerva Neue|Minerva]] will be changed to provide more consistency with our other platforms and best practices. [https://phabricator.wikimedia.org/T358516] * [[c:Special:MyLanguage/Commons:Structured data|Structured data on Commons]] will no longer ask whether you want to leave the page without saving. This will prevent the “information you’ve entered may not be saved” popups from appearing when no information have been entered. It will also make file pages on Commons load faster in certain cases. However, the popups will be hidden even if information has indeed been entered. If you accidentally close the page before saving the structured data you entered, that data will be lost. [https://phabricator.wikimedia.org/T312315] '''Future changes''' * All wikis will be read-only for a few minutes on March 20. This is planned at 14:00 UTC. More information will be published in Tech News and will also be posted on individual wikis in the coming weeks. [https://phabricator.wikimedia.org/T358233][https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Tech/Server_switch] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/11|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W11"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 11. mars 2024 kl. 23:04 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26374013 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-12</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W12"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/12|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The notice "Language links are at the top of the page" that appears in the [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Vector/2022|Vector 2022 skin]] main menu has been removed now that users have learned the new location of the Language switcher. [https://phabricator.wikimedia.org/T353619] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] [[m:Special:MyLanguage/IP_Editing:_Privacy_Enhancement_and_Abuse_Mitigation/IP_Info_feature|IP info feature]] displays data from Spur, an IP addresses database. Previously, the only data source for this feature was MaxMind. Now, IP info is more useful for patrollers. [https://phabricator.wikimedia.org/T341395] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The Toolforge Grid Engine services have been shut down after the final migration process from Grid Engine to Kubernetes. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Obsolete:Toolforge/Grid][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/News/Toolforge_Grid_Engine_deprecation][https://techblog.wikimedia.org/2022/03/14/toolforge-and-grid-engine/] * Communities can now customize the default reasons for undeleting a page by creating [[MediaWiki:Undelete-comment-dropdown]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T326746] '''Problems''' * [[m:Special:MyLanguage/WMDE_Technical_Wishes/RevisionSlider|RevisionSlider]] is an interface to interactively browse a page's history. Users in [[mw:Special:MyLanguage/Extension:RevisionSlider/Developing_a_RTL-accessible_feature_in_MediaWiki_-_what_we%27ve_learned_while_creating_the_RevisionSlider|right-to-left]] languages reported RevisionSlider reacting wrong to mouse clicks. This should be fixed now. [https://phabricator.wikimedia.org/T352169] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.23|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-03-19|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-03-20|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-03-21|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * All wikis will be read-only for a few minutes on March 20. This is planned at [https://zonestamp.toolforge.org/1710943200 14:00 UTC]. [https://phabricator.wikimedia.org/T358233][https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Tech/Server_switch] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/12|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W12"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 18. mars 2024 kl. 17:40 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26410165 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-13</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W13"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/13|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] An update was made on March 18th 2024 to how various projects load site, user JavaScript and CSS in [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Vector/2022|Vector 2022 skin]]. A [[phab:T360384|checklist]] is provided for site admins to follow. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.24|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-03-26|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-03-27|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-03-28|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/13|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W13"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 25. mars 2024 kl. 18:57 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26446209 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-14</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W14"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/14|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Users of the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Accessibility_for_reading|reading accessibility]] beta feature will notice that the default line height for the standard and large text options has changed. [https://phabricator.wikimedia.org/T359030] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.25|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-04-02|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-04-03|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-04-04|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] '''Future changes''' * The Wikimedia Foundation has an annual plan. The annual plan decides what the Wikimedia Foundation will work on. You can now read [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2024-2025/Product & Technology OKRs#Draft Key Results|the draft key results]] for the Product and Technology department. They are suggestions for what results the Foundation wants from big technical changes from July 2024 to June 2025. You can [[m:Talk:Wikimedia Foundation Annual Plan/2024-2025/Product & Technology OKRs|comment on the talk page]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/14|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W14"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 2. apríl 2024 kl. 03:36 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26462933 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-15</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W15"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/15|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Web browsers can use tools called [[:w:en:Browser extension|extensions]]. There is now a Chrome extension called [[m:Future Audiences/Experiment:Citation Needed|Citation Needed]] which you can use to see if an online statement is supported by a Wikipedia article. This is a small experiment to see if Wikipedia can be used this way. Because it is a small experiment, it can only be used in Chrome in English. * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] A new [[mw:Special:MyLanguage/Help:Edit Recovery|Edit Recovery]] feature has been added to all wikis, available as a [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing|user preference]]. Once you enable it, your in-progress edits will be stored in your web browser, and if you accidentally close an editing window or your browser or computer crashes, you will be prompted to recover the unpublished text. Please leave any feedback on the [[m:Special:MyLanguage/Talk:Community Wishlist Survey 2023/Edit-recovery feature|project talk page]]. This was the #8 wish in the 2023 Community Wishlist Survey. * Initial results of [[mw:Special:MyLanguage/Edit check|Edit check]] experiments [[mw:Special:MyLanguage/Edit_check#4_April_2024|have been published]]. Edit Check is now deployed as a default feature at [[phab:T342930#9538364|the wikis that tested it]]. [[mw:Talk:Edit check|Let us know]] if you want your wiki to be part of the next deployment of Edit check. [https://phabricator.wikimedia.org/T342930][https://phabricator.wikimedia.org/T361727] * Readers using the [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Minerva Neue|Minerva skin]] on mobile will notice there has been an improvement in the line height across all typography settings. [https://phabricator.wikimedia.org/T359029] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.26|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-04-09|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-04-10|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-04-11|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * New accounts and logged-out users will get the [[mw:Special:MyLanguage/VisualEditor|visual editor]] as their default editor on mobile. This deployment is made at all wikis except for the English Wikipedia. [https://phabricator.wikimedia.org/T361134] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/15|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W15"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 8. apríl 2024 kl. 23:38 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26564838 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-16</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W16"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/16|Translations]] are available. '''Problems''' * Between 2 April and 8 April, on wikis using [[mw:Special:MyLanguage/Extension:FlaggedRevs|Flagged Revisions]], the "{{Int:tag-mw-reverted}}" tag was not applied to undone edits. In addition, page moves, protections and imports were not autoreviewed. This problem is now fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T361918][https://phabricator.wikimedia.org/T361940] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.43/wmf.1|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-04-16|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-04-17|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-04-18|en}} ([[mw:MediaWiki 1.43/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * [[mw:Special:MyLanguage/Help:Magic words#DEFAULTSORT|Default category sort keys]] will now affect categories added by templates placed in [[mw:Special:MyLanguage/Help:Cite|footnotes]]. Previously footnotes used the page title as the default sort key even if a different default sort key was specified (category-specific sort keys already worked). [https://phabricator.wikimedia.org/T40435] * A new variable <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>page_last_edit_age</code></bdi> will be added to [[Special:AbuseFilter|abuse filters]]. It tells how many seconds ago the last edit to a page was made. [https://phabricator.wikimedia.org/T269769] '''Future changes''' * Volunteer developers are kindly asked to update the code of their tools and features to handle [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts|temporary accounts]]. [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts/For developers/2024-04 CTA|Learn more]]. * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Four database fields will be removed from database replicas (including [[quarry:|Quarry]]). This affects only the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>abuse_filter</code></bdi> and <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>abuse_filter_history</code></bdi> tables. Some queries might need to be updated. [https://phabricator.wikimedia.org/T361996] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/16|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W16"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 15. apríl 2024 kl. 23:29 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26564838 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-17</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W17"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/17|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Starting this week, newcomers editing Wikipedia [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Positive reinforcement#Leveling up 3|will be encouraged]] to try structured tasks. [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Feature summary#Newcomer tasks|Structured tasks]] have been shown to [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Personalized first day/Structured tasks/Add a link/Experiment analysis, December 2021|improve newcomer activation and retention]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T348086] * You can [[m:Special:MyLanguage/Coolest Tool Award|nominate your favorite tools]] for the fifth edition of the Coolest Tool Award. Nominations will be open until May 10. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.43/wmf.2|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-04-23|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-04-24|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-04-25|en}} ([[mw:MediaWiki 1.43/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] '''Future changes''' * This is the last warning that by the end of May 2024 the Vector 2022 skin will no longer share site and user scripts/styles with old Vector. For user-scripts that you want to keep using on Vector 2022, copy the contents of [[{{#special:MyPage}}/vector.js]] to [[{{#special:MyPage}}/vector-2022.js]]. There are [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Features/Loading Vector 2010 scripts|more technical details]] available. Interface administrators who foresee this leading to lots of technical support questions may wish to send a mass message to your community, as was done on French Wikipedia. [https://phabricator.wikimedia.org/T362701] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/17|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W17"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 22. apríl 2024 kl. 20:28 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26647188 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-18</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W18"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/18|Translations]] are available. '''Recent changes''' [[File:Talk_pages_default_look_(April_2023).jpg|thumb|alt=Screenshot of the visual improvements made on talk pages|Example of a talk page with the new design, in French.]] * The appearance of talk pages changed for the following wikis: {{int:project-localized-name-azwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bnwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-dewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-fawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hiwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-idwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-nlwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ptwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-rowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-thwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-trwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ukwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-viwiki/en}}. These wikis participated to a test, where 50% of users got the new design, for one year. As this test [[Mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Analysis|gave positive results]], the new design is deployed on these wikis as the default design. It is possible to opt-out these changes [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing|in user preferences]] ("{{int:discussiontools-preference-visualenhancements}}"). The deployment will happen at all wikis in the coming weeks. [https://phabricator.wikimedia.org/T341491] * Seven new wikis have been created: ** a {{int:project-localized-name-group-wikipedia}} in [[d:Q33014|Betawi]] ([[w:bew:|<code>w:bew:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T357866] ** a {{int:project-localized-name-group-wikipedia}} in [[d:Q35708|Kusaal]] ([[w:kus:|<code>w:kus:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T359757] ** a {{int:project-localized-name-group-wikipedia}} in [[d:Q35513|Igala]] ([[w:igl:|<code>w:igl:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T361644] ** a {{int:project-localized-name-group-wiktionary}} in [[d:Q33541|Karakalpak]] ([[wikt:kaa:|<code>wikt:kaa:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T362135] ** a {{int:project-localized-name-group-wikisource}} in [[d:Q9228|Burmese]] ([[s:my:|<code>s:my:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T361085] ** a {{int:project-localized-name-group-wikisource}} in [[d:Q9237|Malay]] ([[s:ms:|<code>s:ms:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T363039] ** a {{int:project-localized-name-group-wikisource}} in [[d:Q8108|Georgian]] ([[s:ka:|<code>s:ka:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T363085] * You can now [https://translatewiki.net/wiki/Support#Early_access:_Watch_Message_Groups_on_Translatewiki.net watch message groups/projects] on [[m:Special:MyLanguage/translatewiki.net|Translatewiki.net]]. Initially, this feature will notify you of added or deleted messages in these groups. [https://phabricator.wikimedia.org/T348501] * Dark mode is now available on all wikis, on mobile web for logged-in users who opt into the [[Special:MobileOptions|advanced mode]]. This is the early release of the feature. Technical editors are invited to [https://night-mode-checker.wmcloud.org/ check for accessibility issues on wikis]. See [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Accessibility for reading/Updates/2024-04|more detailed guidelines]]. '''Problems''' * [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] maps can use an alternative visual style without labels, by using <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>mapstyle="osm"</nowiki></code></bdi>. This wasn't working in previews, creating the wrong impression that it wasn't supported. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T362531] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.43/wmf.3|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-04-30|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-05-01|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-05-02|en}} ([[mw:MediaWiki 1.43/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/18|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W18"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 30. apríl 2024 kl. 03:34 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26689057 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-19</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W19"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/19|Translations]] are available. '''Recent changes''' [[File:Talk_pages_default_look_(April_2023).jpg|thumb|alt=Screenshot of the visual improvements made on talk pages|Example of a talk page with the new design, in French.]] * The appearance of talk pages changed for all wikis, except for Commons, Wikidata and most Wikipedias ([[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/18|a few]] have already received this design change). You can read the detail of the changes [[diffblog:2024/05/02/making-talk-pages-better-for-everyone/|on ''Diff'']]. It is possible to opt-out these changes [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing|in user preferences]] ("{{int:discussiontools-preference-visualenhancements}}"). The deployment will happen at remaining wikis in the coming weeks. [https://phabricator.wikimedia.org/T352087][https://phabricator.wikimedia.org/T319146] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Interface admins now have greater control over the styling of article components on mobile with the introduction of the <code>SiteAdminHelper</code>. More information on how styles can be disabled can be found [[mw:Special:MyLanguage/Extension:WikimediaMessages#Site_admin_helper|at the extension's page]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T363932] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Enterprise|Wikimedia Enterprise]] has added article body sections in JSON format and a curated short description field to the existing parsed Infobox. This expansion to the API is also available via Wikimedia Cloud Services. [https://enterprise.wikimedia.com/blog/article-sections-and-description/] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.43/wmf.4|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-05-07|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-05-08|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-05-09|en}} ([[mw:MediaWiki 1.43/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * When you look at the Special:Log page, the first view is labelled "All public logs", but it only shows some logs. This label will now say "Main public logs". [https://phabricator.wikimedia.org/T237729] '''Future changes''' * A new service will be built to replace [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Graph|Extension:Graph]]. Details can be found in [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Graph/Plans|the latest update]] regarding this extension. * Starting May 21, English Wikipedia and German Wikipedia will get the possibility to activate "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]". This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to all Wikipedias]]. These communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|activate and configure the feature locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308144] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/19|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W19"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 6. maí 2024 kl. 16:45 (UTC) <!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26729363 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-20</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W20"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/20|Translations]] are available. '''Recent changes''' * On Wikisource there is a special page listing pages of works without corresponding scan images. Now you can use the new magic word <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>__EXPECTWITHOUTSCANS__</code></bdi> to exclude certain pages (list of editions or translations of works) from that list. [https://phabricator.wikimedia.org/T344214] * If you use the [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing|user-preference]] "{{int:tog-uselivepreview}}", then the template-page feature "{{int:Templatesandbox-editform-legend}}" will now also work without reloading the page. [https://phabricator.wikimedia.org/T136907] * [[mw:Special:Mylanguage/Extension:Kartographer|Kartographer]] maps can now specify an alternative text via the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>alt=</nowiki></code></bdi> attribute. This is identical in usage to the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>alt=</nowiki></code></bdi> attribute in the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Images#Syntax|image and gallery syntax]]. An exception for this feature is wikis like Wikivoyage where the miniature maps are interactive. [https://phabricator.wikimedia.org/T328137] * The old [[mw:Special:MyLanguage/Extension:GuidedTour|Guided Tour]] for the "[[mw:Special:MyLanguage/Edit Review Improvements/New filters for edit review|New Filters for Edit Review]]" feature has been removed. It was created in 2017 to show people with older accounts how the interface had changed, and has now been seen by most of the intended people. [https://phabricator.wikimedia.org/T217451] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.43/wmf.5|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-05-14|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-05-15|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-05-16|en}} ([[mw:MediaWiki 1.43/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The [[{{#special:search}}]] results page will now use CSS flex attributes, for better accessibility, instead of a table. If you have a gadget or script that adjusts search results, you should update your script to the new HTML structure. [https://phabricator.wikimedia.org/T320295] '''Future changes''' * In the Vector 2022 skin, main pages will be displayed at full width (like special pages). The goal is to keep the number of characters per line large enough. This is related to the coming changes to typography in Vector 2022. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Accessibility for reading/Updates|Learn more]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T357706] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Two columns of the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>[[mw:Special:MyLanguage/Manual:pagelinks table|pagelinks]]</code></bdi> database table (<bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>pl_namespace</code></bdi> and <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>pl_title</code></bdi>) are being dropped soon. Users must use two columns of the new <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>[[mw:special:MyLanguage/Manual:linktarget table|linktarget]]</code></bdi> table instead (<bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>lt_namespace</code></bdi> and <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>lt_title</code></bdi>). In your existing SQL queries: *# Replace <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>JOIN pagelinks</code></bdi> with <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>JOIN linktarget</code></bdi> and <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>pl_</code></bdi> with <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>lt_</code></bdi> in the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>ON</code></bdi> statement *# Below that add <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>JOIN pagelinks ON lt_id = pl_target_id</code></bdi> ** See <bdi lang="en" dir="ltr">[[phab:T222224]]</bdi> for technical reasoning. [https://phabricator.wikimedia.org/T222224][https://phabricator.wikimedia.org/T299947] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/20|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W20"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 13. maí 2024 kl. 23:59 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26762074 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-21</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W21"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/21|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Nuke|Nuke]] feature, which enables administrators to mass delete pages, will now correctly delete pages which were moved to another title. [https://phabricator.wikimedia.org/T43351] * New changes have been made to the UploadWizard in Wikimedia Commons: the overall layout has been improved, by following new styling and spacing for the form and its fields; the headers and helper text for each of the fields was changed; the Caption field is now a required field, and there is an option for users to copy their caption into the media description. [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:WMF_support_for_Commons/Upload_Wizard_Improvements#Changes_to_%22Describe%22_workflow][https://phabricator.wikimedia.org/T361049] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.43/wmf.6|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-05-21|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-05-22|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-05-23|en}} ([[mw:MediaWiki 1.43/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The HTML used to render all headings [[mw:Heading_HTML_changes|is being changed to improve accessibility]]. It will change on 22 May in some skins (Timeless, Modern, CologneBlue, Nostalgia, and Monobook). Please test gadgets on your wiki on these skins and [[phab:T13555|report any related problems]] so that they can be resolved before this change is made in all other skins. The developers are also considering the introduction of a [[phab:T337286|Gadget API for adding buttons to section titles]] if that would be helpful to tool creators, and would appreciate any input you have on that. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/21|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W21"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 20. maí 2024 kl. 23:04 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26786311 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-22</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W22"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/22|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Several bugs related to the latest updates to the UploadWizard on Wikimedia Commons have been fixed. For more information, see [[:phab:T365107|T365107]] and [[:phab:T365119|T365119]]. * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] In March 2024 a new [[mw:ResourceLoader/Core_modules#addPortlet|addPortlet]] API was added to allow gadgets to create new portlets (menus) in the skin. In certain skins this can be used to create dropdowns. Gadget developers are invited to try it and [[phab:T361661|give feedback]]. * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Some CSS in the Minerva skin has been removed to enable easier community configuration. Interface editors should check the rendering on mobile devices for aspects related to the classes: <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>.collapsible</code></bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>.multicol</code></bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>.reflist</code></bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>.coordinates</code></bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>.topicon</code></bdi>. [[phab:T361659|Further details are available on replacement CSS]] if it is needed. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.43/wmf.7|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-05-28|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-05-29|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-05-30|en}} ([[mw:MediaWiki 1.43/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * When you visit a wiki where you don't yet have a local account, local rules such as edit filters can sometimes prevent your account from being created. Starting this week, MediaWiki takes your global rights into account when evaluating whether you can override such local rules. [https://phabricator.wikimedia.org/T316303] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/22|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W22"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 28. maí 2024 kl. 00:15 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26832205 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-23</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W23"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/23|Translations]] are available. '''Recent changes''' * It is now possible for local administrators to add new links to the bottom of the site Tools menu without JavaScript. [[mw:Manual:Interface/Sidebar#Add or remove toolbox sections|Documentation is available]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T6086] * The message name for the definition of the tracking category of WikiHiero has changed from "<bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>MediaWiki:Wikhiero-usage-tracking-category</code></bdi>" to "<bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>MediaWiki:Wikihiero-usage-tracking-category</code></bdi>". [https://gerrit.wikimedia.org/r/c/mediawiki/extensions/wikihiero/+/1035855] * One new wiki has been created: a {{int:project-localized-name-group-wikipedia}} in [[d:Q5317225|Kadazandusun]] ([[w:dtp:|<code>w:dtp:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T365220] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.43/wmf.8|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-06-04|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-06-05|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-06-06|en}} ([[mw:MediaWiki 1.43/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] '''Future changes''' * Next week, on wikis with the Vector 2022 skin as the default, logged-out desktop users will be able to choose between different font sizes. The default font size will also be increased for them. This is to make Wikimedia projects easier to read. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Accessibility for reading/Updates/2024-06 deployments|Learn more]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/23|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W23"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 3. júní 2024 kl. 22:35 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26844397 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-24</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W24"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/24|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The software used to render SVG files has been updated to a new version, fixing many longstanding bugs in SVG rendering. [https://phabricator.wikimedia.org/T265549] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The HTML used to render all headings [[mw:Heading HTML changes|is being changed to improve accessibility]]. It was changed last week in some skins (Vector legacy and Minerva). Please test gadgets on your wiki on these skins and [[phab:T13555|report any related problems]] so that they can be resolved before this change is made in Vector-2022. The developers are still considering the introduction of a [[phab:T337286|Gadget API for adding buttons to section titles]] if that would be helpful to tool creators, and would appreciate any input you have on that. * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The HTML markup used for citations by [[mw:Special:MyLanguage/Parsoid|Parsoid]] changed last week. In places where Parsoid previously added the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw-reference-text</code></bdi> class, Parsoid now also adds the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>reference-text</code></bdi> class for better compatibility with the legacy parser. [[mw:Specs/HTML/2.8.0/Extensions/Cite/Announcement|More details are available]]. [https://gerrit.wikimedia.org/r/1036705] '''Problems''' * There was a bug with the Content Translation interface that caused the tools menus to appear in the wrong location. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T366374] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.43/wmf.9|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-06-11|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-06-12|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-06-13|en}} ([[mw:MediaWiki 1.43/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The new version of MediaWiki includes another change to the HTML markup used for citations: [[mw:Special:MyLanguage/Parsoid|Parsoid]] will now generate a <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki><span class="mw-cite-backlink"></nowiki></code></bdi> wrapper for both named and unnamed references for better compatibility with the legacy parser. Interface administrators should verify that gadgets that interact with citations are compatible with the new markup. [[mw:Specs/HTML/2.8.0/Extensions/Cite/Announcement|More details are available]]. [https://gerrit.wikimedia.org/r/1035809] * On multilingual wikis that use the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki><translate></nowiki></code></bdi> system, there is a feature that shows potentially-outdated translations with a pink background until they are updated or confirmed. From this week, confirming translations will be logged, and there is a new user-right that can be required for confirming translations if the community [[m:Special:MyLanguage/Requesting wiki configuration changes|requests it]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T49177] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/24|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W24"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 10. júní 2024 kl. 20:20 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26893898 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-25</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W25"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/25|Translations]] are available. '''Recent changes''' * People who attempt to add an external link in the visual editor will now receive immediate feedback if they attempt to link to a domain that a project has decided to block. Please see [[mw:Special:MyLanguage/Edit_check#11_June_2024|Edit check]] for more details. [https://phabricator.wikimedia.org/T366751] * The new [[mw:Special:MyLanguage/Extension:CommunityConfiguration|Community Configuration extension]] is available [[testwiki:Special:CommunityConfiguration|on Test Wikipedia]]. This extension allows communities to customize specific features to meet their local needs. Currently only Growth features are configurable, but the extension will support other [[mw:Special:MyLanguage/Community_configuration#Use_cases|Community Configuration use cases]] in the future. [https://phabricator.wikimedia.org/T323811][https://phabricator.wikimedia.org/T360954] * The dark mode [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|beta feature]] is now available on category and help pages, as well as more special pages. There may be contrast issues. Please report bugs on the [[mw:Talk:Reading/Web/Accessibility_for_reading|project talk page]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T366370] '''Problems''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Cloud Services tools were not available for 25 minutes last week. This was caused by a faulty hardware cable in the data center. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incidents/2024-06-11_WMCS_Ceph] * Last week, styling updates were made to the Vector 2022 skin. This caused unforeseen issues with templates, hatnotes, and images. Changes to templates and hatnotes were reverted. Most issues with images were fixed. If you still see any, [[phab:T367463|report them here]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T367480] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.43/wmf.10|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-06-18|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-06-19|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-06-20|en}} ([[mw:MediaWiki 1.43/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * Starting June 18, the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Edit check#ref|Reference Edit Check]] will be deployed to [[phab:T361843|a new set of Wikipedias]]. This feature is intended to help newcomers and to assist edit-patrollers by inviting people who are adding new content to a Wikipedia article to add a citation when they do not do so themselves. During [[mw:Special:MyLanguage/Edit_check#Reference_Check_A/B_Test|a test at 11 wikis]], the number of citations added [https://diff.wikimedia.org/?p=127553 more than doubled] when Reference Check was shown to people. Reference Check is [[mw:Special:MyLanguage/Edit check/Configuration|community configurable]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T361843]<!-- NOTE: THE DIFF BLOG WILL BE PUBLISHED ON MONDAY --> * [[m:Special:MyLanguage/Mailing_lists|Mailing lists]] will be unavailable for roughly two hours on Tuesday 10:00–12:00 UTC. This is to enable migration to a new server and upgrade its software. [https://phabricator.wikimedia.org/T367521] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/25|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W25"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 17. júní 2024 kl. 23:49 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26911987 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-26</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W26"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/26|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Editors will notice that there have been some changes to the background color of text in the diff view, and the color of the byte-change numbers, last week. These changes are intended to make text more readable in both light mode and dark mode, and are part of a larger effort to increase accessibility. You can share your comments or questions [[mw:Talk:Reading/Web/Accessibility for reading|on the project talkpage]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T361717] * The text colors that are used for visited-links, hovered-links, and active-links, were also slightly changed last week to improve their accessibility in both light mode and dark mode. [https://phabricator.wikimedia.org/T366515] '''Problems''' * You can [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#Talk pages permalinking|copy permanent links to talk page comments]] by clicking on a comment's timestamp. [[mw:Talk pages project/Permalinks|This feature]] did not always work when the topic title was very long and the link was used as a wikitext link. This has been fixed. Thanks to Lofhi for submitting the bug. [https://phabricator.wikimedia.org/T356196] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.43/wmf.11|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-06-25|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-06-26|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-06-27|en}} ([[mw:MediaWiki 1.43/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * Starting 26 June, all talk pages messages' timestamps will become a link at English Wikipedia, making this feature available for you to use at all wikis. This link is a permanent link to the comment. It allows users to find the comment they were linked to, even if this comment has since been moved elsewhere. You can read more about this feature [[DiffBlog:/2024/01/29/talk-page-permalinks-dont-lose-your-threads/|on Diff]] or [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#Talk pages permalinking|on Mediawiki.org]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T365974] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/26|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W26"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 24. júní 2024 kl. 22:33 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26989424 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-27</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W27"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/27|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Over the next three weeks, dark mode will become available for all users, both logged-in and logged-out, starting with the mobile web version. This fulfils one of the [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey_2023/Reading/Dark_mode|top-requested community wishes]], and improves low-contrast reading and usage in low-light settings. As part of these changes, dark mode will also work on User-pages and Portals. There is more information in [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Accessibility_for_reading/Updates#June_2024:_Typography_and_dark_mode_deployments,_new_global_preferences|the latest Web team update]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T366364] * Logged-in users can now set [[m:Special:GlobalPreferences#mw-prefsection-rendering-skin-skin-prefs|global preferences for the text-size and dark-mode]], thanks to a combined effort across Foundation teams. This allows Wikimedians using multiple wikis to set up a consistent reading experience easily, for example by switching between light and dark mode only once for all wikis. [https://phabricator.wikimedia.org/T341278] * If you use a very old web browser some features might not work on the Wikimedia wikis. This affects Internet Explorer 11 and versions of Chrome, Firefox and Safari older than 2016. This change makes it possible to use new [[d:Q46441|CSS]] features and to send less code to all readers. [https://phabricator.wikimedia.org/T288287][https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Manual:How_to_make_a_MediaWiki_skin#Using_CSS_variables_for_supporting_different_themes_e.g._dark_mode] * Wikipedia Admins can customize local wiki configuration options easily using [[mw:Special:MyLanguage/Community Configuration|Community Configuration]]. Community Configuration was created to allow communities to customize how some features work, because each language wiki has unique needs. At the moment, admins can configure [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Feature_summary|Growth features]] on their home wikis, in order to better recruit and retain new editors. More options will be provided in the coming months. [https://phabricator.wikimedia.org/T366458] * Editors interested in language issues that are related to [[w:en:Unicode|Unicode standards]], can now discuss those topics at [[mw:Talk:WMF membership with Unicode Consortium|a new conversation space in MediaWiki.org]]. The Wikimedia Foundation is now a [[mw:Special:MyLanguage/WMF membership with Unicode Consortium|member of the Unicode Consortium]], and the coordination group can collaboratively review the issues discussed and, where appropriate, bring them to the attention of the Unicode Consortium. * One new wiki has been created: a {{int:project-localized-name-group-wikipedia}} in [[d:Q2891049|Mandailing]] ([[w:btm:|<code>w:btm:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T368038] '''Problems''' * Editors can once again click on links within the visual editor's citation-preview, thanks to a bug fix by the Editing Team. [https://phabricator.wikimedia.org/T368119] '''Future changes''' * Please [https://wikimediafoundation.limesurvey.net/758713?lang=en help us to improve Tech News by taking this short survey]. The goal is to better meet the needs of the various types of people who read Tech News. The survey will be open for 2 weeks. The survey is covered by [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Legal:Tech_News_Survey_2024_Privacy_Statement this privacy statement]. Some translations are available. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/27|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W27"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 1. júlí 2024 kl. 23:59 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27038456 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-28</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W28"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/28|Translations]] are available. '''Recent changes''' * At the Wikimedia Foundation a new task force was formed to replace the disabled Graph with [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart/Project|more secure, easy to use, and extensible Chart]]. You can [[mw:Special:MyLanguage/Newsletter:Chart Project|subscribe to the newsletter]] to get notified about new project updates and other news about Chart. * The [[m:Special:MyLanguage/CampaignEvents|CampaignEvents]] extension is now available on Meta-wiki, Igbo Wikipedia, and Swahili Wikipedia, and can be requested on your wiki. This extension helps in managing and making events more visible, giving Event organizers the ability to use tools like the Event registration tool. To learn more about the deployment status and how to request this extension for your wiki, visit the [[m:Special:MyLanguage/CampaignEvents/Deployment_status|CampaignEvents page on Meta-wiki]]. * Editors using the iOS Wikipedia app who have more than 50 edits can now use the [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/iOS Suggested edits#Add an image|Add an Image]] feature. This feature presents opportunities for small but useful contributions to Wikipedia. * Thank you to [[mw:MediaWiki Product Insights/Contributor retention and growth/Celebration|all of the authors]] who have contributed to MediaWiki Core. As a result of these contributions, the [[mw:MediaWiki Product Insights/Contributor retention and growth|percentage of authors contributing more than 5 patches has increased by 25% since last year]], which helps ensure the sustainability of the platform for the Wikimedia projects. '''Problems''' * A problem with the color of the talkpage tabs always showing as blue, even for non-existent pages which should have been red, affecting the Vector 2022 skin, [[phab:T367982|has been fixed]]. '''Future changes''' * The Trust and Safety Product team wants to introduce [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts|temporary accounts]] with as little disruption to tools and workflows as possible. Volunteer developers, including gadget and user-script maintainers, are kindly asked to update the code of their tools and features to handle temporary accounts. The team has [[mw:Trust and Safety Product/Temporary Accounts/For developers|created documentation]] explaining how to do the update. [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts/For developers/2024-04 CTA|Learn more]]. '''Tech News survey''' * Please [https://wikimediafoundation.limesurvey.net/758713?lang=en help us to improve Tech News by taking this short survey]. The goal is to better meet the needs of the various types of people who read Tech News. The survey will be open for 1 more week. The survey is covered by [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Legal:Tech_News_Survey_2024_Privacy_Statement this privacy statement]. Some translations are available. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/28|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W28"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 8. júlí 2024 kl. 21:32 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27080357 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-29</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W29"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/29|Translations]] are available. '''Tech News survey''' * Please [https://wikimediafoundation.limesurvey.net/758713?lang=en help us to improve Tech News by taking this short survey]. The goal is to better meet the needs of the various types of people who read Tech News. The survey will be open for 3 more days. The survey is covered by [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Legal:Tech_News_Survey_2024_Privacy_Statement this privacy statement]. Some translations are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Wikimedia developers can now officially continue to use both [[mw:Special:MyLanguage/Gerrit|Gerrit]] and [[mw:Special:MyLanguage/GitLab|GitLab]], due to a June 24 decision by the Wikimedia Foundation to support software development on both platforms. Gerrit and GitLab are both code repositories used by developers to write, review, and deploy the software code that supports the MediaWiki software that the wiki projects are built on, as well as the tools used by editors to create and improve content. This decision will safeguard the productivity of our developers and prevent problems in code review from affecting our users. More details are available in the [[mw:GitLab/Migration status|Migration status]] page. * The Wikimedia Foundation seeks applicants for the [[m:Special:MyLanguage/Product and Technology Advisory Council/Proposal|Product and Technology Advisory Council]] (PTAC). This group will bring technical contributors and Wikimedia Foundation together to co-define a more resilient, future-proof technological platform. Council members will evaluate and consult on the movement's product and technical activities, so that we develop multi-generational projects. We are looking for a range of technical contributors across the globe, from a variety of Wikimedia projects. [[m:Special:MyLanguage/Product and Technology Advisory Council/Proposal#Joining the PTAC as a technical volunteer|Please apply here by August 10]]. * Editors with rollback user-rights who use the Wikipedia App for Android can use the new [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android/Anti Vandalism|Edit Patrol]] features. These features include a new feed of Recent Changes, related links such as Undo and Rollback, and the ability to create and save a personal library of user talk messages to use while patrolling. If your wiki wants to make these features available to users who do not have rollback rights but have reached a certain edit threshold, [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android#Contact us|you can contact the team]]. You can [[diffblog:2024/07/10/ِaddressing-vandalism-with-a-tap-the-journey-of-introducing-the-patrolling-feature-in-the-mobile-app/|read more about this project on Diff blog]]. * Editors who have access to [[m:Special:MyLanguage/The_Wikipedia_Library|The Wikipedia Library]] can once again use non-open access content in SpringerLinks, after the Foundation [[phab:T368865|contacted]] them to restore access. You can read more about [[m:Tech/News/Recently_resolved_community_tasks|this and 21 other community-submitted tasks that were completed last week]]. '''Changes later this week''' * This week, [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Accessibility for reading/Updates/2024-07 deployments|dark mode will be available on a number of Wikipedias]], both desktop and mobile, for logged-in and logged-out users. Interface admins and user script maintainers are encouraged to check gadgets and user scripts in the dark mode, to find any hard-coded colors and fix them. There are some [[mw:Special:MyLanguage/Recommendations for night mode compatibility on Wikimedia wikis|recommendations for dark mode compatibility]] to help. '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Next week, functionaries, volunteers maintaining tools, and software development teams are invited to test the [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts|temporary accounts]] feature on testwiki. Temporary accounts is a feature that will help improve privacy on the wikis. No further temporary account deployments are scheduled yet. Please [[mw:Talk:Trust and Safety Product/Temporary Accounts|share your opinions and questions on the project talk page]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T348895] * Editors who upload files cross-wiki, or teach other people how to do so, may wish to join a Wikimedia Commons discussion. The Commons community is discussing limiting who can upload files through the cross-wiki upload/Upload dialog feature to users auto-confirmed on Wikimedia Commons. This is due to the large amount of copyright violations uploaded this way. There is a short summary at [[c:Special:MyLanguage/Commons:Cross-wiki upload|Commons:Cross-wiki upload]] and [[c:Commons:Village pump/Proposals#Deactivate cross-wiki uploads for new users|discussion at Commons:Village Pump]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/29|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' You can also get other news from the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Bulletin|Wikimedia Foundation Bulletin]]. </div><section end="technews-2024-W29"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 16. júlí 2024 kl. 01:31 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27124561 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-30</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W30"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/30|Translations]] are available. '''Feature News''' * Stewards can now [[:m:Special:MyLanguage/Global_blocks|globally block]] accounts. Before [[phab:T17294|the change]] only IP addresses and IP ranges could be blocked globally. Global account blocks are useful when the blocked user should not be logged out. [[:m:Special:MyLanguage/Global_locks|Global locks]] (a similar tool logging the user out of their account) are unaffected by this change. The new global account block feature is related to the [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts|Temporary Accounts]] project, which is a new type of user account that replaces IP addresses of unregistered editors that are no longer made public. * Later this week, Wikimedia site users will notice that the Interface of [[mw:Special:MyLanguage/Extension:FlaggedRevs|FlaggedRevs]] (also known as "Pending Changes") is improved and consistent with the rest of the MediaWiki interface and [[mw:Special:MyLanguage/Codex|Wikimedia's design system]]. The FlaggedRevs interface experience on mobile and [[mw:Special:MyLanguage/Skin:MinervaNeue|Minerva skin]] was inconsistent before it was fixed and ported to [[mw:Special:MyLanguage/Codex|Codex]] by the WMF Growth team and some volunteers. [https://phabricator.wikimedia.org/T191156] * Wikimedia site users can now submit account vanishing requests via [[m:Special:GlobalVanishRequest|GlobalVanishRequest]]. This feature is used when a contributor wishes to stop editing forever. It helps you hide your past association and edit to protect your privacy. Once processed, the account will be locked and renamed. [https://phabricator.wikimedia.org/T367329] * Have you tried monitoring and addressing vandalism in Wikipedia using your phone? [https://diff.wikimedia.org/2024/07/10/%d9%90addressing-vandalism-with-a-tap-the-journey-of-introducing-the-patrolling-feature-in-the-mobile-app/ A Diff blog post on Patrolling features in the Mobile App] highlights some of the new capabilities of the feature, including swiping through a feed of recent changes and a personal library of user talk messages for use when patrolling from your phone. * Wikimedia contributors and GLAM (galleries, libraries, archives, and museums) organisations can now learn and measure the impact Wikimedia Commons is having towards creating quality encyclopedic content using the [https://doc.wikimedia.org/generated-data-platform/aqs/analytics-api/reference/commons.html Commons Impact Metrics] analytics dashboard. The dashboard offers organizations analytics on things like monthly edits in a category, the most viewed files, and which Wikimedia articles are using Commons images. As a result of these new data dumps, GLAM organisation can more reliably measure their return on investment for programs bringing content into the digital Commons. [https://diff.wikimedia.org/2024/07/19/commons-impact-metrics-now-available-via-data-dumps-and-api/] '''Project Updates''' * Come share your ideas for improving the wikis on the newly reopened [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist|Community Wishlist]]. The Community Wishlist is Wikimedia’s forum for volunteers to share ideas (called wishes) to improve how the wikis work. The new version of the wishlist is always open, works with both wikitext and Visual Editor, and allows wishes in any language. '''Learn more''' * Have you ever wondered how Wikimedia software works across over 300 languages? This is 253 languages more than the Google Chrome interface, and it's no accident. The Language and Product Localization Team at the Wikimedia Foundation supports your work by adapting all the tools and interfaces in the MediaWiki software so that contributors in our movement who translate pages and strings can translate them and have the sites in all languages. Read more about the team and their upcoming work on [https://diff.wikimedia.org/2024/07/17/building-towards-a-robust-multilingual-knowledge-ecosystem-for-the-wikimedia-movement/ Diff]. * How can Wikimedia build innovative and experimental products while maintaining such heavily used websites? A recent [https://diff.wikimedia.org/2024/07/09/on-the-value-of-experimentation/ blog post] by WMF staff Johan Jönsson highlights the work of the [[m:Future Audiences#Objectives and Key Results|WMF Future Audience initiative]], where the goal is not to build polished products but test out new ideas, such as a [[m:Future_Audiences/Experiments: conversational/generative AI|ChatGPT plugin]] and [[m:Future_Audiences/Experiment:Add a Fact|Add a Fact]], to help take Wikimedia into the future. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/30|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' You can also get other news from the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Bulletin|Wikimedia Foundation Bulletin]]. </div><section end="technews-2024-W30"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 23. júlí 2024 kl. 00:05 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27142915 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-31</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W31"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/31|Translations]] are available. '''Feature news''' * Editors using the Visual Editor in languages that use non-Latin characters for numbers, such as Hindi, Manipuri and Eastern Arabic, may notice some changes in the formatting of reference numbers. This is a side effect of preparing a new sub-referencing feature, and will also allow fixing some general numbering issues in Visual Editor. If you notice any related problems on your wiki, please share details at the [[m:Talk:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing|project talkpage]]. '''Bugs status''' * Some logged-in editors were briefly unable to edit or load pages last week. [[phab:T370304|These errors]] were mainly due to the addition of new [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Linter|linter]] rules which led to caching problems. Fixes have been applied and investigations are continuing. * Editors can use the [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/IP Info|IP Information tool]] to get information about IP addresses. This tool is available as a Beta Feature in your preferences. The tool was not available for a few days last week, but is now working again. Thank you to Shizhao for filing the bug report. You can read about that, and [[m:Tech/News/Recently resolved community tasks#2024-07-25|28 other community-submitted tasks]] that were resolved last week. '''Project updates''' * There are new features and improvements to Phabricator from the Release Engineering and Collaboration Services teams, and some volunteers, including: the search systems, the new task creation system, the login systems, the translation setup which has resulted in support for more languages (thanks to Pppery), and fixes for many edge-case errors. You can [[phab:phame/post/view/316/iterative_improvements/|read details about these and other improvements in this summary]]. * There is an [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart/Project/Updates|update on the Charts project]]. The team has decided which visualization library to use, which chart types to start focusing on, and where to store chart definitions. * One new wiki has been created: a {{int:project-localized-name-group-wikivoyage}} in [[d:Q9056|Czech]] ([[voy:cs:|<code>voy:cs:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T370905] '''Learn more''' * There is a [[diffblog:2024/07/26/the-journey-to-open-our-first-data-center-in-south-america/|new Wikimedia Foundation data center]] in São Paulo, Brazil which helps to reduce load times. * There is new [[diffblog:2024/07/22/the-perplexing-process-of-uploading-images-to-wikipedia/|user research]] on problems with the process of uploading images. * Commons Impact Metrics are [[diffblog:2024/07/19/commons-impact-metrics-now-available-via-data-dumps-and-api/|now available]] via data dumps and API. * The latest quarterly [[mw:Technical Community Newsletter/2024/July|Technical Community Newsletter]] is now available. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/31|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W31"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 29. júlí 2024 kl. 23:11 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27164109 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-32</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W32"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/32|Translations]] are available. '''Feature news''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Two new parser functions will be available this week: <code><nowiki>{{</nowiki>[[mw:Special:MyLanguage/Help:Magic_words#dir|#dir]]<nowiki>}}</nowiki></code> and <code><nowiki>{{</nowiki>[[mw:Special:MyLanguage/Help:Magic_words#bcp47|#bcp47]]<nowiki>}}</nowiki></code>. These will reduce the need for <code>Template:Dir</code> and <code>Template:BCP47</code> on Commons and allow us to [[phab:T343131|drop 100 million rows]] from the "what links here" database. Editors at any wiki that use these templates, can help by replacing the templates with these new functions. The templates at Commons will be updated during the Hackathon at Wikimania. [https://phabricator.wikimedia.org/T359761][https://phabricator.wikimedia.org/T366623] * Communities can request the activation of the visual editor on entire namespaces where discussions sometimes happen (for instance ''Wikipedia:'' or ''Wikisource:'' namespaces) if they understand the [[mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/FAQ#WPNS|known limitations]]. For discussions, users can already use [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] in these namespaces. * The tracking category "Pages using Timeline" has been renamed to "Pages using the EasyTimeline extension" [https://translatewiki.net/wiki/Special:Translations?message=MediaWiki%3ATimeline-tracking-category&namespace=8 in TranslateWiki]. Wikis that have created the category locally should rename their local creation to match. '''Project updates''' * Editors who help to organize WikiProjects and similar on-wiki collaborations, are invited to share ideas and examples of successful collaborations with the Campaigns and Programs teams. You can fill out [[m:Special:MyLanguage/Campaigns/WikiProjects|a brief survey]] or share your thoughts [[m:Talk:Campaigns/WikiProjects|on the talkpage]]. The teams are particularly looking for details about successful collaborations on non-English wikis. * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] The new parser is being rolled out on {{int:project-localized-name-group-wikivoyage}} wikis over the next few months. The {{int:project-localized-name-enwikivoyage}} and {{int:project-localized-name-hewikivoyage}} were [[phab:T365367|switched]] to Parsoid last week. For more information, see [[mw:Parsoid/Parser_Unification|Parsoid/Parser Unification]]. '''Learn more''' * There will be more than 200 sessions at Wikimania this week. Here is a summary of some of the [[diffblog:2024/08/05/interested-in-product-and-tech-here-are-some-wikimania-sessions-you-dont-want-to-miss/|key sessions related to the product and technology area]]. * The latest [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Bulletin/2024/07-02|Wikimedia Foundation Bulletin]] is available. * The latest quarterly [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter/2024/July|Language and Internationalization newsletter]] is available. It includes: New design previews for Translatable pages; Updates about MinT for Wiki Readers; the release of Translation dumps; and more. * The latest quarterly [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Newsletters/31|Growth newsletter]] is available. * The latest monthly [[mw:Special:MyLanguage/MediaWiki Product Insights/Reports/July 2024|MediaWiki Product Insights newsletter]] is available. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/32|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W32"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 5. ágúst 2024 kl. 20:44 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27233905 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-33</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W33"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/33|Translations]] are available. '''Feature news''' * [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|AbuseFilter]] editors and maintainers can now [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter/Actions#Show a CAPTCHA|make a CAPTCHA show if a filter matches an edit]]. This allows communities to quickly respond to spamming by automated bots. [https://phabricator.wikimedia.org/T20110] * [[m:Special:MyLanguage/Stewards|Stewards]] can now specify if global blocks should prevent account creation. Before [[phab:T17273|this change]] by the [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product|Trust and Safety Product]] Team, all global blocks would prevent account creation. This will allow stewards to reduce the unintended side-effects of global blocks on IP addresses. '''Project updates''' * [[wikitech:Help talk:Toolforge/Toolforge standards committee#August_2024_committee_nominations|Nominations are open on Wikitech]] for new members to refresh the [[wikitech:Help:Toolforge/Toolforge standards committee|Toolforge standards committee]]. The committee oversees the Toolforge [[wikitech:Help:Toolforge/Right to fork policy|Right to fork policy]] and [[wikitech:Help:Toolforge/Abandoned tool policy|Abandoned tool policy]] among other duties. Nominations will remain open until at least 2024-08-26. * One new wiki has been created: a {{int:project-localized-name-group-wikipedia}} in [[d:Q2880037|West Coast Bajau]] ([[w:bdr:|<code>w:bdr:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T371757] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/33|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W33"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 12. ágúst 2024 kl. 23:22 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27253654 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2024-34</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2024-W34"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/34|Translations]] are available. '''Feature news''' * Editors who want to re-use references but with different details such as page numbers, will be able to do so by the end of 2024, using a new [[m:Special:MyLanguage/WMDE Technical Wishes/Sub-referencing#Sub-referencing in a nutshell|sub-referencing]] feature. You can read more [[m:Special:MyLanguage/WMDE Technical Wishes/Sub-referencing|about the project]] and [[m:Special:MyLanguage/WMDE Technical Wishes/Sub-referencing#Test|how to test the prototype]]. * Editors using tracking categories to identify which pages use specific extensions may notice that six of the categories have been renamed to make them more easily understood and consistent. These categories are automatically added to pages that use specialized MediaWiki extensions. The affected names are for: [https://translatewiki.net/wiki/Special:Translations?message=MediaWiki%3Aintersection-category&namespace=8 DynamicPageList], [https://translatewiki.net/wiki/Special:Translations?message=MediaWiki%3Akartographer-tracking-category&namespace=8 Kartographer], [https://translatewiki.net/wiki/Special:Translations?message=MediaWiki%3Aphonos-tracking-category&namespace=8 Phonos], [https://translatewiki.net/wiki/Special:Translations?message=MediaWiki%3Arss-tracking-category&namespace=8 RSS], [https://translatewiki.net/wiki/Special:Translations?message=MediaWiki%3Ascore-use-category&namespace=8 Score], [https://translatewiki.net/wiki/Special:Translations?message=MediaWiki%3Awikihiero-usage-tracking-category&namespace=8 WikiHiero]. Wikis that have created the category locally should rename their local creation to match. Thanks to Pppery for these improvements. [https://phabricator.wikimedia.org/T347324] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Technical volunteers who edit modules and want to get a list of the categories used on a page, can now do so using the <code><bdi lang="zxx" dir="ltr">categories</bdi></code> property of <code><bdi lang="zxx" dir="ltr">[[mediawikiwiki:Special:MyLanguage/Extension:Scribunto/Lua reference manual#Title objects|mw.title objects]]</bdi></code>. This enables wikis to configure workflows such as category-specific edit notices. Thanks to SD001 for these improvements. [https://phabricator.wikimedia.org/T50175][https://phabricator.wikimedia.org/T85372] '''Bugs status''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Your help is needed to check if any pages need to be moved or deleted. A maintenance script was run to clean up unreachable pages (due to Unicode issues or introduction of new namespaces/namespace aliases). The script tried to find appropriate names for the pages (e.g. by following the Unicode changes or by moving pages whose titles on Wikipedia start with <code>Talk:WP:</code> so that their titles start with <code>Wikipedia talk:</code>), but it may have failed for some pages, and moved them to <bdi lang="zxx" dir="ltr">[[Special:PrefixIndex/T195546/]]</bdi> instead. Your community should check if any pages are listed there, and move them to the correct titles, or delete them if they are no longer needed. A full log (including pages for which appropriate names could be found) is available in [[phab:P67388]]. * Editors who volunteer as [[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Mentorship|mentors]] to newcomers on their wiki are once again able to access lists of potential mentees who they can connect with to offer help and guidance. This functionality was restored thanks to [[phab:T372164|a bug fix]]. Thank you to Mbch331 for filing the bug report. You can read about that, and 18 other community-submitted tasks that were [[m:Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. '''Project updates''' * The application deadline for the [[m:Special:MyLanguage/Product and Technology Advisory Council/Proposal|Product & Technology Advisory Council]] (PTAC) has been extended to September 16. Members will help by providing advice to Foundation Product and Technology leadership on short and long term plans, on complex strategic problems, and help to get feedback from more contributors and technical communities. Selected members should expect to spend roughly 5 hours per month for the Council, during the one year pilot. Please consider applying, and spread the word to volunteers you think would make a positive contribution to the committee. '''Learn more''' * The [[m:Special:MyLanguage/Coolest Tool Award#2024 Winners|2024 Coolest Tool Awards]] were awarded at Wikimania, in seven categories. For example, one award went to the ISA Tool, used for adding structured data to files on Commons, which was recently improved during the [[m:Event:Wiki Mentor Africa ISA Hackathon 2024|Wiki Mentor Africa Hackathon]]. You can see video demonstrations of each tool at the awards page. Congratulations to this year's recipients, and thank you to all tool creators and maintainers. * The latest [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Bulletin/2024/08-01|Wikimedia Foundation Bulletin]] is available, and includes some highlights from Wikimania, an upcoming Language community meeting, and other news from the movement. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/34|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W34"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 20. ágúst 2024 kl. 00:54 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27307284 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2024-35</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2024-W35"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/35|Translations]] are available. '''Feature news''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Administrators can now test the [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts|temporary accounts]] feature on test2wiki. This was done to allow cross-wiki testing of temporary accounts, for when temporary accounts switch between projects. The feature was enabled on testwiki a few weeks ago. No further temporary account deployments are scheduled yet. Temporary Accounts is a project to create a new type of user account that replaces IP addresses of unregistered editors which are no longer made public. Please [[mw:Talk:Trust and Safety Product/Temporary Accounts|share your opinions and questions on the project talk page]]. * Later this week, editors at wikis that use [[mw:Special:MyLanguage/Extension:FlaggedRevs|FlaggedRevs]] (also known as "Pending Changes") may notice that the indicators at the top of articles have changed. This change makes the system more consistent with the rest of the MediaWiki interface. [https://phabricator.wikimedia.org/T191156] '''Bugs status''' * Editors who use the 2010 wikitext editor, and use the Character Insert buttons, will [[phab:T361465|no longer]] experience problems with the buttons adding content into the edit-summary instead of the edit-window. You can read more about that, and 26 other community-submitted tasks that were [[m:Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. '''Project updates''' * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|class=skin-invert|Wishlist item]] Please review and vote on [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist/Focus areas|Focus Areas]], which are groups of wishes that share a problem. Focus Areas were created for the newly reopened Community Wishlist, which is now open year-round for submissions. The first batch of focus areas are specific to moderator workflows, around welcoming newcomers, minimizing repetitive tasks, and prioritizing tasks. Once volunteers have reviewed and voted on focus areas, the Foundation will then review and select focus areas for prioritization. * Do you have a project and are willing to provide a three (3) month mentorship for an intern? [[mw:Special:MyLanguage/Outreachy|Outreachy]] is a twice a year program for people to participate in a paid internship that will start in December 2024 and end in early March 2025, and they need mentors and projects to work on. Projects can be focused on coding or non-coding (design, documentation, translation, research). See the Outreachy page for more details, and a list of past projects since 2013. '''Learn more''' * If you're curious about the product and technology improvements made by the Wikimedia Foundation last year, read [[diffblog:2024/08/21/wikimedia-foundation-product-technology-improving-the-user-experience/|this recent highlights summary on Diff]]. * To learn more about the technology behind the Wikimedia projects, you can now watch sessions from the technology track at Wikimania 2024 on Commons. This week, check out: ** [[c:File:Wikimania 2024 - Ohrid - Day 2 - Community Configuration - Shaping On-Wiki Functionality Together.webm|Community Configuration - Shaping On-Wiki Functionality Together]] (55 mins) - about the [[mw:Special:MyLanguage/Community Configuration|Community Configuration]] project. ** [[c:File:Wikimania 2024 - Belgrade - Day 1 - Future of MediaWiki. A sustainable platform to support a collaborative user base and billions of page views.webm|Future of MediaWiki. A sustainable platform to support a collaborative user base and billions of page views]] (30 mins) - an overview for both technical and non technical audiences, covering some of the challenges and open questions, related to the [[mw:MediaWiki Product Insights|platform evolution, stewardship and developer experiences]] research. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/35|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W35"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 26. ágúst 2024 kl. 20:34 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27341211 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2024-36</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2024-W36"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/36|Translations]] are available. '''Weekly highlight''' * Editors and volunteer developers interested in data visualisation can now test the new software for charts. Its early version is available on beta Commons and beta Wikipedia. This is an important milestone before making charts available on regular wikis. You can [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart/Project/Updates|read more about this project update]] and help to test the charts. '''Feature news''' * Editors who use the [[{{#special:Unusedtemplates}}]] page can now filter out pages which are expected to be there permanently, such as sandboxes, test-cases, and templates that are always substituted. Editors can add the new magic word [[mw:Special:MyLanguage/Help:Magic words#EXPECTUNUSEDTEMPLATE|<code dir="ltr"><nowiki>__EXPECTUNUSEDTEMPLATE__</nowiki></code>]] to a template page to hide it from the listing. Thanks to Sophivorus and DannyS712 for these improvements. [https://phabricator.wikimedia.org/T184633] * Editors who use the New Topic tool on discussion pages, will [[phab:T334163|now be reminded]] to add a section header, which should help reduce the quantity of newcomers who add sections without a header. You can read more about that, and {{formatnum:28}} other community-submitted tasks that were [[m:Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. * Last week, some Toolforge tools had occasional connection problems. The cause is still being investigated, but the problems have been resolved for now. [https://phabricator.wikimedia.org/T373243] * Translation administrators at multilingual wikis, when editing multiple translation units, can now easily mark which changes require updates to the translation. This is possible with the [[phab:T298852#10087288|new dropdown menu]]. '''Project updates''' * A new draft text of a policy discussing the use of Wikimedia's APIs [[m:Special:MyLanguage/API Policy Update 2024|has been published on Meta-Wiki]]. The draft text does not reflect a change in policy around the APIs; instead, it is an attempt to codify existing API rules. Comments, questions, and suggestions are welcome on [[m:Talk:API Policy Update 2024|the proposed update’s talk page]] until September 13 or until those discussions have concluded. '''Learn more''' * To learn more about the technology behind the Wikimedia projects, you can now watch sessions from the technology track at Wikimania 2024 on Commons. This week, check out: ** [[c:File:Wikimania 2024 - Ohrid - Day 2 - Charts, the successor of Graphs - A secure and extensible tool for data visualization.webm|Charts, the successor of Graphs - A secure and extensible tool for data visualization]] (25 mins) – about the above-mentioned Charts project. ** [[c:File:Wikimania 2024 - Ohrid - Day 3 - State of Language Technology and Onboarding at Wikimedia.webm|State of Language Technology and Onboarding at Wikimedia]] (90 mins) – about some of the language tools that support Wikimedia sites, such as [[mw:Special:MyLanguage/Content translation|Content]]/[[mw:Special:MyLanguage/Content translation/Section translation|Section Translation]], [[mw:Special:MyLanguage/MinT|MinT]], and LanguageConverter; also the current state and future of languages onboarding. [https://phabricator.wikimedia.org/T368772] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/36|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W36"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 3. september 2024 kl. 01:08 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27390268 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2024-37</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2024-W37"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/37|Translations]] are available. '''Feature news''' * Starting this week, the standard [[mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|syntax highlighter]] will receive new colors that make them compatible in dark mode. This is the first of many changes to come as part of a major upgrade to syntax highlighting. You can learn more about what's to come on the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:CodeMirror|help page]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T365311][https://phabricator.wikimedia.org/T259059] * Editors of wikis using Wikidata will now be notified of only relevant Wikidata changes in their watchlist. This is because the Lua functions <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>entity:getSitelink()</code></bdi> and <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw.wikibase.getSitelink(qid)</code></bdi> will have their logic unified for tracking different aspects of sitelinks to reduce junk notifications from [[m:Wikidata For Wikimedia Projects/Projects/Watchlist Wikidata Sitelinks Tracking|inconsistent sitelinks tracking]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T295356] '''Project updates''' * Users of all Wikis will have access to Wikimedia sites as read-only for a few minutes on September 25, starting at 15:00 UTC. This is a planned datacenter switchover for maintenance purposes. More information will be published in Tech News and will also be posted on individual wikis in the coming weeks. [https://phabricator.wikimedia.org/T370962] * Contributors of [[phab:T363538#10123348|11 Wikipedias]], including English will have a new <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>MOS</code></bdi> namespace added to their Wikipedias. This improvement ensures that links beginning with <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>MOS:</code></bdi> (usually shortcuts to the [[w:en:Wikipedia:Manual of Style|Manual of Style]]) are not broken by [[w:en:Mooré|Mooré]] Wikipedia (language code <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mos</code></bdi>). [https://phabricator.wikimedia.org/T363538] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/37|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W37"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 9. september 2024 kl. 18:53 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27424457 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2024-38</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2024-W38"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/38|Translations]] are available. '''Improvements and Maintenance''' * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|class=skin-invert|Wishlist item]] Editors interested in templates can help by reading the latest Wishlist focus area, [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist/Focus areas/Template recall and discovery|Template recall and discovery]], and share your feedback on the talkpage. This input helps the Community Tech team to decide the right technical approach to build. Everyone is also encouraged to continue adding [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist|new wishes]]. * The new automated [[{{#special:NamespaceInfo}}]] page helps editors understand which [[mw:Special:MyLanguage/Help:Namespaces|namespaces]] exist on each wiki, and some details about how they are configured. Thanks to DannyS712 for these improvements. [https://phabricator.wikimedia.org/T263513] * [[mw:Special:MyLanguage/Help:Edit check#Reference check|References Check]] is a feature that encourages editors to add a citation when they add a new paragraph to a Wikipedia article. For a short time, the corresponding tag "Edit Check (references) activated" was erroneously being applied to some edits outside of the main namespace. This has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T373692] * It is now possible for a wiki community to change the order in which a page’s categories are displayed on their wiki. By default, categories are displayed in the order they appear in the wikitext. Now, wikis with a consensus to do so can [[m:Special:MyLanguage/Requesting wiki configuration changes|request]] a configuration change to display them in alphabetical order. [https://phabricator.wikimedia.org/T373480] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Tool authors can now access ToolsDB's [[wikitech:Portal:Data Services#ToolsDB|public databases]] from both [[m:Special:MyLanguage/Research:Quarry|Quarry]] and [[wikitech:Superset|Superset]]. Those databases have always been accessible to every [[wikitech:Portal:Toolforge|Toolforge]] user, but they are now more broadly accessible, as Quarry can be accessed by anyone with a Wikimedia account. In addition, Quarry's internal database can now be [[m:Special:MyLanguage/Research:Quarry#Querying Quarry's own database|queried from Quarry itself]]. This database contains information about all queries that are being run and starred by users in Quarry. This information was already public through the web interface, but you can now query it using SQL. You can read more about that, and {{formatnum:20}} other community-submitted tasks that were [[m:Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. * Any pages or tools that still use the very old CSS classes <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw-message-box</code></bdi> need to be updated. These old classes will be removed next week or soon afterwards. Editors can use a [https://global-search.toolforge.org/?q=mw-message-box&regex=1&namespaces=&title= global-search] to determine what needs to be changed. It is possible to use the newer <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>cdx-message</code></bdi> group of classes as a replacement (see [https://doc.wikimedia.org/codex/latest/components/demos/message.html#css-only-version the relevant Codex documentation], and [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Tech/Header&diff=prev&oldid=27449042 an example update]), but using locally defined onwiki classes would be best. [https://phabricator.wikimedia.org/T374499] '''Technical project updates''' * Next week, all Wikimedia wikis will be read-only for a few minutes. This will start on September 25 at [https://zonestamp.toolforge.org/1727276400 15:00 UTC]. This is a planned datacenter switchover for maintenance purposes. [[m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|This maintenance process also targets other services.]] The previous switchover took 3 minutes, and the Site Reliability Engineering teams use many tools to make sure that this essential maintenance work happens as quickly as possible. [https://phabricator.wikimedia.org/T370962] '''Tech in depth''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] The latest monthly [[mw:Special:MyLanguage/MediaWiki Product Insights/Reports/August 2024|MediaWiki Product Insights newsletter]] is available. This edition includes details about: research about [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Hooks|hook]] handlers to help simplify development, research about performance improvements, work to improve the REST API for end-users, and more. * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] To learn more about the technology behind the Wikimedia projects, you can now watch sessions from the technology track at Wikimania 2024 on Commons. This week, check out: ** [[c:File:Wikimania 2024 - Auditorium Kyiv - Day 4 - Hackathon Showcase.webm|Hackathon Showcase]] (45 mins) - 19 short presentations by some of the Hackathon participants, describing some of the projects they worked on, such as automated testing of maintenance scripts, a video-cutting command line tool, and interface improvements for various tools. There are [[phab:T369234|more details and links available]] in the Phabricator task. ** [[c:File:Co-Creating a Sustainable Future for the Toolforge Ecosystem.webm|Co-Creating a Sustainable Future for the Toolforge Ecosystem]] (40 mins) - a roundtable discussion for tool-maintainers, users, and supporters of Toolforge about how to make the platform sustainable and how to evaluate the tools available there. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/38|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W38"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 17. september 2024 kl. 00:03 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27460876 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2024-39</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2024-W39"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/39|Translations]] are available. '''Weekly highlight''' * All wikis will be [[m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|read-only]] for a few minutes on Wednesday September 25 at [https://zonestamp.toolforge.org/1727276400 15:00 UTC]. Reading the wikis will not be interrupted, but editing will be paused. These twice-yearly processes allow WMF's site reliability engineering teams to remain prepared to keep the wikis functioning even in the event of a major interruption to one of our data centers. '''Updates for editors''' [[File:Add alt text from a halfsheet, with the article behind.png|thumb|A screenshot of the interface for the Alt Text suggested-edit feature]] * Editors who use the iOS Wikipedia app in Spanish, Portuguese, French, or Chinese, may see the [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/iOS Suggested edits project/Alt Text Experiment|Alt Text suggested-edit experiment]] after editing an article, or completing a suggested edit using "[[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/iOS Suggested edits project#Hypothesis 2 Add an Image Suggested Edit|Add an image]]". Alt-text helps people with visual impairments to read Wikipedia articles. The team aims to learn if adding alt-text to images is a task that editors can be successful with. Please share any feedback on [[mw:Talk:Wikimedia Apps/iOS Suggested edits project/Alt Text Experiment|the discussion page]]. * The Codex color palette has been updated with new and revised colors for the MediaWiki user interfaces. The [[mw:Special:MyLanguage/Design System Team/Color/Design documentation#Updates|most noticeable changes]] for editors include updates for: dark mode colors for Links and for quiet Buttons (progressive and destructive), visited Link colors for both light and dark modes, and background colors for system-messages in both light and dark modes. * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] It is now possible to include clickable wikilinks and external links inside code blocks. This includes links that are used within <code><nowiki><syntaxhighlight></nowiki></code> tags and on code pages (JavaScript, CSS, Scribunto and Sanitized CSS). Uses of template syntax <code><nowiki>{{…}}</nowiki></code> are also linked to the template page. Thanks to SD0001 for these improvements. [https://phabricator.wikimedia.org/T368166] * Two bugs were fixed in the [[m:Special:MyLanguage/Account vanishing|GlobalVanishRequest]] system by improving the logging and by removing an incorrect placeholder message. [https://phabricator.wikimedia.org/T370595][https://phabricator.wikimedia.org/T372223] * View all {{formatnum:25}} community-submitted {{PLURAL:25|task|tasks}} that were [[m:Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. '''Updates for technical contributors''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] From [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Enterprise|Wikimedia Enterprise]]: ** The API now enables 5,000 on-demand API requests per month and twice-monthly HTML snapshots freely (gratis and libre). More information on the updates and also improvements to the software development kits (SDK) are explained on [https://enterprise.wikimedia.com/blog/enhanced-free-api/ the project's blog post]. While Wikimedia Enterprise APIs are designed for high-volume commercial reusers, this change enables many more community use-cases to be built on the service too. ** The Snapshot API (html dumps) have added beta Structured Contents endpoints ([https://enterprise.wikimedia.com/blog/structured-contents-snapshot-api/ blog post on that]) as well as released two beta datasets (English and French Wikipedia) from that endpoint to Hugging Face for public use and feedback ([https://enterprise.wikimedia.com/blog/hugging-face-dataset/ blog post on that]). These pre-parsed data sets enable new options for researchers, developers, and data scientists to use and study the content. '''In depth''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] The Wikidata Query Service (WDQS) is used to get answers to questions using the Wikidata data set. As Wikidata grows, we had to make a major architectural change so that WDQS could remain performant. As part of the [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:SPARQL query service/WDQS graph split|WDQS Graph Split project]], we have new SPARQL endpoints available for serving the "[https://query-scholarly.wikidata.org scholarly]" and "[https://query-main.wikidata.org main]" subgraphs of Wikidata. The [http://query.wikidata.org query.wikidata.org endpoint] will continue to serve the full Wikidata graph until March 2025. After this date, it will only serve the main graph. For more information, please see [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:SPARQL query service/WDQS backend update/September 2024 scaling update|the announcement on Wikidata]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/39|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W39"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 23. september 2024 kl. 23:37 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27493779 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2024-40</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2024-W40"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/40|Translations]] are available. '''Updates for editors''' * Readers of [[phab:T375401|42 more wikis]] can now use Dark Mode. If the option is not yet available for logged-out users of your wiki, this is likely because many templates do not yet display well in Dark Mode. Please use the [https://night-mode-checker.wmcloud.org/ night-mode-checker tool] if you are interested in helping to reduce the number of issues. The [[mw:Special:MyLanguage/Recommendations for night mode compatibility on Wikimedia wikis|recommendations page]] provides guidance on this. Dark Mode is enabled on additional wikis once per month. * Editors using the 2010 wikitext editor as their default can access features from the 2017 wikitext editor by adding <code dir=ltr>?veaction=editsource</code> to the URL. If you would like to enable the 2017 wikitext editor as your default, it can be set in [[Special:Preferences#mw-input-wpvisualeditor-newwikitext|your preferences]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T239796] * For logged-out readers using the Vector 2022 skin, the "donate" link has been moved from a collapsible menu next to the content area into a more prominent top menu, next to "Create an account". This restores the link to the level of prominence it had in the Vector 2010 skin. [[mw:Readers/2024 Reader and Donor Experiences#Donor Experiences (Key Result WE 3.2 and the related hypotheses)|Learn more]] about the changes related to donor experiences. [https://phabricator.wikimedia.org/T373585] * The CampaignEvents extension provides tools for organizers to more easily manage events, communicate with participants, and promote their events on the wikis. The extension has been [[m:Special:MyLanguage/CampaignEvents/Deployment status|enabled]] on Arabic Wikipedia, Igbo Wikipedia, Swahili Wikipedia, and Meta-Wiki. [[w:zh:Wikipedia:互助客栈/其他#引進CampaignEvents擴充功能|Chinese Wikipedia has decided]] to enable the extension, and discussions on the extension are in progress [[w:es:Wikipedia:Votaciones/2024/Sobre la política de Organizadores de Eventos|on Spanish Wikipedia]] and [[d:Wikidata:Project chat#Enabling the CampaignEvents Extention on Wikidata|on Wikidata]]. To learn how to enable the extension on your wiki, you can visit [[m:Special:MyLanguage/CampaignEvents|the CampaignEvents page on Meta-Wiki]]. * View all {{formatnum:22}} community-submitted {{PLURAL:22|task|tasks}} that were [[m:Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. '''Updates for technical contributors''' * Developers with an account on Wikitech-wiki should [[wikitech:Wikitech/SUL-migration|check if any action is required]] for their accounts. The wiki is being changed to use the single-user-login (SUL) system, and other configuration changes. This change will help reduce the overall complexity for the weekly software updates across all our wikis. '''In depth''' * The [[m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|server switch]] was completed successfully last week with a read-only time of [[wikitech:Switch Datacenter#Past Switches|only 2 minutes 46 seconds]]. This periodic process makes sure that engineers can switch data centers and keep all of the wikis available for readers, even if there are major technical issues. It also gives engineers a chance to do maintenance and upgrades on systems that normally run 24 hours a day, and often helps to reveal weaknesses in the infrastructure. The process involves dozens of software services and hundreds of hardware servers, and requires multiple teams working together. Work over the past few years has reduced the time from 17 minutes down to 2–3 minutes. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/66ZW7B2MG63AESQVTXDIFQBDBS766JGW/] '''Meetings and events''' * October 4–6: [[m:Special:MyLanguage/WikiIndaba conference 2024|WikiIndaba Conference's Hackathon]] in Johannesburg, South Africa * November 4–6: [[mw:Special:MyLanguage/MediaWiki Users and Developers Conference Fall 2024|MediaWiki Users and Developers Conference Fall 2024]] in Vienna, Austria '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/40|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W40"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 30. september 2024 kl. 22:21 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27530062 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2024-41</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2024-W41"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/41|Translations]] are available. '''Weekly highlight''' * Communities can now request installation of [[mw:Special:MyLanguage/Moderator Tools/Automoderator|Automoderator]] on their wiki. Automoderator is an automated anti-vandalism tool that reverts bad edits based on scores from the new "Revert Risk" machine learning model. You can [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AutoModerator/Deploying|read details about the necessary steps]] for installation and configuration. [https://phabricator.wikimedia.org/T336934] '''Updates for editors''' * Translators in wikis where [[mw:Special:MyLanguage/Content translation/Section translation#Try the tool|the mobile experience of Content Translation is available]], can now customize their articles suggestion list from 41 filtering options when using the tool. This topic-based article suggestion feature makes it easy for translators to self-discover relevant articles based on their area of interest and translate them. You can [https://test.wikipedia.org/w/index.php?title=Special:ContentTranslation&active-list=suggestions try it with your mobile device]. [https://phabricator.wikimedia.org/T368422] * View all {{formatnum:12}} community-submitted {{PLURAL:12|task|tasks}} that were [[m:Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. '''Updates for technical contributors''' * It is now possible for <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki><syntaxhighlight></nowiki></code></bdi> code blocks to offer readers a "Copy" button if the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>copy=1</nowiki></code></bdi> attribute is [[mw:Special:MyLanguage/Extension:SyntaxHighlight#copy|set on the tag]]. Thanks to SD0001 for these improvements. [https://phabricator.wikimedia.org/T40932] * Customized copyright footer messages on all wikis will be updated. The new versions will use wikitext markup instead of requiring editing raw HTML. [https://phabricator.wikimedia.org/T375789] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Later this month, [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts|temporary accounts]] will be rolled out on several pilot wikis. The final list of the wikis will be published in the second half of the month. If you maintain any tools, bots, or gadgets on [[phab:T376499|these 11 wikis]], and your software is using data about IP addresses or is available for logged-out users, please check if it needs to be updated to work with temporary accounts. [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts/For developers|Guidance on how to update the code is available]]. * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Rate limiting has been enabled for the code review tools [[Wikitech:Gerrit|Gerrit]] and [[Wikitech:GitLab|GitLab]] to address ongoing issues caused by malicious traffic and scraping. Clients that open too many concurrent connections will be restricted for a few minutes. This rate limiting is managed through [[Wikitech:nftables|nftables]] firewall rules. For more details, see Wikitech's pages on [[Wikitech:Firewall#Throttling with nftables|Firewall]], [[Wikitech:GitLab/Abuse and rate limiting|GitLab limits]] and [[Wikitech:Gerrit/Operations#Throttling IPs|Gerrit operations]]. * Five new wikis have been created: ** a {{int:project-localized-name-group-wikipedia}} in [[d:Q49224|Komering]] ([[w:kge:|<code>w:kge:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T374813] ** a {{int:project-localized-name-group-wikipedia}} in [[d:Q36096|Mooré]] ([[m:mos:|<code>m:mos:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T374641] ** a {{int:project-localized-name-group-wiktionary}} in [[d:Q36213|Madurese]] ([[wikt:mad:|<code>wikt:mad:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T374968] ** a {{int:project-localized-name-group-wikiquote}} in [[d:Q2501174|Gorontalo]] ([[q:gor:|<code>q:gor:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T375088] ** a {{int:project-localized-name-group-wikinews}} in [[d:Q56482|Shan]] ([[n:shn:|<code>n:shn:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T375430] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/41|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W41"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 7. október 2024 kl. 23:43 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27557422 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2024-42</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2024-W42"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/42|Translations]] are available. '''Updates for editors''' * The Structured Discussion extension (also known as Flow) is starting to be removed. This extension is unmaintained and causes issues. It will be replaced by [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]], which is used on any regular talk page. [[mw:Special:MyLanguage/Structured Discussions/Deprecation#Deprecation timeline|A first set of wikis]] are being contacted. These wikis are invited to stop using Flow, and to move all Flow boards to sub-pages, as archives. At these wikis, a script will move all Flow pages that aren't a sub-page to a sub-page automatically, starting on 22 October 2024. On 28 October 2024, all Flow boards at these wikis will be set in read-only mode. [https://www.mediawiki.org/wiki/Structured_Discussions/Deprecation][https://phabricator.wikimedia.org/T370722] * WMF's Search Platform team is working on making it easier for readers to perform text searches in their language. A [[phab:T332342|change last week]] on over 30 languages makes it easier to find words with accents and other diacritics. This applies to both full-text search and to types of advanced search such as the <bdi lang="en" dir="ltr">''hastemplate''</bdi> and <bdi lang="en" dir="ltr">''incategory''</bdi> keywords. More technical details (including a few other minor search upgrades) are available. [https://www.mediawiki.org/wiki/User:TJones_%28WMF%29/Notes/Language_Analyzer_Harmonization_Notes#ASCII-folding/ICU-folding_%28T332342%29] * View all {{formatnum:20}} community-submitted {{PLURAL:20|task|tasks}} that were [[m:Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, [[mw:Special:MyLanguage/Help:Edit check|EditCheck]] was installed at Russian Wikipedia, and fixes were made for some missing user interface styles. '''Updates for technical contributors''' * Editors who use the Toolforge tool [[toolforge:copyvios|Earwig's Copyright Violation Detector]] will now be required to log in with their Wikimedia account before running checks using the "search engine" option. This change is needed to help prevent external bots from misusing the system. Thanks to Chlod for these improvements. [https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia_talk:New_pages_patrol/Reviewers#Authentication_is_now_required_for_search_engine_checks_on_Earwig's_Copyvio_Tool] * [[m:Special:MyLanguage/Phabricator|Phabricator]] users can create tickets and add comments on existing tickets via Email again. [[mw:Special:MyLanguage/Phabricator/Help#Using email|Sending email to Phabricator]] has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T356077] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Some HTML elements in the interface are now wrapped with a <code><nowiki><bdi></nowiki></code> element, to make our HTML output more aligned with Web standards. More changes like this will be coming in future weeks. This change might break some tools that rely on the previous HTML structure of the interface. Note that relying on the HTML structure of the interface is [[mw:Special:MyLanguage/Stable interface policy/Frontend#What is not stable?|not recommended]] and might break at any time. [https://phabricator.wikimedia.org/T375975] '''In depth''' * The latest monthly [[mw:Special:MyLanguage/MediaWiki Product Insights/Reports/September 2024|MediaWiki Product Insights newsletter]] is available. This edition includes: updates on Wikimedia's authentication system, research to simplify feature development in the MediaWiki platform, updates on Parser Unification and MathML rollout, and more. * The latest quarterly [[mw:Technical Community Newsletter/2024/October|Technical Community Newsletter]] is now available. This edition include: research about improving topic suggestions related to countries, improvements to PHPUnit tests, and more. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/42|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W42"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 14. október 2024 kl. 21:22 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27597254 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2024-43</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2024-W43"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/43|Translations]] are available. '''Weekly highlight''' * The Mobile Apps team has released an [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/iOS/Navigation Refresh#Phase 1: Creating a user Profile Menu (T373714)|update]] to the iOS app's navigation, and it is now available in the latest App store version. The team added a new Profile menu that allows for easy access to editor features like Notifications and Watchlist from the Article view, and brings the "Donate" button into a more accessible place for users who are reading an article. This is the first phase of a larger planned [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/iOS/Navigation Refresh|navigation refresh]] to help the iOS app transition from a primarily reader-focused app, to an app that fully supports reading and editing. The Wikimedia Foundation has added more editing features and support for on-wiki communication based on volunteer requests in recent years. [[File:IOS App Navigation refresh first phase 05.png|thumb|iOS Wikipedia App's profile menu and contents]] '''Updates for editors''' * Wikipedia readers can now download a browser extension to experiment with some early ideas on potential features that recommend articles for further reading, automatically summarize articles, and improve search functionality. For more details and to stay updated, check out the Web team's [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Content Discovery Experiments|Content Discovery Experiments page]] and [[mw:Special:MyLanguage/Newsletter:Web team's projects|subscribe to their newsletter]]. * Later this month, logged-out editors of [[phab:T376499|these 12 wikis]] will start to have [[mw:Special:Mylanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts|temporary accounts]] created. The list may slightly change - some wikis may be removed but none will be added. Temporary account is a new [[mw:Special:MyLanguage/User account types|type of user account]]. It enhances the logged-out editors' privacy and makes it easier for community members to communicate with them. If you maintain any tools, bots, or gadgets on these 12 wikis, and your software is using data about IP addresses or is available for logged-out users, please check if it needs to be updated to work with temporary accounts. [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts/For developers|Guidance on how to update the code is available]]. Read more about the [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts/Updates|deployment plan across all wikis]]. * View all {{formatnum:33}} community-submitted {{PLURAL:33|task|tasks}} that were [[m:Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, the [[w:nr:Main Page|South Ndebele]], [[w:rsk:Главни бок|Pannonian Rusyn]], [[w:ann:Uwu|Obolo]], [[w:iba:Lambar Keterubah|Iban]] and [[w:tdd:ᥞᥨᥝᥴ ᥘᥣᥲ ᥖᥥᥰ|Tai Nüa]] Wikipedia languages were created last week. [https://www.wikidata.org/wiki/Q36785][https://www.wikidata.org/wiki/Q35660][https://www.wikidata.org/wiki/Q36614][https://www.wikidata.org/wiki/Q33424][https://www.wikidata.org/wiki/Q36556] * It is now possible to create functions on Wikifunctions using Wikidata lexemes, through the new [[f:Z6005|Wikidata lexeme type]] launched last week. When you go to one of these functions, the user interface provides a lexeme selector that helps you pick a lexeme from Wikidata that matches the word you type. After hitting run, your selected lexeme is retrieved from Wikidata, transformed into a Wikidata lexeme type, and passed into the selected function. Read more about this in [[f:Special:MyLanguage/Wikifunctions:Status updates/2024-10-17#Function of the Week: select representation from lexeme|the latest Wikifunctions newsletter]]. '''Updates for technical contributors''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Users of the Wikimedia sites can now format dates more easily in different languages with the new <code dir="ltr">{{[[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:ParserFunctions##timef|#timef]]:…}}</code> parser function. For example, <code dir="ltr"><nowiki>{{#timef:now|date|en}}</nowiki></code> will show as "<bdi lang="en" dir="ltr">{{#timef:now|date|en}}</bdi>". Previously, <code dir="ltr"><nowiki>{{#time:…}}</nowiki></code> could be used to format dates, but this required knowledge of the order of the time and date components and their intervening punctuation. <code dir="ltr">#timef</code> (or <code dir="ltr">#timefl</code> for local time) provides access to the standard date formats that MediaWiki uses in its user interface. This may help to simplify some templates on multi-lingual wikis like Commons and Meta. [https://phabricator.wikimedia.org/T223772][https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Help:Extension:ParserFunctions##timef] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Commons and Meta users can now efficiently [[mw:Special:MyLanguage/Help:Magic words#Localization|retrieve the user's language]] using <code dir="ltr"><nowiki>{{USERLANGUAGE}}</nowiki></code> instead of using <code dir="ltr"><nowiki>{{int:lang}}</nowiki></code>. [https://phabricator.wikimedia.org/T4085] * The [[m:Special:MyLanguage/Product and Technology Advisory Council|Product and Tech Advisory Council]] (PTAC) now has its pilot members with representation across Africa, Asia, Europe, North America and South America. They will work to address the [[Special:MyLanguage/Movement Strategy/Initiatives/Technology Council|Movement Strategy's Technology Council]] initiative of having a co-defined and more resilient technological platform. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Movement_Strategy/Initiatives/Technology_Council] '''In depth''' * The latest quarterly [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Newsletters/32|Growth newsletter]] is available. It includes: an upcoming Newcomer Homepage Community Updates module, new Community Configuration options, and details on new projects. * The Wikimedia Foundation is [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Security Team#CNA Partnership|now an official partner of the CVE program]], which is an international effort to catalog publicly disclosed cybersecurity vulnerabilities. This partnership will allow the Security Team to instantly publish [[w:en:Common Vulnerabilities and Exposures|common vulnerabilities and exposures]] (CVE) records that are affecting MediaWiki core, extensions, and skins, along with any other code the Foundation is a steward of. * The [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist|Community Wishlist]] is now [[m:Community Wishlist/Updates#October 16, 2024: Conversations Made Easier: Machine-Translated Wishes Are Here!|testing machine translations]] for Wishlist content. Volunteers can now read machine-translated versions of wishes and dive into discussions even before translators arrive to translate content. '''Meetings and events''' * 24 October - Wiki Education Speaker Series Webinar - [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/N4XTB4G55BUY3M3PNGUAKQWJ7A4UOPAK/ Open Source Tech: Building the Wiki Education Dashboard], featuring Wikimedia interns and a Web developer in the panel. * 20–22 December 2024 - [[m:Special:MyLanguage/Indic Wikimedia Hackathon Bhubaneswar 2024|Indic Wikimedia Hackathon Bhubaneswar 2024]] in Odisha, India. A hackathon for community members, including developers, designers and content editors, to build technical solutions that improve contributors' experiences. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/43|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W43"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 21. október 2024 kl. 20:53 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27634672 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2024-44</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2024-W44"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/44|Translations]] are available. '''Updates for editors''' * Later in November, the Charts extension will be deployed to the test wikis in order to help identify and fix any issue. A security review is underway to then enable deployment to pilot wikis for broader testing. You can read [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart/Project/Updates#October 2024: Working towards production deployment|the October project update]] and see the [https://en.wikipedia.beta.wmflabs.org/wiki/Charts latest documentation and examples on Beta Wikipedia]. * View all {{formatnum:32}} community-submitted {{PLURAL:32|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, [[w:en:PediaPress|Pediapress.com]], an external service that creates books from Wikipedia, can now use [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Maps|Wikimedia Maps]] to include existing pre-rendered infobox map images in their printed books on Wikipedia. [https://phabricator.wikimedia.org/T375761] '''Updates for technical contributors''' * Wikis can use [[:mw:Special:MyLanguage/Extension:GuidedTour|the Guided Tour extension]] to help newcomers understand how to edit. The Guided Tours extension now works with [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Dark mode|dark mode]]. Guided Tour maintainers can check their tours to see that nothing looks odd. They can also set <code>emitTransitionOnStep</code> to <code>true</code> to fix an old bug. They can use the new flag <code>allowAutomaticBack</code> to avoid back-buttons they don't want. [https://phabricator.wikimedia.org/T73927#10241528] * Administrators in the Wikimedia projects who use the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Nuke|Nuke Extension]] will notice that mass deletions done with this tool have the "Nuke" tag. This change will make reviewing and analyzing deletions performed with the tool easier. [https://phabricator.wikimedia.org/T366068] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/44|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W44"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 28. október 2024 kl. 20:56 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27668811 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2024-45</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2024-W45"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/45|Translations]] are available. '''Updates for editors''' * Stewards can now make [[m:Special:MyLanguage/Global blocks|global account blocks]] cause global [[mw:Special:MyLanguage/Autoblock|autoblocks]]. This will assist stewards in preventing abuse from users who have been globally blocked. This includes preventing globally blocked temporary accounts from exiting their session or switching browsers to make subsequent edits for 24 hours. Previously, temporary accounts could exit their current session or switch browsers to continue editing. This is an anti-abuse tool improvement for the [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts|Temporary Accounts]] project. You can read more about the [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts/Updates|progress on key features for temporary accounts]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T368949] * Wikis that have the [[m:Special:MyLanguage/CampaignEvents/Deployment status|CampaignEvents extension enabled]] can now use the [[m:Special:MyLanguage/Campaigns/Foundation Product Team/Event list#October 29, 2024: Collaboration List launched|Collaboration List]] feature. This list provides a new, easy way for contributors to learn about WikiProjects on their wikis. Thanks to the Campaign team for this work that is part of [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2024-2025/Product %26 Technology OKRs#WE KRs|the 2024/25 annual plan]]. If you are interested in bringing the CampaignEvents extension to your wiki, you can [[m:Special:MyLanguage/CampaignEvents/Deployment status#How to Request the CampaignEvents Extension for your wiki|follow these steps]] or you can reach out to User:Udehb-WMF for help. * The text color for red links will be slightly changed later this week to improve their contrast in light mode. [https://phabricator.wikimedia.org/T370446] * View all {{formatnum:32}} community-submitted {{PLURAL:32|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, on multilingual wikis, users [[phab:T216368|can now]] hide translations from the WhatLinksHere special page. '''Updates for technical contributors''' * XML [[m:Special:MyLanguage/Data dumps|data dumps]] have been temporarily paused whilst a bug is investigated. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/xmldatadumps-l@lists.wikimedia.org/message/BXWJDPO5QI2QMBCY7HO36ELDCRO6HRM4/] '''In depth''' * Temporary Accounts have been deployed to six wikis; thanks to the Trust and Safety Product team for [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts|this work]], you can read about [[phab:T340001|the deployment plans]]. Beginning next week, Temporary Accounts will also be enabled on [[phab:T378336|seven other projects]]. If you are active on these wikis and need help migrating your tools, please reach out to [[m:User:Udehb-WMF|User:Udehb-WMF]] for assistance. * The latest quarterly [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter/2024/October|Language and Internationalization newsletter]] is available. It includes: New languages supported in translatewiki or in MediaWiki; New keyboard input methods for some languages; details about recent and upcoming meetings, and more. '''Meetings and events''' * [[mw:Special:MyLanguage/MediaWiki Users and Developers Conference Fall 2024|MediaWiki Users and Developers Conference Fall 2024]] is happening in Vienna, Austria and online from 4 to 6 November 2024. The conference will feature discussions around the usage of MediaWiki software by and within companies in different industries and will inspire and onboard new users. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/45|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W45"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 4. nóvember 2024 kl. 20:50 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27693917 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2024-46</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2024-W46"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/46|Translations]] are available. '''Updates for editors''' * On wikis with the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Translate|Translate extension]] enabled, users will notice that the FuzzyBot will now automatically create translated versions of categories used on translated pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T285463] * View all {{formatnum:29}} community-submitted {{PLURAL:29|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, the submitted task to use the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:SecurePoll|SecurePoll extension]] for English Wikipedia's special [[w:en:Wikipedia:Administrator elections|administrator election]] was resolved on time. [https://phabricator.wikimedia.org/T371454] '''Updates for technical contributors''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] In <code dir="ltr">[[mw:MediaWiki_1.44/wmf.2|1.44.0-wmf-2]]</code>, the logic of Wikibase function <code>getAllStatements</code> changed to behave like <code>getBestStatements</code>. Invoking the function now returns a copy of values which are immutable. [https://phabricator.wikimedia.org/T270851] * [https://en.wikipedia.org/api/rest_v1/ Wikimedia REST API] users, such as bot operators and tool maintainers, may be affected by ongoing upgrades. The API will be rerouting some page content endpoints from RESTbase to the newer [[mw:Special:MyLanguage/API:REST API|MediaWiki REST API]] endpoints. The [[phab:T374683|impacted endpoints]] include getting page/revision metadata and rendered HTML content. These changes will be available on testwiki later this week, with other projects to follow. This change should not affect existing functionality, but active users of the impacted endpoints should verify behavior on testwiki, and raise any concerns on the related [[phab:T374683|Phabricator ticket]]. '''In depth''' * Admins and users of the Wikimedia projects [[mw:Special:MyLanguage/Moderator_Tools/Automoderator#Usage|where Automoderator is enabled]] can now monitor and evaluate important metrics related to Automoderator's actions. [https://superset.wmcloud.org/superset/dashboard/unified-automoderator-activity-dashboard/ This Superset dashboard] calculates and aggregates metrics about Automoderator's behaviour on the projects in which it is deployed. Thanks to the Moderator Tools team for this Dashboard; you can visit [[mw:Special:MyLanguage/Moderator Tools/Automoderator/Unified Activity Dashboard|the documentation page]] for more information about this work. [https://phabricator.wikimedia.org/T369488] '''Meetings and events''' * 21 November 2024 ([[m:Special:MyLanguage/Event:Commons community discussion - 21 November 2024 8:00 UTC|8:00 UTC]] & [[m:Special:MyLanguage/Event:Commons community discussion - 21 November 2024 16:00 UTC|16:00 UTC]]) - [[c:Commons:WMF support for Commons/Commons community calls|Community call]] with Wikimedia Commons volunteers and stakeholders to help prioritize support efforts for 2025-2026 Fiscal Year. The theme of this call is how content should be organised on Wikimedia Commons. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/46|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W46"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 12. nóvember 2024 kl. 00:08 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27732268 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2024-47</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2024-W47"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/47|Translations]] are available. '''Updates for editors''' * Users of Wikimedia sites will now be warned when they create a [[mw:Special:MyLanguage/Help:Redirects|redirect]] to a page that doesn't exist. This will reduce the number of broken redirects to red links in our projects. [https://phabricator.wikimedia.org/T326057] * View all {{formatnum:42}} community-submitted {{PLURAL:42|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Pywikibot/Overview|Pywikibot]], which automates work on MediaWiki sites, was upgraded to 9.5.0 on Toolforge. [https://phabricator.wikimedia.org/T378676] '''Updates for technical contributors''' * On wikis that use the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:FlaggedRevs|FlaggedRevs extension]], pages created or moved by users with the appropriate permissions are marked as flagged automatically. This feature has not been working recently, and changes fixing it should be deployed this week. Thanks to Daniel and Wargo for working on this. [https://phabricator.wikimedia.org/T379218][https://phabricator.wikimedia.org/T368380] '''In depth''' * There is a new [https://diff.wikimedia.org/2024/11/05/say-hi-to-temporary-accounts-easier-collaboration-with-logged-out-editors-with-better-privacy-protection Diff post] about Temporary Accounts, available in more than 15 languages. Read it to learn about what Temporary Accounts are, their impact on different groups of users, and the plan to introduce the change on all wikis. '''Meetings and events''' * Technical volunteers can now register for the [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Hackathon 2025|2025 Wikimedia Hackathon]], which will take place in Istanbul, Turkey. [https://pretix.eu/wikimedia/hackathon2025/ Application for travel and accommodation scholarships] is open from '''November 12 to December 10 2024'''. The registration for the event will close in mid-April 2025. The Wikimedia Hackathon is an annual gathering that unites the global technical community to collaborate on existing projects and explore new ideas. * Join the [[C:Special:MyLanguage/Commons:WMF%20support%20for%20Commons/Commons%20community%20calls|Wikimedia Commons community calls]] this week to help prioritize support for Commons which will be planned for 2025–2026. The theme will be how content should be organised on Wikimedia Commons. This is an opportunity for volunteers who work on different things to come together and talk about what matters for the future of the project. The calls will take place '''November 21, 2024, [[m:Special:MyLanguage/Event:Commons community discussion - 21 November 2024 8:00 UTC|8:00 UTC]] and [[m:Special:MyLanguage/Event:Commons community discussion - 21 November 2024 16:00 UTC|16:00 UTC]]'''. * A [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia_Language_and_Product_Localization/Community meetings#29 November 2024|Language community meeting]] will take place '''November 29, 16:00 UTC''' to discuss updates and technical problem-solving. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/47|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W47"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 19. nóvember 2024 kl. 02:01 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27806858 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2024-48</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2024-W48"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/48|Translations]] are available. '''Updates for editors''' * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|class=skin-invert|Wishlist item]] A new version of the standard wikitext editor-mode [[mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|syntax highlighter]] will be available as a [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|beta feature]] later this week. This brings many new features and bug fixes, including right-to-left support, [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:CodeMirror#Template folding|template folding]], [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:CodeMirror#Autocompletion|autocompletion]], and an improved search panel. You can learn more on the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:CodeMirror|help page]]. * The 2010 wikitext editor now supports common keyboard shortcuts such <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>Ctrl</code>+<code>B</code></bdi> for bold and <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>Ctrl</code>+<code>I</code></bdi> for italics. A full [[mw:Help:Extension:WikiEditor#Keyboard shortcuts|list of all six shortcuts]] is available. Thanks to SD0001 for this improvement. [https://phabricator.wikimedia.org/T62928] * Starting November 28, Flow/Structured Discussions pages will be automatically archived and set to read-only at the following wikis: <bdi>bswiki</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>elwiki</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>euwiki</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>fawiki</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>fiwiki</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>frwikiquote</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>frwikisource</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>frwikiversity</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>frwikivoyage</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>idwiki</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>lvwiki</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>plwiki</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>ptwiki</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>urwiki</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>viwikisource</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>zhwikisource</bdi>. This is done as part of [[mw:Special:MyLanguage/Structured_Discussions/Deprecation|StructuredDiscussions deprecation work]]. If you need any assistance to archive your page in advance, please contact [[m:User:Trizek (WMF)|Trizek (WMF)]]. * View all {{formatnum:25}} community-submitted {{PLURAL:25|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, a user creating a new AbuseFilter can now only set the filter to "protected" [[phab:T377765|if it includes a protected variable]]. '''Updates for technical contributors''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeEditor|CodeEditor]], which can be used in JavaScript, CSS, JSON, and Lua pages, [[phab:T377663|now offers]] live autocompletion. Thanks to SD0001 for this improvement. The feature can be temporarily disabled on a page by pressing <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>Ctrl</code>+<code>,</code></bdi> and un-selecting "<bdi lang="en" dir="ltr">Live Autocompletion</bdi>". * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Tool-maintainers who use the Graphite system for tracking metrics, need to migrate to the newer Prometheus system. They can check [https://grafana.wikimedia.org/d/K6DEOo5Ik/grafana-graphite-datasource-utilization?orgId=1 this dashboard] and the list in the Description of the [[phab:T350592|task T350592]] to see if their tools are listed, and they should claim metrics and dashboards connected to their tools. They can then disable or migrate all existing metrics by following the instructions in the task. The Graphite service will become read-only in April. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/KLUV4IOLRYXPQFWD6WKKJUHMWE77BMSZ/] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] The [[mw:Special:MyLanguage/NewPP parser report|New PreProcessor parser performance report]] has been fixed to give an accurate count for the number of Wikibase entities accessed. It had previously been resetting after 400 entities. [https://phabricator.wikimedia.org/T279069] '''Meetings and events''' * A [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia_Language_and_Product_Localization/Community meetings#29 November 2024|Language community meeting]] will take place November 29 at [https://zonestamp.toolforge.org/1732896000 16:00 UTC]. There will be presentations on topics like developing language keyboards, the creation of the Mooré Wikipedia, the language support track at [[m:Wiki Indaba|Wiki Indaba]], and a report from the Wayuunaiki community on their experiences with the Incubator and as a new community over the last 3 years. This meeting will be in English and will also have Spanish interpretation. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/48|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W48"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 25. nóvember 2024 kl. 22:42 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27847039 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2024-49</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2024-W49"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/49|Translations]] are available. '''Updates for editors''' * Two new parser functions were added this week. The <code dir="ltr"><nowiki>{{</nowiki>[[mw:Special:MyLanguage/Help:Magic words#interwikilink|#interwikilink]]<nowiki>}}</nowiki></code> function adds an [[mw:Special:MyLanguage/Help:Links#Interwiki links|interwiki link]] and the <code dir="ltr"><nowiki>{{</nowiki>[[mw:Special:MyLanguage/Help:Magic words#interlanguagelink|#interlanguagelink]]<nowiki>}}</nowiki></code> function adds an [[mw:Special:MyLanguage/Help:Links#Interlanguage links|interlanguage link]]. These parser functions are useful on wikis where namespaces conflict with interwiki prefixes. For example, links beginning with <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>MOS:</code></bdi> on English Wikipedia [[phab:T363538|conflict with the <code>mos</code> language code prefix of Mooré Wikipedia]]. * Starting this week, Wikimedia wikis no longer support connections using old RSA-based HTTPS certificates, specifically rsa-2048. This change is to improve security for all users. Some older, unsupported browser or smartphone devices will be unable to connect; Instead, they will display a connectivity error. See the [[wikitech:HTTPS/Browser_Recommendations|HTTPS Browser Recommendations page]] for more-detailed information. All modern operating systems and browsers are always able to reach Wikimedia projects. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/CTYEHVNSXUD3NFAAMG3BLZVTVQWJXJAH/] * Starting December 16, Flow/Structured Discussions pages will be automatically archived and set to read-only at the following wikis: <bdi>arwiki</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>cawiki</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>frwiki</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>mediawikiwiki</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>orwiki</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>wawiki</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>wawiktionary</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>wikidatawiki</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>zhwiki</bdi>. This is done as part of [[mw:Special:MyLanguage/Structured_Discussions/Deprecation|StructuredDiscussions deprecation work]]. If you need any assistance to archive your page in advance, please contact [[m:User:Trizek (WMF)|Trizek (WMF)]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T380910] * This month the Chart extension was deployed to production and is now available on Commons and Testwiki. With the security review complete, pilot wiki deployment is expected to start in the first week of December. You can see a working version [[testwiki:Charts|on Testwiki]] and read [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart/Project/Updates|the November project update]] for more details. * View all {{formatnum:23}} community-submitted {{PLURAL:23|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, a bug with the "Download as PDF" system was fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T376438] '''Updates for technical contributors''' * In late February, temporary accounts will be rolled out on at least 10 large wikis. This deployment will have a significant effect on the community-maintained code. This is about Toolforge tools, bots, gadgets, and user scripts that use IP address data or that are available for logged-out users. The Trust and Safety Product team wants to identify this code, monitor it, and assist in updating it ahead of the deployment to minimize disruption to workflows. The team asks technical editors and volunteer developers to help identify such tools by adding them to [[mw:Trust and Safety Product/Temporary Accounts/For developers/Impacted tools|this list]]. In addition, review the [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts/For developers|updated documentation]] to learn how to adjust the tools. Join the discussions on the [[mw:Talk:Trust and Safety Product/Temporary Accounts|project talk page]] or in the [[discord:channels/221049808784326656/1227616742340034722|dedicated thread]] on the [[w:Wikipedia:Discord|Wikimedia Community Discord server (in English)]] for support and to share feedback. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/49|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W49"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 2. desember 2024 kl. 22:23 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27873992 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2024-50</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2024-W50"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/50|Translations]] are available. '''Weekly highlight''' * Technical documentation contributors can find updated resources, and new ways to connect with each other and the Wikimedia Technical Documentation Team, at the [[mw:Special:MyLanguage/Documentation|Documentation hub]] on MediaWiki.org. This page links to: resources for writing and improving documentation, a new <bdi lang="zxx" dir="ltr">#wikimedia-techdocs</bdi> IRC channel on libera.chat, a listing of past and upcoming documentation events, and ways to request a documentation consultation or review. If you have any feedback or ideas for improvements to the documentation ecosystem, please [[mw:Wikimedia Technical Documentation Team#Contact us|contact the Technical Documentation Team]]. '''Updates for editors''' [[File:Edit Check on Desktop.png|thumb|Layout change for the Edit Check feature]] * Later this week, [[mw:Special:MyLanguage/Edit check|Edit Check]] will be relocated to a sidebar on desktop. Edit check is the feature for new editors to help them follow policies and guidelines. This layout change creates space to present people with [[mw:Edit check#1 November 2024|new Checks]] that appear ''while'' they are typing. The [[mw:Special:MyLanguage/Edit check#Reference Check A/B Test|initial results]] show newcomers encountering Edit Check are 2.2 times more likely to publish a new content edit that includes a reference and is not reverted. * The Chart extension, which enables editors to create data visualizations, was successfully made available on MediaWiki.org and three pilot wikis (Italian, Swedish, and Hebrew Wikipedias). You can see a working examples [[testwiki:Charts|on Testwiki]] and read [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart/Project/Updates|the November project update]] for more details. * Translators in wikis where the [[mw:Special:MyLanguage/Content translation/Section translation#Try the tool|mobile experience of Content Translation is available]], can now discover articles in Wikiproject campaigns of their interest from the "[https://test.wikipedia.org/w/index.php?title=Special:ContentTranslation&campaign=specialcx&filter-type=automatic&filter-id=collections&active-list=suggestions&from=es&to=en All collection]" category in the articles suggestion feature. Wikiproject Campaign organizers can use this feature, to help translators to discover articles of interest, by adding the <code dir=ltr><nowiki><page-collection> </page-collection></nowiki></code> tag to their campaign article list page on Meta-wiki. This will make those articles discoverable in the Content Translation tool. For more detailed information on how to use the tool and tag, please refer to [[mw:Special:MyLanguage/Translation suggestions: Topic-based & Community-defined lists/How to use the features|the step-by-step guide]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T378958] * The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Nuke|Nuke]] feature, which enables administrators to mass delete pages, now has a [[phab:T376379#10310998|multiselect filter for namespace selection]]. This enables users to select multiple specific namespaces, instead of only one or all, when fetching pages for deletion. * The Nuke feature also now [[phab:T364225#10371365|provides links]] to the userpage of the user whose pages were deleted, and to the pages which were not selected for deletion, after page deletions are queued. This enables easier follow-up admin-actions. Thanks to Chlod and the Moderator Tools team for both of these improvements. [https://phabricator.wikimedia.org/T364225#10371365] * The Editing Team is working on making it easier to populate citations from archive.org using the [[mw:Special:MyLanguage/Citoid/Enabling Citoid on your wiki|Citoid]] tool, the auto-filled citation generator. They are asking communities to add two parameters preemptively, <code dir=ltr>archiveUrl</code> and <code dir=ltr>archiveDate</code>, within the TemplateData for each citation template using Citoid. You can see an [https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Template%3ACite_web%2Fdoc&diff=1261320172&oldid=1260788022 example of a change in a template], and a [https://global-search.toolforge.org/?namespaces=10&q=%5C%22citoid%5C%22%3A%20%5C%7B&regex=1&title= list of all relevant templates]. [https://phabricator.wikimedia.org/T374831] * One new wiki has been created: a {{int:project-localized-name-group-wikivoyage}} in [[d:Q9240|Indonesian]] ([[voy:id:|<code>voy:id:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T380726] * Last week, all wikis had problems serving pages to logged-in users and some logged-out users for 30–45 minutes. This was caused by a database problem, and investigation is ongoing. [https://www.wikimediastatus.net/incidents/3g2ckc7bp6l9] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:19}} community-submitted {{PLURAL:19|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, a bug in the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add Link]] feature has been fixed. Previously, the list of sections which are excluded from Add Link was partially ignored in certain cases. [https://phabricator.wikimedia.org/T380455][https://phabricator.wikimedia.org/T380329] '''Updates for technical contributors''' * [[mw:Special:MyLanguage/Codex|Codex]], the design system for Wikimedia, now has an early-stage [[git:design/codex-php|implementation in PHP]]. It is available for general use in MediaWiki extensions and Toolforge apps through [https://packagist.org/packages/wikimedia/codex Composer], with use in MediaWiki core coming soon. More information is available in [[wmdoc:design-codex-php/main/index.html|the documentation]]. Thanks to Doğu for the inspiration and many contributions to the library. [https://phabricator.wikimedia.org/T379662] * [https://en.wikipedia.org/api/rest_v1/ Wikimedia REST API] users, such as bot operators and tool maintainers, may be affected by ongoing upgrades. On December 4, the MediaWiki Interfaces team began rerouting page/revision metadata and rendered HTML content endpoints on [[testwiki:|testwiki]] from RESTbase to comparable MediaWiki REST API endpoints. The team encourages active users of these endpoints to verify their tool's behavior on testwiki and raise any concerns on the related [[phab:T374683|Phabricator ticket]] before the end of the year, as they intend to roll out the same change across all Wikimedia projects in early January. These changes are part of the work to replace the outdated [[mw:RESTBase/deprecation|RESTBase]] system. * The [https://wikimediafoundation.limesurvey.net/986172 2024 Developer Satisfaction Survey] is seeking the opinions of the Wikimedia developer community. Please take the survey if you have any role in developing software for the Wikimedia ecosystem. The survey is open until 3 January 2025, and has an associated [[foundation:Legal:Developer Satisfaction Survey 2024 Privacy Statement|privacy statement]]. * There is no new MediaWiki version this week. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] '''Meetings and events''' * The next meeting in the series of [[c:Commons:WMF support for Commons/Commons community calls|Wikimedia Foundation discussions with the Wikimedia Commons community]] will take place on [[m:Event:Commons community discussion - 12 December 2024 08:00 UTC|December 12 at 8:00 UTC]] and [[m:Event:Commons community discussion - 12_December 2024 16:00 UTC|at 16:00 UTC]]. The topic of this call is new media and new contributors. Contributors from all wikis are welcome to attend. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/50|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W50"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 9. desember 2024 kl. 22:16 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27919424 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2024-51</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2024-W51"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/51|Translations]] are available. '''Weekly highlight''' * Interested in improving event management on your home wiki? The [[m:Special:MyLanguage/CampaignEvents|CampaignEvents extension]] offers organizers features like event registration management, event/wikiproject promotion, finding potential participants, and more - all directly on-wiki. If you are an organizer or think your community would benefit from this extension, start a discussion to enable it on your wiki today. To learn more about how to enable this extension on your wiki, visit the [[m:CampaignEvents/Deployment status#How to Request the CampaignEvents Extension for your wiki|deployment status page]]. '''Updates for editors''' * Users of the iOS Wikipedia App in Italy and Mexico on the Italian, Spanish, and English Wikipedias, can see a [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/iOS/Personalized Wikipedia Year in Review|personalized Year in Review]] with insights based on their reading and editing history. * Users of the Android Wikipedia App in Sub-Saharan Africa and South Asia can see the new [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android/Rabbit Holes|Rabbit Holes]] feature. This feature shows a suggested search term in the Search bar based on the current article being viewed, and a suggested reading list generated from the user’s last two visited articles. * The [[m:Special:MyLanguage/Global reminder bot|global reminder bot]] is now active and running on nearly 800 wikis. This service reminds most users holding temporary rights when they are about to expire, so that they can renew should they want to. See [[m:Global reminder bot/Technical details|the technical details page]] for more information. * The next issue of Tech News will be sent out on 13 January 2025 because of the end of year holidays. Thank you to all of the translators, and people who submitted content or feedback, this year. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:27}} community-submitted {{PLURAL:27|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, a bug was [[phab:T374988|fixed]] in the Android Wikipedia App which had caused translatable SVG images to show the wrong language when they were tapped. '''Updates for technical contributors''' * There is no new MediaWiki version next week. The next deployments will start on 14 January. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar/2025] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/51|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W51"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 16. desember 2024 kl. 22:25 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27942374 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2025-03</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2025-W03"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/03|Translations]] are available. '''Weekly highlight''' * The Single User Login system is being updated over the next few months. This is the system which allows users to fill out the login form on one Wikimedia site and get logged in on all others at the same time. It needs to be updated because of the ways that browsers are increasingly restricting cross-domain cookies. To accommodate these restrictions, login and account creation pages will move to a central domain, but it will still appear to the user as if they are on the originating wiki. The updated code will be enabled this week for users on test wikis. This change is planned to roll out to all users during February and March. See [[mw:Special:MyLanguage/MediaWiki Platform Team/SUL3#Deployment|the SUL3 project page]] for more details and a timeline. '''Updates for editors''' * On wikis with [[mw:Special:MyLanguage/Extension:PageAssessments|PageAssessments]] installed, you can now [[mw:Special:MyLanguage/Extension:PageAssessments#Search|filter search results]] to pages in a given WikiProject by using the <code dir=ltr>inproject:</code> keyword. (These wikis: {{int:project-localized-name-arwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-enwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-enwikivoyage/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-frwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-huwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-newiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-trwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-zhwiki/en}}) [https://phabricator.wikimedia.org/T378868] * One new wiki has been created: a {{int:project-localized-name-group-wikipedia}} in [[d:Q34129|Tigre]] ([[w:tig:|<code>w:tig:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T381377] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:35}} community-submitted {{PLURAL:35|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, there was a bug with updating a user's edit-count after making a rollback edit, which is now fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T382592] '''Updates for technical contributors''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Wikimedia REST API users, such as bot operators and tool maintainers, may be affected by ongoing upgrades. Starting the week of January 13, we will begin rerouting [[phab:T374683|some page content endpoints]] from RESTbase to the newer MediaWiki REST API endpoints for all wiki projects. This change was previously available on testwiki and should not affect existing functionality, but active users of the impacted endpoints may raise issues directly to the [[phab:project/view/6931/|MediaWiki Interfaces Team]] in Phabricator if they arise. * Toolforge tool maintainers can now share their feedback on Toolforge UI, an initiative to provide a web platform that allows creating and managing Toolforge tools through a graphic interface, in addition to existing command-line workflows. This project aims to streamline active maintainers’ tasks, as well as make registration and deployment processes more accessible for new tool creators. The initiative is still at a very early stage, and the Cloud Services team is in the process of collecting feedback from the Toolforge community to help shape the solution to their needs. [[wikitech:Wikimedia Cloud Services team/EnhancementProposals/Toolforge UI|Read more and share your thoughts about Toolforge UI]]. * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] For tool and library developers who use the OAuth system: The identity endpoint used for [[mw:Special:MyLanguage/OAuth/For Developers#Identifying the user|OAuth 1]] and [[mw:Special:MyLanguage/OAuth/For Developers#Identifying the user 2|OAuth 2]] returned a JSON object with an integer in its <code>sub</code> field, which was incorrect (the field must always be a string). This has been fixed; the fix will be deployed to Wikimedia wikis on the week of January 13. [https://phabricator.wikimedia.org/T382139] * Many wikis currently use [[:mw:Parsoid/Parser Unification/Cite CSS|Cite CSS]] to render custom footnote markers in Parsoid output. Starting January 20 these rules will be disabled, but the developers ask you to ''not'' clean up your <bdi lang="en" dir="ltr">[[MediaWiki:Common.css]]</bdi> until February 20 to avoid issues during the migration. Your wikis might experience some small changes to footnote markers in Visual Editor and when using experimental Parsoid read mode, but if there are changes these are expected to bring the rendering in line with the legacy parser output. [https://phabricator.wikimedia.org/T370027] '''Meetings and events''' * The next meeting in the series of [[c:Special:MyLanguage/Commons:WMF support for Commons/Commons community calls|Wikimedia Foundation Community Conversations with the Wikimedia Commons community]] will take place on [[m:Special:MyLanguage/Event:Commons community discussion - 15 January 2025 08:00 UTC|January 15 at 8:00 UTC]] and [[m:Special:MyLanguage/Event:Commons community discussion - 15 January 2025 16:00 UTC|at 16:00 UTC]]. The topic of this call is defining the priorities in tool investment for Commons. Contributors from all wikis, especially users who are maintaining tools for Commons, are welcome to attend. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/03|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2025-W03"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 14. janúar 2025 kl. 01:42 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=28048614 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2025-04</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2025-W04"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/04|Translations]] are available. '''Updates for editors''' * Administrators can mass-delete multiple pages created by a user or IP address using [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Nuke|Extension:Nuke]]. It previously only allowed deletion of pages created in the last 30 days. It can now delete pages from the last 90 days, provided it is targeting a specific user or IP address. [https://phabricator.wikimedia.org/T380846] * On [[phab:P72148|wikis that use]] the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Patrolled edits|Patrolled edits]] feature, when the rollback feature is used to revert an unpatrolled page revision, that revision will now be marked as "manually patrolled" instead of "autopatrolled", which is more accurate. Some editors that use [[mw:Special:MyLanguage/Help:New filters for edit review/Filtering|filters]] on Recent Changes may need to update their filter settings. [https://phabricator.wikimedia.org/T302140] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:31}} community-submitted {{PLURAL:31|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, the Visual Editor's "Insert link" feature did not always suggest existing pages properly when an editor started typing, which has now been [[phab:T383497|fixed]]. '''Updates for technical contributors''' * The Structured Discussion extension (also known as Flow) is being progressively removed from the wikis. This extension is unmaintained and causes issues. It will be replaced by [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]], which is used on any regular talk page. [[mw:Special:MyLanguage/Structured Discussions/Deprecation#Deprecation timeline|The last group of wikis]] ({{int:project-localized-name-cawikiquote/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-fiwikimedia/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-gomwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kabwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ptwikibooks/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-sewikimedia/en}}) will soon be contacted. If you have questions about this process, please ping [[m:User:Trizek (WMF)|Trizek (WMF)]] at your wiki. [https://phabricator.wikimedia.org/T380912] * The latest quarterly [[mw:Technical_Community_Newsletter/2025/January|Technical Community Newsletter]] is now available. This edition includes: updates about services from the Data Platform Engineering teams, information about Codex from the Design System team, and more. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/04|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2025-W04"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 21. janúar 2025 kl. 01:37 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=28129769 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2025-05</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2025-W05"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/05|Translations]] are available. '''Weekly highlight''' * Patrollers and admins - what information or context about edits or users could help you to make patroller or admin decisions more quickly or easily? The Wikimedia Foundation wants to hear from you to help guide its upcoming annual plan. Please consider sharing your thoughts on this and [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026/Product & Technology OKRs|13 other questions]] to shape the technical direction for next year. '''Updates for editors''' * iOS Wikipedia App users worldwide can now access a [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/iOS/Personalized Wikipedia Year in Review/How your data is used|personalized Year in Review]] feature, which provides insights based on their reading and editing history on Wikipedia. This project is part of a broader effort to help welcome new readers as they discover and interact with encyclopedic content. * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|class=skin-invert|Wishlist item]] Edit patrollers now have a new feature available that can highlight potentially problematic new pages. When a page is created with the same title as a page which was previously deleted, a tag ('Recreated') will now be added, which users can filter for in [[{{#special:RecentChanges}}]] and [[{{#special:NewPages}}]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T56145] * Later this week, there will be a new warning for editors if they attempt to create a redirect that links to another redirect (a [[mw:Special:MyLanguage/Help:Redirects#Double redirects|double redirect]]). The feature will recommend that they link directly to the second redirect's target page. Thanks to the user SomeRandomDeveloper for this improvement. [https://phabricator.wikimedia.org/T326056] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Wikimedia wikis allow [[w:en:WebAuthn|WebAuthn]]-based second factor checks (such as hardware tokens) during login, but the feature is [[m:Community Wishlist Survey 2023/Miscellaneous/Fix security key (WebAuthn) support|fragile]] and has very few users. The MediaWiki Platform team is temporarily disabling adding new WebAuthn keys, to avoid interfering with the rollout of [[mw:MediaWiki Platform Team/SUL3|SUL3]] (single user login version 3). Existing keys are unaffected. [https://phabricator.wikimedia.org/T378402] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:30}} community-submitted {{PLURAL:30|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. '''Updates for technical contributors''' * For developers that use the [[wikitech:Data Platform/Data Lake/Edits/MediaWiki history dumps|MediaWiki History dumps]]: The Data Platform Engineering team has added a couple of new fields to these dumps, to support the [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts|Temporary Accounts]] initiative. If you maintain software that reads those dumps, please review your code and the updated documentation, since the order of the fields in the row will change. There will also be one field rename: in the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mediawiki_user_history</code></bdi> dump, the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>anonymous</code></bdi> field will be renamed to <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>is_anonymous</code></bdi>. The changes will take effect with the next release of the dumps in February. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/LKMFDS62TXGDN6L56F4ABXYLN7CSCQDI/] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/05|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2025-W05"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 27. janúar 2025 kl. 22:15 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=28149374 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2025-06</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2025-W06"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/06|Translations]] are available. '''Updates for editors''' * Editors who use the "Special characters" editing-toolbar menu can now see the 32 special characters you have used most recently, across editing sessions on that wiki. This change should help make it easier to find the characters you use most often. The feature is in both the 2010 wikitext editor and VisualEditor. [https://phabricator.wikimedia.org/T110722] * Editors using the 2010 wikitext editor can now create sublists with correct indentation by selecting the line(s) you want to indent and then clicking the toolbar buttons.[https://phabricator.wikimedia.org/T380438] You can now also insert <code><nowiki><code></nowiki></code> tags using a new toolbar button.[https://phabricator.wikimedia.org/T383010] Thanks to user stjn for these improvements. * Help is needed to ensure the [[mw:Special:MyLanguage/Citoid/Enabling Citoid on your wiki|citation generator]] works properly on each wiki. ** (1) Administrators should update the local versions of the page <code dir=ltr>MediaWiki:Citoid-template-type-map.json</code> to include entries for <code dir=ltr>preprint</code>, <code dir=ltr>standard</code>, and <code dir=ltr>dataset</code>; Here are example diffs to replicate [https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=MediaWiki%3ACitoid-template-type-map.json&diff=1189164774&oldid=1165783565 for 'preprint'] and [https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=MediaWiki%3ACitoid-template-type-map.json&diff=1270832208&oldid=1270828390 for 'standard' and 'dataset']. ** (2.1) If the citoid map in the citation template used for these types of references is missing, [[mediawikiwiki:Citoid/Enabling Citoid on your wiki#Step 2.a: Create a 'citoid' maps value for each citation template|one will need to be added]]. (2.2) If the citoid map does exist, the TemplateData will need to be updated to include new field names. Here are example updates [https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Template%3ACitation%2Fdoc&diff=1270829051&oldid=1262470053 for 'preprint'] and [https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Template%3ACitation%2Fdoc&diff=1270831369&oldid=1270829480 for 'standard' and 'dataset']. The new fields that may need to be supported are <code dir=ltr>archiveID</code>, <code dir=ltr>identifier</code>, <code dir=ltr>repository</code>, <code dir=ltr>organization</code>, <code dir=ltr>repositoryLocation</code>, <code dir=ltr>committee</code>, and <code dir=ltr>versionNumber</code>. [https://phabricator.wikimedia.org/T383666] * One new wiki has been created: a {{int:project-localized-name-group-wikipedia/en}} in [[d:Q15637215|Central Kanuri]] ([[w:knc:|<code>w:knc:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T385181] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:27}} community-submitted {{PLURAL:27|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, the [[mediawikiwiki:Special:MyLanguage/Help:Extension:Wikisource/Wikimedia OCR|OCR (optical character recognition) tool]] used for Wikisource now supports a new language, Church Slavonic. [https://phabricator.wikimedia.org/T384782] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/06|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2025-W06"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 4. febrúar 2025 kl. 00:09 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=28203495 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2025-07</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2025-W07"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/07|Translations]] are available. '''Weekly highlight''' * The Product and Technology Advisory Council (PTAC) has published [[m:Special:MyLanguage/Product and Technology Advisory Council/February 2025 draft PTAC recommendation for feedback|a draft of their recommendations]] for the Wikimedia Foundation's Product and Technology department. They have recommended focusing on [[m:Special:MyLanguage/Product and Technology Advisory Council/February 2025 draft PTAC recommendation for feedback/Mobile experiences|mobile experiences]], particularly contributions. They request community [[m:Talk:Product and Technology Advisory Council/February 2025 draft PTAC recommendation for feedback|feedback at the talk page]] by 21 February. '''Updates for editors''' * The "Special pages" portlet link will be moved from the "Toolbox" into the "Navigation" section of the main menu's sidebar by default. This change is because the Toolbox is intended for tools relating to the current page, not tools relating to the site, so the link will be more logically and consistently located. To modify this behavior and update CSS styling, administrators can follow the instructions at [[phab:T385346|T385346]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T333211] * As part of this year's work around improving the ways readers discover content on the wikis, the Web team will be running an experiment with a small number of readers that displays some suggestions for related or interesting articles within the search bar. Please check out [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Content Discovery Experiments#Experiment 1: Display article recommendations in more prominent locations, search|the project page]] for more information. * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Template editors who use TemplateStyles can now customize output for users with specific accessibility needs by using accessibility related media queries (<code dir=ltr>[https://developer.mozilla.org/en-US/docs/Web/CSS/@media/prefers-reduced-motion prefers-reduced-motion]</code>, <code dir=ltr>[https://developer.mozilla.org/en-US/docs/Web/CSS/@media/prefers-reduced-transparency prefers-reduced-transparency]</code>, <code dir=ltr>[https://developer.mozilla.org/en-US/docs/Web/CSS/@media/prefers-contrast prefers-contrast]</code>, and <code dir=ltr>[https://developer.mozilla.org/en-US/docs/Web/CSS/@media/forced-colors forced-colors]</code>). Thanks to user Bawolff for these improvements. [https://phabricator.wikimedia.org/T384175] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:22}} community-submitted {{PLURAL:22|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, the global blocks log will now be shown directly on the {{#special:CentralAuth}} page, similarly to global locks, to simplify the workflows for stewards. [https://phabricator.wikimedia.org/T377024] '''Updates for technical contributors''' * Wikidata [[d:Special:MyLanguage/Help:Default values for labels and aliases|now supports a special language as a "default for all languages"]] for labels and aliases. This is to avoid excessive duplication of the same information across many languages. If your Wikidata queries use labels, you may need to update them as some existing labels are getting removed. [https://phabricator.wikimedia.org/T312511] * The function <code dir="ltr">getDescription</code> was invoked on every Wiki page read and accounts for ~2.5% of a page's total load time. The calculated value will now be cached, reducing load on Wikimedia servers. [https://phabricator.wikimedia.org/T383660] * As part of the RESTBase deprecation [[mw:RESTBase/deprecation|effort]], the <code dir="ltr">/page/related</code> endpoint has been blocked as of February 6, 2025, and will be removed soon. This timeline was chosen to align with the deprecation schedules for older Android and iOS versions. The stable alternative is the "<code dir="ltr">morelike</code>" action API in MediaWiki, and [[gerrit:c/mediawiki/services/mobileapps/+/982154/13/pagelib/src/transform/FooterReadMore.js|a migration example]] is available. The MediaWiki Interfaces team [[phab:T376297|can be contacted]] for any questions. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/GFC2IJO7L4BWO3YTM7C5HF4MCCBE2RJ2/] '''In depth''' * The latest quarterly [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter/2025/January|Language and Internationalization newsletter]] is available. It includes: Updates about the "Contribute" menu; details on some of the newest language editions of Wikipedia; details on new languages supported by the MediaWiki interface; updates on the Community-defined lists feature; and more. * The latest [[mw:Extension:Chart/Project/Updates#January 2025: Better visibility into charts and tabular data usage|Chart Project newsletter]] is available. It includes updates on the progress towards bringing better visibility into global charts usage and support for categorizing pages in the Data namespace on Commons. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/07|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2025-W07"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 11. febrúar 2025 kl. 00:12 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=28231022 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2025-08</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2025-W08"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/08|Translations]] are available. '''Weekly highlight''' * Communities using growth tools can now showcase one event on the <code>{{#special:Homepage}}</code> for newcomers. This feature will help newcomers to be informed about editing activities they can participate in. Administrators can create a new event to showcase at <code>{{#special:CommunityConfiguration}}</code>. To learn more about this feature, please read [[diffblog:2025/02/12/community-updates-module-connecting-newcomers-to-your-initiatives/|the Diff post]], have a look [[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Community updates module|at the documentation]], or contact [[mw:Talk:Growth|the Growth team]]. '''Updates for editors''' [[File:Page Frame Features on desktop.png|thumb|Highlighted talk pages improvements]] * Starting next week, talk pages at these wikis – {{int:project-localized-name-eswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-frwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-itwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-jawiki/en}} – will get [[diffblog:2024/05/02/making-talk-pages-better-for-everyone/|a new design]]. This change was extensively tested as a Beta feature and is the last step of [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Feature summary|talk pages improvements]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T379102] * You can now navigate to view a redirect page directly from its action pages, such as the history page. Previously, you were forced to first go to the redirect target. This change should help editors who work with redirects a lot. Thanks to user stjn for this improvement. [https://phabricator.wikimedia.org/T5324] * When a Cite reference is reused many times, wikis currently show either numbers like "1.23" or localized alphabetic markers like "a b c" in the reference list. Previously, if there were so many reuses that the alphabetic markers were all used, [[MediaWiki:Cite error references no backlink label|an error message]] was displayed. As part of the work to [[phab:T383036|modernize Cite customization]], these errors will no longer be shown and instead the backlinks will fall back to showing numeric markers like "1.23" once the alphabetic markers are all used. * The log entries for each change to an editor's user-groups are now clearer by specifying exactly what has changed, instead of the plain before and after listings. Translators can [[phab:T369466|help to update the localized versions]]. Thanks to user Msz2001 for these improvements. * A new filter has been added to the [[{{#special:Nuke}}]] tool, which allows administrators to mass delete pages, to enable users to filter for pages in a range of page sizes (in bytes). This allows, for example, deleting pages only of a certain size or below. [https://phabricator.wikimedia.org/T378488] * Non-administrators can now check which pages are able to be deleted using the [[{{#special:Nuke}}]] tool. Thanks to user MolecularPilot for this and the previous improvements. [https://phabricator.wikimedia.org/T376378] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:25}} community-submitted {{PLURAL:25|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, a bug was fixed in the configuration for the AV1 video file format, which enables these files to play again. [https://phabricator.wikimedia.org/T382193] '''Updates for technical contributors''' * Parsoid Read Views is going to be rolling out to most Wiktionaries over the next few weeks, following the successful transition of Wikivoyage to Parsoid Read Views last year. For more information, see the [[mw:Special:MyLanguage/Parsoid/Parser Unification|Parsoid/Parser Unification]] project page. [https://phabricator.wikimedia.org/T385923][https://phabricator.wikimedia.org/T371640] * Developers of tools that run on-wiki should note that <code dir=ltr>mw.Uri</code> is deprecated. Tools requiring <code dir=ltr>mw.Uri</code> must explicitly declare <code dir=ltr>mediawiki.Uri</code> as a ResourceLoader dependency, and should migrate to the browser native <code dir=ltr>URL</code> API soon. [https://phabricator.wikimedia.org/T384515] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/08|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2025-W08"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 17. febrúar 2025 kl. 21:17 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=28275610 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2025-09</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2025-W09"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/09|Translations]] are available. '''Updates for editors''' * Administrators can now customize how the [[m:Special:MyLanguage/User language|Babel feature]] creates categories using [[{{#special:CommunityConfiguration/Babel}}]]. They can rename language categories, choose whether they should be auto-created, and adjust other settings. [https://phabricator.wikimedia.org/T374348] * The <bdi lang="en" dir="ltr">[https://www.wikimedia.org/ wikimedia.org]</bdi> portal has been updated – and is receiving some ongoing improvements – to modernize and improve the accessibility of our portal pages. It now has better support for mobile layouts, updated wording and links, and better language support. Additionally, all of the Wikimedia project portals, such as <bdi lang="en" dir="ltr">[https://wikibooks.org wikibooks.org]</bdi>, now support dark mode when a reader is using that system setting. [https://phabricator.wikimedia.org/T373204][https://phabricator.wikimedia.org/T368221][https://meta.wikimedia.org/wiki/Project_portals] * One new wiki has been created: a {{int:project-localized-name-group-wiktionary/en}} in [[d:Q33965|Santali]] ([[wikt:sat:|<code>wikt:sat:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T386619] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:30}} community-submitted {{PLURAL:30|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, a bug was fixed that prevented clicking on search results in the web-interface for some Firefox for Android phone configurations. [https://phabricator.wikimedia.org/T381289] '''Meetings and events''' * The next Language Community Meeting is happening soon, February 28th at [https://zonestamp.toolforge.org/1740751200 14:00 UTC]. This week's meeting will cover: highlights and technical updates on keyboard and tools for the Sámi languages, Translatewiki.net contributions from the Bahasa Lampung community in Indonesia, and technical Q&A. If you'd like to join, simply [[mw:Wikimedia Language and Product Localization/Community meetings#28 February 2025|sign up on the wiki page]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/09|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2025-W09"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 25. febrúar 2025 kl. 00:42 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=28296129 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2025-10</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2025-W10"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/10|Translations]] are available. '''Updates for editors''' * All logged-in editors using the mobile view can now edit a full page. The "{{int:Minerva-page-actions-editfull}}" link is accessible from the "{{int:minerva-page-actions-overflow}}" menu in the toolbar. This was previously only available to editors using the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Advanced mobile contributions|Advanced mobile contributions]] setting. [https://phabricator.wikimedia.org/T387180] * Interface administrators can now help to remove the deprecated Cite CSS code matching "<code dir="ltr">mw-ref</code>" from their local <bdi lang="en" dir="ltr">[[MediaWiki:Common.css]]</bdi>. The list of wikis in need of cleanup, and the code to remove, [https://global-search.toolforge.org/?q=mw-ref%5B%5E-a-z%5D&regex=1&namespaces=8&title=.*css can be found with this global search] and in [https://ace.wikipedia.org/w/index.php?title=MediaWiki:Common.css&oldid=145662#L-139--L-144 this example], and you can learn more about how to help on the [[mw:Parsoid/Parser Unification/Cite CSS|CSS migration project page]]. The Cite footnote markers ("<code dir="ltr">[1]</code>") are now rendered by [[mw:Special:MyLanguage/Parsoid|Parsoid]], and the deprecated CSS is no longer needed. The CSS for backlinks ("<code dir="ltr">mw:referencedBy</code>") should remain in place for now. This cleanup is expected to cause no visible changes for readers. Please help to remove this code before March 20, after which the development team will do it for you. * When editors embed a file (e.g. <code><nowiki>[[File:MediaWiki.png]]</nowiki></code>) on a page that is protected with cascading protection, the software will no longer restrict edits to the file description page, only to new file uploads.[https://phabricator.wikimedia.org/T24521] In contrast, transcluding a file description page (e.g. <code><nowiki>{{:File:MediaWiki.png}}</nowiki></code>) will now restrict edits to the page.[https://phabricator.wikimedia.org/T62109] * When editors revert a file to an earlier version it will now require the same permissions as ordinarily uploading a new version of the file. The software now checks for 'reupload' or 'reupload-own' rights,[https://phabricator.wikimedia.org/T304474] and respects cascading protection.[https://phabricator.wikimedia.org/T140010] * When administrators are listing pages for deletion with the Nuke tool, they can now also list associated talk pages and redirects for deletion, alongside pages created by the target, rather than needing to manually delete these pages afterwards. [https://phabricator.wikimedia.org/T95797] * The [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/03|previously noted]] update to Single User Login, which will accommodate browser restrictions on cross-domain cookies by moving login and account creation to a central domain, will now roll out to all users during March and April. The team plans to enable it for all new account creation on [[wikitech:Deployments/Train#Tuesday|Group0]] wikis this week. See [[mw:Special:MyLanguage/MediaWiki Platform Team/SUL3#Deployment|the SUL3 project page]] for more details and an updated timeline. * Since last week there has been a bug that shows some interface icons as black squares until the page has fully loaded. It will be fixed this week. [https://phabricator.wikimedia.org/T387351] * One new wiki has been created: a {{int:project-localized-name-group-wikipedia/en}} in [[d:Q2044560|Sylheti]] ([[w:syl:|<code>w:syl:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T386441] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:23}} community-submitted {{PLURAL:23|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, a bug was fixed with loading images in very old versions of the Firefox browser on mobile. [https://phabricator.wikimedia.org/T386400] '''Updates for technical contributors''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.44/wmf.19|MediaWiki]] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/10|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2025-W10"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 4. mars 2025 kl. 02:31 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=28334563 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2025-11</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2025-W11"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/11|Translations]] are available. '''Updates for editors''' * Editors who use password managers at multiple wikis may notice changes in the future. The way that our wikis provide information to password managers about reusing passwords across domains has recently been updated, so some password managers might now offer you login credentials that you saved for a different Wikimedia site. Some password managers already did this, and are now doing it for more Wikimedia domains. This is part of the [[mw:Special:MyLanguage/MediaWiki Platform Team/SUL3|SUL3 project]] which aims to improve how our unified login works, and to keep it compatible with ongoing changes to the web-browsers we use. [https://phabricator.wikimedia.org/T385520][https://phabricator.wikimedia.org/T384844] * The Wikipedia Apps Team is inviting interested users to help improve Wikipedia’s offline and limited internet use. After discussions in [[m:Afrika Baraza|Afrika Baraza]] and the last [[m:Special:MyLanguage/ESEAP Hub/Meetings|ESEAP call]], key challenges like search, editing, and offline access are being explored, with upcoming focus groups to dive deeper into these topics. All languages are welcome, and interpretation will be available. Want to share your thoughts? [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Improving Wikipedia Mobile Apps for Offline & Limited Internet Use|Join the discussion]] or email <bdi lang="en" dir="ltr">aramadan@wikimedia.org</bdi>! * All wikis will be read-only for a few minutes on March 19. This is planned at [https://zonestamp.toolforge.org/1742392800 14:00 UTC]. More information will be published in Tech News and will also be posted on individual wikis in the coming weeks. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:27}} community-submitted {{PLURAL:27|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. '''Updates for technical contributors''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.44/wmf.20|MediaWiki]] '''In depth''' * The latest quarterly [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Newsletters/33|Growth newsletter]] is available. It includes: the launch of the Community Updates module, the most recent changes in Community Configuration, and the upcoming test of in-article suggestions for first-time editors. * An old API that was previously used in the Android Wikipedia app is being removed at the end of March. There are no current software uses, but users of the app with a version that is older than 6 months by the time of removal (2025-03-31), will no longer have access to the Suggested Edits feature, until they update their app. You can [[diffblog:2025/02/24/sunset-of-wikimedia-recommendation-api/|read more details about this change]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/11|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2025-W11"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 10. mars 2025 kl. 23:10 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=28372257 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2025-12</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2025-W12"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/12|Translations]] are available. '''Weekly highlight''' * Twice a year, around the equinoxes, the Wikimedia Foundation's Site Reliability Engineering (SRE) team performs [[m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|a datacenter server switchover]], redirecting all traffic from one primary server to its backup. This provides reliability in case of a crisis, as we can always fall back on the other datacenter. [http://listen.hatnote.com/ Thanks to the Listen to Wikipedia] tool, you can hear the switchover take place: Before it begins, you'll hear the steady stream of edits; Then, as the system enters a brief read-only phase, the sound stops for a couple of minutes, before resuming after the switchover. You can [[diffblog:2025/03/12/hear-that-the-wikis-go-silent-twice-a-year/|read more about the background and details of this process on the Diff blog]]. If you want to keep an ear out for the next server switchover, listen to the wikis on [https://zonestamp.toolforge.org/1742392800 March 19 at 14:00 UTC]. '''Updates for editors''' * The [https://test.wikipedia.org/w/index.php?title=Special:ContentTranslation&filter-type=automatic&filter-id=previous-edits&active-list=suggestions&from=en&to=es improved Content Translation tool dashboard] is now available in [[phab:T387820|10 Wikipedias]] and will be available for all Wikipedias [[phab:T387821|soon]]. With [[mw:Special:MyLanguage/Content translation#Improved translation experience|the unified dashboard]], desktop users can now: Translate new sections of an article; Discover and access topic-based [https://ig.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Special:ContentTranslation&active-list=suggestions&from=en&to=ig&filter-type=automatic&filter-id=previous-edits article suggestion filters] (initially available only for mobile device users); Discover and access the [[mw:Special:MyLanguage/Translation suggestions: Topic-based & Community-defined lists|Community-defined lists]] filter, also known as "Collections", from wiki-projects and campaigns. * On Wikimedia Commons, a [[c:Commons:WMF support for Commons/Upload Wizard Improvements#Improve category selection|new system to select the appropriate file categories]] has been introduced: if a category has one or more subcategories, users will be able to click on an arrow that will open the subcategories directly within the form, and choose the correct one. The parent category name will always be shown on top, and it will always be possible to come back to it. This should decrease the amount of work for volunteers in fixing/creating new categories. The change is also available on mobile. These changes are part of planned improvements to the UploadWizard. * The Community Tech team is seeking wikis to join a pilot for the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2023/Multiblocks|Multiblocks]] feature and a refreshed Special:Block page in late March. Multiblocks enables administrators to impose multiple different types of blocks on the same user at the same time. If you are an admin or steward and would like us to discuss joining the pilot with your community, please leave a message on the [[m:Talk:Community Wishlist Survey 2023/Multiblocks|project talk page]]. * Starting March 25, the Editing team will test a new feature for Edit Check at [[phab:T384372|12 Wikipedias]]: [[mw:Special:MyLanguage/Help:Edit check#Multi-check|Multi-Check]]. Half of the newcomers on these wikis will see all [[mw:Special:MyLanguage/Help:Edit check#ref|Reference Checks]] during their edit session, while the other half will continue seeing only one. The goal of this test is to see if users are confused or discouraged when shown multiple Reference Checks (when relevant) within a single editing session. At these wikis, the tags used on edits that show References Check will be simplified, as multiple tags could be shown within a single edit. Changes to the tags are documented [[phab:T373949|on Phabricator]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T379131] * The [[m:Special:MyLanguage/Global reminder bot|Global reminder bot]], which is a service for notifying users that their temporary user-rights are about to expire, now supports using the localized name of the user-rights group in the message heading. Translators can see the [[m:Global reminder bot/Translation|listing of existing translations and documentation]] to check if their language needs updating or creation. * The [[Special:GlobalPreferences|GlobalPreferences]] gender setting, which is used for how the software should refer to you in interface messages, now works as expected by overriding the local defaults. [https://phabricator.wikimedia.org/T386584] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:26}} community-submitted {{PLURAL:26|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, the Wikipedia App for Android had a bug fixed for when a user is browsing and searching in multiple languages. [https://phabricator.wikimedia.org/T379777] '''Updates for technical contributors''' * Later this week, the way that Codex styles are loaded will be changing. There is a small risk that this may result in unstyled interface message boxes on certain pages. User generated content (e.g. templates) is not impacted. Gadgets may be impacted. If you see any issues [[phab:T388847|please report them]]. See the linked task for details, screenshots, and documentation on how to fix any affected gadgets. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.44/wmf.21|MediaWiki]] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/12|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2025-W12"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 17. mars 2025 kl. 23:48 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=28412594 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2025-13</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2025-W13"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/13|Translations]] are available. '''Weekly highlight''' * The Wikimedia Foundation is seeking your feedback on the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026/Product & Technology OKRs|drafts of the objectives and key results that will shape the Foundation's Product and Technology priorities]] for the next fiscal year (starting in July). The objectives are broad high-level areas, and the key-results are measurable ways to track the success of their objectives. Please share your feedback on the talkpage, in any language, ideally before the end of April. '''Updates for editors''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:CampaignEvents|CampaignEvents extension]] will be released to multiple wikis (see [[m:Special:MyLanguage/CampaignEvents/Deployment status#Global Deployment Plan|deployment plan]] for details) in April 2025, and the team has begun the process of engaging communities on the identified wikis. The extension provides tools to organize, manage, and promote collaborative activities (like events, edit-a-thons, and WikiProjects) on the wikis. The extension has three tools: [[m:Special:MyLanguage/Event Center/Registration|Event Registration]], [[m:Special:MyLanguage/CampaignEvents/Collaboration list|Collaboration List]], and [[m:Special:MyLanguage/Campaigns/Foundation Product Team/Invitation list|Invitation Lists]]. It is currently on 13 Wikipedias, including English Wikipedia, French Wikipedia, and Spanish Wikipedia, as well as Wikidata. Questions or requests can be directed to the [[mw:Help talk:Extension:CampaignEvents|extension talk page]] or in Phabricator (with <bdi lang="en" dir="ltr" style="white-space: nowrap;">#campaigns-product-team</bdi> tag). * Starting the week of March 31st, wikis will be able to set which user groups can view private registrants in [[m:Special:MyLanguage/Event Center/Registration|Event Registration]], as part of the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:CampaignEvents|CampaignEvents]] extension. By default, event organizers and the local wiki admins will be able to see private registrants. This is a change from the current behavior, in which only event organizers can see private registrants. Wikis can change the default setup by [[m:Special:MyLanguage/Requesting wiki configuration changes|requesting a configuration change]] in Phabricator (and adding the <bdi lang="en" dir="ltr" style="white-space: nowrap;">#campaigns-product-team</bdi> tag). Participants of past events can cancel their registration at any time. * Administrators at wikis that have a customized <bdi lang="en" dir="ltr">[[MediaWiki:Sidebar]]</bdi> should check that it contains an entry for the {{int:specialpages}} listing. If it does not, they should add it using <code dir=ltr style="white-space: nowrap;">* specialpages-url|specialpages</code>. Wikis with a default sidebar will see the link moved from the page toolbox into the sidebar menu in April. [https://phabricator.wikimedia.org/T388927] * The Minerva skin (mobile web) combines both Notice and Alert notifications within the bell icon ([[File:OOjs UI icon bell.svg|16px|link=|class=skin-invert]]). There was a long-standing bug where an indication for new notifications was only shown if you had unseen Alerts. This bug is now fixed. In the future, Minerva users will notice a counter atop the bell icon when you have 1 or more unseen Notices and/or Alerts. [https://phabricator.wikimedia.org/T344029] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:23}} community-submitted {{PLURAL:23|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. '''Updates for technical contributors''' * VisualEditor has introduced a [[mw:VisualEditor/Hooks|new client-side hook]] for developers to use when integrating with the VisualEditor target lifecycle. This hook should replace the existing lifecycle-related hooks, and be more consistent between different platforms. In addition, the new hook will apply to uses of VisualEditor outside of just full article editing, allowing gadgets to interact with the editor in DiscussionTools as well. The Editing Team intends to deprecate and eventually remove the old lifecycle hooks, so any use cases that this new hook does not cover would be of interest to them and can be [[phab:T355555|shared in the task]]. * Developers who use the <code dir=ltr>mw.Api</code> JavaScript library, can now identify the tool using it with the <code dir=ltr>userAgent</code> parameter: <code dir=ltr>var api = new mw.Api( { userAgent: 'GadgetNameHere/1.0.1' } );</code>. If you maintain a gadget or user script, please set a user agent, because it helps with library and server maintenance and with differentiating between legitimate and illegitimate traffic. [https://phabricator.wikimedia.org/T373874][https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Wikimedia_Foundation_User-Agent_Policy] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.44/wmf.22|MediaWiki]] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/13|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2025-W13"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 24. mars 2025 kl. 22:43 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=28443127 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2025-14</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2025-W14"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/14|Translations]] are available. '''Updates for editors''' * The Editing team is working on a new [[mw:Special:MyLanguage/Edit Check|Edit check]]: [[mw:Special:MyLanguage/Edit check#26 March 2025|Peacock check]]. This check's goal is to identify non-neutral terms while a user is editing a wikipage, so that they can be informed that their edit should perhaps be changed before they publish it. This project is at the early stages, and the team is looking for communities' input: [[phab:T389445|in this Phabricator task]], they are gathering on-wiki policies, templates used to tag non-neutral articles, and the terms (jargon and keywords) used in edit summaries for the languages they are currently researching. You can participate by editing the table on Phabricator, commenting on the task, or directly messaging [[m:user:Trizek (WMF)|Trizek (WMF)]]. * [[mw:Special:MyLanguage/MediaWiki Platform Team/SUL3|Single User Login]] has now been updated on all wikis to move login and account creation to a central domain. This makes user login compatible with browser restrictions on cross-domain cookies, which have prevented users of some browsers from staying logged in. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:35}} community-submitted {{PLURAL:35|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. '''Updates for technical contributors''' * Starting on March 31st, the MediaWiki Interfaces team will begin a limited release of generated OpenAPI specs and a SwaggerUI-based sandbox experience for [[mw:Special:MyLanguage/API:REST API|MediaWiki REST APIs]]. They invite developers from a limited group of non-English Wikipedia communities (Arabic, German, French, Hebrew, Interlingua, Dutch, Chinese) to review the documentation and experiment with the sandbox in their preferred language. In addition to these specific Wikipedia projects, the sandbox and OpenAPI spec will be available on the [[testwiki:Special:RestSandbox|on the test wiki REST Sandbox special page]] for developers with English as their preferred language. During the preview period, the MediaWiki Interfaces Team also invites developers to [[mw:MediaWiki Interfaces Team/Feature Feedback/REST Sandbox|share feedback about your experience]]. The preview will last for approximately 2 weeks, after which the sandbox and OpenAPI specs will be made available across all wiki projects. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.44/wmf.23|MediaWiki]] '''In depth''' * Sometimes a small, [[gerrit:c/operations/cookbooks/+/1129184|one line code change]] can have great significance: in this case, it means that for the first time in years we're able to run all of the stack serving <bdi lang="en" dir="ltr">[http://maps.wikimedia.org/ maps.wikimedia.org]</bdi> - a host dedicated to serving our wikis and their multi-lingual maps needs - from a single core datacenter, something we test every time we perform a [[m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|datacenter switchover]]. This is important because it means that in case one of our datacenters is affected by a catastrophe, we'll still be able to serve the site. This change is the result of [[phab:T216826|extensive work]] by two developers on porting the last component of the maps stack over to [[w:en:Kubernetes|kubernetes]], where we can allocate resources more efficiently than before, thus we're able to withstand more traffic in a single datacenter. This work involved a lot of complicated steps because this software, and the software libraries it uses, required many long overdue upgrades. This type of work makes the Wikimedia infrastructure more sustainable. '''Meetings and events''' * [[mw:Special:MyLanguage/MediaWiki Users and Developers Workshop Spring 2025|MediaWiki Users and Developers Workshop Spring 2025]] is happening in Sandusky, USA, and online, from 14–16 May 2025. The workshop will feature discussions around the usage of MediaWiki software by and within companies in different industries and will inspire and onboard new users. Registration and presentation signup is now available at the workshop's website. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/14|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2025-W14"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 1. apríl 2025 kl. 00:05 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=28473566 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2025-15</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2025-W15"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/15|Translations]] are available. '''Updates for editors''' * From now on, [[m:Special:MyLanguage/Interface administrators|interface admins]] and [[m:Special:MyLanguage/Central notice administrators|centralnotice admins]] are technically required to enable [[m:Special:MyLanguage/Help:Two-factor authentication|two-factor authentication]] before they can use their privileges. In the future this might be expanded to more groups with advanced user-rights. [https://phabricator.wikimedia.org/T150898] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:20}} community-submitted {{PLURAL:20|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. '''Updates for technical contributors''' * The Design System Team is preparing to release the next major version of Codex (v2.0.0) on April 29. Editors and developers who use CSS from Codex should see the [[mw:Codex/Release Timeline/2.0|2.0 overview documentation]], which includes guidance related to a few of the breaking changes such as <code dir=ltr style="white-space: nowrap;">font-size</code>, <code dir=ltr style="white-space: nowrap;">line-height</code>, and <code dir=ltr style="white-space: nowrap;">size-icon</code>. * The results of the [[mw:Developer Satisfaction Survey/2025|Developer Satisfaction Survey (2025)]]  are now available. Thank you to all participants. These results help the Foundation decide what to work on next and to review what they recently worked on. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.44/wmf.24|MediaWiki]] '''Meetings and events''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Hackathon 2025|2025 Wikimedia Hackathon]] will take place in Istanbul, Turkey, between 2–4 May. Registration for attending the in-person event will close on 13 April. Before registering, please note the potential need for a [https://www.mfa.gov.tr/turkish-representations.en.mfa visa] or [https://www.mfa.gov.tr/visa-information-for-foreigners.en.mfa e-visa] to enter the country. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/15|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2025-W15"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 7. apríl 2025 kl. 18:53 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=28507470 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2025-16</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2025-W16"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/16|Translations]] are available. '''Weekly highlight''' * Later this week, the default thumbnail size will be increased from 220px to 250px. This changes how pages are shown in all wikis and has been requested by some communities for many years, but wasn't previously possible due to technical limitations. [https://phabricator.wikimedia.org/T355914] * File thumbnails are now stored in discrete sizes. If a page specifies a thumbnail size that's not among the standard sizes (20, 40, 60, 120, 250, 330, 500, 960), then MediaWiki will pick the closest larger thumbnail size but will tell the browser to downscale it to the requested size. In these cases, nothing will change visually but users might load slightly larger images. If it doesn't matter which thumbnail size is used in a page, please pick one of the standard sizes to avoid the extra in-browser down-scaling step. [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Help:Images#Thumbnail_sizes][https://phabricator.wikimedia.org/T355914] '''Updates for editors''' * The Wikimedia Foundation are working on a system called [[m:Edge Uniques|Edge Uniques]] which will enable [[:w:en:A/B testing|A/B testing]], help protect against [[:w:en:Denial-of-service attack|Distributed denial-of-service attacks]] (DDoS attacks), and make it easier to understand how many visitors the Wikimedia sites have. This is so that they can more efficiently build tools which help readers, and make it easier for readers to find what they are looking for. * To improve security for users, a small percentage of logins will now require that the account owner input a one-time password [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:EmailAuth|emailed to their account]]. It is recommended that you [[Special:Preferences#mw-prefsection-personal-email|check]] that the email address on your account is set correctly, and that it has been confirmed, and that you have an email set for this purpose. [https://phabricator.wikimedia.org/T390662] * "Are you interested in taking a short survey to improve tools used for reviewing or reverting edits on your Wiki?" This question will be [[phab:T389401|asked at 7 wikis starting next week]], on Recent Changes and Watchlist pages. The [[mw:Special:MyLanguage/Moderator Tools|Moderator Tools team]] wants to know more about activities that involve looking at new edits made to your Wikimedia project, and determining whether they adhere to your project's policies. * On April 15, the full Wikidata graph will no longer be supported on <bdi lang="zxx" dir="ltr">[https://query.wikidata.org/ query.wikidata.org]</bdi>. After this date, scholarly articles will be available through <bdi lang="zxx" dir="ltr" style="white-space:nowrap;">[https://query-scholarly.wikidata.org/ query-scholarly.wikidata.org]</bdi>, while the rest of the data hosted on Wikidata will be available through the <bdi lang="zxx" dir="ltr">[https://query.wikidata.org/ query.wikidata.org]</bdi> endpoint. This is part of the scheduled split of the Wikidata Graph, which was [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:SPARQL query service/WDQS backend update/September 2024 scaling update|announced in September 2024]]. More information is [[d:Wikidata:SPARQL query service/WDQS graph split|available on Wikidata]]. * The latest quarterly [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Newsletter/First quarter of 2025|Wikimedia Apps Newsletter]] is now available. It covers updates, experiments, and improvements made to the Wikipedia mobile apps. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:30}} community-submitted {{PLURAL:30|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. '''Updates for technical contributors''' * The latest quarterly [[mw:Technical Community Newsletter/2025/April|Technical Community Newsletter]] is now available. This edition includes: an invitation for tool maintainers to attend the Toolforge UI Community Feedback Session on April 15th; recent community metrics; and recent technical blog posts. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.44/wmf.25|MediaWiki]] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/16|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2025-W16"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 15. apríl 2025 kl. 00:25 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=28540654 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2025-17</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2025-W17"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/17|Translations]] are available. '''Updates for editors''' * [[f:Special:MyLanguage/Wikifunctions:Main Page|Wikifunctions]] is now integrated with [[w:dag:Solɔɣu|Dagbani Wikipedia]] since April 15. It is the first project that will be able to call [[f:Special:MyLanguage/Wikifunctions:Introduction|functions from Wikifunctions]] and integrate them in articles. A function is something that takes one or more inputs and transforms them into a desired output, such as adding up two numbers, converting miles into metres, calculating how much time has passed since an event, or declining a word into a case. Wikifunctions will allow users to do that through a simple call of [[f:Special:MyLanguage/Wikifunctions:Catalogue|a stable and global function]], rather than via a local template. [https://www.wikifunctions.org/wiki/Special:MyLanguage/Wikifunctions:Status_updates/2025-04-16] * A new type of lint error has been created: [[Special:LintErrors/empty-heading|{{int:linter-category-empty-heading}}]] ([[mw:Special:MyLanguage/Help:Lint errors/empty-heading|documentation]]). The [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Linter|Linter extension]]'s purpose is to identify wikitext patterns that must or can be fixed in pages and provide some guidance about what the problems are with those patterns and how to fix them. [https://phabricator.wikimedia.org/T368722] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:37}} community-submitted {{PLURAL:37|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. '''Updates for technical contributors''' * Following its publication on HuggingFace, the "Structured Contents" dataset, developed by Wikimedia Enterprise, is [https://enterprise.wikimedia.com/blog/kaggle-dataset/ now also available on Kaggle]. This Beta initiative is focused on making Wikimedia data more machine-readable for high-volume reusers. They are releasing this beta version in a location that open dataset communities already use, in order to seek feedback, to help improve the product for a future wider release. You can read more about the overall [https://enterprise.wikimedia.com/blog/structured-contents-snapshot-api/#open-datasets Structured Contents project], and about the [https://enterprise.wikimedia.com/blog/structured-contents-wikipedia-infobox/ first release that's freely usable]. * There is no new MediaWiki version this week. '''Meetings and events''' * The Editing and Machine Learning Teams invite interested volunteers to a video meeting to discuss [[mw:Special:MyLanguage/Edit check/Peacock check|Peacock check]], which is the latest [[mw:Special:MyLanguage/Edit check|Edit check]] that will detect "peacock" or "overly-promotional" or "non-neutral" language whilst an editor is typing. Editors who work with newcomers, or help to fix this kind of writing, or are interested in how we use artificial intelligence in our projects are encouraged to attend. The [[mw:Special:MyLanguage/Editing team/Community Conversations#Next Conversation|meeting will be on April 28, 2025]] at [https://zonestamp.toolforge.org/1745863200 18:00–19:00 UTC] and hosted on Zoom. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/17|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2025-W17"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 21. apríl 2025 kl. 21:01 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=28578245 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2025-18</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2025-W18"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/18|Translations]] are available. '''Updates for editors''' * Event organizers who host collaborative activities on [[m:Special:MyLanguage/CampaignEvents/Deployment status#Global Deployment Plan|multiple wikis]], including Bengali, Japanese, and Korean Wikipedias, will have access to the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:CampaignEvents|CampaignEvents extension]] this week. Also, admins in the Wikipedia where the extension is enabled will automatically be granted the event organizer right soon. They won't have to manually grant themselves the right before they can manage events as [[phab:T386861|requested by a community]]. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:19}} community-submitted {{PLURAL:19|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. '''Updates for technical contributors''' * The release of the next major version of [[mw:Special:MyLanguage/Codex|Codex]], the design system for Wikimedia, is scheduled for 29 April 2025. Technical editors will have access to the release by the week of 5 May 2025. This update will include a number of [[mw:Special:MyLanguage/Codex/Release_Timeline/2.0#Breaking_changes|breaking changes]] and minor [[mw:Special:MyLanguage/Codex/Release_Timeline/2.0#Visual_changes|visual changes]]. Instructions on handling the breaking and visual changes are documented on [[mw:Special:MyLanguage/Codex/Release Timeline/2.0#|this page]]. Pre-release testing is reported in [[phab:T386298|T386298]], with post-release issues tracked in [[phab:T392379|T392379]] and [[phab:T392390|T392390]]. * Users of [[wikitech:Special:MyLanguage/Help:Wiki_Replicas|Wiki Replicas]] will notice that the database views of <code dir="ltr">ipblocks</code>, <code dir="ltr">ipblocks_ipindex</code>, and <code dir="ltr">ipblocks_compat</code> are [[phab:T390767|now deprecated]]. Users can query the <code dir="ltr">[[mw:Special:MyLanguage/Manual:Block_table|block]]</code> and <code dir="ltr">[[mw:Special:MyLanguage/Manual:Block_target_table|block_target]]</code> new views that mirror the new tables in the production database instead. The deprecated views will be removed entirely from Wiki Replicas in June, 2025. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.44/wmf.27|MediaWiki]] '''In depth''' * The latest quarterly [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter/2025/April|Language and Internationalization Newsletter]] is now available. This edition includes an overview of the improved [https://test.wikipedia.org/w/index.php?title=Special:ContentTranslation&campaign=contributionsmenu&to=es&filter-type=automatic&filter-id=previous-edits&active-list=suggestions&from=en#/ Content Translation Dashboard Tool], [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter/2025/April#Language Support for New and Existing Languages|support for new languages]], [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter/2025/April#Wiki Loves Ramadan Articles Made In Content Translation Mobile Workflow|highlights from the Wiki Loves Ramadan campaign]], [[m:Special:MyLanguage/Research:Languages Onboarding Experiment 2024 - Executive Summary|results from the Language Onboarding Experiment]], an analysis of topic diversity in articles, and information on upcoming community meetings and events. '''Meetings and events''' * The [[Special:MyLanguage/Grants:Knowledge_Sharing/Connect/Calendar|Let's Connect Learning Clinic]] will take place on [https://zonestamp.toolforge.org/1745937000 April 29 at 14:30 UTC]. This edition will focus on "Understanding and Navigating Conflict in Wikimedia Projects". You can [[m:Special:MyLanguage/Event:Learning Clinic %E2%80%93 Understanding and Navigating Conflict in Wikimedia Projects (Part_1)|register now]] to attend. * The [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Hackathon 2025|2025 Wikimedia Hackathon]], which brings the global technical community together to connect, brainstorm, and hack existing projects, will take place from May 2 to 4th, 2025, at Istanbul, Turkey. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/18|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2025-W18"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 28. apríl 2025 kl. 19:32 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=28585685 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2025-19</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2025-W19"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/19|Translations]] are available. '''Weekly highlight''' * The Wikimedia Foundation has shared the latest draft update to their [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026|annual plan]] for next year (July 2025–June 2026). This includes an [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026|executive summary]] (also on [[diffblog:2025/04/25/sharing-the-wikimedia-foundations-2025-2026-draft-annual-plan/|Diff]]), details about the three main [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026/Goals|goals]] ([[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026/Product & Technology OKRs|Infrastructure]], [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026/Goals/Volunteer Support|Volunteer Support]], and [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026/Goals/Effectiveness|Effectiveness]]), [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026/Global Trends|global trends]], and the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026/Budget Overview|budget]] and [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026/Financial Model|financial model]]. Feedback and questions are welcome on the [[m:Talk:Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026|talk page]] until the end of May. '''Updates for editors''' * For wikis that have the [[m:Special:MyLanguage/CampaignEvents/Deployment status|CampaignEvents extension enabled]], two new feature improvements have been released: ** Admins can now choose which namespaces are permitted for [[m:Special:MyLanguage/Event Center/Registration|Event Registration]] via [[mw:Special:MyLanguage/Community Configuration|Community Configuration]] ([[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:CampaignEvents/Registration/Permitted namespaces|documentation]]). The default setup is for event registration to be permitted in the Event namespace, but other namespaces (such as the project namespace or WikiProject namespace) can now be added. With this change, communities like WikiProjects can now more easily use Event Registration for their collaborative activities. ** Editors can now [[mw:Special:MyLanguage/Transclusion|transclude]] the Collaboration List on a wiki page ([[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:CampaignEvents/Collaboration list/Transclusion|documentation]]). The Collaboration List is an automated list of events and WikiProjects on the wikis, accessed via {{#special:AllEvents}} ([[w:en:Special:AllEvents|example]]). Now, the Collaboration List can be added to all sorts of wiki pages, such as: a wiki mainpage, a WikiProject page, an affiliate page, an event page, or even a user page. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:27}} community-submitted {{PLURAL:27|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. '''Updates for technical contributors''' * Developers who use the <code dir=ltr>moment</code> library in gadgets and user scripts should revise their code to use alternatives like the <code dir=ltr>Intl</code> library or the new <code dir=ltr>mediawiki.DateFormatter</code> library. The <code dir=ltr>moment</code> library has been deprecated and will begin to log messages in the developer console. You can see a global search for current uses, and [[phab:T392532|ask related questions in this Phabricator task]]. * Developers who maintain a tool that queries the Wikidata term store tables (<code dir=ltr style="white-space: nowrap;">wbt_*</code>) need to update their code to connect to a separate database cluster. These tables are being split into a separate database cluster. Tools that query those tables via the wiki replicas must be adapted to connect to the new cluster instead. [[wikitech:News/2025 Wikidata term store database split|Documentation and related links are available]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T390954] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.44/wmf.28|MediaWiki]] '''In depth''' * The latest [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart/Project/Updates|Chart Project newsletter]] is available. It includes updates on preparing to expand the deployment to additional wikis as soon as this week (starting May 6) and scaling up over the following weeks, plus exploring filtering and transforming source data. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/19|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2025-W19"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 6. maí 2025 kl. 00:15 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=28665011 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2025-20</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2025-W20"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/20|Translations]] are available. '''Weekly highlight''' * The [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia URL Shortener|"Get shortened URL"]] link on the sidebar now includes a [[phab:T393309|QR code]]. Wikimedia site users can now use it by scanning or downloading it to quickly share and access shared content from Wikimedia sites, conveniently. '''Updates for editors''' * The Wikimedia Foundation is working on a system called [[m:Edge Uniques|Edge Uniques]], which will enable [[w:en:A/B testing|A/B testing]], help protect against [[w:en:Denial-of-service attack|distributed denial-of-service attacks]] (DDoS attacks), and make it easier to understand how many visitors the Wikimedia sites have. This is to help more efficiently build tools which help readers, and make it easier for readers to find what they are looking for. Tech News has [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/16|previously written about this]]. The deployment will be gradual. Some might see the Edge Uniques cookie the week of 19 May. You can discuss this on the [[m:Talk:Edge Uniques|talk page]]. * Starting May 19, 2025, Event organisers in wikis with the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:CampaignEvents|CampaignEvents extension]] enabled can use [[m:Special:MyLanguage/Event Center/Registration|Event Registration]] in the project namespace (e.g., Wikipedia namespace, Wikidata namespace). With this change, communities don't need admins to use the feature. However, wikis that don't want this change can remove and add the permitted namespaces at [[Special:CommunityConfiguration/CampaignEvents]]. * The Wikipedia project now has a {{int:project-localized-name-group-wikipedia/en}} in [[d:Q36720|Nupe]] ([[w:nup:|<code>w:nup:</code>]]). This is a language primarily spoken in the North Central region of Nigeria. Speakers of this language are invited to contribute to [[w:nup:Tatacin feregi|new Wikipedia]]. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:27}} community-submitted {{PLURAL:27|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. '''Updates for technical contributors''' * Developers can now access pre-parsed Dutch Wikipedia, amongst others (English, German, French, Spanish, Italian, and Portuguese) through the [https://enterprise.wikimedia.com/docs/snapshot/#structured-contents-snapshot-bundle-info-beta Structured Contents snapshots (beta)]. The content includes parsed Wikipedia abstracts, descriptions, main images, infoboxes, article sections, and references. * The <code dir="ltr">/page/data-parsoid</code> REST API endpoint is no longer in use and will be deprecated. It is [[phab:T393557|scheduled to be turned off]] on June 7, 2025. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.45/wmf.1|MediaWiki]] '''In depth''' * The [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/News/2025_Cloud_VPS_VXLAN_IPv6_migration IPv6 support] is a newly introduced Cloud virtual network that significantly boosts Wikimedia platforms' scalability, security, and readiness for the future. If you are a technical contributor eager to learn more, check out [https://techblog.wikimedia.org/2025/05/06/wikimedia-cloud-vps-ipv6-support/ this blog post] for an in-depth look at the journey to IPv6. '''Meetings and events''' * The 2nd edition of 2025 of [[m:Special:MyLanguage/Afrika Baraza|Afrika Baraza]], a virtual platform for African Wikimedians to connect, will take place on [https://zonestamp.toolforge.org/1747328400 May 15 at 17:00 UTC]. This edition will focus on discussions regarding [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026|Wikimedia Annual planning and progress]]. * The [[m:Special:MyLanguage/MENA Connect Community Call|MENA Connect Community Call]], a virtual meeting for [[w:en:Middle East and North Africa|MENA]] Wikimedians to connect, will take place on [https://zonestamp.toolforge.org/1747501200 May 17 at 17:00 UTC]. You can [[m:Event:MENA Connect (Wiki_Diwan) APP Call|register now]] to attend. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/20|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2025-W20"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 12. maí 2025 kl. 22:38 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=28714188 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2025-21</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2025-W21"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/21|Translations]] are available. '''Weekly highlight''' * The Editing Team and the Machine Learning Team are working on a new check for newcomers: [[mw:Edit check/Peacock check|Peacock check]]. Using a prediction model, this check will encourage editors to improve the tone of their edits, using artificial intelligence. We invite volunteers to review the first version of the Peacock language model for the following languages: Arabic, Spanish, Portuguese, English, and Japanese. Users from these wikis interested in reviewing this model are [[mw:Edit check/Peacock check/model test|invited to sign up at MediaWiki.org]]. The deadline to sign up is on May 23, which will be the start date of the test. '''Updates for editors''' * From May 20, 2025, [[m:Special:MyLanguage/Oversight policy|oversighters]] and [[m:Special:MyLanguage/Meta:CheckUsers|checkusers]] will need to have their accounts secured with two-factor authentication (2FA) to be able to use their advanced rights. All users who belong to these two groups and do not have 2FA enabled have been informed. In the future, this requirement may be extended to other users with advanced rights. [[m:Special:MyLanguage/Mandatory two-factor authentication for users with some extended rights|Learn more]]. * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|class=skin-invert|Wishlist item]] [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2023/Multiblocks|Multiblocks]] will begin mass deployment by the end of the month: all non-Wikipedia projects plus Catalan Wikipedia will adopt Multiblocks in the week of May 26, while all other Wikipedias will adopt it in the week of June 2. Please [[m:Talk:Community Wishlist Survey 2023/Multiblocks|contact the team]] if you have concerns. Administrators can test the new user interface now on your own wiki by browsing to [{{fullurl:Special:Block|usecodex=1}} {{#special:Block}}?usecodex=1], and can test the full multiblocks functionality [[testwiki:Special:Block|on testwiki]]. Multiblocks is the feature that makes it possible for administrators to impose different types of blocks on the same user at the same time. See the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Manage blocks|help page]] for more information. [https://phabricator.wikimedia.org/T377121] * Later this week, the [[{{#special:SpecialPages}}]] listing of almost all special pages will be updated with a new design. This page has been [[phab:T219543|redesigned]] to improve the user experience in a few ways, including: The ability to search for names and aliases of the special pages, sorting, more visible marking of restricted special pages, and a more mobile-friendly look. The new version can be [https://meta.wikimedia.beta.wmflabs.org/wiki/Special:SpecialPages previewed] at Beta Cluster now, and feedback shared in the task. [https://phabricator.wikimedia.org/T219543] * The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart|Chart extension]] is being enabled on more wikis. For a detailed list of when the extension will be enabled on your wiki, please read the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart/Project#Deployment Timeline|deployment timeline]]. * [[f:Special:MyLanguage/Wikifunctions:Main Page|Wikifunctions]] will be deployed on May 27 on five Wiktionaries: [[wikt:ha:|Hausa]], [[wikt:ig:|Igbo]], [[wikt:bn:|Bengali]], [[wikt:ml:|Malayalam]], and [[wikt:dv:|Dhivehi/Maldivian]]. This is the second batch of deployment planned for the project. After deployment, the projects will be able to call [[f:Special:MyLanguage/Wikifunctions:Introduction|functions from Wikifunctions]] and integrate them in their pages. A function is something that takes one or more inputs and transforms them into a desired output, such as adding up two numbers, converting miles into metres, calculating how much time has passed since an event, or declining a word into a case. Wikifunctions will allow users to do that through a simple call of [[f:Special:MyLanguage/Wikifunctions:Catalogue|a stable and global function]], rather than via a local template. * Later this week, the Wikimedia Foundation will publish a hub for [[diffblog:2024/07/09/on-the-value-of-experimentation/|experiments]]. This is to showcase and get user feedback on product experiments. The experiments help the Wikimedia movement [[diffblog:2023/07/13/exploring-paths-for-the-future-of-free-knowledge-new-wikipedia-chatgpt-plugin-leveraging-rich-media-social-apps-and-other-experiments/|understand new users]], how they interact with the internet and how it could affect the Wikimedia movement. Some examples are [[m:Special:MyLanguage/Future Audiences/Generated Video|generated video]], the [[m:Special:MyLanguage/Future Audiences/Roblox game|Wikipedia Roblox speedrun game]] and [[m:Special:MyLanguage/Future Audiences/Discord bot|the Discord bot]]. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:29}} community-submitted {{PLURAL:29|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, there was a bug with creating an account using the API, which has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T390751] '''Updates for technical contributors''' * Gadgets and user scripts that interact with [[{{#special:Block}}]] may need to be updated to work with the new [[mw:Special:MyLanguage/Help:Manage blocks|manage blocks interface]]. Please review the [[mw:Help:Manage blocks/Developers|developer guide]] for more information. If you need help or are unable to adapt your script to the new interface, please let the team know on the [[mw:Help talk:Manage blocks/Developers|talk page]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T377121] * The <code dir=ltr>mw.title</code> object allows you to get information about a specific wiki page in the [[w:en:Wikipedia:Lua|Lua]] programming language. Starting this week, a new property will be added to the object, named <code dir=ltr>isDisambiguationPage</code>. This property allows you to check if a page is a disambiguation page, without the need to write a custom function. [https://phabricator.wikimedia.org/T71441] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] User script developers can use a [[toolforge:gitlab-content|new reverse proxy tool]] to load javascript and css from [[gitlab:|gitlab.wikimedia.org]] with <code dir=ltr>mw.loader.load</code>. The tool's author hopes this will enable collaborative development workflows for user scripts including linting, unit tests, code generation, and code review on <bdi lang="zxx" dir="ltr">gitlab.wikimedia.org</bdi> without a separate copy-and-paste step to publish scripts to a Wikimedia wiki for integration and acceptance testing. See [[wikitech:Tool:Gitlab-content|Tool:Gitlab-content on Wikitech]] for more information. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.45/wmf.2|MediaWiki]] '''Meetings and events''' * The 12th edition of [[m:Special:MyLanguage/Wiki Workshop 2025|Wiki Workshop 2025]], a forum that brings together researchers that explore all aspects of Wikimedia projects, will be held virtually on 21-22 May. Researchers can [https://pretix.eu/wikimedia/wikiworkshop2025/ register now]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/21|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2025-W21"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 19. maí 2025 kl. 23:13 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=28724712 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2025-22</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2025-W22"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/22|Translations]] are available. '''Weekly highlight''' * A community-wide discussion about a very delicate issue for the development of [[m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia|Abstract Wikipedia]] is now open on Meta: where to store the abstract content that will be developed through functions from Wikifunctions and data from Wikidata. The discussion is open until June 12 at [[m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia/Location of Abstract Content|Abstract Wikipedia/Location of Abstract Content]], and every opinion is welcomed. The decision will be made and communicated after the consultation period by the Foundation. '''Updates for editors''' * Since last week, on all wikis except [[phab:T388604|the largest 20]], people using the mobile visual editor will have [[phab:T385851|additional tools in the menu bar]], accessed using the new <code>+</code> toolbar button. To start, the new menu will include options to add: citations, hieroglyphs, and code blocks. Deployment to the remaining wikis is [[phab:T388605|scheduled]] to happen in June. * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] The <code dir=ltr>[[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:ParserFunctions##ifexist|#ifexist]]</code> parser function will no longer register a link to its target page. This will improve the usefulness of [[{{#special:WantedPages}}]], which will eventually only list pages that are the target of an actual red link. This change will happen gradually as the source pages are updated. [https://phabricator.wikimedia.org/T14019] * This week, the Moderator Tools team will launch [[mw:Special:MyLanguage/2025 RecentChanges Language Agnostic Revert Risk Filtering|a new filter to Recent Changes]], starting at Indonesian Wikipedia. This new filter highlights edits that are likely to be reverted. The goal is to help Recent Changes patrollers identify potentially problematic edits. Other wikis will benefit from this filter in the future. * Upon clicking an empty search bar, logged-out users will see suggestions of articles for further reading. The feature will be available on both desktop and mobile. Readers of Catalan, Hebrew, and Italian Wikipedias and some sister projects will receive the change between May 21 and mid-June. Readers of other wikis will receive the change later. The goal is to encourage users to read the wikis more. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Content Discovery Experiments/Search Suggestions|Learn more]]. * Some users of the Wikipedia Android app can use a new feature for readers, [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android/TrivaGame|WikiGames]], a daily trivia game based on real historical events. The release has started as an A/B test, available to 50% of users in the following languages: English, French, Portuguese, Russian, Spanish, Arabic, Chinese, and Turkish. * The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Newsletter|Newsletter extension]] that is available on MediaWiki.org allows the creation of [[mw:Special:Newsletters|various newsletters]] for global users. The extension can now publish new issues as section links on an existing page, instead of requiring a new page for each issue. [https://phabricator.wikimedia.org/T393844] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:32}} community-submitted {{PLURAL:32|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. '''Updates for technical contributors''' * The previously deprecated <code dir=ltr>[[mw:Special:MyLanguage/Manual:Ipblocks table|ipblocks]]</code> views in [[wikitech:Help:Wiki Replicas|Wiki Replicas]] will be removed in the beginning of June. Users are encouraged to query the new <code dir=ltr>[[mw:Special:MyLanguage/Manual:Block table|block]]</code> and <code dir=ltr>[[mw:Special:MyLanguage/Manual:Block target table|block_target]]</code> views instead. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.45/wmf.3|MediaWiki]] '''Meetings and events''' * [[d:Special:MyLanguage/Event:Wikidata and Sister Projects|Wikidata and Sister Projects]] is a multi-day online event that will focus on how Wikidata is integrated to Wikipedia and the other Wikimedia projects. The event runs from May 29 – June 1. You can [[d:Special:MyLanguage/Event:Wikidata and Sister Projects#Sessions|read the Program schedule]] and [[d:Special:RegisterForEvent/1291|register]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/22|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2025-W22"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 26. maí 2025 kl. 20:05 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=28788673 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2025-23</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2025-W23"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/23|Translations]] are available. '''Weekly highlight''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart|Chart extension]] is now available on all Wikimedia wikis. Editors can use this new extension to create interactive data visualizations like bar, line, area, and pie charts. Charts are designed to replace many of the uses of the legacy [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Graph|Graph extension]]. '''Updates for editors''' * It is now easier to configure automatic citations for your wiki within the visual editor's [[mw:Special:MyLanguage/Citoid/Enabling Citoid on your wiki|citation generator]]. Administrators can now set a default template by using the <code dir=ltr>_default</code> key in the local <bdi lang="en" dir="ltr">[[MediaWiki:Citoid-template-type-map.json]]</bdi> page ([[mw:Special:Diff/6969653/7646386|example diff]]). Setting this default will also help to future-proof your existing configurations when [[phab:T347823|new item types]] are added in the future. You can still set templates for individual item types as they will be preferred to the default template. [https://phabricator.wikimedia.org/T384709] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:20}} community-submitted {{PLURAL:20|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. '''Updates for technical contributors''' * Starting the week of June 2, bots logging in using <code dir=ltr>action=login</code> or <code dir=ltr>action=clientlogin</code> will fail more often. This is because of stronger protections against suspicious logins. Bots using [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Bot passwords|bot passwords]] or using a loginless authentication method such as [[mw:Special:MyLanguage/OAuth/Owner-only consumers|OAuth]] are not affected. If your bot is not using one of those, you should update it; using <code dir=ltr>action=login</code> without a bot password was deprecated [[listarchive:list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/message/3EEMN7VQX5G7WMQI5K2GP5JC2336DPTD/|in 2016]]. For most bots, this only requires changing what password the bot uses. [https://phabricator.wikimedia.org/T395205] * From this week, Wikimedia wikis will allow ES2017 features in JavaScript code for official code, gadgets, and user scripts. The most visible feature of ES2017 is <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>async</code>/<code>await</code></bdi> syntax, allowing for easier-to-read code. Until this week, the platform only allowed up to ES2016, and a few months before that, up to ES2015. [https://phabricator.wikimedia.org/T381537] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.45/wmf.4|MediaWiki]] '''Meetings and events''' * Scholarship applications to participate in the [[m:Special:MyLanguage/GLAM Wiki 2025|GLAM Wiki Conference 2025]] are now open. The conference will take place from 30 October to 1 November, in Lisbon, Portugal. GLAM contributors who lack the means to support their participation can [[m:Special:MyLanguage/GLAM Wiki 2025/Scholarships|apply here]]. Scholarship applications close on June 7th. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/23|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2025-W23"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 2. júní 2025 kl. 23:55 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=28819186 --> jaj1sp6buthtyzac9dp5z9fyhdeamvy 0 166907 1919103 1904125 2025-06-02T13:36:21Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919103 wikitext text/x-wiki {{hreingera|vantar tengla}} {{Taxobox | image = Panulirus longipes by OpenCage.jpg | status = LC | status_system = IUCN3.1 | status_ref = <ref name="iucn status 19 November 2021">{{cite iucn |author=MacDiarmid, A. |author2=Cockcroft, A. |author3=Butler, M. |author4=Chan, T.Y. |author5=Ng Kee Lin, P. |date=2011 |title=''Panulirus longipes'' |volume=2011 |page=e.T170066A6724132 |doi=10.2305/IUCN.UK.2011-1.RLTS.T170066A6724132.en |access-date=19 November 2021}}</ref> | regnum = [[Dýraríki]] (''Animalia'') | phylum = [[Liðdýr]] (''Athropoda'') | subphylum = [[Krabbadýr]] (''Crustacea'') | superclassis = ''[[Multicrustacea]]'' | classis = [[Stórkrabbar]] (''Malacostraca'') |order = Decapoda |Infraorder = Achelata |Family = Palinuridae | genus = Panulirus | species = Panulirus longipes | authority = ([[Alphonse Milne-Edwards|A. Milne-Edwards]], 1868)<ref name=WoRMS>{{cite WoRMS |author=Chan, Tin-Yam |year=2015 |title=''Panulirus longipes'' (A. Milne-Edwards, 1868) |id=210354 |accessdate=2015-05-09 }}</ref> }} '''Langfættur humar''' sem er einnig þekktur sem steinhumar (e. rock lobster) er af Palinuridae fjölskyldunni sem er samheiti yfir um 60 tegundir af krabbadýrum. Humarinn er ein mikilvægasta fiskveiðiauðlindin í vesturhluta Mið-Atlantshafsins og í norðausturhluta Brasilíu. Hann finnst aðallega í sjónum í kringum Ástralíu, Nýja Sjáland, Suður-Afríku og Bahamaeyjar. Hann getur orðið um 30 sentimetra langur en algengasta stærðin er 20 – 25 sentimetrar. Hann er næturdýr og felur sig í holum eða sprungum en oft með stóran fálmarann sinn út úr. Þeir sjást yfirleitt ekki á daginn. Þeir fælast auðveldlega og öflugasta tækið þeirra þegar þeir sjá kafara eða óvinadýr er halinn sem þeir beita þegar þeir synda hratt í hvarf. Eins og öll krabbadýr er humarinn viðkvæmastur þegar skelin hans er að endurnýjast en það getur tekið nokkra daga fyrir hana að herðast. <ref group="note" name="panulirus">(Panulirus longipes, 2021)</ref><ref group="note" name="sutton">(Sutton, A, 2016)</ref>. Humarinn lifir í tæru eða lítið gruggugu vatni. Svæðin sem hann heldur sér á eru grýtt en einnig heldur hann sig á kóralrifum og finnst á eins til átján metra dýpi. Humarinn er næturdýr og vill halda sig út af fyrir sig. Helsta fæða hans eru lindýr og aðrir hryggleysingjar sem hann finnur á hafsbotninum. (Panulirus longipes, 2021) Vegna þess hve fætur hans eru sterkir getur hann molað stærri skeldýr með fótunum og nýtt sér þau sem fæðu. Hlutfallslega er hann með lengri fætur en aðrir humrar og af því er nafnið þeirra dregið <ref group="note" name="sutton" /> ==Útlit== Aðallitur humarsins er dökkbrún eða blábrúnn. Það eru fjölmargir hringlaga hvítir blettir á kviðnum en færri blettir á öðrum hlutum humarsins. Búkurinn á humrinum er þakin skel sem samanstendur af tveimur stórum aðskildum hryggjum en undir þeim dreifast eins konar litlar skífur. Hann er með tvö lítil augu sem eru með tvær áberandi skífur á milli þeirra og mjög langar lappir sem eru 10 talsins. Fæturnir eru með ljósum lengdarrákum sem enda oft við fölan hringlaga blett. Halinn er með skel sem skiptist niður í nokkra hluta sem gerir halann hreyfanlegan og öflugan. Hann er með tvo fálmara sem hann getur hallað aftur sem gerir hann öflugan ef hann þarf að verja sig <ref group="note" name="sutton" />. Humarinn er næturdýr og felur sig í sprungum og holum og undir grjóti yfir daginn en kemur út á nóttunni til að afla sér fæðu <ref group="note" name="panulirus" /> Humarinn getur orðið yfir 20 ára gamall og orðið allt að fimm kíló að þyngd en til að vernda tegundina er dýrum sem eru yfir þrjú kíló oftast sleppt (Factsheet) Þessi tegund af humri ver sig gagnvart öðrum fisktegundum með því að gefa frá sér hátt hljóð. ==Vöxtur== Frjóvgunin hjá humrinum fer þannig fram að karldýrið sprautar sæði undir kvendýrið sem losar allt að 100.000 egg við halann á sér. Kvendýrið er með nokkurs konar körfu við halann sem eggin losast í og geymir þau í nokkra mánuði og þar frjóvgast þau . Kvendýrið er með eggin sín undir kviðnum í nokkra mánuði og þegar eggin frjóvgast sem gerist eftir fjórar til átta vikur,, fer eftir hita sjávarins svífa lifrurnar í um 10 mánuði áður en þær breytast í lifrur sem setjast svo á hafsbotninn. Mjög fáar lifrur lifa til fullorðinsára. Vegna þess að þau svífa um í marga mánuði eru ekki mörg af þeim sem lifa sem gerir það erfitt ef ekki ómögulegt að rækta humarinn þannig að hann verði útflutningsvara. Lifrurnar halda sig út af fyrir sig og finnast í grynnra vatni en humarinn. Þær vaxa hægt og eru orðnar um 2 cm eftir um 18 mánuði. Humarinn hrygnir fyrst um fimm ára aldurinn Vöxtur humarsins er mjög hægur. <ref group="note" name="panulirus" /> ==Dreifing== Humarinn finnst aðallega á suðrænum svæðum á Kyrrahafssvæðinu. Hann finnst á svæðinu frá Madagaskar og austurströnd Afríku til eyjanna í Asíu og til norður Ástralíu. Aukin eftirspurn neytenda, hærra markaðsvirði og stækkandi fiskiskipaflotar og jafnvel breytt loftslag hefur leitt til ofveiði á sumum af þessum fiskveiðisvæðum <ref group="note" >(Cochrane og Chakalall 2001)</ref>. ==Veiðar== Eins og sjá má á mynd tvö hér að ofan hefur Langfætti humarinn (e. Longleged spinu lobster) aðalega verið veiddur í Japan. Frá síðustu aldamótum og til dagsins í dag hefur hann einnig verið mikið veiddur í Kóreu. Hann hefur líka verið veiddur í Taívan sem er eyja undan strönd Kína en þar hefur hann veiðst sem meðafli í trollveiðum. Þau veiðifæri sem eru notuð til að veiða humarinn eru spjót, gildrur, flækjunet og humarker. Einnig er líka kafað eftir honum. Humarinn er aðaðlega veiddur til manneldis. Ekki eru til ítarlegar tölur um stærð stofnsins er það eru líkur eru á að hann sé ofveiddur að einhverju leyti og hafa náttúruverndarsinnar og þeir sem hafa áhyggjur af ofveiði sett tegundina á lista með öðrum tegundum sem áhyggjur eru af séu ofveiddar <ref group="note" >(Edwards, M., 1868)</ref>. ==Markaðurinn== Langfættur humar þykir munaðarvara í þeim löndum sem hann er veiddur í. Hann er vinsæll þar og er veiðitímabilið frá mars og fram í nóvember. Ekki er um útflutning að ræða frá þeim löndum sem hann er veiddur í. Humarinn er seldur ferskur á mörkuðum eða beint á veitingastaði. <ref group="note" name="sutton" /> ==Líffræðin== Lífsferill humars er talinn flókinn og frá 1980 hafa vettvangsrannsóknir á humri aukið skilning okkar á æxlunarvirkni, breytileika á æxlunartíma eftir staðsetningu og dýpi, stærð við fyrsta þroska kvendýra og frjósemi. Rannsóknir á lífsferli humars benda til þess að með auknu eftirliti og svæðisbundnum áherslum á rannsóknir á líftíma og fiskveiðum aukist ábyrg fiskveiðistjórnun á þessum svæðum. Þannig aukast æxlunarmöguleikar humarsins og sjálfbær nýliðun. Rannsókn sem var gerð á æxlunarlíffræði og nýliðun var skilgreind sem forgangsverkefni vegna þess að 84% landa sem stunda atvinnu- eða smærri fiskveiðar skortir upplýsingar um ferlið sem ákvarðar nýliðun og tengsl þess við fiskveiðar og breytileika í loftslagi. Skilningur á nýliðun í veiðistofn tegundar er háð þekkingu á haffræðilegum og líffræðilegum þáttum sem starfa á mismunandi stigum lífsferils == Neðanmálsgreinar == <references group="note"/> == Tilvísanir == <references/> [[Flokkur:Panulirus]] oktd9scb3gqobiwarntvegcvhfa2ru1 0 167576 1919150 1752858 2025-06-02T21:22:28Z Berserkur 10188 1919150 wikitext text/x-wiki '''Fossvogslaug''' er fyrirhuguð sundlaug í [[Fossvogsdalur|Fossvogsdal]] milli [[Reykjavík]]ur og [[Kópavogur|Kópavogs]]. Hún verður nálægt grunnskólum dalsins, [[Snælandsskóli|Snælandsskóla]] og [[Fossvogsskóli|Fossvogsskóla]].<ref>[https://www.visir.is/g/20222254194d/fossvogslaug-verdur-stadsett-a-milli-grunnskolanna-tveggja Fossvogslaug verður staðsett á milli grunnskólanna tveggja] Vísir, sótt 28/4 2022</ref> Árið 2021 var undirrituð viljayfirlýsing borgarstjóra Reykjavíkur og bæjarstjóra Kópavogs um byggingu laugarinnar en árið 2024 var laugin ekki í áætlunum þéttbýlisstaðanna fyrrnefndu. <ref>[https://www.mbl.is/frettir/innlent/2024/07/24/fossvogslaug_ekki_heldur_a_aaetlun_borgarinnar/ Fossvogslaug ekki heldur á áætlun borgarinnar] Mbl.is, sótt 2. júní, 2025</ref> ==Tilvísanir== {{reflist}} [[Flokkur:Sundlaugar í Reykjavík]] [[Flokkur:Sundlaugar í Kópavogi]] l7btdibjqvysp02a7vqf50zs9gcsp4w 0 169326 1919124 1904824 2025-06-02T13:42:48Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919124 wikitext text/x-wiki {{sjá|William Petty, jarl af Shelburne|breska forsætisráðherrann.}} [[Mynd:Sir William Petty by Isaac Fuller.jpg|thumb|William Petty]] '''William Petty''' (26.maí 1623 - 16.desember 1687) var enskur hagfræðingur, vísindamaður og heimspekingur. Petty var meðlimur í [[Konunglega breska vísindafélagið|konunglega breska vísindafélaginu]]. Petty var atkvæðamikill í stjórnmálum í valdatíð [[Oliver Cromwell]], [[Karl 2. Englandskonungur|Karls II]], og [[Jakob 2. Englandskonungur|Jakobs II]]. <ref>Medema og Samuels, (2003)</ref> ==Æviágrip== Lífsferill Petty var mjög skrautlegur. Hann ólst upp í Romsey á Englandi en þar ráku faðir hans og afi vefnaðarvöruviðskipti, en hljópst 13 ára gamall að heiman. Eftir ár á sjó endaði hann í [[Jesúítareglan|Jesúítaskóla]] í [[Caen]] í Frakklandi, þar sem hann vakti athygli fyrir gáfur sínar og fróðleiksfýsn. Að námi loknu snéri Petty til Englands og eyddi næstu árum við ýmis störf. Hann var á sjó, starfaði sem augnlæknir í Hollandi, og sem einkaritari [[Thomas Hobbes]] í París þar sem hann var virkur þátttakandi í samræðum helstu hugsuða álfunnar. <ref>William Petty, Wikipedia, (2023)</ref> Petty var skipaður prófessor í læknisfræði við [[Oxford-háskóli|Oxford]] árið 1650, en fylgdi her Cromwell til [[Írland]]s árið 1652 og var árið 1654 settur yfir landmælingar og manntal sem lágu til grundvallar stórfelldu landnámi Englendinga á írsku landi. Petty auðgaðist gríðarlega á Írlandi og var sakaður um ýmsa spillingu, en þær öftruðu ekki frama hans. Petty var aðlaður árið 1661.<ref name="hetweb">{{Cite web|url=https://www.hetwebsite.net/het/profiles/petty.htm|title=HET: William Petty|website=www.hetwebsite.net|access-date=2022-09-06}}</ref> === Landnám í Írlandi === Petty yfirgaf Oxford árið 1652 til að sinna læknisstörfum í her Cromwell á Írlandi. Her Cromwell starfaði við að fylgja eftir nýrri löggjöf Englendinga en hún fól í sér landnám á írsku landi sem afleiðing á átökum þeirra við Englendinga. Þeir neyddu einnig fjölmarga Íra til flutninga í héraðið Connaught. Englendingarnir seldu hluta af landinu sem þeir tóku yfir en nýttu einnig hluta af því til að verðlauna hermenn sína í staðinn fyrir að borga þeim í peningum. <ref>Sandelin o.fl., 2014, bls. 11</ref> [[Benjamin Worsley]] var fenginn til að kortleggja og verðmeta þetta nýja land sem þeir höfðu öðlast en vegna starfshátta hans var álitið að það myndi taka rúmlega 13 ár. Petty sóttist eftir þessu hlutverki Worsley og eftir tvö ár af sannfæringu var honum treyst fyrir verkinu. Worsley notaði einungis nokkra mjög hæfa starfsmenn við verðmat sitt en Petty fékk þúsundir hermanna með sér í lið ásamt nokkrum kortagerðarmönnum og kláraði verkið á rúmum 13 mánuðum. Þessi aðferð hjá Petty varð að þekktu fyrirbæri sem bar heitið “Down Survey” og var notað sem staðlaða aðferðin við verðmat á landi langt inn í 19. öldina. Petty auðgaðist verulega á þessu tímabili en hann eignaðist land sem var samtals rúmlega 50.000 hektara að stærð. Hluti af auði hans fékk hann sem verðlaun fyrir störf sín en restina eignaðist hann með því að kaupa land af hermönnunum sem vildu frekar fá pening fyrir sín störf. <ref name="hetweb"/> <ref>William Petty, Wikipedia, (2023)</ref> === Ásakanir um spillingu === Petty varð fyrir verulegum ásökunum um spillingu og svik á þessum tíma vegna þátttöku hans í yfirtöku Englendinga á írsku landi en stór hluti af þessum ásökunum átti rétt á sér en þær voru einnig að miklu leyti afleiðing pólitísks ágreinings á milli Henry Cromwell og Charles Fleetwood.<ref name="hetweb"/> <ref>William Petty, Wikipedia, (2023)</ref> == Framlög til hagfræði == Petty er talinn einn fremsti hagfræðingur Englands á 17. öld. Hann er þekktastur sem frumkvöðull í gerð hagtalna og þjóðhagsreikninga sem hann nefndi „Political Arithmetic“. Hann taldi að hægt væri að beita vísindalegri aðferð við greiningu efnahagslegra viðfangsefna. Taldi Petty að til efnahagsleg- og lýðfræðilega tölfræði væri forsenda giftusællar hagstjórnar. Aðferðafræði Petty við hagtölugerð var engu að síður mjög frumstæð, enda áreiðanlegar hagtölur af skornum skammti. Adam Smith hafnaði því hugmyndum Petty um nauðsyn hagtalna við greiningu hagfræðilegra álitaefna. Þó Petty sé iðulega talinn til [[Merkantílismi|merkantílískra]] hagfræðinga taldi hann utanríkisviðskipti og jákvæðan viðskiptajöfnuð ekki uppsprettu auðs, heldur væri hún í raunhagkerfinu, landi og vinnu. Hann er einnig talinn einn fyrsti hagfræðingurinn, ásamt [[Richard Cantillon|Cantillon]] og [[François Quesnay|Quesnay]] til að líta á hagkerfið sem hringrásakerfi.<ref name="hist-econ-thought">{{Citation|last=Brewer|first=Anthony|title=Pre-Classical Economics in Britain|doi=10.1002/9780470999059.ch6|work=A Companion to the History of Economic Thought|pages=78–93|publisher=Blackwell Publishing Ltd|access-date=2022-09-06}}</ref> <ref>William Petty, Wikipedia, (2023)</ref> === Hagfræðiverk og kenningar === Tveir menn höfðu afgerandi áhrif á hagfræðikenningar Petty. Sá fyrsti var [[Thomas Hobbes]], sem var enskur heimspekingur, en Petty starfaði sem persónulegur ritari fyrir hann. Seinni aðilinn var maður að nafni [[Francis Bacon (heimspekingur)|Francis Bacon]] en hann var einnig enskur heimspekingur sem var gjarnan kallaður faðir raunhyggjunnar. Áhrif [[Francis Bacon (heimspekingur)|Francis Bacon]] á Petty voru mikil. Bacon, ásamt Hobbes, var sannfærður að stærðfræði hlyti að vera undirstaða allra skynsamlegra vísinda. Þessi áhersla á nákvæmni leiddi til þess að Petty lýsti eftirminnilega yfir því að hann myndi aðeins nota mælanleg fyrirbæri í sínum vísindastörfum og myndi leitast eftir mælanlegri nákvæmni, frekar en að treysta á samanburðarhætti. Þetta skapaði nýtt viðfangsefni sem hann nefndi "Political Arithmetic". <ref>William Petty, Wikipedia, (2023)</ref> Skrif Petty áttu sér stað fyrir raunverulega þróun stjórnmálahagfræðinnar og voru því margar fullyrðingar hans um nákvæmni ekki fullnægjandi. Engu að síður skrifaði Petty þrjú aðalverk um hagfræði en þau voru: ''Treatise of Taxes and Contributions'' (skrifuð 1662), ''Verbum Sapienti'' (1665) og ''Quantulumcunque Concerning Money'' (1682). Þessi verk, sem fengu mikla athygli árið 1690, sýndu fram á kenningar hans á stórum sviðum sem myndu síðan þróast í fyrirbærið hagfræði.  <ref name="hist-econ-thought"/> === Peningamagn === Petty taldi að það væri ákveðin upphæð sem þjóð þyrfti til að knýja fram viðskipti sín. Þess vegna var hægt að hafa of lítið af peningum í umferð í hagkerfinu, sem myndi þýða að fólk þyrfti að reiða sig á viðskipti. Það væri líka mögulegt að of miklir peningar væru í hagkerfinu. En aðal spurningin var, eins og hann spyr í 3. kafla Verbum Sapienti, myndu 6 milljónir punda duga til að knýja fram viðskipti þjóðar, sérstaklega ef konungurinn vildi afla aukafjár fyrir stríðið við Holland? Svarið hans Petty lá í hraða peningaflæðisins. Með því að gera ráð fyrir peningamagnskenningunni sem hefur oft verið kennd við [[John Locke]], þar sem ''hagræn framleiðsla (Y) * verðlag (p) = peningamagn (MS) * hringrásarhraði (v)'', sagði Petty að ef hagræn framleiðsla ætti að geta aukist fyrir tiltekið peningamagn og verðlag, þyrftu „byltingar“ að eiga sér stað í smærri hringjum (þ.e.a.s. hringrásarhraði verður að vera meiri). Það væri hægt að gera með því að stofna banka. Hann sagði beinlínis í Verbum Sapienti "né vilja peningar svara öllum endum vel stjórnaðs ríkis, þrátt fyrir mikla lækkun þeirra sem hafa orðið á þessum tuttugu árum"<ref>Petty, Willam (1970)</ref> og að meiri hraði er svarið. Hann nefnir líka að það sé ekkert einstakt við gull og silfur þegar það kemur að því að gegna hlutverki peninga og að peningar séu leiðin að markmiðinu, en ekki markmiðið sjálft. Það sem er sláandi við þessa kafla er vitsmunaleg þröngsýni hans, sem setti hann langt á undan verslunarhöfundum fyrr á öldinni. <ref>William Petty, Wikipedia, (2023)</ref> === Virðiskenningin === Petty hélt áfram með hugmyndir [[Aristóteles]] um verðmæti og kom þá með Virðiskenninguna (e.Theory of value): “Verðmæti allra hluta skulu vera metnir út frá landi eða vinnuafli”. Hvort tveggja væri megin tekjustofn ríkisins. Hann tók það þó fram að framleiðni varð einnig við listir og iðnað. Hann bætti einnig rentu við kenningu sína um virði. Auðlindarenta lands var framleiðni vinnumanns á ári umfram það sem hann neytti sjálfur eða stundaði viðskipti með til eigin neyslu.<ref>Backhaus, (2012)</ref> === Vextir === Auðlindarentuhlutfall er mjög náið hugmyndum hans um okurvexti. Á þeim tíma voru margir trúarritarar sem að fordæmdu vexti og töldu þá vera hreinlega syndsamlega. Petty vildi hins vegar meina að vextir væru umbun fyrir lánveitandann og væru því fullkomlega réttlætanlegir. Í kenningu Petty kemur fram að þar sem engin áhætta er, þá eiga vextir að vera jafnir þeirri rentu sem myndast af ákveðnu landi, sem seinna meir er nokkurn veginn þannig sem að við horfum á fjárfestingar í dag. Því meiri áhætta sem er tekin því hærri ávöxtun viljum fá af fjárfestingu. <ref>William Petty, Wikipedia, (2023)</ref> === Skattar === Hvað varðar hækkun skatta, lagði Petty mikla áherslu á neysluskatta. Hann mælti með því að almennt ættu skattar að nægja til að mæta hinum ýmsu tegundum opinberra gjalda. Petty var talsmaður hlutfallslega skatta og hann fordæmdi skatta sem voru fastar upphæðir óháðar tekjum einstaklinga. Petty trúði því að innfluttar vörur ættu að vera skattlagðar en aðeins upp að því marki sem myndi setja innfluttar vörur og innlendar vörur á sama grundvöll. Hann trúði þar með því að innfluttar og innlendar vörur ættu að vera á sama grundvelli verðlags til að skapa sem sanngjörnustu samkeppnina. Á tíma Petty var hagkerfi að þróast úr svokölluðu “vöruviðskipta hagkerfi” í “peningahagkerfi”. Í tengslum við þetta og meðvitaður um skort peningamagns taldi Petty að skattar ættu að vera greiddir í öðru formi en gulli eða silfri.<ref>William Petty, Wikipedia, (2023)</ref> === Laissez-faire === Í skrifum Petty ritaði hann oft um “Laissez-faire” eða frjálshyggju ríkisstjórn en hann varaði við of miklum afskiptum ríkisins af hagkerfinu og hvað það gæti leitt af sér. Einokun, útflutningur auðs og vöruviðskipti voru allt fyrirbæri sem Petty taldi vera bæði tilgangslaus og skaðleg fyrir þjóðir. Petty talaði einnig um mikilvægi stærðarhagkvæmni og sagði að vara yrði bæði gæðameiri og ódýrari ef fleiri starfsmenn koma að framleiðslu hennar. Hann sagði að ágóðinn yrði stærri eftir því sem framleiðslan sjálf stækkar.<ref>William Petty, Wikipedia, (2023)</ref> === Verkaskipting === Verkaskipting er hugtak sem lýsir sérhæfingu verkefna og hluta innan ákveðins framleiðsluferils. Verkaskipting er grundvallarhugtak í hagfræði og gegnir mikilvægu hlutverki við að auka framleiðni og hagkvæmni í ýmsum atvinnugreinum. Verkaskipting felst í því að skipta framleiðsluferli á vöru niður í minni sértækari verkefni. Í staðinn fyrir að einn einstaklingur eða smár hópur framleiði eina heila vöru þá einblína þau frekar á einn sértækari hluta í framleiðsluferlinu. Í riti Petty, “Political Arithmetick”, framkvæmdi hann hagnýta rannsókn um verkaskiptingu þar sem hann sýndi fram á tilveru og gagnsemi hennar í hollenskum slipp. Venjulega verkferlið í slipp er þannig háttað að verkamenn smíða heilt skip og klára það alfarið áður en þeir hefja vinnu á öðru. Ferlið hjá Hollendingunum var hins vegar þannig að þeir höfðu skipað nokkur minni teymi sem einbeittu sér öll að mismunandi verkum í framleiðslu skipanna. Petty notaði verkaskiptingu eftirminnilega í verðmati sínu á Írlandi (sjá kaflann ''Landnám í Írlandi'' fyrir frekari upplýsingar) en þar skipti hann upp verkinu til þess að tryggja að fólk þyrfti enga sérþekkingu til leggja sitt af mörkum. Þessi byltingarkennda aðferð leiddi til þess að hann gat fengið gríðarlegan fjölda af fólki til að hjálpa sér og klára verkið á mettíma.<ref>William Petty, Wikipedia, (2023)</ref> == Arfleið == Petty er helst minnst fyrir efnahagssögu sína og tölfræðiskrif sem hann gerði fyrir tíð [[Adam Smith]], og fyrir að vera stofnmeðlimur [[Konunglega breska vísindafélagið|Konunglega breska vísindafélagsins]]. Sérstaklega áhugaverðar voru sóknir hans í tölfræðigreiningu. Verk Petty í pólitík, ásamt verkum John Graunt, lagði grunninn að nútíma manntalstækni ( e. census techniques). Vinna hans í tölfræðilegri greiningu, sem var svo útvíkkað af mönnum eins og Josiah Child, skráði nokkrar af fyrstu útlistunum á nútíma tryggingum. Vernon Louis Parrington bendir á að hann hafi snemma útskýrt vinnukenninguna um gildi eins og fjallað var um í ''Treatise of Taxes'' árið 1692. Petty lagði grunninn fyrir nokkra hagfræðinga sem komu síðar við sögu, þar á meðal voru  [[Richard Cantillon]], Adam Smith og [[Karl Marx]]. Petty og Smith deildu sömu hugmyndafræði um náttúrulögin. Þeir voru með sameiginlega trú á náttúrulegt frelsi og jafnrétti. Þeir sáu einnig báðir kosti sérhæfingar og verkaskiptingar. Karl Marx tók upp trú Petty á að heildarvinna hóps venjulegra verkamanna skilaði mun stærra framlag til hagkerfisins en hugmyndir samtímans gerðu sér grein fyrir. Þessi trú leiddi til þess að Petty komst að þeirri niðurstöðu um  að vinnuafl skilaði mestu auðæfunum. Marx trúði því hins vegar að umfram vinnuafl væri uppspretta alls gróða og að verkamaðurinn væri firrtur umfram ábata sínum og þar með samfélaginu. Hið mikla álit Marx á Adam Smith endurspeglast í skoðun hans á greiningu Petty, sem ótal tilvitnanir í aðalverki hans [[Das Kapital]] staðfesta einnig. [[John Maynard Keynes]] sýndi fram á hvernig stjórnvöld gætu stjórnað heildareftirspurn til að örva framleiðslu og atvinnu, eins og Petty hafði gert með einfaldari dæmum á 17. öld. Keynes betrumbætti margfaldarann hans Petty ("£100-through-100-hands multiplier") og inleiddi inn í sitt eigið líkan. Sumir telja að afrek Petty hafi komið fyrir heppni. Petty var prófessor í tónlist áður en hann lærði hjá hinum frábæra [[Thomas Hobbes]]. Hann þróaði ''"laissez-faire"'' sýn sína á hagfræði á tímum mikils tækifæra og vaxtar í sístækkandi [[Breska heimsveldið|breska heimsveldinu]]. Laissez-faire stefnur stóðu í beinni andstöðu við félagssáttmála Hobbes, sem þróaðist út frá reynslu Hobbes í mestu kreppu í sögu Englands.<ref>William Petty, Wikipedia, (2023)</ref> == Helstu verk == * ''The Advice to Hartlib'' (1647) * ''A Declaration Concerning the newly invented Art of Double Writing'' (1648) * ''Proceedings between Sankey and Petty'' (1659) * ''Reflections upon Ireland'' (1660) * ''A Treatise of Taxes & Contributions'' (1662) * ''Political Arithmetic'' (skrifuð u.þ.b. 1676, kom út að honum látnum 1690) * ''Verbum Sapienti'' (skrifuð 1664, kom út að honum látnum 1691) * ''Political Anatomy of Ireland'' (skrifuð 1672, kom út að honum látnum 1691) * ''Quantulumcunque Concerning Money'' (skrifuð 1682, kom út að honum látnum 1695) * ''An Essay Concerning the Multiplication of Mankind'' (1682) == Heimildir == * {{wpheimild | tungumál = en | titill = William Petty | mánuðurskoðað = 5.október | árskoðað = 2023}} * {{bókaheimild|höfundur= Backhaus, Jürgen Georg|titill=Handbook of the History of Economic Thought, Insights on the Founders of Modern Economics|útgefandi=Springer|ár=2012}} * {{bókaheimild|höfundur= Petty, William|titill=The political anatomy of Ireland|útgefandi=Irish University Press|ár=1970}} * {{vefheimild|url=https://www.hetwebsite.net/het/profiles/petty.htm|titill=Sir William Petty, 1623-1687|skoðað=(5.október 2023)}} * {{bókaheimild|höfundur= Sandelin, B., Trautwein, H.M., Wundrak, R.|titill=A Short History of Economic Thought|útgefandi=Routledge|ár=2014}} * {{bókaheimild|höfundur= Medema, Steven G., Samuels, Warren J. (ritstj.)|titill=The History of Economic Thought: A Reader|útgefandi=Routledge|ár=2003}} == Tilvísanir == <references/> {{DEFAULTSORT:Petty, William}} {{fd|1623|1687}} [[Flokkur:Enskir hagfræðingar]] eio0ee6kdkrh31tmen0abwa7xnoxudf 0 169518 1919068 1829215 2025-06-02T13:14:16Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919068 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | name = Vatnaposa | status = LC | status_system = IUCN3.1 | status_ref = <ref name="iucn status 12 November 2021">{{cite iucn |author=Pérez-Hernandez, R. |author2=Brito, D. |author3=Tarifa, T. |author4=Cáceres, N. |author5=Lew, D. |author6=Solari, S. |date=2016 |title=''Chironectes minimus'' |volume=2016 |page=e.T4671A22173467 |doi=10.2305/IUCN.UK.2016-1.RLTS.T4671A22173467.en |access-date=12 November 2021}}</ref> | image = Chironectes minimus - Swedish Museum of Natural History - Stockholm, Sweden - DSC00658.JPG | image_width = 250px | image_caption = ''Chironectes minimus'' | regnum = [[Dýraríki]] (''Animalia'') | phylum = [[Seildýr]] (''Chordata'') | classis = [[Spendýr]] (''Mammalia'') | infraclassis = [[Pokadýr]] (''[[Marsupialia]]'') | ordo = [[Pokagrasbítar]] (''[[Diprotodontia]]'') | familia = [[Kengúrur]] (''[[Macropodidae]]'') | genus = '''''[[Chironectes]]''''' | genus_authority = [[Illiger]], 1811 | species = '''''C. minimus''''' | binomial = ''Chironectes minimus'' | binomial_authority = ([[Eberhard August Wilhelm von Zimmermann|Zimmermann]], 1780) | range_map = Water Opossum area.png | range_map_width = 250px | range_map_caption = Útbreiðsla vatnaposu | subdivision_ranks = Undirtegundir | subdivision = *''Chironectes minimus argyrodytes'' *''Chironectes minimus langsdorffi'' *''Chironectes minimus minimus'' *''Chironectes minimus panamensis'' }} '''Vatnaposa''' ([[fræðiheiti]]: ''Chironectes minimus''), einnig kölluð hin '''stóra vatnapokarotta''', er eina [[pokadýr]] heims sem lifir að einhverju leyti í vatni. == Tenglar == {{reflist}} {{commonscat|Chironectes minimus}} {{Wikilífverur|Chironectes minimus}} {{stubbur|spendýr}} [[Flokkur:Pokadýr]] ga6ocgevx9835c2i0q5x74vr900jc0f 0 169936 1919078 1918564 2025-06-02T13:27:25Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919078 wikitext text/x-wiki {{Persóna | nafn = Ferdinand Lassalle | mynd = Bundesarchiv Bild 183-R66693, Ferdinand Lassalle.jpg | myndatexti = Lassalle árið 1860. | fæðingardagur = [[11. apríl]] [[1825]] | fæðingarstaður = [[Wrocław|Breslau]], [[Slésía|Slésíu]], [[Prússland]]i | dauðadagur = {{Dánardagur og aldur|1864|8|31|1825|4|11}} | dauðastaður = [[Carouge]], [[Genf (fylki)|Genf]], [[Sviss]] | þjóðerni = [[Þýskaland|Þýskur]] | stjórnmálaflokkur = [[Almenna þýska verkamannafélagið]] | háskóli = [[Humboldt-háskólinn í Berlín]] | undirskrift = БСЭ1. Автограф. Автографы. 1.svg }} '''Ferdinand Lassalle''' (f. 11. apríl 1825 - d. 31. ágúst 1864) var [[Prússland|prússneskur]] og þýskur [[Sósíalismi|sósíalisti]] sem var helst þekktur fyrir að vera [[Aktívismi|aktivísti]] í þýskum stjórnmálum og fyrir kenningu sína um [[járnlög launa]]. Hann var lærður [[Heimspeki|heimspekingur]] en var einnig fróður í öðrum greinum líkt og [[lögfræði]], [[hagfræði]] og [[Stjórnmál|stjórnmálum]]. Eftir dauða Lassalle hefur honum minnst sem fyrsta manninum í [[Evrópa|Evrópu]] sem tókst að mynda [[Stjórnmálaflokkur|stjórnmálaflokk]] byggðan á sósíalískum gildum. == Æviágrip == Lassalle fæddist árið 1825 í [[Breslau]], [[Slesía|Slesíu]] (sem er í dag [[Wroclaw]] í [[Pólland|Póllandi)]] og var hann af gyðingaættum. Lassalle breytti þó nafni sínu til að slíta sig frá [[Gyðingdómur|gyðingatrúnni]]. Faðir hans var kaupmaður sem seldi [[silki]] og var það hans vilji að Lassalle fetaði í fótspor sín sem kaupmaður. Lassalle gekk í verslunarskóla í [[Leipzig]] en skipti svo yfir í Háskólann í Breslau og svo seinna meir yfir í Háskólann í Berlín. Þar útskrifaðist hann úr [[heimspeki]] árið 1845. <ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.britannica.com/biography/Ferdinand-Lassalle|title=Ferdinand Lassalle {{!}} German political leader {{!}} Britannica|website=www.britannica.com|language=en|access-date=2022-10-08}}</ref> Árið 1848 brast á [[þýska byltingin]] og fór Lassalle að hvetja íbúa [[Düsseldorf]] til átaka gegn ríkisvaldinu. Lassalle var þá handtekinn og afplánaði sex mánaða dóm í fangelsi ásamt því að vera bannaður frá [[Berlín]]. Hann fluttist til [[Rínarland-Pfalz|Rínarlanda]] þar sem hann kláraði að skrifa bók sína um heimspekinginn [[Herakleitos]]. <ref name=":1">{{Cite book|url=http://archive.org/details/germansocialism01dawsgoog|title=German Socialism and Ferdinand Lassalle: A Biographical History of German Socialistic Movements ...|last=William Harbutt Dawson|date=1888|publisher=S. Sonnenschein & co ., lim.: New York, C . Scribner's sons|others=Harvard University|language=English}}</ref> Hann fékk leyfi til þess að flytja aftur til [[Berlín|Berlínar]] og flutti þangað alfarið árið 1859 eftir að hafa búið í [[París]] um nokkurn tíma og hóf störf sem pólitískur fréttaritari.<ref name=":1" /> Á þeim tíma kynntist hann [[Karl Marx]] og skiptust þeir oft á bréfum en vinasamband þeirrra dvínaði með tímanum. Lassalle var með aðra sýn en Marx á byltingunni gegn [[Kapítalismi|kapítalisma]]. Hann taldi að byltingar tímabilinu væri lokið og að nú væri eina vonin um árangur með laga- og þróunarlegum aðferðum.<ref name=":0" /> Lassalle aðhylltist hugmyndinni um konunglegt velferðarríki. Hann vildi [[Kosningaréttur|kosningarétt]] fyrir allar stéttir samfélagsins frekar en kosningaréttinn sem ríkti áður sem að var efri stéttinni í hag. Þannig vonaðist hann til, með því að koma verkalýðnum inn í stjórnmál og félagslíf, að samfélagið myndi fara úr borgararíki byggðu á einkaeign yfir í lýðræðislegt stjórnlagaríki.<ref name=":2">{{Cite journal|last=Huff|first=Lewis J.|date=1887|title=Ferdinand Lassalle|url=https://www.jstor.org/stable/2139183|journal=Political Science Quarterly|volume=2|issue=3|pages=414–439|doi=10.2307/2139183|issn=0032-3195}}</ref> Árið 1864 lést Lassalle eftir skotsár sem hann hlaut í einvígi við prinsinn [[Iancu Racovita]] eftir að Lassalle skoraði hann á hólm vegna Helene von Dönniges, eftir að faðir hennar trúlofaði hana prinsinum vegna þess að hann tók Lassalle ekki í sátt. <ref name=":2" /> == Almenna þýska verkamannafélagið == Þann 23. maí árið 1863 stofnaði Lassalle, ásamt 12 fulltrúum verkamanna úr stærstu borgum og bæjum Þýskalands, [[Almenna þýska verkamannafélagið]] í [[Leipzig]]. Samtökin voru í raun pólitískur flokkur byggður á sósíalískum grunnhugmyndum og er titlaður sem fyrsti pólitískt-skipulagði verkamannaflokkur Evrópu.<ref name=":3">{{Cite web|url=https://www.britannica.com/topic/General-German-Workers-Association|title=General German Workers’ Association {{!}} political party, Germany {{!}} Britannica|website=www.britannica.com|language=en|access-date=2022-10-30}}</ref> Stofnun flokksins kom til vegna þess að áðurnefndir fulltrúar skrifuðu opið bréf eftir að hafa kynnst sósíalískri hugmyndafræði í ferð sinni til [[London]]. Í bréfinu rituðu þeir um stöðu pólitíska og efnahagslega stöðu verkamannastéttarinnar. Lassalle var sérstaklega ánægður að sjá aðila predika hugmyndir sem teygðu sig lengra inn í sósíalisman en þær sem hann hafði talað fyrir almenningi. Lassalle var gerður að forseta flokksins við stofnun hans og sat í forseta stólnum þar til hann lést árið 1864.<ref>{{Citation|title=General German Workers' Association|date=2022-02-22|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=General_German_Workers%27_Association&oldid=1073316047|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-10-30}}</ref> Flokkurinn hafði tvær megin áherslur. Almennur kosningaréttur annars vegar og ríkisstyrkt framleiðslu-samvinnufélög hins vegar. Flokkurinn talaði einnig fyrir því að hinn almenni verkamaður hefur engra hagsmuna að gæta með hinum frjálslynda [[Þýski framfaraflokkurinn|þýska framfaraflokki]] sem leiddi til óvænts bandalags á milli Lassalle og [[Otto von Bismarck|Ottos von Bismarck]]. Bismarck sá hag af því að hafa verkafólkið á bakvið sig í baráttunni við frjálshyggjumenn.<ref>{{Cite web|url=https://www.hetwebsite.net/het/profiles/lassalle.htm|title=Ferdinand Lassalle|website=www.hetwebsite.net|access-date=2022-10-30}}</ref> Árdagar verkamannaflokksins lituðust af átökum innan flokksins. Aðilar flokksins skiptust í tvær fylkingar, endurskoðunarsinna og rétttrúnaðar-[[Marxismi|marxista]]. Deilurnar spegluðust í deilumálum Lassalle og [[Karl Marx|Marx]]. Endurskoðunarsinnar voru á þeirri skoðun að samfélags- og efnahagslegu réttlæti yrði aðeins framfylgt með laga- og þróunarlegum aðferðum. Marxistarnir töldu að kosningar og stofnanir geta ekki einar og sér knésett kapitalismann heldur þurfi valdabyltingu til.<ref name=":3" /> Pólitískar ádeilur Lassalle og Marx héldu áfram eftir dauða Lassalle. Árið 1875 þegar verkamannaflokkurinn og SDAP voru að sameinast var rituð [[Gotha-stefnuskráin]]. Í henni mátti sjá hvernig Lassalle hafði haft áhrif á þýska sósíalista og var mikil áhersla lögð á almennan kosningarétt ásamt hinum ýmsu lögum er varða rétt verkamanna. Marx tengdist [[Sósíaldemókratískur verkamannaflokkur Þýskalands|SDAP]] og Gotha-stefnuskráin hafði verið send honum til athugasemdar. Í staðinn fyrir endurgjöf skrifaði hann sýna eigin grein, [[Athugasemdir við Gotha-stefnuskrána]], þar sem hann gagnrýndi áhrif Lassalle á hana og lýsti þeim sem neikvæðum. Stefnuskráin var þó að lokum samþykkt og flokkarnir tveir mynduðu saman hinn nýja [[SPD]]-flokk.<ref>{{Citation|title=Critique of the Gotha Programme|date=2022-05-10|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Critique_of_the_Gotha_Programme&oldid=1087076600|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-10-30}}</ref> == Járnlög launa == Lassalle sem kom fram með kenninguna um járnlög launanna um miðja nítjándu öld. Samkvæmt Lassalle þá geta laun ekki farið niður fyrir framfærsluviðmið vegna þess að án framfærslu þá getur verkalýðurinn ekki séð fyrir sér og fjölskyldu sinni, sem gerir það að verkum að hann getur ekki unnið né fjölgað sér. Samkeppni verkalýðsins um störf mun gera það að verkum að laun enda í þessu lágmarksstigi launa. <ref name=":2" /> Kenningin er þó í raun ekki ný af nálinni á þessum tíma heldur má rekja hana til mannfjöldakenningu [[Thomas Malthus|Malthusar]] og lögmál [[David Ricardo|Ricardo]] um rentu, en samkvæmt mannfjöldakenningu Malthus eykst mannfjöldi þegar laun eru yfir framfærsluviðmiðinu og minnkar þegar laun eru undir framfærsluviðmiðinu. Kenningin segir þá að í langtímajafnvægi kerfisins muni framboð vinnuafls rísa eða falla út frá því hversu marga starfsmann þarf til starfa á launum jöfnum framfærsluviðmiðinu. David Ricardo gagnrýndi þó mannfjöldakenningu Malthus, Ricardo sagði að hún myndi ekki rætast svo framarlega sem ný fjárfesting, tækniframfarir eða einhver annar þáttur myndi valda því að eftirspurn eftir vinnuafli eykst hraðar en íbúafjöldi, sem myndi leiða til hækkunar á bæði raunlaunum og íbúum. <ref name=":4">{{Cite web|url=https://www.gutenberg.org/files/36345/36345-h/36345-h.htm|title=The Project Gutenberg eBook of Letters of Ricardo to Malthus, by James Bonar.|website=www.gutenberg.org|access-date=2022-10-30}}</ref> Ricardo gerði greinarmun á náttúrulegu verði laun og markaðsverði launa. Fyrir Ricardo var náttúrulegt verð vinnuafls kostnaður við að viðhalda verkamanninum og hins vegar taldi Ricardo að markaðsverð launa gæti farið yfir náttúrulegt launastig varanlega vegna efnahagslegra tilhneiginga. Þrátt fyrir það að laun leiti yfirleitt í náttúrulegt stig geta launin verið yfir því stigi ef aukning fjármagns er stöðug yfir tíma og það hvetur til áframhaldandi mannfjölgunar. Ricardo hélt því einnig fram að náttúruleg laun væru ekki endilega einungis til að halda verkamanninum á lífi heldur fer það eftir venjum og siðum að hverju sinni náttúruleg laun eru ekki föst og stöðug, heldur breytast þau á milli tíma og landa og fara eftir því hvað telst til eðlilegra lífsgæða.<ref name=":4" /> Lassalle bætti við svo kenninguna að einstaklingar geta ekki bætt kjör sín að sjálfsdáðun og að einungis með stofnun samvinnufélags með aðstoð ríkisvaldsins geta verkamenn bætt kjör sín. Vegna þess, var í fyrirrúmi að verkamenn myndu berjast fyrir völdum innan ríkisins til að gera haft raunveruleg áhrif og að stofnun verkalýðsfélaga væri einungis truflun frá hinu raunverulega markmiði.<ref name=":2" /> == Tilvísanir == <references /> {{fd|1825|1864}} {{DEFAULTSORT:Lassalle, Ferdinand}} [[Flokkur:Þýskir heimspekingar]] [[Flokkur:Þýskir sósíalistar]] [[Flokkur:Þýskir stjórnmálamenn]] eigvjfdjy74gp4h006tl8dtxkwvo6mp 1919082 1919078 2025-06-02T13:30:22Z Óskadddddd 83612 Afturkalla útgáfu [[Special:Diff/1919078|1919078]] frá [[Special:Contributions/Agnúi|Agnúi]] ([[User talk:Agnúi|spjall]]) 1919082 wikitext text/x-wiki {{Persóna | nafn = Ferdinand Lassalle | mynd = Bundesarchiv Bild 183-R66693, Ferdinand Lassalle.jpg | myndatexti = Lassalle árið 1860. | fæðingardagur = [[11. apríl]] [[1825]] | fæðingarstaður = [[Wrocław|Breslau]], [[Slésía|Slésíu]], [[Prússland]]i | dauðadagur = {{Dánardagur og aldur|1864|8|31|1825|4|11}} | dauðastaður = [[Carouge]], [[Genf (fylki)|Genf]], [[Sviss]] | þjóðerni = [[Þýskaland|Þýskur]] | stjórnmálaflokkur = [[Almenna þýska verkamannafélagið]] | háskóli = [[Humboldt-háskólinn í Berlín]] | undirskrift = БСЭ1. Автограф. Автографы. 1.svg }} '''Ferdinand Lassalle''' (f. 11. apríl 1825 - d. 31. ágúst 1864) var [[Prússland|prússneskur]] og þýskur [[Sósíalismi|sósíalisti]] sem var helst þekktur fyrir að vera [[Aktívismi|aktivísti]] í þýskum stjórnmálum og fyrir kenningu sína um [[járnlög launa]]. Hann var lærður [[Heimspeki|heimspekingur]] en var einnig fróður í öðrum greinum líkt og [[lögfræði]], [[hagfræði]] og [[Stjórnmál|stjórnmálum]]. Eftir dauða Lassalle hefur honum minnst sem fyrsta manninum í [[Evrópa|Evrópu]] sem tókst að mynda [[Stjórnmálaflokkur|stjórnmálaflokk]] byggðan á sósíalískum gildum. == Æviágrip == Lassalle fæddist árið 1825 í [[Breslau]], [[Slesía|Slesíu]] (sem er í dag [[Wroclaw]] í [[Pólland|Póllandi)]] og var hann af gyðingaættum. Lassalle breytti þó nafni sínu til að slíta sig frá [[Gyðingdómur|gyðingatrúnni]]. Faðir hans var kaupmaður sem seldi [[silki]] og var það hans vilji að Lassalle fetaði í fótspor sín sem kaupmaður. Lassalle gekk í verslunarskóla í [[Leipzig]] en skipti svo yfir í Háskólann í Breslau og svo seinna meir yfir í Háskólann í Berlín. Þar útskrifaðist hann úr [[heimspeki]] árið 1845. <ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.britannica.com/biography/Ferdinand-Lassalle|title=Ferdinand Lassalle {{!}} German political leader {{!}} Britannica|website=www.britannica.com|language=en|access-date=2022-10-08}}</ref> Árið 1848 brast á [[þýska byltingin]] og fór Lassalle að hvetja íbúa [[Düsseldorf]] til átaka gegn ríkisvaldinu. Lassalle var þá handtekinn og afplánaði sex mánaða dóm í fangelsi ásamt því að vera bannaður frá [[Berlín]]. Hann fluttist til [[Rínarland-Pfalz|Rínarlanda]] þar sem hann kláraði að skrifa bók sína um heimspekinginn [[Herakleitos]]. <ref name=":1">{{Cite book|url=http://archive.org/details/germansocialism01dawsgoog|title=German Socialism and Ferdinand Lassalle: A Biographical History of German Socialistic Movements ...|last=William Harbutt Dawson|date=1888|publisher=S. Sonnenschein & co ., lim.: New York, C . Scribner's sons|others=Harvard University|language=English}}</ref> Hann fékk leyfi til þess að flytja aftur til [[Berlín|Berlínar]] og flutti þangað alfarið árið 1859 eftir að hafa búið í [[París]] um nokkurn tíma og hóf störf sem pólitískur fréttaritari.<ref name=":1" /> Á þeim tíma kynntist hann [[Karl Marx]] og skiptust þeir oft á bréfum en vinasamband þeirrra dvínaði með tímanum. Lassalle var með aðra sýn en Marx á byltingunni gegn [[Kapítalismi|kapítalisma]]. Hann taldi að byltingar tímabilinu væri lokið og að nú væri eina vonin um árangur með laga- og þróunarlegum aðferðum.<ref name=":0" /> Lassalle aðhylltist hugmyndinni um konunglegt velferðarríki. Hann vildi [[Kosningaréttur|kosningarétt]] fyrir allar stéttir samfélagsins frekar en kosningaréttinn sem ríkti áður sem að var efri stéttinni í hag. Þannig vonaðist hann til, með því að koma verkalýðnum inn í stjórnmál og félagslíf, að samfélagið myndi fara úr borgararíki byggðu á einkaeign yfir í lýðræðislegt stjórnlagaríki.<ref name=":2">{{Cite journal|last=Huff|first=Lewis J.|date=1887|title=Ferdinand Lassalle|url=https://www.jstor.org/stable/2139183|journal=Political Science Quarterly|volume=2|issue=3|pages=414–439|doi=10.2307/2139183|issn=0032-3195}}</ref> Árið 1864 lést Lassalle eftir skotsár sem hann hlaut í einvígi við prinsinn [[Iancu Racovita]] eftir að Lassalle skoraði hann á hólm vegna Helene von Dönniges, eftir að faðir hennar trúlofaði hana prinsinum vegna þess að hann tók Lassalle ekki í sátt. <ref name=":2" /> == Almenna þýska verkamannafélagið == Þann 23. maí árið 1863 stofnaði Lassalle, ásamt 12 fulltrúum verkamanna úr stærstu borgum og bæjum Þýskalands, [[Almenna þýska verkamannafélagið]] í [[Leipzig]]. Samtökin voru í raun pólitískur flokkur byggður á sósíalískum grunnhugmyndum og er titlaður sem fyrsti pólitískt-skipulagði verkamannaflokkur Evrópu.<ref name=":3">{{Cite web|url=https://www.britannica.com/topic/General-German-Workers-Association|title=General German Workers’ Association {{!}} political party, Germany {{!}} Britannica|website=www.britannica.com|language=en|access-date=2022-10-30}}</ref> Stofnun flokksins kom til vegna þess að áðurnefndir fulltrúar skrifuðu opið bréf eftir að hafa kynnst sósíalískri hugmyndafræði í ferð sinni til [[London]]. Í bréfinu rituðu þeir um stöðu pólitíska og efnahagslega stöðu verkamannastéttarinnar. Lassalle var sérstaklega ánægður að sjá aðila predika hugmyndir sem teygðu sig lengra inn í sósíalisman en þær sem hann hafði talað fyrir almenningi. Lassalle var gerður að forseta flokksins við stofnun hans og sat í forseta stólnum þar til hann lést árið 1864.<ref>{{Citation|title=General German Workers' Association|date=2022-02-22|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=General_German_Workers%27_Association&oldid=1073316047|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-10-30}}</ref> Flokkurinn hafði tvær megin áherslur. Almennur kosningaréttur annars vegar og ríkisstyrkt framleiðslu-samvinnufélög hins vegar. Flokkurinn talaði einnig fyrir því að hinn almenni verkamaður hefur engra hagsmuna að gæta með hinum frjálslynda [[Þýski framfaraflokkurinn|þýska framfaraflokki]] sem leiddi til óvænts bandalags á milli Lassalle og [[Otto von Bismarck|Ottos von Bismarck]]. Bismarck sá hag af því að hafa verkafólkið á bakvið sig í baráttunni við frjálshyggjumenn.<ref>{{Cite web|url=https://www.hetwebsite.net/het/profiles/lassalle.htm|title=Ferdinand Lassalle|website=www.hetwebsite.net|access-date=2022-10-30}}</ref> Árdagar verkamannaflokksins lituðust af átökum innan flokksins. Aðilar flokksins skiptust í tvær fylkingar, endurskoðunarsinna og rétttrúnaðar-[[Marxismi|marxista]]. Deilurnar spegluðust í deilumálum Lassalle og [[Karl Marx|Marx]]. Endurskoðunarsinnar voru á þeirri skoðun að samfélags- og efnahagslegu réttlæti yrði aðeins framfylgt með laga- og þróunarlegum aðferðum. Marxistarnir töldu að kosningar og stofnanir geta ekki einar og sér knésett kapitalismann heldur þurfi valdabyltingu til.<ref name=":3" /> Pólitískar ádeilur Lassalle og Marx héldu áfram eftir dauða Lassalle. Árið 1875 þegar verkamannaflokkurinn og SDAP voru að sameinast var rituð [[Gotha-stefnuskráin]]. Í henni mátti sjá hvernig Lassalle hafði haft áhrif á þýska sósíalista og var mikil áhersla lögð á almennan kosningarétt ásamt hinum ýmsu lögum er varða rétt verkamanna. Marx tengdist [[Sósíaldemókratískur verkamannaflokkur Þýskalands|SDAP]] og Gotha-stefnuskráin hafði verið send honum til athugasemdar. Í staðinn fyrir endurgjöf skrifaði hann sýna eigin grein, [[Athugasemdir við Gotha-stefnuskrána]], þar sem hann gagnrýndi áhrif Lassalle á hana og lýsti þeim sem neikvæðum. Stefnuskráin var þó að lokum samþykkt og flokkarnir tveir mynduðu saman hinn nýja [[SPD]]-flokk.<ref>{{Citation|title=Critique of the Gotha Programme|date=2022-05-10|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Critique_of_the_Gotha_Programme&oldid=1087076600|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-10-30}}</ref> == Járnlög launa == Lassalle sem kom fram með kenninguna um járnlög launanna um miðja nítjándu öld. Samkvæmt Lassalle þá geta laun ekki farið niður fyrir framfærsluviðmið vegna þess að án framfærslu þá getur verkalýðurinn ekki séð fyrir sér og fjölskyldu sinni, sem gerir það að verkum að hann getur ekki unnið né fjölgað sér. Samkeppni verkalýðsins um störf mun gera það að verkum að laun enda í þessu lágmarksstigi launa. <ref name=":2" /> Kenningin er þó í raun ekki ný af nálinni á þessum tíma heldur má rekja hana til mannfjöldakenningu [[Thomas Malthus|Malthusar]] og lögmál [[David Ricardo|Ricardo]] um rentu, en samkvæmt mannfjöldakenningu Malthus eykst mannfjöldi þegar laun eru yfir framfærsluviðmiðinu og minnkar þegar laun eru undir framfærsluviðmiðinu. Kenningin segir þá að í langtímajafnvægi kerfisins muni framboð vinnuafls rísa eða falla út frá því hversu marga starfsmann þarf til starfa á launum jöfnum framfærsluviðmiðinu. David Ricardo gagnrýndi þó mannfjöldakenningu Malthus, Ricardo sagði að hún myndi ekki rætast svo framarlega sem ný fjárfesting, tækniframfarir eða einhver annar þáttur myndi valda því að eftirspurn eftir vinnuafli eykst hraðar en íbúafjöldi, sem myndi leiða til hækkunar á bæði raunlaunum og íbúum. <ref name=":4">{{Cite web|url=https://www.gutenberg.org/files/36345/36345-h/36345-h.htm|title=The Project Gutenberg eBook of Letters of Ricardo to Malthus, by James Bonar.|website=www.gutenberg.org|access-date=2022-10-30}}</ref> Ricardo gerði greinarmun á náttúrulegu verði laun og markaðsverði launa. Fyrir Ricardo var náttúrulegt verð vinnuafls kostnaður við að viðhalda verkamanninum. Hins vegar taldi Ricardo að markaðsverð launa gæti farið yfir náttúrulegt launastig varanlega vegna efnahagslegra tilhneiginga. Þrátt fyrir það að laun leiti yfirleitt í náttúrulegt stig, geta launin verið yfir því stigi ef aukning fjármagns er stöðug yfir tíma og það hvetur til áframhaldandi mannfjölgunar. Ricardo hélt því einnig fram að náttúruleg laun væru ekki endilega einungis til að halda verkamanninum á lífi heldur fer það eftir venjum og siðum að hverju sinni. Náttúruleg laun eru ekki föst og stöðug, heldur breytast þau á milli tíma og landa og fara eftir því hvað telst til eðlilegra lífsgæða.<ref name=":4" /> Lassalle bætti við svo kenninguna að einstaklingar geta ekki bætt kjör sín að sjálfsdáðun og að einungis með stofnun samvinnufélags með aðstoð ríkisvaldsins geta verkamenn bætt kjör sín. Vegna þess, var í fyrirrúmi að verkamenn myndu berjast fyrir völdum innan ríkisins til að gera haft raunveruleg áhrif og að stofnun verkalýðsfélaga væri einungis truflun frá hinu raunverulega markmiði.<ref name=":2" /> == Tilvísanir == <references /> {{fd|1825|1864}} {{DEFAULTSORT:Lassalle, Ferdinand}} [[Flokkur:Þýskir heimspekingar]] [[Flokkur:Þýskir sósíalistar]] [[Flokkur:Þýskir stjórnmálamenn]] 79qxznggn8jlejysxoopsxw3olq47l5 1919084 1919082 2025-06-02T13:32:08Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919084 wikitext text/x-wiki {{Persóna | nafn = Ferdinand Lassalle | mynd = Bundesarchiv Bild 183-R66693, Ferdinand Lassalle.jpg | myndatexti = Lassalle árið 1860. | fæðingardagur = [[11. apríl]] [[1825]] | fæðingarstaður = [[Wrocław|Breslau]], [[Slésía|Slésíu]], [[Prússland]]i | dauðadagur = {{Dánardagur og aldur|1864|8|31|1825|4|11}} | dauðastaður = [[Carouge]], [[Genf (fylki)|Genf]], [[Sviss]] | þjóðerni = [[Þýskaland|Þýskur]] | stjórnmálaflokkur = [[Almenna þýska verkamannafélagið]] | háskóli = [[Humboldt-háskólinn í Berlín]] | undirskrift = БСЭ1. Автограф. Автографы. 1.svg }} '''Ferdinand Lassalle''' (f. 11. apríl 1825 - d. 31. ágúst 1864) var [[Prússland|prússneskur]] og þýskur [[Sósíalismi|sósíalisti]] sem var helst þekktur fyrir að vera [[Aktívismi|aktivísti]] í þýskum stjórnmálum og fyrir kenningu sína um [[járnlög launa]]. Hann var lærður [[Heimspeki|heimspekingur]] en var einnig fróður í öðrum greinum líkt og [[lögfræði]], [[hagfræði]] og [[Stjórnmál|stjórnmálum]]. Eftir dauða Lassalle hefur honum minnst sem fyrsta manninum í [[Evrópa|Evrópu]] sem tókst að mynda [[Stjórnmálaflokkur|stjórnmálaflokk]] byggðan á sósíalískum gildum. == Æviágrip == Lassalle fæddist árið 1825 í [[Breslau]], [[Slesía|Slesíu]] (sem er í dag [[Wroclaw]] í [[Pólland|Póllandi)]] og var hann af gyðingaættum. Lassalle breytti þó nafni sínu til að slíta sig frá [[Gyðingdómur|gyðingatrúnni]]. Faðir hans var kaupmaður sem seldi [[silki]] og var það hans vilji að Lassalle fetaði í fótspor sín sem kaupmaður. Lassalle gekk í verslunarskóla í [[Leipzig]] en skipti svo yfir í Háskólann í Breslau og svo seinna meir yfir í Háskólann í Berlín. Þar útskrifaðist hann úr [[heimspeki]] árið 1845. <ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.britannica.com/biography/Ferdinand-Lassalle|title=Ferdinand Lassalle {{!}} German political leader {{!}} Britannica|website=www.britannica.com|language=en|access-date=2022-10-08}}</ref> Árið 1848 brast á [[þýska byltingin]] og fór Lassalle að hvetja íbúa [[Düsseldorf]] til átaka gegn ríkisvaldinu. Lassalle var þá handtekinn og afplánaði sex mánaða dóm í fangelsi ásamt því að vera bannaður frá [[Berlín]]. Hann fluttist til [[Rínarland-Pfalz|Rínarlanda]] þar sem hann kláraði að skrifa bók sína um heimspekinginn [[Herakleitos]]. <ref name=":1">{{Cite book|url=http://archive.org/details/germansocialism01dawsgoog|title=German Socialism and Ferdinand Lassalle: A Biographical History of German Socialistic Movements ...|last=William Harbutt Dawson|date=1888|publisher=S. Sonnenschein & co ., lim.: New York, C . Scribner's sons|others=Harvard University|language=English}}</ref> Hann fékk leyfi til þess að flytja aftur til [[Berlín|Berlínar]] og flutti þangað alfarið árið 1859 eftir að hafa búið í [[París]] um nokkurn tíma og hóf störf sem pólitískur fréttaritari.<ref name=":1" /> Á þeim tíma kynntist hann [[Karl Marx]] og skiptust þeir oft á bréfum en vinasamband þeirrra dvínaði með tímanum. Lassalle var með aðra sýn en Marx á byltingunni gegn [[Kapítalismi|kapítalisma]]. Hann taldi að byltingar tímabilinu væri lokið og að nú væri eina vonin um árangur með laga- og þróunarlegum aðferðum.<ref name=":0" /> Lassalle aðhylltist hugmyndinni um konunglegt velferðarríki. Hann vildi [[Kosningaréttur|kosningarétt]] fyrir allar stéttir samfélagsins frekar en kosningaréttinn sem ríkti áður sem að var efri stéttinni í hag. Þannig vonaðist hann til, með því að koma verkalýðnum inn í stjórnmál og félagslíf, að samfélagið myndi fara úr borgararíki byggðu á einkaeign yfir í lýðræðislegt stjórnlagaríki.<ref name=":2">{{Cite journal|last=Huff|first=Lewis J.|date=1887|title=Ferdinand Lassalle|url=https://www.jstor.org/stable/2139183|journal=Political Science Quarterly|volume=2|issue=3|pages=414–439|doi=10.2307/2139183|issn=0032-3195}}</ref> Árið 1864 lést Lassalle eftir skotsár sem hann hlaut í einvígi við prinsinn [[Iancu Racovita]] eftir að Lassalle skoraði hann á hólm vegna Helene von Dönniges, eftir að faðir hennar trúlofaði hana prinsinum vegna þess að hann tók Lassalle ekki í sátt. <ref name=":2" /> == Almenna þýska verkamannafélagið == Þann 23. maí árið 1863 stofnaði Lassalle, ásamt 12 fulltrúum verkamanna úr stærstu borgum og bæjum Þýskalands, [[Almenna þýska verkamannafélagið]] í [[Leipzig]]. Samtökin voru í raun pólitískur flokkur byggður á sósíalískum grunnhugmyndum og er titlaður sem fyrsti pólitískt-skipulagði verkamannaflokkur Evrópu.<ref name=":3">{{Cite web|url=https://www.britannica.com/topic/General-German-Workers-Association|title=General German Workers’ Association {{!}} political party, Germany {{!}} Britannica|website=www.britannica.com|language=en|access-date=2022-10-30}}</ref> Stofnun flokksins kom til vegna þess að áðurnefndir fulltrúar skrifuðu opið bréf eftir að hafa kynnst sósíalískri hugmyndafræði í ferð sinni til [[London]]. Í bréfinu rituðu þeir um stöðu pólitíska og efnahagslega stöðu verkamannastéttarinnar. Lassalle var sérstaklega ánægður að sjá aðila predika hugmyndir sem teygðu sig lengra inn í sósíalisman en þær sem hann hafði talað fyrir almenningi. Lassalle var gerður að forseta flokksins við stofnun hans og sat í forseta stólnum þar til hann lést árið 1864.<ref>{{Citation|title=General German Workers' Association|date=2022-02-22|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=General_German_Workers%27_Association&oldid=1073316047|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-10-30}}</ref> Flokkurinn hafði tvær megin áherslur. Almennur kosningaréttur annars vegar og ríkisstyrkt framleiðslu-samvinnufélög hins vegar. Flokkurinn talaði einnig fyrir því að hinn almenni verkamaður hefur engra hagsmuna að gæta með hinum frjálslynda [[Þýski framfaraflokkurinn|þýska framfaraflokki]] sem leiddi til óvænts bandalags á milli Lassalle og [[Otto von Bismarck|Ottos von Bismarck]]. Bismarck sá hag af því að hafa verkafólkið á bakvið sig í baráttunni við frjálshyggjumenn.<ref>{{Cite web|url=https://www.hetwebsite.net/het/profiles/lassalle.htm|title=Ferdinand Lassalle|website=www.hetwebsite.net|access-date=2022-10-30}}</ref> Árdagar verkamannaflokksins lituðust af átökum innan flokksins. Aðilar flokksins skiptust í tvær fylkingar, endurskoðunarsinna og rétttrúnaðar-[[Marxismi|marxista]]. Deilurnar spegluðust í deilumálum Lassalle og [[Karl Marx|Marx]]. Endurskoðunarsinnar voru á þeirri skoðun að samfélags- og efnahagslegu réttlæti yrði aðeins framfylgt með laga- og þróunarlegum aðferðum. Marxistarnir töldu að kosningar og stofnanir geta ekki einar og sér knésett kapitalismann heldur þurfi valdabyltingu til.<ref name=":3" /> Pólitískar ádeilur Lassalle og Marx héldu áfram eftir dauða Lassalle. Árið 1875 þegar verkamannaflokkurinn og SDAP voru að sameinast var rituð [[Gotha-stefnuskráin]]. Í henni mátti sjá hvernig Lassalle hafði haft áhrif á þýska sósíalista og var mikil áhersla lögð á almennan kosningarétt ásamt hinum ýmsu lögum er varða rétt verkamanna. Marx tengdist [[Sósíaldemókratískur verkamannaflokkur Þýskalands|SDAP]] og Gotha-stefnuskráin hafði verið send honum til athugasemdar. Í staðinn fyrir endurgjöf skrifaði hann sýna eigin grein, [[Athugasemdir við Gotha-stefnuskrána]], þar sem hann gagnrýndi áhrif Lassalle á hana og lýsti þeim sem neikvæðum. Stefnuskráin var þó að lokum samþykkt og flokkarnir tveir mynduðu saman hinn nýja [[SPD]]-flokk.<ref>{{Citation|title=Critique of the Gotha Programme|date=2022-05-10|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Critique_of_the_Gotha_Programme&oldid=1087076600|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-10-30}}</ref> == Járnlög launa == Lassalle sem kom fram með kenninguna um járnlög launanna um miðja nítjándu öld. Samkvæmt Lassalle þá geta laun ekki farið niður fyrir framfærsluviðmið vegna þess að án framfærslu þá getur verkalýðurinn ekki séð fyrir sér og fjölskyldu sinni, sem gerir það að verkum að hann getur ekki unnið né fjölgað sér. Samkeppni verkalýðsins um störf mun gera það að verkum að laun enda í þessu lágmarksstigi launa. <ref name=":2" /> Kenningin er þó í raun ekki ný af nálinni á þessum tíma heldur má rekja hana til mannfjöldakenningu [[Thomas Malthus|Malthusar]] og lögmál [[David Ricardo|Ricardo]] um rentu, en samkvæmt mannfjöldakenningu Malthus eykst mannfjöldi þegar laun eru yfir framfærsluviðmiðinu og minnkar þegar laun eru undir framfærsluviðmiðinu. Kenningin segir þá að í langtímajafnvægi kerfisins muni framboð vinnuafls rísa eða falla út frá því hversu marga starfsmann þarf til starfa á launum jöfnum framfærsluviðmiðinu. David Ricardo gagnrýndi þó mannfjöldakenningu Malthus, Ricardo sagði að hún myndi ekki rætast svo framarlega sem ný fjárfesting, tækniframfarir eða einhver annar þáttur myndi valda því að eftirspurn eftir vinnuafli eykst hraðar en íbúafjöldi, sem myndi leiða til hækkunar á bæði raunlaunum og íbúum. <ref name=":4">{{Cite web|url=https://www.gutenberg.org/files/36345/36345-h/36345-h.htm|title=The Project Gutenberg eBook of Letters of Ricardo to Malthus, by James Bonar.|website=www.gutenberg.org|access-date=2022-10-30}}</ref> Ricardo gerði greinarmun á náttúrulegu verði laun og markaðsverði launa. Fyrir Ricardo var náttúrulegt verð vinnuafls kostnaður við að viðhalda verkamanninum og hins vegar taldi Ricardo að markaðsverð launa gæti farið yfir náttúrulegt launastig varanlega vegna efnahagslegra tilhneiginga. Þrátt fyrir það að laun leiti yfirleitt í náttúrulegt stig geta launin verið yfir því stigi ef aukning fjármagns er stöðug yfir tíma og það hvetur til áframhaldandi mannfjölgunar. Ricardo hélt því einnig fram að náttúruleg laun væru ekki endilega einungis til að halda verkamanninum á lífi heldur fer það eftir venjum og siðum að hverju sinni náttúruleg laun eru ekki föst og stöðug, heldur breytast þau á milli tíma og landa og fara eftir því hvað telst til eðlilegra lífsgæða.<ref name=":4" /> Lassalle bætti við svo kenninguna að einstaklingar geta ekki bætt kjör sín að sjálfsdáðun og að einungis með stofnun samvinnufélags með aðstoð ríkisvaldsins geta verkamenn bætt kjör sín. Vegna þess, var í fyrirrúmi að verkamenn myndu berjast fyrir völdum innan ríkisins til að gera haft raunveruleg áhrif og að stofnun verkalýðsfélaga væri einungis truflun frá hinu raunverulega markmiði.<ref name=":2" /> == Tilvísanir == <references /> {{fd|1825|1864}} {{DEFAULTSORT:Lassalle, Ferdinand}} [[Flokkur:Þýskir heimspekingar]] [[Flokkur:Þýskir sósíalistar]] [[Flokkur:Þýskir stjórnmálamenn]] eigvjfdjy74gp4h006tl8dtxkwvo6mp 1919090 1919084 2025-06-02T13:33:20Z Óskadddddd 83612 Afturkalla útgáfu [[Special:Diff/1919084|1919084]] frá [[Special:Contributions/Agnúi|Agnúi]] ([[User talk:Agnúi|spjall]]) 1919090 wikitext text/x-wiki {{Persóna | nafn = Ferdinand Lassalle | mynd = Bundesarchiv Bild 183-R66693, Ferdinand Lassalle.jpg | myndatexti = Lassalle árið 1860. | fæðingardagur = [[11. apríl]] [[1825]] | fæðingarstaður = [[Wrocław|Breslau]], [[Slésía|Slésíu]], [[Prússland]]i | dauðadagur = {{Dánardagur og aldur|1864|8|31|1825|4|11}} | dauðastaður = [[Carouge]], [[Genf (fylki)|Genf]], [[Sviss]] | þjóðerni = [[Þýskaland|Þýskur]] | stjórnmálaflokkur = [[Almenna þýska verkamannafélagið]] | háskóli = [[Humboldt-háskólinn í Berlín]] | undirskrift = БСЭ1. Автограф. Автографы. 1.svg }} '''Ferdinand Lassalle''' (f. 11. apríl 1825 - d. 31. ágúst 1864) var [[Prússland|prússneskur]] og þýskur [[Sósíalismi|sósíalisti]] sem var helst þekktur fyrir að vera [[Aktívismi|aktivísti]] í þýskum stjórnmálum og fyrir kenningu sína um [[járnlög launa]]. Hann var lærður [[Heimspeki|heimspekingur]] en var einnig fróður í öðrum greinum líkt og [[lögfræði]], [[hagfræði]] og [[Stjórnmál|stjórnmálum]]. Eftir dauða Lassalle hefur honum minnst sem fyrsta manninum í [[Evrópa|Evrópu]] sem tókst að mynda [[Stjórnmálaflokkur|stjórnmálaflokk]] byggðan á sósíalískum gildum. == Æviágrip == Lassalle fæddist árið 1825 í [[Breslau]], [[Slesía|Slesíu]] (sem er í dag [[Wroclaw]] í [[Pólland|Póllandi)]] og var hann af gyðingaættum. Lassalle breytti þó nafni sínu til að slíta sig frá [[Gyðingdómur|gyðingatrúnni]]. Faðir hans var kaupmaður sem seldi [[silki]] og var það hans vilji að Lassalle fetaði í fótspor sín sem kaupmaður. Lassalle gekk í verslunarskóla í [[Leipzig]] en skipti svo yfir í Háskólann í Breslau og svo seinna meir yfir í Háskólann í Berlín. Þar útskrifaðist hann úr [[heimspeki]] árið 1845. <ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.britannica.com/biography/Ferdinand-Lassalle|title=Ferdinand Lassalle {{!}} German political leader {{!}} Britannica|website=www.britannica.com|language=en|access-date=2022-10-08}}</ref> Árið 1848 brast á [[þýska byltingin]] og fór Lassalle að hvetja íbúa [[Düsseldorf]] til átaka gegn ríkisvaldinu. Lassalle var þá handtekinn og afplánaði sex mánaða dóm í fangelsi ásamt því að vera bannaður frá [[Berlín]]. Hann fluttist til [[Rínarland-Pfalz|Rínarlanda]] þar sem hann kláraði að skrifa bók sína um heimspekinginn [[Herakleitos]]. <ref name=":1">{{Cite book|url=http://archive.org/details/germansocialism01dawsgoog|title=German Socialism and Ferdinand Lassalle: A Biographical History of German Socialistic Movements ...|last=William Harbutt Dawson|date=1888|publisher=S. Sonnenschein & co ., lim.: New York, C . Scribner's sons|others=Harvard University|language=English}}</ref> Hann fékk leyfi til þess að flytja aftur til [[Berlín|Berlínar]] og flutti þangað alfarið árið 1859 eftir að hafa búið í [[París]] um nokkurn tíma og hóf störf sem pólitískur fréttaritari.<ref name=":1" /> Á þeim tíma kynntist hann [[Karl Marx]] og skiptust þeir oft á bréfum en vinasamband þeirrra dvínaði með tímanum. Lassalle var með aðra sýn en Marx á byltingunni gegn [[Kapítalismi|kapítalisma]]. Hann taldi að byltingar tímabilinu væri lokið og að nú væri eina vonin um árangur með laga- og þróunarlegum aðferðum.<ref name=":0" /> Lassalle aðhylltist hugmyndinni um konunglegt velferðarríki. Hann vildi [[Kosningaréttur|kosningarétt]] fyrir allar stéttir samfélagsins frekar en kosningaréttinn sem ríkti áður sem að var efri stéttinni í hag. Þannig vonaðist hann til, með því að koma verkalýðnum inn í stjórnmál og félagslíf, að samfélagið myndi fara úr borgararíki byggðu á einkaeign yfir í lýðræðislegt stjórnlagaríki.<ref name=":2">{{Cite journal|last=Huff|first=Lewis J.|date=1887|title=Ferdinand Lassalle|url=https://www.jstor.org/stable/2139183|journal=Political Science Quarterly|volume=2|issue=3|pages=414–439|doi=10.2307/2139183|issn=0032-3195}}</ref> Árið 1864 lést Lassalle eftir skotsár sem hann hlaut í einvígi við prinsinn [[Iancu Racovita]] eftir að Lassalle skoraði hann á hólm vegna Helene von Dönniges, eftir að faðir hennar trúlofaði hana prinsinum vegna þess að hann tók Lassalle ekki í sátt. <ref name=":2" /> == Almenna þýska verkamannafélagið == Þann 23. maí árið 1863 stofnaði Lassalle, ásamt 12 fulltrúum verkamanna úr stærstu borgum og bæjum Þýskalands, [[Almenna þýska verkamannafélagið]] í [[Leipzig]]. Samtökin voru í raun pólitískur flokkur byggður á sósíalískum grunnhugmyndum og er titlaður sem fyrsti pólitískt-skipulagði verkamannaflokkur Evrópu.<ref name=":3">{{Cite web|url=https://www.britannica.com/topic/General-German-Workers-Association|title=General German Workers’ Association {{!}} political party, Germany {{!}} Britannica|website=www.britannica.com|language=en|access-date=2022-10-30}}</ref> Stofnun flokksins kom til vegna þess að áðurnefndir fulltrúar skrifuðu opið bréf eftir að hafa kynnst sósíalískri hugmyndafræði í ferð sinni til [[London]]. Í bréfinu rituðu þeir um stöðu pólitíska og efnahagslega stöðu verkamannastéttarinnar. Lassalle var sérstaklega ánægður að sjá aðila predika hugmyndir sem teygðu sig lengra inn í sósíalisman en þær sem hann hafði talað fyrir almenningi. Lassalle var gerður að forseta flokksins við stofnun hans og sat í forseta stólnum þar til hann lést árið 1864.<ref>{{Citation|title=General German Workers' Association|date=2022-02-22|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=General_German_Workers%27_Association&oldid=1073316047|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-10-30}}</ref> Flokkurinn hafði tvær megin áherslur. Almennur kosningaréttur annars vegar og ríkisstyrkt framleiðslu-samvinnufélög hins vegar. Flokkurinn talaði einnig fyrir því að hinn almenni verkamaður hefur engra hagsmuna að gæta með hinum frjálslynda [[Þýski framfaraflokkurinn|þýska framfaraflokki]] sem leiddi til óvænts bandalags á milli Lassalle og [[Otto von Bismarck|Ottos von Bismarck]]. Bismarck sá hag af því að hafa verkafólkið á bakvið sig í baráttunni við frjálshyggjumenn.<ref>{{Cite web|url=https://www.hetwebsite.net/het/profiles/lassalle.htm|title=Ferdinand Lassalle|website=www.hetwebsite.net|access-date=2022-10-30}}</ref> Árdagar verkamannaflokksins lituðust af átökum innan flokksins. Aðilar flokksins skiptust í tvær fylkingar, endurskoðunarsinna og rétttrúnaðar-[[Marxismi|marxista]]. Deilurnar spegluðust í deilumálum Lassalle og [[Karl Marx|Marx]]. Endurskoðunarsinnar voru á þeirri skoðun að samfélags- og efnahagslegu réttlæti yrði aðeins framfylgt með laga- og þróunarlegum aðferðum. Marxistarnir töldu að kosningar og stofnanir geta ekki einar og sér knésett kapitalismann heldur þurfi valdabyltingu til.<ref name=":3" /> Pólitískar ádeilur Lassalle og Marx héldu áfram eftir dauða Lassalle. Árið 1875 þegar verkamannaflokkurinn og SDAP voru að sameinast var rituð [[Gotha-stefnuskráin]]. Í henni mátti sjá hvernig Lassalle hafði haft áhrif á þýska sósíalista og var mikil áhersla lögð á almennan kosningarétt ásamt hinum ýmsu lögum er varða rétt verkamanna. Marx tengdist [[Sósíaldemókratískur verkamannaflokkur Þýskalands|SDAP]] og Gotha-stefnuskráin hafði verið send honum til athugasemdar. Í staðinn fyrir endurgjöf skrifaði hann sýna eigin grein, [[Athugasemdir við Gotha-stefnuskrána]], þar sem hann gagnrýndi áhrif Lassalle á hana og lýsti þeim sem neikvæðum. Stefnuskráin var þó að lokum samþykkt og flokkarnir tveir mynduðu saman hinn nýja [[SPD]]-flokk.<ref>{{Citation|title=Critique of the Gotha Programme|date=2022-05-10|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Critique_of_the_Gotha_Programme&oldid=1087076600|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-10-30}}</ref> == Járnlög launa == Lassalle sem kom fram með kenninguna um járnlög launanna um miðja nítjándu öld. Samkvæmt Lassalle þá geta laun ekki farið niður fyrir framfærsluviðmið vegna þess að án framfærslu þá getur verkalýðurinn ekki séð fyrir sér og fjölskyldu sinni, sem gerir það að verkum að hann getur ekki unnið né fjölgað sér. Samkeppni verkalýðsins um störf mun gera það að verkum að laun enda í þessu lágmarksstigi launa. <ref name=":2" /> Kenningin er þó í raun ekki ný af nálinni á þessum tíma heldur má rekja hana til mannfjöldakenningu [[Thomas Malthus|Malthusar]] og lögmál [[David Ricardo|Ricardo]] um rentu, en samkvæmt mannfjöldakenningu Malthus eykst mannfjöldi þegar laun eru yfir framfærsluviðmiðinu og minnkar þegar laun eru undir framfærsluviðmiðinu. Kenningin segir þá að í langtímajafnvægi kerfisins muni framboð vinnuafls rísa eða falla út frá því hversu marga starfsmann þarf til starfa á launum jöfnum framfærsluviðmiðinu. David Ricardo gagnrýndi þó mannfjöldakenningu Malthus, Ricardo sagði að hún myndi ekki rætast svo framarlega sem ný fjárfesting, tækniframfarir eða einhver annar þáttur myndi valda því að eftirspurn eftir vinnuafli eykst hraðar en íbúafjöldi, sem myndi leiða til hækkunar á bæði raunlaunum og íbúum. <ref name=":4">{{Cite web|url=https://www.gutenberg.org/files/36345/36345-h/36345-h.htm|title=The Project Gutenberg eBook of Letters of Ricardo to Malthus, by James Bonar.|website=www.gutenberg.org|access-date=2022-10-30}}</ref> Ricardo gerði greinarmun á náttúrulegu verði laun og markaðsverði launa. Fyrir Ricardo var náttúrulegt verð vinnuafls kostnaður við að viðhalda verkamanninum. Hins vegar taldi Ricardo að markaðsverð launa gæti farið yfir náttúrulegt launastig varanlega vegna efnahagslegra tilhneiginga. Þrátt fyrir það að laun leiti yfirleitt í náttúrulegt stig, geta launin verið yfir því stigi ef aukning fjármagns er stöðug yfir tíma og það hvetur til áframhaldandi mannfjölgunar. Ricardo hélt því einnig fram að náttúruleg laun væru ekki endilega einungis til að halda verkamanninum á lífi heldur fer það eftir venjum og siðum að hverju sinni. Náttúruleg laun eru ekki föst og stöðug, heldur breytast þau á milli tíma og landa og fara eftir því hvað telst til eðlilegra lífsgæða.<ref name=":4" /> Lassalle bætti við svo kenninguna að einstaklingar geta ekki bætt kjör sín að sjálfsdáðun og að einungis með stofnun samvinnufélags með aðstoð ríkisvaldsins geta verkamenn bætt kjör sín. Vegna þess, var í fyrirrúmi að verkamenn myndu berjast fyrir völdum innan ríkisins til að gera haft raunveruleg áhrif og að stofnun verkalýðsfélaga væri einungis truflun frá hinu raunverulega markmiði.<ref name=":2" /> == Tilvísanir == <references /> {{fd|1825|1864}} {{DEFAULTSORT:Lassalle, Ferdinand}} [[Flokkur:Þýskir heimspekingar]] [[Flokkur:Þýskir sósíalistar]] [[Flokkur:Þýskir stjórnmálamenn]] 79qxznggn8jlejysxoopsxw3olq47l5 0 175936 1919111 1823843 2025-06-02T13:38:51Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919111 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | name = Runnadúnurt | image = Epilobium montanum 03 ies.jpg | image_width = 250px | image_caption = ''Epilobium montanum'' | regnum = [[Jurtaríki]] (Plantae) | divisio = [[Dulfrævingar]] (Magnoliophyta) | classis = [[Tvíkímblöðungar]] (Magnoliopsida) | ordo = [[Dúnurtabálkur]] (Myratles) | familia = [[Eyrarrósarætt]] (Onagraceae) | genus = ''[[Epilobium]]'' | species = Runnadúnurt (''Epilobium montanum'') | binomial = Epilobium ciliatum | binomial_authority = [[Carl von Linné|L.]]<ref name = "col53512726">L. (1753) , In: Sp. Pl.: 348</ref> | synonyms = {{Collapsible list| ''Epilobium trigonum'' <small>Hort. ex [[Ernst Gottlieb von Steudel|Steud.]]</small><br>''Epilobium sylvestre'' <small>[[Johann Heinrich Dierbach|Dierb.]]</small><br>''Epilobium sylvaticum'' <small>Bor.</small><br>''Epilobium radicans'' <small>[[Heinrich Carl Haussknecht|Hausskn.]]</small><br>''Epilobium pubescens'' <small>[[Alexandre Louis Alexander Ludwig Simon Lejeune|Lej.]] & Court.</small><br>''Epilobium perramosum'' <small>[[Philipp Johann Ferdinand Schur|Schur]]</small><br>''Epilobium ozanonis'' <small>F. Schultz</small><br>''Epilobium larambergianum'' <small>F. Schultz</small><br>''Epilobium laeve'' <small>[[John Forbes Royle|Royle]]</small><br>''Epilobium intermedium'' <small>[[Johannes Jacob Hegetschweiler|Hegetschw.]]</small><br>''Epilobium glabrum'' <small>[[Jean-Emmanuel Gilibert|Gilib.]]</small><br>''Epilobium crassicaule'' <small>[[August e Gremli|Gremli]]</small> }}<ref name = "COL">{{cite web |url= https://www.catalogueoflife.org/data/taxon/6FSKF|title= Species 2000 & ITIS Catalogue of Life: 2019 Annual Checklist.|author= Roskov Y., Kunze T., Orrell T., Abucay L., Paglinawan L., Culham A., Bailly N., Kirk P., Bourgoin T., Baillargeon G., Decock W., De Wever A., Didžiulis V. (ed)|year= 2019|publisher= Species 2000: Naturalis, Leiden, the Netherlands. ISSN 2405-884X. TaxonID: 53512726|accessdate= 2023-08-26}}</ref> }} '''Runnadúnurt''' (fræðiheiti: ''Epilobium montanum'') er plöntutegund af [[Eyrarrósarætt|eyrarrósarætt]]. Vætudúnurt vex á Íslandi sem sjaldgæfur slæðingur.<ref Name="FlóraÍslands">Flóra Íslands (án árs). [http://floraislands.is/epilowat.html Vætudúnurt - ''Epilobium ciliatum''.] Sótt þann 18. ágúst 2023.</ref> Hún er upphaflega frá Evrasíu, en hefur breiðst út um N-Ameríku og víðar. Runnadúnurt líkist helst [[vætudúnurt]] (''E. ciliatum'') en er með dýpri tenningu og stutta blaðstilka<ref Name="FlóraÍslands"/> en hún er öll mun stærri en innfæddar tegundir og þekkist að öðru leyti á því. ==Tilvísandir== {{reflist}} {{commons|Epilobium montanum}} {{wikilífverur|Epilobium montanum}} {{stubbur|grasafræði}} [[Flokkur:Dúnurtir]] [[Flokkur:Eyrarrósarætt]] [[Flokkur:Plöntur á Íslandi]] 44z936oewoyslvdoykc13wj5nmxqgoy 0 176316 1919128 1917072 2025-06-02T14:01:59Z Óskadddddd 83612 1919128 wikitext text/x-wiki {{Félagasamtök |nafn= Samtökin 22 |stofnun= {{start date and age|2020}} |forstöðumaður= Eldur Ísidór Deville |vefsíða= https://www.samtokin22.is/ }} '''Samtökin 22''' eru [[Ísland|íslensk]] [[félagasamtök]] sem lýsa sjálfum sér sem hagsmunasamtökum [[Hommi|homma]] og [[lesbía]]. Samtökin telja [[Kyn (líffræði)|kynin]] aðeins vera tvö ([[karlkyn]] og [[kvenkyn]]) og kynhneigðirnar vera þrjár (samkynhneigð, [[gagnkynhneigð]] og [[tvíkynhneigð]]).<ref>{{Vefheimild|url=https://samradapi.island.is/api/Documents/68ad904a-9926-f011-9bcc-005056bcce7e|titill=Varðandi lögmæti kyneinkennabreytinga á börnum og tilheyrandi löggjöf og forsendur|höfundur=Eldur Smári Kristinsson|útgefandi=Ísland.is|mánuður=1. maí|ár=2025}}</ref> Þar sem samtökin viðurkenna hvorki tilvist [[Trans fólk|trans fólks]]<ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.samtokin22.is/gildi|title=Gildin okkar|website=Samtökin 22|language=|access-date=2025-05-26}}</ref><ref>{{Vefheimild|url=https://www.althingi.is/altext/erindi/153/153-374.pdf|titill=Umsögn Samtakanna 22 - Hagsmunasamtaka Samkynhneigðra um frumvarp til laga um breytingu á almennum hegningarlögum nr. 19/1940, með síðari breytingum (bælingarmeðferð), þskj. 45, 45. mál|höfundur=Samtökin 22|útgefandi=Alþingi|mánuður=7. nóvember|ár=2022}}</ref> né tilvist fólks með [[ódæmigerð kyneinkenni]] (e. intersex)<ref name=":1" /> og hafa beitt sér gegn aukinni vernd þeirra og fræðslu um trans málefni líta gagnrýnendur þeirra á þau sem [[Transfóbía|transfóbíska]] hreyfingu.<ref>{{Cite web|url=https://samtokin78.is/samtokin22/|title=Samtökin22|website=Samtökin '78|language=is|access-date=2025-05-26}}</ref><ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.visir.is/g/20222340191d/tekist-a-um-baelingarfrumvarp|title=Tekist á um bælingarfrumvarp - Vísir|last=Pétursson|first=Heimir Már|date=2022-11-17|website=visir.is|language=is|access-date=2025-05-26}}</ref> Samtökin sjálf hafna slíkum ásökunum en segjast vera andvíg „transferli barna“.<ref name=":0" /><ref>{{Cite web|url=https://gamla.mannlif.is/frettir/innlent/formadur-meintra-haturssamtaka-svarar-onnu-kristjans-agreiningur-er-ekki-hatur/|title=Formaður meintra haturssamtaka svarar Önnu Kristjáns: „Ágreiningur er ekki hatur“ -|last=Gunnarsson|first=Björgvin|date=2023-08-09|website=Mannlíf|language=is|access-date=2025-05-26}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.mbl.is/mogginn/bladid/grein/1855460/|title=Morgunblaðið - Opið bréf til landlæknis|website=www.mbl.is|language=is|access-date=2025-05-26}}</ref> ==Söguágrip== Samtökin 22 voru upphaflega stofnuð árið 2020 að undirlagi Elds Ísidórs Deville, [[Iva Marín Adrichem|Ivu Marínar Adrichem]] og fleiri sem íslensk systursamtök bresku samtakanna {{ill|LGB Alliance|en|LGB Alliance|lt=LGB Alliance}}.<ref>{{Vefheimild|titill=Efast um að „LBG teymið“ eigi upp á pallborðið hjá hinsegin samfélaginu|url=https://www.visir.is/g/20202015024d/efast-um-ad-lbg-teymid-eigi-upp-a-pallbordid-hja-hinsegin-samfelaginu|útgefandi=''[[Vísir (vefmiðill)|Vísir]]''|dags=21. september 2020|skoðað=17. september 2023|höfundur=Sylvía Hall}}</ref> LGB Alliance eru samtök sem klufu sig úr {{ill|Stonewall (samtök)|en|Stonewall (charity)|lt=Stonewall}}, hagsmunasamtökum [[hinsegin]] fólks í Bretlandi, vegna óánægju með jákvæða afstöðu samtakanna til [[trans fólk]]s.<ref>{{Vefheimild|titill=Gagnrýna tilraun til stofnunar transfóbískra samtaka á Íslandi|url=https://heimildin.is/grein/11922/|útgefandi=''[[Stundin]]''|dags=21. september 2020|skoðað=17. september 2023|höfundur=Freyr Rögnvaldsson}}</ref> Samtökin voru stofnuð undir nafninu '''LGB teymið''' en breyttu síðar nafninu í Samtökin 22, sem samsvarar nafni [[Samtökin '78|Samtakanna '78]], stærstu hagsmunasamtaka hinsegin fólks á Íslandi. Þrátt fyrir líkindin með nöfnum hreyfinganna er ekki um að ræða tengd félög.<ref>{{Vefheimild|titill=Samtökin 22|url=https://samtokin78.is/samtokin22/|útgefandi=[[Samtökin '78]]|skoðað=17. september 2023}}</ref> Samtökin 22 vöktu fyrst þjóðarathygli á Íslandi í nóvember 2022 þegar þau skiluðu inn umsögn til [[Alþingi]]s um lagafrumvarp þingkonunnar [[Hanna Katrín Friðriksson|Hönnu Katrínar Friðriksson]] um bann við [[Bælingarmeðferðir|bælingarmeðferðum]] á hinsegin fólki. Í umsögninni sögðust samtökin fagna fyrirætlunum um að banna bælingarmeðferðir gegn samkynhneigð en mótmæltu því að bælingar á [[kynvitund]] og [[kyntjáning]]u yrðu einnig bannaðar.<ref>{{Vefheimild|titill=Öll erindi í 45. máli: almenn hegningarlög (bælingarmeðferð) 153. löggjafarþing. Erindi og umsagnir|url=https://www.althingi.is/thingstorf/thingmalin/erindi/153/45/?ltg=153&mnr=45|útgefandi=[[Alþingi]]|skoðað=17. september 2023}}</ref> Í þingræðu þann 15. nóvember 2022 gagnrýndi [[Daníel E. Arnarsson]], varaþingmaður [[Vinstrihreyfingin – grænt framboð|Vinstrihreyfingarinnar – græns framboðs]] og framkvæmdastjóri Samtakanna '78, það að tekið hefði verið við umsögn Samtakanna 22 um frumvarpið og sagði samtökin tengjast erlendum samtökum sem væru á lista yfir haturssamtök. Samtökin 22 brugðust við ummælum Daníels með því að kvarta til [[Forseti Alþingis|forseta Alþingis]] yfir meintum brotum hans gegn siðareglum þingsins.<ref>{{Vefheimild|titill=Tekist á um bælingarfrumvarp |url=https://www.visir.is/g/20222340191d/tekist-a-um-baelingarfrumvarpv|útgefandi=''[[Vísir (vefmiðill)|Vísir]]''|dags=17. nóvember 2022|skoðað=17. september 2023|höfundur=Heimir Már Pétursson}}</ref> Kvörtun þeirra var vísað frá í desember sama ár.<ref>{{Vefheimild|titill=Máli Samtakanna 22 gegn varaþingmanni VG vísað frá|url=https://www.visir.is/g/20222349122d/mali-sam-takanna-22-gegn-varathing-manni-vg-visad-fra|útgefandi=''[[Vísir (vefmiðill)|Vísir]]''|dags=7. desember 2022|skoðað=17. september 2023|höfundur=Bjarki Sigurðsson}}</ref> Í apríl árið 2023 skrifuðu tæplega 300 samkynhneigðir Íslendingar undir grein sem birt var á vefmiðlinum ''[[Vísir (vefmiðill)|Vísi]]'' þar sem Samtökin 22 voru fordæmd og því mótmælt að þau kölluðu sig hagsmunasamtök samkynhneigðra. Undirrituð að greininni sögðu ljóst að starf Samtakanna 22 „[snerist] ekki um réttindabaráttu eða hagsmunagæslu samkynhneigðra heldur baráttu gegn réttindum og hagsmunum annarra hópa“.<ref>{{Vefheimild|titill=Samtökin 22 eru ekki í okkar nafni|url=https://www.visir.is/g/20232405850d/samtokin-22-eru-ekki-i-okkar-nafni|útgefandi=''[[Vísir (vefmiðill)|Vísir]]''|dags=24. apríl 2023|skoðað=17. september 2023}}</ref><ref>{{Vefheimild|titill=Samtökin 22 eru ekki í okkar nafni|url=https://www.visir.is/g/20232406031d/-samtokin-22-eru-ekki-i-okkar-nafni-|útgefandi=''[[Vísir (vefmiðill)|Vísir]]''|dags=24. apríl 2023|skoðað=17. september 2023|höfundur=Kolbeinn Tumi Daðason}}</ref> Í september 2023 tilkynnti [[Reykjavíkurborg]] Samtökin 22 til lögreglu eftir að Eldur Deville og tveir aðrir meðlimir samtakanna komu óboðnir inn í [[Langholtsskóli|Lang­holts­skóla]]. Að eigin sögn voru þeir komnir til að krefjast svara vegna ábendingar foreldra um að plaköt með upplýsingum um [[BDSM]] væru á veggjum skólans. Þeir tóku upp myndbönd af skólastarfsfólki á meðan þeir kröfðu það svara en var síðan vísað burt.<ref>{{Vefheimild|titill=Reykjavíkurborg tilkynnir Samtökin 22 til lögreglu|url=https://heimildin.is/grein/18858/|útgefandi=''[[Heimildin]]''|dags=8. september 2023|skoðað=17. september 2023|höfundur=Margrét Marteinsdóttir}}</ref> ==Tilvísanir== <references/> {{s|2020}} [[Flokkur:Íslensk hinseginfélög]] sqrsbjev7xi2992eatvbkzcrye9ob7o 0 176324 1919110 1872252 2025-06-02T13:38:38Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919110 wikitext text/x-wiki {{Aðgreiningartengill1|{{PAGENAME}}|argentínska knattspyrnufélagið [[Club Atlético River Plate|River Plate]] eða [[Club Atlético River Plate (Úrúgvæ)|samnefnt]] úrúgvæskt félag}} {{Knattspyrnulið | Fullt nafn = River Plate Football Club | Mynd = [[Mynd:River_Plate_Football_Club_de_Montevideo_logo.png|150px]] | Gælunafn = ''Darseneros'' (hafnarverkamennirnir) | Stytt nafn = River Plate | Stofnað = [[1897]] | Leikvöllur = Parque Federico Saroldi | Stærð = | Stjórnarformaður = | Knattspyrnustjóri = | Deild = [[Úrúgvæska úrvalsdeildin]] | Tímabil = 1923 | Staðsetning = 26. sæti |pattern_la1=_red_stripes|pattern_b1=_red_stripes|pattern_ra1=_red_stripes|leftarm1=ffffff|body1=ffffff|rightarm1=ffffff|shorts1=000000|socks1=000000 |pattern_la2=|pattern_b2=|pattern_ra2=|leftarm2=87cefa|body2=87cefa|rightarm2=87cefa|shorts2=000000|socks2=000000 }} '''River Plate Football Club''' var [[Úrúgvæ|úrúgvæskt]] [[knattspyrna|knattspyrnulið]] frá [[Montevídeó]], stofnað árið 1897. Á upphafsskeiði fótboltans í Úrúgvæ var River Plate einn af risunum fjórum ásamt [[Peñarol]], [[Club Nacional de Football|Nacional]] og [[Montevideo Wanderers F.C.|Montevideo Wanderers]]. Liðið varð fjórum sinnum [[Úrúgvæska úrvalsdeildin|úrúgvæskur meistari]] á árabilinu 1908-14 en dróst svo aftur úr keppinautunum og var slitið árið 1925. ==Saga== Árið 1897 stofnaði hópur hafnarverkamanna frá Montevídeó knattspyrnulið sem fékk nafnið ''Cagancha F.C.'' Þegar kom að því að skrá félagið hjá úrúgvæska knattspyrnusambandinu fengust þau svör að einungis nöfn á [[enska|ensku]] væru viðurkennd. Nafninu var snarlega breytt í River Plate F.C. en skráningunni var engu að síður synjað á þeirri forsendu að félög skyldu innihalda leikmenn sem fæddir væru á Bretlandseyjum. Árið 1901 lét knattspyrnusambandið til leiðast og samþykkti umsókn River Plate um svipað leyti og Nacional, annað lið sem skipað var innfæddum leikmönnum, hafði fengið aðild en fyrstu árin var River Plate yfirleitt í næstefstu deild en treyjur liðsins voru svartar framan af en rauðar og hvítar, einkennislitir úrúgvæsku byltingarinnar árið 1904, leystu síðar svörtu treyjurnar af hólmi. River Plate vann sér sæti í efstu deild árið 1906 og varð landsmeistari tveimur árum síðar. Í aprílmánuðu 1910 mætti River Plate [[Argentína|argentínska]] liðinu Alumni sem var sterkasta lið Argentínu um þær mundir. Viðureignin vakti því mikla athygli. Þar sem bæði lið léku í keimlíkum búningum varð úr að River Plate spilaði í ljósbláum treyjum og er það talið upphaf þess að [[Úrúgvæska karlalandsliðið í knattspyrnu|úrúgvæska landsliðið]] leikur enn í dag í slíkum búningum. Gullöld River Plate var á öðrum áratugnum þegar það bætti þremur meistaratitlum í safnið, en 1920 féll liðið niður um deild og náði sér aldrei aftur á strik. Félaginu var slitið árið 1925. Ekki má rugla því saman við [[Club Atlético River Plate (Úrúgvæ)|Club Atlético River Plate]] sem nú leikur í úrúgvæsku deildarkeppninni. ==Titlar== [[Úrúgvæska úrvalsdeildin|Úrúgvæskur meistari]] (4): 1908, 1910, 1913, 1914 == Heimildir == * {{wpheimild|tungumál = En|titill = River Plate F.C.|mánuðurskoðað = 17. september|árskoðað = 2023}} [[Flokkur:Úrúgvæsk knattspyrnufélög]] [[Flokkur:Stofnað 1897]] [[Flokkur:Lagt niður 1925]] 35nr61rn75k9gjml0qm7wezf2ikfj0b 0 176871 1919080 1904096 2025-06-02T13:27:59Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919080 wikitext text/x-wiki {{hreingera}} '''Fáfnir''' bifhjólaklúbbur var utangarðsklúbbur með óljósan uppruna í kringum aldamótin 2000. Mótorhjólaklúbburinn var lagður niður sumarið 2009 þegar þeir fengu ''prospectstöðu'' innan Hells Angels, eins konar staða sem er gefin áður er fullgild aðild fæst. Tók þá klúbburinn upp nafnið Hells Angels prospect sem síðan varð bara HA á Íslandi. Um svipað eða sama leyti og prospect-staðan var tekin upp hætti Jón Trausti Lúthersson sem formaður og Einar „Boom“ Marteinsson tók við forystukeflinu og var fjöldi meðlima á þessum tíma (við) inngöngu í HA áætlaður 20. Innan klúbbsins er forseti sem er æðstur, varaforseti, gjaldkeri og ritari. Einnig er svokallaður agavörður sem sér um að menn hagi sér rétt. HA á Íslandi heyrir undir HA klúbbinn í Noregi en ekki Danmörku. p2wkj6wd930g9gudcixrxq0uqi0c780 0 183913 1919140 1917028 2025-06-02T18:01:09Z Þorkell T. 93503 1919140 wikitext text/x-wiki {{Þingkosningar |election_name=''Næstu Alþingiskosningar'' |country=Ísland |type=parliamentary |ongoing=yes |previous_election=[[Alþingiskosningar 2024|2024]] |next_election= |outgoing_members=[[Kjörnir alþingismenn 2024|Fráfarandi þingmenn]] |elected_members=|seats_for_election=63 sæti á [[Alþingi]] |majority_seats=32 |turnout= |election_date=Í síðasti lagi árið 2028 |results_sec=Úrslit kosninganna |party1=[[Samfylkingin]] |party_leader1=[[Kristrún Frostadóttir]] |percentage1=20,8 |current_seats1=15 |last_election1=15 |party2= [[Sjálfstæðisflokkurinn]] |party_leader2=[[Guðrún Hafsteinsdóttir]] |percentage2=19,4 |current_seats2=14 |last_election2=14 |party3=[[Viðreisn]] |party_leader3=[[Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir]] |percentage3=15,8 |current_seats3=11 |last_election3=11 |party4=[[Flokkur fólksins]] |party_leader4=[[Inga Sæland]] |percentage4=13,8 |current_seats4=10 |last_election4=10 |party5=[[Miðflokkurinn (Ísland)|Miðflokkurinn]] |party_leader5=[[Sigmundur Davíð Gunnlaugsson]] |percentage5=12,1 |current_seats5=8 |last_election5=8 |party6=[[Framsóknarflokkurinn]] |party_leader6=[[Sigurður Ingi Jóhannsson]] |percentage6=7,8 |current_seats6=5 |last_election6=5 |map= |map_size= |map_caption= |title=ríkisstjórn |before_election= [[Ráðuneyti Kristrúnar Frostadóttur|Kristrún Frostadóttir I]]<br>{{LB|S}}&nbsp;{{LB|C}}&nbsp;{{LB|F}} |before_image=File:Kristrún Frostadóttir 2021.jpg |posttitle=Ný ríkisstjórn |after_election= |after_image= }} '''Næstu Alþingiskosningar''' munu fara fram í síðasta lagi árið [[2028]]. Óvíst er hvort að þær fari fram að hausti til eins og hefur verið í öllum [[Alþingiskosningar|Alþingiskosningunum]] síðan [[Alþingiskosningar 2016|2016]] eða hvort þær verði aftur að vori til eins og venjan var áður. Núverandi ríkisstjórn er [[ráðuneyti Kristrúnar Frostadóttur]] sem að samanstendur af [[Samfylkingin|Samfylkingunni]], [[Viðreisn]] og [[Flokkur fólksins|Flokki Fólksins]]. == Yfirlit == {| class="wikitable" ! colspan="2" rowspan="2" |Merki og stafur ! rowspan="2" |Flokkur ! colspan="2" rowspan="2" |Formaður ! colspan="2" |Úrslit [[Alþingiskosningar 2024|2024]] ! rowspan="2" |Breytingar á kjörtímabilinu |- !Fylgi !Þingsæti |- | [[Mynd:Samfylkingin.png|frameless|75x75dp]] |'''S''' |[[Samfylkingin]] |[[Mynd:Kristrún_Frostadóttir_2021.jpg|75x75dp]] |[[Kristrún Frostadóttir]] |20,8% |{{Composition bar|15|63|{{Flokkslitur|Samfylkingin}}}} | |- |[[Mynd:Merki sjalfstaedisflokksins.svg|frameless|75x75dp]] |'''D''' |[[Sjálfstæðisflokkurinn]] |[[Mynd:Guðrún Hafsteinsdóttir 2025.jpg|frameless|75x75dp]] |[[Guðrún Hafsteinsdóttir]] |19,4% |{{Composition bar|14|63|{{Flokkslitur|Sjálfstæðisflokkurinn}}}} | |- |[[Mynd:Viðreisn_2024.png|75x75dp]] |'''C''' |[[Viðreisn]] |[[Mynd:Þorgerður_Katrín_Gunnarsdóttir_2021.jpg|75x75dp]] |[[Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir|Þorgerður Katrín]] [[Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir|Gunnarsdóttir]] |15,8% |{{Composition bar|11|63|{{Flokkslitur|Viðreisn}}}} | |- style="height:3.9em" |[[Mynd:Flokkur_fólksins_2024.svg|75x75dp]] |'''F''' |[[Flokkur fólksins]] |[[Mynd:Inga Sæland 2025.jpg|frameless|75x75dp]] |[[Inga Sæland]] |13,8% |{{Composition bar|10|63|{{Flokkslitur|Flokkur fólksins}}}} | |- |[[Mynd:Logo-midfl.png|frameless|75x75dp]] |'''M''' |[[Miðflokkurinn (Ísland)|Miðflokkurinn]] |[[Mynd:Sigmundur Davíð Gunnlaugsson 2016 (cropped resized).jpg|frameless|76x76dp]] |[[Sigmundur Davíð Gunnlaugsson|Sigmundur Davíð]] [[Sigmundur Davíð Gunnlaugsson|Gunnlaugsson]] |12,1% |{{Composition bar|8|63|{{Flokkslitur|Miðflokkurinn (Ísland)}}}} | |- |[[Mynd:Merki_Framsoknar_(2021).svg|75x75dp]] |'''B''' |[[Framsóknarflokkurinn]] |[[Mynd:Sigurður Ingi Jóhannsson 2025.jpg|frameless|75x75dp]] |[[Sigurður Ingi Jóhannsson]] |7,8% |{{Composition bar|5|63|{{Flokkslitur|Framsóknarflokkurinn}}}} | |- |[[Mynd:Icelandic_Socialist_Party.svg|75x75dp]] |'''J''' |[[Sósíalistaflokkur Íslands (21. öld)|Sósíalistaflokkur]] [[Sósíalistaflokkur Íslands (21. öld)|Íslands]] | colspan="2" |''Ekki ákveðið''<ref>[[Sanna Magdalena Mörtudóttir]] sagði af sér sem leiðtogi flokksins þann [[26. maí]] [[2025]].</ref> |4,0% |{{Composition bar|0|63|{{Flokkslitur|Sósíalistaflokkur Íslands (21. öld)}}}} ! rowspan="3" | |- |[[Mynd:Píratar.png|75x75dp]] |'''P''' |[[Píratar]] | colspan="2" |''Formannslaust framboð'' |3,0% |{{Composition bar|0|63|{{Flokkslitur|Píratar}}}} |- |[[Mynd:Vinstri_Græn_Logo_(2021).png|frameless|75x75dp]] |'''V''' |[[Vinstrihreyfingin – grænt framboð|Vinstrihreyfingin -]] [[Vinstrihreyfingin – grænt framboð|grænt framboð]] |[[Mynd:Svandís_Svavarsdóttir_2021.jpg|75x75dp]] |[[Svandís Svavarsdóttir]] |2,3% |{{Composition bar|0|63|{{Flokkslitur|Vinstrihreyfingin – grænt framboð}}}} |} === (B) Framsóknarflokkurinn === [[Sigurður Ingi Jóhannsson|Sigurði Inga Jóhannssyni]] leiddi [[Framsóknarflokkurinn|Framsóknarflokkinn]] í síðustu kosningunum í gegnum mikið tap þar sem að flokkurinn missti átta þingmenn og hlaut 7,8% atkvæða. Umræður hafa verið innan flokksins um að fá nýjan formann,<ref>{{Cite web|url=https://www.visir.is/g/20252673857d/sjalf-staedis-menn-raeda-seinkun-en-fram-sokn-skodar-ad-flyta|title=Sjálf­stæðis­menn ræða seinkun en Fram­sókn skoðar að flýta - Vísir|last=Pétursson|first=Vésteinn Örn|date=2025-11-01|website=visir.is|language=is|access-date=2025-01-11}}</ref> þrátt fyrir að [[Sigurður Ingi Jóhannsson|Sigurður Ingi]] hefur lýst yfir að hann vilji halda áfram sem formaður.<ref>{{Cite web|url=https://www.visir.is/g/20242660508d/aetlar-ad-vera-formadur-i-stjornarandstodu|title=Ætlar að vera for­maður í stjórnar­and­stöðu - Vísir|last=Pétursson|first=Vésteinn Örn|date=2024-06-12|website=visir.is|language=is|access-date=2025-01-11}}</ref> === (C) Viðreisn === [[Viðreisn]] hefur setið í ríkisstjórn frá [[Alþingiskosningar 2024|2024]] með [[Samfylkingin|Samfylkingunni]] og [[Flokkur fólksins|Flokki fólksins]]. [[Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir]] er enn formaður flokksins og gegnir nú embætti [[Utanríkisráðherrar á Íslandi|utanríkisráðherra]]. === (D) Sjálfstæðisflokkurinn === [[Sjálfstæðisflokkurinn]] hlaut 19,4% atkvæða í síðustu kosningunum og voru ekki með í nýrri ríkisstjórn. Þann [[6. janúar]] [[2025]], einungis mánuði eftir kosningarnar lýsti [[Bjarni Benediktsson (f. 1970)|Bjarni Benediktsson]], fyrrum forsætisráðherra og formaður flokksins til sextán ára því yfir að hann ætlaði að hætta sem formaður flokksins og sem þingmaður og fóru fram [[Formannskosningar Sjálfstæðisflokksins|formannskosningar í byrjun mars 2025]] á [[Landsfundur Sjálfstæðisflokksins|landsfundi]] flokksins þar sem að [[Guðrún Hafsteinsdóttir]] var kjörin formaður í formannsslag gegn [[Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir|Áslaugu Örnu Sigurbjörnsdóttur]]. === (F) Flokkur fólksins === [[Flokkur fólksins]] hefur setið ríkisstjórn frá [[Alþingiskosningar 2024|2024]] með [[Samfylkingin|Samfylkingunni]] og [[Viðreisn]]. [[Inga Sæland]] er enn formaður flokksins og gegnir nú embætti [[Félags- og húsnæðismálaráðherra Íslands|félagsmálaráðherra]]. Nokkur umdeild mál innan flokksins urðu sér stað á kjörtímabilinu. Það hlaut mikla athygli þegar að komst í ljós að flokkurinn væri skráð sem félagasamtök í stað stjórnmálaflokks og einnig hlaut athygli þegar að [[Sigurjón Þórðarson]], þingmaður flokksins lagði til að endurskoða ætti styrki til [[Morgunblaðið|Morgunblaðsins]] eftir neikvæða umfjöllun blaðsins um flokkinn.<ref>{{Cite web|url=https://www.visir.is/g/20252684641d/vill-endur-skoda-styrki-til-morgun-bladsins-eftir-um-fjollun-um-flokk-folksins|title=Vill endur­skoða styrki til Morgun­blaðsins eftir um­fjöllun um Flokk fólksins - Vísir|last=Kjartansson|first=Kjartan|date=2025-05-02|website=visir.is|language=is|access-date=2025-03-02}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.visir.is/g/20252677991d/flokkur-folksins-fengid-240-milljonir-thratt-fyrir-ranga-skraningu|title=Flokkur fólksins fengið 240 milljónir þrátt fyrir ranga skráningu - Vísir|last=Gísladóttir|first=Hólmfríður|date=2025-01-21|website=visir.is|language=is|access-date=2025-03-02}}</ref> Í [[Mars (mánuður)|mars]] [[2025]] sagði [[Ásthildur Lóa Þórsdóttir]], [[Mennta- og barnamálaráðherra Íslands|mennta- og barnamálaráðherra]] fyrir flokkinn af sér embætti eftir að það komst í ljós að þegar hún var 22 ára gömul átti hún barn með 15 ára dreng. === (J) Sósíalistaflokkur Íslands === [[Sósíalistaflokkur Íslands (21. öld)|Sósíalistaflokkur Íslands]] bauð fram í annað sinn í [[Alþingiskosningar 2024|alþingiskosningunum 2024]]. Þá var [[Sanna Magdalena Mörtudóttir]], borgarfulltrúi kosin nýr leiðtogi flokksins. Þrátt fyrir gott gengi í könnunum náði flokkurinn ekki að ná manni inn í kosningunum. Sameining þeirra þriggja vinstri flokka sem að ekki náðu manni inn á þing í síðustu kosningunum ([[Sósíalistaflokkur Íslands (21. öld)|Sósíalistaflokkur Íslands]], [[Píratar]], [[Vinstrihreyfingin – grænt framboð|Vinstri grænir]]), hefur verið rædd.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.ruv.is/frettir/innlent/2024-12-02-margt-vitlausara-en-ad-vinstri-flokkarnir-ihugi-sameiningu-429940|title=„Margt vitlausara“ en að vinstri flokkarnir íhugi sameiningu - RÚV.is|last=Sigurþórsdóttir|first=Sunna Karen|date=2024-12-02|website=RÚV|access-date=2025-01-11}}</ref> Mikil innanflokks átök áttu sér í flokknum í upphafi árs [[2025]]. Í [[Mars (mánuður)|mars]] [[2025]] var [[Gunnar Smári Egilsson]], stofnandi, fyrrum leiðtogi og formaður framkvæmdastjórnar flokksins sakaður um ofríki og andlegt ofbeldi af forseta ungra Sósíalista.<ref>{{Cite web|url=https://www.visir.is/g/20252700265d/lysir-of-riki-og-and-legu-of-beldi-gunnars-smara|title=Lýsir of­ríki og and­legu of­beldi Gunnars Smára - Vísir|last=Pálsson|first=Magnús Jochum|date=2025-12-03|website=visir.is|language=is|access-date=2025-05-26}}</ref> Í [[apríl]] [[2025]] sagði [[Sólveig Anna Jónsdóttir]], formaður [[Efling stéttarfélag|Eflingar]] sig úr flokknum vegna „yfirgengilegrar bilaðrar stemningu".<ref>{{Cite web|url=https://www.ruv.is/frettir/innlent/442134|title=Sólveig Anna segir sig úr Sósíalistaflokknum - RÚV.is|last=Markúsdóttir|first=Erla María|date=2025-04-23|website=RÚV|access-date=2025-05-26}}</ref> Þann [[25. maí]] [[2025]] var [[Gunnar Smári Egilsson|Gunnar Smári]] kosinn úr stjórn flokksins og var [[Sæþór Benjamín Randalsson]] kosinn formaður framkvæmdastjórnar í hans stað.<ref>{{Cite web|url=https://www.visir.is/g/20252731030d/segir-sonnu-ekki-hafa-verid-hafnad|title=Segir Sönnu ekki hafa verið hafnað - Vísir|last=Arnardóttir|first=Lovísa|date=2025-05-26|website=visir.is|language=is|access-date=2025-05-26}}</ref> Daginn eftir sagði [[Sanna Magdalena Mörtudóttir]], leiðtogi flokksins af sér sem leiðtogi, þrátt fyrir að hafa verið kosinn leiðtogi áfram af nýrri stjórn daginn áður.<ref>{{Cite web|url=https://www.ruv.is/frettir/innlent/444716|title=Sanna hætt sem pólitískur leiðtogi Sósíalistaflokksins - RÚV.is|last=Sigurðsson|first=Grétar Þór|date=2025-05-26|website=RÚV|access-date=2025-05-26}}</ref> === (M) Miðflokkurinn === [[Miðflokkurinn (Ísland)|Miðflokkurinn]] hefur setið í stjórnarandstöðu frá árinu [[2017]] og er [[Sigmundur Davíð Gunnlaugsson]] enn formaður. === (P) Píratar === [[Píratar]] duttu út af þingi í [[Alþingiskosningar 2024|alþingiskosningunum 2024]]. Óljóst er því hvort að flokkurinn bjóði aftur fram. Sameining þeirra þriggja vinstri flokka sem að ekki náðu manni inn á þing í síðustu kosningunum ([[Sósíalistaflokkur Íslands (21. öld)|Sósíalistaflokkur Íslands]], [[Píratar]], [[Vinstrihreyfingin – grænt framboð|Vinstri grænir]]), hefur verið rædd.<ref name=":0" /> === (S) Samfylkingin === [[Samfylkingin]] hlaut stórsigur í [[Alþingiskosningar 2024|kosningunum 2024]] og hlutu mest atkvæða allra flokka. Eftir kosningar myndaði flokkurinn ríkisstjórn með [[Flokkur fólksins|Flokki fólksins]] og [[Viðreisn]], þar sem að [[Kristrún Frostadóttir]] formaður [[Samfylkingin|Samfylkingarinnar]] tók við embætti [[Forsætisráðherra Íslands|forsætisráðherra]]. === (V) Vinstri hreyfingin – grænt framboð === [[Vinstrihreyfingin – grænt framboð|Vinstri grænir]] duttu út af þingi í [[Alþingiskosningar 2024|alþingiskosningunum 2024]] eftir sjö ára setu í ríkisstjórn. [[Svandís Svavarsdóttir]] er enn formaður flokksins. Sameining þeirra þriggja vinstri flokka sem að ekki náðu manni inn á þing í síðustu kosningunum ([[Sósíalistaflokkur Íslands (21. öld)|Sósíalistaflokkur Íslands]], [[Píratar]], [[Vinstrihreyfingin – grænt framboð|Vinstri grænir]]), hefur verið rædd.<ref name=":0" /> Í [[maí]] [[2025]] lýsti [[Svandís Svavarsdóttir|Svandís]] því yfir að flokkurinn myndi starfa áfram og að hann myndi bjóða fram í [[Sveitarstjórnarkosningar á Íslandi 2026|sveitarstjórnarkosningunum 2026]].<ref>{{Cite web|url=https://www.visir.is/g/20252731091d/-vid-erum-klar-i-batana-og-med-sterka-inn-vidi-|title=„Við erum klár í bátana og með sterka inn­viði“ - Vísir|last=Pálsson|first=Magnús Jochum|date=2025-05-26|website=visir.is|language=is|access-date=2025-05-26}}</ref> == Skoðanakannanir == {| class="wikitable sortable" style="text-align:center;font-size:90%;line-height:14px;" |- style="height:40px;" ! style="width:150px;" rowspan="2"| Fyrirtæki ! style="width:135px;" rowspan="2"| Síðasti dagur framkvæmda ! style="width:35px;" rowspan="2"| Úrtak ! style="width:30px;" rowspan="2"| Svarhlutfall ! class="unsortable" style="width:40px;" |[[Samfylkingin|S]] ! class="unsortable" style="width:40px;" |[[Sjálfstæðisflokkurinn|D]] ! class="unsortable" style="width:40px;" |[[Viðreisn|C]] ! class="unsortable" style="width:40px;" |[[Flokkur fólksins|F]] ! class="unsortable" style="width:40px;" |[[Miðflokkurinn (Ísland)|M]] ! class="unsortable" style="width:40px;" |[[Framsóknarflokkurinn|B]] ! class="unsortable" style="width:40px;" |[[Sósíalistaflokkur Íslands (21. öld)|J]] ! class="unsortable" style="width:40px;" |[[Píratar|P]] ! class="unsortable" style="width:40px;" |[[Vinstrihreyfingin – grænt framboð|V]] ! style="width:30px;" rowspan="2"| Aðrir ! style="width:30px;" rowspan="2"| Forskot |- ! style="background:{{flokkslitur|Samfylkingin}};"| ! style="background:{{flokkslitur|Sjálfstæðisflokkurinn}};"| ! style="background:{{flokkslitur|Viðreisn}};"| ! style="background:{{flokkslitur|Flokkur fólksins}};"| ! style="background:{{flokkslitur|Miðflokkurinn}};"| ! style="background:{{flokkslitur|Framsóknarflokkurinn}};"| ! style="background:{{flokkslitur|Sósíalistaflokkurinn}};"| ! style="background:{{flokkslitur|Píratar}};"| ! style="background:{{flokkslitur|VG}};"| |- |[https://www.ruv.is/frettir/innlent/2025-06-02-samfylkingin-yfir-30-en-framsokn-aldrei-minni-445196 Gallup] |1. júní 2025 |11.521 |44,9 |style="background:#F6CDCF;"|'''30,7''' |21,7 |14,4 |7,5 |9,1 |5,5 |3,5 |3,3 |3,6 |– | style="background:{{flokkslitur|Samfylkingin}};color:#FFFFFF;"| 9,0 |- ! colspan="15" |[[Sanna Magdalena Mörtudóttir]] segir af sér sem leiðtogi [[Sósíalistaflokkur Íslands (21. öld)|Sósíalistaflokks Íslands]]. |- |[https://www.visir.is/g/20252730107d/litil-hreyfing-a-fylgi-stjorn-mala-flokkanna Maskína] |22. maí 2025 |– |1.962 |style="background:#F6CDCF;"|'''27,4''' |18,9 |16,8 |7,2 |9,7 |6,8 |5,0 |4,6 |3,6 |– | style="background:{{flokkslitur|Samfylkingin}};color:#FFFFFF;"| 8,5 |- |[https://www.ruv.is/frettir/innlent/2025-05-03-samfylkingin-a-flugi-maelist-med-29-442774 Gallup] |30. apríl 2025 |10.005 |46,7 |style="background:#F6CDCF;"|'''29,4''' |22,3 |13,9 |7,4 |8,9 |6,1 |4,7 |3,2 |3,3 |0,7 | style="background:{{flokkslitur|Samfylkingin}};color:#FFFFFF;"| 7,1 |- |[https://maskina.is/fylgi-flokka-a-althingi/ Maskína] |22. apríl 2025 |– |1.453 |style="background:#F6CDCF;"|'''26,2''' |20,9 |15,8 |7,9 |10,3 |7,2 |4,9 |3,9 |2,9 |– | style="background:{{flokkslitur|Samfylkingin}};color:#FFFFFF;"| 5,3 |- |[https://www.ruv.is/frettir/innlent/2025-04-01-samfylkingin-baetir-vid-sig-og-maelist-staerst-i-ollum-kjordaemum-440481 Gallup] |31. mars 2025 |10.324 |47,5 |style="background:#F6CDCF;"|'''27,0''' |22,4 |14,6 |7,7 |9,3 |5,7 |5,4 |4,0 |3,3 |– | style="background:{{flokkslitur|Samfylkingin}};color:#FFFFFF;"| 4,6 |- |[https://www.visir.is/g/20252706568d/sjalf-staedis-flokkur-skakar-sam-fylkingu Maskína] |19. mars 2025 |– |1.899 |23,3 | style="background:#C6ECFB;"| '''24,3''' |14,8 |8,5 |10,9 |6,8 |4,9 |3,1 |3,3 |– | style="background:{{flokkslitur|Sjálfstæðisflokkurinn}};color:#FFFFFF;"| 1,0 |- ! !2. mars 2025 ! colspan="13" |[[Guðrún Hafsteinsdóttir]] tekur við sem formaður [[Sjálfstæðisflokkurinn|Sjálfstæðisflokksins]] af [[Bjarni Benediktsson (f. 1970)|Bjarna Benediktssyni]]. |- |[https://www.ruv.is/frettir/innlent/2025-03-03-samfylkingin-tekur-stokk-i-nyjum-thjodarpulsi-437990 Gallup] |2. mars 2025 |9.652 |47,2 | style="background:#F6CDCF;"| '''26,0''' |21,5 |14,1 |8,3 |10,1 |6,3 |6,2 |3,6 |3,1 |– | style="background:{{flokkslitur|Samfylkingin}};color:#FFFFFF;"| 4,5 |- |[https://www.visir.is/g/20252694075d/flokkur-folksins-a-nidurleid Maskína] |26. febrúar 2025 |– |– | style="background:#F6CDCF;"| '''21,9''' |21,4 |14,9 |9,1 |11,5 |7,3 |5,5 |3,2 |2,8 |2,5<ref>[[Lýðræðisflokkurinn (Ísland)|Lýðræðisflokkurinn]] með 1,4% - [[Ábyrg framtíð]] með 1,1%</ref> | style="background:{{flokkslitur|Samfylkingin}};color:#FFFFFF;"| 0,5 |- |[https://www.ruv.is/frettir/innlent/2025-02-03-naerri-sjo-af-hverjum-tiu-stydja-rikisstjornina-434962 Gallup] |2. febrúar 2025 |10.908 |48,6 | style="background:#F6CDCF;"| '''21,7''' |20,5 |16,2 |10,6 |12,7 |6,7 |5,2 |3,5 |2,2 |0,8<ref>[[Lýðræðisflokkurinn (Ísland)|Lýðræðisflokkurinn]] með 0,7% - [[Ábyrg framtíð]] með 0,1%</ref> | style="background:{{flokkslitur|Samfylkingin}};color:#FFFFFF;"| 1,2 |- |[https://www.visir.is/g/20252681625d/sjalfstaedisflokkur-baetir-mest-vid-sig-i-nyrri-konnun Maskína] |14. janúar 2025 |– |966 | style="background:#F6CDCF;"| '''22,2''' |19,3 |14,0 |12,9 |11,6 |7,2 |4,1 |3,6 |3,1 |1,9<ref>[[Lýðræðisflokkurinn (Ísland)|Lýðræðisflokkurinn]] með 1,4% - [[Ábyrg framtíð]] með 0,5%</ref> | style="background:{{flokkslitur|Samfylkingin}};color:#FFFFFF;"| 2,9 |- |[https://www.ruv.is/frettir/innlent/2025-01-02-litlar-breytingar-a-fylgi-eftir-kosningar-432130 Gallup] |1. janúar 2025 |3.460 |50,1 | style="background:#F6CDCF;"| '''21,4''' |20,1 |13,8 |13,1 |12,4 |6,3 |6,0 |3,1 |2,1 |1,6<ref>[[Lýðræðisflokkurinn (Ísland)|Lýðræðisflokkurinn]] með 1,6% - [[Ábyrg framtíð]] með 0,0%</ref> | style="background:{{flokkslitur|Samfylkingin}};color:#FFFFFF;"| 1,3 |- |[https://www.visir.is/g/20242669675d/flokkur-folksins-dalar-eftir-kosningar Maskína] |19. desember 2024 |– |2.803 | style="background:#F6CDCF;"| '''23,1''' |16,3 |16,5 |10,6 |9,0 |8,4 |6,0 |5,2 |3,8 |– | style="background:{{flokkslitur|Samfylkingin}};color:#FFFFFF;"| 6,6 |- style="background:#E9E9E9;" |[[Alþingiskosningar 2024]] |30. nóv 2024 |– |– | style="background:#F6CDCF;"| '''20,8''' |19,4 |15,8 |13,8 |12,1 |7,8 |4,0 |3,0 |2,3 |1,0<ref name=":7">[[Lýðræðisflokkurinn (Ísland)|Lýðræðisflokkurinn]] með 1,0% - [[Ábyrg framtíð]] með 0,0%</ref> | style="background:{{flokkslitur|Samfylkingin}};color:#FFFFFF;"| 1,4 |} {{röð|listi=[[Alþingiskosningar]]|fyrir=[[Alþingiskosningar 2024]]|eftir=''Alþingiskosningar 2032''}} == Tilvísanir == [[Flokkur:2028]] [[Flokkur:Alþingiskosningar]] t1g6r2ze00f7fnawxdqevjr00ziff2i 1919148 1919140 2025-06-02T20:23:49Z Leikstjórinn 74989 1919148 wikitext text/x-wiki {{Þingkosningar |election_name=''Næstu Alþingiskosningar'' |country=Ísland |type=parliamentary |ongoing=yes |previous_election=[[Alþingiskosningar 2024|2024]] |next_election= |outgoing_members=[[Kjörnir alþingismenn 2024|Fráfarandi þingmenn]] |elected_members=|seats_for_election=63 sæti á [[Alþingi]] |majority_seats=32 |turnout= |election_date=Í síðasti lagi árið 2028 |results_sec=Úrslit kosninganna |party1=[[Samfylkingin]] |party_leader1=[[Kristrún Frostadóttir]] |percentage1=20,8 |current_seats1=15 |last_election1=15 |party2= [[Sjálfstæðisflokkurinn]] |party_leader2=[[Guðrún Hafsteinsdóttir]] |percentage2=19,4 |current_seats2=14 |last_election2=14 |party3=[[Viðreisn]] |party_leader3=[[Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir]] |percentage3=15,8 |current_seats3=11 |last_election3=11 |party4=[[Flokkur fólksins]] |party_leader4=[[Inga Sæland]] |percentage4=13,8 |current_seats4=10 |last_election4=10 |party5=[[Miðflokkurinn (Ísland)|Miðflokkurinn]] |party_leader5=[[Sigmundur Davíð Gunnlaugsson]] |percentage5=12,1 |current_seats5=8 |last_election5=8 |party6=[[Framsóknarflokkurinn]] |party_leader6=[[Sigurður Ingi Jóhannsson]] |percentage6=7,8 |current_seats6=5 |last_election6=5 |map= |map_size= |map_caption= |title=ríkisstjórn |before_election= [[Ráðuneyti Kristrúnar Frostadóttur|Kristrún Frostadóttir I]]<br>{{LB|S}}&nbsp;{{LB|C}}&nbsp;{{LB|F}} |before_image=File:Kristrún Frostadóttir 2021.jpg |posttitle=Ný ríkisstjórn |after_election= |after_image= }} '''Næstu Alþingiskosningar''' munu fara fram í síðasta lagi árið [[2028]]. Óvíst er hvort að þær fari fram að hausti til eins og hefur verið í öllum [[Alþingiskosningar|Alþingiskosningunum]] síðan [[Alþingiskosningar 2016|2016]] eða hvort þær verði aftur að vori til eins og venjan var áður. Núverandi ríkisstjórn er [[ráðuneyti Kristrúnar Frostadóttur]] sem að samanstendur af [[Samfylkingin|Samfylkingunni]], [[Viðreisn]] og [[Flokkur fólksins|Flokki Fólksins]]. == Yfirlit == {| class="wikitable" ! colspan="2" rowspan="2" |Merki og stafur ! rowspan="2" |Flokkur ! colspan="2" rowspan="2" |Formaður ! colspan="2" |Úrslit [[Alþingiskosningar 2024|2024]] ! rowspan="2" |Breytingar á kjörtímabilinu |- !Fylgi !Þingsæti |- | [[Mynd:Samfylkingin.png|frameless|75x75dp]] |'''S''' |[[Samfylkingin]] |[[Mynd:Kristrún_Frostadóttir_2021.jpg|75x75dp]] |[[Kristrún Frostadóttir]] |20,8% |{{Composition bar|15|63|{{Flokkslitur|Samfylkingin}}}} | |- |[[Mynd:Merki sjalfstaedisflokksins.svg|frameless|75x75dp]] |'''D''' |[[Sjálfstæðisflokkurinn]] |[[Mynd:Guðrún Hafsteinsdóttir 2025.jpg|frameless|75x75dp]] |[[Guðrún Hafsteinsdóttir]] |19,4% |{{Composition bar|14|63|{{Flokkslitur|Sjálfstæðisflokkurinn}}}} | |- |[[Mynd:Viðreisn_2024.png|75x75dp]] |'''C''' |[[Viðreisn]] |[[Mynd:Þorgerður_Katrín_Gunnarsdóttir_2021.jpg|75x75dp]] |[[Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir|Þorgerður Katrín]] [[Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir|Gunnarsdóttir]] |15,8% |{{Composition bar|11|63|{{Flokkslitur|Viðreisn}}}} | |- style="height:3.9em" |[[Mynd:Flokkur_fólksins_2024.svg|75x75dp]] |'''F''' |[[Flokkur fólksins]] |[[Mynd:Inga Sæland 2025.jpg|frameless|75x75dp]] |[[Inga Sæland]] |13,8% |{{Composition bar|10|63|{{Flokkslitur|Flokkur fólksins}}}} | |- |[[Mynd:Logo-midfl.png|frameless|75x75dp]] |'''M''' |[[Miðflokkurinn (Ísland)|Miðflokkurinn]] |[[Mynd:Sigmundur Davíð Gunnlaugsson 2016 (cropped resized).jpg|frameless|76x76dp]] |[[Sigmundur Davíð Gunnlaugsson|Sigmundur Davíð]] [[Sigmundur Davíð Gunnlaugsson|Gunnlaugsson]] |12,1% |{{Composition bar|8|63|{{Flokkslitur|Miðflokkurinn (Ísland)}}}} | |- |[[Mynd:Merki_Framsoknar_(2021).svg|75x75dp]] |'''B''' |[[Framsóknarflokkurinn]] |[[Mynd:Sigurður Ingi Jóhannsson 2025.jpg|frameless|75x75dp]] |[[Sigurður Ingi Jóhannsson]] |7,8% |{{Composition bar|5|63|{{Flokkslitur|Framsóknarflokkurinn}}}} | |- |[[Mynd:Icelandic_Socialist_Party.svg|75x75dp]] |'''J''' |[[Sósíalistaflokkur Íslands (21. öld)|Sósíalistaflokkur]] [[Sósíalistaflokkur Íslands (21. öld)|Íslands]] | colspan="2" |''Ekki ákveðið''<ref>[[Sanna Magdalena Mörtudóttir]] sagði af sér sem leiðtogi flokksins þann [[26. maí]] [[2025]].</ref> |4,0% |{{Composition bar|0|63|{{Flokkslitur|Sósíalistaflokkur Íslands (21. öld)}}}} ! rowspan="3" | |- |[[Mynd:Píratar.png|75x75dp]] |'''P''' |[[Píratar]] | colspan="2" |''Formannslaust framboð'' |3,0% |{{Composition bar|0|63|{{Flokkslitur|Píratar}}}} |- |[[Mynd:Vinstri_Græn_Logo_(2021).png|frameless|75x75dp]] |'''V''' |[[Vinstrihreyfingin – grænt framboð|Vinstrihreyfingin -]] [[Vinstrihreyfingin – grænt framboð|grænt framboð]] |[[Mynd:Svandís_Svavarsdóttir_2021.jpg|75x75dp]] |[[Svandís Svavarsdóttir]] |2,3% |{{Composition bar|0|63|{{Flokkslitur|Vinstrihreyfingin – grænt framboð}}}} |} === (B) Framsóknarflokkurinn === [[Sigurður Ingi Jóhannsson|Sigurði Inga Jóhannssyni]] leiddi [[Framsóknarflokkurinn|Framsóknarflokkinn]] í síðustu kosningunum í gegnum mikið tap þar sem að flokkurinn missti átta þingmenn og hlaut 7,8% atkvæða. Umræður hafa verið innan flokksins um að fá nýjan formann,<ref>{{Cite web|url=https://www.visir.is/g/20252673857d/sjalf-staedis-menn-raeda-seinkun-en-fram-sokn-skodar-ad-flyta|title=Sjálf­stæðis­menn ræða seinkun en Fram­sókn skoðar að flýta - Vísir|last=Pétursson|first=Vésteinn Örn|date=2025-11-01|website=visir.is|language=is|access-date=2025-01-11}}</ref> þrátt fyrir að [[Sigurður Ingi Jóhannsson|Sigurður Ingi]] hefur lýst yfir að hann vilji halda áfram sem formaður.<ref>{{Cite web|url=https://www.visir.is/g/20242660508d/aetlar-ad-vera-formadur-i-stjornarandstodu|title=Ætlar að vera for­maður í stjórnar­and­stöðu - Vísir|last=Pétursson|first=Vésteinn Örn|date=2024-06-12|website=visir.is|language=is|access-date=2025-01-11}}</ref> === (C) Viðreisn === [[Viðreisn]] hefur setið í ríkisstjórn frá [[Alþingiskosningar 2024|2024]] með [[Samfylkingin|Samfylkingunni]] og [[Flokkur fólksins|Flokki fólksins]]. [[Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir]] er enn formaður flokksins og gegnir nú embætti [[Utanríkisráðherrar á Íslandi|utanríkisráðherra]]. === (D) Sjálfstæðisflokkurinn === [[Sjálfstæðisflokkurinn]] hlaut 19,4% atkvæða í síðustu kosningunum og voru ekki með í nýrri ríkisstjórn. Þann [[6. janúar]] [[2025]], einungis mánuði eftir kosningarnar lýsti [[Bjarni Benediktsson (f. 1970)|Bjarni Benediktsson]], fyrrum forsætisráðherra og formaður flokksins til sextán ára því yfir að hann ætlaði að hætta sem formaður flokksins og sem þingmaður og fóru fram [[Formannskosningar Sjálfstæðisflokksins|formannskosningar í byrjun mars 2025]] á [[Landsfundur Sjálfstæðisflokksins|landsfundi]] flokksins þar sem að [[Guðrún Hafsteinsdóttir]] var kjörin formaður í formannsslag gegn [[Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir|Áslaugu Örnu Sigurbjörnsdóttur]]. === (F) Flokkur fólksins === [[Flokkur fólksins]] hefur setið ríkisstjórn frá [[Alþingiskosningar 2024|2024]] með [[Samfylkingin|Samfylkingunni]] og [[Viðreisn]]. [[Inga Sæland]] er enn formaður flokksins og gegnir nú embætti [[Félags- og húsnæðismálaráðherra Íslands|félagsmálaráðherra]]. Nokkur umdeild mál innan flokksins urðu sér stað á kjörtímabilinu. Það hlaut mikla athygli þegar að komst í ljós að flokkurinn væri skráð sem félagasamtök í stað stjórnmálaflokks og einnig hlaut athygli þegar að [[Sigurjón Þórðarson]], þingmaður flokksins lagði til að endurskoða ætti styrki til [[Morgunblaðið|Morgunblaðsins]] eftir neikvæða umfjöllun blaðsins um flokkinn.<ref>{{Cite web|url=https://www.visir.is/g/20252684641d/vill-endur-skoda-styrki-til-morgun-bladsins-eftir-um-fjollun-um-flokk-folksins|title=Vill endur­skoða styrki til Morgun­blaðsins eftir um­fjöllun um Flokk fólksins - Vísir|last=Kjartansson|first=Kjartan|date=2025-05-02|website=visir.is|language=is|access-date=2025-03-02}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.visir.is/g/20252677991d/flokkur-folksins-fengid-240-milljonir-thratt-fyrir-ranga-skraningu|title=Flokkur fólksins fengið 240 milljónir þrátt fyrir ranga skráningu - Vísir|last=Gísladóttir|first=Hólmfríður|date=2025-01-21|website=visir.is|language=is|access-date=2025-03-02}}</ref> Í [[Mars (mánuður)|mars]] [[2025]] sagði [[Ásthildur Lóa Þórsdóttir]], [[Mennta- og barnamálaráðherra Íslands|mennta- og barnamálaráðherra]] fyrir flokkinn af sér embætti eftir að það komst í ljós að þegar hún var 22 ára gömul átti hún barn með 15 ára dreng. === (J) Sósíalistaflokkur Íslands === [[Sósíalistaflokkur Íslands (21. öld)|Sósíalistaflokkur Íslands]] bauð fram í annað sinn í [[Alþingiskosningar 2024|alþingiskosningunum 2024]]. Þá var [[Sanna Magdalena Mörtudóttir]], borgarfulltrúi kosin nýr leiðtogi flokksins. Þrátt fyrir gott gengi í könnunum náði flokkurinn ekki að ná manni inn í kosningunum. Sameining þeirra þriggja vinstri flokka sem að ekki náðu manni inn á þing í síðustu kosningunum ([[Sósíalistaflokkur Íslands (21. öld)|Sósíalistaflokkur Íslands]], [[Píratar]], [[Vinstrihreyfingin – grænt framboð|Vinstri grænir]]), hefur verið rædd.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.ruv.is/frettir/innlent/2024-12-02-margt-vitlausara-en-ad-vinstri-flokkarnir-ihugi-sameiningu-429940|title=„Margt vitlausara“ en að vinstri flokkarnir íhugi sameiningu - RÚV.is|last=Sigurþórsdóttir|first=Sunna Karen|date=2024-12-02|website=RÚV|access-date=2025-01-11}}</ref> Mikil innanflokks átök áttu sér í flokknum í upphafi árs [[2025]]. Í [[Mars (mánuður)|mars]] [[2025]] var [[Gunnar Smári Egilsson]], stofnandi, fyrrum leiðtogi og formaður framkvæmdastjórnar flokksins sakaður um ofríki og andlegt ofbeldi af forseta ungra Sósíalista.<ref>{{Cite web|url=https://www.visir.is/g/20252700265d/lysir-of-riki-og-and-legu-of-beldi-gunnars-smara|title=Lýsir of­ríki og and­legu of­beldi Gunnars Smára - Vísir|last=Pálsson|first=Magnús Jochum|date=2025-12-03|website=visir.is|language=is|access-date=2025-05-26}}</ref> Í [[apríl]] [[2025]] sagði [[Sólveig Anna Jónsdóttir]], formaður [[Efling stéttarfélag|Eflingar]] sig úr flokknum vegna „yfirgengilegrar bilaðrar stemningu".<ref>{{Cite web|url=https://www.ruv.is/frettir/innlent/442134|title=Sólveig Anna segir sig úr Sósíalistaflokknum - RÚV.is|last=Markúsdóttir|first=Erla María|date=2025-04-23|website=RÚV|access-date=2025-05-26}}</ref> Þann [[25. maí]] [[2025]] var [[Gunnar Smári Egilsson|Gunnar Smári]] kosinn úr stjórn flokksins og var [[Sæþór Benjamín Randalsson]] kosinn formaður framkvæmdastjórnar í hans stað.<ref>{{Cite web|url=https://www.visir.is/g/20252731030d/segir-sonnu-ekki-hafa-verid-hafnad|title=Segir Sönnu ekki hafa verið hafnað - Vísir|last=Arnardóttir|first=Lovísa|date=2025-05-26|website=visir.is|language=is|access-date=2025-05-26}}</ref> Daginn eftir sagði [[Sanna Magdalena Mörtudóttir]], leiðtogi flokksins af sér sem leiðtogi, þrátt fyrir að hafa verið kosinn leiðtogi áfram af nýrri stjórn daginn áður.<ref>{{Cite web|url=https://www.ruv.is/frettir/innlent/444716|title=Sanna hætt sem pólitískur leiðtogi Sósíalistaflokksins - RÚV.is|last=Sigurðsson|first=Grétar Þór|date=2025-05-26|website=RÚV|access-date=2025-05-26}}</ref> === (M) Miðflokkurinn === [[Miðflokkurinn (Ísland)|Miðflokkurinn]] hefur setið í stjórnarandstöðu frá árinu [[2017]] og er [[Sigmundur Davíð Gunnlaugsson]] enn formaður. === (P) Píratar === [[Píratar]] duttu út af þingi í [[Alþingiskosningar 2024|alþingiskosningunum 2024]]. Óljóst er því hvort að flokkurinn bjóði aftur fram. Sameining þeirra þriggja vinstri flokka sem að ekki náðu manni inn á þing í síðustu kosningunum ([[Sósíalistaflokkur Íslands (21. öld)|Sósíalistaflokkur Íslands]], [[Píratar]], [[Vinstrihreyfingin – grænt framboð|Vinstri grænir]]), hefur verið rædd.<ref name=":0" /> === (S) Samfylkingin === [[Samfylkingin]] hlaut stórsigur í [[Alþingiskosningar 2024|kosningunum 2024]] og hlutu mest atkvæða allra flokka. Eftir kosningar myndaði flokkurinn ríkisstjórn með [[Flokkur fólksins|Flokki fólksins]] og [[Viðreisn]], þar sem að [[Kristrún Frostadóttir]] formaður [[Samfylkingin|Samfylkingarinnar]] tók við embætti [[Forsætisráðherra Íslands|forsætisráðherra]]. === (V) Vinstri hreyfingin – grænt framboð === [[Vinstrihreyfingin – grænt framboð|Vinstri grænir]] duttu út af þingi í [[Alþingiskosningar 2024|alþingiskosningunum 2024]] eftir sjö ára setu í ríkisstjórn. [[Svandís Svavarsdóttir]] er enn formaður flokksins. Sameining þeirra þriggja vinstri flokka sem að ekki náðu manni inn á þing í síðustu kosningunum ([[Sósíalistaflokkur Íslands (21. öld)|Sósíalistaflokkur Íslands]], [[Píratar]], [[Vinstrihreyfingin – grænt framboð|Vinstri grænir]]), hefur verið rædd.<ref name=":0" /> Í [[maí]] [[2025]] lýsti [[Svandís Svavarsdóttir|Svandís]] því yfir að flokkurinn myndi starfa áfram og að hann myndi bjóða fram í [[Sveitarstjórnarkosningar á Íslandi 2026|sveitarstjórnarkosningunum 2026]].<ref>{{Cite web|url=https://www.visir.is/g/20252731091d/-vid-erum-klar-i-batana-og-med-sterka-inn-vidi-|title=„Við erum klár í bátana og með sterka inn­viði“ - Vísir|last=Pálsson|first=Magnús Jochum|date=2025-05-26|website=visir.is|language=is|access-date=2025-05-26}}</ref> == Skoðanakannanir == {| class="wikitable sortable" style="text-align:center;font-size:90%;line-height:14px;" |- style="height:40px;" ! style="width:150px;" rowspan="2"| Fyrirtæki ! style="width:135px;" rowspan="2"| Síðasti dagur framkvæmda ! style="width:35px;" rowspan="2"| Úrtak ! style="width:30px;" rowspan="2"| Svarhlutfall ! class="unsortable" style="width:40px;" |[[Samfylkingin|S]] ! class="unsortable" style="width:40px;" |[[Sjálfstæðisflokkurinn|D]] ! class="unsortable" style="width:40px;" |[[Viðreisn|C]] ! class="unsortable" style="width:40px;" |[[Flokkur fólksins|F]] ! class="unsortable" style="width:40px;" |[[Miðflokkurinn (Ísland)|M]] ! class="unsortable" style="width:40px;" |[[Framsóknarflokkurinn|B]] ! class="unsortable" style="width:40px;" |[[Sósíalistaflokkur Íslands (21. öld)|J]] ! class="unsortable" style="width:40px;" |[[Píratar|P]] ! class="unsortable" style="width:40px;" |[[Vinstrihreyfingin – grænt framboð|V]] ! style="width:30px;" rowspan="2"| Aðrir ! style="width:30px;" rowspan="2"| Forskot |- ! style="background:{{flokkslitur|Samfylkingin}};"| ! style="background:{{flokkslitur|Sjálfstæðisflokkurinn}};"| ! style="background:{{flokkslitur|Viðreisn}};"| ! style="background:{{flokkslitur|Flokkur fólksins}};"| ! style="background:{{flokkslitur|Miðflokkurinn}};"| ! style="background:{{flokkslitur|Framsóknarflokkurinn}};"| ! style="background:{{flokkslitur|Sósíalistaflokkurinn}};"| ! style="background:{{flokkslitur|Píratar}};"| ! style="background:{{flokkslitur|VG}};"| |- |[https://www.ruv.is/frettir/innlent/2025-06-02-samfylkingin-yfir-30-en-framsokn-aldrei-minni-445196 Gallup] |1. júní 2025 |11.521 |44,9 |style="background:#F6CDCF;"|'''30,7''' |21,7 |14,4 |7,5 |9,1 |5,5 |3,5 |3,3 |3,6 |– | style="background:{{flokkslitur|Samfylkingin}};color:#FFFFFF;"| 9,0 |- ! !26. maí 2025 ! colspan="13" |[[Sanna Magdalena Mörtudóttir]] segir af sér sem leiðtogi [[Sósíalistaflokkur Íslands (21. öld)|Sósíalistaflokks Íslands]]. |- |[https://www.visir.is/g/20252730107d/litil-hreyfing-a-fylgi-stjorn-mala-flokkanna Maskína] |22. maí 2025 |– |1.962 |style="background:#F6CDCF;"|'''27,4''' |18,9 |16,8 |7,2 |9,7 |6,8 |5,0 |4,6 |3,6 |– | style="background:{{flokkslitur|Samfylkingin}};color:#FFFFFF;"| 8,5 |- |[https://www.ruv.is/frettir/innlent/2025-05-03-samfylkingin-a-flugi-maelist-med-29-442774 Gallup] |30. apríl 2025 |10.005 |46,7 |style="background:#F6CDCF;"|'''29,4''' |22,3 |13,9 |7,4 |8,9 |6,1 |4,7 |3,2 |3,3 |0,7 | style="background:{{flokkslitur|Samfylkingin}};color:#FFFFFF;"| 7,1 |- |[https://maskina.is/fylgi-flokka-a-althingi/ Maskína] |22. apríl 2025 |– |1.453 |style="background:#F6CDCF;"|'''26,2''' |20,9 |15,8 |7,9 |10,3 |7,2 |4,9 |3,9 |2,9 |– | style="background:{{flokkslitur|Samfylkingin}};color:#FFFFFF;"| 5,3 |- |[https://www.ruv.is/frettir/innlent/2025-04-01-samfylkingin-baetir-vid-sig-og-maelist-staerst-i-ollum-kjordaemum-440481 Gallup] |31. mars 2025 |10.324 |47,5 |style="background:#F6CDCF;"|'''27,0''' |22,4 |14,6 |7,7 |9,3 |5,7 |5,4 |4,0 |3,3 |– | style="background:{{flokkslitur|Samfylkingin}};color:#FFFFFF;"| 4,6 |- |[https://www.visir.is/g/20252706568d/sjalf-staedis-flokkur-skakar-sam-fylkingu Maskína] |19. mars 2025 |– |1.899 |23,3 | style="background:#C6ECFB;"| '''24,3''' |14,8 |8,5 |10,9 |6,8 |4,9 |3,1 |3,3 |– | style="background:{{flokkslitur|Sjálfstæðisflokkurinn}};color:#FFFFFF;"| 1,0 |- ! !2. mars 2025 ! colspan="13" |[[Guðrún Hafsteinsdóttir]] tekur við sem formaður [[Sjálfstæðisflokkurinn|Sjálfstæðisflokksins]] af [[Bjarni Benediktsson (f. 1970)|Bjarna Benediktssyni]]. |- |[https://www.ruv.is/frettir/innlent/2025-03-03-samfylkingin-tekur-stokk-i-nyjum-thjodarpulsi-437990 Gallup] |2. mars 2025 |9.652 |47,2 | style="background:#F6CDCF;"| '''26,0''' |21,5 |14,1 |8,3 |10,1 |6,3 |6,2 |3,6 |3,1 |– | style="background:{{flokkslitur|Samfylkingin}};color:#FFFFFF;"| 4,5 |- |[https://www.visir.is/g/20252694075d/flokkur-folksins-a-nidurleid Maskína] |26. febrúar 2025 |– |– | style="background:#F6CDCF;"| '''21,9''' |21,4 |14,9 |9,1 |11,5 |7,3 |5,5 |3,2 |2,8 |2,5<ref>[[Lýðræðisflokkurinn (Ísland)|Lýðræðisflokkurinn]] með 1,4% - [[Ábyrg framtíð]] með 1,1%</ref> | style="background:{{flokkslitur|Samfylkingin}};color:#FFFFFF;"| 0,5 |- |[https://www.ruv.is/frettir/innlent/2025-02-03-naerri-sjo-af-hverjum-tiu-stydja-rikisstjornina-434962 Gallup] |2. febrúar 2025 |10.908 |48,6 | style="background:#F6CDCF;"| '''21,7''' |20,5 |16,2 |10,6 |12,7 |6,7 |5,2 |3,5 |2,2 |0,8<ref>[[Lýðræðisflokkurinn (Ísland)|Lýðræðisflokkurinn]] með 0,7% - [[Ábyrg framtíð]] með 0,1%</ref> | style="background:{{flokkslitur|Samfylkingin}};color:#FFFFFF;"| 1,2 |- |[https://www.visir.is/g/20252681625d/sjalfstaedisflokkur-baetir-mest-vid-sig-i-nyrri-konnun Maskína] |14. janúar 2025 |– |966 | style="background:#F6CDCF;"| '''22,2''' |19,3 |14,0 |12,9 |11,6 |7,2 |4,1 |3,6 |3,1 |1,9<ref>[[Lýðræðisflokkurinn (Ísland)|Lýðræðisflokkurinn]] með 1,4% - [[Ábyrg framtíð]] með 0,5%</ref> | style="background:{{flokkslitur|Samfylkingin}};color:#FFFFFF;"| 2,9 |- |[https://www.ruv.is/frettir/innlent/2025-01-02-litlar-breytingar-a-fylgi-eftir-kosningar-432130 Gallup] |1. janúar 2025 |3.460 |50,1 | style="background:#F6CDCF;"| '''21,4''' |20,1 |13,8 |13,1 |12,4 |6,3 |6,0 |3,1 |2,1 |1,6<ref>[[Lýðræðisflokkurinn (Ísland)|Lýðræðisflokkurinn]] með 1,6% - [[Ábyrg framtíð]] með 0,0%</ref> | style="background:{{flokkslitur|Samfylkingin}};color:#FFFFFF;"| 1,3 |- |[https://www.visir.is/g/20242669675d/flokkur-folksins-dalar-eftir-kosningar Maskína] |19. desember 2024 |– |2.803 | style="background:#F6CDCF;"| '''23,1''' |16,3 |16,5 |10,6 |9,0 |8,4 |6,0 |5,2 |3,8 |– | style="background:{{flokkslitur|Samfylkingin}};color:#FFFFFF;"| 6,6 |- style="background:#E9E9E9;" |[[Alþingiskosningar 2024]] |30. nóv 2024 |– |– | style="background:#F6CDCF;"| '''20,8''' |19,4 |15,8 |13,8 |12,1 |7,8 |4,0 |3,0 |2,3 |1,0<ref name=":7">[[Lýðræðisflokkurinn (Ísland)|Lýðræðisflokkurinn]] með 1,0% - [[Ábyrg framtíð]] með 0,0%</ref> | style="background:{{flokkslitur|Samfylkingin}};color:#FFFFFF;"| 1,4 |} {{röð|listi=[[Alþingiskosningar]]|fyrir=[[Alþingiskosningar 2024]]|eftir=''Alþingiskosningar 2032''}} == Tilvísanir == [[Flokkur:2028]] [[Flokkur:Alþingiskosningar]] mh0pjvn3e5pl5vxd7ilp0j5oguqk819 0 183922 1919166 1902923 2025-06-03T04:00:44Z TKSnaevarr 53243 1919166 wikitext text/x-wiki {{Forsætisráðherra | nafn = François Bayrou | mynd = François Bayrou 2025 (cropped).jpg | titill= [[Forsætisráðherra Frakklands]] | stjórnartíð_start = [[13. desember]] [[2024]] | stjórnartíð_end = | forseti = [[Emmanuel Macron]] | forveri = [[Michel Barnier]] | eftirmaður = | myndatexti1 = Bayrou árið 2025. | fæddur = {{fæðingardagur og aldur|1951|5|25}} | fæðingarstaður = [[Bordères]], [[Frakkland|Frakklandi]] | þjóderni = [[Frakkland|Franskur]] | maki = Élisabeth Perlant ​(g. 1971) | börn = 6 | stjórnmálaflokkur = [[Lýðræðishreyfingin (Frakkland)|Lýðræðishreyfingin]] (frá 2007) | háskóli = [[Université Bordeaux Montaigne]] | undirskrift = François Bayrou signature.svg }} '''François René Jean Lucien Bayrou''' (f. 25. maí 1951) er [[Frakkland|franskur]] stjórnmálamaður og núverandi [[forsætisráðherra Frakklands]]. Hann var skipaður í embætti af [[Emmanuel Macron]] forseta þann 13. desember 2024 eftir afsögn [[Michel Barnier|Michels Barnier]]. Bayrou er formaður frönsku [[Lýðræðishreyfingin (Frakkland)|Lýðræðishreyfingarinnar]] og hefur verið virkur í frönskum stjórnmálum í marga áratugi. Foreldrar hans voru bændur í [[Bearn]] í suðvesturhluta Frakklands og hann sótti ekki menntun í hina hefðbundnu háskóla frönsku valdastéttarinnar. Bayrou var bókmenntakennari áður en hann hóf feril í stjórnmálum. Hann var kjörinn á franska þingið árið 1986 og var menntamálaráðherra Frakklands frá 1993 til 1997.<ref>{{Tímarit.is|4155157|„Þriðji maðurinn“ í sókn í Frakklandi|blað=[[Morgunblaðið]]|útgáfudagsetning=1. mars 2007|blaðsíða=16|höfundur=Ásgeir Sverrisson}}</ref> Bayrou hefur þrisvar sinnum gefið kost á sér í forsetakosningum Frakklands, árin 2002, 2007 og 2012. Hann hlaut 18 prósent atkvæða í forsetakosningunum 2007. Hann ákvað að bjóða sig ekki fram að nýju í forsetakosningunum 2017 og lýsti yfir stuðningi við Emmanuel Macron, sem vann kosningarnar.<ref>{{Vefheimild|titill=Bayrou lýsti yfir stuðningi við Macron|url=https://www.ruv.is/frettir/erlent/bayrou-lysti-yfir-studningi-vid-macron|útgefandi=[[RÚV]]|dags=22. febrúar 2017|skoðað=14. desember 2024|höfundur=Kristján Róbert Kristjánsson}}</ref> Bayrou var skipaður dómsmálaráðherra í ríkisstjórn Macrons árið 2017 en sagði af sér einum mánuði síðar vegna rannsóknar á flokknum hans.<ref>{{Vefheimild|titill=Bayrou er nýr forsætisráðherra Frakklands|url=https://www.mbl.is/frettir/erlent/2024/12/13/bayrou_er_nyr_forsaetisradherra_frakklands/|útgefandi=[[mbl.is]]|dags= 13. desember 2024|skoðað=14. desember 2024}}</ref> Frá árinu 2020 var Bayrou borgarstjóri borgarinnar [[Pau]].<ref>{{Vefheimild|titill=François Bayrou nýr for­sætis­ráðherra Frak­lands |url=https://vb.is/frettir/francois-bayrou-nyr-forsaetisradherra-fraklands/|útgefandi=[[Viðskiptablaðið]]|dags=13. desember 2024|skoðað=14. desember 2024}}</ref> Eftir að Michel Barnier forsætisráðherra féll fyrir [[Vantrauststillaga|vantrauststillögu]] á þingi í desember 2024 bauð Macron forseti Bayrou að mynda nýja ríkisstjórn. Bayrou tók við embætti forsætisráðherra þann 13. desember.<ref>{{Vefheimild|titill=Macron kynnir nýjan for­sætis­ráð­herra|url=https://www.visir.is/g/20242663655d/macron-kynnir-nyjan-for-saetis-rad-herra|útgefandi=[[Vísir (vefmiðill)|Vísir]]|dags= 13. desember 2024|skoðað=14. desember 2024|höfundur=Samúel Karl Ólason}}</ref> Hann kynnti nýja ríkisstjórn sína á aðfangadag 2024.<ref>{{Vefheimild|titill=Ný frönsk ríkisstjórn í fjórða sinn á þessu ári|url=https://www.ruv.is/frettir/erlent/2024-12-24-ny-fronsk-rikisstjorn-i-fjorda-sinn-a-thessu-ari-431680|útgefandi=[[RÚV]]|dags= 24. desember 2024|skoðað=24. desember 2024|höfundur=Hallgrímur Indriðason}}</ref> Þar sem Bayrou hafði ekki meirihlutastuðning á franska þinginu greip hann til stjórnarskrárákvæðis til að þvinga fram samþykkt [[Fjárlög|fjárlaga]] án stuðnings þingsins. Barnier hafði áður gripið til sama úrræðis áður en vantrauststillaga var samþykkt gegn honum.<ref>{{Vefheimild|titill=Stendur líklega af sér tillögu um vantraust|url=https://www.ruv.is/frettir/erlent/2025-02-04-stendur-liklega-af-ser-tillogu-um-vantraust-435036|útgefandi=[[RÚV]]|dags= 4. febrúar 2025 |skoðað=24. desember 2024|höfundur=Björn Malmquist}}</ref> Í kjölfarið lögðu þingmenn [[Óbugað Frakkland|Óbugaðs Frakklands]] fram vantrauststillögu gegn Bayrou en hún var felld með miklum meirihluta.<ref>{{Vefheimild|titill= Stjórn Bayr­ous stend­ur af sér til­lögu um van­traust|url=https://www.ruv.is/frettir/erlent/2025-02-05-stjorn-bayrous-stendur-af-ser-tillogu-um-vantraust-435283|útgefandi=[[RÚV]]|dags= 5. febrúar 2025 |skoðað=24. desember 2024|höfundur=Björn Malmquist}}</ref> ==Tilvísanir== <references/> {{Töflubyrjun}} {{Erfðatafla| titill=[[Forsætisráðherra Frakklands]] | frá=[[13. desember]] [[2024]]| til=| fyrir=[[Michel Barnier]]| eftir=Enn í embætti| }} {{Töfluendir}} {{Forsætisráðherrar Frakklands}} {{stubbur|æviágrip|stjórnmál|Frakkland}} {{DEFAULTSORT:Bayrou, François}} {{f|1951}} [[Flokkur:Evrópuþingmenn]] [[Flokkur:Forsætisráðherrar Frakklands]] [[Flokkur:Frambjóðendur til embættis forseta Frakklands]] rq3ejxtjk33699zw0qqamp70qwfomib 0 185218 1919115 1903962 2025-06-02T13:40:10Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919115 wikitext text/x-wiki [[Mynd:Christian IX.jpg|thumb|alt=Kristján 9. konungur Danmerkur og Íslands|Kristján 9. konungur Danmerkur og Íslands]] '''Stjórnarskrá um hin sérstaklegu málefni Íslands''' sem var nefnd '''Forfatningslov for Islands særlige Anliggender  '''á dönsku var undirrituð af [[Kristján 9.|Kristjáni 9.]] Konungi þann 5. janúar 1874 og var það fyrsta stjórnarskrá Íslands. Stjórnarskráin var sett af konungi [[Danmörk|Danmerkur]] og  [[Ísland|Íslands]] án þess að íslenskir fulltrúar hefðu tekið þátt í gerð hennar. Ísland hafði verið undir [[Noregskonungar|Noregskonungi]] frá 1262/64 og þegar Noregur tengdist Danmörku í konungssambandi árið 1380 fylgdi Ísland inn í sambandið og taldist þá ekki hluti Danmerkur heldur norskt skattland undir stjórn sameiginlegs konungs Danmerkur og Noregs. Frá [[Einveldissamþykktin|einveldisstofnun]] í [[Dansk-norska ríkið|Dansk-norska ríkinu]] 1660 varð Ísland í raun dönsk nýlenda, en það gildi þó  aðeins formlega frá 1814. Afnám einveldisins í Danmörku árið 1848 og samþykkt [[Stjórnarskrá Danmerkur|dönsku stjórnarskrárinna]]<nowiki/>r 1849 leiddi til óvissu um stöðu Íslands innan konungsríkisins. Íslendingar  neituðu að eiga fulltrúa á danska stjórnlagaþinginu þegar stjórnaskráin var samin af ótta við að danski meirihlutinn hefði ráðið öllum ákvörðunum. Ísland var því ekki nefnd einu orði í stjórnarskránni sem samþykkt var í júní 1849. Þessi deila leiddi til þess að breytingar urðu ekki á stjórnskipun Íslands fyrr en nokkrum áratugum eftir afnám einveldisins í Danmörku. Árið 1871 samþykkti danska þingið [[stöðulögin]] sem skilgreindu Ísland sem órjúfanlegan hluta danska ríkisins með sérstökum landsréttindum, meðal annars  að [[Alþingi]] fengi takmarkað löggjafarvald. Í kjölfarið voru gerðar miklar breytingar á stjórnsýslu Íslands. Í stað [[Stiftamtmaður|stiftamtmanns]] var settur [[landshöfðingi]] með víðtækari völd en embætismenn konungs höfðu haft áður. [[Mynd:Portrait of Jón Sigurdsson-2.jpg|thumb|alt=Jón Sigurðsson|Jón Sigurðsson]] Árið 1874 fékk Ísland loks stjórnarskrá, þótt hún hafi hvorki verið samin né samþykkt af íslensku þjóðinni eða fulltrúum hennar. Alþingi fékk löggjafarvald í innanríkismálum sem takmarkaðist af neitunarvaldi konungs en löggjafarvald í sameiginlegum málum Danmerkur og Íslands var áfram í [[Kaupmannahöfn]]. Framkvæmdavaldið og æðsta dómsvaldið var einnig áfram í Danmörku. En sérstakur Íslandsráðherra var nú skipaður en því embætti gegndi dómsmálaráðherra Dana. Stjórnarskráin sem konungur gaf Íslandi árið 1874, var að miklu leyti samin upp úr dönsku stjórnarskránni frá 1849 en á árunum 1867, 1869 og 1871 hafði danska ríkisstjórnin lagt fram stjórnarskrárfrumvörp fyrir Alþingi sem að mörgu leyti líktust stjórnarskránni sem konungur síðan gaf 1874 en samkomulag náðist ekki á milli Alþingis og stjórnarinnar um stjórnarskrána sjálfa og hún var þess vegna einhliða gefin af konungi, af „''frjálsu fullveldi''“ („''Kongens frie suverænitet“'') hans. Stjórnarskráin 1874 færði Íslendingum nútímalegt stjórnarform á þeirra tíma mælikvarða, það er stjórnarskrárbundna konungsstjórn og visst sjálfstæði gagnvart danska þinginu og dönsku ríkisstjórninni. Þrátt fyrir að ýmislegt væri fundið að stjórnarskránni þótti leiðtogum sjálfstæðisbaráttunnar það almennt skref í framfaraátt að fá stöðu Íslands gagnvart Danmörku skilgreinda. Frá þessu var  megináhersla sjálfstæðisbaráttunnar að fá innlent framkvæmdarvald. Tókst það fyrst við upphaf heimastjórnar á Íslandi árið 1903. Frumtexta ''Stjórnarskrá um hin sérstaklegu málefni Íslands'' á dönsku má finna hér: [https://danmarkshistorien.dk/vis/materiale/forfatningslov-for-islands-saerlige-anliggender-5-januar-1874 Forfatningslov for Islands særlige Anliggender, 5. januar 1874], Aahus Universitet == Sjá einnig == * [[Stjórnarskrá lýðveldisins Íslands]] ==Heimildir== * Arnór Hannibalsson (1983). [https://timarit.is/page/4898872?iabr=on#page/n18/mode/1up „Sögulegur bakgrunnur íslensku stjórnarskrárinnar“], ''Tímarit lögfræðinga'', 33:2, bls. 73–87. * Björn Þórðarson 1951. ''Alþingi og frelsisbaráttan'' (Reykjavík: Alþingissögunefnd). * Gunnar Helgi Kristinsson 1994. ''Þróun íslensku stjórnarskrárinnar'' (Reykjavík: Félagsvísindastofnun). [[Flokkur:Saga Íslands]] [[Flokkur:Stjórnarskrár|Ísland]] [[Flokkur:1874]] nfmmglvvswaizr0j0aqt5se78fnta4e 0 185257 1919092 1904915 2025-06-02T13:33:51Z Agnúi 106254 Leiðrétti mögulegar villur (einkum tvítekningar) með aðstoð gervigreindar 🤗 1919092 wikitext text/x-wiki '''Hvítrækja''' (fræðiheiti: ''Penaeus setiferus'' einnig ''Litopenaeus setiferus'')'';'' er tegund rækju sem má finna víða við austurströnd [[Bandaríkin|Bandaríkjanna]] en einnig í [[Mexíkóflói|Mexíkóflóa]]. Hvítrækjan helst að mestu fyrir í grunnum og hlýjum sjó en sjórinn þarf að vera heitari en 2,3°C svo hvítrækjan þrífist vel<ref>National Wildlife Federation. (e.d.). ''Atlantic white shrimp''. https://www.nwf.org/Educational-Resources/Wildlife-Guide/Invertebrates/Atlantic-White-Shrimp</ref>. {{Taxobox | synonyms = *''Cancer setiferus'' <small>Linnaeus, 1767</small> *''Penaeus setiferus'' <small>(Linnaeus, 1767)</small> | superclassis = Decapoda | subclassis = Dendrobranchiata | familia = Penaeidae | subfamilia = Litopenaeus | species = L. setiferus | image2 = Litopenaeus setiferus (YPM IZ 043961).jpeg | image2_caption = L. setiferus }} [[File:Litopenaeus setiferus.jpg|thumb|right]] [[File:Penaeus diagram.png|thumb|right|Diagram of ''Litopenaeus setiferus'']] == Útlit == Munur er á stærð hvítrækju milli kynja, þá er karlkyns rækjan minni en kvenkynið. Stærst getur rækjan orðið allt að 20 cm að lengd<ref>Muncy, R. J. (1984). ''Species profiles: Life Histories and Environmental Requirements of Coastal Fishes and Invertebrates (South Atlantic).'' https://www.dnr.sc.gov/marine/species/assets/SpeciesProfileWhiteShrimp.pdf</ref>. Þá er hámarksaldur rækjunnar um 2 ár<ref name=":0">SeaLifeBase. (e.d.). ''Penaeus setiferus''. https://www.sealifebase.se/summary/Penaeus-setiferus.html</ref>. Á höfði rækjunnar má finna tvö augu, trjónu og einnig fálmara sem rækjan notast við í fæðuöflun og við að greina nærumhverfi sitt. Fálmararnir geta orðið allt að þrisvar sinnum lengri en restin af líkama hennar. Munnur rækjunnar kallast trjóna og er rækjan með 5-11 tennur í efri hluta trjónunnar og tvær tennur í þeim neðri<ref name=":1">National Oceanic and Atmospheric Administration. (2025, 19. febrúar). ''White shrimp''. https://www.fisheries.noaa.gov/species/white-shrimp</ref><ref name=":0" />. Súrefnisöflun fer fram í tálknum hennar en til þess þarf hún gott flæði vatns í kringum sig<ref name=":1" />. Litur hvítrækjunnar er eins og nafnið ber að geta hvítur en einnig ljósgrár með gulleitum línum og þá er búkur hennar að einhverju leyti nokkuð gegnsær og á hala hennar má svo finna blágræna rönd. Hvítrækjan hefur alls tuttugu lappir. Helmingur lappanna hafa það hlutverk að ganga á hafsbotni en hinn helmingurinn er til sunds<ref name=":0" />. == Líffræði == Saltmagn og hitastig eru tveir áhrifavaldar á lífsferil hvítrækjunnar. Fullorðin hvítrækja hrygnir út á sjó fjarri strandsvæðum. Kvenkyns rækjan hrygnir á bilinu 500.000-1.000.000 hrognum í hvert sinn. Hrognin berast svo með [[Hafstraumur|hafstraumum]] til strandsvæðanna en þar er seltustig sjávar lægra vegna blöndunar ferskvatns og sjávar og hitastig sjávar hærra. Ungviði vaxa og dafna betur við lægra seltustig en færa sig svo aftur út á meira dýpi með hækkandi aldri og þroska til þess að hrygna<ref name=":1" />. Ungviði rækjunnar eru oft fyrst um sinn kallaðar lirfur þar til þær stækka. Lirfurnar sækja næringu úr [[Plöntusvif|plöntusvifi]] og öðrum agnarsmáum dýrum en fullorðin rækja sækist einnig mikið í plöntur, örverur og aðra litla fiska. Hvítrækjan hefur einnig verið þekkt fyrir að stunda sjálfsafrán<ref name=":1" />. == Lifnaðarhættir og búsvæði == Hvítrækjan heldur sér mest við austurströnd [[Bandaríkin|Bandaríkjanna]]. Útbreiðsla hennar er allt frá [[New York-fylki|New York]] fylki suður eftir til fylkisins Flórída. Hún heldur sig einnig til í Mexíkóflóa og við strendur Mexíkó. Hvítrækjuna má helst finna á grunnsævi á um 2-27 metra dýpi en hefur líka fundist á allt að 90 metra dýpi. Þá er hvítrækjan mest við leir, sand eða mýrarbotna. Fæðuval hennar er aðallega plöntusvif en þær éta einnig lítil [[krabbadýr]]<ref name=":1" />. == Helstu ógnir == Það eru margvígslegar ógnir sem hvítrækjan stendur frammi fyrir á lífsskeiði sínu. Ógnirnar eru mismunandi og geta haft áhrif á fjölgun og útbreiðslu rækjunnar ásamt fæðuöflun og fleira. Líkt og hjá mörgum öðrum sjávardýrategundum eru [[rándýr]] framarlega í flokki ógna. Ýmsar tegundir krabba, fugla og fiska nýta sér hvítrækjuna sem fæðu. Þetta veldur því að hvítrækjulirfurnar ná ekki fullorðinsaldri vegna afráns þessara tegunda<ref name=":0" />. Umhverfisáhrif eru einnig stór ógn. Talið er að hvítrækjan sé viðkvæm breytingum á hitastigi sjávar og breytingin geti haft neikvæð áhrif á vöxt og fjölgun<ref name=":1" />. Þá er talið að breytingar á seltustigi sé einnig skaðsamur þáttur á sama sviði þar sem hvítrækjan er mjög næm fyrir þessum breytingum<ref>South Carolina Department of Natural Resources. (e.d.). ''White shrimp''. https://www.dnr.sc.gov/marine/mrri/acechar/speciesgallery/Invertebrates/WhiteShrimp/index.html</ref>. Sjúkdómar eru einnig taldir vera mikil ógn gagnvart hvítrækjunni þar sem þeir geta haft alvarleg áhrif á rækjustofna. Þar má nefna sjúkdóminn hvítblettaveikina ''(e. [[:en:White_spot_syndrome|White spot syndrome virus]])'' en hvítblettaveikin er mjög smitandi og er dánartíðni í sýktum rækjum nokkuð há<ref name=":2">Tang, K. F. J. og Lightner, D. V. (2010). ''White Spot Syndrome Virus gene expression in infected shrimp (Penaeus vannamei) detected by real-time RT-PCR''. ''Diseases of Aquatic Organisms, 89''(1), 69–76. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC2855118/</ref><ref>Valenzuela-Jiménez M., Durruty-Lagunes C., Cuzon G., Wasielesky Jr. W. Og Gaxiola G. (2020). North Atlantiv white shrimp Litopenaeus setiferus (Decapoda: Penaeidae) as an aquaculture target species for farming: a review. ''Latin American Journal of Aquatic Research, 48''(2), 167-176. https://www.scielo.cl/pdf/lajar/v48n2/0718-560X-lajar-48-02-0167.pdf</ref>. Sýkingin veldur einkennum líkt og hvítum blettum á skel rækjunnar, sljóleika og minni fæðuinntöku. Ekki er til nein áhrifamikil meðferð við sjúkdómnum en ein helsta forvörn gegn honum er gott eftirlit og sóttvarnaraðgerðir. Hvítblettaveikin kemur oftast fyrir í [[eldi]] þar sem þröngt er um rækjurnar og geta heilu stofnanir þurrkast út á mjög skömmum tíma<ref name=":2" />. Ofveiði er líkt og hjá mörgum öðrum sjávardýrategundum raunveruleg ógn gegn hvítrækjunni. Veiði á hvítrækju er mjög eftirsóknarverð en hennar hlutverk er einnig stórt í fæðukeðjunni svo fall á stofni hennar getur haft alvarlegar afleiðingar fyrir aðrar fisktegundir<ref>''White shrimp''. (e.d.). https://oceana.org/marine-life/white-shrimp</ref>. == Veiðar == Hvítrækjan er mikilvæg [[Rækjur|rækjutegund]] í Bandaríkjunum. Veiðar á hvítrækjunni hafa verið til staðar frá [[19. öldin|19. öld]] og hafa fylki á borð við [[Louisiana]] og [[Texas]] verið þar í fararbroddi. Margar áskoranir hafa sprottið upp í gegnum tíðina og þar má helst nefna [[ofveiði]] og [[umhverfisáhrif]]<ref name=":1" />. Þá hafa stjórnunaraðgerðir einnig sett svip sinn á veiði á hvítrækjunni. Stjórnunaraðgerðirnar hafa verið margvíslegar og með mismunandi tilgang. Takmarkanir á veiðitíma er dæmi um algenga aðgerð stjórnvalda en með slíkri takmörkun er markmiðið að vernda stofna og stuðla gegn ofveiði. Á [[1961-1970|sjöunda áratugnum]] komu upp áskoranir tengdar ofveiði svo yfirvöld í Bandaríkjunum settu fram takmörkun á veiðitíma árið [[1981]] á veiðum í [[Mexíkóflói|Mexíkóflóa]] til að vernda ungviði<ref>National Oceanic and Atmospheric Administration. (2020, 12. maí). ''Gulf of Mexico shrimp fishery management plan''. https://www.fisheries.noaa.gov/management-plan/gulf-mexico-shrimp-fishery-management-plan</ref><ref>National Oceanic and Atmospheric Administration. (2024, 4. mars). ''Gulf of Mexico shrimp historical amendments and rulemaking (1981-2017)''. https://www.fisheries.noaa.gov/action/gulf-mexico-shrimp-historical-amendments-and-rulemaking-1981-2017</ref>. Á [[1971-1980|áttunda]] og [[1981-1990|níunda áratugnum]] var eyðilegging búsvæða að hafa áhrif á hvítrækjustofninn sem olli háværs kalls almennings fyrir verndun [[Votlendi|votlendis]] og minnkun á úrgangslosun á hafsvæðum hvítrækjunnar. Reglugerðir á veiðarfærum eru einnig dæmi um algengar stjórnunaraðgerðir en ákveðin skilyrði varðandi notkun á [[Botnvarpa|botnvörpu]] hafa komið til sögunnar á síðustu áratugum. Reglugerðir á möskvastærðum hafa t.a.m. verið settar á til að minnka meðafla<ref name=":1" />. Bandaríkin hafa verið leiðandi í veiðum á hvítrækjunni og náðu hámarki árin 2006-2007 þegar þau veiddu yfir 60.000 tonn. Þá hafa Bandaríkin verið að veiða um 40.000-55.000 [[tonn]] árlega að meðaltali síðastliðin 15 ár. Nokkuð högg kom á veiðarnar um 1981 og árin þar á eftir þegar takmarkanirnar á veiðitíma voru settar. Eftir aldamótin árið [[2000]] hafa veiðar þó farið nokkuð vaxandi og sýna aflatölur hvers árs merki þess. Önnur lönd stunda einnig veiðar á Hvítrækjunni. Þar má nefna löndin [[Kúba|Kúbu]], [[Kólumbía|Kólumbíu]], [[Brasilía|Brasilíu]], og [[Venesúela]]. Litlar upplýsingar eru um umfang og sögu veiðanna í þessum löndum en telja má að veiðarnar séu að einhverju leiti mikilvægar. Aukning hefur verið á veiðum hvítrækjunnar í Brasilíu og í Venesúela á síðastliðnum 15 árum á meðan veiðar á Kúbu og í Kólumbíu hafa dvínað frá síðustu aldamótum. [[Mexíkó]] hefur einnig samkvæmt aflatölum frá [[FAO]] verið að stunda veiðar á hvítrækjunni frá árinu [[2005]] en þær veiðar hafa verið mjög litlar. [[Ekvador]] hefur í gegnum tíðina stundað umfangsmikla rækjuræktun en er þó ekki kennt við ræktun á hvítrækjunni sjálfri. Ein af helstu útflutningsgreinum landsins er rækjueldi og hefur Hvítfætlurækjan (''[[Kyrrahafshvítrækja|Litopenaeus vannamei)]]'' sem er náskyld hvítrækjunni verið þar aðaltegundin. Ekvador hefur stundað rækjueldi í um 50 ár og hefur ræktunin aukist á síðastliðnum áratugum. Samkvæmt skýrslu FAO hefur fiskeldi landsins verið um 95% rækjueldi<ref>Piedrahita. Y. (2022, 25. júní). ''Shrimp farming industry in Ecuador, part 1''. Global Seafood Alliance. https://www.globalseafood.org/advocate/shrimp-farming-industry-in-ecuador-part-1/</ref>. Íslendingar hafa ekki stundað veiðar á hvítrækju hingað til. Langt er fyrir [[Útgerð|útgerðirnar]] að fara að sækja hana vegna staðsetningar hennar um og við [[Miðbaugur|miðbaug]]. Þó gæti eldi verið vænlegur kostur. Framför Ekvador í rækjueldi gæti verið hvatning til annarra landa að hefja skoðun á þeim valkosti eða á samstarfi, þó mætti telja að nokkuð langt sé í land þar til Íslensk fyrirtæki hefji ræktun á einsbáti hér á landi. = Heimildaskrá = <references /> [[Flokkur:Rækjur]] cmzbzahp7zh4zy4542yizoxs2xwmsa0 0 186125 1919147 1913231 2025-06-02T19:30:19Z Alvaldi 71791 1919147 wikitext text/x-wiki '''Hamfaraveðrið í Ísafjarðardjúpi 1968''' var óveður sem gekk yfir [[Ísafjarðardjúp]] 3-5. febrúar 1968. Fleiri tugir breskra og íslenskra togara leituðu vars í Ísafjarðardjúpi þegar óveður gekk yfir Vestfirði. Mikil ísing hlóðst upp á skipunum og börðust áhafnir þeirra alla nóttina við að berja af ís til að bjarga skipunum. Breski togarinn [[Ross Cleveland (skip)|''Ross Cleveland'']] og íslenski vélbáturinn [[Heiðrún II|''Heiðrún'' II]] fórust í djúpinu í óveðrinu og breski togarinn [[Notts County (skip)|''Notts County'']] strandaði við [[Snæfjallaströnd]] með þeim afleiðingum að 26 sjómenn fórust á skipunum þremur en 19 björguðust. Fjöldi annara skipa lentu í miklum hremmingum, þar á meðal ''Hug­rún­'' ÍS-7, sem var síðasta skipið til að komast til hafnar í óveðrinu.<ref name="bb-mannskaðaveður"/><ref>{{Cite web|url=https://www.ruv.is/frettir/menning-og-daegurmal/ovedur-sem-skildi-samfelog-eftir-i-sarum|title=Óveður sem skildi samfélög eftir í sárum |author=Halla Ólafsdóttir |publisher=[[RÚV]]|date=2019-04-18|access-date=2025-04-26}}</ref> ==Skip sem lentu í óveðrinu== Talsverður fjöldi breskra og íslenskra skipa lenti í óveðrinu. Sökum fjölda þeirra var talin mikil hætta á ásiglingum þar sem radar búnaður flestra skipa var óvirkur vegna ísingar og útsýni lítið sem ekkert.<ref>{{Cite web|url=https://www.mbl.is/200milur/frettir/2018/02/10/aldrei_lent_i_odru_eins_vedri/|title=„Aldrei lent í öðru eins veðri“|publisher=[[Morgunblaðið]]|website=www.mbl.is|author=Skúli Halldórsson|language=is|date=2018-02-10|access-date=2025-04-26}}</ref> Hér fyrir neðan má finna þau skip sem helst hefur verið fjallað um í tengslum við óveðrið. ===''Ross Cleveland''=== {{Aðalgrein|Ross Cleveland (skip)}} ''Ross Cleveland'' var breskur togari frá [[Hull]]. Hann hvolfdi og sökk úti fyrir Arnarnesi við [[Skutulsfjörður|Skutulsfjörð]] að kvöldi sunnudagins 4. febrúar sökum ísingar. Þrír skipverjar komust í björgunarbát en einungis einn þeirra, [[Harry Eddom]], var á lífi þegar bátinn rak á land í [[Seyðisfjörður (Ísafjarðardjúpi)|Seyðisfirði]]. Mikið fjölmiðlafár varð hjá breskum dagblöðum þegar fréttist af björgun hans og lenti [[Úlfur Gunnarsson]], yfirlæknir á Ísafirði, í handalögmálum við blaðamenn þegar þeir reyndu að brjóta sér leið inn á sjúkrahúsið þar sem Eddom lá.<ref name="bb-mannskaðaveður">{{Cite web|url=https://timarit.is/page/7443605?iabr=on#page/n7/mode/2up/|title=30 ár frá mannskaðaveðrinu ægilega á Vestfjörðum|publisher=[[Bæjarins besta]]|pages=8-11|language=is|date=1998-11-02|access-date=2025-04-26|via=[[Tímarit.is]]}}{{open access}}</ref> ===''Heiðrún'' II=== {{Aðalgrein|Heiðrún II}} ''Heiðrún'' II var vélbátur frá [[Bolungarvík]]. Áhöfn bátsins sigldi úr Bolungarvíkurhöfn, stuttu á eftir ''Hug­rún­'' ÍS-7, eftir að hann tók að slitna frá bryggju. Síðast heyrðist frá bátnum um klukkan eitt um nóttina en hann fannst hvergi þegar [[Varðskipið Óðinn (1960)|varðskipið ''Óðinn'']] leitaði að því þar sem talið er að það hafði verið í vari. Sex manns fórust með bátnum, þar af skipstjórinn og tveir synir hans.<ref name="mbl-1968-02-09">{{Cite web|url=https://timarit.is/page/1391883?iabr=on#page/n0/mode/1up/|title=Heiðrún II. frá Bolungarvík talin af|publisher=[[Morgunblaðið]]|pages=1|date=1968-02-09|access-date=2025-04-26|via=[[Tímarit.is]]}}{{open access}}</ref> ===''Notts County''=== {{Aðalgrein|Notts County (skip)}} ''Notts County'' var breskur togari. Hann strandaði við [[Snæfjallaströnd]] en varðskipið ''Óðinn'' bjargaði 18 af 19 manna áhöfn skipsins.<ref>{{Cite web|url=https://www.ruv.is/frettir/innlent/a-isafirdi-51-ari-eftir-strand-notts-county|title=Á Ísafirði 51 ári eftir strand Notts County|publisher=[[RÚV]]|author=Halla Ólafsdóttir|date=2019-08-01|access-date=2025-04-26}}</ref> ===''Hug­rún­'' ÍS-7=== ''Hug­rún­'' ÍS-7 var 200 tonna vélbátur frá [[Bolungarvík]]. Báturinn sigldi úr Bolungarvíkurhöfn með Há­v­arð Ol­geirs­son, skipstjóra, og Bjarna Benediktsson, 18 ára annan vélstjóri, um borð. Báturinn komst við illan leik í höfn á Ísafirði að morgni 4. febrúar.<ref>{{Cite web|url=https://www.mbl.is/200milur/frettir/2018/02/12/nitjan_ara_i_siglingu_upp_a_lif_og_dauda/|title=Nítján ára í siglingu upp á líf og dauða|author=Skúli Halldórsson|publisher=[[Morgunblaðið]]|language=is|date=2018-02-12|access-date=2025-04-26}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://timarit.is/page/7443607?iabr=on#page/n9/mode/1up/|title=Um líf og dauða að tefla|publisher=[[Bæjarins besta]]|page=10|language=is|date=1998-11-02|access-date=2025-04-26|via=[[Tímarit.is]]}}{{open access}}</ref> ===Varðskipið ''Óðinn''=== Áhöfnin á varðskipinu [[Varðskipið Óðinn (1960)|''Óðinn'']] vann mikið þrekvirki á meðan óveðrinu stóð en það kom bæði að björgun áhafnar ''Notts County'' og leitinni að ''Heiðrúnu'' II. [[Sigurður Þ. Árnason]], skipherra á Óðni, var seinna sæmd­ur bresku OBE-orðunni (enska: ''Officer of the Most Excell­ent Or­der of the Brit­ish Empire'') fyr­ir björg­un skip­verj­anna af ''Notts County'' og stýrimennirnir Sig­ur­jón Hann­es­son og Pálmi Hlöðvers­son hlutu þá hvor um sig orðuna'' The Sea Gall­antry Me­dal of Gold''.<ref>{{Cite web|url=https://www.lhg.is/2018/02/06/minningarathofn-um-sjoslysin-i-djupinu/|title=Minningarathöfn um sjóslysin í Djúpinu |date=2018-02-06|publisher=[[Landhelgisgæsla Íslands]]|website=www.lhg.is|language=is-IS|access-date=2025-04-26}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.mbl.is/200milur/frettir/2019/08/02/skipverjinn_sneri_aftur_til_isafjardar/|title=Skipverjinn snéri aftur til Ísafjarðar|publisher=[[Morgunblaðið]]|website=www.mbl.is|language=is|date=2019-08-02|access-date=2025-04-26}}</ref> ==Í öðrum miðlum== *[https://www.ruv.is/utvarp/spila/hyldypi/28447?ep=8f9anh Útvarpsþáttaröðin ''Hyldýpi''] í umsjón Höllu Ólafsdóttur og Birgis Olgeirssonar á [[RÚV]] fjallar um óveðrið. *''Útkall í Djúpinu'', bók frá 2001 eftir Óttar Sveinsson.<ref>{{Cite web|url=https://timarit.is/page/7387337#page/n8/mode/2up|title=Útkall í Djúpinu|publisher=[[Bæjarins besta]]|page=8-9|language=is|date=2001-12-05|access-date=2025-04-26|via=[[Tímarit.is]]}}{{open access}}</ref> ==Tilvísanir== {{reflist}} [[Flokkur:1968]] [[Flokkur:Ísafjarðardjúp]] [[Flokkur:Sjóslys við Ísland]] s01y6bsydqvorxiua78dmgtjnxgpowy 2 186559 1919086 1918922 2025-06-02T13:32:48Z Óskadddddd 83612 1919086 wikitext text/x-wiki * [[Listi yfir íslenskar stafsetningar- og málfræðivillur]] * [[Tilvísunarfornafn]] * [[Umritun grískra og latneskra nafna á íslensku]] * [[Lilja Rafney Magnúsdóttir]] * [[Ferdinand Lassalle]] ts9fi485qu0l0hfkiarhnb01bbsxswp 0 186578 1919129 2025-06-02T14:09:50Z Alvaldi 71791 Bjó til síðu með „{{Persóna | nafn = <!-- titill síðu ef tómt --> | mynd = <!-- aðeins skráarnafn --> | mynd_alt = | mynd_texti = | fæðingarnafn = | fæðingardagur = {{fæðingardagur|1906|09|11}} | fæðingarstaður = Stahlheim, Lothringen, [[Þýska keisaradæmið]] | dánardagur = {{dánardagur og aldur|1974|01|9|1906|09|11}} | dánarstaður = Barmbek, [[Vestur-Þýskaland]] | þjóðerni = Þýskur | önnur_nöfn =...“ 1919129 wikitext text/x-wiki {{Persóna | nafn = <!-- titill síðu ef tómt --> | mynd = <!-- aðeins skráarnafn --> | mynd_alt = | mynd_texti = | fæðingarnafn = | fæðingardagur = {{fæðingardagur|1906|09|11}} | fæðingarstaður = Stahlheim, Lothringen, [[Þýska keisaradæmið]] | dánardagur = {{dánardagur og aldur|1974|01|9|1906|09|11}} | dánarstaður = Barmbek, [[Vestur-Þýskaland]] | þjóðerni = Þýskur | önnur_nöfn = | starf = Kafbátaforingi | ár = 1928–1945 | þekkt_fyrir = | þekktustu_verk = }} '''Eitel-Friedrich Kentrat''' ([[11. september]] [[1906]] – [[9. janúar]] [[1974]]) var a kafbátaforingi í þýska sjóhernum í [[Seinni heimstyrjöldin|seinni heimsstyrjöldinni]]. Hann er þekktur fyrir að stýrt lengstu eftirlitsferð kafbáts í síðari heimsstyrjaldinni þegar ''U-196'' fór úr höfn 13. mars 1943 og kom aftur til hafnar 23. október 1943, 225 dögum síðar. Á Íslandi er hann þekktastur fyrir að árás sína á ''Fróða'' ÍS 454 árið 1941. ==Ferill== Kentrat stýrði kafbátunum ''U-8'', ''U-74'' og ''U-196'', og sökkti tuttugu og einu skipi bandamanna í sjö eftirlitsferðum, þar á meðal [[HMCS Levis|HMCS ''Lewis'']]. Að morgni 11. mars 1941, réðst ''U-74'', undir stjórn Kentrat, á línuveiðarann ''Fróða'' ÍS 454 með þeim afleiðingum að fimm úr áhöfn ''Fróða'' létu lífið.<ref>{{Cite web|url=https://timarit.is/page/4859961?iabr=on#page/n3/mode/1up/search/%22Fr%C3%B3%C3%B0i%22|title=Sorglegir atburðir |page=74|publisher=Ægir|date=1941.03.01|access-date=2025-06-02|via=[[Tímarit.is]]}}{{open access}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.visindavefur.is/svar.php?id=3976|title=Hversu mörgum íslenskum skipum var sökkt í seinni heimsstyrjöldinni?|author=Skúli Sæland|website=Vísindavefurinn|language=is|date=2004-01-30|access-date=2025-06-02}}</ref> Kentrat varð vitni af síðustu sjóorrustu [[Þýska orrustuskipið Bismarck|orrustuskipsins ''Bismarck]] þann 27. maí 1941. Flotastjórn Þjóðverja hafði skipað ''U-556'' undir stjórn Herbert Wohlfarth til að sækja stríðsdagbókina úr ''Bismark''. Skipunin var einnig send áfram á Kentrat og ''U-74''. Hvorugum kafbátnum tókst að ná til ''Bismarcks'' áður en skipinu var sökkt. ''U-74'' bjargaði þremur úr áhöfn skipsins, þeim Georg Herzog, Otto Höntzsch og Herbert Manthey, úr björgunarbát eftir komu sína á svæðið. Árið 1943 var Kentrat gagnrýndur harðlega af æðsta stjórnanda kafbátaflotans (Befehlshaber der U-Boote eða BdU) eftir að hafa ekki komið kafbátnum ''U-197'' til bjargar. Skipherra ''U-197'' hafði sent frá sér neyðarkall þann 20. ágúst 1943 eftir árás sjóflugvéla bandamanna. Kentrat var tvívegis skipað af BdU að koma ''U-197'' til aðstoðar en þegar hann lét loks til leiðast þá var ''U-197'' sokkinn með allri áhöfn.<ref>Busch & Röll 2003, p. 181.</ref> ==Tilvísanir== {{reflist}} ===Heimildir=== {{Refbegin}} * {{Cite book |last1=Busch |first1=Rainer |last2=Röll |first2=Hans-Joachim |year=2003 |title=Der U-Boot-Krieg 1939–1945 — Die Ritterkreuzträger der U-Boot-Waffe von September 1939 bis Mai 1945 |trans_title=The U-Boat War 1939–1945 — The Knight's Cross Bearers of the U-Boat Force from September 1939 to May 1945 |language=German |location=Hamburg, Berlin, Bonn Germany |publisher=Verlag E.S. Mittler & Sohn |isbn=978-3-8132-0515-2 }} * {{Cite book |last=Fellgiebel |first=Walther-Peer |authorlink=Walther-Peer Fellgiebel |year=2000 |origyear=1986 |title=Die Träger des Ritterkreuzes des Eisernen Kreuzes 1939–1945 — Die Inhaber der höchsten Auszeichnung des Zweiten Weltkrieges aller Wehrmachtteile |trans_title=The Bearers of the Knight's Cross of the Iron Cross 1939–1945 — The Owners of the Highest Award of the Second World War of all Wehrmacht Branches |language=German |location=Friedberg, Germany |publisher=Podzun-Pallas |isbn=978-3-7909-0284-6 }} * {{Cite book |last=Scherzer |first=Veit |year=2007 |title=Die Ritterkreuzträger 1939–1945 Die Inhaber des Ritterkreuzes des Eisernen Kreuzes 1939 von Heer, Luftwaffe, Kriegsmarine, Waffen-SS, Volkssturm sowie mit Deutschland verbündeter Streitkräfte nach den Unterlagen des Bundesarchives |trans_title=The Knight's Cross Bearers 1939–1945 The Holders of the Knight's Cross of the Iron Cross 1939 by Army, Air Force, Navy, Waffen-SS, Volkssturm and Allied Forces with Germany According to the Documents of the Federal Archives |language=German |location=Jena, Germany |publisher=Scherzers Militaer-Verlag |isbn=978-3-938845-17-2 }} {{Refend}} ==Ytri tenglar== *[https://www.uboat.net/men/kentrat.htm Ævisaga] á uboat.net {{f|1906}} {{d|1974}} [[Flokkur:Þýskir herforingjar]] t18l60vzr9tpzpbnkzdbf43n6zaqhou 0 186579 1919143 2025-06-02T19:23:29Z Alvaldi 71791 Bjó til síðu með „'''Samtök íþróttafréttamanna''', skammstafað '''SÍ''', voru stofnuð árið 1956 með það að markmiði að vinna að betri aðstöðu fyrir störf félagsmanna á íþróttavettvangi.<ref name="eddasif2025"/> Samtökin standa að kjöri [[Íþróttamaður ársins|íþróttamanns ársins]] og hafa gert frá stofnun.<ref>{{Cite web|url=https://www.ruv.is/frettir/ithrottir/431501|title=Hver verður íþróttamaður ársins?|author=Jóhann Páll Ástvaldsso...“ 1919143 wikitext text/x-wiki '''Samtök íþróttafréttamanna''', skammstafað '''SÍ''', voru stofnuð árið 1956 með það að markmiði að vinna að betri aðstöðu fyrir störf félagsmanna á íþróttavettvangi.<ref name="eddasif2025"/> Samtökin standa að kjöri [[Íþróttamaður ársins|íþróttamanns ársins]] og hafa gert frá stofnun.<ref>{{Cite web|url=https://www.ruv.is/frettir/ithrottir/431501|title=Hver verður íþróttamaður ársins?|author=Jóhann Páll Ástvaldsson|date=2024-12-23|publisher=[[RÚV]]|access-date=2025-06-02}}</ref> Árið 2025 var Edda Sif Pálsdóttir fyrst kvenna kjörin for­maður samtakanna.<ref name="eddasif2025">{{Cite web|url=https://www.visir.is/g/20252734243d/edda-sif-fyrst-kvenna-kjorin-for-madur-si|title=Edda Sif fyrst kvenna kjörin for­maður SÍ|author=Ágúst Orri Arnarson|date=2025-02-06|publisher=[[Vísir.is]]|language=is|access-date=2025-06-02}}</ref> ==Tilvísanir== {{reflist}} ==Tenglar== *[https://sportpress.is/ Vefsíða] [[Flokkur:Stofnað 1956]] [[Flokkur:Íslensk félagasamtök]] [[Flokkur:Íþróttir]] c233vq4nlpia4vrbvgfox9uq9rup3qt 14 186580 1919145 2025-06-02T19:27:23Z Alvaldi 71791 Bjó til síðu með „[[Flokkur:Skip eftir löndum]]“ 1919145 wikitext text/x-wiki [[Flokkur:Skip eftir löndum]] l7mxwvodppptyhwevt4rgg1n3o4bium 14 186581 1919146 2025-06-02T19:27:57Z Alvaldi 71791 Bjó til síðu með „{{CommonsCat|Military of Canada}} [[Flokkur:Kanada]] [[Flokkur:Herir]]“ 1919146 wikitext text/x-wiki {{CommonsCat|Military of Canada}} [[Flokkur:Kanada]] [[Flokkur:Herir]] 1nh5fz6p7qirge0l367eb7dekiq3wah 0 186582 1919151 2025-06-02T22:20:01Z Fallen Sheep 52492 create page to link to other items on Wikidata 1919151 wikitext text/x-wiki #tilvísun [[Keflavík, íþrótta- og ungmennafélag]] 3gi7dxfo9eni8uz8j33xzz0jl3eb3o4 1919153 1919151 2025-06-02T22:33:20Z Berserkur 10188 Berserkur færði [[Knattspyrnudeild Keflavík]] á [[Knattspyrnudeild Keflavíkur]]: Íslenskt nafn 1919151 wikitext text/x-wiki #tilvísun [[Keflavík, íþrótta- og ungmennafélag]] 3gi7dxfo9eni8uz8j33xzz0jl3eb3o4 0 186583 1919154 2025-06-02T22:33:20Z Berserkur 10188 Berserkur færði [[Knattspyrnudeild Keflavík]] á [[Knattspyrnudeild Keflavíkur]]: Íslenskt nafn 1919154 wikitext text/x-wiki #tilvísun [[Knattspyrnudeild Keflavíkur]] c06zpm5x78hwkx2tkvo6e4394xbx84o 0 186585 1919171 2025-06-03T08:33:03Z TKSnaevarr 53243 Bjó til síðu með „{{Stjórnmálamaður | nafn = Karol Nawrocki | mynd = Karol Nawrocki (2025).jpg | titill= Forseti Póllands | stjórnartíð_start = 6. ágúst 2025 | stjórnartíð_end = | verðandi = já | myndatexti1 = Karol Nawrocki árið 2025. | forsætisráðherra =[[Donald Tusk]] | forveri = [[Andrzej Duda]] | fæddur = {{fæðingardagur og aldur|1983|3|3}} | fæðingarstaður = [[Gdańsk]], [[Pólland]]i | þjóderni = [[Pólland|Pólskur]] | maki = Marta Nawrocka | s...“ 1919171 wikitext text/x-wiki {{Stjórnmálamaður | nafn = Karol Nawrocki | mynd = Karol Nawrocki (2025).jpg | titill= Forseti Póllands | stjórnartíð_start = 6. ágúst 2025 | stjórnartíð_end = | verðandi = já | myndatexti1 = Karol Nawrocki árið 2025. | forsætisráðherra =[[Donald Tusk]] | forveri = [[Andrzej Duda]] | fæddur = {{fæðingardagur og aldur|1983|3|3}} | fæðingarstaður = [[Gdańsk]], [[Pólland]]i | þjóderni = [[Pólland|Pólskur]] | maki = Marta Nawrocka | stjórnmálaflokkur = Óflokksbundinn | börn = 3 | háskóli =[[Háskólinn í Gdańsk]]<br>[[Tækniháskólinn í Gdańsk]] }} '''Karol Tadeusz Nawrocki''' (f. 3. mars 1983) er pólskur sagnfræðingur, fyrrum atvinnuíþróttamaður og stjórnmálamaður sem er verðandi forseti Póllands.<ref>{{Vefheimild|titill=Karol Nawrocki er næsti forseti|url=https://www.ruv.is/frettir/erlent/2025-06-02-karol-nawrocki-er-naesti-forseti-445148|útgefandi=[[RÚV]]|dags= 2. júní 2025|skoðað=3. júní 2025|höfundur=Markús Þ. Þórhallsson}}</ref> Hann hefur verið formaður Þjóðminningarstofnunar Póllands frá árinu 2021 og var safnstjóri Safns um seinni heimsstyrjöldina í [[Gdańsk]] frá 2017 til 2021. Nawrocki var frambjóðandi [[Lög og réttlæti|Laga og réttlætis]] í forsetakosningum Póllands árið 2025 og bar sigur úr býtum í seinni umferð þeirra gegn [[Rafał Trzaskowski]], borgarstjóra Varsjár.<ref>{{Cite web |date=2025-06-02 |title=Wybory prezydenckie 2025: Kiedy Karol Nawrocki zostanie Prezydentem RP? [TERMINY] |url=https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/kraj/artykuly/9812265,wybory-prezydenckie-2025-kiedy-karol-nawrocki-obejmie-wladze-oto-naj.html |access-date=2025-06-02 |website=www.gazetaprawna.pl |language=pl}}</ref> ==Æviágrip== Karol Nawrocki er fyrrverandi [[Hnefaleikar|hnefaleikakappi]]. Hann er með doktorspróf í [[sagnfræði]] frá [[Háskólinn í Gdańsk|Háskólanum í Gdańsk]]. Fyrir forsetakjör sitt var Nawrocki forstöðumaður Þjóðminningarstofnunar, sem sinnir rannsóknum á nútímasögu Póllands og á glæpum [[Nasistar|nasista]] og [[Alþýðulýðveldið Pólland|kommúnistastjórnar landsins]] á 20. öld. Í því embætti hóf stofnunin herferð til að rífa niður minnisvarða frá kommúnistatímanum. Nawrocki stýrði jafnframt safni um [[Seinni heimsstyrjöldin|seinni heimsstyrjöldina]] í Gdańsk en var þar gagnrýndur fyrir að draga úr þætti [[Helförin|helfararinnar]] í sögu stríðsins í Póllandi.<ref name=vísir>{{Vefheimild|titill=Ný­kjörinn for­seti Pól­lands: Trú­rækinn sagn­fræðingur og fyrr­verandi hnefaleikakappi|url=https://www.visir.is/g/20252734267d/ny-kjorinn-for-seti-pol-lands-tru-raekinn-sagn-fraedingur-og-fyrr-verandi-hnefaleikakappi|útgefandi=[[Vísir (vefmiðill)|Vísir]]|dags=2. júní 2025|höfundur= Rafn Ágúst Ragnarsson|skoðað=3. júní 2025}}</ref> Nawrocki varð forsetaframbjóðandi stjórnmálaflokksins [[Lög og réttlæti|Laga og réttlætis]] í forsetakosningum Póllands árið 2025. Í kosningabaráttunni stillti hann sér upp sem hluta af alþjóðlegri hreyfingu [[Þjóðernishyggja|þjóðernissinnaðra]] [[Íhaldsstefna|íhaldsmanna]] og naut stuðnings erlendra leiðtoga á borð við [[Donald Trump]] Bandaríkjaforseta og [[Viktor Orbán]] forsætisráðherra Ungverjalands. Nawrocki lofaði að stórefla [[Póllandsher|pólska herinn]] og halda áfram stuðningi við Úkraínu í [[Innrás Rússa í Úkraínu|stríði landsins við Rússland]]. Hann gagnrýndi hins vegar úkraínskt flóttafólk sem hafði komið til Póllands vegna stríðsins.<ref name=vísir/> Í kosningabaráttunni komst sjö ára gamalt viðtal við Nawrocki athygli, en hann hafði veitt viðtalið í dulargervi undir dulnefninu Tadeusz Batyr og hafði hrósað sjálfum sér í hástert fyrir fræðastörf sín. Á sama tíma hafði Nawrocki einnig birt samfélagsmiðlafærslu þar sem hann sagðist hafa hitt Batyr til að leiðbeina honum og kallaði bók sem birt var undir hans nafni áhugaverða.<ref>{{Vefheimild|titill= Fór í dulargervi til að lofsama sjálfan sig|url=https://www.mbl.is/frettir/erlent/2025/03/29/for_i_dulargervi_til_ad_lofsama_sjalfan_sig/|útgefandi=[[mbl.is]]|dags= 29. mars 2025|skoðað=3. júní 2025}}</ref> Nawrocki vann sigur í seinni umferð forsetakosninganna þann 1. júní 2025. Hann hlaut 50,8 prósent atkvæðanna en mótframbjóðandi hans, [[Rafał Trzaskowski]], hlaut 49,1 prósent.<ref>{{Vefheimild|titill=Nawrocki kjörinn forseti Póllands |url=https://www.mbl.is/frettir/erlent/2025/06/02/nawrocki_kjorinn_forseti_pollands/|útgefandi=[[mbl.is]]|dags= 2. júní 2025|skoðað=3. júní 2025}}</ref> ==Tilvísanir== <references/> {{Töflubyrjun}} {{Erfðatafla| titill=Forseti Póllands | frá=6. ágúst 2025| til=| fyrir=[[Andrzej Duda]]| eftir=Enn í embætti| }} {{Töfluendir}} {{Þjóðhöfðingjar Póllands}} {{stubbur|æviágrip|stjórnmál}} {{DEFAULTSORT:Nawrocki, Karol}} {{f|1983}} [[Flokkur:Pólskir sagnfræðingar]] [[Flokkur:Pólskir stjórnmálamenn]] cj43n57d5ia2b8vl0so2hek3x6dg0ko 1919173 1919171 2025-06-03T08:34:56Z TKSnaevarr 53243 /* Æviágrip */ 1919173 wikitext text/x-wiki {{Stjórnmálamaður | nafn = Karol Nawrocki | mynd = Karol Nawrocki (2025).jpg | titill= Forseti Póllands | stjórnartíð_start = 6. ágúst 2025 | stjórnartíð_end = | verðandi = já | myndatexti1 = Karol Nawrocki árið 2025. | forsætisráðherra =[[Donald Tusk]] | forveri = [[Andrzej Duda]] | fæddur = {{fæðingardagur og aldur|1983|3|3}} | fæðingarstaður = [[Gdańsk]], [[Pólland]]i | þjóderni = [[Pólland|Pólskur]] | maki = Marta Nawrocka | stjórnmálaflokkur = Óflokksbundinn | börn = 3 | háskóli =[[Háskólinn í Gdańsk]]<br>[[Tækniháskólinn í Gdańsk]] }} '''Karol Tadeusz Nawrocki''' (f. 3. mars 1983) er pólskur sagnfræðingur, fyrrum atvinnuíþróttamaður og stjórnmálamaður sem er verðandi forseti Póllands.<ref>{{Vefheimild|titill=Karol Nawrocki er næsti forseti|url=https://www.ruv.is/frettir/erlent/2025-06-02-karol-nawrocki-er-naesti-forseti-445148|útgefandi=[[RÚV]]|dags= 2. júní 2025|skoðað=3. júní 2025|höfundur=Markús Þ. Þórhallsson}}</ref> Hann hefur verið formaður Þjóðminningarstofnunar Póllands frá árinu 2021 og var safnstjóri Safns um seinni heimsstyrjöldina í [[Gdańsk]] frá 2017 til 2021. Nawrocki var frambjóðandi [[Lög og réttlæti|Laga og réttlætis]] í forsetakosningum Póllands árið 2025 og bar sigur úr býtum í seinni umferð þeirra gegn [[Rafał Trzaskowski]], borgarstjóra Varsjár.<ref>{{Cite web |date=2025-06-02 |title=Wybory prezydenckie 2025: Kiedy Karol Nawrocki zostanie Prezydentem RP? [TERMINY] |url=https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/kraj/artykuly/9812265,wybory-prezydenckie-2025-kiedy-karol-nawrocki-obejmie-wladze-oto-naj.html |access-date=2025-06-02 |website=www.gazetaprawna.pl |language=pl}}</ref> ==Æviágrip== Karol Nawrocki er fyrrverandi [[Hnefaleikar|hnefaleikakappi]]. Hann er með doktorspróf í [[sagnfræði]] frá [[Háskólinn í Gdańsk|Háskólanum í Gdańsk]]. Fyrir forsetakjör sitt var Nawrocki forstöðumaður Þjóðminningarstofnunar, sem sinnir rannsóknum á nútímasögu Póllands og á glæpum [[Nasistar|nasista]] og [[Alþýðulýðveldið Pólland|kommúnistastjórnar landsins]] á 20. öld. Í því embætti hóf stofnunin herferð til að rífa niður minnisvarða frá kommúnistatímanum. Nawrocki stýrði jafnframt safni um [[Seinni heimsstyrjöldin|seinni heimsstyrjöldina]] í Gdańsk en var þar gagnrýndur fyrir að draga úr þætti [[Helförin|helfararinnar]] í sögu stríðsins í Póllandi.<ref name=vísir>{{Vefheimild|titill=Ný­kjörinn for­seti Pól­lands: Trú­rækinn sagn­fræðingur og fyrr­verandi hnefaleikakappi|url=https://www.visir.is/g/20252734267d/ny-kjorinn-for-seti-pol-lands-tru-raekinn-sagn-fraedingur-og-fyrr-verandi-hnefaleikakappi|útgefandi=[[Vísir (vefmiðill)|Vísir]]|dags=2. júní 2025|höfundur= Rafn Ágúst Ragnarsson|skoðað=3. júní 2025}}</ref> Nawrocki varð forsetaframbjóðandi stjórnmálaflokksins [[Lög og réttlæti|Laga og réttlætis]] í forsetakosningum Póllands árið 2025. Í kosningabaráttunni stillti hann sér upp sem hluta af alþjóðlegri hreyfingu [[Þjóðernishyggja|þjóðernissinnaðra]] [[Íhaldsstefna|íhaldsmanna]] og naut stuðnings erlendra leiðtoga á borð við [[Donald Trump]] Bandaríkjaforseta og [[Viktor Orbán]] forsætisráðherra Ungverjalands. Nawrocki lofaði að stórefla [[Póllandsher|pólska herinn]] og halda áfram stuðningi við Úkraínu í [[Innrás Rússa í Úkraínu|stríði landsins við Rússland]]. Hann gagnrýndi hins vegar úkraínskt flóttafólk sem hafði komið til Póllands vegna stríðsins.<ref name=vísir/> Í kosningabaráttunni vakti sjö ára gamalt viðtal við Nawrocki athygli, en hann hafði veitt viðtalið í dulargervi undir dulnefninu Tadeusz Batyr og hafði hrósað sjálfum sér í hástert fyrir fræðastörf sín. Á sama tíma hafði Nawrocki einnig birt samfélagsmiðlafærslu þar sem hann sagðist hafa hitt Batyr til að leiðbeina honum og kallaði bók sem birt var undir hans nafni áhugaverða.<ref>{{Vefheimild|titill= Fór í dulargervi til að lofsama sjálfan sig|url=https://www.mbl.is/frettir/erlent/2025/03/29/for_i_dulargervi_til_ad_lofsama_sjalfan_sig/|útgefandi=[[mbl.is]]|dags= 29. mars 2025|skoðað=3. júní 2025}}</ref> Nawrocki vann sigur í seinni umferð forsetakosninganna þann 1. júní 2025. Hann hlaut 50,8 prósent atkvæðanna en mótframbjóðandi hans, [[Rafał Trzaskowski]], hlaut 49,1 prósent.<ref>{{Vefheimild|titill=Nawrocki kjörinn forseti Póllands |url=https://www.mbl.is/frettir/erlent/2025/06/02/nawrocki_kjorinn_forseti_pollands/|útgefandi=[[mbl.is]]|dags= 2. júní 2025|skoðað=3. júní 2025}}</ref> ==Tilvísanir== <references/> {{Töflubyrjun}} {{Erfðatafla| titill=Forseti Póllands | frá=6. ágúst 2025| til=| fyrir=[[Andrzej Duda]]| eftir=Enn í embætti| }} {{Töfluendir}} {{Þjóðhöfðingjar Póllands}} {{stubbur|æviágrip|stjórnmál}} {{DEFAULTSORT:Nawrocki, Karol}} {{f|1983}} [[Flokkur:Pólskir sagnfræðingar]] [[Flokkur:Pólskir stjórnmálamenn]] 17jkx3p8re549namj826j1icqvkslpm 1 186586 1919172 2025-06-03T08:33:39Z TKSnaevarr 53243 Bjó til síðu með „{{Æviágrip lifandi fólks}}“ 1919172 wikitext text/x-wiki {{Æviágrip lifandi fólks}} b75xrfi0grej1bw61lv8tkm8pd648up