Qıtay filosofiyası

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="kaa">
  <siteinfo>
    <sitename>Wikipedia</sitename>
    <dbname>kaawiki</dbname>
    <base>https://kaa.wikipedia.org/wiki/Bas_bet</base>
    <generator>MediaWiki 1.45.0-wmf.3</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Media</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Arnawlı</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Talqılaw</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Paydalanıwshı</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Paydalanıwshı talqılawı</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Wikipedia</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Wikipedia talqılawı</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Fayl</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Fayl talqılawı</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">MediaWiki talqılawı</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Úlgi</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Úlgi talqılawı</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Járdem</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Járdem talqılawı</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Kategoriya</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Kategoriya talqılawı</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">Portal</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">Portal talqılawı</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Module</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Module talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Qıtay filosofiyası</title>
    <ns>0</ns>
    <id>158</id>
    <revision>
      <id>120679</id>
      <parentid>114498</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T20:25:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <origin>120679</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2664" sha1="gk0hlosrvyhstmehczzs1avb8fev5gn" xml:space="preserve">'''Áyyemgi Qıtay filosofiyası''' - erteden qáliplesedi.Onda birinshi qosıqlardıń kitabı áyyemgi xalıq poeziyasınıń toplamı bolıp sanaladı. (b.e.sh. XI-VI ásirler). Tariyx kitabı (b.e.sh. mıńınshı jıldıń basında) rásmiy hújjetlerdiń tariyxıy waqıyalardıń jazba súwretlemeleriniń jıynaǵı bolıp tabıladı. Tártip kitabı (b.e.sh. IV-I ásirler) sıyasıy hám diniy tártiplestiriwler, báhár hám gúz kitabı (b.e.sh.VI-IV ásirler) etikalıq hám formal máselelerdi sheshiw.

[[Filosofiya|Filosofiyanıń]] rawajlanıwınıń eń áhmiyetlisi bolıp jańalıqlardı jasaw kitabı (b.e.sh. XII-VI ásir) bolıp esaplanadı. Bunda dúnya hám adam haqqındaǵı [[Qıtay]] filosofiyasında birinshi túsinikler óz kórinisin tabadı. Bul kitaptıń úsh áhmiyetli bóleklerinen birewi İnv hám Yan elementleri haqqındaǵı miflerdi beredi.

Yan qanday bolmasın aktivligi menen hámme nárselerge kirip otırıwshılıǵı menen belgilenedi, al İnv kútip turıwshılıq penen ajıraladı.

Qıtayda filosofiya &quot;urısıwshı mámleketler&quot; dep atalatuǵın dáwirde eń joqarǵı gúlleniwge eristi. Bul dáwirde Qıtay filosofiyasınıń &quot;altın ásiri&quot; dep ataydı.

Bul dáwirde tiykarǵı filosofiyalıq altı baǵdar:
# In - Yan
# Konfutsilik
# Daosizm
# İmen mektebi
# Moizm
# Legizm

[[Konfuciy|Konfutsiydiń]] (b.e.sh 551-479 j) pikiri boyınsha &quot;İnsan ózi ushın emes, jámiyet ushın insan&quot; bolıp tabıladı. Konfutsiylik etika adamdı onıń sotsiallıq funktsiyası menen baylanısta túsinedi, al tábiyat bul adamdı usı funktsiyanı tiyislik dárejede orınlawǵa ákeliwi dep biledi.

Daosizmniń dıqqat orayında tábiyat, kosmos hám adam turadı, biraq olar ratsionallıq jol menen emes, al logikalıq izbe-izlik formalardı konstruktsiya etiw menen emes, al tirishiliktiń tábiyatına tikkeley eniwdiń járdemi menen erise aladı.

İmen mektebi haqıyqatlıqtıń tilde aytılıwı. Ol zatlardıń qatnasın hám usı qatnasıqların hám sońınan pikir juwırtıwlar menen izertleydi. 

Monistlik mektep, onıń dóretiwshisi Mo tszi (b.e.sh 479-431 j). Bunda bas dıqqat sotsiallıq etika problemalarına awdarıladı. Mektepte qara miynet onıń tıńlawshılardıń jasawınıń deregi anıqlanadı. 

Montrlerdiń táliymatı Konfutsiy táliymatına qarama-qarsı turadı. 

Eń sońında &quot;legizm&quot; urısıwshı mámleketlerdiń dáwirindegi sotsiallıq siyasiy ózgerisler máselelerine dıqqat ayrıqsha awdarǵan táliymat sıpatında qáliplesti. Onıń wákilleri sotsiallıq teoriya menen mámleketlik basqarıwdıń problemaları menen shuǵıllandı.

[[Kategoriya:Filosofiya]]</text>
      <sha1>gk0hlosrvyhstmehczzs1avb8fev5gn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Abay Qunanbay ulı</title>
    <ns>0</ns>
    <id>159</id>
    <revision>
      <id>120874</id>
      <parentid>111918</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:56:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120874</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4450" sha1="3r7afeqqlkkkuvgsabpyhclgzv7cuw6" xml:space="preserve">{{Shayır infoqutısı}}
[[Fayl:AbaiPainting.jpg|right|thumb|Abay Qunanbay ulı]]
'''Abay Qunanbay ulı''' — XIX ásirdegi qazaq shayırı. Ol tek qazaq ádebiyatı tariyxında ǵana emes, bálkim túrk tilles xalıqlar arasında keńnen málim bolǵan kórkem sóz iyeleriniń biri edi. Abay qazaq ádebiy tiliniń tolıq qáliplesiwi ushın gúresti. Sonıń ushın da onıń shıǵarmaları [[Maqtumqulı]] hám [[Máshrab]] sıyaqlı kóp úlkelerdi aralamaǵanı da málim. Solay bolsada Abay túrk tilles xalıqlar ádebiyatında qıpshaq dialekti tiykarında qosıq jazǵan shayırlar arasında [[Xoja Axmet Yassawiy]]den keyingi kópke tanımalı shayırlar qatarına kiredi.

Bunnan tısqarı ol ulıwma XIX ásir ádebiyatında da ayrıqsha orınǵa iye. Bul dáwirde ol bilimi, dúnyaǵa kóz-qarası, talantı jaǵınan ázerbayjanlı [[Mırza Fatali Axundov]] sıyaqlı kópshilikke málim bolıp qalǵan edi. Sonıń ushın da ol kóshpeli hám yarım kóshpeli xalıqlar arasınan shıqqan eń iri tulǵa bolıp esaplanadı.

== Ómirbayanı ==
Abay (Ibrayım) Qunanbay ulı 1845-jılı házirgi [[Qazaqstan]]nıń [[Semey]] wálayatı Abay rayonınıń Shıńǵıs tawında tuwılǵan. Ata-babaları burınnan shınjırma-shınjır kiyatırǵan qazaq feodalları bolıp, óz atası Qunanbay sol úlkeniń belgili bolıslarınıń biri edi. Al sońınan bolsa Qardaralı okrugine aǵa sultan bolıp saylandı. Biraq Abaydıń jaslıǵınan baslap shayır tábiyatlı bolıwı ákesi menen kelistire almadı. Ákesindegi awır qatallıq, jalǵızlıq Abay minezindegi ádalatlılıq, tuwrılıq penen talay mártebe toqnastı.

Solay etip, Abay menen ákesi Qunanbay arasındaǵı múnásibetlerdiń ózi de XIX ásirdegi Qazaqstannıń social-ekonomikalıq jaǵdayların pútkilley ashıp taslaǵan edi.

Abay jaslıǵınan baslap eski mektepte sawatın ashıp, [[Arab tili|arab]], [[Parsı tili|parsı]] hám túrkiy tillerin úyrendi. Bul tillerde [[qosıq]]lar jazǵan [[shayır]]lardıń shıǵarmaları menen tanıstı. Sońınan jáne orıssha mektepte úsh jıl oqıdı. Bul jaǵdaylar onıń Shıǵıs hám [[Evropa]] mádeniyatın jaqınnan úyreniwine sebepshi boldı. Ol bilim alıwdı jáne de dawam etpekshi edi. Biraq ákesi onıń hákimshilik penen shuǵıllanıwın talap etti. Solay bolsada ol hámme nárseden de shayırshılıqtı abzal kórdi.

== Dáslepki qosıqları ==
Onıń eń dáslepki qosıqları on jasınan baslap jazılǵan. Biraq jigirma jasınan baslap jazılǵan qosıqları tolıq saqlanǵan. Basqa da túrkiy shayırlar sıyaqlı onıń eń dáslepki qosıqları &quot;Álipbe&quot; qosıǵınan baslanadı. Sebebi &quot;Álipbe&quot; qosıq arab háripleri tiykarında uyqas sózlerdi izlew tiykarında payda bolıp, bul usıl derlik sol dáwirdiń kópshilik shayırlarında ushırasadı. Abaydıń bul qosıqtı jazıwında da eki túrli maqset bar. Birinshisi tolıq qazaq álipbesin dúziw bolsa, ekinshisi — bul baǵdarda óziniń shayırlıq talantın da sınap kóriw edi. Abay bul eki sınaqtanda úlken nátiyjelerge eristi. Solay etip ol on toǵız jaslarınan baslap-aq, talantlı shayır sıpatında xalıq arasında tanıla basladı.

Abay jasaǵan zaman [[qazaq]] dalasınıń jańadan oyanıp atırǵan dáwirleri edi. Sonıń ushın da kóshpeli xalıq arasınan jańadan mektep hám medreseler ashılıp, ilimniń paydası tusindirile baslanadı. Xalıqtıń shıǵıs hám [[Evropa]] tillerinde bilim alıwları keleshekke bolǵan isenimlerin ádewir molayttı. Ásirese Abay sıyaqlı talantlı shayırlar ushın bul jańalıqlar ayrıqsha edi, solay bolsada Abay ilimniń paydasın keshirek túsingenine ádewir ókinedi.

== Miynetleri ==
Shayır lirikalıq qosıqlar menen bir qatarda bir neshe poemalar da jazǵan. Onıń poemaları arasında &quot;Masǵut&quot;, &quot;Iskender&quot; [[poema]]ları ayrıqsha orındı iyeleydi.

Abay bunnan tısqarı qara sóz benen de násiyatnamalar jazıp, kórnekli [[rus]] klassikleri [[Aleksandr Pushkin|A. S. Pushkin]] hám [[Mixail Lermontov|M. Yu. Lermontovtıń]] bir neshe shıǵarmaların qazaq tiline awdarǵan. Ásirese onıń awdarmasındaǵı [[Aleksandr Pushkin|A. S. Pushkinniń]] &quot;Evgeniy Onegin&quot; poeması sátli shıqqan awdarmalardan esaplanadı. Solay etip, Abay XIX ásirde kózge kóringen túrk tilles xalıqlar ádebiyatınıń kórnekli wákilleriniń biri bolıp qaldı.

[[Kategoriya:Shayırlar]]
&lt;references /&gt;
[[Kategoriya:Qazaq shayırları]]</text>
      <sha1>3r7afeqqlkkkuvgsabpyhclgzv7cuw6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Akciya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>163</id>
    <revision>
      <id>120879</id>
      <parentid>74965</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:58:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — ,  –  →  —  (3) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120879</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5716" sha1="4jhz2bcqb0dekqv5uffpo0zfo7ba7p7" xml:space="preserve">'''Akciya''' — bul háreket etiw múddeti belgilenbegen, akcionerlik jámiyettiń ustavlıq kapitalına yuridikalıq yamasa fizikalıq shaxs tárepinen belgili úlestiń qosılǵanın tastıyıqlaytuǵın, usı jámiyettiń múlkine onıń iyesiniń qatnasıwın tastıyıqlaytuǵın hám oǵan dividend alıw, ádette, bul jámiyetti basqarıwǵa qatnasıw huqıqın beretuǵın bahalı qaǵaz. Yaǵnıy akciya — bul akcionerlik jámiyet nege iye bolsa, sonıń bárin de akcionerdiń úlesi, kapitaldıń, múlktiń, dáramattıń bir bólegine onıń nızamlastırılǵan huqıqı. Jámiyettiń ózi qanshelli jasasa, ol da sonshelli waqıt jasaydı, bul waqıt ishinde usı akciyanıń kóplegen iyeleri almassa da, eger akcionerlik jámiyet ashıq túrdegi bolsa, onda akcioner akciyalardı jámiyetke qaytarmaw huqıqına iye. Akcioner kapitalı bólinbeydi.

Akciyalar emissiyası tómendegi jaǵdaylarda: akcionerleskende, yaǵnıy ustavlıq kapitaldı dúziw ushın akcionerlik jámiyetti shólkemlestirgende, mámleketlik kárxananıń akcionerlik jámiyetke aynaldırǵanda hám ustavlıq kapital (ekilemshi emissiya) kóbeygende ámelge asırıladı.

Jámiyettiń ustavlıq kapitalı jámiyettiń akcionerler tárepinen satıp alıngan akciyalarınıń nominal bahasınan quraladı. Jámiyet tárepinen shıǵarılatuǵın barlıq akciyalardıń nominal bahası bir qıylı bolıwı tiyis. Minimal ustavlıq fond (kapital) biziń respublikamızdıń aymaǵında jańadan dúzilgen ashıq akcionerlik jámiyetler ushın jámiyet dizimge alınǵan sánege nızamshılıq penen belgilengen eń az xızmet haqınıń keminde eki júz ese summasın, al jabıq akcionerlik jámiyet ushın jámiyet dizimge alınǵan sánege nızamshılıq penen belgilengen eń az xızmet haqınıń júz ese summasın qurawı tiyis.

Jámiyettiń ustavlıq kapitalı akciyalardıń nominal bahasın kóbeytiw yamasa qosımsha akciyalardı jaylastırıw jolı menen kóbeytiliwi múmkin.

Akciyalardıń nominal bahasın kóbeytiw jolı menen jámiyettiń ustavlıq kapitalın kóbeytiw haqqında hám jámiyettiń ustavına tiyisli ózgerisler kirgiziw haqqında sheshim akcionerlerdiń ulıwma jıynalısında yamasa jámiyettiń Baqlaw keńesi tárepinen qabıl etiledi, eger jámiyettiń ustavına yamasa akcionerlerdiń ulıwma jıynalısınıń sheshimine muwapıq jámiyettiń Baqlaw keńesine usınday sheshim qabıl etiw huqıqı berilse. Qosımsha akciyalar jámiyettiń ustavı menen belgilengen járiyalanǵan akciyalar muǵdarı sheginde ǵana jámiyet tárepinen jaylastırılıwı múmkin.

Qosımsha akciyalardı jaylastırıw jolı menen jámiyettiń ustavlıq fondın kóbeytiw haqqında sheshim akcionerlerdiń ulıwma jıynalısında yamasa Baqlaw keńesi tárepinen qabıl etiledi, eger bul ustavta názerde tutılǵan bolsa.

Jaylastırılatuǵın qosımsha jay (ápiwayı) akciyalardıń hám bul túrdegi járiyalanǵan akciyalardıń muǵdarı (úlesi) sheginde artıqmashlı akciyalardıń hár tipiniń muǵdarı olardı jaylastırıw múddetleri hám shártleri, sonday-aq nızamǵa muwapıq jaylastırılatuǵın akciyalardı artıqmashlı satıp alıw huqıqına iye akcionerler ushın qosımsha akciyalardı jaylastırıw jolı menen jámiyettiń, ustavlıq fondın kóbeytiw haqqındaǵı sheshim menen belgilengen bolıwı tiyis.

Akcionerlerdiń ulıwma jıynalısında dawıslardıń jigirma bes procentten aslamına iye mámleketke tiyisli akciyalar paketi bolǵanda qosımsha akciyalardı shıǵarıw jolı menen jámiyettiń ustavlıq kapitalın kóbeytip barıw tek ǵana múlkti basqarıw boyınsha mámleketlik komitettiń wákilligi bolıp tabıladı.

Jámiyettiń ustavlıq kapitalı akciyalardıń nominal bahasın azaytıw yamasa olardıń ulıwma sanın qısqartıw jolı menen, sonıń ishinde akciyalardıń bir bólegin jámiyet tárepinen satıp alıp, sońın ala ótew jolı menen azaytılǵan bolıwı múmkin.

Akciyalardıń bir bólegin satıp alıw hám ótew jolı menen jámiyettiń ustavlıq kapitalın azaytıwǵa ruqsat etiledi, eger usınday imkaniyat jámiyettiń ustavında názerde tutılǵan bolsa.

Jámiyet ustavlıq kapitaldı azaytıwǵa haqlı emes, eger bunıń aqıbetinde onıń muǵdarı jámiyettiń ustavındaǵı tiyisli ózgerisler dizimge alınǵan sánege belgilenetuǵın jámiyettiń ustavlıq fondınıń nızam menen belgilengen minimal muǵdarınan az bolıp qalsa.

Jámiyettiń ustavlıq kapitalın azaytıw haqqında hám ustavına tiyisli ózgerisler kirgiziw haqqında sheshim akcionerlerdiń ulıwma jıynalısında qabıl etiledi. Ustavlıq kapitaldı azaytıw haqqında sheshim qabıl ete otırıp akcionerlerdiń ulıwma jıynalısı fondtı azaytıw sebeplerin kórsetedi hám onı azaytıw tártibin belgileydi. Ustavlıq kapitaldı azaytqanda jámiyetti saplastırǵan jaǵdayda názerde tutılǵan akcionerlerdiń máplerin qorǵaw shártlerin saqlaw zárúr.

Akciya — belgili sharayatlarda óz kapitalların kóbeytiwge, olardı inflyaciyadan qorǵawǵa imkaniyat beretuǵın bahalı qaǵazlardıń birden-bir túri. Akciya — akcionerlik jámiyettiń akcionerleri aldında qarız minnetlemesi.

[[Jámiyet]] óz akciyaların satıp alıw huqıqına iye. Biraq bir qatar ellerdiń nızamlarında eger jámiyet tólewge uqıpsız bolsa, onda ol óz akciyaların satıp alıw huqıqına iye emes degen reje bar. Eger usınday satıp alıw bul jámiyettiń tólew uqıpsızlıǵına alıp kelgen jaǵdayda da tap bunıń ózi názerde tutılǵan. Nızamlarda akciyalardı bólsheklewge ruqsat etilgen. Aylanıstagı akciyalardıń hár biri akciyalardıń kóp sanına bólingen bolıwı múmkin.

[[Kategoriya:Finans]]</text>
      <sha1>4jhz2bcqb0dekqv5uffpo0zfo7ba7p7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Besik jırı</title>
    <ns>0</ns>
    <id>194</id>
    <revision>
      <id>120330</id>
      <parentid>119075</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:17:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120330</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2077" sha1="fwq0z2y2yoxocxq5lvkcy1nhqjhi97e" xml:space="preserve">'''Besik jırı''' — qaraqalpaq xalıq qosıqlarınıń belgili bir túri bolıp esaplanadı. Bir tiptegi [[Qosıq|qosıqlar]] xalıq tili menen aytqanda &quot;háyiw&quot; delinedi. &quot;Háyiw&quot; di kóbinese hayal-qızlar aytadı. Al burınǵı ǵarrılar aqlıqların aldına alıp násiyat, terme qosıqların aytıp, balanı jubatqan, bunı &quot;alla aytıw&quot; dep ataydı.

&quot;Háyiw&quot; qosıqları kishkene bóbekti jubatıw ushın aytıladı. Besik jırında balanıń er jetiwi, úyleniw toyların ótkeriw, er bolsa yaki qızdıń jaqsı adam bolıp ósiwi ana armanı menen qosa súwretlenedi.

[[Nájim Dáwqaraev|N.Dáwqaraev]] bul qosıqlar haqqında mınaday pikirler aytqan: &quot;Eń aldı menen analar balasınıń keleshegin joybarlaǵan. Balanıń úlkeygende kimdey bolıwı kerekligin, onıń ne islewi kerekligin, balanıń úyleniwinde aldında turǵan wazıypaların aytıp, náresteni sol wazıypalarǵa biyimlep tárbiyalawǵa tırısqan. Háyiwde qosıqtıń mazmunıda usı maqsetke ılayıq bolǵan&quot;. Mısalı:
&lt;poem&gt;
:: ''Háyiw, háyiw qaraǵım-ay, 
:: ''Aynalayın shıraǵım-ay,
:: ''Jurt súymese, súymesin-ay, 
:: ''Ózimnin súygen appaǵım-ay,

:: ''Háyiw- háyiw haydası-ay, 
:: ''Qashan tiyer paydası-ay, 
:: ''Oqıp adam bolǵan son,-ay, 
:: ''Sonda tiyer paydası-ay,

:: ''Aynanayın appaǵım-ay,
:: ''Qızlar súygen qalpaǵım-ay,
:: ''Qatarıńnan kem bolmay-ay,
:: ''Ashılǵay balam baxtın-ay. 
&lt;/poem&gt;
Besik jırı yaki xayya, háyiw qosıqlarının ózine tán kórkemlik ózgeshelikleri bar. Olardıń buwın birligi kópshilik jaǵdayda saqlanǵan menen geyde saqlanbay da qalıwı múmkin. Sonday-aq uyqas keletuǵın bolsa, geyde barlıq qatarlar uyqasıp keledi, geyde eki qatarda uyqasıp keliwi múmkin. Kópshilik uyqasatuǵın sońǵı sózdiń keyninde &quot;ay&quot; dıń qosılıp aytılıwı ushırasadı. Mısalı: &quot;appaǵım-ay&quot;, &quot;qalpaǵım-ay&quot;, &quot;qaraǵım-ay&quot; h.t.b. Sonıń menen birge [[Besik|besik]] jırında kóplegen súwretlew quralların da ushıratamız.

[[Kategoriya:Qaraqalpaq ádebiyatı]]
[[Kategoriya:Qaraqalpaq folklorı]]</text>
      <sha1>fwq0z2y2yoxocxq5lvkcy1nhqjhi97e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bet ashar</title>
    <ns>0</ns>
    <id>195</id>
    <revision>
      <id>120332</id>
      <parentid>119077</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:17:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120332</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2502" sha1="hbgconlf3wo30ap0k6zkfcq3eqwadt8" xml:space="preserve">'''Bet ashar''' — óziniń mazmunı hám forması boyınsha oǵada áhmiyetli, jasawı jaǵınan uzaq keleshekke iye dástúr qosıqlarınıń biri.

Bet ashardıń aytılıwı jańa túsken [[Kelinshek|kelinshektiń]] kelgen jańa [[Úy|úyiniń]] adamları, sol awıldıń belgili adamları menen tanıstırıwǵa, adamlardıń kimligin aytıp olardıń minez-qulqındaǵı áhmiyetli belgilerdi ashıp beredi. Geyparlarınıń yumor tili menen sol adamnıń jaqsı yamasa jaman qásiyetlerinen jıynalǵan xalayıqqa bayanlawdan ibarat. Bet ashardı hámme asha bermeydi, onı aytıwǵa uqıplı, shayırshılıqqa beyimi bar, aytıw ushın dawıs tolqınları kelisetuǵın adamlar ǵana aytadı. Bet ashardıń ózine ılayıq kirispesi boladı. Bul kirispede kelinshekke aqıl-násiyat berip, onıń tuwrı jolda júrip, jaqsı bolıwın násiyatlaydı. Mısalı:
&lt;poem&gt;
:: ''Jaqsı adam jamannıń, 
:: ''Kópkin ashar kelinshek,
:: ''Keshe shıqsań úyińnen,
:: ''Bet asharı kelinshek...
:: ''... Eki jaqsı bas qossa,
:: ''Birin-biri qıymaydı,
:: ''Eki jaman qosılsa,
:: ''Bir el-atqa sıymaydı,
:: ''Ádepli bolıń kelinshek,
:: ''Úlken bolsın túyiniń,
:: ''Qızıq bolsın jıyınıń. 


&lt;/poem&gt;
Bet ashardıń [[Násiyat|násiyat]] beretuǵın qatarları burınnan xalıq arasında bar sózler. Násiyat qatarları hár qıylı bolıp keledi. Geyparaları yumor-satiraǵa tolı, úlken kúlkige alıp keledi. Bet asharda aǵayın tuwǵanları menen tanıstırǵanda dáslep atası(ákesi), onnan keyin anası menen tanıstıradı. Burınları olardıń tek jaqsı táreplerin aytıp, usı xojalıqtıń tirewi, uyıtqısı ekenligin aytıp ótken. Al házirgi zamanımızda olardıń kásibinde qosıp aytıw úrdiske aynalǵan.

Bet ashar tereń realistlik, [[Turmıs|turmıs]] penen bekkem baylanısqan dóretiliwi hám atqarılıwı jaǵınan folklorlıq dóretpe bolıp esaplanadı. Onda ómir shınlıǵı, hár bir adamnıń minez qulqı, is háreketine baylanıslı sıpatlar qısqa hám ádil beriledi. Jıynalǵan xalıqqa bet ashardıń tásir kúshiniń ótkirligi de sonda. Bet ashardıń hár bir juwmaǵı qısqa bolsa da sol názerde tutılǵan adamǵa kórkem obraz jasaladı.

Xalıq uzaq dáwirler dawamında folklordıń kúshi menen óz áwladın úlken adamgershilikke, doslıqqa, sabırlıqqa, miynet súygishlikke h.t.b. adamzattıń eń jaqsı qásiyetlerine tárbiyalanǵan. 

[[Kategoriya:Qaraqalpaq ádebiyatı]]
[[Kategoriya:Qaraqalpaq folklorı]]</text>
      <sha1>hbgconlf3wo30ap0k6zkfcq3eqwadt8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Biologiya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>196</id>
    <revision>
      <id>120339</id>
      <parentid>112083</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:22:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (7) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120339</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2758" sha1="qz62a3kzb11hdexneus28mskzk9wykc" xml:space="preserve">[[Fayl:Guriezo Adino vaca toro terneras.jpg|thumb|150px|Animalia — Bos primigenius taurus]]
[[Fayl:Zboże.jpg|thumb|150px|Planta — Triticum]]
[[Fayl:Morchella esculenta 08.jpg|thumb|150px|Fungi — Morchella esculenta]]
[[Fayl:Fucus serratus2.jpg|150px|thumb|Stramenopila/Chromista — Fucus serratus]]
[[Fayl:Gemmatimonas aurantiaca.jpg|thumb|150px|Bacteria — Gemmatimonas aurantiaca (- = 1 Micrometer)]]
[[Fayl:Halobacteria.jpg|thumb|150px|Archaea — Halobacteria]]
[[Fayl:Gamma phage.png|thumb|150px|Virus — Gamma phage]]
'''Biologiya atamasi 1802 jili francuz ilimpazi J.B.Lamark ham nemec ilimpazi G.R.Treviranus tarepinen pánge kirgizilgen. Biologiya''' [[Ósimlik|ósimlikler]], [[Haywan|haywanlar]], [[zamarıq]] (máselen, pás ósiwshi zamarıqlar) hám [[Bakteriya|bakteriyalar]] sıyaqlı tiri zatlardıń ómiri haqqındaǵı [[ilim]]. Biologiyanı úyreniwshi adamlar biologlar dep ataladı. 

Biologiya tómendegishe sorawlardı kórip shıǵadı:
* 'Belgili bir tiri [[Organizm|organizmniń]] ózine tán belgileri qanday?' (Onıń basqa tiri organizmlerden parqı nede?)
* 'Bul tiri organizmdi qalay klassifikaciyalaw kerek?'
* 'Bul tiri organizm ne atqaradı?'

Biologiya haywanlardıń hám basqa organizmlerdiń ózin tutıwın, háreketin hám olar qanday ekenligin baqlaydı.  

Biologiya [[ilim]] sıpatında júzlegen jıllardan beri belgili hám onıń [[bólim]] hám [[Taraw|tarawları]] kóp. Tarawlardıń kópshiligi óz aldına qaraladı.

Barlıq ilimler sıyaqlı biologiya da [[Ilimiy metod|ilimiy metodtan]] paydalanadı. Bul biologlar ózleriniń idealarına anıqlama bere alıwı hám basqa biologlar bul idealardı ózleri teksere biliwi kerek ekenligin ańlatadı.

== Biologiya tarawları ==

* [[Anatomiya]] 
* [[Araknologiya]] 
* [[Astrobiologiya]] 
* [[Botanika]] 
* [[Bioximiya]] 
* [[Biogeografiya]] 
* [[Bioinformatika]] 
* [[Biofizika]] 
* [[Kletka biologiyası]] 
* [[Xronobiologiya]]
* [[Tsitologiya]] 
* [[Dendrologiya]] 
* [[Rawajlanıw biologiyası]] 
* [[Ekologiya]] 
* [[Entomologiya]] 
* [[Etologiya]] 
* [[Evolutsiyalıq biologiya]] 
* [[Embriologiya]] 
* [[Genetika]] / [[Genomika]] / [[Proteomika]] 
* [[Gerpetologiya]] 
* [[Gistologiya]] 
* [[Adam biologiyası]] / [[Antropologiya]] / [[Primatologiya]] 
* [[İxtiologiya]] 
* [[Limnologiya]] 
* [[Malakologiya]] 
* [[Mammalogiya]] 
* [[Suw biologiyası]] 
* [[Mikrobiologiya]] / [[Bakteriologiya]] 
* [[Molekulyar biologiya]] 
* [[Mikologiya]] / [[Lixenologiya]] 
* [[Nematologiya]] 
* [[Neyrobiologiya]] / [[Neyrobiologiya|Neyroilim]] 
* [[Ornitologiya]] 
* [[Paleontologiya]] 
* [[Algologiya]] 
* [[Filogenetika]] 
* [[Fiziologiya]] 
* [[Fitopatalogiya]] 
* [[Taksonomiya]] 
* [[Virusologiya]] 
* [[Zoologiya]]

[[Kategoriya:Biologiya]]</text>
      <sha1>qz62a3kzb11hdexneus28mskzk9wykc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bir kletkalı haywanlar</title>
    <ns>0</ns>
    <id>197</id>
    <revision>
      <id>120342</id>
      <parentid>112086</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:23:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120342</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2182" sha1="9nbjw7fpp27brpq1atyuv86pyy8c3zy" xml:space="preserve">'''Bir kletkalı haywanlar''' — Ápiwayılar XVII ásirdiń ekinshi yarımında, ásirese mikroskop payda bolǵannan keyin belgili bola baslaydı. 1845-jılı eń birinshi ret Zibold hám Këlliker ápiwayılardıń bir kletkalı organizmler ekenligi tuwralı tusinik islep shıǵadı. XIX ásirdiń aqırınan baslap adam hám haywanlarda awır keselliklerdi payda etetuǵın parazit bir kletkalılardıń dene dúzilisi hám olardıń rawajlanıw tsikli haqqındaǵı izertlewler jurgizile baslaydı.

XX ásirdiń basında [[Germaniya]]da Shaudiń tárepinen kontsidiyanıń tirishilik tsikli izertlenedi. Grassi (Italiya), Danilevskiy (Rossiya) tárepinen bezgek (malyariya) keseli menen gúreste úlken áhmiyetke iye bolǵan qan sporovikleriniń tirishilik tsiklin jazadı.

XX ásirde ápiwayılardıń dúzilisin hám fiziologiyasın izertlewdiń jańa metodların islep shıǵıw menen baylanıslı bolǵan jumıslar tez pát penen rawajlanadı.

Bir kletkalılar kishi dúnyasına kiretuǵın [[Haywan|haywanlardıń]] denesi bir kletkadan yamasa bir-birine usas duzilgen kletkalar toplamınan ibarat. Olardıń kletkasıda tiykarınan kóp kletkalılar kletkasına usas duzilgen, biraq olardan fiziologiyalıq jaqtan keskin parq qıladı. Sebebi bir kletkalılar erkin ómir keshiretuǵın organizmler bolıp, olar zat almasıw, háreketleniw, tásirleniw, kóbeytiw hám tiri organizmler ushın tán bolǵan basqa barlıq qásiyetlerge iye. Bunday funktsiyalardı kletkadaǵı arnawlı organoidlar (organellalar) orınlaydı. Bir kletkalılardıń organoidları kletkanıń bir bólimi bolıwı menen kóp kletkalılardıń organlarınan parq qıladı.

Bir kletkalılar jalǵan ayaqlar, arnawlı kirpiksheler hám qamshılar járdeminde háreketlenedi. Dem alıwı dene júzi arqalı boladı. Olardıń kislorodqa bolǵan zárurligi birdey emes. Suw túbinde hám balshıqta ómir keshiretuǵın haywanlar kislorodtı az talap qıladı.

Bir kletkalılardıń 70 mıńnan ziyat turi málim bolıp, olar [[Sarkadalılar]], Mastigoforalar, [[Sporalılar]], Miksosporidiyalar, Mikrosporidiyalar hám [[İnfuzoriyalar]] tiplerine ajıratıladı.

[[Kategoriya:Haywanlar]]</text>
      <sha1>9nbjw7fpp27brpq1atyuv86pyy8c3zy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Boliviya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>198</id>
    <revision>
      <id>120358</id>
      <parentid>115754</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:26:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (22) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120358</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15260" sha1="axi0eitch5c1gz92gnoaeqz4fh1ek53" xml:space="preserve">'''Boliviya''' (Bolivia), '''Boliviya Respublikası''' (República de Bolivia) — [[Qubla Amerika]]nıń oraylıq bóleginde jaylasqan mámleket. Maydanı 1 098 581 km². Xalqı 7,5 mln. adam (1996). Rásmiy paytaxtı — [[Sukre]], húkimeti jaylasqan ámeldegi paytaxtı — [[La Pas]]. Basqarıw tárepten 9 departamentke, departamentler 98 wálayatqa bólinedi. Simon Bolivar húrmetine sonday atalǵan. Boliviya arqa-shıǵıstan Braziliya, qubla-shıǵıstan Paragvay, qubladan Argentina, qubla-batıs hám batıstan bolsa Chili hám Peru menen shegaralas.

== Mámleketlik basqarıw principi ==
Boliviya — unitar respublika. 1967-jıl 2-fevralda qabıl etilgen konstituciyaǵa kóre mámleket baslıǵı — prezident. Ol 5 jıl múddetke saylanadı. Nızam shıǵarıwshı hákimiyatı — Milliy kongress bolıp, ol eki palata: senat hám deputatlar palatasınan ibarat. Deputatlar hám senatorlar ulıwma tuwrı dawıs beriw jolı menen 4 jıl múddette saylanadı. Atqarıwshı hákimiyattı prezident hám húkimet ámelge asıradı. Húkimetti prezident tayınlaydı hám oǵan basshılıq etedi.

== Tábiyatı ==
Boliviyanıń batısın And tawları hám biyik tawlı Puna platosı iyeleydi. Punanıń arqa-batısında lava platoları, qubla-shıǵısında biyikligi 3800 m ge shekem bolǵan taw háwizleri bar; qaldıq kóller (Poopo) hám sorlaqlar ushıraydı. Titikaka kóliniń bir bólegi de Boliviya aymaǵında. Arqa-shıǵısındaǵı tegislikler Amazonka oypatlıǵına qaray áste-aqırın páseyip baradı jáne bul jerde Beni hám Mamore dáryaları sistemasına kiretuǵın saylar aǵıp jatadı. Boliviyada qalay, volfram, molibden, surma, mıs, rux, qorǵasın hám gúmis kánleri bar.

Boliviya batısında jılına 150 mm ge shekem, shıǵısında 500-600 mm, And tawları janbawırında 2000 mm ge shekem jawın jawadı. Punada iyuldıń ortasha temperaturası 3-7°, yanvar ayında 9-11°. Shıǵıs tegisliklerde (arqada) 4-5 aydan (qublada) 9 ayǵa shekem qurǵaqshılıq boladı. Iyuldıń ortasha temperaturası 17-22°, yanvar ayında 24-28°. Jılına arqada 1300-1600 mm, qublasında 800 mm ge shekem jawın jawadı. Boliviyada tezaǵar, kishi taw dáryaları da bar. Mámleket arqasındaǵı dáryalar tropikalıq jawın dáwirinde tasadı hám 120 mıń km² ge shekem maydanın suw basadı. Boliviya batısında shala shól ósimlikleri, shıǵısında biyik taw tropikalıq sahra ósimlikleri ósedi. And tawlarınıń shıǵıs janbawırında tropikalıq ormanlar, shıǵıs tegisliklerde tiykarınan savanna ósimlikleri ósedi; arqasında gileya, qublada siyrek tropikalıq ormanlar da ushıraydı. Haywanlardan meshin, zirhaor, tapir, kemiriwshiler, quslar, jer bawırlawshılar, shıbın-shirkeyler hám basqalar bar. Milliy baǵları: Isıboro-Sekurs, Uanchaka, Pilon-Laxas hám basqalar.

== Xalqı ==
Boliviya xalqınıń 2/3 bólegi kechua hám aymara atlı indeyc xalıqları; qalǵanları ispan tilinde soylesetuǵın boliviyalıqlar, kóbisi gibridler, yarımı ispanlardan tarqalǵan kreollar bolıp tabıladı. Boliviyanıń shıǵısındaǵı tropikalıq ormanlarda túrli qáwimlerge tiyisli indeycler jasaydı. Rásmiy tilleri — ispan, kechua hám aymara tilleri. Xalqınıń yarımı kechua, aymara, guarani tillerinde sóylesedi. Qala xalqı 58%. Dinge sıyınıwshılar — tiykarınan katolikler. Eń iri qalaları: La Pas, Kochabamba, Santa Krus, Oruro, Sukre.

== Tariyxı ==
Boliviya aymaǵında áyyemnen áyyemgi topar basqarıw principi basqıshındaǵı indeyc qáwimleri jasap kelgen. XIV ásir baslarında Boliviya aymaǵı Ink mámleketi quramına kirgen. 1532-1538-jıllarǵa kelip, ispanlar jawlap aldı hám jergilikli xalıqtan bir neshe on mıń adam qırıp taslandı. Boliviya 300 jıl dawamında Ispaniya imperiyası quramında bolıp (1542-jıldan Boliviya aymaǵı Peru, 1776-jıldan La Plata Vice Korolligi quramına kirgen), Joqarı Peru dep atalǵan. 1809-1825-jıllar dawamında ispanlar absolyutizmge qarsı milliy azatlıq urısları bolıp turdı. 1824-jıl 9-dekabrde Simon Bolivardıń áskeriy xızmette bir sapta bolǵanları general Sukre ispan áskerlerin joq etti. 1825-jıl 8-avgustta Joqarı Peru ǵárezsiz dep daǵaza etildi hám Bolivar húrmetine Boliviya dep ataldı. Bolivar mámleket prezidenti etip saylandı, bıraq ol mámleketti basqarıwdı Sukreǵa tapsırdı. 1836-1839-jıllarda Boliviya Peru menen birden-bir konfederaciya quradı. 1879-1883-jıllarda Boliviya menen Perudıń Chiliǵa qarsı, 1932-1935-jıllarda Paragvayǵa qarsı urısında Boliviya óziniń qalay hám selitraǵa bay dáslepki aymaǵınıń 2/3 bólegin joǵalttı. Birinshi jáhán urısında Boliviya biytáreplik siyasatın tutqan bolsa da, mámleket ekonomikalıq resursları Antanta mámleketleri mápine xızmet etti.

1943-jıl aprelde Boliviya Germaniya, Italiya hám Yaponiyaǵa urıs járiyaladı, biraq urıs háreketlerinde qatnasqan joq. 1952-jılda Boliviyada áskeriy diktatura rejimine qarsı kóteriliste &quot;Milliy revolyuciyalıq háreket&quot; partiyası armiyanı joq etti. Qalay sanaatı mámleket ıqtıyarına alındı hám agrar reformalar ótkerile basladı. 1964-jıl 4-noyabrde Boliviya reakcionerleri mámlekette áskeriy-fashistlik diktatura ornattı. Agrar reformalar toqtatıldı, kárxanalar amerikalıqlarǵa qaytarıp berile basladı. 1967-jılda mámlekettiń kóplegen jaylarında partizanlar háreketi baslandı. Iri kásiplik awqamı — Boliviya jumısshılar orayı demokratiyalıq basqarıw principin qayta tiklew, miynetkeshlerdiń turmısın jaqsılaw hám awıl xojalıǵında reformalar ótkeriw ushın gúresti. 1970-jıl 4-oktyabrde patriot kúshler basshısı general Xuan Xose Torres prezidentlik lawazımın iyelep, ǵárezsiz sırtqı siyasat júrgize basladı. Biraq 1974-jılda hákimiyattı qolǵa alǵan áskeriy húkimet demokratiyalıq kúshlerdi izinen quwıw jolın tuttı. 80-jıllarda mámlekettiń ishki siyasiy jaǵdayı turaqsız bolıp turdı. 1985-jılǵı saylawdan keyin Boliviya prezidentlik basqarıwına ótti. 1997-jıl 2-avgustta Boliviya Milliy kongressi tárepinen saylanǵan prezident Ugo Banser Suares húkimeti mámleketti ǵárezsiz basqara basladı. 1945-jıldan [[BMSh]] aǵzası. Milliy bayramı — 6-avgust — Ǵárezsizlik daǵaza etilgen kún (1825).

== Siyasiy partiyaları hám kásiplik awqamları ==
Puqaralar &quot;Birlik&quot; awqamı, partiya, 1989-jılda dúzilgen; Shep milletshilik revolyuciyalıq partiya, 1964-jılda dúzilgen; Shep milletshilik revolyuciyalıq háreket, 1979-jılda rásmiylesken; Boliviya Kommunistlik partiyası, 1950-jılda dúzilgen; Shep revolyuciyalıq háreket, 1971-jılda tiykar salınǵan; Milletshilik demokratiyalıq háreket, 1979-jılda dúzilgen; Milletshilik revolyuciyalıq háreket, 1942-jılda tiykar salınǵan; Socialistlik partiya, 1971-jılda tiykar salınǵan; Tupak Katari atındaǵı azatlıq ushın revolyuciyalıq háreket, 1978-jıl dúzilgen; Xristian-demokratiyalıq partiya, 1954-jıl tiykar salınǵan. Boliviya jumısshılar orayı kásiplik awqamı, 1952-jılda dúzilgen.

== Xojalıǵı ==
Boliviya ekonomikasınıń tiykarın kánshilik sanaatı quraydı. Boliviya hálsiz rawajlanǵan hám mámleketti azıq-awqat penen támiyinley almaydı. Boliviya qalay qazıp alıw hám eksport etiwde dúnyada aldınǵı orınlardan birinde turadı. Surma, volfram, mıs, rux, qorǵasın hám vismut káni, altın, gúmis, altınkúkirt te qazıp shıǵarıladı (tiykarǵı kánshilik orayları — Oruro, Potosi, Tupisa, Korokoro hám basqalar). Tiykarǵı neft kánleri Chukisoka, Tariyxıy departamentlerinde jaylasqan. Elektr energetika, reńli metallurgiya, neft ximiyası, toqımashılıq (jip hám jún gezleme), azıq-awqat kárxanaları bar. Ónermentshilik rawajlanǵan. 1,9 mlrd. kvt/saat elektr energiyası payda etiledi (tiykarınan GES larda). Awıl xojalıǵınıń tiykarǵı tarmaǵı — dıyqanshılıq. Tiykarǵı azıq-awqat eginleri — kartoshka hám mákke. Bunnan tısqarı salı, biyday, paxta, qumshekerqamıs, kofe, banan, kakao hám basqa da jetistiriledi. Qoy, qaramal, lama, shoshqa baǵıladı. Ormanlarda geveya sherbeti, xin tereginiń qabıǵı hám koka japıraqları jıynap alınadı. 1996-jılda [[Ózbekstan Respublikası]] menen Boliviya arasında sawda-ekonomikalıq qatnaslardaǵı tovar aylanbası 4,84 mln. AQSh dolların quradı, mámleketimizge rux káni hám koncentratları keltirildi.

== Transportı ==
Temirjollardıń uzınlıǵı — 3,9 mıń km, avtomobil jolları — 38,9 mıń km (1996). Titikaka kólinde kemeler qatnaydı. Dárya jolları — azǵana 20 mıń km. Neft trubaları kóp. Tawlı aymaqlarda otulovdıń áhmiyeti úlken. Mámlekettiń 30 qalasında aeroport bar. Tiykarǵı aeroport — La Pasdaǵı El-Alto. Sırtqı sawda ushın Boliviya Molyendo (Peru) hám Antofagasta (Chili) portlarınan paydalanadı. Shetke tiykarınan kánshilik ruda sanaatı ónimleri, neft, tábiyiy gaz, paxta, kofe shıǵaradı. Shetten azıq-awqat ónimleri, mashinalar, ásbap-úskeneler, qurılıs materialları, shiyki ónim hám shala tayın ónimler aladı. Sawda salasındaǵı tiykarǵı qrıydarları: AQSh, Braziliya, Ullı Britaniya, Yaponiya, Argentina, Germaniya, Chili, Peru. Pul birligi — boliviano.

== Medicinalıq xızmeti ==
Boliviyada mámlekettiń ayırım emlewxana, ambulatoriya hám medicinalıq járdem postlarınan tısqarı barlıq medicina mákemelerde medicinalıq járdem pullı. Shıpakerler túrli universitetlerdiń medicina mektepleri tárepinen tayarlanadı.

== Bilimlendiriwi, ilimiy hám mádeniy-aǵartıwshılıq mákemeleri ==
Boliviyada 15 jastan asqan xalıqtıń tek 3 procenti sawatsız. Mámlekette 7 jastan 14 jasqa deyingi balalardıń ulıwma májburiy tálimi haqqında nızam qabıl etilgen. Jaslar ulıwma orta, óner-texnika hám pedagogika mekteplerinde, joqarı oqıw orınlarında tálim aladı. Iri joqarı oqıw orınları: La Pas, Kochabamba, Potosi, Sukre universitetleri. Ilimiy orayları: Milliy Pánler akademiyası, Tariyx akademiyası, Boliviya akademiyası. Kitapxanaları: universitetlerdiń kitapxanaları, Mádeniyat departamentiniń kitapxanası, La Pasdaǵı Municipal kitapxana. Muzeyleri: La Pasdaǵı &quot;Tiaunako&quot; milliy muzeyi, Potosidaǵı teńge milliy muzeyi.

== Baspasózi, radioesittiriwi, telekórsetiwi ==
Iri ǵalabalıq kúndelik gazetaları: &quot;Diario&quot; (&quot;Gazeta&quot;, 1904-jıldan), &quot;Deper&quot; (&quot;Minnet&quot;, 1953-jıldan), &quot;Oy&quot; (&quot;Búgin&quot;, 1968-jıldan), &quot;Ultima ora&quot; (&quot;Sońǵı saat&quot;, 1929-jıldan), &quot;Rason&quot; (&quot;Aqıl&quot;, 1990-jıldan). Axensia de Notisias Fides — ANF informaciya agentligi 1979-jılda dúzilgen. Bas baylanıs basqarması — húkimet radioesittiriw xızmeti bar. Mámlekette 158 radiostanciya bolıp, olardıń kóbisi kommerciya tiykarında isleydi. Telekórsetiw 1969-jıldan alıp barıladı, onıń bir kanalın húkimet qadaǵalaydı.

== Ádebiyatı ==
Ádebiyatı tiykarınan ispan tilinde. Boliviyada áyyemgi indeyc mádeniyatı úlgilerinen &quot;Olyantay&quot; atlı Boliviya-Peru draması saqlanǵan. Koloniya dáwiri (XVI-XVIII ásirler) ádebiyatında F. Guaman Pom, A. de Kalanchanıń tariyxıy xronikaları itibarǵa iye. XVIII ásir aqırınan baslap ǵárezsizlik ushın gúres dáwirinde patriotlıq publicistikası hám poeziyası jaratıldı. XIX ásir Boliviya ádebiyatında romantizm húkimranlıq etti. Onıń iri wákilleri: R. X. Bustamante, N. Galindo, M. X. Muxia, B. Lens hám basqalar. Bul dáwirde romantizm menen baylanıslı jaǵdayda indeycler turmısına qızıǵıwshılıq kúsheydi. N. Agirreniń &quot;Xuan de la Rosa&quot;, L. Ansoategi de Kamperonıń &quot;Ualparrimachlar&quot;, A. Argedastıń &quot;Bronza reńli rasa&quot; romanları sol temaǵa baǵıshlandı. &quot;Órt aǵım&quot; (1935, O. Serruto), &quot;Shaytan metall&quot; (1946, A. Sespedes), &quot;Ájel shaxtaları&quot; (1962, F. Ramires Velarde) romanlarında kánshilerdiń awır turmısı, revolyuciyalıq keyipleri súwretlendi. Boliviyanıń iri jazıwshılarınan M. Mendosa Lopes, X. Felman Velarde dóretpelerinde, ataqlı jazıwshı X. Laranıń &quot;Surumi&quot; (1945), &quot;Yanakuna&quot; (1952), &quot;Qanımız&quot; (1959) romanlarında sociallıq teńlik ushın gúres máseleleri óz kórinisin taptı.

== Arxitektura hám súwretlew kórkem óneri ==
V-VIII ásirlerde Boliviya tawlı jayları arxitektorlıǵında tiauanako mádeniyatı gúllep jaynadı (úlken pútin taslardan jasalǵan imaratlar, ańızlardaǵı qaharmanlardı sáwlelendiriwshi tas háykeller hám basqalar). XVI-XVIII ásirlerde Boliviyada Potosi, Sukre, La Pas, Kochabamba, Oruro sıyaqlı qalalar qurıldı. Bul qalalarda jergilikli xalıq ustaları qatnasıwında ıbadatxanalar, saraylar hám basqa ımaratlar qurıldı. Olarda indeyclerdiń áyyemgi kórkem óner hám arxitektorlıǵı bezewlerinen paydalanılǵan. XIX-XX ásirlerde Boliviyada sanaat hám jámiyetlik ımaratları qurıla basladı. Bul ımaratlar Evropa hám Amerika arxitektorlıǵı usılında, turar jay ımaratları áyyemgi Boliviya arxitektorlıǵı usılında qurılǵan. XIX ásir aqırı hám XX ásir baslarında súwretshilerden A. Nogales, X. Garsia Mesa, S. Iturralde dóretiwshilik etti. XX ásir baslarında Boliviya kórkem ónerinde modernizm aǵımı keń tarqaldı. 20-jıllarǵa kelip, milliy súwretshilik mektebi quraldı. Keyingi jıllarda súwretshilerden S. Gusman de Roxas, B. Berdesio, V. S. Romero, M. Exido, músinshi M. Nunyes del Prado óz dóretpelerinde xalıq tariyxı hám ómirin, zamanlaslar obrazın, tábiyat gózzallıǵın sáwlelendirdi. XX ásir ortalarınan kóp qabatlı temir-beton ımaratlar qurıla basladı, qalalar remontlandı, sanaat kárxanaları qurıldı.

== Muzıkası ==
Boliviyada indeycler muzıkası — beguala, vidala, uanka sıyaqlı lirikalıq qosıqlar, uayno, uaynito, nombo sıyaqlı saz ásbapları, qamıs nay, dombıranı esletiwshi putunka keń tarqalǵan. Ispaniyadan ótken 6 tarlı gitara boliviyalıqlardıń ardaqlı sazı esaplanadı. XIX ásir aqırı hám XX ásir baslarındaǵı iri kompozitorlar E. Kabo, T. Vargas, X. Maydana bolıp tabıladı. La Pasda milliy konservatoriya hám milliy simfoniyalıq orkestr bar.

== Teatr ==
XVI-XVII ásirlerde missionerler Potosidaǵı bayram hám seyillerde teatrlastırılǵan tamashalardı shólkemlestirgen. 1617-1619-ıllarda La Pasda eki teatr ashıldı. Bayram kúnlerindegi karnavallar milliy mádeniyat ayrıqsha ózgesheligi bolıp qalǵan. Qosıq hám oyınlar arasında diablados dep atalǵan hám jaqsılıq penen jamanlıqtıń gúresi súwretlenetuǵın tamashalar kórsetilgen. Professional teatr kórkem óneri tómen rawajlanǵan. Sukre qalasındaǵı jazǵı teatr hár waqıtta isleydi, onda yarım professional truppalar qatnasadı. Jergilikli dramaturglardan R. Muxia, X. Berrios, M. Flores, A. Saavedra Peres hám basqalardıń pyesaları saxnalastırılǵan. La Pasda Saxna kórkem óneri hám deklamaciya akademiyası bar. 1949-jıl teatr hám radio ǵayratkerleri jámiyeti dúzilgen.

== Kinosı ==
1943-jılda dúzilgen Boliviya kino institutı tiykarınan hújjetli filmler tayarlaydı; jılına bir neshe kórkem film shıǵaradı. Ataqlı filmleri: &quot;Ukamau&quot;, &quot;Qandar qanı&quot; (rejissyor X. Sanximes).

[[Kategoriya:Mámleketler]]
[[Kategoriya:Qubla Amerika]]</text>
      <sha1>axi0eitch5c1gz92gnoaeqz4fh1ek53</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bolmıs</title>
    <ns>0</ns>
    <id>199</id>
    <revision>
      <id>120359</id>
      <parentid>109302</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:26:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120359</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1855" sha1="4z05wfd8k8uehbxxy7p37m1sgx7lqtg" xml:space="preserve">'''Bolmıs''' — ulıwma hám onıń sanasına baylanıslı bolmaǵan jaǵdayda jasawshı obektiv bildiriwshi filosofiyalıq túsinik. Bolmıs materiallıq predmet kórinisinde bolıp, materiya hárekettiń hár qıylı formalarında kórinedi hám olar biri-birinen ajıralıp turadı. Ruwxıy bolmıs adamzattıń, ulıwma adamgershilik qadir qáwmetleriniń, ilimiy biliwdiń kategoriyaların hám printsiplerin óz ishine qamtıydı.

Bolmıs túsinigi substantsiya kategoriyası menen ajıralmas baylanısqan. Bul [[filosofiya]]lıq kategoriya, zatlıq substrakt hám predmetlerdiń ózgerisleriniń baslanǵısh tiykarı iretinde kórinedi. Substantsiya materiya hám onıń xarakterleriniń barlıq kórinisleriniń birligin sáwlelendiredi, biraq ol materiya túsinigi menen dál uqsas emes. Substantsiya materiya kórinisiniń jasaw forması bolıp, onıń ózgerisiniń tiykarǵı sebepshisi.

Bolmıs materialistlik [[túsinik]]tiń mánisi onı tek ǵana obektivligin dálillewden ibarat emes. Bolmıstıń eń tiykarǵı belgisi — onıń zatlıǵında. Materialistlik filosofiyanıń bul rejesin ilim barlıq waqıt tastıyıqlap kiyatır. Onda belgilep berilgenindey, barlıq sanaǵa sıyaqlı obektiv, birinshi, onı payda qıladı hám rawajlanıwınıń shartlı jaǵdayı boladı. [[Sana]] bolsa bul ekinshi bolıp, bolmıstıń bir kórinisi. Mine sonıń ushında bolmıs hám materiya túsinikleri kópshilik jaǵdayda birdey mánisinde qollanıladı.

Bolmıstıń sanaǵa qatnası boyınsha birinshiligi, sananıń ekinshiligi haqqındaǵı materialistlik táliymat jámiyet turmısına baylanıslı qollanılǵanda jámiyetlik bolmıstıń jámiyetlik sanaǵa qatnası boyınsha birinshi, tiykar, jámiyetlik sana bolsa onıń sáwlesi ekenligi belgili boladı.

== Derekler ==
{{Derekler}}

{{shala}}

[[Kategoriya:Filosofiya]]</text>
      <sha1>4z05wfd8k8uehbxxy7p37m1sgx7lqtg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Braziliya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>200</id>
    <revision>
      <id>120376</id>
      <parentid>113764</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:30:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (24) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120376</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23188" sha1="dwcy250p5g6jy4wdf59re4vflytgwh4" xml:space="preserve">''Bul terminniń basqa da mánisleri bar. Qarańız: [[Braziliya (mánisleri).]]''

'''Braziliya''', rásmiy atı: '''Braziliya Federativ Respublikası''' (parsısha: Brasil yamasa República Federativa do Brasil) — [[Qubla Amerika]]daǵı eń úlken hám xalqı eń kóp bolǵan mámleket bolıp, hám xalıq sanı, hám maydanı tárepinen dúnyada besinshi orındı iyeleydi. Maydanı 8 512 mıń km2. Xalqı 192,376,496 adam (2012). Ol [[Qubla Amerika]] orayınan tap [[Atlantika okeanı]]na shekem tarqalǵan aymaqtı iyelep Amerikanıń «eń shıǵıs» mámleketi bolıp tabıladı. Ol menen shegaralas mámleketler: Urugvay, Argentina, Paragvay, Boliviya, Peru, Kolumbiya, Venesuela, Guyana, Suriname hám Francuz Giyanasınıń francuz bólegi.

Anıqraǵı, ol Ekvador hám Chiliden tısqarı, Qubla Amerikanıń hár bir mámleketi menen shegaralas. Atı, dáslepki kolonistler tárepinen júdá qádirlengen, Braziliya tereginen (pau-brasil) kelip shıqqan. Aymaǵında da egin maydanları hám tropikalıq ormanzarlar kútá úlken jaydı iyeleydi. Tábiyiy resurslar hám úlken muǵdardaǵı jumısshı kúshine bay bolǵan Braziliya, Qubla Amerika ekonomikasınıń jetekshisi bolıp tabıladı. Dáslep Portugaliyanıń burınǵı koloniyası bolǵanınan soń, onıń mámleketlik tili portugal tili bolıp tabıladı. Paytaxtı — Braziliya qalası. BMSh aǵzası. Basqarıw tárepten 26 shtat hám federal (paytaxt) okrugqa bólinedi.

== Tariyx ==
''Tiykarǵı maqala: [[Braziliya tariyxı]]''

Túrli teoriyalarǵa kóre, birinshi bolıp Braziliya aymaǵına 17 den 6 mıńǵa shekem kiredi. M.Pr. Me Country evropalıqlar tárepinen oylap tabılǵanda, jergilikli amerikalıq qáwimler ele neolit ​​basqıshında edi. Eń rawajlanǵan aymaq tiykarınan Atlantika jaǵası bolıp, boyı pás jergilikli amerikalıq qáwimler jasaǵan hám olarǵa Pindorama, palma terekleri mámleketi dep at bergen. 1500-jılda Braziliyanı ispan sayaxatshısı Visente Yanez Pinson oylap taptı, ol PA Kabral (Pedro Alvares Kabral) basshılıǵındaǵı portugal ekspediciyasınan ótip, mámleketke 26-yanvar, 22-aprelde keldi. Soǵan qaramastan, Tordesillo shártnaması Qubla Amerikanıń barlıq bólimlerin Portugaliya ushın shártli sızıqtan shıǵısta tán aldı. 1533-jıl Portugallardıń haqıyqıy koloniyası Braziliya qurǵaqlıqların 15 násillik kapitanga bóliniwi menen baslandı. Braziliya koloniyası sonday dúzilgen. Dáslep, portugal kolonizatorları sayamanlı terekti eksport etiwdi, keyinirek olar qumshekerqamıs jetistiriwdi hám kofeni propaganda etiwdi basladı. Koloniyalarda 1550-jıldan baslap qullar, tiykarı jergilikli hinduler húkimranlıq etken. Qullar tiykarınan Afrikadan, atap aytqanda Kongodan nızamǵa qarsı alıp kelingen. 1549-jıldan Braziliyadaǵı portugal jerleri tikkeley Portugaliya koroli tárepinen basqarılǵan. 1621-jıl koloniya eki shtatqa (Portugaliya estados) bólingen — Braziliya (qubla) hám Maranjano (arqa). XVII-XIX ásir ortalarında regiondaǵı Portugaliya kolonizator mámleketleri Franciya hám Niderlandiya Portugaliya gegemonlıǵına qáwip sala basladı. Arqa-shıǵıs aymaqlarda Gollandiya Braziliyanı quradı hám Franciya ekvator qasında hám mámleket qublasında bir neshe ekspediciyalardı basladı. Aqır-aqıbet, portugallar joǵaltılǵan aymaqtı qaytarıp alıwǵa hám qadaǵalawdı saqlap qalıwǵa muwapıq boldı.

XVII-XVIII ásirler dawamında koloniya aymaǵı tiykarınan qaraqshılar sebepli batısqa qaray keńeyip bardı. Kaatinga, Seradas, Amazoniya koloniya etilgen. San-Vinsent hám Gran Paros kapitanları ózleriniń haqıyqıy shegaraların Tordesillian sızıǵınan uzaǵıraqqa sozıw arqalı júdá tez keńeydi. Tordesillonıń Ispaniya menen dúzgen shártnaması 1777-jılda biykar etildi hám ol alǵan barlıq jerlerdiń Braziliya koloniyasın tán aldı. 1808-jılda Napoleonnan qashqan Portugaliya koroli pútkil korollik shańaraǵı hám húkimeti menen Braziliyaǵa jetip keldi hám Braziliyanı waqtınsha imperator metropolına aylandırdı. Bul waqıyalar Braziliyanıń poziciyasın asırdı. 1816-jılda Portugaliya ǵárezsizligi tiklengennen keyin, Portugaliya Korolligi Braziliya hám Algarve atın aldı. 1822-jıl 7-oktyabrde knyaz Pyotr I ǵárezsizligin járiyaladı hám ǵárezsiz Braziliya imperiyasın dúzdi. Ekinshi Braziliya imperatorı Pyotr II 1889-jılda taxttan awdarıldı. 15-oktyabr Braziliya respublikaǵa aylandı, XIX ásir XX ásir aqırında. XX ásirdiń baslarında mámleket 5 million evropalıq emigranttı ózine tarttı, bul bolsa mámlekettiń qabıl etiliwin jáne de asırdı. XX ásirdiń ortalarına shekem Braziliyanıń paytaxtı Rio-de-Janeyro edi. Mámleketke oligarxlar tárepinen basqarılatuǵın Eski Respublika (portugalsha: República Velha) tiykar salǵan. Áskeriy tónkerilis nátiyjesinde 1808-jılda Napoleonnan qashqan Portugaliya koroli pútkil korollik shańaraǵı hám húkimeti menen Braziliyaǵa jetip keldi hám Braziliyanı waqtınsha imperator metropolına aylandırdı. Bul waqıyalar Braziliyanıń poziciyasın asırdı. 1816-jılda Portugaliya ǵárezsizligi tiklengennen soń, Portugaliya Korolligi Braziliya hám Algarve atın aldı. 1822-jıl 7-oktyabrde knyaz Pyotr I ǵárezsizligin járiyaladı hám ǵárezsiz Braziliya imperiyasın dúzdi.

Mámlekette ekonomikalıq mashqalalardıń kusheyiwi hám 1965-jılda háwij alǵan suwıq urıs Braziliya áskeriy basqarıw principiniń ornatılıwına alıp keldi. Bul dáwirde jańa qabıl etilgen konstituciya milletshillik, ekonomikalıq rawajlanıw hám kommunizmge qarsı siyasat júrgiziw arqalı huqıq hám erkinliklerdi keskin sheklep qoydı. Bul dáwirde Braziliya ekonomikalıq tárepten talay tez rawajlandı. 1985-jıl 1965-jıldan beri birinshi puqaralıq prezident. Ol Tankred Nevesqa aylandı. Ol 1988-jılda basqarıwdı liberallastırǵan. Jańa (ámeldegi) Braziliya Konstituciyasın járiyaladı hám demokratiyalastırıw jolına qayttı. Bul dáwir Jańa Respublika (portugalsha: República Nova) atı menen ataqlı. Mámlekettiń ámeldegi (36-prezidenti) 2011-jıldan beri óz lawazımın iyelep kiyatırǵan Dilma Russeff esaplanadı hám húkimet joqarı jaǵına Zeuliy Vargas keldi. Ol Estado Novo atı menen belgili diktaturanı ornattı hám 1945-jılǵa shekem húkimette qaldı. Napaqaǵa shıǵıwǵa májbúr bolǵan mámleket taǵı demokratlasa basladı hám 1960-jıllarda reformalar ótkerildi. Paytaxt mámleket orayında jaylasqan Braziliyada menshikli dúzilgen qalaǵa kóshirildi.

== Siyasat ==
''Tiykarǵı maqala: [[Braziliya siyasatı]]'' 

Mámleket Konstituciyasına kóre, Braziliya federal prezidentlik demokratiyalıq respublika bolıp, onıń prezidenti hám mámleket, hám húkimet baslıǵı esaplanadı. Shtatta kóp partiyalılıq sisteması bar. Shtattıń basqarıw strukturası AQSh modeli menen basqarılatuǵın federaciya bolıp tabıladı. Municipalitetler avtonom siyasiy birlikler bolıp tabıladı. 2016-jıl 1-sentyabr parlament prezident Dilma Russeffti ósh alıwda ayıplap, lawazımınan azat etti. Burınǵı vitse-prezident Mishel Temer mámlekettiń jańa prezidenti boldı.

Húkimet dárejeleri:

* birlespe (federaciya)
* mámleketler
* municipalitetler

== Basqarıw bólimleri ==
''Tiykarǵı maqala: [[Braziliya aymaqlıq bóliniwi]]''

Braziliya 26 shtat (estado) hám 1 federal okrugtan (distrito federal) ibarat:

* Akri
* Alagoas
* Amapa
* Amazonas
* Bahia
* Ceara
* Braziliya federal okrugi
* Espirito Santo
* Goias
* Maranyao
* Mato Grosso
* Mato Grosso do Sul
* Minas Gerais
* Para
* Paraiba
* Parana
* Pernambuko
* Piauí
* Rio-de-Janeyro
* Rio Grande do Norte
* Rio Grande do Sul
* Rondônia
* Roraima
* Santa Katarina
* Sergipe
* Tokantins

== Geografiya ==
''Tiykarǵı maqala: [[Braziliya geografiyası]]'' 

Arqadaǵı Amazoniya ormanınıń keń sızıǵınan hám qubladaǵı ashıǵıraq tóbelikler hám kishi tawlardan ibarat. Braziliya landshaftı Braziliya xalqınıń kóbisi hám awıl xojalıǵı aymaǵı esaplanadı. Avstraliyanıń úlkenligindegi maydandı iyelegen Amazon tropikalıq ormanları dúnyadaǵı eń úlken orman esaplanadı. Olar Qubla Amerikanıń úshten bir bólegin quraydı hám tiykarınan Braziliyada, Amazon háwizinde ósedi. Onıń terekleri hár túrli haywanlar, qus, shıbın-shirkeyler hám jer bawırlawshılardı, sonıń menen birge, mıń jıllar dawamında bul jerde jasaǵan Amazon hindulerin azıqlandıradı. Atlantika okeanı boylap bir qansha taw dizbekleri jaylasqan bolıp, Braziliyanıń eń biyik tawı Piko de Neblina teńiz júzesinen 3014 m biyiklikte kóterilgen.

Eń iri dáryalar Parana bolıp, Iguasu dáryasınıń úlken aǵısında tásirli Iguazu sarqıraması jaylasqan; Sonıń menen birge, Rio-Negro, San-Fransisko, Xingu, Madeyra, Tapajos hám, álbette, Amazonka, dúnyadaǵı eń suwlı dárya (eń úlken háwizge iye) hám ayırım ekspertler tárepinen dúnyadaǵı eń uzın dárya dep esaplanǵan. Amazon dáryası Perudaǵı And tawlarınan dáryalar hám Qubla Amerika arqalı 6 439 km uzınlıqta aǵadı. [[Atlantika okeanı]]na quyıladı. Braziliya dáryanıń yarımın iyeleydi. Bul mámlekettiń eń áhmiyetli suw jolı bolıp, iri kemeler hátteki okeannan 1 600 km uzaqlıqta jaylasqan Manaus qalasına da jetip baradı. Dárya hár jılı tasıp, atızlardı ılay menen azıqlandıradı.

== Íqlımı ==
Braziliyanıń ekvatorial ıqlımı regionlıq ózgerisler menen xarakterlenedi. Amazon tegislikleri yarım ızǵar ıqlımǵa iye, jıllıq ortasha jawın muǵdarı 4000 mm, aylıq ortasha temperaturası 25-28°C. Braziliya hám Gayananıń tawlı aymaqları ızǵar subekvatorial ıqlımǵa iye, jıllıq ortasha jawın muǵdarı 1000-2000 mm. Mámlekettiń qubla bólegi subtropikalıq teńiz ıqlımına iye, jıllıq ortasha jawın muǵdarı 1800 mm átirapında, iyulda ortasha 13°C, yanvarda aylıq ortasha temperatura 24°C átirapında.

== Biologiyalıq hár túrlilik ==
Qolaylı ekvatorial ıqlımı sebepli Amazon háwizi ormanları planetamızdıń qalǵan bólegine qaraǵanda fauna hám floranıń eń túrli-túrliligi menen gúllep-jaynaydı. Mámlekettiń PV, Pantanal batpaq hám batpaq erleriniń tropikalıq ekotizimi dúnyadaǵı eń iri ekosistemalardan biri bolıp, ósimlik hám faunanıń túrli-túrliligine bay. Bul jerde 1000 ǵa jaqın quslar, 300 ge jaqın sút emiziwshiler, 480 ge jaqın jer bawırlawshılar, 400 ge jaqın balıqlar hám 9000 ǵa jaqın omırtqasız haywanlar jasaydı. Túrler. Ilimpazlardıń esap-kitaplarına kóre, Braziliya boylap tórt millionǵa jaqın ósimlik hám haywan túrleri bar. Amazon háwizinde eń úlken gúllerden biri ósedi — gigant Viktoriya, Victoria cruziana, júdá shıraylı gúlleytuǵın malika gúlleri (Tibouchina semidecandra), Qubla Amerika kontinentindegi eń biyik terek túrlerinen biri — haqıyqıy kapok terekleri, Tabebuia alba milliy tán alınǵan. Braziliya simvolı, basqa kóplegen ósimlikler Atlantika jaǵasındaǵı mangrovda, kóbinese Braziliya qalalarınıń qubla-shıǵısındaǵı jaylawlarda ósedi. Siz jer bawırlawshılar hám balıqlardıń keń assortimentin alasız. Krokodiller gruppasına tiyisli kaymanlar, dúnyadaǵı eń iri jılan túrleri — anakondolar, kalamar, záhárli kók ormanlar, qáwipli balıq piranaları hám basqalar. Bul jerde Harpi shańaraǵına tiyisli eń iri qırǵıylar jasaydı. Sonıń menen birge, keń tarqalǵan geshir, kóplegen totıquslar, atap aytqanda, eń úlken ushqısh totıqus Anodorhynchus hyacinthinus, sarı Ramphastas, tukanlar túrleri, sonday-aq tukanlar, kolibri hám totıquslar, qızıl, kók tamaqlı macaw, qızıl, kók tamaqlı macaw, qarınlı tampus nandas, milliy. Turdus qusı rufiventris hám basqalar. Haywanlar arasında yaguarlar pantanal regionında, sonıń menen birge, pumalar, ocelotlar, tegislikler, qumırsqalar, jalqawlar, pekkarlar, jabayı iytler, opossumlar, armadillolar hám mámlekettiń qubla bólegi hám háwizinde ayırım kapercaillies toplanǵan.

== Ekonomikası ==
''Tiykarǵı maqala: [[Braziliya ekonomikası]]''

Iri hám jaqsı rawajlanǵan awıl xojalıǵı, tábiyiy resursların qazıp alıw, islep shıǵarıw hám xizmet kórsetiw tarawları hám de keń bántlik bazası menen Braziliya ekonomikası Qubla Amerikanıń basqa hár qanday mámleketinen joqarı turadı hám jáhán bazarında óz poziciyasın bekkemleydi. Onıń sanaatı Arqa hám Qubla Amerikanıń barlıq mámleketleri arasında tek Qurama Shtatlardan keyin ekinshi orında turadı. Tiykarǵı eksport kofe, soya, temir rudası, apelsin sherbeti, polat hám samolyotlar (Embraer). Mámleket samolyot islep shıǵarıw hám awıl xojalıǵı eksportı boyınsha dúnyada 3-orında turadı. Braziliya mámleket byudjetinen paydalanıw boyınsha «sanalı» joybar hám perspektivalı strukturalıq mámleket reformasın joybarlaw arqalı 41,5 milliard dollar járdem aldı. Biraq, Braziliyanıń eń úlken máselelerinen biri bul dáramat bólistiriwindegi teńsizlik bolıp tabıladı. 1990-jıl hár tórt dana braziliyalıqtan kóbi kúnine 1 dollardan az kún keshiretuǵın edi (házirde Braziliya xalqınıń shama menen 15 payızın quraydı). 2002-jıl Shep prezident LI Lula da Silva bul teńsizlikti imkanı barınsha kemeytiw ushın háreket etdti hám kóp háreket etip atır, biraq birden-bir anıq nátiyje — Braziliyada kúnine 3 ret awqatlanıwdı kepilleytuǵın &quot;Nol ashlıq&quot; programması. Mámlekette sheshiliwi eń qıyın bolǵan eń úlken mashqala — bul korrupciya. Onıń tamırları tereń hám keń tarqalǵan. Valyuta: Real (BRL) 100 sentavodan ibarat. 2010-jıl xabar beriliwine qaraǵanda, jáhán neft-energetika kompaniyalarınan biri Royal Dutch Shell Braziliyanıń Cosan kompaniyası menen qumshekerqamıs jıynaw hám qayta islew menen shuǵıllanatuǵın jańa Raizen qospa kárxanasın shólkemlestirgen. Ol dúnyadaǵı eń iri biojanılǵı, etanol islep shıǵarıwshılardan birine aylanıwǵa tayın. Braziliyada islep shıǵarıw kompaniyaları hám usaqlap satıw sawda tarmaǵı shólkemlestiriledi. Bul jańa kompaniya hár jılı 2 milliard gallonnan artıq bioetanol islep shıǵarıw hám satıwdı joybarlastırıp atır. Raizen Braziliyadaǵı eń iri kompaniyalardan birine aylanıwǵa tayarlanıp atır.

== Demografiya ==
''Tiykarǵı maqala: [[Braziliya demografiyası]]''

2015-jıl jaǵdayına kóre, Braziliyanıń ulıwma xalqı 207 847 528 adamdı quraydı. Xalıqtıń ósiw páti 0,91% (2010-2015) hám 1985-jıldan berli 2% ten az páseymekte. Xalıqtıń tıǵızlıǵı 24,9 adam/km², bul dúnya ortasha 56,5 adam/km² den talay tómen hám jámi xalıqtıń 85,7% (2015-jıl) qalalarda jasaydı. Ortasha jas — 31,3 hám 2015-jılda ǵarrı xalıqtıń úlesi 7,84% ti qurap, qartayǵan jámiyetke kiredi.

== Din ==
Din boyınsha bólistiriw (2000-jılǵı xalıqtı dizimge alıw maǵlıwmatları):

* Rim katolikleri (rásmiy) — 73,89%
* Protestantlar — 15,41%
* Basqa nasraniyler — 0,907%
* Ruwxaniyler — 1332
* Afrikanıń dástúriy din wákilleri — 0,309%
* Buddistler — 0,126%
* Evreyler — 0,051%
* Musulmanlar — 0,016%
* Hind dinleriniń hámeldarları — 0,01%
* Basqa din wákilleri — 0,613%
* Agnostikler, ateistler yamasa dinsizler — 7,354%

Házirde Braziliyada protestantlar sanı artıp barmaqta. 1970-jılǵa shekem. Mámleket protestantlarınıń kópshiligi &quot;dástúriy shirkewler&quot;, tiykarınan lyuteranlar, presviterianlar hám baptistlar aǵzaları bolǵan, biraq sol waqıttan berli Pentikostallar hám neo-psevdo-xristianlar sanı sezilerli dárejede astı. Mámleketke qullar tárepinen alıp kelingen dástúriy afrikalıq qádiriyatlar nasraniylik penen aralasıp, Makumba, Candomblé hám Umbanda sıyaqlı kóplegen Afro-Braziliya dinlerin keltirip shıǵardı. Túrli jergilikli amerikalıq toparlarda ámel etetuǵın dástúriy dinler júdá parıqlanıwı múmkin.

== Tiller ==
Braziliyanıń rásmiy tili portugal tili bolıp tabıladı. Mámlekette derlik hámme sóylesedi hám gazetalar, radio, televidenie hám taǵı basqalarda kórsetiledi. Bul qollanılatuǵın birden-bir til. Tuwrı, municipalitette portugal tili menen bir qatarda Nheengatu rásmiy hind tili bolıp tabıladı, bıraq ol tek Nheengatu tilinde soylesedi. Bir neshe mıń adam. Braziliya birden-bir portugal tilinde sóylesiwshi Amerika milleti bolıp tabıladı jáne bul xalıqqa Braziliyanı ispan tilinde sóylesiwshi qońsılarınan ajıratıp turatuǵın milliy ayrıqshalıqtı beredi. Braziliya portugal tiliniń qáliplesiwine hind hám Afrika tilleri tásir kórsetti, bul Portugaliya hám basqa portugal tilinde sóylesiwshi mámleketlerde qollanılatuǵın tillerden azmaz parıqlanadı. Braziliyada 12 portugal dialektleri de bar. Dialektler tiykarınan aytılıw nuanslarında parıqlanadı. Mámlekettiń shet aymaqlarında 180 dana hind tili sóylesedi. Bunnan tısqarı, emigrantlardıń áwladları geyde óz tillerinde soylesedi, sol sebepli mámleket qublasında nemis yamasa italyan tilinde sóylesiwshi toparlar bar, biraq olar portugal tilinen de qattı tásirlengen. 

== Mádeniyat ==
''Tiykarǵı maqala: [[Braziliya mádeniyatı]]'' 

Braziliya mádeniyatı áyyemnen qáliplese baslaǵan hám búgingi kúnge shekem Braziliya milletin quraytuǵın xalıqlardıń túrli tariyxıy dástúrleri qospası retinde qáliplesip atır. Áyyemde bul mámleket portugallardıń koloniyası bolǵan sol sebepli braziliyalıqlar portugal tilinde sóylesedi, portugallardıń tiykarǵı dini katolik esaplanǵan hám birinshi kolonizator kóshpelilerdiń ádetleri keń tarqalǵan. Usınıń menen birge, hinduler hám afrikalıqlardıń tásiri gúmansız bolıp tabıladı. Tupi-guarani tili de keń tarqalǵan: XVI ásirde missioner ruwxaniyler katexizmdi oǵan awdarma etkenler hám Braziliya arqasında óz iskerligin alıp barıwda paydalanǵan. Zamanagóy tilde bir qatar sózler hind tilinen kelip shıqqan. Hindistan mádeniyatınıń tásiri ásirese Amazonkada ayqın bilinedi, Afrika mádeniyatı izleri bolsa Rio-de-Janeyrodan baslap Braziliya jaǵasında kóbirek bilinedi. Mámlekette 14 [[YUNESKO]] nıń Pútkil dúnya miyrasları obiektleri bar.

== Muzıka ==
Braziliya ataqlı muzıkaları bular marakato, samba, forro, choro, lambada, tropicalia, bossa nova, frevo, gaucho sıyaqlı túrli usıl hám muzıkalıq janrlarda rawajlanǵan. Afrika tásiri Braziliyanıń ataqlı muzıkasında, ásirese ritmlik sambada sezilerli. Afrika ritmlerinen tısqarı, Braziliya muzıkasına kolonizatorlar hám kóshpeliler tárepinen alıp kelingen vals, polka, jota — Evropa muzıkalıq janrları tásir kórsetti. Bunday qospaǵa mısal etip óz dóretpelerinde afrika, hind hám portugal namalarınan paydalanǵan braziliyalıq klassikalıq kompozitor Heitor Vila-Lobos muzıkasın keltiriw múmkin. Zamanagóy Braziliya muzıkası samba ritmlerin Arqa Amerika hám Britaniyanıń ataqlı qosıqları menen birlestiredi. 

== Taǵamları ==
Zamanagóy Braziliya asxanası Evropa, birinshi náwbette, portugal, hind hám afrika asxana dástúrleri tásiri astında qáliplesken gastronomikalıq sintez bolıp tabıladı. Búgingi kúnde Portugaliyanıń aspazlıq miyrasları bir qazan qapırıqlaw, qus góshi hám máyekke tiykarlanǵan shiyrin desertler, sonıń menen birge, sır tayarlaw hám gósh tayarlaw talantında sáwlelenedi. Portugal tásiri, sonıń menen birge, duzlanǵan kapusta, sarımsaq, zeytun, biyn hám badam sıyaqlı ingredientlerden paydalanıwda da bilinedi. Kontinenttıń jergilikli xalqı bolǵan Amerika hinduleriniń asxana dástúrlerin Qubla Amerikanıń aspazshılıq ádetlerinde kóriw múmkin. XVII ásirde qumsheker plantaciyalarında islew ushın Braziliyaǵa alıp kelingen afrikalıq qullar ózleri menen palma mayı, kokos ǵozası, qurıtılǵan teńiz shayanları, shınar, bamya hám negizgi Afrika receptlerin alıp kelgen. Mısalı, feyxoada lobıya, gósh ónimleri hám farofa (manyok unı) dan ibarat taǵam bolıp tabıladı. Keyinirek, altın shawqım hám kauchuk hám kofe bumları Italiya, Germaniya, Qıtay hám Yaponiyadan kelgen emigrantlardı hám olardıń aspazlıq dástúrlerin alıp keldi. Bunnan tısqarı, Braziliyanıń hár bir regionınıń asxanası tariyx hám geografiyalıq jaylasıwı menen qáliplesken ózgeshe ayrıqshalıqlarǵa iye. Mısalı, Baiyada olar akara pisiredi.

== Sport ==
Braziliyada eń ataqlı sport túri bul futbol jáne onıń kóplegen túrleri bar (futzal, plyaj futbolı, futzal). Braziliyada futbol milliy sport túri, mámleket xalqınıń 74 procenti qaysıdur mániste bul oyınǵa qızıqlı bolıp tabıladı. Futbol boyınsha Braziliya saylandı komandası barlıq jáhán chempionatlarında qatnasqan (23 ret) hám olarda eń kóp (5 ret) jeńiske erisken. Braziliyada ekinshi eń áhmiyetli, biraq ataqlı bolmaǵan sport túri — bul voleybol jáne onıń túrli-túrliligi (plyaj voleybolı). Braziliya saylandı komandası 3 ret Olimpiyada oyınlarında (1992, 2004 hám 2020-jıllarda), 2 ret FIVB Jáhán chempionı (2002 hám 2006-jıllarda) hám 9 ret Jáhán Ligası chempionı bolǵan. Braziliya sonıń menen birge, kapoeyra hám braziliyalıq jiu-jitsu sıyaqlı dúnyada ataqlı bolǵan bir neshe sport túrleriniń watanı esaplanadı. Braziliyada qısqı sport túrleri ıssı ıqlım shárayatı sebepli az rawajlanǵan. Mámlekette motorsport ataqlı — Braziliya Emerson Fittipaldi, Nelson Piket, Ayrton Senna (barlıǵı jáhán chempionı boldı), Rubens Barrikello, Felipe Massa sıyaqlı ataqlı Formula 1 báygeshilerin usınıs etti. Braziliya 1950-jılǵı futbol boyınsha jáhán chempionatı hám 2014-jılǵı futbol boyınsha jáhán chempionatına miymanlıq etken. 2016-jılda Braziliya Rio-de-Janeyroda bolıp ótken XXXI jazǵı Olimpiyada oyınlarına miymanlıq etken.

Bayramlar nıshanlanadı:
Rio-de-Janeyroda karnaval sárshembiden aldınǵı juma kúni baslanadı. 9-iyun — Braziliya hawariysi Xose de Ankietanıń kúni. 1890-jıl 20-mayda francuz astronomı Auguste Sharlois tárepinen Nitsa observatoriyasında oylap tabılǵan asteroid (293) (Brasilia) Braziliya atı menen atalǵan. 

== Kinematografiya ==
Óz oylap tabıwınan kóp ótpey Braziliyaǵa kelgen milliy kinematografiya búgingi kúnde dúnya boylap tabıslı júrisin dawam etpekte. Glauber Roshidiń &quot;jańa kino&quot; dáwirinen ótip, birinshi Atlantis kinostudiyalarınan birewiniń &quot;chasadalari&quot; komediyalarınan baslap, &quot;jer astı&quot; háreketi hám búgingi kúnge shekem Braziliya kinosınıń hár bir dáwiri tariyxıy bolıp tabıladı. Abıroylı xalıqaralıq kinofestivallardıń kóplegen sıylıqlarına bay. Dástúriy filmlerdiń &quot;kishi sińlisi&quot; telenovela sanaatı bolıp, ol házir dúnyanıń kóplegen mámleketlerine eksport etiletuǵın úlken sabın operası fabrikası esaplanadı.

== Galereya ==
== Braziliya — Ózbekstan qatnasları ==
[[Kategoriya:Mámleketler]]
[[Kategoriya:Qubla Amerika]]
[[Kategoriya:Braziliya| ]]
{{shala}}

== Derekler ==
{{derekler}}</text>
      <sha1>dwcy250p5g6jy4wdf59re4vflytgwh4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Buxgalteriyalıq esap</title>
    <ns>0</ns>
    <id>202</id>
    <revision>
      <id>120400</id>
      <parentid>112117</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:36:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120400</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2359" sha1="jqnsivetbdh1c1xqqfddpa65reoizb9" xml:space="preserve">'''Buxgalteriyalıq esap''' — kúndelikli hám juwmaqlawshı maǵlıwmatlar alıw ushın [[Kárxana|kárxanalardıń]], shólkemlerdiń hám mekemelerdiń xojalıq jumısın úzliksiz hám óz-ara baylanısın baqlaw jáne qadaǵalaw sistemasınan ibarat.

Buxgalteriyalıq esabın kópshilik jaǵdaylarda ''[[Biznes]] álipbesi'' dep ataydı. Sebebi [[buxgalteriyalıq balansı]] finanslıq nátiyjeler hám olardıń sarplanıwı haqqındaǵı esabat usaǵan buxgalteriyalıq esabat maǵlıwmatların bizlerde keń paydalanıladı.

[[İnvestor]]lar, tovar jetkerip beriwshiler, [[kreditor]]lar, [[bank]]ler, buyırtpashılar, nızam shıǵarıwshı hám nızamdi orınlawshı mámleket organları finans esabatı maǵlıwmatların paydalanıwshılar bolıp esaplanadı. Investorlardı kóbirek kárxanalardıń finans turaqlılıǵı, onıń kelesi rawajlanıwı, támiyinleniwi, járiyalanǵan [[divident]]lerdi tólew qábiletine tiyisli maǵlıwmatlar kóbirek qızıqtıradı. Mámleketlik organların xojalıq sub'ektleri protsesslerin tártipke salıw, salıq siyasatın islep shıǵıw, sotsiallıq máselelerdi sheshiwge tiyisli maǵlıwmatlar qızıqtıradı.

Buxgalteriyalıq esaptıń áhmiyetli hám esaptıń basqa túrlerinen parq qılıwshı qásiyetlerinen biri onda kárxananıń xojalıq protsessleriniń barlıq tárepleri kórsetiledi.

Buxgalteriyalıq esaptıń járdeminde xojalıqta bar materiallıq baylıqlardıń hár qıylı túrlerinen aqshalay qarjılarınıń muǵdarı haqqında, basqa kárxanalar hám shólkemler menen esaplasıwdıń jaǵdayı haqqında, onıń barlıq resurslarınıń ulıwma kólemi haqqında maǵlıwmatlar, jetistirilgen hám satılǵan ónimniń kólemi hám ózine túser bahasın belgileydi, xojalıq jumıslarınıń finans huqıqların paydalanıp anıqlaydı, kárxananıń rentabelligin esaplap shıǵadı.

Buxgalteriyalıq esap kárxanalarda júz berip atırǵan xojalıq protsessleri hám operatsiyaların pul kórinisinde úzliksiz, óz-ara baylanısqan, [[hújjet]] penen tiykarlanǵan halda kórsetiwdi támiyinleydi. Buxgalteriyalıq esabı [[operativ esap]]tan parq qılıp, ayırım xojalıq operatsiyaları emes, al kárxananıń xojalıq háreketiniń barlıq táreplerin kórsetip bergeni ushın statistikalıq esap sıyaqlı ǵárezsiz pán esaplanadı.

[[Kategoriya:Finans]]</text>
      <sha1>jqnsivetbdh1c1xqqfddpa65reoizb9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>C++</title>
    <ns>0</ns>
    <id>203</id>
    <revision>
      <id>120406</id>
      <parentid>113785</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:38:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — ,  –  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120406</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1868" sha1="hp2zizak34wxfd8ubko10ob1yjus8wm" xml:space="preserve">''C++ programmalastırıw tilı'' — hár qıylı qosımsha islengen bibliotekalar jıynaǵına iye universal programmalastırıw tili bolıp tabıladı. C++ tili sistemalı programmalastırıwda da keń qollanıladı. Bul tilde joqarı nátiyjeli programmalardı, sonıń ishinde operatsiyalıq sistemalardı, drayverlerdi jazıw múmkin.

C++ universal programmalastırıw tili bolıp, hár qıylı dárejedegi máseleler ushın sheshim tabıw múmkin.

C++ atamasın Rik Massitti oylap taptı. Atamanıń ózinen kórinip turǵanınday, C++ ge C den basqıshpa-basqısh ótilgen. «++» — bul C de operatsiyalardıń artıwı.

C++ ataması 1983 jıldıń jazında payda boldı. Dáslepki nusqaları 1980 jıllardan baslap «C klasslar menen» ataması menen júrgizildi.

C++ tiliniń jáne bir áhmiyetli tárepi, bul ANSI standartı talapları tiykarında jaratılǵan. C++ tiliniń tiykarǵı túsinikleriniń biri klasslar bolıp tabıladı. Klass — bul paydalanıwshı tárepinen jaratılǵan (ańlatılǵan) til. C++ tilinde C tiliniń derlik barlıq imkaniyatları saqlanǵan. Buǵan tiykarǵı sebep, C++ tili payda bolıwı menen bir waqıtta, kóplegen paydalanıwshılar tárepinen C tilinde bir qansha programmalar jaratılǵan edi. Bunday tayar túrdegi programmalarǵa qayta ózgeris kiritkende de C++ kompilyatorı programma tekstinen hesh qanday qátelik tappaydı, yaǵnıy, bunda programmanı hár eki tilden de paydalanıp dúziwge boladı.

C++ tilin jaratıw dawamında kóplegen tillerden kerekli tárepleri (qásiyetleri) alınǵan. Atap aytqanda, Simila 67 tilinen klasslar konseptsiyası, Algol-68 tilinen operatsiyalardı júklew hám ózgeriwshilerdi programmanıń qálegen jerinde táriyplew h.t.b. qásiyetleri alınǵan.

{{shala}}
[[Kategoriya:Kompyuter]]
[[Kategoriya:Programmalastırıw tilleri]]

== Derekler ==
{{derekler}}</text>
      <sha1>hp2zizak34wxfd8ubko10ob1yjus8wm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Charles Darwin</title>
    <ns>0</ns>
    <id>204</id>
    <revision>
      <id>120428</id>
      <parentid>112130</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:57:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120428</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1972" sha1="lpfoa9to9cye126mbf50yqbrlv0crfw" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı}}
[[Fayl:Charles Darwin aged 51.jpg|thumb|right|Charles Darwin]]
'''Charlz Robert Darvin (Charles Robert Darwin)''' (12 fevral, 1809 — 19 aprel, 1882) — inglis tábiyat izertlewshisi bolǵan. Ol evolyutsiya teoriyasın usınıwı menen belgili. Bul teoriya boyınsha barlıq tiri organizmler ulıwma bir túbirden kelip shıqqan. Onıń aytıwı boyınsha, organizmler toparı eń jaqsı iykemlesken yamasa eń áwmetli organizmlerdiń kemirek úyrenisken organizmlerden tábiyiy túrde saylanıp alınıw usılı menen ózgergen. Ol jáne, geybir organizmlerdiń jaqsı iykemlesiwi mutatsiya ([[gen]]ler ózgerisi) arqalı payda bolǵan normal ózgerislerdiń sebebi ekenligin aytıp ótken. Geybir ózgerisler organizmlerdi áwmetlirek qılıwı nátiyjesinde, organizmniń tiri qalıwı ushın kóbirek múmkinshilik jaratılıwı hám keyingi násilge beriliwi múmkin. Organizmniń jasaw dárejesiniń tómenlewine sebepshi bolǵan ózgerislerdiń keyingi násilge beriliw múmkinshiligi tómen hám ol tez arada ólip ketiwi kútiledi.

Ol bul teoriya haqqında birinshi ret 1838-jılı oylanadı. [[Tariyxshı|Tariyxshılardıń]] shamalawı boyınsha, onıń teoriyanı alǵa súrmegenliginiń sebebi ol din haqqında sorawlardı tuwdınan hám adamlar bul teoriyanı unatpawınan qorqtı. Solay etip ol 1859-jılǵa shekem, basqa ilimpaz [[Alfred Wallas]] usınday pikirge iye ekenin esitpegenge shekem, baspadan shıǵarmaydı. Wallas óz pikirlerin baspadan shıǵarıwǵa jaqın edi, solay etip Darvin ol menen birge lektsiya beredi, keyin kitabın baspadan shıǵaradı. Kitaptın atı ''Tabiyiy tańlaw usılı arqalı túrlerdiń kelip shıgıwı yamasa Jaqsı túrlerdiń jasaw ushın gúreste saqlap qalınıwı'' edi. Bul kitap qısqasha ''Túrlerdiń kelip shıǵıwı'' dep te ataladı.

[[Fayl:Origin of Species.jpg|thumb|right|''Túrlerdiń kelip shıǵıwı'' kitabınıń 1859-jılǵı nusqası]]

[[Kategoriya:Ilimpazlar]]</text>
      <sha1>lpfoa9to9cye126mbf50yqbrlv0crfw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dástúr qosıqları</title>
    <ns>0</ns>
    <id>207</id>
    <revision>
      <id>120613</id>
      <parentid>119317</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:34:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120613</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="822" sha1="9smxpldw5a9wxcbs8qo8yzhl06s9idi" xml:space="preserve">'''Dástúr qosıqları''' — qaysı xalıqtı alsaqta, onıń uzaq dáwirden kiyatırǵan hám ómirde atqaratuǵın dástúr qosıqları bar. Olar kóbinese toy, músiybet penen baylanısıp keledi. Dástúr qosıqları óziniń xalıqtıń ómirindegi tutqan ornı boyınsha basqa xalıq qosıqlarınan ayırılıp turadı. Ásirese olar xalıqtıń toy atqarıw, ólini jerlew qusaǵan úrp-ádeti menen qalay bolsa solay baylanısqan. Sonlıqtan bul qosıqlar dástúr qosıqları dep ataladı. Dástúr qosıqların óz ishinde maydalap otırmastan bes bólimge bólip qarawǵa boladı. Olar:
# [[Toy baslaw|toy baslaw]]
# [[Háwjar|háwjar]]
# [[Sıńsıw|sıńsıw]]
# [[Bet ashar|bet ashar]]
# [[Joqlaw qosıqları|joqlaw]].
# [[bádik]]

[[Kategoriya:Qaraqalpaq ádebiyatı]]
[[Kategoriya:Qaraqalpaq folklorı]]</text>
      <sha1>9smxpldw5a9wxcbs8qo8yzhl06s9idi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dáwletyarbek dástanı</title>
    <ns>0</ns>
    <id>208</id>
    <revision>
      <id>120617</id>
      <parentid>113879</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:35:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120617</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4049" sha1="5mzkr3cl2sowecb6i9kdy4dvd5ogoxp" xml:space="preserve">{{Underlinked|date=Iyun 2023}}
{{Orphan|date=Iyun 2023}}

'''Dawletyarbek dástanı''' — tariyxıy dástanlardıń ishinde bul epos úlken qızıǵıwshılıq tuwdıradı. Dástan XVIII ásir waqıyaların qamtıydı hám usı dáwirde [[Qońırat]]ta tuwılıp ósken, qaharmanlıq isler, kórsetken shayır, batır, shabondoz, sazende Dawletyarbektiń ómirine arnalǵan.

Xorezm oazisi xalıqlarınıń arasında, sonıń ishinde qaraqalpaqlarda baspaǵa basılmay, tek qoljazba túrindegi dástanlardı, olardıń jazba hám awızsha variantların ushıratamız. Solardıń birewi XVIII ásirde házirgi Qońırat rayonınıń aymaǵında dóretilgen &quot;Dawletyarbek&quot; dástanı kópten beri qaraqalpaq ádebiyatın izertlewshileriniń dıqqatın ózine awdarıp keledi hám bul dástan qaraqalpaqlardıń túp dóretpesi ekenligi haqqında hesh qanday gúman joq ekenligin aytıw kerek.

[[Ózbekstan İlimler Akademiyası]] Qaraqalpaqstan bóliminiń kitapxanasınla &quot;Dawletyarbek&quot; dástanınıń tórt variantı saqlanadı. Urıstan burın 1930-jılları S.Mawlenov, Sh.Xojaniyazovlar tárepinen Qarajan baqsı Qabulovtan &quot;Dawletyarbek&quot; dástanınıń birinshi variantı jazıp alındı. 1960-jılı Qońırat rayonında shólkemlestirilgen ekspedińiya waqtında &quot;Qońırat&quot; kolxozında jasawshı Eshmurat degen kisiden alınǵan dástannıń qol jazba nusqası pútinligi, xalıqlıǵı jaǵınan ayrıqsha qızıǵıwshılıq tuwdıradı. Házirdiń ózinde dástannıń payda bolǵan ornı Qońıratta bizlerdiń anıqlawımızsha bizlerge belgisiz adamlardıń qolında. &quot;Dawletyarbek&quot; dástanınıń 4-5 qoljazbası saqlanadı. &quot;Dawletyarbek&quot; dastanınıń dóregen jeri házirgi Qaraqalpaqstannıń Qońırat rayonınıń aymaǵı. Dawletyarbektiń urıwı balǵalı bolǵan, tariyxıy adam, shayır hám batır bolǵan kisi. Ol XVIII ásirdiń ekinshi yarımında jasaǵan Dawletyardıń Sarxun degen ataqlı, shapqısh atı bar boladı. Ol júyrekligi menen pútkil Xorezm oazisine dańqın jayadı. Dawletyarbektiń Sarxunın qaraqalpaq shayırları obekt etip aladı. Xiywa xanı Aspandiyar Sarxunnıń xabarın esitip, ózine almaqshı bolıp eń jaqın adamlarınıń birin Qońıratqa jiberedi Qońırat wákili Xiywadan kelgen xannıń wákili menen birge Dawletyarbekten xanǵa Sarxun atın beriwdi soraydı. Dawletyarbek xanǵa atın bermeytuǵınlıǵın aytadı. Olar Dawletyarǵa hújim etip, zorlıq kórsetpekshi boladı. Ashıwı kelgen Dawletyar ádilsizlikke shıday almay, attı kúsh penen almaqshı bolǵan xan wákilin óltiredi. Xanǵa jaman atlı bolıp, jigitleri menen Qońırattan shıǵıp ketedi. Atasınıń dostı Túrkmen eliniń belgili adamlarınan birewi Mámedjan Sárdardıń jurtında ózine baspana tabadı. Dawletyarbek jigitleri menen birge Túrkmen eliniń jawı Iran shaxlarına qarsı ádillik, azatlıq, ǵárezsizlik ushın urısqa qatnasadı. Dawletyarbek ómiriniń aqırına shekem patriotizm, erkinlikti súyiw, ǵárezsiz jasaw ideyalarına sadıq bolıp turadı. Xalıqlar doslıǵında úlken járdemdi sezedi.

Túrkmen elinin jawına óz elinin jawınday qarap oǵan qarsı Dawletyarbektin atlanısı onı tariyxtaǵı eń unamlı qaharmanlar dárejesine kóteredi. &quot;Dawletyarbek&quot; dástannıń qısqasha ideyalıq mazmunı da, haqıyqat bolǵan tariyxıy waqıya da usınday. Dawletyarbek dástanı XVIII ásirdiń tariyxıy, haqıyqıy adamnıń ornın sóz etkenlikten epos boyınsha barlıq materiallardı tereńnen úyreniw menen ózbek, túrkmen, qaraqalpaq versiyalarınıń ózgesheliklerin, bir-biri menen baylanıs tamırların ashıwımız kerek.

Tariyxıy dastanlardıń jamiyet ómirinde tutqan ornı, bul jardaǵı dástanlarda tariyxıy waqıyalardıń súwretleniw ózgeshelikleri, tariyxıy waqıyalarǵa ápiwayı xalıqtıń kóz-qarasları olardıń kórkem dóretpe iretindegi ideyalıq hám estetikalıq áhmiyeti ele de izertlew jumısların talap etedi.

== Derekler ==
{{derekler}}

[[Kategoriya:Qaraqalpaq ádebiyatı]]
[[Kategoriya:Qaraqalpaq folklorı]]</text>
      <sha1>5mzkr3cl2sowecb6i9kdy4dvd5ogoxp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Depozitariy</title>
    <ns>0</ns>
    <id>209</id>
    <revision>
      <id>120556</id>
      <parentid>119288</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:54:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — ,  –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120556</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1824" sha1="8vn1hum5qve35gcs7jfs1zirilyssa2" xml:space="preserve">'''Depozitariy''' — óz qarıydarlarınıń [[Qımbat bahalı qaǵazlar|bahalı qaǵazların]] saqlawdı, saqlanıp atırǵan bahalı qaǵazlarǵa qarıydarlardıń [[Menshik|menshik]] huqıqlarınıń esabın hám bul bahalı qaǵazlarǵa xızmet kórsetiwdi ámelge asıratuǵın shólkem.

[[Bank|Bankler]], bahalı qaǵazlar bazarında professional isleytuǵın basqa da shólkemler, qánigelestirilgen depozitariy — kliring shólkemler tiyisli eldiń nızamlarına qaray depozitariyler bolıwı múmkin.

Depozitariy tómendegi wazıypalardı ámelge asırıwı múmkin:
* bahalı qaǵazlar [[Emitent|emitentinen]] (reestr saqlawshıdan) [[Deponent|deponentlerge]] (qarıydarlarǵa) hám deponentlerden emitentke (reestr saqlawshıǵa) bahalı qaǵazǵa iyelik etiwge baylanıslı informatsiya (maǵlıwmat) beriw;
* sońın ala deponentlerdiń bank schetına ótkerip depozitariyda saqlawlı bahalı qaǵazlar boyınsha dáramatlar alıw;
* deponentlerdiń bahalı qaǵazlarınıń minnetlemeler menen awırlasqan esabı;
* emitent penen shártnama boyınsha atamalı bahalı qaǵazlar reestrlerin júrgiziw;
* deponentlerdiń tapsırıwı boyınsha  úshinshi shaxslarǵa bahalı qaǵazlardı beriw;
* bahalı qaǵazlardıń haqıyqıylıǵın hám tólem tólew uqıbın tekseriw;
* bahalı qaǵazlar boyınsha kliring;
* bahalı qaǵazlardıń [[Inkassatsiya|inkassatsiyası]] hám tasıw;
* bahalı qaǵazlardı aynaldırıw shártlerine muwapıq olardı aylanıstan alıp taslaw;
* bahalı qaǵazlar menen pitimlerdi  dizimge alıw.

Deponent (qarıydar, iyesi) bahalı qaǵazlardı saqlaw hám / yamasa depozitariyde  saqlawlı bahalı qaǵazlar boyınsha huqıqlardıń kimge tiyisliligin esaplaw boyınsha depozitariydiń xızmetlerinen shártnama tiykarında paydalanatuǵın shaxs.

[[Kategoriya:Finans]]</text>
      <sha1>8vn1hum5qve35gcs7jfs1zirilyssa2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Devis kubogi</title>
    <ns>0</ns>
    <id>210</id>
    <revision>
      <id>120559</id>
      <parentid>119289</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:55:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120559</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="635" sha1="shadhuuecezllttlp8aqe4cvpa0uxbd" xml:space="preserve">'''Devis kubogi''' — bul eń kórkemli saylandı erler arasındaǵı komandalıq chempionat. Dúnya júzlik erler arasındaǵı rásmiylestirilmegen chempionat bolıp esaplanadı.

Bul chempionat 1900-jılı [[Duayt Devis|Duayt F. Devis]] tárepinen tastıyıqlanǵan, hár jılı ótkeriledi. 

Ótkerilmegen jıllar 1901/10/15-18/40-45. 

Rásmiy atalıwı: Devis kubogi (inglisshesi Davis cup).

Birinshi atalıwı &quot;Laun-tennis boyınsha xalıqaralıq shaqırıw kubogi&quot;.

Baslı priz — Gúmis gúze (astındaǵı otırǵızǵıshı menen ulıwma awırlıǵı 198 kg, biyikligi 33,02 sm diametri 46.99sm).

[[Kategoriya:Tennis]]</text>
      <sha1>shadhuuecezllttlp8aqe4cvpa0uxbd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dialektika</title>
    <ns>0</ns>
    <id>211</id>
    <revision>
      <id>120562</id>
      <parentid>58949</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:57:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  —  (4) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120562</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="953" sha1="6ksbuzlrh7z6ia1gn5l8w0x3o2w7rn3" xml:space="preserve">'''Dialektika''' — bul barlıq jasaytuǵınlardıń bolmısı menen rawajlanıwınıń universallıq baylanısları haqqındaǵı filosofiyalıq táliymat. Sonıń ushın filosofiyalıq bilim tarawında eń dáslep rawajlanıwdıń ózine tán protsessi qaraladı. Qısqasha aytqanda, dialektika — bul rawajlanıwdıń filosofiyalıq teoriyası.

Dialektika dúnyanıń kórinisin ashıp beredi, dúnyadaǵı baylanıslardı [[tábiyat]], [[jámiyet]] hám oylawdıń háreketi menen rawajlanıwdıń ǵalabalıq nızamların qaraydı. Dialektika óziniń dúzilisine qaray ''obektivlik'' hám ''subektivlik'' dialektika bolıp bólinedi.

''Obektivlik dialektika'' — sırtqı dúnyada jasaytuǵın óz ara baylanısta turatuǵın is-háreket penen rawajlanıw protsessin ańlatadı.

''Subektivlik dialektika'' — usı protsesslerdiń adamlar arasında sáwleleniwi hám adam oyları menen túsinikleriniń ilgerilewi.

[[Kategoriya:Filosofiya]]</text>
      <sha1>6ksbuzlrh7z6ia1gn5l8w0x3o2w7rn3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dmitriy Mendeleev</title>
    <ns>0</ns>
    <id>213</id>
    <revision>
      <id>120595</id>
      <parentid>112177</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:07:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120595</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1605" sha1="3xsrwroy0utu6udz3hklmxxlwq8mp1v" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı}}
[[Fayl:Medeleeff by repin.jpg|thumb|right|Dmitriy Mendeleev]]
'''Dmitriy Mendeleev''' ([[Rus tili|rus.]] ''Дмитрий Иванович Менделеев'', [[8 fevral]] [[1834]], Tobolsk — [[2 fevral]] [[1907]], [[Sankt Peterburg]]) rus [[Ximik|ximigi]]. Ol [[Elementlerdiń periodlıq kestesi|elementlerdiń periodlıq kestesiniń]] birinshi nusqasınıń baslı jaratıwshı bolǵan. Aytıwlarınsha, Mendeleev pasyans, solityor karta oyınların jaqsı kórgen, solay etip izbe-izlikti kóriw ámeli bolǵan. Ol kartalardı elementlerde hár qıylı usıllarda diziwge háreket etti. Óz gezeginde, birinshi elementlerdiń periodlıq kestesi karta oyını sıyaqlı jıynaldı.

Dmitriy Ivanovich Mendeleevtiń ákesi gimnazya direktorı edi. Orta bilmdi sol gimnazyada aladı.

Gimnazyadan keyin Peterburg pedagogikalıq institutına oqıwǵa kiredi hám onı 1855-jılı altın medal menen tamamlap shiǵadı.1959-jılda &quot;Salıstırmalı kólemler&quot; teması boyınsha magistrlik dissertaciyasın jaqlaydı. Keyinshelik Peterburg texnolo- giyalıq institutı professorı, al eki jıl ótip ol Peterburg universitetinde ilimiy jumıs islew menen birgelikte pedagog bolıp ta jumıs isleydi. Ol jerde D.I.Mendeleev 40 jılǵa deyin ilimiy hám pedagoglıq jumıs isleydi.

  D.I.Mendeleevtiń eń ullı ilimiy jumıslarınan biri, bul ximiyalıq elementlerdiń dáwirlik kestesi boldı. Bul keste hátteki házirgi zamandada ximiyanıń eń tiykarǵı qollanbası bolıp kelmekte.

&lt;nowiki&gt;#&lt;/nowiki&gt;siltemeler:@Ximiya_S_A

[[Kategoriya:Ilimpazlar]]
[[Kategoriya:Ximikler]]</text>
      <sha1>3xsrwroy0utu6udz3hklmxxlwq8mp1v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Duayt Devis</title>
    <ns>0</ns>
    <id>214</id>
    <revision>
      <id>120605</id>
      <parentid>112183</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:09:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120605</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1907" sha1="jx4ajhh1ilj4rp7yc9atx7dpx6rqg4q" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı}}
[[Fayl:Dwight Davis, Bain bw photo portrait.jpg|thumb|right|Duayt Devis]]
'''Duayt Filli Devis''' ('''Dwight Filley Davis''') — amerikalı tennisshi, siyasatshı, dúnya júzlik erler arasındaǵı rásmiylestirilmegen komandalıq jarıstıń shólkemlestiriwshisi. [[Garvard universiteti|Garvard universitetiniń]] talabası Devis laun tennis boyınsha dem alıs waqıtları Massachusetstegi lagerde qızıǵa basladı. 1898-jılı [[AQSh|AQShtaǵı]] universitet chempionatında kurslası X.Uord penen birge chempion boldı. 1899-jılı Devis penen Uord AQSh chempionatında juplıq razryadta chempionlıqtı jeńip aldı hám ol ataqtı úsh jıl qatara uslap turdı. 1898-jılı Devis finalda M.Uitmen menen oynadı hám tórt sette utıstı qoldan jiberdi. 1901 jılı X.Uord penen birge Uimbldonnıń Chellendjer raundında oynadı hám sol waqıtlardaǵı Angliyalı aǵalı-inili Doxertlarǵa utılıp qaldı.

Eń úlken tabıs óziniń dúzgen &quot;Shaqırıw kuboginde&quot; boldı, ol 1900-jılı birinshi ret oynadı. Ol Bostonda Amerikalılar menen Britaniya atawları arasında bolıp ótti. Devis jekelik hám juplıq oyınlardı (X.Uord penen) utıp shıqtı. Biraq haqıyqatında Britaniyalılar ol jarısqa onsha kúshli emes oyınshılar menen kelgen edi. Devis tennis karerasın qoyǵannan keyin siyasiy hám áskeriy jumısların jaqsı alıp bardı.

General Devis AQShtıń qorǵanıw ministri (1925-1929 jj), keyin ala Fillipinde general-gubernator bolıp isledi. Devis shep qol menen oynap artqı sızıqta hám setkanıń qasında ózine isenimli oyın alıp bardı. Onıń texnikasında eń kúshlisi toptı shıyırıp uzatıp beriw edi. Urardıń aldında qoldıń barmaqları menen toptı shıyırıp jiberiwi bunday urıwlardan soń top qaptalǵa ushıp ketiwi múmkin edi, sonıń ushın bunday uzatıp beriw eń qıyın esaplanar edi.

[[Kategoriya:Tennis]]</text>
      <sha1>jx4ajhh1ilj4rp7yc9atx7dpx6rqg4q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ekonomikalıq ósiw</title>
    <ns>0</ns>
    <id>216</id>
    <revision>
      <id>120646</id>
      <parentid>119650</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:53:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Ekonomikalıq ósiw */ clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120646</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7017" sha1="i2qtd6nc2zqmwf1b2j7alkadg91je02" xml:space="preserve">== Ekonomikalıq ósiw ==
Ekonomikalıq ósiw — obektivlik nızamlılıq bolıp, ol xalıqtıń ósiwi, [[ilim]]-[[texnika]]&lt;nowiki/&gt;nıń rawajlanıwı protsessleri, óndiris kóleminiń belgili bir waqıt dawamında ósiwi sıyaqlı protsessler menen baylanıslı. Ekonomikalıq ósiw ulıwma usınıstıń ósiwin yamasa ulıwma potentsiallıq islep shıǵarıw kólemin bildiredi. Solay etip, ekonomikalıq ósiw óndiristiń ósiwin ǵana emes, al ekonomikalıq potentsialdıń ósiwin de ańlatadı.

Ekonomikalıq ósiw degende tek te mámlekettiń real dáramatlarınıń ósiwi ǵana emes, sonday-aq jan basına tuwra keletuǵın real dáramatlardıń ósiwin de túsinemiz. Ekonomikalıq ósiw eki túrli usıl menen anıqlanadı hám ólshenedi:

Birinshi usılda ekonomikalıq ósiwdiń milliy daramatınıń (jalpı milliy ónim, sap milliy ónim) ótken dáwirge bolǵan ózgeriwi sıpatında anıqlanadı hám mámlekettiń ulıwma ekonomikalıq imkaniyatları háreketin anıqlaw ushın qollanıladı;

Ekinshi usılda bolsa, jalpı ishki ónimdi (jalpı milliy ónim, sap milliy ónim) ótken dáwirge bolǵan xalıqtıń jan basına ózgeriwi sıpatında anıqlanadı.

Ekonomikalıq ósiwdi anıqlaw hám tiykarlap beriw protsesslerinde tómendegilerge itibar beriw kerek:

* ekonomikalıq ósiw;
* ósiw faktorları;
* ekonomikalıq ósiw modelleri.

Milliy ekonomikanıń ósiwin ólshewde jámi dáramatlar hám ónimlerdiń hár qıylı kórsetkishlerden paydalanıw múmkin. Ulıwma ósiw dárejesi tiykarında jalpı ishki ónim (JİÓ) muǵdarı menen belgilenedi. Sonday-aq bul kórsetkishlerdiń muǵdarı hám sheshiliwi tiyisli bolǵan wazıypaǵa qarap, jalpı milliy ónim (JMÓ) yamasa milliy daramat (MD) kórsetkishleride bolıwı múmkin. Óytkeni olardıń barlıǵı bir-birine oǵada jaqıń jalpı milliy ónim kórsetkishlerge sap ishki ónim kórsetkishleri sıyaqlı belgili bir mámlekettiń xalqı alıp atırǵan dáramatlardıń muǵdarın kórsetedi. Sonlıqtan da onnan xalıqtıń jan basına tuwra keletuǵın dáramatlar dinamikası hám dárejesin anıqlawda paydalanıw múmkin. Ekonomikalıq ósiw teoriyası hám modellerinde ulıwma makroekonomikalıq kórsetkishlerden ayırmashılıǵı onshelli úlken áxmiyetke iye emes, óytkeni olardıń ayırmashılıǵı ekonomikalıq ósiw shegarası hám faktorlarınıń ósiw dárejesin tańlawda sheshiwshi protsess esaplanbaydı.

Hár qanday mámleket ekonomikalıq ósiwge umtıladı, óytkeni ekonomikalıq ósiw, birinshideń milliy ónimniń kólemi hám dáramattıń kóbeyiwine, ekinshideń resurslardan nátiyjeli paydalanıw, úshinshideń jańadan-jańa zárúrlikler hám imkaniyatlardıń payda bolıwına, tórtinshideń xalıq aralıq bazarda mámlekettiń abırayın kóteriwge alıp keledi.

Ekonomikalıq ósiw usıllarınan durıs hám orınlı paydalanıw úlken áhmiyetke iye. Atap aytqanda, mámlekettiń áskeriy potentsialın anıqlaw hám rawajlandırıw máselesi kórilgende ekonomikalıq ósiwdiń birinshi usılınań, mámleket xalqınıń turmıs jaǵdayı salıstırılǵanda ekinshi usıldan paydalanıw maqsetke muwapıq. Mısalı, Hindistanda jetistirilgen sap milliy ónim Shveytsariyada jetistirilgen sap milliy ónimnen 70 protsentke kóp, biraqta [[Hindistan]] xalqınıń jasaw dárejesi [[Shveycariya|Shveytsariya]] xalqınıń jasaw dárejesinen 60 ese tómen.

Ekonomikalıq ósiwge tásir etiwshi faktorlar. Ekonomikalıq ósiw eń aldı menen paydalanıp atırǵan resurslardıń sanı hám sapasına, sonday-aq paydalanıp atırǵan texnologiyaǵa baylanıslı. Egerde kórilip atırǵan faktorlar hám ekonomikalıq ósiwdiń quram bólekleri jámlestirilgen bolsa, ekonomikalıq ósiwdi ekstensiv hám intensiv ósiwge bóliw múmkin. Paydalanıp atırǵan resurslardıń muǵdarı ózgermey qalǵan jaǵdayda islep shıǵarıw tolıq intensiv faktorlar esabına ámelge asırılǵan esaplanıladı. Ulıwma alǵanda ekonomikalıq ósiw bir neshe faktorlar tiykarında ámelge asırıladı:

* tábiyiy resurslardıń sanı hám sapası;
* miynet resurslarınıń sanı hám sapası;
* tiykarǵı kapitaldıń kólemi;
* texnologiya hám basqalar.

Usı faktorlardıń barlıǵı islep shıǵarıwǵa tikkeley tásir kórsetedi. Bul bolsa, ekonomikalıq ósiwdiń perspektivaların belgilewde islep shıǵarıw funktsiyalarınan keń paydalanıw imkaniyatın beredi. Ekonomikalıq ósiwge mámlekettiń salıq sisteması da sezilerli dárejede tásir etedi. Salıqqa tartıw stavkaların kemeytiw hám amortizatsiyaǵa ajıratpalardıń ósimge qaray ózgeriwi investitsiyalar kólemin kóbeytedi hám sol arqalı ekonomikalıq ósimdi xoshametleydi. Sotsiallıq hám ekologiyalıq mashqalalar kúsheygen sońǵı jıllarda derlik barlıq mámleketlerde ekonomikalıq ósiwge eń aldı meneń xalıqtıń abadanshshıǵın támiyinlewdiń shárti sıpatında qaralmaqta.

Óytkeni, ekonomikalıq ósiwdiń pátlerin arttırıw zárúrlikke aylanbaqta. Sol sebepli rawajlanǵan mámleketlerde qollanılǵan ekonomikalıq ósiwdiń muǵdarlıq teoriyası óz ornın ekonomikalıq ósiwdiń sapa teoriyasına bosatıp berdi. Ótken ásirdiń jetpisinshi jıllarınıń aqırınan baslap jer júzinde rawajlanıw ideyası keń taralmaqta. Bul ideyanıń tiykarǵı maqseti keleshek áwladlardıń zárúrligiń yaǵnıy ekologiyalıq jaqtan sheklewler hám xalıqtıń kámbaǵal qatlamlarınıń zárúrliklerin esapqa alıw bolıp tabıladı. Qullası, mámleketlik siyasat ekonomikalıq ósiwdiń tómendegi mashqalaların sheshiwge baǵdarlanǵan:

* tutınıw dárejesi joqarı bolǵań ekonomikanıń turaqlı jaǵdayın támiyinlewge qaratılǵan amanat toplaw normaların tańlaw;
* xalıqtıń ósimin tártipke salıw;
* ilim-texnikanıń ekologiyalıq jaqtan qáwipsizligin engiziw hám miynet ónimdarlıǵın arttırıw.

Ekonomikalıq ósiwdiń sotsiallıq baǵdardaǵı dárejesi kúsheygen sayın ekonomikalıq teoriya hám ámeliyatta &quot;xalıqtıń abadanshılıǵı&quot; túsinigi jámiyettiń sotsiallıq-ekonomikalıq rawajlanıwınıń eń áxmiyetli ólshemi sıpatında taǵı da aydınıraq kózge túspekte. Egerde burınları ol materiallıq támiyinlengenliktiń muǵdar kórsetkishlerin sáwlelendirgen bolsa házirgi waqıtta birinshi orınǵa ortasha ómir kóriw, ólim dárejesi, sonıń ishinde balalar ólimi, jumıssızlıq dárejesi, dáramatlardıń teńsizligi, bilim dárejesi, qorshaǵan ortalıqgıń pataslanıwı hám basqa sol sıyaqlı kórsetkishler qoyılmaqta. Demek, házirgi waqıtta ekonomikalıq ósiw jeke adamnıń rawajlanıwı ushın sharayat jaratıp beriwi tiyis.

Ekonomikalıq ósiwdiń unamsız aqıbetleriniń biri xalıqtıń sotsiallıq, múlklik qatlamınıń kúsheyiwi esaplanadı. Sonlıqtan da mámleket xalıqtıń túrli qatlamların sotsiallıq qorǵaw maqsetinde sotsiallıq siyasat alıp baradı. Bul protsesste xalıqtıń dáramatlarınıń muǵdarı da anıqlanadı.

[[Kategoriya:Ekonomika]]</text>
      <sha1>i2qtd6nc2zqmwf1b2j7alkadg91je02</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ekonomikalıq tsikllar</title>
    <ns>0</ns>
    <id>217</id>
    <revision>
      <id>120645</id>
      <parentid>48031</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:53:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120645</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3780" sha1="b4ephhfbppe6jfgydmbaofu4rbzdkkq" xml:space="preserve">'''Ekonomikalıq tsikllar''' — ekonomikanıń bir neshe jıllar dawamında ósiwi hám tómenlewin kórsetiwshi protsess esaplanadı. Ayırım ekonomikalıq tsikllar basqa birewlerinen ósiw dáwiriniń dawamlılıǵı hám aktivligi menen bóleklenip turadı. Soǵan qaramastan olardıń barlıǵı bir qıylı dáwirlerdi basıp ótedi.

Ekonomistler ekonomikalıq tsikllardıń tórt rawajlanıw dáwirin kórsetedi. Birinshi dáwir — ekonomikalıq rawajlanıwdıń eń joqarı dárejege erisilgen dáwiri. Bul dáwirde ekonomikada tolıq jumıs penen bánt bolıw hám óndiris tolıq quwat penen islep atırǵanlıǵı menen kózge túsedi. Sonday-aq, ónimlerdiń baha dárejesi ósiw protsesi tásirinde boladı. Sońǵı basqısh óndiristiń páseyiw dáwirin óz ishine aladı. Bunda bántlik dárejesi tómenleydi biraqta bahanıń ósiw dárejesi tómenlemeydi. Óytkeni, bahanıń ósiw dárejesi óndiristiń tómenlew dáwiri belsene hám uzaq dawam etkende ǵana tómenlewi múmkin. Tómenlewdiń tómengi tochkasında islep shıǵarıw hám bántlik eń tómengi dárejege túsedi hám eń sońında janlanıw dáwiri baslanadı. Janlanıw dáwirinde islep shıǵarıw hám bántlik dárejesi ástelik penen kóterile baslaydı. Báribir óndiris quwatlarınan tolıq paydalanbaydı hám tolıq bántlikke erisilmeydi. Ónimlerdiń bahası bolsa óndiris quwatlarınan tolıq paydalanıw hám tolıq bántlikke erisilgenge shekem bahası ósip baradı.

Tiykarında ekonomikalıq tsiklları bir qıylı. Biraq ta olardıń ayırımları basqalarınan dawamlılıǵı hám belsendiligi menen ayırılıp turadı. Sonlıqtan da ekonomistler bul protsesske ekonomikalıq turaqsızlık dáwiri dep túsinik beredi hám olardı túrlishe bahalaydı. Mısalı, ayırımları turaqsızlıqtıń tiykarǵı sebepshisi dep texnikalıq jańalanıwlardı kórsetedi. Olardıń pikiri boyınsha óndiriske ilim-texnikanıń jetiskenliklerin qollanıw hár qıylı jıllar dawamında ekonomikadaǵı turaqsızlıqlardıń sebepshisi esaplanadı. Basqa bir topar alımlar ekonomikalıq tsikllardı siyasiy hám tosınnan bolǵan jaǵdaylarǵa baylanıstıradı. Ekonomikalıq tsikllardı monetar siyasatqa baylanıstıratuǵın alımlar da bar. Yaǵnıy, [[Mámleketke|mámleket]] qanshelli kóp pul basıp shıǵarsa, onıń qádiri sonshelli tómenlep baradı hám kerisinshe, puldıń muǵdarı qanshelli az bolsa, ol óndiristiń tómenlewiniń hám jumıssızlar sanınıń artıwın sonshelli tezlestiredi.

Ekonomikalıq tsikllardı bahalawda hár qıylı kózqaraslardıń bolıwına qaramay, kóp ǵana ekonomistler óndiris hám bántlik dárejelerin ulıwma qárejetlerdiń muǵdarı kórsetedi degen pikirdi qollap-quwatlaydı. Óytkeni, óndiristiń bazarǵa belgilep shólkemlestirilgen ekonomikada kárxanalar óz tovarların olarǵa talap bolǵan jaǵdayda ǵana islep shıǵaradı. Xızmet kórsetiwde de mine usı táreplerin esapqa ala otırıp jolǵa qoyadı. Anıǵıraq aytqanda, óndiris qárejetleri kóp bolsa, kárxanalarda tovar hám xızmetlerdi kóp muǵdarda islep shıǵarıw paydalı emes. Óndi-ristegi bántlik hám dáramatlar dárejesiniń tómenligi de mine usında. Ulıwma qárejetlerdiń muǵdarı qanshelli kóp bolsa, óndiristiń ósiwi úlken payda keltiredi. Sonlıqtan da óndiris, bántlik hám dáramatlardıń dárejesi artıp baradı.&lt;ref&gt;Korotayev, Andrey V., &amp; Tsirel, Sergey V.(2010). [http://www.escholarship.org/uc/item/9jv108xp A Spectral Analysis of World GDP Dynamics: Kondratiev Waves, Kuznets Swings, Juglar and Kitchin Cycles in Global Economic Development, and the 2008–2009 Economic Crisis]. ''Structure and Dynamics''. Vol.4. #1. P.3-57.&lt;/ref&gt;

== Túsiniklemeler ==
&lt;references /&gt;

[[Kategoriya:Ekonomika]]</text>
      <sha1>b4ephhfbppe6jfgydmbaofu4rbzdkkq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Er Shora (dástan)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>218</id>
    <revision>
      <id>120662</id>
      <parentid>112211</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:56:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120662</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3407" sha1="5xc8tvg4i2ufk3q8ezep4kj33r0yrwg" xml:space="preserve">'''&quot;Er Shora&quot; dástanı''' — da kóp ǵana túrk tilles xalıqlarda ushırasadı. Bul dástannıń qaraqalpaqsha nusqasınıń dáslepki variantı A.Divaev tárepinen jıynalıp hám baspaǵa tayarlanıp 1922-jılı Ashxabadta &quot;Шура сын Нарика батыра&quot; degen at penen russha basılıp shıǵarılıdı. 

Sońǵı jıllar dawamında qaraqalpaq folkloristleri tárepinen jazıp alınǵan &quot;Er Shora&quot; dástanınıń Esemurat jıraw, Óteniyaz jırıw, Seytjan jıraw, Karam jıraw, Jannazar jıraw variantları bar. A.Divaev jariyalaǵan &quot;Shora&quot; dástanınıń mazmunı tómendegishe : Tama urıwınan Narik denen batırı óziniń tuwılǵan qalası Qazannan aǵayinleri menen jánjellesip, Úrgenishke Aqshaxannıń qarawına kóship ketedi, xanǵa jaranıp onıń xızmetinde boladı. Bir kúni xan sayaxatqa ketkende, taxtın Narikke tapsırıp ketedi. Xannıń bir tazısı boladı, xan ketkende bul tazını hesh kimge bermewge Narikke tapsıradı. Narikti tıńlamay xannıń adamları tazını ańǵa alıp shıǵadı. Sonda xannıń tazısı qoyan quwıp júrip joǵaladı. Narik onı izleydi. Sóytip júrip ol tawdıń qarnındaǵı altınǵa jolıǵadı. Onnan kótergeninshe alıp bir jerge jasıradı. Tazını soraǵan xan Nariktiń altın tapqanına quwanadı, onı xoshametleydi. Aqshaxannıń jaqınları Narikti kúnleydi. Narik Aqshaxanǵa watanına ketetuǵının aytadı. Aqshaxan Narikti irkip qalıwdı oylaydı. Meńlisulıw degen qız Narikti irkip qaladı. Solay etip Narik batır Meńlisulıwǵa úylenedi. Nariktiń dushpanları onı Shangerey xannıń jurtına jumsap, óltirgisi keledi. Meńlisulıwdı Aqshaxanǵa alıp beriwdi oylaydı. Narik sırdı bilip Shengerey xannıń jurtına ketpey qaladı. Meńlisulıwǵa kelgen Aqshaxanǵa Meńlisulıw &quot;qasqır jep tırttıq pitken baytaldı kórip&quot;, Arıslannıń &quot;men basqanıń qaldıǵın jemeymen&quot;-degen sózlerin tımsal etip, patshayım qaldıqtan arıslan jerkengende, Nariktiń qaldıǵın sizge paydalanıwǵa bolama?- degen sawal qoyadı. Xan sózden utılǵan, Narik ólimnen qutılǵan. Ayı, kúni jetip Narikten Meńlisulıw ul tuwıp, atın Shora qoyǵan. Shora jasınan batırlıqtıń jolın quwadı. Ata-anasınıń jurtın izlep ketip, Qazanǵa atlanadı. Onıń dógereginde bir qansha noǵay batırları da jıynaladı. Jolda Shora Ormanbet biy waqıyasınan xabarı bar Arıw Maqtım degen qızdı ushıratadı, oǵan óziniń Qazanǵa baratırǵanın aytadı. Qız joldıń qıyınshılıqların aytadı. Shora Qazanǵa &quot;Qar jawmaq túwe, qan jawsa da&quot; baratuǵının aytadı. Ol Qazanǵa barıp dushpanları menen qattı urıs júrgizedi. Dástan Shoranıń dushpanlardı jeńip, Úrgenishke qaytıp keliwi menen tamam boladı.

Shora tariyxta bolǵan adam. İlimpazlardıń tastıyqlawınsha ásirese N.Baskakovtıń kórsetiwinshe eki Shora bolǵan. Birinshisi 1546-jılı Qazanda óltirilgen, rus jılnamalarına ushırasatuǵın Moskva partiyasınıń bilimli táreptarı Chora Narikovich.   Ekinshisi 1500-jılları rus jılnamalarında ushırasatuǵın rus sawdagerlerine topılıs jasap otırǵan Azov boyı dalalarınıń baspashılarınıń baslıǵı &quot;Qara Choro&quot;. Haqıyqatında elege shekem &quot;Er Shora&quot; dástanında sóz etilgen Shoranıń qaysısı Shora ekenligi sheshilmegen.
{{Qáteler}}
{{Dereksiz}}
[[Category:Qaraqalpaq ádebiyatı]]
[[Category:Qaraqalpaq folklorı]]</text>
      <sha1>5xc8tvg4i2ufk3q8ezep4kj33r0yrwg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120675</id>
      <parentid>120662</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T20:00:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Janabaevazizbek atlı paydalanıwshı [[Er Shora da'stanı]] betin [[Er Shora (dástan)]] betine aldınǵı bette baǵdarlawshı silteme qaldırmastan kóshirdi</comment>
      <origin>120662</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3407" sha1="5xc8tvg4i2ufk3q8ezep4kj33r0yrwg" xml:space="preserve">'''&quot;Er Shora&quot; dástanı''' — da kóp ǵana túrk tilles xalıqlarda ushırasadı. Bul dástannıń qaraqalpaqsha nusqasınıń dáslepki variantı A.Divaev tárepinen jıynalıp hám baspaǵa tayarlanıp 1922-jılı Ashxabadta &quot;Шура сын Нарика батыра&quot; degen at penen russha basılıp shıǵarılıdı. 

Sońǵı jıllar dawamında qaraqalpaq folkloristleri tárepinen jazıp alınǵan &quot;Er Shora&quot; dástanınıń Esemurat jıraw, Óteniyaz jırıw, Seytjan jıraw, Karam jıraw, Jannazar jıraw variantları bar. A.Divaev jariyalaǵan &quot;Shora&quot; dástanınıń mazmunı tómendegishe : Tama urıwınan Narik denen batırı óziniń tuwılǵan qalası Qazannan aǵayinleri menen jánjellesip, Úrgenishke Aqshaxannıń qarawına kóship ketedi, xanǵa jaranıp onıń xızmetinde boladı. Bir kúni xan sayaxatqa ketkende, taxtın Narikke tapsırıp ketedi. Xannıń bir tazısı boladı, xan ketkende bul tazını hesh kimge bermewge Narikke tapsıradı. Narikti tıńlamay xannıń adamları tazını ańǵa alıp shıǵadı. Sonda xannıń tazısı qoyan quwıp júrip joǵaladı. Narik onı izleydi. Sóytip júrip ol tawdıń qarnındaǵı altınǵa jolıǵadı. Onnan kótergeninshe alıp bir jerge jasıradı. Tazını soraǵan xan Nariktiń altın tapqanına quwanadı, onı xoshametleydi. Aqshaxannıń jaqınları Narikti kúnleydi. Narik Aqshaxanǵa watanına ketetuǵının aytadı. Aqshaxan Narikti irkip qalıwdı oylaydı. Meńlisulıw degen qız Narikti irkip qaladı. Solay etip Narik batır Meńlisulıwǵa úylenedi. Nariktiń dushpanları onı Shangerey xannıń jurtına jumsap, óltirgisi keledi. Meńlisulıwdı Aqshaxanǵa alıp beriwdi oylaydı. Narik sırdı bilip Shengerey xannıń jurtına ketpey qaladı. Meńlisulıwǵa kelgen Aqshaxanǵa Meńlisulıw &quot;qasqır jep tırttıq pitken baytaldı kórip&quot;, Arıslannıń &quot;men basqanıń qaldıǵın jemeymen&quot;-degen sózlerin tımsal etip, patshayım qaldıqtan arıslan jerkengende, Nariktiń qaldıǵın sizge paydalanıwǵa bolama?- degen sawal qoyadı. Xan sózden utılǵan, Narik ólimnen qutılǵan. Ayı, kúni jetip Narikten Meńlisulıw ul tuwıp, atın Shora qoyǵan. Shora jasınan batırlıqtıń jolın quwadı. Ata-anasınıń jurtın izlep ketip, Qazanǵa atlanadı. Onıń dógereginde bir qansha noǵay batırları da jıynaladı. Jolda Shora Ormanbet biy waqıyasınan xabarı bar Arıw Maqtım degen qızdı ushıratadı, oǵan óziniń Qazanǵa baratırǵanın aytadı. Qız joldıń qıyınshılıqların aytadı. Shora Qazanǵa &quot;Qar jawmaq túwe, qan jawsa da&quot; baratuǵının aytadı. Ol Qazanǵa barıp dushpanları menen qattı urıs júrgizedi. Dástan Shoranıń dushpanlardı jeńip, Úrgenishke qaytıp keliwi menen tamam boladı.

Shora tariyxta bolǵan adam. İlimpazlardıń tastıyqlawınsha ásirese N.Baskakovtıń kórsetiwinshe eki Shora bolǵan. Birinshisi 1546-jılı Qazanda óltirilgen, rus jılnamalarına ushırasatuǵın Moskva partiyasınıń bilimli táreptarı Chora Narikovich.   Ekinshisi 1500-jılları rus jılnamalarında ushırasatuǵın rus sawdagerlerine topılıs jasap otırǵan Azov boyı dalalarınıń baspashılarınıń baslıǵı &quot;Qara Choro&quot;. Haqıyqatında elege shekem &quot;Er Shora&quot; dástanında sóz etilgen Shoranıń qaysısı Shora ekenligi sheshilmegen.
{{Qáteler}}
{{Dereksiz}}
[[Category:Qaraqalpaq ádebiyatı]]
[[Category:Qaraqalpaq folklorı]]</text>
      <sha1>5xc8tvg4i2ufk3q8ezep4kj33r0yrwg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Erkin ekonomikalıq zonalar</title>
    <ns>0</ns>
    <id>219</id>
    <revision>
      <id>120669</id>
      <parentid>51713</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:57:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  —  (3) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120669</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5596" sha1="nqc3zwd752ss7zpuspg821pdnihkvux" xml:space="preserve">'''Erkin ekonomikalıq zonalar''' — XX-ásirdin ekinshi yarımında erkin ekonomikalıq zonalar dúnya xojalıǵında ayrıqsha kórinis boldı. 90-jıllardıń ortasına kelip dúnyada 4 mınnan aslam hár qıylı túrdegi erkin ekonomikalıq zonalar (bajıxana zonası, texnopark, erkin sawda zonası, offshorlıq zona) boldı. Úlken xalıq aralıq korporatsiyalar kop muǵdarda payda alıw ushın óziniń óndirisin ekonomikalıq zonalarda ámelge asradı.

Erkin ekonomikalıq zonalardıń artıqmashlıǵı-bul zonada eldin basqa territoriyalarına qaraǵanda artıqmashlıqqa iye bolǵan hár qıylı ekonomikalıq jeńillik, stimul hám qolaylıqlar jaratılgan boladı hám erkin ekonomikalıq rawajlanıwǵa múmkinshilikler bar. Sonday-aq erkin ekonomikalıq zonalardı — hár qıylı qolaylıqlar jaratılgan geografiyalıq territoriya dep qarasaqta boladı. Bul zonalarda mámleketlik ekonomikalıq protsesslerge tásir etiw masshtabı qısqaradı. Kópshilik rawajlanıp atırgan mámleketlerde erkin ekonomikalıq zonalar arnawlı ekonomikalıq zona dep te ataladı.

Erkin ekonomikalıq zona dúziwshileri ashıq ekonomika siyasatı printsiplerin ámelge asırıwdaǵı qolaylıqlar dep qaraydı. Sebebi, bul zonada sırtqı dúnya menen ashıq baylanıs, bajıxana, salıq hám investitsiyalıq rejim ishki hám sırtqı investitsiyalar ushın júdá qolaylı.

Erkin ekonomikalıq zonalarda tiykarǵı 3 máseleni sheshiw názerde tutıladı:

sanaat ónimin eksport etiw arqalı valyuta tabıwdı stimullastırıw;

jumıs orınların shólkemlestiriwdi ósiriw;

xalıq xojalıǵı ósimin támiyinlew ushın zonada en jańa usıllardı qollanıwshı poligonga aylandırıw.

Erkin ekonomikalıq zona ashıwdıń eń áhmiyetli sebebiniń biri bolıp, ayırım ellerdiń óziniń barlıq territoriyasında, ekonomikasında tolıǵı menen sırt el kapitalı kirip, nátiyjesine gúmanlanǵan waqıtta tájiriybe esabında óz territoriyasınıń bir bóleginde arnawlı erkin ekonomikalıq zonanı shólkemlestiriwi esaplanadı. Jáne de erkin ekonomikalıq zona dúziwdiń hár qıylı maqsetleri bolıwı múmkin. Máselen, keyin qalǵan rayonlardı rawajlandırıwdı xoshametlew zonası, keyin qalǵan rayonlardı industrializatsiyalaw. Sonlıqtan hár bir eldegi erkin ekonomikalıq zonalardı shólkemlestiriw sebebi hám maqseti hár turli bolıp bir-birinen parıqlanadı. Máselen, sanaatı rawajlanǵan AQSh, Ullıbritaniya usaǵan ellerde erkin ekonomikalıq zonalar artta qalǵan rayonlardıń orta hám kishi biznesin rawajlandırıwǵa bagdarlanǵan region siyasatın ámelge asırıw maqsetinde dúziledi. Usı maqsetke kishi hám orta isbilermenlerge basqa rayonlarǵa qaraǵanda kop erkinlik, finanslıq jeńillik hám basqa da qolaylıqlar tuwǵızıladı. Bul zonanın rawajlanıwında sırt el kapitalın engiziw maqseti názerde tutılmaydı. Al, rawajlanıp atırǵan ellerde dúzilgen erkin ekonomikalıq zona sırt el kapitalın kirgiziw maqseti názerde tutıladı.

Erkin ekonomikalıq zonalardı ashıw 2 turli maqsette territoriyalıq hám funktsionallıq bolıp shólkemlestiriliwi múmkin.

Territoriyalıq jaǵdayda sol territoriyadaǵı mekeme, kárxanalar ózleriniń hár qıylı funktsiya atqarıwına qaramastan jeńilliklerden paydalanadı.

Funktsionallıq usılda zona belgili bir funktsiya atqarıwshı kárxanalardı xoshametleydi.

Territoriyalıq sholkmlestirilgen erkin ekonomikalıq zonaǵa Qıtaydıń erkin ekonomikalıq zonaları, Braziliyanıń &quot;Manaus&quot; zonası, al funktsionallıq shólkemlestirilgen erkin ekonomikalıq zonalarǵa ayırım kárxanalar, offshorlıq firmalar, &quot;Duty free&quot; dúkánları usaǵan kárxanalar jaylasqan zonalar kiredi.

Erkin ekonomikalıq zonalardıń eń bir ápiwayı formasınıń biri erkin poshlinasız bajıxana zonası. Bul zonalar erkin sawda zonalarına usap birinshi áwlad zonalarına jatadı. Olar XVII-XVIII-ásirlerden berli bar. Bul zonalarda tranzit yamasa konsignatsion saqlaw skladları bar. Onda eksport etiletuǵın tovarlar saqlanadı, yaǵnıy tovarlardı eksport qılıw zonası desek te boladı. Bunday zonalardı jiyi bondolı sklad yamasa erkin bajıxana territoriyası dep te ataydı. Bul zonalar tovarlardı kirgiziw hám shıǵarıwda bajıxana salıǵınan azat etiledi. Dúnyanın kop mámleketlerinde bunday zonalar bar.

Erkin ekonomikalıq zonanın ulıwma xarakterli belgisi — bul investitsiya ushın bajıxana, finans, salıq tolemleriniń jeńilligi menen parıqlanıwı.

Jeńillikler tiykarınan 4 gruppaǵa bólinedi:

* sırt el sawda-satıq jeńillikleri;
* salıq jeńillikleri;
* finans jeńillikleri;
* adminstrativik jeńillikler.

Usı atı atalgan jeńillikler hár qıylı sharayatta, hár qıylı kombinatsiyada qollanıladı. Bul jeńillikler sol zonaga sırt el kapitalı kirip keliwdegi eń baslı stimulı ornın atqara almaydı. Sebebi, oǵan siyasiy turaqlılıq, investitsiyalıq garantiya (isenim) infrastruktura sapası, isshi kúshiniń mamanlıǵı usaǵan fakorlar kesent keltiredi.

Erkin ekonomikalıq zonalar dúziwde jetiskenliklerge erisiw ushın bir qatarda sátsizlikler de ushırasadı. Usınday sátsizliklerge ushırap Shrilankadaǵı, [[Liberiya|Liberiyadaǵı]], Gvatemaladaǵı, Senegaldaǵı erkin ekonomikalıq zonalar óz islerin toqtattı. Onıń tiykarında siyasiy, ekonomikalıq hám shólkemlestiriw sebepleri turadı. Siyasiy sebepke-siyasiy turaqsızlıq, grajdanlıq qozǵalıs, al ekonomikalıq sebepke-investor ushın túsiniksiz, quramalı nızamlıqlardıń qollanıwı kiredi.
[[Category:Ekonomika]]</text>
      <sha1>nqc3zwd752ss7zpuspg821pdnihkvux</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Federaciya kubogı</title>
    <ns>0</ns>
    <id>221</id>
    <revision>
      <id>120742</id>
      <parentid>115210</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:01:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120742</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="422" sha1="gr12md6vmgqj5niqkcb4ku3j5nnqr15" xml:space="preserve">{{mergefrom|Federaciya kubogı qısqa tariyxı}}
'''Federaciya kubogı''' — Hayal-qızlar arasındaǵı rásmiylestirilgen dúnya júzlik komandalıq chempionat.

Rásmiy atalıwı: Fed Cup.

1963 jılı tennis Federaciyasınıń 50 jıllıǵına baylanıslı tastıyıqlanǵan.

1998 jılı Federaciya kubogında 99 mámleket qatnastı (kuboktıń dúzilgennen keyingi rekordlar sanın kórsetken).

[[Category:Tennis]]</text>
      <sha1>gr12md6vmgqj5niqkcb4ku3j5nnqr15</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Federatsiya kubogi qisqa tariyxı</title>
    <ns>0</ns>
    <id>222</id>
    <revision>
      <id>120743</id>
      <parentid>112260</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:01:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120743</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1091" sha1="mgqvcf3vcodz52laickrzjw67429472" xml:space="preserve">{{mergeto|Federatsiya kubogi}}
'''Federatsiya kubogi qisqa tariyxı'''  

Erler arasındaǵı [[Devis kubogi|Devis kubigine]] uqsas, hayal-qızlar komandaları arasında ushırasıw jarıslarınıń ótiwin oylaǵan kóp ret Amerikanıń chempionı Xazel Uaytmen, Amerika hám Angliya komandaları arasında &quot;Uaytmen kubogin&quot; kirgizdi.

1962 jılı [[Xalıq aralıq tennis federatsiası|Xalıq aralıq tennis federatsiasınıń]] hayal-qızlar jarısın onıń dúzilgenine 50 jıl bolıwına baylanıslı qollap quwatladı. Sheshiwshi roldi Margaret Smit-Kort hám Billi Djin King oynadı. Olar 1963 jılı kuboktı Londondaǵı  Queeńs Club ótkizdi. Rásmiylestirilmegen ataǵı ushın birinshi turnirde 16 saylandılar ushırastı. Qızıǵı sonda finalda Amerikalıq King hám Avstraliyalıq Smit-Kort ushırastı.

1976 jılǵa deyin qatnasıwshılar hesh qanday priz almadı hám transport shıǵındıların ózleri tólegen edi. 1976 jılı hámmesi hár tárepleme ózgerdi, barlıq qárejetlerdi titul sponsor — Amerikanıń Colgate firması ózine aldı.

[[Category:Tennis]]</text>
      <sha1>mgqvcf3vcodz52laickrzjw67429472</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fernando de Magallanes</title>
    <ns>0</ns>
    <id>223</id>
    <revision>
      <id>120749</id>
      <parentid>112263</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:03:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120749</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1311" sha1="kxabwb67k0jey40eivtguhb4tz03ycn" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı}}
[[Fayl:Magellan 1810 engraving.jpg|thumb|right|Ferdinand Magellan]]
'''Ferdinand Magellan''' (1480 — aprel 27, 1521); ([[Portugal tili|portugalsha]]: '''Fernão de Magalhães'''; [[Ispan tili|ispansha]]: '''Fernando de Magallanes''') [[portugaliya]]lıq [[teńiz]] [[sayaxatshı]]sı, keyinshelik [[Ispaniya]] ushında xızmet etken. Portugaliya ushın islegen waqtında [[Hindistan]], Spice atawları, [[Batıs Afrika]] hám [[Morokko]] sıyaqlı dúnyanıń túrli jerlerine sayaxat qılǵan.

Ol keyinshelik [[Tınısh okeanı]]na júzgen birinshi evropalı hámde dúnya júzin júzip sayaxat qılǵan birinshi adam bolǵan. Jánede ol [[Magellan buǵazı]]n birinshi kesip ótken esaplanadı, sonıń ushın buǵazǵa onıń atı berilgen. Magellan Evropaǵa qaytıwınan aldın [[Filippin]]de óltirilgen. Sayaxatta tiri qalǵan onıń 18 adamı Xuan Sebastiyan del Kano basshılıǵında 1522-jılı [[Ispaniya|Ispaniyaǵa]] qaytıp keledi. Bul keme dúnya júzin júzip sayaxat qılǵan birinshi keme esaplanǵan. Keme aǵzalarınıń biri Henry, Magellan onı birinshi sayaxatına Malay tili awdarmashısı sıpatında alıp ketken, úyine qaytıp kelgende dúnya júzin júzip sayaxat qılıwdıń jolın biletuǵın birinshi adam esaplanar edi.

[[Kategoriya:Sayaxatshılar]]</text>
      <sha1>kxabwb67k0jey40eivtguhb4tz03ycn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Galileo Galilei</title>
    <ns>0</ns>
    <id>227</id>
    <revision>
      <id>120833</id>
      <parentid>112301</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:33:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120833</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1692" sha1="5zq96zmzxensk470eh4jp6k2evpdcj9" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı}}
[[Fayl:Galileo Galilei 3.jpg|thumb|right|Galileo Galilei súwreti]]
[[Fayl:Galileo facing the Roman Inquisition.jpg|thumb|right]]
[[Fayl:Galileo Galilei01.jpg|thumb|right|[[İtaliya|İtaliyanıń]] [[Flotentsiya|Florentsiya]] qalasınıń shetinde jaylasqan Galileo Galilei statuyası.]]
'''Galileo Galilei''' ([[15-fevral]] [[1564]] — [[8-yanvar]] [[1642]]) — [[italiya]]lı [[astronom]] (kosmostı úyreniwshi adam) hám ataqlı oyshıl bolǵan.

Ol juldızlardı hám basqa planetalardı baqlaw ushın [[teleskop]]tı oylap tapqan birinshi adam bolǵan. Ol [[Qus jolı]] kóplegen mayda juldızlardan turatuǵının, [[Ay|aydıń]] tóbeshikleri bar ekenligin ashqan hám [[Yupiter (planeta)|Yupiterdiń]] tórt joldasın tapqan.

Galileo zatlardıń qalay qulawın ashqan. Bul qaǵıdalar [[Fizika|fizikanıń]] bir bólimi.

Galileo jaqtılıq tezligin anıqlawǵa háreket etken. Ol mınaday etken: Ol bir tóbeshikke mingen hám onıń járdemshisi ekinshi tóbeshikke mingen, ekewinde de qaqpaǵı bar, basta jawılıp turǵan lampası bolǵan. Keyin ol óz lampasınıń qaqpaǵın ashqan. Járdemshisine Galileonıń lampasın kórgennen keyin ózinikin ashıwdı buyırǵan. Galileo keyin járdemshiniń qaqpaqtı ashıw waqtın esaplaǵan. Waqıttı hám tóbeshikler aralıǵın bilip, ol jaqtılıq tezliginiń anıqlaǵan.

Galileo álemniń orayı jer emes, al [[quyash]] ekenligin aytqanlıǵı ushın [[Katolik shirkewi]] onı qamaqqa alǵan hám óltiremiz dep qorqıtqan. Ol ólimnen qutılıw ushın óz pikirinen qaytqanlıǵın aytqan. Shirkew onı qalǵan ómirin óz úyinen shıqpastan ótkeriwge májbúrlegen.

[[Kategoriya:Astronomlar]]</text>
      <sha1>5zq96zmzxensk470eh4jp6k2evpdcj9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ekonomika</title>
    <ns>0</ns>
    <id>657</id>
    <revision>
      <id>120644</id>
      <parentid>112198</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:53:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (5) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120644</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6420" sha1="j68f0u0t44mouq2d3g6wjnqevf94v52" xml:space="preserve">[[Fayl:NYSE-floor.jpg|thumb|right|300px|[[Birja]]niń sawdalasiw orninda betpe-bet sawda qatnasiqlari. Qarji sheshimleri adamlardiń qabil etiwi múmkin bolǵan kóp ekonomikaliq sheshmleriniń tek ǵana birewi.]]
'''Ekonomika''' [[Sotsialliq ilimler|sotsialliq ilimnin]]’ [[Tovar (ekonomika hám buxgalteriyaliq esap)|tovarlardin’ ha’m xizmetlerdin]]’ o’ndirisin, [[Bólistiriw (ekonomika)|bo’listiriliwin]] ha’m tutiniliwin izertleytug’in tarawi. ''Ekonomika'' termini [[Grek tili|Grek]] tilinde ''oikos'' (u’y) ha’m ''nomos'' (nizam yamasa da’stu’r) degen so’zlerden alinip, «u’y (xojalig’i) ta’rtipleri» degendi an’latadi.

Zamanago’y ekonomikanin’ ko’pshilik bo’legin qamtiytug’in aniqlama [[Lionel Robbins]] ta’repinen [[Ekonomika iliminiń Tábiyati hám Ah'miyeti haqqinda Esse|1932 jilg’i essesinde]] berilgen: «ekonomika adam ha’reketin paydalaniw jollari ha’m jetispeytug’’in, basqa paydalaniliw mu’mkinshiligi bolg’an, resurslar qatnasi sipatinda izertlewshi ilim». [[Jetispewshilik]] (deficit) — bar bolg’an [[Resource (ekonomika)|resurslar]] barliq talap ha’m mu’ta’jliklerdi qanaatlandiriwg’a jeterli emesligin bildiredi. Eger jetispewshilik ha’m bar bolg’an resurslardin’ basqa paydalaniwi bolmasa [[ekonomikaliq mashqala]] da bolmaydi. Solay etip ekonomikanin’ pa’ni resurslar ha’m qa’lewler ta’sir etiwshi [[Ratsional tańlaw teoriyasi|tan’lawlardi]] (sheshim qabil etiw) u’yreniwdi o’z ishine qamtiydi.

Ekonomika tarawlari bir neshe tu’rlerge bo’liniwi mu’mkin: sonin’ ishinde:

* [[mikroekonomika]] ha’m [[makroekonomika]]
* [[positiv ekonomika]] («ne») ha’m [[normativ ekonomika]] («ne boliwi kerek»)
* [[tiykarg’i ag’im ekonomikasi]] hám [[geterodoks ekonomika]]
* Tarawlar ha’m ekonomikanin’ ken’ [[JEL classification codes|kategoriyalari]].

Ekonomikaniń paydali tárepleriniń biri '''ekonomika'''lardiń úlken jámiyette ekonomikaliq sistemalar sipatinda qalay islewin hám ekonomikaliq qatnasiwshilardiń ([[Agent (ekonomika)|agentlerdin]]') arasinda qanday qatnaslar barliǵin túsindiredi. Ekonomikaliq analizdiń metodlari tez pát penen jinayat, bilim, [[Xojaliq ekonomikasi|shańaraq (xojaliq)]], [[Den-sawliq ekonomikasi|den-sawliq]], [[Huqiq hám ekonomika|huqiq]], [[Jámiyetlik tańlaw|siyasat]], din, [[Institutlar ekonomikasi|jámiyetlik institutlar]], hám uris siyaqli sotsiyalliq kontekstte sheshim qabillawshi adamlardi (offitsial adamlardi qamtiydi) qamtiytúgin tarawlarda qollanilmaqta.

== Payda boliwi ==
[[Fayl:AdamSmith.jpg|thumb|right|150px|Adam Smit, ''Xaliqlar bayliǵi''niń avtori ([[1776#March|1776]]), uliwma [[Nenińdur atasi yamasa anasi sipatinda belgili adamlar|zamanagóy ekonomikaniń tiykarin saliwshi]] sipatinda qaraladi.]]

Óndiris hám bólistiriw haqqinda talqilawlar uzaq tariyxqa iye bolsa da, ekonomika ilimi zamanagóy manisinde bólek pán sipatinda dástúrge muwapiq [[Adam Smit]]tiń ''[[Xaliqlar Bayliǵi]]'' 1776-jili basilip shiqqannan payda boldi. Onda Smit ekonomika ilimi pánin minaday kúndelikli hám aniq mánislerde sipatlaydi:

:Siyasiy ekonomika mámleket nizam shiǵariwshi iliminiń tarawi esaplanip, eki tiykarǵi maqseti bar: birinshiden, xaliqti kóp tabis yamasa ónim menen támiyinlew, aniǵiraq aytqanda, olardiń ózlerin usinday ónim hám tabis penen támiyinlewine jaǵday jaratiw; hám ekinshiden, mámleketti jámiyetlik xizmet etiwge jeterli tabis penen támiyinlew. Ol xaliqti hám mámleketti bayitiwdi kózde tutadi.

Smit pándi '[[siyasiy ekonomika]]' dep atadi, lekin bul termin uluwma paydalaniwda 1870-jildan keyin aste-aqirin 'ekonomiká termini menen ózgertildi.

== Tiykarǵi kontseptsiyalar ==
=== Óndiris múmkinshilikleri, múmkinshilik quni, hám effektivlilik ===

Ekonomikalardiń hár qiyli túrleriniń arasinda uliwma mashqalar tómendegiler:
* ''qanday tovarlardi óndiriw hám qansha muǵdarda'' ([[Tutiniw (ekonomika)|tutiniw]] yamasa [[Investitsiya#Ekonomika|investitsiya]], [[jeke tovar]]lar yamasa [[jámiyetlik tovar]]lar, gósh yamasa kartoshka, htb.)
* ''olardi qalay óndiriw kerek'' (kómir yamasa yadro energiyasi, qansha hám qanday úskeneler, kim diyxanshiliq etedi yamasa oqitadi, htb.)
* ''kim ushin óndiriw kerek'', ónimnen túsken tabisti [[bólistiriw (ekonomika)|bólistiriwdi]] kor'setken halda.

Bul mashqalalarǵa jantasiwǵa analaitikaliq qural bolip ''[[óndiris-múmkinshiligi shegi]]'' (ÓMS). Eń ápiwayi túrinde ekonomika tek ǵana eki ónim islep shiǵariwi múmkin. Sonda, ÓMS bul eki tovardiń hár qiyli muǵdarlarin kórsetiwshi tablitsa yamasa sizilma (tómendegidey). Texnologiya hám bar bolǵan óndiriwshi ''[[óndiris resurslari|resurslar]]'' (jer, qarji, hám keleshektegi isshi kúshi) ''berilgen'' dep esaplanadi, hám bul múmkin bolǵan jámi ónimdi shekleydi.

[[Fayl:newPpf small.png|right|Óndiris Múmkinshiligi iymek siziǵi|450px]]
Sizilmada: ''Food'' — awqatliq zatlar; ''Computers'' — kompyuterler; ''Outside the PPF: Impossible points'' — ÓMSten tisqarida : Múmkin bolmaǵan noqatlar; ''Inside the PPF: productively inefficient points'' — ÓMStiń ishinde: effektiv bolmaǵan noqatlar. '''A''' noqati misal ushin, eger óndiris effektiv alip barilsa '''F&lt;sub&gt;A&lt;/sub&gt;''' awqatliq zatlari hám '''C&lt;sub&gt;A&lt;/sub&gt;''' kompyuterleri islep shiǵariliwi múmkinligin kórsetedi. Sonday-aq '''F&lt;sub&gt;B&lt;/sub&gt;''' awqatliq zatlari hám '''C&lt;sub&gt;B&lt;/sub&gt;''' kompyuterleri islep shiǵariliwi múmkin ('''B''' noqati). Bul iymek siziqtaǵi hár bir noqat ekonomika ushin maksimal [[Potentsial ónim|potentsial jámi ónimdi]] kórsetedi. Bul basqa tovardiń múmkin bolǵan ónim muǵdari berilgen jaǵdayda bir tovardiń maksimal islep shiǵariliwin bildiredi.

[[Jetispewshilik]] bul sizilmada adamlardiń qálewi, biraq jámi alǵanda ''ÓMSnen tisqarida'' tutina almawi arqali kórsetilgen. Eger bir tovardiń óndirisi iymek siziq boylap ''ósse'', basqa tovardiń óndirisi ''kemeyedi'', [[keri baylanis]]. Bunday boliw sebebi bir tovardiń óndirisin kóbeytiw basqa tovardiń óndirisinen , oni kemeytken halda resurslardi jalp etiwdi talap etedi. Iymek siziqtiń qálegen noqattaǵi iymekligi bul eki tovar arasindaǵi [[Bir-birine almastiriw#Ápiwayi ómirden misallar|bir-birine almastiriwdi]] beredi.

{{Commonscat|Economics}}

[[Kategoriya:Ekonomika]]
[[Kategoriya:Sociallıq ilimler]]
{{Qáteler}}</text>
      <sha1>j68f0u0t44mouq2d3g6wjnqevf94v52</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Entrena</title>
    <ns>0</ns>
    <id>954</id>
    <revision>
      <id>120659</id>
      <parentid>112210</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:55:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  —  (3) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120659</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1545" sha1="6b6ujg9avzjx59cryz52uk96i4ane1y" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
|official_name = {{PAGENAME}}
|native_name =
|image_skyline = Entrena (La Rioja).jpg
|imagesize = 300px
|image_caption = View of Entrena
|image_flag = ESP Entrena Flag.svg
|image_seal = Escudo de Entrena.png
|image_map =  Entrena - La Rioja (Spain) - Municipality Map.svg
|map_caption = La Rioja
|pushpin_map            =
|pushpin_label_position =
|pushpin_mapsize        = 
|pushpin_map_caption    =
|subdivision_type = [[Countries of the world|Country]]
|subdivision_type1 = [[Provinces of Spain|Province]]
|subdivision_name =‎ [[Fayl:Flag of Spain.svg|25px]] [[Ispaniya]]
|subdivision_name1 = [[La Rioja]]
|subdivision_type2 = 
|subdivision_name2 = 
|established_title = 
|established_date =
|government_type = 
|leader_title = Alcalde
|leader_name = Esteban Pérez Díez
|area_magnitude = 
|area_total_sq_mi =
|area_total_km2 = 21.03
|area_land_sq_mi =
|area_land_km2 = 
|area_urban_sq_mi = 
|area_urban_km2 = 
|area_metro_km2 = 
|area_metro_sq_mi = 
|population_as_of=2008
|population_footnotes =
|population_total =     1,500 
|population_urban = 
|population_metro =
|population_density_sq_mi = 
|population_density_km2 = 
|timezone = 
|utc_offset = 
|timezone_DST =
|utc_offset_DST = 
|latd=42|latm=23|lats=|latNS=N
|longd=2|longm=32|longs=|longEW=E
|elevation_footnotes=
|elevation_m = 559
|elevation_ft = 
|postal_code_type = 
|postal_code = 26375
|area_code = +34 941
|website = http://www.entrena.org
|footnotes =
}}
'''Entrena''' — [[Ispaniya]] eski qalalarınan biri bolıp.

[[Kategoriya:Qalalar]]</text>
      <sha1>6b6ujg9avzjx59cryz52uk96i4ane1y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dante Alighieri</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1065</id>
    <revision>
      <id>120541</id>
      <parentid>112156</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:51:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120541</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1125" sha1="0wiqip46qavswz4kwnljufnbrns968w" xml:space="preserve">{{Shayır infoqutısı}}
[[Fayl:Dante-alighieri.jpg|thumb|right|300px|Dante Alighieri]] '''Durante degli Alighieri''' (May/Iyuń c.1265 — Sentyabr' 14, 1321), Dante Alighieri ati menen belgili, Florentsiyaliq Orta Ásirlerdiń shayiri. Oniń [[Magnumopus|tiykarǵi jumisi]] ''[[komediya|Divina comeddia]]'' (basinda ''&quot;Commedia&quot;'' hám keyinirek Boccaccio tárepinen ''&quot;Divina&quot;'' dep atalip, ''&quot;Divina Commedia&quot;''), tez tez [[Italyan tili]]ndegi eń ulli ádebiy shiǵarmasi hám dúnya [[ádebiyat]]iniń gáwharlariniń biri esaplanadi. Italyanshada ol &quot;Ulli shayir&quot; (il Sommo Poeta) ati menen belgili. Dante, [[Petrarch]] hám [[Boccaccio]] sonday-aq &quot;úsh fontan&quot; yamasa &quot;úsh taj&quot; atlari menen belgili. Dante, sonday-aq &quot;Italyan tiliniń atasi&quot; dep hám ataladi. Oniń birinshi ómir bayani [[Giovanni Boccaccio]] (1313-1375) tárepinen ''Trattatello in laude di Dante'' kitabinda jazildi.

Oniń qábiri basinda Danteniń dostisi, Bernardo Canaccioǵa tiyisli Florentsiyaǵa baǵishlanǵan minaday qatarlar bar:
:''parvi Florentia mater amoris'' 
:&quot;Florentsiya, kishkene muhabbattiń anasi&quot;

[[Kategoriya:Shayırlar]]</text>
      <sha1>0wiqip46qavswz4kwnljufnbrns968w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fluktuatsiya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1177</id>
    <revision>
      <id>120767</id>
      <parentid>113962</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:06:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120767</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="295" sha1="k30ojwaelqmx991hd8toyr5yf2x7elg" xml:space="preserve">'''Fluktuatsiyalar''' — kóp bólekshelerden turatuǵın sistemanıń qandaydur xarakterin anıqlawshı fizikalıq kórsetkishtiń ortasha mánisinen tosınnan shetlewlerge aytıladı.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{shala}}

[[Kategoriya:Statistikalıq fizika]]
[[Kategoriya:Xaos teoriyası]]</text>
      <sha1>k30ojwaelqmx991hd8toyr5yf2x7elg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Algoritm</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1203</id>
    <revision>
      <id>120885</id>
      <parentid>117467</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:59:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120885</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2294" sha1="f4ifivqqt3lggmqdlg3xz80bu6n5iiv" xml:space="preserve">'''Algoritm''' — berilgen nátiyjege erisiw ushın etiliwi kerek bolǵan anıq kórsetpeler izbe-izligi. Algoritm keń mániste tek kompyuterge tiyisli termin bolmay, bálki ol jaǵdayda berilgen kórsetpelerdi atqara alıwshı hár qanday zatqa tiyisli bolıp tabıladı.

Algoritm, algoritm — málim bir túrge tiyisli máselelerdi sheshiwde isletiletuǵın ámellerdiń arnawlı bir tártipte atqarılıwı haqqındaǵı anıq qaǵıyda (programma ). Kibernetika hám matematikanıń tiykarǵı túsiniklerinen biri. Orta ásirlerde ónli sanaq sisteması boyınsha tórt arifmetik ámel atqarılatuǵın qaǵıydanı Algaritm dep ataǵan. &quot;Bul qaǵıydalar matematikaǵa 9-asirde al-Xorezmiy tárepinen kiritilgen. Evropada bunday qaǵıydalar onıń tuwılǵan jurtına salıstırǵanda latınshalastırılǵan (Algoritmus yamasa Algorithmus formasında &quot;algorizm&quot; delingen), keyinirek &quot; algoritm&quot; ga aynalǵan&quot; (akademikalıq A. N. Kolmogorov). Pánge &quot; Yevklid algoritmi&quot;, &quot; Ǵiyosiddin Koshiy algoritmi&quot;, &quot; Laure algoritmi&quot;, &quot; Markov algoritmi&quot; dep atalıwshı algoritmlar málim. Algoritm túsinigi barǵan sayın keńeyip barıp, kibernetikaning teoriyalıq hám logikalıq hasası esaplanǵan algoritmlar teoriyası payda boldı. Ózbekstan Respublikasında bir neshe ilmiy izertlew mákemeleri hám esaplaw oraylarında Algoritmnan paydalanıw salasında nátiyjeli jumıslar alıp barılmaqta. Mısalı Ózbekstan Pánler akademiyası &quot; Kibernetika&quot; ilimiy islep shıǵarıw birlespesinde, Ózbekstandaǵı barlıq universitetlerde, Tashkent mámleket texnika universitetinde, Ózbekstan Respublikası Makroiqtisod hám statistika ministrligi qasındaǵı Esaplaw orayı hám basqa mákemelerde alıp barılıp atırǵan jumıslar buǵan mısal bóle aladı.

== Atama tariyxı ==
&quot;Algoritm&quot; termini ataqlı matematikalıq, jerlesimiz [[Al-Xorezmiy]] atı menen baylanıslı bolıp, onı latınlastırıliwi bolıp tabıladı. Bizge málim bolǵan eń áyyemgi algoritm bul Yevklid algoritmı bolıp tabıladı. Algoritmlar teoriyası, ásirese, XX asirde júdá rawajlanıp, ol menen Tyuring, Post, Chyorch, viner, Markov, Kolmogorov sıyaqlı joqarı ilimpazlar shuǵıllanıwǵan.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{shala}}

[[Kategoriya:Informatika]]
[[Kategoriya:Matematika]]</text>
      <sha1>f4ifivqqt3lggmqdlg3xz80bu6n5iiv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fibonachchi sanları</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1206</id>
    <revision>
      <id>120755</id>
      <parentid>113952</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:03:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120755</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="880" sha1="rm6882gddl7wwp3zpq2wn55rvh9cavt" xml:space="preserve">[[Image:FibonacciBlocks.svg|thumb|180px|right|Tárepleriniń uzınlıqları Fibonachchi sanlarına teń bolǵan kvadratlardan turatuǵın durıs tórtmúyeshlik (bul tórtmúyeshlikti sheksiz dawam etkiziw múmkin)]]
[[Image:fibonacci.ogg|thumb|Fibonachchi sanları seste qollanılǵan, garmonikalıq intervallar joqarılap, melodiyalıq intervallar páseygen.]]
'''Fibonachchi sanları''' — hár bir elementi ózinen aldın keliwshi eki element jıyındısına teń bolǵan 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, 89, 144, 233, 377, 610, 987, 1597 … sanlar izbe-izligi.

Rásmiy túrde &lt;math&gt;\left\{F_n\right\}&lt;/math&gt; Fibonachchi sanları izbe-izligi rekurrent baylanıs kórinisinde beriledi:
:&lt;math&gt;F_1 = 1,\quad F_2 = 1,\quad F_{n+1} = F_n + F_{n-1} \quad n\in\mathbb{N}.&lt;/math&gt;

{{shala}}

[[Kategoriya:Matematika]]
[[Kategoriya:Sanlar teoriyası]]

== Derekler ==
{{derekler}}</text>
      <sha1>rm6882gddl7wwp3zpq2wn55rvh9cavt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gruziya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1384</id>
    <revision>
      <id>120913</id>
      <parentid>115797</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T11:54:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (34) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120913</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="42304" sha1="0ybj3factmkwvcejf4czpfwn325hf4f" xml:space="preserve">'''Gruziya''' yamasa '''Gruzinstan''', rásmiy '''Gruziya Respublikası''' (gruzinsha: საქართველო [sɑkʰɑrtʰvɛlɔ], Sakartvelo) — Kavkaz artınıń oraylıq hám batıs bólimlerinde, Qara teńizdiń shıǵıs jaǵasında jaylasqan mámleket. Yarımı  Shıǵıs Evropanıń eń shet qubla-shıǵıs bóleginde, yarımı Jaqın Shıǵıstıń arqa-shıǵıs bóleginde jaylasqan. Ulıwma maydanı 69 700 km². Xalqınıń ulıwma sanı 3 729 500 adam (2015). Paytaxtı — [[Tbilisi]] qalası. Arqada Rossiya, qublada Armeniya, qubla-batısta Túrkiya, shıǵısta hám qubla-shıǵısta Ázerbayjan menen shegaralas. Gruziya basqarıw aymaqlıq bóliniw boyınsha 2 avtonomiya respublika hám 10 wálayattan ibarat (gruzinsha: მხარე / mxare). Bul avtonomiya respublikalar hám wálayatlar 59 munisipalitetke bólingen. 4 qala: Batumi, Kutaisi, Poti hám Rustavi wálayatlar huqıqına iye. Gruziya aymaǵına kiretuǵın 2 avtonomiya respublika: Abxaziya hám Qubla Osetiya defakto yarımı tán alınǵan mámleketler esaplanadı hám bul respublikalar aymaqları Gruziya tárepinen defakto basqarılmaydı. Bul aymaqlar Gruziya, AQSh, YXHT Parlament Assambleyası hám Evropa komissiyası tárepinen Rossiya okkupaciyasındaǵı Gruziya aymaqları dep tán alınǵan.

== Atalıwı ==
Bul mámlekettiń atı gruzin tilinde — საქართველო (Sakartvelo dep oqıladı hám aytıladı). Bul atama tariyxıy Katli wálayatına barıp taqaladı. Kóp tillerde, sonday-aq rus hám ózbek tillerinde keń tarqalǵan Gruziya sózi áyyemgi Gurjan sózinen kelip shıqqan. Gurjan sózi arab, parsı, suryoniy hám basqa tillerdegi tariyxıy áyyemgi qoljazbalarda ushıraydı. Bul sóz, arab hám parsı tillerindegi gurj (Gruzinstan — qasqırlar mámleketi) sózi arqalı payda bolǵan. Evropa hám Amerikada keń tarqalǵan Georgia (Jorjiya) sózi ilimpazlar tárepinen úlken itimal menen Áwliye Georgiy atınan kelip shıqqanı aytıladı. Bul mámlekettiń ózbek tilindegi atalıwı úlken báseki hám tartıslarǵa bay. Ózbek tilinde bul mámlekettiń eki túrli atalıwı bar: Gruziya hám Gruzinstan. Ózbek tilindegi kitaplar, jurnallar, gazetalar, televidenie hám radioda tiykarınan Gruziya termini keń qollanılıp kelinedi. Ózbekstan milliy enciklopediyasında da bul mámlekettiń atı Gruziya dep belgilengen. Gruzinstan termini tiykarınan ayırım ózbek shayırları hám jazıwshıları arasında, sonıń menen birge Ózbekstan aymaǵınan sırttaǵı ózbek tilindegi ayırım ǴXQ nda tarqalǵan.

== Mámleketlik basqarıw principi ==
Gruziya — demokratiyalıq respublika. 1995-jılda qabıl etilgen konstituciyaǵa qaray mámleket hám atqarıwshı húkimet baslıǵı — prezident (2018-jıl 16-dekabrden Salome Zurabishvili). Ol xalıq tárepinen ulıwma tuwrı dawıs beriw jolı menen 5 jıl múddetke saylanadı. Nızam shıǵarıwshı joqarı húkimet — parlament.

== Tábiyatı ==
Gruziya tábiyatı hár túrli. Aymaǵı biyik hám ortasha biyikliktegi tawlar, tóbelik, oypatlıq, tegistawlıq hám platolardan ibarat. Respublikanıń arqası Úlken Kavkaz (gruzinsha Kavkasioni) dıń orta bólegi menen bánt. Gruziyanıń eń biyik noqatı — Shhara tawı (5068 m). Úlken Kavkazdıń Gruziyadaǵı batıs bóleginde karst relyef formaları ushıraydı. Shıǵısında jas vulkan tawları bar. Úlken Kavkazdıń qubladaǵı Kolxida hám Iveri tegisliklerin Lix dizbegi ajıratıp turadı. Taǵı da qublaraqta Kishi Kavkazdıń Gruziya bólegindegi ortasha taw (2850 m) dizbekleri keńlik boylap sozılıp jatadı. Respublikanıń eń qubla sheti vulkan tawlıǵı (Didi-Abuli tawı, 3301 m) menen bánt.

=== Íqlımı ===
Íqlımı subtropikalıq ıqlım menen ortasha ıqlım arasında. Kolxida oypatlıǵında teńiz betinen 500-600 m biyiklikke shekem ızǵar subtropikalıq ıqlım (yanvarda temperaturası 5-7 °C) bolıp, jawın kóp jawadı (1200-2600 mm). Iveri batıǵında yanvardıń ortasha temperaturası — 2 °C den -3 °C ge shekem, qıs penen jaz temperaturası arasında ayırmashılıq úlken, jawın azraq (300-800 mm). Eń ıssı ayı — avgusttıń temperaturası 23-26 °C. Gruziyanıń qubladaǵı tawlıqta ıqlım talay kontinental bolıp, qısı qattı suwıq, azraq qar jawadı.

=== Paydalı qazilmaları ===
Paydalı qazılmalardan marganes rudası (Chiatura káni), taskómir (Tkibuli, Tkvarcheli) hám neft (Kolxida hám Sırtqı Kaxeti), Úlken Kavkazda kemnen-kem ushıraytuǵın metall, polimetall hám surma-mishyak kánleri bar. Qurılıs materialları (mramor, slanes, cement shiyki ónimi hám basqalar) derlik hámme jerde ushıraydı.

=== Ishki suwları ===
Gruziya óziniń hár túrli mineral suwları menen ajıralıp turadı; bul tárepten dúnyada jetekshi orınlardı iyeleydi. Mineral suwlar ximiyalıq quramı boyınsha gidrokarbonatlı, xloridli, sulfatli hám aralas toparlarǵa, gaz muǵdarınıń bolıwına qaray karbonat angidridli hám karbonatsız angidridli túrlerge bólinedi. Eń ataqlı mineral suwları: Barjomi, Sairme, Nabeglavi, Zvare, Dzau, Lugela hám basqalar. Gruziya dáryaları Qara hám Kaspiy teńizleri háwizine tiyisli. Kura Kaspiyge, Rioni, Inguri, Kodori hám basqalar Qara teńizge quyıladı. Gruziya gidroenergiya resurslarına bay. Gruziyada kól az. Eń úlkeni — Paravani (maydanı 37 km2); Ritsa (tereńligi 116 m) hám Amtkel (tereńligi 72-122 m). Tabatskuri, Palestomi hám basqa kóllerde balıq awlanadı.

=== Topıraqları ===
Gruziyada qızıl, sarı, qara, qońır, sur-qońır hám kúlreń-sur topıraqlar ushıraydı. Taw ormanlarında qońır orman topıraq, taw ósimlikleri ósetuǵın orınlarda — taw-otlaqı topıraq. Kolxida oypatlıǵında batpaq hám sarǵısh kúlreń podzol topıraqlar úlken maydandı iyeleydi.

=== Ósimlikleri ===
Gruziyada 4500 túrden kóbirek gúlli hám 10 000 ǵa jaqın sporalı ósimlik bar. Relikt hám endemikalıq ósimlikler (dioskoreya, pontiya hám Kavkaz rododendronları, kavkaz palması, lavr-shiye, xurma hám basqalar) kóp. Maydanınıń 2/5 bólegi orman. Taw ormanlarında emen, grab, kesten, qaraqayın, tawlardıń joqarı regionlarında qaraǵay, aqqaraǵay, shırsha ósedi. Ormanlardıń joqarı shegarasınan 2800-3500 m biyiklikke shekem taw otlaqları ushıraydı.

=== Haywanları ===
Úlken Kavkazdıń otlaq regionında taw eshkileri — serna, bezoar eshkisi, taw tekesi, quslardan Kavkaz taw túyetawıǵı (olar), ormanlarda qońır ayıw, hasıl buǵı, elik, qara qulaq ushıraydı. Ulıwma Gruziyada sút emiziwshilerdiń 100 ge jaqın túri, quslardıń 330, jer bawırlawshılardıń 48 hám balıqlardıń 160 qa jaqın túri bar. Tbilisi tábiyiy milliy baǵı, qorıqxanalar bar.

== Xalqı ==
2015-jıldıń 1-yanvar jaǵdayına kóre, Gruziya xalqınıń ulıwma sanı 3 729 500 adamdı quraydı. 2014-jılda bul kórsetkish 4 483 800 adamdı (Abxaziya hám Qubla Osetiya esapqa alınbaǵan) quraǵan edi. 2002-jılǵı pútkil mámleket xalıq sanın sanawda, Gruziya xalqınıń sanı 4 369 579 adamdı quraǵan edi. 1 km2 de xalıqtıń ortasha tıǵızlıǵı — 65 adamdı quraydı. Xalıqtıń 60% kóbi qalalarda jasaydı. Mámleket xalqınıń tiykarǵı bólegin (83,5%) gruzinlar (gurjlar) quraydı. Xalıqtıń 6,7% ázerbayjanlar, 5,7% armanlar, 1,9% ruslar quraydı. Qalǵan milliy azshılıqlar: osetinler, abxazlar, yezidler, grekler, chechenler, ukrainlar hám basqalar. Gruzinlerdiń 1,6 millionı (pútkil gruzinlerdiń 27% i) Gruziya aymaǵınan sırtta jasaydı. Gruziya mámleketlik tili gruzin (gurj) tili. Bul til mámlekettegi eń keń tarqalǵan til esaplanadı. Ázerbayjan, arman hám rus tilleri de mámlekette keń tarqalǵan. Sońǵı jıllarda inglis tili de kópshilikke arnalǵan tillerden birine aylandı. Din boyınsha xalıqtıń tiykarǵı bólegin gruzin pravoslavları quraydı. Sonıń menen birge mámlekette protestantlar hám lyuteranlar, katolikler hám musulmanlar bar.

== Tariyxı ==
Arxeologiyalıq qazılmalar bul jerde adam paleolit dáwirinen baslap jasap kiyatırǵanı haqqında maǵlıwmat beredi. Neolit dáwirinde Gruziya aymaǵında matriarxal tuqımgershilik basqarıw principi bolıp, eneolit dáwiri hám jez dáwiriniń baslarınan (eramızǵa shekemgi 5-3-mıń jıllıq) patriarxal-tuqımgershilik basqarıw principi qáliplesken. Jez dáwiriniń aqırlarında (eramızǵa shekemgi 1 mıń jıllıqtan) tuqımgershilik qatnasları jemirilip, qulshılıq jámiyeti júzege kelgen. Eramızǵa shekemgi 2 mıń jıllıqtıń aqırlarında gurj qáwimleriniń iri awqamları payda boladı. Eramızǵa shekemgi VI ásirde Kolxida (Batıs Gruziya), eramızǵa shekemgi V-IV ásirlerde Iberiya yamasa Kartli (Shıǵıs, yarımı Qubla Gruziya) patshalıǵı dúzildi. Sonnan Gruziya atı Sakartvelo (kartvelilar tilinde gurj mámleketiniń atı) kelip shıqqan. 523-jıl Iran Iberiyanı basıp alıp, bul jerge óz orınbasarın tayınlaǵan. Sasaniyler dinastiyası kriziske ushıraǵannan keyin, Iberiya Irannıń qol astınan qutıldı hám húkimet jergilikli húkimdarlar qolına ótti. VII-VIII ásir baslarında Gruziyanıń derlik hámme jerlerin arablar basıp alǵan. Arablar húkimranlıǵına qarsı gurj, alban hám armanlar birgelikte gúres alıp bardı. VIII- X ásirlerde bólek-bólek korollikler (Kaxeti, Tao-Klarjeti, Abxaziya patshalıǵı) payda boldı.

Korollikler arasında baslanǵan óz-ara gúres X ásirdiń 2-yarımı hám XI ásirdiń baslarında Gruziya jerlerin korol Bagrat III (975-1014) basshılıǵında birden-bir mámleketke birlestiriw menen tamamlandı. Patsha Xoeyd «Qurıwshı» dáwiri (1089-1125) nde Gruziya saljuk túrklerine qarsı gúresip, Zakavkazyeniń kóp bólegin azat etti. Georgiy III (1156-1184) hám Tamara (1184-1213) Korollikleri dáwirinde Gruziya Jaqın Shıǵıstaǵı eń kúshli mámleketlerden birine aylandı, siyasiy-ekonomikalıq hám mádeniy rawajlanıwǵa eristi, XII ásirge kelip, siyasiy húkimet oraylastırıldı, awıl xojalıǵı óndirisi talay rawajlandı, qalalarda ónermentshilik hám sawda jumısları rawajlandı. Mádeniyat hám kórkem óner de rawajlandı. 1226-jılda Xorezmshah Jalaliddin Manguberdi Gruziyanı iyeledi. XIII ásirdiń 2-sheregindegi mongollar basqınshılıǵı Gruziyanıń siyasiy birligine, xojalıǵına ziyan jetkerdi. XIV ásirdiń 2-yarımında Gruziya Ámir Temur qolına ótti. XVI-XVIII ásirlerde Gruziyaǵa Iran hám Túrkiya bastırıp kirdi. Ishki gúres kúsheydi, nátiyjede Gruziya bir neshe ǵárezsiz mámleketke (Kartli, Kaxeti, Imereti korollikleri hám Samsxe, Guriya, Svaneti, Abxazeti knyazliklerine) ajıralıp ketti. XVIII ásirdiń 2-yarımınan Kartli-Kaxeti mámleketi talay kúsheydi. Iraqliy II eń iri knyazliklerdi ózine boysındırıp, mámleketti qaytadan qayta tiklew, xojalıq hám sawda-satıq jumısların rawajlandırıw jolında kóp ilajlar kórdi.

XVII-XVIII ásirlerde Gruziyada ádebiyat hám tariyx janlandı, kitap basıp shıǵara basladı. XVIII ásirdiń 2-yarımında Rossiya -Gruziya qatnasları júzege kele basladı: 1783-jıl Georgiyevsk qalasında Rossiya menen Kartli-Kaxeti patshalıǵı arasında doslıq shártnaması dúzildi. Biraq, Rossiya imperiyası shártnamada belgilengen minnetlemelerin buzıp, 1801-jıl Shıǵıs Gruziyanı, 1803-1864-jıllarda Batıs Gruziyanı da basıp aldı. Bul bolsa ashıqtan-ashıq basqınshılıq edi, mine sol satqınlıq sebepli Imereti korolligi hám Gruziya knyazlikleri tamamlandı. Gurj xalqı milliy mámleketshilikti qayta tiklew ushın, ruslastırıw siyasatına qarsı gúresti, bir qansha kóterilisler kóterildi. Usınıń menen birge Gruziya bólimlerin birlestiriw múmkinshiligi tuwıldı. XIX ásirdiń 2-yarımınan gurj xalqı milliy azatlıq háreketiniń jańa basqıshı baslandı. Biraq Gruziyanıń milliy mámleketin qayta qayta tiklew máselesi Rossiyadaǵı 1917-jıl Fevral revolyuciyasınan, ásirese bolsheviklerdiń Oktyabr awdarıspaǵınan keyin qatań etip qoyıldı. Bolshevikler Rossiyadaǵı hákimiyattı qolǵa alǵanınan keyin Zakavkazyeniń abıraylı siyasiy kúshleri Shoro hákimiyatın tán almadı hám 1917-jıl noyabrde ǵárezsiz basqarıw (Zakavkazye komissarligi) ın ornattı. Nátiyjede Zakavkazye Federaciyası qáliplesti, biraq onıń strukturalıq bólimleri ekonomikalıq hám siyasiy mápleri hár túrliligi, sonıń menen birge, Túrkiya menen qatnaslar keskinleskenligi sebepli federaciya jasawǵa tıńlamaytuǵın bolıp shıqtı hám tez arada joq boldı. Gruziya aymaǵınıń bir bólegi (Batumi, Ozurgeti, Axalsixe) n Túrkiya iyelep aldı.

Gruziyanıń 1-milliy qurıltayı tárepinen 1917-jılda saylanǵan kepillikli xalıq organı — Gruziya Milliy Keńesi 1918-jıl 26 -mayda mámleketti ǵárezsiz dep járiyaladı hám Gruziya Demokratiyalıq Respublikasın dúzdi. 1919-jıl martta Milliy Keńes shólkemlestiriw jıynalısına aylandırıldı. Respublika húkimeti mámleket shegaraların belgiledi, gurj tilin mámleket tili dep járiyaladı, mekteplerdi mámleket ıqtıyarına aldı, mámleket basqarıw keńseleri hám sudlaw jumısların reformaladı, mayda milletler ushın mektepler ashtı hám taǵı basqalar. 1921-jıl 21-fevralda Shólkemlestiriw jıynalısı Gruziya Demokratiyalıq Respublikasınıń Konstituciyasın qabılladı. Biraq tez arada bolshevikler Rossiyası Gruziya ǵárezsizligin tán alıw tuwrısında 1920-jıl 7-mayda ózi qol qoyǵan shártnamanı buzdı hám 1921-jıl 25-fevralda Qızıl Armiya Tbilisi qalasın basıp aldı. Gruziya húkimeti aǵzaları shet elge ketiwge májbúr boldı. Gruziya taǵı jawlap alındı hám bolshevikler húkimranlıǵı dáwirinde 1922-jıldan 1936-jılǵa shekem Zakavkazye Socialistlik Federativ Sovet Respublikası, 1936-jıl 5-dekabrden bolsa tikkeley burınǵı SSSR quramına kirdi.

Sovet hákimiyatı dáwirinde dúzilgen mámleket mákemeleri rásmiy kóriniste bolıp, hámme jumıs Moskva kórsetpesi menen etiletuǵın edi. Totalitar basqarmanıń shápáátsizliklerine qaramay, gurj xalqı milliy ǵárezsizlik ushın gúresti toqtatpadı, tek gúres usıllarıǵana ózgerdi. 1924, 1953 hám 1989-jıllardaǵı qozǵalańlar armiya járdeminde bastırıldı. 1990-jıl oktyabrde Gruziya Joqarı Keńesi mámleket atın Gruziya Respublikası dep ataw tuwrısında nızam qabılladı, mámleket gerbine, bayraǵına hám gimni teksti hám de muzıkası ózgertirildi. 1991-jıl 9-aprelde Gruziya mámleket ǵárezsizligi tiklendi. 1991-jıl aprelde Joqarı Keńes tárepinen Gruziya Respublikası prezidenti lawazımı shólkemlestirildi, may ayında Z. Gamsaxurdia prezident etip saylandı. 1992-jıl yanvarda ishki siyasiy kúshlerdiń qarama-qarsılıǵı hám xalıq kópshilik bóleginiń prezident alıp baratırǵan siyasattan narazılıqları sebepli sol waqıtta dúzilgen Áskeriy Keńes Z. Gamsaxurdiani lawazımınan shetlestirdi. 1992-jıl martta Áskeriy Keńes tamamlanıp, E. Dialektrdnadze basshılıǵında Mámleket keńesi dúzildi. 1992-jıl 11-oktyabrde bolıp ótken putkil xalıq saylawlarında Gruziya Respublikası parlamentiniń jańa quramı hám baslıǵı, 1995-jıl 5-noyabrde mámleket prezidenti saylandı. Gruziya — 1992-jıldan BMSh aǵzası. 1993-jılda ol ǴMDA na aǵza bolıp kirdi. Ózbekstan menen Gruziya arasında diplomatiyalıq qatnasların 1992-jıl 16-martta ornatılǵan. Milliy bayramı 26-may — Mámleket ǵárezsizligi qayta tiklengen kún.

== Siyasiy partiyaları hám kásiplik awqamları ==
Gruziya puqaraları parlament awqamı (baslıǵı E. Dialektrdnadze), Demokratiyalıq tikleniw awqamı (baslıǵı A. Abashidze), Milliy-demokratiyalıq partiya (baslıǵı I. Sarishvili), Socialistlik partiya (baslıǵı V. Rcheulishvili), Xalıq partiyası (baslıǵı M. Georgadze), Leyboristler partiyası (baslıǵı Sh. Natelashvili) hám parlamentten tısqarı is júrgiziwshi taǵı bir neshe partiya bar. Erkin kásiplik awqam birlespeleri islep turıptı.

== Xojalıǵı ==
Gruziya sanaatı hám awıl xojalıǵı rawajlanǵan mámleket. Milliy dáramatta sanaattıń úlesi ortasha 34%, awıl xojalıǵı úlesi 29%. Marganes kán, ferroqatpa, polat truba, elektrovoz, júk avtomobilleri, metall qırqıw stanokların islep shıǵarıw jetekshi tarmaqları bolıp tabıladı.

== Sanaatı ==
Gruziya sanaatı quramında keyingi waqıtlarda awır sanaat tarmaqları zárúrli rol oynay basladı. Azıq-awqat sanaatı da tiykarǵı orında turadı. Jeńil sanaat, mashinasazlıq hám metallsazlıq tarmaqları jaqsı rawajlanǵan. Iri transport, elektrotexnika hám vibraciya mashinaları, sabıw apparatları, elektrotexnika buyımları, esaplaw texnikası priborları, suw astı qanatlı katerler islep shıǵarıladı. Elektr energetikası gidroelektr stanciyalar hám janılǵı menen isleytuǵın stanciyalardan ibarat (Inguri GES, Rioni GES, Xrami GES hám Tbilisi, Tkvarcheli GRES ları). Jılına ortasha 13,4 mlrd. kvt/saat elektr energiya payda etiledi. Tkibuli hám Tkvarchelida kómir qazıp shıǵarıladı. Chiaturidaǵı úlken marganes káni negizinde kánshilik sanaatı rawajlanǵan. Marneulidegi mıs-polimetall kánin qazıp alıw hám bayıtıw tiykarında jańa tarmaq júzege keltirildi. [[Ekinshi jáhán urısı]]nan keyin Rustavida metallurgiya zavodın qurıp, iske túsirildi. Túrli truba hám prokat tiykarǵı metallurgiya ónimi bolıp tabıladı. Rustavi azotlı tógin, kaprolaktam hám sintetikalıq talshıq zavodları hám basqa kárxanalar ximiya sanaatın quraydı. Tbilisi, Kutaisi; dolya naseleniya, jivushego za shertoy bednosti,- 31% (2006 ), Batumi hám basqa qalalarda mashinasazlıq hám metallsazlıq kárxanaları, iri elektrovozsazlıq, avtomobilsazlıq, stanoksazlıq, ásbapsazlıq hám elektrotexnika ónimleri zavodları bar. Kaspi, Rustavidegi qurılıs materialları kárxanaları cement, shifer, blok, jıynama temir-beton, gerbish, cherepica hám basqalar islep shıǵaradı. Tbilisi, Kutaisi, Batumi, Gori qalalarındaǵı jeńil sanaat kárxanalarında jipek, jún, jip gezleme, trikotaj, sherim ayaq kiyim hám basqalar islep shıǵarıladı. Azıq-awqat sanaatında shay, vino, konyak, shampan vinoları, temeki, palız eginleri hám miywe konservaların islep shıǵarıw salmaqlı orın tutadı. Jergilikli mineral bulaqlardan, ásirese Barjomi bulaǵınan shıǵatuǵın shıpalı suwdı shiyshelerge quyıw jolǵa qoyılǵan.

== Awıl xojalıǵı ==
Dıyqanshılıq — Gruziya awıl xojalıǵınıń tiykarǵı tarmaǵı. Mámleket jámi aymaǵınıń 16,1% ine egin egiledi. Eń áhmiyetli egini — shay (66 mıń ga dan artıq). Subtropikalıq zonada citrus (mandarin, apelsin, limon), subtropikalıq miyweler (xurma, ánar, mushmula, feyxoa), tung (joqarı sapalı may alınatuǵın ósimlik), hasıl lavr, bambuk hám basqalar ósiriledi. Júzimgershilik — Gruziya awıl xojalıǵınıń áyyemgi tarmaǵı. Gruziyada júzimniń 400 den artıq sortı bar. Júzim tiykarınan Kaxeti, Imereti hám Racha-Lechxumi rayonlarında jetistiriledi. Mayda miyweler de kóp muǵdarda egiledi. Dánli eginlerden mákke, arpa, biyday, texnika eginlerinen temeki, ayǵabaǵar, qant láblebi, efir maylı eginler, palız eginleri hám kartoshka ádewir maydandı iyeleydi. Shárwashılıǵı tiykarınan gósh-sút hám gósh-jún jetistiriwge qánigelestirilgen; qaramal, shoshqa, qoy, tawlı rayonlarda eshki baǵıladı. Kóplegen rayonlarda qusshılıq hám nawqanshılıq rawajlanǵan.

== Transportı ==
Transportı mámleket relyefi hám ıqlımına, gidrografiya tarmaǵı, xalıq tıǵızlıǵı, háreket tártibi hám jaylasıwına iykemlestirip uyımlastırılǵan. Elektrlastırılgan temirjol uzınlıǵı — 1,6 mıń km ge jaqın. Ulıwma paydalanıwdaǵı avtomobil jollarınıń uzınlıǵı — 21,6 mıń km, atap aytqanda qattı qatlamlı jol — 20,3 mıń km. Teńiz transportı rawajlanǵan. Tiykarǵı teńiz portları: Batumi, Poti. Tbilisi, Kutaisi, Suxumi, Batumida aeroportlar, kóplegen rayonlarda jergilikli aeroportlar bar. Boku — Batumi neft trubası, Arqa Kavkaz — Ázerbayjan gaz trubası Gruziya aymaǵınan ótken. Tbiliside Metropoliten qurılǵan. Júk hám jolawshı tasılatuǵın aspa jollar sisteması bar. Gruziyadaǵı ekonomikalıq turaqsızlıq hám Gruziya- Abxaziya kelispewshiligi aqıbetinde sırtqı sawda páseńlew jaǵdayına túsip qaldı. Sawda-satıqtaǵı tiykarǵı klientleri: Rossiya, Túrkiya, Ázerbayjan. Pul birligi — lari.

== Densawlıqtı saqlaw ==
Kurort xojalıǵı hám turizmge úlken itibar beriledi. Gruziyanıń taw hám teńiz ıqlımı birge qosılıp, kóplegen dártlerdi emlew ushın jaqsı shárayat jaratadı. Teńiz jaǵasındaǵı tómen taw hám orta taw regionları ıqlımı járdeminde emlew ásirese nátiyjeli bolıp tabıladı. Bay hám hár túrli ósimlik dúnyası — qaraǵay, búgilgen iyne japıraqlı hám aralas keń japıraqlı ormanlar tábiyat qoynında sharshaw shıǵaratuǵın hám densawlıqtı tikleytuǵın ráhát baǵıshlaytuǵın mákanlar esaplanadı. 80 ge jaqın kurortta hár jılı 2 mln. ǵa jaqın adam dem aladı. Bir qansha turizm bazaları hám marshrutları bar. Shıpalı bulaqlar, ılay hám kare tawlarınan da medicinalıq maqsetlerde paydalanıladı. Eń ataqlı kurortları: Gagra, Pitsunda, Jańa Afon, Suxumi, Maxinjauri, Kabule, Abastumani, Gudauri, Sxaltubo, Menji, Shovi, Borjomi hám basqalar.

== Bilimlendiriwi, ilimiy hám mádeniy-aǵartıwshılıq mákemeleri ==
Áyyemgi grek tariyxshıları bergen maǵlıwmatlarına kóre, Gruziya aymaǵındaǵı mámleketlerde bilimlendiriw áyyemgi dáwir úlgisinde dúzilgen. III ásirdiń 2-yarımında tiykar salınǵan Kolxida joqarı ritorika mektebi (Kolxida akademiyası) bilimlendiriwdi rawajlandırıw salasında kóp jumıs isledi. IV ásirde xristianlik mámleket dinine aylanǵannan keyin, shirkew hám monastrlar janında mektepler ashıldı. Biraq, shet ellik basqınshılardıń basqınshılıqları gurj mádeniyatı rawajlanıwın uzaq waqıt toqtatıp qoydı. XIII ásirge kelip, úlken pán hám bilimlendiriw orayları — Gelat (Batıs Gruziya) hám Ikaltey (Shıǵıs Gruziya) akademiyaları qurıldı. XVII ásir 2-yarımınan shet ellerde gurj álipbe hám sabaqlıqları basılıp shıǵa basladı. Gruziya mámleketi tamamlanılǵannan keyin (1801), bilimlendiriw sisteması Rossiya úlgisi tiykarına ótkerildi. 2000-jıl Gruziyadaǵı 3500 den kóbirek ulıwma tálim mektep hám orta arnawlı oqıw orınlarında 850 mıńǵa jaqın bala oqıdı. Gurj hám abxaz mektepleri menen bir qatarda rus, armen, ázerbayjan hám osetin mektepleri de bar. Gruziyada 19 joqarı oqıw jurtı, atap aytqanda Tbilisi hám Suxumi universitetleri, politexnika, awıl xojalıǵı, medicina hám basqa institutlar bar. 2000-jıl Gruziyadaǵı joqarı oqıw orınlarında 100 mıńnan kóbirek student tálim aldı. 200 ge jaqın pullı joqarı mektepler de bar. Tiykarǵı ilimiy kúshler Gruziya Pánler akademiyasına birlesken. 2000-jıl Gruziyada NO muzey isledi.

== Baspasózi, radioesittiriwi hám telekórsetiwi ==
Gruziyada 250 gazeta, 84 jurnal hám de 200 basılım, 13 informaciya agentligi iskerlik kórsetedi. Biraq 15 gazeta hám jurnal úzliksiz túrde shıǵıp turadı. Eń iri rásmiy gazetaları: «Sakart-Velos Respublika», «Svobodnaya Gruziya», «Vecherniy Tbilisi». Mámleketlik emes basılımları: «Kavkasioni», «Droni», «Jorjian tayme», «Iveriya-ekspress», «Mimomxilveli», «Rezonansi», «Axalgazrda Iverieli» hám basqa gazetalar. Gruziyada telekórsetiwler 1956-jıldan baslanǵan. Mámleket televidenie hám radioesittiriw korporaciyası, «Sakinform» milliy informaciya agentligi, «Imrinda», «Bi-Es-Press», «BGI» ǵárezsiz agentlikleri, «Kavkasioni», «Iberviziya» menshikli telekompaniyaları bar.

== Ádebiyatı ==
Ádebiyatı xalıq awızeki dóretiwshiligi úlgileri tiykarında payda bolǵan. Dahriy Amirani haqqındaǵı epos eramızǵa shekemgi III ásirde-aq málim bolıp, onıń kóp nusqaları házirge shekem jetip kelgen. Orta ásirlerde «Eteriani» (shahzada Abesalomnıń padashı qız Eteriga muhabbatı haqqında), «Areshidze knyazliginiń joq etiliwi». «Arsen haqqında qosıq» dástanları jaratılǵan. Eramızdıń V ásirde shirkew ádebiyatı rawajlandı. X ásirde Georgiy Mechulidiń áwliyeler haqqındaǵı «Grigoriy Dandzteli tirishiligi» (951) shıǵarması payda boldı. Áyyemgi Gruziya ádebiyatında XII ásir rawajlanıw dáwiri boldı. Qaharmanlıq-ápsanalıq gúrrińleri («Ameriani — Dáryajaniani»), romanlar («Visramiani»), gimn dástanları («Abdul-Messiya», «Tamariani») payda boldı. Shota Rustavelidiń «Jolbarıs terisini jamılǵan bahadır» dástanı da sol dáwirde jaratılǵan. XVII-XVIII ásirlerde gurj xalqı siyasiy qosılıwǵa umtıldı. Bul dáwirde «Ańızlar hikmeti tuwrısında» atlı tımsallar toplamınıń avtorı Sulxansaba Orbeliani, «Gruziya baxıtsızlıǵı» dástanınıń avtorı David Guramishvili, muhabbat lirikası ustası Besarion Gabashvili dóretiwshiligi salmaqlı orın tutadı. XIX ásirge shekem bolǵan Gruziya ádebiyatında Shıǵıs, birinshi náwbette parsı ádebiyatı dástúrleriniń tásiri kúshli edi. XIX ásirdiń 1-yarımında Gruziya Rossiya tárepinen basıp alınǵannan keyin, Evropa mádeniyatı menen bekkem baylanıs ornatıldı. Jas gurj jazıwshıları romantizm ideyasın isenimli qabılladı. Milliy azatlıq jáne sociallıq ádalat ideyaların jırlaǵan shayır A. Chavchavadze XIX ásir Gruziya ádebiyatında romantizmdi baslap berdi.

Bul dástúrdi Gruziya Orbeliani, N. Baratashvili dawam ettirdi. XIX ásirdiń 2-yarımınan baslap ádebiyatta realizm principleri payda boldı. Komediyalar avtorı, Gruziya teatrınıń tiykarshısı G. Eristavi realizmniń belgili wákili edi. XIX ásirdiń 60-jıllarındaǵı sociallıq hákimiyat ádebiyattıń gúlleniwine múmkinshilik berdi. Sın kózqarastan realizm ádebiyatta tiykarǵı jónelis bolıp qaldı. Milliy azatlıq háreketi ideyaların I. Chavchavadze jırladı («Jarıq», «Jolawshınıń eslewi» dástanları, «Insan ba ol?» qıssası hám basqalar). XIX ásir 80-jıllarında Gruziya ádebiyatına A. Kazbegi hám Vaja Pshavela kirip keldi. A. Kazbegi qıssalarında («Elguja», «Padarkush», «Xevisberi Gocha») tawlı gurjlar turmısı reń-báreń boyawlarda súwretlengen. Vaja Pshavela dástanları («Bálexor», «Qonaq hám miyman kútiwshi», «Aluda Ketelauri», «Baxıtrioni»), lirikası hám prozalıq dóretpelerinde sol dáwirdiń filosofiyalıq hám etikalıq máseleleri óz kórinisin taptı. XIX ásir 90-jıllarında Gruziya ádebiyatında socialliq ómirdi qayta qurıw máseleleri oraylıq orındı iyeledi. E. Ninoshvili, D. Kladiashvili óz dóretpelerinde jarlı awıl ómiriniń ayanıshlı tábiyat kórinisin, dıyqanlardıń awır ómirin súwretledi. 1917-jıl oktyabrdegi mámleket awdarıspaǵınan aldınǵı jıllarda realistlik ádebiyat dástúrlerin Sh. Dadiani hám N. Lordkipanidzelar dawam ettirdi. Gruziyada sovet hákimiyatı ornatılǵannan keyin, bul jerde de proletar mádeniyatı dep atalǵan mádeniyattı toqtatıwǵa kirisildi, ol hár qanday hádiyseni tar klasslıq kózqarastan bahalaytuǵın edi. Biraq talantlı gurj jazıwshıları bunday shekleniwdi jónge salıp, haqıyqıy shıǵarmalar jarattı. Bular — Paolo Yashvili, Tician Tabidze, Grigol Rokabidze, Simon Chikovani, Iraqliy Abashidze, Lado Asatiani, Nodar Dumbadze, Mixail Javahishvili, Konstantine Gamsaxurdia, Polikarpe Kakabadze, Leo Kiacheli, Georgiy Leonidze, Iosif Grishashvili hám basqalar Anna Kalondadze, Grigol Abashidze, Chabua Amirejibi. Otar Chiladze dóretpeleri oqıwshılar arasında keń tarqalǵan. Gruziya ádebiyatınıń ájayıp úlgileri ózbek tiline awdarma etilgen: Shota Rustavelidiń «Jolbarıs terisin jamılǵan bahadır» dástanı, I. Abashidze dástanları, N. Baratashvili hám basqalardıń poeziyalıq dóretpeleri, N. Dumbadzeniń «Máńgilik nızamı», «Quyashtı kórip atırman» romanları hám taǵı basqalar.

== Arxitektura ==
Gruziya aymaǵında áyyemgi mákan-jaylar eneolit (Shulaveris tóbe qala qaldıǵı), jez hám dáslepki temir dáwiri (Natsar tóbe, Trialeti, Samtavro qorǵanları) ne tiyisli. Msxeta akropoli, Vani qalası qaldıqları saqlanǵan (eramızǵa shekemgi 1 mıń jıllıqtıń 2-yarımı hám eramızdıń dáslepki ásirler). Áyyemgi «darbazi» tipindegi tuwrı tórtmúyesh tárizli hám tóbesi aǵashtan gúmbez tárizli, teksheli gvir-gvini úyleri keń tarqalǵan. Xristian dininiń qabıl etiliwi (I-V ásirler), jer iyeligi qatnaslarınıń rawajlanıwı nátiyjesinde qalalar (Ujarma, Tbilisi) átirapına qorǵanlar qurılǵan. Bazilika formasındaǵı shirkewler saqlanǵan (Bolnis Sioni, 478-493 jıl hám basqalar). VI ásir 2-yarımınan orayı gúmbezli 4 apsidali ımaratlar (Jvari ıbadatxanası, Ateni Sioni hám basqalar) qurıldı. X ásir ortaları hám XIII-XIV ásirlerde jańa qalalar qurıldı, kóplegen eski qalalarda qorǵanlar, iri monastr ansamblleri, soborlar boy kóterdi. Ímaratlar tuwrı tórtmúyesh sızılmalı, atanaq  tárizli gúmbezli, aldınǵı tárepi saltanatlı, naǵıs oyıwlı formada bezetilip, ishki diywalları hám gúmbez astına súwretler túsirildi (Kutaisidaǵı Bagrata ıbadatxanası, X-XI ásirler, Msxetadaǵı Alaverdi hám Svetitsxoveli soborlari, XI ásir hám basqalar). XIV-XVIII ásirlerge tiyisli qala qaldıqları (Gremi, XVI ásir hám basqalar), ıbadatxana, monastr, qorǵan (Ananuri, XVI-XVII ásirler), qorǵan (Xertvisi), kárwansaray, kópirler saqlanǵan.

XIX ásirde Gruziyanı Rossiya basıp alǵannan keyin, klassicizm usılındaǵı imaratlar qurıla basladı. XIX ásir 2-yarımında qala arxitekturasında eklektizm húkimranlıq etken bolsa, XX ásirden milliy arxitektorlıq formaları hám temaları payda boldı (Tbilisidegi Gruziya dvoryan mákán banki, házirgi Respublika xalıq kitapxanası, 1912-1916, arxitektorı A. N. Kalgin). XX ásirdiń 20-30-jıllarında ımaratlar sovet konstruktizmi ruwxında júzege keldi (sanatoriya, dem alıw mákanları), dástúriy milliy arxitektorlıq formaları qollanıldı (ZAGES, 1927, arxitektorlar A. N. Kalgin, M. S. Machavariani, K. A. Leontyev; Tbilisidegi «Dinamo» stadionı, 1933-1937, arxitektorı A. G. Kurdiani). 50-60-jıllarda iri sanaat qalaları qurıldı (metallurglar qalası — Rustavi hám basqa), Tbilisi hám basqa qalalarda basqarıw ımaratlar (Tbilisidegi húkimet úyi bas korpusı, 1938-1953, arxitektorı V. D. Kokorin hám G. I. Lejava, V. D. Nasaridze qatnasıwında), teatr, oqıw hám sport imaratları, mıymanxanalar («Iveriya» mıymanxanası, 1967, arxitektorı O. D. Kalandarishvili, I. S. Sxomelidze qatnasıwında) boy kóterdi. Jergilikli ıqlım shárayatına maslastırılǵan kóp qabatlı úyler qurıla basladı. Iri qala hám kurortlardıń jańa bas joybarları islep shıǵıldı (Sxaltubo, Pitsunda hám basqalar). Arxitektorlıqta músinshilik, mozaika, reńli súwret, naǵıs oyıwshılıqtan paydalanıldı (Tbilisidegi baxıt úyi, Tbilisi metropoliteni stanciyaları hám basqalar). Kishi forma arxitektorlıǵı (qıyabanlar, dúkanlar, ımaratlar) qurıw salasında durıs tabıslarǵa erisildi.

== Súwretlew kórkem óneri ==
Eramızǵa shekemgi 2-1 mıń jıllıqta altın, gúmis, jezden bezew buyımları (zergerlik, reńli taslar, metall, tas naǵıs oyıwshılıǵı), sirkor, naǵıslı ılaydan islengen ıdıslar islengen (Trialeti qorǵanları, Samtavro maqbarası hám Msxetadan tabılǵan buyımlar). Orta ásirlerde piramidalarǵa bórttirilgen háykeller hám zerler islew rawajlanǵan, monumental súwretshilik, miniatyura háwij alǵan (Jvari relyefleri, Sromi mozaikaları, VII ásir). X-XIII ásirler Gruziya kórkem óneri gúllegen dáwir boldı: Kumurdo hám Oshki piramidaları, Svetitsxoveli sobori (Msxeta), Ateni, Vardzia, Svanetiya shirkewlerindegi diywal súwretleri (súwretshi Tevdore), Gelat monastri tiykarǵı piramidalarınıń mozaikaları, astronomiya qollanbası (1188) hám basqa ózine tartatuǵınlıǵı menen dıqqattı tartadı. Metall naǵıs oyıwshılıǵı Gruziya kórkem óneriniń zárúrli tarmaǵı: Zarzmadaǵı «Tiriliw» (IX ásir), «Mehir» (XI ásir) ikonaları, Brili (ustası Asat), Bretidegi altın atanaqlar hám basqalar. XIX ásirden rus kórkem óneriniń tásiri kúsheydi. XIX ásir 2-yarımı hám XX ásir baslarında ayırım súwretshiler dóretiwshiliginde demokratiyalıq-realistlik jónelis zárúrli orın aldı, portret kórkem óneri rawajlandı (G. I. Maysuradze hám basqalar) hám xojalıq temaǵa itibar kúsheydi: R. N. Gvelesiani, A. L. Beridze, A. I. Gogiashvili, G. I. Gabashvili, A. I. Mrevlishvili, M. I. Toidze hám basqalar. XIX ásir aqırı hám XX ásir baslarında házirgi zaman Gruziya músinshiliginiń tiykarshısı Ya. Sh. Nikoladze hám súwretshi N. Pirosmanishvili dóretiwshilik etti. Tbiliside islengen Kórkem akademiya (1922) Gruziya súwretlew kórkem óneri rawajlanıwına úlken úles qostı.

1950-1960-jıllarda sol akademiyanı pitkerip shıqqan súwretshiler E. Kalandadze, G. Kutateladze, K. Maharadze, J. Nijaradze, R. Tarxan Mouravi, J. Xundadze, N. Ignatov, T. Tordiya hám de artistlerden A. G. Simakuridze, V. V. Sidamon-Eristavi, D. N. Kakabadze, hayal súwretshilerden Ye. D. Axvlediani, K. K. Manalashvili, músinshilerden N. P. Kandelaki, S. Ya. Kakabadze, teatr súwretshilerinen I. I. Gamrekoli, S. B. Birsaladze hám basqalardıń dóretiwshiligi itibarǵa iye. 1950-1960-jıllarda Gruziya súwretshileriniń jańa áwladı jetilisti: G. D. Gelovani, E. A. Totibadze hám basqalar; A. M. Bandzeladze, T. L. Kubaneyshvili hám basqalar grafikada, E. D. Amashukeli, M. I. Vardzenishvili, D. Mikatadze hám basqalar. Músinshilikte, I. A. Ochiauri, G. Z. Gabashvili, K. Ye. Guruli hám basqalar metall naǵıs oyıwshılıǵında dóretiwshilik etti. Zurab Seretelidiń monumental dóretpeleri Gruziyadaǵana emes, AQSh (Nyu-Yorktaǵı BMSh ımaratı janında), Rossiya, Braziliya, Yaponiya, Angliya hám basqa mámleketlerde de ornatılǵan.

== Muzıkası ==
Muzıkasına tiyisli dáslepki maǵlıwmat eramızǵa shekemgi VIII ásirden baslanadı. Xalıq muzıkası hár túrli forma, usıl hám janrlarda, bir dawıslı namalar menen birge kóp dawıslı jolları da bar. Kartuli, perxuli, xorumi sıyaqlı xalıq oyınları, chonguri, panduri, changi (shertpe-tarlı), chuniri (tarlı-oq jaylı), salamuri (nay tárizli), gudastviri (demli), doli, dayra (urıp shertiletuǵın) sıyaqlı xalıq sazları áyyemnen málim. Kóp dawıslı xalıq qosıqları tásirinde shirkew muzıkası payda bolǵan (XIV ásir). XVIII ásirden qala ónermentleri muzıkası payda bolǵan. XIX ásirden kompozitorlıq muzıka mádeniyatı rawajlana basladı. Tbiliside opera teatrı (1851), kamer hám simfoniyalı koncertler dúzilgen, qor kursları hám muzıka mektebi (1886-jıldan muzıka bilim jurtı) ashılǵan. F. Ya. Koridze, Z. P. Paliashvili, gurj muzıkalıq folkloristligi tiykarshısı D. I. Karnizshvili hám basqa xalıq qosıqların toplap basıp shıǵarǵan.

1905-jılda Gruziyada filarmoniya jámiyeti dúzilgen. 1904-jıl D. I. Karnizshvili birinshi milliy opera — «Shota Rustaveli haqqında qıssa» nı jarattı. 1919-jıl Z. P. Paliashvilidiń «Abesalom hám Eteri» operası, V. I. Dolidzeniń «Keto hám Kote» satiralıq operası saxnaǵa qoyıldı. 1917-jıl Tbiliside konservatoriya ashıldı. 1919-jıl opera studiyası ashılıp, onda rus hám Batıs Evropa kompozitorlarınıń operaları saxnalastırıldı. 1922-jılda 2-konservatoriya ashılıp, milliy opera rawajlandı. Z. P. Paliashvilidiń «Daney», I. R. Tokıyelidiń «Qızıl qalpaqsha» hám «Xrustal gewishshe», N. L. Mamisashvilidiń «Maqtanshaq gójek» sıyaqlı balalar operaları jaratıldı (bul operalar jańa redaktorlawda 60-jıllarda saxnaǵa shıqtı). A. D. Machavariani, S. F. Sinsadze, A. M. Balanchivadze sıyaqlı kompozitorlar jáhán klassikalıq ádebiyatı dóretpeleri tiykarında baletler jaratqan. 1930-jıllar aqırınan simfoniyalıq janr jetekshi bolıp qaldı. 40-50-jıllar aqırı O. V. Taktakishvilidiń 1-simfoniyası menen fortepiano koncerti, A. D. Machavarianidiń skripka koncerti (1949) hám basqa dóretpeler jaratıldı. Sh. Mshvelidzeniń «Tariel haqqında ańız» epikalıq monumental operası Gruziya muzıkalıq teatrınıń iri shıǵarması bolıp tabıladı. O. Takishvili, R. Lagidze, G. Sabadze, S. Nasidze, G. Kancheli hám basqa kompozitorlardıń dóretpeleri kóp mámleketlerde ataqlı. Gruziya mudamı talantlı dirijyor, qosıqshı hám sazendeler menen dańq taratqan (Ye. Mikeladze, O. Dimitriadi, S. Inashvili, N. Kumsiashvili, D. Badridze, D. Gamrekeli, D. Andguladze, N. Haradze, M. Nakashidze, P. Amiranashvili, Z. Sotkilava, M. Kasrashvili, P. Minnetuladze, E. Virsaladze, A. Toradze, L. Isakadze, Z. A. Anjaparidze, N. Bregvadze, V. Kikabidze, T. Gverdsiteli hám basqalar).

== Teatrı ==
Gruziyadaǵı áyyemgi ónim bayramı oyınlarında teatr elementleri bolǵan. Eramızǵa sheklemgi 2 mıń jıllıq ortalarına tiyisli gúmis buyımlarda nıqap taǵıp oyınǵa túsip atırǵan adamlar súwretlengen. Sol oyınlardıń elementleri keyinirek berikaoba dep atalǵan nıqaplı xalıq teatrına ótken. Onıń tamashalarında xalıqtıń tınıshlıq sezimi, zulımǵa qarsı gúresi sáwlelengen. Ksenoba dep atalǵan ǵalabalıq xalıq karnaval bayramları gurjlardıń shet el puqarası basqınshılarǵa qarsı gúresin sáwlelendirgen. Orta ásirlerde shirkewdiń quwǵınına qaramay, saxioba dep atalǵan saray teatrı rawajlandı. Ol ápsanalıq, ashıqlıq hám satiralıq tamashalar kórsetetuǵın edi. XVIII ásirdiń 2-yarımına kelip, teatr mektebi quram taptı. Gruziya professional teatrı patsha húkimeti tárepinen 1856-jılda jawıldı. Professional teatr tiykarshısı dramaturg G. Eristavi edi. 1879-jıl I. Chavchavadze hám A. Sereteli sıyaqlı jazıwshılar Tiflis hám Kutaisida professional teatrlardı dúzdi. V. Abashidze, V. S. Aleksii Mesxashvili, N. Gabuniya, K. Mesxi, V. Guniya hám basqalar sol jıllardıń iri aktyorları bolıp tabıladı. 90-jıllarda Tiflis, Batumi, Kutaisida xalıq teatrları payda boldı. 1921-jıl Tbiliside Sh. Rustaveli atındaǵı teatr, 1928-jıl Kutaisida K. A. Marjanishvili basshılıǵındaǵı teatr dúzildi (1930-jıl Tbilisige kóshirildi, 1938-jıldan K. A. Marjanishvili atı menen ataldı). 1939-jıl Sh. Rustaveli atındaǵı G. mámleket teatr institutı payda bolǵan. V. Anjaparidze, A. Vasadze, V. D. Godziashvili, U. Chxeidze, A. Xorava, N. Vachnadze, T. Chavchavadze, S. Chiaureli, K. Kavsadze, R. Chxikvadze, G. Kavtaradze, S. Zakariadzelar G. teatrınıń iri ǵayratkerleri bolıp tabıladı. M. Japaridze, M. Chaxava, K. Maharadze, L. Ioseliani hám basqa aktyor hám rejessyorlar teatrǵa keyingi jıllarda kirip keldi. Gruziyada opera, operetta hám muzıka teatrları, balalar teatrları ataqlı. Gruziyada 38 mámleket hám onlaǵan xalıq teatrları bar. Suxumi, Rustavi, Gori, Sxinvali, Chiatura, Telavi, Poti, Maharadze, Zugdidi, Axalsixe qalalarındaǵı teatrlar solar qatarına kiredi.

== Kinosı ==
1908-jıl súwretshi V. Ya. Amashukeli súwretke alǵan hújjetli filmnen baslanǵan. Gruziyanıń birinshi kórkem filmi «Xristian monaxa» bolıp tabıladı. 1921-jıl «Arsen Jorjiashvili», 1923-jılda «Qızıl shaytanshalar» filmleri ekranǵa shıqtı. «Úsh turmıs» (I. Perestiani), «Kim ayıplı» (A. Sutsunava) filmleri 30-40-jıllarda jaratılǵan. A. I. Bek-Nazarov, I. Perestiani, N. Shengelaya, A. Sutsunava, M. Chiaureli, K. A. Marjanashvili sıyaqlı rejessyorlar, N. Vachnadze, M. Gelovani hám basqa aktyorlardıń Gruziya kinematografiyasınıń júzege keliwinde xızmetleri úlken. &quot;Georgiy Saakadze (M. Chiaureli), «Kópir» (S. Pipinashvili) filmleri Ekinshi jáhán urısı jılları ekranlastırıldı. «Iynelik», «Eki okean sırı», «Aq kárwan», «Jolbarıs» sıyaqlı filmler keyingi jıllardıń jemisi. Rejissyorı M. Chxeidze islegen «Soldat atası» filmi Gruziya kinosınıń jetiskenligi esaplanadı. Gruziya kinematografshıları qısqa metrajlı filmler ustası retinde at shıǵarǵan. Gurj kinosınıń rawajlanıwı hám de ájayıp filmlerdiń jaratılıwı 50 hám 60-jıllarda kinoǵa kirip kelgen rejessyorlar atı menen baylanıslı. 50-jıllardan baslap olardıń dóretpeleri túrli xalıqaralıq kinofestivallarda 100 den artıq hár túrli sıylıqlarǵa iye boldı. «Lurja Magdani» (1955, rejissyor T. Abuladze, R. Chxeidze), «Soldat atası» (1964, rejissyor R. Chxeidze), «Seniń perzentiń, Jer» (1980, rejissyor R. Chxeidze), «Jolbarıs» (1968, rejissyor T. Abuladze), «Toy» (1964), «Qasnaq» (1967, rejissyor M. Kokobadze), «Pirosmani» (1968, rejissyor E. Shengelaya), «Tań qalarlıq kórgizbe» (1968, rejissyorı E. Shengelaya), «Birinshi qarlıǵash» (1975, rejissyorı N. Mchedlidze), «Jaqsılıq teregi» (1976, rejissyorı T. Abuladze), «Tekshe» (1986, rejissyorı A. Rexviashvili), «Suram qorǵanı tuwrısında ańız» (1986, rejissyor S. Parajanov), «Táwbe etiw» (1987, rejissyor T. Abuladze) hám basqa filmler usılar qatarınan bolıp tabıladı. Keyingi jıllarda Tbilisi teatr institutınıń kino fakultetin pitkerip shıqqan artistler tárepinen jaratılǵan «Áwladlar shaqırıǵı» (1981, rejissyor G. Choxeli), «Robinzoniada yamasa inglis babam» (1986, rejissyorı N. Jorjadze), «Altın qońız» (1988, rejissyorı D. Janelidze), «Sergekler quyashı» (1991, rejissyorı T. Babluani) hám basqa filmler xalıqaralıq kinofestivallarda joqarı itibarǵa iye bolǵan. Házir Gruziyada bir neshe ǵárezsiz kinostudiya hám «Gruziyafilm» kinokoncerni bar. 1991-2001-jıllarda A. Sabadze, D. Sinsadze, N. Janelidze sıyaqlı rejissyorlar abıroylı xalıqaralıq sıylıqlarǵa iye boldı.

== Ózbekistan — Gruziya qatnasları ==
Tiykarǵı maqala: Ózbekistan — Gruziya qatnasları

{{Evropa}}
{{Aziya}}
{{Authority control}}
[[Kategoriya:Mámleketler]]
[[Kategoriya:Evropa]]
[[Kategoriya:Aziya]]</text>
      <sha1>0ybj3factmkwvcejf4czpfwn325hf4f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Germaniya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1387</id>
    <revision>
      <id>120894</id>
      <parentid>115073</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T11:02:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (9) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120894</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15140" sha1="jzrccfwk8gwndkvlrtdshun7wrx3mnc" xml:space="preserve">{{Mámleket infoqutısı 
| mámleket_atı            = Germaniya Federativ Respublikası
| mámleket_atı_tolıq      = Germaniya Federativ Respublikası
| mámleket_jergilikli_atı = {{lang-de|Bundesrepublik Deutschland}}
| súwret_bayraq           = Flag of Germany.svg
| súwret_gerb             = Coat of arms of Germany.svg
| súwret_karta            = 
| súwret_karta_táriypi    =
|lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = 
|lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = 
  |region                 = 
  |CoordScale             =
| mámleket_uranı          = Einigkeit und Recht und Freiheit
| qaraqalpaqshauran       = Birlik, huqıq hám erkinlik
| mámleket_gimni          = &quot;Nemisler qosıǵı&quot; nıń úshinshi qatarı&lt;ref name=&quot;PresidentsOffice&quot;&gt;{{Web deregi | url = http://www.bundespraesident.de/DE/Amt-und-Aufgaben/Wirken-im-Inland/Repraesentation-und-Integration/repraesentation-und-integration-node.html | title = Repräsentation und Integration | author = Bundespräsidialamt | authorlink = Bundespräsidialamt |lang=de | access-date = 2016-03-08 | quote = Nach Herstellung der staatlichen Einheit Deutschlands bestimmte Bundespräsident von Weizsäcker in einem Briefwechsel mit Bundeskanzler Helmut Kohl im Jahr 1991 die dritte Strophe zur Nationalhymne für das deutsche Volk. [In 1991, following the establishment of German unity, Federal President von Weizsäcker, in an exchange of letters with Chancellor Helmut Kohl, declared  the third verse [of the  Deutschlandlied] to be the national anthem of the German people.] | archive-url = https://web.archive.org/web/20160307221541/http://www.bundespraesident.de/DE/Amt-und-Aufgaben/Wirken-im-Inland/Repraesentation-und-Integration/repraesentation-und-integration-node.html | archive-date = 2016-03-07 }}&lt;/ref&gt;
| paytaxtı                = Berlin
| koordinatlar            = {{coord|00|00|N|00|00|E}} 
| eń_iri_qalaları         = Berlin, Gamburg, Myunxen, Kyoln, Shtutgart, Dyusseldorf, Leypsig, Dortmund, Essen&lt;ref&gt;[http://www.citypopulation.de/en/germany/cities/ Germany: States and Major Cities]&lt;/ref&gt;
| rásmiy_tili             = [[nemis tili]]
| rásmiy_tilleri          =
| etnik_quramı_jıl        = 
| etnik_quramı            = 
| etnik_quramı_silteme    = 
| diniy_quramı_jıl        = 
| diniy_quramı            =
| diniy_quramı_silteme    = 
| etnoxoronim             = nemis
| húkimet_forması         = federaciya
| jetekshi_hámeli_1       = Federal prezident
| jetekshi_atı_1          = [[Frank-Walter Steinmeier|Frank-Valter Shtaynmayer]]
| jetekshi_hámeli_2       = Federal kancler
| jetekshi_atı_2          = [[Friedrich Merz]]
| jetekshi_hámeli_3       = Bundestag baslıǵı
| jetekshi_atı_3          = Berbel Bas
| jetekshi_hámeli_4       =
| jetekshi_atı_4          =
| jetekshi_hámeli_5       =
| jetekshi_atı_5          =
| nızam_shıǵarıwshı_organ =
  | joqarǵı_palata        =
  | tómengi_palata        =
| suverenitet_tip         =
| suverenitet_nota        =
| dúzilgen_waqıya_1       =
| dúzilgen_sáne_1         = 
| dúzilgen_waqıya_2       =  
| dúzilgen_sáne_2         = 
| dúzilgen_waqıya_3       = 
| dúzilgen_sáne_3         = 
| dúzilgen_waqıya_4       =  
| dúzilgen_sáne_4         = 
| dúzilgen_waqıya_5       = 
| dúzilgen_sáne_5         =
| maydan                  = 357&amp;nbsp;592&lt;ref&gt;{{Web deregi |url = https://www.destatis.de/DE/Themen/Laender-Regionen/Regionales/_inhalt.html |title = ''Länder und Regionen / Regionales / Fläche'' |publisher = www.destatis.de |access-date = 2023-06-07 |lang = de |archive-date = 2021-04-08 |archive-url = https://web.archive.org/web/20210408025039/https://www.destatis.de/DE/Themen/Laender-Regionen/Regionales/_inhalt.html |url-status = live }}&lt;/ref&gt;
| maydan_orın             = 62
| maydan_suw              = 2,46 %
| xalıq_shama             = 81 292 400&lt;ref name=&quot;перепись&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.destatis.de/EN/FactsFigures/SocietyState/Population/CurrentPopulation/Tables/Census_SexAndCitizenship.html|title=Population based on the 2011 Census — Federal Statistical Office (Destatis)|date=2015-09-30|website = destatis.de|archive-url=https://web.archive.org/web/20160628112855/https://www.destatis.de/EN/FactsFigures/SocietyState/Population/CurrentPopulation/Tables/Census_SexAndCitizenship.html|archive-date=2016-06-28}}&lt;/ref&gt;
| xalıq_shama_jıl         = 
| xalıq_shama_orın        = 17
| xalıq_sanaq             = 
| xalıq_sanaq_jıl         = 2015
| xalıq_sanaq_orın        =
| xalıq_tıǵızlıq          = 232,3
| xalıq_tıǵızlıq_orın     = 58
| JIÓ_SAUP                = 4,672 trln&lt;ref name=&quot;dataimf&quot;&gt;{{Web deregi |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2020/October/weo-report?c=193,122,124,156,423,935,128,939,172,132,134,174,532,176,178,436,136,158,542,941,946,137,546,181,138,196,142,182,359,135,576,936,961,184,144,146,528,112,111,&amp;s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&amp;sy=2018&amp;ey=2020&amp;ssm=0&amp;scsm=1&amp;scc=0&amp;ssd=1&amp;ssc=0&amp;sic=0&amp;sort=country&amp;ds=,&amp;br=1 |title=Report for Selected Countries and Subjects |access-date=2021-01-28 |archive-date=2021-02-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205101511/https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2020/October/weo-report?c=193,122,124,156,423,935,128,939,172,132,134,174,532,176,178,436,136,158,542,941,946,137,546,181,138,196,142,182,359,135,576,936,961,184,144,146,528,112,111,&amp;s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&amp;sy=2018&amp;ey=2020&amp;ssm=0&amp;scsm=1&amp;scc=0&amp;ssd=1&amp;ssc=0&amp;sic=0&amp;sort=country&amp;ds=,&amp;br=1 |url-status=live }}&lt;/ref&gt;
| JIÓ_SAUP_jıl            = 2019
| JIÓ_SAUP_orın           = 5
| JIÓ_SAUP_jan_basına     = 56226&lt;ref name=&quot;dataimf&quot;/&gt;
| JIÓ_SAUP_jan_basına_orın= 15
| JIÓ_nominal             = 3,862 trln&lt;ref name=&quot;dataimf&quot;/&gt;
| JIÓ_nominal_jıl         = 2019 
| JIÓ_nominal_orın        = 4
| JIÓ_nominal_jan_basına  = 46473&lt;ref name=&quot;dataimf&quot;/&gt;
| JIÓ_nominal_jan_basına_orın= 18
| Djini                   = 
| Djini_jıl               = 
| Djini_ózgeris           =
| Djini_derek             =
| Djini_orın              = 
| IRI                     = {{ósiw}} 0,947&lt;ref&gt;{{Web deregi |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf |lang=en |title=Human Development Indices and Indicators |year=2020 |access-date=2021-08-17 |publisher=[[Программа развития ООН]] |description=Доклад о человеческом развитии на сайте Программы развития ООН |archive-date=2020-12-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201215063955/http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf |url-status=live }}&lt;/ref&gt;
| IRI_jıl                 = 2020
| IRI_ózgeris             = 
| IRI_derek               =
| IRI_orın                = 6
| pul_birligi             = evro
| pul_birligi_kod         = 
| pul_birligi_silteme     =
| waqıt_zonası            = +1
| waqıt_utc               =  
| waqıt_zonası_dst        =
| waqıt_utc_dst           =
| dst_nota                = 
| sáne_formatı            = 
| avtomobil_háreketi      = oń
| telefon_prefiksi        =
| iso3166code             = 
| olimpiya_kodı           =
| internet_domeni         = .de
| rásmiy_sayt             =
| siltemeler              =
}}
'''Germaniya'''&lt;ref name=&quot;автоссылка32&quot;&gt;{{БРЭ|ссылка=https://old.bigenc.ru/geography/text/2354371|статья=Германия • Большая российская энциклопедия — электронная версия|архив=https://web.archive.org/web/20180202190502/https://bigenc.ru/geography/text/2354371|архив дата=2018-02-02}}&lt;/ref&gt; ({{Lang-de|Deutschland}}), tolıq atı — '''Germaniya Federativ Respublikası''' ({{Lang-de|Bundesrepublik Deutschland}}; abbr. '''GFR''', {{lang-de|BRD}})&lt;ref&gt;{{Книга|автор=Макс Мангольд|заглавие=[[Орфографический словарь]] [[Немецкий язык|немецкого языка]] [[Дуден]]|год=2005|издание=6-е изд|место=|страницы=271|isbn=978-3-411-04066-7}}&lt;/ref&gt; - Oraylıq Evropadaǵı mámleket, paytaxtı [[Berlin]]&lt;ref&gt;{{Web deregi |url=https://www.bundestag.de/parlament/aufgaben/rechtsgrundlagen/grundgesetz |title=Deutscher Bundestag — Grundgesetz |access-date=2021-01-14 |archive-date=2021-01-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210117195001/https://www.bundestag.de/parlament/aufgaben/rechtsgrundlagen/grundgesetz |url-status=live }}&lt;/ref&gt;. Maydanı — 357 592 km²&lt;ref&gt;{{Web deregi |url=https://www.destatis.de/DE/Themen/Laender-Regionen/Regionales/_inhalt.html |title=Statistisches Bundesamt (Destatis) — Länder und Regionen |access-date=2023-08-03 |archive-date=2021-04-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210408025039/https://www.destatis.de/DE/Themen/Laender-Regionen/Regionales/_inhalt.html |url-status=live }}&lt;/ref&gt;. 2023-jıl yanvar jaǵdayına kóre xalıqtıń sanı 84,4 mln kisi. Xalıq sanı boyınsha dúnyada 19-orındı iyeleydı (Evropa Awqamında 1-orın, [[Rossiya]] hám [[Túrkiya|Túrkiyanı]] esapqa alǵan halda) hám maydanı boyınsha dúnyada 62-orındı iyeleydı (Evropada 8-orın).

Evropanıń orayında jaylasqan Germaniya [[Baltiq teńizı]] hám [[Arqa teńiz]] suwi menen juwıladı. Arqada [[Daniya]], shıǵısta [[Polsha]] hám [[Chexiya]], qublada [[Avstriya]] hám [[Shveycariya]], batısda [[Franciya]], [[Lyuksemburg]], [[Belgiya]] hám [[Niderlandiya]] menen shegaralasqan. 

Mámleket dúzilisi boyınsha 16 federal shtattan ibarat federal mámleket esaplanadı (Bavariya, Baden-Vyurtemberg, Berlin, Brandenburg, Bremen, Gamburg, Gessen, Meklenburg-Batıs Pomeraniya, Tómengi Saksoniya, Reynland-Pfalc, Saar, Saksoniya, Saksoniya-Anxalt, Arqa Reyn-Vestfaliya, Tyuringiya, Shlezvig-Golshteyn).

Mámleket basqarıwı forması — Parlament Respublikası. GFR Federal kansclerı lawazımın 2021-jıl 8-dekabrden baslap GSDP partiyasınan Olaf Sholc&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.spiegel.de/politik/deutschland/olaf-scholz-erhaelt-ernennungsurkunde-von-frank-walter-steinmeier-a-b60f30bc-39ad-4836-982e-2433d701e962|title=Bundespräsident Steinmeier ernennt Scholz offiziell zum Bundeskanzler|publisher=[[Der Spiegel]]|access-date=2021-12-08|archive-date=2021-12-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20211208101326/https://www.spiegel.de/politik/deutschland/olaf-scholz-erhaelt-ernennungsurkunde-von-frank-walter-steinmeier-a-b60f30bc-39ad-4836-982e-2433d701e962|url-status=live}}&lt;/ref&gt;, 2017-jıl 19-marttan baslap GFR Federal prezidentı lawazımın mámlekette wákillik funkciyaların orınlawshı GSDP partiyasınan Frank-Valter Shtaynmayer iyelep atır.

Rásmiy tili — nemis tili. Pul birligi — evro. Internet domeni — .de.

Germaniya keń etnik-mádeniy, diniy, ırqiy hám milliy túrme-túrlıqqa iye bolǵan kóp milletli mámleket bolıp tabıladı. [[AQSH]] xalqı arasında emigrant nemisler hám olardıń áwladları xalıqtıń eń úlken bólegin quraydı.

Germaniya Evropa Awqamı hám OECD tiykarlawshilerinen biri hám aǵzası, NATO aǵzası, &quot;úlken jeti&quot; ge kiredi. 2021-jıl 31-dekabr jaǵdayına kóre, xalıqtıń 49,7 procenti xristianlıqdı, 3,5 procenti islamdı, 4,8 procenti basqa dinlerdı, 42 procenti dinsiz&lt;ref name=fowid /&gt;.

== Etimologiyası ==
[[Fayl:BRD.png|mini|284x284|nobaý|Qalaları menen Germaniya kartası]]
&quot;Germaniya&quot; atı latınsha &quot;Germania&quot; sózinen kelip shıqqan bolıp, ol jańa dáwirdiń I ásir áyyemgi avtorlarınıń dóretpelerine barıp taqaladı. Birinshi ret bul at Yuliy Cezar tárepinen Reynden sırtda jasaǵan qáwimlerge salıstırǵanda &quot;gezek urısı tuwrısındaǵı jazıwlarda&quot; qollanılǵan. Sózdiń ózi, itimal, latınsha bolmaǵan túbirlerge iye hám kelt tilinen  &quot;gair&quot; sózinen alınǵan (&quot;qońsılas&quot;)&lt;ref name=&quot;ReferenceB&quot;&gt;{{Web deregi |url = http://etymonline.com/index.php?term=German |title = Онлайновый этимологический словарь Дугласа Харпера  |archive-url = https://web.archive.org/web/20101016235458/http://www.etymonline.com/index.php?term=german |archive-date = 2010-10-16 }}&lt;/ref&gt;.

[[Nemis tili|Nemis tilinde]] mámleket Deutschland dep ataladı (pragermdan. Þeudiskaz). Deutsch sózi (pragermdan. Sheodisk) daslep &quot;xalıq menen baylanıslı&quot; degen mánisti ańlatadı hám birinshi náwbette tildi názerde tutadı&lt;ref name=&quot;ReferenceC&quot;&gt;Wilhelm Schmidt, «Geschichte der deutschen Sprache. Ein Lehrbuch für das gemanistische Studium.» 7., verbesserte Aufl., Stuttgart / Leipzig 1996, S. 80 f.&lt;/ref&gt;. Land sózi &quot;jer, mámleket&quot; degen mánisti ańlatadı. Mámleket atınıń jazıwdıń zamanagóy forması [[XV ásir|XV ásirden]] berli qollanılıp atır.

== Geografiyası ==
=== Relyef ===
[[Fayl:Deutschland topo.jpg|thumb|200px|nobaý|Germaniya topografiyası]]
Germaniyanıń arqa bólegi muzlıq dáwirinde qáliplesken oypatlıq tegisligi bolıp tabıladı (Arqa Germaniya oypatlıǵı, eń tómen noqatı Vilstermarshdagi Noyendorf-Saksenbande, teńiz júzesinen 3,54 metr tómende). Arqa Germaniya oypatlıǵınıń maydanı áyyemgi muzlıq ızlerın saqlap qaldı — tómen teńiz dizbeleri hám tóbelikler shınjırı. Oypatlıqtıń batıs bólegin batpaqlı oypatlıqlar iyeleydi — marsh, olardıń qáliplesiwi platformanıń shógiwi nátiyjesinde júzege kelgen. Mámlekettiń oraylıq bóleginde oypatlıqqa qubladan ataw menen oralǵan taw etekleri tutasǵan, qublada Alp tawları baslanadı. Germaniya aymaǵındaǵı eń biyik noqat — Cugshpice tawi esaplanadi, 2962 m.

=== Dáryaları hám kóllerı ===
Germaniya aymaǵınan kóplegen dáryalar aqadı, olardıń eń irileri: Reyn, Dunay, Elba, Vezer hám Oder, dáryalar kanallar menen baylanısqan, eń ataqlı kanal Boltiq hám Arqa teńizlerdi baylanıstıratuǵın Kil kanalı. Kil kanalı Kil qoltıqınan baslanadı hám Elba dáryasınıń awızında tawsıladı. Germaniyadaǵı eń úlken kól — Boden kóli, onıń maydanı 540 km² hám tereńligi 250 m.

=== Klimatı === 
Iyul ayınıń ortasha temperaturası tawlarda +14 ten oypatlıqlarda +22 °C ge shekem. Yanvar ayınıń ortasha temperaturası oypatlıqlarda +4 ten tawlarda -5 °C ge shekem. Ortasha jıllıq temperatura +5-+10 °C.

Germaniyada eń tómen temperatura -46 °C ni quradı. Bunday kórsetkish XX asirde mámleket qublasında, onıń tawlıq bóleginde teńiz júzesinen 1601 metr biyiklikte, Funtenze kóli átirapında bolǵan aymaqta belgilengen. 

=== Bólek qáwipsizlik etiletuǵın tábiyiy aymaqları ===
Germaniyada 14 milliy baǵ, 19 biosfera rezervati, 100 den artıq&lt;ref&gt;{{Web deregi|lang=de|url=https://www.naturparke.de/|title=Naturparke. Wir leben Natur.(Природные парки. Мы живём природой)|website=https://www.naturparke.de/|access-date=2022-08-18|archive-date=2022-08-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20220813014704/https://www.naturparke.de/|url-status=live}}&lt;/ref&gt; tábiyiy baǵlar hám basqa kóplegen qáwipsizlik etiletuǵın tábiyiy aymaqlar hám tábiyiy estelikler bar.

[[Kategoriya:Mámleketler]]
[[Kategoriya:Germaniya| ]]
[[Kategoriya:Evropa]]

== Derekler ==</text>
      <sha1>jzrccfwk8gwndkvlrtdshun7wrx3mnc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Chexiya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1391</id>
    <revision>
      <id>120447</id>
      <parentid>119155</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T13:01:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (32) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120447</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20889" sha1="pk2a77opiv5b6fnete8i0t4fzy7y1uo" xml:space="preserve">{{Chexiya infoqutısı}}
'''Chexiya''' (chex. Česko), Chex Respublikası (chex. Česká republika) — Oraylıq [[Evropa]]daǵı mámleket. Maydanı 78,9 mıń km². Xalqı 10,51 mln adam (2012). Paytaxtı — Praga qalası. Basqarıw jaǵınan 14 oblast (wálayat) qa bólinedi.

== Mámleket basqarıw sisteması ==
Chexiya — suverenli, demokratiyalıq mámleket. Ámeldegi [[Konstituciya]]sı 1992-jılı 16-dekabrde qabıl etilgen hám 1993-jılı 1-yanvardan kúshke kirgen, 1997-jılı 23-oktyabrda dúzetiwler kirgizilgen. Mámleket baslıǵı — prezident (2013-jıldan Milosh Zeman), ol parlamenttiń eki palatası tárepinen 5 jıl múddetke saylanadı. Nızam shıǵarıwshı organı — Deputatlar palatası hám Senattan ibarat parlament. Atqarıwshı hákimiyat organı prezident tárepinen tayınlanatuǵın húkimet.

== Tábiyatı ==
Chexiya aymaǵınıń úlken bólegi Chexiya tawlarında jaylasqan. Onıń átirapında ortasha biyikliktegi Shumova, Chexiya ormanı, Rudalı tawlar (KrushneGori), Krkonoshe tawları (eń biyik jeri 1602 m, Snejka tawı) bar. Chexiya tawlarınıń ishki bólimi — Chexiya saylıǵı tóbelikler hám olardı ajıratıp turıwshı tómen tawlardan ibarat. Moraviyada da tóbelik hám tómen tawlar kóp. Chexiyanıń qubla hám oraylıq bóliminde Chexiya Moraviya qırları bar. Chexiyada kómir, temir rudası, grafit, kaolin kánleri bar. Klimatı ortasha klimat. Batıstan shıǵısqa hám ishki saylıqlarda kontinentlesip baradı. Tegisliklerde ortasha temperatura yanvarda -2° dan -4° qa shekem, tawlarda -8° tan -10° qa shekem, iyulda 19-20°, tawlarda 4-8°. Jıllıq jawın tegisliklerde ortasha 500-700 mm, tawlarda 1600-2100 mm. Mámlekettiń qubla hám batısında onsha úlken bolmaǵan kól bar. Tiykarǵı dáryaları — Laba (Elba), Vltava. Taw qaptal bawırları aralas hám iyne japıraqlı ormanlar menen oralǵan. Haywanlardan tawlarda gúńgirt ayıw, túlki, kiyik, jabayı eshki, tegisliklerde kemiriwshiler, kesirtke hám qustıń kóp túrleri bar.

== Xalqı ==
Xalqınıń kóbisi — chexlar (81,3%); slovak, polyak hám basqa da milletler jasaydı. Qala xalqı 70%. Rásmiy tili — chex tili. Dinge sıyınıwshılardıń kópshiligi katolikler. Iri qalaları: Praga, Brno, Plzen, Ostrava.

== Tariyxı ==
Chexiya aymaǵında adam paleolit dáwirinen baslap jasaydı. Eramızǵa shekemgi shama menen 400-jıllarda bul jerde keltlar, eramızǵa shekemgi I ásirde kelt qáwimleriniń bay toparı jasaǵan (Chexiyanıń latınsha Bohemia, nemisshe Bohmen atı da sonnan). 1 mıń jıllıq ortalarında Chexiyada slavyan qáwimleri kópshilikti quradı. VII ásirde Chexiya aymaǵı Aspan mámleketi, IX-X ásir baslarında Ullı Moraviya mámleketi quramına kirdi. X ásirde payda bolǵan Praga knyazligi dáslepki chex mámleketiniń ózegi bolıp qaldı. 1198-jıldan korollikke aylandı. 1310-1437-jıllarda chex jerleri Lyuksemburglar áwladı múlki quramında boldı. XV ásirdiń 1-yarımında Chexiyada kúshli sociallıq, milliy azatlıq háreketleri bolıp ótti (qarań Guschiler háreketi). 1526-jılı Chexiya Gabsburglar imperiyasi quramına tolıq huqıqı menen qosıp alındı. 1618-20-jıllarda chex kóterilisiniń jeńiliwinen keyin, onıń provinciyasına aylandı. XVIII ásir aqırı XIX ásir 1-yarımında chex tili, milliy mádeniyatın saqlaw hám rawajlandırıw ushın milliy háreket háwij aldı. XIX ásirdiń 30-40-jıllarında ol siyasiy tús ala basladı. 1848-jılı Pragadaǵı Svyatovatslav jıyını Gabsburglar imperiyasında 1848-49-jıl revolyuciyası baslanıwına alıp keldi. 1867-jılı Chexiya Avstriya-Vengriyanıń Avstriya bólegi quramına kirdi. 1878-jılı Chexiyada Chexoslavyan social-demokratiyalıq jumısshı partiyası tuzildi. 1918-jılı Avstriya-Vengriya bólinip ketkennen keyin, Chexiya Slovakiya menen birigip ǵárezsiz Chexoslovakiya Respublikasın dúzdi. 1938-jılı oktyabr baslarında Germaniya Chexiyanıń Sudet wálayatı dep atalǵan aymaǵın, 1939-jılı martta barlıq chex jerlerin basıp aldı jáne onı &quot;Bogemiya hám Moraviya protektoratı&quot; dep járiyaladı. Chex xalqınıń 1945-jılı maydaǵı kóterilisi nátiyjesinde 1945-jılı 9-mayda Praga qalası azat etildi; chex jerleri hám Slovakiya Chexoslovakiya Respublikası sheńberinde qayta birlestirildi. Chexiya 1948-jılı 9-maydan Chexoslovakiya Xalıq Demokratiyalıq Respublikası, 1960-jılı 11-iyuldan Chexoslovakiya Socialistlik Respublikası, 1990-jılı 29-marttan Chexoslovakiya Federativ Respublikası, 1990-jılı 20-aprelden 1992-jılı 31-dekabrge shekem Chexiya hám Slovakiya Federativ Respublikası quramında boldı. Chexiya hám Slovakiya Federaciyasınıń 1992-jıl 25-noyabrdegi Chexiya hám Slovakiya Federaciyasınıń tamamlanıwı haqqındaǵı federal nızamına tiykarlanıp Chexiya 1993-jıl 1-yanvardan suverenli mámleketke aylandı. Chexiya 1993-jıldan BMSh aǵzası. 1992-jıl 24-yanvarda Ózbekstan Respublikası suverenitetti tán alǵan hám 1993-jıl 1-yanvardan diplomatiyalıq munásibetlerdi ornatqan. Milliy bayramı — 28-oktyabr — Ǵárezsiz Chexoslovakiya dúzilgen  kún (1918).

== Tiykarǵı siyasiy partiyaları, kásiplik awqamları ==
Puqaralar demokratiyalıq partiyası, 1991-jıl 23-fevralda shólkemlestirilgen; Puqaralar demokratiyalıq alyansi, 1989 -jıl dúzilgen; Demokratiyalıq awqam partiyası, 1994-jıl tiykar salınǵan; Chexiya hám Moraviya kommunistlik partiyası, 1990-jıl shólkemlestirilgen; Azatlıq awqamı partiyası, 1998-jıl dúzilgen; Chexiya social-demokratiyalıq partiyası, aldınǵı atı Chexoslovakiya social-demokratiyalıq partiyası, 1989-jıldan ǵárezsiz partiya retinde iskerlik júrgizedi. ChexMoraviya kásiplik awqamları konfederaciyası, 1990-jıl shólkemlestirilgen, 31 tarmaq kásiplik awqamın birlestiredi.

== Ekonomikası ==
Chexiya — industrial-agrar mámleket. Milliy dáramatta awıl xojalıǵı 5%, sanaat 33%, xizmet kórsetiw tarmaǵı 61,2% ti quraydı. Sanaatında janarmay energetika hám qara metallurgiya (Ostrava), ximiya, mashinasazlıq, jeńil hám azıq-awqat sanaatı rawajlanǵan. Gúńgirt kómir hám taskómir qazıp alınadı. OstravaKarvina taskómir, Arqa Chexiya hám Sokolov gúńgirt kómir háwizleri, temir ruda kánleri bar. Jılına ortasha 58,7 mlrd. kVt saat elektr energiyası payda etiledi. Tiykarǵı sanaat orayları — Praga, Plzen, Ostrava, Brno. Awıl xojalıǵında, tiykarınan, qant láblebi, biyday, sulı, arpa, palız eginleri, kartoshka hám basqalar egiledi. Baǵshılıq hám palız egin egiw rawajlanǵan, kóp muǵdarda qulmoq (xmel) jetistiriledi. Góshsút shárwashılıǵına tiykarǵı itibar beriledi (shoshqa, qoy, qaramal, qus baǵıladı). Suw háwizlerde balıq jetistiriledi.

== Transportı ==
Temirjol uzınlıǵı 9,4 mıń km, avtomobil jolları uzınlıǵı 124,8 mıń km. Vltava hám Laba dáryalarında kemeler qatnaydı. Tiykarǵı dare portları — Praga hám Dechin. Pragada xalıqaralıq aeroport bar. Chexiya shet elge mashina hám úskeneler, jeńil, shiyshe keramika sanaatı ónimleri, kómir shıǵaradı. Shetten neft, gaz, qara metall, tutınıw buyımların aladı. Shet el turizmi rawajlanǵan. Germaniya, Slovakiya, Avstriya, Rossiya menen sawda etedi. Pul birligi — chex kronası.

== Bilimlendiriwi, ilimiy hám mádeniy bilimlendiriw mákemeleri ==
Chexiyada 6 jastan 14 jasqa deyingi balalar ushın 8 jıllıq májbúriy tálim engizilgen (tiykarǵı mektep). 8 jıllıq mektep negizinde tolıq orta mektep, gimnaziya, orta kásip óner bilim orınları hám mektepleri iskerlik júrgizedi; olar maman jumısshılardı tayarlaydı. Chexiyada 23 joqarı oqıw orınları bar. Irileri: Praga universiteti, Politexnika institutı, Ekonomika institutı, Súwretleytuǵın kórkem óner akademiyası, Muzıka kórkem óneri akademiyası (hámmesi Praga qalasında), Brno, Olomouts qalalarındaǵı universitetler, Ostravadaǵı taw kánshilik institutı. Joqarı ilimiy shólkemi — Chexiya Pánler akademiyası. Ministrlik hám mákemelerdiń geologiya, gidrometeorologiya, suw xojalıǵı oraylıq ilimiy izertlew institutları bar. Iri kitapxanaları: Praga universiteti kitapxanası, mámleket kitapxanası, Chexiya Pánler akademiyası tiykarǵı kitapxanası, Ya.A.Komenskiy atındaǵı ped. mámleket kitapxanası, Brnodaǵı universitet kitapxanası, mámleket ilimiy kitapxanası. Ostrava, Olomouts, Plzen hám basqa qalalarda da ilimiy kitapxanalar bar. Chexiyada bir qansha muzey hám galereyalar bar. Irileri: Pragadaǵı Milliy muzey hám Milliy galereya, Naprstak atındaǵı etnikalıq muzeyi, A. Dvorjak muzeyi, B. Smetana muzeyi, planetariy, chex milliy jazıwı muzeyi hám taǵı basqalar.

== Baspasózi, radioesittiriwi hám telekórsetiwi ==
Chexiyada bir qansha gazeta hám jurnallar basıp shıǵarıladı. Tiykarǵıları: &quot;Vechernik Praga&quot; (&quot;Praga aqshamı&quot;, chex tilindegi kúndelik gazeta, 1955-jıldan), &quot;Vlasta&quot; (vlasta — hayal atı; chex tilindegi háptelik jurnal, 1947-jıldan), &quot;Zrsadlo&quot; (&quot;Ayna&quot;, jaslardıń aylıq jurnalı, 1990 -jıldan), &quot;Lidova demokratiya&quot; (&quot;Xalıq demokratiyası&quot;, chex tilindegi kúndelik gazeta, 1945-jıldan), &quot;Pravo&quot; (&quot;Huqıq&quot;, shet tilindegi kúndelik ǵárezsiz gazeta, 1991-jıldan), &quot;Pravo lidu&quot; (&quot;Xalıq huqıqı&quot;, chex tilindegi kúndelik gazeta, 1989-jıldan), &quot;Pratse&quot; (&quot;Miynet&quot;, kásiplik awqamlarınıń shet tilindegi kúndelik gazetası, 1945-jıldan). Chexiya telegraf agentligi informaciya agentligi bolıp, 1918-jıl Chexoslovakiya telegraf agentligi retinde shólkemlestirilgen; 1992-jıldan házirgi atamada. Chexiya radiosı hám televideniesi (1992-jıldan) iskerlik júrgizedi.

== Ádebiyat ==
IX ásirde payda bolǵan chex jazıwı dáslepki eski slavyan tilinde rawajlandı. Bunda aǵa-ini Kirill hám Mefodiylardiń bilimlendiriw tarawındaǵı xızmetleri áhmiyetli rol oynadı. Ullı Moraviya mámleketi tóńkerilgennen soń (906), latın tili jayıldı. Pragalı Kozmanıń &quot;Chex xronikası&quot; shıǵarması (1125) latın tilinde jaratılǵan iri shıǵarma esaplanadı. Dalimil Mezirjitsskiydiń XIV ásir baslarında jaratqan &quot;Dalimil xronikası&quot; shıǵarması chex tilindegi áyyemgi kórkem ádebiyatqa baylanıslı estelik bolıp tabıladı. Chexiyanıń birinshi ataqlı jazıwshısı S. Flyashka (XIV ásir 1403-jıl) bolıp tabıladı. XV ásirde Yan Gus, Yan Jelinskiy, P. Xelchitskiy áyyemgi atolik ruwxta shıǵarmalar jazdı. Avstriya-Vengriya húkimranlıǵı dáwirinde chex ádebiyatı sınǵa ushıradı. XVII ásirdegi iri kórkem ádebiyatqa baylanıslı estelik — Ya. A. Komenskiy dóretpeleri boldı. Y. Dobrovskiy, Y. Yungman, P. Y. Shafarik, F. Palatskiy, A. Ya. Puxmayer, V. Ganka, Ya. Kollar, F. K. Shelekovskiy sıyaqlı alım hám jazıwshılar chex milliy Oyanıw dáwiri (XVIII ásir aqırı — XIX — ásir 1-yarımı) niń ullı ǵayratkerleri esaplanadı. Bul dáwir ádebiyatta slavyan xalıqlarınıń birligi, chex xalqınıń huqıqı, slavyanlar xalıq awızeki dóretpeleri shaqırıq, milliy mádeniyattı jaratıw ushın gúres ideyaları sáwlelendiriledi. 1848-49-jıl revolyuciyası tásiri nátiyjesinde ádebiyatta milliy azatlıq ideyaları kúsheydi, social máselelerge itibar qaratıldı. K. Gavlichek Barovskiy hám B. Nemsova Avstriya monarxiyasındaǵı social múnásibetlerdi sın pikirge aldı. Sın kózqarastan realizmniń payda bolıwı, tiykarınan, Ya. Neruda dóretiwshiligi menen baylanıslı. A. Stashek shıǵarmaları, A. Irasek, V. B. Trshebizskiy tariyxıy prozası sociallıq romannıń qáliplesiwinde tiykar boldı. Poeziyanıń social áhmiyeti kúsheydi (S. Chex, Ya. Vrxlitskiy, Y. V. Sladek).

== Arxitektura hám súwretlew kórkem óneri ==
Chexiyada paleolit dáwiri háykelshileri, neolit dáwirine tiyisli keramika hám basqa saqlanıp qalǵan. Katolicizm qabıl etilgennen soń (865), Vizantiya, Batıs Evropadaǵı sıyaqlı tastan shirkewler qurıldı (StareMesto qasındaǵı sıyınıw qarabaxanaları, IX ásir, Pragadaǵı áwliye Vita sıyınıw orınları, shama menen 930). XI-XII ásirlerde roman usılı qáliplesti. XIII ásir ortaları — XV ásir 1-yarımında arxitekturada gotika kórkem óneri gúllendi (Krshivoklatdaǵı saray, XII-XVI ásirler, Pragadaǵı áwliye Vita  arqa bólegi). XVI ásir 1-yarımında Chexiya arxitekturasında Oyanıw dáwiri usılı elementleri payda boldı (Pragadaǵı Belveder sarayı, shama menen 1536-36), XVII ásirdiń 2-yarımınan barokko usılındaǵı saraylar qurıla basladı (KlamGallasov sarayı, shama menen 1713-25, arxitektor Y. B. Fisher fon Erlax). XVIII ásir aqırı — XIX — ásir basları arxitekturada klassicizmnan keyin eklektika ruwxındaǵı &quot;milliy romantika&quot; baǵdarı payda boldı (Pragadaǵı Milliy muzey, 1884-90, arxitektor Y. Shchults). XIX ásir aqırı — XX ásir basları modern usılı ornın racionalizm iyeledi. 1920-30 -ásirler arxitekturada funkcionalizm milliy mektebi qáliplesti (GradecKralove qalasındaǵı Y. Gocher imaratları ). Músinshilikte de iri jetiskenliklerge eristi. 1950-jıllar Pragada jaratılǵan chex xalqınıń milliy qaharmanı Yan Jijka, súwretshi Y. Manes (ekewiniń músinshii B. Kaofka), Yan Gus (músinshi K. Lidickiy), jawızshı B. Nemsova (músinshi K. Pokorniy) háykelleri, V. Makovskiydiń &quot;Jańa ásir&quot; kompoziciyası itibarǵa ılayıq. 1945-jıldan keyin turar jaylar, jámiyetlik orayları, jańa basqarıw hám mádeniy imaratlardı qurıw háwij aldı. Atap aytqanda, Brno qalasındaǵı xalıqaralıq mashinasazlıq yarmarkası kompleksi (arxitektorlar 3. Aleks, F. Lederer), Yeshted tawındaǵı teleminara hám miymanxana (arxitektorlar K. Gubachek, 3. Patrmak) hám basqalardı kórsetiw múmkin. 1970-80-jıllarda Pragada &quot;Internacional&quot; miymanxanası (arxitektorlar K. Filsak, I. Shvets), &quot;Kotva&quot; univermagi (arxitektorlar V. hám V. Maxoninlar) hám Mádeniyat sarayı (arxitektorlar Ya. Mayer, A. Marek, Ya. Kralik, V. Ustogal), Pragadaǵı uzınlıǵı 485 m bolǵan aspa kópir (arxitektorlar V. Mixalek, S. Gubechka) jaratıldı. Chexiyada XVII ásirde keramika, zergerlik buyımları tayarlanǵan. XI-XIII ásirlerde diywal súwretler, miniatyuralar payda boldı. XIII ásir ortaları — XV ásir 1-yarımında gotika usılı gúllendi. XIV ásir 2-yarımında portret jaratıw kórkem óneri rawajlandı. XIV ásir aqırı — XV -ásir baslarınan Chexiya súwretleytuǵın kórkem ónerinde ámeliy bezew kórkem óneri (kórkem shiyshe, vitraj, mozaika, zergerlik buyımları) keń jayıldı. XVII-XVIII ásir súwretleytuǵın kórkem óneri barokko usılında rawajlanıwı menen birge, ol jaǵdayda realistlik hám demokratiyalıq jónelisler kórinetuǵın boldı. Bul dáwirde músinshilerden M. B. Braun hám F. M. Brokof ataqlı bolǵan. XVIII ásir ortalarında músinshilik hám súwretshilikte rokoko hám klassicizm elementleri payda boldı. XVIII ásir aqırı — XIX ásir baslarında Chexiya kórkem ónerinde klassicizm hám romantizm menen birge realistlik tendenciyalar jayıldı. Súwretshiler milliy tariyx, úlke tábiyatın súwretlew temasında dóretpeler jarattı. XIX ásir aqırǵı shereginde súwretshi M. Alesh, músinshi Y.V. Mislbek dóretiwshiligi rawajlandı. Bul dáwirde grafika modern usılında rawajlandı, músinshilikte Ya. Shtursa dóretpeleri ajıralıp turdı. XX ásir basında avangardizm wákilleri B. Kubishta, E. Filla, A. Proxaziya, Ya. Zrzaviy, R. Kremlichka dóretiwshilik etti. 1918-jıl ǵárezsiz Chexoslovakiya Respublikası dúzilgennen keyin, milliy mádeniyattı rawajlandırıw múmkinshiligi payda boldı. Kóp avangard súwretshiler óz dóretpelerinde real haqıyqatlıqtı sáwlelendirdi (V. Novak, O Kubin, Y. Chapek, V. Rabas). Ayırım súwretshiler jumısshılar klası gúresin shın súwretledi (K. Golan, K. Shtika reń-suwret dóretpeleri, K. Pokorniy, Lauda háykelleri, F. Bidlo, v. Silovskiyning grafikalıq shıǵarmaları). XX ásirdiń 20-30-jıllarında chex kórkem ónerinde social-sınlı jónelis qáliplesti. 1945-jıl Chexoslovakiya nemis fashistlerden azat etilgennen keyin, súwretshiler E. Filla, A. Paderlik, V. Sedlichek, músinshiler V. Makovskiy, K. Liditskiy, K. Pokorniy nátiyjeli dóretiwshilik etti. Bul dáwirde monumental bezew kórkem óneri túrleri rawajlandı. 1970-80-jıllar artistleri arasınan A. Zabravskiy, R. Kolarj, Y. Broj sıyaqlı súwretshi hám grafiklerdi, I. Maleyovskiy, M. Aksman sıyaqlı músinshilerdi kórsetiw múmkin. Bul dáwirde ámeliy bezew kórkem óneri túrleri keńnen jayıldı (kórkem ayna, toqımashılıq hám taǵı basqalar).

== Muzıka ==
Chexiya muzıka mádeniyatı bay xalıq dóretiwshiligi — xojalıq, miynet, dástúr qosıq hám oyınları tiykarında rawajlanıp keldi. Saz ásbapları — fuyar, volinka, nay, truba, sitra, arfa hám basqa IX ásirden professional — diniy (shirkew) hám de dúnyalıq muzıka dóretiwshiligi taraqqiy rawajlandı. XV ásirde bir dawıslı &quot;guschiler qosıǵı&quot;, XVI ásirden polifoniya muzıkası rawajlandı (A. Mixna, Y. Rixnovskiy, Ya. Turnovskiy hám basqalar). XVII-XIX ásirlerde kóplegen chex kompozitor hám sazendeleri óz watanın taslap basqa mámleketlerde nátiyjeli dóretiwshilik etti: Venada F. Tuma, Ya. Vanxel, V. Yirovets hám basqalar, Parijde A. Reyxa, Italiyada B. Chernogorskiy, Y. Mislivichek, Germaniyada Ya. Zelenka, Mangeym mektep wákilleri hám taǵı basqalar, 1737-jıl Pragada opera teatrı, 1783-jıl Nostickiy milliy teatrı, 1811-jıl Pragada konservatoriya, 1831-jıl organ mektebi, 1881-jıl Milliy teatr ashıldı. 1891-jıl Chex kvarteti, 1901-jıl Chex filarmoniyası, 1920-jıl Praga kvarteti, 1928-jıl Praga úflep shertiletuǵın saz ásbapları kvintetina tiykar salındı. F. Shkroup chex tilindegi birinshi operanı jarattı (1826). B. Smetana hám A. Dvorjak chex eski muzıka mektep tiykarshıları bolıp tabıladı. Z. Fibix hám L. Yanachek olardıń isiniń dawamshıları bolıp tabıladı. XIX ásir aqırı XX ásir 1-yarımında I. B. Fyorster, V. Novak, Y. Suk, B. Martinu, V. VLeysek, O. Ostrchil sıyaqlı kompozitorlar nátiyjeli dóretiwshilik etti. Atqarıwshılar arasında dirijyor V. Talix, skripkashılar F. Laub, O. Shevchik, Ya. Kubelik, qosıqshılar V. Gesh, B. Benoni, K. Burian, E. Destinovalar ajıralıp turadı. 1930-jıllardıń ortalarınan aldıńǵı muzıkashılar antifashistlik temada shıǵarmalar jarattı. Ekinshi jáhán urısınan keyin kompozitorlar jámiyettegi ózgerislerdi sáwlelendiriwge umtıldı (V. Dobiash, E. Akeman, B. Martinu, K. Burian hám basqalar). 1960-80-jıllarda kompozitorlardan Y. Pauer, V. Sommer, L. Jelezni, S. Gavelka, V. Kalabis ataqlı bolǵan. Smetana, Yanachek atındaǵı tarlı kvartetlar, Y. Suk atındaǵı tarlı trio dańq qazanǵan.

== Teatr ==
XVI-XVII ásirlerde mektep teatrı, ásirese, háweskerlik teatrı kóplep payda boldı. 1737-jıl Pragada birinshi turaqlı teatr imaratı — &quot;Teatr u Kotsu&quot; qurıldı. 1786-89-jıllar &quot;Bouda&quot; teatrında chex tilindegi truppa isley basladı. XIX ásir 1-yarımında chex dramaturgiyasında Ya. N. Shtepanek (rejissyor da bolǵan), V. Klitsper, Y. K. Til (professional teatrınıń rawajlanıwında xızmeti úlken bolǵan) diń shıǵarmaları payda boldı. Y. Til 1824-34-jıllarda chex truppasini, 1835-37 jıllarda &quot; Teatr ol Kaetana&quot; atındaǵı háweskerler jámáátine basshılıq etdi. 1862-83-jıllar Pragada Waqıtsha teatr iskerlik kórsetti. Bul teatrda aktyorlardan Y. Moshna (chex realistlik aktyorlar mektebi tiykarshılarınan), Y. Bitner, Ye. Peshkova, K. Shimanovskiy, F. Kolar, rejissyorlardan Y. Kolar, E. Xvalovskiy islegen. 1881-jıldan &quot;Teatr u Libushe&quot; teatrı isley basladı. 1883-jıl Pragada Chex milliy teatrına tiykar salındı (XX ásirdiń 70-80-jıllarında mámleket teatr ómiriniń orayına aylandı). XIX ásir aqırı XX ásir basları Lirik teatr (1911-jıl tiykar salınǵan), Kórkem óner teatrı (1912-13) iskerlik kórsetti, háweskerlik teatrları kóbeydi. Plzen, Brno hám basqa qalalarda teatrlar payda boldı. 1919-jıldan Brno, 1920-jıldan Olomouts qala teatrları, 1933-jıldan Pragada &quot;D34&quot; teatrı isley basladı. Bul dáwir teatr ǵayratkerlerinen aktyorlar — V. Vidra, Ya. Shkoda ataqlı bolǵan. Ekinshi jáhán urısınan keyin Pragada Realistlik teatr, Satira teatrı dúzildi; 60-70-jıllarda kishi tájiriybe teatrları iskerlik kórsetti. 1970-80-jıllardaǵı aktyorlardan O. Kreycha, F. Smolik, Ya. Pruxa, Z. Shtepanek, B. Zagorskiy, rejissyorlardan M. Mixachek, K. Paloush, K. Novak, házirgi kompozitorlardan P. Eben, S. Gavelka, opera atqarıwshıları G. Benyachkova, E. Gruberova, P. Dvorskiy hám basqalardı kórsetiw múmkin.

== Derekler ==
{{derekler}}

== Siltemeler == 
{{Authority control}}
{{Commons|Czech Republic}}
{{Evropa}}
[[Kategoriya:Mámleketler]]
[[Kategoriya:Evropa]]</text>
      <sha1>pk2a77opiv5b6fnete8i0t4fzy7y1uo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Albaniya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1394</id>
    <revision>
      <id>120882</id>
      <parentid>117971</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:58:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (36) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120882</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15570" sha1="a733ojopr0sc0ox6488dh68mecb8btk" xml:space="preserve">'''Albaniya''' (Shqipëria), '''Albaniya Respublikası''' (Republika e Shqipërisë) — Balkan yarım atawınıń qubla-batısındaǵı mámleket. Adriatika hám Ioni teńizleri jaǵasında jaylasqan. Hákimshilik jaqtan 36 retaǵa bólingen. Paytaxtı óz aldına hákimshilik birlik sıpatında ajıratılǵan. Maydanı 28,7 mıń km2. Xalqı 2 902 488 adam (2023). Paytaxtı — [[Tirana]] qalası. Albaniya búgingi kúnde Evropada en úlken sanaat mámleketi esaplanadı. Albaniya Evropada eń rawajlanǵan mámleket hám geografiyalıq ornına iye. Albaniya 2023-jıldıń sońına bola, dúnya mámleketleri arasında ekonomikalıq potencialı eń úlken rawajlanǵan mámleketke aylandı. Albaniya tawlı mámleket esaplanadı.

== Mámleketlik dúzimi ==
Albaniya — parlamentli respublika. Ámeldegi konstituciyası 1998-jılı qabıl etilgen. Mámleket hákimiyatınıń joqarǵı organı — bir palatalı Xalıq májilisi (155 deputat), onı barlıq puqaralar 4 jıl múddetke saylaydı. Mámleket basshısı — prezident. Albaniya Joqarǵı atqarıwshı uyımı — húkimet basshısı basshılıǵındaǵı Ministrler Keńesi (húkimet). Mámleketlik hákimiyattıń jergilikli uyımları — tiyisli xalıq keńesleri.

== Tábiyatı ==
Adriatika teńiziniń jaǵaları tiykarınan pás tegislik, qubla tawlardan ibarat. Albaniya aymaǵınıń derlik 70% in biyiklikler 2692 m ge shekem bolǵan Arqa Alban Alpları (Prokletiye) hám Qubla Alplar iyeleydi. Olar arasındaǵı oraylıq oazis dárya alaplarına bólinedi. Jaǵası pás-bálent teńiz boyı tegisliginen ibarat. Xromit, neft, bitum, temirnikel hám mis rudası kánleri bar. Klimatı — Jer Orta teńizine tán subtropikalıq; iyuldıń ortasha temperaturası 24°C, 25°C, yanvardiki 8°C, 9°C. Jılına 1000 mm jawın jawadı. Say hám dáryaları tawlı, olarda keme qatnawı joq. En úlken dáryaları — Drin, Semani, Shkumbini, Skadar, Oxrid, Prespa kólleriniń bir bólegi Albaniya aymaǵında jaylasqan. Tegislikte qońır, tawlarda qońır taw-toǵay topıraqları. Jer maydanının 38% ten kóbiregi toǵay menen qaplanǵan (emen, buk, kastan hám basqa túrdegi terekler). Jaǵalıqta Jer Orta teńizine tán ósimlikler bárqulla kógerip turadı. Albaniyada 4 milliy baǵ bar.

== Xalqı ==
Albaniyanıń tiykarǵı xalqı — albanlar (shama menen 98%). Grekler, valaxlar hám basqalar da jasaydı. Rásmiy tili — alban tili. Xalıqtıń ortasha tıǵızlıǵı — 1 km2 ǵa 87 adam. Xalıqtıń 35% i qalalarda jasaydı. Eń iri qalaları — Tirana, Durres, Shkoder, Vlyora, Elbasan.

== Tariyxı ==
Albaniyanıń eń áyyemgi xalqı pelasgler (jańa tas dáwiri), illiriyler (b.e.sh. 2 mıń jıllıqtan baslap) bolǵan. B.e.sh. 2-ásirde házirgi Albaniya aymaǵın [[Rim]] basıp alǵan. 395-jıldan 1347-jılǵa shekem ol Vizantiya quramına kirgen, keyin ala onıń ayırım bólimleri bolgar hám serb jer iyeleri qol astında bolǵan. 1389-jıldan Albaniyanı Osmaniyler imperiyası basıp ala basladı. 15-ásirdiń ortalarında Skanderbeg basshılıǵında baslanǵan ulıwma xalıq kóterilisi nátiyjesinde derlik pútkil Albaniya azat etildi, biraq 1479-jılı onı jáne túrkler basıp aldı. 1912-jıl báhárinde Osmaniyler húkimdarlıǵın saplastırıw ushın xalıq kóterilisi baslandı. Sol jılı 28-noyabr kúni Vlyorada xalıqtıń túrli qatlam wákilleriniń qurıltayı Albaniyanı ǵárezsiz mámleket dep járiyaladı. Waqıtsha húkimetke I. Kamolbey basshılıq etti. Tiykarında bolsa Albaniya basqa mámleketlerge qaram bolıp qaldı. 1924-jıl iyun ayındaǵı xalıq kóterilisi Axmed Zogu toparın awdarıp tasladı. Biraq 1924-jıl dekabrde ol sırt el imperialistleri járdeminde jáne hákimiyattı iyelep, ózin dáslep respublika prezidenti, 1928-jılı bolsa korol dep járiyaladı. Onıń dáwirinde Albaniya ámelde Italiya koloniyasına aylandı. 1939-jılı fashistler Italiyası, 1943-1944-jılları bolsa nemis fashistleri Albaniyanı basıp aldı. Albaniya 1944-jıl 28-noyabrde fashist basqınshılarınan azat etildi. 1946-jıl 11-yanvarda xalıq respublikası dep járiyalandı. 1976-jıl 28-dekabrden 1991-jıl mayǵa shekem — Albaniya Xalıq Socialistlik Respublikası dep atalıp keldi. 1991-jıl maydan Albaniya Respublikası. Albaniya 1955-jıldan — BMSh aǵzası. Albaniya hám Ózbekstan Respublikası arasında diplomatiyalıq qatnasıqlar 1993-jılı ornatılǵan. Milliy bayramı — 28-noyabr — Bayraq kúni (1912).

== Siyasiy partiya hám birlespeleri, kásiplik awqamları ==
Albaniya socialistlik partiyası, 1941-jılı dúzilgen, 1948-jılǵa shekem Albaniya Kompartiyası, 1991-jılǵa shekem Albaniya miynet partiyası dep atalǵan. Házirgi ataması 1991-jıl 12-iyunde qabıl etilgen; Albaniya demokratiyalıq partiyası, 1990-jılı dúzilgen; Albaniya agrar partiyası, 1991-jılı dúzilgen; Albaniya respublikashılar partiyası, 1991-jılı dúzilgen; Albaniya social-demokratiyalıq partiyası, 1991-jılı dúzilgen; Insan huqıqları ushın awqam, 1992-jılı dúzilgen; Albaniya kásiplik awqamları konfederaciyası, 1990-jılı dúzilgen; Albaniya ǵárezsiz kásiplik awqamları birlespesi, 1991-jılı dúzilgen.

== Xojalıǵı ==
Albaniya ǵárezsizlikke eriskennen keyin, xojalıq tarawında belgili bir jetiskenliklerge eristi. Ol agrar-industriallıq mámleketke aylandı. Albaniya milliy dáramatınıń 46% sanaatta, 33% awıl xojalıǵında payda etiledi.

== Sanaatı ==
Azıq-awqat, jeńil sanaat, kánshilik hám aǵash qurılısı tarmaqlarınıń úlesi úlken. Energetika neft hám gidroenergiya tiykarına qurılǵan. Jılına 4 mlrd. kVt-saattan artıq elektr energiyası islep shıǵarıladı. Neft, xrom (1 jılda 1 mln. tonna — Batıs Evropada 1-orın), temirnikel hám mıs rudaları, bitum qazıp alınadı. Azıq-awqat sanaatında qant-sheker, may-may, balıq hám miywe-konserva, vino, temeki tarmaqları, jeńil sanaatta — tiykarınan toqımashılıq tarmaǵı bar. Ximiya, metallsazlıq, mashinasazlıq, aǵash sanaatınıń ayırım kárxanaları jumıs alıp barmaqta. Tiykarǵı sanaat orayları: Tirana, Elbasan, Fiyeri, Korcha, Shkoder.

== Awıl xojalıǵı ==
Tiykarǵı tarmaǵı — diyqanshılıq. Egislik maydanları 560 mıń gektardan aslam (mámleket aymaǵınıń derlik 20% i). 230 mıń gektarǵa shamalas suwǵarıladı. Mákke hám biyday azıq-awqat tarawında úlken áhmiyetke ie. Kartoshka, ovosh da jetistiriledi. Paxta, temeki, qant láblebi tiykarǵı texnika eginleri bolıp esaplanadı. Júzimshilik, zaytun hám citrus ósimliklerin ósiriw ósimliklerin ósiriw rawajlanǵan. Shárwashılıqta qoyshılıq hám eshki jetistiriw ústem.

== Transportı ==
Transporttıń tiykarǵı túri — avtomobil transportı (júk aylanısı kóleminiń derlik 65% in quraydı). Durres — Tirana, Durres — Elbasan hám basqa baǵdardaǵı temir jollar bar. Teńiz portları: Durres, Vlora. Xalıqaralıq aeroport — Tirana (Rinas).

== Sırtqı sawda ==
Sırtqa tiykarınan, xromitlar, temirnikel, mıs rudaları, neft, bitum, aǵash-taxta, teri, zaytun mayı, temeki, citrus, ovosh hám miyweler shıǵarıladı. Albaniya shetten mashina, ásbap-úskene, prokat, transport quralları, dári-dármaq, ximiya sanaatı ónimleri, keń tutınıw tovarların alıp keledi. Tiykarǵı sırtqı sawda klientleri: Italiya, Greciya, Túrkiya, Germaniya. Pul birligi — lek.

== Medicina xızmeti ==
Albaniyada 10 mıńnan aslam orınlı emlewxanalar bar. 735 nawqasqa 1 shıpaker tuwra keledi. Shıpakerlerdi Tirana universitetiniń medicina fakulteti jetilistiredi. Lidjada kurortlar bar.

== Xalıq bilimlendiriw, ilimiy hám mádeniy-aǵartıwshılıq mákemeleri ==
Xalıq bilimlendiriw sisteması 1969-jılı engizilgen bolıp, ol mektepke shekemgi mákemeler, 8 jıllıq ulıwma májbúriy, 4 jıllıq orta (óner yamasa ulıwma) hám 3-4 jıllıq joqarı oqıw orınlarınan ibarat. Albaniyada 3 universitet bar. Ilimler akademiyası 1973-jılı shólkemlestirilgen. Milliy kitapxana hám universitet kitapxanası, arxeologiya, etnografiyalıq muzeyi hám baqshaları bar.

== Baspasózi, radioesittiriwi, telekórsetiwleri ==
Albaniyada &quot;Zeri i popullit&quot; (&quot;Xalıq hawazı,&quot; 1942-jıldan) &quot;Mesuyesi&quot; (&quot;Muǵallim,&quot; 1961-jıldan), &quot;Bashkimi kombetar&quot; (&quot;Milliy birlik,&quot; 1943-jıldan), &quot;Kombi&quot; (&quot;Millet,&quot; 1991-jıldan), &quot;Drita&quot; (&quot;Hyp,&quot; 1960-jıldan), &quot;Koxa Ione&quot; (&quot;Waqtımız,&quot; 1991-jıldan) hám basqa gazetalar basıp shıǵarıladı. Albaniya telegraf agentligi 1944-jılı shólkemlestirilgen. &quot;Albaniya radioesittiriw hám telekórsetiwi&quot; mámleketlik shólkemi bar. Radioesittiriw — 1944-jıldan, telekórsetiw — 1961-jıldan isleydi.

== Ádebiyatı ==
Albaniyada bay xalıq dóretiwshiligi — qaharmanlıq dástanları, tariyxıy qosıqlar bar. Alban tilinde házirge shekem saqlanıp qalǵan dáslepki jazba dárek — episkop Pal Engelanıń &quot;Shomıldırıw máresimi&quot; (1462) bolıp tabıladı. XVI-XVII ásirlerde jazıwshılar P. Budi, F. Barde, P. Bogdani, M. Barxeti dóretiwshilik etti. 18-ásirde T. Kavaloti hám Danel alban tili sózliklerin dúzdi. XIX ásirde bir neshe ataqlı watansúyiwshi jazıwshılar, milliy oyanıw ǵayratkerleri maydanǵa shıqtı. Ádebiyatta romantizm aǵımı húkimdarlıq etip qaldı. Usı dáwirdiń eń belgili wákilleri — shayırlardan I. De Rada (&quot;Milosao qosıǵı,&quot; &quot;Shurpeshona Skan-derbeg&quot; dástanları), Kenja G. Dara (&quot;Balanıń sońǵı qosıǵı&quot; dástanı). Z. Serembe (&quot;Táǵdir&quot; dástanı), V. Shkodrani (&quot;O, meniń Albaniyam&quot; dástanı), jazıwshı hám awdarmashı K. Kristoforidi. Ádebiyatta novella, tariyxıy roman, drama payda bola basladı. Jańa ádebiyattıń tiykarın salıwshılardan biri N. Frasheridiń &quot;Pada hám dala&quot; (1886), &quot;Skanderbeg tariyxı&quot; (1898) hám basqa dástanları júzege keldi. XX ásir baslarındaǵı shayırlar — A. Chayupi (&quot;Tomori ata&quot; toplamı, 1902; &quot;On tórt jaslı kúyew&quot; komediyası, 1902), N. Meda (&quot;Quwǵın,&quot; &quot;Bulbul jılawı&quot; dástanları), F. Shiroka, R. Silichi xalıqtı birlikke shaqıradı. Watansúyiwshilik ruwxındaǵı qosıq hám novellalar avtorı M. Grameno albanskiy kórkem prozasınıń tiykarın salıwshılardan biri boldı. Albaniya ádebiyatınıń belgili wákili Fan Noli óziniń qosıqlarında puqaraǵa húrmet hám muhabbat sezimlerin ulıǵladı (&quot;Salip Sultannıń qosıǵı,&quot; &quot;Quwǵınnıń qurbanı,&quot; &quot;Dragobiy úńgiri,&quot; &quot;Juwır marafonshı&quot; hám basqalar). XX ásirdiń 30-jıllarında sociallıq tema qálemge alınıwı baslandı. Ekinshi jáhán urısı dáwirinde hám Albaniya azat bolǵannan keyin ádebiyatta italyan-nemis fashistlerine qarsı gúres temasında shıǵarmalar jaratıldı (F. Gyatanıń &quot;Partizan Banko haqqında qosıq&quot; dástanı, D. Shuterichidiń &quot;Qutqarıwshılar&quot; romanı, 1952-1955). Turmıstı sociallıq jaqtan ózgertiwge arnalǵan romanlar (S. Spasseniń &quot;Olar jalǵız emes edi,&quot; 1952; F. Gyatanıń &quot;Batpaq,&quot; 1959 hám basqalar) payda boldı. 50-60-jıllarda avtobiografiyalıq hám tariyxıy gúrriń hám romanlar (D. Shuterichi, V. Kokona, Ya. Dzodza shıǵarmaları) jaratıldı.

== Arxitekturası ==
Antik dáwir (b.e.sh. VII ásirden) Albaniya aymaǵında qorǵanıw imaratları, jámiyetlik hám turaq jay imaratları, arxitekturalıq bezewlerdiń qaldıqları, orta ásirlerden Vizantiya imaratları (13-14 ásirlerge tiyisli Lyavdari, Mborya awıllarındaǵı shirkewler) hám romantikalıq usıldaǵı imaratlar (Shasi awılındaǵı sobor, Vau-i-Deyes, Oboti awıllarındaǵı shirkewler, 13-ásir), sonday- Saraylar, timler, meshitler de bar. Albaniya Xalıq arxitekturasına tán ózgeshelikler — tawlardaǵı bekkem minara tárizli úyler, eki-úsh qabatlı, aldınǵı áywanlı, tegis cherepitsa tóbesli úyler. Albaniya qalalarında orta ásirler hám XX ásirdiń baslarındaǵı imaratlar menen birge zamanagóy imaratlar kózge taslanadı.

== Súwretlew óneri ==
Orta ásirlerde súwretshilik hám músinshilik biraz rawajlanǵan (Lyavdarıdaǵı Troitsa shirkewi diywallarına islengen súwretler). XVI ásirdiń 50-jıllarında Sheltsan hám Balsh shirkewlerinde neokasterli usta Onufriy súwretler salǵan. XIX ásir aqırı — XX ásir baslarında dúnyalıq reńli-súwret (súwretshilerden N. Martini, K. Xidromeno) payda boldı. Keyingi jılları súwretshilik, grafika, músinshiliktiń túrli janrları rawajlandı. Albaniyada xalıq ámeliy óneri (gilem toqıwshılıq, tigiwshilik, toqımashılıq, naǵıs oyıwshılıq, zergerlik) áyyemgi zamanlardan belgili.

== Arxitekturası ==
Antik dáwir (b.e.sh. VII ásirden) Albaniya aymaǵında qorǵanıw imaratları, jámiyetlik hám turaq jay imaratları, arxitekturalıq bezewlerdiń qaldıqları, orta ásirlerden Vizantiya imaratları (13-14 ásirlerge tiyisli Lyavdari, Mborya awıllarındaǵı shirkewler) hám romantikalıq usıldaǵı imaratlar (Shasi awılındaǵı sobor, Vau-i-Deyes, Oboti awıllarındaǵı shirkewler, 13-ásir), sonday- Saraylar, timler, meshitler de bar. Albaniya Xalıq arxitekturasına tán ózgeshelikler — tawlardaǵı bekkem minara tárizli úyler, eki-úsh qabatlı, aldınǵı áywanlı, tegis cherepitsa tóbesli úyler. Albaniya qalalarında orta ásirler hám XX ásirdiń baslarındaǵı imaratlar menen birge zamanagóy imaratlar kózge taslanadı.

== Súwretlew óneri ==
Orta ásirlerde súwretshilik hám músinshilik biraz rawajlanǵan (Lyavdarıdaǵı Troitsa shirkewi diywallarına islengen súwretler). XVI ásirdiń 50-jıllarında Sheltsan hám Balsh shirkewlerinde neokasterli usta Onufriy súwretler salǵan. XIX ásir aqırı — XX ásir baslarında dúnyalıq reńli-súwret (súwretshilerden N. Martini, K. Xidromeno) payda boldı. Keyingi jılları súwretshilik, grafika, músinshiliktiń túrli janrları rawajlandı. Albaniyada xalıq ámeliy óneri (gilem toqıwshılıq, tigiwshilik, toqımashılıq, naǵıs oyıwshılıq, zergerlik) áyyemgi zamanlardan belgili.

== Muzıka ==
Alban xalıq muzıkasında hár túrli jergilikli usıllar, tábiyiy bes perdelik (pentatonik) namalar, Ázerbayjan muzıkasında ushırasatuǵın namalar bar. Ózbek muzıkasındaǵı sıyaqlı salmaǵı ózgerip turatuǵın qosıq hám ayaq oyın namaları rawajlanǵan. Kóbinese 3 dawıslı qosıqlar oqjaylı ásbaplar júrgiziwinde aytıladı. 20-ásir 50-jıllarınan professional muzıka kórkem óneri: opera (P. Yakovanıń &quot;Mrika,&quot; 1954, &quot;Skanderbeg,&quot; 1968), balet (T. Dayanıń &quot;Xalil hám Xayriya,&quot; 1963), operetta, simfoniya, kamer, ásbap, xor muzıkası rawajlandı. Tiranada mámleket opera hám balet teatrı bar.

== Teatr ==
1874-jılı Testorati basshılıǵındaǵı teatr dógeregi dáslepki saxna shıǵarmasın qoyıptı. XIX ásirdiń ekinshi yarımında S. Frasheri, M. Grameno, F. Noli, A. Chayupi pyesaların háwesker teatr truppaları saxnalastırdı. 1944-jılı Tiranada professional xalıq teatrı, keyin ala Korcha hám Durreste teatrlar qurıldı. Albaniya Moisei atındaǵı joqarı aktyorlıq bilim jurtı ashıldı (1959).

== Kino ==
Albaniya kinematografiyası ekinshi jáhán urısınan keyin rawajlana basladı. 1952-jılı shólkemlestirilgen &quot;Jańa Albaniya&quot; kinostudiyası hújjetli filmler hám kino jurnalların shıǵaradı. Birinshi reńli kórkem film — &quot;Albaniyanıń ullı perzenti Skanderbeg&quot; (1954). Keyin ala &quot;Den,&quot; &quot;Jer jalın ishinde&quot; hám basqa da kórkem filmler jaratıldı.

== Derekler ==
{{derekler}}
{{Evropa}}
[[Kategoriya:Albaniya| ]]
[[Kategoriya:Mámleketler]]
[[Kategoriya:Evropa mámleketleri]]
[[Kategoriya:Evropa]]
{{Shala}}</text>
      <sha1>a733ojopr0sc0ox6488dh68mecb8btk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Estoniya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1395</id>
    <revision>
      <id>120703</id>
      <parentid>119647</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T06:56:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (22) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120703</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22956" sha1="s3f1y96jlzovtgsfs0e2c3khr12mqxo" xml:space="preserve">'''Estoniya''' (estonsha: Eesti), '''Estoniya Respublikası''' — [[Shıǵıs Evropa]]da, Baltik teńizi boyındaǵı mámleket. Maydanı 45,2 mıń km². Xalqı 1,408 mln. adam (2003). Paytaxtı — [[Tallin]] qalası. Basqarıw tárepten 15 uyezdke bólinedi. Estoniya xalqı 2023-jılǵa 2 628 238 adamdı quradı.

== Mámleketlik basqarıw principi ==
Estoniya — parlamentli respublika. Ámeldegi Konstituciyası 1992-jıl 3-iyulda kúshke kirgen. Mámleket baslıǵı — prezident (2001-jıldan Arnold Ryuytel), ol Mámleket keńesi tárepinen jasırın dawıs beriw jolı menen 5 jıl múddetke saylanadı. Izbe-iz eki múddetke saylanıwı múmkin. Nızam shıǵarıwshı hákimiyattı bir palatalı parlament — Mámleket keńesi (Riigikogu), atqarıwshı hákimiyattı bas ministr basshılıǵındaǵı húkimet ámelge asıradı.

== Tábiyatı ==
Estoniya aymaǵı Shıǵıs Evropa tegisliginiń arqa-batıs bóleginde jaylasqan. Estoniya jaǵa sızıǵınıń uzınlıǵı 3780 km. Jaǵaları, ásirese, batıs hám arqa-batıs kóp bóleklengen, qoltıq hám qoltıqshalar kóp. Estoniya aymaǵında 1500 den artıq ataw hám mayda ataw bar. Jer maydanınıń úlken bólegi oypatlıq (ortasha biyikligi 50 m). Batıs bólegi hám Batıs Estoniya arxipelagi atawları hám de shıǵıs sheti (Chud kóli jaǵası) niń kópshilik bólegi oypatlıq (eń irisi torflı batpaqlıqlardan ibarat Batıs Estoniya oypatlıǵı bolıp tabıladı). Estoniyanıń arqa hám oraylıq bólegi biyikligi 160 m ge shekem bolǵan tolqın tárizli tegislik. Virts'yarv kólinen qubla-shıǵısta Estoniya aymaǵınıń eń biyik bólegi — Xaanya (biyikligi 318 m), Otepya qırları, olardan batısta Sakala qırı bar. Arqa hám oraylıq bóleginde morena jatqızıǵı bar. Tiykarǵı qazılma baylıqları: janıwshı slanets, fosforit, qurılıs materialları, torf, sapropel, shıpalı balshıqlar. Íqlımı teńiz ıqlımınan kontinentallıqqa ótetuǵın aralıq ıqlım, shıǵısı hám qubla-shıǵısında kontinentallıq artıp baradı.

Tallinda fevraldıń ortasha temperaturası — 5,5°, iyul ayında 16,6°. Jıllıq jawın 600-700 mm; eń kóp jawın qubla-shıǵısta jawadı. Estoniyada suw tarmaqları tıǵız; 420 dárya bar. Barlıq dáryalardıń ulıwma uzınlıǵı 31,2 mıń km. Eń irileri: Pyarnu, Emayigi, Narva, Kazari. Estoniya kól hám suw bazaları maydanı boyınsha Baltik boyı mámleketleri arasında 1-orında turadı; ulıwma maydanı 2130 km² dan artıq 1000 den zıyat kól hám suw bazaları bar. Eń iri kólleri: Chud-Pskov, Virt'syarv. Narva suw bazası bar. Topıraqları, tiykarınan, torflı podzol, torflı karbonatlı, batpaqlasqan hám batpaq topıraqlar. Estoniya aralas ormanlar zonasında jaylasqan. Aymaǵınıń 40% i orman; onıń 2/3 bólegi iyne japıraqlı terekler (qaraǵay, shırsha). Arqa-batıs bólegi hám atawlarda keń otlaqlar bar. Haywanot dúnyası hár túrli: sút emiziwshilerden los, yelik, qaban, qońır qoyan, aq qoyan, qasqır, túlki; quslardan qur, keklik, karqur, buldırıq, ivolga hám basqalar jasaydı. Teńiz jaǵasında ushıp ótetuǵın quslar (ǵaz, úyrek, aq quw, gagara) kóp. Teńizdiń jaǵaǵa jaqın suwı awlanatuǵın balıq túrlerine bay. Estoniya aymaǵında Viydumyae, Vilsandi, Matsalu, Nigula qorıqxanaları, Laxemaas milliy baǵı bar.

== Xalqı ==
Tiykarǵı xalqı estonlar; sonıń menen birge, rus, ukrain, belorus, fın hám basqalar da jasaydı. Rásmiy tili — eston tili. Dinge sıyınıwshılardıń kópshiligi lyuteranlar hám pravoslavlar. Qala xalqı 71,5%. Iri qalaları: Tallin, Tartu, Narva.

== Tariyxı ==
Eramızǵa shekemgi 3 mıń jıllıqta Estoniya aymaǵında finugor qáwimleri jasaǵan. Eramızǵa shekemgi 2 mıń jıllıq ortalarında jezden, 1 mıń jıllıq ortalarında bolsa temirden ásbaplar islengen. Sol dáwirge kelip Baltik boyı fın qáwimleri (estlar hám livlar) dıń birlesiwi baslandı. 2 mıń jıllıq basında sawda orayları, gavanlar [Tallin, Tartu (Yuryev)] payda boldı. áyyemgi qáwimlerdiń aymaqlıq awqamı hám olardıń birlespesi payda boldı. Eston elatı qáliplese basladı. 1030-1061-jıllarda Estoniyanıń qubla-shıǵıs bólegi Kiyev Rusına ǵárezli boldı. XIII ásirden baslap nemisler, keyinirek daniyalıqlar agressiyası nátiyjesinde Estoniyada mámleket qáliplesiwi procesi toqtap qaldı. XIII ásirdiń 2-yarımı — XVI  ásirdiń ortalarında nemis atanaqshıları tárepinen basıp alınǵan Estoniya aymaǵı Livoniyanıń bir bólegi bolıp qaldı. 1558-jıl yanvarda Rossiya Livon urısın basladı. Rus áskerlerinen jeńilgen Livon ordeni tarqalıp ketti. 1572-1577-jıllarda Rossiya Estoniyanıń barlıq bólegin (Tallin hám atawlardan tısqarı) basıp aldı, biraq Rech Pospolita hám Shveciya áskerleriniń qarsı hújimi (1580-1581) nátiyjesinde Arqa Estoniya (Estlyandiya) Shveciyaǵa, Qubla Estoniya Rech Pospolitaǵa ótti, Saaremaa atawı Daniyada qaldı. Shveciya menen Rech Pospolita arasındaǵı urıslar (1600- 1611, 1617-1629) nátiyjesinde 1625-jılǵa kelip Shveciya Estoniyanıń barlıq materik bólegin basıp aldı. 1645-jıl Saaremaa atawı da Shveciyaǵa ótti.

1656-1658-jıllarda Rossiya-Shveciya urısları aqıbetinde Shıǵıs Estoniya Rossiyaǵa qosıp alındı, biraq 1661-jıl urıstan aldınǵı shegara qayta tiklendi. Shveciyaǵa qaraslı Baltik boyı Estlyandiya (Arqa Estoniya) hám Liflyandiya (Qubla Estoniya hám Arqa Latviya) guberniyalarına bólindi. Arqa urıs (1700-1721) nátiyjesinde Estoniyanıń barlıq bólegi Rossiyaǵa qosıp alındı. Bul 1721-jılǵı Nishtadt kelisim shártnaması menen rásmiy tastıyıqlandı. 1917-jıl aprelde eston jerleri avtonomiya mártebesindegi bólek provinciya etip ajıratıldı. 1917-jıl oktyabr aqırında shoro hákimiyatı ornatıldı. 1918-jıl 24-fevralda Estoniya ǵárezsizligi daǵaza etildi. 1918-jıl 29-noyabrden 1919-jıl 5-iyunǵa shekem Estoniya Sovet Respublikası (Estlyandiya miynet kommunası atında) bar boldı. 1919-jıl 19-mayda Shólkemlestiriw jıynalısı Estoniya Respublikası dúzilgenligin járiyaladı; 1934-jıl martta mámleket awdarıspaǵı ámelge asırıldı hám diktatura ornatıldı, parlament tarqatıp jiberildi. 1935-jıl barlıq siyasiy partiyalar iskerligi qadaǵan etildi. 1940-jıl iyulda Estoniya aymaǵına sovet áskerleri kirgizildi.

1940-jıl 21-iyulda Estoniya SSR dúzildi. 1940-jıl 6-avgustta SSSR quramına qosıp alındı hám estonlardıń bir bólegi deportaciya etildi. 1941-jıl dekabrden nemisfashist áskerleri tárepinen basıp alındı; 1944-jıl azat etildi. 1988-jıl 1-2-dekabrde Estoniya xalıq frontı dúzildi; ol óz aldına Estoniya ǵárezsizligin qayta tiklew wazıypasın qoydı. 1990-jıl 8-mayda Estoniya SSR Joqarı Keńesi Estoniya Respublikasın járiyaladı. 1991-jıl 20-avgustta Estoniya Joqarı Keńesi Estoniya Respublikasınıń milliy ǵárezsizligi tuwrısında qarar qabılladı. Estoniya 1991-jıldan [[Birlesken Milletler Shólkemi|BMSh]] aǵzası. 1992-jıl 20-fevralda Ózbekstan Respublikası suverenitetin tán alǵan hám 1994-jıl 10-oktyabrde diplomatiyalıq qatnasların ornatqan. Milliy bayramı — 24-fevral — Ǵárezsizlik kúni (1918).

== Tiykarǵı siyasiy partiya hám birlespeleri, kásiplik awqamları ==
&quot;Respublika&quot; partiyası, 2001-jıl dekabrde dúzilgen; Estoniya birlesken xalıq partiyası, 1994-jıl dúzilgen; Reformalar partiyası, 1994-jıl tiykar salınǵan; Ortalar partiyası, 1996-jıl dúzilgen; Watan birlespesi, 1995-jıl dúzilgen; Estoniya sentristler partiyası, 1992-jıl tiykar salınǵan; Estoniya xalıq birlespesi, 2000-jıl dúzilgen. Estoniya kásiplik birlespeleri oraylıq birlespesi, 1989-jıl dekabrde dúzilgen.

== Ekonomikası ==
Estoniya — industrial-agrar mámleket. Jalpı ishki ónimde sanaat 24,3%, awıl xojalıǵı 6,2%, xizmet kórsetiw tarmaǵı 69,5% еi quraydı. Ekonomikada slanets hám fosforit qazıp alıw zárúrli orın tutadı. Sanaatı jergilikli tábiyiy resurslar, birinshi náwbette paydalı qazılmalar hám de orman hám teńiz baylıqları, awıl xojalıǵı shiyki óniminen paydalanıw tiykarında rawajlanıp atır. Slanets qazıp alıw jáne onı qayta islew, mashinasazlıq hám metallsazlıq (elektrotexnika, radiotexnika, priborsazlıq hám keme remontlaw), ximiya (mineral tógin, altınkúkirt kislotası, juwıwshı qurallar islep shıǵarıw), aǵashsazlıq, mebel, sellyuloza qaǵaz, jeńil (toqımashılıq hám basqalar) hám azıq-awqat (gósh-sút, balıq, shireshilik ónimlerin islep shıǵarıw) sanaattıń jetekshi tarmaqları bolıp tabıladı. Qurılıs materialları islep shıǵarıladı. Jılına ortasha 9,2 mlrd. kvt/saat elektr energiyası payda etiledi. Awıl xojalıǵı gósh-sút shárwashılıǵı (qaramal, qoy, shoshqa baǵıladı) hám duzlanǵan hám de qaqlanǵan shoshqa góshin jetistiriwge qánigelestirilgen. Dıyqanshılıqta dánli (42,2%; biyday, arpa, sulı) hám ot-jem eginleri, kartoshka, palız eginleri egiledi. Qusshılıq, terili jabayı haywanshılıq hám palshılıq rawajlanǵan.

== Transportı ==
Transportınıń tiykarǵı túrleri transport jolı hám avtomobil transportı. Transport jolı uzınlıǵı 1,02 mıń km, avtomobil jolları uzınlıǵı 15 mıń km (hámmesi qattı qatlamlı). Tiykarǵı teńiz portları — Tallin, Novotallinskiy. Emayigi dáryasında keme qatnaydı. Estoniya shetke elektrotexnika hám radioelektronika sanaatı ónimleri, sanaat úskeneleri, ximikatlar, azıq-awqat hám tutınıw buyımları, orman hám aǵashsazlıq sanaatı ónimlerin shıǵaradı. Shetten neft hám gaz, mashinasazlıq sanaatı ónimleri, shiyki ónim aladı. Sırtqı sawdada Rossiya, Shıǵıs hám [[Batıs Evropa]] mámleketleri hám basqalar menen sheriklik etedi. Pul birligi — eston kronasi.

== Medicinalıq xızmeti ==
Shıpakerler Tartu universitetiniń medicina fakultetinde, orta medicina xızmetkerleri Tallin, Tartu, Koxtla-Yarvedaǵı medicina bilim orınlarında tayarlanadı. Pyarnu qalasında ıqlım hám balshıq, Xaapsulada balshıq, NarvaYiesuu hám Kuressaare qalalarında ıqlım kurortları bar. Bunnan tısqarı, bir qansha sanatoriya hám dem alıw úyleri bar.

== Bilimlendiriwi, ilimiy hám mádeniy-aǵartıwshılıq mákemeleri ==
Estoniya aymaǵında dáslepki mektepler XIII-XIV ásirlerde monastrlar qasında payda bolǵan. Estoniyada májburiy 8 jıllıq tálim engizilgen. Mámlekettegi 600 ge jaqın ulıwma tálim mektebi, 30 dan zıyat orta arnawlı oqıw orınlarında 200 mıńnan aslam oqıwshı, 6 joqarı oqıw jurtı (Tartu universiteti, Tallin texnika universiteti, Tallin pedagogika institutı, Estoniya teologiya institutı, Estoniya awıl xojalıǵı akademiyası, konservatoriya) nda 20 mıńnan zıyat student tálim aladı. Estoniyalar Estoniya pánler akademiyası institut hám ilimiy mákemelerinde alıp barıladı. Sonıń menen birge, qurılıs, orman xojalıǵı hám tábiyattı qorǵaw, pedagogika ilimiy tekseriw institutları da bar. Estoniyada 700 ge jaqın kitapxana bar. Irileri: Tallindaǵı Mámleket kitapxanası, Tartu universiteti ilimiy kitapxanası, Tallindaǵı ilimiy-texnika kitapxanası. 60 qa jaqın muzey bar. Irileri: Tallindaǵı Kardiorg sarayı, Pyotr 1 úy muzeyi, Tariyxıy muzey, úlketanıw muzeyi, Tartudaǵı qala tariyxı muzeyi, universitet tariyxı muzeyi, ádebiyat muzeyi, O. Luts úy muzeyi, Virudaǵı F. R. Kreysvald úy muzeyi, KoxtlaYarvedaǵı slanets muzeyi.

== Baspasózi, radioesittiriwi hám telekórsetiwi ==
Estoniyada bir qansha gazeta hám jurnal baspa etiledi. Jergiliklileri: &quot;Kultuur ya elyu&quot; (&quot;Mádeniyat hám turmıs&quot;, eston tilindegi aylıq jurnal, 1858-jıldan), &quot;Maalext&quot; (&quot;Mámleket&quot;, eston tilindegi háptenama, 1987-jıldan), &quot;Molodej Estonii&quot; (&quot;Estoniya jasları&quot;, rus tilindegi kúndelik gazeta, 1950-jıldan), &quot;Raxva xyayal&quot; (&quot;Xalıq dawısı&quot;), eston tilindegi kúndelik gazeta, 1940-jıldan), &quot;Estoniya&quot; (rus tilinde háptede 5 ret shıǵatuǵın gazeta, 1940-jıldan), &quot;Eesti nayni&quot; (&quot;Estoniya hayal-qızları&quot;, eston tilindegi aylıq jurnal, 1924-jıldan), &quot;Eesti ekspress&quot; (&quot;Estoniya ekspressi&quot;, eston tilindegi háptenama, 1989-jıldan). ETA, Estoniya telegraf agentligi, 1918-jıl dúzilgen; Baltik jańalıqlar xızmeti, menshikli informaciya agentligi, 1990-jıl dúzilgen. Estoniya radiosına 1926-jıl, Estoniya televideniesine 1955-jıl tiykar salınǵan.

== Ádebiyatı ==
XIX ásir ortalarına shekem eston xalqınıń ruwxıy turmısı xalıq awızeki dóretiwshiligi (xalıq qosıqları, ertek, naqıl, maqal hám jumbaqlar) nde óz kórinisin taptı. Birinshi jazba estelikler XVI asrga tiyisli. XVII XVIII ásirlerde diniy ruhdagi dóretpeler júzege keldi. XVIII ásir aqırı — XIX ásir baslarında didaktikalıq dúnyalıq ádebiyat payda boldı. Eston milliy ádebiyatı XIX ásir ortalarında payda boldı. Aǵatrıwshı jazıwshı F. R. Felman, xalıq awızeki dóretiwshiligi tiykarında &quot;Kalevipoeg&quot; dástanın jaratqan F. R. Kreysvald onıń tiykarshıları bolıp tabıladı. 1860-1880-jıllar ádebiyatında xalıq romantizmi hám patriotlıq lirikası ústemlik etti, dramalıq dóretpeler hám romantikalıq tariyxıy qıssalar jaratıldı. 1890-jıllarda sın kózqarastan realizm qáliplesti. E. Vildeniń &quot;Ayaz mámleketine&quot; (1896) hám &quot;Temir qol&quot; (1898) romanları eston ádebiyatında sın kózqarastan realizm baǵdarı hám roman janrına tiykar boldı.

1900-jıllar basında proletar ádebiyatı hám siyasiy satira payda boldı (X. Pegelman, Yu. Lishenbax, Eessaaru Aadu). F. Tuglas, G. Suyts sıyaqlı jazıwshılar neoromantizm wákilleri bolıp tabıladı. 1919-jıldan keyin eston ádebiyatına nemis ekspressionizmi áhmiyetli tásir kórsetti. Prozada realistlik usıl, neoromantikalıq, impressionistlik hám simvolistlik formalardan barǵan sayın ústem kele basladı (A. X. Tammsaare, M. Metsanruk, M. Under, O. Luts, X. Visnaputs, I. Barbarus, A. Gaylit, Yil. Semper, A. Yakobson, Yu. Syutiste dóretpeleri). Ekinshi jáhán urısı jılları (1939-1945) ádebiyatqa D. Vaarandi, R. Parve, E. Myannik hám basqalar kirip keldi. Urıstan keyingi jıllarda shayırlar M. Raud, Yil. Semper, Yu. Smull, jazıwshılar A. Xint, R. Sirge, G. Leberext, E. Krusten, dramaturglar A. Yakobson, E. Rannet hám basqalar nátiyjeli dóretiwshilik etti. 1960- 1980-jıllarda shayır hám jazıwshılardıń jańa áwladı ádebiyatqa zamanagóy filosofiyalıq-etikalıq máselelerdi alıp kirdi. Bul dáwirde ádebiyatqa E. Beekman, E. Vetemaa, M. Traat, A. Valton hám basqa jazıwshılar kirip keldi.

== Arxitektura ==
Estoniya aymaǵındaǵı áyyemgi arxitektorlıq imaratları eramızǵa shekemgi 3 hám 2 mıń jıllıqlarǵa tiyisli. Eramızǵa shekemgi 1 mıń jıllıqta bekkemlengen qalashalar (Asva, Iru, Ridala), eramızǵa shekemgi 1 mıń jıllıq baslarında bolsa awıllar payda boldı. XIII ásirden tas arxitektorlıǵı, atap aytqanda, qorǵanlar (Tallindaǵı Vishgorod qorǵanı, XIII-XIV ásirler), bekkemlengen shirkewler (Valyala, XIII ásir; Karya, XIV ásir) qurıw háwij aldı. XIV ásirden gotika usılında shirkew, ratushalar qurıldı. XVI ásirdiń 1-yarımında Oyanıw dáwiri baǵdarları da payda boldı. 1640-jıllarda Estoniya arxitektorlıǵına barokko usılı kirip kele basladı [Narvadaǵı ratusha (1670) hám birja (1704); Tallindaǵı Kadriorg saraybaǵ kompleksi (1718-1725, arxitektorlar N. Miketti, M. Zemsov)]. Klassicizm usılı dáwirinde jámiyetlik ımaratları (Tartu universiteti ımaratı, 1803-1809, arxitektor I. Krauze) hám qorǵanlar qurıldı.

XIX ásir 2-yarımı arxitekturada eklektizm, XX ásir baslarında modern (milliy romantikalıq jónelis penen), funkcionalizm tarqaldı. 1960-jıllardan baslap jańa turar jay kompleksleri qurıldı [Tallindaǵı Mustamyae (1961-jıldan, arxitektorlar V. Tippel, L. Pettay hám basqalar), VyaykeIysmyae (1973-jıldan, arxitektorlar M. Port, M. Meelak hám basqalar) massivleri]. Awıl qurılısı rawajlandı (Yanedas sz texnikumınıń oqıw korpusı, 1974, arxitektor V. Pormeyster; Viru rayonındaǵı &quot;Linda&quot; kzi mákemesi, 1972, arxitektor T. Reyn), turar jay hám jámiyetlik ımaratları qurıldı [Tallinda &quot;Viru&quot; (1972, arxitektorlar X. Sepmann, M. Port hám basqalar) hám &quot;Olimpiada&quot; (1980, arxitektorlar T. Gelles, R. Kersten hám basqalar) mıymanxanaları, Parus sportı orayı (1980, arxitektorlar X. Sepmann, P. Yanes, X. Looveer hám basqalar), Mádeniyat hám sport sarayı (1980-1981, arxitektorlar R. Karp, R. Altmyae hám basqalar), Tartuda &quot;Vanemuyne&quot; teatrı (1967-1970, arxitektorlar A. Volberg, P. Tarvas, U. Telpus hám basqalar)].

== Súwretlew kórkem óneri ==
Eston xalqınıń áyyemgi kórkem dóretiwshiligi, tiykarınan, dıyqanlardıń ámeliy bezew kórkem ónerinde óz kórinisin taptı (gúlalshılıq, súyek hám metall buyımlar soǵıw, tas hám aǵash naǵıs oyıwshılıǵı, qolda toqıw, terige naǵıs salıw). Gotika, Oyanıw dáwiri hám barokko kórkem óneri dáwirinde diywal (freskalar) hám de dáske súwretshiligi, sonıń menen birge, tas hám aǵash naǵıs oyıwshılıǵı keń taraldı. XIX ásir 1-yarımında portret hám tábiyat kórinisi janrları, grafika rawajlandı. XIX ásir 60-jıllarınan professional kórkem óneri rawajlandı. Milliy súwretshilik mektebiniń tiykarshısı Yil Kyoler, músinshilik mektebiniń tiykarshısı A. Veysenberg bolıp tabıladı.

XIX ásir — XX ásir ortalarında súwretshiler A. Laykmaa, K. hám P. Raud, N. Triyk, músinshiler A. Adamson hám Ya. Koort dóretiwshiligi dıqqatqa iye. 1920-jıllarda Estoniya kórkem óneriniń rawajlanıwında Tartudaǵı &quot;Pallas&quot; kórkem mektebi úlken rol oynadı. Bul dáwirde súwretshiler A. Yoxani, K. Liymand, grafik X. Mugasto, músinshiler Ya. Koort, F. Sannamees, V. Mellik hám basqalar óz dóretpelerin jarattı. 1940-jıllardan keyin súwretshiler E. Okas, E. Kits, N. Kormashov, L. Mikko, grafikler G. Reyndorf, E. Eynmann, A. Bax, V. Tolli, P. Ulas, músinshiler A. Starkopf, E. Roos, A. Kaazik, M. Varik nátiyjeli dóretiwshilik etti. Ámeliy bezew kórkem óneri ustaları M. Adamson, E. Adamson Erik, M. Roosma, L. Erm, M. Ryaek hám basqalar óz dóretiwshilikleri menen dańq shıǵardı.

== Muzıka ==
Eston xalıq qosıq (runo) ları, tiykarınan, bir dawıslı. Ásbap muzıkası xalıq oyınları (polka, reynlender hám basqalar) menen baylanısqan. Muzıka ásbapları: vargan, túrli naylar, volinka, konus tárizli kannel, puw sıyaqlı bilo hám XVIII ásirden skripka payda boldı. XIX ásirde garmon keń tarqaldı. 1857-1861-jıllarda milliy qosıqlar tolıq baspa etildi (&quot;Kalevipoeg&quot;, F. Kreysvald). Professional muzıka dáslep shirkew muzıkası menen birge rawajlandı. XIX ásirde birinshi qor hám háwesker úflep shertiletuǵın sazlar orkestrleri dúzildi. 1869-jıldan dástúrge aylanıp qalǵan milliy qosıq bayramları ótkeriledi. Qor muzıkası birinshi professional kompozitorlar (I. Kappel, K. Tyurinu, M. Xyarma) dóretiwshiliginde de jetekshi muzıka bolǵan. R. Tobias simfoniyalıq hám vokal simfoniyalıq muzıkalar jarattı. XX ásir 1-yarımında A. Kapp, X. Eller, M. Lyudig, E. Oya simfoniyalıq hám kamer dóretpeler, M. Saar, K. Kreek hám basqalar qor muzıkasın jarattı. E. Aav, A. Lemba, A. Vedro eston operası, E. Tubin eston baleti tiykarshıları bolıp tabıladı. Eston muzıka mádeniyatı gúllep jaynawı E. Kapp, G. Ernesaks dóretiwshiligi menen baylanıslı.

1950-jıllardıń ortalarında kompozitorlardıń jańa áwladı (E. Tamberg, V. Tormis, Ya. Ryaets, A. Pyart) muzıkanıń mazmunlılıǵın jańa qurallar menen bayıttı. Atqarıwshılar arasında qosıqshılar — T. Kuuzik, G. Ots, X. Krumm, T. Mayste, I. Kuusk, M. Voytes, A. Kaal, U. Tauts, dirijyorlar — N. Yarvi, E. Klas, R. Matsov, G. Ernesaks, O. Oya hám basqalar, skripkashılar — V. Alumyae, Yu. Gerrets, pianinoshılar — B. Lukk, K. Randalu hám basqalar ataqlı. Estoniyada &quot;Estoniya&quot; mámleket akademiyalıq opera hám balet teatrı (1906-jıl dúzilgen, Tallin), Estoniya akademiyalıq er adamlar qorı (1944), filarmoniya, konservatoriya (1919-jıl tiykar salınǵan, Tallin), muzıka bilim orınları (Tallin, Tartu), Mámleket simfoniyalıq orkestri isleydi.

== Teatr ==
Dáslepki teatr tamashaları XVI ásirde latın tilinde, XVII ásirde nemis tilinde kórsetilgen. 1665-jıl birinshi menshikli teatr payda boldı. 1784-jıl jergilikli oqımıslı adamlar Tallinda háwesker teatr dúzdi. 1870-jıl Tartudaǵı &quot;Vanemuyne&quot;, Tallindaǵı &quot;Estoniya&quot; jámiyetleri janında milliy háwesker teatrlar dúzildi hám olar 1906-jıldan professional teatrlarǵa aylandı. Bul teatrlarda muzıkalı drama spektaklleri, shet el klassikleri, milliy dramaturglar dóretpeleri saxnalastırıldı. 1920-1930-jıllar Tallinda Drama teatrı (1916-1924), &quot;Tańǵı teatr&quot; (1920-1924), &quot;Dramstudio&quot; (1924-jıl dúzilgen, 1937, jıldan Eston drama teatrı, 1952-jıldan drama teatrı), Jumısshı teatrı (1926-1941), Pyarnuda &quot;Endla&quot; (1911-1953, keyinirek Drama teatrı), Narvada Narva teatrı (1928-1940) isledi. Keyingi jıllarda teatr kórkem óneri jáne de rawajlandı. Estoniyada Mámleket quwırshaq teatrı, Mámleket akademiyalıq teatrı, &quot;Eski qala studiyası&quot; (hámmesi Tallinda), Tartudaǵı &quot;Vanemuyne&quot; mámleket akademiyalıq teatrınıń dramalıq truppası, Pyarnudaǵı teatr hám basqa teatrlar iskerlik kórsetedi. Teatr ǵayratkerlerinen K. Ird, K. Karm, A. Lauter, Yu. Yarvet hám basqalar ataqlı.

== Kino ==
Estoniya aymaǵında dáslepki kinosyujetlar francuz firmaları tárepinen súwretke alındı (1908-1914). 1914-jıl fotograf Ya. Pyazuke birinshi eston kórkem filmin jarattı. 1920-jıllarda bir qansha menshikli kinofirmalar iskerlik kórsetti. &quot;Ótmish kóleńkeleri&quot; (1924) hám &quot;Rummu Yuri&quot; (1929) filmleri professional túrde súwretke alınǵan dáslepki filmler bolıp tabıladı. 1930-jıl K. Myarska birinshi ret &quot;Altın qońız&quot; atlı dawıslı filmdi jarattı. [[Ekinshi jáhán urısı]]nan keyin eston kinematografshıları &quot;Lenfilm&quot; kinostudiyası menen birgelikte &quot;Qorǵan ishindegi turmıs&quot; (1947) hám &quot;Andrus baxıtı&quot; (1955) filmlerin súwretke aldı (ekewiniń rejissyor G. Rappaport). Keyinirek eston kino ustaları &quot;Qáwipli burılıslar&quot; (1961, rejissyorlar Yu. Kun, K. Kiysk), &quot;Yarım kúnlik parom&quot; (1968), &quot;Ólim qádirin óliklerden sora&quot; (1977; eki filmniń rejissyor K. Kiysk), &quot;Ormandaǵı bulaq&quot; (1973, rejissyor L. Layus), &quot;Jasaw hám súyiw dáwiri&quot; (1976, rejissyor V. Kyasper), &quot;Ne ekseń...&quot; (1980, rejissyor P. Simm) sıyaqlı filmlerdi ekranǵa shıǵardı. Kino aktyorları arasında E. Kivi, E. Kull, R. Allabert, T. Kark, L. Ulfsak, O. Eskola hám basqalar ataqlı.

== Ózbekstan — Estoniya qatnasları ==
''Tiykarǵı maqala: [[Ózbekstan — Estoniya qatnasları]]''

[[Kategoriya:Mámleketler]]
[[Kategoriya:Evropa]]
[[Kategoriya:Estoniya| ]]</text>
      <sha1>s3f1y96jlzovtgsfs0e2c3khr12mqxo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Daniya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1396</id>
    <revision>
      <id>120540</id>
      <parentid>113827</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:51:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (24) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120540</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23940" sha1="myr8mchqge3fxjcxmoetkcdc23dvq7b" xml:space="preserve">'''Daniya''' (Danmark), '''Daniya Korolligi''' (Konqeriqet Danmark) — Evropanıń arqa-batısındaǵı mámleket, Yutlandiya yarım atawdıń úlken bólegin hám oǵan jaqın atawlar toparı (Zelandiya, Fyun, Lollann, Falster hám basqa) n óz ishine aladı. Maydanı 43 043 km2 (Grenlandiya hám Farer atawlarınan tısqarı); Xalqı 6,8 mln. adam (2023). Paytaxtı — [[Kopengagen]] qalası. Basqarıw tárepten 14 amt (wálayat) ǵa, amtlar bolsa kommunalarǵa bólinedi. Kopengagen hám Frederikeberg qalaları ǵárezsiz basqarıw birlikke ajıratılǵan bolsa da, biraq amtlarǵa teńlestirilmegen. Ishki avtonomiyadan paydalanıwshı Farer atawları hám Grenlandiya ataw Daniya Korolligi quramına kiredi. Daniya xalqı 2023-jıl 1-oktyabr maǵlıwmatlarına kóre, 5 804 228 adamdı quradı.

== Mámleketlik basqarıw principi ==
Daniya — konstituciyalı monarxiya. Ámeldegi Konstituciyası 1953-jıl 5-iyunda qabıl etilgen. Mámleket baslıǵı — korol (xanzada, 1972-jıldan xanzada [[Margrete II]]). Nızam shıǵarıwshı hákimiyattı xanzada menen folketing (bir palatalı parlament) ámelge asıradı. Folketing 179 deputattan ibarat. Olar ulıwma tuwrı hám jasırın dawıs beriw jolı menen 4 jıl múddetke saylanadı. Atqarıwshı hákimiyattı korol (xanzada) ámelge asıradı. Ol bas ministr hám húkimet aǵzaların tayınlaydı hám de lawazımınan azat etedi.

== Tábiyatı ==
Daniya aymaǵı keń japıraqlı ormanlar zonasında jaylasqan, jer maydanı tegislik. Eń biyik noqatı Yutlandiya yarım atawdaǵı Ayer-Bavnexoy tóbeligi (172 m). Tórtlemshi dáwirde jer ústin qaplaǵan muzlıqtıń izleri saqlanıp qalǵan. Yutlandiya yarım ataw hám basqa atawlardıń jaǵasında qoltıqlar hám buǵazlar kóp. Daniyada qazılma baylıqlar az. Kaolin, por, neft, torf, qońır kómir, gaz hám duz kánleri bar. Íqlımı ortasha teńiz ıqlımı, jazı salqın, báhár hám gúz mawsimleri uzaq, dawam etedi. Qısı jumsaq. Fevralda ortasha temperatura 0°, iyulda 15-16°. Jıllıq jawın 600-900 mm. Jawınnıń kóp bólegi gúzde jawadı, báhárde hám jazda jawın az boladı. Tez-tez tuman túsedi. Dáryaları júdá qısqa (eń úlkeni Gudeno, 158 km). Kishi aǵar kól kóp. Mámleket batısınıń topıraǵı podzol, shıǵısta qońır orman topıraqlar bolıp tabıladı. Bul jerlerde dıyqanshılıq etiledi. Teńiz jaǵasında otlaqı allyuvial topıraq, karbonat jınıslarda bolsa karbonatlı qońır topıraqlar payda bolǵan. Aymaǵınıń 10% ke jaqını orman menen bánt. Qaraǵay, shırsha, qara qayın hám emen ormanları bar. Bul ormanlarda jabayı haywanlardan jeyran, hasıl hám shubar buǵı, boyaw, tıyın, súylin ushıraydı. Jaǵalarda qus kóp. Iri qorıqxanaları: Xesselyo, Vorse.

== Xalqı ==
Xalqınıń 98% danlar; olmonlar hám frizlar da bar. Xalıqtıń ortasha tıǵızlıǵı bir km2 ge 114 adam. Xalıqtıń 84,9% qalalarda jasaydı. Rásmiy tili — dan tili. Dinge sıyınıwshılardıń 91% — lyuteranlar. Iri qalaları: Kopengagen, Orxus, Odense, Olborg.

== Tariyxı ==
Daniya aymaǵında adam áyyemgi zamanlardan berli jasap kelgen. V-VI ásirlerde bul jerge danlar qáwimi kelip jaylasqan hám VIII ásirde olar Daniyadaǵı tiykarǵı qáwimge aynalǵan. Mámleket atı sol qáwim atınan kelip shıqqan. Daniya mámleketi IX-X ásirlerde qáliplesken. XI ásir baslarında Ullı Knud I húkimranlıǵı dáwirinde Angliya hám Norvegiya Daniyaǵa qısqa waqıt ǵárezli bolıp turdı. Valdemar I (1157-1182), Knud VI (1182-1202) hám Valdemar II (1202-1241) korollik etken dáwirlerde Daniya mámleketi anaǵurlım bekkemlengen. Skandinaviya mámleketleri arasında Daniya ekonomikalıq rawajlanǵan hám siyasiy tárepten kúshli bolǵan. 1380-jıl Daniya-Norvegiya uniyasi (awqamı) dúzilgen. 1397-jıl (Margarita dáwirinde) barlıq Skandinaviya mámleketleri Kalmar uniyasina muwapıq Daniya Korolligine qosıldı. XVI ásirdiń 2-yarımınan iri menshikli jer iyeligi rawajlana basladı. Daniya Baltik hám Arqa teńiz sawda jolında áhmiyetli geografiyalıq orın iyelegeni sebepli materiallıq tárepten anaǵurlım payda kórer edi. Baltiq teńizinde óz húkimranlıǵın bekkemlew hám Shveciyanı onıń quramında ustap turıw maqsetinde Daniya menen Shveciya arasında kóp ret bolıp ótken urıslar Daniyanıń jeńilisi menen tamamlanıp, Baltik, teńizinde Shveciya húkimran bolıp aldı. XVII ásirge kelip Daniyada dáslepki qánigelesken patsha manufakturaları payda bolıp, olar mámlekettiń oq-dári, qural-jaraq hám áskeriy úskenege bolǵan mútájin qanaatlandırıp turdı.

1660-jıl Daniya mámleketi áwladtan-áwladqa ótip kiyatırǵan monarxiya dep daǵaza etildi. [[Frederik VIII (Daniya patshası)|Frederik III]] (1648-1670-jıllarda basqarǵan) tárepinen daǵaza etilgen nızam (1665) Daniya absolyut monarxiyaǵa aylanǵanın yuridikalıq tárepten tastıyıqladı. Rigsrod (iri feodallar organı) biykar etilip, rigsdag (tabaka wákilleri jıynalısı) da shaqırılmaytuǵın boldı. Mámleketti oraylastırıw maqsetinde bir qatar ilajlar ámelge asırıldı. 1751-1770-jıllarda húkimetke basshılıq etken graf Bernstorf ótkergen merkantilizm siyasatı Daniyanıń xojalıq jaǵdayın awırlastırdı. Napoleon urıslarında Franciya tárepinde urısta qatnasqan Daniya jeńiliske ushırap, anaǵurlım aymaǵınan ajıraldı hám xojalıǵına úlken zıyan jetti. 1840-jıl milliy liberal partiya dúzildi (1870-jıl tarqatıp jiberildi). 1849-jıl iyun Konstituciyasına muwapıq Daniya eki palatalı sheklengen monarxiyaǵa aylandı. Sol jılı iri jer iyeleri mápin qorǵawshı konservativ partiya (Xoyre partiyası) dúzildi. 1848-1850-jıllardaǵı Daniya Prussiya hám 1864-jılǵı Avstriya-Daniya urıslarınan keyin Shlezvig, Golshteyn hám Lauenburgtan ajıralıp, birden-bir milliy mámleketke aylandı. 70-jıllarda Xoyre partiyası menen Venstre partiyası arasında siyasiy húkimet ushın bolǵan gúreste awıl qarjısı iyeleri mápin qorǵaǵan Venstre partiyası uttı. XIX ásir aqırı — XX ásir baslarında júz bergen siyasiy jáne sociallıq ózgerisler 1915-jılǵı konstituciyada óz kórinisin taptı. Birinshi jáhán urısında Daniya biytárep turdı.

1930-jıllardaǵı jáhán ekonomikalıq krizisi Daniya ekonomikasına úlken unamsız tásir etti. 1940-jıl aprelde Germaniya Daniyanı basıp aldı jáne onı óziniń azıq-awqat bazasına aylandırdı. 1942-1943-jıllarda mámlekette qarsılıq kórsetiw háreketi háwij aldı. 1943-jıl sentyabrde qarsılıq kórsetiw háreketiniń baslıq organı esaplanǵan Azatlıq keńesi dúzildi. 1945-jıl 5-mayda mámleket tolıq azat etildi. Daniya — 1945-jıldan BMSh aǵzası. 1949-jıl 4-aprelden Arqa Atlantika pakti (NATO) aǵzası bolıp tabıladı. Milliy bayramları — 16-aprel — Xanzada tuwılǵan kún (1940), 5-iyun — Konstituciya kúni (1849). Ózbekstan Respublikası menen diplomatiyalıq qatnasların 1992-jıl 25-yanvarda ornatqan.

== Tiykarǵı siyasiy partiyaları hám kásiplik awqamları ==
Venstre, shep liberal partiya, 1870-jılda dúzilgen; Konservativ xalıq partiyası, 1916-jılda dúzilgen; Rawajlanıw partiyası, 1972-jılda tiykar salınǵan; Radikal shep partiya, 1905-jılda dúzilgen; Daniya social-demokratiyalıq partiyası, 1871-jılda tiykar salınǵan; Socialistlik xalıq, partiyası, 1959-jılda dúzilgen; Xristian xalıq partiyası, 1970-jılda tiykar salınǵan; Oray demokratları partiyası, 1973-jıl dúzilgen; Daniya xalıq partiyası, 1995-jılda dúzilgen. Daniya kásiplik awqamları oraylıq birlespesi, 1898-jılda dúzilgen bolıp, Xalıqaralıq erkin kásiplik awqamları konfederaciyası, Evropa kásiplik awqamları konfederaciyası hám Arqa Evropa kásiplik awqamları keńesine kiredi.

== Xojalıǵı ==
Daniya joqarı dárejede rawajlanǵan industrial-agrar mámleket bolıp, basqa mámleketler menen keń ekonomikalıq baylanıs baylanıstırǵan. Menshikli qarjı ústemlik etedi. Jalpı milliy ónimniń 30% mámleket sektorına tuwrı keledi. Jalpı ishki ónimde sanaat hám qurılıstıń úlesi 26,4%, awıl, orman xojalıǵı hám balıqshılıqtıń úlesi — 3,5%. Jalpı ónimniń 40% ten kóbi shetke satıladı.

Sanaatında neft, tábiyiy gaz, kaolin qazıp shıǵarıw úlken orın aladı. Ekinshi jáhán urısı (1939-1945) nan keyin mashinasazlıq sanaatı rawajlandı. Ximiya sanaatı, neftten túrli ónimler islep shıǵarıw da rawajlanǵan. Janılǵıǵa bolǵan mútajliktiń bir bólegi shetten keltiriletuǵın neft hám neft ónimleri esabına qandırıladı. Sanaatta mayda hám orta kárxanalar kóp. Kemasazlıq ayrıqsha orın tutadı; eń iri sanaat orayları: Kopengagen, Odense, Xelsingyor, Nakskov. Mashinasazlıqtıń basqa tarmaqları tiykarınan keme dizelleri, cement hám azıq-awqat sanaatı ushın ásbap-úskeneler, elektr motor, transformator, radiopriyomnik, televizor, magnitofonlar islep shıǵaradı (Tiykarǵı orayları: Kopengagen, Odense). Ximiya sanaatı dári-dármaq, fosfatlı hám azotlı tóginler, sintetikalıq smola hám plastmassalar óndiriske qánigelesken. Toqımashılıq, trikotaj hám tigiwshilik sanaatınıń tiykarǵı orayları Yutlandiyanıń shıǵısı hám arqasında jaylasqan (Vayle, Xerning, Viborg hám basqalar). Mámlekettiń túrli jaylarında azıq-awqat, atap aytqanda sút hám gósh sanaatı kárxanaları júzege kelgen. Jılına ortasha 30 mlrd. kvt/saat elektr energiya payda etiledi. 90-jıllardıń ortalarında neft qazıp alıw eń joqarı dárejege jetti (7 mln. tonna).

Awıl xojalıǵı Daniya ekonomikasınıń eń ónimdar tarmaǵı esaplanadı. Mámlekette 80 mıńǵa jaqın fermer xojalıǵı bar. Olar joqarı hasıldarlıqqa erisedi hám ónimniń tiykarǵı bólegin shet ellerge satadı. Daniya aymaǵınıń 70% (3 mln. ga) awıl xojalıǵında paydalanıladı. Awıl xojalıǵı tovar ónimi ulıwma bahasınıń 90% in shárwashılıq beredi. Xalıq jan basına sút, may hám gósh jetistiriwde dúnyada aldınǵı orınlardan birin iyeleydi. Dıyqanshılıǵı joqarı dárejede mexanizaciyalasqan. Shárwashılıqta qaramal, shoshqa baǵıladı, qusshılıq rawajlanǵan.

== Transportı ==
Temirjol uzınlıǵı 3 mıń km den artıq, onnan 2 470 km elektrlastırılǵan. Avtomobil jolları uzınlıǵı 71 mıń km. Tiykarǵı portı — Kopengagen. Sırtqı sawdası jalpı ishki ónimniń 37% in quraydı. Shetke tiykarınan mashina hám ásbap-úskeneler, awıl xojalıǵı hám azıq-awqat sanaatı ónimlerin shıǵaradı. Sırtqı sawdadaǵı tiykarǵı klientleri: Germaniya, Shveciya, Ullı Britaniya. Pul birligi — Daniya kronasi.

== Bilimlendiriwi, mádeniy-aǵartıwshılıq hám ilimiy mákemeleri ==
Daniya bilimlendiriw sistemasınıń dáslepki buwını — balalar baqshaları. 6 jastan balalar ushın 9 jıllıq májburiy tálim engizilgen. Baslanǵısh mekteplerde oqıw múddeti — 7 jıl, kishi orta (real) mekteplerde 3 jıl, joqarı orta mektep (gimnaziya) lerde 3 jıl, óner-texnika bilim orınlarında 1-3 jıl. Balalardıń 90% i biypul mámleket mekteplerinde tálim aladı. Joqarı oqıw orınlarına gimnaziya attestatları tiykarında tańlaw jolı menen qabıl etiledi. 5 universitet, 3 texnika universiteti, 20 ǵa jaqın institut hám kolledjlerde joqarı maǵlıwmat beriledi.

Iri joqarı oqıw orınları: Kopengagen (1479-jılda tiykar salınǵan) hám Orxus (1928-jılda tiykar salınǵan) universitetleri, Daniya injinerlik akademiyası, Kopengagen texnika universiteti. Ilimiy mákemeleri: Daniya Korolligi pánler akademiyası (1742-jıl Kopengagen qalasında dúzilgen, 210 nan artıq aǵzası bar), Elegant kórkem óner akademiyası (1754-jılda tiykar salınǵan), Daniya Korolligi texnika pánleri akademiyası (1937-jıl Lingbi qalasında dúzilgen, 580 nen artıq aǵzası, 25 ilimiy izertlewler institutı hám associaciyaları bar), 20 dan kóbirek ilimiy izertlewler mákemeleri hám basqalar. Kitapxanaları: Kopengagendaǵı Korollik hám Municipal, Orxusdaǵı mámleket jáne universitet kitapxanaları hám basqalar. Muzeyleri: Kopengagendaǵı milliy korollik elegant kórkem óner muzeyi, Korollik teńiz muzeyi, Odensedaǵı X. K. Andersen úy muzeyi hám basqalar.

== Baspasózi, radioesittiriwi hám telekórsetiwi ==
Daniyada baspa etiletuǵın iri gazeta hám jurnallar: «Informashon» («Informaciya», kúndelik gazeta, 1943-jıldan), «Nyu dag» («Jańa kun», kúndelik keshki gazeta), «Politiken» («Siyasat», kúndelik gazeta, 1884-jıldan), «Ekstra bladet» («Ayrıqsha gazeta», kúndelik gazeta, 1904-jıldan), «Billed bladet» («Súwretli háptenama», háptelik súwretli jurnal, 1938-jıldan), «Nyu politik» («Jańa siyasat», aylıq jurnal, 1967-jıldan). Ritsaus byuro — Daniya informaciya agentligi 1866-jılda dúzilgen. Daniya radio hám televideniesi rásmiy túrde ǵárezsiz esaplansa da, ámelde yarım mámleket shólkemi bolıp tabıladı. Mámlekettegi barlıq radioesittiriw hám telekórsetiwlerdi Daniya radiosı mámleket shólkemi qadaǵalaydı.

== Ádebiyatı ==
Áyyemgi zamanlardan Daniyada bay awızeki xalıq dóretiwshiligi payda bolǵan. Dáslepki jazba estelikler XII ásirde latın tilinde jaratılǵan. Sakson Grammatiktiń «Danlardıń jumısları» tariyxıy shıǵarması (XII-XIII ásirler) málim. XIII-XIV ásirlerde dan tilinde jaratılǵan dóretpeler, shet tillerden etilgen awdarmalar barǵan sayın kózge taslana basladı. K. Pedersen (1480-1554) niń xalıqshıl dóretiwshiligi, «Bibliya» nı awdarmalawınan ádebiy tiliniń rawajlanıwına tiykar salındı. XVIII ásir ádebiyatında aǵartıwshılıq ideyaları keń propaganda etildi. L. Xolber ótkir satiraları menen dańq shıǵardı. XIX ásir baslarında A. Elenshleger, N. F. Grundtvig, S. S. Bliker, K. Vinter sıyaqlı romantikler dıyqanlar turmısı hám tábiyat sulıwlıqların súwretledi. XIX ásirdiń 30-jılları ádebiyatına realizm elementleri kirip keldi. Bir yamasa eki perdeli (kishi) komediya janrı rawajlandı, psixologiyalıq analiz tereńlesti. Bul dáwirde Xans Andersen ertekleri dańq shıǵardı.

40-jıllarda sociallıq qarama-qarsılıqlardıń tereńlesiwi siyasiy lirika hám satiranıń rawajlanıwına tásir etti. 70-jıllar ádebiyatında realizm tereńlesti. Ataqlı realist jazıwshı Ye. P. Yakobsen «Nils Lyune» romanında kiborlardıń baxıtsız táǵdirin psixologiyalıq tiykarladı. X. Draxman, K. Gyellerup, E. Brandes sıyaqlı realist avtor hám shayırlar iri dóretpeler jarattı. Birinshi jáhán urısı dáwiri (1914-1918) ádebiyatında «úmitsiz áwlad» keyipleri payda boldı. XX ásirdiń 20-30-jıllarında realistlik proza ósti. X. R. Kirk, E. Kristensen, K. Bekker, X. Xerdal, M. Klitgor, X. Pontoppidan, Y. Yensen romanlarında miynetkeshler turmısı shın sáwlelendi, 30-jıllarda, keyin Qarsılıq kórsetiw háreketi dáwirinde (1940-1945) M. Andersen-Nekse, X. Sherfig, X. R. Kirk, Martin Nilsen sıyaqlı jazıwshılar dóretiwshiligi fashizmge qarsı ruwxlanıw payda etti, olar qamaq hám konslagerlerde de gúresti dawam ettirdi. Urıstan keyingi jıllarda X. Vulf, T. Ditlevsen, X. L. Yepsen realistlik dóretpeler jazdı, 60-80-jıllarda ádebiyatqa kirip kelgen jazıwshılar jańa formalar izlewdi, haqıyqatlıqtı filosofiyalıq oylawǵa umtıldı.

== Arxitektura ==
Daniya aymaǵında áyyemgi arxitekturalıq dáwir (eramızǵa shekemgi) tán kórkem óner hám arxitekturalıq estelikler (Trelleborg, Aggersborg qorǵanlarınıń qaldıqları hám basqa) bar. Daniyada birden-bir korollik dúzilip (X ásir), xristianlik qabıl etilgennen soń, dáslep aǵashtan, XI ásir ortalarında bolsa tastan ıbadatxanalar qurıldı. Roman dáwirinde (XII ásir — XIII ásir bası) atanaq formasında sobor hám qalıń diywallı shirkewler salındı. Gotika dáwirinde (XIII ásir — XVI ásirdiń 30-jılları) Roskill hám Odenseda iri ıbadatxanalar, qalıń, biyik diywal hám minarlı saraylar qurıldı. XVI-XVII ásirlerde renessans tásirinde bezetilgen saraylar, jámiyetlik hám turar jay ımaratların qurıw dástúr boldı. XVIII ásir 1-yarımında ımaratlar barokko usılında, 2-yarımında bolsa klassicizm usılında qurıla basladı. XIX ásir aqırı — XX ásir basında milliy romantizmge tán ımaratlar jaratıldı. K. F. Harsdorf Daniya klassicizminiń ataqlı wákili bolıp tabıladı. 20-jıllarda neoklassicizm, 30-jıllarda bolsa funkcionalizm (X. Kampman, V. Lauritsen sıyaqlı arxitektorlar) usılı tarqaldı. [[Ekinshi jáhán urısı]]nan keyin Kopengagen, Odense, Ryonne sıyaqlı qalalar qayta tiklendi. 60-90-jıllarǵa kelip kóp (8-12) qabatlı turar jaylar qurıldı. Turaq-jay hám sanaat zonaların, reys jolların qolaylı jaylastırıwǵa, jasıllastırıwǵa úlken itibar berildi.

== Súwretlew kórkem óneri ==
Daniya aymaǵınan tas, jez, temir dáwiri mádeniyat estelikleri tabılǵan (kahrabo háykelsheler, urıs hám ań tábiyat kórinisleriniń tasqa oyılǵan súwretleri, qural-jaraqlar, ziynet buyımları, gúmis ıdıslar, altın teńgeler hám basqalar). Roman dáwiri (XII-XIII ásirler) monastrları naǵıslar menen bezetilgen. Gotika dáwiri (XIII ásir — XVI ásir basları) soborlarındaǵı naǵıslarda realistlik elementler bar. XV ásirdiń 2-yarımında Daniyaǵa Germaniya, Niderlandiya, Franciyadan kóplegen súwretshi hám ustalar kóship keldi. Kopengagenda Kórkem akademiya dúziliwi (1754) hám klassicizm rawajlanıwı Daniya milliy súwretshilik mektebiniń dúziliwine alıp keldi. XIX ásir 1-yarımında súwretshilik kórkem ónerinde K. V. Ekkersberg jáne onıń isiniń dawamshıları K. Kyobke, V. Bends hám basqalar dóretiwshiliginde lirizm, haqıyqatlıqtıń tikkeley súwreti kúshli boldı. XX ásir baslarında Daniya kórkem ónerine fovizm, kubizm, 30-jıllar ortalarınan impressionizm hám abstraksionizm sıyaqlı túrli aǵımlar kirip keldi. Realizm ruwxında dóretiwshilik etiwshi ataw Rude, X. Yensen, X. Bidstrup sıyaqlı súwretshiler dóretiwshiligi abstraksionizm hám basqa modernistlik aǵımlarǵa qarsı turdı. Neoklassicizm principlerı tiykarında dóretiwshilik etiwshi súwretshiler de bar. Keyingi jıllarda xojalıq hám siyasiy temalar súwretshilerdi kóbirek qızıqtıra basladı.

== Muzıkası ==
Evropada eń áyyemnen Daniya aymaǵında eramızǵa shekemgi IV ásirge tiyisli úflep shertiletuǵın muzıka ásbabı tabılǵan. XII ásirge shekem milliy muzıka dóretiwshilik janrları qaharmanlıq eposı, dástúr qosıqları, oyın namaları menen sheklengen. XII ásirden professional diniy muzıka, XV ásirden dúnyalıq muzıka úlgileri, XVII ásirden muzıka dóretpeleri payda boldı. XVIII ásir aqırınan Daniya muzıkası ayrıqsha milliy ózgeshelikke iye bolǵan. F. Kunsenniń dáslepki milliy operası «Xolger Danske», I. Shulstiń milliy xarakterdegi namaları francuz satiralıq opera elementlerin ózine sińdirdi. Milliy simfonizm jaratıwshısı N. Gade hám de zamanagóy kompozitorlıq mektebi tiykarshısı K. Nilsen atları Evropa muzıka mádeniyatı tariyxı betlerinen múnásip orın alǵan. XX ásir 1-yarımında muzıka orayları — Daniya koncert jámiyeti, Daniya muzıkashıları awqamı, kompozitorları awqamı, Filarmoniya jámiyeti, Daniya radiosınıń qor hám orkestri dúzildi. Daniyada 5 konservatoriya, 10 simfoniyalıq orkestr, Muzıka tariyxı muzeyi (1898-jıldan), «Daniya muzıka baspasózi» (1871) bar. Iri muzıka orayları: Kopengagen, Odense.

== Teatr ==
Áyyemgi Skandinaviya qosıqshıları — skaldlar dóretiwshilik teatr kórkem óneri ushqınları bolǵan. Orta ásirlerde Daniyada misteriya, masqarapazlıq, sıyınıw dástúrleri, ádep ruwxındaǵı didaktikalıq tamashalar tarqaldı, mektep oqıwshıları túrli spektakller qoya basladı. Professional teatr bolsa, XVIII ásirdiń 20-jıllarında payda boldı. 1722-jıl Kopengagenda «Danlar saxnası» atlı birinshi milliy teatr dúzildi. 1770-jıldan bul teatr «Daniya patshasınıń teatrı» dep júrgizile basladı. Teatr saxnasınan L. Xolberg komediyaları, Y. Evaldtıń dramaları, jáhán klassikası pyesaları keń orın aldı. Y. L. Xeyberg, N. P. Nilsen, Y. K. Ryuge, A. Nilsen, I. L. Fister sıyaqlılar XIX ásir jetekshi aktyorları bolıp tabıladı. XX ásir basında naturalistlik hám dekadentlik pyesaları kóp qoyılıwı Daniya teatrın páseńlewge alıp keldi. Bıraq 20-jıllardıń aqırınan «Jumısshılar teatrı», «Sociallıq teatr», «Betti Nansen teatrı» nda klassikalıq hám shet el aldıńǵı avtorları pyesalarınıń qoyılıwı menen Daniya teatrı jańa basqıshqa kóterile basladı. Ekinshi jáhán urısınan keyin qarsılıq kórsetiw háreketi qaharmanlarınıń qaharmanlıǵın sáwlelendiriwshi hám aktual máselelerge arnalǵan dóretpeler saxnalastırıldı. Opera hám balet rawajlana basladı. Aktyorlar Kopengagen mámleket drama mektebinde tayarlanadı.

== Kino ==
Milliy kinofilmler 1897-jıldan islep shıǵarıla baslandı, bir neshe hújjetli lentalar súwretke alındı. 1910-jıllarda Daniya kinematografiyası dúnyaǵa tanıldı. 1903-jılda «Katl» kórkem filmi (rejissyor L. Elfelt) jaratıldı, 1906-jılda Kopengagenda «Nordisk» kinostudiyası dúzildi. «Arıslan awı» (1907, rejissyor hám aktyor V. Larsen) dáslepki xalıqaralıq tabıs keltirdi. «Ájel oyını», «Vilgelm Tell», «Gamlet» sıyaqlı ataqlı dóretpeler saxnalastırıldı, komediya hám melodramalar súwretke alındı. Birinshi jáhán urısınan keyin kinofilmler islep shıǵarıw kemeydi, tiykarınan sayız, sıyqası shıqqan muzıkalı kinokomediyalar jaratıldı. Ekinshi jáhán urısı jıllarında shańaraqqa tiyisli máseleler hám tariyxıy waqıyalardı súwretleytuǵın filmler ekranlastırıldı. «Tıshqanlar menen urıs», «Biyday qáwip astında» atlı hújjetli lentalarda gúreske shaqırıwshı jasırın ideyalar sáwlelendirildi. Urıstan keyin aldıńǵı kinorejissyorlar Daniya qarsılıq kórsetiw háreketine, balalar tárbiyasına, social illetlerdi satira etiwge tiykarǵı itibar berdi. X. Karlsen, P. Kyerulf-Shmidt, E. Ballına, L. hám S. Gryonlyukk, N. hám K. Rifbyerg sıyaqlı rejissyorlar jaratqan filmlerde tereń dramatikalıq konflikt jáne social máseleler de sáwlelendi. Daniyada hújjetli hám qısqa metrajlı filmler ásirese dańq shıǵardı. 60-90-jıllarda kewil ashar satiralıq filmler kóbirek jaratıldı. Kopengagenda kinomuzey, kinomektep bar. Jılına 25 tolıq metrajlı, 50 qısqa metrajlı film islep shıǵarıladı.

== Ózbekstan — Daniya qatnasları ==
Eki mámleket arasında «Investiciyalardı óz-ara qorǵaw hám xoshametlew tuwrısında» ǵı hám Ózbekstan Respublikası menen Evropa Awqamı arasında «Sheriklik hám sheriklik tuwrısında» ǵı kelisim tiykarında óz-ara sawda-ekonomikalıq baylanıslardı rawajlandırıw jolǵa qoyıldı. 2000-jılda eki mámleket arasındaǵı tovar aylanbası 7,8 mln. AQSh dolların quradı. Ózbekstan Daniyadan aǵash buyımlar, dári-darmaq, qant-qumsheker, konditer ónimleri ónimleri, kakao, spirtli hám spirtsiz ishimlikler, ǵálle hám jarma, mexanikalıq ásbap-úskene, ximiyalıq ónimler, ayaq kiyim, oyınshıqlar satıp aladı. Bunıń ornına Ózbekstan turizm hám júk tasıw salasında xızmet kórsetedi. Ózbekstan Daniyaǵa qayta islengen palız eginleri hám miyweler, azıq-awqat ónimleri, ızǵar miywe hám ǵoza jiberedi, túrli xızmetler kórsetedi. Ózbekstan Respublikası aymaǵında Daniya qarjı iyeleri qatnasıwındaǵı 6 kárxana, sonday-aq Daniya qarjısı 100% bolǵan 2 kárxana islep turıptı. Ózbekstanda Daniyanıń «Novo Nordisk» hám «York refrijereyshn» kompaniyalarınıń wákilxanaları ashılǵan.

{{Evropa}}
[[Kategoriya:Mámleketler]]
[[Kategoriya:Evropa]]
{{shala}}

== Derekler ==
{{derekler}}</text>
      <sha1>myr8mchqge3fxjcxmoetkcdc23dvq7b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bolgariya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1397</id>
    <revision>
      <id>120357</id>
      <parentid>115753</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:26:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (30) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120357</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29889" sha1="t1ixthv5eff69uiblopkxt8dc0bi0k0" xml:space="preserve">'''Bolgariya''' (bolgarsha: B'lgariya), rásmiy: '''Bolgariya Respublikası''' (bolgarsha: Republika B'lgariya) — Evropanıń qubla, Balqan yarım atawınıń shıǵıs bólegindegi mámleket. Shıǵısta [[Qara teńiz]] benen qorshalǵan. Maydanı 111 mıń km². Xalqı 6,4 million adam (2022). Paytaxtı — [[Sofiya]] qalası. Basqarıw tárepten 9 wálayatqa, olar toparlarǵa bólinedi. [[Sofiya]] qalası wálayatqa teńlestirilgen.

== Mámleketlik basqarıw principi ==
Bolgariya — parlamentli respublika. 1946-jıldan 1990-jıl 15-noyabrge shekem Bolgariya Xalıq Respublikası dep atalǵan. Ámeldegi Konstituciyası 1991-jıl 12-iyulda kúshke kirgen. Mámleket baslıǵı — prezident (2017-jıldan Rumen Radev). Onı mámleket xalqı tuwrı hám jasırın dawıs beriw jolı menen 5 jıl múddetke saylaydı. Nızam shıǵarıwshı húkimet — 240 deputattan ibarat xalıq jıynalısı (turaqlı isleytuǵın organ). Jańa konstituciyanı qabıllaw, Bolgariya aymaǵın ózgertiw máselesi yamasa mámleket dúzilisi hám mámleket basqarıwı formasına ózgeris kirgiziw máselelerin sheshiw ushın 400 wákilden ibarat Ullı xalıq jıynalısı saylanadı. Ol ózine silteme etilgen máseleler tuwralı úzil-kesil qarar qabıl etkeninen keyin kepilligi toqtatıladı. Ministrler Keńesi (húkimet) atqarıwshı húkimet organı esaplanadı.

== Tábiyatı ==
Bolgariya relyefinde taw hám qırlar ústemlik etedi (mámleket aymaǵınıń 70% ke jaqını). Mámleket arasınan (batıstan shıǵısqa) Balqan tawları (jergilikli atı Stara Planina) kesip ótken. Bolgariya arqasında Dunay kóp tóbeli tegisligi bar; shıǵısta bul tegislik Dobruja platosına tutasqan. Sredna Gora hám Rodop tawları aralıǵında Maritsa dáryası boylap mámlekettegi eń ónimli Joqarı Frakiya (yamasa Marica) oypatlıǵı jaylasqan. Qara teńiz jaǵası kóbisi oypatlıq. Qubla hám qubla-batısında Rila Rodop tawları bar. Rila tawlarında Musala shıńı (2925 m) Balqan yarım atawdaǵı eń biyik shıń bolıp tabıladı. Eń áhmiyetli qazılma baylıqları: kómir (Shıǵıs Marica, Pernik, Bobov Dol háwizleri), temir (Kremikovsi káni), qorǵasınrux (Rodop), mıs (Medet) káni, tas duz (Mirovo), neft, mineral suw hám qurılıs materialları. Bolgariyanıń kóp bóleginde ıqlım ortasha kontinental. Qublasında Orta teńiz ıqlımınıń tásiri bar. Tawlarda biyiklik ıqlım regionları bar. Tegislik hám kóp tóbeli orınlarda iyuldıń ortasha temperaturası 23-25°, yanvar ayında -2° tan 2,5° qa shekem, tawlarda -10,8° qa shekem. Jawındı batıs hám arqa-batıs samallar keltiredi. Jıllıq jawın tegisliklerde 450-600 mm, tawlarda 850-1300 mm. Jawınnıń kóp bólegi jazdıń birinshi yarımında jawadı. Qurǵaqshılıq bolıp turadı.

Bolgariya dáryalarınıń hámmesi tawlardan aǵıp túsedi. Jaz aqırında júdá sayızlanıp qaladı. Eń úlken dáryaları: Dunay (keme qatnaydı), Iskir, Marica, Mesta hám Struma. Dáryalardan suwǵarıwda hám elektr payda etiwde paydalanıladı. Dáryalarǵa kóplegen suw bazaları qurılǵan. Bolgariyada kóller az, barları da kishi kóller, tiykarınan, Rila hám Pirin tawlarında. 500 den kóbirek mineral bulaq bar. Dunay tegisliginde kóbisi qara hám boz orman topıraq, Balqan tawlarınan qublasında qońır hám qaralaw, tawlarda qońır orman hám taw otlaq topıraqları, dárya qayırlarında ónimli allyuvial topıraqlar bar. Tábiyiy ósimlikler tek tawlarda saqlanıp qalǵan. Bolgariya aymaǵınıń 1/3 bólegi orman, sonnan 75% i keń japıraqlı terekler (emen, grab hám qara qayın), 24,7% i qaraǵay ormanları. 1700-2000 m den biyikte subalp hám alp otlaqları bar. Tegisliklerdiń kóp bólegi egislik. Haywanat dúnyası hár qıylı. Ormanlarda — jergilikli buǵı, jeyran, boyaw hám taw eshkisi, jabayı shoshqa; tawlarda — sasıqgúzen, porsıq, latcha, qasqır, túlki, almaxan; ormansız arqa aymaqlarında balpaq tıshqan, alaqorjın hám basqa haywan túrleri bar. Quslar hám hár qıylı jer bawırlawshılar kóp. Qara teńizden — pelamida, skumbriya, kambala, Dunaydan — sevryuga, sazan sıyaqlı balıqlar awlanadı. Milliy baǵları: Vitasha, Zlatni Pyasici, Ropotamo, Steneto hám basqalar.

== Xalqı ==
Tiykarǵı xalqı bolgarlar, sonıń menen birge túrkler, lolılar, armanlar, ruslar, makedonlar hám basqa milletler de jasaydı. Xalıqtıń 67,93% qalalarda jasaydı. Mámleket tili — bolgar tili. Xalıqtıń kópshiligi — pravoslavlar; musulman sunniylar da bar. Eń iri qalaları: Sofiya, Plovdiv, Varna, Ruse, Burgas, Stara Zagora.

== Tariyxı ==
Bolgariyanıń eń áyyemgi xalqı frakiy qáwimleri bolıp tabıladı. Eramızǵa shekemgi I ásirde Bolgariyanı Rim imperiyası basıp aldı; ol qulaǵanınan keyin Bolgariya Vizantiya quramına kirdi. VII ásir baslarında Balqanǵa slavyanlar bastırıp kirip, keyinirek bul jerde dáslepki mámleket — Jeti slavyan qáwimi dep atalǵan dáslepki feodal mámleketin shólkemlestirdi. VII ásirdiń ekinshi yarımında Bolgariya aymaǵına xan Asparux (Isperix) basshılıǵındaǵı protobolgarlar — áyyemgi bolgarlar (kóshpeli túrkiy elat) bastırıp kirdi. Olar slavyanlar menen birge paytaxtı Pliska qalası bolǵan Birinshi bolgar patshalıǵı (681-1018) n dúzdi. IX ásir aqırına kelip protobolgarlar slavyanlar menen qosılıp ketti, slavyanlar tili mámleket tili bolıp qaldı, bolgar dep atalǵan slavyan xalqı payda boldı. 1185-1187-jıllarda aǵa-ini Petr hám Asen basshılıq etken iri xalıq kóterilisleri nátiyjesinde paytaxtı Tirnovo qalası bolǵan Ekinshi bolgar patshalıǵı (1187-1396) dúzildi. 1396-jıl Bolgariyanı túrkler basıp aldı. Jergilikli baylardıń ádilsizligi, awır milliy zulım bolgar xalqınıń azatlıq gúresin kúsheytti. Mámlekette gayduklar (xalıq óshpenlileri) háreketi keń qulash jaydı. 1876-jılǵı eń kúshli aprel kóterilisi shápáátsizlik penen bastırıldı. 1877-1878-jıllardaǵı Rossiya Túrkiya urısı nátiyjesinde rus áskerleri járdeminde Bolgariya túrklerden azat etildi. Biraq mámleket Túrkiyaǵa ǵárezli bolıp qala berdi. 1908-jıldan ǵárezsiz patshalıq dúzildi. Bolgariya 1912-1913-jıllardaǵı Balqan urıslarında qatnastı.

[[Birinshi jáhán urısı]]nda (1915-jıldan) Germaniya tárepinde háreket etti. 1919-jılǵı Nyoyi kelisim shártnamasına qaray úlken aymaǵınan, atap aytqanda Egey teńizi jaǵasınan ayırıldı. 1923-jıl iyun awdarıspaǵınan keyin hákimiyattı qolǵa alǵan húkimet Sentyabr kóterilisin shápáátsiz bastırdı. 1941-jıl martta Bolgariya Berlin paktine tartıldı, Germaniya áskerleri Bolgariya aymaǵına kirgizildi. Mámleket ekonomikası pútkilley gitlershiler máplerine boysındırıldı. Bolgar xalqı óz azatlıǵı hám ǵárezsizligi ushın gúresti kúsheytti. 1942-jılda dúzilgen watan frontı fashizmge qarsı bolǵan barlıq kúshlerdi birlestirdi. 1943-jılda Bolgariya xalıq azatlıq armiyası dúzildi. 1944-jılda Ukraina frontı áskerleri Bolgariya shegaralarına kirgen waqıtta Bolgariya húkimeti «tolıq biytárepligi» n daǵaza etti. 1944-jıl 9-sentyabrge ótetuǵın keshesi Sofiyada monarxiyanıń fashist húkimetine qarsı qurallı kóterilis kóterildi. Reaksion húkimet awdarıp taslandı hám watan frontınıń Xalıq húkimeti dúzildi. Bolgariyanıń mámleket basqarıw principi tuwrısındaǵı referendum urıs qatnasıwshısıları (92,7%) xalıq respublikası tárepdarı ekenligin bildirdi. 1946-jıl 15-sentyabrde Bolgariya Xalıq Respublikası daǵaza etildi. 1990-jıl Xalıq jıynalısına kóp partiyalı tiykarda ótkerilgen saylawda Bolgariya socialistlik partiyası jeńiske eristi, dekabrde koaliciya húkimeti dúzildi. 1997-jıl apreldegi parlament saylawında Demokratiyalıq kúshler birlespesi háreketleri hám shólkemleri koaliciyası jeńiske eristi (bul awqam 1989-jılda dúzilgen edi). Bolgariya — 1955-jıldan BMSh aǵzası. Ózbekstan Respublikası menen diplomatiyalıq qatnasların 1992-jıl 5-sentyabrde ornatqan. Milliy bayramı — 3-mart — Bolgariyanıń Túrkiya zulımınan azat bolǵan kúni (1878).

== Siyasiy partiyaları, kásiplik awqamları hám jámiyetlik shólkemleri ==
Bolgariyada 80 ge jaqın partiya hám siyasiy háreket jumıs júrgizedi. Jergiliklileri: Bolgariya social-demokratiyalıq partiyası, 1891-jılda tiykar salınǵan, 1948-jılda iskerligin toqtatqan, 1989-jıldan qayta iskerlik kórsete basladı; Bolgariya socialistlik partiyası, 1990-jıl aprelde dúzilgen; Bolgariya biznes bloki, 1991-jıl 22-yanvarda dizimnen ótkerilgen; Bolgariya dıyqanshılıq xalıq awqamı, 1899 -jılda tiykar salınǵan; Huquq hám azatlıq ushın háreket, Bolgariya musulman xalqın birlestiriwshi sociallıq-siyasiy shólkem, 1990-jıl yanvarda tiykar salınǵan; Xalıq awqamı, siyasiy birlespe, 1994-jılda tiykar salınǵan. Bolgariya dıyqanshılıq xalıq birlespesi menen Demokratiyalıq partiyanı óz ishine aladı; Demokratiyalıq kúshler awqamı, 1989-jıl dekabrde dúzilgen. Bolgariya ǵárezsiz sindikatları konfederaciyası, 1990-jılda dúzilgen; «Podkrepa» miynet konfederaciyası, 1990-jıl dúzilgen; «Birlik» ǵárezsiz kásiplik awqamı, 1990-jılda tiykar salınǵan.

== Basqarıw organı ==
Bolgariya Prezidenti (Georgi Parvanov 22-yanvar 2002) tuwrıdan-tuwrı 5 jıllıq múddetke saylanıp, bir márte qayta saylanıw huqıqına iye. Prezident mámleket basqarıwshısı hám áskeriy kúshlerdiń joqarı komandiri wazıypaların atqaradı. Áyne waqıtta, prezident Milliy Qáwipsizlik organınıń Máslahát Komiteti baslıǵı bolıp, nızam qabıl ete almasa da, nızam joybarın [for further depates] qaytarıwı múmkin. Biraq parlament kópshiliktiń dawısı menen prezidenttiń vetosın biykarlawı múmkin. Ministrler Keńesi Bas ministr (Sergey Stanishev 2005-jıl 17-avgusttan berli) tárepinen basqarıladı. Ol Basqarıw Organınıń joqarı aǵzası bolıp, házirde 20  ministrden ibarat. Bas ministr parlamenttiń kopshilik dawısı menen tayınlanadı hám Prezident tárepinen óz mákemesin dúziw ushın mandat beriledi. Házirdegi koaliciya Bolgar Socialist Partiyası (BSP), Simeon II Milliy Háreketi (SMX) hám (tiykarınan mámlekette kemshilikti quraǵan Túrklerdi ańlatıwshı) Huqıqlar hám Azatlıq ushın Háreketten dúzilgen.

== Húkimet ==
Bolgariya jalǵız palatalı parlamentke iye. Ulıwma Milliy Jıynalısı yamasa Narodno Sabranie, 240 deputatlardan ibarat bolıp, olar xalıq tárepinen 4 jıllıq múddetke saylanıladı. Dawıslar 28 administrativ bólimlerdiń hár birindegi kandidatlardıń partiyaları yamasa koaliciyalarına beriledi. Partiya yamasa koaliciya parlamentke kiriw ushın eń keminde dawıslardıń 4% toplawı zárúr. Parlament nızamlardıń kúshke kiriwi, byudjetti tastıyıqlaw, prezident saylawlarına tayarlanıw, bas ministr hám basqa ministrlerdiń tańlawı hám olardıń jumıstan bosatılıwı, urıs járiyalaw, áskerlerdiń Bolgariya aymaǵınan shetke shıǵıwı hám xalıqaralıq kelisim hám shártnamalardı tastıyıqlaw sıyaqlı wazıypalardı atqaradı.

== Aymaqlıq hám jergilikli húkimet ==
Bolgariya Respublikasınıń aymaǵı provinsiya hám municipalitetlerge bólingen. Provinsiyalardıń sanı 28 bolıp, hár biri húkimet tárepinen tayınlanatuǵın provinsiya hákimi menen basqarıladı. Usınıń menen birge, mámlekette 263 municipalitet bar.

== Ekonomikası ==
Bolgariya — industrial-agrar mámleket. Jalpı ónimde sanaattıń úlesi 36%, awıl xojalıǵınıń úlesi 12%, xizmet kórsetiw tarawı úlesi 52% ti quraydı. Sanaatında mámlekettegi miynetke jaramlı xalıqtıń 41% bánt. Mashinasazlıq, elektron hám elektr-texnika, metallsazlıq, qurılıs materialların islep shıǵarıw, qara hám reńli metallurgiya, ximiya hám neft ximiyası, aǵashsazlıq, azıq-awqat tarmaqları rawajlanǵan. Jılına ortasha 35,6 mlrd. kvt/saat elektr energiya payda etiledi. Bolgariyanıń janılǵı energetika rezervleri sheklengen, qazıp alınıp atırǵan kómirdiń sapası tómen. Pleven hám Shabla átiraplarında azıraq neft, Vratsa qasında gaz kánleri bar. Elektr energiyanıń ayırımların ıssılıq elektr stanciyaları beredi. Kozloduy qalası qasında atom elektr stanciyası qurılǵan.

Bolgariyanıń metallurgiya sanaatı mámlekettiń reńli metallar (qorǵasın, rux hám mıs) ǵa bolǵan zárúriyatın tolıq, prokat hám qara metallǵa bolǵan zárúriyatınıń kóp bólegin qanaatlandıradı. Mashinasazlıqta, tiykarınan, kóterme transport quralları (elektr mashinalar hám motomashinalar, liftler), metall qırqıw stanokları, awır hám energetika úskeneleri, awıl xojalıǵı mashinaları, azıq-awqat sanaatı ushın úskeneler, transport quralları hám basqalar islep shıǵarıladı. Tiykarǵı mashinasazlıq orayları: Sofiya, Ruse, Varna, Burgas, Gabrovo, Lovech, Plovdiv, Shumen. Cement sanaatı Devnya, Pleven hám Vratsadaǵı zavodlardan ibarat. Rila Rodop tawlarındaǵı iyne japıraqlı terekler, Balqan tawlarındaǵı búk orman aǵashları tiykarında aǵashsazlıq, atap aytqanda, mebelsazlıq tarmaǵı júzege kelgen. Toqımashılıq sanaatında jip gezleme toqıw, jeńil sanaatta tigiwshilik, ayaq kiyim islep shıǵarıw jetekshi orında. Azıq-awqat sanaatında shetke shıǵarıwǵa arnalǵan ónimler — temeki, konserva, vino hám konyak islep shıǵarıw rawajlanǵan.

Awıl xojalıǵında mámlekettegi miynetke jaramlı xalıqtıń 18% bánt. Bolgariyada ǵálle, palız eginleri, kartoshka, ot-jem, texnika eginlerinen temeki, paxta (qublasında), ayǵabaǵar, qant láblebi jetistiriledi. Áyyemnen egib kelinip atırǵan efir maylı eginler (qızǵılt, jalpız, lavanda) tiykarınan Karlovo hám Qazanlıq sayları boyında egiledi. Bolgariyada baǵshılıq hám júzimshilik rawajlanǵan. Pomidor hám dushshı burısh kóp jetistiriledi. Shárwashılıqta qaramal, qoy, at, eshek, ǵashır, shoshqa, qus baǵıladı, balıq awlanadı. Tiykarǵı balıq tutıw portı — Burgas.

== Transportı ==
Ishki jollarda júk hám jolawshı tasıwda temirjol (júklerdiń 17% i tasıladı) hám avtomobil transportı (júklerdiń 70% tasıladı) nıń áhmiyeti úlken. Bolgariya temirjollardıń uzınlıǵı 6,6 mıń km (62% elektrlastırılǵan) hám avtomobil jollardıń uzınlıǵı azǵana 37 mıń km (33,8 mıń km qattı qatlamlı). Bolgariya aymaǵınan Batıs Evropanı Jaqın Shıǵıs mámleketleri menen baylanıstıratuǵın xalıqaralıq temirjol hám avtomobil magistralları ótken. Teńiz transportı tiykarınan sırtqı sawdaǵa xızmet etedi. Tiykarǵı teńiz portları: Varna hám Burgas. Dunayda kemeler qatnaydı (portlar: Ruse, Svishtov, Lom). «Balkan» hám «JesAyr» firmaları samolyotları xalıqaralıq hám ishki jóneliste jolawshılar tasıydı.

== Sırtqı ekonomikalıq baylanısları ==
Bolgariya dúnyanıń 100 den artıq mámleketi menen sawda-satıq baylanısların jolǵa qoyǵan. Shetke kóterme transport mashina-úskeneleri (elektr mashinalar, elektr telferlar), kemeler, tovar vagonları, avtomatlastırıw quralları, elektron hám elektr texnika ónimleri, stanoklar, mebel, teri sanaatı ónimleri, awıl xojalıǵı shiyki бnimin qayta islew tiykarındaǵı azıq-awqat ónimleri (konserva, temeki, sigareta, sherbet, vino, efir mayı), palız eginleri hám ızǵar miyweler shıǵaradı; shetten tiykarınan mashinalar, ásbap-úskeneler, transport quralları, qara metall, neft, kómir, sellyuloza, jeńil sanaat ónimlerin keltiredi. Mámleketke shet el turizmi ádewir payda keltiredi (1 jılda 1 mln. nan artıq adam kelip ketedi). Pul birligi — lev.

== Medicinalıq xızmeti ==
Bolgariyada 70 mıńǵa jaqın orınlı emlewxanalar bar. 25 mıńǵa jaqın shıpaker isleydi. Shıpakerlerdi Sofiya, Plovdiv, Varnadaǵı medicina institutları tayarlaydı. Baroves, Varna, Drujba, Zlatni Pyasitsi, Nesebir, Slinchev Bryag ıqlımlıq kurortları, Kyustendil, Hisara mineral suw hám Tuzla, Pomoriye ılay menen emlew kurortları ataqlı.

== Xalıq tálimi, ilimiy hám mádeniy-aǵartıwshılıq mákemeleri ==
Bolgariyada 7 jastan 18 jasqa deyingi balalar ushın májburiy biypul tálim engizilgen. Politexnika hám óner-texnika mektepleri, bilim orınları hám texnikumlar bar. Iri joqarı oqıw orınları Sofiya, Plovdiv, Veliko Tirnovo universitetleri bolıp tabıladı. Ilimiy orayları: Bolgariya Pánler akademiyası, Bolgariya pánleri akademiyası, Medicina akademiyası. Sofiyada Xalıq kitapxanası, universitet hám de Pánler akademiyası kitapxanaları hám basqa ǵalabalıq kitapxanalar, Milliy kórkem galereya, etnika, áskeriy tariyx (Pleven qalasında) muzeyleri hám basqalar bar.

== Baspasózi, radioesittiriwi hám telekórsetiwi ==
Bolgariyadaǵı tiykarǵı gazetalar: «Demokratsiya» («Demokratiya», Demokratiyalıq kúshler birlespesiniń kúndelik gazetası, 1990-jıldan), «Duma» («Sóz», Bolgariya socialistlik partiyasınıń kúndelik gazetası, «Rabotnichesko delo» gazeta ornına 1990-jıldan), «Zemedelsko zname» («Dıyqanlar bayraǵı», kúndelik gazeta, Bolgariya dıyqanshılıq xalıq awqamınıń basılımı, 1902-jıldan), «Svoboden narod» («Azat xalıq», háptelik gazeta, Bolgariya social-demokratiyalıq partiyasınıń organı, 1990-jıldan), «Trud» («Miynet», Bolgariya ǵárezsiz sindikatları konfederaciyasınıń organı, 1923-jıldan). Bolgariya telegraf agentligi — BTA, Sofiya Press baspasóz agentligi (1967-jılda dúzilgen) bar. 1929-jıldan radioesittiriwler, 1959-jıl noyabrden telekórsetiwler berip barıladı.

== Ádebiyatı ==
Bolgariya ádebiyatı — slavyan ádebiyatlarınıń eń áyyemgisi bolıp, ol IX ásirdiń 2-yarımında Kirill hám Mefodiy tárepinen slavyan jazıwınıń engiziliwi nátiyjesinde júzege keldi. IX-X ásirlerdegi jazıwshılar — Kliment Oxridskiy, Konstantin Preslavskiy, Chernorizes Xrabr hám basqalar dóretiwshiligi diniy-násiyat ruwxında bolǵan. Áyyemgi bolgar mádeniyatı Kiyev Rusı dáwirinde shıǵıs slavyanlardıń ruwxıy turmısına tásir ótkerdi, olardıń ádebiyatı payda bolıwına kómeklesti. Bolgariyanıń Vizantiya húkimranlıǵı (1018-1187) astında bolıwı milliy ádebiyat rawajlanıwına tosqınlıq etti. Ekinshi bolgar patshalıǵı (1187-1396) dáwirinde ol taǵı gúllendi. XIV-XV ásirlerdegi belgili jazıwshılar — Feodosiy Tirnovskiy, Yevfimiy Tirnovskiy, Grigoriy Samblak. XVIII ásir 2-yarımında baslanǵan Bolgariya milliy oyanıwı ádebiyattıń rawajlanıwına imkan jarattı. Bul dáwir sezimi Paisiy Xilendarskiy, Sofroniy Vrachanskiy dóretpelerinde sáwlelendi. XIX ásirde D. Popskiy, K. Ognyanovich, P. Protich hám basqalar dóretiwshilik etti. Awdarma dóretpeleri tásirinde Sentimental poeziya payda boldı. Milliy azatlıq háreketiniń kusheyiwi (XIX ásirdiń 50-70-jılları) poeziya, proza hám dramaturgiyanıń rawajlanıwına túrtki boldı. Realistlik dóretpelerdiń payda bolıwı L. Karavelov, P. R. Slaveykov, X. Botev atı menen baylanıslı. I. Vazovtıń «Zulım astında» romanı, «Umıtılǵanlar epopeyasi» lirikalıq toparı, P. P. Slaveykovtıń «Qanlı qosıq» dástanı sol dáwirdiń eń quwatlı dóretpeleri bolıp tabıladı.

XIX ásirdiń 90-jıllarında sın kózqarastan realizm jetekshi aǵımǵa aylandı. Social qarama-qarsılıqlar, dıyqanlardıń narazılıq keyipleri shın súwretlendi (T. Vlaykov, X. Maksimov, Yelin Pelin, A. Strashimirov). I. Vazovtıń «Dárbedarlıq qosıqları» qosıqlar toplamı, P. Yavorovtıń «Egislikte», «Dol» dástanlarında shınlıq ushın gúres ideyası sáwlelendi. Qarsılıq kórsetiw háreketi dáwirinde (1941-1944) N. Vapsarov, S. Spasov, X. Kirpachev sıyaqlı jazıwshılar hám qálem, hám qural menen gúresip, joqarı ideya jolında nabıt boldı. [[Ekinshi jáhán urısı]]nan keyin S. Dichevtiń «Azatlıq ushın», D. Talevtiń «Temir shıra», «Prespan qońırawları», S. Daskalovtıń «Jol», D. Angelovtıń «Turmıs hám ólim ornına» romanlarında tariyxıy ótmish jańa dáwir sezimi tiykarında aytıldı. A. Gulyashka, P. Vejinov, K. Kalchev, D. Dimov, G. Karaslavov, E. Stanev sıyaqlı jazıwshılardıń roman hám qıssalarında adamlardıń jańasha adamgershilik qatnasları óz kórinisin taptı. Shayırlardan Ye. Bagryana, D. Gabe, M. Isayev, V. Andreyev, Bolgariya Dimitrova dóretiwshiligi bolgar poeziyasında salmaqlı orın iyeleydi. Adamgershilik, etika máseleleri O. Vasilev, K. Zidarov, G. Genov dramalıq shıǵarmalarınıń tiykarın quraydı.

== Arxitektura ==
Eramızǵa shekemgi IV ásirde Qazanlıq qasında frakiylar jaratqan Sevtopolis qalası qaldıqları saqlanǵan; rimlikler húkimranlıǵı dáwirinen eramızǵa shekemgi I-II ásirlerdegi Ratsiariya, Eskus hám basqa qalalardıń qaldıqları qalǵan. Qublasında — Chobandera, Belovo, Hisar hám basqa qalalarda IV-IX ásirler arxitekturalıq estelikleri, ıbadatxana (bazilika tipindegi) lar bar. Bulardan eń ataqlısı házirgi Sofiyadaǵı múqaddes Sofiya ıbadatxanası bolıp tabıladı. Bolgariya áyyemgi arxitektorlıǵı eki dáwirge — 1-patshalıq (681-1018), 2patshalıq (1187-1396) dáwirine bólinedi. 1-patshalıq dáwiri (paytaxtı Pliska) nde óz dáwiriniń kúsh qúdiretin sáwlelendiriwshi saltanatlı ımaratlar hám ıbadatxanalar qurılǵan, olarda mramor taslardan hám bezewlerden paydalanılǵan. 2 patshalıq dáwiri (paytaxtı Tirnovo) nde Bolgariya arxitektorlıǵı joqarı basqıshqa kóterildi. Tirnovodaǵı «Qırıq japakesh» (1230), Mesembriy (Nesebir) daǵı «Aliturgita», «Ioanna», «Pantokratora» (XIII-XIV ásirler) hám Stanimak (Asenovgrad, XIII ásir), Boyan qalalarındaǵı ıbadatxanalar, Tirnovo qorǵan diywalı hám «Baba Vida» (XIV ásir) qorǵanı itibarǵa ılayıq. Bolgariyada túrkler húkimranlıǵı dáwirinde xalıq arxitektorlıǵı kúsheydi. Bolgariya túrkler tásirinen qutılǵannan soń (1878), jańa túrdegi turar jay, sanaat hám xojalıq ımaratlar payda bola basladı: Sofiyadaǵı «Sinodal palatası» hám «Minerallı juwınıw bólmesi» (1880, arxitektor I. Monchilov). Brones qalasında «Bistritsa»- shah sarayı (arxitektor I. Koychev), Sofiyada «Aleksandr Nevskiy» ıbadatxanası (arxitektor A. N. Pomeransev) hám basqalar qurılǵan. 1934-jılda Sofiya, Varna, Plovdiv hám basqa qalalardıń joybarları islep shıǵıldı. Ekinshi jáhán urısınan keyin qalalar hám xalıq jasaytuǵın mákan-jaylar qayta qurıldı, kórkem sanatoriya, dem alıw úyleri, turar jay ımaratları, zavod, fabrika hám basqa ımaratlar qurılısı háwij aldı.

== Súwretlew kórkem óneri ==
Bolgariya aymaǵında áyyemgi dáwirge tiyisli frakiylar qábir tasları, áyyemgi maqbaralarda az ushıraytuǵın diywal súwretler (Qazanlıq qasında, eramızǵa shekemgi IV-III ásirler) hám basqa estelikler, orta ásirlerden ájayıp háykeller, mozaika hám naǵıslı keramika buyımları saqlanǵan. XII-XIV ásirlerde súwretshilik (Tirnovo mektebi jetekshilik etken), kitap miniatyurası rawajlanǵan. Túrkler húkimranlıǵı dáwirinde xalıq dóretiwshiligi (naǵıs oyıwshılıq, keramika, kesteshilik) kóbirek rawajlandı. Bolgariya milliy kórkem realistlik mektebi XIX ásir ortalarınan payda boldı (Zahariy Zograf, S. Dospevskiy, X. Sokev, N. Pavlovichlar portret, tariyxıy hám patriotlıq ruwxında kartinalar jarattı). 1878-jıl kóterilisinen keyin I. Mirkvichka, Ya. Veshin, I. Angelov, A. Mitov hám basqa súwretshiler xalıq ómirin shın sáwlewlendirdi. XX ásirdiń birinshi shereginde peyzaj súwretshisi (A. Mixov, N. Petrov), siyasiy karikaturashı (A. Bojinov), músinshi (A. Nikolayev, I. Lazarov) ler dóretiwshilik etti. 20-30-jıllarda demokratiyalıq dástúrlerdi súwretshilerden X. Stanchev, S. Venev, músinshi I. Funev, súwretshi I. Beshkov hám basqalar dawam ettirdi, keyingi waqıtlarda xalıq turmısındaǵı jańa ózgerislerdi súwretshilerdiń ǵarrı áwladı (S. Venev, D. Gujenov, V. Dimitrov Maystor, M. Markov, B. Mitov, A. Mixov, A. Nikolov, I. Petrov, D. Uzınov, I. Funev hám basqalar) hám jaslar óz polotnolarında súwretledi. Xalıq ámeliy kórkem óneri: keramika, kesteshilik hám basqalar rawajlanıp atır.

== Teatr ==
Bolgariya teatr kórkem óneri tariyxı xalıq oyını hám tamashalarınan baslanadı. XIX ásirde milliy azatlıq háreketiniń kúsheyiwi menen Bolgariya milliy teatrı da dúzile basladı. 1856-jılda birinshi teatr tamashaları kórsetildi. 1866-jılda Brail qalasında (Ruminiya) dramaturg hám rejissyor D. Voynikov basshılıǵında bolgar truppası dúzildi. 1883-jıl Plovdivda birinshi professional teatr truppası jumıs basladı. 1886-jılda bul jerde «Plovdiv háweskerlik truppası» dúzildi. 1888-jıl bul truppa Sofiyaǵa kóship ótip, «Bolgar xalıq tiykarǵı truppası» dep ataldı. 1891-jıl dramalıq hám opera truppaları dúzildi. 1892-jılda dúzilgen «Kúlki hám kóz jasları» truppası 1904-jılda xalıq teatrına aylandırıldı. Keyinirek «Zarya», R. Popovanıń dramalıq teatrı, Jańa xalıq teatrı, «Zamanagóy teatr», «Erkin teatr», sonıń menen birge Varna, Ruse, Qazanlıqtaǵı teatrlar payda boldı. Bolgar teatrı rawajlanıwında V. Kirkov, S. Ognyanov, S. Bichvarov, A. Bulevskaya sıyaqlı artistlerdiń iskerligi úlken rol oynadı. Bolgariya teatrları repertuarınan milliy dramaturglar I. Vazov, O. Vasilev, K. Zidarov sıyaqlılardıń, sonıń menen birge jáhán klassikalıq hám házirgi zaman shet el dramaturglarınıń dóretpeleri orın alǵan. F. Filipov, K. Mirskiy, R. Delcheva, O. Kircheva, S. Gesov, I. Kondov, M. Popova, V. Trandafilov, Z. Yordanova, G. Stamatov sıyaqlı rejissyor hám aktyorlar Bolgariya teatr kórkem óneriniń iri ǵayratkerleri bolıp tabıladı.

== Muzıka ==
Eń áyyemgi xalıq qosıqları dástúr, miynet, qaharmanlıq, lirikalıq qosıqlardan ibarat. Xalıq ádetlerin ańlatıwshı xoro, ruchenitsa oyınları bolǵan. Muzıka folklorında bir-eki dawıslı qosıqlar kóbirek, úsh-tórt dawıslı qosıqlar kemirek ushıraydı. Xalıq qosıq hám oyınlarınıń salmaǵı Jaqın Shıǵıs muzıkası tásirinde bayıǵan. Tiykarǵı milliy saz ásbapları — gadulka, gayda, kaval hám tambura. Orta ásirlerde xalıq namaları hám shirkew muzıkası keń tarqalǵan, milliy sazende, kompozitorlar jetilisip shıqqan. Túrkiya tásirinen qutılǵannan soń, Bolgariyanıń professional muzıka rawajlanıwı ushın qolaylı shárayat tuwıldı. Xalıq qiráátxanaları janında qor toparları dúzildi. XIX ásir aqırı hám XX ásir baslarında Ye. Manolov, D. Xristov, G. Atanasov sıyaqlı dáslepki professional kompozitorlar jetilisti. 1904-jılda Sofiyada muzıka mektebi (1921-jıldan Mámleket muzıka akademiyası, 1954-jıldan Bolgariya mámleket konservatoriyası) ashıldı, 1908-jılda opera teatrı (1921-jıldan Sofiya xalıq operası) dúzildi. XX ásir baslarında A. Bukoreshchliyev, D. Xristov, P. Pipkov, Al. Morfov, A. Kristev sıyaqlı kompozitor hám muzıka folklorshıları tiykarınan qor muzıkası salasında isledi. G. Atanasov «Gergana», «Sveta» sıyaqlı dáslepki Bolgariya operaların jarattı. P. Vladigerov simfoniyalıq muzıkanı baslap berdi. P. Staynov penen V. Stoyanovlar simfoniyalıq hám qor muzıkasınıń iri ustaları bolıp tabıladı. Ózbekstanda Bolgariya kórkem óner ustaları kóp ret koncert bergen.

== Kinosı ==
Bolgariyada 1910-jıldan baslap milliy operatorlar súwretke alǵan waqıyalı hám hújjetli lentalar shıǵarılǵan. Birinshi bolgar kórkem filmi «Sawlatlı bolgar» (rejissyor V. Gendov) 1915-jıl shıqtı. Bolgariyada birinshi dawıslı film «Quldıń kóterilisi» (rejissyor V. Gendov) 1933-jılda kórsetildi. Ekinshi jáhán urısınan keyin Bolgariyada milliy kino kórkem óneri rawajlanıwında jańa bosaǵa baslandı. D. Dakovskiy, B. Sharaliyev, A. Yanchev, A. Marinovich, Z. Jandov sıyaqlı rejissyorlar, P. Vejinov, A. Vagenshteyn, X. Ganev sıyaqlı scenariyshiler jetilisti. 50-jıllarda «Trevoga» (rejissyor Z. Jandov), «Watan aspanında tań» (rejissyor A. Marinovich hám S. Sirgajiyev), «Alaǵada jol» (rejissyor D. Dakovskiy) filmleri ekranǵa shıqtı. «Shipka qaharmanları» (1955), «Tariyx sabaǵı» (1957) filmleri jaratıldı. Keyingi jıllarda shıqqan «Jarlı kóshe» (rejissyor X. Piskov), «Biz onda jas edik» (rejissor B. Jelyazkova), «Tutqın quslar» (rejissyor D. Mundrov), «Shaptalı urısı» (rejissyor V. Radev), «Inspektor hám tún» (rejissyor R. VAilchaiov), «Muhabbat» (rejissyor L. Staykov) sıyaqlı filmlerde jańa, turmıslıq temalardı kóteriw, mazmun, tásirliliktiń jańa quralların izlew sezildi. Bolgariyada hár jılı 200 ge jaqın hújjetli, ilimiy, multfilm hám 10-20 kórkem film islep shıǵarıladı. Kino aktyorlardan N. Kokanova, G. Georgiyev Ges, S. Danailov, D. Tonchevalar ataqlı.

== Provinciyalar ==
''Tiykarǵı maqala: [[Bolgariya provinciyaları]]''

1987-jıl 9 provinsiyaǵa bolingeninen keyin, 1999-jıldan baslap, Bolgariya 28 provinsiyadan ibarat (oblasti, birlikte — oblast). Mámleket paytaxtı bólek provinsiya esaplanıp, hár bir provinsiya óz paytaxtı atı menen ataladı:

{|
|
* Blagoevgrad
* Burgas
* Dobrich
* Gabrovo
* Haskovo
* Kardzhali
* Kyustendil
|
* Lovech
* Montana
* Pazardzhik
* Pernik
* Pleven
* Plovdiv
* Razgrad
|
* Ruse
* Shumen
* Silistra
* Sliven
* Smolyan
* Sofia
* Sofia Province
|
* Stara Zagora
* Targovishte
* Varna
* Veliko Tarnovo
* Vidin
* Vratsa
* Yambol
|}

== Ózbekstan — Bolgariya qatnasları ==
''Tiykarǵı maqala: [[Ózbekstan — Bolgariya qatnasları]]''

{{Evropa}}
[[Kategoriya:Mámleketler]]
[[Kategoriya:Bolgariya| ]]
[[Kategoriya:Evropa]]
{{shala}}

== Derekler ==
{{derekler}}</text>
      <sha1>t1ixthv5eff69uiblopkxt8dc0bi0k0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bosniya hám Gercegovina</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1398</id>
    <revision>
      <id>120364</id>
      <parentid>115756</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:27:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120364</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8793" sha1="04thx8way2bjzy3q31igepipiufeb97" xml:space="preserve">'''Bosniya hám Gercegovina''' (Bosna i Hercegovina), '''Bosniya hám Gercegovina Respublikası''' — Balqan yarım atawınıń oraylıq bóleginde jaylasqan mámleket. Maydanı 51,1 mıń km². Xalqı 4 mln. 510 mıń adam (1996). Paytaxtı — [[Saraevo]] qalası. Bosniya hám Gersegovina federal mámleket bolıp, 2 mámleketten — Bosniya hám Gercegovinadan dúzilgen.

== Mámleketlik basqarıw principi ==
Bosniya hám Gersegovina respublika bolıp, nızam ústinligi hám erkin demokratiyalıq saylaw tiykarında iskerlik kórsetiwshi demokratiyalıq mámleket. 1995-jıl 14-dekabrde kúshke kirgen konstituciyaǵa ámel etiledi. Mámleket baslıǵı — Bosniya hám Gercegovina Prezidiumı baslıǵı. Nızam shıǵarıwshı joqarı organı — eki palatalı parlament assambleyası. Atqarıwshı húkimet Ministrler Keńesi tárepinen ámelge asırıladı. Konstituciya boyınsha Bosniya hám Gercegovina 2 struktura: Bosniya hám Gercegovina Federaciyası hám Serb Respublikasınan ibarat.

== Tábiyatı ==
Bosniya hám Gercegovina aymaǵınıń 90% in tawlar iyeleydi. Oypatlıqları Sava dáryası boylap arqaǵa sozıladı hám Orta Dunay tegisliginiń qubla bólegin quraydı. Qubladaǵı awlaq tawlar hám mol hasıl tawlar aralıq háwizler regionı 2000-2400 m ge shekem biyikliktegi Dinara tawlıqlarına tutasıp ketedi. Sava dáryası oypatlıǵındaǵı ıqlım ortasha, kontinental (jılına 600-800 mm jawın jawadı), tawlarda ızǵar hám suwıq (jılına 1500-2500 mm ge shekem jawın jawadı). Bosniya hám Gercegovina maydanınıń 40% — orman, sonday-aq 3/3 bólegi keń japıraqlı (emen, buk), qalǵanı iyne japıraqlı (arsha aǵashı, qaraǵay) ormanlar. Tiykarǵı dáryaları: Drina, Bosna, Vrbas, Neretva.

== Xalqı ==
Bosniya hám Gercegovina xalqınıń 43,6% in bosniyalıqlar (&quot;musulmanlar&quot;) quraydı. Bul jerde serblar (31,4%), xorvatlar (17,3%) da jasaydı. Rásmiy tili — bosniya, serb hám xorvat tili. Dinge sıyınıwshılar musıv

lman — sunniyler (40%), pravoslav xristianlar (31%), katolikler (15%) hám basqalar. Iri qalaları: Sarayevo, Banya-Luka, Zenitsa, Tuzla.

== Tariyxı ==
Bosniya hám Gercegovina aymaǵında tas dáwiri (paleolit) nde da xalıq jasaǵan. Áyyemde xalqı illiriylar bolǵan. Eramızǵa shekemgi III ásirde ardeylar, daosilar, yapodlardıń qulshılıq mámleketleri payda bolǵan. Áyyemgi Rim olardı jawlap alıp, Dalmaciya wálayatına qosıp alǵan. VI ásir birinshi yarımında Vizantiya húkimranlıǵı astında bolǵan. VI-VII ásirlerde bul jerge slavyanlar kóship kelgen. X ásir ortalarındaǵı dáreklerde Trebinye, Zaxumle, Travuniya, Poganiya (Neretva) hám Bosniya sıyaqlı mayda mámleketler bar bolǵanlıǵı haqqında maǵlıwmatlar bayanlanǵan. XII-XIV ásirlerde Bosniya feodal knyazligine aylandı. XIV ásirde, ásirese, Tvrtko I dáwiri (1353-1391) nde Bosniya korollik dep daǵaza etilgennen keyin onıń jerleri talay keńeydi. Tvrtko I óliminen keyin tártipsizlik hám óz-ara urıslar baslandı. Korolliktiń qubla bólegindegi húkimdarlardan biri — Stepan Vukchich 1448-jılda ózin gercog dep járiyaladı jáne onıń jer-múlikleri Gercegovina dep atala basladı. 1463-jılda Bosniya hám 1482-jılda Gercegovinanı túrkler iyeledi. 1583-jılda Bosniya hám Gercegovina patshalıq dep daǵaza etildi. Feodallardıń kóbisi hám xalıqtıń bir bólegi islam dinin qabılladı. Bosniya hám Gercegovinada túrklerdiń áskeriy basqarıw principi payda boldı. XIX ásir baslarında Bosniya hám Gercegovina xalqınıń milliy azatlıq gúresi kúsheydi.

XIX ásir ortalarında feodallardıń óz-ara gúresi toqtap qalıwı sawda-satıqtı rawajlandırıw ushın shárayat jarattı. 1872-jılda birinshi temirjol (BanyaLuka — Novi) ashıldı. Biraq Bosniya hám Gercegovina social-ekonomikalıq tárepten qalaqlıǵınsha qala berdi. Dıyqanlar kóterilislerin (1834, 1852-1853, 1857-1858, 1861-1862-jıllar) feodallar hám túrk administraciyası shápáátsiz bastırdı. 1878-jılǵı Berlin kongressiniń sheshimine qaray Avstriya-Vengriya imperiyası Bosniya hám Gercegovinanı basıp alıw jáne onı basqarıw huqıqın aldı. 1908-jılda Avstriya-Vengriya Bosniya hám Gercegovinanı ózine qosıp alǵanlıǵın daǵaza etti.1914-jılı 30-iyulda Boniya paytaxtı Saraevo qalasında Avstro-Vengriya taxtı miyrasxorı Franc Ferdinand hám onıń ómir joldasın Serb milletshisi Jas Bosniya Shólkemi aǵzası Bavrill Princip atıp óltiredi,Bul waqıya Birinshi dunya júzlik urısqa sebep boladı. 1918-jılda Avstriya-Vengriya bóleklengennen keyin, Bosniya hám Gercegovina serblar, xorvatlar hám slavyanlar patshalıǵı (1929-jıldan — Yugoslaviya) quramına kirdi. [[Ekinshi jáhán urısı]] dáwirinde 1941-jıl aprelde Bosniya hám Gercegovina nemis-fashist áskerleri tárepinen basıp alındı hám «Ǵárezsiz Xorvat mámleketi» quramına qosıp jiberildi. Bosniya hám Gercegovina fashist basqınshılarǵa qarsı xalıq azatlıq urısınıń zárúrli oraylarınan biri boldı. Urıstan keyin, 1945-1992-jıllarda Yugoslaviya Federativ Socialistlik Respublikası quramında boldı. 1992-jıl aprelde Bosniya hám Gercegovina parlamenti 1992-jıl 29-fevral hám 1-marttaǵı referendum nátiyjelerine súyene otırıp, mámleketti ǵárezsiz dep járiyaladı. Referendumnan narazı bolıp onda qatnaspaǵan serblar 1992-jıl aprelde respublikanıń arqa aymaǵında Yugoslaviya quramında ǵárezsiz «Bosniya hám Gercegovina Serbiya Respublikası»n járiyaladı, iyulda Bosniya hám Gercegovina batısında «Gerseg-Bosna-Xorvat doslıq awqamı» avtonomiya rayonı dúzildi. Bosniyalıqlar toparlarınıń qarama qarsılıǵı áskeriy dúgilisiwlerge aylanıp ketti. 1993-jılda úsh struktura delegaciyalarınıń Jenevada bolıp ótken óz ara kelisimlerinde Bosniya hám Gercegovina Respublikasınıń konstitucion dúziliw principlerı tuwrısındaǵı hújjet maqullandı. 1995-jıl 21-noyabrde AQSh tıń Dayton qalası qasındaǵı áskeriy hawa kúshleri bazasında Bosniya hám Gercegovinada tınıshlıq tuwrısındaǵı ulıwma pitimge qol qoyıldı. Bosniya hám Gercegovina 1992-jıldan BMSh aǵzası. Ózbekstan Respublikası menen diplomatiyalıq qatnasların 1996-jıl 14-mayda ornatqan.

== Tiykarǵı siyasiy partiyaları ==
Demokratiyalıq háreket partiyası, musılmanlar partiyası, 1990-jılda tiykar salınǵan; Bosniya hám Gercegovina serb demokratiyalıq partiyası, 1990-jılda dúzilgen; Bosniya hám Gercegovina Xorvat demokratiyalıq doslıq awqamı; «Bosniya hám Gercegovina ushın», partiyası, 1996-jıl dúzilgen; Serb xalıq awqamı, partiyası, 1997-jıl dúzilgen.

== Ekonomikası ==
1992-1995-jıllardaǵı urıs háreketleri baslanǵanǵa shekem Bosniya hám Gercegovina milliy tabısında awıl xojalıǵı úlesi 10,9%, sanaat úlesi 57,6% ti quraǵan (1989). Urısqa shekem sanaatta qońır kómir, temir hám marganes káni, boksit qazıp shıǵarıw, gidroenergiya payda etiw, sonıń menen birge metallurgiya, ximiya, orman, aǵashsazlıq, mashinasazlıq, azıq-awqat hám jeńil sanaat rawajlanǵan. Bosniya hám Gercegovinada qońır kómir hám lignit rezervleri (Tuzla, Zenitsa, Kakan, Breza, Banovichi qasında) bar. 1990-jıl 14,6 mlrd. kvt/saat elektr energiyası payda etilgen. Varesh hám Lyubiya ruda kánlerinde temir rudası qazıp alınǵan. Zenitsadaǵı kombinat, Iliyash hám Vareshdaǵı zavodlarda qara metallar islep shıǵarılǵan. Bosniya hám Gercegovinada temirjol uzınlıǵı 1000 km, avtomobil jolları uzınlıǵı 21,1 mıń km di quraǵan (1991). Bosniya hám Gerscegovinada mámleket aymaǵınıń '/2 bóleginen paydalanıladı, onıń 50% i — egislik, baǵ hám júzimzarlıqlar, qalǵan bólegi otlaq hám taw jaylawları bolǵan. Mákke, biyday, kartoshka, texnika eginlerinen zıǵır, qant láblebi, temeki jetistirilgan. Shárwashılıq rawajlanǵan. Pul birligi — Bosniya markası.

== Baspasózi ==
Bosniya hám Gercegovinada baspa etiletuǵın tiykarǵı gazetalar: «Oslobodjene» («Azatlıq» kúndelik gazeta, 1943-jıldan), «Vecherne novine» («Aqsham jańalıqları», kúndelik gazeta, 1964-jıldan). Bosniya hám Gercegovina radiotelevideniesi 4 radio hám 2 telekórsetiw programması tiykarında isleydi. 1945-jıldan radioesittiriwler, 1969-jıldan telekórsetiwler alıp barıladı.

== Medicinalıq xızmeti hám bilimlendiriwi ==
Bosniya hám Gercegovinada 90-jıllar basında 1000 adamǵa emlewxanalarda 5,8 orın hám 2,6 shıpaker tuwrı kelgen. Bilimlendiriw sisteması baslanǵısh mektep, gimnaziya, óner hám texnika oqıw orınlarınan ibarat. Mámlekette 4 universitet bar.

== Ádebiyatlar  ==
ÓzME. Birinshi tom. Tashkent, 2000-jıl 

{{Evropa}}
[[Kategoriya:Mámleketler]]
[[Kategoriya:Evropa]]</text>
      <sha1>04thx8way2bjzy3q31igepipiufeb97</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Finlyandiya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1399</id>
    <revision>
      <id>120763</id>
      <parentid>113956</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:05:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (28) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120763</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22815" sha1="qaut224uyecwkkvhkvflssh7jf4s26r" xml:space="preserve">{| border=1 align=right cellpadding=4 cellspacing=0 width=300 style=&quot;margin: 0 0 1em 1em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;&quot;
|+&lt;big&gt;&lt;big&gt;'''Finlyandiya'''&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;
|-
| style=&quot;background:#efefef;&quot; align=&quot;center&quot; colspan=2 |
{| border=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;2&quot; cellspacing=&quot;0&quot;
|-
| align=&quot;center&quot; width=&quot;140px&quot; | [[File:Flag_of_Finland.svg|125px]]
| align=&quot;center&quot; width=&quot;140px&quot; | [[File:Coat_of_arms_of_Finland.svg|125px]]
|-
| align=&quot;center&quot; width=&quot;140px&quot; | ([[Bayraq]])
| align=&quot;center&quot; width=&quot;140px&quot; | ([[Gerbi]])
|}
|-
| align=&quot;center&quot; colspan=2 | &lt;small&gt;&lt;/small&gt;
|-
| align=center colspan=2 | [[File:EU-Finland.svg|300px]]
|-
| '''Paytaxtı'''
| [[Xelsinki]]
|-
| '''Tili'''
| [[Fin tili]], [[Shved tili]],
|-
| '''Terretoriyası'''
| 337.030 km² 
|-
| '''Xalqı sanı'''
| 5.211.311 
|-
| '''Ǵárezsizlik'''
| 1917-j.
|-
| '''Prezident'''
| Sauli Niinistö
|-
| '''Pulı'''
| Euro 
|-
| '''Gimn'''
| Our Land, Maamme 
|-
| '''Waqıt'''
| UTC + 2
|-
| '''Telefon kodı'''
| + 358
|-
| '''Internet TLD'''
| .fi
|}

'''Finlyandiya''' (finsha: Suomi, shvedsha: Finland), '''Finlyandiya Respublikası''' (finsha Suomen Tasavalta, shvedsha: Republiken Finland) — Arqa Evropada jaylasqan mámleket. Maydanı 337 mıń km². Xalqı 8 mln. adam (2023). Paytaxtı — Helsinki qalası; Tampere ekinshi iri qala. Basqarıw tárepten 5 lyani (guberniya) ǵa bólinedi. 1981-jıldan ózin-ózi basqarıw mártebesin alǵan. Aland atawları bul esapqa kirmeydi. [[BMSh]] aǵzası. Helsinki — Finlyandiyanıń eń rawajlanǵan qalalarınan biri esaplanadı.

== Mámleketlik basqarıw principi ==
Finlyandiya — suverenli respublika. Ámeldegi Konstituciyası 2000-jıl 1-martta kúshke kirgen. Mámleket baslıǵı — prezident (2000-jıldan Tarya Halonen xanım), ol tuwrı hám jasırın dawıs beriw jolı menen mámleket puqaraları tárepinen 6 jıl múddetke saylanadı. Nızam shıǵarıwshı hákimiyattı 1 palatalı parlament, atqarıwshı hákimiyattı prezident penen húkimet birgelikte ámelge asıradı.

== Tábiyatı ==
Botniya, Fın qoltıqları hám Baltıq teńizi jaǵaları kóplegen buxta hám shxerlar (suw astındaǵı hám suwdan shıǵıp turatuǵın jartaslar) menen bóleklengen. Aymaǵınıń kópshilik bólegi teńiz betinen 100-200 m tómende jatıwshı tegislik. Oraylıq bólegindegi kól átirapı hám de arqa hám shıǵısında tóbelik hám qırlar bar. Arqa-batısında Skandinaviya tawlarınıń tarmaqları jaylasqan (eń biyik jayı 1365 m — Xaltiatunturi shıńı). Paydalı qazılmalardan xromit, temir, mıs kolchedani, misnikel, polimetall kán, apatit, grafit, magnezit, asbest, talk, mramor, muskovit kánleri bar, torf qazıp alınadı. Íqlımı ortasha, arqasında kontinental ıqlım. Baltıq teńizi hám Golfstrim aǵımınıń jaqınlıǵı ıqlımǵa jumsartıwshı tásir etedi. Ortasha temperatura fevralda -3° tan — 14° qa shekem, iyulda 14° tan 17° qa shekem. Jıllıq jawın 600-700 mm. Dárya kóp, qısqa, suwlı, kóp bosaǵalı. Irileri — KemiYoki, KyumiYoki, KokemyaenYoki, TornioYoki. 60 mıńǵa jaqın kól bar (mámleket aymaǵınıń 8%), iri kóli — Sayma. Batpaq kóp. Aymaqtıń 61% orman, tiykarınan, iyne japıraqlı terekler, qublasındaǵı podzol, gleypodzol, torflı batpaq topıraqlarda aralas ormanlar, arqasında taw tundrası. Iri milliy baǵları — Lemmenyoki, Pallas Ounastunturi, Oulanka hám basqalar. Finlyandiyada 18 qorıqxana bar.

== Xalqı ==
Xalqınıń 93% ten kóbi fınlar. Qubla hám batıs rayonlarda shvedler, arqasında saamlar jasaydı. Rásmiy tilleri — fın hám shved tilleri. Dinge sıyınıwshılardıń kópshiligi lyutershiler, pravoslavlar da bar. Qala xalqı 65,1%. Iri qalaları: Helsinki, Tampere, Turku, Espo.

== Tariyxı ==
Eramızǵa shekemgi 3-2 mıń jıllıqlarda Finlyandiya aymaǵında házirgi saam (lopar) lardıń áwladları jasaǵan. 1 mıń jıllıq baslarında bul jerge Baltik boyındaǵı fın qáwimleri kóship kelip, jergilikli xalıq penen qosılıp ketken hám nátiyjede fın elatı qáliplesken. XII- XIII ásirlerde Finlyandiya aymaǵın shvedler basıp ala basladı. XIX ásir baslarına kelip ol pútkilley Shveciya qol astına ótti. Biraq fın dıyqanları jeke azatlıqtı qoldan bermedi. 1808-1809-jıllardaǵı Rossiya Shveciya urısınan keyin Finlyandiya aymaǵı Ullı Finlyandiya knyazligi formasında Rossiya quramına qosıp alındı. Finlyandiyanı Rossiya patshası tayınlaǵan general-gubernator (1816-jıldan senat baslıǵı) basqardı. Oǵan ishki basqarıw avtonomiya menen birge ekonomikalıq avtonomiya da berildi. XIX ásirdiń 20-jıllarınan Finlyandiyada ekonomikalıq rawajlanıw tezlesti. Aǵash tiliw sanaatı, awıl xojalıǵında sút shárwashılıǵı rawajlandı. Rossiya hám Batıs Evropa mámleketleri menen sawda-satıq janlandı, 1860-jıldan óz aqshası engizildi. XIX ásirdiń 2-yarımında pul tovar qatnasları payda boldı. Fın milleti qáliplese bardı. 80-jıllardıń ortalarında patsha húkimetiniń Finlyandiya avtonomiyası huquqlarına hújimi kúsheydi. Fın xalqı óz milliy jáne social máplerin qorǵaw ushın gúres basladı.

Dáslepki siyasiy shólkem hám partiyalar dúzildi. 1916-jıl parlament saylawında Finlyandiya social-demokratiyalıq partiyası jeńiske eristi. 1917-jıl 6 (19) dekabrde Finlyandiya seymi ǵárezsizlik haqqında deklaraciya qabılladı. 1919-jıl Finlyandiya respublika dep daǵaza etildi. 1939-jıl. Finlyandiyaǵa SSSR áskerleri hújim etti. 1939-1940-jıl «qısqı urıs» ta fınlar qattı qarsılıq kórsetiwine qaramay, Finlyandiya óz aymaǵınıń bir bóleginen ayırıldı. Ekinshi jáhán urısı jıllarında fashistler Germaniyası tárepinde boldı. 1944-jıl urıstan shıqtı. Urıstan keyin mámleket ózin biytárep dep járiyaladı. Finlyandiya — 1955-jıldan BMSh aǵzası. Ózbekstan Respublikası suverenitetin 1991-jıl 30-dekabrde tán alǵan hám 1992-jıl 26-fevralda diplomatiyalıq qatnasların ornatqan. Milliy bayramı — 6-dekabr — Ǵárezsizlik kúni (1917).

== Tiykarǵı siyasiy partiyaları hám birlespeleri, kásiplik awqamları ==
Finlyandiya shep awqamı, Finlyandiya kompartiyası (1918-jıl dúzilgen) menen Finlyandiya xalqı demokratiyalıq awqamı (1944-jıl dúzilgen) nıń qosılıwı nátiyjesinde 1989-jıl dúzilgen; Liberal xalıq partiyası, 1965-jıl dúzilgen; Milliy koalicion partiya, 1918-jıl tiykar salınǵan; Finlyandiya awıl partiyası, 1959-jıl dúzilgen; Finlyandiya social-demokratiyalıq partiyası, 1899-jıl dúzilgen; Jasıllar awqamı, 1987-jıl tiykar salınǵan; Finlyandiya Orayı, 1906-jıl dúzilgen; Finlyandiya Xristian-demokratiyalıq partiyası (1958-jıl Finlyandiya Xristian awqamı atı menen dúzilgen, 2001-jıldan házirgi atamada); Shved xalıq partiyası, 1906-jıl dúzilgen. Finlyandiya kásiplik awqamları oraylıq shólkemi, 1907-jılda shólkemlestirilip, túrli atlar menen júrgizilgen, 1969-jıldan házirgi atamada.

== Xojalıǵı ==
Finlyandiya — joqarı dárejede rawajlanǵan industrial-agrar mámleket. Jalpı ishki ónimde sanaattıń úlesi 32%, awıl xojalıǵı, orman hám balıq xojalıǵı 5%, xizmet kórsetiw salası 63%. 

== Sanaatı ==
Sanaatı, tiykarınan, eksportqa maslasqan bolıp, orman, metallurgiya, mashinasazlıq (aǵashsazlıq, sellyuloza qaǵaz sanaatı hám kemasazlıq ushın ásbap-úskeneler islep shıǵarıw, elektrotexnika hám radioelektronika), aǵashsazlıq hám sellyuloza qaǵaz (tilingen aǵash, qaǵaz, karton, faner islep shıǵarıw), qara hám reńli metallurgiya, elektr energetikası, neftti qayta islew, ximiya, toqımashılıq, tigiwshilik, azıq-awqat sanaattıń jetekshi tarmaqları bolıp tabıladı. Finlyandiyanıń janılǵı energetika resursları jeterli emes, qattı hám suyıq janılǵınıń kópshilik bólegi shet ellerden keltiriledi.

Elektr energiyanıń 1/6 GES larda, 1/3 AES larda payda etiledi. Jılına ortasha 66,8 mlrd. kvt/saat elektr energiya payda etiledi. Temir, mıs, qorǵasınrux, nikel, xrom káni, kobalt, vanadiy, grafit, pirit hám basqalar qazıp alınadı. Pax hám Xyamenlinna qalalarındaǵı metallurgiya zavodlarında shoyın hám polat, Xaryavalta hám Pori qalalarında mıs hám nikel, Kokkolada rux eritiledi. Torniodaǵı zavodta xrom rudası qayta isletilinip, konsentrat payda etiledi. Tampere, Rauma, Laxti, Vasa, Karxulada mashinasazlıq, Xelsinki, Turku, Porvo, Saloda jol qurılısı hám qurılıs jumısları ushın mexanizmler, kóterme transport úskeneleri, elektron hám telefon apparatları islep shıǵarıladı. Orman, ásirese, aǵashsazlıq hám sellyulozaqaǵaz sanaatınıń eksporttaǵı úlesi úlken. Orman sanaatınıń tiykarǵı orayları — Kotka, Kemi hám Pori. Shetten keltiriletuǵın shiyki ónim negizinde neftti qayta islew sanaatı rawajlanǵan (Nantali, Porvo). Ximiya hám neft ximiyası sanaatında plastmassa, mineral tógin, sintetikalıq materiallar, boyaw, xlor, altınkúkirt kislotası hám basqalar islep shıǵarıladı. Ayna, shını, ayaq kiyim, toqımashılıq, tigiwshilik sanaatı rawajlanǵan. Azıq-awqat sanaatı, ásirese sút sanaatı óniminiń bir bólegi eksport etiledi.

== Awıl xojalıǵı ==
Awıl xojalıǵında fermerlik tipindegi mayda hám orta jer iyeligi ústem. Awıl xojalıǵına jaramlı jerler mámleket aymaǵınıń 8% in quraydı. Sút-gósh shárwashılıǵı — awıl xojalıǵınıń jetekshi tarmaǵı. Qaramal, shoshqa, qoy, at, qus baǵıladı. Dıyqanshılıqta biyday, jem ushın sulı, arpa, sulı, texnika eginlerinen qant láblebi, sonıń menen birge, kartoshka, pishenbap at egiledi. Qusshılıq (norka, kúlreń túlki, arqa túlkisi), buǵıshılıq, balıq tutıw rawajlanǵan. Orman xojalıǵı — mámleket ekonomikasınıń áyyemgi tarmaǵı. Finlyandiyada 18 mln. gektardan artıq orman bar, jılına 50-55 mln. m³ aǵash kesiledi.

== Transportı ==
Transportında temirjol uzınlıǵı 5,9 mıń km, avtomobil jollarınıń uzınlıǵı 77,7 mıń km. Tiykarǵı teńiz portları: Helsinki, Turku, Kotka. Shveciya, Estoniya, Polsha, Germaniya menen parom arqalı reys jolǵa qoyılǵan. Shetke sellyuloza qaǵaz, aǵashsazlıq, mashinasazlıq, kemasazlıq, ximiya, azıq-awqat, jeńil sanaat ónimleri hám basqalar shıǵaradı. Shetten shiyki ónim hám shala tayın ónimler, janılǵı hám maylaw buyımları, keń tutınıw buyımları hám basqalar aladı. Rossiya, Germaniya, Shveciya, Ullı Britaniya, AQSh penen sawda etedi. Pul birligi — fın markası.

== Medicinalıq xızmeti ==
Shıapkerler Helsinki, Turku hám Oulu universitetleriniń medicina fakultetlerinde, medicinalıq miyirbiykeler medicina mekteplerinde tayarlanadı. Helsinkida veterinariya kolledji bar.

== Bilimlendiriwi, ilimiy hám mádeniy-aǵartıwshılıq mákemeleri ==
Mektep sabaqları fın yamasa shved tillerinde ótiledi. Mámleket mektepleri menen birge menshikli mektepler de bar. 1968-jıl nızamına qaray, birden-bir ulıwma tálim sistemasına ótiw 1980-jılda aqırına jetkerildi. Májburiy tálim — 9 jıllıq. Májburiy mektep negizinde 3 jıllıq úlken orta mektep dúzilgen. Mámleket, munitsipal hám menshikli óner bilim orınları hám mekteplerinde tómen óner-texnika tálimi, texnika, pedagog, kommerciya institutlarında orta arnawlı tálim beriledi. 22 joqarı oqıw jurtı, sonday-aq, 11 universitet bar. Irileri: Helsinki universiteti (1640), Tamperedaǵı universitet, Turkudaǵı Shved universiteti (Abo Akademiya), Tampere, Xelsinki hám Lappenranta qalalarındaǵı texnika universitetleri.

Joqarı kommerciya mektepleri hám basqalar bar. Bunnan tısqarı, bir qansha arnawlı joqarı oqıw orınları: Ya. Sibelius atındaǵı muzıka akademiyası, 4 shet tiller institutı hám basqalar bar. Finlyandiyada jámi 400 ilimiy izertlew shólkemi hám jámiyet bolıp, sonnan 40 danası, atap aytqanda, texnika izertlewleri orayı (1942), awıl xojalıǵı ilimiy izertlew orayı (1898), sellyuloza qaǵaz sanaatı oraylıq laboratoriya, orman genetikası (1968) hám orman qáwipsizligi (1972) ilimiy izertlew institutları mámleketke qaraslı. Joqarı oqıw orınları janında 50 den artıq ilimiy izertlew institutı hám laboratoriya bar. Iri kitapxanaları: Helsinki universitetiniń kitapxanası (1640), Helsinki qala kitapxanası (1860), Parlament kitapxanası. Milliy muzey, qala muzeyi, Helsinki universitetiniń zoologiya muzeyi, Botanika baǵı, Turkuda tariyx muzeyi, Súwretlew kórkem óner muzeyi, Ya. Sibelius muzeyi, Marianxaminda Keme qatnawı muzeyi hám basqalar bar.

== Baspasózi, radioesittiriwi hám telekórsetiwi ==
Finlyandiyada bir qansha gazeta hám jurnal baspa etiledi. Irileri: «Aamulexti» («Tańǵı gazeta», kúndelik ǵárezsiz gazeta, 1881-jıldan); «Iltasanomat» («Aqsham gazetası», kúndelik keshki gazeta, 1932-jıldan); «Suomenmaa» («Suomi eli», kúndelik gazeta, 1908-jıldan); «Turun pyayvyalexti» («Turku kúndizgi gazetası», kúndelik gazeta, 1898-jıldan); «Helsingin sanomat» («Helsinki jańalıqları», kúndelik gazeta, 1889-jıldan); «Xyuvyudstadsbladet» («Paytaxt gazetası», shved tilinde shıǵatuǵın kúndelik gazeta, 1864-jıldan); «Kansan lexti» («Xalıq gazetası», kúndelik gazeta, 1899-jıldan); «Maaseudun tulevaysuus» («Awıl perspektivası», háptesine 3 ret shıǵatuǵın gazeta, 1971-jıldan); «Me nayset» («Biz — hayallar», hayal-qızlar ushın háptelik jurnal, 1952-jıldan); «Finlyandiya segodnya» («Búgingi Finlyandiya», rus tilinde shıǵatuǵın jurnal, 1982-jıldan); «Yuxteysxyuvya» («Ortaq máp», háptelik jurnal, 1905-jıldan). Fın telegraf byurosı — FTB, 1887-jıl dúzilgen, fın gazetaları, radio hám televideniesiniń akciya jámiyeti. Radioesittiriwler 1926-jıldan, telekórsetiwler 1956-jıldan alıp barıladı. «Fleysradio», fın radiosı hám televideniesi mámleket mákemesi 1926-jıl dúzilgen. 1934-jıldan mámleket qadaǵalawında.

== Ádebiyatı ==
Fın jazıwı 1521-jıl Finlyandiyada baslanǵan Reformaciya háreketi tásirinde payda boldı. Reformaciya wákilsi M. Agrikola XVI ásir ortalarında baspa kitaplar basıla basladı hám 3 ásir dawamında kópshilik diniy kitaplar basıldı. XIX ásir ádebiyatı fın xalqınıń shvedler zulımınan azat bolıp, millet retinde qáliplesiwi, aǵartıwshılıq ideyaların propaganda etiw menen baylanıslı túrde rawajlandı. 1830-jıl Helsinkide «Shembilik sáwbeti» ádebiyat-filosofiyalıq dógeregi payda boldı. Dógerek aǵzaları bir jıl ótip «Fın ádebiyatı jámiyeti» n dúzdi (házir de bar). Folklorist E. Lyonrot (1802-1884) xalıq eposı «Kalevala» nı baspa ettirdi. Shayır Y. L. Runeberg, filosof, publicist hám sınshı Y. V. Snelman ádebiyat rawajlanıwına úlken úles qostı. Jańa fın ádebiyatınıń tiykarshısı, dáslepki milliy drama hám romanlar avtorı A. Kivi ádebiyatta jańa realistlik dástúrlerdi baslap berdi. S. Tapelius tariyxıy romanlar, Yu. Veksell qosıq hám pyesalar, K. R. Kramsu social temada qosıqlar jazdı. Minna Kant, Yu. Axo, A. Yarnefelt, K. A. Leyno hám basqa jazıwshılar xalıq turmısı hám, ásirese, hayallardıń awır táǵdirin shın súwretlep berdi.

XX ásir baslarında túrli ádebiy aǵımlar júzege keldi. A. E. Leyno, L. Onerva, V. Kilpi jańa realizm jolınan bardı, M. Lassila satiralıq qıssa hám komediyalar jarattı, I. Kianto, M. Yotuni, Y. Lextonen úmitsizlik keypine berildi. Ekinshi jáhán urısınan keyin A. Eykiy, M. Larni, V. Linna, P. Rintal, V. Meri romanlarında sociallıq máseleler tiykarǵı orında turdı. Hella Vuoliyokidiń shın pyesaları fın dramaturgiyasınıń áhmiyetli jetiskenligi boldı. 1897-jıldan Finlyandiya jazıwshılar awqamı bar. Arxitektura hám súwretlew kórkem óneri áyyemgi dástúrlerge bay. Neolit dáwirine tiyisli jartas súwretleri, tas pıshaq, súyekten jasalǵan ásbaplar, ılaydan islengen ıdıslar saqlanǵan. Eramızǵa shekemgi XIII-XV ásirlerde tastan saray hám qorǵan-saraylar qurılǵan (Savonlinna qasındaǵı Olavinlinna qorǵanı, Turkudaǵı saraylar hám basqalar). XIV-XVI ásirlerde tastan, XVII-XVIII ásirlerde xalıq arxitektorlıǵı usılında aǵashtan shirkewler júzege kelgen (Tornio hám Keurudaǵı shirkewler).

XIX ásir ortalarında arxitekturada milliy romantizm aǵımı húkimran boldı (Xelsinkidaǵı vokzal ımaratı, arxitektor E. Saarinen), XIX ásir aqırı — XX ásir baslarında «modern» usılı dástúr boldı. Ekinshi jáhán urısınan keyin ımaratlar zamanagóy qurılıs konstrukciyalarınan paydalanıp tiklene basladı, ásirese, jámiyetlik ımaratları zor talant penen qurıldı. A. Aalto, R. Piyetilya, A. Ervi sıyaqlı arxitektorlar ápiwayı arxitekturalıq formalar tiykarında ózine tartarlıq kompoziciyalar jarattı (Seynyatsalo qalasınıń basqarıw orayı, Xelsinkidaǵı jumısshılar mádeniyat úyi, «Finlyandiya» sarayı, «Prezident» mıymanxanası basqalar).

== Súwretshilik ==
XIV-XV ásirlerdegi orta ásirler záwlim reńli súwretlewde xalıq zergerligi rawajlanǵan (Xattula, Tayvassiladaǵı shirkew diywallarına islengen súwretler). XVIII ásirde M. Tappelius záwlim reńli súwret salasında dańq shıǵardı. Sol dáwirde Finlyandiyada dúnyalıq dáske súwretshiligi janrları tarqaldı (I. Vaklin portretleri, N. Shilmark tábiyat kórinisi hám natyurmortları). XIX-XX ásirlerde fın súwretlew kórkem óner mektebi qáliplesti, xalıq ónermentshiligi, aǵash naǵıs oyıwshılıǵı, orta ásir záwlim reńli súwret dástúrleri qayta tiklendi. XX ásir ortalarında V. Aaltonen músinshilikte dańq shıǵardı. Zamanagóy súwretshilerden M. Kollin, A. Kanerva, V. Vionoyya, S. Gryonvall; grafiklardan V. Askola, I. Kolliander, T. Tapiovara; músinshilerden A. Tukiaynen, R. Utriaynen, L. Pullinen, E. Xiltunen; plakat hám dizayn ustalarınan I. Tapiovara, M. Kuyasalolar ataqlı. Xalıq kórkem ónerinde gezleme hám gilem toqıw, metall ıdıslar soǵıw rawajlanǵan.

== Muzıkası ==
Muzıkası xalıq muzıkalıq dástúrleri tiykarında rawajlanıp keldi. Xalıq qosıqları (run, yoyku hám basqalar) házirge shekem milliy muzıka folklorinde atqarıladı. Miynet, dástúr, házil, muhabbat qosıqları, ayaq oyın menen birge atqarılatuǵın laparlar keń taralǵan. Saz ásbapları: kantele (tarlı shertiletuǵın), yamasa Uxikko (torlika monli), tuoxitorvi (úflep shertiletuǵın); XIX ásirden klarnet hám skripka, XX ásirden garmon tarqaldı. Professional muzıka kórkem óneri orta ásirlerde qáliplese basladı (grigorian, XVI ásirden protestant xoralch). Birinshi fın operası («Korol Karl awǵa shıqtı», 1852) hám milliy gimn avtorı — Finlyandiya Pasius, birinshi simfoniya (1847) avtorı — A. G. Ingelius. Fın muzıkasında F. Shans birinshi ret «Kalevala» daǵı milliy nama uyǵınlıqlarınan paydalanıp, «Kullervo» simfoniyalıq uvertyurasın  jarattı. XIX ásir aqırı — XX ásir baslarında M. Vegelius (1882-jıl Xelsinkida Muzıka institutın shólkemlestirgen; 1939-jıldan Ya. Sibelius atındaǵı Muzıka akademiyası) hám R. Kayanus (professional simfoniyalıq orkestr dúzgen) milliy kompozitorlıq mektep tiykarshıları bolıp tabıladı. Ya. Sibelius dóretiwshiliginde milliy muzıka dástúrleri kámal taptı. Zamanagóy kompozitorlar arasında E. Englund, E. Bergman, Y. Kokkonen, E. Rautavara, dirijyorlar arasında G. Shnefoxt, A. Yarnefelt, L. Segerstam, pianinoshılar arasında K. Ekman, A. Valeta, jeke atqarıwshılar arasında I. Ekman, A. Rautavara hám basqa ataqlı. Xelsinkida opera teatrı (1911; 1956-jıldan Finlyandiya Milliy teatrı), qala simfoniyalıq hám kamer orkestrleri, Finlyandiya radiosınıń simfoniyalıq orkestri, Xalıq konservatoriyası, Finlyandiya muzıkashılar awqamı hám basqalar isleydi. Finlyandiya bir neshe Xalıqaralıq muzıka festivalı hám tańlawları úzliksiz túrde ótkeriledi.

== Teatr ==
1827-jıl Helsinkida dáslepki teatr ımaratı — Teatr úyi qurıldı. Onda rus, nemis, shved drama hám opera truppaları tamasha kórsetti. 1860-jıl bul jerde shved aktyorlarınan ibarat birinshi professional teatr iskerlik basladı. 1872-jıl fın tilindegi professional teatr (drama hám opera truppaları) dúzildi. 1902-jıl drama truppası opera truppasınan ajıralıp shıǵıp, Fın Milliy teatrı atın aldı. I. Aalberg, K. Avellan, A. Lindfors, K. Halme, R. Snelman, Ol. Somersalmi (XIX ásir aqırı — XX ásir bası), T. Palo, E. Iranen, E. Volanen, A. Ikonen, X. Salin, E. Yurkka (XX ásirdiń 50-80-jılları) teatrdıń jetekshi aktyorları bolıp tabıladı. Túrli jıllarda islegen ataqlı rejissyorlar: K. Bergbum, Ya. Xal, Ya. Laxdensuo, E. Kalima, K. Kivima, D. Vitikka, V. Ilmari. Helsinkida Xalıq jumısshı teatrı (1914), Milliy shved teatrı, Intim teatrı, lolılardıń «Drom» teatrı (1982) da isleydi. Tampere, Turku, Laxti, Kuopio hám basqa qalalarda da teatrlar bar. Olarda jáhán eski dramaturgiyası dóretpeleri menen bir qatarda jergilikli avtorlardıń pyesaları da saxnalastırıladı. Teatr xızmetkerleri Xelsinkidaǵı Joqarı teatr mektebi (1943) nde tayarlanadı.

== Kino ==
1904-jıl Finlyandiyada xronika filmleri súwretke alına basladı. 1906-jıl «Apollo» kinofirması dúzildi. 1907-jıl «Jasırın aydawshılar» (rejissyor T. Sparre hám T. Puro) qısqa metrajlı kórkem filmi shıǵarıldı. 20-jıllarda kóbirek milliy ádebiyat dóretpeleri: M. Kant komediyası tiykarında «Anna Liysa» (rejissyor T. Puro hám Yu. Snelman), S. Tapelius novellası tiykarında «Rautakyullik ǵarrı baron» (rejissyor Fager), A. Kiv komediyası tiykarında «Nummi etikshileri» (rejissyor E. Karu) ekranlastırıldı. «Komediya film», «Fennika film» hám «Akila Suomi kompaniya» firmaları dúzildi. 1933-jıl E. Karu Finlyandiyadaǵı eń iri «Suomen filmiteolisus» firmasın dúzdi. Onıń eń jaqsı filmleri: «Yuxa» (1937), «Insannıń jolı» (1940; ekewiniń rejissyorı N. Tapiovara), «Aq kiyik» (1953, rejissyor E. Blomberg), «Sutshi Xilya» (1953, rejissyor T. Syarkkya), «Belgisiz ásker» (1955, rejissyor E. Layne), «Qızıl sızıq» (1959, rejissyor M. Kassila). 60-70-jıllarda social-kritikalıq baǵdardaǵı «Jumısshınıń kúndeligi» (rejissyor R. Yarva), «Tıshqanlar urısı» (rejissyor M. Kurkvara), «Zavodtaǵı atısıw» (rejissyor E. Kivikoski) filmleri jaratıldı. XX ásirdiń aqırǵı on jıllıqlarındaǵı jaqsı filmler: «Jabayı haywan belgisi» (rejissyor Ya. Finishsvirt) hám «Teńiz jaǵasındaǵı tún» (rejissyor E. Kivikoski).

{{Commonscat|Category:Finland}}
{{Evropa}}
[[Category:Mámleketler]]
[[Category:Evropa]]
[[Category:Finlyandiya‎| ]]</text>
      <sha1>qaut224uyecwkkvhkvflssh7jf4s26r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Farer atawları</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1400</id>
    <revision>
      <id>120738</id>
      <parentid>63553</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:01:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120738</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="82" sha1="euli4a8r5csvms5v7rjy92a97blf59e" xml:space="preserve">'''Farer atawları''' — [[Evropa]]daǵı mámleket.

[[Kategoriya:Mámleketler]]</text>
      <sha1>euli4a8r5csvms5v7rjy92a97blf59e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Franciya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1402</id>
    <revision>
      <id>120781</id>
      <parentid>113966</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:10:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (14) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120781</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8055" sha1="stq90b7dc9dv79d6bn7zmb1i64ux9qy" xml:space="preserve">{{Mámleket infoqutısı 
| mámleket_atı            = Franciya
| mámleket_atı_tolıq      = Franciya Respublikası
| mámleket_jergilikli_atı = {{lang-fr|République française}}
| súwret_bayraq           = Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg
| súwret_gerb             = Arms_of_the_French_Republic.svg
| súwret_karta            = EU-France_(orthographic_projection).svg
| súwret_karta_táriypi    = '''Franciyanın''' jaylasıwı (jasıl reńli):&lt;br&gt;- Evropada (ashiq jasıl hám toyǵın boz reńli)&lt;br&gt;- Evropa Awqamında (ashiq jasıl reńli)
|lat_dir = N|lat_deg = 46|lat_min =51 |lat_sec = 0
|lon_dir = E|lon_deg = 2|lon_min = 34|lon_sec = 0
  |region                 = 
  |CoordScale             =5000000
| mámleket_uranı          = [[Azatlıq, Teńlik, Tuwısqanlıq|Liberté, Égalité, Fraternité]]
| qaraqalpaqshauran       = Azatlıq, Teńlik, Tuwısqanlıq
| mámleket_gimni          =Marselyeza
| paytaxtı                =[[Parij]]
| koordinatlar            = {{coord|48|50|N|2|20|E}} 
| eń_iri_qalaları         = Parij, [[Marsel]], [[Lyon]], [[Tuluza]], [[Nicca]], [[Nant]], [[Strasburg]], [[Bordo]], [[Lill]], [[Ren]], [[Gavr]], [[Tulon]], [[Nim]], [[Anje]] 
| rásmiy_tili             =[[francuz tili|francuz]]
| rásmiy_tilleri          =
| etnik_quramı_jıl        = 
| etnik_quramı            = 
| etnik_quramı_silteme    = 
| diniy_quramı_jıl        = 
| diniy_quramı            =
| diniy_quramı_silteme    = 
| etnoxoronim             = 
| húkimet_forması         =prezidentlik-parlamentlik respublika
| jetekshi_hámeli_1       =prezident
| jetekshi_atı_1          =[[Emmanuel Makron]]
| jetekshi_hámeli_2       =Premyer-ministr
| jetekshi_atı_2          =[[Fransua Bayru]]
| jetekshi_hámeli_3       =Senat Baslıǵı
| jetekshi_atı_3          =[[Jerar Larshe]]
| jetekshi_hámeli_4       =Milliy Májilis baslıǵı
| jetekshi_atı_4          =[[Yael Braun-Pive]]
| jetekshi_hámeli_5       =
| jetekshi_atı_5          =
| nızam_shıǵarıwshı_organ =
  | joqarǵı_palata        =
  | tómengi_palata        =
| suverenitet_tip         =
| suverenitet_nota        =
| dúzilgen_waqıya_1       =Frankler mámleketiniń dúziliwi
| dúzilgen_sáne_1         = 486-jıl
| dúzilgen_waqıya_2       =  [[Verden shártnaması]]
| dúzilgen_sáne_2         = 843-jıl 10-mart
| dúzilgen_waqıya_3       = [[Birinshi Franciya respublikası|Birinshi respublikanın]] járiyalanıwı
| dúzilgen_sáne_3         = 1792-jıl 22-sentyabr
| dúzilgen_waqıya_4       = [[Besinshi Franciya respublikası]]
| dúzilgen_sáne_4         = 1958-jıl 4-oktyabr
| dúzilgen_waqıya_5       = 
| dúzilgen_sáne_5         =
| maydan                  =643 801 km²
| maydan_orın             =48 
| maydan_suw              =0.26  
| xalıq_shama             = 
| xalıq_shama_jıl         =
| xalıq_shama_orın        =
| xalıq_sanaq             ={{increase}} 68 521 974&lt;ref name=&quot;avec_dom_tom&quot;&gt;{{Web deregi |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/france/ |title=France:: People and Society |website=[[The World Factbook]] |publisher=[[CIA]] |access-date=2023-11-06 |lang=en |archive-date=2022-03-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220316080837/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/france/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;
| xalıq_sanaq_jıl         =2023
| xalıq_sanaq_orın        =21
| xalıq_tıǵızlıq          =123
| xalıq_tıǵızlıq_orın     =
| JIÓ_SAUP                = {{increase}} $4,359 trillion&lt;ref name=&quot;IMFWEO.FR&quot;&gt;{{Web deregi |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2024/October/weo-report?c=132,&amp;s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&amp;sy=2022&amp;ey=2029&amp;ssm=0&amp;scsm=1&amp;scc=0&amp;ssd=1&amp;ssc=0&amp;sic=0&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1 |title=World Economic Outlook Database, October 2024 Edition. (France) |publisher=[[Международный валютный фонд]] |website=www.imf.org |date=2024-10-22 |access-date=2024-10-22}}&lt;/ref&gt;
| JIÓ_SAUP_jıl            =  2024
| JIÓ_SAUP_orın           =  9
| JIÓ_SAUP_jan_basına     = {{increase}} $65,940&lt;ref name=&quot;IMFWEO.FR&quot;/&gt;
| JIÓ_SAUP_jan_basına_orın=  22
| JIÓ_nominal             =  {{increase}} $3,174 trillion
| JIÓ_nominal_jıl         =  2024
| JIÓ_nominal_orın        =  7
| JIÓ_nominal_jan_basına  = {{increase}} $48,011&lt;ref name=&quot;IMFWEO.FR&quot;/&gt;
| JIÓ_nominal_jan_basına_orın=22
| Djini                   = 
| Djini_jıl               = 
| Djini_ózgeris           =
| Djini_derek             =
| Djini_orın              = 
| IRI                     = 0,910
| IRI_jıl                 = 2022
| IRI_ózgeris             = increase
| IRI_derek               =
| IRI_orın                = 22
| pul_birligi             = [[evro]]
| pul_birligi_kod         = EUR
| pul_birligi_silteme     =
| waqıt_zonası            =  
| waqıt_utc               =  +1
| waqıt_zonası_dst        =
| waqıt_utc_dst           =+2
| dst_nota                = 
| sáne_formatı            = 
| avtomobil_háreketi      = oń
| telefon_prefiksi        =+33
| iso3166code             = FR
| olimpiya_kodı           = FRA
| internet_domeni         =.fr
| rásmiy_sayt             =
| siltemeler              =
}}
'''Franciya''' ({{lang-fr|France}}, {{Audio-nohelp|Fr-France.oga|[fʁɑ̃s]}}), rásmiy atı — '''Franciya Respublikası''' ({{lang-fr|République française}}, {{Audio-nohelp|République Française.ogg|[ʁe.py.blik fʁɑ̃.sɛz]}}) — Batıs Evropadaǵı tiykarǵı aymaq hám dúnyanıń túrli bólimlerindegi bir qatar teńiz artı regionları hám aymaqların óz ishine alǵan transkontinental mámleket.

Paytaxtı — [[Parij]]. Respublikanıń uranı — «[[Azatlıq, Teńlik, Tuwısqanlıq|Azatlıq, teńlik, tuwısqanlıq]]».

Mámleket atı áyyemgi germaniyalı frankler qáwiminiń etnoniminen kelip shiqqan. Franciya xalqınıń kópshiligi aralas gall-roman-german milletine tiyisli bolip, roman tilinde sóylesedi. Franciyada basqa roman tilleri hám dialektleri, óz aldına bask tili (Fransuz Basklar elinde) hám kelt-breton tili (Bretan) de qollanıladı.

Xalqı — metropoliyada 62 814 233 adam hám teńiz artındaǵı jerlerdı esapqa alǵanda 67 848 156 adam (2020-jıl 1-iyul esabı)&lt;ref name=&quot;avec_dom_tom&quot;/&gt;, sonıń ishinde, shama menen 90% Franciya puqaraları. Franciya xalqının diniy isenimine qaray quramı: katolikler — 41%, dinsizler — 40%, musılmanlar — 5%, basqa dinler — 5%, lyuteranlar — 2%, pravoslavlar — 2%, basqa xristianlar — 2%, buddistler — 1%, evreyler — 1%, magliwmat joq — 1%%&lt;ref name=&quot;ec.europa.eu&quot;&gt;[https://ec.europa.eu/commfrontoffice/publicopinion/index.cfm/Survey/getSurveyDetail/instruments/SPECIAL/surveyKy/2251 Special Eurobarometer 493, European Union: European Commission, September 2019, pages 229—230] {{Wayback|url=https://ec.europa.eu/commfrontoffice/publicopinion/index.cfm/Survey/getSurveyDetail/instruments/SPECIAL/surveyKy/2251 |date=20200518204808 }} Retrieved 17 January 2020. The question asked was «Do you consider yourself to be…?» With a card showing: Catholic, Orthodox Christian, Protestant, Other Christian, Jewish, Muslim — Shia, Muslim — Sunni, Other Muslim, Sikh, Buddhist, Hindu, Atheist, Non believer/Agnostic and Other. Also space was given for Refusal (SPONTANEOUS) and Don’t Know. On the other hand, Sikh and Hindu did not reach the 1 % threshold.&lt;/ref&gt;.

Franciya yadrolıq mámleket, NATO aǵzası hám BMSh Qáwipsizlik keńesiniń turaqlı bes aǵzasınan biri, Kvint qarar qabıl etiwshilerdiń rásmiy emes toparı quramına kiredi. 1950-jillardan Evropa awqamın dúziwde qatnasqan mámleketlerden biri.

Nızam shıǵarıwshı organı — eki palatalı parlament (Senat hám Milliy májilis). Hákimshilik-aymaqlıq bóliniwi: 18 aymaq (metropoliyada 13 hám teniz artında 5 aymaq), 101 departament (metropoliyada 96 hám teniz artında 5 departament), 5 teniz artındaǵı jámáát hám ayrıqsha statusqa iye 3 hákimshilik-aymaqlıq dúzilme.

== Derekler ==
[[Kategoriya:Mámleketler]]
[[Kategoriya:Franciya| ]]
[[Kategoriya:Evropa]]</text>
      <sha1>stq90b7dc9dv79d6bn7zmb1i64ux9qy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Greciya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1407</id>
    <revision>
      <id>120910</id>
      <parentid>115793</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T11:54:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (31) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120910</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="33523" sha1="bnkxzlxnh7hhpsr30mnejvlguwnjlsy" xml:space="preserve">'''Greciya''' yamasa '''Greciya Respublikası''' ({{lang-el|Ελληνική Δημοκρατία, Ελλάδα}}Ελληνική Δημοκρατία, Ελλάδα) — Qubla-shıǵıs Evropada, Balqan yarım atawdıń qublasında jáne onıń átirapındaǵı atawlarda (irileri — [[Krit]], [[Evbeya]], [[Rodos]], [[Lesbos]]) jaylasqan mámleket. Maydanı 131,9 mıń km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;. Xalqı 11,28 million adam (2012). Paytaxtı — [[Afina]] qalası esaplanadı. Basqarıw tárepten 52 at (wálayat) qa, atlar yeparxiyalarǵa bólinedi. 10 tariyxıy-geografiyalıq wálayatqa bóliw de bar. 

== Mámleketlik basqarıw principi ==
Greсiya — parlamental respublika. Mámleket baslıǵı — prezident. Ámeldegi Konstituciya [[1975-jıl]]da qabıl etilgen. Oǵan [[1986-jıl]] [[7-mart]]ta kirgizilgen ózgerislerge qaray prezident parlamentte ashıq dawıs beriw jolı menen 5 jıl múddetke saylanadı. Ol taǵı bir ret sol lawazımǵa qayta saylanıwı múmkin&lt;ref&gt;[http://dsc.discovery.com/news/2007/02/16/greektheater_arc.html Ancient Greek Theater Discovered – Discovery Channel]&lt;/ref&gt;. Prezident 10 kúnnen artıq shet elde bolǵanında, qaytıs bolǵanında, napaqaǵa shıqqanında yamasa jumısqa jaramsız bolıp qalǵanında onıń wazıypasın [[Deputat]]lar palatasınıń baslıǵı atqarıp turadı. Nızam shıǵarıwshı hákimiyattı Deputatlar palatası (bir palatalı parlament) hám respublika prezidenti ámelge asıradı. Parlament ulıwma tuwrı hám jasırın dawıs beriw tiykarında 4 jıl múddetke saylanadı. Atqarıwshı hákimiyattı prezident hám bas ministr basshılıǵındaǵı húkimet ámelge asıradı. Prezident bas ministrdi jáne onıń usınısına kóre húkimettiń basqa aǵzaların tayınlaydı&lt;ref&gt;[http://www.gumer.info/bogoslov_Buks/Philos/Reale_ZapFil/Antica/_01.php Reale Dj., Antiseri D. Zapadnaya filosofiya ot istokov do nashix dney.]&lt;/ref&gt;. Bas ministr lawazımına parlamentte kópshilik orınǵa iye bolǵan partiyanıń basshısı tayınlanadı&lt;ref&gt;[http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/Pravo/Leist/_03.php Leyst O. Istoriya politicheskix i pravovix ucheniy. Gl. 13.]&lt;/ref&gt;.

== Tábiyatı ==
[[Fayl:Olympus Litochoro.JPG|thumb|230px|[[Olimp]] tawı.]]
[[Fayl:Panagiotis wreck.jpg|thumb|300px|right|[[Zakinf]] atawı, Buxta Navagio]]
Greсiya qurǵaq subtropikalıq regionda jaylasqan. Mámleket aymaǵınıń 80% tawlıq. Ortasha biyikligi 1000-1800 metrli tawlar kóp, eń biyik shıńı — Olimp tawı (2911 metr). Tawlar erroziya tásirinde bóleklenip ketken hám karst háwij alǵan. Peloponnes yarım atawdıń shıǵısında hám Kiklada atawlarında tez-tez jer silkiniw bolıp turadı. Qazılma baylıqlar, tiykarınan, Greciya shıǵısınan tabılǵan: [[temir]], [[marganes]], [[xrom]], [[nikel]], [[qorǵasın]], [[rux]], [[boksit]], [[mramor]], qum qayraq, qońır kómir hám basqalar. Neft te qazıp alınadı.

Íqlımı Orta teńizge tán subtropikalıq, qısı joqarı ıǵallıqtaǵı hám jumsaq; jazı ıssı hám qurǵaq. Afinada yanvardıń ortasha temperaturası 4-12°C, iyul ayında 25-27°C. Jawın arqa-batıstan qubla-shıǵısqa azayıp baradı. Ortasha jıllıq jawın tawlarda 1500 mm ge shekem, tegisliklerde 400-700 mm (80% i qısta jawadı). Mámleket arqada ıqlım suwıq, qısta temperatura 0°C den tómen boladı. 

Dáryaları — [[Vardar]], [[Maritsa]], [[Strimon]], [[Nestos]] (Mesta) hám basqalar. Taw dáryaları kóp, olar jawın hám qordan suw aladı, jazda suwı azayıp qaladı. Karst kóli hám mineral bulaqlar kóp. Kólleri — Prespa, Trixonis. Teńiz jaǵasındaǵı hám tómen tawlı orınlardaǵı putalıq hám qurǵaq ormanlar eteginde qońır hám sur qońır topıraqlar; biyikrekte qońır orman -taw topıraqları ushıraydı. Kóp orınlarda topıraq qatlamı suw hám samal erroziyasına ushıraydı. Greсiyanıń 44% maydanı orman hám 28% putalıqlar menen bánt.

Emen, qara qayın, kesten, sumtal, aq qaraǵay, zereń, ǵoza hám basqalar ósedi. Tawlarda qasqır, ayıw hám jabayı orman pıshıǵı jasaydı. Shaǵal, jılan, kesirtke hám tasbaqa kóp. Milliy baǵları — Vikos-Aoos, Mikra-Presna, Eta hám basqalar&lt;ref&gt;{{Citation |year= |title=Mejdunarodnoe konsaltingovoe agentstvo |url=http://www.go-worldwide.ru/Greece.html |access-date=2013-04-14 |archivedate=2012-12-28 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121228083848/http://www.go-worldwide.ru/Greece.html }}&lt;/ref&gt;.

== Xalqı ==
[[Fayl:Pyramide Grece.PNG|300px|thumb|left|Greciya xalqı]]
Xalqınıń 95% [[grekler]]. Mámlekettiń oraylıq wálayatlarında [[albanlar]] hám [[aromunlar]], shıǵısında túrkler jasaydı. Evrey, lolı hám bolgarlar Greсiyanıń hámme jayında bar. Rásmiy tili — grek tili. Xalıqtıń kópshiligi pravoslavlar; 5% basqa dinlerde. Xalıqtıń 59% qalalarda, 11% kishi qalalarda&lt;ref&gt;{{Web deregi|bet=Демографический кризис в Греции и других странах ЕС :: Греция от greek.ru&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt; |url=http://www.greek.ru/news/news_detail.php?ID=35102 |qaralgan sana=2013-04-14 |arxivsáne=2013-05-18 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20130518023717/http://www.greek.ru/news/news_detail.php?ID=35102 }}&lt;/ref&gt;, 30% awıllıq jaylarda jasaydı. Onıń ortasha tıǵızlıǵı — 1 km2 ge 75 adam tuwrı keledi. 5 mln.ǵa jaqın grek mámleket sırtında, tiykarınan [[AQSh]] ta (2 mln. adam), [[Kanada]], [[Avstraliya]], [[Germaniya]]da jasaydı. Iri qalaları — [[Afina]], [[Saloniki]], [[Patri]]&lt;ref name=&quot;Eurostat&quot;&gt;{{web deregi|url=http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&amp;language=en&amp;pcode=tps00001&amp;tableSelection=1&amp;footnotes=yes&amp;labeling=labels&amp;plugin=1|title=Total population|publisher=[[Eurostat]]|date=2010-01-01|accessdate=2010-01-08|archiveurl=https://www.webcitation.org/616H7Ci44?url=http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table|archivedate=2011-08-21}}&lt;/ref&gt;.

== Tariyxı ==
Házirgi Greсiya aymaǵında áyyemgi zamanlarda áyyemgi civilizaciya bar bolǵan. Eramızdıń IV ásirde Greсiya Vizantiya quramına kirgen. XIV-XV ásirlerde Osmanlı túrk imperiyası tárepinen basqınshılıq etilgen. Grek xalqı shet el basqınshılarǵa qarsı bir neshe márte kóterilis kóterdi (1571, 1611-jıllarda). Ullı francuz revolyuciyasınan tásirlengen revolyuciyashı-demokrat Rigas Velestinlis Greсiya hám basqa Balqan mámleketleri ushın konstituciya jazdı. 1814-jıl Odesada «Filiki Eteriya» («Tatıw jámiyet») atlı jasırın revolyuciyalıq shólkem dúzildi. Bul shólkemge 1820-jılı rus armiyası generalı, grek aristokrat shańaraǵınan shıqqan A. Ipsilanti basshılıq etti. &quot;Filiki Eteriya&quot; azatlıq háreketi bayraǵın kóterdi hám 1821-jil 25-martta Greciya ǵárezsizlikke eristi. 1822-jılı yanvarda Epidvarda shaqırılgan Milliy májilis Greciyanıń birinshi konstituciyasın qabıl etti hám Greciyanı ǵárezsiz dep járiyaladı. 1827-jılı aprelde grek siyasiy ǵayratkeri I. Kapodistriya prezident etip saylandı. Rossiya-Túrkiya urısınan soń (1828-1829) 3 mámleket (Angliya, Franciya, Rossiya) London konferenciyası qararlarına muwapıq, 1830-jıldıń 3-fevralınan baslap Greciya ǵárezsizligi tán alındı. 1910-jılı Krit atawı Greciya menen qayta qosıldı. 1910-1915-jıllar dawamında Liberallar partiyası shólkemlestiriwshisi E. Venizelos Greciya Bas ministri lawazımında isledi. Ol bir qatar reformalar ótkerdi. Greciya 1912-jılǵı Balkan awqamın dúziwde, Balkan urıslarında (1912-1913) qatnastı.

== Greciya birinshi jáhán urısı dáwirinde ==
[[Birinshi jáhán urısı]]nıń dáslepki jıllarında Greciya biytáreplik siyasatın júrgizdi. 1915-jıldıń noyabr ayınan baslap awqamlas mámleketler Greciyanı ekonomikalıq jaqtan izolyaciyalap basladı. Nátiyjede ol da Antanta mámleketleri tárepinde urısta qatnastı. Urıs Greciya ekonomikasına úlken zıyan tiygizdi. Túrkiya menen Greciya ortasında dúzilgen Sevr tınıshlıq shártnamasına muwapıq (1920) Izmir, Shıǵıs Frakiya hám de Imroz, Tenedos hám basqa atawlar Greciyaǵa beriliwi kerek edi. Pekin Túrkiyaǵa qarsı Angliya hám Franciya tárepinen shólkemlestirilgen áskeriy jámáátte (1919-1922) Greciyanıń jeńiliwi onı Shıǵıs Frakiya, Izmir hám basqa aymaqlardan ayırıp aldı. 1924-jıl 25-martta Greciya respublika dep járiyalandı. 1929-1933-jıllardaǵı jáhán ekonomikalıq krizisi dáwirinde mámlekette jumısshı hám dıyqanlar háreketi háwij aldı. Eki iri Liberallar (Angliya tárepdarları) hám Xalıq partiyası (Franciya tárepdarları) ortasında gúres kúsheydi. 1934-jılı Greciya Ruminiya, Túrkiya hám Yugoslaviya menen pitim dúzip, Balkan Antantası quramına kirdi. Solay etip, Greciya Franciya basshılıǵındaǵı áskeriy-siyasiy awqamǵa aǵza boldı. 1935-jil jalǵan referendum tiykarında mámlekette monarxiya tiklendi. 1936-jıl 4-avgustta general I. Metaksas áskeriy hákimiyatı ornatıldı.

== Greсiya ekinshi jáhán urısı dáwirinde ==
[[Ekinshi jáhán urısı]]nıń dáslepki waqtında Greсiya biytáreplik jolın tutpaqshı boldı. Bıraq 1940-jıl 28-oktyabrde Italiya áskerleri Greсiyaǵa bastırıp kirip, aymaǵınıń bir bólegin iyelep aldı. Grek xalqı noyabr ayına kelip, dushpan áskerlerin Greсiyadan quwıp shıǵardı. 1941-jıl 6-aprelde olmon áskerleri Greсiyaǵa kirdi hám 2-iyunǵa shekem mámleketti pútkilley iyelep aldı. Húkimran partiya basshıları dushpanǵa qarsı gúresiw ornına, kelisimge ótti. 1941-jıl 27-sentyabrde Milliy azatlıq frontı dúzilip, Greсiya xalıq, azatlıq armiyası (ELAS) dúzildi (1941-jıl dekabr). 1944-jıl jazda Greсiya aymaǵınıń 2/3 bólegi azat etildi. 1944-jıl may ayında shet elde «Milliy birlik» dep atalǵan húkimet dúzilip, ol mámlekettegi fashizmge qarsı háreketti bastırıw maqsetinde inglis áskerlerin qorqıttı. Húkimet 1944-jıl 12-oktyabrde Afinaǵa inglis áskerleri joldaslıǵında kelip, ELAS ni quralsızlandırıwǵa háreket etti. 5-dekabrde inglis áskerleri ELAS qa qarsı háreketke ótti. 1945-jıl 12-fevralda da húkimet hám Milliy azatlıq frontı Varkiz kelisimine qol qoydı. Kelisimge muwapıq, áskeriy jaǵdaydı biykar etip, keshirim (amnistiya) daǵaza etiw, barlıq qurallı otryadlardı tarqatıw, mámleket basqarıw principi haqqında plebissit ótkeriw hám basqa ilajlardı kóriw wáde etilgen edi.

== Greсiya urıstan keyingi jıllarda ==
Milliy azatlıq frontı óz wádesinde turıp, ELAS ni quralsızlantırdı. Biraq húkimet eki jaqlama jol tutıp, terror ortalıǵında jalǵan saylaw (1946-jıl mart) hám plebissit (1946-jıl sentyabr) ótkerdi hám de mámlekette monarxiya basqarıw principin tikledi. Húkimet mámlekettegi demokratiyalıq kúshlerdi joq etiw maqsetinde puqaralar urısın baslap jiberdi. 1946-jıl oktyabrde Greсiya demokratiyalıq armiyası dúzilip, bul armiya milliy ǵárezsizlik, demokratiya jáne social rawajlanıw ushın 3 jıl dawamında gúres alıp bardı. 1949-jıl oktyabrde demokratiyalıq armiya qurallı qarsılıq kórsetiwdi toqtattı (bul armiya áskerlerinen bir bólegi Ózbekstanda turar jay taptı, bul jerde jasap, tınısh miynette qatnastı. Óz watanında qolaylı siyasiy jaǵday júzege kelgennen keyin, kóship ketti). Aǵartıwshı ǵayratkerler quwǵınǵa ushıradı. 1952-jıl noyabrde Marshal A. Papagos basshılıǵındaǵı Grek jıyını partiyası hákimiyattı qolǵa aldı. Sol partiya, keyninen 1956-jılda onıń tiykarında dúzilgen Milliy radikal awqam (ERE) K. Kapustaanlis basshılıǵında mámlekettegi demokratiyalıq kúshlerdi bastırıwdı dawam ettirdi. Bul bolsa xalıq, kópshiliktiń narazılıǵın kúsheytti. 1963-jıl 22-mayda parlament shep deputatı G. Lambrakis óltirilgeninen keyin Milliy radikal awqam (ERE) partiyası húkimeti napaqaǵa beriwge májbúr boldı.

1963-jıl noyabr — 1964-jıl fevral parlament saylawları nátiyjesinde húkimet Oray Awqamı partiyasına ótti. Húkimet basshısı G. Papandreu mámleket apparatın qayta shólkemlestiriw menen baylanıslı ilajlardı belgiledi, mekteplerde biypul oqıtıwdı engizdi, dıyqanlar tóleytuǵın salıqlardı anaǵurlım jeńillestirdi, ayırım taypadaǵı xızmetkerler is haqısın asırdı, siyasiy tutqınlardı azat etti hám 1965-jıl 15-iyulda patshanıń qısıwı nátiyjesinde Papandreu húkimeti napaqa berdi.

Oray awqamı partiyasınan ajıralıp shıqqan oǵada oń qanat basshısı S. Stefanopulos 1965-jıl 17-sentyabrde jańa húkimet dúziwge eristi. Ol mámleket apparatı, policiya hám armiyada demokratiyalıq ruwxtaǵı adamlardı patsha hám oligarxiyaǵa sadıq shaxslar menen almastırdı. 1967-jıl aprelde hákimiyattı P. Kanellopulos basshılıǵındaǵı ERE partiyası iyeledi. Udarhol parlamentti tarqatıp jiberdi hám 28-mayda jańa parlament saylawın ótkermekshi boldı. Biraq reakcion áskeriy elementler 21-aprelde-aq áskeriy awdarıspaq uyımlastırdı hám mámlekette áskeriy diktatura rejimin ornatıwǵa eristi. Konstituciya biykar etilip, demokratiyalıq shólkemler tarqatıp jiberildi, aldıńǵı adamlar bolsa qamaqqa alındı. Áskeriy hákimiyattı K. Kollias basqardı. 1967-jıl 13-dekabrde Greсiya patshası Konstantin Harbin húkimetti tóńkeriwge háreket etip kórdi. Bıraq patsha jeńiliske ushırap, Rimge qashtı. Sol kúni xunta basshısı G. Papadopulos bas ministr, general-leytenant G. Zoitakis bolsa regent etip tayınlandı.

1974-jıl iyulda áskeriy diktaturanıń ishki hám sırtqı siyasatı pútkilley joq bolǵanlıǵı nátiyjesinde bas ministr K. Kapustaanlis basshılıǵındaǵı puqara húkimeti húkimet joqarısına shıqtı. Sol jılı ótkerilgen referendum monarxiya tamamlanǵanlıǵın tastıyıqladı hám Greсiyanı respublika dep járiyaladı. Greсiya prezidenti — Konstantinos Stefanopulos (1995-jıl marttan). Greсiya 1945-jıldan BMSh aǵzası. Ózbekstan Respublikası menen diplomatiyalıq qatnasların 1992-jıl 16-martta ornatqan. Milliy bayramı — 25 mart — Ǵárezsizlik kúni (1821).

== Siyasiy partiyaları hám kásiplik awqamları ==
Ulıwma Greciya socialistlik háreketi (PASOK), 1974-jılda dúzilgen; Greсiya shep partiyası, 1987-jılda dúzilgen; Shep hám aǵartıwshı kúshler awqamı, 1989-jılda dúzilgen; Greсiya kommunistlik partiyası, 1918-jılda tiykar salınǵan; Jańa demokratiya partiyası, 1974-jılda dúzilgen; «Siyasiy báhár» partiyası, 1993-jılda dúzilgen. Greсiya ulıwa miynet konfederaciyası, 1918-jılda tiykar salınǵan, Xalıq aralıq erkin kásiplik awqamları konfederaciyasına kiredi.

== Xojalıǵı ==
Greсiya — sanaatlasqan-agrar mámleket. Jalpı ishki ónimde sanaattıń úlesi 18%, awıl xojalıǵınıń úlesi 16%.

== Sanaatı ==
Jılına ortasha 30,5 mlrd. kvt/saat elektr energiya payda etiledi. Elektr stanciyalardıń kóbi janılǵı menen isleydi. Qara hám reńli metallurgiya, mashinasazlıq, ximiya, neftti qayta islew, aǵashsazlıq, cement kárxanaları bar. Jeńil hám azıq-awqat sanaatı tarmaqları ásirese rawajlanǵan. Sabaq hám jún gezleme, gilem toqıladı. May (zeytun mayın islep shıǵarıw boyınsha dúnyada 3-orın), un-jarma, miywe konservaları, temeki, vinoshılıq kárxanaları bar. Altınkúkirt kislotası, sintetikalıq materiallar, azotlı hám fosforlı tóginler, partlaytuǵın elementler islep shıǵarıw ximiya sanaatınıń tiykarın quraydı. Tiykarınan shetten keltirilgen neftti qayta islep, túrli ónimler tayarlanadı. Qazıp alınǵan boksit, ferronikel hám sol sıyaqlılardıń ádewir bólegi qayta islenbegen hám konsentrat jaǵdayında shet ellerge shıǵarıladı. Alyuminiy, polat, shoyın, ayırım túrdegi reńli metallar eritip quyıladı. Kemasazlıq, avtomobilsazlıq, traktorsazlıq, qurılıs materialları kárxanaları bar. Kishilew kánshilik ayaq kiyim hám aǵashsazlıq fabrikaları bar. Tiykarǵı sanaat orayları: Afina, Saloniki.

== Awıl xojalıǵı ==
Awıl xojalıǵınıń tiykarǵı tarmaǵı — dıyqanshılıq bolıp, awıl xojalıǵı ónimi bahasınıń 75% in beredi. Mayda dıyqanshılıq xojalıqları da, iri xojalıqlar da bar. Jerlerdi kireyge beriw keń tarqalǵan. Mámleket maydanınıń 30% ke jaqını — egislik. Greсiyada zeytun tereginiń 31 túri ósedi. Olar jılına 2 ret gúllep, ónim beredi. Xalıq jan basına 10 túp zeytun teregi tuwrı keledi. Mámleket egislikleriniń 1,9% baǵshılıq xojalıqları kólinde. 6 mln. túp alma, 5 mln. túpten kóbirek shaptalı, 19 mln. túpke jaqın basqa miyweli terekler bar. Azǵana 20 mln. túp apelsin, limon, mandarin, greypfrut, bergamot jazda hám gúzde — 2 ret ónim beredi. Biyday jetistiriledi; qant láblebi, arpa, mákke, palız eginleri, salı hám basqalar da egiledi. Shárwashılıq hálsiz. Qoy, eshki, qaramal, shoshqa baǵıladı. Teńiz jaǵasında balıq awlanadı. Shet el turizmi ádewir dáramat keltiredi (1 jılda 10 mln. ǵa jaqın adam kelip ketedi).

== Transportı ==
Greсiyada teńiz transportı tiykarǵı orındı aladı. Sawda flotınıń salmaǵı tárepinen dúnyada aldınǵı orınlardan birinde turadı. Greсiyanıń 2 579 kemesinen 1000 ǵa jaqını basqa mámleketler bayraǵı menen júzedi. Tiykarǵı teńiz portları: Pirey, Saloniki, Elefsis. Temirjollardıń uzınlıǵı — 2,6 mıń, avtomobil jollarınıń uzınlıǵı — 130 mıń km. Afina hám Salonikide xalıqaralıq aeroportlar bar.

== Eksport hám import ==
Greсiya shetke tiykarınan zeytun mayı hám mıywesi, júzim, citrus miyweler, temeki hám metall shiyki ónimin shıǵaradı. Shetten mashina, ásbap -úskene, janılǵı, metallurgiya hám ximiya sanaatı ushın shiyki ónim satıp aladı. Sırtqı sawdadaǵı tiykarǵı klientleri: Almaniya, AQSh, Italiya, Franciya, Ullı Britaniya hám basqalar. Pul birligi — draxma.

== Social taraw ==
== Medicinalıq xızmeti ==
Greсiyadaǵı emlewxanalardıń kópshiligi mámleket qaramaǵında. Menshikli shıpakerler de medicinalıq xızmet kórsetedi. Shıpakerlerdi Afina hám Salonikidegi universitetlerdiń medicina fakultetleri tayarlaydı. Ataqlı kurortları Delfa, Saloniki, Patri qalaları hám Kerkira atawında.

== Bilimlendiriwi, ilimiy hám mádeniy-aǵartıwshılıq mákemeleri ==
Bilimlendiriw sisteması 4 basqıshqa bólinedi: 6 jıllıq ulıwma, 3 jıllıq orta hám 3 jıllıq orta arnawlı, sonıń menen birge, joqarı tálim. Ulıwma hám orta bilim beriw májburiy bolıp tabıladı. Greсiyada 17 universitet hám bir qansha texnika institutları bar. Irileri: Afina, Saloniki universitetleri, Afina politexnika institutı. Ilimiy mákemeleri: Afina akademiyası (1926-jıl dúzilgen; onda bir qansha institutlar hám komitetler bar), 20 ǵa jaqın ilimiy-texnika institutı hám bir qansha ilimiy jámiyetler, Afina qalasındaǵı Milliy observatoriya (1842-jıl dúzilgen) hám basqalar. Greсiyadaǵı Milliy kitapxana (1828-jıl dúzilgen), Afina qalasındaǵı Deputatlar palatası kitapxanası, universitetler kitapxanaları iri kitapxanalar bolıp tabıladı. Tiykarǵı muzeyleri: Milliy arxeologiya muzeyi (1874-jıl dúzilgen). Akropol (1878-jıl ashılǵan), Vizantiya muzeyi (1914), Milliy tariyx muzeyi (1882), Kórkem óner dóretpeleri milliy galereyası (1900) — hámmesi Afina qalasında jaylasqan.

== Baspasózi, radioesittiriwi hám telekórsetiwi ==
Greсiyada bir qansha gazeta hám jurnallar baspa etiledi. Irileri: «Avgi» («Tań», kúndelik gazetası, 1952-jıldan). «Akropolis» («Akropol», kúndelik gazetası, 1881-jıldan), «Atenz nyus» («Afina jańalıqları», inglis tilinde shıǵatuǵın kúndelik gazeta, 1952-jıldan), «Katimerini» («Kún jańalıqları», kúndelik gazeta, 1919-jıldan), «Rizospastis» («Qatańlıq», kúndelik gazeta, 1918-jıldan), «Apogevmatini» («Aqsham jańalıqları», kúndelik keshki gazeta, 1952-jıldan), «Vima» («Minber», ekshembilik háptenama, 1922-jıldan), «Ikonomikos taxidromos» («Ekonomikalıq xabarshı», háptelik jurnalı, 1926-jıldan). Afina informaciya agentligi 1896-jılda dúzilgen. Radioesittiriwler 1938-jıldan, telekórsetiwler 1966-jıldan alıp barıladı.

Jańa grek ádebiyatı Vizantiya jemirilgennen keyin dáslepki ásirlerde áyyemgi hám Vizantiya mádeniyatı dástúrleri, Oyanıw dáwiri ideyaları, xalıq awızeki dóretiwshiligi mákánında júzege kelgen. XV-XVII ásirler ádebiyatı Kipr, Rodos, Dodekanes, Krit hám basqa atawlarda rawajlandı. Túrli janrlarda quwatlı dóretpeler («Qız hám jigit lapari», «Shopan», «Erofili», «Erotokritos») jaratıldı. Bularda tiykarınan sociallıq teńsizlik tiykarları áshkara etildi. XVIII-XIX ásirlerde grek tilinde bayan kórinisindegi ádebiyat rawajlandı: K. Dapontes, M. Ibannu, I. Pandzeles hám Rigas Velestinlis poeziyası zárúrli orındı iyeledi. A. Kalvos, A. Valaoritis sıyaqlı jazıwshılar xalıqtıń revolyuciyalıq qaharmanlıǵın jırladı. A. Matesis «Bazilik» draması menen milliy dramaturgiyaǵa tiykar saldı. Grek milliy azatlıq kóterilisi (1821-1829) niń iri ǵayratkerleri Ya. Makriyannis hám F. Kolokotronis memuar (yadnama) dóretpeler jarattı. D. Solomos, P. Sutsos, A. Rangavis sıyaqlı 1-Afina mektebiniń wákilleri dóretiwshiliginde ádebiyat dástúrleri óz kórinisin taptı. 2-Afina mektebiniń tiykarshısı K. Palamas dóretpeleri («Kewilim názeri», 1892; «Loliniń on eki qosıǵı», 1907; «Satiralıq nusqalar», 1912) nde milliy til hám milliy temaǵa tiykar salındı.

XX ásir baslarında dóretiwshilik ete baslaǵan D. Vutiras, P. Pikros, F. Kornaros sıyaqlı jazıwshılardıń dóretpelerinde ápiwayı adamlardıń awır turmısı súwretlengen. A. Sikelyanostıń «Lirikalıq turmıs» qosıqlar toplamı, «Iso Rimde», «Digenistiń ólimi» dramaları ádebiyat rawajlanıwında jańa basqısh boldı. Qarsılıq kórsetiw dáwirinde aǵartıwshı shayır hám jazıwshılardan A. Sikelyanos, F. Angules, G. Kodzyulas hám basqalar dóretiwshiliginde antifashizm ideyası ilgeri súrildi. Urıstan keyingi jıllar grek ádebiyatı rawajlanıwında Jáhán Tınıshlıq Keńesi ádebiy sıylıǵınıń laureati N. Kazandzakistiń roli úlken. Ol «Kapitan Mixalis. Azatlıq yamasa ólim» romanı menen dańq shıǵardı. 1967-jılǵı mámleket awdarıspaǵınan keyin ádebiyatta úmitsizlik, páseńlew keyipleri payda boldı. A. Avgeristiń «Kesilisken hám parallel jollar», P. Korovesistiń «Sınaq» poeziyalıq jıynaqlarında erkinlik hám tınıshlıq ideyaları sáwlelendi. Áyyemgi grek dramaturgi Sofokldiń «Shah Edip» shıǵarması Ózbekstan Milliy akademiyalıq drama teatrında zor jeńis penen kórsetildi. Ol telelentaǵa jazıp alınıp kók ekranda da bir neshe ret kórsetildi.

== Arxitektura ==
Osmanlı túrkler húkimranlıǵı dáwiri (XV ásir aqırı — XIX ásir basları) nde xalıq arxitektorlıǵı tiykarǵı orındı iyeledi. Hár bir oypatlıq hám atawda úyler ápiwayı materiallardan ayrıqsha usılda qurıldı. Arqada kóbirek aǵashtan, atawlarda tastan paydalanıldı. Tir atawındaǵı áywanlı hám gúmbezli, Andros, Mikonos hám basqa atawlardaǵı tegis tóbeli úyler házirge shekem saqlanǵan. Iri qalalarda júzege kelgen túrk máhelleleri qıysıq-búgilgen kelte kóshelerdegi eki qabatlı úylerden ibarat edi. Íbadatxanalar atanaq tárizli-gúmbezli formada bolǵan (Afon hám Metlor monastrleri). Mámleket azatlıqqa eriskennen keyin, 1830-jılda qaldıqqa aylanıp atırǵan Afina paytaxt retinde qayta tiklendi. Afina qalasınıń bas qurılıs joybarı jaratılǵannan soń (1830), Greсiya arxitektorlıǵında jańa dáwir baslandı.

Grek arxitektorları S. Kleantis hám L. Kavtadzoglu klassikalıq usılǵa tiykarlanǵan jańa túrli turar jay ımaratlardı jarattı. Jámiyetlik ımaratları klassicizm dástúrleri tiykarında, ıbadatxanalar Vizantiya arxitektorlıǵı ruwxında qurıldı. Saltanatlı jámiyetlik ımaratlardı kóplegen shet el arxitektorlar (Afinadaǵı Milliy kitapxana, 1832; universitet ımaratı, 1837; daniyalı arxitektor X. K. Xansen) qurǵan. XX ásir baslarında jergilikli ıqlım shárayatına maslasqan aldınǵı tárepi palxanalı hám lodjiyali kóp xanalı turar jaylar (arxitektor K. Kitsikis), qala sırtında villalar (arxitektor D. Pikionis, D. Tripodakis) qurıldı. 50-60-jıllarda temir-beton hám aynadan hám de jergilikli materiallardan paydalanıp, xalıq arxitektorlıǵı tiykarında túrli ımarat hám mıymanxanalar (arxitektorlar P. Vasiliadis, P. Milonas hám basqalar) salındı. Basqarıw ımaratlar kóbirek xalıqaralıq arxitektorlıq úlgileri tiykarında (arxitektor K. Doksiadis), turar jaylar (kóp kvartirali arzan úyler, arxitektor A. Konstantinidis hám basqa), sanaat ımaratları (Afinadaǵı «Fiks» fabrikası, arxitektor T. Zenetos) boy kóterdi, muzey hám áyyemgi estelikler remontlandı.

== Súwretlew kórkem óneri ==
XV ásir aqırı hám XIX ásir baslarında Greсiyada monastrlik (ibadatxanalarǵa diniy temadaǵı súwretler islew) kórkem óneri húkimranlıq etken. Sońǵı Vizantiya dástúrleri saqlanǵan, xalıq dóretiwshiligi rawajlanǵan (bórttirilgen súwret, kesteshilik hám basqalar). XIX ásirde ápiwayı hám anıq portretler N. Kandunas, N. Kunelakis dóretpelerinde kóringen. XIX ásir 2-yarımında súwretshiler Myunxen akademizmi usılın qollap, xalıq milliy temasına múrájat etken (N. Litras, N. Gizis). Ya. Altamuras tábiyat kórinislerinde romantizm sáwlelengen. 1920-jıldan súwretshiler Evropa kórkem óneriniń jańa aǵımı tásiri sińdirilgen milliy kórinisti jaratıwǵa umtıldı (súwretshi K. Partenis, músinshi Ya. Xalepas). XX ásir ortalarında XIX hám XX ásirler realistlik kórkem óner dástúrleri qatarında (súwretshiler A. Georgiadis, Ya. Moralis, Ya. Saruhis) milliy orta ásir hám xalıq kórkem óneri formalarınan paydalanılǵan (diywal súwretshilik F. Kondoglu, grafika S. Vasiliu). Ekinshi jáhán urısı jıllarında xalıq azatlıq gúresi demokratiyalıq realistlik kórkem ónerdiń payda bolıwına tásir etti (V. Semersidis, D. Katsikoyanis, X. Kapralos, V. Katraki hám basqalar). XX ásir ortalarında quralǵan modern aǵımları (N. Xajikiriakos-Gikas, A. Kondopulos hám basqalar) keyingi jıllarda keń tarqaldı.

== Muzıka ==
Greсiya muzıkası — dúnyadaǵı eń dáslepki muzıkalıq mádeniyatlardan biri. Orta ásir Greсiya professional muzıkası Vizantiya muzıka mádeniyatınıń rawajlanıw jolınan bardı. XV ásir Túrkiya basqınshılıǵı dáwirinen baslap Greсiya muzıkasınıń rawajlanıwı toqtap qaldı. Milliy muzıka dástúrleri tek xalıq dóretiwshiligi hám de shirkew muzıkasında saqlanıp qalǵan. Xalıq muzıkası túrli forma hám janrlarǵa iye. Dástúr, tariyxıy, xojalıq, lirikalıq qosıqlar bar. Ásirese, XVII-XVIII ásirlerde eziwshilerge qarsı gúresgen adam (kleft) lar haqqındaǵı qosıqlar ataqlı boldı. Qosıqlar menen birge kóbirek jıyın oyınlar (betos, betaki hám basqalar) da atqarıladı. Sazlar arasında lyutnya, lira, svirel (shopan nay), volinka hám basqalar ushıraydı. Buzuki, mandolina, skripka, 1830-jıllardan baslap klarnet, gitaralar ataqlı. Kerkira Filarmoniya jámiyetiniń (1840) tiykarshısı N. Mandzaros grek milliy gimnin jaratqan. Kompozitor S. Samarastıń Olimpiada oyınları gimni dáslep Afinada atqarılǵan (1896). Greсiya milliy muzıka mektebi tiykarshılarınan biri M. Kalomiris Afinada Greсiya milliy konservatoriyasın shólkemlestirdi; milliy opera hám simfoniyalıq dóretpeleri ataqlı. 1940 -1950-jıllarda M. Xadzidakis hám M. Teodorakis sıyaqlı kóplegen qosıqshı-kompozitorlar dańq shıǵardı. Greсiyada milliy opera teatrı (1919, Afina), 5 simfoniyalıq orkestr bar. Birden-bir mámleket konservatoriyası Salonikide (1914-jıl dúzilgen); menshikli jámiyetler qaramaǵındaǵı Afina (1871), Pirey (1904), grek (1919) hám Milliy konservatoriyalar (Afina, 1926) da bar. Jıl sayın ǵalabalıq qosıqlar festivalı ótkeriledi.

== Teatrı ==
Vizantiya imperiyası dáwirinde áyyemgi teatr kórkem óneri dástúri toqtap qaldı. Zamanagóy teatr kórkem óneriniń dúziliwi grek xalqınıń milliy azatlıq háreketi, atap aytqanda, jasırın patriot jámiyet «Filiki Eteriya» iskerligi tásirinde Odesa (1817) hám Buharest (1821) te dáslepki háwesker teatr truppaları dúzildi. Mámleket ǵárezsizligi daǵaza etilgennen soń, milliy teatr qáliplese basladı. G. Mandzuranis hám G. Kalognomos basshılıǵında Siroye atawında teatr dúzildi. J. B. Molyer, K. Goldoni, F. Shiller, V. Gyugo, U. Shekspirlerdiń dóretpeleri teatr repertuarın bayıttı. Afinada birinshi spektakl 1836-jıl kórsetildi, bıraq professional truppalar 60 -jıllardan payda boldı. 1901-jılı Afinada Mámleket «Korol teatrı» dúzildi. Bul jerde islegen rejissyor T. Ikonomu aktyorlik kórkem óneri rawajlanıwına úlken úles qostı. 1910-1920-jıllarda Greсiya teatr kórkem óneri sezilerli dárejede kriziske bet burdı. Rejissyor F. Politis teatrdıń krizis jaǵdayın jeńip ótiwge umtıldı hám 1925-jıl Sofokldiń «Shah Edip», N. V. Gogoldiń «Revizor», F. M. Dostoyevskiydiń «Aǵa-ini Karamazovlar» in saxnalastırdı. Dramaturg hám teatr ǵayratkeri V. Rotas 1930-jılda «Xalıq teatrı» n quradı (ol 1934-jılǵa shekem iskerlik kórsetti). 1945-jıl «Birlesken artistler» teatrı dúzilip, bunda kóbirek grek dramaturglarınıń pyesaları qoyıldı. 1955-jıl «Grek xalıq teatrı» júzege keldi (basshısı M. Katrakis). 1957-jıl rejissyor D. Rondiris hám aktrisa A. Papatanasiu tiykar salǵan Pirey teatrınıń saxna dóretpeleri Greсiya teatrında úlken burılıs jasadı. 80-jıllarǵa kelip, Greсiya teatrları repertuarı anaǵurlım keńeydi. Molyer, I. S. Turgenev, A. P. Chexov, G. Ibsen, F. M. Dostoyevskiy dóretpeleri Greсiya teatrı saxnasınan keń orın aldı. Keyingi jıllarda qoyılıp atırǵan spektakllerde kóbirek xojalıq jáne social temalar óz kórinisin taptı, muzıkalı komediyalar da saxnalastırıldı, eń aktual siyasiy waqıyalar sáwlelendi.

== Kino ==
Greсiyada 1906-jıl birinshi hújjetli film súwretke alındı. 1911-1912-jıllarda bir neshe kinokomediyalar jaratıldı. 1914-jıl tiykar salınǵan «Afina-film» firması tolıq metrajlı kinofilmler úzliksiz islep shıǵarıwdı jolǵa qoydı. 1914-1918-jıllarda kóbirek áskeriy kinoxronikalar islendi. 1927-1931-jıllarda tariyxıy hám zamanagóy shıǵarmalardı ekranlastırıwshı iri kinofirma — «Dagfilm» iskerlik kórsetti. «Muhabbat hám tolqınlar» (1927, rejissyor D. Gaziadis), «Dafnis hám Xloya» (1931, rejissyor O. Laskos) hám basqalar sol firma ónimi bolıp tabıladı. 1932-jıl birinshi dawıslı film ekranlastırıldı («Nadurıs jol», rejissyor D. Gaziadis). Metaksas diktaturası hám fashistler basıp alǵan dáwirde «Kewil dawısı» (1943, rejissyor L. Ioanopulos), «Shappatlar» (1944, rejissyor G. Dzavelas) sıyaqlı milliy filmler kórsetildi. Greсiya azatlıqqa eriskennen keyin, dáslepki payıtlarda jılına 8-10 film jaratılǵan bolsa, 50-60-jıllarǵa kelip 46 ǵa jetti. «Qanlı Rojdestvo» (rejissyor G. Zervos), «Tilsimli qala» (rejissyor N. Kunduros), «Elektra» (rejissyor M. Kakoyanis), «Paroxodqa» (rejissyor D. Damianos) sıyaqlı filmler óziniń mazmunlılıǵı hám ǵalabalıqlıǵı menen ajıralıp turadı. A. Stavros, D. Konstandis, I. Dimopulos, I. Papas, P. Zervos, G. Kalogeratos, G. Arvinitis, A. Fonsu, O. Karlatos, T. Vengos, I. Liniku, N. Kurkulos, M. Merkuri, A. Vuyuklaki, D. Papamixail hám basqa Greciyanıń iri kinematografshıları bolıp tabıladı. N. Kunduros hám T. Kanellopuloslar bolsa hújjetli hám ilimiy-kópshilikke arnalǵan filmler óndiriste dańq shıǵardı. Greciyada jılına 100-120 film ekranlastırıladı.

== Ózbekstan — Greсiya qatnasları ==
''Tiykarǵı maqala: [[Ózbekstan — Greсiya qatnasları]]'' 

2022-jıldıń 16-mart kúni Ózbekstan Respublikası Sırtqı isler ministri Abdulaziz Kamilov hám Greсiya Respublikası Sırtqı isler ministri Nikos Dendias eki mámleket arasında diplomatiyalıq qatnaslar ornatılǵanınıń 30 jıllıǵı múnásibeti menen óz-ara qutlıqlaw almastı. Abdulaziz Kamilov xatında tárepler sawda-ekonomikalıq baylanıslardı aktivlestiriw, mádeniyat, tálim hám turizm tarawlarında sheriklikti keńeytiw, parlamentler aralıq baylanıstı tereńlestiriw ushın jetkilikli potencialǵa iye ekenligi belgilengen. Óz-ara isenimge tiykarlanǵan Ózbekstan-Greсiya sherikligi eki mámleket xalıqları tınıshlıǵı jolında barlıq tarawlarda jáne de bekkemleniwine isenim bildirildi. Óz gezeginde Nikos Dendias sońǵı jıllarda óz-ara qatnaslar teń huquqlıq hám óz-ara húrmet principlerı tiykarında izbe-iz baratırǵanın aytıp ótti. Greсiya Ózbekstan menen xalıqaralıq strukturalar sheńberinde, sonıń menen birge, Evropa Awqamı baǵdarında sheriklikti jáne de bekkemlewden úmitli ekanligi xabar berildi.

== Ataqlı greklikler ==
* Domna Visvizi — Greсiya ǵárezsizlik urısı qatnasıwshısı, keme komandiriniń ómirlik joldası hám onnan keyingi keme basshısı.
* Marika Ninou — arman-grek rebetiko qosıqshısı.
== Derekler ==
{{Derekler}}

== Ádebiyatlar ==
ÓzME. Birinshi bet. Tashkent, 2000-jıl
{{ÓzME}}
[[Kategoriya:Mámleketler]]
[[Kategoriya:Evropa]]</text>
      <sha1>bnkxzlxnh7hhpsr30mnejvlguwnjlsy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cristóbal Balenciaga</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1687</id>
    <revision>
      <id>120532</id>
      <parentid>119167</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:50:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120532</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6689" sha1="04n3ld2u9jwmc3y26w2vj9prn03mwi4" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı|atı=Kristobal Balensiaga Eyzagiy|kásibi=[[Moda dizayneri]]|qaytıs bolǵan sánesi=23.03.1972|tuwılǵan sánesi=21.01.1895|tuwılǵan jeri=[[Ispaniya]]|qaytıs bolǵan jeri=Ispaniya}}
'''Kristobal Balensiaga Eyzagiyr (Cristóbal Balenciaga Eizaguirre)''' (21-yanvar 1895, Ispaniya — 23-mart, 1972, Ispaniya) — [[ispaniya]]lı moda dizayneri hámde [[Balenciaga]] moda úyiniń tiykarshısı sanaladı.

== Balalıq dáwiri ==
Cristobal Balenciaga Eisaguirre İspan hám Fransuz modası áleminiń XX ásirdegi kórnekli wákilleriniń biri. Ol 1895-jıldiń 21-yanvar sánesinde İspanyaniń [[Baskler úlkesi]]ndegi Guetaria qalashasında dúnyaǵa keldi. Onıń sońǵılıqta belgili [[couturier]] (joqari moda dizaineri) bolıp jetisiwine onıń tigiwshi anası baslı sebepshi boldı. Ol kishkene balalıq dáwirinen baslap-aq óz anasınan tiginshilik kasibiniń sırların qunt penen úyrenip bardı. On eki jasinda-aq jas Balenciaga shakirt sıpatinda moda álemine qadem qoyıp, [[Markiza de Kaza Torres]]tiń názerine túsedi. Sal ótepey-aq, zeyni ótkir hám alǵır Balenciaga Markiza de Kaza Torrestiń qollap-quwatlawı arqasında óz tájiriybesin jánede bayıtıw maqsetinde paytaxt [[Madrid]]ke jol aladi. Madridtegi qaynaǵan hám ala-sapranlı turmıs ishinde bolajaq couturier tiginshilik hám pishim sırlariniń ózine ele tanis bolmagan táreplerin bar jigeri menen ózlestiredi.

== Joqarı moda álemine birinshi qádemleri ==
Tuwma uqıplılıq, jaslıqtan sheberlik penen ózlestirilgen tájiriybe hám óz ustinde tınbay izleniwshilik Balenciaganıń joqarı moda álemine isenim menen kirip keluwin táminlep berdi. Aqır aqıbetinde jas, ǵayratli, kushke tolǵan, ózine isengen, jańa ǵana jigirma tórt jastı qarsılaǵan Balenciaga óziniń birinshi modalar atelesin hám ózi tárepinen jaratılǵan kiyim baslardı satıw ushun arnalǵan dúkanın İspanyanıń [[San Sebastyan]] qalasında ashıwǵa miyasar boladı. Bul ele baslanıwı edi, endi keshegi «shet-shebirlik» Balenciaganıń EISA atlı modalar atelesi hám buyırıtpa arqalı tigilgen kiyim-kenshekler satılatuǵın dukanlarınıń tarmaqları Madrid hám [[Valensiya]]da boy tikledi. Olardıń dańqi kun sayın İspanyanıń abroylı hám [[aqsúyek]] jámyetshiligi arasinda mısılsız dárejede artıp bardı. Sonlıqtan da sal kem jigirma jıl dawamında Balenciaganıń sheber qollarınan jaralgan ózine tán tákirarlanbas pishinler İspan koroliniń shańaraq aǵzaları hám putkul aqsúyekler wakilleriniń iyinlerin bezep turdı.

== Parij hám fransuz joqarı modası ==
Baxıtqa qarsı İspanyada baslanǵan puxaralar urısı gózzalıq jaratıwǵa umıtılıwshı Balenciaga ushın bir qansha qolaysızlıqlar tuwdırdı. Sol sebepli couturier ana watanı İspanyani ilajsız taslap, «moda áleminiń júregi» bolǵan [[Parij]]ge kóship ótedi. Fransuz modasınıń ózgesheligi, oniń hátteki ótkir kózler de ilǵay almaytuǵin hámde túsindirip bolmaytuǵın jumbaqlı qásiyetleri Balenciaganıń fransuz modasına degen súyispenshiligin jáne de arttırıp jiberdi. Couturierdiń Fransuz paytaxtindaǵı birinshi modalar atelesi 1937-jıldiń Avgust ayında [[George V gúzarı]]nda ashılıp, sol jerdiń ózinde oniń «İspan Oyaniwshiliq Mádenyati» tásirinen ilxamlanıp jaratılǵan modalar toplamı fransuz jámiyetshiligi názerine usınıldı. Bul modalar toplami fransuz baspa sózi tárepinen joqarı yoshqınlıq penen jarıtılıp, couturierge «moda tarawında túp burılıslardı kózlewshi» degen tárip beriledi. Parijdiń Balenciaganı moda álemine tanıtıwda salmaqlı ulesi bar desek qáte bolmaydi. Sebebi onıń moda tarawındaǵı jetiskenlikleri bul qala menen tola baylanislı. [[Ekinshi dúnya júzlik urıs]]tan soń couturierdiń bul qaladaǵı iskerligi sol dáwirdegi modanıń rawajlanıwında áhmiyetli ról oynadı. Onıń moda álemindegi ózine tán ornı hám abroyı sol waqittaǵı modanıń kórnekli wákilleri tárepinen joqarı baxalandı. Máselen [[Christian Dior]] mınanday degen edi: «Joqari Moda bul orkestrǵa megzes bolıp, onda dirijer bolıw tek Balenciaga ushun. Al qalǵanlar, yaǵnıy bizler, barı-joǵı sol orkestradaǵı ápiwayı muzıkantlarımız. Jane de aniǵıraq aytatuǵın bolsaq, bizler tek ǵana onıń dirijerlıq tayaqshasınan shiqqan kórsetpelerge ámel qılıwshılarmız».  Al [[Coco Chanel]] İspan couturieri haqqında qısqasha mınanday degen edi. «Men tek ǵana Balenciaganı haqıyqıy jetik couturier dep bilemen. Al qalǵanlar bolsa barı-joǵı bir ápiwayı nusqa jasawshılar». Bul couturier ustaz sipatında da moda áleminde ayrıqsha orninǵa iye. Oniń shakirtleri [[Oscar de la Renta]], [[Andre Courreges]], [[Emanuel Ungaro]], [[Mila Schön]] hám [[Hubert de Givenchy]] lar bolip esaplanadi.

== Joqarı modadan ózin shetke alıwı hám ómiriniń sonǵı jılları ==
Belgisiz sebeplerge kóre, 1968-jılida Cristóbal Balenciaga ózin moda aleminen shetke alıp Parij, [[Barcelona]] hám Madridtegi moda uylerin, biriniń izinen birin jawıp, óz iskerligin tamamlaydı. Eń ashınarlısı, ol moda álemi menen «modani men iyttiń ómirine uqsataman» degen sózler menen xoshlasadi. Bul couturier 1971-jıli Coco Chaneldi sońgı saparǵa uzatıw waqtında jamiyetshillike sońgı mártebe kórinis qılıp, 1972-jıldın 24-Mart sánesinde İspanyanin Javea qalasinda dunyadan ótedi.

== Moda toplamlarınıń pishinleri ==
Bul couturierdiń moda dúnyasinda qaldirǵan ózine tán jónelisi bolıp ol h'ayallar dene qurilisınıń sirtqi gózzalıǵın keń, erkin h'áreketleniwdi sheklemeytuǵın, hám kimono pishindegi kiyim baslar menen ashıp beriwdi hosh kórer edi. Onıń usınday pishinleri XX ásirdiń ekinshi yarımınan keyin keń úrdis aldı. Máselen, onıń 1951-jılǵı h'ayallar úst-bası toplamındagi basım kopshilik pishimleri keń iyinli hámde keń belliklerden ibarat bolgan edi. Al 1955-jılǵ toplamdaǵı jaketler domalaq shar pishininde bolgan bolsa, 1957-jılǵı toplamda qap pishinindegi hám kelte jeńli toplamdı kóremiz. Aradan bir jıl ótip kutire keń belikli, jeńsiz belgili «Baby Doll» pishinin jaratıwǵa eristi. Ol kobinese óz toplamları ushın qalıń hám iyiliwsheń emes gezlemelerden paydalanǵandı abzal kórgen. Bul sawlatlı pishinlerdi ardaqlawshıları hám onıń qarıydarları dizimin biri-birinen abroylı insanlar quraǵan. Olar [[Pauline de Rothschild]], [[Bunny Mellon]], [[Marella Agnelli]], [[Gloria Guinness]], [[Mona von Bismarck]] ham [[Jackie Kennedy]].

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Qáteler}}

[[Kategoriya:Moda dizaynerleri]]</text>
      <sha1>04n3ld2u9jwmc3y26w2vj9prn03mwi4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Christian Dior</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1704</id>
    <revision>
      <id>120453</id>
      <parentid>119157</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T13:02:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120453</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2754" sha1="fpqtbum05thtg980cyrvtnazukpy2n5" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı}}
'''Christian Dior''' (21-yanvar 1905, Granville, Manche — 23-oktyabr 1957) — ataqlı francuz moda dizayneri, pútkil dúnyaǵa dańqı shıqqan [[Christian Dior moda uyi]]niń tiykarshısı sanaladı.

== Erte balalıq dawiri ==
Fransuz couturieri, Christian Dior 1905-jıldıń 21-yanvar sánesinde [[Normandiya]]nıń Granvil qalashasında tuwılǵan. Onıń ata-anası qalashadaǵı bay hám ózine toq insanlardan bolǵan. Bolajaq couturierdiń ákesi ximyaliq tóginlerdi islep shiǵarıwshı óndirislik basqarmanıń baslıǵı, al anasi bolsa úy biykelik qılǵan. Dior bes jasqa tolǵan waqıtta onıń shańaraǵı [[Parij]]ge kóship ótedi. Jas Dior balalıq dáwirinen baslap [[arxitektor]] bolıwdı árman etken, biraq onıń ata-anası óz balasın [[diplomatiya]] tarawı wákili sıpatında kóriwdi qálegen edi. Sol sebepli jas Dior ata-anasınıń qálewi bolǵan Parijdegi [[Erkin Siyasiy Pánler Mektebi]]ne (Ecole des Sciences Politiques) oqıwǵa tusedi. Biraq Diordıń diplomatlıq xizmetke degen qızıǵıwshılıǵı bolmaǵanlıǵı sebepli bul oqıw onıń ushın waqıttı mánisiz ótkeriwden basqa hesh nárse emes edi. Siyasiy pánlerdi hám xalıqaralıq huqıqtı ózlestiriwdiń ornına Dior hár qiyli kórgizbelerge hám muzeylerge barıp óziniń mádeniy dúnyasın arttırıp barǵan. Sonıń menen bir qatarda ol qosıqshılıq hám súwretshilik tarawı sırların ózlestirgen.

== Moda álemine birinshi qádemleri ==
Diordıń mádeniyatqa hám kórkem-ónerge degen qızıǵıwshılıǵı onı 1928-jılı óziniń jeke mádenyat gallereyasın ashıwǵa alıp keldi. Bul gallereyada Deren, Matiss, [[Picasso]] hám taǵıda basqa mádeniyat hám kórkem óner tarawınıń kózge kóringen wákilleriniń saylandı miynetleri orın alǵan edi. Biraq 1930-jıllarda baslanǵan qarjı krizisi bul gallereyanı pul menen támiynlep turǵan Diordıń akesi ushın da sátsiz bolıp, gallereyanıń jawılıwına alıp keldi. Bul waqiyadan soń, Dior jeti jıl dawamında áwmetsiz hám qıyın kunlerdi bastan keshiredi. Qıyınshılıqlar hám olardıń arqasında arttırılǵan miynetlik tájiribe aqırı óz paydasın beredi. Sebebi 1936-jılı Dior [[Franciya]]nıń jetekshi gazetalarinan biri bolǵan [[Le Figaro]]ǵa moda tarawı boyınsha súwretler sızıwshı (fashion illustrator)qániyge bolıp jumısqa ornalasadı. Óz kásibin tez ózlestirgen Dior endi óziniń  sızǵan súwretlerin basqa da moda tarawı boyınsha qániygelesken jurnal hám gazetalarǵa usınıp óz abroyın asıradı. Sonıń arqasında Dior sol dáwirdiń belgili couterieri [[Robert Piguet]]ke shákirt túsip ol menen bir jıl dawamında birge islesedi.

[[Kategoriya:Moda dizaynerleri]]</text>
      <sha1>fpqtbum05thtg980cyrvtnazukpy2n5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Concepción</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1742</id>
    <revision>
      <id>120525</id>
      <parentid>112144</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:49:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120525</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="740" sha1="q86ccqai6zf1xfssltfqx83l6mtqcwe" xml:space="preserve">[[Fayl:Concepcion-Chile(001).jpg|320px|thumb|right|Concepción qalası, [[Chili]] — [http://tools.wikimedia.de/~magnus/geo/geohack.php?language=en&amp;params=36_46_22_S_73_03_47_W 36° 46' 22&quot; S 73° 03' 47&quot; W] ]]
'''Concepción''' [[Chili]]de jaylasqan qala bolıp, onıń xalqı shama menen 216,061 adamǵa teń (2002-jılǵı maǵlıwmat).

&lt;gallery perrow=4&gt;
File:Centronocheconce.jpg|
File:Arco de Medicina UdeC.jpg|
File:Moderno Edificio en Concepción.jpg|
File:Desembocadura del Biobío.jpg|
File:Ex Catedral de Concepción.jpg|
File:Biobus01.jpg|
File:Hotel El Araucano.JPG|
File:Plaza de Armas Concepción.jpg|
&lt;/gallery&gt;

== Siltemeler ==
* [http://www.concepcion.cl Rásmiy web-saytı]

[[Kategoriya:Chili]]
[[Kategoriya:Qalalar]]</text>
      <sha1>q86ccqai6zf1xfssltfqx83l6mtqcwe</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Charlie Chaplin</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1762</id>
    <revision>
      <id>120430</id>
      <parentid>110465</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:57:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120430</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="827" sha1="encau7fxdrr45tuxwxvvo7tquw5wpsb" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı}}
[[Súwret:Charlie Chaplin.jpg|thumb|right|Charlie Chaplin &quot;Gezende&quot; obrazında.]]
'''Ser Charles Spencer &quot;Charlie&quot; Chaplin''' (qısqasha aytılıwı: ''Charli Chaplin''; 16 aprel, 1889 — 25 dekabr, 1977) — 
kórnekli Angliyalıq komik [[aktyor]], [[rejissyor]] hám [[kompozitor]] bolǵan. Ol [[dawıssız kino]] erasındaǵı jumısları menen dańqı shıqqan bolıp&lt;ref&gt;Obituary ''[[Variety Obituaries|Variety]]'', 28 December 1977.&lt;/ref&gt;, kinolarınıń kópshiliginde ózi aktyor, rejissyor, [[stsenarist]] hám [[prodyuser]] rollerin birgelikte atqarǵan. Kinolarınıń kópshiliginde &quot;Gezende&quot; obrazında oynaǵan hámde [[pantomima]], [[buffonada]] sıyaqlı usıllardı jumıslarında kóp paydalanǵan.

== Siltemeler ==
{{Derekler|1}}

[[Kategoriya:Aktyorlar]]
[[Kategoriya:Scenaristler]]</text>
      <sha1>encau7fxdrr45tuxwxvvo7tquw5wpsb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Francisco Goya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1784</id>
    <revision>
      <id>120780</id>
      <parentid>112277</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:10:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — ,  –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120780</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="664" sha1="sh5br6y6t3bmflm80wggqxen30dv8fb" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı}}
[[Fayl:Vicente López Portaña - el pintor Francisco de Goya.jpg|nobaý|[[Vicente López y Portaña]] ''Francisco Goya portreti'' (1826), [[Prado muzeyi]], [[Madrid]], [[Ispaniya]]]]
'''Francisco José de Goya y Lucientes''' ([[30-mart]], [[1746]] — [[16-aprel]], [[1828]]) — [[ispaniya]]lı [[Faylshi]], [[romantizm]] dáwiriniń jarqın wákilleriniń biri bolǵan. Ol sol waqıttaǵı Ispaniya koroli shańaraǵınıń súwretshisi bolǵan. Onıń eń ataqlı jumısları ''[[Ispaniya koroli Charles IV hám onıń shańaraǵı]]'' hám ''[[1808-jıldıń 3-mayı]]'' esaplanadı.

[[Kategoriya:Súwretshiler]]
[[Kategoriya:Ispaniya]]</text>
      <sha1>sh5br6y6t3bmflm80wggqxen30dv8fb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Frida Kahlo</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1786</id>
    <revision>
      <id>120813</id>
      <parentid>112290</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:27:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120813</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="503" sha1="4j75crpxbjdz6lqz41um53aqy5ia58e" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı}}
[[Fayl:Frida Kahlo Diego Rivera 1932.jpg|nobaý|Frida Kahlo Diego Rivera menen birge (1932), [[Carl Van Vechten]] súwreti]]
'''Magdalena Carmen Frieda Kahlo y Calderón''', ádette '''Frida Kahlo''' (aytılıwı: ''Frida Kalo''; 6 iyul, 1907 — 13 iyul, 1954) atı menen belgili bolǵan [[Meksika]]lıq súwretshi. Ol basqa bir ataqlı súwretshi [[Diego Rivera]]nıń hayalı bolǵan hámde óziniń avtoportret jumısları menen dańqı shıqqan.

[[Kategoriya:Súwretshiler]]</text>
      <sha1>4j75crpxbjdz6lqz41um53aqy5ia58e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Diego Velázquez</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1796</id>
    <revision>
      <id>120564</id>
      <parentid>112171</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:58:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  —  (2),  –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120564</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1370" sha1="5h563etp1tm39hyhrauwbl0f4ozqmj4" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı}}
[[Fayl:Diego Velázquez Autorretrato 45 x 38 cm - Colección Real Academia de Bellas Artes de San Carlos - Museo de Bellas Artes de Valencia.jpg|nobaý|Diego Velázquez avtoportreti]]
'''Diego Rodríguez de Silva y Velázquez''' (6 iyun, 1599 — 6 avgust, 1660) — [[Ispaniya]] koroli [[Philip IV]] dáwirinde xızmette bolǵan jetekshi [[Ispaniya|İspan]] súwretshisi bolǵan. Onıń dóretiwshiligi [[Barokko]] dáwirine tuwrı kelgen bolıp, ol portret súwretshi retinde úlken tabıslarǵa erisken. Bir neshe tariyxıy hám mádeniy áhmiyetke iye hádiyeselerdi súwretlew menen birge ol İspan koroli shańaraǵınıń kóplegen portretlerin, basqa Evropanıń jetekshi adamların hámde ápiwayı adamlardı óz jumıslarında sáwlelendirgen. Onıń shedevr jumısı [[Las Meninas]] (1656) esaplanadı.
19-ásirdiń birinshi shereginen baslap Velázqueztiń jumısları basqa [[Realizm (iskusstvo)|realist]] hám [[İmpressionizm|impressionist]] súwretshileri ushın úlgi bola basladı. Sol waqıtlardan baslap, [[Ispaniya]]lı [[Pablo Picasso]], [[Salvador Dalí]] hám İnglis-İrland súwretshisi [[Francis Bacon]] hámde kóplegen basqa ataqlı súwretshiler Velázqueztiń jumısarın joqarı baxalaǵan hám húrmet retinde onıń ataqlı jumısların qayta islep shıqqan.

[[Kategoriya:Súwretshiler]]
[[Kategoriya:Ispaniya]]</text>
      <sha1>5h563etp1tm39hyhrauwbl0f4ozqmj4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Frank Lloyd Wright</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1800</id>
    <revision>
      <id>120784</id>
      <parentid>112280</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:14:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120784</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1206" sha1="ahaozhpcsi57zennrlqkm0nb2k2sq1c" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı}}
[[Fayl:Frank Lloyd Wright LC-USZ62-36384.jpg|thumb|right|Frank Lloyd Wright]]
'''Frank Lloyd Wright''' (aytılıwı: ''Frenk Lloyd Rayt'', 8 iyun, 1867 — 9 aprel, 1959) — [[AQSh|Amerikalı]] arxitektor, interyer dizayner hám jazıwshı bolǵan. Ol 1,000nan aslam proyektlerdiń dizaynın jaratqan bolıp, solardıń ishinen 500den aslamı tolıq tamamlanǵan esaplanadı. Wright [[organik arxitektura]]nı qollap-quwatlaǵan (mısal retinde [[Sarqıramadaǵı úy]]), [[Prairie mektebi]]niń arxitektura háreketiniń jetekshisi bolǵan (mısal retinde [[Robie uyi]], [[Westcott úyi]] hámde [[Darwin D. Martin úyi]]), [[Yusoniya úyi]]niń konseptin islep shıqqan (mısal retinde [[Rosenbaum úyi]]). Wright sonday-aq óziniń imaratlarınıń mebel hám reńli aynalar sıyaqli interior elementlerinde ózi dizayn qılǵan.

Wright 20laǵan kitap hám kóplegen maqalalarǵa avtorlıq qılǵan, sonıń menen birgelikte ol AQSh hám Evropada belgili lektor bolǵan.

Ómiri dawamında danqı shıqqan bolǵanına qaramay, Wrighttı [[Amerika Arxitektorlar İnstitutı]] 1991-jılı &quot;barlıq waqıttıń eń ullı arxitektorı&quot; dep tán alǵan.

[[Kategoriya:Arxitektorlar]]</text>
      <sha1>ahaozhpcsi57zennrlqkm0nb2k2sq1c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Geoffrey Chaucer</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1809</id>
    <revision>
      <id>120847</id>
      <parentid>112311</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:37:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — ,  –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120847</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="750" sha1="6syenwcnx2bs0jtu3nke50et1tjufut" xml:space="preserve">{{Shayır infoqutısı}}
[[Fayl:Geoffrey Chaucer (17th century).jpg|thumb|right|Geoffrey Chaucer (17-ásirde)]]
'''Geoffrey Chaucer''' (aytılıwı: ''Djeffri Choser''; sh. 1343 — 25 oktyabr, 1400) — inglis ádebiyatınıń atası dep tán alınǵan [[Orta Ásir]]lerde jasap ótken ullı İnglis shayırı bolǵan. Ol ómiri dawamında jazıwshı, [[filosof]], [[alximik]], astronom retinde dańq arttırǵan bolsada, mámleketlik xızmette [[byurokrat]] hámde [[diplomat]] retindede belsendilik qılǵan. Onıń eń ataqlı shıǵarması — [[Canterbury gúrrińleri]]. Chaucer [[Britaniya]]da fransuz hám latın tilleri ústem bolıp turǵan waqıtta İnglis tiliniń ana tiline aylanıwında úlken rol oynaǵan.

[[Kategoriya:Shayırlar]]</text>
      <sha1>6syenwcnx2bs0jtu3nke50et1tjufut</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Charlz Dikkens</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1812</id>
    <revision>
      <id>120429</id>
      <parentid>117059</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:57:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120429</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="744" sha1="5o3kehjstis05cli72ioxut18ponpqq" xml:space="preserve">{{Jazıwshı infoqutısı}}
[[Fayl:Dickens Gurney head.jpg|nobaý|oñğa|Charles Dickens, 1867-jılı]]
'''Charlz Dikkens''' ({{lang-en|Charles Dickens}}; 7 fevral, 1812 — 9 iyun, 1870) — [[Viktorian dáwiri]]niń eń ataqlı [[Angliya|İnglis]] jazıwshısı bolǵan. Onıń kópshilik [[roman]]ları sol waqıtları keń tarqalǵan [[feleton]] janrında jazılǵan. Basqa avtorlarǵa uqsap romandı feleton retinde járiyalawdan aldın onı tolıq pitkerip almastan, Dickens jiyi-jiyi kishi epizodlardı jazıp tuwrı feleton qılıp járiyalaǵan. Onıń ataqlı romanları kóp bolǵan, solardan ''[[Oliver Twist]]'' hám ''[[David Copperfield (roman)|David Copperfield]]'' mısal bola aladı.

[[Kategoriya:Jazıwshılar]]
{{Qáteler}}</text>
      <sha1>5o3kehjstis05cli72ioxut18ponpqq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fyodor Dostoevskiy</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1814</id>
    <revision>
      <id>120823</id>
      <parentid>119583</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:30:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (3),  –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120823</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5162" sha1="4g6bmeomtc1zi8816oik3pnmx4r6h67" xml:space="preserve">{{Jazıwshı infoqutısı
|qaraqalpaqsha atı        = Fyodor Mixaylovich Dostoevskiy
|negizgi atı              = {{lang-ru|Фёдор Михайлович Достоевский}}
|súwret                   = Vasily Perov - Портрет Ф.М.Достоевского - Google Art Project.jpg
|súwret eni               =250
|súwret táriypi           = V.G.Perov qálemınıń portretı, 1872-jıl 
|tuwılǵandaǵı atı         = 
|tolıq atı                = 
|ádebiy laqabı            =
|tuwılǵan sánesi          = 11.11.1821
|tuwılǵan jeri            = [[Moskva]], [[Rossiya imperiyası]]
|qaytıs bolǵan sánesi     = 9.02.1881
|qaytıs bolǵan jeri       = [[Sankt-Peterburg]], [[Rossiya imperiyası]]
|puqaralıǵı               = 
|milleti                  = 
|dóretiwshilik túri       = prozaik, awdarmashı, filosof
|oqıǵan jeri              = Áskeriy injenerlik hám texnika universitetı,&lt;br&gt;Nikolayev injenerlik bilim jurtı 
|dóretiwshilik jılları    = 1844-1880
|baǵdarı                  = realizm
|baǵdarları               =
|janrı                    =
|janrları                 = Gúrriń, povest, roman 
|shıǵarmalarınıń tili     = [[Rus tili|rus]]
|birinshi kitabı          = «Jarlı adamlar»
|ákesi                    = 
|anası                    = 
|ómirlik joldası          = 
|ómirlik joldasları       = 
|perzentleri              = 
|belgili pikirleri        = 
|ataqları hám sıylıqları  = 
|ataqları                 =
|sıylıqları               =
|sayt                     = 
|qolı                     = Fyodor Dostoyevsky Signature.svg
}}
'''Fyodor Mixaylovich Dostoyevskiy''' ({{lang-ru|Фёдор Миха́йлович Достое́вский}}; [[1821|1821-jıl]] [[11-noyabr]], [[Moskva]] — [[1881|1881-jıl]] [[9-fevral]], [[Sankt-Peterburg]]) — ullı [[Rossiya|orıs]] jazıwshısı bolǵan. Onıń eń ataqlı romanları bular: ''[[Jınayat hám jaza]]'', ''[[Idiot]]'' hám ''[[Aǵa-ini Karamazovlar]]''. Dostoyevskiy óz shıǵarmalarında XIX ásirdegi Rossiya jámiyetinde ushıraǵan siyasiy, social, ruwxıy [[mashqala]]lardı adam [[psixologiya]]sı tárepinen sáwlelendirgen. Sonday-aq kritikler Dostoyevskiydi [[dúnya ádebiyatı]]ndaǵı eń ullı hám kórnekli psixologı dep tán alǵan.

1877-jıldan Peterburg pánler akademiyasınıń xabarshı aǵzası{{sfn|Орнатская, Туниманов|1992|с=}}. [[YUNESKO]] maǵlıwmatlarına kóre, jáhán ádebiyatı klassikası dúnyadaǵı eń kóp oqılatuǵın jazıwshılardan biri bolıp tabıladı. Dostoyevskiydiń toplanǵan dóretpeleri 12 roman, tórt novella, 16 gúrriń hám basqa kóplegen dóretpelerden ibarat.

Jazıwshınıń dáslepki dóretpeleri, sonıń menen birge &quot;Ólik úyden esletpelar&quot; gúrrińi psixologiyalıq proza janrınıń payda bolıwına járdem berdi&lt;ref&gt;[https://www.dissercat.com/content/dostoevskii-i-russkii-psikhologicheskii-roman-xix-v Достоевский и русский психологический роман XIX в.] {{Wayback|url=https://www.dissercat.com/content/dostoevskii-i-russkii-psikhologicheskii-roman-xix-v |date=20190228033352 }} Осмоловский, Олег Николаевич, 1999.&lt;/ref&gt;.

Petrashevlar jumısı boyınsha tórt jılǵa azatlıqtan júdá etilgen, óz jazasın Omsk áskeriy qalasında ótkergen&lt;ref&gt;{{Web deregi |url=http://www.dostoevskyi.ru/omskaya_katorga.php |title=Омская каторга в жизни Достоевского |access-date=2022-07-13 |archive-date=2021-06-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210620095837/https://dostoevskyi.ru/omskaya_katorga.php |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.

Óliminen keyin Dostoyevskiy orıs ádebiyatı klassikası hám jáhán áhmiyetine iyelik etken eń jaqsı romanistlerdenn biri dep tán alınǵan, Rossiyada personalizmnıń birinshi wákili esaplanadı. Orıs jazıwshısınıń dóretiwshiligi jáhán ádebiyatına, atap aytqanda, ádebiyat boyınsha Nobel sıylıǵı iyeleri, filosoflar Fridrix Nicshe hám Jan-Pyol Sartrnıń dóretiwshiligine, sonıń menen birge, ekzistencializm hám túrli psixologiyalıq táliymatlardıń&lt;ref&gt;{{Web deregi|lang=en|url=http://britannica.com/biography/Fyodor-Dostoyevsky|title=Fyodor Dostoyevsky|author=Morson, Gary Saul|publisher=Encyclopædia Britannica, Inc|accessdate=2015-09-12|archive-date=2015-09-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20150905102203/http://www.britannica.com/biography/Fyodor-Dostoyevsky|deadlink=no}}&lt;/ref&gt; qáliplesiwine tásir kórsetdi, onıń 1864-jıldaǵı «Jer astı jazıwları» romanı ekzistencialistik ádebiyattıń birinshi dóretpelerinen biri esaplanadı.

Jazıwshınıń eń zárúrli dóretpeleri qatarına &quot;Ullı bes kitap&quot; — ''[[Jınayat hám jaza]]'' (1866 ), ''[[Idiot]]'' (1869 ), &quot;Jinler&quot; (1872), &quot;Óspirim&quot; (1875), ''[[Aǵa-ini Karamazovlar]]'' (1880) romanları kiredi. Dostoyevskiydiń kóplegen ataqlı dóretpeleri teatrda kóp márte ekranlastırılǵan hám saxnalastırılǵan, balet hám opera bolıp ta saxnalastırılǵan.

[[Kategoriya:Jazıwshılar]]

== Derekler ==
{{derekler}}
[[Kategoriya:Jazıwshılar]]
{{Fyodor Dostoyevskiy}}</text>
      <sha1>4g6bmeomtc1zi8816oik3pnmx4r6h67</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Franz Kafka</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1822</id>
    <revision>
      <id>120787</id>
      <parentid>119844</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:08:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120787</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1667" sha1="nk0906l3q879tbjw0worjj4ajna2nk9" xml:space="preserve">{{Jazıwshı infoqutısı}}
[[Fayl:Kafka portrait.jpg|nobaý|Franc Kafka, 1906-jılı]]
'''Franz Kafka''' ({{Aytılıwı|Frans Kafka}}; [[1883|1883-jıl]] [[3-iyul]]; [[Praga]], [[Avstriya-Vengriya]] — [[1924|1924-jıl]]; [[Vena]], [[Avstriya]]) — kelip shıǵıwı chex-evrey bolǵan avstriyalı [[jazıwshı]], XX ásir ádebiyatınıń tiykarǵı wákillerinen biri retinde keń tán alınǵan.

Jazıwshınıń kópshilik dóretpeleri óliminen keyin baspadan shıǵarılǵan. Dóretiwshiligin [[1909]]-jılı gúrrińler jazıwdan baslaǵan. «Baqlaw» ([[1913]]) gúrrińler toplamı, «Húkim», «Gúńelek» (1913), «Ózgeris» (1916) gúrrińleri bólek-bólek baspadan shıǵarılǵan. [[Birinshi jáhán urısı]]nan keyin Kafka «Tárbiya koloniyasında» (gúrriń, [[1919]]), «Awıl shıpakeri» ([[1919]]), «Jarlı» ([[1924]]) toplamların basıp shıǵardı. Kafkanı dúnyaǵa belgili etken «Amerika» (tamamlanbaǵan, [[1914]]), «Process» ([[1915]]), «Qorǵan» ([[1922]]) romanları, «Qıtay diywalı qurılısında» ([[1931]]) hám basqa da shıǵarmaları avtordıń óliminen soń járiyalanǵan. Kafka shıǵarmalarında waqıyalardıń asıra hám tımsallıq súwretlewleri arqalı insannıń nadanlıq hám jawızlıq aldındaǵı tragediyalıq ázziligi sáwlelendirilgen. Olarda nızam hám insan, nur hám qarańǵılıq belgisiz jaǵdayda berilgen, bul jaǵdaydan qutılıwdıń ilajı joq. Dóretiwshiligi XX ásir Batıs ádebiyatına kúshli tásir kórsetken (qarań: [[Ekspressionizm]], [[Modernizm]])&lt;ref&gt;[[ÓzME]]. Birinshi tom, Tashkent, 2000-jıl&lt;/ref&gt;. 

== Derekler ==
{{derekler}}

[[Kategoriya:Jazıwshılar]]</text>
      <sha1>nk0906l3q879tbjw0worjj4ajna2nk9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gabon</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1934</id>
    <revision>
      <id>120827</id>
      <parentid>113979</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:31:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (15) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120827</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10221" sha1="fd7yu2eil98oprg01lj8xfna4lreahc" xml:space="preserve">{| border=1 align=right cellpadding=4 cellspacing=0 width=300 style=&quot;margin: 0.5em 0 1em 1em; background: #ffffff; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;&quot;
|+&lt;big&gt;&lt;big&gt;'''Gabon Respublikası'''&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;
|-
| style=&quot;background:#ffffff;&quot; align=center colspan=2 |
{| border=0 cellpadding=2 cellspacing=0
| align=center width=148 | [[File:Flag of Gabon.svg|thumb|150px]]
| align=center width=148 | [[File:Coat_of_arms_of_Gabon.svg|thumb|130px]]
|-
| align=center width=148 | [[Gabon bayraǵı]]
| align=center width=148 | [[Gabon gerbi]]
|}
|-
| align=center colspan=2 style=&quot;background: #ffffff;&quot; | [[File:Location Gabon AU Africa.svg|250px|Gabon Afrika kartasında]]
Gabon Afrika kartasında
|-
| '''[[Paytaxt]]ı'''
| [[Librevil]]
|-
| '''[[Prezident]]i'''
| [[Brice Clotaire Oligui Nguema]]
|-
| '''[[Rásmiy til]](ler)i'''
| [[Francuz tili|francuz]]
|-
| '''[[Gimn]]i'''
| [[La Concorde]]
|-
| '''[[Jer maydan]]ı'''
| 267 667&amp;nbsp;km² 
|-
| '''[[Xalıq sanı|Xalqınıń sanı]]'''&lt;br /&gt;&amp;nbsp;– adam/km²
| 2 230 908&lt;br /&gt;&amp;nbsp;8,33/km²
|-
| '''[[Ǵáresizlik kúni]]'''
| [[17-avgust 1960-jıl]]
|-
| '''[[Pul birlik|Pul birligi]]'''
| [[Oraylıq Afrika frankı]]
|-
| '''[[Waqıt poyası]]'''
| +1
|-
| '''[[Telefon kodı]]'''
| +241
|-
| '''[[Internet domeni]]'''
| [[.ga]]
|}

'''Gabon''', '''Gabon Respublikası''' (franсuzsha: République Gabonaise) — [[Oraylıq Afrika]]daǵı mámleket. Maydanı 267,7 mıń km². Xalqı 1,475 mln. adam (2009). Paytaxtı — [[Librevil]] qala. Basqarıw tárepten 9 wálayat (provinciya) qa bólinedi.

== Mámleketlik basqarıw principi ==
Gabon — respublika. 1990-jıl mayda qabıl etilgen hám 1997-jıl aprelde ózgerisler kirgizilgen konstituciyaǵa ámel etedi. Mámleket baslıǵı — prezident (1967-jıldan Omar Bongo). Ol ulıwma tuwrı saylaw huqıqı tiykarında 7 jıl múddetke saylanadı hám qayta saylanıwı múmkin. Nızam shıǵarıwshı húkimet — eki palatalı parlament (Millet jıynalıs hám Senat). Atqarıwshı hákimiyattı prezident penen Ministrler Keńesi ámelge asıradı. Ministrler Sovetiniń aǵzaları hám bas ministr prezident tárepinen tayınlanadı jáne onıń ózi de juwapker.

== Tábiyatı ==
Gabon ekvatorial hám subekvatorial ormanlar regionında jaylasqan. Gabonnıń ishki bólegin Qubla Gvineya qırları iyelegen. Shayyu tawlarındaǵı Ibunji shıńınıń uzınlıǵı 1580 m. Onnan arqa-batısta Xrustal tawları (Dana shıńı 1000 m) bar. Atlantika okeanı jaǵasınıń eni 200 km ge shekem bolǵan oypatlıq iyelegen. Paydalı qazılmalardan marganes, uran, temir rudası bar. Íqlımı ıssı hám joqarı ıǵallıqtaǵı, ekvatorial hám subekvatorial ıqlım. Iyuldıń ortasha temperaturası 22-24°, aprelde 25^27°. Ortasha jıllıq jawın 1500-2000 mm, okean jaǵasında bolsa 2500-3000 mm. Dáryaları kóp hám suwlı. Eń úlken dáryası Ogove. Gabon aymaǵınıń 80% i qalıń turaqlı jasıl ormanlar. Topıraǵı qızıl-sarı laterit topıraq. Ormanlarda qımbat bahalı aǵash alınatuǵın qızıl, sarı, eben, sandal, okume hám basqa terekler ósedi. Jaǵa mangra ormanları menen qorshalǵan. Haywanlardan pil, buǵı, qaplan, kiyik, sırtlan, maymıllar, dáryalarda begemot, krokodil hám basqalar jasaydı. Hár túrli qus, shıbın-shirkeyler (atap aytqanda setse shıbını) kóp. Milliy baǵları: Vonga-Vong, Okanda.

== Xalqı ==
Xalqı tiykarınan fang, mpongve, mbete, punu hám basqalar. Rásmiy tili — francuz tili, biraq xalıqtıń kóbisi fang, banyabi yamasa bakota tillerinde sóylesedi. Dinge sıyınıwshılar — tiykarınan xristianlar (70%). Xalıqtıń 20% dástúriy dinlerge sıyınadı, 10% musulmanlar. Xalıqtıń 45,7% qalalarda jasaydı.

== Tariyxı ==
Gabonnıń áyyemgi hám orta ásirlerdegi tariyxı az úyrenilgen. Gabonǵa evropalıqlar kirip kelgen waqıtta (1485-jılda birinshi bolıp Portugaliya teńizshileri payda bolǵan) bul jerde qáwimshilik basqarıw principi jemirilip atırǵan edi. XVI ásird-aq Evropa (Portugaliya, Franciya, Gollandiya, Angliya) hám Amerika qul sawdagerleri Gabonı Ekvatorial Afrikada qul awlanatuǵın tiykarǵı maydanǵa aylandırǵan. 1839-jıldan fransuzlar Gabon dáryasınıń jaǵasında óz awılların qurıp, mámleketti az-azdan basıp ala basladı. Gabon xalqınıń kolonizatorlarǵa qarsı gúresi Birinshi jáhán urısına shekem dawam etti. Gabon dáslep Franciya Kongosınıń bir bólegi edi. 1886-jıldan bólek basqarıw birlikke aynalǵan. 1903-jılda (1910-1958-jıllarda Francuz Ekvatorial Afrikası quramında) rásmiy Franciya koloniyası dep daǵaza etildi. [[Ekinshi jáhán urısı]]nan keyin Gabonnıń túrli jaylarında baslanǵan milliy azatlıq gúresi shólkemlestirilgen ǵalabalıq háreketke aylandı. 40-50-jıllarda dáslepki milliy partiyalar hám kásiplik awqamları dúzildi. 1958-jılda Gabon ishki avtonomiya huqıqına iye bolıp, Franciya Sherikligi aǵzalıǵına qabıllandı hám sol jılı respublika dep daǵaza etildi. 1960-jıl 15-iyulda Franciya húkimeti Gabonda ǵárezsizlik beriwge májbúr boldı, 17-avgustta bolsa Gabon ǵárezsiz mámleket dep daǵaza etildi. Gabon 1960-jıldan BMSh aǵzası. 1992-jıl 10-yanvarda Ózbekstan Respublikasınıń suverenitetin tán alǵan. Milliy bayramı — 17-avgust — Ǵárezsizlik kúni (1960).

== Siyasiy partiyaları hám kásiplik awqamları ==
Gabon demokratiyalıq partiyası, húkimran partiya, 1968-jılda dúzilgen; Gabon rawajlanıw partiyası, oppoziciyadaǵı partiya; Milliy tikleniw ushın háreket (MORENA), oppoziciyadaǵı partiya, 1981-jılda dúzilgen. Gabon kásiplik awqamları konfederaciyası, 1969 -jılda tiykar salınǵan.

== Ekonomikası ==
Gabon tábiyiy resurslarǵa bay bolıwına qaramastan, ekonomikalıq tárepten artta qalǵan. Jalpı ishki ónimde sanaat úlesi 52,8%, awıl hám orman xojalıǵı úlesi 11,4%. 1950-jıl aqırınan kánshilik sanaatı rawajlana basladı (tiykarınan Franciya kapitalı esabına). Awıl xojalıǵında mayda dıyqan xojalıǵı ústem. Topar hám menshikli jer iyeligi bar. Eksport etiletuǵın tiykarǵı egin ónimleri kofe hám kakao. Awıl xojalıǵında jer ǵoza, burısh, maniok, banan, mákke, salı, maylı palma hám basqalar jetistiriledi. Shárwashılıq tómen rawajlanǵan. Atlantika okeanınıń Gabon jaǵasına jaqın jaylarında balıq hám kit awlanadı. Ańshılıq (atap aytqanda, pil súyegin tayarlaw), jabayı terek miywelerin teriw xalıqtıń qosımsha shınıǵıwı bolıp tabıladı. Gabonıń jaǵasınan hám oǵan parallel shelf bóleginen neft hám tábiyiy gaz alınadı. Jılına 914 mln. kilovatt/saat elektr energiyası payda etiledi. Gabon okume aǵashın tayarlawda dúnyada 1-orında. Afrikada eń úlken faner zavodı Port-Jantilda (jılına 60 mıń kub metr faner tayarlaydı). Islep beretuǵın sanaatı awıl xojalıǵı ónimleri (salı, kofe, palma mayı hám basqalar) n qayta isleytuǵın kárxanalardan ibarat. Puent-Klerettda jılına 600 mıń tonna neftti qayta isleytuǵın zavod bar. Pivo zavodı, digirman, kislorod-atsetilen zavodı, keme qurıw kárxanaları, toqımashılıq, tigiw fabrikası bar.

== Transportı ==
Temirjol uzınlıǵı — 652 km, avtomobil jolları uzınlıǵı — 10 mıń km ge jaqın (2 mıń km ge jaqını qattı qatlamlı). Keme jollarınıń ulıwma uzınlıǵı — 1700 km. Áhmiyetli teńiz portları — Port-Jantil hám Librevil. Bul qalalarda xalıqaralıq aeroportlar bar. Gabon shetke neft, marganes rudası, uran konsentratı, aǵash, aǵash ónimleri, kakao, kofe shıǵaradı. Shetten mashina hám úskeneler, transport quralları, azıq-awqat, metall, metall buyımlar, gezleme hám basqalar keltiredi. Sırtqı sawdadaǵı klientleri: Franciya, Germaniya, AQSh, Yaponiya, Qubla Koreya hám Ullı Britaniya. Pul birligi — Afrika franki.

== Mádeniyatı ==
Gabon ǵárezsizlikke erisken waqıtta 14 jastan úlken bolǵan xalıqtıń 77% i sawatsız edi. 1959-jılda 6-16 jaslı balalar ushın májburiy tálim haqqında nızam qabıllandı. Sabaqlar francuz tilinde oqıtıladı. Oqıw múddeti baslanǵısh mekteplerde 6 jıl, tolıqsız orta mektep (kolledj) lerde 4 jıl, tolıq orta mektep (licey) lerde 7 jıl. Professional tálim baslanǵısh mektepti tamamlaǵanlardı qabıl etetuǵın 2 basqıshlı (4 hám 3 jıllıq) texnika liceylerinde hám 3 jıllıq texnika kolledjlerinde ámelge asırıladı. 1970-jıl Librevilde Milliy universitet dúzilgen. Ilimiy mákemeleri: Tropikalıq ormanshılıq izertlew orayı, Pán hám texnika boyınsha izertlew byurosı, Geologiya hám kánshilik izertlew byurosı, Tropikalıq awıl xojalıǵı ilimiy izertlew institutı. Ilimiy izertlewler Librevildegi universitette de alıp barıladı. Universitette kitapxana bar.

Gabonda &quot;Gabon-maten&quot; (&quot;Tańǵı Gabon&quot;), Nasonalist&quot; (&quot;Milletshil&quot;), &quot;Grek&quot; (&quot;Awqam&quot;), &quot;Patriot&quot; (&quot;patriot&quot;), &quot;Jurnal' ofisyel de la Repyublik Gabonez&quot; (&quot;Gabon Respublikasınıń rásmiy gazetası&quot;) sıyaqlı gazetalar hám bir qansha jurnallar baspa etiledi. Gabon baspasóz agentligi 1961-jılda dúzilgen. Gabon radioesittiriw hám telekórsetiwi 1975-jıl dúzilgen bolıp, ol húkimet ıqtıyarında. Gabon xalıqlarınıń dástúriy turar jayları — tuwrı múyeshli, tóbesi eki tárepke qıya etip palma shaqlarınan jabılǵan aǵash jaylar bolıp tabıladı.

Librevil orayında zamanagóy arxitektorlıq ımaratları (gubernator sarayı, francuz hámeldarları úyi, sawda dúkanları) qurılǵan. Aǵash naǵıs oyıwshılıǵı, pil súyeginen bezewli buyımlar islew, kórkem toqıw hám kesteshilik rawajlanǵan. Aǵashtan islengen háykelsheler hám byustlar (fang qáwimi), mıs qaplap tegis islengen &quot;mbulungumu&quot; formaları (bakota qáwimi) ayrıqsha milliy kóriniske iye. &quot;Jol bolsın, Kumba?&quot; degen birinshi tolıq metrajlı kórkem filmdi francuz rejissyorı A. Ferrani menen gabonlı S. Oje 1971-jılda jarattı. &quot;Tamtamlar tındı&quot; (1972), &quot;Júz&quot; (1975) filmlerinde sociallıq máseleler ortaǵa qoyılǵan.

== Ádebiyatlar ==
ÓzME. Birinshi tom. Tashkent, 2000-jıl

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Afrika}}

[[Kategoriya:Mámleketler]]
[[Kategoriya:Gabon| ]]
[[Kategoriya:Afrika mámleketleri]]</text>
      <sha1>fd7yu2eil98oprg01lj8xfna4lreahc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Aljir</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1945</id>
    <revision>
      <id>120888</id>
      <parentid>118839</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T11:00:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (35), ģ → ǵ (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120888</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26844" sha1="7s6vcq73kvmhcfqrbvga3femfxriizb" xml:space="preserve">''Bul atamanıń basqa da mánisleri bar. Qarańız: [[Aljir (mánisleri)]].''

'''Aljir Demokratiyalıq Xalıq Respublikası''' (arabsha: الجمهور الجزائرية الديمقراطية الشعبية, Al-Jumhuriyatu l-Jazoiriyatu d-Dimuqrotiyatu sh-Shábiya) — [[Afrika]]nıń arqa-batısındaǵı mámleket, Maǵrib mámleketlerinen biri. BMSh aǵzası Maydanı 2381,7 mıń km2. Xalqı — 37,9 mln. adam (2013). Paytaxtı — Aljir qalası. Aljir aymaǵı administrativlik jaqtan 47 wálayat (wálayat) hám Úlken Aljir paytaxt okrugine bólinedi.

== Mámleketlik dúzimi ==
Aljir — respublika. Ámeldegi konstituciya 1996-jıl 28-noyabrdegi referendumda maqullanǵan. Mámleket basshısı — prezident (1999-jildan A. Buteflika). Ol ulıwma hám tuwrı jasırın dawıs beriw jolı menen 5 jıl múddetke saylanadı hám jáne 1 márte qayta saylanıwı múmkin. Nızam shıǵarıwshı hákimiyat — bir palatalı Milliy xalıq májilisi. Atqarıwshı hákimiyat — prezident basshılıǵındaǵı Ministrler keńesi.

== Tábiyatı ==
Aljir Atlas tawlarının oraylıq bóliminde hám Sahra Kabirinde jaylasqan. Jer Orta teńizi jaǵası subtropikalıq, qalǵan bólimi tropikalıq poyasda. Tel Atlas, Sahra Atlasi dizbekleri, Ores hám Varsenis tawların tereń daralar kesip ótken. Tawlar arasındaǵı tegislik hám platolarda duzlı kóller (sebx), Arqa-shıǵıstaǵı úlken pás tegislikte qumlıqlar ushıraydı. Qubla-shıǵısta basqısh tárizli platolar menen oralǵan Axaggar vulkan tawlıǵı (Taxat tóbesi 3005 m) jaylasqan. Qumlı (Úlken Batıs Erg, Úlken Shıǵıs Erg, Igidi, Shesh hám basqalar) hám taslaq, úlken shóller bar. Aljirde neft, tábiyiy gaz, uran, temir, qorǵasın hám cink rudaları, fosforit, sınap qazıp alınadı. Aljir neft rezervi boyınsha Afrikada 3-orında (200 ge jaqın neft hám gaz kánleri bar).

Aljirdiń arqada klimatı subtropikalıq, Jer Orta teńiz klimatı, qısı jawınlı, jıllı, jazı ıssı, qurǵaq. Yanvardın ortasha temperaturası jaǵada 12°, taw aralıǵındaǵı tegisliklerde 5°, iyuldiki 25°. Eń joqarı temperatura barlıq jerde 40° tan joqarı. Jazda qurǵaq samal hám qattı qurǵaqshılıq boladı. Noyabr-yanvarda jawın-shashın kóbirek boladı. Jıllıq jawın-shashın Tel-Atlasta 400-800 mm, Kabilya tawlarında 1200 mm ge shekem. Qısta qar taw tóbelerinde 10-20 kún ǵana saqlanadı. Sahra Kabir bóliminde iyul ayınıń ortasha temperaturası 30°, jıllıq jawın-shashın 200-400 mm. Sahrada shól klimatı, jıllıq jawın-shashın 50 mm den az. Temperaturanıń sutkalıq ayırmashılıǵı 30° qa jetedi. Qumlı boran bolıp turadı.

Qurǵaq dárya ańǵarları — alap kóp. En úlkeni — Shalif (uzınlıǵı 700 km). Dáryalarda qısqa múddetli tasqınlar bolıp turad. Aljirdiń arqasındaǵı oypatlıqlarda toǵana, suw saqlaǵıshlar hám GES ler qurılǵan. Suwǵarıwda paydalanıladı. Sahra Kabirde jer astı suwlarınıń rezervi úlken. Arqa Aljirde qońır topıraqlar, bálentlik poyaslarında bolsa qońır hám qońır toǵay topıraqları tarqalǵan. Taw eteginde duzlaqlar ushıraydı. Sahrai Kabirde taslaq shól topıraqları, samalda kóshpeli qumlar bar. Jaǵalarda Jer Orta teńizine tán ósimlikler, tawlardıń 800-1000 m biyiklik aralıǵında turaqlı jasıl putalar, zaytun, qandala, onnan joqarıda pókek teregi, emen, qaraǵay, arsha, qaraǵay hám basqalar ósedi. 1500-2000 m biyiklikte túyye hám arsha atızları, 2000 m den joqarıda kedr atızları bar. Tel Atlastan qublada yarım shól ósimlikleri, Sahra qumlarında shor, efemer ósimlikler ósedi. Arıslan, qaplan, ǵızal, túyequs, baklannıń kópshiligi qırıp taslanǵan. Arqa Aljirda maymıl, dońız, qoyan, Sahrai Kabirde sırtlan, shayan, túlki, ǵızal hám jeyranlar ushırasadı. Kemiriwshiler, jırtqısh quslar, jer bawırlawshılar, shıbın-shirkeyler (shegirtke) hám basqalar kóp.

== Xalqı ==
Xalqı tiykarınan aljir arabları (83%) hám barbarlardan ibarat. Evropalıqlar da bar. Qala xalqı — 51,7%. Rásmiy tili — arab tiliniń aljir shegisi. Arablar hám barbarlar islam dininiń sunna mazhabında. Iri qalaları: Aljir, Vahran, Kusantina, Annoba.

== Tariyxı ==
Aljir aymaǵınan tabılǵan tómengi hám orta paleolit dáwirine tiyisli tas qurallar bul jerde 300-400 mıń jıl aldın áyyemgi adamlar jasaǵanlıǵınan dárek beredi. B.e.sh. XII ásirde finikiyalılardıń birinshi mákan jayları payda bolǵan. B.e.sh. 3-ásirde Aljir aymaǵında payda bolǵan Numidiya mámleketinde qalalar qurılǵan, diyqanshılıq rawajlanǵan. Keyinirek ol Rimniń b.e.sh. 46 jıl). Rimliler húkimdarlıǵı dáwirinde latın tili, 2-ásirden xristian dini tarqaldı. V ásirde Aljir aymaǵın vandamar, VI ásirde vizantiyalılar iyelegen. 7-ásirde Aljir Arab xalifalıǵı quramına qosıp alındı. Barbarlar islam dinin qabıl etti. 8-ásirge kelip, Maǵribte bir neshe sultanlıqlar Arab xalifalıǵınan ajıralıp shıqqan. Bulardan eń úlkeni shet ellikler imamlıǵı edi. Keyin ala bul jerde fatimiyler, zıyarılar, hammadiyler mámleketi payda boldı. XI ásirde eki iri arab qáwiminiń (Banu Hilal hám Banu Sulayman) Aljirge kirip keliwi arablastırıwdı tezlestirdi. Mámlekettiń batıs bóliminde Al-Murobitun, keyin ala Al-Muvahhidun mámleketi payda boldı.

XVI ásir baslarında Aljirdiń jaǵa boyı qalaların ispanlar basıp aldı. Aljir jer iyeleri mámleketti qorǵawda &quot;teńiz qaraqshıları&quot; dep tanılǵan aǵa-inili Barbarossaan járdem soradı. Biraq Xayruddin Barbarossa (1519-1546-jıllar húkimdarlıq etken) áskeriy tártip ornatıp, ózin túrk sultanınıń nayıbı dep járiyaladı. XVI ásirdiń ekinshi yarımında Aljir Osmaniyler túrk imperiyasınıń korollıǵı (wálayatı) na aylandırıldı. Joqarǵı qatlam wákilleri tárepinen saylanǵan dey (jolbasshı) Bobo Ali túrklerge bajı tólemey, ǵárezsiz bolıp aldı (1711). Evropa mámleketleri Aljir ǵárezsizligin tán alıp, ol menen shártnama dúze basladı. Biraq francuzlardıń dey armiyasın jeńip (1830), mámleket paytaxtı — Aljirdi iyeledi. Mámlekettiń ishkerisinde ámir Abdulkrdir basshılıǵındaǵı qáwimler francuzlarǵa qattı qarsılıq kórsetti. Biraq bul háreket bastırıldı. Franciya húkimeti evropalılarǵa Aljir jerlerinen paydalanıwǵa ruxsat berdi. Mámlekette evropalı jumısshılar, xızmetkerler hám ziyalılar sanı artıp bardı. Biraq jergilikli xalıqtıń siyasiy partiyalar, kásiplik awqamları hám evropalılar dúzgen shólkemlerge aǵza bolıwı qadaǵan etilgen edi. XX ásir baslarında jas aljirliler háreketi baslandı. Bul háreket qatnasıwshıları aljirlarǵa Franciya puqaralarınıń siyasiy huqıqları beriliwin talap etti. Birinshi jáhán urısı jıllarında algeriyalılar Franciya armiyasına mobilizaciyalanadı, bul bolsa jergilikli xalıqtıń narazılıǵın jáne de kúsheytedi. Koloniyalılar húkimeti azatlıq háreketi basımı astında ayırım aljirlilerge (investor, lawazımlı hám jer iyelerine) ózin-ózi basqarıw uyımlarına saylawda qatnasıwına razılıq berdi (1919). 1926-jılı Franciyadaǵı aljirli jumısshılardıń kópshiligi &quot;Arqa Afrika juldızı&quot; dep atalǵan milliy revolyuciyalıq shólkemge birlesti. Biraq bul shólkem 1929-jıldan Parijde, 1936-jıldan Aljirde jasırın jumıs islewge májbúr boldı. 1931-jılı dúzilgen Ulamalar awqamı mádeniyat hám bilimlendiriwdiń arab tilinde alıp barılıwın talap etip shıqtı. Nátiyjede jergilikli xalıq bir qansha siyasiy erkinliklerge, siyasiy partiyalar hám kásiplik awqamlarına aǵza bolıw huqıqına iye boldı.

Siyasiy shólkemler Aljirdi tınısh jol menen demokratiyalastırıw tárepdarları shólkemi — Musılmanlar Kongresi (1936-jılı dúzilgen) ne birlesti. Biraq Ekinshi jáhán urısı baslanıwı menen mámlekette reakciya kúsheyip, birneshe partiyalardıń jumısı qadaǵan etildi. Mámlekette jumıssızlar barǵan sayın kóbeydi. Bul bolsa koloniallıq dúzimge qarsı narazılıqtı jáne de kúsheytti. 1947-jıl Aljirdiń tawlı jerlerinde partizan otryadları (fidoiylar) payda boldı. 1954-jıl martta &quot;Birgelikte háreket etiw revolyuciyalıq komiteti&quot; dúzilip, ol keyin ala Milliy azatlıq frontı (MOF) na aylandırıldı. MOF áste-aqırın qurallı kóteriliske tayarlandı. 1954-jıl 1-noyabrde kóterilis baslandı. Franciya húkimeti kóterilisti bastırıw ushin Aljirdegi armiyasınıń sanın kóbeytti. Aljir Milliy azatlıq armiyası (JMOA, 1954-jıl dúzilgen) barlıq watansúyiwshiler menen birlesip, kolonizatorlarǵa qattı qarsılıq kórsetti. 1958-jılı JMOA basshıları menen Marokko hám Tunis húkimdarlıq partiyaları wákilleriniń qatnasıwında Tanjer hám Tunis qalalarındaǵı konferenciyada dúzilgen Aljir Respublikasınıń Waqıtsha húkimetin Aziya hám Afrikanıń kóplegen mámleketleri tán aldı. Aljirdegi milliy azatlıq gúresin bastıra almaǵan Franciya húkimeti jeńillikke májbúr boldı. 1962-jıl 18-martta Evian qalasında dúzilgen shártnamaǵa muwapıq urıs háreketleri toqtatılıp toqtatılıp, Franciya Aljirdan óz armiyasın, Sahra Kabirden áskeriy bazaların alıp ketti. 1962-jılı ótkerilgen saylawda Aljir Xalıq Demokratiyalıq Respublikası dúzilgenligi járiyalandı. Respublikanıń birinshi húkimetin Axmed Bin Bella basqarǵan.

1963-jıl avgust konstituciyasına muwapıq prezidentlik hám bir partiyalıq sistema engizilip, Ahmad Bin Bella prezident dep járiyalandı. Bunnan keyin keri kúshler kóterilis shólkemlestirdi hám bul kóterilis waqtı-waqtı menen 1965-jılǵa shekem dawam etti. Agrar reforma ótkeriliwiniń sozılıp ketiwi, mámlekette jumıssızlıqtıń kópligi nátiyjesinde xalıq arasında húkimetke qarsı narazılıq payda boldı. 1965-jıl 19-iyunde armiya Bın Bellanı hákimiyattan alıp tasladı. Hákimiyat Revolyuciyalıq Keńes qolına ótti hám Xuari Bumiddin basshılıǵında jańa húkimet dúzildi. Revolyuciyalıq Keńes Amerikanıń neft trestleri ústinen qadaǵalaw ornatıldı (1967), Franciyanıń 12 bankinen 11 in (1968) hám shet el (ásirese Franciya) sanaat kompaniyaların mámleket ıqtıyarına aldı. 1979-jıldan baslap prezident lawazımın iyelep kelgen Sh. Bınjadid 1992-jılı otstavkaǵa shıqtı. 1995-jıl 16-noyabrde ótkerilgen saylawda Liamin Zerual, 1999-jıl 15-aprelde ótkerilgen saylawda Abdulaziz Buteflika prezident etip saylandı. Aljir — 1962-jıldan [[BMSh]] aǵzası. [[Ózbekstan Respublikası]] menen diplomatiyalıq qatnasıqların 1992-jıl 30-iyunde ornatqan. Milliy bayramı — 1-noyabr — Revolyuciya kúni (1954).

== Siyasiy partiyalar, kásiplik awqamları ==
1989-jılǵa shekem Milliy azatlıq frontı mámlekettegi birden-bir partiya edi. Sol jılı basqa partiyalardıń jumısına da ruqsat berildi. Tiykarǵı partiyaları: Milliy azatlıq frontı, 1954-jılı dúzilgen; Socialistlik kúshler frontı; 1963-jılı dúzilgen; Mádeniyat hám demokratiya ushın birlespe, 1989-jılı tiykar salınǵan; Aljir bayraǵı. Milliy demokratiyalıq birlespe, 1997-jılı dúzilgen; &quot;AnNahda&quot; háreketi, 1990-jılı shólkemlestirilgen; Islam qutqarıw frontı, 1989-jılı tiykar salınǵan; Tınıshlıq ushın gúresetuǵın jámiyet háreketi, 1990-jılı dúzilgen, 1997-jılǵa shekem Islam jámiyeti háreketi dep atalǵan; Milliy reformalar háreketi, 1999-jılı tiykar salınǵan. Aljir miynetkeshleri ulıwma awqamı kásiplik awqamı 1956-jılı dúzilgen, Afrika kásiplik awqamları birlespesi shólkemi hám Arab kásiplik awqamları xalıqaralıq konfederaciyasınıń aǵzası.

== Xojalıǵı ==
Aljir sanaatı (ásirese, kán sanaatı) salıstırmalı rawajlanǵan agrar mámleket. Jalpı ishki ónimde sanaattıń úlesi — 37,7%, awıl xojalıǵınıń úlesi — 14,9%. Aljir Afrika mámleketleri ishinde tábiyiy gaz shıǵarıw, júzim jetistiriw hám vino tayarlaw, neft qazıp alıw, biyday, arpa jetistiriw hám zaytun mayı tayarlaw, citrus miywelerin jetistiriwde jetekshi orında turadı. Aljir ǵárezsizlikke eriskennen keyin ekonomikanı tiklew hám rawajlandırıw jolına ótti. Ekonomikada mámleketlik sektor ústem orındı iyeleydi (jalpı ishki ónimniń derlik 80% i). Biraq mámleketlik kárxanalardıń kópshiligi óz quwatlılıǵınıń 40-50% átirapında isleydi. Jeńil hám azıq-awqat sanaatında jeke menshik investiciya ústem — 70-90%, qurılısta 60%, xızmet kórsetiw, kótere hám usaqlap satıwda 80% ke shekem. Sanaatta neft (jılına ortasha 35 mln. tonna), gaz (163 mlrd. m3), temir rudası, fosfat hám reńli metallar qazıp alıw hám olardı qayta islew jetekshi tarmaqlarǵa aylanǵan. Temir hám qorǵasın sink rudaları, tas kómir, biraz muǵdarda mıs rudası da qazıp alınadı. Bir jılda 17,3 mlrd. kVt-saat elektr energiyası islep shıǵarıladı. Ónim islep shıǵarıw sanaatı metallurgiya, mashina qurılısı, neftti qayta islew, ximiya hám elektrotexnika tarmaqları, awıl xojalıǵı shiyki zatın qayta islew kárxanalarınan ibarat. Azıq-awqat, ásirese, vinoshılıq, temeki, konserva sanaatı, zaytun mayı islep shıǵarıw rawajlanǵan. Toqımashılıq, metall islep shıǵarıw kárxanaları bar.

Awıl xojalıǵınıń tiykarǵı tarmaǵı diyqanshılıq. Biyday, arpa, salı, javdar, mákke hám basqa dán eginleri egiledi. Biraq tábiyiy shárayatları júdá qolaylı bolıwına qaramastan, awıl xojalıǵı mámlekettiń azıq-awqat zárúrliginin tek úshten bir bólegin támiyinleydi. Jılına dánli eginler ónimi 4-5 mln. tonnanı quraydı. Aljirde ovosh hám miyweler de jetistiriledi. Oazislerde júzimzar, zaytunzar hám palma atızları bar. Aljirde qaramal (1,5 mln. ǵa jaqın), qoy (15 mln.), eshki, túye baǵıladı. Balıqshılıq rawajlanǵan. Pökekli emen qabıǵı, eń jaqsı sortlı qaǵaz islep shıǵarıwda paydalanılatuǵın alfa otı (dúnyada 1-orın) jıynaw jolǵa qoyılǵan. 1980-jıllar aqırınan mámlekette xojalıqtı bazar ekonomikası izine kóshiriwge kiristi. Reforma sheńberinde mámleketlik xojalıqlardıń ǵárezsizligi keńeytildi, olardıń bir bólimi akcionerlik jámiyetlerge aylandırıldı hám jeke adamlar qolına berildi. Sırt el investiciyasın jedel tartıw siyasatı alıp barıldı. Agrar reforma ótkeriliwi nátiyjesinde socialistlik tiptegi mámleket xojalıqları tarqatıp jiberildi hám olardıń ornında 22 mıńǵa shamalas kishi kooperaciyalar dúzildi. Jerlerdiń bir bólegi jeke tártiptegi diyqanlarǵa tapsırıldı.

== Transportı ==
Transportta temir jol áhmiyetke iye (4,3 mıń km, sonnan 240 km elektrlestirilgen). Tiykarǵı temir jol magistralı Ujda (Marokko) — Vahran — Aljir — Kusantina — Gardimav (Tunis). Avtomobil jollarınıń uzınlıǵı 88 mıń km. Tiykarǵı magistral jaǵa boylap barǵan. Neft hám gaz qubırları bar. Teńiz transportı sırtqı sawda ushın xızmet etedi. Áhmiyetli teńiz portları: Aljir, Vahran, Annoba, Bajoiya, Arzev. Hawa transportı rawajlanǵan. 31 aerodrom bar. Xalıqaralıq áhmiyetke iye aeroportları Aljir, Annoba hám Vahran qalalarında. Aljir sırtqa neft, gaz, vino, citrus ónimleri, temeki, pökek, qaǵaz hám basqalar shıǵaradı. Shetten mashinalar, sanaat úskeneleri, azıq-awqat (dán, sút, gósh), kiyim-kenshek h.t.b. alıp kelinedi. Sırtqı sawdadaǵı tiykargı klientleri: [[AQSh]], Franciya, Germaniya, Italiya, Yaponiya. Pul birligi — dinar.

== Densawlıqtı saqlaw ==
1974-jıldan mámlekette biypul medicinalıq xizmet engizilgen. 40 mıńnan aslam orınǵa iye 200 ge shamalas emlewxana hám medicina mákemesi bar. Mámlekette 7,6 mıń shıpaker jumıs isleydi. Shıpaker hám farmacevtler Aljir universitetinde tayarlanadı. Orta mamanlıqtaǵı medicina xızmetkerlerin 20 medicina mektebi jetistirip shıǵaradı. Universitetlerdiń medicina fakultetlerinde, densawlıqtı saqlaw, gigiena, tropikalıq oftalmologiya, stomatologiya ilimiy-izertlew institutlarında medicinaǵa baylanıslı ilimiy izertlewler alıp barıladı.

== Bilimlendiriw, mádeniy-aǵartıwshılıq hám ilimiy mákemeleri ==
Aljir ǵárezsizlikke eriskennen keyin, bilimlendiriw tarawında úlken jetiskenliklerge erisildi. 7 universitet, 170 basqa joqarı oqıw orınları, 700 óner-texnikalıq bilimlendiriw orayları bar. Mámlekettegi ulıwma bilim beriw mekteplerinde 260 mıńnan aslam oqıwshı, joqarı oqıw orınlarında 200 mıń student bilim aladı. Eń iri kitapxanası — Aljir qalasındaǵı Milliy kitapxana (1 mln. ǵa shamalas dóretpe). Iri muzeyleri — Aljir Milliy muzeyi (1930), Antik dúnya estelikleri milliy muzeyi (1897) hám basqalar. Tiykarǵı ilimiy mákemeler Aljir qalasında. Yadro izertlew institutı (1966), Okeanografiya institutı, Astronomiya, astrofizika hám meteorologiya observatoriyası, Bioximiya institutı bar. Medicina mashqalaları menen Rakke qarsı orayı, Paster institutı (parazitologiya hám mikrobiologiya), gigiena, traxoma hám tropik oftalmologiya, stomatologiya institutları shuǵıllanadı. Veterinariya, vinoshılıq texnologiyası, shegirtkege qarsı gúresiw mashqalaları Milliy agronomiya institutında úyreniledi. Ilimiy-texnikalıq tarawlardı rawajlandırıw hám kadrlar tayarlawda Aljir universiteti hám onıń Vahran hám de Kusantinadaǵı filialları jetekshi rol oynaydı. Túrli taraw qánigeleri Aljir qalasındaǵı arnawlı mekteplerde (politexnika, pedagog, jurnalistika, sawda hám t.b.) tayarlanadı.

== Baspasózi, radioesittiriwi hám telekórsetiwleri ==
Tiykarǵı gazeta hám jurnalları: &quot;Al-Mujahid&quot; (&quot;Gúresshi,&quot; 1963-jıldan arab tilinde hám 1965-jıldan francuz tilinde shıǵatuǵın gazeta), &quot;Ash-Shaab&quot; (&quot;Xalıq,&quot; 1962-jıldan arab tilinde shıǵatuǵın gazeta), &quot;Revolyucion afriken&quot; (&quot;Afrika revolyuciyası,&quot; 1963-jıldan francuz tilinde shıǵatuǵın jurnal), &quot;Revolyucion e travay&quot; (&quot;Revolyuciya hám miynet,&quot; 1963-jıldan francuz hám arab tilinde shıǵatuǵın aylıq jurnal), &quot;Aljeri — aktualite&quot; (&quot;Aljir — aqırǵı xabarlar,&quot; 1965-jıldan francuz tilinde shıǵatuǵın gazeta), &quot;Al-Jumhuriya&quot; (&quot;Respublika,&quot; 1963-jıldan arab tilinde shıǵatuǵın gazeta), &quot;Jurnal ofisyel de la Respublika Aljeryen Demokratik e Popyuler&quot; (&quot;Aljir Xalıq Demokratiyalıq Respublikasınıń rásmiy gazetası,&quot; 1962-jıldan fran Aljir rásmiy xabar agentligi — Aljeri PressServis 1961-jılı dúzilgen. Aljir radiotelevideniesi 1962-jıldan isleydi. Radioesittiriw arab, kabil, francuz tillerinde, telekórsetiw arab hám francuz tillerinde alıp barıladı. 

== Ádebiyatı ==
Ádebiyatı arab, kabil hám francuz tillerinde. Arab hám kabil tillerindegi ádebiyat ispan hám túrk kolonizatorlarına qarsı gúres dáwirinde (16-18-ásirler) júzege kelgen. XIX ásir ádebiyatında Aljirde milletlerdiń qáliplesiwi hám francuz kolonizatorlarına boysınıp qalıw procesi sáwlelendirilgen. Xalıq awızeki dóretiwshiligi rawajlandı. 20-ásirde kolonizatorlardı belgilewshi shıǵarmalar payda boldı. &quot;Xalıqtıń diniy poeziya gáziynesi&quot; toplamı arab tilinde birinshi márte basıp shıǵarıldı (1928). Arab sóylesiw tiliniń Aljir sheńberinde jaratılǵan hám de qatlamashılıq qaldıqların hám koloniallıqtı qaralawshı drama shıǵarmaları, novellaları úlken tabısqa eristi. Ekinshi jer júzilik urıstan keyingi dáwir ádebiyatında hayal-qızlardıń erkinligin qorǵaw Axmed Rido-Xuxuniń &quot;Mekkelik qız&quot; romanında, Aljir xalqınıń keleshek ushın alıp barıp atırǵan qaharmanlıq gúresleri Mustafa al-Ashraf hám Abdulloh Naqliy dramalarında óz kórinisin taptı. Mufdi Zakariya jazǵan milliy gimn (1958) revolyuciyalıq ruwx penen suwǵarılǵan. Francuz tilindegi ádebiyat XX ásirdiń 20-jıllarında qáliplesti. Ol dáslep turmıstıń hár qıylı kórinislerin, Ekinshi jáhán urısı aldında hám onnan keyin jergilikli xalıq sanasınıń ósip barıwın sáwlelendiredi. 50-60-jıllarda Aljir watandı súyiwshileriniń francuz qamaqxanalarında azap shegiwin kórsetiwshi shıǵarmalar jaratıldı (Mezian Nuraddinnin &quot;Gangrena,&quot; Anri Allegtin &quot;Asirliktegi jawıngerler&quot; hám basqalar). 1963-jılı Aljir Jazıwshılar awqamı dúzildi, 1964-jıldan &quot;Novombr&quot; (&quot;Noyabr&quot;) ádebiy jurnal shıǵara basladı. Aljir ádebiyatınıń eń jaqsı úlgileri (Muhammad Dibtiń &quot;Úlken shańaraq&quot; romanı hám basqalar) ózbek tiline awdarılǵan.

== Arxitekturası ==
Teńiz boylarında Finikiya, Rim, Vizantiya dáwirine tiyisli ibadatxana, teatr, jeńis tawı, kópir, monsha, bazar, turaq jay qarabaxanaları, Gippon, Kartenna hám Timgad qala qaldıqları saqlanıp qalǵan. Orta ásir qala kósheleri qıysıq-qıysıq, tar bolıp, olarda ark (&quot;kasba&quot;), meshit, medrese, rasta hám saraylar (Qala-Beni Hammaddaǵı kompleks) kóplep qurılǵan. 10-ásirde Aljir qalasına, 12-13-ásirlerde Tlemsen qalasına tiykar salındı. Aljir hám Kusantinada túrk hákimleriniń 16-18-ásirlerge tiyisli saray hám baylanısları saqlanǵan. Turaq jaylar qalada 2-3 qabatlı etip gerbishten, awılda bir qabatlı etip ılay guvaladan (tamları tegis etip) qurılǵan. 1930-jıldan Aljir, Vahran, Annoba sıyaqlı qalalarda Evropa arxitekturası (M. Korbyuzye ideyası) tásirinde kóp qabatlı turaq jay hám jámiyetlik imaratlar qurıldı. Aljir ǵárezsizlikke eriskennen keyin, hákimshilik imaratlar, universitet kompleksi (arxitektorı O. Nimeyr), mektep hám turaq jaylar qurılısı tezlesti.

== Súwretlew óneri ==
Aljir aymaǵınan neolit dáwirine tán jartaslarǵa islengen adam hám haywan súwretleri, ań hám máresim kórinisleri hám basqa súwretler, rimlilerden qalǵan mozaika qaldıqları tabılǵan. Orta ásir imaratları (12-13-ásir meshitleri) ganch oyıwshılıq hám koshinkorlıq penen bezelgen. Aljir zamanagóy súwretlew óneri francuz xudojnikleriniń qatnasıwı hám tásirinde rawajlanǵan. Aljirli qálem ustaları arasında aǵa-ini Muhammed hám Umar Rasimler, Temam Ranem, X. Benanbur, M. Buzid, M. Aldan ataqlı. XX ásirdiń 20-30-jıllarına kelip súwretlew ónerinde jergilikli xudojnikler dóretiwshiligi ústemlik ete basladı. 60-90-jıllarda ayırım xudojnikler realistlik temada, ayırımları bolsa abstrakt usılda dóretiwshilik etti. Áyyemgi ámeliy bezew óneri (naǵıslıq, oyıwshılıq, toqımashılıq, gúlalshılıq, zergerlik) dástúrleri zamanagóy ruwxta rawajlanbaqta. Jergilikli arxitektorlar, xudojnik, músinshi hám ámeliy kórkem óner sheberleri Aljir qalasındaǵı Milliy arxitektura hám gózzal kórkem óner mektebinde tárbiyalanadı (1881-jılı tiykar salınǵan).

== Muzıka ==
Muzıkası arab muzıkasınıń jergilikli-aymaqlıq usıllarınan biri bolıp, 7-8-ásirlerde ummaviyler, 10-ásirde Andalusiya (arab Ispaniyası), 15-16-ásirlerden baslap túrk muzıka dástúrleri tásirinde qáliplesken. Kóshpeli hám otırıqshı aljirler muzıka folklorında túye baǵıwshılardıń qosıqları — &quot;huda,&quot; toy máresim qosıqlarınan &quot;zajal,&quot; lirikalıq — &quot;layali,&quot; &quot;mavval,&quot; diniy aytıwlarınan &quot;risa,&quot; &quot;zikr&quot; máresim toparı, &quot;agani ramazan,&quot; &quot;agani mavlud&quot; qosıqları, klassikalıq qosıq — &quot;muashshaq&quot; hám basqalar vokal janrları keń tarqalǵan. Aljir dástúriy kásiplik muzıkasınıń tiykarǵı janrı — nuba toparı 8-9-ásirlerden quralǵan bolıp (belgili kompozitor, qosıqshı hám sazende Ziryod mektebi), hár bir nuba 5 tiykarǵı bólimnen (Btayxi, Msaddar, Bashraf, Darj, Insiraf yamasa Xlas) ibarat. Aljir klassikalıq muzıkasında 3 jergilikli usıl ajıralıp turadı: Aljir (paytaxt, oraylıq), Tlemsen hám Kustantaniya (Qusantina). Kustantaniya nuba túri eń áyyemgi bolıp esaplanadı hám jaratılǵan jerine salıstırǵanda &quot;al Qarnatiya&quot; (Grenada) dep te ataladı. Nuba toparı quramında rasd (ras), nava (navo), charka (chorgoh), irak (iroq), sika (segoh), hsin (husayniy) sıyaqlı ózbek maqamları atlı nubalar bar. Nuba atqarıwında tarlı saz ásbaplarınan ud, oq jaylı rabob, nizam, úfleme saz ásbaplarınan nay, urma saz ásbaplarınan — darbukka, tar, daff hám naqqara, 20-ásirden baslap (túrk mádeniyatı tásirinde) evropalıq saz ásbapları (skripka, alt, violonchel, klarnet) da keń qollanıladı. Dástúriy klassikalıq hám xalıq muzıka janrları óz ara jaqınlasıwı sebepli 20-ásirden jańa ǵalaba muzıka usılı rawajlandı. Sázende hám kompozitor Hajı Muhammed al-Anqo bul usıldıń ayqın wákili bolıp esaplanadı. Qosıqshılardan Zerok Muhammed, Muhammed Tobil, Maryam Vafo, sazendelerden Bin Hamza, Saad, Bilqosim, Xalfalar belgili. Aljir qalasında Milliy muzıka institutı bar.

== Teatr ==
Aljir xalqınıń áyyemgi oyınları, diniy máresimlerinde teatr kórkem óneri belgileri bolǵan. Birinshi Aljir teatr truppası (arabsha) XX ásirdiń 20-jıllarında dúzilgen. Onıń tiykarın salıwshısı 100 den aslam pyesa jazǵan dramaturg, aktyor hám rejissyor R. Ksentini. Onıń &quot;Bu-Borma,&quot; &quot;Istanbuldaǵı aǵam,&quot; &quot;Zed-Alex&quot; hám basqa pyesaları belgili. Ksentinidiń izbasarı B. Muhiddinniń &quot;Satqınlar,&quot; &quot;Xoshomadgóyler qáwimi&quot; pyesalarında azatlıq ideyaları kóterildi. Muhiddin truppası A. Nakli, Molyer, Sofokl hám Ibsenlerdiń shıǵarmaların saxnalastırdı. Kóplegen aktyorlar Milliy demokratiyalıq revolyuciyada (1954) qatnastı hám keyin ala shet elge (Tunis) ótip ketiwge májbúr boldı. Olar Tuniste kórkem topar dúzdi. Mámleket ǵárezsizlikke eriskennen keyin, 1962-jılı usı dáste tiykarında aktyor hám rejissyor M. Kotib basshılıǵında Aljir milliy teatrı shólkemlestirildi.

== Kino ==
Milliy kinematografiya Milliy-demokratiyalıq revolyuciya dáwirinde (1954-1962) júzege keldi. 1957-jılı milliy azatlıq frontı kinematografiyaǵa tayarlaw mektebin ashtı, 1961-jılı bolsa waqıtsha revolyuciyalıq húkimet arnawlı kino bólimin shólkemlestirdi. Bul shólkemler azatlıq ushın gúreske baǵıshlanǵan bir qansha hújjetli hám úgit-násiyatlawshı filmler islep shıǵarıwǵa shárayat jarattı. 1962-jildan Aljir kinematografiyası biraz keńeyip, kórkem filmler de islep shıǵarıla basladı. 1967-jıl Milliy kinematografiya sawda hám sanaat basqarması (1974-jılı Aljir xronika xızmeti menen birlestirilgen) shólkemlestirilgen. &quot;Aljir qalası ushın gúres,&quot; &quot;Auresten esken samal,&quot; &quot;Alınlı jıllar jılnaması,&quot; &quot;Dekabr,&quot; &quot;Qashqın,&quot; &quot;Sır gilti,&quot; &quot;Miyras,&quot; &quot;Birinshi qádem,&quot; &quot;Kelin&quot; sıyaqlı lentalar Aljir kinematografiyasınıń eń jaqsı filmleri esaplanadı. Olarda azatlıq háreketi tariyxı, áhmiyetli jámietlik-siyasiy máseleler, hayal-qızlar azatlıǵı mashqalaları kóterilgen.

== Ózbekstan — Aljir qatnasıqları ==

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Afrika}}
{{Shala}}

[[Kategoriya:Mámleketler]]
[[Kategoriya:Afrika]]
[[Kategoriya:Aljir| ]]
[[Kategoriya:Afrika mámleketleri]]</text>
      <sha1>7s6vcq73kvmhcfqrbvga3femfxriizb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Botsvana</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1954</id>
    <revision>
      <id>120366</id>
      <parentid>113760</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:28:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (16) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120366</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10405" sha1="ls8ncl5a06mzlr9eedtp7807018l6rb" xml:space="preserve">'''Botsvana''', (Botswana), '''Botsvana Respublikası''' (inglisshe: Republic of Botswana) — [[Qubla Afrika]]daǵı mámleket. Maydanı 600,4 mıń km2. Xalqı 2 098 018 adam (2012). Paytaxtı — [[Gaborone]] qalası. Basqarıw tárepten 10 wálayatqa bólinedi. Mámleket aymaǵınıń 17% qorıqxana hám milliy baǵlardan ibarat. Hár jılı 300 mıńǵa jaqın turist kelip ketedi. Pul birligi — pula.

== Mámleketlik basqarıw principi ==
Botsvana — respublika. [[Ullı Britaniya]] basshılıǵındaǵı Óz ara doslıq aǵzası. 1966 -jıl 30-sentyabrde qabıl etilgen hám keyinirek ózgerisler kirgizilgen konstituciyaǵa ámel etiledi. Mámleket hám húkimet baslıǵı — prezident. Nızam shıǵarıwshı joqarı húkimet organı — Milliy assambleya (parlament). Milliy assambleya spiker hám 45 deputattan ibarat. 40 deputattı xalıq ulıwma saylaw jolı menen saylaydı, 4 deputattı respublika prezidenti tayınlaydı, bas prokuror lawazımına kóre parlament aǵzası esaplanadı. Atqarıwshı húkimet prezident, Vitse-prezident hám húkimet tárepinen ámelge asırıladı. 15 aǵzadan ibarat máslahát organı — qáwim basshıları palatası da bar.

== Tábiyatı ==
Botsvana Kalahari tuyıq batıǵı jáne onıń átirapındaǵı platolardı iyelegen. Jer júzi tegislik, shıǵısı biraz pás-bálent. Ortasha biyik noqatı — 800-1000 m, batısta 1200 m ge shekem baradı. Kembriyǵa shekem payda bolǵan jınıslardan quralǵan mákán ústinde joqarı por hám kaynozoy jatqızıqları jatadı. Kómir, asbest, marganes, misnikel káni, almaz, duz sıyaqlı qazılma baylıqları bar. Íqlımı qurǵaq subtropikalıq, arqada tropikalıq ıqlım. Ortasha temperatura yanvarda 21-27C°, iyulda 16C°. Jılına 250-600 mm jawın jawadı. Limpopo dáryası aǵısları ótetuǵın qızıl-qońır topıraqlı jerlerde savanna ósimlikleri ósedi. Arıslan, qaplan, shaǵal, sırtlan, zebra, dikobrazn, kesirtke, jılan sıyaqlı túrli-túrli jániwarlar bar. Milliy baǵları: Imsbok, Chobe, Nskay-Pan.

== Xalqı ==
Xalqı, tiykarınan, bantu tilleri toparına kiretuǵın tavanalar bolıp tabıladı (jámi xalıqtıń 75%). Arqa-shıǵıs hám shól aymaqlarda bushmenlar jasaydı. Bir neshe mıń evropalıqlar bar. Xalıqtıń 62% xristianlar; 32% dástúriy dinlerge sıyınadı. Xalıqtıń 24,1% qalalarda jasaydı. Rásmiy tili — inglis hám setsvana yamasa tsvana tilleri. Iri qalaları: Gaborone, Frensistaun, Lobatsi.

== Tariyxı ==
Botsvananıń XIX ásirge shekem bolǵan tariyxı az úyrenilgen. Jartaslarda saqlanıp qalǵan súwretlerden málim bolıwınsha, Botsvananıń túpkilikli xalqı bushmenlar (sanlar) kóshpeli bolıp jasaǵan, ańshılıq hám jabayı terek miywelerin jıynaw menen shuǵıllanǵan. Shama menen eramızǵa shekemgi VIII ásirde rawajlanıwdıń joqarı tekshesindegi bantular bushmenlardı Kalahari shóli ishkerisine jıljıtıp taslaǵan. Botsvananıń házir tiykarǵı xalqı tsvanalar aldın házirgi Transvaalda jasaǵan. Arqadan bastırıp kelgen xalıqlar qısımında olar XVII ásir aqırı — XVIII ásir baslarında Botsvanaǵa kelip qalǵan. XIX ásir baslarında olar bir neshe ǵárezsiz qáwim awqamlarına birlesti. Qubla zulular menen bolǵan urıslar Botsvananı tonadı. 1820-jıl Botsvanada evropalıqlardıń birinshi xristian missiyası ashıldı. Keyinirek inglis kolonizatorları Qubla Afrikanı qolǵa kirgiziwde Botsvanadan áskeriy-strategiyalıq baza retinde paydalandı. Angliya 1885-jıl házirgi Botsvananı Bechuanalend atı menen óz protektoratı dep járiyaladı. Tiykarınan ol koloniyaǵa aylandırılǵan edi. Botsvana xalqı koloniya zulımına qarsı úzliksiz gúresip keldi. Bul gúres XX ásirdiń 1930-jıllarında háwij alıp ketti [[Ekinshi jáhán urısı]]nda inglislerdiń Jaqın Shıǵıs hám Evropadaǵı áskeriy operaciyalarında 10 mıń tsvana qatnastı. Urıstan keyin Afrikada baslanǵan milliy azatlıq háreketi protektorattaǵı azatlıq háreketine úlken tásir etti. Angliya Botsvanaǵa ózin-ózi basqarıw huqıqın beriwge májbúr boldı. 1966-jıl 30-sentyabrde Bechuanalend Botsvana atı menen ǵárezsiz mámleket dep daǵaza etildi. Botsvana Afrika mámleketiniń qubla bóleginde ǵárezsizlik bayraǵın kótergen birinshi mámleket boldı. 1966-jıl oktyabrden BMSh aǵzası. Milliy bayramı: 30-sentyabr — Ǵárezsizlik daǵaza etilgen kún (1966).

== Siyasiy partiyaları hám kásiplik awqamları ==
Botsvana demokratiyalıq partiyası, húkimran partiya, 1962-jılda tiykar salınǵan; Liberal partiya, 1983-jıl dúzilgen; Botsvana xalıq partiyası, 1960-jılda tiykar salınǵan; Botsvana milliy frontı, 1965-jılda dúzilgen; Botsvana ǵárezsizligi partiyası, 1962-jılda tiykar salınǵan; Botsvana kongressi partiyası, 1998-jılda dúzilgen. Botsvana kásiplik awqamları federaciyası, 1976-jılda dúzilgen.

== Xojalıǵı ==
Botsvana — kán sanaatı rawajlanıp atırǵan agrar mámleket. Awıl xojalıǵı ekonomikanıń negizin quraydı. Onda xalıqtıń 75% bánt. Shárwashılıq — xojalıqtıń eń áhmiyetli tarmaǵı. Qaramal, eshki, qoy, at, eshek hám ǵashır baǵıladı. Júweri, tarı, mákke, biyday, sobıqlılar hám basqalar egiledi. Mámlekettegi evropalıq fermer xojalıqlarında jer ǵoza, temeki, kartoshka, ayǵabaǵar, citrus miyweler, paxta da jetistiriledi.

== Sanaatı ==
Sanaatı mámleket ǵárezsizlikke eriskennen keyin rawajlana basladı. Mıs, nikel, marganes, asbest, almaz (1995-jıl 18,5 mln. kirat), kómir qazıp alıw jolǵa qoyıldı. Lobatside mal soyıw hám konserva tayarlaw fabrikası bar. Súyek unı, may, sabın hám pivo islep shıǵaratuǵın kishi kárxanalar bar. Bir jılda 929 mln. kilovatt/saat elektr energiyası islep shıǵarıladı.

== Transportı ==
Botsvanada temirjol uzınlıǵı 900 km, avtomobil jolları uzınlıǵı 15 mıń km ge jaqın (onıń 4,5 mıń km qattı qatlamlı). Tiykarǵı aeroportı — Gaborone qalasında. Botsvana shetke marganes rudası, almaz, mıs, nikel, shárwashılıq ónimlerin shıǵaradı. Shetten mexanizmler hám ásbap-úskeneler, dán, un, toqımashılıq ónimleri, tayın kiyimler, keń tutınıw buyımları, awıl xojalıǵı ásbapları, neft ónimleri hám basqalar keltiredi.

== Baspasózi, radioesittiriwi hám telekórsetiwi ==
Botsvanada shıǵatuǵın tiykarǵı gazeta hám jurnallar: «Botsvana gardian» («Botsvana qorıqshısı», inglis tilindegi háptelik menshikli gazeta, 1982-jıldan), «Botsvana deyli nyus» («Sol kúnniń jańalıqları», setsvana hám inglis tillerindegi kúndelik húkimet gazeta, 1964-jıldan), «Riporter» («Xabarshı», inglis tilindegi háptelik gazeta, 1984-jıldan), «Terisano» («Máslahát», inglis hám setsvana tilinde shıǵatuǵın aylıq gazeta), «Kutlvano» («Awızbirshilik», setsvana hám inglis tilinde shıǵatuǵın aylıq jurnal). Botsvana baspasóz agentligi (BOPA), húkimet informaciya agentligi esaplanadı; 1981-jılda tiykar salınǵan. Botsvana radiosı 1965-jılda dúzilgen. Botsvana telekórsetiwi awqamı bar.

== Xalıq bilimlendiriwi hám ilimiy mákemeleri ==
1970-jıllardıń baslarında baslanǵısh mektepte oqıw haqı 2 ese qısqartırıldı; 1976-jıl setsvana yamasa tsvana tilin úyreniw, 1980-jıldan balalar ushın 6 jastan biypul májburiy baslanǵısh tálim engizildi. Baslanǵısh mektepler — 7 jıllıq; orta mektepler — 5 jıllıq, pullı. Mámleket mektepleri menen bir qatarda menshikli mektepler de bar. Baslanǵısh hám tolıq orta mektepler negizinde óner-texnika tálimi ámelge asırıladı. Baslanǵısh mektep oqıtıwshıları pedagogika bilim orınlarında tayarlanadı. 1982-jıl Gaboroneda Botsvana mámleket universiteti dúzilgen (3 mıńǵa jaqın student tálim aladı). Bunnan tısqarı Botsvana awıl xojalıq kolledji (1967), universitet janındaǵı Rawajlanıw hám mádeniy izertlewler milliy institutı da bar. Gaboroneda Botsvana kitapxanası (1968) hám Milliy arxiv (1967), milliy muzey hám kórkem galereya (1968), Mochudida etnografıya muzeyi (1976) isleydi.

== Arxitektura hám súwretlew kórkem óneri ==
Mámleket arqa-shıǵısındaǵı Ramokgveban qaldıqlarınıń qaldıqları tiykarında etilgen shamalarǵa kóre, Botsvana xalqı áyyemde biyikligi 4,5 m ge jaqın diywallı sozılǵan dóńgelek tas úyler qurǵan, tóbesin «balıq súyegi» qatlamındaǵı qıyıq jıyek penen bezegen, janına kesik konus formasında 9 m ge shekem biyikliktegi minar tiklegen. Jergilikli xalıq suw dárekleri átirapındaǵı mákan-jaylarda jasaydı. Qazıq diywal menen oralǵan qorǵanda 5-6 ılashıq arnawlı bir tártip-qaǵıydasız erkin jaylastırıladı. Kópshiligi sırtınan tirgekler menen bekkemlengen konus formasındaǵı ılashıqlardan ibarat.

Toqıma diywallar ılay menen sıbalıp, aqlap qoyıladı. Ádette ılashıqtıń áynegi bolmaydı, polı jer. Hár waqıtta tas yamasa gerbishten qurılǵan, áynekli hám ılaydan jasalıp qurǵatılǵan qurılıs materialı pechli tórtmuyush úyler ushıraydı. Gaboroneda temir-beton konstrukciyalardan jámiyetlik hám sawda -sanaat ımaratları qurılıp atır. Aǵash naǵıs oyıwshılıǵı rawajlanǵan. Moyınshaq, mıs sım hám temirden hayallar taǵınshaq buyımları islenedi. Qus hám haywanlar súwretlengen ılaydan islengen ıdıslar ushıraydı. Topannan toqılǵan qapshıqlarǵa reńli naǵıslar salınadı, haywan terisinen gilemsheler islenedi.

== Muzıkası ==
Botsvana muzıkalıq mádeniyatı mámlekette jasawshı xalıqlardıń hár qıylı muzıkalıq dástúrlerin óz ishine aladı. Saz ásbapları da hár qıylı. Botsvanada kvadi yamasa losib dep atalatuǵın tar, sekokvane dep atalatuǵın sırnay tárizli ásbap, segankuru dep atalatuǵın nay, ditlak dep atalatuǵın fleyta keń tarqalǵan. Jániwarlardıń shaqlarınan da muzıka ásbabı retinde paydalanıladı. Botsvanada qosıq menen ayaq oyındı bir-birinen ajıratıp bolmaydı. Túrli dástúr hám úrp-ádet qosıqları álbette oyın menen birge atqarıladı. Keyingi waqıtta zamanagóy muzıkalıq formalar da rawajlana basladı. Muzıka kadrların Gaboronedaǵı universitet kolledji tayarlaydı. Botsvana milliy muzeyinde muzıka ásbaplarınıń bay kompleksi toplanǵan.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Afrika}}
{{shala}}

[[Kategoriya:Botsvana| ]]
[[Kategoriya:Afrika mámleketleri]]</text>
      <sha1>ls8ncl5a06mzlr9eedtp7807018l6rb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Esvatini</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1958</id>
    <revision>
      <id>120704</id>
      <parentid>113917</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T06:56:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (15) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120704</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7555" sha1="b5oyfjc7y20u7os6hnzh0h09z18g3al" xml:space="preserve">'''Esvatini''' (svatisha: eSwatini) yamasa '''Esvatini Korolligi''' (svatisha: Umbuso weSwatini; 2018-jılǵa shekem Svazilend dep atalǵan) — [[Qubla Afrika]]da jaylasqan mámleket. Maydanı 17,4 mıń km². Xalqı 1,16 million adam (2020). Paytaxtı — [[Mbabane]] qalası. Húkimet Mbabane qalasında, Patsha rezidenciyası hám nızam shıǵarıwshı organlar Lobamba qalasında jaylasqan.

== Mámleketlik basqarıw principi ==
Esvatini — konstutuciyalı monarxiya. [[Ullı Britaniya]] basshılıǵındaǵı Óz ara doslıq quramına kiredi. Mámlekette patsha tárepinen sawǵa etilgen hám mámleket basqarıw principi tiykarların bekkemleytuǵın bir qansha konstituciyalıq hújjetlerge ámel etedi. Mámleket baslıǵı — patsha (1986-jıldan Msvati III). Nızam shıǵarıwshı hákimiyattı 2 palatalı parlament (Jıynalıs palatası hám Senat), atqarıwshı hákimiyattı korol tárepinen tayınlanatuǵın bas ministr basshılıǵındaǵı húkimet ámelge asıradı.

== Tábiyatı ==
Jer maydanın batıstan shıǵısqa qaray tómenlep baratuǵın Veld platosı (uzınlıǵı 1445 m ge shekem) iyelegen. Asbest, taskómir, temir hám polimetall káni, barit, almaz kánleri bar. Íqlımı qurǵaqshıl. Subtropikten tropikke ótip turıwshı ıqlım húkimran. Ortasha aylıq temperatura qısta 12-15°, jazda 20-24° qa shekem. Jıllıq jawın shıǵısta 500-700 mm, batısta 1200-1400 mm. Kóp bosaǵalı dárya kóp, olar úlken gidroenergiya rezervlerine iye. Qızıl hám sarı topıraqlarda savanna hám kserofit putalar ósedi. Haywanat dúnyası Shıǵıs Afrika savannalarına tán. Sút emiziwshilerden «kók» buǵı, buralma shaqlı kiyik, zebra, begemotlar, Tómen Veld dáryasında krokodiller bar. Milliy baǵı hám Malotoj sarqıraması ataqlı.

== Xalqı ==
Xalqınıń tiykarǵı bólegin bantu tillerinde sóylesiwshi xalıqlar — svazi hám zulular, sonıń menen birge, tsongalar quraydı. Qalǵanları — evropalıq hám afrikaner (bur) lar. Rásmiy tili — inglis hám svazi tilleri. Dinge sıyınıwshılarınıń kópshiligi xristian, azǵana 3 bólegi jergilikli dástúriy dinlerge sıyınadı. Qala xalqı 34%. Zárúrli qalaları: Mbabane, Manzini.

== Tariyxı ==
1830-jıllar aqırında Esvatini aymaǵında iri svazi qáwimleri qáliplesti. Keyinirek olar menen zulu hám basqa qońsılas qáwimler arasında soqlıǵısıwlar bolıp turdı. 1836-jılǵı jeńis nátiyjesinde svazilar ǵárezsizligi saqlanıp qaldı. 30-jıllar aqırında mámleket arqada jańa jerler qosıp alındı hám svazi tuqımları birlestirildi. 1840-jıllar basında evropalıq kolonizatorlar — inglisler, burlar, portugallar Esvatinige kóz súzip basladı. Burlar, ásirese, aktiv háreket etip, korol Msvatidan úlkenǵana jerlerdi arzan bahada satıp aldı. 1894-jıl mámleket aymaǵı burlardıń Transvaal Respublikası quramına kirgizildi.

1899-1902-jıllardaǵı inglis-burlar urısınan keyin Ullı Britaniya múlki, 1903-jıldan bolsa onıń protektoratı dep daǵaza etildi. Esvatini xalqı milliy azatlıq ushın toqtawsız gúresti. 1920-jıllar aqırı — 1930-jıllar basında jergilikli zıyalılardıń dáslepki shólkemleri payda boldı. 50-jıllar aqırı — 60-jıllarda kolonizatorlarǵa qarsı gúres jáne de kúsheydi. 1963-jıl Ullı Britaniya Esvatinige sheklengen ózin-ózi basqarıw huqıqın berdi. 1968-jıl 6-sentyabr kúni Esvatini Óz ara doslıq quramındaǵı ǵárezsiz konstituciyalı monarxiya dep daǵaza etildi. Esvatini — 1968-jıldan BMSh aǵzası. Milliy bayramı — 6-sentyabr — Ǵárezsizlik kúni (1968).

== Siyasiy partiyaları, kásiplik awqamları ==
Ngvane milliy azatlıq kongressi, 1962-jılda dúzilgen; Imbokodvo milliy háreketi, 1964-jıl tiykar salınǵan; Esvatini birlesken frontı, 1962-jıl dúzilgen; Esvatini aǵartıwshılıq partiyası, 1960-jıl dúzilgen. Esvatini kásiplik awqamları federaciyası 1980-jıl dúzilgen.

== Xojalıǵı ==
Esvatini — ekonomikalıq tárepten hálsiz rawajlanǵan agrar mámleket. Jalpı ishki ónimde awıl xojalıǵı úlesi 10%, sanaat úlesi 42%, xizmet kórsetiw tarawı úlesi 48%. Awıl xojalıǵında dıyqanshılıq ústem. Mákke, qumshekerqamıs, citrus miyweler, salı, aq júweri, sobıqlılar, jer ǵoza, ananas, paxta, temeki jetistiriledi. Shárwashılıǵında qaramal, eshki, qoy, shoshqa baǵıladı. Orman xojalıǵı rawajlanǵan, aǵash tayarlanadı. Asbest, taskómir hám barit qazıp alınadı. Esvatini sanaatı awıl hám orman xojalıǵı shiyki ónimin qayta isleydi. Qantsheker, toqımashılıq, aǵashsazlıq, sellyuloza, miywe konservalaw, un jarma kárxanaları bar.

Súyek unı islep shıǵarıw fabrikası, elektr ásbapları, mineral tógin islep shıǵarıw, televizor jıynaw zavodları, baspaxana júzege kelgen. Ónermentshilikte turistler ushın estelikler tayarlaw rawajlanǵan. Jılına ortasha 415 mln. kvt/saat elektr energiya payda etiledi. Transport jolı uzınlıǵı 301 km, avtomobil jolları uzınlıǵı 3,8 mıń km. Shetke qantsheker, mineral tógin, aǵashtaxta, paxta, citrus miyweler, ananas, salı, asbest shıǵaradı. Shetten mashina, úskene hám transport quralları, neft ónimlerin aladı. AQSh, Ullı Britaniya, QAR menen sawda etedi. Pul birligi — lilangeni.

== Bilimlendiriwi, mádeniy-aǵartıwshılıq hám ilimiy mákemeleri ==
Baslanǵısh mektepte oqıw múddeti 7 jıl (6 jastan), orta mektepte 5 jıl (3-jıl tómen orta hám 2 jıl joqarı orta mektepte oqıtıladı). Baslanǵısh mekteptiń kishi klasslarında sabaqlar svazi tilinde, joqarı klassları hám orta mektepte inglis tilinde alıp barıladı. Orta mektepti pitkergenler universitetke kiriw huquqına iye boladı. Baslanǵısh hám tolıqsız orta mektep negizinde óner-texnika tálimi dúzilgen (1-3 jıl). Manzinidaǵı 2 pedagogika kolledji baslanǵısh mektep hám tómen orta mektep ushın oqıtıwshılar tayarlaydı. 1964-jıl Kvalusenida (Manzini qasında) Esvatini mámleket universiteti, inglisshe: University of Eswatini (UNESWA) dúzilgen. Manzinida milliy kitapxana (1972), Lobamba qalasında Milliy muzey (1972) hám basqalar bar. Ilimiy izertlewler menen Loufeld (1964-jılda tiykar salınǵan), Malkernsdaǵı awıl xojalıǵı (1959), Mpisidaǵı shárwashılıq tájiriybe stanciyaları, sonıń menen birge, Mbabanedaǵı geologiya departamenti shuǵıllanadı.

== Baspasózi, radioesittiriwi hám telekórsetiwi ==
Esvatinide baspa etiletuǵın tiykarǵı gazetalar: «News from Eswatini» («Esvatini jańalıqları», háptenama), «Svazi news» («Svazi xalqı jańalıqları», háptenama, 1983-jıldan), «Eswatini Observer» («Esvatini gúzetshisi», inglis tilinde shıǵatuǵın kúndelik gazeta, 1981-jıldan), «Times Of Swaziland» (1968-jıldan beri) «Esvatini waqtı», inglis tilinde shıǵatuǵın kúndelik gazeta, (1897-jıldan), «Tikxatsi Temasvati» (svazi tilinde shıǵatuǵın kúndelik gazeta, 1983-jıldan). Milliy informaciya agentligi joq. Esvatinide radioesittiriw hám informaciya xızmeti 1966-jılda dúzilgen; húkimet tárepinen qadaǵalanadı. Esvatini televiziyalıq korporaciyası, 1978-jıl tiykar salınǵan.

== Mádeniyatı ==
Esvatiniliklerdiń milliy kiyimleri gúlli gezleme hám haywan terilerinen tigiledi, marjanlar menen bezetiledi. Muzıka ásbapları hár qıylı: oq jaylı (kóbinese asqabaq qabıǵına ornatılǵan tarlar), úflep shaertiletuǵın (kiyik shaxınan islengen) ásbaplar, barabanlardan ibarat.

[[Kategoriya:Svazilend| ]]
{{shala}}

== Derekler ==
{{derekler}}</text>
      <sha1>b5oyfjc7y20u7os6hnzh0h09z18g3al</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Burundi</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1962</id>
    <revision>
      <id>120390</id>
      <parentid>113775</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:35:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (8) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120390</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8245" sha1="0ss77fxbjyqlkxprkag0x30yg1vmtmb" xml:space="preserve">'''Burundi''', '''Burundi Respublikası''' (francuzsha: République du Burundi) — [[Oraylıq Afrika]]daǵı mámleket. Maydanı 27,8 mıń km2. Xalqı 6,4 mln. adam (1990-jıllardıń aqırları). Paytaxtı — [[Bujumbura]] qalası. Basqarıw tárepten 15 wálayatqa bólinedi.

== Mámleketlik basqarıw principi ==
Burundi — respublika. Mámleket baslıǵı — prezident. 1996-jıl 25-iyuldaǵı mámleket awdarıspaǵı nátiyjesinde 1992-jılǵı Konstituciyanıń ámel etiwi hám Millet jıynalısı hám de partiyalardıń iskerligi toqtatıp qoyılǵan. Sentyabr ayında Millet jıynalısı hám partiyalardıń iskerligi qayta tiklendi. 1998-jıl 18-iyulda Millet jıynalısı ornına Ótiw dáwiri millet jıynalısı dúzildi.

== Tábiyatı ==
Burundi [[Shıǵıs Afrika]] tawlıǵınıń arqa-batısında jaylasqan. Kembriyǵa shekem payda bolǵan kristall hám metamorfikalıq jınıslar jer maydanına shıǵıp jatadı. Relyefi, tiykarınan, tegistawlıq. Shıǵısında, Nil hám Kongo dáryaları háwizi arasında biyikligi 2000-2500 m bolǵan suw ayırǵısh dizbek bar. Tegistawlıq qubla-shıǵısta Malagarasi dáryası oypatlıǵına tik jarlar payda etip túsken.

== Xalqı ==
Xalıqtıń 62% katolikler, 32% jergilikli dástúriy dinlerge ámel etedi, 6% musulmanlar. Rásmiy tili kirundi hám francuz tilleri. Xalıqtıń 6,3% qalalarda jasaydı. Iri qalaları: Bujumbura, Gitega, Muramvya.

== Tariyxı ==
Burundi aymaǵında áyyemnen bantu hám pigmeylar qáwimi, XV-XVI ásirlerde efioid qatlamına tiyisli urısqaq kóshpeli shárwa qáwimler jasaǵan. Dáreklerge kóre, házirigi kúnde Burundi aymaǵında 1558-jılda dáslepki patshalıqlar shólkemlesken. Ntare 1-mayda xanlıqlardı birlestirip, kúshli mámleketke tiykar salǵan. Wálayatlardı shahzadalar basqarǵan. XIX ásir aqırlarında mámleketke evropalıq missionerlar kirip keldi. 1899-jılda Burundi Germaniya Shıǵıs Afrikası quramına qosıp alındı. [[Birinshi jáhán urısı]] waqtında Burundidi Belgiya armiyası iyeledi (1916). Versal kelisim shártnaması, Milletler Awqamı sheshimine muwapıq Burundi Urundi atı menen Belgiya ıqtıyarına ótti.

Mámleketti Belgiya rezidenti qadaǵalawında patsha (mvami) basqardı. Kolonizatorlar xalıqtı kofe, paxta sıyaqlı eksport tovarlar jetistiriwge májbúr etti. Burundi xalqı kolonizatorlarǵa qarsı uzaq waqıt gúres alıp bardı. Bul gúres Ekinshi jáhán urısınan keyin Afrikada baslanǵan milliy azatlıq háreketi tásirinde háwij alıp ketti. 50-jıllar aqırında Burundidaǵı azatlıq háreketi shólkemlestirilip basladı. Mámlekette siyasiy shólkemler payda boldı. 1959-jıl dúzilgen milliy rawajlanıw hám birlik partiyası Burundige ózin-ózi basqarıw huqıqı beriliwin, keyinirek koloniya basqarıw principin tamamlawdı talap etti.

Xalıq partiyaǵa qayırqomlıq bildirdi. Belgiya húkimranları azatlıq gúresin basqarıw maqsetinde jergilikli basqarıw shólkemlerin dúziwge razılıq berdi. Áyne waqıtta túrli partiya hám shólkemler arasında óz-ara daw qozǵadı, qáwimlerdi bir-biri menen urıstırıp qoydı. Biraq miynetkesh kópshilik azatlıq gúresin passivlestirmedi. Aqırı kolonizatorlar Burundi ǵárezsizligin tán alıwǵa májbúr boldı. 1962-jıl 1-iyulda ǵárezsiz dep daǵaza etildi. 1966-jıl noyabrde monarxiya awdarılıp, respublika daǵaza etildi. 1962-jıldan BMSh aǵzası. 1992-jıl 6 -yanvarda Ózbekstan Respublikasınıń suverenitetin tán alǵan.

== Bayramları ==
Milliy bayramı — 1-iyul, Ǵárezsizlik kúni (1962).

== Siyasiy partiyaları hám kásiplik awqamları ==
Birlik hám milliy rawajlanıw partiyası (UPRONA), 1959-jılda tiykar salınǵan; Burundide demokratiya ushın front, 1986-jılda tiykar salınǵan. Burundi miynetkeshleri birlespesi kásiplik awqamı, 1967-jılda dúzilgen.

== Xojalıǵı ==
Burundi — ekonomikalıq tárepten pás rawajlanǵan agrar mámleket. Jalpı ishki ónimniń 13% i sanaat, 48,5% i awıl xojalıǵı beredi. Miynetke jaramlı xalıqtıń 90% awıl xojalıǵı (tiykarınan dıyqanshılıq hám shárwashılıq) nda bánt. Biyday, aq júweri, mákke, banan, tarı, maniok, shay egiledi. Kofe hám paxta Burundidiń tiykarǵı eksport eginleri bolıp tabıladı. Qaramal, eshki, qoy baǵıladı. Tanganika kólinen balıq awlanadı. Burundi sanaatı endi rawajlanıw basqıshına kirdi. Mámlekette awıl xojalıǵı ónimlerin qayta isleytuǵın orta hám kishi sanaat kárxanaları bar. Kofe hám paxta tazalaw, jer ǵoza mayın islep shıǵarıw, awıl xojalıǵı úskeneleri, sabın, lak boyaw zavodları hám ayaq kiyim, mebel fabrikaları bar.

== Transportı ==
Burundida transport jolları joq. Ishki hám sırtqı júkler avtomobil jolları (uzınlıǵı 6,3 mıń km) hám de suw hám hawa jolları arqalı tasıladı. Tanganika kólinde kemeler qatnaydı (tiykarǵı portı: Bujumbura). Shetke kofe, paxta, kán-teri ónimi, qaramal, qalay koncentratın shıǵaradı hám shetten toqımashılıq, azıq-awqat, neft ónimleri, transport quralların keltiredi. [[Belgiya]], [[AQSh]], [[Germaniya]], [[Ullı Britaniya]] hám basqa mámleketler menen sawda etedi. Pul birligi — Burundi franki.

== Medicinalıq xızmeti, xalıq bilimlendiriwi, mádeniy bilimlendiriw hám ilimiy mákemeleri ==
Burundide 4,5 mıńnan aslam orınlı 30 ǵa jaqın emlewxana hám 120 dan zıyat medicinalıq oray bar. 1962-jılǵa shekem xalıqtıń 98% i sawatsız bolǵan. 1967-jıldan mámleket mekteplerinde oqıw biypul. Burundide 6 jıllıq baslanǵısh mektepler, 6-7 jıllıq orta mektepler bar. Mektep oqıtıwshıları Bujumburadaǵı universitet hám joqarı pedagogika mektebinde tayarlanadı. Burundide awıl xojalıǵı institutı (1958-jılı dúzilgen) nda bar.

== Ilimiy mákemeleri ==
Awıl xojalıǵı izertlewleri institutı, Gidrometeorologiya milliy orayı, Medicina boyınsha izertlew laboratoriyası. Bujumburada universitet kitapxanası hám ǵalabalıq kitapxana, Gitega qalasında Milliy muzey isleydi. Bujumburada Burundi mádeniy orayı ashılǵan.

== Baspasózi, radioesittiriwi hám telekórsetiwi ==
Burundidegi tiykarǵı gazeta hám jurnallar: &quot;Renuvo dyu Burundi&quot; (&quot;Burundi tikleniwi&quot;, francuz tilinde shıǵatuǵın kúndelik húkimet gazeta, 1978-jıldan), &quot;Ubumve&quot; (&quot;Birlik&quot;, kirundi tilinde shıǵatuǵın háptelik gazeta, 1971-jıldan), &quot;Byulleten ekonomik e finanse&quot; (&quot;Ekonomikalıq hám finanslıq byulleten&quot;, francuz tilinde ayına 2 ret shıǵadı), &quot;Gid&quot; (&quot;Jolnama&quot;, francuz hám kirundi tilinde shıǵatuǵın aylıq informaciya byulleteni, 1970-jıldan) &quot;Kyultyur e sosete&quot; (&quot;Mádeniyat hám jámiyet&quot;, hár sherekte francuz tilinde shıǵatuǵın jurnal, 1978-jıldan). Burundi baspasóz agentligi — BAP 1976-jılda dúzilgen. Burundi milliy radioesittiriwi hám telekórsetiwi 1960-jılda dúzilgen.

== Arxitektura hám súwretlew kórkem óneri ==
Xalıqtıń turar jayları kópshiligi sırıqshalardan sırıq qadalıp, arasına shax-puta, qamıs hám ǵawısh qorshap jasalǵan domalaq ılashıqlardan ibarat, tóbesi de ǵawısh penen jabıladı. Ílashıq ishi qamıs mardan menen bólinedi. Awıl qorǵanları tóbelikler hám qır janbawırlarına tarqaq halda jaylasqan. 50-jıllardan tuwrı múyeshli, teris aywan hám áynekli turar jaylar payda boldı. Tóbesin qos qıyalı etip jabıw ádet kórinisine kirdi. Bujumbura arqasında zamanagóy evropasha ımaratlar qurıla basladı. Kórkem ónermentshilikte shıpta, sebet, ıdıs, qaqpaq sıyaqlı túrli kólem hám formadaǵı zatlar toqıw rawajlanǵan. Buyımlar hár túrlı naǵıslar menen bezetiledi. Aǵashtan adamlar hám haywanlardıń háykellerin, qalqan hám sadaqlardı, qaplardı isleydi.

== Muzıka ==
Burundi dástúriy muzıkalıq mádeniyatı qosıq janrları, saz ásbapların atqarıw usılı hár túrliligi menen ajıralıp turadı. Túrli úrp-ádetler, kómiw dástúri hám perzent tuwılıwına arnalǵan ayrıqsha muzıkalar bar. Mámleket ǵárezsizlikke eriskennen keyin, kórkem óner dástúrleri úzliksiz túrde úyrenile basladı, bir neshe qosıq hám oyın ansamblleri dúzildi.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Afrika}}
{{shala}}

[[Kategoriya:Burundi| ]]
[[Kategoriya:Afrika mámleketleri]]</text>
      <sha1>0ss77fxbjyqlkxprkag0x30yg1vmtmb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Burkina-Faso</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1988</id>
    <revision>
      <id>120388</id>
      <parentid>113772</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:35:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (18) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120388</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11315" sha1="gtd79w5p9wyw50inzix3l9gihef7hhm" xml:space="preserve">'''Burkina-Faso''' (''Bourkina Faso'') (1984-jıl avgustqa shekem Joqarı Volta Respublikası) — [[Batıs Afrika]]daǵı mámleket. [[BMSh]] aǵzası. Maydanı 274,2 mıń km2. Xalqı 10,4 mln. adam (1990-jıllar aqırı). Paytaxtı — [[Uagadugu]] qalası. Basqarıw tárepten 45 wálayatqa bólinedi.

== Mámleketlik basqarıw principi ==
Ámeldegi konstituciya 1991-jıl 2-iyundaǵı referendumda maqullanǵan. Mámleket baslıǵı — prezident. Ol ulıwma tuwrı hám jasırın dawıs beriw jolı menen 7 jıl múddetke saylanadı hám shegaralanbaǵan muǵdarda qayta saylanıwı múmkin. Nızam shıǵarıwshı húkimet — Milliy assambleya. Atqarıwshı húkimet — prezident hám ol tárepinen tayınlanatuǵın bas ministr basshılıǵındaǵı húkimet.

== Tábiyatı ==
Jer maydanı qır-adırlardan ibarat 200-500 m ge shekem biyikliktegi plato. Qubla-batısındaǵı tawlar 750 m ge shekem baradı. Íqlımı — subekvatorial mussonlı, arqa aymaqlarında qurǵaq máwsim 8-10 ay dawam etedi. Ortasha aylıq temperatura 24-26° tan 30-35° qa shekem. Jılına 500-1000 mm ge shekem jawın jawadı. Tiykarǵı dáryaları — Qara Volta hám Aq Volta. Topıraqları qızıl hám qızıl-qońır, laterit topıraqlar. Ósimlikleri savannaǵa tán, ayırım jaylarında orman hám putalıqlar ushıraydı. Aymaǵınıń 9% orman. Savannalarda arıslan, qaplan, pil, buǵı, kiyik sıyaqlı haywanlar saqlanıp qalǵan. Qublada sese shıbını tarqalǵan. Milliy baǵlar hám qorıqxanalar, atap aytqanda mámleket shıǵısında Dubl-Be, Kurtyagu, Arli milliy baǵları bar.

== Xalqı ==
Xalqınıń tiykarǵı bólegi (50%) mosilar; lobi, fulbe, bobo hám basqa da xalıqlar  jasaydı. Xalıqtıń 50% ten kóbi jergilikli dástúriy dinlerge, 40% musulman dinine sıyınadı; qalǵanları xristianlar. Qala xalqı 9% ti quraydı. Rásmiy tili — francuz tili.

== Tariyxı ==
Arxeologiya tabılmalarına qaraǵanda, Burkina-Fasoda neolit dáwirinde adamlar jasaǵan. Arqa-batısta áyyemgi qorǵanlar hám qudıqlar, Yatenga átirapında ańshılar hám jabayı jániwarlar súwretlengen jartas súwretleri tabılǵan. XI ásirde Burkina-Faso aymaǵında mosilar mámleketi qurala basladı. XIV ásirde Uagadugu, Yatenga hám basqa mámleketler bolǵan. XIX ásir aqırı — XX ásir baslarında francuz kolonizatorları tárepinen basıp alındı. 1904-jıl Burkina-Faso Franciyanıń Joqarı Senegal-Niger koloniyası quramına qosıp alındı. 1919-jıl Franciya Batıs Afrikası quramında bólek-bólek basqarıw birlik etip ajıratıldı, biraq 1932-jıl Franciya Burkina-Faso aymaǵın Pil Súyegi Jaǵası, Niger hám Franciya Sudanı koloniyaları arasında bólip jiberdi.

1947-jıl Burkina-Faso aldınǵı shegaralarda Franciyanıń &quot;teńiz artındaǵı aymaǵı&quot; retinde tiklendi, 1958-jıl dekabrde Burkina-Faso mámleket atın aldı hám Franciya Doslıq awqamı quramında avtonomiya respublika dep daǵaza etildi. 1960-jıl 5-avgustta ǵárezsizlikke eristi. 1984-jıl 4-avgusttan Burkina-Faso dep atala basladı. M. Yameogo Joqarı Volta Respublikası (házirgi Burkina-Faso) nıń birinshi prezidenti bolıp tabıladı. 1983-jılǵa shekem bir neshe ret mámleket awdarıspaǵı boldı. 1983-jıl 4-avgustta húkimet&quot; joqarı jaǵına T. Sankara basshılıǵındaǵı Milliy revolyuciya keńesi keldi. 1987-jılda bolsa Burkina-Fasoda náwbettegi mámleket awdarıspaǵı bolıp, kapitan Blez Kompaore basshılıǵındaǵı Xalıq frontı hákimiyattı qolǵa aldı. B. Kompaore — 1991-jıl 1-dekabrden mámleket prezidenti. 1991-jıl mámlekette kóp partiyalı sistema engizildi. Burkina-Faso — 1960-jıldan [[BMSh]] aǵzası. Ózbekstan Respublikası suverenitetin 1992-jıl 25-yanvarda tán alǵan. Milliy bayramı — 4-avgust — Revolyuciya kúni (1983).

== Siyasiy partiyaları hám kásiplik awqamları ==
Demokratiya hám federaciya ushın alyans, 1990-jılda dúzilgen partiya; Afrika demokratiyalıq birlespesi partiyası; Demokratiya hám rawajlanıw kongressi partiyası, 1996-jılda dúzilgen; Aldınǵı patriotlar milliy konventi — Social-demokratiyalıq partiya, 1991-jıl dúzilgen; Demokratiya hám rawajlanıw partiyası, 1993-jılda dúzilgen; Xalıq frontı, túrli siyasiy jáne sociallıq shólkemler awqamı, 1987-jılda dúzilgen. Burkina-Faso bas miynet konfederaciyası, 1988-jılda dúzilgen; Burkina-Faso miynetkeshleri kásiplik birlespesi, 1958-jılda dúzilgen.

== Ekonomikası ==
Burkina-Faso — agrar mámleket. Jalpı ishki ónimde awıl xojalıǵınıń úlesi 40%, sanaattıń úlesi — 14%. Egin maydanınıń 75% ine ǵálle egiledi. Awıl xojalıǵınıń tiykarǵı ónimleri: paxta, jer ǵoza, maylı palma, qumshekerqamıs, salı, batat, lobıya. Dárya balıqshılıǵı menen shuǵıllanıladı. Jaylaw shárwashılıǵı ústem. 4 mln. ǵa jaqın qaramal bar. Jılına 68 mıń tonna gósh jetistiriledi. 100 ge jaqın kárxana, atap aytqanda aǵash tiliw, paxta tazalaw, toqımashılıq, sabın, sherim ayaq kiyim, salı aqlaw kárxanaları, qassapxanalar bar. Sınap, altın, marganes, nikel, mramor qazıp alınadı. Jılına ortasha 157 mln. kvt/saat elektr energiya payda etiledi. Shetke qaramal, shárwashılıq ónimleri, paxta, jer ǵoza, palız eginleri, kunjut tuqımın satadı. Shetten mashina hám ásbap-úskeneler, azıq-awqat, neft ónimlerin aladı. Avtomobil jollarıniń uzınlıǵı 4,6 mıń km, temirjol uzınlıǵı — 1 155 km. Sırtqı sawda-satıqtaǵı qarıydarları: Franciya. Kotd'Ivuar; Germaniya, Kanada, AQSh, Niderlandiya menen de jaqın baylanıs baylanıstırǵan. Xalıqaralıq aeroportları: Uagadugu, Bobo-Diulaso. Pul birligi — Afrika franki.

== Medicinalıq xızmeti ==
Burkina-Fasoda mámlekettiń 9 emlewxanası hám 400 den artıq basqa medicinalıq mákemeler bar. 3,6 mıń orınlı emlewxanalarda 150 shıpaker, 800 den artıq miyirbiyke hám akusher isleydi.

== Bilimlendiriwi, mádeniy-aǵartıwshılıq hám ilimiy mákemeleri ==
Ǵárezsizlik daǵaza etilgenge shekem (1960) xalıq sawatsız edi. Ǵárezsizlik sharapatı menen bilimlendiriwdi rawajlandırıw jobası qabıl etildi. Awıllarda 3 jıllıq tálim orayları ashıldı, májburiy biypul baslanǵısh tálim jolǵa qoyıldı. Burkina-Fasoda mámleket mektepleri menen bir qatarda pullı menshikli mektepler de bar. 6 jastan baslap balalar ushın 6 jıllıq baslanǵısh, awıllıq jaylarda 3 jıllıq tolıqsız baslanǵısh mektepler bar. Tolıqsız orta mektep (kolledj) 4 jıllıq, tolıq orta mektep (licey) 7 jıllıq. Baslanǵısh mektep negizinde 4 jıllıq tómen ónertexnika tálimi, 7 jıllıq orta texnika tálimi jolǵa qoyılǵan. Baslanǵısh mektepler ushın oqıtıwshılar pedagogika bilim orınlarında 3 jıl dawamında, orta mektepler ushın oqıtıwshılar universitette tayarlanadı.

Burkina-Fasoda Uagadugu universiteti (1969-jılda Joqarı tálim orayı retinde dúzilgen, 1974-jıldan universitet mártebesin alǵan), Kino hám telekórsetiw oqıw institutı bar. Mámlekettegi iri ilimiy mákemeler: Ilimiy izertlew orayı, Tropikalıq awıl xojalıǵı institutı, Ilimiy-texnika izertlewleri byurosı, kánshilik geologiya direksiyası, Tropikalıq orman texnika orayı (1963), Milliy pedagogika institutı, Paxta hám toqımashılıq institutı, Ekonomikalıq jáne sociallıq pánler orayı hám basqalar. Universitet janındaǵı kitapxana, Milliy pedagogika institutınıń kitapxanası, Ilimiy izertlewler orayı janındaǵı kitapxana, Kánshilik geologiya direksiyasınıń kitapxanası bar.

== Baspasózi, radioesittiriwi hám telekórsetiwi ==
Burkina-Fasodaǵı iri gazeta hám jurnallar: &quot;Sidvaya&quot; (&quot;Haqıyqat&quot;, francuz tilinde shıǵatuǵın kúndelik gazeta, 1984-jıldan), &quot;Byulten de lajans denformason dyu Burkina&quot; (&quot;Burkina informaciya agentliginiń byulleteni&quot;, francuz tilinde shıǵatuǵın háptelik jurnal), &quot;Jurnal dyu jyodi&quot; (&quot;Piyshembilik gazeta&quot;, francuz tilindegi háptelik gazeta, 1991-jıldan), &quot;Maten&quot; (&quot;Tań&quot;, francuz tilindegi háptenama, 1992-jıldan), &quot;Pen&quot; (&quot;Mámleket&quot;, francuz tilindegi kúndelik gazeta, 1991-jıldan). Burkina-Faso informaciya agentligi 1963-jılda dúzilgen. Burkina milliy radioesittiriwi húkimet agentligi. Burkina-Faso milliy telekórsetiwine 1963-jılda tiykar salınǵan.

== Ádebiyatı ==
Ádebiyatı XX ásir 60-jıllarınıń ortalarınan baslap francuz tilinde rawajlana basladı. R. Nikyemniń xalıq awızeki dóretiwshiligi usılındaǵı &quot;Ǵárez&quot; romanı 1967-jılda basılıp shıqtı. P. Dabire óziniń &quot;Samsoa&quot; romanında mosilardıń awıl ómirin súwretledi. S. Kulibali qosıq hám romanları menen ataqlı boldı. A. Kere qosıqları ana jurt tábiyatın maqtaw etedi. F. Passer, E. Savadogo, J. Yu. Bazye hám basqalar milliy ádebiyattı rawajlandırıwǵa úles qostı. 1984-jılda baspa etilgen &quot;Burkina-Faso poeziyası antologiyası&quot; na kirgen dóretpeler mámlekettiń ótkir social-siyasiy máselelerin sáwlelendiredi. Jas shayırlar urısqa qarsı, jer júzinde tınıshlıqtı saqlaw temaların qálemge almaqta.

== Arxitektura hám súwretlew kórkem óneri ==
Burkina-Faso xalıqları (moyey, baba, fulbe hám basqalar) nıń turar jayı konus formasındaǵı dóńgelek yamasa tegis tóbeli tuwrı múyeshli 4-5 xanalı úylerden ibarat. Ayırım xalıqlardıń bekkemlengen turar jayları 2-3 qabatlı tegis tóbeli dóńgelek minarlardı yadqa saladı. Ílaydan jasalıp qurǵatılǵan qurılıs materialınan dóńgelek etip tiklengen dán bazalarınıń diywallarına &quot;kóz tiymesin&quot; dep hayallar, tasbaqalar hám kesirtkeler súwreti túsirilgen. Ílaydan jasalıp qurǵatılǵan qurılıs materialınan tegis tóbeli meshitlerdi minar hám mezanalar menen birge qurıw ádet bolǵan. Ayırım ımaratlardıń bosaǵaına kiyik shaqları hám túrli naǵıslar salınǵan taxtalar ilip qoyıladı. Házirgi francuz arxitektorları joybarı tiykarında zamanagóy ımaratlar qurılıp atır. Bronzadan jasalǵan buyımlarda ósimlikke uqsatıp naǵıs salınǵan kórkem óner dóretpeleri jaratıladı. Milliy kiyim-kensheklerge kók reńde túrli naǵıslar tigiledi.

== Muzıka ==
Burkina-Fasodaǵı kóplegen xalıqlardıń muzıkalıq dástúrleri hár túrli. Awıl toparlarında miynet processleri, bayram dástúrleri, diniy úrp-ádetlerge baǵıshlanǵan túrlishe muzıkalıq usıl hám jollar bar. Kóbinese muzıka, oyın hám qosıq birge atqarıladı. Bayram dástúrlerinde atqarılatuǵın kóplegen qosıqlarda áwladlar ruwxına shaqırıq etilip, densawlıq, aman-esenlik hám ónim payda bolıwı haqqındaǵı tilekler aytıladı. Saz ásbapları: nay, dombıra, shań, girjek hám haywan shaqlarınan jasalǵan gernay sıyaqlılar. Keyingi jıllarda zamanagóy muzıkanı rawajlandırıwǵa úlken áhmiyet berilmekte. Uagadugudaǵı milliy teatr hám milliy folklor dástesi, bir qansha estrada qosıq hám oyın dásteleri bar.

== Kino ==
1969-jılda Uagaduguda bolıp ótken 1 Ulıwma Afrika kinofestivalı milliy kinematografiyanıń rawajlanıwına túrtki boldı. Birinshi tolıq metrajlı film 1972-jılda jaratılǵan. Keyinirek &quot;Jarasıw jolı&quot;, &quot;Allahtıń sawǵası&quot;, &quot;Poko-Poko&quot; sıyaqlı filmler júzege keldi.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Afrika}}
{{shala}}

[[Kategoriya:Burkina-Faso| ]]
[[Kategoriya:Afrika mámleketleri]]</text>
      <sha1>gtd79w5p9wyw50inzix3l9gihef7hhm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Efiopiya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1992</id>
    <revision>
      <id>120638</id>
      <parentid>113887</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:52:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (24),  –  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120638</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20176" sha1="t6oga0f8q8kbu2ycrf0g9r2g1yv96c9" xml:space="preserve">{{dereksiz}}
'''Efiopiya''' (ኢትዮጵያ ፌዴራላዊ ዴሞክራሲያዊሪፐብሊክ (yeʾĪtiyoṗṗya Fēdēralawī Dēmokirasīyawī Rīpebilīk), '''Efiopiya Federativ Demokratiyalıq Respublikası'''), '''Habashiston''' (Efiopiyanıń Shıǵısta tarqalǵan ekinshi atı) — [[Arqa-shıǵıs Afrika]]daǵı mámleket. [[BMSh]] aǵzası. Maydanı 1227 mıń km². Xalqı 115 mln. adam (2022). Paytaxtı — [[Addis Abeba]] qalası. Basqarıw tárepten 9 shtatqa bólinedi.

== Mámleketlik basqarıw principi ==
Efiopiya — respublika. Ámeldegi Konstituciyası 1995-jıl 22-avgustta qabıl etilgen. Mámleket baslıǵı — prezident (2001-jıldan Girma VoldeGiorgis), ol parlament tárepinen 6 jıl múddetke saylanadı. Nızam shıǵarıwshı hákimiyattı Xalıq wákilleri keńesi (parlamenttiń tómen palatası), atqarıwshı hákimiyattı Bas ministr hám húkimet ámelge asıradı. Parlament — Federal jıynalıs 2 palata: Federaciya keńesi (joqarı palata) hám Xalıq wákilleri keńesi (tómen palata) nen ibarat.

== Tábiyatı ==
Efiopiya aymaǵınıń kópshilik bólegi subekvatorial regionda bolıp, úlken bólegin Efiopiya tawlıǵı (biyikligi 2000-3000 m) iyeleydi (eń biyik noqatı 4623 m, Ras-Dashen tawı). Mámleket qubla-shıǵısındaǵı tereń graben Efiopiya-Somali platosı (biyikligi 1500 m ge shekem) n tawlıqtan ajıratıp turadı. Arqa-shıǵısta Afar batıǵı (batıqtaǵı Assal kóliniń tereńligi teńiz betinen 116 m tómen) bar. Efiopiyada altın, platina, mıs, nikel, marganets káni, tábiyiy gaz, kaliy duzı hám basqalar bar.

Íqlımı arqa hám shıǵısında tropikalıq shól hám shala shól ıqlım, qalǵan bóleginde subekvatorial ıqlım. Ortasha aylıq temperatura 13-19° (Addis-Abeba). Ortasha jıllıq jawın 150-160 tan 1500-1800 mm ge shekem (ayırım orınlarda 50 mm den kem). Tiykarǵı dáryaları: Kók Nil, Vebi Shebeli. Bir qansha kól bar; eń irisi — Tana kóli. Topıraqları Efiopiya tawlıǵı janbawırlarında qızıl-qońır hám taw qıp-qızıl topıraq, ortasha regionda taw qaralaw topıraq, suwıq regionda ılaysızlanǵan topıraq, qurǵaqshıl shıǵıs hám qubla shetlerinde qońır hám qızıl qońır, kóbinese taslaq topıraqlar bar. Efiopiyanıń arqa, shıǵıs hám qubla bólegi putazarlı shól hám shala shól, shólge aynalǵan savannalardan ibarat. Dárya oypatlıqlarında mudam jasıl ormanlar bar. Efiopiya tawlıǵınıń batıs hám qubla batıs janbawırları tropikalıq orman. Haywanat dúnyası túrli-túrli: iri sút emiziwshiler (kiyik, jirafa, buǵı, begemot, pil, zebra, taw eshkisi) kóp. Jırtqısh haywanlardan arıslan, qaplan ushıraydı ; hár túrli meshinler, quslar jasaydı. Milliy baǵları: Avash, Gambela, Simen hám basqalar.

== Xalqı ==
Efiopiya xalqınıń 3/4 bólegin amxara hám demolar quraydı; sonıń menen birge tigrai, galla, tigre, sidimo hám basqa xalıqlar da jasaydı. Rásmiy tili — amxara tili. Dinge sıyınıwshılardıń kópshiligi musulmanlar hám xristianlar. Qala xalqı 11,5%. Iri qalaları: Addis Abeba, Xarar (Xarer), Nazret (Adama).

== Tariyxı ==
Efiopiya aymaǵınan tabılǵan arxeologiyalıq tabılǵan zatlar jası shama menen 2 mln. jılǵa jaqın. Eramızǵa shekemgi ásirlerde Efiopiya aymaǵında somxom hám basqa da til toparlarına tiyisli xalıqlar jasaǵan. Eramızdıń baslarında Arqa Efiopiya aymaǵında Aksum patshalıǵı bar bolǵan. V-VI ásirlerde xristianlıqtıń monofislik baǵdarı mámlekettegi húkimran dinge aylandı. VII ásirde arablardıń Arqa hám Shıǵıs Afrikaǵa bastırıp kiriwi hám Arab xalifalıǵınıń payda bolıwı nátiyjesinde Aksum patshalıǵı kriziske ushıradı. XIII ásirden bul aymaqta Efiopiya patshalıǵı bar bolǵan. XVIII ásir aqırı — XIX ásir 1-yarımında óz-ara urıslar nátiyjesinde bir qansha knyazliklerge bólinip ketti. XIX ásirdiń 50-jılları Kuaralik Kasa mámleketti birlestiriwde áhmiyetli rol oynadı [1855-jıl ózin Teodros (Fyodor) II atı menen imperator dep járiyalaǵan].

1867-jıl Ullı Britaniya Efiopiyaǵa qarsı urıs basladı. Urısta Efiopiya armiyası jeńildi (1868), bıraq ingisler xalıqtıń qattı qarsılıǵına ushırap, mámleketten shıǵıp ketiwge májbúr boldı. XIX ásirdiń 70-80-jılları Efiopiya Mısır hám Sudan menen urıs alıp bardı. Urıslar nátiyjesinde Efiopiyanıń kúshsizlengeninen paydalanǵan Italiya 1882-jıl Assab, 1885-jıl Massaua portların basıp aldı. 1889-jılǵı kelisim boyınsha Efiopiya Italiya protektoratına aylandı. 1890-jıl basında Italiya Qızıl teńiz boyındaǵı ózi iyelegen jerlerdi Eritreya koloniyasına birlestirdi. 1895-jıl italyan áskerleri Efiopiyaǵa taǵı hújim etti. 1896-jıl marttaǵı urısta Efiopiya áskerleri italyanlardı joq etti. 1896-jıl 26-oktyabrde dúzilgen kelisim shártnamasına kóre, Italiya Efiopiyanıń tolıq ǵárezsizligin tán aldı. Imperator Menelik II dáwiri (1889-1912) nde mámleketti oraylastırıw juwmaqlandı hám bir qatar qońsılas wálayatlar Efiopiyaǵa qosıp alındı. Onıń ólimi (1913) nen keyin húkimet ushın gúres háwij aldı. 1930-jıl Xayle Selassiye I Efiopiya imperatorı boldı. Ol bir qansha reformalardı ámelge asırdı (1931-jıl mámlekettiń birinshi Konstituciyasın qabılladı).

1935-1936-jıldaǵı Italiya-Efiopiya urısı nátiyjesinde Italiya Efiopiyanı iyeledi jáne onı &quot;Italiya Shıǵıs Afrikası&quot; koloniyası quramına kirgizdi. 1941-jıl yanvarda inglis-efiop áskerleri Sudan aymaǵınan Efiopiyaǵa kirip, italyan áskerlerine qarsı hújim basladı hám 1941-jıl aqırında Efiopiyanı italyan áskerlerinen azat etti (áskeriy háreketlerde qatnasqan inglis áskerleri mámleketten 1954-jıl shıǵıp ketti). 1942-jıl mámlekette qulshılıqtı qadaǵan etiw hám qullardı azat etiw tuwrısında párman daǵaza etildi. 1952-jıl BMSh Bas Assambleyasınıń sheshimine muwapıq Italiyanıń burınǵı koloniyası — Eritreya federativ tiykarda Efiopiyaǵa qosıldı. 1962-jıl Eritreyanıń federativ mártebesi imperatorlıq húkimetiniń qısımı menen biykar etildi hám ol Efiopiya menen tolıq birlesti. XX ásir 60-70-jıllarında túrli social qatlamlardıń aktivligi kúsheydi. Agrar reformalar haqqındaǵı máseleni sheshimniń sozılıwı, 1973-jıldaǵı qurǵaqshılıq hám júz mıńlaǵan adamlardıń ashlıqtan qaytıs bolıwı, bahalardıń asıp, joqarı hámeldarlar arasında paraxorlıqtıń kúsheyiwi 1974-jıl basına kelip monarxiya basqarıw principiniń sociallıq-ekonomikalıq hám siyasiy tıǵızlıǵın kúsheytti.

1974-jıl fevralda is taslaw hám kórsetiwler baslandı. Ol miynetkeshlerdiń monarxiyaǵa qarsı revolyuciyasına aylanıp ketti hám 1974-jıl 12-sentyabrde Xayle Selassiye I awdarıp taslandı. 1975-jıl martta mámleket respublika dep daǵaza etildi hám Socialistlik Efiopiya dep ataldı, 1987-jıl sentyabrden Efiopiya Xalıq Demokratiyalıq Respublikası, 1991-jıl iyunnan Efiopiya, 1995-jıl avgusttan Efiopiya Federativ Demokratiyalıq Respublikası dep at berildi. 1993-jıl mayda ǵárezsizlik ushın alıp barǵan 30 jıllıq gúresten keyin Eritreya Efiopiyadan ajıralıp shıqtı hám óz ǵárezsizligin járiyaladı. Efiopiya — 1945-jıldan BMSh aǵzası. Ózbekstan Respublikası suverenitetin 1992-jıl 2-yanvarda tán alǵan hám 1996-jıl 15-iyulda diplomatiyalıq qatnasların ornatqan. Milliy bayramı — 28-may — Tınıshlıq hám demokratiya ornatılǵan kún (1991-jıl 28-mayda Efiopiya xalıqları revolyuciyalıq demokratiyalıq frontı húkimet joqarı jaǵına kelgen).

== Tiykarǵı siyasiy partiya hám shólkemleri ==
Hamda kásiplik birlespeleri Efiopiyada tınıshlıq hám demokratiya ushın alternativ kúshler awqamı, 1993-jıl dúzilgen; Efiopiya demokratiyalıq birlik partiyası, 1984-jıl tiykar salınǵan; Efiopiya xalıqları revolyuciyalıq demokratiyalıq frontı, 1989-jıl dúzilgen. Efiopiya kásiplik awqamları, 1977-jıl dúzilgen.

== Ekonomikası ==
Efiopiya — agrar mámleket. Jalpı ishki ónimde sanaat 12%, awıl xojalıǵı 55%, xizmet kórsetiw tarmaǵı 33% ti quraydı. Awıl xojalıǵı ekonomikada jetekshi rol oynaydı. Miynetke jaramlı xalıqtıń 85% ke jaqını awıl xojalıǵında bánt. Awıl xojalıǵınıń tiykarǵı tarmaǵı — dıyqanshılıq. Tiykarǵı azıq-awqat egini — arpa, teff (tarınıń bir túri), mákke, biyday, jer ǵoza, ayǵabaǵar. Sonıń menen birge, qumshekerqamıs, paxta, temeki jetistiriledi. Palız eginleri de egiledi. Citrus miyweler, erik, shaptalı, ánar, banan óstiriledi. Eksport ushın kofe jetistiriledi. Shárwashılıǵında qaramal, qoy, eshki, ǵashır, túye baǵıladı. Qusshılıq, orman palshılıǵı rawajlanǵan. Ormanlarında qımbat bahalı aǵash tayarlanadı. Sanaatında azıq-awqat, jeńil, neftti qayta islew, metallsazlıq, toqımashılıq, ayaq kiyim tarmaqları jetekshi. Jılına ortasha 1,28 mlrd. kvt/saat elektr energiyası payda etiledi. Eń iri GES — Fincha. Ónermentshilikte toqımashılıq, teri, súyek hám aǵashtı qayta islew rawajlanǵan. Platina, altın, marganets rudası, kaliy duzı, kvars qumı qazıp alınadı.

== Transportı ==
Efiopiyada temirjollar uzınlıǵı — 0,78 mıń km, avtomobil jolları uzınlıǵı — 19,4 mıń km. Sırtqı sawda júkleri tiykarınan, Jibuti portı arqalı ámelge asırıladı. Efiopiya shetke kofe, teri shiyki ónimi, sobıqlı dánler, maylı tuqımlar shıǵaradı. Shetten neft hám neft ónimleri, azıq-awqat, mashina hám úskeneler, tutınıw buyımların aladı. Sırtqı sawdada Germaniya, Saudiya Arabstanı, AQSh, Italiya, Yaponiya, Jibuti menen sheriklik etedi. Pul birligi — bir.

== Medicinalıq xızmeti ==
Xalıqqa medicinalıq xizmet kórsetiw mámleket emlew mákemeleri tárepinen ámelge asırıladı. Vrachlar Addis-Abebadaǵı universitettiń medicina fakulteti hám Gonderdaǵı medicina kolledjinde tayarlanadı.

== Bilimlendiriwi, ilimiy hám mádeniy-aǵartıwshılıq mákemeleri ==
Tálim sisteması 6 jıllıq baslanǵısh hám 6 jıllıq orta mektepten ibarat. 7-12 jastaǵı balalar ushın baslanǵısh tálim májburiy. Oqıw amxara tilinde alıp barıladı. Óner-texnika tálimi tolıqsız orta mektep negizinde ámelge asırıladı. Baslanǵısh mektep oqıtıwshıları 2 jıllıq oqıtıwshılar institutında, orta mektep oqıtıwshıları universitetler, Addis-Abebadaǵı pedagogika institutında tayarlanadı. Addis-Abebada milliy universitet, Bahr-Darda politexnika institutı, Jimmada awıl xojalıǵı institutı bar. Awıl xojalıǵı institut hám kolledjleri mámlekettiń basqa qalalarında da bar. Institutlar milliy universitet janındaǵı awıl xojalıǵı stanciyaları, efiop izertlewler institutı, geofizika observatoriyası, orman izertlewleri institutı, kartagrafiya hám geografiya institutı, geologiya izertlewleri bóliminde alıp barıladı. Sonıń menen birge, Addis-Abebada awıl xojalıǵı institutı, Afrika shárwashılıǵı izertlew orayı, Efiopiya geologiya xızmeti, Jimma qasında kofe seleksiya ilimiy tekseriw stanciyası bar. Iri kitapxanaları: Addis-Abebadaǵı universitet kitapxanası, Addis-Abebadaǵı milliy kitapxana. Addis-Abebada Arxeologiya muzeyi, Desse qalasında muzey bar.

== Baspasózi, radioesittiriwi hám telekórsetiwi ==
Efiopiyada bir qansha gazeta hám jurnal baspa etiledi. Túpkiliklileri: &quot;Addis zemen&quot; (&quot;Jańa waqıt&quot;, amxara tilinde shıǵatuǵın kúndelik gazeta, 1941-jıldan), &quot;Yezareitu Itiopiya&quot; (&quot;Búgingi Efiopiya&quot;, amxara tilindegi háptelik gazeta, 1952-jıldan), &quot;Yekatit (&quot; Fevral&quot;, amxara hám inglis tillerindegi bezewli jurnal), &quot;Meskerem&quot; (&quot;Sentyabr&quot;, amxara tilinde hár sherekte shıǵatuǵın teoriyalıq jurnal, 1980-jıldan), &quot;Efiopian gerald&quot; (&quot;Efiopiya xabarnaması&quot;, inglis tilindegi háptelik gazeta, 1943-jıldan). Húkimetke qaraslı Efiopiya informaciya agentligi 1964-jıl dúzilgen. Efiopiya radiosı, húkimet radioesittiriw xızmeti, 1941-jıl dúzilgen; Efiopiya televideniesi, húkimet xızmeti, 1964-jıl tiykar salınǵan.

== Ádebiyatı ==
Efiopiya ádebiyatı kóp tilli. Efiopiyada jazıw hám epigrafika eramızǵa shekemgi V ásirde sabey tilinde jaratılǵan. Gyoez tilindegi efiop ádebiyatı IV-VII ásirlerde júzege keldi. VI ásirde grek tilinen gyoez tiline xristian hám gnosticizm ádebiyatına tiyisli bir qansha dóretpeler awdarma etilgen. VIII-XII ásirlerde efiop ádebiyatı páseńlewge ushıradı. XIII-XV ásirlerde arab tilindegi kóplegen dóretpeler awdarma etildi. XIV ásirde &quot;Shahlar mabai&quot; atında dóretpe jaratıldı. Imperator Naod orta ásirdiń iri shayırı bolıp tabıladı. Gyoez tilindegi ádebiyat XV-XVI ásirlerde joqarı dárejede rawajlandı. Sol dáwirdiń ataqlı jazıwshısı Zere Yakob diniy-dogmatikalıq traktlar hám gimnler toplamın jarattı.

XVI-XIX ásirlerde Efiopiya ádebiyatı 6 til (gyoez, arab, amxara hám basqalar) de rawajlandı. Házirgi zaman amxara tilindegi efiop ádebiyatınıń tiykarshısı Afeuork Gebre Iyesus (1868-1947) esaplanadı. Ol 1908-jıl birinshi shıǵarma — &quot;Kewil menen tuwılǵan tariyx&quot; romanın jarattı. 1920-1930-jıllardaǵı kózge kóringen jazıwshılardan biri Xiruy Volde Selassiye (1889-1939) bolıp tabıladı. Efiopiya ádebiyatınıń rawajlanıwı Kabbede Mikael, Mekonnin Endalkachou hám basqa aǵartıwshı jazıwshılar iskerligi menen baylanıslı. 1950-1960-jıllarda jazıwshılar Taddese Liben, Birxanu Zerixun, Abu Guben, shayır hám dramaturglar Mengistu Lemm, Segaye Gebre Medxinlardıń haqıyqatlıqtı real sáwlelendiriwshi dóretpeleri basılıp shıqtı. 1974-jıl monarxiya basqarıw principi awdarılǵannan keyin, Aseff Gebre, Maryam Tesemm, Ayalnex Mulatu qosıqları ataqlı boldı. Birxanu Zerixun, Segaye Gebre Medxin, Bealyu Girma sıyaqlı jazıwshılar nátiyjeli dóretiwshilik etti. Ádebiyatqa jas jazıwshılar toparı kirip keldi.

== Arxitektura hám súwretlew kórkem óneri ==
Efiopiya aymaǵınan eń áyyemgi (eramızǵa shekemgi 2 mıń jıllıq) dáwirlerge tiyisli jartas súwretleri, hoʻkiz, adamnıń bórttirip islengen súwretleri tabılǵan. Eramızǵa shekemgi 1 mıń jıllıq ortalarında tawlıq platolarda áyyemgi shıǵıs kórkem óneri tipindegi kórkem óner gúllep jaynadı; qorǵan, ıbadatxana, shahlar háykelleri, haywanlar súwreti jaratıldı. 1 mıń jıllıqtıń 1-yarımı hám ortalarında Aksum patshalıǵı rawajlanǵan dáwirde záwlim saraylar, kóp qabatlı minar formasındaǵı tas stela hám taxtlar, bógetler, suw bazaları, turar jay ımaratları qurıldı. Aksumda xristianlik tarqalǵan (IV ásir ortaları) nan keyin monastr komplekslerin hám bazilikali shirkewler jaratıldı (Depre-Damo kompleksi, VI ásir). Keyinirek (XIII-XIV ásirlerde) Lalibedta jartaslardı oyıp shirkewler jaratıldı, freska, reńli súwret dóretpeleri, naǵıslar menen bezetildi. XIV ásirde shahtıń Bet-Amxara rezidenciyasındaǵı ıbadatxana hám monastrlar saltanatlılıǵı menen dańq shıǵardı. XIV ásirden kopt, siriya-mesopotamiya, arman kórkem ónerleri tásirin ózinde jámlegen efiop miniatyurası rawajlandı.

XVII ásirde mámlekettiń jańa paytaxtı -Gonder qalası qurıldı. Qalada jergilikli hám Batıs Evropa arxitekturası usılında tastan 2 qabatlı saraylar qurıldı. Efiopiyada dástúriy xalıq turar jayı, tiykarınan, sheńber formasında, tóbesi konus tárizli etip shax-putadan toqılıp, ılay menen sıbaladı yamasa tastan ılay menen islenip tuwrı múyeshli, ústi tegis etip qurıladı. Mámleket qublasında gúmbez tárizli ılashıqlar kóp. XIX ásir 2-yarımı — XX ásir baslarında qalalar (Addis-Abeba), jol, kópir, emlewxana, mektep, GES lar qurıldı. 1954-1956-jıllarda Addis-Abeba qalasın qayta rekonstrukciya etiw jobası tastıyıqlandı. 1955-jıl milliy teatr ımaratınıń jaratılıwı Efiopiya mádeniy turmısında úlken waqıya boldı. 1960-1980-jıllarda da bir qansha imaratlar qurıldı. Irileri: Afrika úyi (1961), Milliy bank (1973-1976), emlewxana kompleksi, pochtamp, &quot;VebiShebeli&quot; mıymanxanası (hámmesi Addis-Abeba qalasında) hám basqa Efiopiyada professional kórkem óner rawajlanıp atır. Súwretshilerden Afevork Tekle, Gebe Kristos Desta, Abdul Rahmon Sharif, músinshi Taddese Mamecha hám basqalar ataqlı. Efiopiya xalqı áyyemnen gúlalshılıq, paqal hám topannan túrli ruwzıger buyımların toqıw, naǵıs oyıwshılıq, kesteshilik, aǵash naǵıs oyıwshılıǵı, sherimge gúl salıw hám taǵı basqalar menen shuǵıllanıp keledi.

== Muzıkası ==
Efiopiya muzıkası Mısır mádeniyatı tásirinde rawajlandı. Xalıqtıń etnikalıq tárepten hár túrliligi de Efiopiya muzıka folkloriniń túrli bolıwına tásir kórsetken. Tarlı tırnama betena, qirar, oq jaylı mesinko, túrli úflep shertiletuǵın (vashint, imbilta, ilmiy tájriybet) hám urıp shertiletuǵın (atamo, negarit hám basqalar) muzıka ásbapları bar. V-VI ásirlerde diniy (xristian) kóp dawıslı qosıq hám ayaq oyınlar keń tarqalǵan. Olardan túpkiliklilerin VI ásirde áwliye Yared sistemaǵa salıp, qaǵazǵa túsirgen. Keyinirek monastrlar qasında qosıqshılıq mektepleri shólkemlestirilgen. Efiopiyada muzıka mádeniyatı dástúrlerin kóshpeli shayır qosıqshılar — azmarilar dawam ettirip kelgen.

XX ásirdiń baslarınan dáslepki úflep shertiletuǵın sazlar orkestrleri payda bolǵan, kompozitorlar óz dóretiwshiliklerinde milliy muzıka dástúrlerin batıs muzıka mádeniyatı jetiskenlikleri menen uyǵınlastırıwǵa umtıldı (Konyatta Iofataxa Negusse, Aleka Melaku BeggoSeu hám basqalar). Áyne waqıtta 1950-1960-jıllarda dástúriy efiop muzıkasına qızıǵıwshılıq arttı. 1952-jıldan folklordi úyreniw boyınsha saldamlı jumıs baslandı. Milliy muzıkaǵa arnalǵan dáslepki muzıkashılıq jumısları júzege keldi. Muzıka tálimine de itibar kúsheydi: Addis-Abebadaǵı universitette kórkem óner fakulteti, 1963-jıl universitet janında Kórkem dóretiwshilik orayı dúzildi. Sol jılı Addis-Abebada Milliy muzıka mektebi ashıldı.

== Teatr ==
Efiopiya xalıqlarınıń teatr kórkem óneri bulaqları dástúriy úrp-ádetlerden baslanǵan (toy, kómiw dástúrleri hám basqalar). XX ásir baslarında ulıwma tálim mektepleri menen birge mektep teatrları da payda boldı. XX ásirdiń 30-jılları &quot;Watan qorǵawshıları awqamı&quot; teatrı iskerlik kórsetti. 1950-jıl Addis-Abebada háweskerlik festivalı ótkerildi. 1955-jıl paytaxtta birinshi professional teatr ashıldı (70-jıllar ortalarınan Milliy teatr). Onıń repertuarınan milliy dramaturglar pyesaları, U. Shekspir, N. V. Gogol dóretpeleri awdarmaları keń orın aldı. Efiopiyada úgit-násiyatlaw teatrı, teatrlastırılǵan ǵalabalıq xalıq bayramları hám folklor kórkem óneri keń tarqalǵan.

== Kino ==
1970-jıllardıń ortalarına shekem tiykarınan, qısqa metrajlı hújjetli filmler islep shıǵarılǵan. Atap aytqanda, rejissyor S. Bekeleniń &quot;Qızıl janzat&quot; (1968), &quot;Social kompleks&quot; (1970), &quot;Afrika kinosınıń házirgi jaǵdayı&quot; hújjetli filmlerinde zárúrli sociallıq máseleler kóterildi. 1974-jıl birinshi qısqa metrajlı kórkem film — &quot;Guma&quot; (rejissyor M. Papatakis) jaratıldı. &quot;Gúres dawam etpekte&quot; (1975, rejissyor M. Papatakis) atındaǵı birinshi tolıq metrajlı hújjetli film saldamlı mashqala — agrar reformalarǵa baǵıshlandı. Rejissyor M. Papatakistiń &quot;Ótken zaman uwayımları, keleshekke jol&quot; hújjetli filmi (1977) nde jábirlengen xalıqtıń kóp ásirlik tariyxı sáwlelendirildi. &quot;Úsh mıń jıllıq ónimi&quot; kórkem filmi (1976, rejissyor Xayle Girma), &quot;Gúres — jeńis, jeńis — gúres&quot; (1978, rejissyor M. Papatakis), &quot;Jeńiske jol&quot; (1981, rejissyorlar Taseze Jarra, Getachou Tarekegen) hújjetli filmleri jaratıldı. 1979-jıl Milliy kinematografiya orayı dúzildi. Mámlekette 40 qa jaqın kinoteatr bar. Jılına ortasha 3-4 hújjetli film islep shıǵarıladı.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Afrika}}
{{shala}}

[[Kategoriya:Efiopiya| ]]
[[Kategoriya:Afrika mámleketleri]]</text>
      <sha1>t6oga0f8q8kbu2ycrf0g9r2g1yv96c9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ekvatorlıq Gvineya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1996</id>
    <revision>
      <id>120650</id>
      <parentid>113894</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:53:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (15) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120650</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7535" sha1="67t390hxutumnw5ijojmip69paxv0wg" xml:space="preserve">'''Ekvatorlıq Gvineya''' ('''Ekvatorlıq Gvineya Respublikası''') — Afrika ekvatorınan arqaraqta, [[Atlantika okeanı]] jaǵasında jaylasqan mámleket. Quramına materik bólim — Rio Muni hám de Bioko atawı hám basqa mayda atawlar kiredi. Maydanı 28,1 mıń km2. Xalqı 498,1 mıń adam (2002). Paytaxtı — [[Malabo]] qalası. Basqarıw tárepten 7 provinciya (rgoutse) ǵa bólinedi.

== Mámleketlik basqarıw principi ==
Ekvatorlıq Gvineyası — respublika. Ámeldegi Konstituciyası 1991-jıl 17-noyabrdegi referendumda maqullanǵan; 1995-jılda ózgerisler kirgizilgen. Mámleket baslıǵı — prezident; ol ulıwma dawıs beriw jolı menen 7 jıl múddetke saylanadı hám taǵı bir neshe ret saylanıwı múmkin. Nızam shıǵarıwshı hákimiyattı parlament (xalıq wákilleri palatası), atqarıwshı hákimiyattı bas ministr basshılıǵındaǵı húkimet ámelge asıradı.

== Tábiyatı ==
Ekvatorlıq Gvineyası kontinental bóleginiń jer maydanı biyikligi 600-900 m bolǵan tawlıqlar (eń biyik noqatı 1200 m), jaǵası ensiz oypatlıq. Bioko vulkanlı atawında mámlekettiń eń biyik noqatı -SantaIsabel shıńı (3008 m) bar. Íqlımı Ekvatorial, mudam joqarı ıǵallıqtaǵı. Aylıq ortasha temperatura 24° tan 28° qa shekem. Jawın muǵdarı jılına 2000 mm den zıyat, atawlarda 2500 m ge shekem. Dárya kóp, hámmesi suwlı hám kóp bosaǵalı, tek tómen bóleginde kemeler qatnaydı. Tiykarǵı dáryası — Mbini. Ósimlikleri qızıl-sarı laterit topıraqdarda ósiwshi mudam jasıl joqarı ıǵallıqtaǵı Ekvatorial ormanlardan ibarat. Ormanlarda qımbat bahalı aǵash alınatuǵın 150 den artıq terek túri — maylı hám kokos palmaları, temir teregi, okume hám basqalar ósedi. Haywanat dúnyası bay hám hár qıylı: meshin, kiyik, mangust, taw eshki, pil, qaplan hám basqalar jasaydı.

== Xalqı ==
Xalqınıń ayırımların bantularǵa tiyisli fang hám bubi xalıqları quraydı. Rio Muni jaǵasında benga, kombu, lenge hám basqa xalıqlar jasaydı. Rásmiy tili — ispan tili. Dinge sıyınıwshılardıń tiykarǵı bólegi katolikler; protestantlar da bar. Xalıqtıń bir bólegi dástúriy jergilikli dinlerge sıyınadı. Qala xalqı 29,2%. Zárúrli qalaları: Malabo, Bata.

== Tariyxı ==
1472-jıl basında Portugaliyanıń Fernando Po basshılıǵındaǵı ekspediciyası Gvineya qoltıǵındaǵı atawǵa kelip tústi (keyinirek bul ataw Fernando Po atı menen ataldı; 1979-jıldan Bioko atawında) jáne onı óz múlki dep járiyaladı. 1592-jıldan atawlardı koloniyaǵa aylandırıw háreketi baslandı. 1778-jıldan ol Ispaniya Gvineyası atı menen Ispaniya múlki bolıp qaldı (1843-jıldan Ispaniya atawda bekkem jayǵasıp aldı). Mámlekettiń materik bólegi — RioMuni Ispaniya hám Franciya múlkine aylandı (olar arasındaǵı shegara 1900-jıl belgilep alındı). Ekvatorlıq Gvineyası xalqı kóp jıllar dawamında óz azatlıǵı hám ǵárezsizligi ushın gúresip keldi.

Ásirese, bul gúres XX ásirdiń 30-jılları aqırınan saldamlı tús aldı. 1960-jıl Ispaniya húkimeti Ekvatorlıq Gvineyasınıń koloniya mártebesin bıykarlawǵa májbúr boldı jáne onı Ispaniyanıń &quot;teńiz artı&quot; provinciyasına aylandırılǵanlıǵın járiyaladı. 1964-jıl oǵan &quot;ishki avtonomiya&quot; mártebesin berdi. Milliy azatlıq háreketiniń kúsheyiwi nátiyjesinde 1968-jıl 12-oktyabrde mámleket Ekvatorlıq Gvineyası atı menen ǵárezsizlikke eristi. Ekvatorlıq Gvineyası 1968-jıldan BMSh aǵzası. Ózbekstan Respublikası suverenitetin 1992-jıl 17-yanvarda tán alǵan hám 1993-jıl 24-iyunda diplomatiyalıq qatnasların ornatqan. Milliy bayramı — 12-oktyabr — Ǵárezsizlik kúni (1968).

== Siyasiy partiyaları ==
Social-demokratiyalıq partiya, 1991-jıl dúzilgen; Ekvatorlıq Gvineyası demokratiyalıq partiyası, 1987-jıl dúzilgen; Liberal-demokratiyalıq konvent; Social demokratiya ushın konvergensiya; Social-demokratiyalıq xalıq konventi.

== Ekonomikası ==
Ekvatorlıq Gvineyası — agrar mámleket. Jalpı ishki ónimde awıl hám orman xojalıǵı 46%, sanaat 33%, xizmet kórsetiw tarmaǵı 21% ti quraydı. Awıl xojalıǵı — mámleket ekonomikasınıń tiykarı. Miynetke jaramlı xalıqtıń 80% awıl xojalıǵında bánt. Dıyqanshılıq hám aǵash tayarlaw áhmiyetli rol oynaydı. Eksport ushın kakao, kofe, banan, maylı palma jetistiriledi. Ishki mútajlik ushın maniok, batat, jer ǵoza, mákke, salı, citrus miyweler, palız eginleri egiledi. Ormanda jabayı maylı palma miyweleri jıynaladı, qımbat bahalı aǵash tayarlanadı. Shárwashılıq tómen rawajlanǵan. Balıq awlanadı.

Sanaatı, tiykarınan, mayda ónermentshilik kárxanalarınan ibarat. Palma mayın islep shıǵarıw, aǵashsazlıq, aǵash tiliw, awıl xojalıǵı ónimlerin qayta islew kárxanaları bar. Jılına ortasha 20 mln. kvt/saat elektr energiyası payda etiledi. Avtomobil jolları uzınlıǵı 2,7 mıń km. Teńiz portları — Bata, Malabo. Shetke kofe, kakao, aǵash shıǵaradı. Shetten azıq-awqat, mashina hám úskeneler, keń tutınıw buyımların aladı. Sırtqı sawdada Kamerun, AQSh, Yaponiya, Evropa Awqamı mámleketleri menen sheriklik etedi. Pul birligi — KFA franki.

== Medicinalıq xızmeti ==
Ekvatorlıq Gvineyasında 1100 orınlı 20 ǵa jaqın emlewxana, 150 dyspenser, 600 den zıyat awıl medicina punkti bar. Shıpakerler shet elde tayarlanadı.

== Xalıq bilimlendiriwi ==
Mámlekette 6 jastan 14 jasqa deyingi balalar ushın májburiy tálim engizilgen. Mámleket mektepleri menen birge menshikli mektepler de bar. Baslanǵısh mektep 8 jıllıq. Tolıq orta maǵlıwmat alıw ushın 9-11-klasslarda 3 jıl oqıw kerek. Túrli óner mektepleri bar. Malaboda basqarıw xizmetkerler mektebi hám oqıtıwshılar tayarlaw (baslanǵısh mektepler ushın) mektebi, Bata qalasında orta arnawlı maǵlıwmat beretuǵın Politexnika institutı iskerlik kórsetedi. 1980-jıldan Malabo hám Batada Ispaniya universitetiniń sırtqı tálim filialları isleydi. Joqarı maǵlıwmatlı kadrlar shet elde tayarlanadı. Malaboda kitapxana bar. 

== Baspasózi, radioesittiriwi hám telekórsetiwi ==
Ekvatorlıq Gvineyasında &quot;Afrika 2000&quot; jurnal (3 ayda 1 ret ispan tilinde), &quot;Vos del pueblo&quot; (&quot;Xalıq dawısı&quot;, ispan tilinde) gazeta, &quot;ElSol&quot; (&quot;Quyash&quot;) háptenaması (ispan tilinde) baspa etiledi. Ekvatorlıq Gvineyası milliy radiosı húkimet radiostanciyası bolıp tabıladı. Ekvatorlıq Gvineyası milliy televideniesi, telekórsetiw xızmeti, Malabo qalasında jaylasqan.

== Arxitektura hám súwretlew kórkem óneri ==
Xalıq turar jayları aǵashtan tuwrı múyeshli etip qurıladı hám tóbesi eki qıyalı bolıp, palma japıraqları menen jabıladı. Qalalar, tiykarınan, tártipsiz qurılǵan 1 qabatlı úylerden ibarat bolıp, úlken maydandı iyeleydi (Malabo hám Bata qalalarında 2-3 qabatlı). XX ásirdiń baslarında ayırım ımaratlar jalǵan gotika usılında, 60-jıllarda zamanagóy Evropa arxitekturası ruwxında (Malabodaǵı aeroport hám telegraf, Bata qalasındaǵı radiostanciya, syezdler sarayı hám basqalar) qurıldı. Ekvatorlıq Gvineyasında aǵash naǵıs oyıwshılıǵı (túrli ayaq oyınlarda kiyiw ushın nıqaplar, domalaq barabanlar tayarlaw), aǵashtan geometriyalıq naǵıslar menen bezetilgen qońırawǵa uqsas (lebo) muzıka ásbapların soǵıw rawajlanǵan.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Afrika}}
{{shala}}

[[Kategoriya:Ekvatorial Gvineya| ]]
[[Kategoriya:Afrika mámleketleri]]</text>
      <sha1>67t390hxutumnw5ijojmip69paxv0wg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Friedrich Nietzsche</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2026</id>
    <revision>
      <id>120814</id>
      <parentid>112292</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:28:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120814</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3664" sha1="a3a316xaix41iu3j8m8waa920hfwv0a" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı}}
[[Fayl:FWNietzscheSiebe.jpg|thumb|right|Fridrix Nitzshe]]
'''Friedrich Wilhelm Nietzsche''' (aytılıwı: ''Fridrix Wilhelm Nitzshe'', 15 oktyabr 1844 — 25 avgust 1900) — [[Germaniya|nemis]] avtorı hám [[filosof]]ı bolǵan. Ol bir neshe kitaplar jazdı hám sol kitapları arqalı dúnyanı ózgertiwge úmitlendi. Kópshilik adamlar onıń kitapların qızıqlı hám ádebiyat, sonday-aq filosofiyaniń ullı shıǵarmalarınan dep esaplaydı.

== İsenimleri ==
Nitzshe kópshilik shıǵarmalarında adamlar qalay jasawı kerekligi haqqında jazdı. Ol sol waqıtta belgili bolǵan moral' haqqındaǵı kópshilik pikirlerdi kritikaladı, sebebi ol neniń tuwrı yamasa neniń natuwrı ekenligi haqqında anıq faktler bar ekenligine isenbedi. Onıń túsiniginshe adamlar moral tuwralı ózleriniń faktlerin payda etiwi kerek dep esapladı.

Ol sonday-aq [[Xristian dini]]niń pikirlerin kritikaladı. Onıń iseniwinshe, Xristian dininiń tiykarǵı pikiri bolǵan ázzi adamdı kórgende sol adamǵa ashınıw paydasız. Onıń pikirinshe, ázzi adamlar basqa adamlardıń jaqsı kóriwine ózlerin qorǵaw ushın tayanadı dep esapladı. Nitzshe adamlar onnan ústin bolıwı kerek dep isendi.

Ol adamlar ózleriniń denesin hám ózleri jasap turǵan haqıyqıy dúnyanı jaqsı seziwi kerek dep oyladı. Ol óziniń oqıwshılarına erteklerde jasamawdı hám bolıwı múmkin bolmaǵan oylar menen sheshim qabıllamawdı másláhát etti. Ol [[beyish]] haqqındaǵı pikirler dúnyadaǵı qıyınshılıqlardı qalay jeńiwdi bilmegenlikten payda bolǵan dep isendi.

Nitzsheniń oyınsha dúnya bir baylanıslı zat dep esapladı, sonıń ishinde adamzat hám tábiyatta bir biri menen baylanıslı dep esapladı. &quot;Kúshke erk&quot; pikirin oylap taptı. Bul pikir boyınsha hámme adamlar hám zatlar ózlerin jeńiwge, yamasa ózlerinen erkti alıwǵa háreket etedi. Sol sebepli, eger dúnya pútin bir zat bolsa, tap usı kúsh dúnyanı dúnya qıladı.

Nitzsheniń pikirinshe adamlar ózlerin erkin jılawlawda tabısqa erisedi hám jeńiske erisken waqtında adamlar basqasha hám jaqsıraq boladı. Bir kún kelip usıǵan erisetuǵın adamdı Nitzshe &quot;superadam&quot; (yamasa nemisshe &quot;Ubermensch&quot;) dep atadı. Nitzshe superadamlar basqa ortasha adamlarǵa salıstırǵanda kúshlirek boladı hám basqa adamlardıń tuwrılıq hám natuwrılıq haqqındaǵı pikirleri menen sheklenbeydi dep oyladı.
== Pikirleri ==
[[Qudaydiń ólimi]]
* Ubermensch (Overman)
* Kúshke erk
* Apollon hám Dionis 
* Xojayın hám Qul Moralı
* Amor Fati (Táǵdir Muxabbati)
* Máńgi Qaytalanıw

== Tásirleri ==
Germaniya kancleri hám jolbasshısı bolǵan [[Adolf Hitler|Adolf Gitler]] Nitzsheniń miynetlerin oqıdı. Gey bir adamlardıń aytıwınsha Gitler Nitzsheniń pikirlerin túsinbedi, biraq oziniń háreketlerin Nitzsheniń miynetleri arqalı tuwrı dep kórsetiwge háreket etti.

Nitzshe miyneltlerin júda jalınlı hám qızıqlı etip jazdı. Biraq ta, ómiriniń aqırında jazǵanları kem kemnen ápiwayı bolıp bardı. Qırıq jasında Nitzshe jinli bolıp ketti. Adamlardıń iseniwinshe, bir kuni [[Italiya]]nıń [[Turin]] qalasında ol bir adamnıń óz atın qamshılap atırǵanın kórip, attı qutqarıwǵa juwırdı hám attı moynınan qushaqlap onı qutqarıwǵa háreket etti. Sonnan keyin Nitzshe heshqanday miynetler dóretpedi, sonday-aq, ol ózine qarawǵa imkaniyatı bolmadı. Bul awırıw sifilis, yamasa miy isiniwinen payda bolǵan bolıwı múmkin degen pikirler bar.

Onıń miynetleri hám pikirleri elege shekem ilimpazlardı qızıqtırıp kelmekte.

[[Kategoriya:Nemis filosofları]]</text>
      <sha1>a3a316xaix41iu3j8m8waa920hfwv0a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Galatasaray S.K.</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2100</id>
    <revision>
      <id>120832</id>
      <parentid>117366</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:32:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120832</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="588" sha1="q4f6qrnayde76jyzfnnjsdakeg667c8" xml:space="preserve">'''Galatasaray S.K.''' — [[Túrkiya]]nıń [[Istanbul]] qalasında jaylasqan sport klub esaplanadı. Klubqa [[1905-jıl]]ı tiykar salınǵan.

Olar Túrkiyanıń klubları arasında birinshi bolıp 2000-jılı [[UEFA Kubogi]] hám [[UEFA Super Kubogi]]n jeńgen klub bolıp tabıladı. Qızıl hám sarı klubtıń reńleri esaplanadı. Galatasaray Túrkiyadaǵı &quot;úlken úsh&quot; klublardıń birewi esaplanadı, qalǵan klublar [[Fenerbahçe]] hám [[Beşiktaş]].

Stadionı — [[Türk Telekom Arena]].

{{Turkiya Futbol Ligasi}}

[[Kategoriya:Futbol klublar]]
[[Kategoriya:Túrkiya]]</text>
      <sha1>q4f6qrnayde76jyzfnnjsdakeg667c8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Chili</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2356</id>
    <revision>
      <id>120449</id>
      <parentid>113807</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T13:01:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (15),  –  →  —  (5) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120449</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23121" sha1="76m0aw6mx48n20e74m8qh8rku3bb04p" xml:space="preserve">{{Mánileri|Chili (mánileri)}}
{{Chili infoqutısı}}
'''Chili''' ({{lang-es|Chile}}), rásmiy '''Chili Respublikası''' ({{lang-es|República de Chile}}) — [[Qubla Amerika]]nıń qubla-batısında jaylasqan mámleket. Shıǵısta [[Argentina]], arqa-shıǵısta [[Boliviya]], arqada [[Peru]]  elleri menen shegaralasıp, batısta [[Tınısh okeanı]], al qublada [[Dreyk buǵazı]] menen qorshalǵan. 

Chili dúnyanıń eń qubla bóleginde, jáne [[Antarktida]]ǵa eń jaqın jaylasqan mámleket bolıp esaplanadı. Maydanı 756,1 km²&lt;ref name=&quot;Chile country profile&quot;/&gt;. Xalqınıń sanı 17,5 million adam (2017-jıl sanaǵı boyınsha)&lt;ref name=&quot;population&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |archive-date=2022-10-09 |url-status=live|title=RESULTADOS CENSO 2017|work=RESULTADOS DEFINITIVOS CENSO 2017|publisher=[[National Statistics Institute (Chile)|National Statistics Institute]]|date=1 January 2018|access-date=18 January 2017}}&lt;/ref&gt;. 

Paytaxtı — [[Santyago]] qalası. Rásmiy tili — [[Ispan tili|ispan tili]]. 

== Siyasiy sisteması ==
[[Mámleketlik qurılıs forması]] jaǵınan Chili — [[unitar mámleket]], al [[mámleketlik basqarıw forması]] boyınsha — [[prezidentlik respublika]]. [[Chili konstituciyası|Ámeldegi konstituciyası]] 1980-jılı qabıl etilgen hám 1981-jıldan baslap kúshke kirgen bolıp, 1989-jılı, 1994-jılı hám 2004-jılı dúzetiwler kirgizilgen. 

Mámleket basshısı — [[Chili Prezidenti|prezident]] bolıp, ol ulıwma tuwrıdan-tuwrı hám jasırın dawıs beriw jolı menen 4 jıl múddetke saylanadı. Chilidiń házirgi prezidenti 2022-jılı saylanǵan [[Gabriel Borich|Gabriel Borich Font]].

Nızam shıǵarıwshı húkimet organı [[Chili Senatı]] hám [[Chili Deputatlar palatası|Deputatlar palatası]]nan turatuǵın [[Chili Milliy Kongresi|Milliy Kongress]] bolıp, atqarıwshı húkimetti prezident iske asıradı.

== Tábiyatı ==
Chili arqadan qublaǵa [[Tınısh okeanı]] jaǵası boylap 4300 kilometrge sozılǵan, aymaǵınıń úlken bólimin [[And tawları]] (biyikligi 6880 metrge shekem), arqasın [[Atakama]] shóli iyelegen. Mámleket qublasında [[Patogoniya]] tegisligi jaylasqan. Chili quramına qurǵaqlıqqa jaqın bir neshe ataw, Órtli Jer aralları batıs aymaǵı hám de Tınısh okeandaǵı birpara arallar (Pasxa ataw hám basqalar) kiredi. Relyefinde 3 uzınına ketken region ayqın kórinedi: shıǵısta Andtiń Bas Kordilyera tawları, batısta jaǵıs boyı Kordilyera dizbesi hám taw aralıǵı batıǵında Uzınsha oypatlıǵı bar. Chilida vulkan kóp; tez-tez jer silkiniwler bolıp turadı. Chili aymaǵında mıs, tábiyiy selitra, molibden, sap altınkúkirt, temir rudası, marganec, qorǵasın, altın, gúmis, taskómir, rux, barit, neft, gaz kánleri bar. Klimatı arqa bóliminde tropikalıq shól ıqlımı (jıllıq jawın 50 mm den kem). Subtropikalıq Orta Chilidiń arqasında ıqlım qurǵaq (jıllıq jawın 100-200 mm), orayında orta teńiz ıqlımı, qısta jawın jawadı (Santyago qalasında jılına 350 mm), qublasında ızǵar subtropikalıq ıqlım (jıllıq jawın 2000-2500 mm). Qubla Chilida ıqlım belgili bir okean ıqlımı, jawın kóp jawadı (jılına 3000-7000 mm). Tawlarda muzlıqlar bar. Ortasha aylıq tempatura arqada 12-16° tan (iyulda) 18-22° qa shekem (yanvarda), orayında 8-20°, qublasında 8-15°. Derlik hámme dáryaları júdá qısqa hám Tınısh okeanǵa tiyisli. Arqa Chilida Loa dáryasınan basqa aǵın suw joq. Qublasında bolsa dáryalar jıl dawamında suwlı. Arqa Chilida topıraq hám ósimlik oramı jaqsı rawajlanbaǵan. Orta Chilidiń arqasında shala shól, orayında sur qońır hám qońır topıraqlarda kserofil putalar ósedi. And tawlarınıń orta qaptal bawırları qara buk ormanları menen oralǵan, onnan joqarı taw sahraları. Orta Chilidiń qublasındaǵı gúńgirt orman hám batpaqlı topıraqlarda qalıń ormanlar, And tawlarında qoraqayinigna japıraqlı ormanlar hám alp otlaqlari bar. Qublasında subantarktika aralas ormanları, shet qublasında batpaqlasqan otlaqlar hám torfli jerler ushıraydı. Haywanat dúnyası hár qıylı. Chili arqasında aguarachay túlkisi, puma, jer bawırlawshılar, qublasında pudu hám uemul suwınları, amerika sassıq kuzeni, suvsar, magellan túlkisi hám basqalar jasaydı. Chilida Vilyarrika, Bernardo O Xiggins, Alberto Agostini, Los Paraguas, Peres Rosales hám basqa milliy baǵlar hám de qorıqxanalar shólkemlestirilgen (atap aytqanda, Paxsa hám XuanFernandes arallarında).

== Xalqı ==
Xalqınıń 90% i chililer. Mámlekettiń túpkilikli xalqı araukan, kechua hám aymara indeycları esaplanadı. Rásmiy tili — ispan tili. Dinge sıyınıwshılardıń kópshiligi katolikler. Qala xalqı 86%. Iri qalaları — Santyago, Valparaiso, VinyadelMar.

== Tariyxı ==
[[Fayl:Puente Calicanto.jpg|thumb|left|Santyago, 1779-jıl]]
Chili aymaǵında áyyemnen indeyc qáwimleri jasaǵan. XV ásirde mámlekettiń arqa bólegin inkler iyelep aldı. XVI ásirdiń 30-jıllarında Chilige ispan konkistadorları bastırıp kirdi. XVI ásirdiń ortalarında Chili aymaǵı Ispaniyanıń Peru vitse korolligi quramına kirgen. 1810-jılı iyulda ispanlar zulımlıǵına qarsı xalıq kóterilisi baslandı. 18-sentyabrde milliy húkimet xuntası shólkemlestirildi. Amerika kontinentindegi Ispaniya koloniyalarınıń ǵárezsizlik ushın alıp barǵan urıs jıllarında (1810-26) Chili ǵárezsizligi járiyalandı (1818-jıl 12-fevral). 1823-jıl qullıq biykar etildi. XIX ásir ortalarınan Chilige sırt el qarjıları kirip kele basladı. 1865-66-jıllarda Chili Peru, Boliviya hám Ekvador menen birgelikte Ispaniyaǵa, 1879-84-jıllarda Ullı Britaniya járdeminde Peru hám Boliviyaǵa qarsı urıs alıp bardı. Nátiyjede bul mámleketlerdiń selitra rezervlerine bay aymaqları Chilige ótti. Bul mámlekette taw kánshilik sanaatınıń rawajlanıwına imkaniyat jarattı. I jáhán urısı jılları (1914-18) Chili biytáreplik járiyaladı. 1927-jılǵı mámleket awdarıspaǵı nátiyjesinde mámlekette áskeriy diktatura ornatıldı, siyasiy partiyalar, jumısshı hám kásiplik awqam shólkemleri iskerligi qadaǵan etildi. 1936-jıl Chilide Kommunistlik, Radikal hám Socialistlik partiyalar qatnasıwında Xalıq frontı dúzildi jáne onıń kandidati P. Agirre Serda 1938-jıldaǵı prezident saylawında jeńiske eristi. Húkimet bir qansha social-ekonomikalıq ilajlardı ámelge asırdı. 1941-jıl ań, sana astı socialistlerdiń satqınlıǵı sebepli Xalıq frontı tarqalıp ketti. Ekinshi jáhán urısı jılları (1939-45) Chili Germaniya (1945-jılı fevral) hám Yaponiya (1945-jılı aprel) ǵa qarsı urıs járiyalaǵan bolsa da ámelde urısta qatnaspadı. 1947-58-jıllar hákimiyattı diktatorlıq rejimi basqardı. 1956-jıl Chili KP (1922-jılı dúzilgen) hám Socialistik partiyası (1933-jılı tiykar salınǵan) Xalıq háreketi frontın, 1969-jılı Kommunistlik, Socialistlik hám basqa partiyalar Xalıq birligi blogın shólkemlestirdi. Xalıq birligi blogı kandidati S. Alyende Gossens saylawlarda jeńiske erisip, mámleket prezidentligine saylandı. 1973-jıldaǵı áskeriy tónkerilis waqtında Alyende óltirildi hám húkimet tóbesine A. Pinochet basshılıǵındaǵı áskeriy xunta keldi. Ol 15 jıldan artıq waqıt mámleketti basqardı. Bul dáwirde ǵalabalıq repressiyalar háwij aldırıldı; sonıń menen birge mámleket ekonomikası Qubla Amerikadaǵı mámleketler ortasında aldınǵı orınlardan birin iyeledi. Bul Chilige xalıqaralıq ekonomikalıq shólkemlerge aǵza bolıw imkaniyatın jarattı. 1989-jılǵı demokratiyalıq saylawlar nátiyjesinde Augusto Pinochet húkimetten ketti hám 1990-jıldan mámleketti demokratiyalıq jol menen basqarıw forması ornatıldı. Chili 1945-jıldan BMSh aǵzası. Ózbekstan Respublikası suverenitetin 1992-jılı 18-martta tán alǵan hám 1994-jılı 16-sentyabrde diplomatiyalıq múnásibetler ornatqan. Milliy bayramı — 18-sentyabr — Ǵárezsizlik kúni (1810).

== Tiykarǵı siyasiy partiyaları hám kásiplik awqamları ==
Chili Kommunistlik partiyası, 1922-jılı dúzilgen; Demokratiya ushın gúres partiyası, 1988-jılı shólkemlestirilgen; Milliy jańalanıw partiyası, 1987-jılı dúzilgen; Chili radikal social demokratiyalıq partiyası; Chili socialistlik partiyası, 1933-jılı shólkemlestirilgen; Xristian demokratiyalıq partiyası, 1957-jılı dúzilgen; Chili birlesken socialistlik partiyası. Chili miynetkeshleri birlesken kásiplik awqamlar orayı, 1988-jılı Chili miynetkeshleri birden-bir kásiplik awqamı orayı (1953) negizinde shólkemlestirilgen.

== Ekonomikası ==
Chili Latın Amerikasındaǵı ekonomikalıq tárepten rawajlanǵan mámleketlerden biri. Jalpı ishki ónimde awıl xojalıǵı hám balıq awlaw úlesi 6,4%, sanaattiki 38,8%, xizmet kórsetiw tarmaǵıniki 54,8% in quraydı. Awıl xojalıǵınıń tiykarǵı tarmaǵı dıyqanshılıq. Biyday, arpa, mákke, kartoshka, dukkakli --- dán eginleri egiledi. Baǵmanshılıq (alma, citrus miyweler, shaptalı) hám júzimshilik rawajlanǵan. Qant láblebi, --- zigir, temeki, zaytun jetistiriledi. Shárwashılıqta qaramal, qoy, eshki, shoshqa, jılqı baǵıladı. Iri qalalar átirapında sút shárwashılıǵı rawajlanǵan. Teńizden balıq hám teńiz jániwarları awlanadı. Ormanda aǵash tayarlanadı.

== Sanaat ==
Chili mıs qazıp alıw boyınsha dúnyada aldınǵı orınlarda turadı (jılına ortasha 2488 mıń t). Sonıń menen birge, tábiyiy selitra, molibden, neft, temir rudası, altın, gúmis, tábiyiy gaz, taskómir qazıp alınadı. Jılına ortasha 25,2 mlrd. kVt saat elektr energiyası payda etiledi. Sanaattıń azıq-awqat hám jeńil sanaat tarmaǵı rawajlanǵan. Mashinasazlıq, qara hám reńli metallurgiya, ximiya, neftti qayta islew, neft ximiyası, sellyuloza qaǵaz sanaatı rawajlanıp atır.

== Transportı ==
Mámleket ishinde júk tasıwda avtomobil transportı jetekshi orında. Avtomobil jolları uzınlıǵı 79,8 mıń km. Transport jolınıń uzınlıǵı 6,6 mıń km. Sırtqı sawda aylanısınıń tiykarǵı bólegi teńiz transportına tuwra keledi. Zárúrli teńiz portları: Uasko, Valparaiso, Tokopilya. Santyago qalasında xalıqaralıq aeroport bar. Chili shetke mıs, balıq hám teńiz ónimleri, awıl xojalıǵı ónimleri, selitra, qaǵaz, yod shıǵaradı; shetten neft, ximiya buyımları, elektron hám mashina úskeneleri aladı. Sırtqı sawdada AQSh, Evropa Awqamı mámleketleri, Argentina, Braziliya, Yaponiya, Meksika menen sherikleslik etedi. Pul birligi — chili pesosi.

== Medicinalıq xızmeti, bilimlendiriwi, ilimiy hám mádeniy mákemeleri ==
Chilide shıpakerler universitetlerdiń medicina fakultetlerinde tayarlanadı. Mámlekette 6 jastan 14 jasqa deyingi balalar ushın 8 jıllıq májbúriy tálim engizilgen. Tiykarǵı dep atalǵan baslanǵısh mektepte oqıw 8 jıl, orta mektepte 4 jıl Tiykarǵı mektep negizinde 4 jıllıq óner texnika mektepleri hám pedagogikalıq bilim orınları isleydi. Mámlekette 8 universitet bar. Irileri: Chili universiteti(1843), Texnika mámleketlik universiteti(1947), Katolik universitet(1888); hámmesi Santyago qalasında. Sonıń menen birge, 3 joqarı kolledj, konservatoriya hám ámeliy kórkem óner mektep bar. Ilimiy mákemeler, tiykarınan, Santyago qalasında jaylasqan. Institutlar Chili bakteriologiya institutı(1929), meteorologiya xızmeti(1894), áskeriy geografiya institutı(1922), geografiya, geodeziya hám geofizika milliy komiteti(1955), gidrografiya institutı(1874, valparaiso), geologiya institutı(1957), Antarktida institutı(1963), yadro energiyasın úyreniw milliy orayı, Okeanografiya institutı(1945, valparaiso), Lebu ilimiy institutı(1945, araukanlar tariyxın úyrenedi), Chili akademiyası(1855), Chili Tábiyiy pánler akademiyası(1926), Chili tariyx akademiyası(1940), Chili Pánler akademiyası(1964) nda alıp barıladı. Iri kitapxanaları: Chili milliy kitapxanası(1813), Chili universitetiniń oraylıq kitapxanası; ekewi de Santyago qalasında. Muzeyleri — Milliy tariyx muzeyi, Elegant kórkem óner milliy muzeyi, Pedagogika muzeyi, házirgi zaman kórkem óneri muzeyi, amerika xalqı kórkem óneri muzeyi hám basqalar.

== Baspasózi, radio hám telekórsetiwleri ==
Chilide bir qansha gazeta hám jurnallar basıp shıǵarıladı. Tiykarǵıları: &quot;Analisis&quot; (&quot;Analiz&quot;, háptelik jurnal, 1977-jıldan), &quot;Merkurio&quot; (&quot;Merkuriy&quot;, kúndelik gazeta, 1827-jıldan), &quot;Nason&quot; (&quot;Millet&quot;, kúndelik gazeta, 1917-jıldan), &quot;Oy&quot; (&quot;Búgin&quot;, háptelik jurnal, 1977-jıldan), &quot;Segunda&quot; (&quot;Sekunda&quot;, kúndelik keshki gazeta, 1931-jıldan), &quot;Tersera&quot; (&quot;Sherek&quot;, kúndelik gazeta, 1950-jıldan), &quot;Ultimas notisias&quot; (&quot;Sońǵı informaciya&quot;, kúndelik gazeta, 1902-jıldan). Orbe Servisnoye Informatios (SA) Húkimet informaciya agentligi 1953-jılı fevralda dúzilgen. Chili jańalıqlar agentligi, 1993-jılı tiykar salınǵan. Chili radiostanciya associaciyası 1936-jılda shólkemlestirilgen; 455 radiostanciyanı birlestiredi. Chili — 7 kanal milliy televideniesi húkimet mákemesi bolıp, 145 stanciyanı birlestiredi. Bir qansha kommerciyalıq radio hám televidenie stanciyaları bar.

== Ádebiyatlar ==
Chilidi Ispaniya basıp alǵalı ispan tilinde rawajlanıp atır. Ispaniyalıq A. de ErsilyaiSuniga (1533-94) nıń &quot;Araukana&quot; dástanı (1-3 bólimler, 1569-89) XVI ásirde jaratılǵan eń iri shıǵarma esaplanadı (ol jaǵdayda araukanlardıń ispan kolonizatorlarǵa qarsı gúresi sáwlelendirilgen). Bul dáwirde kreollar folklori ispan xalıq poeziyası tiykarında rawajlandı. Amerikadaǵı Ispaniya koloniyalarınıń ǵárezsizlik ushın gúresi dáwiri (1810-26) nde publicistika tiykarǵı janr bolıp qaldı. Birinshi Chili gazetasi — &quot;Aurora de Chile&quot; (&quot;Chili tańınıń atıwı&quot;) tiykarshısı K. Enrikes bul janrda dóretiwshilik etken dóretiwshilerdiń jarqın wákili bolıp tabıladı. Milliy dramaturgiya tiykarın M. Magalyanes jarattı. 1818-jılı Chili ǵárezsizlikke eriskennen soń, Latın Amerikası mámleketlerindegi kóplegen jazıwshılar Chilide jasap dóretiwshilik etken. Jazıwshı Venesuela, alım hám mámleket ǵayratkeri A. Belo, Argentinalı jazıwshı, jámiyetlik ǵayratkeri D.M.Sarmyanto hám basqa dóretiwshiler Chili mádeniyatı rawajlanıwında áhmiyetli rol oynaydı. Chili jámiyetlik ǵayratkeri, alım hám avtor X. VLastarrin (1817-88) Chili ádebiyat fondın shólkemlestirip (1842), milliy ádebiyattı jaratıw wazıypasın qoydı. XIX ásir 1-yarımında poeziya romantizm ruwxında rawajlandı (S. Sanfuentos, E. Lilo hám basqalar). Prozada kostumbrizm jetekshi jónelis bolıp qaldı. XIX ásir ortalarında sın kózqarastan realizm maydanǵa keldi. A. Bleyet Gana (1830-1920) onıń iri wákili bolıp tabıladı. XIX ásirdiń aqırı XX ásirdiń baslarında P. A. Gonsales Bastias, M. Xara hám basqa poeziyada jańa kórkem sırtqı kórinislerdi izlep basladı. Buǵan málim dárejede Nikaragualı shayır R. Dario dóretiwshiligi tásir kórsetti. 1920-jıllarda T. Mistral, V. Uydobro sıyaqlı shayırlar nátiyjeli dóretiwshilik etti. 30-jıllarda shayır P. Neruda dóretiwshiligi tereń evolyuciyanı basınan keshirdi. Sol dáwirde dóretiwshilik etken F. Gana, F. Santivan, L. Duran hám basqa óz dóretpelerinde diyqanlar ómirin sáwlelendirdi. Dıyqanlardıń klaslıq gúresi R. Lomboy, M. Gerrero romanlarında, jumısshılar turmısı, olardıń párawan keleshek ushın gúresi N. Gusman, A. Sabeli, D. Munos, G. Senteno, v. Teytelboym romanlarında óz kórinisin taptı. F. Koloan, M. Roxas, G. Atias prozalıq dóretpeleri sociallıq máselelerge baǵıshlandı. 1960-70-jıllarda siyasiy qosıqlar janrı keń tarqaldı. V. Xara bul janrda dóretiwshilik etken dóretiwshilerdiń jarqın wákili bolıp tabıladı. Mámlekette áskeriy xunta húkimet tóbesine kelgennen keyin (1973), kóp avtorlar hám shayırlar gúzetiw astına alındı. Mámleketti taslap ketiwge májbúr bolǵan jazıwshılar óz dóretpelerinde Chili baxıtsızlıǵın sáwlelendirdi (A. Skarmet, V. Teytelboym romanları hám basqalar).

== Arxitektura ==
Chili aymaǵında jasaǵan indeyclardıń áyyemgi kórkem ónerinen qorǵanlar, biyik tas diywal menen oralǵan 1-2 qabatlı úylerden ibarat awıl qarabaxanaları saqlanǵan. XVI ásirden fort, qala hám shirkewler, ishki háwlisi bolǵan 1 qabatlı úyler qurıldı. XVIII-XIX ásirlerde barokko hám klassicizm usılında qala imaratları, shirkew hám saraylar qurıldı (arxitektorlar X. ToeskaiRichi, M. de Xara Kemede). XIX ásir Chili arxitekturasında eklektizm, XX ásir baslarında modern usılı rawajlandı. XX ásirdiń ortalarında qalalar qayta qurıldı, zamanagóy arxitekturalıq imaratlar, atap aytqanda, &quot;Gonsales Kortes&quot; (1960-63, arxitektor S.Gonsales hám basqalar), &quot;Portales&quot; (1961-63, arxitektor K.Breshani hám basqalar) turar jay komplekslerin, Santyagoda Texnologiya institutı (1962-65, arxitektor K.Breshani hám basqalar) qurıldı.

== Súwretlew kórkem óneri ==
Indeyclerdiń áyyemgi mádeniyatı Peru mádeniyatı menen baylanıslı. Túrli kóriniste jasalǵan hám rayem salınǵan ılaydan islengen ıdıslar, metall taǵınshaqlar, adam hám ań tábiyat kórinisleriniń diywal taslarǵa salınǵan súwreti saqlanǵan. Bul dástúrler toqımashılıq, gúzeshilik, aǵash naǵıs oyıwshılıǵında óz sáwleleniwin tapqan. XVII-XIX ásirlerde tábiyat kórinisin súwretlew hám músinshilik, gravyura rawajlandı (A. Santelises). XIX ásir ortalarında portretshiler F. X. Mandola, A. Gana, XIX ásir 2-yarımında súwretshiler P. Lira hám M. A. Kiro dóretiwshilik etti. Súwretshiler A. Valunsuela Lyanos, E. Plasa, músinshiler N. Plasa, V. Arias XIX-XX ásirdiń realist ustaları bolǵan. XX ásirde Chilide túrli modernistlik aǵımlar (kubizm, syurrealizm, abstraksionizm) keń tarqaldı. K. Ermosilya Alvares, G. Nunyes, P. Lbos, X. Eskames sıyaqlı súwretshiler, L. Dominges, S. Roman Roxas sıyaqlı músinshiler realistlik dástúrlerde dóretiwshilik etti.

== Muzıka ==
Chilidiń áyyemgi muzıka mádeniyatın jergilikli jay xalqı áwladları, dáslep, araukanlar saqlap kelmekte. Olardıń tiykarǵı muzıka ásbapları: udarlı — baraban (kultrun), shaqıldaq (uada); úflep shertiletuǵın — trutruka, lolkin, pifyulka. Kreollar xalıq muzıkası Argentina xalıq muzıkasına jaqın. Qosıq, ayaq oyın janrları — kueka, kuando, qosıq janrı — tonada (jalǵız atqarılatuǵın lirikalıq qosıq). Muzıka saz ásbapları — gitara, arfa, gi. tarron. XIX ásir Santyagoda filarmoniya jámiyeti dúzildi (1827), muzıka mektep ashıldı (1849; 1851-jıldan konservatoriya). Kompozitorlardan M. Robles Artıs de Sarate (XIX ásir), K. Lavin, P. Ol. Alyende Saron, X. Urrutia Blondel, E. Soro, D. SantaKrus Vilson (XX ásir), dirijyorlar A. Karvaxal, V. Teva, pianinoshılar K. Arrou, X. Reyes, skripkashı P. d' Andurayn ataqlı. Santyagoda Chili simfoniya orkestri (1941-jılı shólkemlestirilgen), Munitsipal simfoniya orkestri (1955), Tarlı kvartet (1954), Chili milliy baleti (1957), sonıń menen birge, Milliy konservatoriya isleydi.

== Teatr ==
Professional teatrlar Chili aymaǵında jasaǵan indeyclerdiń xalıq dástúrlerinen baslanadı. XVII-XVIII ásirlerde Santyago hám Konsepson qalalarındaǵı toy dástúrlerinde spektakller qoyılǵan. 1709-jılı Santyagoda birinshi teatr imaratı qurıldı. Bul teatrda, tiykarınan, ispan dramaturgları — L one de Vega, A. Moreto, X. Ruis, L. Sagredo pyesaları saxnalastırıldı. 1791-jılı Valparaiso qalasında teatr qurıldı. 1815-jılı Santyagoda &quot;Kolisso&quot; teatrı ashıldı. Chili ǵárezsizlikke eriskennen keyin, 1818-jılı Santyagoda &quot;Romada&quot; teatrı jumıs islep basladı hám ol jaǵdayda milliy dramaturg M. Magalyanes dóretpeleri qoyıldı. 1842-jılı Chili universiteti janında teatr (1857-jıldan munitsipal teatr), 1848-jılı &quot;Respublika teatrı&quot; dúzildi. XIX ásir Chili teatrı rawajlanıwında Argentinalı dramaturglar — K. Belo, R. Minnyelelar áhmiyetli rol oynaydı. XX ásirdiń 1-yarımında mámlekettiń kóp qalalarında háweskerlik jámáátleri payda boldı. 1939-jılı Santyagoda Kishi universitet teatrı, 1941-jılı Chili universitetiniń tájiriybe teatrı (házirgi Chili universiteti janındaǵı teatr institutı) dúzildi. 1946-jılı Santyagoda Saxna kórkem óneri xalıq mektebi ashıldı. 50-jıllarda R. Frontaur, V. Vargas, A. Flores basshılıǵında teatr toparları júzege keldi. Sonıń menen birge, &quot;Teatro munisipal&quot;, &quot;Atelye&quot;, &quot;Teatro mimiko&quot; teatrları jumıs isleydi. XX ásirdiń 50-60-jıllarında teatr repertuarlarınan X. Dias, I. Agirre, Ye. Bunster, D. Barros Gres hám basqa dramaturglardıń pyesaları, jáhán klassik jazıwshılarınıń dóretpeleri orın aldı. Mámlekette áskeriy xunta húkimet tóbesine kelgennen keyin (1973), kóp teatr ǵayratkerleri qamaqxanalarda qaytıs boldı, shet elge ketiwge májbúr boldı hám sol jerde teatr jámáátlerin dúzdi. Atap aytqanda, 1976-jılı Franciyada &quot;Alef&quot; teatrı, 1980-jılı Shveciyada Sandino atındaǵı Latın Amerikası teatrı (chilili teatr ǵayratkeri I. Kontilyano basshılıǵında) payda boldı.

== Kino ==
Chilide birinshi hújjetli xronikalıq film 1907-jılı jaratıldı. XX ásir baslarında Santyago hám Valparaiso qalalarında &quot;Jambastiani film&quot;, &quot;Chile film&quot; hám basqa kinofirmalar islep basladı. 1934-jılı birinshi dawıslı film (&quot;Arqa hám qubla&quot;, rejissor X. Delano) jaratıldı. 30-jıllardıń 2-yarımında, tiykarınan, qısqa metrajlı, xronikalıq hám hújjetli filmler ekranǵa shıqtı. 40-jıllarda kommerciyalıq filmler menen birge rejissor X. Delanonıń &quot;Krilonlı qız&quot; (1941), &quot;Hollywood&quot; (1944) filmleri kórsetildi. 1957-jılı Santyago universiteti janında kino institutı ashıldı. 60-jıllardıń eń jaqsı filmleri: &quot;Qanlı selitra&quot; (1969, rejissor E. Soto), &quot;Viz jasaytuǵın úy&quot; (1970, rejissor P. Kaulen) hám basqa 1970-jıllar basında Latın Amerikası kinosı altın fondına kirgen &quot;Ortaq prezident&quot; (1970, rejissor M. Littin), &quot;Dawıs hám mıltıq&quot; (1971, rejissor E. Soto), &quot;Gúwahlar&quot; (1971, rejissor K. Elsesser) hám basqa filmler jaratıldı. Húkimet áskeriy xunta qolına ótkennen, aldıńǵı kino ǵayratkerler mashqalaǵa dus keldi. 70-jıllardıń aqırında Chilidiń aǵartıwshı rejissyorları shet elde bir qansha filmler jarattı [&quot;Bunı esten shıǵarıp bolmaydı&quot; (1975, rejissyorlar M. Malyet, X. Faxardo, R. Gonsales), &quot;Marusiya kánindegi waqıya&quot; (1976, rejissor M. Littin) hám basqalar].

== Derekler ==
{{derekler}}

== Siltemeler == 
{{Authority control}}
{{Commonscat|Chile}}

{{shala}}

[[Kategoriya:Chili| ]]
[[Kategoriya:Mámleketler]]
[[Kategoriya:Qubla Amerika]]</text>
      <sha1>76m0aw6mx48n20e74m8qh8rku3bb04p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Freddie Mercury</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2691</id>
    <revision>
      <id>120788</id>
      <parentid>113972</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:09:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120788</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="587" sha1="hfcxnfgt4sdzhtii73gyopwpt3w6aol" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı}}
[[Fayl:FreddieMercurySinging1977.jpg|nobaý|Freddie Mercury (1977)]]
'''Freddie Mercury''' (aytılıwı: ''Freddy Merkyuri'', tuwılǵanındaǵı atı: ''Farrokh Bulsara''; [[5-sentyabr]], [[1946]] — [[24-noyabr]], [[1991]]) — [[Ullı Britaniya|Britaniya]]nıń [[Queen]] rock-toparınıń bas qosıqshı bolǵan.

== Albomları ==
*''Mr. Bad Guy'' (1985)
*''Barcelona'' (1988)

== Qosımsha qarań ==

== Derekler ==
{{derekler}}

== Ádebiyatlar ==

== Siltewler == 
{{Commonscat}}
{{Sırtqı siltemeler}}

[[Kategoriya:Qosıqshılar]]
[[Kategoriya:Angliya]]</text>
      <sha1>hfcxnfgt4sdzhtii73gyopwpt3w6aol</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Beşiktaş J.K.</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2759</id>
    <revision>
      <id>120335</id>
      <parentid>112079</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:19:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120335</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="488" sha1="hm27ajj214ddn1cz3yl0ulv014iy9fb" xml:space="preserve">[[Fayl:Logo of Beşiktaş JK.svg|thumb|300px|Beşiktaş]]
'''Beşiktaş J.K.''' — [[Túrkiya]]nıń [[Istanbul]] qalasında jaylasqan sport klub esaplanadı. Klubqa [[1903-jıl]]ı tiykar salınǵan. Qara hám aq klubtıń reńleri esaplanadı. Beşiktaş Túrkiyadaǵı &quot;úlken úsh&quot; klublardıń birewi esaplanadı, qalǵan klublar [[Fenerbahçe]] hám [[Galatasaray]].

{{Turkiya Futbol Ligasi}}

[[Kategoriya:Futbol klublar]]
[[Kategoriya:Beşiktaş J.K.| ]]
[[Kategoriya:Túrkiya]]</text>
      <sha1>hm27ajj214ddn1cz3yl0ulv014iy9fb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Orhan Pamuk</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2773</id>
    <revision>
      <id>120486</id>
      <parentid>116324</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T15:28:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <origin>120486</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9374" sha1="h30knu3t6fog33pyg307oro370uf2ak" xml:space="preserve">{{Jazıwshı infoqutısı|atı=Orhan Pamuk|dóretiwshilik túri=[[proza]]|súwret=Orhan Pamuk 2009 Shankbone.jpg|súwret eni=200px|súwret táriypi=O. Pamuk, 2009|qolı=Signature Orhan Pamuk.svg|sayt=[http://www.orhanpamuk.net orhanpamuk.net]|perzentleri=1|ómirlik joldası=Aylin Türegün (t. 1982 - a. 2002)&lt;br/&gt;Aslı Akyavaş (t. 2022)|sıylıqları=Xalıqaralıq Dublin ádebiyat sıylıǵı (2003)&lt;br/&gt;[[Nobel sıylıǵı|Ádebiyat boyınsha Nobel sıylıǵı]] (2006)|dóretiwshilik jılları=1974-jıldan házirge shekem|oqıǵan jeri=[[Istanbul universiteti]] Baylanıs faulteti|baǵdarı=[[postmodernizm]]|janrları=postmoder roman|tuwılǵan sánesi=7.06.1972|tuwılǵan jeri=[[Istanbul]], [[Túrkiya]]}}
'''Orhan Pamuk''' ([[1952|1952-jıl]] [[7-iyun]]; [[Istanbul]], [[Túrkiya]]) — túrk [[roman]] jazıwshısı. Basqa da kóplegen ádebiyat sıylıqları qatarında ol 2006-jılı [[Ádebiyat boyınsha Nobel sıylıǵı|Nobel ádebiyat sıylıǵı]] menen sıylıqlandı hám 54 jasında bul sıylıqtı qolǵa kirgizgen eń jas ádebiyatshılardan biri boldı&lt;ref name=&quot;Orhan Pamuk&quot;&gt;{{Web deregi | url = http://www.iletisim.com.tr/iletisim/person.aspx?pid=107 | title = Orhan Pamuk | qaralǵan sáne = 30-11-2007 | publisher = [[İletişim Yayınları]] | arxivurl = https://web.archive.org/web/20131215041736/http://www.iletisim.com.tr/iletisim/person.aspx?pid=107 | archivedate = 15-12-2013 }}&lt;/ref&gt;. Onıń kitapları alpıs úsh tilge awdarılǵan, júzden aslam mámleketlerde basıp shıǵarılǵan hám 13 million nusqada basılǵan&lt;ref&gt;{{Web deregi | url = https://www.orhanpamuk.net/biography.aspx | title = biography | publisher = orhanpamuk.net | arxivurl = https://web.archive.org/web/20080927045631/https://www.orhanpamuk.net/biography.aspx | archivedate = 27-8-2008}}&lt;/ref&gt;. 2006-jılı «[[Time]]» jurnalı tárepinen [[Time 100: The Most Important People of the Century|dúnyanıń eń abıraylı 100 adamı]]nıń qatarına kirgizilgen Pamuk Nobel sıylıǵına miyasar bolǵan birinshi túrk esaplanadı&lt;ref name=&quot;Orhan Pamuk&quot;/&gt;.

«Sessiz úy», «Aq minara», «Qara kitap», «Jańa ómir», «Meniń atım qızıl», «Qar», «Másumlik muzeyi», «Basımda bir ájeptáwirlik» hám «Qızıl shashlı hayal», «Vaba túnleri» sıyaqlı romanlar avtorı Pamuk Kolumbiya universitetiniń gumanitar pánler kafedrasında kórkem jazıwshılıq hám [[salıstırmalı ádebiyat]]tan sabaq beredi. Orhan Pamuk 2018-jılı [[Amerika filosofiya jámiyeti]]niń abıraylı aǵzası etip saylandı&lt;ref&gt;{{Web deregi | url = https://www.amphilsoc.org/blog/election-new-members-2018-spring-meeting | title = Election of New Members at the 2018 Spring Meeting | qaralǵan sáne = 31-1-2022 | lang = en| work= American Philosophical Society | arxivurl = https://web.archive.org/web/20180502175337/https://www.amphilsoc.org/blog/election-new-members-2018-spring-meeting | archivedate = 2-5-2018}}&lt;/ref&gt;.

Ákesi tárepinen [[Cherkesler|cherkes]] milletine tiyisli bolǵan Pamuk kóplegen áhmiyetli ádebiy sıylıqlarǵa da miyasar bolǵan. «Meniń atım qızıl» 2002-jılı Franciyanıń «Prix du Meilleur Livre Étranger» hám Italiyanıń «[[Premio Grinzane Cavour]]» sıylıqları menen bir qatarda 2003-jılı «[[Xalıqaralıq Dublin ádebiyat sıylıǵı]]»n qolǵa kirgizgen.

2010-jılı Orhan Pamuk hám [[Xose Saramago]]nıń baslaması menen Istanbulda Evropa jazıwshılar parlamenti yamasa inglis tilinde «The European Writers' Parliament» atı menen dúnyanıń barlıq mámleketlerinen jazıwshılardı birlestirdi&lt;ref&gt;{{Web deregi | url = https://www.threemonkeysonline.com/the-istanbul-declaration-of-the-european-writers-parliament-2010/ | title = The Istanbul Declaration of The European Writers’ Parliament 2010 | qaralǵan sáne = 1-2-2022 | date = 19-1-2011 | lang = en-US | work = Three Monkeys Online Magazine | arşivengelli = evet |arxivurl= https://web.archive.org/web/20220201102846/https://www.threemonkeysonline.com/the-istanbul-declaration-of-the-european-writers-parliament-2010/ | archivedate = 1-2-2022 }}&lt;/ref&gt;. Pamuktıń xalıq arasında tartıslı tariyxıy hám siyasiy waqıyalar haqqında pikir bildiriwi hám jazıwı onı óz elinde de qaralaw jazasına duslastırdı.

== Ómiri ==
Orhan Pamuk 1952-jıl 7-iyunde Istanbul qalasında tuwılǵan. Onıń shańaraǵı batısqa beyimlesken, dúnyalıq, bay orta qatlamǵa tiyisli edi. Pamuktıń ákesiniń atası temir jol qurıwshı injener hám sanaatshı bolıp bay bolǵan. Onıń ákesi Gündüz Pamuk ta injener edi. Pamuktıń bir ájaǵası hám kishkene ógey qarındası bar. Pamuklar shańaraǵı apa, ájaǵa hám ápaları menen Istanbul qalasınıń [[Şişli]] rayonına qaraslı [[Nişantaşı]] rayonında, buǵazdıń arqa tárepindegi bes qabatlı úyde jasaytuǵın edi&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;. Shańaraq [[Mustafa Kemal Atatürk|Atatúrk]]tiń zamanagóylestiriw háreketlerin qollap-quwatlaǵan. Orhan Pamuk óziniń dáslepki ádebiy tájiriybelerin ákesiniń kitapxanasınan alǵanın aytıp berdi:
&lt;blockquote&gt;«Men kóp romanlar oqılatuǵın úyde óskenmen. Ákemniń úlken kitapxanası bar edi hám ol [[Tomas Mann]], [[Franz Kafka|Kafka]], [[Fyodor Dostoevskiy|Dostoevskiy]] yamasa [[Lev Tolstoy|Tolstoy]] sıyaqlı ullı jazıwshılar haqqında aytıp beretuǵın edi. Bala waqtımda-aq bul romanlar hám jazıwshılardıń barlıǵı men ushın [[Evropa mádeniyatı|Evropa]] túsinigi menen bir edi»&lt;ref&gt;{{Web deregi |url=http://www.boersenblatt.net/sixcms/media.php/747/24-33_FRIE%20Dankesrede%20A4.38596.pdf| title =Eine Schule des Verstehens| qaralǵan sáne =9-2-2022| archivedate =10-3-2014 | arxivurl = https://web.archive.org/web/20140310155945/http://www.boersenblatt.net/sixcms/media.php/747/24-33_FRIE%20Dankesrede%20A4.38596.pdf|çalışma=Dankesrede Friedenspreis des Deutschen Buchhandels| publisher = Börsenverein des Deutschen Buchhandels}}&lt;/ref&gt;.&lt;/blockquote&gt;

Orhan Pamuk [[Robert kolledji]]n tamamlaģannan keyin bir qansha waqıt [[Istanbul texnika universiteti]]niń arxitektura bólimine oqıwģa kirdi. Keyin ol [[Istanbul universiteti]]niń Jurnalistika institutın tamamlaǵan&lt;ref&gt;{{Web deregi | url = https://www.nobelprize.org/prizes/literature/2006/pamuk/biographical/ | title = The Nobel Prize in Literature 2006 | qaralǵan sáne = 1-12-2021 | lang = en-US | work = NobelPrize.org | arxivurl = https://web.archive.org/web/20190322095819/https://www.nobelprize.org/prizes/literature/2006/pamuk/biographical/ | archivedate = 22-3-2019}}&lt;/ref&gt;.

1974-jılı roman jazıwshı bolıwǵa qarar etip, sol waqıttan baslap kitap oqıw hám jazıw menen shuǵıllandı. Orhan Pamuk 22-30 jaslarında anası menen birge jasap, dáslepki romanın jazǵan hám baspaxana izlewge háreket etken&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite book |url=https://www.worldcat.org/oclc/55110385| title =İstanbul : hatiralar ve şehir|date =2003| location = İstanbul| publisher = YKY|seria =1-basılım | first = Orhan|second = Pamuk|isbn=975-08-0716-2|oclc=55110385}}&lt;/ref&gt;. Ol ózin «mádeniy musılman» sıpatında sıpatlap, tariyxıy hám mádeniy ózine tánlikti din menen baylanıstıradı, quday menen jeke baylanısqa isenbeydi&lt;ref&gt;{{Web deregi |url=https://www.spiegel.de/international/spiegel/frankfurt-book-fair-special-orhan-pamuk-and-the-turkish-paradox-a-380858.html|title =Orhan Pamuk and the Turkish Paradox| qaralǵan sáne =6-2-2022| archivedate =6-2-2022 | arxivurl = https://web.archive.org/web/20220206164526/https://www.spiegel.de/international/spiegel/frankfurt-book-fair-special-orhan-pamuk-and-the-turkish-paradox-a-380858.html|date =21-10-2005|work =|publisher = [[Der Spiegel]]}}&lt;/ref&gt;.

Ol 1979-jılı óziniń dáslepki romanı «Qarańǵılıq hám nur» shıǵarması menen qatnasqan «Milliy romanlar tańlawı»nda birinshi sıylıqtı [[Mehmet Eroğlu]] menen bólisti. Onıń bul romanı 1982-jılı «[[Cevdet Bey ve Oğulları]]» atı menen basıp shıǵarılǵan. 1983-jılı usı kitabı menen «Orhan Kamal romanı sıylıǵı» menen sıylıqlanǵan.

== Húrmetli aǵzalıqlar ==
* 2005: American Academy of Arts and Letters Húrmetli aǵzası (Amerika Qurama Shtatları)
* 2008: Social Sciences of Chinese Academy Húrmetli aǵzası (Qıtay)
* 2008: American Academy of Arts and Sciences Húrmetli aǵzası (Amerika Qurama Shtatları)

== Derekler ==
{{derekler}}

== Sırtqı siltemeler ==
{{Commonscat|Orhan Pamuk}}
* [http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/2006/index.html 2006-jılǵı Nobel sıylıǵı beti]{{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20081016023713/http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/2006/index.html | date =16-10-2008 }}
* [https://web.archive.org/web/20100610050508/http://sl.sabanciuniv.edu/eng/PodCast/files/podcast72.mp3 Sabancı universiteti tiller mektebi Podkastlar seriyası: Orhan Pamuk hám «Sessiz úy»]
* [http://www.edebiyathaber.net/orhan-pamuk-romanlarimizi-odul-jurilerine-degil-ailemize-ve-yakinlarimiza-yazariz/ Orxannıń PAmuk konferansı] {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20160421193656/http://www.edebiyathaber.net/orhan-pamuk-romanlarimizi-odul-jurilerine-degil-ailemize-ve-yakinlarimiza-yazariz/ | date =21-4-2016}}

{{Sırtqı siltemeler}}

[[Kategoriya:Túrkiyalı jazıwshılar]]
[[Kategoriya:Ádebiyat boyınsha Nobel sıylıǵı laureatları]]
[[Kategori:Orhan Pamuk| ]]</text>
      <sha1>h30knu3t6fog33pyg307oro370uf2ak</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120498</id>
      <parentid>120486</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T15:45:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>120498</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9390" sha1="s7gkgbje80n92fmsopjvfdmue8zic86" xml:space="preserve">{{Jazıwshı infoqutısı|atı=Orhan Pamuk|dóretiwshilik túri=[[proza]]|súwret=Orhan Pamuk 2009 Shankbone.jpg|súwret eni=200px|súwret táriypi=O. Pamuk, 2009|qolı=Signature Orhan Pamuk.svg|sayt=[http://www.orhanpamuk.net orhanpamuk.net]|perzentleri=1|ómirlik joldası=Aylin Türegün (t. 1982 - a. 2002)&lt;br/&gt;Aslı Akyavaş (t. 2022)|sıylıqları=Xalıqaralıq Dublin ádebiyat sıylıǵı (2003)&lt;br/&gt;[[Nobel sıylıǵı|Ádebiyat boyınsha Nobel sıylıǵı]] (2006)|dóretiwshilik jılları=1974-jıldan házirge shekem|oqıǵan jeri=[[Istanbul universiteti]] Baylanıs faulteti|baǵdarı=[[postmodernizm]]|janrları=postmoder roman|tuwılǵan sánesi=7.06.1972|tuwılǵan jeri=[[Istanbul]], [[Túrkiya]]}}
'''Orhan Pamuk''' ([[1952|1952-jıl]] [[7-iyun]]; [[Istanbul]], [[Túrkiya]]) — túrk [[roman]] jazıwshısı. Basqa da kóplegen ádebiyat sıylıqları qatarında ol 2006-jılı [[Ádebiyat boyınsha Nobel sıylıǵı|Nobel ádebiyat sıylıǵı]] menen sıylıqlandı hám 54 jasında bul sıylıqtı qolǵa kirgizgen eń jas ádebiyatshılardan biri boldı&lt;ref name=&quot;Orhan Pamuk&quot;&gt;{{Web deregi | url = http://www.iletisim.com.tr/iletisim/person.aspx?pid=107 | title = Orhan Pamuk | qaralǵan sáne = 30-11-2007 | publisher = [[İletişim Yayınları]] | arxivurl = https://web.archive.org/web/20131215041736/http://www.iletisim.com.tr/iletisim/person.aspx?pid=107 | archivedate = 15-12-2013 }}&lt;/ref&gt;. Onıń kitapları alpıs úsh tilge awdarılǵan, júzden aslam mámleketlerde basıp shıǵarılǵan hám 13 million nusqada basılǵan&lt;ref&gt;{{Web deregi | url = https://www.orhanpamuk.net/biography.aspx | title = biography | publisher = orhanpamuk.net | arxivurl = https://web.archive.org/web/20080927045631/https://www.orhanpamuk.net/biography.aspx | archivedate = 27-8-2008}}&lt;/ref&gt;. 2006-jılı «[[Time]]» jurnalı tárepinen [[Time 100: The Most Important People of the Century|dúnyanıń eń abıraylı 100 adamı]]nıń qatarına kirgizilgen Pamuk Nobel sıylıǵına miyasar bolǵan birinshi túrk esaplanadı&lt;ref name=&quot;Orhan Pamuk&quot;/&gt;.

«Sessiz úy», «Aq minara», «Qara kitap», «Jańa ómir», «Meniń atım qızıl», «Qar», «Másumlik muzeyi», «Basımda bir ájeptáwirlik» hám «Qızıl shashlı hayal», «Vaba túnleri» sıyaqlı romanlar avtorı Pamuk Kolumbiya universitetiniń gumanitar pánler kafedrasında kórkem jazıwshılıq hám [[salıstırmalı ádebiyat]]tan sabaq beredi. Orhan Pamuk 2018-jılı [[Amerika filosofiya jámiyeti]]niń abıraylı aǵzası etip saylandı&lt;ref&gt;{{Web deregi | url = https://www.amphilsoc.org/blog/election-new-members-2018-spring-meeting | title = Election of New Members at the 2018 Spring Meeting | qaralǵan sáne = 31-1-2022 | lang = en| work= American Philosophical Society | arxivurl = https://web.archive.org/web/20180502175337/https://www.amphilsoc.org/blog/election-new-members-2018-spring-meeting | archivedate = 2-5-2018}}&lt;/ref&gt;.

Ákesi tárepinen [[Cherkesler|cherkes]] milletine tiyisli bolǵan Pamuk kóplegen áhmiyetli ádebiy sıylıqlarǵa da miyasar bolǵan. «Meniń atım qızıl» 2002-jılı Franciyanıń «Prix du Meilleur Livre Étranger» hám Italiyanıń «[[Premio Grinzane Cavour]]» sıylıqları menen bir qatarda 2003-jılı «[[Xalıqaralıq Dublin ádebiyat sıylıǵı]]»n qolǵa kirgizgen.

2010-jılı Orhan Pamuk hám [[Xose Saramago]]nıń baslaması menen Istanbulda Evropa jazıwshılar parlamenti yamasa inglis tilinde «The European Writers' Parliament» atı menen dúnyanıń barlıq mámleketlerinen jazıwshılardı birlestirdi&lt;ref&gt;{{Web deregi | url = https://www.threemonkeysonline.com/the-istanbul-declaration-of-the-european-writers-parliament-2010/ | title = The Istanbul Declaration of The European Writers’ Parliament 2010 | qaralǵan sáne = 1-2-2022 | date = 19-1-2011 | lang = en-US | work = Three Monkeys Online Magazine | arşivengelli = evet |arxivurl= https://web.archive.org/web/20220201102846/https://www.threemonkeysonline.com/the-istanbul-declaration-of-the-european-writers-parliament-2010/ | archivedate = 1-2-2022 }}&lt;/ref&gt;. Pamuktıń xalıq arasında tartıslı tariyxıy hám siyasiy waqıyalar haqqında pikir bildiriwi hám jazıwı onı óz elinde de qaralaw jazasına duslastırdı.

== Ómiri ==
Orhan Pamuk 1952-jıl 7-iyunde Istanbul qalasında tuwılǵan. Onıń shańaraǵı batısqa beyimlesken, dúnyalıq, bay orta qatlamǵa tiyisli edi. Pamuktıń ákesiniń atası temir jol qurıwshı injener hám sanaatshı bolıp bay bolǵan. Onıń ákesi Gündüz Pamuk ta injener edi. Pamuktıń bir ájaǵası hám kishkene ógey qarındası bar. Pamuklar shańaraǵı apa, ájaǵa hám ápaları menen Istanbul qalasınıń [[Şişli]] rayonına qaraslı [[Nişantaşı]] rayonında, buǵazdıń arqa tárepindegi bes qabatlı úyde jasaytuǵın edi&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;. Shańaraq [[Mustafa Kemal Atatürk|Atatúrk]]tiń zamanagóylestiriw háreketlerin qollap-quwatlaǵan. Orhan Pamuk óziniń dáslepki ádebiy tájiriybelerin ákesiniń kitapxanasınan alǵanın aytıp berdi:
&lt;blockquote&gt;«Men kóp romanlar oqılatuǵın úyde óskenmen. Ákemniń úlken kitapxanası bar edi hám ol [[Tomas Mann]], [[Franz Kafka|Kafka]], [[Fyodor Dostoevskiy|Dostoevskiy]] yamasa [[Lev Tolstoy|Tolstoy]] sıyaqlı ullı jazıwshılar haqqında aytıp beretuǵın edi. Bala waqtımda-aq bul romanlar hám jazıwshılardıń barlıǵı men ushın [[Evropa mádeniyatı|Evropa]] túsinigi menen bir edi»&lt;ref&gt;{{Web deregi |url=http://www.boersenblatt.net/sixcms/media.php/747/24-33_FRIE%20Dankesrede%20A4.38596.pdf| title =Eine Schule des Verstehens| qaralǵan sáne =9-2-2022| archivedate =10-3-2014 | arxivurl = https://web.archive.org/web/20140310155945/http://www.boersenblatt.net/sixcms/media.php/747/24-33_FRIE%20Dankesrede%20A4.38596.pdf|çalışma=Dankesrede Friedenspreis des Deutschen Buchhandels| publisher = Börsenverein des Deutschen Buchhandels}}&lt;/ref&gt;.&lt;/blockquote&gt;

Orhan Pamuk [[Robert kolledji]]n tamamlaģannan keyin bir qansha waqıt [[Istanbul texnika universiteti]]niń arxitektura bólimine oqıwģa kirdi. Keyin ol [[Istanbul universiteti]]niń Jurnalistika institutın tamamlaǵan&lt;ref&gt;{{Web deregi | url = https://www.nobelprize.org/prizes/literature/2006/pamuk/biographical/ | title = The Nobel Prize in Literature 2006 | qaralǵan sáne = 1-12-2021 | lang = en-US | work = NobelPrize.org | arxivurl = https://web.archive.org/web/20190322095819/https://www.nobelprize.org/prizes/literature/2006/pamuk/biographical/ | archivedate = 22-3-2019}}&lt;/ref&gt;.

1974-jılı roman jazıwshı bolıwǵa qarar etip, sol waqıttan baslap kitap oqıw hám jazıw menen shuǵıllandı. Orhan Pamuk 22-30 jaslarında anası menen birge jasap, dáslepki romanın jazǵan hám baspaxana izlewge háreket etken&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite book |url=https://www.worldcat.org/oclc/55110385| title =İstanbul : hatiralar ve şehir|date =2003| location = İstanbul| publisher = YKY|seria =1-basılım | first = Orhan|second = Pamuk|isbn=975-08-0716-2|oclc=55110385}}&lt;/ref&gt;. Ol ózin «mádeniy musılman» sıpatında sıpatlap, tariyxıy hám mádeniy ózine tánlikti din menen baylanıstıradı, quday menen jeke baylanısqa isenbeydi&lt;ref&gt;{{Web deregi |url=https://www.spiegel.de/international/spiegel/frankfurt-book-fair-special-orhan-pamuk-and-the-turkish-paradox-a-380858.html|title =Orhan Pamuk and the Turkish Paradox| qaralǵan sáne =6-2-2022| archivedate =6-2-2022 | arxivurl = https://web.archive.org/web/20220206164526/https://www.spiegel.de/international/spiegel/frankfurt-book-fair-special-orhan-pamuk-and-the-turkish-paradox-a-380858.html|date =21-10-2005|work =|publisher = [[Der Spiegel]]}}&lt;/ref&gt;.

Ol 1979-jılı óziniń dáslepki romanı «Qarańǵılıq hám nur» shıǵarması menen qatnasqan «Milliy romanlar tańlawı»nda birinshi sıylıqtı [[Mehmet Eroğlu]] menen bólisti. Onıń bul romanı 1982-jılı «[[Cevdet Bey ve Oğulları]]» atı menen basıp shıǵarılǵan. 1983-jılı usı kitabı menen «Orhan Kamal romanı sıylıǵı» menen sıylıqlanǵan.

== Húrmetli aǵzalıqlar ==
* 2005: American Academy of Arts and Letters Húrmetli aǵzası (Amerika Qurama Shtatları)
* 2008: Social Sciences of Chinese Academy Húrmetli aǵzası (Qıtay)
* 2008: American Academy of Arts and Sciences Húrmetli aǵzası (Amerika Qurama Shtatları)

== Derekler ==
{{derekler}}

== Sırtqı siltemeler ==
{{Commonscat|Orhan Pamuk}}
* [http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/2006/index.html 2006-jılǵı Nobel sıylıǵı beti]{{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20081016023713/http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/2006/index.html | date =16-10-2008 }}
* [https://web.archive.org/web/20100610050508/http://sl.sabanciuniv.edu/eng/PodCast/files/podcast72.mp3 Sabancı universiteti tiller mektebi Podkastlar seriyası: Orhan Pamuk hám «Sessiz úy»]
* [http://www.edebiyathaber.net/orhan-pamuk-romanlarimizi-odul-jurilerine-degil-ailemize-ve-yakinlarimiza-yazariz/ Orxannıń PAmuk konferansı] {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20160421193656/http://www.edebiyathaber.net/orhan-pamuk-romanlarimizi-odul-jurilerine-degil-ailemize-ve-yakinlarimiza-yazariz/ | date =21-4-2016}}

{{Orhan Pamuk}}
{{Sırtqı siltemeler}}

[[Kategoriya:Túrkiyalı jazıwshılar]]
[[Kategoriya:Ádebiyat boyınsha Nobel sıylıǵı laureatları]]
[[Kategori:Orhan Pamuk| ]]</text>
      <sha1>s7gkgbje80n92fmsopjvfdmue8zic86</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120504</id>
      <parentid>120498</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:39:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <origin>120504</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11120" sha1="84095ipayqf05urev6tndak46aa8l25" xml:space="preserve">{{Jazıwshı infoqutısı|atı=Orhan Pamuk|dóretiwshilik túri=[[proza]]|súwret=Orhan Pamuk 2009 Shankbone.jpg|súwret eni=200px|súwret táriypi=O. Pamuk, 2009|qolı=Signature Orhan Pamuk.svg|sayt=[http://www.orhanpamuk.net orhanpamuk.net]|perzentleri=1|ómirlik joldası=Aylin Türegün (t. 1982 - a. 2002)&lt;br/&gt;Aslı Akyavaş (t. 2022)|sıylıqları=Xalıqaralıq Dublin ádebiyat sıylıǵı (2003)&lt;br/&gt;[[Nobel sıylıǵı|Ádebiyat boyınsha Nobel sıylıǵı]] (2006)|dóretiwshilik jılları=1974-jıldan házirge shekem|oqıǵan jeri=[[Istanbul universiteti]] Baylanıs faulteti|baǵdarı=[[postmodernizm]]|janrları=postmoder roman|tuwılǵan sánesi=7.06.1972|tuwılǵan jeri=[[Istanbul]], [[Túrkiya]]}}
'''Orhan Pamuk''' ([[1952|1952-jıl]] [[7-iyun]]; [[Istanbul]], [[Túrkiya]]) — túrk [[roman]] jazıwshısı. Basqa da kóplegen ádebiyat sıylıqları qatarında ol 2006-jılı [[Ádebiyat boyınsha Nobel sıylıǵı|Nobel ádebiyat sıylıǵı]] menen sıylıqlandı hám 54 jasında bul sıylıqtı qolǵa kirgizgen eń jas ádebiyatshılardan biri boldı&lt;ref name=&quot;Orhan Pamuk&quot;&gt;{{Web deregi | url = http://www.iletisim.com.tr/iletisim/person.aspx?pid=107 | title = Orhan Pamuk | qaralǵan sáne = 30-11-2007 | publisher = [[İletişim Yayınları]] | arxivurl = https://web.archive.org/web/20131215041736/http://www.iletisim.com.tr/iletisim/person.aspx?pid=107 | archivedate = 15-12-2013 }}&lt;/ref&gt;. Onıń kitapları alpıs úsh tilge awdarılǵan, júzden aslam mámleketlerde basıp shıǵarılǵan hám 13 million nusqada basılǵan&lt;ref&gt;{{Web deregi | url = https://www.orhanpamuk.net/biography.aspx | title = biography | publisher = orhanpamuk.net | arxivurl = https://web.archive.org/web/20080927045631/https://www.orhanpamuk.net/biography.aspx | archivedate = 27-8-2008}}&lt;/ref&gt;. 2006-jılı «[[Time]]» jurnalı tárepinen [[Time 100: The Most Important People of the Century|dúnyanıń eń abıraylı 100 adamı]]nıń qatarına kirgizilgen Pamuk Nobel sıylıǵına miyasar bolǵan birinshi túrk esaplanadı&lt;ref name=&quot;Orhan Pamuk&quot;/&gt;.

«Sessiz úy», «Aq minara», «Qara kitap», «Jańa ómir», «Meniń atım qızıl», «Qar», «Másumlik muzeyi», «Basımda bir ájeptáwirlik» hám «Qızıl shashlı hayal», «Vaba túnleri» sıyaqlı romanlar avtorı Pamuk Kolumbiya universitetiniń gumanitar pánler kafedrasında kórkem jazıwshılıq hám [[salıstırmalı ádebiyat]]tan sabaq beredi. Orhan Pamuk 2018-jılı [[Amerika filosofiya jámiyeti]]niń abıraylı aǵzası etip saylandı&lt;ref&gt;{{Web deregi | url = https://www.amphilsoc.org/blog/election-new-members-2018-spring-meeting | title = Election of New Members at the 2018 Spring Meeting | qaralǵan sáne = 31-1-2022 | lang = en| work= American Philosophical Society | arxivurl = https://web.archive.org/web/20180502175337/https://www.amphilsoc.org/blog/election-new-members-2018-spring-meeting | archivedate = 2-5-2018}}&lt;/ref&gt;.

Ákesi tárepinen [[Cherkesler|cherkes]] milletine tiyisli bolǵan Pamuk kóplegen áhmiyetli ádebiy sıylıqlarǵa da miyasar bolǵan. «Meniń atım qızıl» 2002-jılı Franciyanıń «Prix du Meilleur Livre Étranger» hám Italiyanıń «[[Premio Grinzane Cavour]]» sıylıqları menen bir qatarda 2003-jılı «[[Xalıqaralıq Dublin ádebiyat sıylıǵı]]»n qolǵa kirgizgen.

2010-jılı Orhan Pamuk hám [[Xose Saramago]]nıń baslaması menen Istanbulda Evropa jazıwshılar parlamenti yamasa inglis tilinde «The European Writers' Parliament» atı menen dúnyanıń barlıq mámleketlerinen jazıwshılardı birlestirdi&lt;ref&gt;{{Web deregi | url = https://www.threemonkeysonline.com/the-istanbul-declaration-of-the-european-writers-parliament-2010/ | title = The Istanbul Declaration of The European Writers’ Parliament 2010 | qaralǵan sáne = 1-2-2022 | date = 19-1-2011 | lang = en-US | work = Three Monkeys Online Magazine | arşivengelli = evet |arxivurl= https://web.archive.org/web/20220201102846/https://www.threemonkeysonline.com/the-istanbul-declaration-of-the-european-writers-parliament-2010/ | archivedate = 1-2-2022 }}&lt;/ref&gt;. Pamuktıń xalıq arasında tartıslı tariyxıy hám siyasiy waqıyalar haqqında pikir bildiriwi hám jazıwı onı óz elinde de qaralaw jazasına duslastırdı.

== Ómiri ==
Orhan Pamuk 1952-jıl 7-iyunde Istanbul qalasında tuwılǵan. Onıń shańaraǵı batısqa beyimlesken, dúnyalıq, bay orta qatlamǵa tiyisli edi. Pamuktıń ákesiniń atası temir jol qurıwshı injener hám sanaatshı bolıp bay bolǵan. Onıń ákesi Gündüz Pamuk ta injener edi. Pamuktıń bir ájaǵası hám kishkene ógey qarındası bar. Pamuklar shańaraǵı apa, ájaǵa hám ápaları menen Istanbul qalasınıń [[Şişli]] rayonına qaraslı [[Nişantaşı]] rayonında, buǵazdıń arqa tárepindegi bes qabatlı úyde jasaytuǵın edi&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;. Shańaraq [[Mustafa Kemal Atatürk|Atatúrk]]tiń zamanagóylestiriw háreketlerin qollap-quwatlaǵan. Orhan Pamuk óziniń dáslepki ádebiy tájiriybelerin ákesiniń kitapxanasınan alǵanın aytıp berdi:
&lt;blockquote&gt;«Men kóp romanlar oqılatuǵın úyde óskenmen. Ákemniń úlken kitapxanası bar edi hám ol [[Tomas Mann]], [[Franz Kafka|Kafka]], [[Fyodor Dostoevskiy|Dostoevskiy]] yamasa [[Lev Tolstoy|Tolstoy]] sıyaqlı ullı jazıwshılar haqqında aytıp beretuǵın edi. Bala waqtımda-aq bul romanlar hám jazıwshılardıń barlıǵı men ushın [[Evropa mádeniyatı|Evropa]] túsinigi menen bir edi»&lt;ref&gt;{{Web deregi |url=http://www.boersenblatt.net/sixcms/media.php/747/24-33_FRIE%20Dankesrede%20A4.38596.pdf| title =Eine Schule des Verstehens| qaralǵan sáne =9-2-2022| archivedate =10-3-2014 | arxivurl = https://web.archive.org/web/20140310155945/http://www.boersenblatt.net/sixcms/media.php/747/24-33_FRIE%20Dankesrede%20A4.38596.pdf|çalışma=Dankesrede Friedenspreis des Deutschen Buchhandels| publisher = Börsenverein des Deutschen Buchhandels}}&lt;/ref&gt;.&lt;/blockquote&gt;

Orhan Pamuk [[Robert kolledji]]n tamamlaǵannan keyin bir qansha waqıt [[Istanbul texnika universiteti]]niń arxitektura bólimine oqıwǵa kirdi. Keyin ol [[Istanbul universiteti]]niń Jurnalistika institutın tamamlaǵan&lt;ref&gt;{{Web deregi | url = https://www.nobelprize.org/prizes/literature/2006/pamuk/biographical/ | title = The Nobel Prize in Literature 2006 | qaralǵan sáne = 1-12-2021 | lang = en-US | work = NobelPrize.org | arxivurl = https://web.archive.org/web/20190322095819/https://www.nobelprize.org/prizes/literature/2006/pamuk/biographical/ | archivedate = 22-3-2019}}&lt;/ref&gt;.

1974-jılı roman jazıwshı bolıwǵa qarar etip, sol waqıttan baslap kitap oqıw hám jazıw menen shuǵıllandı. Orhan Pamuk 22-30 jaslarında anası menen birge jasap, dáslepki romanın jazǵan hám baspaxana izlewge háreket etken&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite book |url=https://www.worldcat.org/oclc/55110385| title =İstanbul : hatiralar ve şehir|date =2003| location = İstanbul| publisher = YKY|seria =1-basılım | first = Orhan|second = Pamuk|isbn=975-08-0716-2|oclc=55110385}}&lt;/ref&gt;. Ol ózin «mádeniy musılman» sıpatında sıpatlap, tariyxıy hám mádeniy ózine tánlikti din menen baylanıstıradı, quday menen jeke baylanısqa isenbeydi&lt;ref&gt;{{Web deregi |url=https://www.spiegel.de/international/spiegel/frankfurt-book-fair-special-orhan-pamuk-and-the-turkish-paradox-a-380858.html|title =Orhan Pamuk and the Turkish Paradox| qaralǵan sáne =6-2-2022| archivedate =6-2-2022 | arxivurl = https://web.archive.org/web/20220206164526/https://www.spiegel.de/international/spiegel/frankfurt-book-fair-special-orhan-pamuk-and-the-turkish-paradox-a-380858.html|date =21-10-2005|work =|publisher = [[Der Spiegel]]}}&lt;/ref&gt;.

Ol 1979-jılı óziniń dáslepki romanı «Qarańǵılıq hám nur» shıǵarması menen qatnasqan «Milliy romanlar tańlawı»nda birinshi sıylıqtı [[Mehmet Eroğlu]] menen bólisti. Onıń bul romanı 1982-jılı «[[Cevdet Bey ve Oğulları]]» atı menen basıp shıǵarılǵan. 1983-jılı usı kitabı menen «Orhan Kamal romanı sıylıǵı» menen sıylıqlanǵan.

Onıń ekinshi romanı «Sessiz úy» 1984-jılı «Madaralı romanlar» sıylıǵın qolǵa kirgizgen. Bul romannıń francuzsha awdarması da 1991-jılı «Prix de la Découverte Européenne» sıylıǵına miyasar boldı. 1985-jılı basıp shıǵarılǵan «Aq minara» tariyxıy romanı menen 1990-jılı [[Amerika Qurama Shtatları|AQSh]]ta shet el kórkem ádebiyatı ushın «Independent Award» sıylıǵın qolǵa kirgizgen hám shet elde de tanıla baslaǵan&lt;ref&gt;{{Web  deregi |url=http://books.guardian.co.uk/nobelprize/story/0,,1921391,00.html| title =Nobel prize for hero of liberal Turkey stokes fears of nationalist backlash| qaralǵan sáne =1-12-2007| archivedate =26-1-2008|arxivurl=https://web.archive.org/web/20080126162616/http://books.guardian.co.uk/nobelprize/story/0,,1921391,00.html| date =13-10-2006|lang=|publisher =[[The Guardian]]}}&lt;/ref&gt;. Orhan Pamuk 2002-jılı basıp shıǵarılǵan «Qar» kitabın [[Túrkiya]]nıń etnikalıq hám siyasiy máselelerine arnalǵan siyasiy roman dep ataydı. «Qar» romanı 2004-jılı Amerika Qurama Shtatlarında jıldıń eń jaqsı 10 kitabı qatarına kirdi. 1998-jılı basıp shıǵarılǵan «Meniń atım qızıl» filmi 24 tilge awdarılǵan hám 2003-jılı [[Irlandiya]]nıń belgili xalıqaralıq IMPAC Dublin ádebiy sıylıǵı menen sıylıqlanǵan&lt;ref&gt;{{Web deregi |url=https://dublinliteraryaward.ie/book-category/previous-winners/2003-previous-winners/| title =2003 – DUBLIN Literary Award| qaralǵan sáne =24-4-2021|archivedate =10-12-2019|arxivurl = https://web.archive.org/web/20191210162250/https://dublinliteraryaward.ie/book-category/previous-winners/2003-previous-winners/|lang =en-US| publisher =dublinliteraryaward.ie}}&lt;/ref&gt;.

== Húrmetli aǵzalıqlar ==
* 2005: American Academy of Arts and Letters Húrmetli aǵzası (Amerika Qurama Shtatları)
* 2008: Social Sciences of Chinese Academy Húrmetli aǵzası (Qıtay)
* 2008: American Academy of Arts and Sciences Húrmetli aǵzası (Amerika Qurama Shtatları)

== Derekler ==
{{derekler}}

== Sırtqı siltemeler ==
{{Commonscat|Orhan Pamuk}}
* [http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/2006/index.html 2006-jılǵı Nobel sıylıǵı beti]{{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20081016023713/http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/2006/index.html | date =16-10-2008 }}
* [https://web.archive.org/web/20100610050508/http://sl.sabanciuniv.edu/eng/PodCast/files/podcast72.mp3 Sabancı universiteti tiller mektebi Podkastlar seriyası: Orhan Pamuk hám «Sessiz úy»]
* [http://www.edebiyathaber.net/orhan-pamuk-romanlarimizi-odul-jurilerine-degil-ailemize-ve-yakinlarimiza-yazariz/ Orxannıń PAmuk konferansı] {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20160421193656/http://www.edebiyathaber.net/orhan-pamuk-romanlarimizi-odul-jurilerine-degil-ailemize-ve-yakinlarimiza-yazariz/ | date =21-4-2016}}

{{Orhan Pamuk}}
{{Sırtqı siltemeler}}

[[Kategoriya:Túrkiyalı jazıwshılar]]
[[Kategoriya:Ádebiyat boyınsha Nobel sıylıǵı laureatları]]
[[Kategoriya:Orhan Pamuk| ]]</text>
      <sha1>84095ipayqf05urev6tndak46aa8l25</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Eritreya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2779</id>
    <revision>
      <id>120666</id>
      <parentid>113906</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:57:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (10) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120666</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5178" sha1="lz194sadh8akmpy0lxpdx0718qf7l5y" xml:space="preserve">'''Eritreya''', '''Eritreya Mámleketi''' — [[Arqa-shıǵıs Afrika]]daǵı mámleket, [[BMSh]] aǵzası. Qızıl teńizge tutas. Maydanı 117,6 mıń km² ge jaqın. Xalqı 4,465 mln. adam (2002). Paytaxtı [[Asmera]] qalası. Basqarıw tárepten 8 provinciya (rgoutse) ǵa bólinedi.

== Mámleketlik basqarıw principi ==
Eritreya — ǵárezsiz mámleket. Ámeldegi Konstituciyası 1997-jıl 24-mayda qabıl etilgen. Mámleket baslıǵı — prezident (1993-jıldan Isayyas Afevork), ol Milliy assambleya tárepinen saylanadı. Nızam shıǵarıwshı hákimiyattı prezident basshılıǵındaǵı Mámleket keńesi (húkimet) ámelge asıradı.

== Tábiyatı ==
Eritreya aymaǵınıń úlken bólegin tawlı Eritreya platosı (eń biyik noqatı 2989 m, Soira tawı) iyelegen; qubla-shıǵısında Afar saylıǵı jaylasqan. Íqlımı subekvatorial, shól ıqlım. Jıllıq ortasha temperatura 23° tan 37° qa shekem, eń joqarı temperatura 45° (Jerdiń eń ıssı rayonlarınan biri). Jıllıq jawın 50-200 mm. Ósimlikleri shól hám shala shól ósimliklerinen ibarat.

== Xalqı ==
Eritreyada tigrai, tigre, afar, saxo hám basqa xalıqlar jasaydı. Rásmiy tilleri — tigrai hám arab tilleri. Dinge sıyınıwshıları, tiykarınan, xristian-monofistler hám sunniy musulmanlar. Qala xalqı 16,3%. Áhmiyetli qalaları: Asmera, Massaua, Keren.

== Tariyxı ==
XIII-XVI ásirlerde házirgi Eritreyanıń úlken bólegi Efiopiya mámleketi quramında bolǵan. 1882-jıl Qızıl teńiz jaǵasındaǵı Aseb portı, 1885-jıl Massaua portı hám jaǵa boyındaǵı xalıq jasaytuǵın bir qansha awıllardı Italiya iyelep aldı. 1890-jıl Italiya Qızıl teńiz jaǵasındaǵı óziniń barlıq múlkin Eritreya koloniyasına birlestirdi (Eritreya latın tilindegi Qızıl teńiz atınan kelip shıqqan). 1896-jılǵı Italiya-Efiopiya shártnamasına muwapıq, Eritreya shegaraları belgilep alındı. 1935-jıl Eritreya Efiopiya menen birge Italiya Shıǵıs Afrikası koloniyası quramında boldı.

1941-jıl báhárde Eritreya inglis-efiop áskerleri tárepinen azat etildi; 1952-jılǵa shekem inglis áskeriy administraciyası basqardı. 1952-jıl federaciya aǵzası retinde Efiopiya quramına kirdi. 1962-1987-jıllarda Eritreya Efiopiya quramında provinciya, keyin basqarıw rayon. 1950-jıllardan Eritreya azatlıq xalıq frontı basshılıǵında Efiopiya oraylıq hákimiyatınan ajıralıw ushın qurallı gúres háwij aldı. 1991-jıl kóterilisshiler Asmera qalasın azat etti. 1993-jıl 24-mayda Eritreya rásmiy túrde ǵárezsiz mámleket dep daǵaza etildi. Eritreya — 1993-jıldan BMSh aǵzası. Milliy bayramı — 24-may — Ǵárezsizlik kúni (1993).

== Siyasiy partiya hám kásiplik awqamları ==
Demokratiya hám ádalat ushın xalıq frontı, 1970-jıl dúzilgen. 1994-jılǵa shekem Eritreya azatlıq xalıq frontı dep atalǵan. Kásiplik awqamları haqqında maǵlıwmatlar joq.

== Xojalıǵı ==
Eritreya — agrar mámleket. Jalpı ishki ónimde sanaat 12,3%, awıl xojalıǵı 8,4% ti quraydı. Ekonomikasınıń tiykarı — awıl xojalıǵı (dıyqanshılıq hám shárwashılıq). Miynetke jaramlı xalıqtıń 80% awıl xojalıǵında bánt. Tiykarınan, biyday, arpa, tarı, mákke, sobıqlılar, palız eginleri hám qawın egiledi, kofe jetistiriledi. Shárwashılıqta qaramal, eshki, qoy, túye, qus baǵıladı; balıq awlanadı. Tiykarǵı sanaat tarmaqları: neftti qayta islew, toqımashılıq, ayaq kiyim, tigiwshilik, ximiya, aǵashsazlıq, azıq-awqat, cement. Altın, neft, mıs, temir rudası, nikel, xrom, slyuda, titan kánleri bar. Teńizden duz qazıp alınadı.

Transport jolı uzınlıǵı 306 km, avtomobil jolları uzınlıǵı 3,9 mıń km, atap aytqanda, qattı qatlamlı jollar 21% ti quraydı. Teńiz portları: Aseb, Massaua. Eritreya shetke duz, teri, cement, citrus miyweler, shiyki ónim shıǵaradı. Shetten mashina hám úskeneler, tutınıw buyımları hám basqalar aladı. Sırtqı sawdada Efiopiya, Saudiya Arabstanı, Italiya, Sudan, Somali, Ullı Britaniya menen sheriklik etedi. Pul birligi — nakfa.

== Mádeniyatı ==
Eritreyanıń Asmera qalasın italyan kolonizatorları Italiya qalalarına uqsatıp qurıwǵa háreket etti. Asmerada universitet, Úlken meshit hám Katolikler sobori bar. Áyyemgi Massaua qalası óziniń gózzal plyajlarına iye bolǵan shıǵıs qalası bolıp tabıladı. Asmera qalasınan teńiz tárep júriletuǵın joldaǵı tóbeliklerde ataqlı kopt (qibt) monastrları kózge taslanadı.Monastrlardıń kópshiligi XV ásirde qurılǵan bolıp, olardıń eń ataqlısı Depre Bizen monastri (XIV ásir) bolıp tabıladı. Monastrlar kúndiz ziyaratshılar ushın ashıp qoyılǵan. Eritreyada 1991-jıldan &quot;Xades Eritra&quot; (&quot;Jańa Eritreya&quot;) húkimet gazetası háptede 2 ret tigrai hám arab tillerinde, 1994-jıldan &quot;Eritrean proufayl&quot; (&quot;Eritreya kórinisi&quot;) háptenaması inglis tilinde baspa etiledi. &quot;Eritreya xalqı dawısı&quot; húkimet radiostanciyası hám ER1CHTV húkimet telestanciyası isleydi.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Afrika}}
{{shala}}

[[Kategoriya:Eritreya| ]]
[[Kategoriya:Mámleketler]]
[[Kategoriya:Afrika mámleketleri]]</text>
      <sha1>lz194sadh8akmpy0lxpdx0718qf7l5y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Filippin</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2832</id>
    <revision>
      <id>120762</id>
      <parentid>113955</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:05:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (16) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120762</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19083" sha1="kzhrsumoyyip343mz8d4tqfr0mrz9ma" xml:space="preserve">'''Filippin''' (Philippines), '''Filippin Respublikası''' (tagalsha: Republikasining Pilipinas, inglisshe: Republic Philippines) — [[Qubla-shıǵıs Aziya]]daǵı mámleket, [[Tınısh okeanı]]ndaǵı Filippin arxipelaginda jaylasqan. Maydanı 300 mıń km². Xalqı 84,526 mln. adam (2002). Paytaxtı — [[Manila]] qalası. Basqarıw jaǵınan 74 wálayat (provinciya) qa bólinedi.

== Mámleketlik basqarıw principi ==
Filippin — respublika. Ámeldegi Konstituciyası 1987-jıl maqullanǵan. Mámleket baslıǵı — prezident (2001-jıldan Gloriya Makapagal Arroyo xanım), ol tuwrı ulıwma dawıs beriw jolı menen 6 jıl múddetke saylanadı, 2 múddetke qayta saylanıwı múmkin emes. Prezident húkimet baslıǵı da esaplanadı. Nızam shıǵarıwshı hákimiyattı Filippin Kongressi (2 palatalı parlament — Senat hám Wákiller palatası), atqarıwshı hákimiyattı prezident hám húkimet ámelge asıradı.

== Tábiyatı ==
Filippin arxipelagi 7 107 atawdan ibarat, sonnan 800 inde adam jasaydı. Irileri: Luson, Mindanao, Samar, Negros, Palavan, Mindoro, Sebu, Leyte. Mámleket jer maydanınıń kópshiligi tawlı (eń biyik shıńı — 2954 m, Mindanao atawdaǵı Apo vulkanı). Hárekettegi hám sónǵen vulkan kóp. Tez-tez jer silkiniw bolıp turadı. Aymaqtıń 1/4 bólegi oypatlıq. Tawlar aralıǵında saylıqlar hám teńiz jaǵasında ensiz tegislikler jaylasqan. Paydalı qazılmalardan temir rudası, xromit, marganets, nikel, mıs, sonıń menen birge, sınap, altın, gúmis, túrli qurılıs materialları bar.

Íqlımı tropikalıq hám subekvatorial mussonlı. Ortasha aylıq temperatura 24-28°, tawlarda 19° qa shekem. Jıllıq ortasha jawın muǵdarı 1000-4000 mm. Tayfunlar bolıp turadı. Rio Grandede Mindanao, Agusan, Kagayan hám basqa dáryaları suwlı hám kóp bosaǵalı. Kól az, eń úlkeni Luson atawdaǵı Bay kóli. Topıraǵı, tiykarınan, laterit tipli qızıl hám sarı, tawlarda taw kashtan, dárya oypatlıqlarında allyuvial topıraq. 10 mıń túr ósimliktiń 40% i endemik. Aymaǵınıń 46% tropikalıq ormannan ibarat. Qımbat bahalı aǵash alınatuǵın mudam jasıl terek túri kóp. Teńiz jaǵasında mangro ormanları bar. 1200 m den biyik jaylar putalıq penen bánt. Haywan túri kóp emes. Iirik sút emiziwshiler joq. Buǵınıń bir neshe túri, jabayı dońız, mangust ushıraydı. Quslardıń 750 den artıq túri jasaydı. Jer bawırlawshı haywan kóp. Mayonvolkano, Kanlaon, Maunt Apo hám basqa milliy baǵları hám qorıqxanaları bar.

== Xalqı ==
Filippinde óz-ara jaqın til hám dialektlerde sóylesiwshi 90 nan zıyat elat hám qáwimler jasaydı. Olardıń irileri: bisayya, tagal, ilok, bikol, pampangan, pangasinan hám basqalar. Bunnan tısqarı, qıtay, aziyalıq, evropalıq hám amerikalıqlar da bar. Qala xalqı 56%. Rásmiy tilleri — tagal hám inglis tilleri. Dinge sıyınıwshıları xristian, islam dinlerine sıyınadı. Iri qalaları: Manila, Keson Siti, Sebu, Davao.

== Tariyxı ==
Filippin aymaǵında eramızǵa shekemgi 2 mıń jıllıqta Aziya kontinentinen, eramızǵa shekemgi 1 mıń jıllıqta Vyetnamnan barǵan, keyin Indoneziyadan kelgen qubla mongoloidlar jergilikli negr-avstraloidlardı sıǵıp shıǵargan, yarımı olar menen qosılıp ketken. XIV-XV ásirlerde Indoneziya arqalı Luson, Sebu atawlarında, Sudu arxipelaginda islam dini tarqaldı. Bul jerlerde mayda tarqaq hákimlikler, Sulu arxipelaginda bolsa Xolo sultanlıǵı payda boldı. 1521-jıl Magellan basshılıǵındaǵı Ispaniya ekspediciyası Filippin atawlarına jetip keldi. Bul ekspediciyanı Maktano hákimi Lapulapu joq etkennen keyin (Filippinde onı ǵárezsizlik ushın gúrestiń birinshi qaharmanı retinde húrmetleydi), Ispaniya 1564-jıl Legaspi basshılıǵında taǵı ekspediciya jiberdi. Onıń otryadı Filippinniń oraylıq hám arqa bólegindegi tiykarǵı atawlardıń jaǵaların basıp aldı, xalıqtıń kóbisin (qubladaǵı musulmanlardan tısqarı) xristian dinine kirgizdi.

1756-63-jıllardaǵı 7 jıllıq urıs dáwirinde inglis áskerleri Manila qalası hám bir qansha jaylardı bir jılǵa shekem iyelep turdı. XIX ásirdiń 2-yarımında shet el qarjısı járdeminde sawda-sanaat jumısları rawajlana basladı, oqımıslı adamlar er jetti. Reforma tárepdarları (X. Risal, M. del Pilar hám basqalar) dáslepki patriotlıq shólkemlerin dúzdi. 1892-jıl A. Bonifasio hám basqalar basshılıǵında Katipunan dep atalıwshı jasırın patriotlıq shólkemi payda boldı, tez arada keskin ilajler kóriw tárepdarı bolǵan zıyalılar bul shólkemge qosıldı. Katipunan shaqırıǵı menen milliy azatlıq revolyuciyası (1896-1898) baslandı. Revolyuciyashılar 1897-jıl 22-martta ǵárezsiz respublikanı járiyaladı. AQSh 1898-jıl aprelde Ispaniya koloniyaların iyelew ushın urıs basladı. 1898-jıl 12-iyunda Filippin 2 ret ǵárezsiz dep daǵaza etildi. 1899-1901-jıllardaǵı Amerika-Filippin urısı nátiyjesinde AQSh Filippindi basıp aldı. 1934-jıl Filippin avtonomiyaǵa iye boldı. Ekinshi jáhán urısı jıllarında Filippin aymaǵın Yaponiya okkupaciya etti. 1946-jıl 4-iyulda Filippin ǵárezsiz respublika dep daǵaza etildi. Filippin 1945-jıldan BMSh aǵzası. Ózbekstan Respublikası suverenitetin 1992-jıl 22-yanvarda tán alǵan hám sol jıl 13-aprelde diplomatiyalıq qatnasların ornatqan. Milliy bayramı — 12-iyun — Ǵárezsizlik kúni (1898).

== Siyasiy partiyaları, kásiplik awqamları ==
Liberal partiya, 1946-jıl dúzilgen; Mılletshiller partiyası, 1907-jıl tiykar salınǵan, 1972-jıl qadaǵan etilgen, 1978-jıl taǵı iskerlik baslaǵan; Filippin kommunistlik partiyası, 1930-jıl dúzilgen; &quot;Filippin patriot xalqınıń demokratiya ushın gúresi&quot; partiyası, 1997-jıl dúzilgen; Lakas Xristian demokratlar milliy awqamı — partiya blokı, 1992-jıl dúzilgen. Filippin kásiplik awqamları kongressi, 1975-jıl tiykar salınǵan, 39 tarmaq kásiplik awqamın birlestiredi.

== Xojalıǵı ==
Filippin — agrar-industrial mámleket. Jalpı ishki ónimde awıl xojalıǵınıń úlesi 22%, sanaat 32%, xizmet kórsetiw salası 48%. Awıl xojalıǵında kishi-kishi dıyqan xojalıqları kópshilikti quraydı. Iri plantaciya xojalıqları da bar. Awıl xojalıǵına jaramlı jerler 9 mln. gektar (mámleket aymaǵınıń 30%), sonnan 1 mln. gektar jer suwǵarıladı. Dıyqanshılıq ústem. Eksport ushın qumshekerqamıs, abaka, geveya, kokos palmasi, jer ǵoza, kofe, kakao, temeki, tropik hám citrus miyweler jetistiriledi. Tiykarǵı azıq-awqat eginleri — salı, mákke, batat, maniok, palız eginleri. Shárwashılıǵı rawajlanǵan: qaramal hám buǵı, shoshqa, eshki, qus baǵıladı, balıq awlanadı. Ormanlarda qımbat bahalı eksportbap aqshıl qızǵılt reń hám qızıl terek aǵashları tayarlanadı.

Sanaatında kánshilik rawajlanǵan: nikel, rux, mıs, temir, marganets, xrom káni, sonıń menen birge, taskómir, neft, sınap, altın, gúmis qazıp alınadı. Filippin sanaatı qant, salı aqlaw, temeki, sarımay, miywe konservalaw, kopra, jıp hám basqa kárxanalardan ibarat. Aǵashsazlıq, mebel hám ayaq kiyim sanaatı da rawajlanǵan. Sanaattıń ximiya, radioelektronika tarmaqları joqarı pátte rawajlanbaqta. Metallurgiya, metallsazlıq, mashinasazlıq (atap aytqanda, avtomobil jıynaw), televizor, radiopriyomnik, elektr ásbaplar, mineral tógin, rezinatexnika buyımların islep shıǵaratuǵın, neftti qayta isleytuǵın, neft ximiyası, toqımashılıq, tigiwshilik, ayna, cement zavodları bar. Ónermentshilik qalaq tarmaq esaplanadı. Jılına ortasha 26,4 mlrd. kvt/saat elektr energiya payda etiledi. Tiykarǵı sanaat orayları: Manila, Sebu, Davao. Júkler, tiykarınan, teńiz transportında tasıladı. Temirjol uzınlıǵı 0,9 mıń km, avtomobil jolları uzınlıǵı 161 mıń km.

Tiykarǵı teńiz portları: Manila, Sebu, Batangas, Davao. Manilada xalıqaralıq aeroport bar. Filipppin shetke qantsheker, kopra, kokos mayı, metall káni, aǵash, mashina hám úskeneler, ximiyalıq elementler shıǵaradı, shetten neft hám neft ónimleri, mashina hám úskene, transport quralların aladı. Yaponiya, AQSh, Avstraliya, Indoneziya, Singapur, Koreya Respublikası, Saudiya Arabstanı menen sawda etedi. Pul birligi — Filippin pesosi.

== Medicinalıq xızmeti, bilimlendiriwi, ilimiy hám mádeniy-aǵartıwshılıq mákemeleri ==
Shıpakerler universitet hám medicina institutlarında tayarlanadı. Filippinde orta mekteplerdiń yarımınan kóbi hám baslanǵısh mekteplerdiń bir bólegi menshikli. Mámleketke qaraslı hám menshikli mekteplerde pul tólep oqıydı. Baslanǵısh mektepte oqıw májburiy hám biypul bolıp, oǵan balalar 7 jastan qabıl etiledi hám 6 jıl oqıtıladı. Orta mekteplerde oqıw múddeti 4 jıl. Sabaqlar inglis hám jergilikli tagal tillerinde alıp barıladı. Óner tálimi baslanǵısh mektep negizindegi awıl xojalıǵı, sanaat, sawda mekteplerinde ámelge asırıladı. Baslanǵısh mekteplerdiń oqıtıwshıları pedagogika kolledjlerinde tayarlanadı. Olardıń eń úlkeni Maniladaǵı Filippin normal (pedagogika) kolledji bolıp tabıladı. Joqarı oqıw orınlarınıń kóbi menshikli.

Iri joqarı oqıw orınları: Maniladaǵı Katolik Santo-Tomas universiteti (1611), Manila universiteti, Uzaq Shıǵıs universiteti (1928), Shıǵıs universiteti (1946), Keson-Siti qalasındaǵı Filippin universiteti (1908). Jetekshi ilimiy mákemeler universitetler aldında dúzilgen. Mámleket ilimiy mákemeleri — Yadro izertlewleri orayı (1958), Filippin rawajlanıw akademiyası (1973), Kokos palmasi ilimiy izertlew institutı, Filippin pánler akademiyası (1976) hám basqalar. Xalıqaralıq salı ilimiy izertlew institutı bar. Universitetler aldında iri kitapxanalar, Manilada Milliy kitapxana isleydi. Manilada Santo-Tomas muzeyi (1682), Filippin Milliy muzeyi (1901) hám Metropoliten kórkem óner muzeyi bar.

== Baspasózi, radioesittiriwi hám telekórsetiwi ==
Filippinde bir qansha gazeta hám jurnal baspa etiledi. Irileri: &quot;Balita&quot; (&quot;Jańalıqlar&quot;, tagal tilinde shıǵatuǵın kúndelik gazeta, 1972-jıldan), &quot;Manila bulletin&quot; (&quot;Manila byulleteni&quot;, inglis tilinde shıǵatuǵın kúndelik gazeta, 1972-jıldan), &quot;Manila ivning post&quot; (&quot;Manila aqsham pochtası&quot;, inglis tilinde shıǵatuǵın kúndelik keshki gazeta, 1975-jıldan), &quot;Manila tayms&quot; (&quot;Manila waqtı&quot;, inglis tilinde shıǵatuǵın kúndelik gazeta, 1945-jıldan), &quot;Piplz djornel&quot; (&quot;Xalıq gazetası&quot;, tagal hám inglis tillerinde shıǵatuǵın gazeta, 1979-jıldan), &quot;Tempo&quot; (&quot;Pát&quot;, tagal hám inglis tillerinde shıǵatuǵın kúndelik gazeta, 1983-jıldan), &quot;Yunayted deyli nyus&quot; (&quot;Kún jańalıqları&quot;, inglis hám qıtay tillerinde shıǵatuǵın kúndelik gazeta, 1973-jıldan), &quot;Sulong&quot; (&quot;Alǵa&quot;, aylıq byulleten). Filippin jańalıqlar agentligi — mámleket informaciya mákemesi bolıp, 1973-jıldan iskerlik kórsetedi. Radioesittiriw 1952-jıldan, telekórsetiw 1953-jıldan baslanǵan. Mámlekettegi barlıq radio hám telestanciyalar iskerligi &quot;Neshnl telekommyunikeyshne kommishn&quot; húkimet mákemesi tárepinen qadaǵalanadı.

== Ádebiyatı ==
Filippin xalıqları hám elatları ádebiyatı tagal hám basqa jergilikli tillerde, sonıń menen birge, ispan hám inglis tillerinde rawajlanıp kelmekte. Filippin xalıq awızeki dóretiwshiligi hám, ásirese, qaharmanlıq dástanlarında malayya hám indoneziya hám ádebiy dástúrleriniń tásiri bilinedi. XVI-XIX ásirlerdegi Ispaniya húkimranlıǵı dáwirinde ispan tilinde diniy-násiyat ruwxındaǵı ádebiyat payda boldı. Zamanagóy tagal ádebiyatınıń tiykarshısı F. Baltasar (laqabı Balagtas) dıń &quot;Florante hám Laura&quot; dástanı (1838) ataqlı. 1856-jıl M. de Kastronıń tagal tilinde basılıp shıqqan birinshi romanı &quot;Urban hám Felisa&quot; (1863) dan keyin XX ásirdiń 1-yarımında V. Ernandes Penya, L. K. Santos romanları, X. Korasan de Xesus, A. V. Ernandes qosıqları, A. V. Ernandes, D. Rosario, F. Galauran gúrrińleri payda boldı.

[[Ekinshi jáhán urısı]]nan keyin poeziya hám gúrriń jáne de rawajlandı. A. V. Ernandestiń &quot;Shaytan jılaw&quot;, &quot;Jırtqısh qus&quot;, F. Galaurannıń &quot;Bir qısım gúrish&quot;, N. Karavananıń &quot;Qızıl úydegi perishte&quot; romanları social hám xojalıq temalarǵa baǵıshlandı. Ispan tilindegi ádebiyat rawajlanıwında X. Risal romanları (&quot;Maǵan tiyispe&quot;, &quot;Flibustyerlar&quot;) úlken áhmiyetke iye boldı. XX ásirdiń 1-yarımında S. Apostol, F. Gerrero, K. M. Rekto hám basqalardıń patriotlıq poeziyası ataqlı boldı. Tap sol dáwirde X. G. Vilya, M. E. Argilya, N. V. M. Gonsales, K. Bulosan sıyaqlılar inglis tilinde novella hám qosıqlar jarattı. Ekinshi jáhán urısınan keyingi dáwirde E. Okampo, N. Xoakin, E. L. Tyempo hám basqa jazıwshılar jetilisip shıqtı.

== Arxitektura hám súwretlew kórkem óneri ==
Jergilikli xalıqtıń dástúriy úyleri qazıqlar ústine ılashıq tárizli etip qurıladı, ústi palma japıraǵı menen jabıladı. Koloniya dáwirinde qalalar, qorǵanlar, shirkew hám saraylar barokko hám de klassicizm usılında qurıla basladı (Luson atawdaǵı San-Nikolas shirkewi, XVII ásir; Maniladaǵı Santo-Tomas universiteti, 1608-1615-jıl). XIX ásir 2-yarımı hám XX ásir 1-yarımında Manila qalasında Evropa hám Amerika arxitekturası usılında ımaratlar qurıldı. Filippin arxitektorlarınan P. Antonio, S. Konso, L. V. Loksin, A. Nakpil óz dóretiwshiliginde ispan arxitekturası usılındaǵı jay hám imaratlardı milliy ruwxta bezewge itibar bere basladı (Panay ataw Iloilo qalasındaǵı Miagao ıbadatxanası; Maniladaǵı Filippin mádeniyat orayı, 1969, arxitektor L. V. Loksin).

Filippin aymaǵında eramızǵa shekemgi 2-1 mıń jıllıqqa tiyisli kórkem óner estelikleri saqlanıp qalǵan. Áyyemnen aǵash hám bambuk naǵıs oyıwshılıǵı, toqımashılıq, metallsazlıq, kesteshilik, zergerlik sıyaqlı kásipler ataqlı bolǵan. Maniladaǵı San-Agustin shirkewiniń naǵıs oyıwshı aǵash qapıları (1606) hám San-Ignasio shirkewiniń sıyınatuǵın bólegindegi zerler Filippin kórkem óneriniń dáslepki úlgileri bolıp tabıladı. XIX ásirdiń 2-yarımı hám XX ásirdiń 1-yarımında dáske reńli súwreti (X. de Luna, F. Idalgo, F. Amorsolo), músinshilik (G. Tolentino) payda boldı. Filippin Roxas portret hám tábiyat kórinisi, X. Risal reńli súwret hám músinshilik salasında umıtılmas dóretpeler jarattı.

F. Amorsolo tiykar salǵan &quot;Dástúriy mektep&quot; XX ásir ortalarına kelip Filippin súwretshileri akademiyasına aylandı. 50-60-jıllarda K. V. Francisko dóretiwshiligi kámal taptı. Ol ańız hám ráwiyatlarǵa, azatlıq háreketi qaharmanlarına, sonıń menen birge, dıyqanlar, balıqshılar, kánshiler turmısına arnalǵan kóplegen diywal súwret hám tábiyat kórinislerin jarattı. A. Magsaysay Xo atlı hayal súwretshi awıl hayal-qızlarınıń shıraylı kelbetin súwretleytuǵın gózzal dóretpeleri menen itibar qazandı. V. Manansala, R. Tabuena, M. Malang Santos, U. Yonson, E. Okampo, A. R. Lus, F. Sobel sıyaqlı súwretshiler, X. Alkaptara hám A. M. Imao, N. Abue sıyaqlı músinshiler milliy realistlik dástúrlerdi dawam ettirdi.

== Muzıka ==
Dástúr (áskeriy, toy), miynet hám basqa xalıq qosıq hám de ayaq oyınları ázelden dawam etip keledi. Tawlı hám musulman xalıqlardıń áyyemgi muzıkası derlik ózgerissiz saqlanǵan. XVI-XVIII ásirlerde xristian dinine kirgen hám ispanlar tásirinde bolǵan xalıqlarda bolsa azmaz jergiliklilesken ispansha oyınlar (xota, xabanera) tarqala baslaǵan. Saz ásbapları: bambuk hám aǵash fleytalar, gonglar, gitara tárizli kudyapi, gitgit (skripka túri) hám basqalar. Rondalya dep atalıwshı tarlı milliy orkestr dańq qazanǵan. Professional muzıka XIX ásirden rawajlandı. 1916-jıl Filippin universiteti janında konservatoriya ashıldı, keyin Manila hám Keson-Siti qalalarında muzıka mákemeleri hám toparları dúzildi. Kompozitorlar arasında X. Silos, X. Estelya, A. Molina, F. Buenkamina, Filippinde Leon, J. A. Akep hám basqalar ataqlı. Manilada Milliy filarmoniya jámiyeti, &quot;Bayanixan&quot; (1956), &quot;Filippineskas&quot; (1958), &quot; Barangay&quot; qosıq, ayaq oyın ansamblleri, Filippin universitetiniń &quot;Madrigal&quot; kamer qorı, Manila simfoniyalıq orkestri, Filippin Mádeniyat orayınıń orkestri, Koncert orkestri isleydi. Milliy muzıka keńesi, kompozitorlar jámiyeti bar.

== Teatr ==
Áyyemnen dawam etip kiyatırǵan hám qosıq, oyınlar menen ótetuǵın dástúr, úrp-ádetler hám olarda gewdelentiriletuǵın miynet processleri, toy úrp-ádetleri teatr kórkem óneri ushın dárek bolǵan. Filippin professional teatrı qıtay, hind, indonez, keyin ispan hám amerika mádeniyatı tásirinde qáliplesti. XIX ásir ortalarında Manilada háweskerlik teatrları: Eskosur truppası (1848) hám Lopes Aris truppası (1852) júzege kelip, olarda ispan tilindegi muhabbat pyesaları (sarsuelalar) saxnalastırıldı. 1914-jıl Manilada inglis tilindegi &quot;Litl tietr&quot; dúzildi.

Onıń aktyorları da, tamashagóyleri de tiykarınan, Manila universitetiniń student hám muǵallimleri edi. Filippin ǵárezsizlikke eriskennen soń, tagal tilindegi dramaturgiya hám teatr rawajlana basladı. &quot;Barangay teatr gildiyasi&quot; (1939), Filippin aktyorlar laboratoriyası (1959), Meralko teatrı, Raj Soliman teatrı hám basqa yarım professional toparları milliy kórkem óner (moromoro, sarsuela hám basqalar) dástúrlerin jáhán teatrınıń eń jaqsı úlgileri jetiskenlikleri menen birge qosıwǵa umtıladı. 1972-jıl Manilada kóshpeli balalar teatrı dúzildi.

== Kinosı ==
1919-jıl rejissyor hám aktyor X. Nepomuseno milliy kino firma quralǵanınan keyin kinofilmler turaqlı islep shıǵarıla basladı. Tagal tilinde &quot;Awıllıq qız&quot; atlı dáslepki kórkem film jaratıldı. &quot;Úsh maqtanshaq&quot; (1926) dawıssız filmler arasında eń jaqsısı boldı. 1932-jıl dáslepki dawıslı filmler (&quot;Jalatay&quot;, rejissyor J. P. Musser; &quot;Altın qanjar&quot;, rejissyor X. Nepomuseno) shıǵarıldı. 30-jıllardaǵı eń iri kino birlespeleri — &quot;Sampagita&quot; hám  &quot;LVN&quot; shıǵarǵan filmlerde milliy tariyx hám mifologiya syujetlerinen paydalanıldı. Sonıń menen birge, &quot;Jırtılǵan bayraq&quot;, &quot;Qaranǵılıq hám nur&quot; komediyaları da jaratıldı.

1946-jıl dúzilgen &quot;Premyer prodakshn&quot; studiyası kewilashar ruwxtaǵı filmler menen bir qatarda tawlı qáwimler ómirin súwretleytuǵın filmlerdi de súwretke aldı. 50-60-jıllarda &quot;Xarana&quot;, &quot;Dúnyanıń aqırına shekem&quot; (ekewiniń rejissyor J. de Leon), &quot;Parij romanei&quot;, &quot;Badayo&quot; (ekewiniń rejissyor L. V. Avelyana) ekranǵa shıǵarıldı. XX ásir aqırlarında jaratılǵan &quot;Suwsız jerdi suwǵar&quot; (rejissyor O. Buenaventura), &quot;Narkotik alıp-satarlardı óltirińler&quot; (rejissyor J. Estrada) filmleri aktual zamanagóy temalarǵa arnalǵan. 1960-jıllardıń ortalarınan Manila kinofestivalı ótkerip kelinedi.

{{Aziya}}
{{Authority control}}
[[Kategoriya:Mámleketler]]
[[Kategoriya:Aziya]]</text>
      <sha1>kzhrsumoyyip343mz8d4tqfr0mrz9ma</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ekvador</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2855</id>
    <revision>
      <id>120649</id>
      <parentid>113893</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:53:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (14) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120649</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11442" sha1="rluxzvmrxv2vx62ft3hjlnnujratidd" xml:space="preserve">'''Ekvador''', '''Ekvador Respublikası''' — [[Qubla Amerika]]nıń arqa-batıs bólegindegi mámleket. Maydanı 283,6 mıń km². Xalqı 13,447 mln. adam ' (2002). Paytaxtı — [[Kito]] qalası. Basqarıw tárepten 21 provinciya (rgouyu1a) ǵa bólinedi.

== Mámleketlik basqarıw principi ==
Ekvador — respublika. Ámeldegi Konstituciyası 1998-jıl 10-avgustta qabıl etilgen. Mámleket baslıǵı — prezident (2005-jıl aprelden Alfredo Palasio), ol 4 jıl múddetke saylanadı hám qayta saylanıwı múmkin emes. Nızam shıǵarıwshı hákimiyattı Milliy kongress (bir palatalı parlament), atqarıwshı hákimiyattı prezident hám ol tárepinen tayınlanatuǵın húkimet ámelge asıradı; prezident húkimetke de basshılıq etedi.

== Tábiyatı ==
Ekvador ekvatorda jaylasqan. Arqasında Kolumbiya, qubla hám shıǵısta Peru menen shegaralas. Batısta Tınısh okeanı suwlarına tutas. Tınısh okeanındaǵı Galapagos atawları da Ekvadorǵa qaraydı. Ekvador aymaǵı tábiyiy tárepten 3 bólekke bólinedi: Oryente (taw aldı tegislikler), Syerra (And tawlıǵı) hám Kosta (taw etegi hám Guayas oypatlıǵı oypatlıqları). Kordilyera tawlarınıń ishki janbawırlarında sóngen (Chimboraso — Ekvadordıń eń biyik noqatı, 6262 m) hám hárekettegi (Kotopaxi hám basqalar) vulkanlar bar. Tiykarǵı paydalı qazılmaları: neft, tábiyiy gaz, altın, gúmis, altınkúkirt, taskómir, marganets, mıs hám polimetall káni.

== Íqlımı ==
Íqlımı Oryenteda ekvatorial, Syerrada tawekvatorial, Kostada subekvatorial ıqlım. Ortasha aylıq temperatura Kito (2800 m biyiklik) da 13°, qublasında 23° tan 27° qa shekem. Jıllıq jawın 100 mm den (qublada) 6000 mm ge shekem (And tawlarınıń shıǵıs janbawırlarında). Iri dáryaları: Guayas, Putumayo, Napo, Tigro. Aymaǵınıń 75% orman (tiykarınan, ızǵar tropikalıq orman). Ormanlarda ayıw, yaguar, jabayı pıshıq hám sút emiziwshi haywanlar jasaydı. Jılan, tasbaqa, kesirtke, teńiz iguanası, krokodil, qus kóp. Topıraqları podzollasqan qızıl, taw-otlaq hám allyuvial topıraq. Galapagos, Kotopaxi, Sangay hám basqalar milliy baǵları bar.

== Xalqı ==
Xalqınıń 40% indeycler (tiykarınan, kechua) hám 40% ke jaqını ispan-indeyc metisleri, qalǵanları aq deneliler. Rásmiy tili — ispan tili. Dinge sıyınıwshılardıń kópshiligi katolikler. Qala xalqı 62%. Áhmiyetli qalaları: Kito, Guayakil, Kuenka.

== Tariyxı ==
Ekvador aymaǵında áyyemnen XVI ásir baslarına shekem indeyc qáwimleri jasaǵan. XV ásir aqırında inklar jawlap alǵan. 1526-jıl Ekvador jaǵasına ispan konkistadorları kelip jayǵastı. 1531-1533-jıllarda F. Pisarro basshılıǵındaǵı konkistadorlar ekspediciyası Ekvador aymaǵın iyelep aldı. XVI ásirdiń 40-jıllarında xalıqtıń ispanlarǵa qarsı qozǵalańları bolıp ótti. 1563-1739-jıllarda Ekvador Kito audenciyası atı menen Peru Vicekorolligi, 1739-1822-jıllarda Jańa Granada Vicekorolligi quramında. 1809-jıl xalıqtıń ǵárezsizlik ushın háreketi háwij aldı. 1822-jıl Ispaniya kolonizatorlıǵı tamamlanıldı. 1830-jıl mayǵa shekem Kito wálayatı atı menen Ullı Kolumbiya quramında boldı.

1830-jıl ǵárezsiz mámleketke aylandı hám Ekvador Respublikası dep at berildi. Ekinshi jáhán urısı jılları (1939-1945) Ekvador fashistlik bloktaǵı mámleketler menen qatnaslardı úzdi. 1944-1946-jıllar húkimetke túrli partiya hám jámiyetlik shólkemleri wákillerinen ibarat húkimet basshılıq etti. 1972-jıldaǵı mámleket awdarıspaǵınan keyin áskeriy húkimet mámleket suverenitetin qorǵaw, ekonomikada mámleket sektorın bekkemlew siyasatın alıp bardı. 1979-jıldan húkimetke puqaralıq húkimeti basshılıq etip kelip atır. 1945-jıldan BMSh aǵzası. Ózbekstan Respublikası suverenitetin 1992-jıl 2-yanvarda tán alǵan. Milliy bayramı — 10-avgust — Ǵárezsizlik daǵaza etilgen kún (1809).

== Tiykarǵı siyasiy partiya hám kásiplik awqamları ==
Shep demokratiyalıq partiya, 1977-jıl dúzilgen; Demokratiyalıq partiya, 1979-jıl tiykar salınǵan; Ekvador Kommunistlik partiyası, 1926-jıl dúzilgen; Konservativ partiya, 1855-jıl dúzilgen; Xalıq demokratiyalıq partiyası, 1978-jıl tiykar salınǵan; Radikal liberal partiya, 1878-jıl dúzilgen; Social-xristian partiya, 1951-jıl dúzilgen. Ekvador miynetkeshleri konfederaciyası, 1944-jıl tiykar salınǵan; Miynetkeshlerdiń birlesken frontı, 1971-jıl dúzilgen; Ekvador klasslıq shólkemler konfederaciyası, 1938-jıl dúzilgen; Ekvador erkin kásiplik awqam shólkemleri konfederaciyası, 1962-jıl tiykar salınǵan.

== Aymaqlıq basqarıw bólimleri ==
''Tiykarǵı maqala: [[Ekvador provinciyaları hám Ekvador kantonları]]''

Ekvador 24 provinciyaǵa (ispansha: provincias), bólingen bolıp, hár biri óziniń basqarıw orayına iye:

== Xojalıǵı ==
Ekvador — iri neft sanaatına iye bolǵan agrar-industrial mámleket. Jalpı ishki ónimde awıl, orman xojalıǵı hám balıq awlaw 16,8%, neft hám kán sanaatı 14,5%, qayta islew sanaatı 15,3% ti quraydı. Awıl xojalıǵında dıyqanshılıq jetekshi tarmaq. Ekvador — banan jetistiriw hám eksport etiw boyınsha dúnyadaǵı jetekshi mámleketlerden biri (jılına ortasha 5,32 mln. tonna ónim jıynap alınadı). Sonıń menen birge, kofe, kakao óstiriledi. Qumshekerqamıs, paxta, salı, kartoshka, mákke, biyday, saya, temeki egiledi. Shárwashılıqta qaramal, qoy, shoshqa, qus baǵıladı. Aymaqlıq suwlarınan balıq, krevetka, languot awlanadı. Ormanda qımbat bahalı terekten aǵash tayarlanadı, geveya tereginen kauchuk alınadı.

== Sanaatı ==
Sanaatınıń jetekshi tarmaǵı — neft qazıp alıw; tábiyiy gaz, mıs hám qorǵasın káni, altın, gúmis, altınkúkirt tea qazıp alınadı. Jılına ortasha 8,2 mlrd. kvt/saat elektr energiyası payda etiledi. Neftti qayta islew, azıq-awqat, toqımashılıq, ayaq kiyim, aǵashsazlıq, sellyuloza qaǵaz, cement kárxanaları bar. Ónermentshilik rawajlanǵan.

== Transportı ==
Transport jolınıń uzınlıǵı 0,97 mıń km, avtomobil jolları uzınlıǵı 43,1 mıń km. Teńiz sawda flotınıń tonnası 504 mıń tonna dedveyt. Iri portları: Guayakil, Balao, Esmeraldas. Kito hám Guayakidda xalıqaralıq aeroportlar bar. Ekvador shetke neft hám neft ónimleri, banan, krevetka, kofe, balıq, kakao, qumsheker shıǵaradı. Shetten sanaat shiyki ónimi hám yarım fabrikatlar, mashina hám úskeneler, qaǵaz, karton, azıq-awqat aladı. Sırtqı sawdada AQSh, Latın Amerikası mámleketleri, Yaponiya menen sheriklik etedi. Pul birligi — AQSh dolları.

== Medicinalıq xızmeti, bilimlendiriwi, ilimiy hám mádeniy-aǵartıwshılıq mákemeleri ==
Ekvadorda vrachlar 5 medicina joqarı mektepte tayarlanadı. Mámlekette 6 jastan 14 jasqa deyingi balalar ushın májburiy biypul tálim engizilgen. Baslanǵısh hám orta mekteplerde oqıw múddeti 12 jıl (baslanǵısh mektepte 6 jıl, orta mektepte 6 jıl). Mámleket mektepleri menen birge menshikli mektepler de iskerlik júrgizedi. Orta arnawlı oqıw orınları, 20 joqarı oqıw jurtı bar.

Irileri: Kito qalasında Oraylıq hám Katolik universitetler, Kuenka qalasındaǵı universitet. Ekvador akademiyası, Kito qalasındaǵı medicina pánleri akademiyası hám 20 dan artıq ilimiy shólkem hám jámiyetlerde ilimiy tekseriw jumısları alıp barıladı. Kitapxanaları: Oraylıq universitet, Kito qalasındaǵı milliy hám municipal, Kuenka qalasındaǵı universitet hám municipal kitapxanalar. Muzeyleri: Koloniya kórkem óneri muzeyi, qala kórkem óneri hám tariyx muzeyi, arxeologiya hám etnika muzeyi, antropologıya muzeyi, geologiya muzeyi (hámmesi Kito qalasında).

== Baspasózi, radioesittiriwi hám tele kórsetiwi ==
Ekvadorda bir qansha gazeta hám jurnal baspa etiledi. Irileri: «Bandera roxa» («Qızıl bayraq», teoriyalıq jurnal, 1940-jıllarda tiykar salınǵan), «Vistaso» («Shıǵıs», 1 ayda 2 ret shıǵatuǵın jurnal, 1957-jıldan), «Komersio» («Sawda», kúndelik gazeta, 1906-jıldan), «Letras del Ekuador» («Ekvador ádebiyatı», aylıq ádebiy jurnal, 1944-jıldan), «Oy» («Búgin», kúndelik gazeta, 1982-jıldan), «Pueblo» («Xalıq», háptelik gazeta, 1946-jıldan), «Ultimas notisias» («Sońǵı xabarlar», kúndelik aqsham gazeta, 1938-jıldan), «Universo» («Kosmos», kúndelik gazeta, 1921-jıldan), «Ekspreso» («Ekspress», kúndelik gazeta, 1973-jıldan). Ekuapress, mámleket informaciya agentligi, 1982-jıl dúzilgen. «Asosiason ekuatoriana de radiodifuson», radiostanciyalar awqamı. 300 ge jaqın kommerciya radiostanciya iskerlik júrgizedi. Bir qansha kommerciya televidenie xızmeti, atap aytqanda, «Korporason ekuatoriana de televison» (1967-jıl dúzilgen) xızmeti bar.

== Ádebiyatı ==
Ádebiyatı ispan tilinde rawajlanıp atır. Kolonizatorlik dáwiri (XVI ásir bası — XIX ásir bası) nde tariyxıy hám diniy dóretpe hám de qosıqlar jaratıldı. Ǵárezsizlik ushın urıs jılları «Xunin dáwirindegi jeńis. Bolivarǵa qosıq» shıǵarması avtorı X. X. Olmedo nátiyjeli dóretiwshilik etti. XIX ásirdiń 30-jıllarınan ásir aqırına shekem prozada romantizm húkimranlıq etti (X. L. Merining «Kumanda» romanı, 1825). XIX ásir aqırı — XX ásir baslarında poeziya modernizm ruwxında rawajlandı, prozada naturalizm tásiri sezildi. X. Ikas hám XX ásirdiń basqa jazıwshıları rasalıq kemsitiw shárayatında indeyc hám metislerdiń sociallıq baxıtsızlıǵın sáwlelendirdi. X. dela Kuadra, X. Galyegos Lara, Jorge Queirolo Bravo, E. Qıylı Xilbert, A. Parexa Diyeskanseko, D. Agilera Malta, P. X. Vera hám basqa jazıwshılar, X. Karrera Andrade, X. E. Adoum hám basqa shayırlar óz dóretpelerinde xalıqtıń shın turmısın, onıń sociallıq qarama-qarsılıqların keń sáwlelendirdi.

== Arxitektura hám súwretlew kórkem óneri ==
Ekvador indeycleriniń áyyemgi kórkem óneri Perudıń rawajlanǵan mádeniyatı menen baylanıslı (gúlalshılıq, háykelsheler, metall buyımlar, shıǵıs rayonlarda tas qorǵanlar). XVI ásirden Ekvadorda qalalar júzege kele basladı. XVII-XVIII ásirlerde ımaratlar barokko usılında qurıldı (arxitektor A. Rodriges), olar jergilikli dástúriy shıraylı zerler menen bezetildi. Diniy mazmundagi reńli súwret (N. X. de Gorivar) hám músinshilik (indeyc M. Inli, XVIII ásir) ayrıqsha. XX ásirdiń ortalarınan házirgi zaman arxitektorlıǵı rawajlana basladı. O. Guayasamin, E. Kingman, D. Paredes sıyaqlı súwretshiler miynetkesh xalıq, tiykarınan, indeycler turmısın sáwlelendirdi. Ekvadorda gúlalshılıq, toqımashılıq, nıqaplar soǵıw, gúmisten buyımlar islew, tas hám aǵash naǵıs oyıwshılıǵı rawajlanǵan.

== Muzıka ==
Ekvador xalıq muzıkası (kreol hám indeyc) Boliviya, Peru, Arqa-batıs Argentina muzıkalarınıń ajıralmas bólegi retinde rawajlanıp kelip atır. XIX ásirden professional muzıka qáliplesti (kompozitor A. Baldeon hám basqalar). 1870-jıl Kito qalasında Milliy konservatoriya ashıldı. XIX ásir 2-yarımında kompozitor hám muzıkashı P. Traversari, kompozitor hám folklorist S. L. Mareno, XX ásir 2-yarımında kompozitorlar S. M. Duran, aǵa-ini L. hám G. Salgado ataqlı bolǵan. Kito hám Kuenka qalasılarında konservatoriyalar bar.

[[Kategoriya:Mámleketler]]
[[Kategoriya:Qubla Amerika]]</text>
      <sha1>rluxzvmrxv2vx62ft3hjlnnujratidd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gonduras</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2888</id>
    <revision>
      <id>120906</id>
      <parentid>115787</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T11:53:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (18) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120906</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8761" sha1="nh0i37s4xzxdssofgndu22c7045w3tk" xml:space="preserve">'''Gonduras''', '''Gonduras Respublikası''' (República de Honduras) — [[Oraylıq Amerika]]daǵı mámleket. Arqasınan Karib teńizi, qubla-batıstan Tınısh okeanınıń Fonseka qoltıǵı qorshap turadı. Maydanı: 112 088 km2. Xalqı 9 587 522 adam (2018). Paytaxtı — [[Tegisigalpa]] qalası. Basqarıw tárepten 18 departamentke, departamentler okruglarǵa, okruglar municipiyalarǵa bólinedi.

== Mámleketlik basqarıw principi ==
Gonduras — respublika. Ámeldegi Konstituciyası 1965-jıl 5-iyunda qabıl etilgen; 1981 hám 1982-jıllarda ózgerisler kirgizilgen. Mámleket hám húkimet baslıǵı — prezident. Ol ulıwma tuwrı hám jasırın dawıs beriw arqalı dawıslardıń ápiwayı kópligi menen 4 jıl múddetke saylanadı (ekinshi múddetke saylanıwı múmkin emes). Nızam shıǵarıwshı hákimiyat bir palatalı parlament — Milliy assambleya.

== Tábiyatı ==
Jaǵası ádewir bóleklengen. Karib teńizi batıs jaǵası boylap ensiz, shıǵıs jaǵası boylap keńlew (80 km ge shekem) oypatlıq, arqa-shıǵıs boylap bolsa batpaq oypatlıq (Moskit jaǵası) bar. Gonduras aymaǵınıń 2/3 bólegi 2865 m biyiklikke shekem bolǵan tawlıqlardan ibarat bolıp, kóplegen dáryalardıń oypatlıqları bólek massivlerdi payda etedi. Paydalı qazılmalardan gúmis, altın, reńli metallar hám temir káni, surma, boksit bar.

Íqlımı tropikalıq passat, oypatlıq hám oypatlıqlarda ıssı (yanvardıń ortasha temperaturası 22-26°), tawlıqlarda bolsa jıllı (10-24°). Tawlardıń samalǵa qarsı janbawırlarında jıllıq jawın 3000-5000 mm, qublasındaǵı oypatlıqlarda qurǵaq. Iri dáryaları — Ulua, Aguan, Patuka, Koko. Arqasında taw laterit, kóbisi ferralit topıraqlı jerlerde 600-700 m biyiklikke shekem turaqlı jasıl joqarı ıǵallıqtaǵı tropikalıq ormanlar, onnan joqarıda emen, qaraǵay ormanları (aymaǵınıń 63%) hám savannalar bar. Qublasındaǵı taw-qızıl topıraqlı jerlerde joqarı ıǵallıqtaǵı ormanlar, oypatlıqlarda kserofit putalar ósedi. Milliy baǵları: La-Tigra, Rio-Plateno.

== Xalqı ==
Xalqınıń 90% ispan-indeyc gibridleri, 6% indeycler, 2% negrler, 2% Evropa mámleketlerinen kelip qalǵan. Rásmiy tili — ispan tili. Qala xalqı — 41,1%. Tiykarǵı dini — katolik dini. Iri qalaları: Tegusigalpa, San-Pedro-Sula, La-Seyba.

== Tariyxı ==
Áyyemgi zamanlarda Gonduras aymaǵında indeyc qáwimleri jasaǵan. XVI ásirge shekem Gonduras aymaǵı Igueras yamasa Ibueras dep atalǵan. Gondurastı 1502-jıl Christopher Columbus ashqan. 1524-jıldan onı ispanlar basıp alıwǵa kiristi hám 1525-jılda tolıq ózine boysındırdı. XVI ásir ortalarında Gonduras Gvatemala general-kapitanlıǵı quramına kirgizildi. Jergilikli xalıq ispan jer iyeleri hám kán iyeleri tárepinen qattı jábir-zulımǵa ushıradı. Awır miynetke shıdam bere almay qırılıp ketken indeycler ornı Afrikadan keltirilgen qul negrler menen toltırılǵan. Gonduras xalqı 1821-jıl 15-sentyabrde ǵárezsizlikke eristi. 1823-1838-jıllarda Oraylıq Amerika Qurama wálayatları quramında boldı. 1824-jılda qullıq biykar etildi. 1839-jıl Gonduras respublikasınıń birinshi Konstituciyası qabıl etilgen. Bul waqıtta shet el, ásirese, Ullı Britaniya hám AQSh kapitalı Gonduras ekonomikasına kire basladı.

Gonduras xalqınıń awır miynet shárayatına qarsı kótergen qozǵalańları (1905, 1907, 1911, 1912), xalıq qozǵalańları AQSh áskerleri tárepinen bastırıldı. 1929-1933-jıllardaǵı ekonomikalıq krizis xalıq jaǵdayın jáne de awırlastırdı. Nátiyjede 1931-1932-jıllarda bir neshe ret xalıq kóterilisleri bolıp ótti. XX ásir baslarınan 80-jıllar aqırına shekem Gondurasta diktatorlıq rejimleri hám áskeriy xuntalar húkimranlıq etti. Aqır-aqıbette, 1997-jıl 30-noyabrde bolıp ótken saylawda orta hám mayda isbilermenlerdiń Gonduras liberal partiyası basshısı Karlos Roberto Flores Fakusse uttı hám Gonduras prezidenti etip saylandı; 1998-jıl 27-yanvarda wazıypasın orınlawǵa kiristi. Milliy bayramı — 15-sentyabr- Ǵárezsizlik kúni (1821).

== Siyasiy partiyaları hám kásiplik awqamları ==
Gonduras liberal partiyası, 1891-jılda dúzilgen; Gonduras milliy partiyası, 1891-jılda tiykar salınǵan; Jańalanıw hám milliy birlik partiyası, 1978-jılda dúzilgen; Xristian-demokratiyalıq partiya, 1977-jılda dúzilgen; Gonduras kommunistlik partiyası, 1954-jılda dúzilgen. Gonduras miynetkeshleri konfederaciyası, 1964-jılda dúzilgen; Gonduras dıyqanlar milliy awqamı, 1962-jılda tiykar salınǵan; Gonduras miynetkeshleri birlesken federaciyası, 1981-jılda dúzilgen; Gonduras erkin kásiplik awqamları oraylıq federaciyası, 1957-jılda dúzilgen.

== Xojalıǵı ==
Gonduras — Latın Amerikasındaǵı qalaq agrar mámleketlerden biri. Ekonomikasınıń tiykarı — awıl xojalıǵı. Ekonomikalıq aktiv xalıqtıń yarımınan kóbi awıl xojalıǵında bánt. Jalpı ishki ónimniń 23% in awıl, orman xojalıǵı hám balıqshılıq, 19% in sanaat beredi. Tiykarǵı eginleri: banan, kofe, temeki, qumshekerqamıs, salı, paxta, mákke, lobıya, tarı. Jaylaw shárwashılıǵı rawajlanǵan: qaramal, shoshqa, qoy, jılqı baǵıladı. Tropikalıq terek aǵashları tayarlanadı. Balıq awlanadı, Fonseka qoltıǵınan krevetka tutıladı.

== Sanaatı ==
Sanaatı hálsiz rawajlanǵan hám mayda kánshilik kárxanalarınan ibarat. Gúmis, qorǵasınrux káni, altın qazıp alınadı. Bir jılda ortasha 1,1 mlrd. kilovatt/saat elektr energiya payda etiledi. Azıq-awqat, toqımashılıq, neftti qayta islew, sellyuloza-qaǵaz kárxanaları da bar.

== Transportı ==
Temirjollardıń uzınlıǵı — 996 km, avtomobil jollarınıń uzınlıǵı — 14,2 mıń km. Tegusigalpa hám San-Pedro-Sulada xalıqaralıq aeroportlar bar. Gonduras shetke banan, kofe, aǵash, teńiz ónimleri, qant-qumsheker, qalay, rux, gúmis shıǵaradı. Shetten mashina hám ásbap -úskene, azıq-awqat, keń tutınıw buyımları, ximiya sanaatı ónimleri, janılǵı, tógin keltiredi. Sırtqı sawdadaǵı tiykarǵı klientleri: AQSh, Germaniya, Yaponiya. Pul birligi — lempira.

== Bilimlendiriwi, ilimiy hám mádeniy-aǵartıwshılıq mákemeleri ==
7 jastan 12 jasqa deyingi balalarǵa májburiy tálim engizilgen. Baslanǵısh mektepte de, orta mektepte de oqıw múddeti — 6 jıl. Awıl xojalıǵı, texnika hám kommerciya mektepleri bar. Tegusigalpa milliy universiteti, Gonduras akademiyası, geografiya hám tariyx akademiyası, geografiya milliy institutı, antropologıya hám tariyx institutı, bir qansha ilimiy jámiyetler, Milliy kitapxana, universitet kitapxanası, Tegusigalpada milliy muzey bar.

== Baspasózi, radioesittiriwi hám telekórsetiwi ==
Gondurasta bir neshe gazeta hám jurnallar, atap aytqanda, «Gaseta» (kúndelik gazeta, 1830-jıldan), «Prensa» («Baspasóz», kúndelik gazeta, 1964-jıldan), «Tribuna» («Minber», kúndelik gazatası, 1977-jıldan), «Tyempo» («Waqıt», kúndelik gazetasi, 1970-jıldan) gazetaları, «Komersio» («Sawda», 1970-jıldan) jurnal shıǵadı. Gonduras milliy radiosı 1976-jıl, telekompaniyası 1959-jıl kommerciya kompaniyası formasında dúzilgen.

== Ádebiyatı ==
Ádebiyatı ǵárezsizlik daǵaza etilgennen keyin ispan tilinde rawajlana basladı. XIX ásir shayırları X. T. Reyes, T. Agilus, X. Sisneros hám basqalar ispan eski ádebiyatı úlgilerine erdi. Gonduras ádebiyatındaǵı birinshi roman — «Anxelina» nı K. Gutyerros 1898-jılda jarattı. XIX ásir aqırı — XX ásir baslarında ataqlı avtor F. Tursios modernizm ruwxında roman hám qosıqlar jazdı. Shayır A. Gilyen Sela sociallıq mashqalalardı qálemge aldı, shayır hám jazıwshı R. E. Valye patriotlıq temalarında dóretiwshilik etti. Ekinshi jáhán urısınan keyin K. Barrera, X. Karkamo qosıqlarında, K. Isagirre, R. Amador romanlarında sociallıq narazılıq namaları jańladı.

== Arxitektura hám súwretlew kórkem óneri ==
Gondurasta XVI ásirden joba tiykarında qalalar (Komayagua, Tegusigalpa) qurıla basladı, úyler bir qabatlı bolıp, XX ásir ortalarındaǵana ayırımları zamanagóy usılda qurıldı. XIX ásir aqırları hám XX ásir baslarında tariyxıy, turmıs kórinisleri temalarında tábiyat kórinisi, portret isleytuǵın jergilikli súwretshiler jetilisti (P. S. Syera, K. Suniga Figeroa). M. A. Ruis, X. A. Velaskes sıyaqlı súwretshiler xalıq ómirin, Gonduras qala hám awılları kórinisn realistlik sáwlelendirdi. Iri realist súwretshi A. Kanales óz dóretpelerinde jumısshı hám dıyqanlar ómiriniń qıyınshılıq hám baxıtsızlıqların ayqın kórsetip berdi.

== Siltemeler ==
[[Kategoriya:Mámleketler]]</text>
      <sha1>nh0i37s4xzxdssofgndu22c7045w3tk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Frederik Shopen</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2913</id>
    <revision>
      <id>120818</id>
      <parentid>114032</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:28:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120818</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="443" sha1="0iw2ysyb2rev3hocumlf9cdlwi9qho9" xml:space="preserve">{{Biriktiriwge|Shopen}}
{{Shaxs infoqutısı}}
[[Fayl:Frederic Chopin photo.jpeg|nobaý|Chopin, 1849-jılı]]
'''Fryderyk Franciszek Chopin''' (''Frederik Shopen'', ({{lang-fr|Frédéric François Chopin}}); 1 mart, 1810 — 17 oktyabr, 1849) — [[Polsha|polshalı]] [[kompozitor]] hám pianist, uzaq waqıt Franciyada jasaǵan. [[Fortepiano]] ushın kóplegen dórеtpеler avtorı.

== Derekler ==
{{derekler}}

[[Kategoriya:Kompozitorlar]]</text>
      <sha1>0iw2ysyb2rev3hocumlf9cdlwi9qho9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gana</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2967</id>
    <revision>
      <id>120837</id>
      <parentid>113983</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:33:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (20) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120837</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11595" sha1="tn7l15qr3ma4yvgznpp5t4mv9zwbs6o" xml:space="preserve">''Bul terminniń basqa da mánisleri bar. Qarańız: [[Gana (mánisleri).]]''

'''Gana''' (Ghana), '''Gana Respublikası''' (Republic of Chana) — [[Batıs Afrika]]da, Gvineya qoltıǵı jaǵasındaǵı áyyemgi mámleket (eramızdıń IV-XIII ásir bası); házirgi Mavritaniyanıń qubla bólegi hám Mali Respublikasınıń batıs bólegin óz ishine alǵan. Gana xalqı mande xalıqları toparına tiyisli soninkelardan quralǵan. Paytaxtı [[Akkra]] qalası. [[BMSh]] aǵzası. Mámleket paytaxtı — Kumbi-Sale qalası. Gana xalqı dıyqanshılıq, shárwashılıq, metalldı qayta islew menen bánt bolǵan. Gananıń eń rawajlanǵan dáwiri IX-XI ásir ortalarına tuwrı keledi. XIII ásir basında Mali (Gananıń qubladaǵı wálayatı) hákimleri kúsheyip, Gana aymaǵında Mali mámleketin dúzdi. Házirgi Gana mámleketi atı Ganadan alınǵan. Maydan 238,5 mıń km². Xalqı 18,1 mln. adam (1997). Basqarıw tárepten 10 wálayatqa bólinedi.

== Mámleketlik basqarıw principi ==
Gana — respublika. Britaniya Doslıq awqamı quramına kiredi. Ámeldegi Konstituciyası 1992-jıl 28-apreldegi referendumda maqullanǵan hám 1993-jıl 7-yanvarda kúshke kirgen. Mámleket baslıǵı — prezident. Ol tuwrı ulıwma dawıs beriw jolı menen 4 jıl múddetke saylanadı hám taǵı bir múddetke qayta saylanıwı múmkin. Nızam shıǵarıwshı húkimet 200 deputattan ibarat bir palatalı parlament ıqtıyarında. Atqarıwshı hákimiyattı prezident hám húkimet ámelge asıradı.

== Tábiyatı ==
Gana Arqa yarım shar subekvatorial regionınıń savanna hám ızǵar tropikalıq ormanlar sheńberinde jaylasadı. Jaǵa bólegi tómen, qumli, lagunalar kóp. Aymaǵınıń ádewir bólegi uzınlıǵı 150-300 m li tegislik. Orayında Ashanti (300 m) hám Kvaxu (Akvava tawı, 788 m) platoları, shıǵısında Togo tawı bar. Íqlımı — ekvatorial-musson, qubla-batısında ekvatorial ıqlım. Marttıń ortasha temperaturası 27-32°, avgust ayında 23-26°. Jıllıq jawın jaǵanıń batısı, arqa hám orayda 1000-2000 mm, jaǵanıń shıǵısı hám Akkrada 650-750 mm. Noyabr-dekabrde Sahraı Kabirden qurǵaq hám ıssı samal esip turadı. Dáryalar kóp, bosaǵalı, jawın kóp máwsimde kemeler qatnaydı. Eń úlken dáryası — Volta. Bosumtvi (34 km2, tereńligi 71 m) Ganadaǵı birden-bir kól bolıp tabıladı. Maydanınıń 10% i orman. Qımbat bahalı terekler (vava, maxagoni, utile, makore hám basqalar), jaǵada mangra putaqzarları kóp. Haywanlardan pil, arıslan, buǵı, gippopotam, sırtlan, maymıl, kiyik, qus, jılan (kobra, mamba), shıbın-shirkey (setse shıbını) hám basqalar bar. Milliy baǵları — Mole, Ditya hám basqalar.

== Xalqı ==
Xalqınıń 73% i Niger-Kongo tilleri toparına tiyisli xalıqlar bolıp tabıladı (ashanti, fanti, adangme, eve); arqa wálayatlarında gur tilleri toparına kiretuǵın xalıqlar (moyey, gurma, grusi, tem hám basqalar) jasaydı. Mámleketlik tili — inglis tili. Xalıqtıń kópshiligi jergilikli dinlerge sıyınadı, xristianlar, musulmanlar da bar. Qala xalqı 33%. Iri qalaları — Akkra, Kumasi, Tema, Takoradi, Keyp-Kost.

== Tariyxı ==
Evropalıqlar kirip kelmesten aldın (XV ásir) Ganada awıl xojalıǵı hám mádeniyat rawajlanǵan. Kontinenttıń ayırım jayları menen sawda-satıq etilgen. Ganaǵa dáslep portugallar kelip, júdá kóp altın (altın kópligi ushın bul jer Altın Jaǵa dep atala baslanǵan) hám qul alıp ketken. Keyinirek inglis (1553), golland (1595), shved (1640 ), daniyalıq (1642), nemis (1682) sawdagerleri kelgen. Angliya qarsılasların áste-aqırın jıljıtıp shıǵarıp, Ashanti jáne onıń átirapındaǵı aymaqlardı óziniń koloniyası dep járiyaladı (1901). Inglisler altın hám almaz tasıp kete basladı. Xalıq kakao jetistiriwge májbúr etildi. Gana xalqınıń kolonizatorlikke qarsı gúresi tınımsız dawam etti. [[Ekinshi jáhán urısı]]nan keyin bul gúres ásirese kúsheydi. 1949-jıl iyunda dúzilgen Konvent xalıq partiyası Ganaǵa ǵárezsizlik beriliwin talap etti. 1956-jıl inglisler Altın Jaǵaǵa dominionlıq berdi. 1957-jıl 6-martta Altın Jaǵa Gana (IV-XI ásirlerde Batıs Sudandaǵı Gana mámleketi atınan) atı menen ǵárezsiz mámleket dep daǵaza etildi. 1960-jıl 1-iyuldan Gana — respublika. Gana 1957-jıldan BMSh aǵzası. Ózbekstan Respublikası menen diplomatiyalıq qatnasların 1993-jıl 28-oktyabrde ornatqan. Milliy bayramı — 6-mart — Ǵárezsizlik kúni.

== Siyasiy partiyaları, kásiplik awqamı ==
Milliy demokratiyalıq kongress partiyası, 1992-jıl dúzilgen; Xalıq milliy konvent partiyası, 1992-jıl dúzilgen; EGLE partiyası, 1992-jılda dúzilgen; Jańa patriotlıq partiyası, 1992-jılda dúzilgen. Gana kásiplik awqamları kongressi, 1957-jılda tiykar salınǵan.

== Xojalıǵı ==
Gana — agrar mámleket. Jalpı ishki ónimde awıl xojalıǵınıń úlesi 41,4%, sanaattıń úlesi 14,2%. Sanaatında kán sanaatı áhmiyetli. Paydalı qazılmalardan altın, almaz, boksit, marganes rudası qazıp alınadı, jılına ortasha 6,1 mlrd. kilovatt/saat elektr energiyası payda etiledi. Teńiz jaǵası lagunalarınan duz alınadı. Qayta islew sanaatında alyuminiy, metallurgiya, neftti qayta islew, ximiya kárxanaları bar. Temada alyuminiy eritiw, polat quyıw, neftti qayta islew, avtomobil shinaların remontlaw, ximikatlar, boyaw tayarlaw zavodları, toqımashılıq, azıq-awqat kárxanaları bar.

== Awıl xojalıǵı ==
Gana dúnyada jetistiriletuǵın kakaonıń 28,0% in beredi. Eksport ushın taǵı kofe, kopra (kokos ǵozası maǵızı), banan, citrus miyweler, jer ǵoza da jetistiriledi. Jergilikli mútajlik ushın maniok, yams, batat, taro, tarı, sorgo, mákke, salı, zeytun, palız eginleri hám basqalar jetistiriledi. Qumshekerqamıs egiledi. Shárwashılıǵında qaramal, qoy, eshki, shoshqa baǵıladı. Teńizden balıq awlanadı. Temirjollardıń uzınlıǵı — 1285 km, avtomobil jolları — 36,7 mıń km. Tiykarǵı teńiz portları — Tema, Takoradi. Gana shetke kakao, aǵash materiallar, mineral shiyki ónim (altın, almaz, boksit, marganes rudası), túrli ónimler shıǵaradı. Shetten mashina hám transport quralları, azıq-awqat, ishimlikler hám temeki aladı. AQSh, Yaponiya, Ullı Gana paytaxtı — Akkra qalası. Britaniya, Germaniya, Niderlandiya menen sawda etedi. Pul birligi — sedi.

== Bilimlendiriwi hám ilimiy mákemeleri ==
1961-jıldan 6-15 jaslı balalar ushın biypul májburiy tálim engizilgen. Baslanǵısh, orta mektepler, óner bilim orınları, pedagogika bilim orınları bar. Menshikli mektepler de ashılǵan. Joqarı oqıw orınları: Akkradaǵı Gana universiteti (1948), Kumasidegi Anıq hám tábiyiy pánler universiteti (1951), Keyp-Kosttegi universitet kolledji (1962) hám basqalar. Ilimiy mákemeleri: Social hám tábiyiy Pánler akademiyası, Ilimiy hám industrial izertlewler keńesi, 10 ilimiy izertlew institutı, 14 ilimiy jámiyet; Milliy kitapxana, Gana milliy muzeyi (1957), Milliy tábiyiy pánler muzeyi, Botanika baǵı bar.

== Baspasózi, radioesittiriwi hám telekórsetiwi ==
Ganada bir qansha gazeta hám jurnallar baspa etiledi. Irileri: &quot;Ganian tayme&quot; (&quot;Gana waqtı&quot;, inglis tilinde shıǵatuǵın kúndelik gazeta, 1958-jıldan), &quot;Deyli grefik&quot; (&quot;Kúndelik waqıyalar&quot;, inglis tilinde shıǵatuǵın kúndelik húkimet gazeta, 1950-jıldan), &quot;Ivning nyus&quot; (&quot;Keshki jańalıqlar&quot;, háptelik keshki gazeta, 1974-jıldan), &quot;Mirror&quot; (&quot;Ayna&quot;, háptelik húkimet gazeta, 1953-jıldan), &quot;Ekspiriyens&quot; (&quot;Tájiriybe&quot;, hayal-qızlar ushın háptelik gazeta, 1991-jıldan). Gana informaciya agentligi — húkimet informaciya mákemesi bolıp, 1957-jılda dúzilgen. Gana mámleket radioesittiriw korporaciyası mámlekettegi barlıq radioesittiriw hám telekórsetiwlerdi qadaǵalaydı. Radioesittiriwler 1961-jıldan, telekórsetiwler 1965-jıldan alıp barıladı.

== Ádebiyatı ==
Gana xalıqlarınıń jazba ádebiyatı ásirimiz baslarında inglis tilinde júzege kele basladı. A. Axum, E. Samson, A. Ajaye, K. Xeyford, S. D. Mene, G. B. Bannermen, R. Ye. G. Armattu hám basqa publicistlerdiń kitap hám maqalaları keń tarqaldı. 20-50-jıllarda jaratılǵan ádebiy dóretpelerdiń tiykarǵı teması tariyx hám etnikaǵa tiyisli. G. R. Akkuanıń &quot;Fanta xalqı&quot; dástanı, J. B. Denkvtiń &quot;Úshinshi hayal&quot; pyesası, K. Fiavanıń &quot;Besinshi laguna&quot;, &quot;Anlo tariyxınıń betleri&quot; dramaları hám basqalardıń dóretpeleri Gana xalıqlarınıń milliy birligin ańlaw hám túsiniwde úlken áhmiyetke iye. Sol dáwirde awdarma ádebiyatı da payda boldı. 1957-jıldan keyin sociallıq hám siyasiy temalarǵa qol urıldı. Poeziya, dramaturgiya, proza rawajlandı. Jańa social hám siyasiy temalar payda boldı. Gana xalıqları bay folklor dástúrlerine de iye.

== Arxitektura hám súwretlew kórkem óneri ==
Ganada turaq-jay qurılısı áyyemgi dástúrler tiykarında rawajlanǵan (ılaydan jasalıp qurǵatılǵan qurılıs materiallardan sheńber hám tórtmúyesh formasında isletilip, tóbesin palma shaxı, qabıq, topan hám shiferler menen konusqa uqsas yamasa eki qıyalı etip jasırǵan). Házirgi Ganada jergilikli qáwim basshılarınıń sarayları saqlanǵan, olar ılaydan qurılıp (uzınlıǵı 5 m ge shekem), stolbası hám diywalları geometriyalıq zerler menen bezelgen. Akkra, Kumasi sıyaqlı úlken qalalarda temir-beton, alyuminiy hám áyneklerden qurılǵan zamanagóy kóp qabatlı ımaratlardan ibarat jańa kvartallar júzege kelgen. Ganada zergerlik, gúlalshılıq, toqımashılıq, aǵashsazlıq, pıl súyegi naǵıs oyıwshılıǵı dástúr bolǵan, altın, gúmis hám bronzadan kórkem buyımlar soǵıw rawajlanǵan. Bezew buyımlar, qural-jaraqlar, vazalar islenedi. Ganada ǵárezsizlik daǵaza etilgennen soń, professional kórkem óneri qáliplesip, kórkem kórgizbeler dúzildi. Zamanagóy artistler realistlik usılda dóretiwshilik ete basladı (músinshi hám súwretshi Kofi Antubam, súwretshiler E. R. Sviting, A. O. Bartimeus hám basqalar, grafikashı J. D. Okaye). Ganada Mádeniyat hám kórkem óner institutı, Achimota (Akkra qasında) kolledji qasındaǵı Kórkem mektebi, Kushasida arxitektorlıq hám qurılıs, ónermentlik mektepleri bar.

== Teatrı ==
Ayaq oyın kórkem óneri keń tarqalǵan. Barlıq tamashalar ayaq oyınsız ótpeydi. Ásirimizdiń 20-jıllarında Ganada kóshpeli koncert gruppaları payda boldı. 1962-jıl Gana universiteti qasında Muzıka hám drama mektebi dúzildi (ayaq oyın fakulteti de bar). Xalıq oyın ansamblı dúzildi (1962). 1958-jıl shayıra E. Sazerlend shólkemlestirgen drama studiyası 1963-jıl universitetke qosılıp, muzıka hám drama mektebi menen sheriklikte &quot;Shah Edip&quot; (Sofokl), &quot;Gamlet&quot; (Shekspir) ti saxnalastırdı. Rejissyor F. Morisso-Lerua &quot;Teatr-klub&quot; truppasın (1961), Milliy drama jámiyetiniń yarım professional jámááti (1965) n dúzdi. Ganada A. Bukananıń menshikli truppası, &quot;Oyınlar úyi&quot; yarım professional teatrı ataqlı.

== Kinosı ==
Dáslepki kórkem filmi — &quot;Azatlıq keldi&quot; (nigeriyalıq kinematografshılar menen sheriklikte 1967-jılda jaratılǵan). 1963-jılda kinostudiya qurıldı, mámleket kino korporaciyası dúzildi. (1968), &quot;Óz jumısıńnan qalma&quot; (1971) hám basqa filmler jaratıldı.

== Ádebiyatlar ==
ÓzME. Birinshi tom. Tashkent, 2000-jıl

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Afrika}}

== Sırtqı derekler ==
{{Wikiqoyma|{{PAGENAME}}}}

[[Kategoriya:Mámleketler]]
[[Kategoriya:Afrika mámleketleri]]
[[Kategoriya:{{PAGENAME}}]]</text>
      <sha1>tn7l15qr3ma4yvgznpp5t4mv9zwbs6o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Buddizm</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2982</id>
    <revision>
      <id>120386</id>
      <parentid>119103</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:34:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — ,  –  →  —  (9) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120386</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4539" sha1="jmsligwdop8ts682jc2sfc7be35sp1c" xml:space="preserve">[[Fayl:BuddhaStThailand.jpg | thumb| [[Budda]] skulpturası]]
'''Buddizm''' ([[sanskrit]]she — बुद्ध धर्म, buddha dharma buddanıń ilimi) — dúnya júzine keńin taralǵan negizgi 3 dinniń biri. B. z. b. V–VI İndiyanıń búgingi Bihar shtatında payda boldı. Buddizmniń negizin salıwshı Siddhartha Gautama dep esaplanadı. Buddizm basqa ilim-ańlawlardı boyına oday sińirdi jáne onın negizgi qaǵıydası jan iyesine jamanlıq jasamaw bolǵanlıqdan, jer júzine soǵıssız taradı. Házirgi gezde Buddizm dinin 1 mlrdqa jaqın adam uslanadı. Buddalıq diniy ilim kóz-qaraslardıń quramalı sisteması b. t.

== Isenim ==
Ol diniy shıǵarmalar jıynaǵı &quot;Tripitakada&quot; (&quot;Úsh sebet&quot;) bayanlanǵan. Buddizmniń násiyatlarınıń ózine tán ózgeshelikleri bar. Buddizmde dúnyanı jaratıwshı Quday jayındaǵı ideya aytılmaydı. Buddizm ótkinshi ómirdiń azapları — awrıw, ǵarrılıq, ólimnen qutılıw jolın izleydi. Ol ómirdiń hásireti — nápsiniń tilegine baylanıstı dedi. Adamnıń denesi waqıtsha ómir súredi. Al nápsi qanaatsız tilegi menen, ólimniń qorqınıshı menen ılǵıy azap tuwǵızadı. Sonlıqtan nápsiniń tileginnen qutılıw kerek. Ol ushın tórt hasıl haqiyqattı biliw qájet:

# Azap bar;
# Azapta sebep bar;
# Azapta soń bar;
# Jol azaptıń toqtalıwı bar.

Ahimsanı júzege asırıw ushın Buddizm Vedanı joqqa shıǵaradı. budda iliminde etika máselelerine kóp kewil bólingen. Buddizmniń negizine qorshaǵan ortadan bólinbey qarastırılatuǵın jeke adamdı asıra maqtaw jáne bolmıstı pútkil dúnya menen baylanısıp jatqan erekshe psixologiyalıq protsess retinde qabıllaw printsipleri alınǵan. Buddizmdegi negizgi eń iri baǵıtlaar — hinayana jáne mahayana. Buddizm óziniń rawajlanıw barısında úsh dáwirden ótti: hinayana, hár kimdi tuwıw — óliw aylanısınnan qutılıwdı úyretetuǵın baslanǵısh danalıq mektebi (b.z.b. V á. — b.z. bası); ekinshi, bodhisattva — qutqarıwshı kómegi menen qutılıw; úshinshi, mahayana (b. z. V á.-ına deyin) gezi. mahayana negizinde budda (isókirek kózi ashılǵan) bolıwǵa múmkinlik beretuǵın jańa paydalı usıllar diniy násiyat berildi (V á.-dan keyin). Ol vajrayana dep ataladı. Aziyanıń kóplegen ellerinde Buddizm házirgi gezdiń ózinde jámiyetlik jáne jalpı máml. ómirge áhmiyetli tásir etip otır. Bul ellerdiń bir qatarında Buddizm memleketlik din bolıp esaplanadı. Imperialistler Buddizmniń tásirin esapqa ala otırıp, bul dindi óziniń reaktsiyashıl sıyasıy maqsetlerine paydalanıwǵa tırısadı. Sońǵı on jıllıqta neobuddizm yamasa metabuddizmniń bir qatar jańa baǵıtları payda boldı. Házirgi waqıtta budda uyımları Aziya ellerinde hár túrli jámiyetlik rol atqaradı. Olardıń geybirewleri kolonializmge qarsı, ultlıq ǵárezsizlik ushın gúreske belsene qatısıwda. Bizdiń elimizde budda lamaitlerdiń izin quwıwshılardıń kishkene toparları Qalmaq, Buryat, Tuvada turadı. Buddizm kóz-qarasına dúnyadan beziwshilik, jeke ózine tánlik tán. Qanawshı jámiyette baylıq, kúsh, húkimet kimniń qolında bolsa, soǵan jalbırı- nuw jer betindegi azap shekkeni ushın gúnadan qutqaradı dep túsindiredi. Sonlıqtan adam ótkinshi, jalǵan ómir súretuǵın mısal denesin oylamay, máńgi ómir súretuǵın janın qutqarıwdıń qamın oylawı kerek. Bul — qanawshılar menen kelisiwdi diniy násiyat beretuǵın Buddizm dinniń reaktsiyalıq jaqlarınnan biri. Ol dindi qabıllaǵan ellerdiń ómirine ádewır tásir jasadı. Buddizm taralıwı sinkretikalıq mádeniy komplekslerdiń qurılıwına tásir etti. Bulardıń jiıyındısı budda uyımı — 1950 j. qurılǵan buddashılardıń dúnya júzlik doslıǵı.

== Buddizm hám sıyasat ==
Bir-birine belgili bir qatnastaǵı jámiyetlik fenomenler. Buddizmniń jámiyetlik ómirge jáne adamnıń ómirlik minnetlerin anıqlawı tikkeley usı diniy isenim menen tıǵız baylanıstı. Onın asa mańızlı qaǵıydası turmıs men azap shegiwdi uqsastırıwında. Buddizm jámiyetlik qatnaslardı ózgertiwge, onı jaqsılawǵa kúsh salmaydı. Ol adamlarǵa awqamnıń músheleri retinde jaqsı halda kóriniwi ushın dúzeliwge minnetlemeydi. Buddizm adamdı ózi tuwǵan, ómir súrip otırǵan jámiyetlik shınlıqtan alıslatıwǵa tırısadı. Usı orayda, Buddizmde jámiyetlik doktrinanıń barlıgın shártti túrde ǵana moyınlawǵa boladı.

[[Kategoriya:Din]]
[[Kategoriya:Buddizm]]</text>
      <sha1>jmsligwdop8ts682jc2sfc7be35sp1c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ferǵana</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2985</id>
    <revision>
      <id>120751</id>
      <parentid>113949</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:03:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120751</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8350" sha1="0i05upub0i51ligfwi1u212d3lor7wa" xml:space="preserve">[[Image:Fergana EN.PNG|thumb|200px]]

'''Ferǵana''' (''1907-jılǵa shekem — Jańa Marǵilon''; ''1907—1924-jıllarda Skobelev'', jergilikli aytılıwda — ''Iskobil'' dep atalǵan. Patsha Rossiyasınıń Orta Aziyanı basıp alıwda hám keyingi jıllarda kóplegen obabarotlar shólkemlestirgen generalı M.D.Skobelev atına qoyılǵan) — Ferǵana wálayatınıń basqarıw, ekonomikalıq hám materiallıq orayı, respublikanıń iri qalalarınan biri. Maydanı '''0,09 mıń km²'''. Xalqı '''222,4 mıń adam''' (2004, Ferǵana oypatlıǵındaǵı qalalar ishinde xalıq sanı boyınsha 3-orında). Qala Ferǵana oypatlıǵınıń qubla bóleginde, Olay tawlarınıń eteginde, 580m biyiklikte jaylasqan. Klimatı kontinental. Ortasha jıllıq temperatura 13°. Yanvardıń ortasha tempaturası  — 2,7°, iyulda — 26,4°. Eń tómen temperatura 27°, eń joqarı temperatura 42°.  Jılına 192&amp;nbsp;mm jawın túsedi. Jawınnıń kóp bólegi qıs hám báhár máwsimlerinde jawadı. Batıstan geyde qattı samal hám qurǵaq ıssı samal, Olay tawı (Shahimardansay oypatlıǵı) nan taw oypatlıǵı samalı esedi.

== Tariyxı ==
Ferǵana sóziniń kelip shıǵıwı haqqında túrli pikirler bar. Ilimpazlar '''«Ferǵana»''' sóziniń bunnan 13 ásir aldın soǵd jazıwlarında '''«Parǵana», «Praǵana»''' formalarında jazılǵanlıǵın hám de hind-sanskrit tilinde ''«kishi wálayat»''; parsı tillerinde ''«taw aralıǵındaǵı oypatlıq», «átirapı berik saylıq»'' degen mánislerge iye bolǵanlıǵın aytıp ótedi. Ferǵana óziniń gózzal landshaftları menen ataqlı bolǵan alıs qala. «Chimyan» kurortı Olay taw eteklerindegi dárilik mineral bulaqlardıń teń salmaqlılıǵı menen ataqlı bolǵan Chimyan awılına tiykarlanǵan. Eń úlken kurort Oraylıq Aziyada jaylasqan.

'''1876-jıl''' [[Rossiya]] imperiyasi Qoqan xanlıǵın joǵaltıp onıń aymaǵında Ferǵana wálayatın dúzgennen soń, basqarıw oray qurıw ushın Marǵılannan 10&amp;nbsp;km qublasında jaylasqan Yarmazar hám burınǵı Sım, Chiringan awılları ornın tańladı. Qala qurılısı joybar boyınsha '''1877-jıl''' iyunda baslandı. Qurılıs ǵárejetleri, tiykarınan, miynetkeshler moynına júklendi (salıq salındı). Bul qalanı úlken maydandı qorshap alǵan qorǵan ishinde qurıw názerde tutıldı. Qorǵannan arqa-batıs hám batısqa qarap radius formasında úsh uzın kóshe qurıldı. Olardan biri eski Marǵılan tárepke jóneldi. Bul kósheler parallel kelte kósheler menen tutastırıldı. General-gubernator qalanı Jańa Marǵılan dep aytıwdı buyırdı. Qalanıń qurılısı '''1904-jıl'''da juwmaqlandı. Jańa Marǵılan, tiykarınan, Marǵılan saydıń shep jaǵasında jaylastı. Oń jaǵası bazar ushın qaratıldı. Qalanıń qubla bóliminde kazarmalar qurıldı, batıs bóliminde áskeriy basqarma jaylastırıldı. 1880-jılda bul basqarma jazǵı áskeriy lagerge ózgertildi.

Qala kósheleriniń hár eki tárepine terek egildi. Qalada sanaat kárxanaları qurılmadı. 1898-jıl Samarqand—Ándijan temir jol ótkeriliwine qaramastan, qalanıń keńeyiwi hám rawajlanıwı áste-aqırınlıq penen bardı. 1891-jılda qalada 2 pivo pisiriw hám bir kánshilik zavodı iskerlik kórsetti. Jergilikli yarım ónermentshilik kárxanalar jergilikli shiyki ónimdi qayta islew menen shuǵıllanatuǵın edi. Paxta tazalaw zavodı tek ǵana temir jol ótkerilgennen keyin qurıldı. 1899-jılda Jańa Marǵılan qalası xalqı tek 4 mıń adamdı quradı.

'''1907-jılda''' kolonizator administratorlar qala atın ózgertip, '''Skobelev''' dep at qoydı. Sol jılı temir jol vokzalın qurıw baslandı.

'''1914-jıl'''da taǵı 4 paxta tazalaw zavodı hám 8 pille keptiriw úskenesi paydalanıwǵa tapsırıldı. Qalada, tiykarınan, patsha administraciyası hám hámeldarları, áskerler, sawdager hám jergilikli baylar jasaytuǵın edi. 1913-jılda qala xalqı 14 mıń adamǵa jetti. Sonnan ózbekler tek 3216 adamdı quradı.

Qala túnde 80 dana jaqtılandırıwshı (fonus) menen jaqtılanar edi. Dúkanlar xalıqqa xızmet kórsetken. 1917-jılǵa shekem qaladaǵı 3 gimnaziyada 600 oqıwshı, 5 mektepte bolsa 821 oqıwshı oqıdı. Olarǵa 20 oqıtıwshı sabaq berdi. Qalada bir ǵana emlewxana (35 orın) hám bir dárixana bar edi.

'''1917-jıl 6-7-dekabr'''de Skobelevte hákimiyattı shorolar iyeledi. 1921-jılda Orta Aziya jipekshilik sanaatınıń dáslepki kárxanası — pillekeshlik fabrikası paydalanıwǵa tapsırıldı. 1917-jılǵa shekem qalada, quwatı 700 kvt bolǵan menshikli (Lipinskiyǵa qaraslı) elektr styasi bolǵan. Sol jıldan keyin Ferǵana oypatlıǵında birden-bir bolǵan ıssılıq elektr orayı iske túsirildi. Quvasay ıssılıq elektr styasi iskerlik kórsete baslaǵannan keyin olar birden-bir energiya sistemasına birlestirildi. Sonnan keyin toqımashılıq fabrikası, may zavodı isley basladı. Paxta tazalaw zavodları, digirmanlar, ónermentshilik kárxanalar qayta qurılıp keńeytildi hám elektr energiya quwatı menen isley basladı. Ekinshi jáhán urısınan keyingi jıllarda iske túsirilgen Xojaabad — Ferǵana, Arqa Sox — Ferǵana — Quvasay gaz trubaları Ferǵananı Buxara qasınan baslanǵan birden-bir gaz trubası sisteması menen baylanıstırdı.

Onnan keyin gidroliz zavodı, 1958-jılda neftti qayta islew zavodı iske túsirildi. 1960-jıllarda Ferǵanada temir beton buyımları, shifer-gerbish zavodları, 2 ıssılıq elektr orayı qurıldı.

== Ekonomikası ==
Qalada 2300 den artıq kishi kárxana, 10 avto kárxana, jergilikli shiyki ónimnen ximiyalıq talshıq (atsetat jipegin) islep shıǵaratuǵın, azot, sabın, gaz apparatları, neftti qayta islew, mexanika, paxta tazalaw, konserva zavodları; úysazlıq, may, sút kombinatları, trikotaj, pillekeshlik, ayaq kiyim fabrikaları, «Ferǵana pivo», dán ónimleri kárxanaları islep turıptı. 24 qospa kárxana («KabulFerǵana», «O'zsalaman», «Ferteks», «Yevraziya Tapo Disk», «Ferkon» hám basqalar) iskerlik kórsetedi. Sanaat kárxanaları, tiykarınan, qala orayında hám de Qirguli jerinde jaylasqan.

Ferǵana Respublikanıń iri ilim hám mádeniyat oraylarınan biri bolıp tabıladı. Ferǵanadan 52&amp;nbsp;km qublada Shahımardan kurortı, qaladan 32&amp;nbsp;km arǵı jaǵında, Oltiariq rayonındaǵı sulıw orında 2 iri emlewxana jaylasqan. 2 mádeniyat sarayı, 28 kitapxana, wálayat úlketanıw muzeyi, 4 mádeniyat úyi, muzıkalıq drama teatrı, orıs drama teatrı, quwırshaq teatrı, jaslar qıyabanı, mádeniyat hám dem alıw baǵı, Tashkent 2-medicina institutı filialı, universitet, politexnika institutı, 3 balalar muzıka mektebi, kórkem-óner mektebi, 41 ulıwma tálim, 4 úlkenler tálimi mektepleri, 3 akademiyalıq licey, 18 kásip-óner kolledji iskerlik kórsetedi. 3 stadion, sport kompleksi, emlewxana, poliklinika, dárixanalar bar. Ferǵanadan rayon orayları, qala hám kishi qalalarına avtobus qatnaydı. Hawa transportı arqalı Tashkent qalası, wálayat orayları hám shet el mámleketler menen baylanısqan. Qalada 2 wálayat gazetası, qala gazetası («Ferǵana tańı», 1955-jıl 29 -dekabrde islengen, tirajı 3000), 22 tarmaq gazeta, 15 menshikli gazeta hám 6 jurnal basıp shıǵarıladı. 3 telestudiya iskerlik kórsetedi.

== Xalqı ==
Xalqı 250,000. Ferǵana qalasına Marǵılan hám Taslaq qalaları tutasıp ketken. Eger 3 qalanı xalqı menen esaplasaq, 400,000 nan asadı. Ferǵana qalasınıń simvolı shınar japıraǵı bolıp tabıladı. Ferǵanada Oraylıq Aziyadaǵı eń ataqlı futbol komandası — «Neftchi» qalanıń abıroyın qorǵaydı. «Neftchi» FC 5 márte Ózbekstan chempionı, 7 márte gúmis medal iyesi, 2-ret xrustal kubok iyesi, 1 márte Aziya Chempionler Ligası 3-orın iyesi hám MDH mámleket chempionları 2-orın iyesi bolıp tabıladı.

== Klimatı ==
Ferǵananıń klimatı tap basqa oypatlıqlar sıyaqlı, kontinental. Qıs — jumsaq. Yanvarda ortasha temperatura +0,2°, tómen dáreje —25,8°. Uzaq qar jawıw dawamlı emes. Bazıbir qıs kúnleri kún ıssı boladı. Jaz ıssı. Iyulda ortasha temperatura +27,4°, Biyik temperatura +45,2°. Iyul ayında ıssı samal baqlanadı, tiykarınan batıs bóliminde.

== Derekler ==
ÓzME, Birinshi tom, Tashkent, 2000-jıl

{{ÓzME}}</text>
      <sha1>0i05upub0i51ligfwi1u212d3lor7wa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gambiya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3015</id>
    <revision>
      <id>120836</id>
      <parentid>113982</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:33:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (5) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120836</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6037" sha1="eeuv18mgdbc9s7muhewo9qz8kvjo2dt" xml:space="preserve">'''Gambiya''' ('''Gambiya Respublikası''') Afrika qublasında jaylasqan úlken bolmaǵan mámleket. Paytaxtı — [[Banjul]] qalası. BMSh aǵzası. Ulıwma maydanı shama menen 11 000 kvadrat kilometr bolǵan mámleket Afrika kontinentindegi eń kishi mámleket bolıp tabıladı. Gambiya Senegal mámleketi menen shegaralas. 

== Etimologiyası ==
&quot;Gambiya&quot; toponimi Gambiya dáryası degen mánisti ańlatıwshı Kambra/Kambaa sózlerinen kelip shıqqan. E. M. Pospelovtıń jazıwına qaraǵanda, Gambiya gidronimi birinshi ret Evropa dáreklerinde 1455-1456-jıllarda Galbiya orfografiyasında tilge alınǵan bolıp, bul jergilikli atamanıń evropasha maslasıwı bolsa kerek. Sonıń menen birge, toponim sererlar arasında paydalanılatuǵın gúrishtiń arnawlı túri — gamba atınan kelip shıqqan bolıwı da múmkin.

== Íqlımı ==
Gambiya ıqlımı [[Batıs Afrika]]da awıl xojalıǵı ushın eń qolaylı ıqlım esaplanadı. Íqlımı subekvatorial, qurǵaq (noyabrden mayǵa shekem) hám jawın (iyunnan oktyabrge shekem). Qurǵaq máwsimde Sahraı Kabirden esetuǵın qurǵaq samal Harmattan dep ataladı. Gambiyadaǵı qıslar jawınsız jumsaq, quyashlı kún kóbirek. Noyabrden mayǵa shekem hawa temperaturası +21 den +27°C ge shekem, salıstırmalı ıǵallıq — 30 dan 60% ge shekem. Jaz aylarında ortasha temperatura +27 den +32°C ge shekem. Jawınlı máwsim iyun ayında baslanadı hám oktyabrde tawsıladı. Ulıwma alǵanda, jaǵada túngi temperatura ishki aymaqlarǵa qaraǵanda joqarı. Mámlekettiń kópshilik bóleginde jawın 1000 mm den aspaydı, hátteki jawınlı dáwirde de quyashlı kún húkim súredi.

== Geografiyası ==
Gambiya Afrika kontinentiniń batıs jaǵasında jaylasqan bolıp, 11 295 km² maydandı iyelegen. Gambiya dáryası boyında jaylasqan. Jaǵadan tısqarı, Gambiya jigirma teńdey úlken bolǵan Senegal menen qorshalǵan, shegaranıń ulıwma uzınlıǵı 740 km. Mámleket kóbinese anklav dep ataladı. Batıstan onı Atlantika okeanı juwıp turadı, jaǵa sızıǵı 80 km. Mámleket maydanı 11 000 km² bolıp, sonnan 10 000 km² qurǵaqlıq, 1000 km² suw maydanı. Gambiya sonıń menen birge, 4 000 km² kontinental shelfke hám 10,500 km² bolǵan 200 milya jaǵa eksklyuziv ekonomikalıq zonasına iye.

== Tariyxı ==
=== IX-XVI ásirler: musulman hám portugallar tásiri ===
Arab sawdagerleri IX hám X ásirlerde Gambiya aymaǵı haqqında dáslepki jazba dereklerde maǵlıwmat bergen. X ásirde musulman sawdagerleri hám ilimpazları Batıs Afrikanıń bir qansha sawda oraylarında toparlar shólkemlestirdi. Eki gruppa da Trans-Saxara sawda jolların iyeledi, bul bolsa jergilikli xalıqtıń altın hám pil súyegi menen bir qatarda qul retinde úlken eksport sawdasına, sonıń menen birge, islep shıǵarılǵan ónimler importına alıp keldi. XI-XII ásirlerge kelip Takrur (orayı arqada Senegal dáryasında jaylasqan monarxiya), áyyemgi Gana hám Gao sıyaqlı korollik húkimdarları islamdı qabıl etip, óz saraylarında arab tilin jaqsı biletuǵın musulmanlarǵa lawazım bergen… XIV ásirdiń baslarında búgingi Gambiya dep atalatuǵın aymaqtıń kópshiligi Mali imperiyasınıń bir bólegi bolǵan. Portugallar bul aymaqqa XV ásir ortalarında teńiz arqalı jetip kelgen hám shet ellikler menen sawdada húkimranlıq ete basladı.

=== Inglis hám francuz kolonizatorlıǵı ===
1588-jılda Portugaliya taxtına dawager, Krato aǵzası Antonio Gambiya dáryasındaǵı eksklyuziv sawda huqıqların inglis sawdagerlerine sattı. 1618-jılda Angliya patshası Jeyms I inglis kompaniyasına Gambiya hám Altın Jaǵa (házirgi Gana) menen sawda etiw ushın ruxsat berdi. 1651-1661-jıllarda Gambiyanıń ayırım bólimleri — Gambiya dáryasındaǵı Áwliye Endryu atawı, sonday-aq Fort Yakob, Áwliye Meri atawı (házirgi Banjul) hám Fort Jillifri — Kurlandiya hám Semigaliya Gercogligi húkimranlıǵı astına ótti. Koloniyalar rásmiy 1664-jılda Angliyaǵa berilgen. XVII ásir aqırı hám XVIII ásir dawamında Britaniya hám Franciya imperiyaları Senegal dáryası hám Gambiya dáryası regionlarında siyasiy hám kommerciya húkimranlıǵı ushın turaqlı gúres alıp bardı. Avgust Keppel basshılıǵındaǵı ekspediciya 1758-jılda Senegal qolǵa kirgizilgennen keyin ol jerge kelip Britaniya imperiyası Gambiyanı iyelep aldı. 1783-jılǵı Versal shártnaması tiykarında Ullı Britaniyaǵa Gambiya dáryasına iyelik etti, biraq francuzlar dárya jaǵasındaǵı Albreda anklavin saqlap qaldı. Bul aymaq ta aqır-aqıbette 1856-jılda Ullı Britaniyaǵa berildi.

=== Qulshılıq (XVII-XIX ásirler) ===
Transatlantik qul sawdası ámelge asırılǵan úsh ásir dawamında bul ulıwma regionnan úsh millionǵa jaqın adam qul etip alınǵan. Transatlantik qul sawdası baslanıwınan aldın qáwimler aralıq urıslar nátiyjesinde qansha adam qul etip alınǵanı málim emes. Qul qılınǵanlardıń kópshiligi basqa afrikalıqlar tárepinen evropalıqlarǵa satılǵan: geyparaları qáwimler aralıq urıslar tutqınları edi; geyparaları tólenbegen qarızları sebepli satılǵan jábirleniwshiler, basqaları bolsa ápiwayıǵana adam urlıq jábirleniwshisi bolǵan. Sawdagerler XVIII ásirde Batıs Indiya hám Arqa Amerikada miynet bazarı keńeygenge shekem adamlardı Evropaǵa xızmetshi retinde islew ushın jibergen. 1807-jılda Birlesken Korollik pútkil imperiyasında qul sawdasın biykar etti. Sonıń menen birge, ol Gambiyadaǵı qul sawdasın tamamlawǵa urınıp kórdi. Atlantikada Korollik teńiz flotınıń Batıs Afrika eskadronı tárepinen toqtatılǵan qul kemeleri de Gambiyaǵa qaytarıldı, qul bolǵan adamlar Gambiya dáryası boyında jaylasqan Makkarti atawında jańa turmıs qurıwdı jobalastırdı. Inglisler 1816-jılda Baturst (házirgi Banjul) áskeriy postın ornattı.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Afrika}}

== Sırtqı derekler ==
{{commons|Gambiya}}

[[Kategoriya:Mámleketler]]
[[Kategoriya:Afrika mámleketleri]]</text>
      <sha1>eeuv18mgdbc9s7muhewo9qz8kvjo2dt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fidji</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3025</id>
    <revision>
      <id>120757</id>
      <parentid>113953</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:04:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (18) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120757</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6969" sha1="2l8kf16v5c334r1m6wmm16vteh3hd44" xml:space="preserve">'''Fidji''', '''Fidji Respublikası''' (Republic of Fidji) — [[Okeanıya]]da, [[Tınısh okeanı]]nıń qubla-batıs bóleginde, Fidji atawlarında jaylasqan mámleket. Maydanı 18,4 mıń km². Xalqı 919 mıń adam (2018). Paytaxtı — [[Suva]] qalası. Basqarıw tárepten 4 okrugqa bólinedi.

== Mámleketlik basqarıw principi ==
Fidji — [[Ullı Britaniya]] Doslıq awqamı quramındaǵı respublika. Ámeldegi Konstituciyası 1970-jıl qabıl etilgen, 1997-jılda oǵan ózgerisler kirgizilgen. Mámleket baslıǵı — prezident, ol qáwim baslıqlarınıń Úlken keńesi tárepinen jergilikli fidjiler arasınan 5 jıl múddetke tayınlanadı. Prezident bas ministrdi hám qurallı kúshler komandirin tayınlaydı. Nızam shıǵarıwshı hákimiyattı 2 palatalı parlament — Senat hám Wákiller palatası, atqarıwshı hákimiyattı ministrler mákemesi ámelge asıradı.

== Tábiyatı ==
Fidji arxipelagi Melaneziyanıń shıǵıs bólegindegi 300 den artıq atawdan ibarat. Olardıń irileri — Viti-Levu, Vanua-Levu. Atawlardıń oylı-bálent jaǵaları marjan rifleri menen qorshalǵan, mákánı granit, gneys hám basqa áyyemgi kristall jınıslardan dúzilgen. Iri atawlar relyefi biyikligi 1000 m den joqarı taw dizbekleri menen bóleklengen platolardan ibarat. Eń biyik shıńı 1322 m (Viti-Levu atawında). Jaǵa boylap ensiz tegislik jaylasqan. Paydalı qazılmaları: neft, mıs, altın, marganets. Iri dáryaları: Reva (100 km ge shekem keme qatnaydı), Singatoka, Mba (Viti-Levu atawında).

== Íqlımı ==
Íqlımı tropikalıq, okean ıqlımı, joqarı ıǵallıqtaǵı, ortasha temperatura 25-28°. Jıllıq ortasha jawın 1700-3500 mm. Vulkan jınıslarınıń unırawınan payda bolǵan qızǵısh topıraǵı ónimli. Tawlardıń samalǵa qarsısında qubla-shıǵıs janbawırlarında qımbat bahalı aǵash alınatuǵın tropikalıq orman hám savannalar bar. Haywanat dúnyasında jırtqısh haywan hám záhárli jılanlar joq. Atawlarǵa dúnyanıń basqa jaylarınan jániwarlar keltirilgen. Pıshıq, eshki hám qoyanlar ushıraydı.

== Xalqı ==
Xalqınıń kópshiligi — fidjiler hám fidjilik hindler; okeanıyalıqlar, inglisler, qıtaylar da jasaydı. Rásmiy tili — inglis tili. Qala xalqı 46%. Dinge sıyınıwshıları — xristian, hinduiy hám musulmanlar. Iri qalaları: Suva, Lautoka, Lambasa.

== Tariyxı ==
Fidji atawlarında dáslepki mákan-jaylar eramızǵa shekemgi 2 mıń jıllıq ortalarında payda bolǵan. Atawlarǵa evropalıqlardan birinshi bolıp gollandiyalı A. Tasman 1643-jıl hám inglis J. Kuk 1774-jıl barǵan. 1874-jıldan Ullı Britaniya Fidjidi koloniyaǵa aylandırdı. 1879-jıldan kolonizatorlar qumshekerqamıs plantaciyalarında isletiw ushın Indiyanan jumısshılar alıp kele basladı. 1959-jıl Fidjide milliy azatlıq háreketi baslandı. 1970-jıl 10-oktyabrde Ullı Britaniya mámleketke ǵárezsizlik beriwge májbúr boldı, biraq Ullı Britaniya tárepinen tayınlanatuǵın general-gubernator hákimiyatı saqlanıp qaldı. 1987-jıl 25-sentyabrde Sitiveni Rabuka basshılıǵında áskeriy tónkerilis júz berdi, 6-oktyabrde general-gubernator lawazımı tamamlandı hám Fidji respublika dep daǵaza etildi. Fidji — 1970-jıldan BMSh aǵzası. Milliy bayramı — 10-oktyabr — Ǵárezsizlik kúni (1970).

== Siyasiy partiyaları hám kásiplik awqamları ==
Fidji leyboristler partiyası, 1985-jıl dúzilgen; Milliy federativ partiya, 1960-jıl tiykar salınǵan; Fidji konservativ partiyası, 1989-jıl dúzilgen; Fidji siyasiy partiyası — Songosongo ni Vakavuleva ni Taukei — SVT, 1990-jıl tiykar salınǵan. Fidji kásiplik awqamları kongressi, 1951-jıl dúzilgen.

== Xojalıǵı ==
Fidji — agrar mámleket. Jalpı ishki ónimde awıl xojalıǵınıń úlesi 22%, sanaattıń úlesi 12%. Ekonomikanıń jetekshi tarmaǵı — tropikalıq dıyqanshılıq. Mámleket aymaǵınıń 11% ten kóbi awıl xojalıǵı eginleri menen bánt. Komanda jer iyeligi ústem. Bul jerlerde hind fermerleri eksport ushın qumshekerqamıs jetistiredi. Jergilikli xalıq óz xojalıqlarında kokos palmasi, yams, taro, batat, banan, ananas, citrus miyweler, kakao, temeki, sonıń menen birge, salı, mákke jetistiredi. Shárwashılıǵında qaramal, shoshqa, jılqı, eshki, xanaki qus baǵıladı. Balıq tutıw rawajlanǵan. Aǵash tayarlanadı. Az muǵdarda marganets rudası, boksit, altın, gúmis qazıp alınadı.

Fidji sanaatı qant, may, salı aqlaw, temeki, miywe konservalaw, kopranı qayta islew, taxta tiliw, aǵashsazlıq, kiyim-kenshek, ayaq kiyim, keń tutınıw buyımları kárxanalarınan ibarat. Turistlerdiń kelip-ketiwinen jaqsıǵana dáramat alınadı. Temirjol uzınlıǵı 595 km, avtomobil jolları uzınlıǵı 5100 km. Tiykarǵı teńiz portları — Suva, Lautoka. Viti-Levu atawınıń batıs jaǵasında Nandi xalıqaralıq aeroportı bar. Fidji shetke qumsheker shiyki ónimi, kokos mayı, kopra, altın, aǵash, balıq, kiyim-kenshek hám basqalar shıǵaradı, shetten mashina hám úskeneler, janılǵı, keń tutınıw buyımların aladı. Avstraliya, Jańa Zelandiya, Ullı Britaniya menen sawda etedi. Pul birligi — fidji dolları.

== Bilimlendiriwi ==
Mámlekette 800 den artıq mektep bar, olar 50 den zıyat atawda jaylasqan. Mekteplerde tálim inglis, fidji hám hind tillerinde alıp barıladı. Fidjide 8 jıllıq tálim májburiy. Baslanǵısh mektepke balalar 6-7 jastan qabıl etiledi. Orta mektepte oqıw múddeti 4 jıl, biraq universitetke kiriw ushın qosımsha 2 jıllıq tálim kursında oqıp shıǵıw kerek. Mámleket mekteplerinen tısqarı menshikli mektepler de bar. 1968-jıl Suvada Tınısh okeanı qubla bólegi mámleketleriniń regional universiteti dúzildi; xalıqaralıq shólkemler wákilxanaları, medicina bilim jurtı bar. Samabuladaǵı Texnika institutı (1964), Nausoridaǵı awıl xojalıǵı kolledji (1954), Suvadaǵı Oraylıq medicina bilim jurtı (1886 ) nda tolıqsız joqarı maǵlıwmat alınadı. Suvada universitet kitapxanası, qala kitapxanası, Samabulada Texnika institutınıń kitapxanası, Nandida kitapxana, Suvada Fidji muzeyi (1906) bar.

== Baspasózi, radioesittiriwi, telekórsetiwi ==
Fidjide baspa etiletuǵın gazeta hám jurnallar: &quot;Deyli post&quot; (&quot;Kúndelik pochta&quot;, inglis tilinde shıǵatuǵın kúndelik gazeta, 1989-jıldan), &quot;Fidji Tayme&quot; (&quot;Fidji waqtı&quot;, inglis tilinde shıǵatuǵın kúndelik gazeta, 1869-jıldan), &quot;Shanti dut&quot; (&quot;Dúnya xabarnaması&quot;, hind tilinde shıǵatuǵın háptelik gazeta, 1935-jıldan), &quot;Aylend biznes&quot; (&quot;Atawlar biznesi&quot;, inglis tilinde shıǵatuǵın aylıq jurnal, 1985-jıldan), &quot;Nav djioti&quot; (&quot;Jańa dúnya&quot;, hind tilinde shıǵatuǵın jurnal, 1989-jıldan). &quot;Fidji brodkasting komishn&quot;, yarım kommerciya kórinisindegi radioesittiriw xızmeti, 1954-jıl dúzilgen. &quot;Fidji Televiji&quot; telekompaniyasına 1994-jılda tiykar salınǵan.

{{Okeaniya}}
[[Kategoriya:Mámleketler]]
[[Kategoriya:Okeaniya]]</text>
      <sha1>2l8kf16v5c334r1m6wmm16vteh3hd44</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bishkek</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3027</id>
    <revision>
      <id>120348</id>
      <parentid>98647</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:24:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (10) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120348</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1192" sha1="hdvjjvafbie44wdtom3w2npgwsh2bk6" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı|atı=Bishkek|túri=Paytaxt qala|súwret=|bayraq=Flag of Bishkek.svg|bayraq eni=100|gerb=Coat of arms of Bishkek Kyrgyzstan.svg|gerb eni=100|mámleket=Qırǵızstan|region túri=Qala|region=Chúy wálayatı|basshı túri=Mer|basshı=Aybek Junushaliev Janıshbekov|dúzilgen waqtı=1825|aldınǵı atları=Pishpek (1926-jılǵa shekem)&lt;br/&gt;Frunze (1926-1991)|jer maydanı=169,9|ıqlımı=Keskin kontinental|rásmiy til=[[Qırǵız tili]]|xalıq sanı=1270910|sanalǵan jıl=2024|xalıq tıǵızlıǵı=6226|milliy quramı=qırǵızlar — 66.2%&lt;br/&gt;ruslar — 23.0%&lt;br/&gt;uyǵırlar — 1.6%&lt;br/&gt;tatarlar — 1.5%&lt;br/&gt;koreysler — 1.4% &lt;br/&gt;ózbekler — 1.4%&lt;br/&gt;qazaqlar — 1.1%&lt;br/&gt;ukrainler — 1.0%&lt;br/&gt;dunganlar — 0.5%|konfessiyalıq quramı=Musılman, xristian|etnoxoronim=Bishkeklo|waqıt zonası=+6|telefon kodı=+996312|pochta indeksi=720000|avtomobil kodı=01, BB, E|sayt=https://bishkek.gov.kg/ky}}

'''Bishkek''' — [[Qırǵızstan]] Respublikası paytaxtı. Xalqı 818 mıń. [[Klimatı]] kontinental. 

== Siltemeler ==

{{commons|Bishkek}}

{{Aziya Paytaxtları}}

[[Kategoriya:Paytaxtlar]]
[[Kategoriya:Qırǵızstan]]
&lt;!--interlanguage links--&gt;</text>
      <sha1>hdvjjvafbie44wdtom3w2npgwsh2bk6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dortmund</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3096</id>
    <revision>
      <id>120603</id>
      <parentid>119306</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:08:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120603</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="390" sha1="coxd048xsh0kzharx2qyyxpdbp2cupa" xml:space="preserve">[[Fayl:Dortmund Panorama.jpg|thumb|Dortmund Panorama]]

'''Dortmund''' ([[Nemis tili|Nemis Dortmund]], — [[Germaniya]]niń [[Arqa Reyn-Vestfalıya]] [[Germaniya jerlerı|federal jerındegı]] qala. Maydanı — 280,7 km2. Xalqı — 580 956 adam (2011). Klimatı : [[subtropik]].  

== Sırtqı siltemeler ==
* [http://www.dortmund.de/ Rasmıy saytı]
 
[[Kategoriya:Germaniya qalaları]]</text>
      <sha1>coxd048xsh0kzharx2qyyxpdbp2cupa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Frankfurt</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3098</id>
    <revision>
      <id>120785</id>
      <parentid>112282</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:15:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120785</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="441" sha1="hdi34jmi2g1wz22cep9bjzj01gyxkpu" xml:space="preserve">[[File:Skyline Frankfurt 2011-01.jpg|thumb|right|250px|Frankfurt]]
'''Frankfurt-Маyn''' ([[Nemis tili|Nemis]] Frankfurt am Main) — [[Germaniya]]da úlkenlıgı boyınsha 5-shı qalası. Aymaǵı: 248.31 км². Xalıq sanı 671,927 (2009) adamdı quraydı. Klimatı — [[subtropık]]

== Sırtqı siltemeler ==
* [https://web.archive.org/web/20120716223653/http://www.frankfurt.de/ Rásmiy websaytı]

[[Kategoriya:Germaniya qalaları]]</text>
      <sha1>hdi34jmi2g1wz22cep9bjzj01gyxkpu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gayana</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3111</id>
    <revision>
      <id>120839</id>
      <parentid>115764</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:35:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (17) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120839</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8792" sha1="mj1pqgcghekniywfsdlqfldone5zlio" xml:space="preserve">'''Gayana''', '''Gayana Kooperativ Respublikası''' (inglisshe: Cooperative Republic of Guyana) — [[Qubla Amerika]]nıń arqa-shıǵısındaǵı mámleket. Maydanı 214 969 km2. Xalqı 817 607 km². [[Jorjtaun]] — Gayananıń paytaxtı hám áyne waqıtta mámlekettiń eń iri qalası. Arqada [[Atlantika okeanı]] qubla hám qubla-batısta [[Braziliya]], batısta Venesuela, shıǵısta Surinam menen shegaralas. Maydanı 214 969 km² (83 000 sq milda).

[[Qubla Amerika]]nıń materik bólegindegi aymaǵı boyınsha Urugvay hám Surinamnan úshinshi eń kishi suverenli mámleket. Qubla Amerikadaǵı xalqınıń sanı boyınsha Surinamnan keyin; ol da Jer júzindegi eń az xalıq tıǵız jaylasqan mámleketlerden biri bolıp tabıladı. Mámlekettiń rásmiy tili inglis tili, dese de xalıqtıń úlken bólegi inglis hám jergilikli tillerde eki tilde sóylesedi. Ol hár qıylı tábiyiy jasaw jaylarına hám júdá joqarı biologiyalıq jaqtan hár túrli. Mámleket, sonıń menen birge, dúnyadaǵı eń úlken tropikalıq orman bolǵan Amazon tropikalıq ormanınıń yarımına teń.

== Mámleketlik basqarıw principi ==
Gayana — Jorjtaun quramındaǵı respublika. Ámeldegi Konstituciyası 1978-jıl iyuldaǵı referendumda qabıl etilgen hám 1980-jıl 6-oktyabrden kúshke kirgen. Mámleket hám húkimet baslıǵı — prezident. Ol ulıwma tuwrı dawıs beriw jolı menen 5 jıl múddetke saylanadı. Nızam shıǵarıwshı hákimiyattı bir palatalı parlament — Millet jıynalısı ámelge asıradı. Atqarıwshı húkimet prezident hám bas ministr basshılıǵındaǵı ministrler mákemesi ıqtıyarında. Ministrler mákemesi Millet jıynalısı aldında juwapker bolıp tabıladı.

== Tábiyatı ==
Atlantika jaǵası oypatlıq bolǵanı ushın teńiz tolqını waqtında jaǵadaǵı jerlerdi suw basadı. Arqa hám arqa-shıǵısı batpaq basqan oypatlıqtan, orayı hám qubla Gviana tegistawlıǵınan ibarat (Rorayma tawı uzınlıǵı 2772 m). Gayanada altın, niobiy (kolumbit), marganes, almaz, boksit kánleri bar. Íqlımı subekvatorial, ıssı hám joqarı ıǵallıqta. Ortasha aylıq temperatura Jorjtaunda 26-28°, jıllıq jawın 2230 mm. Dáryaları kóp. Irileri — Essekibo hám Koranteyn. Aymaǵınıń 85% ke jaqını turaqlı jasıl ızǵar ormanlar menen qorshalǵan. Arqa-batıs, arqa hám arqa-shıǵısta savannalar. Kayetur milliy baǵı dúzilgen.

== Xalqı ==
Xalqınıń 54% hindler, 36% afrikalıqlar. Negrlar, gibridler, mulatlar, qıtaylar, indeycler de jasaydı. Mámleketlik tili — inglis tili. Dinge kóre kópshilik xalıq protestantlar bolıp, katolikler, musulmanlar, hinduler de bar. Qala xalqı — 31%. Iri qalaları: Jorjtaun, Bartika hám basqalar.

== Tariyxı ==
Áyyemde Gayana aymaǵında indeycler jasaǵan. Gayananı birinshi bolıp ispanlar  ashqan (1499). XVI ásir aqırlarında inglisler Gayana jaǵasına kelgen. Keyin golland sawdagerleri Essekibo, Demerara hám Berbis dáryaları boyına kelip jaylasıp, bul jerlerdi ózlestirip basladı. Olar Afrikadan keltirilgen negr qullar járdeminde plantaciya xojalıqları júzege keldi. XVIII ásir aqırı — XIX ásir baslarında Gayanaǵa iyelik etiw ushın Ullı Britaniya, Gollandiya hám Franciya arasında gúres bolıp turdı. 1814-jılǵı Angliya-Gollandiya kelisimine qaray Gayana Ullı Britaniya ıqtıyarına ótti hám 1831-jıldan Britaniya Gvianası dep atalatuǵın boldı. 1834-jılda qulshılıq biykar etildi. 1838-jıldan basqa mámleketlerden, ásirese Hindstan hám Qıtaydan arzan jumıs kúshi keltirildi. Gayana xalqı milliy azatlıq ushın gúresti. Bul gúres [[Ekinshi jáhán urısı]]nan keyin keskin kórinis aldı. 1953-jılda Britaniya Gvianası miynetkeshleri ishki ózin-ózi basqarıwdı keńeytiwge eristi. 1966-jıl 26-mayda Britaniya Gvianası ǵárezsiz mámleket dep daǵaza etildi hám ol Gayana dep at berildi. 1970-jıldan Gayana — respublika. Sol jıldan [[BMSh]] aǵzası. 1992-jıl 8-yanvarda Ózbekstan Respublikası suverenitetin tán alǵan. Milliy bayramı: Respublika kúni — 23 fevral (1970).

== Siyasiy partiyaları hám kásiplik awqamı ==
Xalıq aǵartıwshılıq partiyası, húkimran partiya, 1950-jıl dúzilgen; Xalıq milliy kongressi, Oppoziciyadaǵı partiya, 1955-jıl dúzilgen; &quot;Birlesken kúsh&quot;, oppoziciyadaǵı partiya, 1960-jıl dúzilgen; Miynetkeshler awqamı, oppoziciyadaǵı partiya, 1977-jıl dúzilgen. Gayana kásiplik awqamları kongressi, 1940-jılda tiykar salınǵan.

== Xojalıǵı ==
Ekonomikasınıń tiykarı — awıl xojalıǵı hám kánshilik sanaatı. Jalpı ishki ónimde awıl xojalıǵı hám balıqshılıq 40,1% (sonday-aq qant-qumsheker islep shıǵarıw 28,4%), sanaat 16,1% (sonday-aq kánshilik 11,7%) ti quraydı. Okean jaǵasında, Demerara hám Berbis dáryaları oypatlıqlarında dıyqanshılıq etiledi. Tiykarǵı eginleri: qumshekerqamıs hám salı. Kokos palmasi, kofe, kakao, citrus miyweleri, ananas, maniok, batat hám basqalar da jetistiriledi. Qımbat bahalı aǵash tayarlanadı. Jaylawlarda kóbirek qaramal baǵıladı. Dárya hám teńizlerde balıq awlanadı. Sanaatındaǵı rawajlanıw paydalı qazılmalar, dáslep boksit, sonıń menen birge altın, almaz, marganes qazıp alıw menen baylanıslı. Ekonomikasınıń tiykarǵı tarmaqları mámleket qadaǵalawına alınǵan. Elektr energetikada ıssılıq elektr stanciyaları ústem. Bir jılda 219 mln. kvt/saat elektr energiyası payda etiledi. Islep shıǵarıw sanaatı hálsiz rawajlanǵan. Tiykarǵı tarmaqları: qant-qumsheker, pivo, temeki, aǵashsazlıq. Gayana romi jáhánge ataqlı. Temirjol uzınlıǵı — 88 km, avtomobil jolları uzınlıǵı — 7,2 mıń km. Tiykarǵı portları: Jorjtaun, Nyu-Amsterdam. Shetke qant-qumsheker, boksit, salı, almaz, rom, aǵash-taxta, azıq-awqat ónimleri, alyuminiy oksidi shıǵaradı. Shetten túrli mashinalar, neft ónimleri, transport quralları, qurılıs materialları, sút ónimleri, un hám gezleme aladı. Ullı Britaniya, AQSh, Kanada menen sawda etedi. Pul birligi — Gayana dolları.

== Mádeniyatı ==
6-14 jastaǵı balalar ushın májburiy oqıw jolǵa qoyılǵan. Tálimniń hámme túrleri — biypul. 6 jıllıq baslanǵısh, 7 jıllıq orta mektepler, óner-texnika bilim orınları, 2 kolledj bar. Oqıtıwshılar Jorjtaundaǵı pedagogika kolledjinde hám 2 oqıw orayında tayarlanadı. Ilimiy orayları: Gayana jámiyeti, Amerika informaciya orayı, Gayana xalıqaralıq qatnaslar institutı hám basqalar. Jorjtaun universiteti, Milliy kitapxana, Gayana muzeyi bar. Gayanada baspa etiletuǵın iri gazeta hám jurnallar: &quot;Voys of leybor&quot; (&quot;Miynet hawazı&quot;, gazeta, 1980-jıldan), &quot;Gayana kronikl&quot; (&quot;Gayana informaciyası, kúndelik gazeta, 1881-ıldan),  &quot;Mirror&quot; (&quot;Ayna&quot;, háptelik gazeta, 1962-jıldan), &quot;Nyu neyshn&quot; (&quot;Jańa millet&quot;, háptelik gazeta, 1955-jıldan), &quot;Sander&quot; (&quot;Gúldirmama&quot;, hár sherekte shıǵatuǵın jurnal, 1950-jıldan), &quot;Sandi kronikl&quot; (&quot;Ekshembi informaciyası&quot;, háptenama, 1881-jıldan). Gayana sociallıq baylanıslar agentligi húkimet informaciya xızmeti bolıp, ol 1989-jılda dúzilgen. &quot;Gayana brodkasting korporeyshn&quot; húkimet radioesittiriw xızmeti 1979-jılda dúzilgen. &quot;Gayana televijn&quot; húkimet telexızmeti 1993-jılda dúzilgen.

== Ádebiyatı ==
Ádebiyatı inglis tilinde. Folklordi Gayana jergilikli ápiwayı xalqı — indeycler jaratqan, keyinirek qumshekerqamıs plantaciyalarında isletiw ushın keltirilgen negrler hám hindler de bul processke qosılǵan. Jazba ádebiyat XIX ásirde payda boldı: &quot;Kolonist&quot; laqaplı avtordıń &quot;Demeraradaǵı túńgi ay&quot; lirikalıq qosıqlar toplamı, qullıqtan azap shekken S. Oliveranıń qosıqları, T. Donnıń &quot;Móminlerdiń kewil bildiriwi&quot; toplamı hám basqalar. A. Seymur &quot;Gviana ústinde bult&quot; dástanında tiykarǵı tariyxıy dáwirlerdi súwretlegen. Milliy azatlıq gúresi kúsheygen waqıtta M. Karterdiń poeziyası úlken áhmiyetli orın iyeledi. Keyingi waqıtlarda proza rawajlanıp atır. Koloniya dáwiriniń qıyınshılıqlarına qaramastan, professional kórkem óner rawajlandı, ol indeyc hám negr dástúrlerin ózinde jámlestirdi. Aǵash naǵıs oyıwshılıǵı, naǵıs, simvollıq súwretler úlgileri bar. Gayanadaǵı arxitekturalıq imaratlar tiykarınan aǵashtan jasalǵan bolıp, olardıń usılı hár túrli (ispansha, gollandsha, inglisshe usıllardıń tásiri bilinedi). Turar jaylar, ádette, biyik gerbishtiń tireklerini ústine kebracho, bambuk, palma aǵashlarınan bir qabatlı etip qurılǵan. Jorjtaunda dúnyadaǵı eń úlken aǵash shirkew (arxitektorı A. Blomfild) sawlat tógib turıptı. 1945-jıldan keyin mámleket paytaxtında zamanagóy ımaratlar qurıldı.

[[Kategoriya:Mámleketler]]
[[Kategoriya:Qubla Amerika]]</text>
      <sha1>mj1pqgcghekniywfsdlqfldone5zlio</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gaiti</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3125</id>
    <revision>
      <id>120831</id>
      <parentid>113981</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:32:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (25) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120831</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10577" sha1="t2aemg7r534yyqv8kzlwlzvrwtnxabg" xml:space="preserve">'''Gaiti''' (Haiti), '''Gaiti Respublikası''' (Republique d'Haiti) — Vest-Indiyadaǵı mámleket. Úlken Antil atawları toparındaǵı Gaiti atawdıń batıs bólegin hám bir qansha mayda atawlar, atap aytqanda Gonav hám Tartyu atawların óz ishine aladı. Maydanı 27,8 mıń km². Xalqı 7,3 mln. adam (2000). Paytaxtı — [[Porto-Prens]] qalası. Basqarıw tárepten 9 departamentke, departamentler okruglarǵa, okruglar bolsa topar (kommuna) larǵa bólinedi.

== Mámleketlik basqarıw principi ==
Gaiti- respublika. 1987-jıl 29-marttaǵı referendumda maqullanǵan konstituciyaǵa ámel etedi. Mámleket baslıǵı — prezident. Ol ulıwma tuwrı jasırın dawıs beriw jolı menen 5 jıl múddetke saylanadı. Jańa múddetke tákirar saylanıwı múmkin emes. Nızam shıǵarıwshı húkimet — Milliy assambleya (eki palatalı parlament). Atqarıwshı húkimet prezidentke hám bas ministr basshılıǵındaǵı húkimetke tiyisli bolıp tabıladı.

== Tábiyatı ==
Relyefi tawlı, aymaǵı tiykarınan por dáwiri hám paleogen-neogen jınıslardan quralǵan. Bul jınıslar arasında iri alyuminiy ruda kánleri bar. Íqlımı — tropikalıq passatlı ıqlım. Ortasha aylıq temperatura 22-28°, jawın samalǵa qarsı janbawırlarda jılına 2000 mm den kóbirek, samalǵa teris janbawırlarda hám batıqlarda 500-800 mm. Keme qatnaytuǵınn iri dáryası — Artibonit. Gaiti qublasında qımbat bahalı terekli ormanlar kóp. Artibonit dáryası oypatlıǵında sertikan putazar hám kaktuszarlar bar. Milliy baǵı — La-Sigadel.

== Xalqı ==
Xalqınıń 99% ten kóbi — gaitiler. XVI-XVIII ásirlerde Afrikadan keltirilgen qullardıń áwladları bolıp tabıladı (90% negrler, qalǵanları mulatlar). Xalıqtıń 30,3% qalalarda jasaydı. Mámleketlik tili — francuz tili, bıraq xalıqtıń derlik hámmesi gaiti kreol tilinde sóylesedi. Rásmiy dini — katolik dini. Iri qalaları — Porto-Prens, Kap-Aityen, Gonaiv, Leke.

== Tariyxı ==
XV ásir aqırına shekem bul atawda indeyc qáwimleri jasaǵan. 1492-jıl X. Kolumb ekspediciyası atawdı ashıp, onı Espanola dep ataǵan. XVII ásirde San-Kristobal atawǵa (Gaiti ataw qasında) jaylasıp alǵan francuz qaraqshı avantyuristleri áste-aqırın Espanolanıń batıs bólegin iyelegen. XVII ásir aqırınan Gaiti Franciyaǵa ǵárezli aymaqqa aylanıp, San-Domingo dep atalǵan. Jergilikli xalıq aq deneliler menen teń huqıqqa iye bolıw maqsetinde 1791-jıl kóterilis kóterdi. Franciya kolonizatorlarına qarsı kóterilgen kóterilis basshısı F. D. Tussen-Luvertyur uzaq múddetli sawashlardan keyin atawdan francuz, sonıń menen birge inglis hám ispan kolonizatorların da quwıp shıǵardı. 1801-jıl San-Domingoda qulshılıq biykar etildi, sol jılı assambleya shaqırıldı, konstituciya qabıl etilip, F. D. Tussen-Luvertyur San-Domingonıń ómirlik hákimi etip saylandı. 1802-jıl Franciya atawdı ózine qaratıwǵa háreket etip kórdi. Biraq 1803-jıl Vertye qasındaǵı urısta jeńiliske ushıradı. 1804-jıl 1-yanvarda Ǵárezsizlik deklaraciyası daǵaza etildi. Latın Amerikasında birinshi bolıp ǵárezsizlikke erisken bul mámleket taǵı óz atı menen Gaiti dep ataldı. 1806-jılǵı konstituciyaǵa qaray, Gaiti respublika dep daǵaza etildi. 1822-jıl atawdıń shıǵıs (ispan) bólegi Gaitige qosıp alındı.

Gaitidiń shıǵıs (burınǵı ispan) bólegi 1844-jıl ajıralıp shıǵıp, ǵárezsiz mámleket — Dominikana Respublikası dúzildi. XIX ásir aqırınan Gaitige AQSh kapitalı kirip kele basladı. 1915-jıl sentyabrde qol qoyılǵan kelisimge muwapıq AQSh Gaiti finansın óz qadaǵalawına alıp, mámleketti AQSh protektoratına aylandırdı. Mámlekette háwij alǵan milliy azatlıq háreketi aqıbetinde AQSh 1934-jılda Gaitiden óz áskerlerin alıp shıqtı. Ekinshi jáhán urısı dáwirinde Gaiti AQSh tıń áskeriy hám shiyki ónim támiynatı bazasına aylandı. 1957-jıl oktyabr saylawı nátiyjesinde húkimet joqarısına diktator F. Dyuvalye keldi. Ol barlıq aldıńǵı shólkemlerdi qadaǵan etti. 1964-jıl Dyuvalye ózin &quot;ómirlik prezident&quot; hám &quot;Gaiti milletiniń atası&quot; dep daǵaza etti. Ol jáne onıń dinastiyası 1986-jıl baslarına shekem mámleketti basqardı. Diktatura awdarılǵannan keyin, mámlekettegi siyasiy jaǵday turaqsız bolıp turdı. 1990-jılda saylanǵan prezident J. B. Aristid 1991-jıl sentyabr áskeriy tónkerilis nátiyjesinde lawazımınan shetletilip, mámleketten quwıp jiberildi; 1994-jılda ol taǵı lawazımına tiklendi. 1995-2000-jıllarda mámleket prezidenti Rene Preval, 2000-jıldan taǵı J. B. Aristid. Gaiti — 1945-jıldan BMSh aǵzası. Milliy bayramı — 1-yanvar — Ǵárezsizlik kúni (1804).

== Siyasiy partiyaları hám kásiplik awqamları ==
Gaitide demokratiyanı qayta tiklew háreketi, 1986-jılda dúzilgen partiya; Demokratiya hám ózgerisler milliy frontı, 1990-jıl dúzilgen; Gaiti kommunistleri birlesken partiyası, 1968-jıl dúzilgen; &quot;Lavalyas famiy&quot; partiyası, 1996-jıl dúzilgen; Revolyuciyalıq aldıńǵı milliy partiya, 1986-jıl dúzilgen; Gaiti xristian-demokratiyalıq partiyası, 1978-jıl dúzilgen; Gaiti miynetkeshleri avtonomiya kásiplik orayı, 1980-jıl dúzilgen; Gaiti jumısshıları milliy awqamı, 1951-jıl dúzilgen.

== Xojalıǵı ==
Gaiti — Latın Amerikasındaǵı ekonomikalıq tárepten eń qalaq mámleketlerden biri. Jalpı ishki ónimde awıl xojalıǵınıń úlesi 34%, sanaattıń úlesi 13,2% ti quraydı. Awıl xojalıǵında tiykarǵı egin — kofe; agava, qumshekerqamıs, paxta, citrus eginler, banan, mákke, salı, temeki de egiledi. Tawlarında jaylaw shárwashılıǵı rawajlanǵan; qaramal, eshki, qoy baǵıladı. Teńiz jániwarları awlanadı. Tawlarda qımbat bahalı aǵash tayarlanadı. Energetika shetten keltiriletuǵın neft tiykarında isleydi. Bir jılda islep shıǵarılatuǵın elektr energiya 359 mln. kvt/saat. Jer astı baylıqlarınan boksit, mıs qazıp shıǵarıladı. Azıq-awqat hám jeńil sanaat kárxanaları, qantsheker zavodları, sizal (agava japıraǵınan alınatuǵın lub talshıq) di dáslepki islew fabrikaları, sabın, salı aqlaw hám basqa kárxanalar bar. Paytaxt qasında dári-dármaq islep shıǵarıwshı farmacevtika zavodı, cement kárxanaları jaylasqan. Miragon qasında glinozyom, alyuminiy oksidi zavodı bar. Tiykarǵı sanaat orayı hám teńiz portı — Port-o-Prens qalası. Temirjollar uzınlıǵı — 376 km, avtomobil jolları uzınlıǵı — 4 mıń km ge jaqın, atap aytqanda qattı qatlamlı jollar — 1,5 mıń km. Xalıqaralıq aeroportı bar. Shetke, tiykarınan kofe, boksit, sizal hám qant shıǵarıladı. Shetten neft ónimleri, gezleme, azıq-awqat, túrli mashinalar keltiriledi. Sawda-satıqtaǵı tiykarǵı klienti — AQSh. Pul birligi — gurd.

== Bilimlendiriwi, mádeniy-aǵartıwshılıq hám ilimiy mákemeleri ==
Gaitide 7-12 jastaǵı balalar ushın biypul májburiy baslanǵısh tálim engizilgen bolsa da, xalıqtıń kóbisi (62%) sawatsız. 6 jıllıq baslanǵısh, 7 jıllıq orta mektepler, 3 jıllıq óner-texnika, awıl xojalıǵı bilim orınları hám basqa mektepler, bir qansha kolledjler bar. 3-6 jaslı balalar ushın mektepke shekemgi tárbiya mákemeleriniń kópshiligi menshikli bolıp tabıladı. Porto-Prensta universitet hám 3 joqarı texnika mektebi, Milliy kitapxana (1940), Milliy muzey (1938), Gaiti xalıqları muzeyi (1949), Kórkem oray (1944) bar. Ilimiy izertlewler mákemeleriniń tiykarǵı bólegi universitet quramında. Jetekshi ilimiy izertlewler mákemeleri: Sociallıq pánler salasındaǵı izertlew orayı, etnologiya, endokrinologiya institutları. Mámlekettegi ilimiy jumıslarǵa Ilimiy izertlewler milliy keńesi ulıwma basshılıq etedi.

== Baspasózi, radio hám televideniesi ==
Gaitinde bir qansha gazeta hám jurnallar baspa etiledi. Irileri: &quot;Maten&quot; (&quot;Tań&quot;, kúndelik gazeta, 1908-jıldan), &quot;Moniter&quot; (&quot;Tárbiyashı&quot;, háptede 2 ret shıǵatuǵın rásmiy gazeta), &quot;Nuvellist&quot; (&quot;Xabarshı&quot;, kúndelik keshki gazeta, 1898-jıldan), &quot;Bukan&quot; (&quot;Ot&quot;, hár waqıtta shıǵatuǵın gazeta, 1969-jıldan); Gaiti baspasóz agentligi — GAP húkimet informaciya agentligi bolıp tabıladı (1981-jılda dúzilgen). Milliy baylanıs keńesi radioesittiriw xızmeti esaplanadı (1969-jıl dúzilgen). Mámlekette 33 radio hám 5 telestanciya bar. Atap aytqanda, Gaiti Milliy radiosı, &quot;Radio Anti-Inter&quot;, &quot;Radio Metropol&quot; radiostanciyaları, &quot;Gaiti milliy telekórsetiwi&quot; húkimet xızmeti, Gaiti telekórsetiwi kommerciya xızmeti bar.

== Ádebiyatı (francuz tilinde) ==
Folklorinde indeyc hám Batıs Afrika ádebiyatınıń tásiri bar. XVIII-XIX ásirler ádebiyatında Gaiti xalıqlarınıń ǵárezsizlik ushın gúresi óz kórinisin taptı. Gaiti ǵárezsizlikke eriskennen keyin poeziya hám dramaturgiya, keyin francuz ádebiy aǵımları tásirinde romanshılıq, publicistika rawajlandı. Milliy azatlıq háreketiniń kusheyiwi (1915-1934) nátiyjesinde J. Rumen, J. Briyer, E. Rumer, R. Kamil sıyaqlı shayır hám jazıwshılar dóretiwshiliginde milliy maqtanısh, social narazılıqlar jańasha mazmun hám usılda, qaharmanlıq obrazlarda jırlandı. J. Sineas, T. Filipp, Pyer Marseley dóretiwshiliginde ápiwayı miynetkeshler turmısı sáwlelendi. Ekinshi jáhán urısınan keyin kórkem ádebiy processte rawajlanıw júz berdi. &quot;Qara ruda&quot; (1956), &quot;Teńiz haywanınıń kúndeligi&quot; (1964) poeziyalıq jıynaqları (R. Depestr), &quot;Shıq iyeleri&quot; (J. Rumen), &quot;Táńri kúlkisi&quot; (E. Sent-Aman), &quot;Jerkenish urıǵı&quot; (A. Lyospes), &quot;Kóz ashıp jumǵansha&quot; (J. S. Aleksis) romanlarında áhmiyetli social máseleler qálemge alındı.

== Arxitektura hám súwretlew kórkem óneri ==
Gaitide indeyclerdiń áyyemgi mádeniyat úlgileri — qolda islengen túrli ılaydan islengen formalar saqlanǵan. 1808-1816-jıllarda Kap-Aityen qasında La-Feryer qorǵanı hám XVIII ásir francuz saraylarına uqsas San-Susi sarayı, 1920-jıllarda bolsa Porto-Prensta Milliy saray qurıldı. Negr hám mulatlardıń xalıq dóretiwshiligi (aǵash nıqaplar, diywal súwretler) Gaiti turmısı hám tábiyatın jaqsı kórip, onı ápiwayı, biraq reńli súwretleri menen súwretleytuǵın ǵárezsiz oqıp úyrengen súwretshiler (F. Oben, E. Ippolit, L. Puasson) dóretiwshiligine tiykar boldı. Aǵash naǵıs oyıwshıları (Sh. Normil, A. Lafontan) negrler turmısınan túrli tábiyat kórinislerin jaratqan.

== Ádebiyatlar ==
ÓzME. Birinshi tom. Tashkent, 2000-jıl

[[Kategoriya:Mámleketler]]</text>
      <sha1>t2aemg7r534yyqv8kzlwlzvrwtnxabg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Buve atawları</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3127</id>
    <revision>
      <id>120393</id>
      <parentid>63539</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:35:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120393</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="koh5ootpxdu424meim0y2v8a8srgpar" xml:space="preserve">'''Buve atawları''' — [[Okeaniya]] kontinentinde jaylasqan mámleket.

[[Kategoriya:Mámleketler]]</text>
      <sha1>koh5ootpxdu424meim0y2v8a8srgpar</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Folklend atawları</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3128</id>
    <revision>
      <id>120768</id>
      <parentid>63555</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:06:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120768</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="105" sha1="8vycy51kp1z1spd4v8hzk7u6ixovp6h" xml:space="preserve">'''Folklend atawları''' — [[Okeaniya]] kontinentinde jaylasqan mámleket.

[[Kategoriya:Mámleketler]]</text>
      <sha1>8vycy51kp1z1spd4v8hzk7u6ixovp6h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dushanbe</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3180</id>
    <revision>
      <id>120609</id>
      <parentid>119313</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:33:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120609</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="361" sha1="9sjvk0t150pkjt58bmxv2s63sj65wrz" xml:space="preserve">'''Dushanbe''' — qala. [[Tájikstan]]niń paytaxtı. Xalqı: 863,4 (2020). Klimatı: [[Kontinental]].

[[Fayl:Donishgohi davlatii tibbii Tojikiston ba nomi A Sino.JPG |right|thumb|Tibiyat instituti]]
[[Fayl:Donishgohi davlatii omuzgorii Tojikiston ba nomi K Juraev.JPG |right|thumb]]

{{Aziya Paytaxtlari}}

[[Kategoriya:Paytaxtlar]]
[[Kategoriya:Tájikstan]]</text>
      <sha1>9sjvk0t150pkjt58bmxv2s63sj65wrz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dominika</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3211</id>
    <revision>
      <id>120599</id>
      <parentid>113866</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:08:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (9) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120599</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4872" sha1="ha92hz8suphd8uuk5afi3m891w82k6x" xml:space="preserve">''Bul terminniń basqa da mánisleri bar. Qarańız: [[Dominika (mánisleri).]]''

'''Dominika''' (Dominica), '''Dominika Doslıq awqamı''' (The Common-wealfh of Dominica) — Dominika atawdaǵı mámleket. Basqarıw tárepten 10 rayonǵa bólinedi. Maydanı 749,8 km2. Xalqı 74,2 mıń adam (1999). Paytaxtı — [[Rozo]] qalası.

== Mámleketlik basqarıw principi ==
Dominika Ullı Britaniya basshılıǵındaǵı Óz ara doslıqqa kirgen respublika. Ámeldegi Konstituciyası 1978-jıl 30-noyabrde qabıl etilgen. Mámleket baslıǵı — prezident (1998-jıldan V. Shou). Ol Jıynalıs palatası (bir palatalı parlament) tárepinen 5 jıl múddetke saylanadı. Konstituciyaǵa qaray prezident lawazımına tek bir ret qayta saylanıwı múmkin. Nızam shıǵarıwshı hákimiyattı Jıynalıs palatası, atqarıwshı hákimiyattı bas ministr basshılıǵındaǵı húkimet ámelge asıradı. Bas ministrdi prezident Jıynalıs palatası aǵzaları arasınan tayınlaydı.

== Tábiyatı ==
Jer maydanı tawlıq, eń biyik noqatı 1447 m (Dyabloten vulkanı). Íqlımı tropikalıq hám ızǵar, biraq arqa, shıǵıstan esiwshi passat samalı sebepli ıssı onsha sezilmeydi. Ortasha aylıq temperatura 25-27°. Jıllıq jawın muǵdarı 1500-2500 mm, iyuldan sentyabrge shekem geyde dawıllar bolıp turadı. Tawlardan jasıl ormanlar qorshap kóplegen mayda say hám dáryalar aǵıp túsedi, gózzal sarqıramalar kóp, olardıń eń shıraylısı Rozo arqadan 8 km uzaqtaǵı Trafalgar sarqıraması bolıp tabıladı. Mámleket kók shóp, ásirese putalıqlar, bambuk hám túrli palmalarǵa bay. Íssı bulaqlar, Morn-Trua-Piton milliy baǵı bar.

== Xalqı ==
Xalqı, tiykarınan Afrikalıq dominikalıqlar. Inglis hám francuzlar da jasaydı. Rásmiy tili — inglis tili, jergilikli kreol tili keń tarqalǵan. Dinge sıyınıwshılar arasında katolikler kópshilikti quraydı.

== Tariyxı ==
Dominikanı 1493-jılda X. Kolumb ashqan. Uzaq waqıt francuzlar menen inglisler arasında talas bolıp keldi. Parij shártnamasına qaray 1763-jıldan úzil-kesil Ullı Britaniya koloniyasına aylandı. 1958-1962-jıllarda Vest-Hindistan Federaciyası quramına kirdi. 1967-jıl 1-marttan &quot;Ullı Britaniya menen birlesken mámleket&quot; mártebesin aldı. 1978-jıl iyulda Londonda bolıp ótken konferenciyada Dominika Konstituciyası islep shıǵıldı hám oǵan ǵárezsizlik beriw tuwralı qarar qabıl etildi. Sol jıl 3-noyabrde Dominika ǵárezsizligi daǵaza etildi. Dominika — 1978-jıldan [[BMSh]] aǵzası. Milliy bayramı — 3-noyabr- Ǵárezsizlik kúni (1978).

== Siyasiy partiyaları hám kásiplik awqamları ==
Dominika leyboristler partiyası, 1985-jılda dúzilgen; Dominika miynetkeshleri birlesken partiyası, 1988-jılda dúzilgen; Dominika Azatlıq partiyası, 70-jıllardıń baslarında dúzilgen; Dominika aǵartıwshı partiyası, 1990-jılda tiykar salınǵan. Puqara xızmeti awqamı kásiplik awqam birlespesi, 1940-jılda dúzilgen; Dominika jumısshıları birlesken awqamı, 1960-jılda tiykar salınǵan; Dominika kásiplik awqamı, 1945-jılda dúzilgen.

== Xojalıǵı ==
Ekonomikasınıń tiykarın awıl xojalıǵı quraydı. Jalpı ishki ónimde awıl xojalıǵınıń úlesi 25%, sanaattıń úlesi 7,9%. Jerdiń kóp bólegin, ásirese jaǵalardı bananzarlar, kokos palmalari, citrus miyweler, kakao, mango, temeki, júzimzarlıqlar iyeleydi. Shárwashılıq tómen rawajlanǵan. Jumısshı kúshiniń azǵana 40% awıl hám orman xojalıǵında, balıqshılıqta bánt. Dominika sanaatı awıl xojalıǵı shiyki ónimin qayta isleytuǵın mayda kárxanalardan ibarat.

Túrli miywe sherbetleri hám konservaları, kopra (kokos ǵozasınıń túyiri), sabın, efir mayı hám sigara islep shıǵarıladı. Azraq muǵdarda toqımashılıq ónimleri, jergilikli aǵashtan taxta hám fanera da tayarlanadı. Qayraq qumlı tas hám hák tas qazıp alınadı. Shet el turizmi jaqsı dáramat keltiredi. Jumısshı kúshiniń 20% sol tarmaqta bánt. Avtomobil jolları uzınlıǵı — 756 km. Xalıqaralıq aeroport hám teńiz portı bar. Shetke banan, miywe sherbetleri hám konservaları, citrus miyweler, kopra, kakao hám sabın shıǵarıladı. Shetten azıq-awqat, janılǵı, túrli ásbap-úskeneler, transport quralları keltiriledi. Sawda-satıqtaǵı klientleri: Ullı Britaniya, AQSh, Kanada, Karib doslıq awqamındaǵı mámleketler. Pul birligi — Shıǵıs Karib dolları.

== Mádeniyatı ==
Dominikada úlken jastaǵı xalıqtıń sawatlılıq dárejesi — 95%. Pedagogikalıq ilimiy izertlewi bar. Dominikada &quot;Ofishl gazett&quot; (&quot;Rásmiy gazeta&quot;, húkimet háptenaması), &quot;Nyu kronikl&quot; (&quot;Jańa xabarlar&quot;, háptelik gazeta, 1909-jıldan) gazetaları baspa etiledi. &quot;Dominika brodkasting korporeyshn&quot; húkimet radioesittiriw mákemesi bar. Kabel telekórsetiwi isleydi.

[[Kategoriya:Mámleketler]]</text>
      <sha1>ha92hz8suphd8uuk5afi3m891w82k6x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Chad</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3216</id>
    <revision>
      <id>120419</id>
      <parentid>119142</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:39:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (22) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120419</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10002" sha1="ddguc9fciin80g9u3ilhxoa4ty36k25" xml:space="preserve">{{Chad infoqutısı}}
'''Chad''' (Tchad), Chad Respublikası (République du Tchad) — Oraylıq [[Afrika]]daǵı mámleket. Maydanı − 1284 mıń km². Xalqı − 9 mln.ǵa jaqın adam (2002). Paytaxtı — Njamena qalası. Basqarıw jaǵınan 28 prefekturaǵa bólinedi.

== Mámleket basqarıw principi ==
Chad — respublika. Ámeldegi Konstituciyası 1996-jıl 31-martta qabıl etilgen. Mámleket baslıǵı prezident (1991-jıldan Idriss Depi), ol ulıwma tuwrı hám jasırın dawıs beriw jolı menen 5 jıl múddetke saylanadı. Nızam shıǵarıwshı hákimiyattı 2 palatalı (Milliy jıynalıs hám Senat) parlament, atqarıwshı hákimiyattı prezident hám húkimet ámelge asıradı. Prezident bas ministrdi tayınlaydı.

== Tábiyatı ==
Chad aymaǵınıń kóp bólegi biyikligi 250-400 m bolǵan tegis tegislikten ibarat. Mámleket arqa bólegi Sahrai Kabir shólinde jaylasqan, qubla Jaǵa dep atalatuǵın shól hám shala shól landshaftlı savanna hám Sudan tábiyiy oblastınıń bir bólegin iyeleydi. Shet arqada Tibasti tawlıǵı bar (eń biyik noqatı 3415 m, Emi-Kusi tawı). Mámleket arqa-shıǵısında Ennedi hám Erdi platoları, qubla-arqa bóleginde Vadai dizbegi jaylasqan. Chadta boksit, diatomit, kaolin, neft, qalayı, uran, altın kánleri bar; Chad kúlinen soda hám duz alınadı. Íqlımı arqada tropikalıq shól ıqlımı. Yanvardıń ortasha temperaturası 15°, iyuldiki 30° qa shekem (ayırım jaǵdaylarda 50° qa shekem barıwı múmkin). Ortasha jıllıq jawın 100-250 mm. Qublada Ekvatorial mussonlı ıqlım. Qıs máwsimi (oktyabr-noyabrden aprel-mayǵa shekem) qurǵaq. Ortasha temperatura eń suwıq ayda 21°, eń ıssı ayda 33°, ortasha jıllıq jawın (250-1000 mm) arqadan qubla tárepke artıp baradı. Arqada hár dayımǵıday aǵar dáryalar joq. Qublada keme qatnaytuǵın iri dáryası — Sharı. Mámlekettiń batıs shegarasında Chad kóli jaylasqan. Arqadaǵı taslaq shóllerde tikenekli yarım puta hám putalar, oazislerde tok, xurma ósiriledi. Shet qublada qızıl qońır topıraqlarda savannalar bar, baobab teregi de ushıraydı. Savannalarda iri sút emiziwshi haywanlar — pıl, jirafa, kiyik, buyvol, nosorog; jırtqıshlardan — arıslan, leopard, sırtlan, shaǵal bar. Sharı dáryasınıń joqarǵı aǵımında maymıllar ushıraydı. Quslardan túyequs, birqazan, qızılǵaz bar. Jılan, kesirtke hám shıbın-shirkey kóp. Haywanlardı qorǵaw hám úyreniw ushın Zakuma milliy baǵı shólkemlestirilgen. Xalqınıń 1/3 bóleginen kóbin sharinil tillerinde sóylesiwshi xalıqlar, 1/3 bólegin arablar quraydı. Chad kóliniń qublada chad tillerinde sóylesiwshi mubi, xausa, massa xalıqları, Kamerun menen shegaraǵa jaqın orınlarda mbum xalqı jasaydı. Rásmiy tilleri — francuz hám arab tilleri. Xalıqtıń yarımınan kóbi jergilikli dinlerge sıyınadı, qalǵanları musılman suniyler; xristianlar da bar. Iri qalaları — Njamena, Mundu, Abeshe.

== Tariyxı ==
Chad aymaǵında adam áyyemnen jasap kelgen. IX ásirde Chad kóli basseyninde Kanem mámleketi payda bolǵan. Kanem mámleketi páseńlewge ushıraǵannan soń, XIV ásir aqırında Bornu mámleketi dúzildi. XIX ásir aqırına shekem házirgi Chad aymaǵınıń túrli bólimlerinde Vadai (XIV ásir), Bagirmi (XVI ásir), Rabbah (XIX ásir) mámleketleri júzege keldi. XIX ásir aqırı — XX ásir baslarında Chad kóli basseynin Ullı Britaniya, Germaniya, Franciya iyelep alıwǵa umtıldı. 1900-jıl Chad Franciyanıń áskeriy aymaǵı dep daǵazalandı. Onıń ayırım bólimlerin basıp alıw 1914-jılǵa shekem dawam etti. 1904-jıl Chad aymaǵı UbangiShari — Chad koloniyaları federaciyası (1910-jıldan Franciya Ekvatorial Afrikası) (FEA) quramına kirgen. 1914-jıl Chad UbangiShariden ajıratıp alınıp, FEAning bólek koloniyasına aylantırildi. Ekinshi jáhán urısı jılları (1939-45) Chad «Azat Franciya» áskeriy bólimleri dúziletuǵın aymaqqa aylandı. Urıstan keyingi jıllarda Chadta milliy azatlıq háreketi háwij aldı. 1946-jıl Chad FEA quramında Franciyanıń «teńiz artındaǵı aymaǵı» na aylandı. 1947-jıl dúzilgen Chad aldıńǵı partiyası Chad ǵárezsizligi ushın alıp barılǵan gúreske basshılıq etti. 1957-jıl Chadta Afrikalıqlardan ibarat húkimet keńesi dúzildi. 1958-jıl 28-noyabrde Chad Franciya Jámiyetshiligi quramındaǵı respublika dep daǵaza etti. Milliy azatlıq háreketi kúsheyiwi nátiyjesinde Franciya húkimeti Chadqa ǵárezsizlik berdi. 1960-jıl 11-avgustta Chad ǵárezsiz mámleket dep daǵazalandı. 1975-jıl áskeriy tónkerilis bolıp, húkimet tarqatıp jiberildi. Sol waqıttan baslap mámlekettegi túrli áskeriy siyasiy toparlar ortasında bir neshe márte qurallı dúgilisler bolıp ótti. 1990-jıl dekabrde húkimet tóbesine Idriss Debi basshılıǵındaǵı Milliy qutqarıw patriotlıq háreketi keldi hám ol kóp partiyalı-demokratiyalıq basqarıw principin engiziw jolın tańladı. Chad 1960-jıldan BMSh aǵzası. [[Ózbekstan]] Respublikası suverenitetin 1993-jıl 12-yanvarda tán alǵan, 1994-jıl 16-sentyabrden diplomatiya múnásibetlerin ornatqan. Milliy bayramı — 11-avgust — Ǵárezsizlik kúni (1960).

== Siyasiy partiyaları hám kásiplik awqamları ==
Demokratiya hám rawajlanıw ushın milliy awqam, 1992-jıl dúzilgen; Rawajlanıw hám jańalanıw milliy awqamı; Milliy qutqarıw patriotlıq háreketi, 1990-jıl dúzilgen; Jańalanıw hám demokratiya ushın awqam, 1992-jıl tiykar salınǵan; Chad milliy azatlıq fronta, 1965-jıl shólkemlestirilgen. Chad kásiplik awqamları birlespesi, 1988-jıl dúzilgen.

== Ekonomikası ==
Chad — ekonomikalıq jaqtan hálsiz rawajlanǵan mámleket. Jalpı ishki ónimde awıl xojalıǵınıń úlesi 39%, sanaat hám qurılısta 15%, xizmet kórsetiw tarawında 46% ti quraydı. Awıl xojalıǵı — ekonomikanıń tiykarı. Chadtıń tiykarǵı tarmaǵı — diyqanshılıq. Ónimi shetke shıǵarılatuǵın tiykarǵı egini paxta. Sonıń menen birge, ǵoza, salı, biyday, tarı, mákke egiledi; xurma ósiriledi. Xalıqtıń 1/3 bólegi kóshpeli hám yarım kóshpeli shárwashılıq penen shuǵıllanadı. Shárwashılıǵında qaramal, qoy hám eshki baǵıladı. Dáryaları hám de Chad hám basqa kólde balıq awlanadı. Sanaatı jaqsı rawajlanbaǵan. Onıń tiykarǵı tarmaǵı — toqımashılıq. Azıq-awqat sanaatında gósh, un, salı aqlaw, may, qumsheker qant, pivo pisiriw zavodları bar. Chad kólinen palaw duzı hám soda qazıp alınadı. Jılına ortasha 92 mln. kVt saat elektr energiya payda etiledi. Avtomobil jolları uzınlıǵı — 32,7 mıń km, temirjol joq. Logone hám Shari dáryalarında 1 jılda 3 ay keme qatnaydı. Njamenada xalıqaralıq aeroport bar. Chad shetke paxta, qaramal, gósh, teri shıǵaradı; shetten neft ónimleri, azıq-awqat, transport quralları aladı. Sırtqı sawdada Portugaliya, Franciya, AQSh, Germaniya, Yaponiya menen sheriklik etedi.

== Bilimlendiriwi hám ilimiy mákemeleri ==
Chadta 8 jastan 14 jasqa deyingi balalar ushın baslanǵısh tálim májburiy. Tálim francuz tilinde alıp barıladı. Baslanǵısh mektepke balalar 6 jastan qabıl etiledi. Baslanǵısh mektep 6 jıllıq. Orta mektepte oqıw 7 jıl Orta texnika tálimi tolıqsız orta mektep negizinde mektep hám internatlarda ámelge asırıladı. Joqarı tálimdi Njamenadaǵı Chad universiteti beredi. Chad mákemeleri: Paxta hám toqıw institutı, Milliy gumanitar pánler institutı, planetariy, awıl xojalıǵı byurosı, ilimiy texnika byurosı, geografiya izertlew stanciyası hám basqalar.

== Baspasózi, radioesittiriwi hám telekórsetiwi ==
Chadta francuz tilinde «InfoChad» («Chad informaciyası») kúndelik byulleten shıǵadı (1964-jıldan). Chad informaciya agentligi 1964-jılda shólkemlestirilgen. Chad milliy radiosı húkimet radiostanciyası esaplanadı; 1955-jıl dúzilgen. Chad televideniesi, húkimet xızmeti.

== Arxitektura hám súwretlew kórkem óneri ==
Chad aymaǵınan paleolit hám neolit dáwirine tiyisli kryataslarǵa islengen súwretler tabılǵan. Chadtıń otırıqshı xalqı Logone hám Shari dáryaları oypatlıqlarındaǵı kishi qalashalarda jasaydı. Xalıq awıllarda tóbesi shıń tárizli, diywalları ılay menen sıbalǵan dóńgelek hám tuwrı múyeshli ılashıqlar quradı. Qalalarda ishki háwlili, tegis tóbeli, átirapi diywal menen oralǵan úyler quradı. Chad qublada VIII-X ásirlerge tiyisli áyyemgi mádeniyat estelikleri (keramika buyımları, adam hám haywan súwretleri túsirilgen ılaydan islengen ıdıs hám bronza háykelsheler, adamnıń ılaydan tayarlanǵan basları) tabılǵan. Chadta áyyemnen ámeliy bezew kórkem óneriniń toqımashılıq, kesteshilik, naǵıs oyıwshılıq, gúzeshilik sıyaqlı túrleri rawajlanǵan. 

== Muzıkası ==
Chad xalıqlarınıń xalıq qosıqları pentatonikaǵa tiykarlanadı; ayaq oyınlardan mdomlang (ańshılar ayaq oyını), ndon mbessi, bayyan, n'dason (máresim ayaq oyını), sai, basaka (bayram ayaq oyını) túrleri keń tarqalǵan. Saz ásbapları: udarlı — baraban (3 barabannan ibarat ansambl ataqlı), toqpaq, qońırawsha, ksilofonlar; úflep shertiletuǵın sazlar — algaita (goboy túri), kamigstan islengen klarnet hám basqalar. Professional ansambllerde úflep shertiletuǵın sazlar barabanlar menen birge isletiledi. 1970-jıl Milliy rake ansambli shólkemlestirilgen.

== Basqarıw jaǵınan bóliniwi ==
Mámleket 14 prefekturaǵa bólingen. Eń úlken qalaları:
* Njamena (687,000 adam)
* Sarh (129,600 adam)
* Mundu (117500 adam)
* Abeshe (95,800 adam).

== Xalıq ==
Eń úlken xalıqları: saralar hám arablar (jámi 200 etnikalıq topar jasaydı). Xalıqtıń 50% i musılman, 30% i xristian, 20% i — butparast.
* 1977 — 4,16 mln. adam 
* 2003 — 9,25 mln. adam 

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Afrika}} 

[[Kategoriya:Mámleketler]]
[[Kategoriya:Chad| ]]
[[Kategoriya:Afrika mámleketleri]]</text>
      <sha1>ddguc9fciin80g9u3ilhxoa4ty36k25</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Grenada</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3222</id>
    <revision>
      <id>120912</id>
      <parentid>115794</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T11:54:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (15) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120912</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4164" sha1="dnld1yhgmseu5qa7o84n0vf5649nqll" xml:space="preserve">'''Grenada''' — Karib teńizindegi Grenada ataw hám Grenadina atawları qubla bólegindegi mámleket. [[BMSh]] aǵzası. Maydanı 344,5 km2. Xalqı 98,9 mıń adam (1999). Paytaxtı — [[Sent-Jorjes]] qalası. Basqarıw tárepten 7 rayonǵa bólingen.

== Mámleketlik basqarıw principi ==
Grenada — [[Ullı Britaniya]] basshılıǵındaǵı Óz ara doslıq quramındaǵı ǵárezsiz mámleket. 1974-jıl Konstituciyasına muwapıq mámleket baslıǵı Ullı Britaniya xanzadası. Xanzada atınan general-gubernator jumıs kóredi. Nızam shıǵarıwshı organ eki palatalı (Senat hám Wákiller palatası) parlament bolıp tabıladı. Atqarıwshı hákimiyattı bas ministr basshılıǵındaǵı húkimet ámelge asıradı. Parlament saylawında kópshilik dawıs alǵan partiyanıń basshısı bas ministr etip tayınlanadı.

== Tábiyatı ==
Grenada atawları vulkanlardan payda bolǵan. Házir de bul jerde bir neshe vulkan shıńları bar (eń biyik noqatı 840 m). Íqlımı — subekvatorial, teńiz ıqlımı. Ortasha jıllıq temperatura 26° átirapında, jıllıq jawın 1500 mm den asadı. Joqarı ıǵallıqtaǵı tropikalıq ormanları turaqlı jasıl.

== Xalqı ==
Xalqınıń 50% ten kóbi negrler, 40% gibridler; indeycler hám evropalıqlar da jasaydı. Rásmiy tili — inglis tili. Dinge sıyınıwshılar — tiykarınan xristian. Qala xalqı — 32%.

== Tariyxı ==
Atawdı 1498-jıl X. Kolumb ashqan. 1650-jıldan Franciya iyelegen. 1783-jıl Versal kelisim shártnamasına qaray Ullı Britaniya koloniyası. 1967-jılda Ullı Britaniya onı &quot;Ullı Britaniya menen birlesken mámleket&quot; dep járiyaladı. 1974-jıl fevralda ǵárezsizlikke eristi. Sol jıldan Grenada — BMSh aǵzası. Milliy bayramları — 7-fevral — Ǵárezsizlik kúni (1974), 13-mart — Revolyuciya kúni (1979).

== Siyasiy partiyaları, kásiplik awqamları ==
Milliy partiya, 1989-jılda dúzilgen; Milliy demokratiyalıq kongress partiyası, 1987-jılda tiykar salınǵan; Jańa milliy partiya, 1984-jılda dúzilgen; Grenada birlesken leyboristler partiyası, 1950-jılda tiykar salınǵan; Moris Bishop atındaǵı patriotlıq háreketi partiyası, 1984-jılda dúzilgen. Grenada kásiplik awqamları keńesi 1955-jılda dúzilgen.

== Xojalıǵı ==
Ekonomikasınıń tiykarın awıl xojalıǵı quraydı. Onıń jalpı ishki ónimdegi úlesi 15,5%, sanaattıń úlesi — 6%. Tiykarınan banan, kakao, kokos ǵozası, muskat ǵozası (jáhánde 2-orın), paxta, citrus miyweler, qumshekerqamıs jetistiriledi. Shárwashılıǵında qaramal, shoshqa baǵıladı; balıq tutıw, ormanshılıq da rawajlanǵan. Sanaatında awıl xojalıǵı ónimlerin qayta islep, may, rom, pivo, alkogolsız ishimlikler, sonıń menen birge, mebel, kiyim-kenshek islep shıǵaratuǵın kishi kárxanalar bar.

== Transportı ==
Jılına ortasha 51 mln. kvt/saat elektr energiya islep shıǵarıladı. Shet el turistler mámleket ekonomikası ushın úlken áhmiyetke iye. Temirjol joq. Tiykarǵı teńiz portı hám xalıqaralıq aeroportı — Sent-Jorjes qalası shetke muskat ǵozası, banan, kakao shıǵaradı; shetten azıq-awqat hám sanaat buyımları, transport quralları, janılǵı, mashina, ásbap-úskene, mineral tógin, kiyim-kenshek hám basqalar keltiriledi. Sawda-satıqtaǵı tiykarǵı klientleri: AQSh, Kanada, Ullı Britaniya, Pul birligi — Shıǵıs Karib dolları.

== Bilimlendiriwi ==
Grenada bilimlendiriwi inglis sistema tásirinde quralǵan. 6-14 jaslı balalar ushın májburiy biypul tálim engizilgen. Menshikli mektepler de bar. Baslanǵısh mektepte de, orta mektepte de oqıw múddeti — 7 jıl Óner-texnika hám pedagogika bilim orınları bar. Grenadada Vest-Indiya universitetiniń 1 fakulteti jaylasqan.

== Baspasózi, radioesittiriwi hám telekórsetiwi ==
Grenadada inglis tilinde &quot;Gavernment gazett&quot; (&quot;Húkimet gazetası&quot;), &quot;Grenada gardian&quot; (&quot;Grenada qorıqshısı&quot;), &quot;Grenadian voys&quot; (&quot;Grenada dawısı&quot;) háptelik gazetaları shıǵadı. &quot;Grenada brodkasting netuork&quot; radioesittiriw xızmeti 1972-jılda dúzilgen, &quot;Grenada brodkasting korporeyshn televiji&quot; telekórsetiw xızmeti bar.

[[Kategoriya:Mámleketler]]</text>
      <sha1>dnld1yhgmseu5qa7o84n0vf5649nqll</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Doneck</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3343</id>
    <revision>
      <id>120602</id>
      <parentid>112179</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:08:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120602</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1402" sha1="svlnwvkyr7vy9tgdyg5eg3mbi9e2emi" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
|official_name         = Donetsk
|image_skyline         =Парк Щербакова 037.jpg
|imagesize             = 290px
|image_caption         = 
|image_flag            = Flag of Donetsk.svg
|image_shield          = Большой герб Донецка.png
|image_map             =
|map_caption           = 
|subdivision_type      = [[Jurtı]]
|subdivision_name      = {{flagicon|Ukraine}} [[Ukraina]]
|established_title     = 
|established_date      = 
|leader_party          = 
|leader_title          = [[Gubernаtоr]]
|leader_name           = [[Lukashenko Аleksandr Аlekseyivich]]
|area_total_km2        = 358
|population_total      = 953 217
|population_metro      = 
|population_density_km2= 
|population_as_of      = 2013
|population_footnotes  = 
|timezone              = +5 UTC
|utc_offset            = 
|timezone_DST          = 
|utc_offset_DST        =

|latd = 48 | latm = 00 | lats = 32 |latNS = N

|longd = 37 | longm = 48 |longs = 15 | longEW = E
|elevation_m           = 
|area_code             = 
|blank_name            = 
|blank_info            = 
|website               = [http://mer.dn.ua/ mer.dn.ua/]
|footnotes             =
}}

'''Donetsk''' ({{lang-ru|Донецк}}) — [[Ukraina]]da jaylasqan qala, [[Doneck wálayatı]]niń orayı. Xalqı sanı 988 000 adam (2008). Klimatı : [[Subtropik]]

[[Kategoriya:Qalalar]]
[[Kategoriya:Ukraina]]</text>
      <sha1>svlnwvkyr7vy9tgdyg5eg3mbi9e2emi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Boks</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3512</id>
    <revision>
      <id>120356</id>
      <parentid>112091</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:26:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120356</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="111" sha1="i8q7yobydho609lciqtmezp3sgq3869" xml:space="preserve">[[Fayl:Ouch-boxing-footwork.jpg|thumb|155px|]]
'''Boks''' — [[sport]] turleriniń biri.

[[Kategoriya:Sport]]</text>
      <sha1>i8q7yobydho609lciqtmezp3sgq3869</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dzyudo</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3513</id>
    <revision>
      <id>120611</id>
      <parentid>112188</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:34:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120611</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="127" sha1="m0rgdu432gw8g6yxqbkmbvevm0at32r" xml:space="preserve">[[Fayl:Haraigoshi.jpg|thumb|right|]]
'''Dzyudo''' — [[sport]] turleriniń biri.

{{Dereksiz}}
{{shala}}

[[Kategoriya:Sport]]</text>
      <sha1>m0rgdu432gw8g6yxqbkmbvevm0at32r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ferǵana wálayatı</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3592</id>
    <revision>
      <id>120752</id>
      <parentid>113950</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:03:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120752</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="283" sha1="0o0cmtbx6k73hodeg9bwvuyagp30l7i" xml:space="preserve">[[Image:UZ-Fergana-Province.PNG|thumb|250px]]

'''Ferǵana wálayatı''' [[Ózbekstan]]da jaylasqan wálayat. Ortalıǵı [[Ferǵana]] qalası. Iri qalaları — [[Qoqand]] [[Marǵılan]].

== Derekler ==
{{Derekler}}

{{Uzb-stub}} 
{{Ózbekstan regionları}}
{{Ferǵana wálayatı}}</text>
      <sha1>0o0cmtbx6k73hodeg9bwvuyagp30l7i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gaziantep wálayatı</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3658</id>
    <revision>
      <id>120840</id>
      <parentid>115766</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:35:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120840</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="230" sha1="pyntu8rpqq5qy6znh5wr83dun70rjok" xml:space="preserve">[[Image:Gaziantep Turkey Provinces locator.jpg|300px|thumb|Gaziantep wálayatı]]
'''Gaziantep''' — [[Túrkiya|Túrkiya respublikasi]]ndaǵı bir wálayatı.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Túrkiya wálayatları}}

{{geo-stub}}</text>
      <sha1>pyntu8rpqq5qy6znh5wr83dun70rjok</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bursa wálayatı</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3662</id>
    <revision>
      <id>120389</id>
      <parentid>113774</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:35:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120389</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="200" sha1="2r3az1kfgje05ok5nqfbd80fvu994nn" xml:space="preserve">[[Image:Bursa in Turkey.svg|310px|thumb|Bursa wálayatı]]
'''Bursa''' — [[Túrkiya]]daǵi bir wálayat.

{{Túrkiya wálayatları}}


{{shala}}

[[Kategoriya:Túrkiya]]

== Derekler ==
{{derekler}}</text>
      <sha1>2r3az1kfgje05ok5nqfbd80fvu994nn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Edirne wálayatı</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3663</id>
    <revision>
      <id>120623</id>
      <parentid>113886</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:36:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120623</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="215" sha1="t3y8tawdwso1hh5szgalt66crpx5eqa" xml:space="preserve">[[Fayl:Edirne_Turkey_Provinces_locator.jpg|300px|thumb|Edirne wálayatı]]
'''Edirne''' — [[Túrkiya]]daǵi bir wálayat.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Túrkiya wálayatları}}
{{shala}}

[[Kategoriya:Túrkiya]]</text>
      <sha1>t3y8tawdwso1hh5szgalt66crpx5eqa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Diyarbakır wálayatı</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3664</id>
    <revision>
      <id>120590</id>
      <parentid>113855</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:06:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120590</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="224" sha1="lc2jx79g9f2v02rcf8vw0p4lownodew" xml:space="preserve">[[Image:Diyarbakir in Turkey.svg|300px|thumb|Diyarbakır wálayatı]]
'''Diyarbakır''' — [[Túrkiya]]da jaylasqan bir wálayat.

{{Túrkiya wálayatları}}


{{shala}}

[[Kategoriya:Túrkiya]]

== Derekler ==
{{derekler}}</text>
      <sha1>lc2jx79g9f2v02rcf8vw0p4lownodew</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Eskişehir wálayatı</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3672</id>
    <revision>
      <id>120699</id>
      <parentid>113914</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T06:55:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120699</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="221" sha1="houxqu8a606iquiszxkhbr7pm9m1lj8" xml:space="preserve">[[Image:Eskişehir_Turkey_Provinces_locator.jpg|300px|thumb|Eskişehir wálayatı]]
'''Eskişehir wálayatı''' — [[Túrkiya]]da jaylasqan bir wálayat.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Túrkiya wálayatları}}
{{shala}}</text>
      <sha1>houxqu8a606iquiszxkhbr7pm9m1lj8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Denizli wálayatı</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3681</id>
    <revision>
      <id>120554</id>
      <parentid>113837</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:54:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120554</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="211" sha1="8i5k5jpsod0smbdz2mxrh4ipn5ukz3j" xml:space="preserve">[[Fayl:Denizli_Turkey_Provinces_locator.jpg|300px|thumb|Denizli wálayatı]]
'''Denizli wálayatı''' — [[Túrkiya]]da jaylasqan bir wálayat.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Túrkiya wálayatları}}
{{shala}}</text>
      <sha1>8i5k5jpsod0smbdz2mxrh4ipn5ukz3j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Erzurum wálayatı</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3686</id>
    <revision>
      <id>120672</id>
      <parentid>113912</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:58:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120672</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="199" sha1="eeie5yn4kl6n5rmvf5ard0gwhvgnaxm" xml:space="preserve">[[Image:Erzurum in Turkey.svg|300px|thumb|Erzurum wálayatı]]
'''Erzurum wálayatı''' — [[Túrkiya]]da jaylasqan bir wálayat.

{{Túrkiya wálayatları}}


{{shala}}

== Derekler ==
{{derekler}}</text>
      <sha1>eeie5yn4kl6n5rmvf5ard0gwhvgnaxm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Futzal</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3745</id>
    <revision>
      <id>120822</id>
      <parentid>118477</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:30:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (5),  –  →  —  (4) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120822</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="38621" sha1="jmw1sudac53nhrc74fjbjv6fsdf12qx" xml:space="preserve">{| class=&quot;infobox&quot; style=&quot;width: 22em; text-align: left;&quot;
|+ style=&quot;font-size: 125%; text-align: center;&quot; | '''Futzal'''
|-
| colspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align: center;&quot; | [[File:2018-10-18_Futsal_(Boys_Bronze_medal_match)_at_2018_Summer_Youth_Olympics_by_Sandro_Halank–0035.jpg|270px]]
|-
| colspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align: center; font-size: 90%;&quot; | 2018-jılǵı Jazǵı Jaslar Olimpiadasında Argentina hám Mısır arasındaǵı xalıqaralıq futzal matchı
|- style=&quot;background: #f7f8ff;&quot;
! style=&quot;width: 50%; text-align: left;&quot; | '''Eń joqarı basqarıwshı organ'''
| style=&quot;width: 50%; text-align: left;&quot; | [[FIFA]]
|- 
! style=&quot;width: 50%; text-align: left;&quot; | '''Birinshi oynalǵan'''
| style=&quot;width: 50%; text-align: left;&quot; | [[1930]], [[Montevideo]], [[Urugvay]]
|- style=&quot;background: #ccc;&quot;
! colspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align: center;&quot; | '''Ózgeshelikleri'''
|-
! style=&quot;width: 50%; text-align: left;&quot; | '''Baylanıs'''
| style=&quot;width: 50%; text-align: left;&quot; | Awa
|- style=&quot;background: #f7f8ff;&quot;
! style=&quot;width: 50%; text-align: left;&quot; | '''Komanda aǵzaları'''
| style=&quot;width: 50%; text-align: left;&quot; | Hár tárepten 5 oyınshı
|-
! style=&quot;width: 50%; text-align: left;&quot; | '''Aralas jınıslı'''
| style=&quot;width: 50%; text-align: left;&quot; | Yaq, bólek jarıslar
|- style=&quot;background: #f7f8ff;&quot;
! style=&quot;width: 50%; text-align: left;&quot; | '''Túri'''
| style=&quot;width: 50%; text-align: left;&quot; | Komandalıq sport, top oyını
|-
! style=&quot;width: 50%; text-align: left;&quot; | '''Qurallar'''
| style=&quot;width: 50%; text-align: left;&quot; | Futzal tobı, Futzal ayaq kiyimi, Baltır qorǵawıshları, Forma
|- style=&quot;background: #f7f8ff;&quot;
! style=&quot;width: 50%; text-align: left;&quot; | '''Ótkeriletuǵın orın'''
| style=&quot;width: 50%; text-align: left;&quot; | Futzal maydanı
|-style=&quot;background: #ccc;&quot;
! colspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align: center;&quot; | '''Tarqalıwı'''
|- style=&quot;background: #f7f8ff;&quot;
! style=&quot;width: 50%; text-align: left;&quot; | '''Mámleket yamasa aymaq'''
| style=&quot;width: 50%; text-align: left;&quot; | Dúnya júzi boyınsha
|-
! style=&quot;width: 50%; text-align: left;&quot; | '''Olimpiada'''
| style=&quot;width: 50%; text-align: left;&quot; | Yaq (2018-jıldan baslap tek Jaslar Olimpiadasında)
|- style=&quot;background: #f7f8ff;&quot;
! style=&quot;width: 50%; text-align: left;&quot; | '''Paralimpiada'''
| style=&quot;width: 50%; text-align: left;&quot; | Yaq
|}
'''Futzal''' — [[basketbol]] maydanı sıyaqlı qattı maydanda, futbol maydanınan kishirek hám tiykarınan jabıq orında oynalatuǵın [[Futbol|futboldıń]] bir túri. Onıń bes adamlıq futbol hám jabıq futbolǵa uqsaslıqları bar.&lt;ref&gt;{{cite web |date=2 July 2014 |title=World Cup 2014: Futsal — the game behind Brazil's superstars |url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/27980859 |website=[[BBC]] Sport |access-date=14 February 2018 |archive-date=17 October 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181017154000/https://www.bbc.co.uk/sport/football/27980859 |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Futzal eki komanda arasında oynaladı, hár komandada bes oyınshıdan boladı, olardıń biri dárwazaman. Sheksiz almastırıwlarǵa ruqsat etiledi. Jabıq futboldıń basqa túrlerinen ayırmashılıǵı, ol sızıqlar menen belgilengen qattı maydanda oynaladı; diywallar yamasa taxtalar qollanılmaydı. Ol associaciyalıq futbolǵa qaraǵanda kishkenerek, qattıraq hám az sekiretuǵın top penen oynaladı.&lt;ref name=&quot;cusa&quot;&gt;{{cite web|url=https://cloud.rampinteractive.com/cusaabca/files/Futsal%20Files/Futsal%20vs%20Soccer.pdf|url-status=live|title=What is Futsal? The Differences Between CUSA's Futsal, Outdoor and Indoor Soccer Programs|archive-url=https://web.archive.org/web/20070929015543/http://www.cusa.ab.ca/league.php?scriptName=LEAGUEINFO&amp;leagueID=1000&amp;leagueInfoID=6273|website=Calgary United Soccer Association (CUSA) |archive-date=2007-09-29}}&lt;/ref&gt;

Oyın maydanı, top hám qaǵıydalar kishi keńisliklerde toptı basqarıw hám pas beriwge qolaylı.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.2cfutsal.com/new-to-futsal|title=New to Futsal|website=2C Futsal|language=en-us|access-date=2018-03-01|archive-date=1 March 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180301104204/http://www.2cfutsal.com/new-to-futsal|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |date=24 February 2023 |title=New to Futsal |url=https://mediajaringsport.id/asal-usul-sepak-bola-dunia-sejarah-olahraga-populer/ |website=futsal all |language=en-us |access-date=29 September 2024 |archive-date=17 January 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250117181041/https://mediajaringsport.id/asal-usul-sepak-bola-dunia-sejarah-olahraga-populer/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Bul oyın sonday-aq improvizaciya, kreativlik hám texnikanı baslı orınǵa qoyadı.&lt;ref name=&quot;bbc&quot;&gt;{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/skills/7143587.stm|title=How will English football develop?|access-date=2007-12-18 | work=BBC News | date=2007-12-17 |archive-date=29 October 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231029183801/http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/skills/7143587.stm |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

== Atı ==

Futzal sózi [[Portugal tili|portugal tilindegi]] «futebol de salão» hám [[Ispan tili|ispan tilindegi]] «fútbol sala» yamasa «fútbol de salón» sózlerinen kelip shıqqan, bulardıń barlıǵı «jabıq orın futbolı» (sózbe-sóz 'zal futbolı') dep awdarıladı.&lt;ref name=futsalse&gt;{{cite web |title=Futsal — Past, Present &amp; Future — futsal.se |url=http://futsal.se/2015/04/futsal-past-present-future/ |website=futsal.se |access-date=4 May 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180219091004/http://futsal.se/2015/04/futsal-past-present-future/ |archive-date=19 February 2018 |language=en |date=9 April 2015 |url-status=dead}}&lt;/ref&gt; 1980-jıllarda [[FIFA]] hám FIFUSA (házirgi Jáhán Futzal Associaciyası)&lt;ref name=&quot;cafs&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.cafs.asia/index.php/news_detail/index/35|title=Futsal History|date=2 November 2013|website=Confederation of Asian Futsal|access-date=16 February 2018|archive-date=22 January 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190122151548/http://www.cafs.asia/index.php/news_detail/index/35|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; arasında «futbol» sózin qollanıw boyınsha júz bergen kelispewshilik sebepli, FIFUSA 1985-jılı Ispaniyanıń [[Madrid]] qalasında ótkerilgen Jáhán Chempionatında «fut-sal» terminin qollana basladı, biraq FIFA da tórt jıldan soń óziniń xalıqaralıq turniri ushın usı termindi qabıl etti. Sonnan berli futzal rásmiy hám xalıqaralıq maqullanǵan atamaǵa aylandı.&lt;ref name=&quot;usfuthist&quot;&gt;{{cite web |title=History of Futsal |url=https://futsal.com/history-of-futsal/ |website=U.S. Futsal |access-date=4 May 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250125220153/https://futsal.com/history-of-futsal/ |archive-date=25 January 2025 |language=en |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

== Tariyxı ==
Futzal 1930-jılı [[Urugvay|Urugvaydıń]] [[Montevideo]] qalasında isleytuǵın argentinalı muǵallim Xuan Karlos Seriani Graver YMCA ushın jabıq orın futbolınıń bir túrin jaratqanda baslandı.&lt;ref name=&quot;ffeed&quot;&gt;{{Cite web |last=FutsalFeed |title=Who invented futsal? |url=https://futsalfeed.com/original-content/who-invented-futsal |access-date=2022-04-14 |website=futsalfeed.com |language=en |archive-date=24 January 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250124233241/https://futsalfeed.com/original-content/who-invented-futsal |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Dáslep basketbol maydanları ushın islep shıǵılǵan,&lt;ref name=&quot;hof&quot; &gt;{{cite web|url=http://www.futsal.com/index.php/history-of-futsal-|title=History of Futsal|work=futsal.com|access-date=10 September 2014|archive-date=11 January 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090111223145/http://www.futsal.com/index.php/history-of-futsal-|url-status=live}}&lt;/ref&gt; bul [[sport]] túri ushın qaǵıydalar kitabı 1933-jıldıń sentyabr ayında járiyalandı. Associaciyalıq futbol elde álleqashan úlken keńnen tarqalǵan edi, al Urugvay 1930-jılǵı FIFA Jáhán Kubogın hám 1924 hám 1928-jılǵı Jazǵı Olimpiada oyınlarında altın medallardı jeńip alǵannan keyin, bul sport túri jáne de kóbirek qızıǵıwshılardı tarttı. Serianidiń maqseti futbolǵa uqsas, biraq jabıq orında da, ashıq hawada da oynawǵa bolatuǵın komandalıq oyın jaratıw edi.

[[File:Futsal at Domo Polideportivo, Guatemala City.jpg|alt=This picture is showing an indoor competition in Guatemala City.|thumb|Ishki futzaldan jarıs]]
Qaǵıydalar kitabın jazıw barısında, Seriani associaciyalıq futboldıń principlerin — onda toptı qol hám qollardan basqa deneniń barlıq bólimleri menen tiyiwge boladı — basqa sport túrleriniń qaǵıydaları menen birgelikte qollandı: basketboldan oyınshılar sanı (hár komandada bes oyınshı) hám oyın dawamlılıǵı (40 aktiv minut); suw polosınan dárwazaman qaǵıydaları; xokkeyden almastırıw qaǵıydaları; hám komandalıq gandboldan maydan hám dárwaza ólshemleri alındı.

YMCA bul oyındı [[Qubla Amerika]] boylap tez arada tarqattı. Ol hámme tárepinen, hár jerde hám hár qanday hawa rayı jaǵdayında ańsat oynaldı, basqa sport túrleriniń oyınshılarına jıl dawamında formada qalıwǵa járdem berdi. Usı sebepler braziliyalı Joao Lotufonı bul oyındı óz eline alıp keliwge hám onı dene tárbiyasınıń talaplarına beyimlestiriwge isendirdi.

1956-jılı Braziliyanıń San-Paulu qalasındaǵı YMCA-da Xabib Mafuz hám Luis Gonzaga de Oliveyra Fernandes tárepinen úlkenlerdiń jarısıwına múmkinshilik beriw ushın qaǵıydalar ózgertildi. Sonday-aq, usı YMCA sol jılı «Braziliya jabıq orın futbol qaǵıydaları» kitabın baspadan shıǵardı, ol basqa Qubla Amerika elleri tárepinen de qabıl etildi.

1965-jılı Qubla Amerika Futzal Konfederaciyası dúzildi, oǵan Urugvay, Braziliya, Paragvay, Peru hám Argentina kirdi.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=The History of Futsal |url=https://www.knvb.com/futsaleuro/futsal---the-basics/the-history-of-futsal |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240103212102/https://www.knvb.com/futsaleuro/futsal---the-basics/the-history-of-futsal |archive-date=3 January 2024 |access-date=8 May 2025 |website=KNVB}}&lt;/ref&gt; Kóp ótpey, turnir shólkemlestirildi. Bul Qubla Amerika ǵalaba xabar qurallarınıń qızıǵıwshılıǵın oyattı, olar futzaldı úziliksiz járiyalay basladı. 1960-jılları braziliyalı jurnalist Xose Antonio Inglez oyınnıń keń tarqalıwına úles qostı hám ol «futzal» terminin oylap tapqan bolıwı múmkin, biraq bul termin 1980-jıllarǵa shekem keń qollanılmadı.

Tariyxtaǵı eń kóp tamashagóy qatnasqan futzal matchı 2014-jıl 7-sentyabrde Braziliyanıń Brazilia qalasındaǵı Mane Garrincha stadionında bolıp ótti, onda 56,483 tamashagóy Braziliya menen Argentina arasındaǵı doslıq matchın kórdi.&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://futsalfeed.com/original-content/most-attended-futsal-match-in-history-brazil-vs-argentina |title=The most attended futsal match in history |publisher=FutsalFeed |date=2020-09-15 |access-date=2020-11-16 |archive-date=22 September 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200922171425/https://futsalfeed.com/original-content/most-attended-futsal-match-in-history-brazil-vs-argentina |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Házirgi waqıtta futzal pútkil dúnya júzi boyınsha keń tarqalǵan sport túrine aylandı, bir derektiń maǵlıwmatı boyınsha, dúnya júzi boyınsha 12 million oyınshı bar.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=About Futsal |url=https://www.usyouthfutsal.com/about-futsal |access-date=2024-03-25 |website=www.usyouthfutsal.com |archive-date=3 March 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240303093540/https://www.usyouthfutsal.com/about-futsal |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Onıń ańsat qurılıwı, joqarı qoljetimliligi hám tómenirek fizikalıq talapları sebepli, futzal futbol oyınshıların rawajlandırıwdı maqset etken trenerler ushın áhmiyetli resursqa aylandı.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2024-03-07 |title=Futsal: Your Pathway to Soccer Greatness {{!}} Soccer Tricks |url=https://www.soccer-tricks.net/futsal-as-a-pathway-to-soccer-greatness/ |access-date=2024-03-25 |language=en-US |archive-date=25 March 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240325063148/https://www.soccer-tricks.net/futsal-as-a-pathway-to-soccer-greatness/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

== Basqarıwshı organlar ==
Futzaldıń eki eń áhmiyetli basqarıwshı organları — Dúnya júzilik Futzal Associaciyası (AMF) hám [[FIFA|Xalıqaralıq Futbol Federaciyaları Associaciyası]] (FIFA). AMF dáslepki basqarıwshı organ bolǵan FIFUSA nıń ornın basıwshı shólkem bolıp esaplanadı. FIFA keyinirek futzalǵa qızıǵıwshılıq bildirdi, biraq FIFA menen AMF arasındaǵı basqarıwdı birlestiriw boyınsha sóylesiwler sátsiz boldı. FIFA óz aldına bólek jarıslar shólkemlestiredi.

Xalıqaralıq Futzal Alyansı (IFA) pútkil dúnya júzi boyınsha joqarı sapalı futzal turnirlerin usınıw ushın dúzilgen eller birlespesi bolıp tabıladı. Ol ózin FIFA menen básekilesiwshi emes, al oǵan qosımsha shólkem sıpatında kóredi. Onıń aǵzalıǵı Arqa hám Qubla Amerika, Evropa, Afrika, Aziya hám Okeaniya ellerin qamtıydı. IFA qollawında bir neshe turnirler shólkemlestirilgen, sonıń ishinde 2019-jılı erkekler arasında hám 2017-jılı hayal-qızlar arasında ótkerilgen Dúnya Kubogı bar.&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.interfa.org/About-Us.php |title=International Futsal Alliance |publisher=Interfa.org |access-date=2020-11-16 |archive-date=13 September 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200913070155/http://www.interfa.org/About-Us.php |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Aymaq
! AMF-ke baylanıslı 
! FIFA-ǵa baylanıslı
|-
| '''Dúnya júzi''' 
| Dúnya júzilik Futzal Associaciyası (AMF)
| Xalıqaralıq Futbol Federaciyaları Associaciyası (FIFA)
|-
| '''Aziya'''
| Aziya Futzal Konfederaciyası (CAFS)
| Aziya Futbol Konfederaciyası (AFC)
|-
| '''Afrika'''
| Afrika Futzal Konfederaciyası (CAFUSA) 
| Afrika Futbol Konfederaciyası (CAF)
|-
| '''Arqa Amerika, Oraylıq Amerika hám Karib basseyni''' 
| Arqa, Oraylıq Amerika hám Karib Futzal Konfederaciyası (CONCACFUTSAL)
| [[CONCACAF|Arqa, Oraylıq Amerika hám Karib Futbol Associaciyaları Konfederaciyası]] (CONCACAF)
|-
| '''Qubla Amerika''' 
| Qubla Amerika Futzal Konfederaciyası (CPFS/PANAFUTSAL) 
| [[CONMEBOL|Qubla Amerika Futbol Konfederaciyası]] (CONMEBOL)
|-
| '''Okeaniya'''
| Okeaniya Futzal Konfederaciyası (CFSO) 
| Okeaniya Futbol Konfederaciyası (OFC)
|-
| '''Evropa'''
| Evropa Futzal Federaciyası (FEF)
| [[UEFA|Evropa Futbol Associaciyaları Birlespesi]] (UEFA)
|}

== Qaǵıydalar ==
Eki basqarıwshı organ (AMF hám [[FIFA]]) ózleriniń tiyisli futzal versiyalarınıń rásmiy qaǵıydaların saqlaw hám tártipke salıw ushın juwapker. Bul bólim sporttıń FIFA versiyasın qamtıydı.

FIFA óziniń futzal qaǵıydaların «Futzal oyını nızamları» sıpatında járiyalaydı, onda 17 «nızamnıń» hár biri tematikalıq baylanıslı jeke jobalar toplamı bolıp tabıladı. Nızamlar oyınnıń barlıq aspektlerin anıqlaydı, sonıń ishinde jergilikli jarıslar hám ligalar ushın ózgertiliwi múmkin bolǵanların da. Nızamlardıń kópshiligi associaciyalıq futbolda tabılatuǵınlarǵa uqsas yamasa birdey, yamasa olar joq bolǵan jaǵdayda associaciyalıq futbolǵa silteme beredi (mısalı, futzalda ofsayd buzıwshılıǵı joq ekenin kórsetetuǵın bólim). Qaǵıydalardıń ayırımları tóreshiler tárepinen subektiv túsindiriliwdi talap etedi.

=== Qaǵıydalar qısqasha mazmunı ===
;Maydannıń uzınlıǵı
:minimum 25 m × 16 m (82 fut × 52 fut), maksimum 42 m × 25 m (138 fut × 82 fut).&lt;ref name=&quot;FLotG&quot;&gt;{{Cite web|url=https://digitalhub.fifa.com/m/7b1da24ec7a25f67/original/Futsal-Laws-of-the-Game-2024-2025.pdf|title=Futsal Laws of the Game, 2024-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20241121221943/https://digitalhub.fifa.com/m/7b1da24ec7a25f67/original/Futsal-Laws-of-the-Game-2024-2025.pdf|archive-date=21 November 2024|access-date=21 November 2024|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
;Top
:Ideal futzal topı 390–490 gramm awırlıqta bolıwı kerek.&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://www.kontraktorfutsalindonesia.com/2023/02/harga-interlock-lapangan-futsal-termurah-pasti-awet.html |publisher=Kickers Futsal |title=Futsal Ball Guide: Size, Weight, and Difference |date=2 June 2020 |access-date=2020-06-20 |archive-date=2 October 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231002004225/https://www.kontraktorfutsalindonesia.com/2023/02/harga-interlock-lapangan-futsal-termurah-pasti-awet.html |url-status=live}}&lt;/ref&gt;
:8–12 jas: 3-ólshem, sheńber uzınlıǵı 56–59 sm (22–23 dyuym), oyın basında salmaǵı 350–380 g (12–13 unciya) aralıǵında.&lt;ref&gt;{{cite web |title=Choosing the Right Ball Sizes for Futsal Training: Matheus Palhinha |website=Senda Athletics |url=https://sendaathletics.com/blogs/news/futsal-training-youth-ball-sizes |ref={{sfnref |Senda Athletics |2019}} |access-date=1 July 2020 |archive-date=3 July 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200703140435/https://sendaathletics.com/blogs/news/futsal-training-youth-ball-sizes |url-status=live}}&lt;/ref&gt;
:13 jas hám joqarı: 4-ólshem, sheńber uzınlıǵı 62–64 sm (24–25 dyuym), oyın basında salmaǵı 400–440 g (14–16 unciya) aralıǵında.
:2 m (6 fut 7 dyuym) biyiklikten túsirilgende, birinshi sekiriw 50 sm (20 dyuym) den tómen yamasa 65 sm (26 dyuym) den joqarı bolmawı kerek.

;Waqıt
:Hár bir óli top jaǵdayında waqıt toqtaytuǵın eki 20 minutlıq dáwir bar. Eki dáwir arasında 15 minutlıq úzilis bar. Hár bir komanda hár yarım oyında bir minut dawam etetuǵın bir taym-aut qollanıwı múmkin. Ayırım ligalar hám turnirler úziliksiz waqıt penen 25 minutlıq dáwirlerdi qollanadı.
;Oyınshılar sanı
:Maydanda hár bir komanda ushın bes oyınshı bar, olardıń biri sózsiz dárwazaman bolıwı kerek, hám hár bir matchta qollanılıwı múmkin bolǵan maksimum 9 almastırıwshı bar. Almastırıwlar sheksiz hám oyın barısında ámelge asırıladı.
;Qaǵıyda buzıwlar
:Qarsılas komandaǵa tikkeley erkin soqqı beriledi, eger oyınshı qarsılasın tebiw, sekiriw, iyteriw, urıw, shalıw, uslap turıw hám túpiriw sıyaqlı háreketlerdi islese, sonday-aq qasaqana toptı qol menen oynasa. Kóbinese basqa oyınshı menen fizikalıq baylanıssız bolǵan qaǵıyda buzıwlar ushın beriletuǵın nátiyjesiz erkin soqqılar jıynalǵan qaǵıyda buzıwlar esabına kirmeydi. Barlıq tikkeley erkin soqqılar jıynalǵan qaǵıyda buzıwlar esabına kiredi. Bir dáwirde altınshı jıynalǵan qaǵıyda buzıwdan baslap, keyingi barlıq qaǵıyda buzıwlar ekinshi penalti belgisinen (10 m belgisi) tikkeley soqqı menen jazalanadı.
;Kartochkalar
:Sportqa jarassız minez-qulıq, narazılıq bildiriw, oyındı qayta baslawda aralıqtı saqlamaw, oyındı qayta baslawdı artıqsha keshiktiriw, turaqlı qaǵıyda buzıwlar yamasa maydanǵa nadurıs kiriw/shıǵıw ushın eskertiw kartochkası kórsetiliwi múmkin. Oyınshı yamasa almastırıwshı awır qaǵıyda buzıwshılıq, zorlıq-zombılıq háreketleri, túpiriw, nızamsız túrde anıq gol urıw múmkinshiligin joq etiw, ádepsiz sóz qollanıw hám ekinshi eskertiw alıw ushın maydannan shıǵarılıwı múmkin. Maydannan shıǵarılǵan oyınshılar oyınnan shetletiledi hám olardıń komandası eki minut dawamında yamasa qarsılas komanda gol urǵanǵa shekem kem quram menen oynawı kerek.
;Erkin soqqılar
:Qaǵıyda buzılǵan orınnan yamasa qaǵıyda buzılǵan jerge eń jaqın penalti maydanı sızıǵınan orınlanadı (tek nátiyjesiz soqqılar). Barlıq qarsılaslar toptan keminde 5 m (16 fut) aralıqta turıwı kerek. Soqqı tórt sekund ishinde orınlanıwı kerek, bolmasa basqa komandaǵa nátiyjesiz soqqı beriledi.
;Ekinshi penalti belgisinen soqqı (10 m belgisi)
:Bir dáwir ishinde komanda 6 yamasa onnan kóp jıynalǵan qaǵıyda buzıwlardı isledi dep esaplanǵanda beriledi. Ekinshi penalti belgisi dárwazadan 10 m (33 fut) aralıqta jaylasqan. Soqqı waqtında qarsılaslar toptıń artında turıwı kerek, al dárwazaman toptan keminde 5 m (16 fut) aralıqta turıwı kerek.
;Penalti soqqısı
:6 m (20 fut) ólshemli dárwazaman maydanı ishindegi qaǵıyda buzıwlar ushın dárwaza orayınan 6 m (20 fut) aralıqtan orınlanadı.
;Dárwazaman
:Toptı qolǵa alǵannan keyin, dárwazaman onnan qutılıw ushın 4 sekundqa iye. Eger top uzaq waqıt saqlansa, tóreshi basqa komandaǵa nátiyjesiz erkin soqqı beredi. Dárwazaman qarsılas yarım maydanında erkin háreket ete aladı.
;Dárwazamanǵa toptı qaytarıw sheklewi
:Dárwazaman toptı tebiw yamasa ılaqtırıw arqalı shıǵarǵannan keyin, top oyınnan shıqqansha yamasa qarsılas oǵan tiygenshe, dárwazaman oǵan qayta tiye almaydı. Bul qaǵıydanı buzǵanı ushın jaza — nátiyjesiz erkin soqqı. Dárwazaman qarsılas yarım maydanında bolǵanda toptı erkin qabıl ete aladı.
;Tebiw arqalı oyınǵa kirgiziw
:Toptı qoldan ılaqtırıw ornına tebiw arqalı oyınǵa kirgiziw qollanıladı. Oyınshı toptı sızıqtıń ústine yamasa sırtına, biraq top oyınnan shıqqan jerden 25 sm (9.8 dyuym) den kóp emes aralıqta qoyıwı kerek. Top qozǵalmay turıwı kerek, hám oyınshı tayar bolǵannan keyin 4 sekund ishinde tebiw arqalı oyınǵa kirgiziwi tiyis. Bul waqıtta qarsılaslar toptan keminde 5 m (16 fut) qashıqlıqta turıwı kerek. Eger 4 sekund ótip ketse yamasa nızamsız tebiw bolsa, tóreshi basqa komandaǵa tebiw arqalı oyınǵa kirgiziw huqıqın beredi. Tebiw arqalı oyınǵa kirgiziwden tikkeley gol urıwǵa ruqsat etilmeydi: gol tek basqa birew topqa tiygennen keyin dárwazaǵa kirse ǵana esaplanadı.
;Dárwaza aldınan tazalaw
:Dárwaza soqqısı ornına dárwaza aldınan tazalaw qollanıladı. Dárwazaman toptı jaza maydanı ishinen qolları menen ılaqtırıwı yamasa jiberiwi kerek. Eger top 4 sekund ishinde jiberilmese, qarsılas komanda jaza maydanınıń sızıǵında nátiyjesiz erkin soqqı aladı. Dárwaza aldınan tazalawdan tuwrıdan-tuwrı gol urıwǵa bolmaydı.
;Múyesh soqqısı
:Top dárwaza sızıǵın kesip ótken jerge eń jaqın múyesh doǵasınıń ishine qoyılıwı kerek hám qarsılaslar top oyınǵa kirgizilgenshe maydanda múyesh doǵasınan keminde 5 m (16 fut) aralıqta turıwı kerek. Múyesh soqqısı tayar bolǵannan keyin 4 sekund ishinde orınlanıwı kerek, bolmasa basqa komandaǵa dárwaza aldınan tazalaw huqıqı beriledi. Top tebilip, anıq qozǵalǵanda oyınǵa kirgizilgen bolıp esaplanadı.
;Tóreshiler
:Xalıqaralıq oyınlar ushın eki tóreshi bolıwı kerek: birewi (bas tóreshi) waqıt esaplawshı stolı janındaǵı sızıqta turıp, waqıt esaplawshı menen baylanısta boladı, al ekinshisi (ekinshi tóreshi) maydannıń qarama-qarsı tárepinde turadı. Waqıt esaplawshı stolında waqıt esaplawshı hám úshinshi tóreshi boladı, ol komandalardıń otırǵıshların baqlaydı. Kishi waqıyalarda úshinshi tóreshi hám waqıt esaplawshı qollanılmawı múmkin.

=== Oyınshılar, úskeneler hám lawazımlı adamlar ===

[[File:Brasil-WorldFutsal-2008.JPG|upright=1.35|thumb|right|Braziliya milliy futzal komandası oyın aldında dizilip turıptı.]]
Hár komandada maydanda bes oyınshı boladı, olardıń birewi dárwazaman. Ruqsat etilgen almastırıwshılardıń eń kóp sanı toǵız, oyın dawamında almastırıwlar sheksiz. Almastırıwshılar hátte top oyında bolǵan waqıtta da kire aladı, biraq shıǵıp baratırǵan oyınshı almastırıwshı kirmesten burın oyın maydanın shıǵıwı kerek. Eger komandada úsh oyınshıdan kem bolsa yamasa úsh oyınshıdan kemge azaysa, oyın toqtatıladı hám oyınshıları jetispeytuǵın komanda ushın jeńilis dep esaplanadı.

Kiyim-kenshek uzın jeńli futbolka yamasa kóylek, shortı, shulıq, metall, plastik yamasa kóbikten islengen baltır qorǵaǵıshlar hám rezina tabanlı ayaq kiyimnen ibarat.&lt;ref&gt;{{cite web |title=Futsal Equipment |url=https://www.mainlandunitedsoccer.com/Default.aspx?tabid=912780 |website=Mainland United Soccer |access-date=8 May 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241109174418/https://www.mainlandunitedsoccer.com/Default.aspx?tabid=912780 |archive-date=9 November 2024 |language=en |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Dárwazamanlarǵa uzın shalbar kiyiwge ruqsat etiledi hám olar maydandaǵı basqa oyınshılar hám tóreshilerden ajıralıp turıw ushın basqasha reńdegi kiyim kiyiwi kerek. Barlıq oyınshılarǵa qolǵap, jumsaq bas kiyim, dize hám qolǵaplar sıyaqlı «qáwipsiz qorǵanıw quralların» kiyiwge ruqsat etiledi. Zergerlik buyımlarǵa, sonday-aq onı kiygen oyınshıǵa yamasa basqa qatnasıwshılarǵa qáwip tuwdırıwı múmkin bolǵan basqa zatlarǵa ruqsat etilmeydi.

Oyındı Oyın Nızamların ámelge asıratuǵın tóreshi basqaradı, hám tek birinshi tóreshi ǵana maydan sırtınan bolǵan aralasıw sebepli oyındı nızamlı túrde toqtata aladı. Bul tóreshige ekinshi tóreshi járdem beredi, ol ádette dárwaza sızıqların baqlaydı yamasa tiykarǵı tóreshige qaǵıyda buzıwlar yamasa oyın háreketleri boyınsha sheshim qabıl etiwde járdem beredi. Tóreshiler qabıl etken sheshimler aqırǵı bolıp esaplanadı hám tek tóreshiler zárúr dep esaplasa hám oyın qayta baslanbaǵan bolsa ǵana ózgertiliwi múmkin. Sonday-aq, úshinshi tóreshi hám waqıt esaplawshı (ekewi de xalıqaralıq oyınlar ushın talap etiledi, biraq basqa jarıslarda bolmawı múmkin) bar, olarǵa oyın dawamındaǵı qaǵıyda buzıwlardı esapqa alıw ushın qurallar beriledi. Ekinshi tóreshi jaraqat alǵan jaǵdayda, úshinshi tóreshi ekinshi tóreshiniń ornın basadı.

=== Maydan ===

[[File:FutsalPitchsvg.svg|upright=1.2|thumb|Futzal maydanı]]
Futzal maydanı aǵashtan yamasa jasalma materialdan, ya bolmasa usıǵan uqsas betlerden islenedi, biraq hár qanday tegis, sıypaq hám abrazivli emes material qollanılıwı múmkin. Xalıqaralıq oyınlar ushın maydannıń uzınlıǵı 38–42 m (125–138 fut) aralıǵında, al eni 20–25 m (66–82 fut) aralıǵında boladı. Basqa oyınlar ushın uzınlıǵı 25–42 m (82–138 fut) aralıǵında bolıwı múmkin, al eni 16–25 m (52–82 fut) bolıwı múmkin, uzın shegara sızıqlarınıń (shetki sızıqlar) uzınlıǵı dárwazalar ornalasqan qısqa shegaralardan (dárwaza sızıqları) úlken bolǵan jaǵdayda. Dárwazalardı qosqanda, hár qanday standart gandbol maydanı futzal ushın qollanılıwı múmkin, biraq futzalǵa tán maydan belgileri qosılıwı kerek. 28 m × 15 m (92 fut × 49 fut) ólshemli basketbol maydanları da rásmiy emes futzal oyınları ushın qollanılıwı múmkin.&lt;ref&gt;{{cite web |title=Futsal Facilities Guide |url=https://www.thefa.com/-/media/files/pdf/get-into-football/small-sided-football/fa-futsal-facilities-guidance-resource.ashx |website=The FA |access-date=8 May 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230930021302/https://www.thefa.com/-/media/files/pdf/get-into-football/small-sided-football/fa-futsal-facilities-guidance-resource.ashx |archive-date=30 September 2023 |language=en |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Xalıqaralıq oyınlar ushın standart maydan ólshemi 40 m × 20 m (131 fut × 66 fut) (gandbol maydanınıń ólshemi).&lt;ref&gt;{{cite web |title=Futsal Courts, Dimensions &amp; Construction (Australia) |url=https://www.msfsports.com.au/home-futsal-courts/ |website=MSF Sports |access-date=8 May 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250315152939/https://www.msfsports.com.au/home-futsal-courts/ |archive-date=15 March 2025 |language=en |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Tóbeniń minimal biyikligi jarıs qaǵıydaları menen belgilenedi.

Hár bir dárwaza sızıǵınıń ortasına tuwrı múyeshli dárwaza ornalastırıladı. Vertikal dárwaza baǵanalarınıń ishki tárepleri bir-birinen 3 m (9.8 fut) aralıqta bolıwı kerek, al dárwaza baǵanalarına bekitilgen gorizontal arqalıqtıń tómengi sheti jerden 2 m (6.6 fut) biyiklikte bolıwı kerek. Kenep, djut yamasa neylonnan islengen torlar dárwaza baǵanaları menen arqalıqtıń artqı tárepine bekitiledi. Torlardıń tómengi bólegi iyilgen trubaǵa yamasa basqa qolaylı tirew quralına bekitiledi. Dárwazanıń tereńligi joqarǵı bóliminde 80 sm (31 dyuym), al tómengi bóliminde 1 m (3.3 fut) boladı.

[[File:Tokyo rooftop football.jpg|thumb|upright=1.2|Tokiodaǵı futzal arenası]]
Hár bir dárwazanıń aldında penalti maydanı dep atalatuǵın maydan bar. Bul maydan qapı sızıǵınan qapı baǵanalarınıń orayınan 6 m (20 fut) radiuslı sherek sheńberler sızıw arqalı dúziledi. Sońınan hár bir sherek sheńberdiń joqarǵı bólegi dárwaza baǵanaları arasındaǵı dárwaza sızıǵına parallel júretuǵın 3.16 m (10.4 fut) uzınlıqtaǵı sızıq penen biriktiriledi. Penalti maydanınıń shetin belgileytuǵın sızıq penalti maydanı sızıǵı dep ataladı. Penalti maydanı dárwazamannıń toptı qolları menen uslawına ruqsat etilgen jerdi kórsetedi. Penalti belgisi dárwaza baǵanalarınıń ortasına jetken jerinde dárwaza sızıǵınan altı metr aralıqta jaylasadı. Ekinshi penalti belgisi dárwaza baǵanalarınıń ortasına jetken jerinde dárwaza sızıǵınan 10 metr (33 fut) aralıqta jaylasadı. Eger oyınshı penalti maydanı ishinde qaǵıyda buzsa, penalti belgisinen penalti soqqısı beriledi. Ekinshi penalti belgisi komanda bir dáwir ishinde altınshı yamasa onnan keyingi qaǵıyda buzıwların isledi dep esaplanǵanda, qarsılas komandaǵa tuwrı erkin soqqı beriw ushın qollanıladı.

=== Dawamlılıǵı hám teńlik jaǵdayın sheshiw usılları ===

Standart oyın 20 minuttan ibarat eki birdey dáwirden turadı. Hár bir taym penalti soqqıların orınlaw yamasa besten artıq qaǵıyda buzǵan komandaǵa qarsı tuwrı erkin soqqı beriw ushın uzaytılıwı múmkin. Eki taym arasındaǵı úzilis 15 minuttan aspawı kerek.

Ayırım jarıslarda oyın teńlik penen juwmaqlanbawı kerek. Miymandaǵı gol(lar) qaǵıydası, qosımsha waqıt hám penalti (penalti seriyası) — oyın teńlik penen juwmaqlanǵannan keyin jeńimpazdı anıqlawdıń jalǵız úsh usılı. Miymandaǵı gol(lar) qaǵıydası boyınsha, eger hár bir komanda bir úy hám bir sırt oyının ótkergennen keyin ulıwma esap teńlesken bolsa, onda sırtqı maydanda kóbirek gol urǵan komanda jeńimpaz dep járiyalanadı. Qosımsha waqıt bes minuttan eki dáwirden ibarat boladı. Eger bul eki usıl arqalı jeńimpaz anıqlanbasa, eki komanda gezekpe-gezek bes penalti soqqısın orınlaydı, hám eń kóp gol urǵan komanda jeńiske erisedi. Eger bes soqqıdan keyin de jeńimpaz anıqlanbasa, hár bir komanda gezek penen bir qosımsha penalti soqqısın orınlaydı, olardıń biri ekinshisinen kóbirek gol urǵansha bul dawam etedi. Qosımsha waqıttan ayırmashılıǵı, penalti seriyasında urılǵan gollar oyın dawamında urılǵan gollar esabına qosılmaydı.

=== Oyınnıń baslanıwı hám qayta baslanıwı ===

Oyın baslanarda, kim birinshi baslanatuǵının sheshiw ushın shaqa taslaw qollanıladı. Oyınnıń baslanıwın bildiriw ushın baslaw soqqısı qollanıladı hám ol ekinshi taymnıń basında hám qosımsha waqıttıń hár bir dáwirinde de qollanıladı. Sonday-aq, gol urılǵannan keyin de qollanıladı, bunda gol jibergen komanda oyındı qayta baslaydı. Oyın qaǵıydalarında kórsetilmegen hár qanday sebep boyınsha waqıtsha toqtatılǵannan keyin, eger toqtawdan aldın top oyında bolǵan hám shetki sızıqlarınan yamasa dárwaza sızıqlarınan ótpegen bolsa, tóreshi toptı oyın toqtatılǵan jerge taslaydı.

Eger top dárwaza sızıǵınan yamasa shetki sızıqtan ótip ketse, tóbege tiyse, yamasa oyın tóreshi tárepinen toqtatılsa, top oyınnan tıs boladı. Top shetki sızıqtan ótkende, oyın sońǵı tiygen komandanıń qarsılaslarına toptı oyınǵa kirgiziw huqıqı beriledi, bul top maydannan shıqqan jerden shetki sızıqtan orınlanadı. Eger top jabıq arenanıń tóbesine tiyse, oyın jáne de sońǵı tiygen komandanıń qarsılaslarına toptı oyınǵa kirgiziw huqıqı menen jańalanadı, bul tóbege tiygen jerge eń jaqın orınnan orınlanadı.

Top dárwaza sızıǵınan ótkende hám gol urılmaǵanda, eger oǵan sońǵı bolıp hújimshi oyınshı tiygen bolsa, oyın dárwazaman tárepinen orınlanatuǵın dárwaza tazalaw menen jańalanadı, bunda dárwazaman toptı jaza maydanınan qolı menen ılaqtırıwı yamasa jiberiwi kerek. Eger topqa sońǵı bolıp qorǵawshı oyınshı tiygen bolsa, oyın qarsılas komandaǵa beriletuǵın múyesh urıwı menen jańalanadı, bul top maydannan shıqqan jerge eń jaqın jaza doǵasınan orınlanadı.

Tóreshiniń toptı túsiriwinen basqa barlıq jaǵdaylarda, top tebilgennen (dárwaza tazalawda ılaqtırılǵannan yamasa jiberilgennen) hám anıq qozǵalǵannan keyin dárhal oyınǵa kirisedi; toptı oyınǵa kirgizgen oyınshı oǵan basqa oyınshı tiymegenshe qayta tiye almaydı; hám oyın «komanda toptı oyınǵa kirgiziwge tayar bolǵannan keyin tórt sekund ishinde» qayta baslanıwı kerek. Toptı oyınǵa kirgiziwden yamasa dárwaza tazalawdan tuwrı gol urıw múmkin emes. Erkin urıwlardı qosqanda, toptı tebiw arqalı orınlanatuǵın hár bir qayta baslawdan aldın top qozǵalıssız turıwı kerek.

=== Ofsayd qaǵıydasınıń joqlıǵı ===
Associaciya futbolınan ayırmashılıǵı, futzalda ofsayd qaǵıydası qollanılmaydı. Futzal oyın qaǵıydalarında, 11-nızam associaciya futbolı nızamlarındaǵıday ofsaydqa silteme beredi, biraq tek «futzalda ofsayd joq» dep aytıw ushın.

=== Jaramsız háreketler ===
{{multiple image
| align = right
| image1 = Yellow card.svg
| width1 = 60
| alt1 = 
| caption1 = 
| image2 = Red card.svg
| width2 = 60
| alt2 = 
| caption2 = 
| footer = Oyınshılar sarı kartochka menen eskertiledi hám qızıl kartochka menen oyınnan shıǵarıladı.
}}

Eger oyınshı qarsılasın tabıslı túrde yamasa urınıw arqalı tepse yaki shalsa, uslap alsa, ústine sekirse, tiyisse yamasa iyterse, yaki ursa yamasa urıwǵa háreket etse, qarsılas komandaǵa tuwrı erkin urıw beriliwi múmkin. Qarsılastı tislew yamasa oǵan túpiriw de tuwrı erkin soqqı beriletuǵın (sonday-aq ayıplı oyınshıǵa qızıl kartochka kórsetiletuǵın) qaǵıyda buzıwlar bolıp esaplanadı, sonday-aq toptı bir nárse menen urıw hám kópshilik jaǵdaylarda toptı qol menen oynaw da (óz jaza maydanındaǵı dárwazamannan basqa). Bulardıń barlıǵı jıynalǵan qaǵıyda buzıwlar bolıp esaplanadı. Bir taymda bes jıynalǵan qaǵıyda buzıwdan keyin, altınshı hám onnan keyingi jıynalǵan qaǵıyda buzıwlar ekinshi penalti belgisinen tuwrı urıw menen jazalanadı, hám urıwdan aldın eki komandanıń aǵzaları da «diywal» dúze almaydı.

Tuwrı erkin soqqı qaǵıyda buzılǵan jerden orınlanadı, eger ol qorǵanıwshı komandaǵa óz jaza maydanında berilgen bolsa, bul jaǵdayda erkin urıw sol maydannıń ishindegi qálegen jerden orınlanıwı múmkin. Eger oyınshı óz jaza maydanınıń ishinde tuwrı erkin soqqı menen jazalanatuǵın qaǵıyda buzıwlardıń birin islese, qarsılas komandaǵa penalti berledi. Qaǵıyda buzıw waqtında toptıń ornı áhmiyetli emes, tek ol oyında bolıwı kerek.

Eger dárwazaman toptı qolınan shıǵarıp, basqa oyınshı oǵan tiymey turıp qaytadan qolı menen tiyse, eger dárwazaman komandalası oǵan qaytarǵan toptı qolı menen oynasa, eger dárwazaman óz yarım maydanında komandalasınan qarsılas oyınshı tiymegen toptı ekinshi márte qabıl etse, yamasa óz yarım maydanında toptı qol, qol-ayaq yaki ayaqları menen tórt sekundtan artıq uslap tursa yaki baqlasa, qarsılas komandaǵa janapay erkin urıw beriledi.

Sonday-aq, eger birew qáwipli túrde oynasa, qasaqana qarsılasına kesent etse, dárwazamannıń toptı qolı menen ılaqtırıwına tosqınlıq etse, yamasa oyınshıǵa eskertiw beriw yaki onı maydannan shıǵarıw ushın oyındı toqtatıwdı talap etetuǵın basqa da jaǵdaylar júz berse, qarsılas komandaǵa janapay erkin urıw beriledi. Janapay erkin urıw qaǵıyda buzılǵan jerden orınlanadı, eger ol jaza maydanınıń ishinde bolmasa. Janapay erkin soqqıdan top basqa oyınshıǵa tiymey turıp gol urılmawı kerek.

Futzalda sarı hám qızıl kartochkalar qollanıladı. Sarı kartochka oyınshılardı olardıń háreketleri ushın eskertiw beriw ushın paydalanıladı. Eger bir oyında oyınshıǵa eki sarı kartochka kórsetilse, oǵan keyin qızıl kartochka kórsetiledi, bul onıń maydannan shıǵarılǵanın ańlatadı. Sarı kartochka sportqa jat minez-qulıq kórsetken, narazılıq bildirgen, Oyın Nızamların úziliksiz buzǵan yamasa oyınnıń qayta baslanıwın keshiktirgen, oyın qayta baslanǵanda toptan belgilengen aralıqtı saqlamaǵan, almastırıw tártibin buzǵan yamasa tóreshilerdiń ruqsatısız maydanǵa kirgen, qayta kirgen hám shıqqan oyınshıǵa kórsetiledi.

Eger oyınshı awır qaǵıyda buzıwshılıq islese, zorlıq kórsetse yamasa basqa adamǵa túpirse, oǵan tikkeley qızıl kartochka kórsetiledi (ekinshi sarı almastan) hám ol maydannan shıǵarıladı. Qızıl kartochka menen jazalanatuǵın basqa háreketlerge qarsılas komandaǵa gol urıwǵa yamasa anıq gol urıw múmkinshiligine kesent etiw, mısalı, toptı qolı menen oynaw (óz jaza maydanındaǵı dárwazamannan basqa), sonday-aq ádepsiz, mazaqlawshı yamasa jaman sózler yamasa mısqıllawlardı qollanıw kiredi. Maydannan shıǵarılǵan oyınshı maydan átirapınan ketiwi kerek.

Komanda aǵzası maydannan shıǵarılǵannan keyin eki minuttan soń almastırıwshı oyınshınıń maydanǵa shıǵıwına ruqsat etiledi, eger eki minut tamam bolmastan aldın gol urılmasa. Eger kóbirek oyınshısı bar komanda az oyınshısı bar komandaǵa qarsı gol ursa, onda maydannan shıǵarılǵan oyınshınıń ornına dárriw almastırıwshı oyınshı shıǵa aladı. Eger gol urılǵan waqıtta eki komandanıń da oyınshılar sanı teń bolsa yamasa az oyınshısı bar komanda gol ursa, eki minut ótkenshe eki komanda da burınǵı oyınshılar sanı menen oyındı dawam ettiredi.

==Derekler==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Sport]]

[[Kategoriya:Futbol terminologiyası]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>jmw1sudac53nhrc74fjbjv6fsdf12qx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Al-Kuveyt</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3805</id>
    <revision>
      <id>120880</id>
      <parentid>107480</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:58:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — ,  –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120880</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="943" sha1="gmg32n88st8izkkume5rz5m8ptgx9xm" xml:space="preserve">'''Kuveyt''' (yamasa '''Al- Kuveyt''' — {{lang-ar| الكويت }}) — [[Kuveyt]] mámleketiniń [[paytaxt]]ı.

Qala xalqı — 151,060 (2008)&lt;ref&gt;{{cite news |url=http://www.nationmaster.com/country/ku-kuwait/geo-geography |title=NationMaster — Kuwaiti Geography statistics |publisher=[[NationMaster]] |date=18 December 2008 |accessdate=22 August 2011}}&lt;/ref&gt;, qala átirapın qosıp esaplaǵanda — 2,380,000 adamdı quraǵan.

== Geografiyası ==
Qala Kuveyt teńiz portı jaǵasında jaylasqan. Ol úsh zonaǵa bólingen: Sánaye zonası (Suveyx qala átirapı esabında), Oqıw zonası (ol arada universitet, mektepler hám ilimiy-izleniw mekemeleri jaylasqan) hám istiraxat zonası (teńiz boyı [[Al-shahar]] qalasına shekem sozılǵan.

== Transportı ==
Qalada xalıqaralıq Kuveyt aeroportı jaylasqan.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{commons|Kuwait}}

{{Aziya Paytaxtları}}

[[Kategoriya:Paytaxtlar]]
[[Kategoriya:Kuveyt]]</text>
      <sha1>gmg32n88st8izkkume5rz5m8ptgx9xm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Din</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3865</id>
    <revision>
      <id>120587</id>
      <parentid>119294</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:06:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120587</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="264" sha1="1ifbdrd7j864to7uoqklkl0zk8bmtbh" xml:space="preserve">[[Fayl:Religionsmajoritaries.png|thumb|380px|]]
[[Fayl:Religious syms.svg|thumb|]]
'''Din''' — [[Quday]] tarepinen jaratılǵan nızam. Ol insanǵa onıń jaratılıw maqsetin, barlıgınıń hikmetin bildiredi, din ibadat etiwdi úyretedi.

[[Kategoriya:Din|*]]</text>
      <sha1>1ifbdrd7j864to7uoqklkl0zk8bmtbh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ekologiya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3868</id>
    <revision>
      <id>120643</id>
      <parentid>98664</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:53:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120643</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="637" sha1="2yyo1np68t0ruuabofjpnw1w9s9codq" xml:space="preserve">[[Image:Ecologia.jpg|thumb|200px|]]
'''Ekologiya''' — jer ortalıǵı hám tiri organizmlerdi, sonday-aq olardıń bir-biri menen baylanısın úyreniwshi [[ilim]].&quot;Ekologiya&quot; termini 1886-jılı nemis ilimpazı ekologiya E.Gekkel organizmlerdıń qoshaǵan ortalıq menen baylanısın belgilew ushın mirat etken.Ekologiya úyreniw obektlerine qaray 2 túrge bólinedi.

[[File:Male lion on savanna.jpg|Male_lion_on_savanna]]

=== Siltewler ===
{{Commons|Category:Ecology}}
* https://web.archive.org/web/20180813212327/http://www.tebigat.8m.com/ Türkmenistanyň tebigy goraghanalary

[[Kategoriya:Biologiya]]
[[Kategoriya:Ekologiya]]</text>
      <sha1>2yyo1np68t0ruuabofjpnw1w9s9codq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>David Hoffman</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3876</id>
    <revision>
      <id>120545</id>
      <parentid>112161</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:53:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120545</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="395" sha1="4mk5lvcxlcwva0mo23msdzlqkdk1fnz" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı}}
[[Fayl:David_hoffman.jpg|225px|thumb|right|David Hoffman]]
'''David Hoffman''' — Amerikaniń tájiriybeli dokumental filmler rejissyorlariniń biri esaplanadi. Ol [[Nyu York]]ta tuwilǵan hám ákesi H. Lorens hám anasi Eve Hoffman menen birgelikde Levitton (Long Island shtati)da ósken. 40 jilliq kariyerasinda 6 hújjetli film dóretken.

[[Kategoriya:Rejissyorlar]]</text>
      <sha1>4mk5lvcxlcwva0mo23msdzlqkdk1fnz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Krasnodar krayı</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3944</id>
    <revision>
      <id>120682</id>
      <parentid>112522</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T20:29:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Janabaevazizbek atlı paydalanıwshı [[Krasnodar U'lkesi]] betin [[Krasnodar krayı]] betine aldınǵı bette baǵdarlawshı silteme qaldırmastan kóshirdi</comment>
      <origin>112522</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="294" sha1="0gxr3c4lno7h37akj542yal8f2kyqvz" xml:space="preserve">[[Fayl:RussiaKrasnodar2007-01.png|250px|right|frame|Krasnodar Úlkesi]]

'''Krasnodar Úlkesi'''  — [[Rossiya]] Federatsiyasında jaylasqan úlke.

== Geografiyası ==

== Xalqi ==

== Rayonları ==

== Qalaları ==

{{Rossiya subyektleri}}

{{Rossiya-stub}}

[[Kategoriya:Rossiya úlkeleri]]</text>
      <sha1>0gxr3c4lno7h37akj542yal8f2kyqvz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>FC Barcelona</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3956</id>
    <revision>
      <id>120711</id>
      <parentid>117042</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T06:58:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120711</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1698" sha1="5wuzj5ufreux81gtve84pisjnmji22s" xml:space="preserve">'''Barselona futbol klubı''' ({{Lang-en|Footbal Club Barcelona}}) — [[Barselona]] qalası [[futbol klubı]]. [[La Liga|Ispaniya Primyera Divizionı]] qatnasıwshısı. [[1899 jılı]] [[Joan Gamper]] basshılıǵında shvetsariyalıq, britaniyalıq, Ispaniyalıq hám kataloniyalıq futbolshılar tárepinen dúzilgen. «Barselona »ıqlasbentleri ''kules'' (culés) atı menen belgili. [[2006-jili]], aǵzalardıń sanı 140 000 adamnan artıp ketken.

== Tariyxı ==

=== Klub sport kiyimlerinıń brendleri ===
* 1899-1982  Joq (belgisiz)
* 1992-1998  {{flagicon|USA}} Meyba
* 1998-2006  {{flagicon|ITA}} Kappa
* 2006-xxxx {{flagicon|USA}} Nike

== Klubtiń házirgi quramı (2014-15 máwsim) ==
==== Dárwazabanlar ====
* {{flagicon|GER}} Mark-Andre ter Shtegen
* {{flagicon|Chile}} Klaudio Bravo
* {{flagicon|ISP}} Xordi Masip
==== Qorǵawshılar ====
* {{flagicon|BRA}} Duglas
* {{flagicon|BRA}} Daniel Alves
* {{flagicon|BRA}} Adriano Korreya
* {{flagicon|ISP}} Xerard Pike
* {{flagicon|ISP}} Martin Montoya
* {{flagicon|ISP}} Xordi Alba
* {{flagicon|ISP}} Mark Bartra
* {{flagicon|BEL}} Tomas Vermalen
* {{flagicon|FRA}} Jeremi Metyu

==== Yarımqorǵawshılar ====
* {{flagicon|ARG}} Xavyer Maskerano
* {{flagicon|CRO}} Ivan Rakitich
* {{flagicon|BRA}} Rafinya
* {{flagicon|ISP}} Xavi Ernandes
* {{flagicon|ISP}} Andres Inyesta
* {{flagicon|ISP}} Serxio Buskets
* {{flagicon|ISP}} Serxi Roberto

==== Hújimshiler ====
* {{flagicon|ARG}} [[Lionel Messi]]
* {{flagicon|BRA}} Neymar
* {{flagicon|URU}} Luis Suarez
* {{flagicon|ISP}} Pedro Rodriges

[[Kategoriya:1899-jılı payda bolǵanlar]]
[[Kategoriya:Ispaniya futbol klubları]]
[[Kategoriya:Barselona]]
[[Kategoriya:Barselona FK| ]]</text>
      <sha1>5wuzj5ufreux81gtve84pisjnmji22s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bundesliga</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3978</id>
    <revision>
      <id>120387</id>
      <parentid>92730</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:34:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120387</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="910" sha1="qppqjax3eyh8blyfm1chok90km5y0m2" xml:space="preserve">'''Bundesliga''' ( [[Nemis tili|nem]]. ''Fußball-Bundesliga'') — [[Germaniya]] futbol klublarının professional futbol ligası. Germaniyada futbol ligalarınıń eń úlkeni. Bunda 20 klub belesedi. Chempionatda hár bir komanda 34 oyın ótkizedi. Dúnyanıń eń kúshli futbol ligalarınan biri.

== Chempionlar ==  
* 2009-2010 [[FC Bayern München]] 
* 2008-2009 [[VfL Wolfsburg]]
* 2007-2008 FC Bayern München
* 2006-2007 [[VfB Stuttgart]] 
* 2005-2006 FC Bayern München
* 2004-2005 FC Bayern München
* 2003-2004 [[SV Werder Bremen]] 
* 2002-2003 FC Bayern München
* 2001-2002 [[Borussia Dortmund]] 
* 2000-2001 FC Bayern München
* 1999-2000 FC Bayern München 
* 1998-1999 FC Bayern München 
* 1997-1998 1[[. FC Kaiserslautern]]

== Siltemeler ==
* [http://www.bundesliga.de rasmiy sayt Bundesliga]
* [http://www.dfb.de Deutscher Fußball-Bund (DFB)]

[[Kategoriya:Futbol]]
[[Kategoriya:UEFA]]</text>
      <sha1>qppqjax3eyh8blyfm1chok90km5y0m2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>FIFA</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4021</id>
    <revision>
      <id>120716</id>
      <parentid>112237</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T06:59:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120716</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="774" sha1="tklbr80k2dzsfpunjwsgvxpi3ogswom" xml:space="preserve">[[File:FIFA-001.png|right|270px|thumb|Futbol Аssоtsiyatsıyalarınıń Хаlqarа Federatsiyası]]
'''Futbol Аssоtsiyatsıyalarınıń Хаlqarа Federatsiyası (FIFA)''' (FIFA: {{lang-fr|Fédération Internationale de Football Association}}, {{lang-en|International Federation of Association Football}}) — [[Futbol]] oyınınıń bas uyımı, Túrli milliy futbol komandalardı birlestiriwshı, dúnıyanıń [[Futbol]] jarısların shólkemlestırıwshı mekeme. Onıń qaramaǵınа 208 milliy аssotsiyatsıya kiredı. 

== Strukturası ==
[[File:World Map FIFA.svg|right|300px|thumb|Futbol Аssоtsiyatsıyalarınıń Хаlqarа Federatsıyası strukturası kartada]]

== Siltemeler ==
* [http://www.fifa.com FIFA web sаyti]

{{Sport-stub}}
[[Kategoriya:Futbol]]</text>
      <sha1>tklbr80k2dzsfpunjwsgvxpi3ogswom</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Braziliya milliy futbol komandası</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4059</id>
    <revision>
      <id>120377</id>
      <parentid>112097</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:31:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Utısları */ clean up, replaced: -  →  —  (7) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120377</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1205" sha1="3yjrsbee9e6ybs4pfnge5bmueyijimu" xml:space="preserve">
== Tariyxi ==

== Utısları ==
* 5 márte [[FIFA jáhan Kubogı]]nın jeńimpazı — [[FIFA jáhan Kubogı 1958|1958]], [[FIFA Jáhan Kubogı 1962|1962]], [[FIFA Jáhan Kubogı 1970|1970]], [[FIFA Jáhan Kubogı 1994|1994]], [[FIFA Jáhan Kubogı 2002|2002]]
* 2 márte [[FIFA Jáhan Kubogı]]nıń ekinshisi — [[FIFA Jáhan Kubogı 1950|1950]], [[FIFA Jáhan Kubogı 1998|1998]]
* 2 márte [[FIFA Jáhan Kubogı]]nıń úshinshi orını — [[FIFA Jáhan Kubogı 1938|1938]], [[FIFA Jáhan Kubogı 1978|1978]]
* 2 márte [[FIFA Jáhan Kubogı]]nıń tórtinshi orını — [[FIFA Jáhan Kubogı 1974|1974]], [[FIFA Jáhan Kubogı 2014|2014]]
* 3 márte [[FIFA Konfederasiyalar Kubogı]]nın jeńımpazı — [[FIFA Konfederasiyalar Kubogı 1997|1997]], [[FIFA Konfederasiyalar Kubogı 2005|2005]], [[FIFA Konfederasiyalar Kubogı 2009|2009]]
* 1 márte [[FIFA Konfederasiyalar Kubogı]]nıń ekinshi orını — [[FIFA Konfederasiyalar Kubogı 1999|1999]]
* 1 márte [[FIFA Konfederasiyalar Kubogı]]nıń tórtınshi orını — [[FIFA Konfederasiyalar Kubogı 2001|2001]]

[[Kategoriya:Qubla Amerika milliy futbol komandaları]]
[[Kategoriya:Futbol]]  [[Kategoriya:Sport]]
[[Kategoriya:Braziliya]]</text>
      <sha1>3yjrsbee9e6ybs4pfnge5bmueyijimu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Freudenberg (Baden)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4065</id>
    <revision>
      <id>120811</id>
      <parentid>112289</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:27:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120811</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="431" sha1="prs1ic5z82ejv65ojsdwts2akn9o735" xml:space="preserve">{{Orphan|date=Iyun 2023}}
'''Freudenberg (Baden)''' [[Germaniya]]niń [[Baden-Württemberg]] [[Germaniya jerlari|jerinde]] jaylasqan qala. [[Main-Tauber-Kreis (rayon)|Main-Tauber-Kreis]] rayonı quramina kiredi. Maydani — 34,78&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;. Xalqi sani — 3884 adam (2010).

== Derekler ==
{{Derekler}}

== Siltemeler ==
* [http://www.freudenberg-main.de/ Rásmiy saytı]

{{geo-stub}}

[[Kategoriya:Germaniya qalaları]]</text>
      <sha1>prs1ic5z82ejv65ojsdwts2akn9o735</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Florida</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4069</id>
    <revision>
      <id>120766</id>
      <parentid>113961</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:06:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (3),  –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120766</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1198" sha1="n4kswj2wz00zcwe47rmwph2k0i6kf3i" xml:space="preserve">'''Florida''' — [[Amerika Qurama Shtatları]]nan bırı. Paytaxtı — [[Tallahassee]] qalası. [[Amerika Qurama Shtatları|AQSh quramina]] 21 avgust 1959 jilda kirgen, onnan aldın — Florida Territory dep atalǵan. 'Paskva Floridá waqtında oniń teńiz qirqaǵina jetip kelgen Juan Pons De Leyon tárepinen Florida dep atalǵan. Mayd. 152 miń km2. Xalqi 16,7 mln. adam (2002). Qala xalqi 85%. Eń iri sanaat qalası — [[Jacksonville]]. Relyefi tegislik. Klimati subtropik, qublada tropik klimat, yanvardiń ortasha temperaturasi arqada 12°, qublada 21°, iyulda 26° hám 29°. Jilliq jawin 900 — 1400&amp;nbsp;mm. Florida aymaǵiniń úlken jeri toǵay hám batpaqliqtan ibarat. Daryalari qisqa hám suwli. Kól kóp. Q.da subtropik ósimlikler jetekshi orinda. Jil boyi paliz eginleri jetistiriledi. Arqada jaǵinda paxta, goza, temeki, qublada shekerqamis egiledi. Qalalar atirapinda sut sharwashiliǵi hám perrendeshilik rawajlangan. Baliq awlanadi. Faydali qazilmalardan fosforit qazip alinadi. Aziq-awqat, sellyuloza qaǵaz, aǵash ustashiliǵi, ximiya, radioelektronika, raketasazlik sanaatlari rawajlanǵan.

[[Kategoriya:AQSh shtatları]]


{{shala}}

== Derekler ==
{{derekler}}</text>
      <sha1>n4kswj2wz00zcwe47rmwph2k0i6kf3i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Allod</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4187</id>
    <revision>
      <id>120891</id>
      <parentid>113693</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T11:00:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (3) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120891</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="418" sha1="guj7rkwn9dhdsoktdxc2o4k85dl04qx" xml:space="preserve">'''Allod''' (grekshe — jerge tolıq iyelik yetiw) [[Batıs evropa]] feodal jámiyetınde áwladtan-áwladqa miyras bolıp wótetuǵın jer-múlik.                    

== Ádebiyatlar ==
*Jáhán tarıyxı, (eramızdıń V ásir aqırınan — XV ásir aqırına shekem)
*[[Ózbekistan]] milliy eniklopediyası, mámleketlik ilimiy baspası. Tashkent — 2013.  

[[Kategoriya:Tariyx]] 
[[Kategoriya:!Main category]]</text>
      <sha1>guj7rkwn9dhdsoktdxc2o4k85dl04qx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fevral</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4211</id>
    <revision>
      <id>120753</id>
      <parentid>113951</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:03:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120753</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8095" sha1="je8jpcdjln0onadzdo4kvash4ohoopf" xml:space="preserve">{{FevralKalendarı}}{{US}}
'''Fevral''' yaki '''kishi ay''' — [[Grigorian kalendarı|Grigorian]] [[kalendar]]ı boyınsha [[jıl]]dıń ekinshi ayı. Tórt jıldan biri 29 [[kún]]nen tawsıladı ([[kabisa jılı]]), qalǵan waqıtları 28 kúnnen ibarat.

== {{Bayramlar}} ==
{{Seealso|:Kategoriya:Fevral bayramları}}

== {{Waqıyalar}} ==
{{Seealso|:Kategoriya:Fevral waqıyaları}}

== {{Tuwılǵanlar}} ==
{{Seealso|:Kategoriya:Fevralda tuwılǵanlar}}
* [[1-fevral]] — ...
* [[2-fevral]] &lt;small&gt;([[1882]])&lt;/small&gt; — [[Abdullah ibn Xuseyn]], Transiordaniya ámiri, Iordaniya patshası.
* 2-fevral &lt;small&gt;(1882)&lt;/small&gt; — [[James Joyce]], İrlandiyalı jazıwshı hám shayır.
* 2-fevral &lt;small&gt;([[1977]])&lt;/small&gt; — [[Shakira]], kolumbiyalıq qosıqshı.
* [[3-fevral]] &lt;small&gt;([[1980]])&lt;/small&gt; — [[Aliya Nazarbaeva]], Qazaqstan mámleketlik ǵayratkeri hám kino prodyuseri.
* [[4-fevral]] &lt;small&gt;([[1871]])&lt;/small&gt; — [[Friedrich Ebert]], nemis siyasatshısı, Germaniyanıń birinshi prezidenti (1919-25).
* 4-fevral &lt;small&gt;([[1897]])&lt;/small&gt; — [[Ludwig Erhard]], batıs nemis ekonomisti, mámleket hám siyasat ǵayratkeri, GFR Federal kansleri (1963–66).
* [[5-fevral]] &lt;small&gt;([[1985]])&lt;/small&gt; — [[Cristiano Ronaldo]], Portugaliya futbolshısı.
* 5-fevral &lt;small&gt;([[1992]])&lt;/small&gt; — [[Neymar]], Braziliyaliq futbolshısı.
* [[6-fevral]] &lt;small&gt;([[1890]])&lt;/small&gt; — [[Abdulǵaffarxan]], pushtunlar ǵárezsizlik háreketiniń basshısı.
* 6-fevral &lt;small&gt;([[1911]])&lt;/small&gt; — [[Ronald Reagan]], Amerikanlıq aktyor hám siyasatshısı, 40-shi AQSh prezidenti.
* 6-fevral &lt;small&gt;([[1963]])&lt;/small&gt; — [[Cláudia Ohana]], braziliyalıq aktrisa.
* [[7-fevral]] &lt;small&gt;([[1812]])&lt;/small&gt; — [[Charles Dickens]], inglis jazıwshısı.
* 7-fevral &lt;small&gt;([[1961]])&lt;/small&gt; — [[Frank Santopadre]], amerikalıq jaziwshi hám prodyuser.
* [[8-fevral]] &lt;small&gt;([[1834]])&lt;/small&gt; — [[Dmitriy Mendeleev]], rus ximiya alimi.
* [[9-fevral]] &lt;small&gt;([[1441]])&lt;/small&gt; — [[Alisher Nawayı]], ózbek shayırı.
* 9-fevral &lt;small&gt;([[1931]])&lt;/small&gt; — [[Muqaǵaliy Maqataev]], qazaqstanlı shayır, jazıwshı hám dilmash..
* [[10-fevral]] &lt;small&gt;([[1941]])&lt;/small&gt; — [[Aǵıtay Adilov]], awıl xojalıǵı óndirisi novatori, usta diyqan, Ózbekstan Qaharmanı (2005).
* 10-fevral &lt;small&gt;([[1952]])&lt;/small&gt; — [[Xalila Dáwletnazarov]], shayır, qıssaxan hám jurnalist.
* [[11-fevral]] &lt;small&gt;([[1559]])&lt;/small&gt; — [[Nurhaci]], manjur xanı (1616-1626).
* 11-fevral &lt;small&gt;([[1847]])&lt;/small&gt; — [[Thomas Edison]], Amerikali oylap tabiwshi.
* 11-fevral &lt;small&gt;([[1998]])&lt;/small&gt; — [[Margo Hayes]], amerikalıq tas alpinist.
* [[12-fevral]] &lt;small&gt;([[1809]])&lt;/small&gt; — [[Charles Darwin]], inglis tábiyat izertlewshisi.
* 12-fevral &lt;small&gt;([[1985]])&lt;/small&gt; — [[Leandro Montera da Silva]], Braziliyaliq futbolshısı.
* [[13-fevral]] &lt;small&gt;([[1962]])&lt;/small&gt; — [[Mırzagúl Sapaeva]], Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan xalıq artisti.
* 13-fevral &lt;small&gt;([[1992]])&lt;/small&gt; — [[Arıslanbek Asqarov]], Qaraqalpaq estrada qosıqshısı.
* [[14-fevral]] &lt;small&gt;([[1483]])&lt;/small&gt; — [[Babur Zaxiretdin Muxammet]], ózbek jaziwshisi, sárkerde.
* 14-fevral &lt;small&gt;([[1970]])&lt;/small&gt; — [[Simon Pegg]], inglis aktyorı hám dramaturgı.
* 14-fevral &lt;small&gt;([[1988]])&lt;/small&gt; — [[Angel Di Maria]], Argentinalıq futbolshısı.
* [[15-fevral]] &lt;small&gt;([[1564]])&lt;/small&gt; — [[Galileo Galilei]], İtaliyalı astronom.
* [[16-fevral]] &lt;small&gt;([[1848]])&lt;/small&gt; — [[Octave Mirbeau]], Fransiyalı jazıwshı, jurnalist, kritik hám dramaturgi.
* [[18-fevral]] &lt;small&gt;([[1930]])&lt;/small&gt; — [[Gúlaysha Esemuratova]], Qaraqalpaqstan xalıq jazıwshisi (2011).
* 18-fevral &lt;small&gt;([[1937]])&lt;/small&gt; — [[Damir Jádigerov]], SSSR hám Ózbekistan mámleketlik hám jámiyetlik ǵayratkeri.
* [[19-fevral]] &lt;small&gt;([[1473]])&lt;/small&gt; — [[Nicolaus Copernicus]], polyak astronomı.
* [[20-fevral]] &lt;small&gt;([[1984]])&lt;/small&gt; — [[Shuhrat Hayitov]], ózbek jurnalıstı, telebaslawshı, pedagog, ádebiyatshı.
* 20-fevral &lt;small&gt;([[2003]])&lt;/small&gt; — [[Joao Grimaldo]], Perudıń futbolshısı.
* [[21-fevral]] &lt;small&gt;([[1947]])&lt;/small&gt; — [[Qutlımurat Allanazarov]], qaraqalpaq tili alimi.
* 21-fevral &lt;small&gt;([[1989]])&lt;/small&gt; — [[Corbin Bleu]], Amerikalı pop-qosıqshı.
* [[22-fevral]] &lt;small&gt;([[1732]])&lt;/small&gt; — [[George Washington]], birinshi AQSh prezidenti, Kontinent Armiyası bas komandiri.
* 22-fevral &lt;small&gt;([[1810]])&lt;/small&gt; — [[Frédéric Chopin]], polshalı kompozitor hám pianist.
* [[23-fevral]] &lt;small&gt;([[1960]])&lt;/small&gt; — [[Naruhito]], Yaponiyanıń 126-sanlı imperatorı (2019).
* 23-fevral &lt;small&gt;([[1992]])&lt;/small&gt; — [[Casemiro]], Braziliyalıq professional futbolshısı.
* [[24-fevral]] &lt;small&gt;([[1304]])&lt;/small&gt; — [[Ibn Battuta]], arab sayaxatshısı hám geografık, tariyxshı.
* 24-fevral &lt;small&gt;([[1955]])&lt;/small&gt; — [[Stiv Jobs]], Amerikali oylap tabiwshısı hám Applening bas direktorlı (-2011).
* [[25-fevral]] &lt;small&gt;([[1891]])&lt;/small&gt; — [[Evgeniy Korovin]], SSSR botanik alımı.
* 25-fevral &lt;small&gt;([[1989]])&lt;/small&gt; — [[Qayrat Nurtas]], Qazaqstan pop qosıqshısı.
* [[26-fevral]] &lt;small&gt;([[1802]])&lt;/small&gt; — [[Victor Hugo]], Fransiyalı shayır, dramaturg, jazıwshı, politik, insan huqıqları qorǵawshısı.
* [[28-fevral]] &lt;small&gt;([[1955]])&lt;/small&gt; — [[Gilbert Gottfried]], amerikalıq kino hám televideniye aktyorı.
* [[29-fevral]] &lt;small&gt;([[1972]])&lt;/small&gt; — [[Pedro Sánchez]], ispan siyasatshısı, Ispaniya Bas ministri (2018-).

== {{Qaytıs bolǵanlar}} ==
{{Seealso|:Kategoriya:Fevralda qaytıs bolǵanlar}}
* [[2-fevral]] &lt;small&gt;([[1907]])&lt;/small&gt; — [[Dmitriy Mendeleev]], rus ximiya alimi.
* [[4-fevral]] &lt;small&gt;([[2023]])&lt;/small&gt; — [[Polat Shamshetov]], Qaraqalpaqstan Respublikası Ishki isler ministrligi Jinayat qıdırıw basqarması bólimi baslıǵı.
* [[5-fevral]] &lt;small&gt;([[2023]])&lt;/small&gt; — [[Pervez Musharraf]], Pakistannıń burınǵı Prezidenti, Armiyası Bas Komandiri.
* [[6-fevral]] &lt;small&gt;([[1982]])&lt;/small&gt; — [[Madreym Mátjanov]], qaraqalpaq aktyorı.
* 6-fevral &lt;small&gt;([[2019]])&lt;/small&gt; — [[Eygen Manfred]], nemis fizik-ximiyashısı, Nobel sıylıǵı laureatı (1967).
* [[7-fevral]] &lt;small&gt;([[1603]])&lt;/small&gt; — [[Gúlbadan begim]], Oraylıq Aziyalıq háyel-tariyxshisi, Ámir Temur áwladı.
* [[9-fevral]] &lt;small&gt;([[1881]])&lt;/small&gt; — [[Fyodor Dostoevskiy]], orıs jazıwshısı.
* [[10-fevral]] &lt;small&gt;([[1837]])&lt;/small&gt; — [[Aleksandr Pushkin]], rus shayırı, dramaturg, roman hám qısqa gúrrińler jazıwshısı.
* 10-fevral &lt;small&gt;([[1923]])&lt;/small&gt; — [[Wilhelm Roentgen]], alman injener-mexanik hám fizik ilimpaz.
* [[11-fevral]] &lt;small&gt;([[1650]])&lt;/small&gt; — [[René Descartes]], fransuz filosofi, matematika hám fizika alimi.
* [[12-fevral]] &lt;small&gt;([[1804]])&lt;/small&gt; — [[Immanuel Kant]], nemis filosofı.
* [[16-fevral]] &lt;small&gt;([[1917]])&lt;/small&gt; — [[Octave Mirbeau]], Fransiyalı jazıwshı, jurnalist, kritik hám dramaturgi.
* [[17-fevral]] &lt;small&gt;([[1600]])&lt;/small&gt; — [[Giordano Bruno]], İtaliyalıq filosof, ruwxanıy, kosmologist hám okkultist.
* 17-fevral &lt;small&gt;([[1673]])&lt;/small&gt; — [[Molière]], Fransiyalı aktyor hám dramaturg.
* [[18-fevral]] &lt;small&gt;([[1564]])&lt;/small&gt; — [[Michelangelo]], Italiyalı skulptor, súwretshi, arxitektor hám shayır.
* [[19-fevral]] &lt;small&gt;([[1405]])&lt;/small&gt; — [[Amir Temur]], Temuriler imperiyasi ámiri.
* [[22-fevral]] &lt;small&gt;([[1987]])&lt;/small&gt; — [[Andy Warhol]], Amerikalıq súwretshi, kino shıǵarıwshı.
* 22-fevral &lt;small&gt;([[1998]])&lt;/small&gt; — [[Ózbekali Janibekov]], Qazaqstan mámleket ǵayratkeri, etnograf.
* [[23-fevral]] &lt;small&gt;([[1855]])&lt;/small&gt; — [[Karl Fridrix Gauss]], nemis matematigi, fizik, astronom, geodezist.
* [[28-fevral]] &lt;small&gt;([[1925]])&lt;/small&gt; — [[Friedrich Ebert]], nemis siyasatshısı, Germaniyanıń birinshi prezidenti (1919-25).

== Qosımsha qarańız ==
{{Wikiqoyma}}

== Derekler ==
{{derekler}}

== Siltemeler == 
{{Sırtqı siltemeler}}

{{Aylar}}

[[Kategoriya:Aylar]]
[[Kategoriya:Fevral]]


{{shala}}</text>
      <sha1>je8jpcdjln0onadzdo4kvash4ohoopf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Genuya (provinciya)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4237</id>
    <revision>
      <id>120846</id>
      <parentid>115769</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:37:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120846</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="311" sha1="sv82zq4mg2c6dk73as0vzicuvrhrg9m" xml:space="preserve">'''Genuya ''' — [[Italiya]] provinsiyalarınan biri. [[Liguria]] úlkesı quramına kiredı. Maydanı — 1 838&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;. Xalqı 870 553 adamdı quraydı. 

== Derekler ==
{{derekler}}

== Sırtqı siltemeler ==
* [http://www.provincia.genova.it/- Rasmiy Sayt]

{{geo-stub}}

[[Kategoriya:Italiya]]</text>
      <sha1>sv82zq4mg2c6dk73as0vzicuvrhrg9m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>D.C. Stephenson</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4282</id>
    <revision>
      <id>120536</id>
      <parentid>112150</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:50:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120536</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="216" sha1="mv56if66j7mmtlpwc97ed3lx87y3u46" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı}}
'''David Curtiss &quot;Steve&quot; Stephenson''' (21 Avgust 1891 — 28 mart 1966) — 1923 jılında [[Indiana]] shtatında tuwılǵan. ([[Grand Dragon]]) atlı partıyanıń Amerikalı politikashısı.</text>
      <sha1>mv56if66j7mmtlpwc97ed3lx87y3u46</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Caltanissetta (provinciya)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4307</id>
    <revision>
      <id>120408</id>
      <parentid>113786</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:38:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120408</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="311" sha1="a4g0v76gzip4iaj4u935xsalrn6onzw" xml:space="preserve">'''Caltanissetta''' [[Italiya]] provinsiyalarınan biri. [[Sitsiliya]] úlkesı quramına kiredı. Maydanı — 2 139&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;. 271 838 (2012) adamdı quraydı. 
 
== Siltemeler ==
* [http://www.provincia.caltanissetta.it/ Rasmiy Sayt]

[[Kategoriya:Italiya]]


{{shala}}

== Derekler ==
{{derekler}}</text>
      <sha1>a4g0v76gzip4iaj4u935xsalrn6onzw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bruney</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4324</id>
    <revision>
      <id>120382</id>
      <parentid>113767</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:33:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (14) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120382</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6085" sha1="8hyohuo76n4akf2jzxpv48xmyn6pol2" xml:space="preserve">Bruney, Bruney Dorussalom (نڬارا بروني دارالسلام, Brunei Darussalam) — Qubla-shıǵıs Aziyadaǵı mámleket. Kalimantan atawınıń arqada jaylasqan. Maydanı 5,765 km2, xalqı 436,786 adam (2011). Paytaxtı — Bandar-Seri-Begavan qalası. Basqarıw tárepten 4 okrugqa bólinedi. Pul birligi — Bruney dolları. Sultanın bolsa 2000 ǵa jaqın super car bar.

== Mámleketlik basqarıw principi ==
Bruney — konstituciyalı monarxiya (sultanlıq). Óz ara doslıq quramına kiredi. Ámeldegi konstituciya 1959-jıl 29-sentyabrde qabıl etilgen. Mámleket baslıǵı — sultan. Mámlekettegi nızam shıǵarıwshı húkimet tolıq onıń qolında. Sultan Bruney musulmanlarınıń diniy baslıǵı da esaplanadı. Sultan janında bir neshe máslahát shólkemleri bar. 1962-jıldan berli ámel qılıp atırǵan ayrıqsha jaǵday sebepli mámleketti basqarıw tek sultan dekretlerine muwapıq ámelge asırıladı. Atqarıwshı húkimet te sultanǵa hám húkimetke qaraslı. Sultan áyne waqıtta bas ministr de bolıp tabıladı.

== Tábiyatı ==
Bruney aymaǵınıń kóp bólegi tegislikten ibarat bolıp, qublada onıń biyikligi 300 m ge shekem baradı. Bruneydiń eń biyik noqatı 1841 m bolıp, ol mámleket shıǵısındaǵı Bukit Pagon tawı bolıp tabıladı. Íqlımı — ekvatorial. Pútkil jıl dawamında hawa temperaturası 26°C átirapında. Jılına 2000-4000 mm jawın jawadı. Aymaǵınıń 75% ten kóbi turaqlı jasıl tropikalıq ormanlar menen oralǵan, hár túrli terekler ósedi. Aymaǵınıń 20% batpaqlıq hám putalıqlardan ibarat. Dáryaları: Temburon, Belayt, Tutong hám Bruney.

== Xalqı ==
Xalqı tiykarınan malayyalar (66,5%), sonıń menen birge indonez tillerinde sóylesiwshi kedayan, dusun, melanav, iban sıyaqlı jergilikli toparlardan, qıtaylar, hindlerden ibarat. Bir neshe mıń inglis te jasaydı. Xalıqtıń yarımınan kóbi — musulmanlar. Qalalarda xalıqtıń 90%  i jasaydı. Rásmiy tili — malayya hám inglis tili.

== Aymaqlıq basqarıw  bóliniwi ==
Bruney 4 okrugqa bólinedi, atalıwı [[daera]]:

# Belayt,
# Bruney-Muara,
# Temburong,
# Tutong.

== Tariyxı ==
Bruney XIV ásirde, shaması, házirgi Indoneziyada húkim súrgen Majapaxit imperiyasına baǵınıqlı bolǵan. XV ásirde Bruney húkimdarı Alakber Tata atlı shaxs Muhammed atın alıp, Bruneydiń birinshi sultanı boldı. XVI ásirdiń 1-yarımında sultanlıq oǵada gúllendi, Kalimantannıń pútkil arqa jaǵası hám bir qansha qońsılas atawlardı boysındırdı. 1580-jılda Bruneydi ispan kolonizatorları basıp aldı. Dese de olar quwıp shıǵarılǵan bolsa da, Bruney qúdiretine zıyan jetken hám ol tek Arqa Kalimantandıǵana saqlap qalǵan edi.

XIX ásir baslarında Bruney qaraqshılardıń eń iri oraylarınan hám qul sawdası bazarlarınan biri bolıp qaldı. Biraq Angliya bara-bara Bruneydi ózine ǵárezli etip aldı. 1888-jıl Bruney Angliya protektoratına aylandı. 1906-jılda neft kánleri ashılıwı qatnası menen inglis orınbasarı tayınlandı. 1941-1945-jıllarda Bruney Yaponiya tárepinen basıp alındı. 1948-1959-jıllarda onı inglis gubernatorı basqardı. 1984-jıl 1-yanvarda Bruney ǵárezsizlikke eristi. Bruney 1984-jıldan BMSh aǵzası. Ózbekstan Respublikası menen diplomatiyalıq qatnasları 1996-jıl 23-iyunda ornatılǵan. Milliy bayramı: 23-fevral — Milliy kún (1984).

== Xojalıǵı ==
Tiykarǵı tarmaqları — neft qazıp alıw (jılına 10 mln. tonnadan artıq) hám suyıltırılǵan gaz islep shıǵarıw (jılına 12 mlrd. m3), kauchuk jetistiriw hám ormanshılıq. Jalpı ishki ónimde sanaat úlesi 41,6%, awıl xojalıǵı úlesi 2,1%. Gaz suyıltırıw zavodı, taxta tiliw, aǵashsazlıq, neftti qayta islew kárxanaları bar. Ónermentshilik (toqımashılıq, aǵash hám gúmisten buyımlar, aǵash kemeler soǵıw hám taǵı basqalar) rawajlanǵan. Tiykarǵı egini salı; kauchukli ósimlikler, palma terekleri óstiriledi. Taw ógizi, eshki, shoshqa baǵıladı; ańshılıq, balıqshılıq penen shuǵıllanıladı.

== Transportı ==
Transporttıń tiykarǵı túri — keme reysi. Avtomobil jollarınıń uznlıǵı — 2200 km, temirjolı uzınlıǵı — 19 km. Tiykarǵı teńiz portı — Bandar-Seri-Begavan hám Muara. Shetke neft hám neft ónimleri, kauchuk, suyıltırılǵan tábiyiy gaz, aǵash satadı. Shetten sanaat hám azıq-awqat ónimleri, mashinalar, ásbap-úskeneler hám basqalar aladı. Sawda-satıq salasındaǵı qarıydarları: Qubla Koreya, Malayziya, Ullı Britaniya, Avstraliya, Singapur hám basqalar.

== Social taraw ==
Medicinalıq xızmet hám bilimlendiriw jumısları ǵárezsizlikten keyin rawajlana basladı. Bruneydegi 967 orınlı 10 gospital, 5 dispanserda 197 shıpaker hám 27 medicinalıq miyirbiyke xızmet kórsetedi. Mámlekette malayya, inglis hám qıtay tilinde oqıtılatuǵın mektepler bar. Diniy mektepler de bar. Mekteplerde tálim biypul, 5 jastan 16 jasqa deyingi balalar ushın májburiy. Baslanǵısh mekteplerde oqıw 6 jıl, orta mekteplerde 7 jıl. 1994-jıl Bruneyde 151 balalar baqshası (11 698 tárbiyalanıwshı), 47 mektep (69 242 oqıwshı), 2 institut (320 student) hám 1 universitet (1 138 student) bar edi. Bruney milliy birlesken partiyası (1986-jılda dúzilgen) bar. Bruneyde birden-bir kásiplik awqam birlespesi joq. Tek tarmaq kásiplik awqamları is júrgizedi.

== Baspasózi ==
Bruneydegi tiykarǵı gazeta hám jurnallar: «Pelita Bruney» («Bruneydiń besh jıllıq rejesi», malayya tilinde shıǵatuǵın háptelik gazeta, 1956-jılda tiykar salınǵan), «Sálem» (malayya hám inglis tilinde 2 háptede 1 ret shıǵatuǵın gazeta, 1953-jılda dúzilgen), «Barneo bulletin» («Barneo byulleteni», inglis tilinde shıǵatuǵın háptelik byulleten, 1953-jılda tiykar salınǵan), «Bruney Dorussalom nyus letter» («Bruney Dorussalom informaciya byulleteni», inglis tilinde shıǵatuǵın jurnalı). Bruney mámleketlik radio hám telekórsetiwi 1957-jılda dúzilgen.

{{Aziya}}

[[Kategoriya:Mámleketler]]
[[Kategoriya:Aziya]]</text>
      <sha1>8hyohuo76n4akf2jzxpv48xmyn6pol2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Esjan baqsı</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4347</id>
    <revision>
      <id>120697</id>
      <parentid>113913</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T06:55:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120697</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="815" sha1="oqj4dhprkwa4yyuu7x3xegbe05odvzz" xml:space="preserve">'''Esjan baqsı''' ([[1904]]-[[1952]]) — qaraqalpaq xalqınıń 20-ásirdegi ataqlı [[baqsı]]larınıń biri. Wol ataqlı Qıdırniyaz baqsınıń shákirti. Yesjan baqsı uzaq jıllar dawamında radiokomitette isledi, xalıq namaların sheber atqarıwshılardıń biri boldı. Wol ásirese Shernazar baqsı, Muwsa baqsılardıń namaların sheberlik penen atqaqıwshı bolǵan. Woǵan &quot;Ózbekstan xalıq artisti&quot; húrmetli ataǵı berildi. Yesjan baqsınıń namaları házirgi jas baqsılar tárepinen sheber atqarılmaqta. Yesjan baqsı tuwralı [[Qaraqalpaqfilm|&quot;Qaraqalpaqfilm&quot; kinostudiyası]] tárepinen hújjetli film súwretke alınǵan. Nókiste wonıń atına kóshe qoyılıp, wólmes namaları xalıqqa xizmet etiwin dawam yetpekte.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{shala}}

[[Kategoriya:Baqsılar]]</text>
      <sha1>oqj4dhprkwa4yyuu7x3xegbe05odvzz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Esperanto tili</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4406</id>
    <revision>
      <id>120701</id>
      <parentid>112222</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T06:55:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Basqa web-betler */ clean up, replaced: -  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120701</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1231" sha1="aivrw56poq41ypmuv5s0emzfjzqf5sw" xml:space="preserve">[[File:Flag of Esperanto.svg|thumb|right|Esperanto bayraǵı]]
'''Esperanto tili''' (esperantoca: ''Esperanto'') — bir [[Jasama tiller|jasama til]]. Esperantonı jaratqan [[Lüdvik Zamenhof]] esaplanadı.
== Tariyx ==
Esperanto tili haqqında ''Birinshi kitap'' (esperantoca: Unua Libro) 1887-jılda basılǵan
== Álipbe ==
Esperanto tilinde latin álipbesi qollanıladı. Esperanto alipbesinde (esperantoca: ''alfabeto'' yaki ''aboco'') 28 hárip bar. 
{| style=&quot;font-family:Microsoft Sans Serif; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF; text-align:center&quot;
|+ Esperanto álipbesi
| style=&quot;width:3em&quot;| A a
| style=&quot;width:3em&quot;| B b
| style=&quot;width:3em&quot;| C c
| style=&quot;width:3em&quot;| Ĉ ĉ
| style=&quot;width:3em&quot;| D d
| style=&quot;width:3em&quot;| E e
| style=&quot;width:3em&quot;| F f
|-
| G g
| Ĝ ĝ
| H h
| Ĥ ĥ
| I i
| J j
| Ĵ ĵ
|-
| K k
| L l
| M m
| N n
| O o
| P p
| R r
|-
| S s
| Ŝ ŝ
| T t
| U u
| Ŭ ŭ
| V v
| Z z
|}

== Basqa web-betler ==
* [https://web.archive.org/web/20090106031914/http://www.lernu.net./kursoj/index.php Esperanto kurslar]
* [http://lernu.net/enkonduko/lingvoprezento/alfabeto.php Esperanto tili álipbesi]

[[Kategoriya:Tiller]]</text>
      <sha1>aivrw56poq41ypmuv5s0emzfjzqf5sw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Brandenburg</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4425</id>
    <revision>
      <id>120374</id>
      <parentid>119093</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:30:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120374</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="322" sha1="geul1tyrflf9qx2279pv1itd3ld0vdb" xml:space="preserve">[[Fayl:Deutschland Lage von Brandenburg.svg|right|200px]]
'''Brandenburg''' — [[Germaniya]] [[Germaniya jerleri|jerlerinen]] biri. 

Paytaxtı — [[Potsdam]] qalası. 

Aymaǵı — 29 478,63&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;. 

Xalqı sanı 2 495 635 adamdı quraydı (2011).

[[Kategoriya:Germaniya]] 
[[Kategoriya:!Main category]]</text>
      <sha1>geul1tyrflf9qx2279pv1itd3ld0vdb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Chust (rayon)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4554</id>
    <revision>
      <id>120455</id>
      <parentid>63843</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T13:03:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120455</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="150" sha1="75p6987t9ayb3eaz42qlmltjdn9nv0d" xml:space="preserve">'''Shust rayonı''' — [[Namangan wálayatı]]nda jaylasqan aymaq. Rayon orayı [[Shust]] qalası.

[[Kategoriya:Namangan wálayatı]]


{{uzb-stub}}</text>
      <sha1>75p6987t9ayb3eaz42qlmltjdn9nv0d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dinamo Samarqand (futbol klubı)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4567</id>
    <revision>
      <id>120588</id>
      <parentid>119295</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:06:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120588</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1188" sha1="33p3yqh4rrv4k76wobofqe3q0vjlx0k" xml:space="preserve">{{Futbol klubı
|atama =
Dinamo futbol klubı
|gerb = 
|tolıq atı = Dinamo Samarqand Professional futbol klubı
|laqap (lar) = Arıslanlar, 
|qısqa atı =
|tiykar salınǵan =  [[1960-jıl]]
|stadion = [[Dinamo (stadion, Samarqand)|Dinamo Stadionı]]
|stadion sıyımlılıǵı = 16,820
|basshı = 
|trener = {{flagicon|UZB}} [[Ravshan Haydarov]]
|liga = Joqarı Liga (PFL)
|sezon = 2024
|orın = 8-orın, Superliga
 | pattern_la1=
 | pattern_b1=_
 | pattern_ra1=
 | leftarm1=FFFFFF
 | body1=FFFFFF
 | rightarm1=FFFFFF
 | shorts1=FFFFFF
 | socks1=FFFFFF

 | pattern_la2=_whiteshoulders
 | pattern_b2=
 | pattern_ra2=_whiteshoulders
 | leftarm2=0000FF
 | body2=0000FF
 | rightarm2=0000FF
 | shorts2=0000FF
 | socks2=0000FF
|}}

'''Dinamo Samarqand''' — Professional futbol klubı, [[Ózbekstan Joqarı Ligası]] qatnasıwshısı.  [[2013-jıl]]ǵı maáwsimde klub 8-orındı iyelegen.

== Siltemeler ==
* [https://web.archive.org/web/20120508074052/http://sam-dinamo.vo.uz/ Dinamo.vo.uz] 
* [http://dinamo-fan.ucoz.ru/ Неофициальный сайт команды] 

{{Oliy Liga}}

[[Kategoriya:Futbol klublar]]
[[Kategoriya:Ózbekstan]]
[[Kategoriya:Samarqand]]
{{Sport-stub}}</text>
      <sha1>33p3yqh4rrv4k76wobofqe3q0vjlx0k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bronislav Komorovski</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4571</id>
    <revision>
      <id>120381</id>
      <parentid>119099</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:32:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120381</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="436" sha1="5dpy0ot700nzrvgfunkl1tihsyyc45o" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı}}
[[Fayl:KPRP 20130131 WG 222 BRONISLAW KOMOROWSKI.jpg|thumb|right|Bronislav Maria Komorovski]]
[[Graf]] '''Bronislav Maria Komorovski''' ({{lang|pl|Bronisław Maria Komorowski}})&lt;ref&gt;https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/13660&lt;/ref&gt; — [[Polsha|III Polsha Respublikası]]nıń 5-nshi [[prezident]]i.
 
{{Commonscat|Komorovski, Bronislav}}

{{DEFAULTSORT:Komorovski, Bronislav}}
[[Kategoriya:Polsha adamları]]</text>
      <sha1>5dpy0ot700nzrvgfunkl1tihsyyc45o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bobrovicа</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4574</id>
    <revision>
      <id>120354</id>
      <parentid>112090</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:25:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120354</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="358" sha1="mzx119bua3aad1tl248ewi7dwc1x8dj" xml:space="preserve">'''Bobrovıtsâ''' ({{Lang-uk|Бобровиця}}) — [[Ukraina]]nıń [[Chernigov wálayatı]]nda jaylasqan [[qala]]. [[Bobrovıtsa rayonı]]nıń orayı. Xalqınıń sanı 11 900 adam (2005 jıl).

== Siltemeler ==
* [https://web.archive.org/web/20080203143036/http://bobrovica.org.ua/ Qala saytı]
* http://cult.gov.ua/blog/1-0-3

[[Kategoriya:Ukraina]]</text>
      <sha1>mzx119bua3aad1tl248ewi7dwc1x8dj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Aleksandr Raykov</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4720</id>
    <revision>
      <id>120884</id>
      <parentid>118833</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:58:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120884</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2699" sha1="5harzvxbg1gevwlwiw68vwyymmga8nc" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı}}
'''Aleksandr Vadimovich Raykov''' ({{lang-uz|Aleksandr Vadimovich Raykov}}, {{lang-ru|Александр Вадимович Райков}}; 9-dekabr, 1989-jıl, [[Tashkent]], [[Ózbekstan|Ózbekstan SSR]], SSSR) — Ózbekstanlı intellektual oyınshı hám telesholıwshı. 2010-jıl 14-noyabrde, 20 jasında «CHGK»nıń sport máwziysindegi túrnirde «Nikita Mobayl Te Te» komandası quramında jáhan chempionı boldı hám usı intellektual turnir tarawı boyınsha Ol eń jas bilimdanlar qatarına kirdi.

Aleksandr Raykov 1989-jıldıń 9-dekabr kúni Tashkent qalasında, worıs shańaraǵında tuwılǵan. Babası — Boris Nikolayevich Raykov rassom bolǵan hám SSSR rassomlar quramı aǵzası bolǵan. Aleksandr Raykov Tashkentdiń Mırza Uluǵbek rayonındaǵı 225-sanlı mektepte oqıǵan&lt;ref name=autogenerated1&gt;[http://sreda.uz/index.php?newsid=938 ''Александр Райков''. Вырезка чинар в школе]. [http://sreda.uz/ Sreda.Uz]&lt;/ref&gt;. M. V. Lomonosov atındaǵı Moskva mámleketlik Úniversitetiniń Tashkentdegi filialınıń psixologiya fakultetin pitirgen&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20150216214603/http://kommersant.uz/articles/authors/aleksandr-raykov-?sphrase_id=488 Kommersant.uz — Александр Райков]&lt;/ref&gt;.

== Wikipediadaǵı úlesi ==
Aleksandr Raykov Worıssha Wikipedia qatnasıwshılarınan biri esaplanadı (aldın Raykoffff, keyin bolsa [[:ru:Участник:Carpodacus|Carpodacus]] niki astında). Ózbekshe Wikipediada hám azıraq úlesin qosqan.&lt;ref name=&quot;Культура.уз&quot;&gt;[http://www.kultura.uz/view_2_r_600.html Культура.уз] — ''Саида Джанизакова''. [http://www.kultura.uz/view_2_r_600.html — В Ташкенте прошёл тренинг на тему «Как пополнять Википедию»]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20140809140128/http://gorod.vkurse.uz/2014/02/20/vikipediya-s-mira-po-slovu/ Город | События Ташкента — ''Виктория Рзаева''. Википедия: с мира по слову (интервью с Александром Райковым)]&lt;/ref&gt;.  O 2013-jılda Uzinfocom kompyuterli hám informatsion texnologiyalar orayında «Wikipedianı qalay toltırıw múmkin» atlı temada seminar-trenıń ótkizdi&lt;ref name=&quot;Культура.уз&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[http://www.12news.uz/news/2013/11/27/узбекистан-займется-пополнением-вик/ 12news.uz — Узбекистан займётся пополнением Википедии]&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{Derekler}}

== Siltemeler ==
* [http://carpodacus.livejournal.com carpodacus.livejournal.com]</text>
      <sha1>5harzvxbg1gevwlwiw68vwyymmga8nc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bucaspor (futbol klubı)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4769</id>
    <revision>
      <id>120385</id>
      <parentid>112103</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:34:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120385</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="358" sha1="h1wwpnr0b730reo65vhwndl40i0kfzg" xml:space="preserve">'''Bucaspor futbol klubı''', [[Izmir|İzmir]] qalasınıń futbol klubı. hazirgi waqıtda Túrkiya Ekinci Ligası'nda oyinlar ótkizip atir. Klubqa 1928-jılı tiykar salınǵan. Mavi hám sarı klubtıń reńleri esaplanadı. Stadionı — Buca Arena.

{{Turkiya Futbol Ligasi}}
{{Authority control}}

[[Kategoriya:Futbol klublar]]
[[Kategoriya:Túrkiya]]</text>
      <sha1>h1wwpnr0b730reo65vhwndl40i0kfzg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Chernogoriya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4824</id>
    <revision>
      <id>120444</id>
      <parentid>113802</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T13:00:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Teatr */ clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120444</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12374" sha1="6px8gp42fjd4dhid45lvm8ghmxqt7o5" xml:space="preserve">{{Chernogoriya infoqutısı}}
Chernogoriya (Crna Gora), Chernogoriya Respublikası (Republika Crna Gora) — Serbiya hám Qarataw quramına kiretuǵın respublika. Maydanı 13,8 mıń km². Xalqı 635 mıń adam (1996. Paytaxtı — Podgoritsa qalası Basqarıw jaǵınan jámáátlerge bólinedi. Xalqınıń kóbi qaratawlıqlar; serb hám albanlar da jasaydı. Xalıqtıń 69% i xristian (pravoslav), 19% i islam dinine sıyınadı. Chernogoriyanıń óz Konstituciyası, parlamenti (skupshchina) hám húkimeti bar.

== Tábiyatı ==
Chernogoriya mámleket qubla-batısında, Adriatika teńizi jaǵasında jaylasqan. Aymaǵınıń úlken bólegin Dinara tawlıǵı iyelegen (eń biyik noqatı 2511 m, Durmitor tawı); qubla-batısında Qarataw karst platosı bar. Íqlımı ortasha, kontinental. [[Adriatika teńizi]] jaǵasında orta teńiz ıqlımı. Jıllıq jawın ortasha 1600-1800 mm, jaǵalarda 3000 mm ge shekem. Taw janbawırları iyne japıraqlı hám aralas ormanlar. Chernogoriyada qorǵasınrux rudaları, boksit, gúńgirt kómir kánleri bar. Tiykarǵı dáryaları Moracha jáne onıń aǵısı Zeta.

== Tariyxı ==
Chernogoriya aymaǵına áyyemde illiriylar kelip jaylasqan. Eramızǵa shekemgi I ásirde Rim tárepinen basıp alınǵan. Eramızǵa shekemgi I ásirde Chernogoriya aymaǵı (XI ásirge shekem Duklya, keyinirek Zeta, XV ásirden Chernogoriya dep atalǵan) Rimniń Dalmaciya, 297-jıldan Prevalitana provinciyasına qosıp alınǵan. VII ásirde slavyanlar kelgen. 1479-jıldan mámleket tegislik bólimi túrkler qolında boldı. 1499-jılda Chernogoriya aymaǵı Osmanlı túrk imperiyasi quramına qosıp alındı. Túrklerge qarsı gúresken mitropolit Danilo Petrovich Negosh (1697-1735-jıllarda húkimranlıq etken) Negoshlar áwladı (1697-1918) na tiykar salǵan. 1796-jıl Chernogoriya ámelde ǵárezsizlikke eristi. Napoleon urısları hám serblardiń ǵárezsizlik ushın alıp barǵan gúreslerinde (1804-15) Chernogoriya Rossiya hám Serbiya tárepinde boldı. 1852-jıl Chernogoriya miyrasları knyazlik dep daǵaza etildi. 1878-jıl Berlin kongressi sheshimine qaray, Chernogoriya tolıq ǵárezsiz mámleket dep tán alındı. 1910-jıldan Chernogoriya patshalıǵı dep ataldı. Chernogoriya Balqan urısları (1912-13) nda qatnastı. Birinshi jáhán urısı (1914-18) nda Antanta tárepinde turıp urıstı. 1918-jıl 1-dekabrde Serblar, Xorvatlar hám Slovenlar patshalıǵı (1929-jıldan Yugoslaviya) quramına kirdi. 1941-jıl aprelde fashistlar Germaniyasınıń Yugoslaviyaǵa hújiminen keyin, Chernogoriya [[Italiya]] áskerleri tárepinen basıp alındı. 1944-jıl dekabrde Yugoslaviya xalıq azatlıq armiyası tárepinen azat etildi. 1945-jıl noyabrden  Chernogoriya Yugoslaviya quramındaǵı 6 respublikadan biri boldı. 1991-jıl Yugoslaviya Socialistlik Federativ Respublikası bóleklenip, onnan [[Sloveniya]], [[Xorvatiya]], [[Bosniya hám Gercegovina]], [[Makedoniya]] shıǵıp ketkennen keyin, [[Serbiya]] menen Chernogoriya Yugoslaviya Awqamı Respublikasın dúzdi. 2003-jıl 4-fevraldan bul mámleket Serbiya hám Qarataw dep atala basladı.

== Xojalıǵı ==
Sanaatı mineral shiyki ónimlerdi qazıp alıw hám onı qayta islew, awıl xojalıǵı ónimlerin qayta islew menen baylanıslı. Boksit, qorǵasınruwx rudaları, gúńgirt kómir, duz qazıp alınadı. Zeta dáryasında GESlar qurılǵan, iri ıssılıq elektr stanciyası bar. Sanaattıń tiykarǵı tarmaqları metallsazlıq, ximiya hám ayaq kiyim sanaatı. Elektrotexnika (Setine), keme remontlaw (Kotor), aǵashsazlıq, toqımashılıq hám de azıq-awqat (atap aytqanda, temeki) ónimlerin islep shıǵarıw kárxanaları, gósh kombinatları, balıqtı qayta islew, sút zavodları bar. Qaratawdaǵı jetekshi tarmaq — taw jaylaw shárwashılıǵı (tiykarınan, qoyshılıq). Taw jaylawları hám dare oypatlıqlarında mákke, biyday, temeki, palız eginleri jetistiriledi. Baǵshılıq hám júzimshilik rawajlanǵan. Adriatika teńizi jaǵası Chernogoriyanıń subtropikalıq ósimlikler (citrus miyweler, zaytun hám basqalar) óstiriletuǵın áhmiyetli rayonı esaplanadı. Turizmnen úlken dáramat alınadı, teńiz jaǵasında kurortlar kóp. Tiykarǵı teńiz portları — Bar hám Kotor. Bar — Belgrad baǵdarında elektrlastırılǵan temirjol magistralı bar. Tiykarǵı aeroportı Podgoricada.

== Bilimlendiriwi, ilimiy hám mádeniy bilimlendiriw mákemeleri ==
Tálimniń tiykarǵı túri — 8 jıllıq mektep, 2 jıllıq ulıwma orta mektepler, maqsetli orta bilim beriw mektepleri, 8 jıllıq mektep negizinde jumısshı mamanlıǵın beretuǵın qosımsha mektepler bar. Podgoritsada universitet (1973), Nikshichda pedagogikalıq akademiyası, Kotorda joqarı teńiz mektep bar. Chernogoriya pán hám kórkem óner akademiyası (1976 -jıl shólkemlestirilgen), tariyx, geologiya hám ximiyalıq izertlewler, gidrometeorologiya, teńiz biologiyası institutları, seysmologiya stanciyası bar. Bir qansha kitapxana, atap aytqanda, Setine qalasında Oraylıq xalıq kitapxanası isleydi. Iri muzeyleri: Áyyemgi kórkem óner, etnikalıq tariyx muzeyi, Negosh Petrovich muzeyi, Teńiz muzeyi. Kúndelik &quot;Pobeda&quot; (&quot;Jeńis&quot;) gazetası serb tilinde 1943-jıldan shıǵadı. Podgoritsada radiostanciya hám teleoray jumıs isleydi.

== Ádebiyat ==
Qarataw ádebiyatı qońsılas xalıqlar ádebiyatı, ásirese, serb ádebiyatı menen ajıralmaytuǵın baylanısta rawajlanǵan. Birinshi iri basılım kórkem ádebiyatqa baylanıslı shıǵarma Chernogoriyada húkimranlıq etken Vasiliy Petrovich (1709-66) tiń &quot;Qarataw haqqında tariyx&quot; shıǵarması bolıp, ol 1754-jıl Moskvada basıp shıǵarılǵan. Jańa qarataw ádebiyatınıń baslanıwı XVIII ásir aqırı — XIX ásir 1-yarımına tuwra keledi. Onıń tiykarshısı shayır hám mámleket ǵayratkeri Pyotr II Petrovich Negosh bolıp tabıladı (1813-51). Onıń dóretiwshiligi qarataw poeziyasında1918-jılǵa shekem eń joqarı shıń esaplanadı. &quot;Qaratawdıń qısqasha tariyxı&quot; shıǵarması (1835-jıl basıp shıǵarılǵan) avtorı húkimran Pyotr (Petar) I Negosh poeziyalıq shıǵarmalar da jazǵan. 1827-31 jıllar Chernogoriyada jasaǵan serb jazıwshısı hám tariyxshısı S. Milutanovich Sarayliya &quot;Qarataw tariyxı&quot; shıǵarmasın (1835) hám 2 drama jazǵan. XIX ásir — XX ásir baslarındaǵı nazmda S. M. Lyubishi hám serb jazıwshısı S. Matovul waqıyaları ajıralıp turadı. S. Matovul bir neshe jıl Chernogoriyada jasap qarataw xalqı turmısın sáwlelendiriwshi bir qansha gúrriń hám roman jazǵan. Bul dáwirde jazıwshılardan L. Yovovich, S. Vuletich, M. Tomich, S. Shobaich nátiyjeli dóretiwshilik etti. 30-jıllardıń baslarında basqa xalıqlar ádebiyatındaǵı sıyaqlı Chernogoriya ádebiyatında da &quot;social realizm&quot; aǵımı júzege keldi hám sol aǵım baǵdarında poeziyalıq dóretpeler jaratıldı. Bular R. Zogovichtiń &quot;Musht&quot; (1936), &quot;Órtlı kepterler&quot; (1937) toplamları, &quot;Kelgindiler&quot; dástanı (1937); M. Banevichtiń &quot;Orman&quot; (1938), &quot;Órtlı tań&quot; (1941) toplamları; Ya. Jonovichtiń &quot;Eki dare&quot; (1938) hám M. Vukovichtiń &quot;Yer&quot; (1934) jıynaqları. Sol jıllarda D. Jurovich &quot; Tawlıqlar arasında&quot; gúrrińler kompleksi (1936), &quot;Duklya mámleketi&quot; romanı (1939), N. Lopichich &quot;Dıyqanlar&quot; gúrrińler kompleksin (1939) jarattı hám olarda qarataw xalqınıń real ómirin sáwlelendirdi. 1950-70-jıllar ádebiyatında M. Lalich ayrıqsha orın iyeleydi. Onıń &quot;Toy&quot; (1950), &quot;Jawınlı báhár&quot; (1953), &quot;Úzilis&quot; (1955), &quot;Leley tam&quot; (1962) romanlarında xalıq azatlıq gúresi teması ayqın sáwlelengen. A. Asanovich, Ch. Vukovich sıyaqlı jazıwshılar da sol temada gúrriń hám romanlar jarattı. Bul dáwir poeziyası jetiskenlikleri R. Zogovich, D. Jonovich, M. Banevich, D. Kostich, R. Veshovich, M. Kral, S. Petrovich, Ye. Brkovich sıyaqlı shayırlar ijodi menen baylanıslı. Dramaturgiya tarawında Ye. Brkovich,. V. Ivanovich, J. Komanin hám basqalardıń pyesaları ayrıqsha orın tutadı.

== Arxitektura hám súwretlew kórkem óneri ==
Chernogoriya aymaǵınan neolit dáwirine tiyisli ılaydan islengen ılay ıdıslar tabılǵan. Illiriylerdiń bekkemlengen qorǵan hám nekropolları jez dáwiri aqırı hám temir dáwiri baslarında júzege kelgen. Orta ásirlerde Chernogoriya arxitekturası Italiya hám Dalmatsiya, Serbiya hám Vizantiya mádeniyatları tásirinde rawajlandı. XI ásirde roman usılında shirkewler qurıldı. XII-XIII ásirlerde Áwliye Tripuna sobori (1166), áwliye Pavel shirkewi (1263-66; ekewi Kotor qalasında), Morach monastri shirkewi sıyaqlı imaratlar qurıldı. XIV-XV ásirlerde teńiz buyırlarındaǵı imaratlarda roman usılındaǵı figuralar menen uyǵınlasqan gotika usılı belgileri payda boldı (Savch, Bar, Kotordaǵı shirkew hám úyler). XVII-XVIII ásirler shirkew qurılısında barokko usılı keń qollanıldı (Prchandaǵı shirkew). XIX ásir aqırında qalalarda sońǵı klassicizm ruwxında saltanatlı imaratlar (Setinedaǵı Danilov sarayı, 1894-95) hám eklektikalıq imaratlar (Kotordaǵı áwliye Nikola shirkewi, 1910) payda boldı. 1960-70-jıllar arxitektorlıǵı ushın milliy ayrıqshalıq, tábiyat kórinisi menen uyǵınlastırıp súwretlew xarakterli (&quot;Podgoritsa&quot; mıymanxanası, 60-jıllar, arxitektor S. Radevich; &quot;Beko&quot; univermagi, 1961, arxitektor B. Minch, ekewi de Podgoritsada; Xersegnovidaǵı mıymanxanalar kompleksi, 1963, arxitektor D. Katarina, P. Milorad; Budva, Trstenodaǵı kurort komplekslerin hám basqalar). Neolit dáwirinde geometriyalıq figura hám naǵıslar menen bezetilgen keramika rawajlanǵan. XI ásirden záwlim reńli súwret úlgileri saqlanǵan (Ston qasındaǵı áwliye Mixail shirkewi freskaları). XII-XIV ásir súwretleytuǵın kórkem ónerinde roman hám gotika usılı elementleri qosılıp ketti (Morachdaǵı monastr shirkewleri freskası, 1252). XV-XVI ásir súwretshiler dóretiwshiliginde oyanıw dáwiri belgileri ámeldegi (Lavro Marinov hám Vitsko Dobrochevich). XVII-XVIII ásirlerde jergilikli súwretshilerden J. Mitrofanovich, A. Vuichich, T. Kokolya ajıralıp turadı. Vizantiya kórkem óneri dástúrleri miniatyurada saqlanıp qaldı. XIX ásir 2-yarımı — XX ásir baslarınan Chernogoriyanıń óz súwretleytuǵın kórkem óneri qáliplesti. Súwretshiler milliy tariyx temasındaǵı portret, kompoziciyalar jarattı (P. Pochek, M. Gregovich, I. Shobaich). XX ásirdiń 20-30-jıllarında súwretshiler M. Milunovich, P. Lubarda, músinshi R. Stiyovich nátiyjeli dóretiwshilik etti. Chernogoriyada monumental kórkem óner hám de tematikalıq, portret hám peyzaj reńli súwret rawajlanǵan.

== Muzıka ==
Chernogoriyada XIX ásirdiń aqırına shekem tek xalıq muzıka mádeniyatı rawajlanǵan. Xalıq epikalıq, qaharmanlıq, lirikalıq, dástúr qosıqların jırlawdıń áyyemgi dástúrleri saqlanǵan. Xalıq muzıkasınıń tiykarǵı ásbabı qobız tárizli gusle. Bezew ayaq oyını keń tarqalǵan. XIX ásir aqırında muzıkalıq jámáát shólkemleri hám atqarıwshı jámáátler payda boldı. Kompozitor Y. Ivanishevich, xormeyster A. Ivanovich dáslepki professional muzıkashılarınan bolıp tabıladı. Birinshi muzıka mektep 1924-jıl Setineda shólkemlestirilgen. Ekinshi jáhán urısı (1939-45) nan keyin Setine (1947), Podgoritsa (1950, M. Milyanov atında), Kotor (1950) hám basqa qalalarda muzıka mektepleri ashıldı. Podgoritsada Radionıń simfonikalıq orkestri hám aralas xorı, &quot;Oro&quot; xalıq qosıq hám rake ansamblı bar. Háweskerlik xor jámiyetleri, Chernogoriya kompozitor atqarıwshı muzıkashılar jámiyeti isleydi.

== Teatr ==
Chernogoriya professional teatrı XIX ásir — XX ásir 1-yarımında rayem bolǵan teatrlastırılǵan dástúrlerden baslanadı. Teatr mádeniyatın rawajlandırıwda Pyotr II Petrovich Negosh dóretiwshiligi úlken áhmiyetke iye bolǵan. Onıń &quot;Taw taji&quot; (1847) hám &quot;Jalǵan patsha Stepan Mali&quot; dramatikalıq dóretpeleri Chernogoriya ótken zamanına baǵıshlap jazılǵan (háwesker teatr dógerekleri tárepinen qoyılǵan). 1953-jıl Podgoritsada Chernogoriya milliy teatrı (drama hám opera truppaları menen) islengen. Rejissyorlardan B. Erakovich, aktyorlardan V. Mandich, D. Tomas, B. Vukovich hám basqalar ataqlı.

[[Kategoriya:Mámleketler]]
[[Kategoriya:Evropa]]</text>
      <sha1>6px8gp42fjd4dhid45lvm8ghmxqt7o5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Galisiya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5091</id>
    <revision>
      <id>120834</id>
      <parentid>112302</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:33:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120834</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="481" sha1="cta5a9lemjas3zyekbusu6idu0nzn4m" xml:space="preserve">{{Orphan|date=Iyun 2023}}
[[Fayl:Flag of Galicia.svg|140px|right|thumb|Galisiya bayraǵı]] 
'''Galisiya''' ({{lang-gl|Galiza}}, {{lang-es|Galicia}}) — [[Ispaniya]]nıń tariyxıy aymaǵı hám аvtonom wálayatı. Маydanı — 29.574,4&amp;nbsp;km². wálayatıń eń iri qalası — [[Santiago de Compostela]]. Galisiyanıń xalqı sanı — 2&amp;nbsp;748&amp;nbsp;695 аdamdi (2014) quraydı.

== Siltewler ==
* [http://www.xunta.gal Xunta]

{{Spain-geo-stub}}

[[Kategoriya:Ispaniya]]</text>
      <sha1>cta5a9lemjas3zyekbusu6idu0nzn4m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fikret Orman</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5157</id>
    <revision>
      <id>120758</id>
      <parentid>112267</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:04:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120758</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="163" sha1="jd2w4mo00mcy353kyy23uqd5ftf5mup" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı}}
'''Fikret Orman''' ([[1967]]   [[Istanbul]],[[Túrkiya]]) — [[Beşiktaş J.K.|Beşiktaş]]ıń prezidenti.

[[Kategoriya:Beşiktaş J.K.]]</text>
      <sha1>jd2w4mo00mcy353kyy23uqd5ftf5mup</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Butan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5482</id>
    <revision>
      <id>120392</id>
      <parentid>113776</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:35:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (14) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120392</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3109" sha1="oegzkndzt2do84j7i1egv2dqlx4nklp" xml:space="preserve">''Bul maqala mámleket haqqında bolıp tabıladı. Ximiyalıq túsinik haqqında [[Butanlar]] betine qarańız.''

'''Butan patshalıǵı''' (Pendal Druk Shung) — [[Qubla Aziya]]daǵı, Gimalay tawlarınıń shıǵıs bólegindegi mámleket. Maydanı 47 mıń km2. Xalqı 742 737 adam (2012). Paytaxtı — [[Thimphu]] qalası. Basqarıw tárepten 8 dzong (wálayat) qa bólingen.

== Mámleketlik basqarıw principi ==
Butan — konstituciyalı monarxiya. Mámleket baslıǵı — patsha. Patsha janında 9 máslahátshiden ibarat keńes bar. Nızam shıǵarıwshı organ — bir palatalı Milliy Assambleya 150 aǵzadan ibarat (105 danası saylanadı, 10 danası tayınlanadı, qalǵanları — rásmiy adamlar, húkimet aǵzaları hám patsha sovetiniń aǵzaları). Atqarıwshı húkimet patsha tárepinen Ministrler Keńesi arqalı ámelge asırıladı.

== Aymaqlıq bóliniwi ==
Butan aymaǵı 4 dzongdeyaǵa bólingen. Olar bolsa 20 dzongxaǵa bólingen, bulardı tómendegi kesteden kóriwińiz múmkin:

* Bumthang
* Chhukha
* Chirang
* Daga
* Geylegphug
* Ha
* Lhuntshi
* Mongar
* Paro
* Pemagatsel
* Punakha
* Samchi
* Samdrup Jongkhar
* Shemgang
* Tashigang
* Thimphu
* Tongsa
* Wangdi Phodrang

== Tábiyatı ==
Butan aymaǵı tawlıqtan ibarat. Eń biyik shıńı — Jomolhari (7314 m). Íqlımı taw-tropikalıq, musson, joqarı ıǵallıqtaǵı, tawlardıń joqarı bóleginde suwıq. Oypatlıqlarda ortasha temperatura yanvarda — 4,5°C, iyulda 17°C. Jılına 1000 -5000 mm jawın jawadı. 3500 m biyiklikke shekem orman, onnan biyikte subalp hám alp otlaqları. Dáryaları — Sankosh, Amo, Kuru. JigmiDorji, Gaza, Manaz qorıqxanaları bar.

== Xalqı ==
''Tiykarǵı maqala: [[Butan demografiyası]]''

Xalqı tiykarınan bxotiyalar; gurkhlar, nevarlar da jasaydı. Xalıqtıń 13% qalalarda jasaydı. Rásmiy tili — bxotiya (dzongke, tibet tiline jaqın). Tiykarǵı dini — lama mazhabındaǵı budda dini. Butan IX ásir aqırlarınan Tibetqa, XIX ásirdiń 2-yarımınan 1947-jılǵa shekem Angliyaǵa ǵárezli bolǵan. 1949-jıldaǵı shártnamaǵa kóre, Butan sırtqı siyasat salasındaǵı jumısların Hindstan húkimeti menen máslahátlesip júrgizedi. Milliy bayramı — 17-dekabr — patsha saylanǵan kún (1917).

== Ekonomikası ==
Butan — agrar mámleket. Jalpı ishki ónimde awıl xojalıǵınıń úlesi 42,7%, sanaattıń úlesi 9,6%. Awıl xojalıǵında dıyqanshılıq jetekshi orında. Oypatlıqlarında salı, arpa, biyday, tarı, mákke, qublada paxta egiledi. Qubla-shıǵısında baǵshılıq rawajlanǵan (mango, apelsin, pizang hám basqalar). Jaylawlarda qoy, jılqı baǵıladı. Ormanlarda qımbat bahalı terekler kóp; lak, mushk, mum tayarlanadı. Iyiriw hám toqıw ónermentshiligi, naǵıs oyıwshılıq áyyemnen dástúr bolǵan. Taxta tiliw zavodı hám miywe konserva fabrikası bar. 1,5 mlrd. kvt/saat elektr energiya payda etiledi. 1968-jıldan aerodrom iske túsken. Tiykarǵı transport quralı otulov.

{{Aziya}}
{{Authority control}}
[[Kategoriya:Mámleketler]]
[[Kategoriya:Aziya]]
{{shala}}

== Derekler ==
{{derekler}}</text>
      <sha1>oegzkndzt2do84j7i1egv2dqlx4nklp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Geografiyalıq koordinatlar</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5514</id>
    <revision>
      <id>120892</id>
      <parentid>117393</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T11:01:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120892</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2684" sha1="76wfpeisuwwlpk1u5f8hqrch40fx9yd" xml:space="preserve">[[File:FedStats_Lat_long.svg|300px|thumb|right|Geografiyalıq boylıq ([[ekvator]]ǵa perpendukilyar sızıqlar) hám geografiyalq keńlik ([[ekvator]]ǵa parallel sızıqlar)]]
'''Geografiyalıq koordinatlar&lt;ref&gt;РУССКО-КАРАКАЛПАКСКИЙ СЛОВАРЬ. Около 47 000 слов. Под редакцией Н. А. Баскакова. Москва, &quot;Советская Энциклопедия&quot;, 1967. 1124 стр. (Институт истории, языка и литературы Каракалпакского филиала АН УзССР. 360-стр. &lt;/ref&gt;''' — geodeziyalıq hám astronomiyalıq koordinatlardıń ulıwmalastırılǵan túsinigi bolıp, ápiwayı sóz benen aytqanda bul [[Jer]]degi qálegen noqattıń ornın belgileytuǵın keńliktiń hám boylıqtıń mánisleri. Jerdegi kópshilik noqatlardıń koordinatları bir waqıttıń ózinde hám keńlik hám boylıqqa iye. Esaptan tısqarılar — Arqa hám Qubla polyusler. Geografiyalıq polyuslerde boylıq joq, sebebi barlıq [[meridianlar]] polyusta birlesedi. Sol ushın Arqa polyustıń geografiyalıq koordinatları 90° a. k., Qubla polyustıń geografiyalıq koordinatları bolsa 90 ° q. k. dep kórsetiledi.

== Geografiyalıq keńlik hám boylıq == 
Noqattıń '''geografiyalıq keńligi''' — ekvatordan berilgen noqatqa shekem bolǵan meridian doǵasınıń gradustaǵı mánisi. Ol 0° (ekvator) tan 90° (polyus) qa shekem ózgerip turadı. Ádette arqa hám qubla keńliklerge bólinedi, qısqasha a.q. hám q. k. delinedi.

Ekvatordıń qublasındaǵı hár qanday noqat qubla keńlikke iye boladı hám ekvatordıń arqasındaǵı hár qanday noqat arqa keńlikke iye boladı. Hár qanday noqattıń geografiyalıq keńligin anıqlaw ol jaylasqan [[paralleller|parallel]]diń keńligin anıqlawdı ańlatadı.

Noqattıń '''geografiyalıq boylıǵı&lt;ref&gt;P. Ǵulamov, R. Qurbanniyazov, Geografiya (Tábiyiy geografiya baslanǵısh kursı): 5-klass ushın sabaqlıq, Qaraqalpaqshaǵa awdarǵan Rashid Abbazov. ISBN 978-9943-361-87-4, Tashkent, &quot;Yangiyo'l poligraf servis&quot;, 2015. 17-bet &lt;/ref&gt;''' — bul bas meridiannan berilgen noqatqa shekemgi bolǵan parallel doǵanıń gradustaǵı mánisi. Bas (nollik yamasa Grinvich) meridian [[London]] qasında jaylasqan [[Grinvich observatoriyası]]nan ótedi. Bul meridiannıń shıǵısındaǵı barlıq noqatlardıń boylıǵı shıǵıs, batısındaǵı noqatlardıń boylıǵı bolsa batıs dep aytıladı. Boylıq 0 den 180° qa shekem ózgerip turadı.

Hár qanday noqattıń geografiyalıq boylıǵın anıqlaw ol jaylasqan meridiannıń mánisin anıqlawdı ańlatadı.

== Derekler ==

[[Kategoriya:Geografiya]]</text>
      <sha1>76wfpeisuwwlpk1u5f8hqrch40fx9yd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Club Social y Deportivo Colo-Colo</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5538</id>
    <revision>
      <id>120521</id>
      <parentid>113812</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:48:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (3) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120521</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="408" sha1="cky5nu7zcnsb4kw5vynnj8l0nqehmol" xml:space="preserve">'''Club Social y Deportivo Colo-Colo''' (''Colo-Colo'') — [[Chili]]nıń [[Santiago]] qalasında jaylasqan sport klub esaplanadı. Klubqa [[1925-jıl]]ı tiykar salınǵan. 

Stadionı — [[Estadio Monumental David Arellano]].&lt;/br&gt;Stadion sıyımlılıǵı — 47,347

{{Commonscat|Colo-Colo}}
{{shala}}
[[Kategoriya:Chili futbol klubları]]
[[Kategoriya:Chili Futbol Ligasi]]

== Derekler ==
{{derekler}}</text>
      <sha1>cky5nu7zcnsb4kw5vynnj8l0nqehmol</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Etika</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5637</id>
    <revision>
      <id>120705</id>
      <parentid>112225</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T06:56:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  —  (4) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120705</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2830" sha1="1vyspz1zeri89ysw3pk7oh6ums6snrh" xml:space="preserve">[[File:Immanuel Kant portrait c1790.jpg|right|thumb| alt=A.|170 px|[[Иммануэль Кант]] etika iliminin negizin salıwshılardın biri]]
'''Etika''' ([[grek tili|grek.]] ethos — дағды, ádep-urip) — izertlew ilimi, adamnıń minez-qulqı bolıp tabılatın áyyemgi teoriyalıq pánlerdin biri. termin hám ayrıqsha izertlew páni retinde óz baslawın [[Aristotel]] hikmetlerinen aladı. « Etizm» termini [[Aristotel]]diń ar-hújdan máselesine arnalǵan úsh shıǵarmasınıń («[[Nikomax etikası]]», «[[ebdem etikası]]», «[[úlken etika]]») atawına kіrgen. [[Aristotel]] etizm tuwralı sóz qozǵaǵanda negizgi úsh máselege toqtalıp, etik. teoriya, etik. Kitaplar, etik. Is-tájiriybe  tuwralı aytadı. Ol basta grek tilindegi etizmniń latın tilindegi baslaması retinde azday qollanılsa, keyinnen bilim beriw dásturinde Etizm — ilim máninde,  – onıń páni retinde qarastırıldı. Ádette, etizmlik oy-pikirler adamlardın minez-quliqlari menen salt-dásturlerinin arturli ekenligin bayanlawdan baslanadi. [[Sokrat]] hár-túrli minez-quliqlardı baǵalap, saralaw ushın parasatqa júginiw kerek dep bildi. [[platon]] adam jan-jaqti uyimlastırılǵan mámlekette omir surip, onın basshiligin dana-filosoflar atqarǵanda ǵana ruwxaniy jáne minez-qulıq kámilligine jete aladı dep biledi. Parasat iyesi retinde oz múmkinliklerin júzege asırǵan adam, óz ómirinin jog. Maxsetin anıqlap, mámlekettin negizi bolıp tabılatın  siyasatqa, ekonomika E-lıq normalar menen jetekshilik ornatadı. Etizm uǵımı tuwralı [[D.Yumnıń]] «Adamnıń tábiyatı» tuwralı traktatında jan-jaqtı aytıladı.

== ETİKANIN DÚZİLİSİ ==
Etikanıń dúzilisi. etika úsh bólimnen turadı:
* teoriyalıq etika;
* normativli etika;
* emperialıq etika.

Teorialıq etika — etikanıń negizgi uǵımı, onıń izertlew ponın, İlim retinde rawajlanıw tariyxın izertleydi. normativli etika — negizgi etikalıq kategoriyalardı: мейірімділік пен катыгездік, ізгілік пен жауыздык, ар-үждан, үят, абырой, парыз және т.б. қарастырады. Эмпириялық этика — белгілі бір кезеңдердегі адамзат үйымдарының накты адамгершілік келбеті туралы түсінік береді.&lt;ref&gt;Қоғамдық білім негіздері: Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлықбағытындағы 10-сыныбына арналған окулық / Ә.Нысанбаев, Ғ.Есім, М.Изотов, К.Жүкешев, т.б. — Алматы: «Мектеп» баспасы, 2006 жыл. ISBN 9965-33-570-2&lt;/ref&gt;

== Derekler ==
{{Derekler}}

[[Kategoriya:Etika]]</text>
      <sha1>1vyspz1zeri89ysw3pk7oh6ums6snrh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>FK Palanga</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5942</id>
    <revision>
      <id>120728</id>
      <parentid>113937</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:00:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120728</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4046" sha1="gbru75tiogkaudjalpqvx6inqffhiup" xml:space="preserve">{{Orphan|date=Iyun 2023}}

{{Futbol klubı
| atama = FK.Palanga
| gerb = 
| toliq ati = Palanga Futbol Klubi
| laqablar = &quot;palangiškiai&quot;
| ranglar = 
| tiykar salınǵan = [[2011-yil]]
| stadion = Centrinis stadionas, [[Palanga]]
| stadion hajmi = 1.500
| Basshi = [[Mindaugas Gobikas]]&lt;ref&gt;https://www.futbolas.lt/naujiena/406355/palangai-vadovaus-buves-l-kleizos-bendrazygis?fbclid=IwAR2HVnKbfs0sjOqutLn18IVy0nUn63Cix32RKYjvxcjd6bqhcNC0BLKQ6Xw&lt;/ref&gt;
| trener = 
| sayt = 
| email = 
| liga = 
| sezon = 2019
| orın = 7. orin, [[A lyga]]
|
| pattern_la1=|pattern_b1=|pattern_ra1=|
  leftarm1=FFFF00|body1=FFFF00|rightarm1=FFFF00|shorts1=FFFF00|socks1=FFFF00|
  pattern_la2=|pattern_b2=|pattern_ra2=|
  leftarm2=3340AF|body2=3340AF|rightarm2=3340AF|shorts2=3340AF|socks2=3340AF|
}}

'''Palanga Futbol klubi''' ''(Palangos futbolo klubas)'' — [[Litva]] paytaxtı [[Palanga]] qalası [[futbol]] klubi. Litvaniń eń taniqli hám bayraqdar klublariniń biri.

== Mövsümlər (2011–2019.) ==
{|class=&quot;wikitable&quot;
! Mövsüm
! Səviyyə
! Liqa
! Yer
! İstinad
|-
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2011'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Antra lyga''' 
| bgcolor=&quot;#FFFF00&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.''' 
| &lt;ref&gt;http://almis.sritis.lt/ltu11lyga2w.html&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2012'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Pirma lyga''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''8.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2012.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2013'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Pirma lyga''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''12.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2013.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2014'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Pirma lyga''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''12.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2014.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2015'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Pirma lyga''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2015.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2016'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Pirma lyga''' 
| bgcolor=&quot;#BBBBBB&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2016.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2017'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Pirma lyga''' 
| bgcolor=&quot;#FFFF00&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2017.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2018'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''7.'''
| &lt;ref name=&quot;rsssf.com&quot;&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2018.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2019.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''7.'''
| &lt;ref name=&quot;rsssf.com&quot;/&gt;
|}

== Derekler ==
{{derekler}}

== Taǵı qarańız ==
*[https://web.archive.org/web/20190707223826/http://fkpalanga.lt/ www.fkpalanga.lt] Klub saytı
*[http://www.alyga.lt/ www.alyga.lt] Ligasi sayti

[[Kategoriya:Futbol klublar|Palanga]]
[[Kategoriya:Litva]]
{{sport-stub}}</text>
      <sha1>gbru75tiogkaudjalpqvx6inqffhiup</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>FK Sūduva</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5943</id>
    <revision>
      <id>120731</id>
      <parentid>113940</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:00:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120731</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8875" sha1="oq8zx629nl4i57wn0tvqlyfy4h46x6u" xml:space="preserve">{{Futbol klubı
| atama = FK Sūduva
| gerb = 
| toliq ati = Suduva Futbol Klubi
| laqablar = &quot;sūduviškiai&quot;
| ranglar = 
| tiykar salınǵan = [[1968-yil]]
| stadion = Hikvision arena (stadionas), [[Marijampolė]]
| stadion hajmi = 6.250
| Basshi = [[Dovydas Lastauskas]]
| trener = 
| sayt = [http://www.fksuduva.lt/ www.fksuduva.lt]
| email = 
| liga = [[A lyga]]
| sezon = 2024
| orın = 9. orın 
|
| pattern_la1   = 
| pattern_b1    = 
| pattern_ra1   = 
| pattern_sh1   = _redsides
| pattern_so1   = 
| leftarm1      = FFFFFF
| body1         = FFFFFF
| rightarm1     = FFFFFF
| shorts1       = FFFFFF
| socks1        = FFFFFF

| pattern_la2   = 
| pattern_b2    = _sligo1617h
| pattern_ra2   = 
| pattern_sh2   = 
| pattern_so2   = 
| leftarm2      = FF0000
| body2         = FF0000
| rightarm2     = FF0000
| shorts2       = FF0000
| socks2        = FF0000
}}
'''Suduva Futbol klubi''' ''(Sūduvos futbolo klubas)'' — [[Litva]] paytaxtı [[Marijampolė]] qalası [[futbol]] klubi. Litvaniń eń taniqli hám bayraqdar klublariniń biri.

== Mövsümlər (2000.–...) ==

{|class=&quot;wikitable&quot;
! Mövsüm
! Səviyyə
! Liqa
! Yer
! İstinad
|-
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2000'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Antra lyga''' ''(Pietūs)''
| bgcolor=&quot;#FFFF00&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.''' 
| &lt;ref&gt;http://almis.sritis.lt/ltu00lyga2s.html&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2001'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Pirma lyga''' 
| bgcolor=&quot;#BBBBBB&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito01.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2002'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5f5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''6.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito02.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2003'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5f5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''6.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito03.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2004'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5f5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''7.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito04.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2005'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5f5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito05.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2006'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5f5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito06.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2007'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#BBBBBB&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito07.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2008'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5f5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''4.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito08.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2009'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5f5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito09.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2010'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#BBBBBB&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2010.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2011'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5f5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2011.html#alyga&lt;/ref&gt; 
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2012'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5f5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2012.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2013'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5f5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''4.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2013.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2014'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5f5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2014.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2015'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5f5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''4.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2015.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2016'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5f5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2016.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2017'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#FFFF00&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2017.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2018'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#FFFF00&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2018.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2019'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#FFFF00&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2019.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2020'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#BBBBBB&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2020.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2021'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#BBBBBB&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2021.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2022'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''6.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2022.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2023'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''7.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2023.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2024'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''9.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2024.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
|}

== Taǵı qarańız ==
*[http://www.fksuduva.lt/ fksuduva.lt] Klub saytı
*[http://www.alyga.lt/ alyga.lt] Ligasi sayti

[[Kategoriya:Futbol klublar|Sūduva]]
[[Kategoriya:Litva|Sūduva]]

{{sport-stub}}</text>
      <sha1>oq8zx629nl4i57wn0tvqlyfy4h46x6u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>FK Žalgiris</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5944</id>
    <revision>
      <id>120734</id>
      <parentid>113943</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:00:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120734</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6280" sha1="ls0hhwwx9dhoa6y1rbjk43xw1buo6i6" xml:space="preserve">{{Futbol klubı
| atama = FK.Žalgiris
| gerb = 
| toliq ati = Žalgiris Futbol Klubi
| laqablar = &quot;žaliriečiai&quot;
| ranglar = 
| tiykar salınǵan = [[1947-yil]]
| stadion = LFF stadionas, [[Vilnius]]
| stadion hajmi = 5.400
| Basshi = Vilma Venslovaitienė
| trener = {{flagicon|KAZ}} Vladimir Čeburin
| sayt = [http://www.fkzalgiris.lt/ www.fkzalgiris.lt]
| email = 
| liga = [[A lyga]]
| sezon = 2024
| orın = '''1. orın''' 
|
| pattern_la1 =
| pattern_b1  = _rioave1819h
| pattern_ra1 = 
| pattern_sh1 = _nikeblack
| pattern_so1 = _nikeblack
| leftarm1    = FFFFFF
| body1       = FFFFFF
| rightarm1   = FFFFFF
| shorts1     = FFFFFF
| socks1      = FFFFFF
| pattern_la2 = 
| pattern_b2  = _rioave1819h
| pattern_ra2 = 
| pattern_sh2 = _nikewhite
| pattern_so2 = _nikewhite
| leftarm2    = 00A650
| body2       = FFFFFF
| rightarm2   = 00A650
| shorts2     = 00A650
| socks2      = 00A650
}}
'''Žalgiris Futbol klubi''' ''(Žalgirio futbolo klubas)'' — [[Litva]] paytaxtı [[Vilnius]] qalası [[futbol]] klubi. Litvaniń eń taniqli hám bayraqdar klublariniń biri.

== Mövsümlər (2009.–...) ==

{|class=&quot;wikitable&quot;
! Mövsüm
! Səviyyə
! Liqa
! Yer
! İstinad
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2009'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Pirma lyga''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''6.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito09.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2010'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2010.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2011'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#BBBBBB&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2011.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2012'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#BBBBBB&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2012.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2013'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#FFFF00&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2013.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2014'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#FFFF00&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2014.html#alyga&lt;/ref&gt; 
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2015'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#FFFF00&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2015.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2016'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#FFFF00&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2016.html#alyga&lt;/ref&gt; 
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2017'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#BBBBBB&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2017.html#alyga&lt;/ref&gt; 
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2018'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#BBBBBB&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2018.html#alyga&lt;/ref&gt; 
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2019'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#BBBBBB&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2019.html#alyga&lt;/ref&gt; 
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2020'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#FFFF00&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2020.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2021'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#FFFF00&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2021.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2022'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#FFFF00&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2022.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2023'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#BBBBBB&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2023.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2024'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#FFFF00&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2024.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
|}

== Taǵı qarańız ==
*[http://www.fkzalgiris.lt fkzalgiris.lt] Klub saytı
*[http://www.alyga.lt/ alyga.lt] Ligasi sayti
{{Sırtqı siltemeler}}

[[Kategoriya:Futbol klublar|Žalgiris]]
[[Kategoriya:Litva]]
{{sport-stub}}</text>
      <sha1>ls0hhwwx9dhoa6y1rbjk43xw1buo6i6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>FK Riteriai</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5945</id>
    <revision>
      <id>120730</id>
      <parentid>113939</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:00:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120730</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5663" sha1="8dnoowm57nbq6asn3y4e35400dkyeso" xml:space="preserve">{{Futbol klubı
| atama = FK.Riteriai
| gerb = 
| toliq ati = Futbol Klubi Riteriai
| laqablar = &quot;riteriai&quot;
| ranglar = 
| tiykar salınǵan = [[2005-yil]]
| stadion = LFF stadionas, [[Vilnius]]
| stadion hajmi = 5.400
| Basshi = Jan Nevoina
| trener = Mattiew Silva
| sayt = [http://www.fkriteriai.lt/ www.fkriteriai.lt]
| email = 
| liga = [[A lyga]]
| sezon = 2024
| orın = 1. ([[1 lyga]])
|
| pattern_la1=|pattern_b1=|pattern_ra1|
  leftarm1=FFFF00|body1=FFFF00|rightarm1=FFFF00|shorts1=FFFF00|socks1=FFFF00|
  pattern_la2=|pattern_b2=|pattern_ra2=|
  leftarm2=282146|body2=282146|rightarm2=282146|shorts2=282146|socks2=282146|
}}
'''Futbol klubi Riteriai''' ''(Futbolo klubas Riteriai)'' — [[Litva]] paytaxtı [[Vilnius]] qalası [[futbol]] klubi. Litvaniń eń taniqli hám bayraqdar klublariniń biri.

== Mövsümlər (2010–...) ==

{|class=&quot;wikitable&quot;
! Mövsüm
! Səviyyə
! Liqa
! Yer
! İstinad
|-
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2010'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Antra lyga''' 
| bgcolor=&quot;#F5f5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''4.''' 
| &lt;ref&gt;http://almis.sritis.lt/ltu10lyga2s.html&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2011'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Pirma lyga''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''4.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2011.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2012'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Pirma lyga''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''4.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2012.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2013'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Pirma lyga''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2013.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2014'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''4.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2014.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2015'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#BBBBBB&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2015.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2016'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#BBBBBB&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2016.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2017'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2017.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2018'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2018.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2019'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#deb678&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2019.html#alyga&lt;/ref&gt; 
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2020'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''6.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2020.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2021'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''6.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2021.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2022'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2022.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2023'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''10.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2023.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2024'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#FFDD00&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2024.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
|}

== Taǵı qarańız ==
*[http://www.fkriteriai.lt fkriteriai.lt] Klub saytı
*[http://www.alyga.lt/ alyga.lt] Ligasi sayti

[[Kategoriya:Futbol klublar|Riteriai]]
[[Kategoriya:Litva|Riteriai]]

{{sport-stub}}</text>
      <sha1>8dnoowm57nbq6asn3y4e35400dkyeso</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>FK Kauno Žalgiris</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5946</id>
    <revision>
      <id>120725</id>
      <parentid>113934</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T06:59:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120725</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4947" sha1="90uk3sqbsvepk6002aje4xzfprxcya8" xml:space="preserve">{{Futbol klubı
| atama = FK.Kauno Žalgiris
| gerb = 
| toliq ati = Futbol Klubi Kauno Žalgiris
| laqablar = 
| ranglar = 
| tiykar salınǵan = [[2004-yil]]
| stadion = Dariaus ir Girėno stadionas, [[Kaunas]]
| stadion hajmi = 15.000
| Basshi = Mantas Kalnietis
| trener = {{flagicon|LTU}} Eivinas Černiauskas
| sayt = [http://www.zalgiris.lt/futbolas FK Kauno Žalgiris]
| email = 
| liga = [[A lyga]]
| sezon = 2024
| orın = 3. orın 
|
|pattern_la1=_hummelauthentic20gg
|pattern_b1=_hummelauthentic20gg
|pattern_ra1=_hummelauthentic20gg
|pattern_sh1=_hummelauthentic20gg
|pattern_so1=_hummel20gg
|leftarm1=00FF00
|body1=00FF00
|rightarm1=00FF00
|shorts1=00FF00
|socks1=00FF00

|pattern_la2=_hummelcoreXKwb
|pattern_b2=_hummelcoreXKwb
|pattern_ra2=_hummelcoreXKwb
|pattern_sh2=_hummelcoreXKwb
|pattern_so2=_hummel20w
|leftarm2=FFFFFF
|body2=FFFFFF
|rightarm2=FFFFFF
|shorts2=FFFFFF
|socks2=FFFFFF
}}
'''Futbol klubi Riteriai''' ''(Futbolo klubas Riteriai)'' — [[Litva]] paytaxtı [[Kaunas]] qalası [[futbol]] klubi. Litvaniń eń taniqli hám bayraqdar klublariniń biri.

== Máwsimler (2013.–...) ==

{|class=&quot;wikitable&quot;
! Máwsim
! Səviyyə
! Liga
! Orın
! İstinad
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2013'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1. lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2013.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2014'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1. lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''4.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2014.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2015'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2015.html#alyga&lt;/ref&gt; 
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2016'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''8.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2016.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2017'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''8.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2017.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2018'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2018.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2019'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''4.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2019.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2020'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#DEB678&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2020.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2021'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#DEB678&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.''' 
|
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2022'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#BBBBBB&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.''' 
| 
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2023'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''4.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2023.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2024'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#DEB678&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2024.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
|}

== Siltemeler ==
*[https://web.archive.org/web/20151216042614/http://www.zalgiris.lt/futbolas/ zalgiris.lt/futbolas] Klub saytı
*[http://www.alyga.lt/ alyga.lt] Ligasi sayti

== Derekler ==

[[Kategoriya:Futbol klublar|Kauno Žalgiris]]

{{sport-stub}}</text>
      <sha1>90uk3sqbsvepk6002aje4xzfprxcya8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>FC Stumbras</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5947</id>
    <revision>
      <id>120715</id>
      <parentid>113925</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T06:59:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120715</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3214" sha1="bi44mmpmdz8iajdj79njhg1r4wcwaui" xml:space="preserve">{{Orphan|date=Iyun 2023}}

{{Futbol klubı
| atama = FK.Stumbras
| gerb = 
| toliq ati = Futbol Klubi Stumbras
| laqablar = 
| ranglar = 
| tiykar salınǵan = [[2013-yil]]
| stadion = NFA stadionas, [[Kaunas]]
| stadion hajmi = 1.000
| Basshi = 
| trener = 
| sayt = 
| email = 
| liga = 
| sezon = 2019
| orın = 8. orin, [[A lyga]]
|
| pattern_la1=_levski1718h|pattern_b1=_levski1718h|pattern_ra1=_levski1718h|
  leftarm1=3797F6|body1=3797F6|rightarm1=3797F6|shorts1=0000ff|socks1=ffffff|
  pattern_la2=_stumbras1819h|pattern_b2=_stumbras1819h|pattern_ra2=_stumbras1819h|pattern_sh =_redsides| pattern_so =|
  leftarm2=282146|body2=282146|rightarm2=282146|shorts2=282146|socks2=FF0000|
}}
'''Futbol klubi Stumbras''' ''(Futbolo klubas Stumbras)'' — [[Litva]] paytaxtı [[Kaunas]] qalası [[futbol]] klubi. Litvaniń eń taniqli hám bayraqdar klublariniń biri.

== Мәўсимлер (2013–2019.) ==

{|class=&quot;wikitable&quot;
! Mövsüm
! Səviyyə
! Liqa
! Yer
! İstinad
|-
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2013'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Antra lyga''' 
| bgcolor=&quot;#BBBBBB&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.''' 
| &lt;ref&gt;http://almis.sritis.lt/ltu13lyga2s.html&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2014'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Pirma lyga''' 
| bgcolor=&quot;#FFFF00&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2014.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2015'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''7.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2015.html#alyga&lt;/ref&gt; 
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2016'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2016.html#alyga&lt;/ref&gt; 
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2017'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''7.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2017.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2018'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''4.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2018.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2019'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#FFCCCC&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''8.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2019.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
|}

== Taǵı qarańız ==
*[http://www.alyga.lt/ www.alyga.lt] Ligasi sayti

[[Kategoriya:Futbol klublar|Stumbras]]


{{sport-stub}}</text>
      <sha1>bi44mmpmdz8iajdj79njhg1r4wcwaui</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>FK Atlantas</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5948</id>
    <revision>
      <id>120718</id>
      <parentid>114113</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T06:59:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120718</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6352" sha1="rc3rk5ipj466cjcb9t2pu023rm7adkh" xml:space="preserve">{{Orphan|date=Iyun 2023}}

{{Futbol klubı
| atama = FK.Atlantas
| gerb = 
| toliq ati = Futbol Klubi Atlantas
| laqablar = &quot;atlantiečiai&quot;
| ranglar = 
| tiykar salınǵan = [[1996-yil]]
| stadion = Centrinis stadionas, [[Klaipėda]]
| stadion hajmi = 4.500
| Basshi = 
| trener = 
| sayt = 
| email = 
| liga = 
| sezon = 2020
| orın = 6. [[2. Ligasi]]
|
| pattern_la1 = 
| pattern_b1  =
| pattern_ra1 = 
| pattern_sh1 = _adidas_green
| pattern_so1 = _3_stripes_green
| leftarm1    = FECD37
| body1       = FECD37
| rightarm1   = FECD37
| shorts1     = 1952CD
| socks1      = FECD37
 
| pattern_la2 = 
| pattern_b2  = 
| pattern_ra2 = 
| pattern_sh2 = _adidas_green
| pattern_so2 = _3_stripes_green
| leftarm2    = 1952CD
| body2       = 1952CD
| rightarm2   = 1952CD
| shorts2     = FECD37
| socks2      = 1952CD
}}
'''Futbol klubi Atlantas''' ''(Atlanto futbolo klubas)'' — [[Litva]] paytaxtı [[Klaipėda]] qalası [[futbol]] klubi. Litvaniń eń taniqli hám bayraqdar klublariniń biri.

== Mövsümlər (2004–2020.) ==

{|class=&quot;wikitable&quot;
! Mövsüm
! Səviyyə
! Liqa
! Yer
! İstinad
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2004'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito04.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2005'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''7.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito05.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2006'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''6.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito06.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2007'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''6.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito07.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2008'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''6.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito08.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2009'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Antra lyga''' ''(Vakarai)'' 
| bgcolor=&quot;#FFFF00&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.''' 
| &lt;ref&gt;http://almis.sritis.lt/ltu09lyga2w.html&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2010'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Pirma lyga''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''7.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2010.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2011'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''11.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2011.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2012'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''8.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2012.html#alyga&lt;/ref&gt; 
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2013'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#BBBBBB&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2013.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2014'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2014.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2015'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2015.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2016'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''4.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2016.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2017'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''4.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2017.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2018'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''6.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2018.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2019'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''A lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''6.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2019.html&lt;/ref&gt; 
|-
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2020'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Antra lyga''' ''(Vakarai)'' 
| bgcolor=&quot;#FFFFff&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''6.''' 
| 
|-
|}

== Taǵı qarańız ==
*[http://www.atlantas.lt/ www.atlantas.lt] Klub saytı
*[http://www.alyga.lt/ www.alyga.lt] Ligasi sayti

[[Kategoriya:Futbol klublar|Atlantas]]


{{sport-stub}}</text>
      <sha1>rc3rk5ipj466cjcb9t2pu023rm7adkh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>FK Panevėžys</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5949</id>
    <revision>
      <id>120729</id>
      <parentid>113938</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:00:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120729</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4296" sha1="5s7q7s30md86pv7tblirqq4u29yt4u8" xml:space="preserve">{{Futbol klubı
| atama = FK.Panevėžys
| gerb = 
| toliq ati = Futbol Klubi Panevėžys
| laqablar = 
| ranglar = 
| tiykar salınǵan = [[2015-yil]]
| stadion = Aukštaitijos stadionas, [[Panevėžys]]
| stadion hajmi = 4.500
| Basshi = Bronius Vaitiekūnas
| trener = 
| sayt = [http://fk-panevezys.lt/ http://fk-panevezys.lt/]
| email = 
| liga = [[A lyga]]
| sezon = 2024
| orın = 8. orın 
|
| pattern_la1=
| pattern_b1=
| pattern_ra1=
| pattern_sh1=
| pattern_so1=_kalmar16h
| leftarm1=FF0000
| body1=FF0000
| rightarm1=FF0000
| shorts1=FF0000
| socks1=FF0000

| pattern_la2=
| pattern_b2=
| pattern_ra2=
| pattern_sh2=_tenerife1718h
| pattern_so2=
| leftarm2=1B1BF6
| body2=1B1BF6
| rightarm2=1B1BF6
| shorts2=1B1BF6
| socks2=1B1BF6
}}
'''Futbol klubi Panevėžys''' ''(Panevėžio futbolo klubas)'' — [[Litva]] paytaxtı [[Panevėžys]] qalası [[futbol]] klubi. Litvaniń eń taniqli hám bayraqdar klublariniń biri.

== Mövsümlər (2015.–...) ==

{|class=&quot;wikitable&quot;
! Mövsüm
! Səviyyə
! Liqa
! Yer
! İstinad
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2015'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Pirma lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''8.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2015.html#1lyga&lt;/ref&gt; 
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2016'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Pirma lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2016.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2017'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Pirma lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''10.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2017.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2018'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Pirma lyga'''
| bgcolor=&quot;#FFFF00&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2018.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2019'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2019.html&lt;/ref&gt; 
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2020'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2020.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2021'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''4.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2021.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2022'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#DEB678&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2022.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2023'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#FFFF00&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2023.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2024'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''8.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2024.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
|}

== Taǵı qarańız ==
*[http://fk-panevezys.lt/ fk-panevezys.lt/] Klub saytı
*[http://www.alyga.lt/ alyga.lt] Ligasi sayti

[[Kategoriya:Futbol klublar|Panevėžys]]
[[Kategoriya:Litva|Panevėžys]]

{{sport-stub}}</text>
      <sha1>5s7q7s30md86pv7tblirqq4u29yt4u8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>FK Banga</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5977</id>
    <revision>
      <id>120721</id>
      <parentid>113930</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T06:59:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120721</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6946" sha1="alnc21zps6515shi9flfi837qs6ag9c" xml:space="preserve">{{Futbol klubı
| atama = FK.Banga
| gerb = 
| toliq ati = Futbol Klubi Banga
| laqablar = 
| ranglar = 
| tiykar salınǵan = [[1966-yil]]
| stadion = Gargždų stadionas, [[Gargždai]]
| stadion hajmi = 2.300
| Basshi = 
| trener = David Marques Aonso
| sayt = [http://fkbanga.lt/ http://fkbanga.lt/]
| email = 
| liga = [[A lyga]]
| sezon = 2024
| orın = 5. orın 
|
| pattern_la1=|pattern_b1=|pattern_ra1=
| leftarm1=FF6600|body1=FF6600|rightarm1=FF6600|shorts1=FF6600|socks1=FF6600
| pattern_la2=_navyshoulders|pattern_b2=_thindkbluesides|pattern_ra2=_navyshoulders
| leftarm2=223D71|body2=223D71|rightarm2=223D71|shorts2=223D71|socks2=223D71
}}
'''Futbol klubi Banga''' ''(Banga futbolo klubas)'' — [[Litva]] paytaxtı [[Gargždai]] qalası [[futbol]] klubi. Litvaniń eń taniqli hám bayraqdar klublariniń biri.

== Mövsümlər (2006.–...) ==

{|class=&quot;wikitable&quot;
! Mövsüm
! Səviyyə
! Liqa
! Yer
! İstinad
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2006'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''12.'''  
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito06.html#1lyga&lt;/ref&gt; 
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2007'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''6.'''  
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito07.html#1lyga&lt;/ref&gt; 
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2008'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''4.'''  
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito08.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2009'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''6.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito09.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2010'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''6.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2010.html#alyga&lt;/ref&gt; 
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2011'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''6.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2011.html#alyga&lt;/ref&gt; 
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2012'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''6.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2012.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2013'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''6.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2013.html#alyga&lt;/ref&gt; 
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2014'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''9.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2014.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2015'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#deb678&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''  
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2015.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2016'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''6.'''  
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2016.html#1lyga&lt;/ref&gt; 
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2017'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#BBBBBB&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''  
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2017.html#1lyga&lt;/ref&gt; 
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2018'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#deb678&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2018.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2019'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#BBBBBB&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''  
| &lt;ref&gt;http://lietuvosfutbolas.lt/varzybos/vyru/i-lyga/&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2020'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''4.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2020.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2021'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''7.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2021.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2022'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''8.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2022.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2023'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''6.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2023.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2024'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2024.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
|}

== Taǵı qarańız ==
*[http://fbanga.lt/ fkbanga.lt] Klub saytı
*[http://www.alyga.lt/ alyga.lt] Ligasi sayti

[[Kategoriya:Futbol klublar|Banga]]
[[Kategoriya:Litva|Banga]]
{{sport-stub}}</text>
      <sha1>alnc21zps6515shi9flfi837qs6ag9c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ABBA</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6349</id>
    <revision>
      <id>120684</id>
      <parentid>111913</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T21:00:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <origin>120684</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6325" sha1="6hr4xmbvvcgfogexmcjpj6yvz1ewm34" xml:space="preserve">[[Fayl:ABBA - TopPop 1974 2.png|nobaý]]
'''ABBA''' — [[1972|1972-jılı]] [[Stokgolm]]da [[Agnetha Fältskog]], [[Byorn Ulvaeus]], [[Benni Andersson]] hám [[Anni-Frid Lyngstad]] tárepinen dúzilgen shved estrada muzıka toparı. Barlıq dáwirlerdiń eń abıraylı hám tabıslı muzıka toparlarınan biri bolǵan «ABBA»&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.bbc.com/culture/article/20140415-why-are-abba-so-popular|title=Why are Abba so popular?|qaralǵan sáne =18-10-2021|archivedate =20-10-2021|arxivurl=https://ghostarchive.org/archive/20211020/https://www.bbc.com/culture/article/20140415-why-are-abba-so-popular|date =21-10-2014|lang = en|publisher=BBC|first =Andrew|second=Harrison}}&lt;/ref&gt; xalıqaralıq muzıka tariyxında eń kóp satılgan muzıka toparlarınan biri esaplanadı.

== Topar karerası ==
1966-jılı muzıka gruppasın dúziwge qarar etken [[Byorn Ulvaeus]] hám [[Benni Andersson]] 1969-jıldıń báhárinde [[Agnetha Fälckog]] hám [[Anni-Frid Lyngstad]] qatnasıwında ABBA gruppasın dúzdi hám óz agzaları atlarınıń birinshi háriplerinen ibarat ABBA atın aldı.

== 2010-jıldan házirge shekem ==
2018-jıl sentyabr ayında Ulvaeus «I Still Have Faith in You» hám «Don't Shut Me Down» atlı eki jańa qosıǵı bar ekenligin málim etti&lt;ref&gt;{{Web deregi |url=https://www.dailystar.co.uk/showbiz/730380/abba-i-still-have-faith-in-you-new-song-bbc-christmas-show | title =Arşivlenmiş kopya |qaralǵan sáne =13-2-2020 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20190404143630/https://www.dailystar.co.uk/showbiz/730380/abba-i-still-have-faith-in-you-new-song-bbc-christmas-show |archivedate =4-4-2019 }}&lt;/ref&gt;. 2019-jıl yanvar ayında Ulvaeus hesh bir qosıq ele pitpegenligin hám úshinshi qosıq bolıwı múmkinligin ayttı&lt;ref&gt;{{Web deregi |url=http://www.noise11.com/news/remember-those-two-new-abba-songs-coming-out-2018-they-didnt-20190109 |title=Arşivlenmiş kopya | qaralǵan sáne =13-2-2020 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20200725033124/http://www.noise11.com/news/remember-those-two-new-abba-songs-coming-out-2018-they-didnt-20190109 |archivedate =25-7-2020}}&lt;/ref&gt;.

2019-jıldıń iyun ayında Ulvaeus jańa qosıq hám klip 2019-jıldıń noyabr ayında shıǵarılıwın járiyaladı. Ol sentyabr ayında bergen intervyusinde 2020-jılda shıǵarılatuǵın bes jańa ABBA qosıǵı bar ekenligin ayttı&lt;ref&gt;{{Web deregi |url=http://www.noise11.com/news/bjorn-ulvaeus-confirms-there-are-now-five-new-abba-songs-20190922 | title =Arşivlenmiş kopya | qaralǵan sáne =13-2-2020 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20191205074855/http://www.noise11.com/news/bjorn-ulvaeus-confirms-there-are-now-five-new-abba-songs-20190922 | archivedate =5-12-2019}}&lt;/ref&gt;.

2021-jıl 26-avgustta ABBA «Voyage» atlı jańa web-sayt iske túsirildi&lt;ref&gt;{{Web deregi | url = https://abbavoyage.com/ | title= ABBA Voyage Official Website - 2022 ABBA Concert in London | qaralǵan sáne  = 3-9-2021 | work = abbavoyage.com | arxivurl = https://web.archive.org/web/20210826080925/https://abbavoyage.com/ | archivedate = 26-9-2021}}&lt;/ref&gt;. Ǵalaba xabar qurallarınıń xabar beriwinshe, jańa albom 2-sentyabr kúni járiyalanadı&lt;ref&gt;{{Web deregi| url = http://www.noise11.com/news/abba-leak-expected-to-announce-full-album-of-10-songs-and-release-two-this-week-20210901 | title = ABBA Leak Expected To Announce Full Album Of 10 Songs And Release Two This Week | qaralǵan sáne = 3-9-2021 | date = 1-9-2021 | lang = en-US | work= Noise11.com | first = Paul | second= Cashmere | arxivurl = https://web.archive.org/web/20210901044207/http://www.noise11.com/news/abba-leak-expected-to-announce-full-album-of-10-songs-and-release-two-this-week-20210901 | archivedate  = 1-9-2021}}&lt;/ref&gt;. Onıń 40 jıldan keyingi «Voyage» atlı dáslepki albomı 2021-jıl 5-noyabrde Londonda «Voyage Tour» menen birge shıǵarılıwı járiyalandı&lt;ref&gt;{{Web deregi | url = http://www.theguardian.com/music/2021/sep/02/abba-reunite-for-voyage-first-new-album-in-40-years | title = Abba reunite for Voyage, first new album in 40 years | qaralǵan sáne  = 3-9-2021 | date = 2-9-2021 | lang= en| work= the Guardian | arxivurl = https://web.archive.org/web/20210902171326/http://www.theguardian.com/music/2021/sep/02/abba-reunite-for-voyage-first-new-album-in-40-years | archivedate  = 2-9-2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi | url = https://www.express.co.uk/entertainment/music/1485596/ABBA-holograms-for-2022-Voyage-Tour-Benny-Bjorn-Frida-Agnetha | title = ABBA: Incredible 'ABBATARs' of the band revealed today for 2022 Voyage Tour | qaralǵan sáne  = 3-9-2021 | date = 2-9-2021 | lang= en| work = Express.co.uk | first = Stefan | second = Kyriazis | arxivurl = https://web.archive.org/web/20210902164219/https://www.express.co.uk/entertainment/music/1485596/ABBA-holograms-for-2022-Voyage-Tour-Benny-Bjorn-Frida-Agnetha | archivedate  = 2-9-2021}}&lt;/ref&gt;. Onda tórt topar aǵzalarınıń Virtual reallıq gologrammaları — ABBAtarlar qatnasadı. «I Still Have Faith in You» hám «Don't Shut Me Down» atlı eki jańa singl jańa albomnıń járiyalanıwına járdem berdi&lt;ref&gt;{{Web deregi | url = https://www.stereogum.com/2159447/abba-announce-reunion-album-voyage-share-two-new-songs-their-first-in-39-years/music/ | title = ABBA Announce Reunion Album 'Voyage' &amp; Release New Songs &quot;I Still Have Faith In You&quot; &amp; &quot;Don't Shut Me Down,&quot; Their First In 40 Years |  qaralǵan sáne = 3-9-2021 | date = 2-9-2021 | lang = en| work= Stereogum | arxivurl = https://web.archive.org/web/20210902174036/https://www.stereogum.com/2159447/abba-announce-reunion-album-voyage-share-two-new-songs-their-first-in-39-years/music/ | archivedate  = 2-9-2021}}&lt;/ref&gt;.

== Albomları ==
* ''«Ring Ring»'' (1973)
* ''«Waterloo»'' (1974)
* ''«ABBA»'' (1975)
* ''«Arrival»'' (1976)
* ''«The Album»'' (1978)
* ''«Voulez-Vous»'' (1979)
* ''«Super Trouper»'' (1980)
* ''«The Visitors»'' (1981)
* ''«Voyage»'' (2021)

== Derekler ==
{{Derekler}}

== Sırtqı siltemeler ==
{{commonscat|Abba}}
* [http://www.abbasite.com ABBA'nın resmî web sitesi]{{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20110208054446/http://abbasite.com/ |date =8-2-2011 }}

{{Sırtqı siltemeler}}

[[Kategoriya:ABBA| ]]
[[Kategoriya:Muzıkalıq toparlar]]
[[Kategoriya:Muzıkalıq tórtlikler]]
[[Kategoriya:Schlager]]</text>
      <sha1>6hr4xmbvvcgfogexmcjpj6yvz1ewm34</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>FK Nevėžis</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6355</id>
    <revision>
      <id>120727</id>
      <parentid>113936</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:00:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120727</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11841" sha1="h3bpoln347vrghce3nnwcsoos19awpi" xml:space="preserve">{{Orphan|date=Iyun 2023}}

{{Futbol klubı
| atama = FK.Nevėžys
| gerb = 
| toliq ati = Futbol Klubi Nevėžis
| laqablar = 
| ranglar = 
| tiykar salınǵan = [[1945-yil]]
| stadion = Centrinis stadionas, [[Kėdainiai]]
| stadion hajmi = 1.500
| Basshi = Saulius Skibiniauskas
| trener = ?
| sayt = [http://www.fknevezis.lt fknevezis.lt]
| email = 
| liga = [[Pirma lyga]]
| sezon = 2024
| orın = 6. orın, [[Pirma lyga]]
|
| pattern_la1=|pattern_b1=|pattern_ra1=|
  leftarm1=0000FF|body1=0000FF|rightarm1=0000FF|shorts1=0000FF|socks1=0000FF|
  pattern_la2=|pattern_b2=|pattern_ra2=|
  leftarm2=FFFFFF|body2=FFFFFF|rightarm2=FFFFFF|shorts2=0000FF|socks2=FFFFFF
}}
'''Futbol klubi Nevėžys''' ''(Nevėžio futbolo klubas)'' — [[Litva]] paytaxtı [[Kėdainiai]] qalası [[futbol]] klubi. Litvaniń eń taniqli hám bayraqdar klublariniń biri.

== Mövsümlər ==

{|class=&quot;wikitable&quot;
! Mövsüm
! Səviyyə
! Liqa
! Yer
! İstinad
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1995.–1996.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''II lyga''' 
| bgcolor=&quot;#DEB678&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.''' 
| &lt;ref&gt;[http://www.rsssf.com/tablesl/lito96.html Lithuania 1995/96], auf rsssf.com&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1996.–1997.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''II lyga''' 
| bgcolor=&quot;#BBBBBB&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.''' 
| &lt;ref&gt;[http://www.rsssf.com/tablesl/lito97.html Lithuania 1996/97], auf rsssf.com&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1997.–1998.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Lietuvos lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''10.'''
| &lt;ref&gt;[http://www.rsssf.com/tablesl/lito98.html Lithuania 1997/98], auf rsssf.com&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1998.–1999.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''I lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''8.'''
| &lt;ref&gt;[http://www.rsssf.com/tablesl/lito99.html Lithuania 1998/99], auf rsssf.com&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1999.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''LFF lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''7.'''
| &lt;ref&gt;[http://www.rsssf.com/tablesl/lito99b.html Lithuania 1999 (transitional fall season)], auf rsssf.com&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2000.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''LFF lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''6.'''
| &lt;ref&gt;[http://www.rsssf.com/tablesl/lito00.html Lithuania 2000], auf rsssf.com&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2001'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''7.''' 
| &lt;ref&gt;[http://www.rsssf.com/tablesl/lito01.html#alyga Lithuania 2001], auf rsssf.com&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2002'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#FFCCCC&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''9.''' 
| &lt;ref&gt;[http://www.rsssf.com/tablesl/lito02.html#alyga Lithuania 2002], auf rsssf.com&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2003'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''13.''' 
| &lt;ref&gt;[http://www.rsssf.com/tablesl/lito03.html#1lyga Lithuania 2003], auf rsssf.com&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2004'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#DEB678&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.''' 
| &lt;ref&gt;[http://www.rsssf.com/tablesl/lito04.html#1lyga Lithuania 2004], auf rsssf.com&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2005'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#FFCCCC&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''10.''' 
| &lt;ref&gt;[http://www.rsssf.com/tablesl/lito05.html#alyga Lithuania 2005], auf rsssf.com&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2006'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#FFCCCC&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''10.''' 
| &lt;ref&gt;[http://www.rsssf.com/tablesl/lito06.html#alyga Lithuania 2006], auf rsssf.com&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2007'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#DEB678&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.''' 
| &lt;ref&gt;[http://www.rsssf.com/tablesl/lito07.html#1lyga Lithuania 2007], auf rsssf.com&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2008'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''9.''' 
| &lt;ref&gt;[http://www.rsssf.com/tablesl/lito08.html#1lyga Lithuania 2008], auf rsssf.com&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2009'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''4.''' 
| &lt;ref&gt;[http://www.rsssf.com/tablesl/lito09.html#1lyga Lithuania 2009 LFF 1 Lyga], auf rsssf.com&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2010'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''4.''' 
| &lt;ref&gt;[http://www.rsssf.com/tablesl/lito2010.html#1lyga Lithuania 2010 LFF 1 Lyga], auf rsssf.com&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2011'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#BBBBBB&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.''' 
| &lt;ref&gt;[http://www.rsssf.com/tablesl/lito2011.html#1lyga Lithuania 2011 LFF 1 Lyga], auf rsssf.com&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2012'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#BBBBBB&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.''' 
| &lt;ref&gt;[http://www.rsssf.com/tablesl/lito2012.html#1lyga Lithuania 2012 LFF 1 Lyga], auf rsssf.com&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2013'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#BBBBBB&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.''' 
| &lt;ref&gt;[http://www.rsssf.com/tablesl/lito2013.html#1lyga Lithuania 2013 LFF 1 Lyga], auf rsssf.com&lt;/ref&gt; 
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2014'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''8.''' 
| &lt;ref&gt;[http://www.rsssf.com/tablesl/lito2014.html#1lyga Lithuania 2014 LFF 1 Lyga], auf rsssf.com&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2015'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''6.''' 
| &lt;ref&gt;[http://www.rsssf.com/tablesl/lito2015.html#1lyga Lithuania 2015 LFF 1 Lyga], auf rsssf.com&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2016'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''4.''' 
| &lt;ref&gt;[http://www.rsssf.com/tablesl/lito2016.html#1lyga Lithuania 2016 LFF 1 Lyga], auf rsssf.com&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2017'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''7.''' 
| &lt;ref&gt;[http://www.rsssf.com/tablesl/lito2017.html#1lyga Lithuania 2017 LFF 1 Lyga], auf rsssf.com&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2018'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''4.''' 
| &lt;ref&gt;[http://www.rsssf.com/tablesl/lito2018.html#1lyga Lithuania 2018 LFF 1 Lyga], auf rsssf.com&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2019'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5.'''
| &lt;ref&gt;[http://www.rsssf.com/tablesl/lito2019.html#1lyga Lithuania 2019 LFF 1 Lyga], auf rsssf.com&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2020'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#FFFF00&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| &lt;ref&gt;[http://www.rsssf.com/tablesl/lito2020.html#1lyga Lithuania 2020], auf www.rsssf.com&lt;/ref&gt; 
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2021'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#FFAAAA&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''10.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2021.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2022'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#DEB678&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| &lt;ref&gt;[http://www.rsssf.com/tablesl/lito2022.html#1lyga Lithuania 2022], auf www.rsssf.com&lt;/ref&gt; 
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2023'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#DEB678&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2023.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2024'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''6.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2024.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2025'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Pirma lyga''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2025.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|}

== Taǵı qarańız ==
* [http://www.fknevezis.lt Klub sayti]
* [https://uk.soccerway.com/teams/lithuania/nevezis-kedainiai/3787/ Soccerway]
* [https://alyga.lt/komanda/nevezis alyga.lt] (Ligasi sayti)
* [https://globalsportsarchive.com/team/soccer/fk-nevezis-kedainiai/15847/ Globalsportsarchive]

[[Kategoriya:Futbol klublar|Nevėžis]]
[[Kategoriya:Litva|Nevėžis]]

{{sport-stub}}</text>
      <sha1>h3bpoln347vrghce3nnwcsoos19awpi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>FC Džiugas</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6357</id>
    <revision>
      <id>120712</id>
      <parentid>113923</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T06:58:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120712</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4659" sha1="eaxaxkqzl6ulmnze7lj62m9wb7hridx" xml:space="preserve">{{Futbol klubı
| atama = FK.Džiugas
| gerb = 
| toliq ati = Futbol Klubi Džiugas
| laqablar = 
| ranglar = 
| tiykar Salinǵan = [[1923-yil]]
| stadion = Centrinis stadionas, [[Telšiai]]
| stadion hajmi = 3.000
| Basshi = Martynas Armalis
| trener = Andrius Lipskis
| sayt = [http://www.fcdziugas.lt fcdziugas.lt]
| email = 
| liga = [[A lyga]]
| sezon = 2024
| orın = 6. orın 
|
| pattern_la1 = |pattern_b1 = |pattern_ra1 = 
| leftarm1 = ffffff |body1 = 8C1116 |rightarm1 = ffffff |shorts1 = 8C1116 |socks1 = 8C1116
| pattern_la2 = |pattern_b2 = |pattern_ra2 = 
| leftarm2 = 000000 |body2 = 000000 |rightarm2 = 000000 |shorts2 = 000000 |socks2 = 000000
}}
'''Futbol klubi Džiugas''' ''(Džiugo futbolo klubas)'' — [[Litva]] paytaxtı [[Telšiai]] qalası [[futbol]] klubi. Litvaniń eń taniqli hám bayraqdar klublariniń biri.

== Mövsümlər (2014.–2024.) ==

{|class=&quot;wikitable&quot;
! Mövsüm
! Səviyyə
! Liqa
! Yer
! İstinad
|-
| bgcolor=&quot;#ffffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2014'''
| bgcolor=&quot;#ffffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| bgcolor=&quot;#ffffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Antra lyga]]''' ''(Vakarai)''
| bgcolor=&quot;#BBBBBB&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| &lt;ref&gt;http://almis.sritis.lt/ltu14lyga2w.html&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2015'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''10.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2015.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2016'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''7.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2016.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2017'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2017.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2018'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2018.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2019'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#FFFF00&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2019.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2020'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''4.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2020.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2021'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''8.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2021.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2022'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''9.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2022.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2023'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''9.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2023.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2024'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''6.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2024.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
|}

== Taǵı qarańız ==
* [http://www.fcdziugas.lt Klub sayti]
* [https://uk.soccerway.com/teams/lithuania/diugas-teliai/30669/ Soccerway]
* [https://globalsportsarchive.com/team/soccer/fk-dziugas-telsiai/20684/ Globalsportsarchive]
* [http://www.alyga.lt/ alyga.lt] Ligasi sayti

[[Kategoriya:Futbol klublar|Džiugas]]

{{sport-stub}}</text>
      <sha1>eaxaxkqzl6ulmnze7lj62m9wb7hridx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>FC Hegelmann</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6358</id>
    <revision>
      <id>120713</id>
      <parentid>111139</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T06:58:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120713</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4691" sha1="kfy0q33pv9oghbzrez8oo9ioaialliw" xml:space="preserve">{{Futbol klubı
| atama = FK.Hegelmann
| gerb = 
| tolıq atı = Futbol Klubi Hegelmann 
| laqablar = 
| reńlar = 
| tiykar salınǵan = [[2007-jıl]]
| stadion = [[Raudondvario stadionas]] ([[Raudondvaris]]).&lt;ref&gt;[https://alyga.lt/naujiena/turo-anonsas-hegelmann-varzovus-priims-naujuose-namuose/8775 Turo anonsas: «Hegelmann» varžovus priims naujuose namuose]&lt;/ref&gt;
| stadion kólemi = 1.500
| Basshı = 
| trener = Andrius Skerla
| sayt = [https://fchegelmann.com/ FC Hegelmann]
| email = 
| liga = [[A liga]]
| máwsim = 2024
| orın = '''2. orın, [[A liga]]'''
|
| pattern_la1 = _hummelauthentic20w
| pattern_b1 = _hummelauthentic20w
| pattern_ra1 = _hummelauthentic20w
| pattern_sh1 = _hummelauthentic20w
| pattern_so1 = _hummel20w
| leftarm1 = FFFFFF
| body1 = FFFFFF
| rightarm1 = FFFFFF
| shorts1 = FFFFFF
| socks1 = FFFFFF
| pattern_la2 = _hummelauthentic20tb
| pattern_b2 = _hummelauthentic20tb
| pattern_ra2 = _hummelauthentic20tb
| pattern_sh2 = _hummelauthentic20tb
| pattern_so2 = _hummel20tb
| leftarm2 = 0000FF
| body2 = 0000FF
| rightarm2 = 0000FF
| shorts2 = 0000FF
| socks2 = 0000FF
}}
'''Futbol klubı Hegelmann''' ''(Kauno rajono futbolo klubas Hegelmann)'' — [[Litva]] paytaxtı [[Raudondvaris]] qalası [[futbol]] klubı. Litvanıń eń tanıqlı hám bayraqdar klublarınıń biri.

== Máwsimler (2016.–...) ==

{|class=&quot;wikitable&quot;
! Máwsim
! Səviyyə
! Liqa
! Yer
! İstinad
|-
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2016'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma liga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''10.''' 
| &lt;ref&gt;http://almis.sritis.lt/ltu16lyga1.html&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2017'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Antra liga]]''' (Pietus)
| bgcolor=&quot;#F5f5f5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''6.''' 
| &lt;ref&gt;http://almis.sritis.lt/ltu17lyga2s.html&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2018'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Antra liga]]''' (Pietus)
| bgcolor=&quot;#FFFF00&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.''' 
| &lt;ref&gt;http://almis.sritis.lt/ltu18lyga2s.html&lt;/ref&gt;
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| [[File:Sub_on.svg|17px]] '''[[Pirma liga]] 2019'''
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2019'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma liga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''7.'''
|
|-
| bgcolor=&quot;#F4dc93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2020'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma liga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| 
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| [[File:Sub_on.svg|17px]] '''[[A liga]] 2021'''
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2021'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2021.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2022'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''4.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2022.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2023'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2023.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2024'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#BBBBBB&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2024.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
|}

== Jáne qarań ==
* [https://fchegelmann.com/ Klub saytı]
* [https://www.facebook.com/FC-Hegelmann-1608861466023794/ ''(Facebook)'']
* [https://uk.soccerway.com/teams/lithuania/hegelmann-litauen/30665/ Soccerway]
* [https://alyga.lt/komanda/hegelmann alyga.lt] Liga saytı
* [https://globalsportsarchive.com/team/soccer/fc-hegelmann-litauen/28798/ Globalsportsarchive]
== Derekler ==

[[Kategoriya:Futbol klublar|Hegelmann]]

{{sport-stub}}</text>
      <sha1>kfy0q33pv9oghbzrez8oo9ioaialliw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>FK Jonava</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6359</id>
    <revision>
      <id>120724</id>
      <parentid>113933</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T06:59:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120724</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8576" sha1="tkp5lwbf9srcbxonrtk7mvdy02lap0j" xml:space="preserve">{{Orphan|date=Iyun 2023}}

{{Futbol klubı
| atama = FK.Jonava
| gerb = 
| toliq ati = Futbol Klubi Jonava
| laqablar = 
| ranglar = 
| tiykar salınǵan = [[1991-yil]]
| stadion = Centrinis stadionas, [[Jonava]]
| stadion hajmi = 1.500
| Basshi = 
| trener = 
| sayt = [http://www.fkjonava.lt/ fkjonava.lt]
| email = 
| liga = [[1 Liqasi]]
| sezon = 2023
| orın = 16. orin [[Pirma lyga]]
|

}}
'''Futbol klubi Jonava''' ''(Jonavos futbolo klubas)'' — [[Litva]] paytaxtı [[Jonava]] qalası [[futbol]] klubi. Litvaniń eń taniqli hám bayraqdar klublariniń biri.

== Mövsümlər (2000.–...) ==
;FK Lietava (''Futbolo klubas Lietava'')
{|class=&quot;wikitable&quot;
! Mövsüm
! Səviyyə
! Liqa
! Yer
! İstinad
|-
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2000'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito00.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2001'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito01.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2002'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''8.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito02.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2003'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''11.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito03.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2004'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''7.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito04.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2005'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''9.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito05.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2006'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''14.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito06.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2007'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito07.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2008'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''8.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito08.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2009'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''7.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito09.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2010'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2010.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2011'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2011.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2012'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#FFFF00&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2012.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2013'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''6.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2013.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2014'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''7.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2014.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2015'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#FFFF00&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2015.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2016'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''6.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2016.html#alyga&lt;/ref&gt;
|}
;FK Jonava (''Futbolo klubas Jonava'')
{|class=&quot;wikitable&quot;
! Mövsüm
! Səviyyə
! Liqa
! Yer
! İstinad
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2017'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''4.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2017.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2018'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#ddffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#FFE2E2&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''8.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2018.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2019'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''9.'''
| &lt;ref&gt;http://rsssf.com/tablesl/lito2019.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2020'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#DEB678&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| &lt;ref&gt;http://rsssf.com/tablesl/lito2020.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2021'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[1 Lyga|Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#BBBBBB&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2021.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2022'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#FFAAAA&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''10.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2021.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2023'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#FFAAAA&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''16.'''
| &lt;ref&gt;http://rsssf.com/tablesl/lito2023.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
|}

== Taǵı qarańız ==
* [http://www.fkjonava.lt/ Klub sayti]
* [http://www.alyga.lt/ alyga.lt] Ligasi sayti
* [https://web.archive.org/web/20211104110034/http://lietuvosfutbolas.lt/klubai/jonava-1183/?cid=9884789 lietuvosfutbolas.lt] (FK Jonava)
* [https://globalsportsarchive.com/team/soccer/fk-jonava/15846/ Globalsportsarchive]

[[Kategoriya:Futbol klublar|Jonava]]
[[Kategoriya:Litva|Jonava]]

{{sport-stub}}</text>
      <sha1>tkp5lwbf9srcbxonrtk7mvdy02lap0j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>DFK Dainava</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6361</id>
    <revision>
      <id>120538</id>
      <parentid>114041</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:50:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120538</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4511" sha1="k2jz76k5x677oyeji4oenns0izrt6yf" xml:space="preserve">{{Futbol klubı
| atama = DFK.Dainava
| gerb = 
| toliq ati = Futbol Klubi Dainava
| laqablar = 
| ranglar = 
| tiykar Salinǵan = [[2016-yil]]
| stadion = Centrinis stadionas, [[Alytus]]
| stadion hajmi = 3.000
| Basshi = 
| trener = 
| sayt = [http://www.dfkdainava.lt/ dfkdainava.lt]
| email = 
| liga = [[A Ligasi]]
| sezon = 2024
| orın = 4. orin 
|
| pattern_la1= _baranovichi1819h
| pattern_b1= _baranovichi1819h
| pattern_ra1= _baranovichi1819h
| pattern_sh1= _whitesides
| pattern_so1= 
| leftarm1= f82929
| body1= F82929
| rightarm1= f82929
| shorts1= 000044
| socks1= f82929
| pattern_la2= _givovacampo18ylgn
| pattern_b2= _givovacampo18ylgn
| pattern_ra2= _givovacampo18ylgn
| pattern_sh2 = _givova19ny
| pattern_so2 = 
| leftarm2= ffff00
| body2= ffff00
| rightarm2= ffff00
| shorts2= 000044
| socks2= ffff00
}}

'''Futbol klubi Dainava''' ''(Dzūkijos futbolo klubas Dainava)'' — [[Litva]] paytaxtı [[Alytus]] qalası [[futbol]] klubi. Litvaniń eń taniqli hám bayraqdar klublariniń biri.

== Mövsümlər (2016.–2025.) ==

{|class=&quot;wikitable&quot;
! Mövsüm
! Səviyyə
! Liqa
! Yer
! İstinad
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2016'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''9.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2016.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2017'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''4.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2017.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2018'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#BBBBBB&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2018.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2019'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''4.'''
| 
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2020'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[1 Lyga|Pirma lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''6.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2020.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2021'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#FFAAAA&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''9.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2021.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2022'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#FFFF00&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2022.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2023'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''8.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2023.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2024'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''4.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2024.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2025'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2025.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
|}

== Derekler ==
{{derekler}}

== Taǵı qarańız ==
* [http://www.dfkdainava.lt/ Klub sayti]
* [https://uk.soccerway.com/teams/lithuania/alytis-alytus/3915/ Soccerway]
* [https://alyga.lt/komanda/dainava alyga.lt] Ligasi sayti
* [https://globalsportsarchive.com/team/soccer/dfk-dainava/15840/ Globalsportsarchive]

[[Kategoriya:Futbol klublar]]
[[Kategoriya:Litva]]
{{sport-stub}}</text>
      <sha1>k2jz76k5x677oyeji4oenns0izrt6yf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>FK Šilas</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6384</id>
    <revision>
      <id>120733</id>
      <parentid>113942</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:00:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120733</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3757" sha1="fmxkc8977ekv45pjimcuorw0kx2xnyh" xml:space="preserve">{{Orphan|date=Iyun 2023}}

{{Futbol klubı
| atama = FK.Šilas
| gerb = 
| toliq ati = Futbol Klubi Šilas
| laqablar = x
| ranglar = x
| tiykar salınǵan = [[1940-yil]]
| stadion = Centrinis stadionas, [[Kazlų Rūda]]
| stadion hajmi = 3.000
| Basshi = x
| trener = x
| sayt = x
| email = x
| liga = &lt;s&gt;[[1 Ligasi]]&lt;/s&gt;
| sezon = 2021
| orın = 3. orin 

}}
'''Futbol klubi Šilas''' ''(Šilo futbolo klubas)'' — [[Litva]] paytaxtı [[Kazlų Rūda]] qalası [[futbol]] klubi. Litvaniń eń taniqli hám bayraqdar klublariniń biri.

== Mövsümlər (2012.–2021.) ==

{|class=&quot;wikitable&quot;
! Mövsüm
! Səviyyə
! Liqa
! Yer
! İstinad
|-
|-
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2012'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Antra lyga''' ''(Pietūs)'' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''4.''' 
| 
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2013'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''4.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2013.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2014'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2014.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2015'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''4.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2015.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2016'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#FFFF00&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2016.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2017'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Antra lyga''' ''(Pietūs)'' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''10.''' 
| 
|-
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2018'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Antra lyga''' ''(Pietūs)''
| bgcolor=&quot;#BBBBBB&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.''' 
| 
|-
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2019'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Antra lyga''' ''(Pietūs)''
| bgcolor=&quot;#BBBBBB&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
|
|-
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2020'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Antra lyga''' ''(Pietūs)''
| bgcolor=&quot;#FFFF00&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
|
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2021'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#DEB678&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2021.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
|}

== Taǵı qarańız ==
* [https://int.soccerway.com/teams/lithuania/ilas/24182/ Soccerway]
* [https://1lyga.lt/ 1lyga.lt] Ligasi sayti
* [https://globalsportsarchive.com/team/soccer/fk-silas/15832/ Globalsportsarchive]

[[Kategoriya:Futbol klublar|Šilas]]

{{sport-stub}}</text>
      <sha1>fmxkc8977ekv45pjimcuorw0kx2xnyh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>FK Atmosfera</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6385</id>
    <revision>
      <id>120719</id>
      <parentid>113928</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T06:59:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120719</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5104" sha1="q7tpy2tq2mx8a8wypvwipi6fj0e7kd0" xml:space="preserve">{{Orphan|date=Iyun 2023}}

{{Futbol klubı
| atama = FK.Atmosfera
| gerb = 
| toliq ati = Futbol Klubi Atmosfera
| laqablar = 
| ranglar = 
| tiykar salınǵan = [[2012-yil]]
| stadion = Centrinis stadionas, [[Mažeikiai]]
| stadion hajmi = 3.000
| Basshi = 
| trener = [[Marius Šluta]]
| sayt = []
| email = 
| liga = [[1 Ligasi]]
| sezon = 2024
| orın = 7. orin [[1 Liqasi]]
|
| pattern_la1=|pattern_b1= _blackcollar|pattern_ra1=|
  leftarm1=ffffff|body1=FFffff|rightarm1=ffffff|shorts1=000000|socks1=FFffff|
  pattern_la2=|pattern_b2=_collar|pattern_ra2=|
  leftarm2=000000|body2=DB0A34|rightarm2=000000|shorts2=000000|socks2=DB0A34|
}}
'''Futbol klubi Atmosfera''' ''(Atmosferos futbolo klubas)'' — [[Litva]] paytaxtı [[Mažeikiai]] qalası [[futbol]] klubi. Litvaniń eń taniqli hám bayraqdar klublariniń biri.

== Mövsümlər (2013.–2024.) ==
{|class=&quot;wikitable&quot;
! Mövsüm
! Səviyyə
! Liqa
! Yer
! İstinad
|-
|-
| bgcolor=&quot;#FFFFFF&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2013'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Antra lyga]]''' ''(Vakarai)'' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''6.''' 
| &lt;ref&gt;http://almis.sritis.lt/ltu13lyga2w.html&lt;/ref&gt; 
|-
| bgcolor=&quot;#FFFFFF&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2014'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Antra lyga]]''' ''(Vakarai)'' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''9.''' 
| &lt;ref&gt;http://almis.sritis.lt/ltu14lyga2w.html&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#FFFFFF&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2015'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Antra lyga]]''' ''(Vakarai)'' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''6.''' 
| 
|-
| bgcolor=&quot;#e2e2e2&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2016'''
| bgcolor=&quot;#e2e2e2&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''X'''
| bgcolor=&quot;#e2e2e2&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''X''' 
| bgcolor=&quot;#e2e2e2&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''X''' 
| 
|-
| bgcolor=&quot;#FFFFFF&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2017'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Antra lyga]]''' ''(Vakarai)'' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''7.''' 
| &lt;ref&gt;http://almis.sritis.lt/ltu17lyga2w.html&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#FFFFFF&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2018'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Antra lyga]]''' ''(Vakarai)'' 
| bgcolor=&quot;#deb678&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2018.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2019'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#FFe2e2&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''14.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2019.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2020'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''12.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2020.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2021'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''7.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2021.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2022'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#FFAAAA&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''15.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2022.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#FFFFFF&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2023'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Antra lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#FFFF00&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.''' 
| 
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2024'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Pirma lyga''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''7.''' 
| &lt;ref&gt;https://lietuvosfutbolas.lt/klubai/fk-ekranas-36766/?cid=17153946&lt;/ref&gt;
|}

== Taǵı qarańız ==
* [ Klub sayti]
* [https://www.facebook.com/fkatmosfera/ Facebook]
* [https://1lyga.lt/ Ligasi sayti]
* [https://int.soccerway.com/teams/lithuania/atmosfera/28645/ SOCCERWAY] 
* [https://www.sofascore.com/team/football/atmosfera-mazeikiai/254328 SOFASCORE]
* [https://www.flashscore.com/team/fk-atmosfera/h6asNEBe/ FLASHSCORE]
* [https://www.transfermarkt.com/fk-atmosfera-mazeikiai/startseite/verein/71282 Transfermarkt]
* [https://globalsportsarchive.com/team/soccer/fk-atmosfera-mazeikiai/30610/ Globalsportsarchive]

[[Kategoriya:Futbol klublar|Atmosfera]]
{{sport-stub}}</text>
      <sha1>q7tpy2tq2mx8a8wypvwipi6fj0e7kd0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>FK Babrungas</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6386</id>
    <revision>
      <id>120720</id>
      <parentid>113929</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T06:59:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120720</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4496" sha1="jelqvqfyk76cog7zkjiibngfryyfzbu" xml:space="preserve">{{Orphan|date=Iyun 2023}}

{{Futbol klubı
| atama = FK.Babrungas
| gerb = 
| tolıq atı = Futbol Klubı Babrungas
| laqablar = 
| ranglar = 
| tiykar Salınǵan = [[1942-jıl]]
| stadion = Centrinis stadionas, [[Plungė]]
| stadion kólemi = 3.000
| Basshı = 
| trener = 
| sayt = []
| email = 
| liga = [[1 Ligası]]
| sezon = 2024
| orın = 3-orın 
|
| pattern_la1=|pattern_b1=|pattern_ra1=|
  leftarm1=FFFF00|body1=FFFF00|rightarm1=FFFF00|shorts1=0000FF|socks1=FFFF00|
| pattern_la2=|pattern_b2=|pattern_ra2=|
  leftarm2=0000FF|body2=0000ff|rightarm2=0000ff|shorts2=FFFF00|socks2=0000FF|
}}
'''Futbol klubi Babrungas''' ''(Babrungo futbolo klubas)'' — [[Litva]] paytaxtı [[Plungė]] qalası [[futbol]] klubı. Litvanıń eń tanımalı hám bayraqtar klublarınıń biri.

== Máwsimler (2016–...) ==

{|class=&quot;wikitable&quot;
! Máwsim 
! Dáreje
! Liga
! Orın
! Qarsılasıw
|-
|-
| bgcolor=&quot;#ffffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2016'''
| bgcolor=&quot;#ffffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| bgcolor=&quot;#ffffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Antra lyga]]''' ''(Vakarai)'' 
| bgcolor=&quot;#F5f5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''4.''' 
| &lt;ref&gt;http://almis.sritis.lt/ltu16lyga2w.html&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ffffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2017'''
| bgcolor=&quot;#ffffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| bgcolor=&quot;#ffffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Antra lyga]]''' ''(Vakarai)'' 
| bgcolor=&quot;#F5f5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''9.''' 
| &lt;ref&gt;http://almis.sritis.lt/ltu17lyga2w.html&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ffffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2018'''
| bgcolor=&quot;#ffffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| bgcolor=&quot;#ffffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Antra lyga]]''' ''(Vakarai)'' 
| bgcolor=&quot;#BBBBBB&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.''' 
| &lt;ref&gt;http://almis.sritis.lt/ltu18lyga2w.html&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#ffffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2019'''
| bgcolor=&quot;#ffffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| bgcolor=&quot;#ffffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Antra lyga]]''' ''(Vakarai)'' 
| bgcolor=&quot;#F5f5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5.''' 
| &lt;ref&gt;https://web.archive.org/web/20191015082035/http://lietuvosfutbolas.lt/klubai/babrungas-8873/?cid=3759246&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2020'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Antra lyga]]''' ''(Vakarai)'' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''6.''' 
| &lt;ref&gt;https://web.archive.org/web/20201014091559/http://lietuvosfutbolas.lt/klubai/fk-babrungas-8873/?cid=8532401&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2021'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''8.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2021.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2022'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''6.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2022.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2023'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''5.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2023.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2024'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#DEB678&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2024.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
|}

== Taǵı qarańız ==
* [http://fkbabrungas.lt/visos-naujienos  Klub saytı]
* [https://1lyga.lt/ Liga saytı]
* [https://www.facebook.com/fkbabrungas/ Facebook]
* [https://www.instagram.com/fk_babrungas/ Instagram]
* [https://int.soccerway.com/teams/lithuania/babrungas-plunge/3789/ SOCCERWAY]
* [https://www.sofascore.com/team/football/fk-babrungas-plunge/223392 SOFASCORE]
* [https://www.transfermarkt.com/fk-babrungas-plunge/startseite/verein/31247 Transfermarkt]
* [https://globalsportsarchive.com/team/soccer/fk-babrungas-plunge/20676/ Globalsportsarchive]

[[Kategoriya:Futbol klublar|Babrungas]]
[[Kategoriya:Litva|babrungas]]

== Derekler ==
{{sport-stub}}</text>
      <sha1>jelqvqfyk76cog7zkjiibngfryyfzbu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>FC Neptūnas</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6388</id>
    <revision>
      <id>120714</id>
      <parentid>113924</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T06:59:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120714</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3278" sha1="prgx1f7wsq6n77y8mw38bl77b4zmvi5" xml:space="preserve">{{Orphan|date=Iyun 2023}}
{{Futbol klubı
| atama = FC.Neptūnas
| gerb = 
| toliq ati = Futbol Klubi Neptūnas
| laqablar = 
| ranglar = 
| tiykar Salinǵan = [[1962-yil]]
| stadion = Centrinis stadionas, [[Klaipėda]]
| stadion hajmi = 3.000
| Basshi = 
| trener = Oleh Lutkov
| sayt = []
| email = 
| liga = [[1 Ligasi]]
| sezon = 2024
| orın = 4. orin 
|
| pattern_la1   = _jakochamp2rbw
| pattern_b1    = _jakochamp2rbw
| pattern_ra1   = _jakochamp2rbw
| pattern_sh1   = _jakochamp2rbw
| pattern_so1   = _jakolazio19b
| leftarm1      = 0000ff
| body1         = 0000ff
| rightarm1     = 0000ff
| shorts1       = 0000ff
| socks1        = 0000ff

| pattern_la2   = _jakochamp2wrb
| pattern_b2    = _jakochamp2wrb
| pattern_ra2   = _jakochamp2wrb
| pattern_sh2   = 
| pattern_so2   = 
| leftarm2      = ffffff
| body2         = ffffff
| rightarm2     = ffffff
| shorts2       = 0000ff
| socks2        = ffffff
}}
'''Futbol klubi Neptūnas''' ''(Neptūno futbolo klubas)'' — [[Litva]] paytaxtı [[Klaipėda]] qalası [[futbol]] klubi. Litvaniń eń taniqli hám bayraqdar klublariniń biri.

== Mövsümlər (2020.–...) ==

{|class=&quot;wikitable&quot;
! Mövsüm
! Səviyyə
! Liqa
! Yer
! İstinad
|-
| bgcolor=&quot;#ffffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[2020]]'''
| bgcolor=&quot;#ffffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| bgcolor=&quot;#ffffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Antra lyga''' (Vakarai)
| bgcolor=&quot;#BBBBBB&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
|&lt;ref&gt;https://web.archive.org/web/20190623182229/http://lietuvosfutbolas.lt/varzybos/megeju/ii-lyga-vakaru-zona/&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://lietuvosfutbolas.lt/klubai/fc-neptunas-27728/?cid=5773498&lt;/ref&gt;
|-
|||||||
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[2021]]'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Pirma lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''10.'''
|&lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2021.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[2022]]'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Pirma lyga'''
| bgcolor=&quot;#BBBBBB&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
|&lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2022.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2023'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''4.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2023.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2024'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Pirma lyga''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2024.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|}

== Taǵı qarańız ==
* [http://www.fcneptunas.lt/  Klub sayti]
* [https://www.facebook.com/fcneptunas/ Facebook]
* [https://1lyga.lt/ Pirma lyga] (1lyga.lt)
* [https://www.sofascore.com/team/football/fc-neptunas-klaipeda/348439 SOFASCORE]
* [https://globalsportsarchive.com/team/soccer/fk-neptunas-klaipeda/46570/ Globalsportsarchive]

[[Kategoriya:Futbol klublar|Neptūnas]]

{{sport-stub}}</text>
      <sha1>prgx1f7wsq6n77y8mw38bl77b4zmvi5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>FK Minija</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6389</id>
    <revision>
      <id>120726</id>
      <parentid>113935</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:00:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120726</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4315" sha1="ob8sktxvvv7nakfniiyfemiqb75kcxl" xml:space="preserve">{{Orphan|date=Iyun 2023}}

{{Futbol klubı
| atama = FK.Minija
| gerb = 
| toliq ati = Futbol Klubi Minija
| laqablar = 
| ranglar = 
| tiykar salınǵan = [[1962-yil]]
| stadion = Centrinis stadionas, [[Kretinga]]
| stadion hajmi = 3.000
| Basshi = 
| trener = Tjago Bomfim da Silva
| sayt = []
| email = 
| liga = [[1 Ligasi]]
| sezon = 2024
| orın = 14. orin 
|
| pattern_la1 = 
| pattern_b1  = _emelec18t
| pattern_ra1 = 
| pattern_sh1 = 
| pattern_so1 = 
| leftarm1    = 103bce
| body1       = 103bce
| rightarm1   = 103bce
| shorts1     = 103bce
| socks1      = 103bce

| pattern_la2 = _adidassquadra21wb
| pattern_b2  = _adidassquadra21wb
| pattern_ra2 = _adidassquadra21wb
| pattern_sh2 = 
| pattern_so2 = _3 white stripes
| leftarm2    = FFFFFF
| body2       = FFFFFF
| rightarm2   = FFFFFF
| shorts2     = 000000
| socks2      = 000000
}}
'''Futbol klubi Minija''' ''(Minijos futbolo klubas)'' — [[Litva]] paytaxtı [[Kretinga]] qalası [[futbol]] klubi. Litvaniń eń taniqli hám bayraqdar klublariniń biri.

== Mövsümlər (2017.–...) ==

{|class=&quot;wikitable&quot;
! Mövsüm
! Səviyyə
! Liqa
! Yer
! İstinad
|-
|-
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2017'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Antra lyga]]''' ''(Vakarai)'' 
| bgcolor=&quot;#deb678&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.''' 
| &lt;ref&gt;http://almis.sritis.lt/ltu17lyga2w.html&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2018'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Antra lyga]]''' ''(Vakarai)'' 
| bgcolor=&quot;#FFFF00&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2018.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2019'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''8.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2019.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2020'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''10.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2020.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2021'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''11.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2021.html#1lyga&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://int.soccerway.com/national/lithuania/1-lyga/2021/regular-season/r60884/&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2022'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''11.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2022.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2023'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''6.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2023.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2024'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''14.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2024.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
|}

== Taǵı qarańız ==
* [http://www.fkminija.lt/  Klub sayti]
* [https://int.soccerway.com/teams/lithuania/fk-minja-kretinga/13471/ SOCCERWAY]
* [https://www.sofascore.com/team/football/minija-fc-kretinga/312565 SOFASCORE]
* [https://www.flashscore.com/team/fk-minija/zPJTfWHt/ FLASHSCORE]
* [https://www.transfermarkt.com/fk-minija-kretinga/startseite/verein/30742 Transfermarkt]
* [https://1lyga.lt/ Pirma lyga] (1lyga.lt)
* [https://globalsportsarchive.com/team/soccer/fk-minija-kretinga/20685/ Globalsportsarchive]

[[Kategoriya:Futbol klublar|Minija]]
[[Kategoriya:Litva|Minija]]
{{sport-stub}}</text>
      <sha1>ob8sktxvvv7nakfniiyfemiqb75kcxl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>FK Garliava</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6390</id>
    <revision>
      <id>120723</id>
      <parentid>113932</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T06:59:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120723</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2945" sha1="9kbv7238txhzb7wnucj7xqxhh3wx5oh" xml:space="preserve">{{Orphan|date=Iyun 2023}}

{{Futbol klubı
| atama = FK.Garliava
| gerb = 
| toliq ati = Futbol Klubi Garliava
| laqablar = 
| ranglar = 
| tiykar salınǵan = [[2008-yil]]
| stadion = Adomo Mickauas mokyklos stadionas, [[Garliava]]
| stadion hajmi = 500
| Basshi = 
| trener = Marius Bezykornovas	
| sayt = 
| email = 
| liga = [[1 Ligasi]]
| sezon = 2024
| orın = 15. orin 
|
| pattern_la1=|pattern_b1=_jomachampionship6wr|pattern_ra1=|
  leftarm1=FFFFFF|body1=FFFFFF|rightarm1=FFFFFF|shorts1=FF0000|socks1=FF0000|
  pattern_la2=|pattern_b2=|pattern_ra2=|
  leftarm2=AA1234|body2=AA1234|rightarm2=AA1234|shorts2=123456|socks2=123456|
}}
'''Futbol klubi Garliava''' ''(Garliavos futbolo klubas)'' — [[Litva]] paytaxtı [[Garliava]] qalası [[futbol]] klubi. Litvaniń eń taniqli hám bayraqdar klublariniń biri.

== Mövsümlər (2017.–...) ==

{|class=&quot;wikitable&quot;
! Mövsüm
! Səviyyə
! Liqa
! Yer
! İstinad
|-
|-
| bgcolor=&quot;#E5E5E5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[2017]]'''
| bgcolor=&quot;#E5E5E5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''4.'''
| bgcolor=&quot;#E5E5E5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Trečia lyga'''
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''7.'''
|
|-
|||||||||||
|-
| bgcolor=&quot;#ffffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[2021]]'''
| bgcolor=&quot;#ffffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| bgcolor=&quot;#ffffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Antra lyga'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''4.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2021.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2022.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Pirma lyga''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''12.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2022.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2023'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''8.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2023.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2024'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#FFCCCC&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''15.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2024.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
|}

== Taǵı qarańız ==
* [ Klub sayti]
* [ Ligasi sayti]
* [https://int.soccerway.com/teams/lithuania/garliava/38754/ SOCCERWAY]
* [https://www.sofascore.com/team/football/fk-garliava/254327 SOFASCORE]
* [https://www.flashscore.com/team/garliava/MwvTjdNN/ FLASHSCORE]
* [https://www.transfermarkt.com/garliava/startseite/verein/85395 Transfermarkt]
* [https://globalsportsarchive.com/team/soccer/fk-garliava/30614/ Globalsportsarchive]

[[Kategoriya:Futbol klublar|Garliava]]
[[Kategoriya:Litva|Garliava]]
{{sport-stub}}</text>
      <sha1>9kbv7238txhzb7wnucj7xqxhh3wx5oh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>FK Be1</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6391</id>
    <revision>
      <id>120722</id>
      <parentid>117836</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T06:59:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120722</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4062" sha1="l6d5ootwkvf17hokegh9ad1dwmoh6ym" xml:space="preserve">{{Orphan|date=Iyun 2023}}

{{Futbol klubı
| atama = FK Be1 
| gerb = 
| toliq ati = Futbolo klubas Be1 
| laqablar = 
| ranglar = 
| tiykar salınǵan = [[2012-yil]]
| stadion = Jonavos stadionas, [[Jonava]]
| stadion hajmi = 1 500
| Basshi = Andrius Markevičius
| trener = Mikołaj Raczyński
| sayt = []
| email = 
| liga = [[1 Ligasi]]
| sezon = 2024
| orın = 2. orin 
|
| pattern_la1=|pattern_b1=_nikewhite|pattern_ra1=|
  leftarm1=ffffff|body1=ffffff|rightarm1=ffffff|shorts1=000055|socks1=ffffff|
  pattern_la2=|pattern_b2=_mariupol1819h|pattern_ra2=|
  leftarm2=000055|body2=000055|rightarm2=000055|shorts2=000055|socks2=000055
}}
'''FK Be1''' ''(Futbolo klubas Be1)'' — [[Litva]] paytaxtı [[Jonava]] qalası [[futbol]] klubi. Litvaniń eń taniqli hám bayraqdar klublariniń biri.

== Mövsümlər (2012.–2023.) ==
=== FK NFA ===
{|class=&quot;wikitable&quot;
! Mövsüm
! Səviyyə
! Liqa
! Yer
! İstinad
|-
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2012.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Pirma lyga''' 
| bgcolor=&quot;#F5f5f5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''6.''' 
| &lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.rsssf.com/tablesl/lito2012.html#1lyga|title=Lithuania 2012|website=www.rsssf.com}}&lt;/ref&gt;
|-
|||||||||| 
|-
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2017.'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| bgcolor=&quot;#FFFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Antra lyga''' 
| bgcolor=&quot;#FFFF00&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.''' 
| &lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.rsssf.com/tablesl/lito2017.html#1lyga|title=Lithuania 2017|website=www.rsssf.com}}&lt;/ref&gt;
|
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2018.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
|style=&quot;background:#F4DC93;&quot;|'''Pirma lyga''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''10.''' 
| &lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.rsssf.com/tablesl/lito2018.html#1lyga|title=Lithuania 2018|website=www.rsssf.com}}&lt;/ref&gt;
|}

=== Be1 NFA ===
{|class=&quot;wikitable&quot;
! Mövsüm
! Səviyyə
! Liqa
! Yer
! İstinad
!
|-
| bgcolor=&quot;#ffffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2021.'''
| bgcolor=&quot;#ffffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| bgcolor=&quot;#ffffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Antra lyga'''
| bgcolor=&quot;#BBBBBB&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| &lt;ref&gt;[http://lietuvosfutbolas.lt/klubai/be1-nfa-1037/?cid=10966785 lietuvosfutbolas.lt (2021 m. sezonas)]&lt;/ref&gt;
| 
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2022.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''Pirma lyga''' 
| bgcolor=&quot;#F5F5F5&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''4.''' 
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2022.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2023'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#BBBBBB&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2023.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
|}

=== FK Be1 ===
{|class=&quot;wikitable&quot;
! Mövsüm
! Səviyyə
! Liqa
! Yer
! İstinad
!
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2024'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]''' 
| bgcolor=&quot;#BBBBBB&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2024.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
|}

== Taǵı qarańız ==
* [https://be1.lt/futbolo-akademija/ Klub sayti]
* [https://www.facebook.com/be1nfa Facebook Klub sayti]
* [https://int.soccerway.com/teams/lithuania/be1-nfa/53367/ SOCCERWAY]
* [https://www.sofascore.com/team/football/be1-nfa/378800 SOFASCORE]
* [https://www.flashscore.com/team/be1-nfa/WKRKz2ha/ FLASHSCORE]
* [https://www.transfermarkt.com/nacionaline-futbolo-akademija/startseite/verein/28972 Transfermarkt]
* [ ] Ligasi sayti
* [https://globalsportsarchive.com/team/soccer/be1-nfa/20655/ Globalsportsarchive]

[[Kategoriya:Futbol]]
{{sport-stub}}</text>
      <sha1>l6d5ootwkvf17hokegh9ad1dwmoh6ym</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Boyan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6441</id>
    <revision>
      <id>120370</id>
      <parentid>112094</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:29:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (5) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120370</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2763" sha1="ikrv3byjvdmbqvdof597avgeruil42c" xml:space="preserve">[[Fayl:Illustration Glycyrrhiza glabra0.jpg|nobaý|Jalańash Boyan — Glycyrrhiza Glabra]]

== '''Boyan''' ==
Jalańash boyan — Glycyrrhiza glabra

Boyan — (lat. Glycyrrhiza, ру. Солодка, Лакрица, ққ. боян) Sobıqlılar (Fabaceae) tuqımlasına tiyisli kóp jıllıq, tamırpaqallı ósimlikler tuwısı. Tuwıs wákilleri derlik kosmopolit ósimlikler bolıp, Evraaziya hám Amerikanıń turaqlı hám subtropikalıq aymaqlarında, jáne de Arqa Amerika hám Avstraliyada tarqalǵan.

== Botanikalıq táriypi; ==
Kóp jıllıq, qalın tamırǵa iye. Japıraqları taq pár tárizli. Gúlleri solqım topgúlde jaylasqan. Miywesi — 1 — 8 dana tuqımnan ibarat sobıq miywe.

=== Áhmiyeti ===
[[Jalańash boyan]] ( Glycyrrhiza glabra ) medicinada dem alıw jolları keselliklerin emlewde paydalanıladı. Jótelge qarsı hám mukolitikalıq ( qaqırıq túsiriwshi ) tásirge iye. Boyan ósimligi tromb payda bolıwın kúsheytiw hám antikoagulyantlardıń tásirin tómenletiwshi qásiyetine iye.

==== Túrleri; ====

====== Bul tuwısqa 20 átirapinda túr kiredi. Mısalı; ======
&lt;nowiki&gt;*&lt;/nowiki&gt; Glycyrrhiza acanthocarpa (Lindl.) J.M.Black

&lt;nowiki&gt;*&lt;/nowiki&gt; Glycyrrhiza anthocarpa (Lindl.) J.M.Black

&lt;nowiki&gt;*&lt;/nowiki&gt; Glycyrrhiza aspera Pall. — Солодка шершавая

&lt;nowiki&gt;*&lt;/nowiki&gt; Glycyrrhiza astragalina Hook. &amp; Arn.

&lt;nowiki&gt;*&lt;/nowiki&gt; Glycyrrhiza bucharica Regel — Солодка бухарская

&lt;nowiki&gt;*&lt;/nowiki&gt; Glycyrrhiza echinata L. typus[7] — Солодка щетинистая

&lt;nowiki&gt;*&lt;/nowiki&gt; Glycyrrhiza eglandulosa X.Y.Li

&lt;nowiki&gt;*&lt;/nowiki&gt; Glycyrrhiza eurycarpa P.C.Li

&lt;nowiki&gt;*&lt;/nowiki&gt; Glycyrrhiza foetida Desf. Glycyrrhiza foetidissima Tausch

&lt;nowiki&gt;*&lt;/nowiki&gt; Glycyrrhiza glabra L. — Лакрица, или Солодка голая

&lt;nowiki&gt;*&lt;/nowiki&gt;Glycyrrhiza gontscharovii Maslenn. — Солодка Гончарова

&lt;nowiki&gt;*&lt;/nowiki&gt; Glycyrrhiza iconica Hub.-Mor.

&lt;nowiki&gt;*&lt;/nowiki&gt; Glycyrrhiza inflata Batalin

&lt;nowiki&gt;*&lt;/nowiki&gt; Glycyrrhiza korshinskyi Grig. — Солодка Коржинского

&lt;nowiki&gt;*&lt;/nowiki&gt; Glycyrrhiza lepidota Pursh

&lt;nowiki&gt;*&lt;/nowiki&gt; Glycyrrhiza macedonica Boiss. &amp; Orphanides — Солодка македонская

&lt;nowiki&gt;*&lt;/nowiki&gt; Glycyrrhiza pallidiflora Maxim.

&lt;nowiki&gt;*&lt;/nowiki&gt; Glycyrrhiza squamulosa Franch.

&lt;nowiki&gt;*&lt;/nowiki&gt; Glycyrrhiza triphylla Fisch. &amp; C.A.Mey. — Солодка трёхлистная

&lt;nowiki&gt;*&lt;/nowiki&gt; Glycyrrhiza uralensis Fisch. ex DC. — Солодка уральская

Qaraqalpaqstanda 3 túri, Rossiyada 7 túri ushıraydı. Tiykarınan Jalańash boyan ( Glycyrrhiza glabra ) túri keń tarqalǵan Mınanı Dawletxoja islepti maladec ya.
[[Kategoriya:Ósimlikler]]</text>
      <sha1>ikrv3byjvdmbqvdof597avgeruil42c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dyuden sarqıraması</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6662</id>
    <revision>
      <id>120610</id>
      <parentid>119314</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:33:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120610</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2975" sha1="gh7ptxy4g4t9sof41t6wjl0rw3liix6" xml:space="preserve">'''Dyuden sarqıramaları''' (túrkshe — Düden Şelalesi) — [[Túrkiya|Turkiyanıń]] [[Antalya wálayatı|Antalya]] wálayatındaǵı [[Antalya|Antalya]] qalasındaǵı sarqıramalar kaskadı. Kaskad Onadóli qublasındaǵı dáryalardan biri bolǵan Dyuden dáryasınan payda boladı.

== Geografiya hám gidrologiya ==
Dyuden sarqıramaları karst sistemasınıń bir bólegi bolıp tabıladı. Joqarı Dyuden sarqıraması (sonıń menen birge, Iskandar Zulqarnayn sarqıraması dep da ataladı ) Antaliya qalasınıń arqa-shıǵısiy bóleginde jaylasqan hám Tómen Dyuden sarqıraması (basqa atı Karpuzkaldiran turkcha: Karpuzkaldıran) — onıń arqa bóleginde. Dyuden dáryasınıń dáregi Kyrkgozler (turkcha: Kırkgözler) hám Pinarboshi (turkcha Pınarbaşı), eski Antaliya-Burdur jolınıń 28 hám 30-kilometida jaylasqan. Olardıń suwi bir aǵımǵa toplandı hám kanallar arqalı Kepez 2 (6 Mvt) hám Kepez 1 (26, 4 Mvt) GES kaskadining turbinalariga, keyininen qaladan batıstan shıǵısqa ótetuǵın jasalma kanal arqalı, Dyudenboshi degen jayǵa jetip baradılar. Áyyemgi dárya tubi ol erdan baslanadı hám Joqarı Duden sarqıraması da bul yonalishda boylap jaylasqan. Jer astı bólegi Biyikli karst oramasidan baslanǵan (turkcha: Bıyıklı), bulaqlar qasında jaylasqan bolıp, tasqın dáwirinde bul orında suw aǵımı 30 m³/s ga jetiwi múmkin. Keyinirek, dárya varsak (turkcha: varsak) tereńliginen shıǵıp keyin aǵıs taǵı er astına túsip, ol jerde 3 km aǵıp ótti hám Dyudenboshida taǵı suw maydanına shıqtı. 13 kilometr tómende Tómen Dyuden sarqıraması jaylasqan bolıp, ol jerde suw 40, etrlik biyiklikten tuwrıdan-tuwrı Orta Jer teńizine túsedi.

== Turizm ==
Sarqıramaǵa sayaxatlar shólkemlestiriledi. Joqarı sarqıramadaǵı baqqa kiriw pullıq, tómengi sarqıramadaǵı baqqa kiriw biypul. Baǵlar sulıwlı panoramalardı tamasha qılıw ushın jaylar, sonıń menen birge, restoran hám kafelar menen shólkemlestirilgen. Joqarı sarqıramanıń eski karst kanalı úńgirler formasında jaratılǵan. Quyash hám tómengi sarqıramanıń suw suspenziyasi kúnniń málim waqıtlarında oq jay payda etedi. Tómengi sarqıramanıń eń jaqsı kórinisi teńizden ashıladı, turistlik kemeler [[Antalya|Antalyanıń]] eski qalasındaǵı porttan jóneydi. 2015-jıl gúzde tómengi sarqıramanı keshki payıt tamasha qılıw imkaniyatın beriwshi jaqtılandırǵıshlar ornatılǵan.

== Fotogalereya ==
&lt;gallery&gt;
Súwret:DüdenWaterfalls01.jpg
Súwret:DüdenWaterfalls03.jpg
Súwret:DüdenWaterfalls04.jpg
Súwret:DüdenWaterfalls07.jpg
Súwret:DüdenWaterfalls10.jpg
Súwret:DüdenWaterfalls05.jpg
Súwret:DüdenWaterfalls13.jpg
Súwret:DüdenWaterfalls 12.jpg
Súwret:DüdenWaterfalls16.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Derekler ==

* [http://www.antalyamiz.com/tr-metinler-8-10-antalya_kursunlu_duden_manavgat_selalesi_waterfall.html Antaliya hám sarqıramalar]

[[kategoriya:Sarqıramalar]]</text>
      <sha1>gh7ptxy4g4t9sof41t6wjl0rw3liix6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dúnyanıń siyasiy kartası</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6727</id>
    <revision>
      <id>120620</id>
      <parentid>119320</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:35:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120620</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8582" sha1="3ojirnscdxpqa48lfqdfezclluetvca" xml:space="preserve">== Jáhánniń siyasiy kartası==

[[Fayl:Political map world 1992 Dutch.svg|thumb|440px|Dúnyanıń siyasiy kartası 1992-jıl Niderlandiya]]
Jáhánniń  siyasiy  kartasında,  2018-jılǵı  jaǵdayına  baylanıslı,  240 tan  zıyat  mámleket  bolıp,  sonnan  dúnya  jámiyetshiligi  tárepinen ǵárezsizligi  rásimiy  jaqtan  tán  alınǵan  194  suveren  mámleket  bar&lt;ref&gt;https://n.ziyouz.com/books/qaraqalpaq_kitapxanasi/sabaqliqlar/6-klass/Geografiya.%206-klass%20(2017).pdf&lt;/ref&gt;. Olardan  193  i  BMSh  ǵa  aǵza,  1  wi  ([[Vatikan]])  baqlawshı — mámleket.
Mámleketler  bir-birinen  hár  túrli  ózgeshelikleri  menen  ajıralıp turadı. Bunday áhmiyetli tamanlarınan biri aymaǵınıń úlkenligi bolıp esaplanadı.  Dúnyadaǵı  29  ǵárezsiz  mámlekettiń  maydanı  1  mln  km2 tan  úlken  bolıp,  sonnan  12  siniń  aymaǵı  2  mln  km2  tan,  6  ınıń maydanı  5  mln  km2  tan  úlken.  Sonday-aq,  dúnya  mámleketleri  ara-sında  aymaǵı  mayda  mámleketler  de  ózine  itibar  qaratadı.  (1-kestege qarań).  Jáhánniń  siyasiy  kartasında  maydanı  1  mln  km2  qa  jetpey-tuǵın  24  ǵárezsiz  mámleket  bar.  Bunday  mámleketler  hár  túrli  mate-riklerde,  ásirese,  Evropada  ([[Vatikan]],  [[Monako]],  [[San-Marino]],  [[Lixtenshteyn]]  hám  basqalar).  [[Aziya]]da  ([[Maldiv  Respublikası]],  [[Singapur]], [[Baxrayn]]),  Amerikada  ([[Sent-Kits]]  hám  [[Neviya]],  [[Grenada]],  [[Barbados]] hám  basqalar).  Okeaniyada  ([[Nauru]],  [[Tuvalu]],  [[Marshall  atawları]]  hám basqalar) jaylasqan.
Mámleketlerdiń  geografiyalıq  ornı  kóz  qarasınan  teńizge  shıǵıw imkaniyatına iye hám iye emes mámleketlerge bólinedi. Teńizge shıǵıw imkaniyatı  bar  mámleketler  arasında  bolsa  ataw,  yarım  ataw  hám teńiz  boyı  kontinental  mámleketler  bolıp  ajıraladı.
Atawdaǵı  mámleketler  qatarına  [[Indoneziya]],  [[Filippin]],  [[Yaponiya]], [[Shri-Lanka]]  sıyaqlı  [[Aziya]],  [[Ullı  Britaniya]],  [[Irlandiya]],  [[Islandiya]]  sıyaqlı [[Evropa]], [[Madagaskar]], [[Kabo-Verde]], [[Komor atawları]] sıyaqlı [[Afrika]] [[Kuba]], [[Gaiti]],  [[Yamayka]]  sıyaqlı  [[Amerika]]  mámleketleri  hám  de  [[Okeaniya]]daǵı [[Papua-Jańa Gvineya]], [[Jańa Zelandiya]], [[Fiji]] hám basqalar kiredi. [[Saudiya Arabstanı]], [[Ispaniya]], [[Italiya]], [[Norvegiya]], [[Koreya Respublikası]], [[Vetnam]]-lardı  yarım  ataw  mámleketlerine  kirgiziwge  boladı.  Teńiz  boyı  konti-nental mámleketler bolsa materiklerdiń tiykarǵı bólimlerinde jaylasqan bolıp,  teńizge  shıǵıw  jollarına  iye.  Bunday  mámleketler  dúnyada  kóp ([[Franciya]],  [[Germaniya]],  [[Polsha]],  [[Qıtay]],  [[Mısır]],  [[AQSh]]  hám  t.b.).

[[Fayl:The Caucasus and Central Asia — Political Map.jpg|thumb|420px|Kavkaz hám Oraylıq Aziya siyasiy kartası]]
=== Jáhánniń eń iri 10 hám eń kishi 10 mámleketleri ===
{| class=&quot;wikitable&quot;

|-
! № !! Mámleketler  !!Aymaǵı(m km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;)  !!№!! Mámleketler !!Maydanı  (km2)
|-
|1 ||[[Rossiya]] || 17,1 || 185 || [[Malta]] || 316
|-
|2 ||[[Kanada]]|| 10,0|| 186 || [[Maldiv  Respublikası]] ||298
|-
|3||[[Qıtay]] ||9,6 || 187 || [[Sent-Kits  va  Nevis]]|| 261
|-
|4|| [[Amerika  Qurama Shtatları]]||9,5 || 188||[[Marshall atawlari]] ||181
|-
|5 ||[[Braziliya]] ||8,5 || 189 || [[Lixtenshteyn]] || 160
|-
|6 || [[Avstraliya]]||7,7 || 190 ||[[San-Marino]] || 61
|-
|7 ||[[Hindistan]] || 3,3 || 191 ||[[Tuvalu]] || 26
|-
|8 ||[[Argentina]] || 2,8 || 192 || [[Nauru]] ||21
|-
|9||[[Qazaqstan]] || 2,7 || 193 || [[Monako]]|| 2
|-
|10 ||[[Aljir]]|| 2,4 || 194 || [[Vatikan]] || 0,44
|}

Dúnya okeanı hám onıń teńizlerin tikkeley tutaspaǵan mámleketler ishki  kontinental  mámleketler  toparın  quraydı.  Bunday  geografiyalıq jaylasıwǵa  iye  mámleketler  dúnyanıń  siyasiy  kartasında  44.  [[Ózbekstan Respublikası]]  hám  ishki  kontinental  mámleket  bolıp  esaplanadı.
Jáhánnıń házirgi siyasiy kartası hár qıylı tariyxıy procesler tásirinde qáliplesken.  Ásirese,  Birinshi  hám  Ekinshi  jáhán  urısları,  koloniallıq sistemasınıń  jemiriliwi,  socialistlik  dúzimniń  saplastırılıwı  sıyaqlı procesler  ayrıqsha  itibarǵa  ilayıq.  Bul  tariyxıy  waqıyalar  tásirinde XX  hám  XXI  ásirler  dawamında  dúnyada  ǵárezsiz  mámleketler  sanı ósip  keledi

=== Jáhán hám materiklerde ǵárezsiz mámleketler sanınıń ózgerip barıwı ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+ Caption text
|-
! Aymaq !! Ǵárezsiz Mámleketler sanı!!!!  !!
|-
| Jillar|| 1900-j. || 1945-j. ||1990-j.||2000-j.|| 2018-j.
|-
|[[Evropa]] || 24 ||31||33 ||43 ||44
|-
| [[Aziya]] || 9 || 18 ||40 || 47 ||48
|-
| [[Afrika]]||4 || 3 || 52 || 53|| 54
|-
|[[Amerika]] || 20 || 22 || 35 || 35 || 35
|-
| [[Avstraliya  hám  Okeaniya]] ||0 || 2 || 12 ||13 ||13
|-
| [[Jáhán]] || 57 || 76|| 172 || 191|| 194
|}

Jáhánniń  siyasiy  kartasında  sońǵı  dáwirde  eń  úlken  ózgerislerdi keltirip  shıǵarǵan  tariyxiy  waqıya  1991-jılı  burınǵı  Sovet  Awqamı-nıń  tarqalıwı  boldı.  Bunıń  nátiyjesinde  15  jańa  ǵárezsiz  mámleket júzege  keldi:  [[Rossiya]],  [[Ukraina]],  [[Belarussiya]],  [[Moldova]],  [[Litva]],  [[Latviya]], [[Estoniya]],  [[Gruziya]],  [[Arabiya]],  [[Ázerbayjan]],  [[Qazaqstan]],  [[Qırǵızstan]], [[Tájikstan]],  [[Túrkmenstan]]  hám  [[Ózbekstan]].
[[Evropada]]  1991—1992-jılları  Yugoslaviyanıń  tarqalıwı  nátiyjesinde [[Sloveniya]],  [[Xorvatiya]],  Bosniya  hám  Gersogovina  hám  de  [[Makedoniya]] (2019-jıldan  baslap.  [[Arqa  Makedoniya]]  dep  ataladı)  ǵárezsiz  boldı. Yugoslaviya  quramında  sonda  tek  Serbiya  menen  Chernogoriya  qaldı. 2006-jılı  bolsa  [[Chernogoriya]]  [[Serbiyadan]]  bólinip,  ǵárezsiz  mámleketke aylandı.
1993-jıl  1-yanvardan  [[Chexoslavakiya]]  mámleketi  ornında  [[Chexiya]] hám  [[Slovakiya]]  ǵárezsiz  respublikaları  dúzildi&lt;ref&gt;http://geografiya.uz/jahon-iqt-ijt-geografiyasi/1025-jahonning-siyosiy-xaritasi.html&lt;/ref&gt;.
Jáhán  siyasiy  kartasındaǵı  bul  ózgerisler  xalıqaralıq  socialistlik dúzimniń saplastırılıwı menen baylanıslı. Bul process penen baylanıslı túrde  1990-jılı  Evropada  eki  nemec  mámleketi  ([[Germaniya  Federativ Respublikası]]  hám  [[Germaniya  Demokratiyalıq  Respublikası]])  qosılıwı nátiyjesinde  birden-bir  [[Germaniya  Federativ  Respublikası]]&lt;ref&gt;https://farbitis.ru/uz/economic-geography/chronology-of-the-change-of-the-political-map-of-the-world-modern-political-map-of-the-world/&lt;/ref&gt;,  Aziyada bolsa  Yemen  Arab  Respublikası  hám  Yemen  Xalıq  Demokratiyalıq Respublikası birlesiwi esabınan birden-bir [[Yemen Respublikası]] dúzildi.
Basqa  siyasiy  pocesler  tásirinde  de  jáhánniń  siyasiy  kartasında jańa  suveren  mámleketler  payda  bolıwı  dawam  etti.  Afrikada  1993-jılı  kóp  jıllıq  urıs  nátiyjesinde  Eritreya  Efiopiya  quramınan  bólinip, suveren  mámleket  statusına  (dárejesine)  iye  boldı.  Okeaniyada  1994-jılı Palau mámleketi [[AQSh]]tıń  qadaǵalawı  astındaǵı aymaqtan ǵárezsiz mámleketke  aylandı.  Qubla-shıǵıs  [[Aziya]]da  2002-jılı  Shıǵıs  Timor ǵárezsiz  mámleketler  qatarın  toltırdı.  [[Afrika]]  materiginde  2011-jıl 9-iyulde  referendum  nátiyjelerine  muwapıq,  Sudan  quramınan  [[Qubla Sudan]]  mámleketi  bólinip  shıqtı.
== Derekler ==

[[Kategoriya:Geografiyalıq kartalar]]
[[Kategoriya:Geografiya]]
[[Kategoriya:Mámleketler siyasiy kartaları]]
[[Kategoriya:Mámleketlikler]]</text>
      <sha1>3ojirnscdxpqa48lfqdfezclluetvca</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Geografiyalıq qabıq</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6757</id>
    <revision>
      <id>120893</id>
      <parentid>112313</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T11:01:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120893</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10533" sha1="av1phyhm1lr0wb0j6ncsql4r8b0p4t5" xml:space="preserve">=== Geografiyalıq qabıq hám onıń shegaraları === 

[[File:Atmosphere layers, temperature and airborne emission sources.png|thumb|440px|Atmosfera qatlamları, temperatura hám hawaǵa shıǵıwshı emissiya dárekleri]]
[[Atmosfera]]nıń tómengi qatlamı — troposfera, litosferanıń ústingi gewek qatlamı, gidrosfera hám biosferalardı óz ishine alǵan hám de óz ara tásir etip turatuǵın pútin qabıq Jerdiń geografiyalıq qabıǵı dep ataladı. [[Geografiya]]lıq qabıqtıń joqarı hám tómengi shegarasın, qalıńlıǵın ilimpàzlar hár túrli ótkizedi hám belgileydi. Kóp ilimpàzlar geografiyalıq qabıqtıń joqarı shegarasın troposferanıń joqarı bóliminen ótkizedi hám onıń qalıńlıǵın 30 — 35 km dep esaplaydı&lt;ref&gt;https://uz.wikipedia.org/wiki/Geografik_qobiq&lt;/ref&gt;. Anıqlanıwına qaraǵanda, geografiyalıq qabıqtıń joqarı shegarası ozon perdesine, tómengi shegarası bolsa gewek jınıslarınıń astınǵı bólimine tuwra keledi. Ozon perdesi Jerdegi organizmlerdi Quyashtıń ultrafiolet nurlarınan qorǵaydı.

=== Geografiyalıq qabıqtıń ózgeshelikleri ===

[[File:Atmosphere structure-nl.svg|thumb|440px|Atmasfera dúzilisi]]
[[Geografiya]]&lt;nowiki/&gt;lıq qabıqtıń birinshi ózgesheligi&lt;ref&gt;https://obuchalka.org/20220505143725/geografiya-6-klas-soatov-a-abdulqosimov-a-mirakmalov-m-2017.html&lt;/ref&gt;, onıń quramlıq bólimleri — litosfera, gidros- fera, atmosfera hám biosferalar úzliksiz óz ara baylanısta bolıwı hám bir-birine tásir etiwi; ekinshi óz gesheligi, zat hám energiya almasıw procesleriniń bolıwı; úshinshi ózgesheligi, geografiyalıq qabıqta organikalıq tirishiliktiń, sonıń ishinde, insaniyat jámiyetiniń barlıǵı bolıp esaplanadı. [[Geografiya]]lıq qabıqtıń rawajlanıwına Jerdiń sırtqı, ishki ener- giyaları tásir etedi. Geografiyalıq qabıqta júz berip atırǵan barlıq proceslerdiń tiykarǵı bólimi [[Quyash]] [[energiya]]sı hám azıraq bólegi Jerdiń ishki energiyası tásirinde júz beredi. [[Geografiya]]lıq qabıqtıń dúzilisinde zat hám energiya almasıwı áhmiyetli rol oynaydı. Bunda [[litosfera]], [[gidrosfera]], [[atmosfera]] hám biosferalar ortasında zatlar almasıwı boladı&lt;ref&gt;https://www.youtube.com/watch?v=Qi91hmehRFo&lt;/ref&gt;. Máselen, okean suwı 3000 jılda bir márte jańalanadı. Atmosferadaǵı ıǵallıqtıń tolıq jańalanıwı ushın tek 10 kún kerek boladı&lt;ref&gt;https://web.archive.org/web/20220908051017/https://fayllar.org/geografiya-materikler-hm-okeanlar-tbiyiy-geografiyas-a-soatov.html&lt;/ref&gt;. Aylanba hárekette-gi suw basqa kompo nentler menen tikkeley baylanısta bolıp, geografiyalıq qabıqtıń qáliplesiwinde áhmiyetli rol oynaydı. Geografiyalıq qabıqtıń vertikal hám gorizontal dúzilisi, onıń tiykarǵı ózgesheligi. Geografiyalıq qabıqtıń vertikal dúzilisi de- gende, onıń quramlıq bólimlerin bálentlik boylap jaylasqan jaǵdayın túsiniw lazım. Geografiyalıq qabıqtıń gorizontal dúzilisi tábiyat kompleksleriniń keńlik, uzınlıq boylap tarqalıwı hám almasıp keliwinde belgili boladı. Buǵan klimat poyasları, tábiyat zonaları mısal boladı. 
[[Kategoriya: Materikler]]
== Geografiyalıq qabıqtıń rawajlanıw basqıshları hám ulıwma nızamlılıqları ==
=== Geografiyalıq qabıqtıń rawajlanıw basqıshları ===
Ilimpàzlar geog- rafiyalıq qabıqtıń rawajlanıwın úsh basqıshqa bóledi&lt;ref&gt;https://web.archive.org/web/20220908061241/http://geografiya.uz/d-t-g/11529-geografik-qobiqning-rivojlanish-bosqichlari-va-umumiy-qonuniyatlari.html&lt;/ref&gt;: [[nobiogen]], [[biogen]], [[antropogen]]. [[Nobiogen]] basqısh — Jerdiń rawajlanıwınıń 4,6 mlrd jıldan 570 mln. jılǵa shekem ótken dáwirin óz ishine aladı. Bul basqıshta geografiyalıq qabıqtıń tiykarı payda boladı, yaǵnıy litosfera, atmosfera hám gidrosfera qáliplesedi. Jerde tiri- shilik 3,8 — 3,5 mlrd jıl aldın payda bolǵan bolsa da, ol oǵada ápiwayı organizmlerden quralǵanlıǵı ushın geografiyalıq qabıqtıń rawajlanıwına sezilerli tásir etpegen. 
'''[[Biogen basqısh]]'''— 570 mln jıl aldın baslanǵan. Bul dáwirde organizmler rawajlanǵan (1-kestege qarań). Nátiyjede, bios- fera qáliplesken hám geografiyalıq qabıqtıń tolıq sistemaǵa iye bolıwına kúshli tásir etken&lt;ref&gt;https://web.archive.org/web/20220908061252/https://fayllar.org/4--5---geografik-qobiqning-rivojlanish-bosqichlari-va-umumiy-q.html&lt;/ref&gt;. 
'''[[Antropogen basqısh]]''' insan payda bolǵannan (2 mln. jıl aldın) házirgi kúnge shekemgi ótken dáwirdi óz ishine aladı. Házirgi waqıtta geografiyalıq qabıqtıń rawajlanıwına insannıń xojalıq iskerligi (texnikanıń rawajlanıwı, kosmoslıq ásir) sezilerli dárejede tásir kórsetpekte. Bular tábiyattı qorǵaw, ekologiyalıq, demografiyalıq mashqalalardı keltirip shıǵardı. Solardan biri úlkemizdegi Aral boyı ekologiyalıq mashqalası.
=== Geoxronologiyalıq  keste ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+ Caption text
|-
| Era, belgisi, dawam etiw || Dáwir, belgisi|| Taw burmalanıwı
| Tiykarǵı ózgerisler
|-
|1 || 2|| 3|| 4
|-
| [[Arxey]] AR 1 mlrd. jıl
 || Bólinbeydi ||  || Ápiwayı bakteriyalar, suw otları payda bolǵan
|-
| [[Proterozoy]] PR 2 mlrd. jıl || Tómengi Orta Joqarı|| Birneshe burmalanıwlar bolǵan || Jasıl suwotlar, bakteriyalar rawajlanǵan
|-
| [[Paleozoy]] PZ 330 mln.  jıl
 || [[Kembriy]], [[Cm Ordovik]], O[[Silur]], S [[Devon]], D T[[askómir]], C [[Perm]], P || [[Baykal]] [[Kaledon]] [[Gersin]] || Qurǵaqlıqta organizm- ler, ásirese, ósimlikler rawajlanǵan. Taskómir payda bolǵan. Házirgi kekse tawlar payda bolǵan
|-
| Mezozoy MZ 173 mln. jıl || Trias, T Yura, I Bor, Cr || Mezozoy (kimmeriy) || Qorqınıshlı dinozavrlar payda bolǵa
|-
| Kaynozoy KZ 67 mln. jıl
 || Paleogen, Pg Neogen, N Antropogen,  ||Alp||Jas tawlar, klimat poyasları, tábiyat zonaları, adam payda bolǵan
|}
=== Geografiyalıq qabıqtıń ulıwma nızamlılıqları ===
[[Geografiya]]lıq qabıqtıń rawajlanıwında hám tábiyat kompleksleriniń túrlerge bóliniwinde de ózine tán nızamlılıqlar bar. Olar Jerdiń ulıw- ma geografiyalıq nızamlılıqları dep ataladı. Bul nızamlılıqlardı biliw insanǵa tábiyiy resurslardan aqılǵa muwapıq paydalanıwǵa, qorshàǵàn ortàlıqtı qorǵàwǵà hám oǵan zıyan tiygizbewge, ekologiyalıq jaǵdaydı buzbaw ilajların kóriwge imkan beredi. Bir pútinlik, zat hám energiyanıń tábiyatta aylanıp júriwi, dáwirlik yaki ritmlik qubılıslar, geografiyalıq zonallıq hám aymaqlıq geografiyalıq qabıqtıń ulıwma nızamlılıǵı boladı.
=== Geografiyalıq qabıqtıń bir pútinligi ===
Geografiyalıq qabıqta  heshbir tábiyat komponenti óz aldına rawajlanbaydı. Olar úzliksiz bir-biri menen baylanısıp, óz ara tásir etip turadı. Eger qanday da bir tábiyat komponenti ózgeriske ushırasa, basqa tábiyat kom — ponenti de ózgeredi. Mısalı, ápiwayı bir terektiń kesiliwi aqı- betinde tómendegi ózgerisler payda boladı: [[jer astı suwları]], qáddi tómenleydi, ol jerde jasawshı haywanat dúnyası basqa jerge kóshe- di. Sonday-aq, samal tásiri kúsheyip, topıraqtıń unırawına alıp keledi. Sol átiraptaǵı hawa rayında ózgeris payda boladı. Túni salqınlaw, kúndizi ıssı boladı. Bunnan basqa, geografiyalıq qabıqtıń quramlıq bólimleri at- mosfera, gidrosfera, biosfera hám litosfera úzliksiz bir-biri menen baylanısta, bir-birine ótip turadı. Mısalı, hawa quramındaǵı suw puwları gidrosfera, shań bóleksheleri litosfera, quslar, jánlikler biosfera elementleri. Suwdaǵı organizmler biosfera elementi bolsa, ondaǵı qum bóleksheleri hám hár qıylı qattı deneler, shógindi li- tosfera elementi boladıbiosfera elementleri. Suwdaǵı organizmler biosfera elementi bolsa, ondaǵı qum bóleksheleri hám hár qıylı qattı deneler, shógindi li- tosfera elementi boladı.
=== Geografiyalıq qabıqta zat hám energiya almasıwı ===
Geografiya- lıq qabıqtıń tórt quramlıq bóliminde, yaǵnıy [[atmosfera]], [[gidrosfera]], [[litosfera]], [[biosfera]]larda zat hám energiya almasıwı eki — gorizontal hám vertikal baǵdarda baqlanadı. Atmosfera hám Dúnya okeanındaǵı suwdıń háreketinde hám litosferadaǵı vulkanlar háreketinde zatlardıń gorizontal hám vertikal almasıwı boladı&lt;ref&gt;https://web.archive.org/web/20220908061252/https://aim.uz/razrabotka-urokov/6-klass/293-geografiya/77836-geografik-qobiqning-rivojlanish-bosqichlari-va-umumiy-qonuniyatlari.html&lt;/ref&gt;. Geografiyalıq qabıqtaǵı zat hám energiyanıń almasıwına Jerdiń ishki energiyası, Quyash energiyası hám de gravitaciya kúshi tásir etedi. Geografiyalıq qabıqta zat hám energiya toqtawsız almasıp turadı. Bul process quramalı bolıp, onda sıpat ózgerisleri payda boladı. 
=== Geografiyalıq qabıqtaǵı ritmlilik ===
Tábiyatta waqıttıń ótiwi me- nen birdey qubılıslardıń tákirarlanıp turıwı ritmlilik delinedi&lt;ref&gt;http://geografiya.uz/10-sinf-geografiya/11389-geografik-qobiq-va-uning-umumiy-qonuniyatlari.html&lt;/ref&gt;. Ritmlilik ekige bólinedi: sutkalıq hám jıllıq (máwsimlik). Jerdiń óz kósheri dógereginde aylanıwı sutkalıq, Quyash átira- pında bir ret tolıq aylanıwı jıllıq yaki máwsimlik ritmlerge sebep boladı. Sutkalıq ritmlilikke kún hám tún  almasıwı mısal boladı. Nátiyjede, sutka dawamında temperatura hám ıǵallıq ózgerip turadı. Haywanat dúnyası tirishiliginde de ritmlilik kórinedi. Mısalı, ayırım haywanlar kúndiz aktiv bolıp, túnde dem alsa, basqaları, kerisinshe, túnde júdá aktiv boladı. Tawlardaǵı qar hám muzlıqlar kúndiz kóbirek eriydi. Sonıń ushın dáryalar tústen keyin kóp suwlı boladı. Máwsimlik ritmlilikke Jerde jıl máwsimleriniń almasıwı mısal boladı. Tábiyatta kóp jıllıq ritmlilikler de bar. Bularǵa Quyashtaǵı procesler hám Jerdiń ishki kúshleri ritmliligi sebep boladı. 
=== Geografiyalıq zonallıq hám bálentlik poyası ===
Qurǵaqlıqta ek- vatordan polyus keńlikler tárepke tábiyat kompleksleriniń izbe-iz almasıwına zonallıq dep ataladı. Oǵan Jerdiń shar tárizli bolıwı aqıbetinde Jer júzine Quyash nurınıń bir tegis túspey ekvatordan polyuslar tárepke azayıp barıwı sebep boladı. Tawlarda bálentlikke qaray tábiyat kompleksleriniń almasıp keliwi bálentlik poyası delin- edi. 

== Derekler ==
&lt;references /&gt;
[[Kategoriya:Geografiya]]
[[Kategoriya: Materikler]]</text>
      <sha1>av1phyhm1lr0wb0j6ncsql4r8b0p4t5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Casemiro</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6774</id>
    <revision>
      <id>120411</id>
      <parentid>119138</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:38:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120411</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4554" sha1="76hj4crnei4y7xqp3hbp1f6vjtocmqa" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı}}
[[Fayl:20180610 FIFA Friendly Match Austria vs. Brazil Casemiro 850 1575.jpg|nobaý|Casemiro 2018-jılda Braziliyada]]
'''Carlos Henrique Casemiro''' (1992-jıl 23-fevralda tuwılǵan ), '''Casemiro''' atı menen belgili — Braziliyalıq professional futbolshı. Ispaniyanıń &quot;Real Madrid&quot; klubı hám Braziliya terme komandasınıń yarım qorǵawshısı. Ol jáhán futbolındaǵı eń jaqsı yarım qorǵawshılardan biri retinde belgili.

&quot;[[San Paulo|San-Paulo]]&quot; de 112 rásmiy oyında 11 gol urǵan Casemiro 2013-jılda &quot;[[Real Madrid C.F.|Real Madrid]]&quot; ga ótken hám bir máwsimdi &quot;Porto&quot; de ijarada ótkergen. Hámmesi bolıp ol &quot; Real Madrid&quot; de on besew iri bayraqtı qolǵa kirgizdi, atap aytqanda besew UEFA Chempionler Ligası, ush La Liga chempionlıǵı, bir Patsha kubogi hám ush FIFA klublar ortasındaǵı jáhán chempionatında jeńimpaz boldı.

2011-jıldan beri tolıq xalıqaralıq maydanǵa túsken Casemiro Braziliya terme jámáátinde 2018-yilgi FIFA Jáhán kubogi hám tórtew Amerika kubogi turnirida qatnastı.

2011-jıldan beri tolıq xalıqaralıq maydanǵa túsken Casemiro Braziliya terme jámáátinde 2018-yilgi FIFA Jáhán kubogi hám tórtew Amerika kubogi turnirida qatnastı.

=== Real Madrid ===
[[Fayl:Shahter-Reak_M_2015_(16)_(cropped).jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Shahter-Reak_M_2015_%2816%29_%28cropped%29.jpg/220px-Shahter-Reak_M_2015_%2816%29_%28cropped%29.jpg|nobaý| Casemiro 2015-jılda]]
2013-jıl yanvar sheshe aqırında Casemiro Ispaniyanıń &quot; Real Madrid&quot; klubına kireyge berildi hám Segunda divizionining B-jámáátine tayınlandi. Ol jarıstaǵı birinshi oyının 16 -fevral kúni CE Sabadell FCda 1:3 esabında jeńiliw menen basladı.

Casemiro La Ligada depyutini 2013-jıldıń 20 -aprelida ótkerdi hám «Real Betis»ga qarsı oyında (3:1) tolıq 90 minuta oynadı. 2-iyun kúni ol Evropadaǵı dáslepki golini urdi hám «Alfredo di Stefano» stadionida rezerv degi «AD Alkorkon» ústinen 4:0 esabında uttı.

Casemiro 2014-jıldıń 19 -iyulida «Porto» klubına bir máwsim dawamında kireyge alınǵan edi. Ol Portugaliyalıqlar safida jámi 40 ta oyın ótkerip, 4 gol urdi. 2015-jıl 10 -mart kúni UEFA Chempionler ligasınıń 1/8 finalida «Bazel»ga qarsı oyında (4:0) járiyma zarbasini ámelge asırdı. 2015-jıldıń 5-iyunında Casemiro «Real Madrid»ga qayttı.

== Iskerligi statistikası ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:100%; text-align: center;&quot;
! rowspan=&quot;2&quot; |Klub
! rowspan=&quot;2&quot; |Máwsim
! colspan=&quot;3&quot; |Liga
! colspan=&quot;2&quot; |Shtat ligasi
! colspan=&quot;2&quot; |Milliy kubok
! colspan=&quot;2&quot; |Regionlıq 
! colspan=&quot;2&quot; |Basqa
! colspan=&quot;2&quot; |Jámi
|-
!Bólindi
!Oyınlar
!Gollar
!Oyınlar
!Gollar
!Oyınlar
!Gollar
!Oyınlar
!Gollar
!Oyınlar
!Gollar
!Oyınlar
!Gollar
|-
| rowspan=&quot;5&quot; valign=&quot;center&quot; |São Paulo
|2010
|Série A
|18
|2
|0
|0
|0
|0
|0
|0
| colspan=&quot;2&quot; |—
|18
|2
|-
|2011
|Série A
|21
|4
|12
|1
|5
|1
|2
|0
| colspan=&quot;2&quot; |—
|40
|6
|-
|2012
|Série A
|22
|0
|18
|2
|9
|1
|1
|0
| colspan=&quot;2&quot; |—
|50
|3
|-
|2013
|Série A
|0
|0
|1
|0
|0
|0
|2
|0
| colspan=&quot;2&quot; |—
|3
|0
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Jami
!61
!6
!31
!3
!14
!2
!5
!0
!0
!0
!111
!11
|-
| valign=&quot;center&quot; |Real Madrid B (loan)
|2012–13
|Segunda División
|15
|1
| colspan=&quot;2&quot; |—
| colspan=&quot;2&quot; |—
| colspan=&quot;2&quot; |—
| colspan=&quot;2&quot; |—
|15
|1
|-
| valign=&quot;center&quot; |[[Real Madrid C.F.|Real Madrid]] (loan)
|2012–13
|[[La Liga]]
|1
|0
| colspan=&quot;2&quot; |—
|0
|0
|0
|0
|0
|0
|1
|0
|-
| rowspan=&quot;10&quot; |Real Madrid
|2013–14
|La Liga
|12
|0
| colspan=&quot;2&quot; |—
|7
|0
|6
|0
|0
|0
|25
|0
|-
|2015–16
|La Liga
|23
|1
| colspan=&quot;2&quot; |—
|1
|0
|11
|0
| colspan=&quot;2&quot; |—
|35
|1
|-
|2016–17
|La Liga
|25
|4
| colspan=&quot;2&quot; |—
|5
|0
|9
|2
|3
|0
|42
|6
|-
|2017–18
|La Liga
|30
|5
| colspan=&quot;2&quot; |—
|1
|0
|12
|1
|5
|1
|48
|7
|-
|2018–19
|La Liga
|29
|3
| colspan=&quot;2&quot; |—
|5
|0
|6
|1
|3
|0
|43
|4
|-
|2019–20
|La Liga
|35
|4
| colspan=&quot;2&quot; |—
|1
|0
|8
|1
|2
|0
|46
|5
|-
|2020–21
|La Liga
|34
|6
| colspan=&quot;2&quot; |—
|1
|0
|10
|1
|1
|0
|46
|7
|-
|2021–22
|La Liga
|32
|1
| colspan=&quot;2&quot; |—
|3
|0
|11
|0
|2
|0
|48
|1
|-
|2022–23
|La Liga
|0
|0
| colspan=&quot;2&quot; |—
|0
|0
|0
|0
|1
|0
|1
|0
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Jami
!221
!24
! colspan=&quot;2&quot; |—
!24
!0
!73
!6
!17
!1
!335
!31
|-
|Porto (loan)
|2014–15
|Primeira Liga
|28
|3
| colspan=&quot;2&quot; |—
|2
|0
|10
|1
|2
|0
|42
|4
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Jami
!
!325
!34
!32
!3
!39
!2
!88
!7
!19
!4
!503
!47
|}

== Derekler ==
&lt;references /&gt;

[[Kategoriya:Futbolshılar]]
[[Kategoriya:Braziliya]]</text>
      <sha1>76hj4crnei4y7xqp3hbp1f6vjtocmqa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Geistown</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6838</id>
    <revision>
      <id>120841</id>
      <parentid>84463</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:36:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120841</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="433" sha1="6g35k0b6lzvlc7o3sy2ki8405vh99tm" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı}}
'''Geistown''' — AQShtıń Pennsylvania shtatında jaylasqan qala bolıp tabıladı. Cambria County okrugi quramına kiredi.

== Xalqı ==
2417 dana xalıq jasaw etedi (2006).

== Geografiyası ==
Maydanı — 2,8 km2. Sonnan 2,8 km2 qurǵaqlıq, 0,0 km2 bolsa suw maydanı bolıp tabıladı. Teńiz júzesinen ortasha 577 m biyiklikte jaylasqan.

== Derekler ==
{{derekler}}

[[Kategoriya:Pensilva]]</text>
      <sha1>6g35k0b6lzvlc7o3sy2ki8405vh99tm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Evgeniy Korovin</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6915</id>
    <revision>
      <id>120707</id>
      <parentid>112226</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T06:57:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120707</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1255" sha1="km8sqgzjsv4559gdfzxxo8ikkjm1pdf" xml:space="preserve">{{Underlinked|date=Iyun 2023}}
{{Orphan|date=Iyun 2023}}
{{Shaxs infoqutısı}}
'''Evgeniy Petrovich Korovin''' (1891.25.2, [[Moskva]] — 1963.1.12) — botanik alım. Ózbekstan Pánler akademiyası akademikalıq (1947), Ózbekstanda xızmet kórsetken pán hám texnika ǵayratkeri (1940 ), professor (1932). Moskva universitetin tamamlaǵan (1917). Orta Aziya universiteti ósimlikler geogr. si hám sistematikasi kafedrası basqarıwshıı (1928-60 ). Universitet qasındaǵı Biologiya ilimiy izertlew institutı (1932—38), Ózbekstan Pánler akademiyası Botaniqa institutı (1944—48, 1950— 52) direktorı. K. dıń ilimiy jumısları, tiykarınan, ekologiya, geogr., flora, ósimlikler oramı hám filogenetikaga tiyisli. Ferula gruppaınan 60 tan artıq jańa turni pánge kirgizgen. Orta Aziya hám Kazaxstan boylap ótkerilgen 24 ekspediciyada qatnasıp, uchlamchi dáwir qazilma florası (Túrkmenstan kserofiti, Qoratov lezofili) ni tapqan. Orta Aziyada ǵózani rayonlastırıw haritasini dúzgen.

== Derekler ==
* Geobotanicheskaya karta Oʻzbekistona, T., 1949; Rastitelnost Sredney Azii i Kazaxstana, v 2 tomax, M., 1961, 1962.&lt;ref&gt;[[Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi|ÓzME]]. Birinshi tom. Tashkent, 2000-jıl&lt;/ref&gt;
{{derekler}}</text>
      <sha1>km8sqgzjsv4559gdfzxxo8ikkjm1pdf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Francuz tili</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6927</id>
    <revision>
      <id>120782</id>
      <parentid>113968</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:11:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (3) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120782</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6612" sha1="exvimfon7ei5zc7s2p69m05y6q2ue87" xml:space="preserve">[[File:Countries where French is an official language.svg|thumb|right|upright=2|Francuz tilinde sóyleytuǵın mámleketler dúnya kartasında]]

'''Francuz tili''' ([[Inglis tili|ingl.]] ''French Language'', [[Rus tili|rus.]] ''Францу́зский язы́к'') — [[francuzlar]]dıń ana tili ([[Franciya]]nıń rásmiy tili). [[Belgiya]], [[Shveycariya]] (tiykarınan [[Romandiya]]) hámde [[Kanada]]nıń (tiykarınan [[Kvebek]]te) francuz tilinde sóylesiwshi xalıqlarınıń rásmiy tillerinen biri. Francuz tili [[Afrika]], [[Karib teńizi]] basseyni ([[Gaiti]] hám basqalar), [[Gviana|Francuz Gvianası]] mámleketlerinde jasawshı kóplegen xalıqlar tárepinen paydalanıladı, sonday-aq [[rásmiy til]] retinde de belgilengen.

[[Hind-evropa tilleri]] shańaraǵına kiredi ([[Italyan tilleri bólimi]], [[Roman tilleri toparı]], [[Gallo-Roman kishi toparı]]). [[Xalıqlıq latın tili]]nen rawajlanıp shıqqan francuz tili basqa [[roman tilleri]]ne qaraǵanda odan alıslap ketken. Jazıw imlası latın álipbesine tiykarlanǵan.

Francuz tili [[Birlesken Milletler Shólkemi|BMSh]] hám [[UNESCO|YuNESKO]]nıń rásmiy tillerinen biri. Bul til kóplegen xalıqaralıq shólkemlerdiń rásmiy tili bolıp, shet tili retinde eń kóp úyreniletuǵın tillerden biri bolıp tabıladı. Dúnyada [[Inglis tili|inglis]], [[Qıtay tili|qıtay]], [[Hind tilleri|hind]] hám [[Ispan tili|ispan]] tillerinen keyingi besinshi til. Francuz tili inglis tili menen bir qatarda dúnyanıń barlıq 5 kontinentinde ámelde bolǵan birden-bir til bolıp tabıladı. [[Frankofoniya|Xalıqaralıq francuz tilinde sóylesiwshi mámleketler shólkemi (XFMSh)]] — &quot;[[Frankofoniya]]&quot;nıń 2022-jıl ushın bergen maǵlıwmatlarına qaraǵanda, [[Jer]] júzindegi 112 mámleket hám aymaqlarda francuz tilinde sóyley alatuǵın adamlar sanı 321 million kisiden asadı.

== Xalıqaralıq áhmiyeti ==
Francuz tili [[Evropa]]da xalıqaralıq baylanıs quralı retinde Portugaliyadan Rossiyaǵa shekem ásirese XVII-XIX ásirdiń birinshi yarımında keń tarqalǵan. Sol dáwirdiń mádeniyat hám bilimlendiriw tili bolıp esaplanǵan bul tilde ilimpazlar hám aqsúyekler sóylegen.

Francuz tili ázelden diplomatiya tili bolıp kelgen. Ol [[diplomatiya]]da [[latın tili]]n almastırdı: tolıq francuz tilinde jazılǵan birinshi xalıqaralıq shártnama [[Rashtatt tınıshlıq shártnaması]] (1714-jıl) boldı. [[Vena kongressi]]nde de óz-ara sóylesiwler francuz tilinde bolıp óttip, [[Klemens von Metternich|Metternix]]tiń ózi de francuz tilin diplomatiya ushın eń jaqsı til dep esaplaǵan. Diplomatiya tili retinde frantsuz tili [[Versal shártnaması]] boyınsha óz-ara sóylesiwler baslanǵanınan baslap áhmiyetin joǵalta basladı (ol jerde de eger basqa tillerdegi tekstlerde túsinbewshilikler payda bolsa, francuzcha tekst ústemlik eter edi).

Búgingi kúnde xalıqaralıq shólkemlerde francuz tilinen paydalanıw jiyiliginiń tómenlewi gúzetilip atır. Francuz tili dúnyada óziniń unamlı túsin saqlap qalǵan bolsa da, ol barǵan sayın jiyirek qollanılmaqta. [[Birlesken Milletler Shólkemi]]nde [[Frankofoniya]] agentligi 1995-jıldan beri gúzetiwshi dárejesine iye. [[BMSh]]ǵa aǵza bolǵan 185 mámleketten 56sı Frankofoniyaǵa aǵza hámde olardıń kópshiligi shólkem sekretariatınan olar menen francuz tilinde baylanıs jasawdı sorasa da, ol jerde [[Inglis tili|inglis tili]] [[jumısshı til]] retinde ústem orın iyeleydi. Francuz tilinen kem paydalanıw bir tárepten xızmetkerlerdi jallaw shártlerine ([[BMSh]]da islew ushın francuz tilin biliw shárt emes), inglis tilinde sóylesetuǵın ortalıqtıń ústemligine hám byudjetti kemeytiwge baylanıslı.

[[Evropa Awqamı]]nda francuz tili rásmiy til esaplanadı. Francuz tiliniń keleshegi onıń ózgeriwsheń Evropa Awqamındaǵı orınına baylanıslı. [[Finlyandiya]], [[Avstriya]], [[Shveciya]]nıń Evropa Awqamına qosılıwı francuz tiliniń poziciyasın jáne de ázzilestirdi, sebebi bul mámleketler baylanıs quralı retinde [[Inglis tili|inglis tili]]nen paydalanadı. Evropa Awqamınıń keńeyiwi [[Rim shártnaması]]nda kórsetilgen barlıq aǵza mámleketler tilleri Evropa Awqamınıń rásmiy tilleri ekenligi haqqındaǵı principke ámel qılıwdıń múmkin emesligine alıp keledi.

Ataqlı francuz filologı [[R. SHodanson]] radikal usınıs berdi: úsh jumısshı tillerdi — inglis, francuz hám nemis tillerin saqlap qalıw. [[Franciya]]nıń burınǵı bas ministri [[L. Jospen]]niń sózlerine bola, &quot;[[Evropa Awqamı]] sheńberinde tillerdiń hártúrliligin saqlaw eń zárúrli wazıypalardan biri bolıp tabıladı. Francuz tiliniń dúnyanı ózine tartıwshı kúshin qanshelli saqlap qalıwı onıń [[Evropa]]da qanday orındı iyelewine baylanıslı. Hesh bir til [[Evropa Awqamı]] [[institut]]larında birden-bir baylanıs tili bola almaydı. Sol sebepli [[Franciya]] francuz tilin [[jumısshı til]] retinde bekkemlew ústinde islep atır&quot;.

== Francuz álipbesi ==

{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center; float:left; margin-left:1.2em; clear:left&quot;
|-
| Aa ||style=&quot;color:gray&quot;| ɑ ||width=&quot;1&quot; rowspan=&quot;13&quot; style=&quot;background:#fff; border-top: hidden; border-bottom: hidden&quot;| || Nn ||style=&quot;color:gray&quot;| ɛn
|-
| Bb ||style=&quot;color:gray&quot;| be || Oo ||style=&quot;color:gray&quot;| o
|-
| Cc ||style=&quot;color:gray&quot;| se || Pp ||style=&quot;color:gray&quot;| pe
|-
| Dd ||style=&quot;color:gray&quot;| de || Qq ||style=&quot;color:gray&quot;| ky
|-
| Ee ||style=&quot;color:gray&quot;| ø || Rr ||style=&quot;color:gray&quot;| ɛʁ
|-
| Ff ||style=&quot;color:gray&quot;| ɛf || Ss ||style=&quot;color:gray&quot;| ɛs
|-
| Gg ||style=&quot;color:gray&quot;| ʒe || Tt ||style=&quot;color:gray&quot;| te
|-
| Hh ||style=&quot;color:gray&quot;| aʃ || Uu ||style=&quot;color:gray&quot;| y
|-
| I i ||style=&quot;color:gray&quot;| i || Vv ||style=&quot;color:gray&quot;| ve
|-
| J j ||style=&quot;color:gray&quot;| ʒi || Ww ||style=&quot;color:gray&quot;| dubləve
|-
| Kk ||style=&quot;color:gray&quot;| kɑ || Xx ||style=&quot;color:gray&quot;| iks
|-
| Ll ||style=&quot;color:gray&quot;| ɛl || Yy ||style=&quot;color:gray&quot;| igʁɛk
|-
| Mm ||style=&quot;color:gray&quot;| ɛm || Zz ||style=&quot;color:gray&quot;| zɛd
|}


== Derekler ==
* [https://web.archive.org/web/20221205042532/https://bigenc.ru/linguistics/text/4722800 ФРАНЦУЗСКИЙ ЯЗЫК • Большая российская энциклопедия — электронная версия (bigenc.ru)]
* [https://ru.wikisource.org/wiki/%D0%AD%D0%A1%D0%91%D0%95/%D0%A4%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%86%D1%83%D0%B7%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA ЭСБЕ/Французский язык — Викитека (wikisource.org)]

[[Kategoriya:Tiller]]</text>
      <sha1>exvimfon7ei5zc7s2p69m05y6q2ue87</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ferrari</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6928</id>
    <revision>
      <id>120750</id>
      <parentid>119646</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:03:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120750</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="40976" sha1="kbdf3c98h1ewr8ml3bu98tvwu18zc53" xml:space="preserve">'''Ferrari [[:en:Società per azioni|SpA]]''' (/ f ə ˈ r ɑːr i / &lt;small&gt;italyancha: &lt;/small&gt;[ferˈraːri]) — [[:en:Maranello|Italiyanıń Maranello]] qalasında jaylasqan sánatli sport avtomobilleri óndiriwshi kompaniya. 1939 -jılda [[:ru:Ferrari,  Entso|Enzo Ferrari]] tárepinen [https://www. alfaromeo. com/ Alfa Romeo] báyge bóliminden ''[[:en:Auto Avio Costruzioni 815|Auto Avio Costruzioni]]'' atı menen tiykar salınǵan kompaniya esaplanadı. Kompaniya 1940 -jılda birinshi mashinasın islep shıǵarǵan hám 1947-jılda óziniń birinshi Ferrari nıshanlı avtomobilin ommaga kórsetken.
[[File:GESTIONE_SPORTIVA_FERRARI_(36309430764).jpg|240px|thumb|Jámáát SpA Avtomobilsozlik|1939-jıl 13-sentyabr]]
[[File:Scuderia_Ferrari_ (cropped).png|thumb|240px|Exor Nv]] 
[https://www. fiat. com/ Fiat SpA] 1969 -jılda Ferrarining 50% úlesin satıp aldı hám 1988-jılda óz úlesin 90% ge shekem keńeytirdi. 2014-jıl oktyabr ayında [https://fcagroup-me. com/ Fiat Chrysler Automobiles (FCA) ] Ferrari SpA'ni FCA'dan ajıratıw niyetin járiyaladı. daǵazaǵa kóre, FCA Ferrarining 90% ga iyelik etedi&lt;ref&gt;[https://web. archive. org/web/20140513172137/http://www. fiatspa. com/en-US/investor_relations/financial_reports/FiatDocuments/Menenci/2013/2013_annual_report.pdf &quot; Fiat 2013-jıllıq esabati&quot; ]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www. fcagroup. com/en-US/media_center/fca_press_release/FiatDocuments/2014/october/FCA_Announces_Board_Intention_to_Spin_Off_Ferrari_S_p_A_.pdf &quot; FCA basqarıw keńesi Ferrari SpA-ni aylandırıw niyetin járiyaladı&quot; ]&lt;/ref&gt;. Ajırasıw 2015-jıl oktyabr ayında [https://web.archive.org/web/20221014202117/http://www.ru/ investing. com/equities/ferrari-nv Ferrari Nv] ni (Niderlandiyada dizimge alınǵan kompaniya ) Ferrari SpA toparınıń jańa xolding kompaniyası retinde shólkemlesken. Ajırasıwdıń qalǵan basqıshları arqalı FCA dıń Ferrari biznesindegi aktsiyaları FCA aktsiyadorlariga bólistirildi, 10% bolsa [[:en:Piero Ferrari|Piero Ferrari]] ga tiyisli bolıwda dawam etdi&lt;ref&gt;[https://www. forbes. com/sites/billvisnic/2015/07/23/wall-street-buckle-up-ferrari-officially-files-for-ipo/ &quot; Uoll-strit, baylanıstırń! Ferrari IPO ushın rásmiy arza berdi&quot; ]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[:en:The Wall Street Journal|The Wall Street Journal]]&lt;/ref&gt;. Spin-off 2016 -jıl 3-yanvarda juwmaqlandi&lt;ref&gt;[https://web. archive. org/web/20160213172249/http://corporate. ferrari. com/en/investors/ferrari-spin &quot; Questions and answers regarding the Ferrari spin-off&quot; ]&lt;/ref&gt;.

Kompaniya óziniń pútkil tariyxı dawamında báyge degi turaqlı jumıstiroki menen, ásirese, eń áyyemgi hám [[:en:Scuderia Ferrari|eng tabıslı báyge jámááti bolǵan]], eń kóp konstruktorlar chempionatlarini (16 ) ótkergen hám eń kóp aydawshıları [https://www. formula1. com/ Formula 1] báygelerinde turaqlı jumıstiroki menen belgili kompaniya bolıp tabıladı. Formula 1 poygalarida 15 ten zıyat jeńiske erisken&lt;ref&gt;[https://web. archive. org/web/20160808204006/http://www. wise-motorist. com/ferrari/ &quot; Ferrari&quot; ]&lt;/ref&gt;. Ferrari avtomobilleri ádetde tezlik, sánat hám baylıq ramzi retinde kóriledi&lt;ref&gt;https://en. wikipedia. org/wiki/Ferrari#cite_note-12&lt;/ref&gt;. Ferrari avtomobilleri 165 000 kvadrat metr (16, 5 gektar ) [[:ru:Maranello|Maranello]] zavodında islep shiǵarıladı. 2014-jılda Ferrari [https://brandfinance. com/ Brand Finance] tárepinen dúnyadaǵı eń kúshli brend dep tapildi&lt;ref&gt;[https://web. archive. org/web/20160202035054/http://brandfinance. com/news/ferrari--the-worlds-most-powerful-brand/ &quot; Ferrari — dúnyadaǵı eń kúshli brend&quot; ]&lt;/ref&gt;. 2018-jıl iyun ayında [[:ru:Ferrari 250 GTO|1963-yilgi 250 GTO]] 70 million dollarǵa sotilib, tariyxdagi eń qımbat avtomobilge aylandı&lt;ref&gt;https://en. wikipedia. org/wiki/Ferrari#cite_note-Hemmings-20180605-15&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www. bonhams. com/auctions/21917/lot/3/ &quot; Ferrari GTO 35 million dollarǵa eń qımbat avtomobilge aylandı&quot; ]&lt;/ref&gt;. 2021-jıl jaǵdayına kóre, Ferrari 52, 21 milliard dollar menen [[:en:Automotive industry|bozor kapitallashuvi boyınsha 10 -iri avtomobil óndiriwshisi esaplanadı]]&lt;ref&gt;[https://companiesmarketcap. com/automakers/largest-automakers-by-market-cap/ &quot; Bazar kapitallashuvi boyınsha eń iri avtomobil óndiriwshilari&quot; ]&lt;/ref&gt;.
= Tariyxı =
[[File:Ferrari-enzo-cavallo-rampante.jpeg|left|thumb|Enzo Ferrari jáne onıń artında Ferrari ramzi ''Kavallino Rampante'']]
1929 -jılda [[:ru:Ferrari,  Entso|Enzo Ferrari]] shtab-kvartirasi [[Modena (Pennsylvania)|Modenada]] jaylasqan [[:en:Scuderia Ferrari|Scuderia Ferrari]] kompaniyasın shólkemlestirgen. Ol daslep jol avtomobillerin islep shıǵarıw ideyasına qızıqmaǵan edi. Scuderia Ferrari (aytılıw [[:en:Help:IPA/Italian|[skudeˈriːa]]]) sózbe-sóz &quot; Ferrari turaqlı&quot; degen mánisti ańlatadı hám ádetde &quot; Ferrari jámááti&quot; mánisinde isletiledi. Ferrari mırza aydawshılar ushın [https://www. alfaromeo. com/ Alfa Romeo] báyge avtomobillerin aldı hám maydanǵa túsirdi 1933-jılda Alfa Romeo óziniń ishki báyge jámáátin tark etdi hám [https://www. ferrari. com/en-EN/formula1 Scuderia Ferrari] onıń jumısshı toparın iyeledi&lt;ref&gt;[https://web. archive. org/web/20160529233540/http://auto. ferrari. com/en_EN/ongoing-heritage/company/history/history-of-enzo/ &quot; Enzo Ferrari tariyxı&quot; ]&lt;/ref&gt;. ''Scuderia Alfaning'' eń sońǵı texnikalıq qásiyetlerine iye Gran-pri avtomobillerin aldı hám [[:en:Tazio Nuvolari|Tazio Nuvolari]] hám [[:en:Achille varzi|Axille varzi]] sıyaqlı kóplegen ataqlı aydawshılardı maydanǵa túsirdi. 1938-jılda Alfa Romeo taǵı óziniń báyge iskerligin óz ishine alıp, ''[[:ru:Alfa Corse|Alfa Corse]]''[[:ru:Alfa Corse|ni]] quradı''. '' [[Milan (Michigan)|Milanda]] hám Enzo Ferrarini jańa báyge bólimi menejeri retinde yolladi. usınıń menen [[:en:Scuderia Ferrari|Scuderia]] Ferrari tarqatıp jiberildi&lt;ref&gt;[https://web. archive. org/web/20160529233540/http://auto. ferrari. com/en_EN/ongoing-heritage/company/history/history-of-enzo/ &quot; Enzo Ferrari tariyxı&quot; ]&lt;/ref&gt;.

1939 -jıl sentyabr ayında Ferrari keminde tórt jıl dawamında báyge yamasa báyge avtomobilleri menen baylanıslı halda Ferrari atınıń isletmaslik shárti menen Alfa Romeoni tark etdi&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;&gt;&quot; Enzo Ferrari tariyxı&quot;. auto. ferrari. com. 2016 -jıl 29 -mayda túp nusqadan arxivlanǵan.&lt;/ref&gt;. Bir neshe kúnden keyin onıń shtab-kvartirasi eski ''[https://www. ferrari. com/en-EN/formula1 Scuderia Ferrari] zavodlarında jaylasqan [[:en:Auto Avio Costruzioni 815|Auto Avio Costruzioni]]'' kompaniyasına tiykar salındı. 1940 -jılda Ferrari [https://web.archive.org/web/20221002041605/https://www.uz/ upwiki. one/wiki/Type_Four_platform Fiat platformasi] tiykarındaǵı [[:ru:Auto Avio Costruzioni 815|Tipo 815 v]] báyge avtomobilin islep shıǵara basladı. Bul birinshi Ferrari avtomobili edi hám 1940 -jılda [[:ru:Mille Miglia|Mille Miglia]]de depyut etken, biraq [[Ekinshi Jáhán urısı]] sebepli ol kem básekine iye edi. 1943-jılda Ferrari zavodı [[:ru:Maranello|Maranelloga]] kóship ótti, sondan berli zavod sol qalada qaldı. Zavod Birlespeshiler tárepinen bombardimon etilgen hám keyinirek qayta qurılǵan.
[[File:Ferrari 125 S.jpg|thumb|Ferrari 125 S markası]]
Birinshi Ferrari nıshanına iye avtomobil [[:en:Ferrari 125 S|1947-jıl 125 S]] bolıp, 1, 5 L v12 dvigateli menen úskenelestirilgen. Enzo Ferrari qalelamagan halda Scuderia Ferrari kompaniyasın finanslıq támiynlew ushın óz avtomobillerin yasadi hám sotdi&lt;ref&gt;[https://web. archive. org/web/20180929194626/https://www. dkeng. co. uk/company/The_History_of_Ferrari. html &quot; Ferrari tariyxı DK Engineering&quot; ]&lt;/ref&gt;.

''Scuderia Ferrari'' atı zavod báyge mashinaların ańlatıw hám olardı klientler gruppaları tárepinen islep shıǵarılǵan avtomobillerden ajıratıp turıw ushın qayta tiklendi&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;/&gt;.

1960 -jılda kompaniya [https://sefac. co. za/ SEFAC SpA] (Società Esercizio Fabbriche Automobili e Corse) atı astında mámleket korporatsiyasi retinde qayta dúzilgen&lt;ref&gt;[http://www. fundinguniverse. com/company-histories/ferrari-s-p-a-history/ &quot; Ferrari S.p. A. History&quot; ]&lt;/ref&gt;.

1969 -jıl basında Fiat Ferrari'ning 50% úlesin aldı. Tuwrıdan-tuwrı nátiyje ámeldegi investitsiya qarjlarınıń kóbeyiwi boldı hám islep shıǵarıwdı Fiatning Turindagi zavodınan Ferrari dvigatelli Fiat Dino ótkeriw ushın mólsherlengen zavodtı keńeytiw boyınsha jumıslar tezlik penen baslandı. Ferrari qatarına jańa model investitsiyaları da o'sdi.
[[File:Ferrari_166MM_Barchetta.JPG|thumb|Ferrari 166 MM Barchetta]]
1988-jılda Enzo Ferrari [[:ru:Ferrari F40|Ferrari F40]] dıń shıǵarılishini qadaǵalaw etdi. Sol jıldıń aqırında opatınan aldın shıǵarılǵan sońǵı jańa Ferrari edi. 1989 -jılda kompaniya Ferrari SpA dep qayta at berildi&lt;ref&gt;[http://www. fundinguniverse. com/company-histories/ferrari-s-p-a-history/ &quot; Ferrari SpA tariyxı&quot; ]&lt;/ref&gt;. 2002-jıldan 2004-jılǵa shekem Ferrari sol waqıttaǵı eń operativ modeli bolǵan [[:ru:Ferrari,  Entso|Enzo ni]] islep shıǵardı. Ol usınıs etilgen hám kompaniya tiykarlawshisi Enzo Ferrari húrmetine atalǵan. Ol F40 hám F50 den dawam etiwshi F60 dep atalıwı kerek edi, lekin olar onı Enzo dep atawdı. Daslep ol sadıq hám turaqlı klientlerge usınıs etilgen, hár bir 399 (Vatikanǵa qayırqomlıq ushın berilgen 400 dane avtomobilden tısqarı ) bahası 650 000 dollardı quraǵan.

2012-jıldıń 15-sentyabrinde ma`nisi 162 million dollardan artıq bolǵan 964 Ferrari avtomobili [https://silverstonef1. ru/ Silverstoun] trassasida bolıp ótken Ferrari Driving Days ilajında qatnasdı hám Silverstoun trassasida jáhán rekordini ornatdi&lt;ref&gt;[http://skiddmark. com/2012/09/felipe-massa -and-marc-gene-lead-a-record-breaking-parade-of-ferraris-at-silverstone/ &quot; Felipe Massa and Marc Gene lead a record breaking parade of Ferraris at Silverstone&quot; ]&lt;/ref&gt;.

Ferrarining burınǵı bas direktorı hám baslıǵı [[:en:Luca Cordero di Montezemolo|Luka Di Montezemolo]] 23 jıldan keyin kompaniyadan iste'foga shıqtı. Onıń ornına [[:en:Amedeo Felisa|Amedeo Felisa]] keldi hám aqır-aqıbetde, 2016 -jıl 3-mayda Amedeo iste'foga shıqtı jáne onıń ornına Ferrari kompaniyasınıń bas direktorı hám Ferrari kompaniyası baslıǵı [[:ru:Mark'onne,  Serdjo|Serxio Markionne]] keldi. 2018-jıl iyul ayında Markionne ornına basqarıw keńesi aǵzası [https://www. reuters. com/article/orubs-ferrari-ceo-idRUKBN28 L0 R7-ORUBS Lui Kamilleri] bas direktor,[[:en:John Elkann|Jan Elkann]] bolsa baslıq etip tayınlandi&lt;ref&gt;[https://www. reuters. com/article/us-fiatchrysler-ceo-ferrari/ferrari-picks-louis-camilleri-as-ceo-elkann-as-chairman-idUSKBN1 KB0 P2 &quot; Ferrari picks Louis Camilleri as CEO, Elkann as chairman&quot; ]&lt;/ref&gt;.
2014-jıl 29 -oktyabrda Fiat hám Chrysler óndiriwshileri ortasındaǵı qosıw nátiyjesinde júzege kelgen [[:en:Fiat Chrysler Automobiles|FCA toparı óziniń sánatli brendi Ferrari dıń bóliniwin járiyaladı]]. Maqset Ferrarini ǵárezsiz brendga aylandırıw edi. Onıń úlesi 2015-jılda IPOda sotildi&lt;ref&gt;[http://www. lemonde. fr/economie/article/2014/10/30/ferrari-quitte-fiat-et-rentre-dans-le-circuit-boursier_4515038_3234. html Ferrari]&lt;/ref&gt;. Ferrari 2015-jıl 20 -oktyabrda bazar jabılǵannan keyin óziniń dáslepki ǵalabalıq usınısın rásmiy 52 dollarǵa bahaladi&lt;ref&gt;[https://www. cnbc. com/2015/10/20/ferrari-ipo-prices-at-52 share-within-range. html &quot; Ferrari IPO bahaları úlesine $52, diapazonda&quot; ]&lt;/ref&gt;.

2020 -jıl 10 -dekabrde bas direktor Lui Kamilleri bas direktor lawazımın ketiwın hám baslıq Jan Elkann turaqlı miyrasxor tańlanmaguncha waqtınshalıq bas direktor lawazımına kirisiwin járiyaladı&lt;ref&gt;[https://www. autosport. com/f1/news/154108/ferrari-ceo-camilleri-announces-shock-retirement &quot; Ferrari CEO Camilleri announces shock retirement with immediate effect&quot; ]&lt;/ref&gt;.

2021-jıl 9 -iyun kúni kompaniya sentyabr ayınan baslap Jenevada jaylasqan [https://www. st. com/content/st_com/en. html STMicroelectronics] kompaniyasınan [[:en:Benedetto vigna|Benedetto vigna]] óziniń náwbettegi bas direktorı etip tayınlanǵanın járiyaladı&lt;ref&gt;[https://edition. cnn. com/2021/06/09/business/ferrari-names-new-ceo/index. html &quot; Texnikalıq basqarıwshı óziniń birinshi Ev-ni joybarlawtirayotgani ushın Ferrari-dıń jańa bas direktorı etip tayınlandi&quot; ]&lt;/ref&gt;.

=== Prezidentler ===

* [[:ru:Ferrari,  Entso|Enzo Ferrari]] (1939 -1977)
* [https://prabook. com/web/nicola. tufarelli/1314233 Nikola Tufarelli] (1978-1980)
* [https://www. researchgate. net/scientific-contributions/Giovanni-Sguazzini-viscontini-2007208222 Jovanni Sguazzini] (1980-1984)
* [[:ıyt:vittorio Ghidella|vittorio Ghidella]] (1984-1988)
* [https://www. linkedin. com/pub/dir/pietro/fusaro? trk=public_profile_samename_see_all Pietro Fusaro] (1988-1991)
* [[:en:Luca Cordero di Montezemolo|Luka Kordero Di Montezemolo]] (1991-2014)
* [[:ru:Mark'onne,  Serdjo|Serxio Markionne]] (2014-2018)
* [https://www. reuters. com/article/orubs-ferrari-ceo-idRUKBN28 L0 R7-ORUBS Lui Kamilleri] (2018-2020 )
* [[:en:John Elkann|Jan Elkann]] (2020 -2021)
* [[:en:Benedetto vigna|Benedetto vigna]] (2021-)

= Avtosport =
Kompaniya baslanǵanınan berli avtosport menen shuǵıllanıp, bir qatar taypalarda, atap aytqanda,[https://www. formula1. com/ Formula 1] hám sport avtomobilleri báygesinde óziniń [https://www. ferrari. com/en-EN/formula1 Scuderia Ferrari] sport bólindi arqalı, sonıń menen birge, basqa jámáátlerge avtomobiller hám dvigatellerdi jetkiziw hám bir retlik báyge ceriyalarida qatnasıp keledi.

1940 -jıl AAC 815 Enzo Ferrari tárepinen islep shıǵılǵan birinshi báyge mashinası boldı, eger ol Ferrari modeli retinde bayramlanmagan sonda da.
[[File:LaudaNiki19760731Ferrari312T2.jpg|left|thumb|Ferrari 312 T2]]

=== Scuderia Ferrari ===
''Scuderia'' Ferrari avtosportning bir neshe taypalarında qatnasqan, eger ol házirde tek rásmiy túrde Formula 1 de qatnasıp atır. Bul 1950-jılda islengeninen berli Formula 1 jáhán chempionatında turaqlı túrde qatnasqan birden-bir jámáát bolıp tabıladı. [[:en:José Froilán González|Xose Froilan Gonsales 1951-jıl Britaniya Gran-prisida]] jámáátke F1 boyınsha birinshi jeńisin keltirdi.

[[:en:Alberto Ascari|Alberto Askari]] bir jıl ótip Ferrariga birinshi [[:en:List of Formula One World Drivers' Champions|haydovchilar chempionatini usınıs etdi]]. Ferrari chempionatdagi eń ǵarrı hám eń tabıslı jámáát bolıp tabıladı. Bul jámáát derlik barlıq Formula 1 rekordlariga iye.[[:en:2014 Formula One World Championship|2014-jıl jaǵdayına kóre]], jámááttiń rekordlari 15 aydawshılar boyınsha jáhán chempionati, 16 konstruktorlar ortasındaǵı jáhán chempionati, 221 Gran-pri jeńisi, 679 úlken sıpaǵa shıǵıw, 207 pole pozitsiyasi hám 890 ta Grand Prixda 230 ta eń tez aylanıwlardı óz ishine aladı. 2014 -jılda paydalanılǵan 19 trekdan 8 tasi [[:en:Ferrari F2004|F2004]], taǵı 3 tasi [[:en:Ferrari F2003-GA|F2003-GA]],[[:en:Ferrari F2008|F2008]] hám [[:en:Ferrari F10|F10]] tárepinen ornatılǵan davra rekordlariga iye.
[[File:Ferrari F2003-GA.jpg|left|thumb|errari F2003-GA]]
[[File:Ferrari 512 BB LM 2.jpg|left|thumb|Ferrari 512 BB LM 2]]
Ferrari aydawshıları arasında :[[:en:Tazio Nuvolari|Tazio Nuvolari]],[[:en:José Froilán González|Xose Froilan Gonsales]],[[:en:Juan Manuel Fangio|Xuan Manuel Fanjio]],[[:en:Alberto Ascari|Alberto Askari]],[[:en:Luigi Chinetti|Luidji Chinetti]],[[:en:Eugenio Castellotti|Eugenio Kasteletti]],[[:en:Maurice Trintignant|Moris Trintignant]],[[:en:Wolfgang von Trips|volfgang fon Trips]],[[:en:Phil Hill|Pıl Xill]],[[:en:Olivier Gendebien|Olivye Gendexen]],[[:en:Ricardo Rodríguez  (racing driver)|Piter Xillin]], Ginkarindo, Piter Xilix,[[:en:Mike Hawthorn|Ritsian]],[[:en:Ricardo Rodríguez  (racing driver)|Piter Xillin]],[[:en:Chris Amon|Amon]],[[:en:John Surtees|Jan Surtees]],[[:en:Lorenzo Bandini|Lorenzo Bandini]],[[:en:Ludovico Scarfiotti|Ludoviko Skarfiotti]],[[:en:Jacky Ickx|Jeki Ickx]],[[:en:Mario Andretti|Mario Andretti]],[[:en:Clay Regazzoni|Kley Regazzoni]],[[:en:Niki Lauda|Niki Lauda]], ​​[[:en:Carlos Reutemann|Karlos Roytemann]],[[:en:Jody Scheckter|Jodi Shekter]],[[:en:Gilles villeneuve|Gilles vilnev]],[[:en:Didier Pironi|Dide Pironi]],[[:en:Patrick Támbiy|Patrik Támbiy]],[[:en:René Arnoux|Rene Arnoux]],[[:en:Michele Alboreto|Mishel Alboreto]],[[:en:Gerhard Berger|Gerxard Berger]],[[:en:Nigel Mansell|Nayjel Mansel]],[[:en:Eddie Irvine|Maykl Jeylo Barbenst]],[[:en:Michele Alboreto|Maykl Jeylo Albens]],[[:en:Rubens Barrichello|Alain Albens]],[[:en:Felipe Massa|Felipe Massa]],[[:en:Kimi Räikkönen|Kimi Raikkönen]],[[:en:Fernando Alonso|Fernando Alonso]],[[:en:Sebastian vettel|Sebastyan Fettel]],[[:en:Charles Leclerc|Charlz Lekler]] hám [[:en:Carlos Sainz Jr.|kichik Karlos Sayns]] sıyaqlı uqıplı Ferrari aydawshıları bar.

2006 -yilgi máwsim aqırında jámáát basqa F1 jámáátleri menen birge [[:en:Tobacco advertising|tamaki óndiriwshileri menen qáwenderlik shártnamalarini]] tamamlawǵa wáde bergeninen keyin [[:en:Marlboro  (cigarette)|Marlboroga]] olarǵa qáwenderlik etiwine ruqsat beriwde dawam etip, tartıslarǵa sebep boldı. Bes jıllıq shártnamaǵa kelisip alındı jáne bul 2011-jılǵa shekem tawısılmasa da, 2008-jıl aprel ayında Marlboro óziniń Ferrari avtomobil markasınan waz keshti.

Formula 1 den tısqarı, Ferrari kóp jıllar dawamında parallel túrde ámeldegi bolǵan eki programma sportkar báygelerinde de mashinalar menen shuǵıllanǵan.

1949 -jılda [[:en:Luigi Chinetti|Luidji Chinetti]] 166 M tezlikte Ferrarining avtosport boyınsha birinshi jeńisi -[[:en:1949 24 Hours of Le Mans|Le Manda 24 saatlıq]] jeńiske eristi. Ferrari 1953-jılda islengen sport avtomobilleri boyınsha [[:en:World Sportscar Championship|Jáhán chempionatining]] dáslepki jıllarında ústinlik etdi hám óziniń dáslepki toǵız jılınan etti jıl dawamında chempionlikti qolǵa kirgizdi.

1962-jılda chempionat formatı ózgergende, Ferrari 1965-jılǵa shekem hám 1967-jılǵa shekem hár jılı keminde bir taypada ataqlardı qolǵa kirgizdi. Enzo 1973-jıldan keyin sport avtomobilleri báygesin ketiwǵa hám Scuderia Ferrariga tek Formula 1 ge itibar qaratıwǵa ruqsat beriwge qarar etiwinen aldın [[:en:1972 World Sportscar Championship season|1972-yilgi Makes jáhán chempionatında]] Ferrari bir juwmaqlawshı chempionlikti qolǵa kirgizdi.

Ferrari sport avtomobilleri boyınsha jáhán chempionati máwsimlerinde olar [[:en:24 Hours of Le Mans|Le Manning 24 saatida]] kóbirek utıwdı, zavod jámááti bolsa 1954-jılda birinshi ret uttı. Keyin, 1960 -jıldan [[:en:1964 24 Hours of Le Mans|1964-jılǵa shekem]] izbe-iz besew jeńiske erisildi. Luiji Chinetti basshılıǵındaǵı [[:en:North American Racing Team|Arqa Amerika báyge jámááti (NART)]][[:en:1965 24 Hours of Le Mans|Ferrari 1965-jılda]] Le Mansdagi sońǵı jeńisin qolǵa kirgizdi.

Eger Scuderia Ferrari 1973-jıldan keyin sport avtomobillerinde qatnaspaǵan bolsa -de, olar waqıtı -waqıtı menen jeke shaxslar ushın hár qıylı tabıslı sport avtomobillerin yasadilar. Bularǵa 1970-jıllarda [[:en:Ferrari Berlinetta Boxer|512 BB LM]], 1990 -jıllarda [[:en:IMSA GT Championship|IMSA GT chempionatında]] jeńimpaz shıqqan [[:en:Ferrari 333 SP|333 SP]] hám házirde óz klasslarında chempionlikti qolǵa kiritip atırǵan [[:en:Ferrari 458|458 GT2 hám GT3 kiredi.]]

=== Basqa jámáátler ushın báyge avtomobilleri ===
Óziniń pútkil tariyxı dawamında Ferrari óziniń [[:en:Scuderia Ferrari|Scuderia Ferrari]] jámáátinen tısqarı, basqa qatnasıwshılarǵa báyge avtomobillerin jetkezip bergen.

1950-1960 -jıllarda Ferrari bir qatar jeke qatnasıwshılar hám basqa jámáátlerge Formula 1 avtomobillerin jetkezip bergen. Ataqlı mısallardan biri [[:en:Tony vandervell|Toni vandervell]] jámááti bolıp, olar ózleriniń [[:en:vanwall|vanwall]] avtomobillerin jaratıwdan aldın [[:en:Thinwall Special|Thinwall Special]] ózgertirilgen Ferrarilar menen báygege shıǵıwǵan.[[:en:North American Racing Team|Arqa Amerika báyge komandasınıń]] 1969 -yilgi máwsimdiń sońǵı úsh raundidagi qatnasıwları Scuderia Ferraridan basqa jámááttiń Ferrari avtomobili menen Jáhán chempionati Gran-prisiga kiriwiniń sońǵı jaǵdayları edi&lt;ref&gt;https://en. wikipedia. org/wiki/Ferrari#cite_note-28&lt;/ref&gt;.

[[:en:A1 Grand Prix|Ferrari 2008-2009 -yilgi máwsimnen baslap A1 Grand Prix]] ceriyasi ushın v8 dvigatelleri menen tolıq avtomobillerdi jetkezip berdi&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20221007163421/http://www.uk/ eurosport. yahoo. com/11102007/4/ferrari-s-a1 gp-deal. html &quot; Ferrari's A1 GP Deal&quot; ]&lt;/ref&gt;. Mashina Rori Birn tárepinen islep shıǵılǵan hám 2004-yilgi Ferrari Formula 1 mashinasına uqsap jaratılǵan.

[[:en:Ferrari 458|Ferrari házirde óziniń 458-báyge versiyasi]] ushın klient GT programmasın jumısqa túsiredi hám bunı 1990 -jıllardıń aqırındaǵı 355-den aldınǵı 458-dıń ótken zamanlasları ushın ámelge asırdı.[[:en:Risi Competizione|American Risi Competizione]] hám Italiyanıń [[:en:AF Corse|AF Corse]] jámáátleri sıyaqlı jeke jámáátler Ferrari GT báygeshıları menen jıllar dawamında júdá tabıslı boldı.[[:en:Audi R8|Audi R8]],[[:en:McLaren MP4-12 C|McLaren MP4-12 C]] hám [[:en:BMW Z4  (E89 )|BMW Z4 (E89 )]] dıń bunday báyge versiyaları menen báseki qılıw ushın shıdamlı sport avtomobilleri báygesi ushın islep shıǵarılǵan bul avtomobil tabıslı boldı, biraq ózinden aldınǵı [[:en:Ferrari F430|F430]] sıyaqlı tabıslı emes.[[:en:Ferrari Challenge|Ferrari Challenge]]- bul [[:en:Ferrari 458|Ferrari 458]] ushın bir retlik báyge ceriyasi bolıp tabıladı. [[:en:Ferrari FXX|TheFXX]] jol háreketi ushın nızamlı emes hám sol sebepli tek trek waqıyaları ushın isletiledi.

= Avtomobilleri =
[[File:1947_Ferrari_166_Inter_Touring_Berlinetta_0043S_-_fvl.jpg|thumb|1947-yilgi Ferrari 166 Inter Touring Berlinetta]]
Ferrari atı menen islep shıǵarılǵan birinshi avtomobil [[:en:Ferrari 125 S|125 S]] edi. Bul kishi eki otırǵıshlı sport/poyga v12 avtomobilinen tek ekewi islep shıǵarılǵan. 1949 -jılda [[:en:Ferrari 166 Inter|166 Inter]] usınıldı, bul kompaniyanıń iri sayaxat avtomobilleri bazarına sezilerli qádem qoyǵanın ańlatadı. Birinshi 166 Inter [[:en:Carrozzeria Touring Superleggera|Carrozzeria Touring Superleggera]] tárepinen islep shıǵılǵan kuzovli tórt otırǵıshlı (2+2) [[:en:Berlinetta|berlinetta]] kupesi edi. Jol avtomobilleri demde Ferrari satıwınıń tiykarǵı bólegine aylandı.

Dáslepki Ferrari avtomobillerinde, ádetde,[[:en:Pininfarina|Pininfarina]],[[:en:Carrozzeria Scaglietti|Scaglietti]],[[:en:Zagato|Zagato]],[[:en:vignale|vignale]] hám [[:en:Gruppo Bertone|Bertone]] sıyaqlı ǵárezsiz tárbiyashılar tárepinen islep shıǵılǵan hám maslastırılǵan kuzovlar bar edi.

Túp jol avtomobilleri ádetde eki otırǵıshlı old dvigatelli v12 lar edi. Bul platforma 1950-1960 -jıllar dawamında Ferrariga áp-áneydey xızmet etken. 1968 -jılda [[:en:Dino  (automobile)|Dino]] birinshi eki otırǵıshlı arqa orta dvigatelli Ferrari retinde usınıldı. Dino tiykarınan v6 dvigateli menen islep shıǵarılǵan, biraq v8 modeli de islep shıǵılǵan. Bul arqa orta dvigatel tártibi 1980-1990 -jıllar hám házirgi kunge shekem kóplegen Ferrarilarda qollanila baslandı. Házirgi jol avtomobilleri ádetde v8 yamasa v12 dvigatellerinen paydalanadı, v8 modelleri markanıń ulıwma óndirisiniń yarımınan kóplegenin quraydı. Tariyxan Ferrari da [[:en:Flat-12 engine|yassi 12]] dvigatel islep shıǵarǵan.

Birqansha waqıt Ferrari orta dvigatelli v8 avtomobilleriniń (2+2) versiyasın jarattı. Eger olar 2 otırǵıshlı kásipleslerinen talay parq qilsa da, GT4 hám Mondial da 308 GTB menen bekkem baylanıslı edi.
[[File:Ferrari Berlinetta Boxer.jpg|thumb|Ferrari Berlinetta Boxer]]
Ferrari 1973-jılda [[:en:Ferrari Berlinetta Boxer|Berlinetta Boxer]]menen orta dvigatelli 12 cilindrli jangga kirdi. Keyinirek [[:en:Ferrari Testarossa|Testarossa]] (sonıń menen birge, orta dvigatelli 12 cilindrli) barlıq dáwirler degi eń ataqlı hám ataqlı Ferrari jol avtomobillerinen biri bolıp qalıp atır.

Kompaniya, sonıń menen birge, bir neshe old dvigatelli (2 + 2) avtomobillerin islep shıǵardı, olar jaqında v12 modeli [[:en:Ferrari GTC4 Lusso|Lusso]] hám v8 modelleri [[:en:Ferrari Roma|Roma]],[[:en:Ferrari Portofino|Portofino]] hám [[:en:Ferrari GTC4 Lusso|Lusso T]]menen juwmaqlandi. Kaliforniya v8 old dvigatelli (2+2) grand touring sport avtomobilleriniń ataqlı ámeldegi model liniyasini baslaǵanlıǵı menen ataqlı.

2010 -jıllardıń basınan [[:en:Ferrari LaFerrari|LaFerrari]]menen baslap, itibar ǵárezsiz tárbiyashı qurıwshılardan paydalanıwdan shetke shıǵıp, házirgi standartqa aylantırildi, Ferrari óziniń barlıq jol avtomobilleri dizayni ushın Centro Stile Ferrarining ishki dizayniga tayandi.
 {| class=&quot; wikitable mw-collapsible mw-collapsed&quot;
|+
! [[:en:Ferrari 296 GTB|296 GTB]]
[[:en:Ferrari 296 GTB#GTS|296 GTS]]
! [[:en:Ferrari F8|F8 Tributo]]
[[:en:Ferrari F8#F8 Spider|F8 Spider]]
! [[:en:Ferrari Portofino M|Portofino M]]
! [[:en:Ferrari 812 Superfast|812 Superfast]] [[:en:Ferrari 812 Superfast#812 GTS|812 GTS]] [[:en:Ferrari 812 Superfast#812 Competizione|812 Competizione812 Competizione A]]
! [[:en:Ferrari SF90 Stradale|SF90 Stradale]] [[:en:Ferrari SF90 Stradale#SF90 Spider|SF90 Spider]]
|-
|* 2021-jılda usınıs etilgen
* Arqa orta dvigatel, arqa dóngelek
* Sport avtomobili
* PHEv Twin-turbo v6 dvigateli
* Sport kupesi / Hard-tap kabriolet
|* 2019 -jılda usınıs etilgen
* Arqa orta dvigatel, arqa dóngelek
* Sport avtomobili
* Eki turboli v8 dvigatel
* Sport kupesi / Hard-tap kabriolet
|*2017-jılda usınıs etilgen
* Old hám orta dvigatel, arqa dóngelek
* (2+2) grand tourer
* Eki turboli v8 dvigatel
* Qattı ústki kabriolet
|* 2017-jılda usınıs etilgen
* Old hám orta dvigatel, arqa dóngelek
* Úlken sayaxatshı 
* v12 dvigatel
* Sport kupesi / Hard-tap kabriolet
|* 2019 -jılda usınıs etilgen
* Old orta dvigatel, arqa dóngelek
* (2+2) grand tourer
* Eki turboli v8 dvigatel
* Sport kupesi
|-
| 
|[[File:Ferrari Portofino M IMG 4351.jpg|thumb]]
|[[File:2019 Ferrari 812 Superfast S-A 6. 5.jpg|thumb]]
|[[File:2019 Ferrari SF90 Stradale.jpg|thumb]]
| 
|}

=== Maslastırıw ===
1950-1960 -jıllarda klientler mashinalardı tuwrıdan-tuwrı zavoddan harid ete baslawdi&lt;ref&gt;[http://autoweek. com/article/car-news/ferrari-offers-tailor-made-program &quot; Ferrari-usınıslar -maslastırılǵan -programma&quot; ]&lt;/ref&gt;. Maranellodan shıqqan hár bir Ferrari individual klienttiń buyırtpasına muwapıq islep shiǵarıladı. Usı mánisten alıp qaraǵanda, hár bir avtomobil málim bir klient qálewiniń ayriqsha nátiyjesi bolıp tabıladı.

Ferrari bul kontseptsiyanı óziniń aldınǵı Carrozzeria Scaglietti programması menen rásmiylestirdi. Bul jerde usınıs etilgen variantlar báyge otırǵıshları, arqa kórinis kameraları hám basqa arnawlı bezewler sıyaqlı ádetiy edi. 2011-jıl aqırında Ferrari bul filosofiyanıń zárúrli jańalanıwın járiyaladı. '''Tailor Made programması''' klientlerge processtiń hár bir basqıshında qarar qabıllaw ushın Maranellodagi dizaynerlar menen islew imkaniyatın beredi. Bul programma arqalı derlik hár qanday bezew, hár qanday sırtqı reń yamasa hár qanday ishki material klienttiń qálewine qaray boladı. Programma túp dástúrdi dawam ettiredi hám hár bir avtomobildiń ayriqshalıǵı ideyasın aytıp otedi&lt;ref&gt;Lingeman, Jeyk (2011-jıl 5-dekabr). &quot; Ferrari-usınıslar -maslastırılǵan -programma&quot;. ''Avtomobil hápteligi''. 2018-jıl 12-avgustda túp nusqadan arxivlangan&lt;/ref&gt;.

=== Superkarlar ===
[[File:SC06 2003 Enzo Ferrari 2.jpg|thumb|Enzo Ferrari]]
1984-jıl [[:en:Ferrari 288 GTO|288 GTO]] Ferrari superkarlari qatarında birinshisi esaplanadı. Bul násil [[:en:Enzo Ferrari  (automobile)|Enzo Ferrari]] arqalı [[:en:LaFerrari|LaFerrarigacha]] cho'ziladi. 2019 -jıl fevral ayında 89 -Jeneva xalıq aralıq avtosalonida Ferrari óziniń sońǵı orta dvigatelli v8 superkari [[:en:Ferrari F8 Tributo|F8 Tributoni]] kórsetiw etdi&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20230131020600/https://magazine/ ferrari. com/en/cars/2019/02/27/news/reveal-ferrari-f8-tributo-54421/ &quot; The Ferrari F8 Tributo&quot; ]&lt;/ref&gt;.

[[:en:Ferrari SF90 Stradale|Ferrari SF90 Stradale]] PHEv (Plug-ın Hybrid Electric vehicle) arxitekturasına iye bolǵan birinshi Ferrari bolıp, ol jaǵdayda ishki yonuv dvigateli ush elektr motor menen birlestirilgen, olardan ekewi ǵárezsiz hám old o'qda, úshinshisi bolsa old aksda jaylasqan&lt;ref&gt;[https://www. engadget. com/2019/05/29/ferrari-sf90 -stradale-plug-ın-hybrid &quot; Ferrari's first production plug-ın hybrid iyis its fastest supercar yet&quot; ]&lt;/ref&gt;.

=== Ferrari arnawlı joybarları ===
&quot; Arnawlı joybarlar&quot; programması 2000-jıllardıń aqırında Ferrari kompaniyasınıń jekelestiriw xızmeti retinde jumısqa túsirilgen bolıp, klientlerge zamanagóy Ferrari jol avtomobilleri tiykarında tayarlanǵan bir retlik jeke avtomobillerge ıyelew imkaniyatın beredi&lt;ref&gt;[http://www. autoblog. com/2009/12/11/ferrari-p540 -superfast-aperta-revealed-second-from-special-proj/ &quot; Ferrari P540 Superfast Aperta revealed, second from Special Projects program&quot; ]&lt;/ref&gt;. Injenerlik hám dizayn Ferrari tárepinen, geyde [[:en:Pininfarina|Pininfarina]] yamasa [[:en:Fioravanti  (automotive)|Fioravanti]] sıyaqlı sırtqı dizayn úyleri menen sheriklikte ámelge asıriladı hám transport quralları jol nızamlılıǵı ushın tolıq juwapkerlikti aladı&lt;ref&gt;Neff, Jan (2009 -jıl 11-dekabr). &quot; Ferrari P540 Superfast Aperta arnawlı joybarlar programmasınan ekinshisi payda boldı&quot;. ''autoblog. com''. 2014-jıl 14-dekabrde túp nusqadan arxivlanǵan&lt;/ref&gt;.

Bul baǵdarlama sheńberinde juwmaqlanǵan birinshi avtomobil 2008-jılda yapon biznesi basshısı tárepinen buyırtpa etilgen [[:en:Ferrari SP1|SP1]], ekinshisi bolsa amerikalıq kollektor tárepinen buyırtpa etilgen [[:en:Ferrari P540 Superfast Aperta|P540 Superfast Aperta]] edi. Tómende ommaga daǵaza etilgen Arnawlı joybarlar avtomobilleri dizimi keltirilgen:
 {| class=&quot; wikitable&quot;
|+
! Atı
! Súwret
! Jıl
! Buyırtpashı
|-
| SP1
| [[File:Ferrari SP1.jpg|thumb]]
| 2008-jıl
| Junichiro Hiramatsu&lt;ref&gt;[https://web. archive. org/web/20141205051800/http://www. carbodydesign. com/archive/2008/11/12-ferrari-sp1/ Archived]&lt;/ref&gt;
|-
| P540 Superfast Aperta
| [[File:Ferrari P540 Superfast Aperta.jpg|thumb]]
| 2009 -jıl
| Edvard Uolson&lt;ref&gt;[http://blog. caranddriver. com/ferrari-p540 -superfast-aperta-a-one-off-based-az waqıt-a-one-off/ &quot; Ferrari P540 Superfast Aperta: A One-Off Based az waqıt a One-Off&quot;]&lt;/ref&gt;
|-
| SuperAmerika 45
| 
| 2011-jıl
| Piter Kalikov&lt;ref&gt;[http://autoweek. com/article/car-news/ferrari-superamerica-45-one-599 -created-wealthy-american-customer &quot; Ferrari Superamerica 45: One-off 599 created for wealthy American customer&quot; ]&lt;/ref&gt;
|-
| SP12 EC
| [[File:FerrariSP12EC.jpg|thumb]]
| 2012-jıl
| Erik Klapton&lt;ref&gt;[http://autoweek. com/article/car-life/ferrari-and-pininfarina-finish-claptons-customized-512 bb-homage &quot; Ferrari and Pininfarina finish Clapton's customized 512 BB homage&quot; ]&lt;/ref&gt;
|-
| SP30
| [[File:Ferrari SP30.jpg|thumb]]
| 2013-jıl
| Cheerag Arya&lt;ref&gt;[http://www. carbodydesign. com/2012/08/ferrari-sp-arya-one-off-ın-the-works/ &quot; Ferrari SP Arya one-off ın the works&quot; ]&lt;/ref&gt;
|-
| SP FFX
| [[File:Ferrari SP FFX.jpg|thumb]]
| 2014-jıl
| Shin Okamoto&lt;ref&gt;[https://web. archive. org/web/20141214104608/http://www. cavallino. com/2014/04/01/ferrari-gathering-ın-japan-showcases-two-one-off-models/ &quot; Yaponiya jıynalısı eki bir retlik modelge ega&quot;]&lt;/ref&gt;
|-
| Ferrari F12 TRS
| [[File:Festival_automobile_international_2015_-_Ferrari_F12_TRS_-_008.jpg|thumb]]
| 2014-jıl
| 
|-
| Ferrari SP Amerika
| [[File:Ferrari_SP38_Deborah%2C_Grand_Basel_2018_(Ank_Kumar%2C_Infosys)_02.jpg|thumb]]
| 2014-jıl
| Denni Vegman&lt;ref&gt;[http://gtspirit. com/2014/09/24/one-off-2015-ferrari-f12-sp-america-snapped-ın-public/ &quot; One-off 2015 Ferrari F12 SP America snapped ın public&quot;]&lt;/ref&gt;
|-
| Ferrari 458 MM Speciale
| [[File:FoS20162016_0624_132509AA_(27809762691).jpg|thumb]]
| 2016 -jıl
| 
|-
| SP275 RW Competizione
| [[File:Ferrari SP275 RW Competizione.jpg|thumb]]
| 2016 -jıl
| Rik Uorman&lt;ref&gt;[https://www. motorauthority. com/news/1108004_full-details-az waqıt-the-one-off-ferrari-sp-275-rw-competizione &quot; Full details az waqıt the one-off SP 275 RW Competizione&quot; ]&lt;/ref&gt;
|-
| Ferrari J50
| [[File:J50 at London Design Museum 2018.jpg|thumb]]
| 2017-jıl
| 
|-
| SP38
| [[File:Ferrari_SP38_Deborah%2C_Grand_Basel_2018_(Ank_Kumar%2C_Infosys)_05.jpg|thumb]]
| 2018-jıl
| 
|-
| Ferrari SP3 JC
| [[File:Ferrari_SP3JC.jpg|thumb]]
| 2018-jıl
| Jan Kollinz&lt;ref&gt;[https://www. autoblog. com/2018/11/29/ferrari-sp3 jc-one-off-vintage-ferrari-roadster-look/#slide-7477250 &quot; Ferrari SP3 JC one-off channels vintage roadsters with a color-wheel twist&quot;]&lt;/ref&gt;
|-
| P80/C
| [[File:Ferrari P80 C.jpg|thumb]]
| 2019 -jıl
| 
|-
| Ferrari Omologata
| [[File:Ferrari Omologata front.png|thumb]]
| 2020 -jıl
| 
|-
| Ferrari BR20
| 
| 2021-jıl
| 
|}

=== Bio-janar may hám gibrid avtomobiller ===
Etanolda isleytuǵın [[:en:Detroit Auto Show#2008|F430 Spider 2008-yilgi Detroit avtosalonida]] kórsetildi. 2010 -yilgi [[:en:Geneva Motor Show#2010|Jeneva avtosalonida Ferrari óziniń 599]] flagmani gibrid versiyasın usınıs etdi. &quot; HY-KERS kontseptsiyasi&quot; dep atalıwshi Ferrari gibrid sisteması 599 Fioranoning 612 at kúshine 100 at kúshinen kóbirek quwat qosadı. Sonıń menen birge, 2014-jıl ortalarında flagmani LaFerrari óndiriske shıǵarıldı.

=== Ataw qaǵıydaları ===
Ferrari ataw konventsiyasi basıdanoq qural cilindrining úsh xanalı birdey almasınıwınan ibarat bolıp, avtomobildiń maqsetin bildiriwshi qosımshaǵa iye edi. Sol sebepli [[:en:Ferrari 125 S|Ferrari 125 S]] 1, 5 L (1496, 77 cc) v12 dvigateline iye bolıp, unitar sıyımlılıqı 124, 73 kubometr. S- qosımshası bolsa Sporttı ańlatadı. Basqa báyge avtomobilleri de Mille Miglia ushın [[:en:Ferrari 166 MM|Ferrari 166 MM]] sıyaqlı arnawlı báygelerdi ańlatıwshı atlardı aldı. Jolda háreketleniwshi modeller kiritiliwi menen ''Igor Troubetzkoy''ning ''Scuderia Inter'' báyge jámáátinen yoshlangan Inter qosımshası qosıldı. Sol waqıtta ataqlı bolǵan [[:en:Ferrari 166|166]] ceriyali 2, 0 L (1995, 02 cc) dvigatelleri 166, 25 kubometr kólemli hám júdá túrme-túr [[:en:Ferrari 250|250 m&lt;math&gt;^{3}&lt;/math&gt; bolǵan dvigatellerge iye edi.]] Ceriyaning ulıwma kólemi 3, 0 L (2953, 21 cc) jáne onıtar 246, 10 kubometrge iye edi. Keyinirek jol avtomobilleri ceriyasi Evropa dep at berildi hám Amerika hám Superamerica ceriyasining eń jaqsısı boldı.

[[:en:Engine displacement|1990-jıllardıń baslarına shekem Ferrari dvigateldiń ózgeriwi]] hám bir qatar cilindrlerge tiykarlanǵan ush cifrlı ataw sxemasına ámel etdi :

* [[:en:Ferrari Dino engine|v6 hám v8]] modellerinde dáslepki eki nomer ushın ulıwma jay almasinuvi (desilitrda) hám úshinshi nomer retinde cilindrler sanı isletilingen. Sonday etip,[[:en:Ferrari Dino|206]] 2, 0 L v6 quwatlı avtomobil edi,[[:en:Ferrari 348|348]] bolsa 3, 4 L v8 den paydalanǵan bolsa -de,[[:en:Ferrari F355|F355]] ushın aqırǵı nomer cilindr basına 5 qaqpaqtı ańlatadı.[[:en:Ferrari 360|360 Modena]] usınıs etilgennen keyin, v8 modelleri ushın nomerler (házirde at hám nomer ámeldegi) tek dvigateldiń ulıwma kólemin ańlatadı. Bul nomning cifrlı kórsetkishi [[:en:Ferrari F430|F430]] ga ótkerildi. F430 dıń almastırıwshı [[:en:Ferrari 458 Italia|458 Italia]], 206 hám 348 menen birdey atawdan paydalanadı.[[:en:Ferrari 488|488]] ilgeri v12 avtomobilleri tárepinen isletilingen sistemadan paydalanadı.
* [[File:1974 Ferrari 365 GT4 Boxer Berlinetta front.jpg|thumb|Berlinetta Boxer 365 GT4 BB]][[:en:v12 engine|v12]] modellerinde bir cilindrning jılısıwı (kub santımetrda) isletilingen. Sonday etip, ataqlı 365 Daytona 4390 kubometr (268 kub dyuym) v12 ge iye edi. Biraq,[[:en:Ferrari 599 GTB Fiorano|599]] sıyaqlı birpara jańa v12 dvigatelli Ferrarilar úsh cifrlı belgilerge iye bolıp, olar tek dvigateldiń ulıwma kólemin yamasa [nominal] altı litrli v12 [[:en:Ferrari 612|612]] sıyaqlı bokschi usılındaǵı belgilerdi ańlatadı.
* [[:en:Flat engine|Tegis 12]] modellerinde birinshi nomer ushın litrdagi jay almasinuvi hám keyingi eki nomer ushın cilindrler sanı isletilingen. Sol sebepli, 512 BB bes litrli tegis 12 (bul halda Berlinetta Boxer) edi. Biraq, original [[:en:Ferrari 365 GT4/BB|Berlinetta Boxer 365 GT4 BB]] bolıp, ol v12 modellerine uqsas tárzde atalǵan.
* [[:en:Ferrari F40|Flagman modelleri (ájaǵa &quot; halo avtomobiller&quot;) F40]] hám [[:en:Ferrari F50|F50]] sıyaqlı jıllarda F hárıbinen keyin yubileydan paydalanadı.[[:en:Enzo Ferrari  (car)|Enzo]] bul qaǵıydanı ótkerip jiberdi, eger F60 atı Ferrari Formula 1 avtomobiline qollanılǵan hám geyde Enzoga biriktirilgen.
* [[:en:Ferrari Mondial|1980 Mondial]] hám [[:en:Ferrari Testarossa|1984 Testarossa]] sıyaqlı birpara modeller úsh nomerden ibarat ataw sxemasına ámel etpegen.

Kópshilik Ferrariga olardıń dene usılına tiyisli belgiler de berilgen. Ulıwma alǵanda, tómendegi konventsiyalardan paydalanılǵan :

* Model nomeriniń aqırında jaylasqan '''M (&quot; Modificata&quot;) tolıq evolyutsiyanı emes, bálki aldınǵısınıń ózgertirilgen versiyasın ańlatadı (qarang:''' [[:en:Ferrari Testarossa#F512 M|F512 M]] hám [[:en:Ferrari 575 M Maranello|575 M Maranello]]).
* '''GTB''' (&quot; Gran Turismo Berlinetta&quot;) modelleri jabıq [[:en:Berlinetta|Berlinettalar]] yamasa [[:en:Coupé|kupelardir]].
* '''GTS''' (&quot; Gran Turismo Scoperta&quot;) bul qosımshanı eski Spiderlarda yamasa [[:en:Convertible  (car)|konvertorlarda]] kóriw múmkin ([[:en:Ferrari Daytona#365 GTB/4 and GTS/4|365 GTS/4]] ga qarang). Endi konvertatsiya etiletuǵın modeller &quot;[[:en:Roadster  (automobile)|Spider]]&quot; qosımshasınan paydalanadı ([[:en:Ferrari F355|F355]] Spider hám [[:en:Ferrari 360#Spider|360 Spider]]). Eń sońǵı modellerde bul qosımsha tap modelleri ushın isletiledi ([[:en:Ferrari Dino#Dino 246 GT and GTS|Dino 246 GTS]] hám [[:en:Ferrari F355|F355 GTS]]), bul qosımshanıń ulıwma tuwrı isletiliwi, sebebi &quot; scoperta&quot; &quot; ashılǵan&quot; degen mánisti ańlatadı. Kóbirek adamlar GTSni &quot; Gran Turismo Spyder&quot; dep ataydılar, bul bolsa Ferrari &quot; spyder&quot; hám &quot; targa&quot; ortasındaǵı farqni bilmaydi, degen nadurıs shamanı keltirip shıǵaradı, basqasha atalǵan birden-bir targa esaptan tısqarı esaplanadı.
* [[File:Ferrari_F355_(1999).jpg|thumb|Ferrari F355]] Model nomeriniń aqırında jaylasqan '''GTO (&quot; Gran Turismo Omologata&quot;) aldınǵısınıń ózgertirilgen versiyasın ańlatadı. ''' Bul kóshede nızamlı bolǵan halda báygeden paydalanıw ushın mólsherlengen hám rawajlanıwlastırılgan modeldi belgileydi. Tek ush modelde bul ush hárip ámeldegi: 1962-jıl 250 GTO, 1984-jıl 288 GTO hám 2010 -jıl 599 GTO.

Bul ataw sisteması shálkes bolıwı múmkin, sebebi birpara pútkilley basqa transport quralları birdey dvigatel túri hám kuzov usılınan paydalanǵan. Kóplegen Ferrarilarda, sonıń menen birge, olardı anıqlaw ushın basqa atlar (mısalı, Daytona) qoyılǵan. Kóplegen bunday atlar tiykarınan rásmiy zavod atları emes. Daytona atı Ferrarining 1967-jıl fevralında [[:en:24 Hours of Daytona|24 saatlıq Daytona 330 P4]]menen úsh márte tabıslı bolıwın ańlatadı&lt;ref&gt;[https://web. archive. org/web/20110514060332/http://www. wspr-racing. com/wspr/results/wscc/ms1967. html &quot; World Championship 1967&quot; ]&lt;/ref&gt;. Tek 19730 -jıldaǵı Daytona 24 saatlıq jarısında NART tárepinen basqarılatuǵın [[:en:Ferrari Daytona#365 GTB/4 and GTS/4|365 GTB/4 Porsche 911]] den keyin ekinshi boldı&lt;ref&gt;[https://web. archive. org/web/20110514060120/http://www. wspr-racing. com/wspr/results/wscc/ms1973. html &quot; World Championship 1973&quot; ]&lt;/ref&gt;.

Hár qıylı [[:en:Dino  (automobile)|Dino]] modelleri Enzoning balası Dino Ferrari húrmetine atalǵan hám Ferrari tárepinen Dinos retinde sotilgan.

1990 -jıllardıń ortalarında Ferrari barlıq modellerdiń basına &quot; F&quot; hárıbin qosdı (bul ámeliyat [[:en:Ferrari Testarossa#F512 M|F512 M]] hám [[:en:Ferrari F355|F355]] den keyin tark etilgen, lekin [[:en:Ferrari F430|F430]]menen taǵı qabıl etilgen, biraq onıń miyrasxorı [[:en:Ferrari 458|Ferrari 458]]menen emes).

== Derekler ==

[[Kategoriya:Mashın]]</text>
      <sha1>kbdf3c98h1ewr8ml3bu98tvwu18zc53</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Caratanana</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6977</id>
    <revision>
      <id>120410</id>
      <parentid>113788</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:38:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (2),  –  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120410</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1092" sha1="9kqpg9rup3yiiy84sss6l22h26xbi1t" xml:space="preserve">'''Caratanana''' ([[Malagasi tili|malag.]] ''Tsaratanana'') — [[Madagaskar]]dıń arqa aymaǵındaǵı taw dizbegi. Tawdıń bulay atalıwı oǵan jaqın jaylasqan awıldıń atı menen baylanıslı dep esaplanadı. [[Malagasi tili]]nde &quot;cara&quot; — '''&quot;shıraylı, jaqsı&quot;''', &quot;tanana&quot; — '''&quot;awıl&quot;''' degendi ańlatadı &lt;ref&gt;Поспелов Е.М. Географические названия мира: Топонимический словарь: около 5000 единиц / Отв. ред. Р.А.Агеева. — 2-е изд., стереотип. — М.: Русские словари, ООО «Издательство Астрель», ООО «Издательство АСТ», 2001.&lt;/ref&gt;.

== Siltemeler ==
* [https://web.archive.org/web/20200625000000/https://https//udn.com/news/story/121424/4659358://dic.academic.ru/dic.nsf/enc_geo/12013/%D0%A6%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D0%B0/ Сайт «Словари и энциклопедии на «Академике»».] // academic.ru

== Ádebiyatlar ==
[[Kategoriya: Afrika]]
[[Kategoriya:Madagaskar]]</text>
      <sha1>9kqpg9rup3yiiy84sss6l22h26xbi1t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ford</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7054</id>
    <revision>
      <id>120770</id>
      <parentid>48855</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:08:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (7) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120770</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4435" sha1="n9b853p5s15140d8488uz4i6ulcox4r" xml:space="preserve">[[File:Ford logo flat.svg|thumb|Ford logo flat]]
'''Ford''' — Amerika avtomobil óndiriwshisi. Ol 1903-jıl 16 iyunda Detroytda Genri Ford tárepinen tiykar salınǵan. Burınları Dirborndagi zavodta 100000 ǵa jaqın adam islegen. Házirde ol jeńil avtomobiller, júk mashinaları, avtobuslar, awıl xojalıǵı mashinaları hám mashinaları, IT-úskeneleri hám basqa ónimler islep shıǵaratuǵın avtomobilsozlik sanaatı daǵı iri kompaniya esaplanadı. Kompaniyada 246 mıńǵa jaqın xızmetker isleydi (2008-jıl iyunınan ). Ford [[AQSh]]&lt;nowiki/&gt;dagi ekinshi iri avtomobil óndiriwshisi hám dúnyadaǵı besinshi iri avtomobil óndiriwshisi.

== Tariyxı ==
1908-jılda Model T tuwıldı. 19 jıl hám 15 million T modelin óndiris shıǵarıwdan keyin, Ford Motor Company dúnyanı qamtıp alǵan iri sanaat kompleksine aylandı. 1925-jılda Ford Motor Company Linkoln Motor Companyni satıp aldı hám sol at astında sánatli avtomobiller islep shıǵardı. 1930-jıllarda &quot; Merkuriy&quot; atı ortasha bahadaǵı avtomobillerge tiykarlanǵan bólindine berildi. Ford Motor Company rawajlanıp bardı.

1930-jıllarda Ford joqarılaw qawipsizlik ushın temperli old aynalı birinshi avtomobil bolǵan Model A ni usınıs etdi. 1932 jılda birinshi arzan v8 dvigatelin jumısqa túsirdi. 1948 jılda Ford F-ceriyali júk mashinaların islep shıǵarıwdı basladı. 20 jıldan kóbirek waqıt ótkennen, 1956-jılda zavod tereńligi dúzilgen rul, old tor, birinshi qawipsizlik qamarları sıyaqlı jańalıqlardı óz ishine alǵan birinshi avtomobil qawipsizligi paketin usınıs etedi. arqa otırǵıshlar qorǵawı hám qálegen ásbaplar paneli. 1957-jılda qapı daǵı balalar qawipsizligi qulıplarınan tısqarı hám sol jılı birinshi tartıp alınatuǵın qattı tóbe hám ǵalabalıq islep shıǵarılǵan altı otırǵıshlı avtomobil. Ford Mustang islep shıǵarıw liniyasiga 1964 jılda hám keyingi jılda innovciyalıq qawipsizlik qamarın eskertiw shıraǵı menen tanıstırıldı.

1965-jılda Ford 1996-jılda onı toqtatgan, biraq búgingi kúnde onı qayta jumısqa túsirgen Bronco sport -kommunal avtomobilin islep shıǵarıwdı basladı.

1976-jılda Ford óziniń kishi qala avtomobili Ford Fiestani járiyaladı, bul pul ushın jaqsı baha edi hám ol búgingi kúnde islep shıǵarılıp atır.

1980-jıllarda dúnya boylap Ford tárepinen bir neshe tabıslı avtomobiller usınıldı. Sonday etip, Ford brendga jańa klientlerdi tartıw hám avtomobillerin jáne de zamanagóyroq qılıw niyetinde óziniń birinshi úlken uranı &quot;Siz aqırǵı payıtlarda Ford haydadingizmi? &quot;1990 hám 1994-jıllarda Ford Britaniya brendlari bolǵan Jaguar Cars hám Aston Martin ni satıp aldı. 1990 -jıllardıń ortalarında kompaniya Amerika hám Evropada kóplegen avtomobillerdi satıwdı dawam ettirdi, atap aytqanda Ford Focus (Arqa Amerika hám Evropada), Ford Galaxy (Arqa Amerikada islep shıǵarılǵan modellestirilgen Ford Aerostar), Ford. Ka (Evropada satıladı), Ford Mondeo (Amerika hám Evropa modelleri), Ford Puma (Amerika versiyası Mercury Cougar usılına uqsas usılǵa iye Ford Fiesta tiykarında ) turaqlı Amerika ekonomikasında tómen janar may bahaları menen. Jańa mıń jıllıqtıń keliwi menen den sawlıqtı saqlaw jobalarına sarplanǵan aqshalar, janar may bahasınıń eliriwi hám ekonomikanıń tómenlep baratırǵan bazarda krizisqa dús keliwi satıwdıń tómenlewine hám payda marjasining qısqarıwına alıp keldi. Búgingi kúnde kompaniya paydasınıń úlken bólegi Ford Motor Credit Company tárepinen usınıs etilgen kreditni finanslıq támiynlewden keledi.

2000-jıldan 2010-jılǵa shekem Ford 2003-jılda C-Max, 2006-jılda S-Max hám 2012-jılda B-Max'ni jumısqa túsirgen. 2008-jılda Ford avtomobil sınshıları arasında jaqsı abırayǵa iye bolǵan Ford Kuga orta ólshemli sport avtomobilin usınıs etdi. 2012-jılda Ford házirgi kúnde óziniń flagman pikap modellerinen birin, F ceriyali konstruktsiyaga tiykarlanǵan Ford Rangerni islep shıǵarıwdı basladı.

Sońǵı jıllarda Ford mıynet haqı hám islep shıǵarıw ǵárejetlerin kemeytiw maqsetinde qayta qurıw hám qayta qurıwdan ótti. Ol óz kolleksiyasidan Aston Martin, Land Rover, Jaguar hám volvo sıyaqlı birpara brendlarni sotdi. 2021 jılda ol elektromobil óndiriwshi Rivian menen sheriklik etiwge itibar qaratdı.

[[Kategoriya:Avtomobiller]]</text>
      <sha1>n9b853p5s15140d8488uz4i6ulcox4r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dmitriy Bernackiy</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7057</id>
    <revision>
      <id>120593</id>
      <parentid>113860</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:07:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120593</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2359" sha1="8azk1p881v9vfoqwd29cef1eu9az3dd" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı
|name = Dmitriy Bernackiy
|image = Dmitriy Bernackiy.jpg
|birthname = Dmitriy Bernackiy
|birthdate = anıqlanbaǵan
|deathplace = anıqlanbaǵan
|period = 1960-1994-jılları
|awards = Sovetler Awqamınıń Qaharmanı, Ekinshi jer júzilik urıstıń I-II dárejeli, Lenin, Altın Juldız ordenleri
}}{{Shaxs infoqutısı}}

'''Dmitriy Bernackiy''' — Ekinshi jet júzilik urıs qatnasıwshısı, buxgalter.

== Mártlikleri ==
1941-jılı Armiya qatarına shaqırılıp, Orlov áskeriy uchilishesine oqıwǵa kiredi. 1942-jılı uchilisheni tabıslı tamamlaǵan ol sawash maydanına qaray atlanadı. Urısqa shekem Tórtkúlde buxgalter bolıp jumıs islegen jáne bir qaharman jerlesimiz. Sawashlarda óziniń batırlıǵı hám erjúrekligi menen kózge túsken ol 1-Ukraina frontınıń 5-gvardiya armiyası 4-atqıshlar diviziyasınıń 38-polkınıń 3-batalonında aǵa adyudant lawazımına shekem kóterilip, gvardiya kapitanı áskeriy dárejesine iye boladı.
Dmitriy Bernackiy ásirese, Ukraina hám Polsha mámleketleri aymaǵın fashistlerden azat etiwde ayrıqsha qaharmanlıqlar isleydi. Atap aytqanda, ol 1945-jıldıń 20-yanvarınan 21-yanvarına óter túnde Oder dáryasınan birinshiler qatarında keship ótip, ózi basqarǵan topar menen dushpanlar iyelep turǵan placdarmdı basıp alıwǵa miyasar boladı hám fashistlerdiń hújimlerin mártlershe qaytarıp turadı. Bul sawashta batır jerlesimiz Dmitriy Bernackiy awır jaraqat alıp qazalanadı hám Polsha mámleketiniń Klyuchbork Opolskogo voevodası aymaǵına jerlenedi.

== Jetiskenligi ==

SSSR Joqarǵı Keńesi Prezidiumınıń 1945-jıl 27-iyundegi Pármanı menen «Sawashlarda kórsetken erligi hám mártligi ushın» qaraqalpaqstanlı jawınger gvardiya kapitanı Dmitriy Vasilevich Bernackiyge óliminen soń Sovetler Awqamınıń Qaharmanı ataǵı beriledi.
Ol sawashlarda kórsetken qaharmanlıqları ushın Watandarlıq urıstıń I-II dárejeli, Lenin, Altın Juldız ordenleri menen de sıylıqlanadı.

== Atın máńgilestiriw ==
Qaharmannıń atına Tórtkúl qalasında kóshe qoyılǵan.

== Dárekler ==

# [https://web.archive.org/web/20221028055352/https://karinform.uz/kk/article/11749 Karinform.uz]

[[Kategoriya:Qaraqalpaqstan]]
[[Kategoriya:Qaraqalpaq ásker]]
[[Kategoriya:Urıs]]


{{shala}}

== Derekler ==
{{derekler}}</text>
      <sha1>8azk1p881v9vfoqwd29cef1eu9az3dd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Allaniyaz Óteniyazov</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7059</id>
    <revision>
      <id>120889</id>
      <parentid>113691</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T11:00:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120889</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5370" sha1="6lrot4cp3nu1zkjc6h2xqz3cxsfmebj" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı
|qaraqalpaqsha atı        =Allaniyaz Óteniyazov 
|negizgi atı              = 
|súwret                   = 
|súwret eni               =
|súwret táriypi           = 
|tuwılǵan waqtındaǵı atı  = 
|tuwılǵan sánesi          = 1.06.1936
|tuwılǵan jeri            = Qazayaqlı awılı, [[Kegeyli rayonı]]
|qaytıs bolǵan sánesi     = 27.01.2006
|qaytıs bolǵan jeri       = [[Tashkent]]
|puqaralıǵı               = 
|milleti                  = [[Qaraqalpaqlar|qaraqalpaq]]
|kásibi                   = oqıtıwshı, baǵban, qurıwshı
|oqıǵan jeri              = Qaraqalpaq mámleketlik pedagogikalıq institutı (házirgi [[Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutı|Ájiniyaz atındaǵı Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutı]])
|iskerlik jılları         = 1962—2004-jıllar
|belgili pikirleri        = 
|ákesi                    = 
|anası                    = 
|ómirlik joldası          = 
|ómirlik joldasları       = 
|perzentleri              = 
|sıylıqları               = [[Ózbekstan Qaharmanı]] (2001), [[«Mehnat shuhrati» ordeni]] (1995)
|ataqları                 = Qaraqalpaqstan Respublikasında xızmet kórsetken oqıtıwshı (1986), Ózbekstan xalıq oqıtıwshısı (1992)
|sayt                     = 
|qolı                     = 
|atı=Allaniyaz Óteniyazov|portret=Allaniyaz Óteniyazov.jpg|eni=200px|táriypi=A. Óteniyazov portreti}}
'''Allaniyaz Óteniyazov''' (1936-2006) — [[Ózbekstan Qaharmanı]] (2001&lt;ref&gt;[https://lex.uz/ru/docs/2369465/ Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining PF-2918-sonli Farmoni]&lt;/ref&gt;), Ózbekstan xalıq oqıtıwshısı (1992), Qaraqalpaqstan Respublikasında xızmet kórsetken oqıtıwshı (1986 ), [[«Mehnat shuhrati» ordeni|«Mehnat shuhrati» ordeni]] (1995).

== Ómiri ==
1936-jılı 1-iyun kúni [[Kegeyli rayonı]] Qazayaqlı awılda diyqan shańaraǵında dúnyaǵa kelgen. 1949-jılda anası menen dayısınıń qasına — házirgi [[Nókis rayonı]] Uzınkól awılına kóship keledi. Allaniyaz [[Nókis qalasi|Nókis qalası]]ndaǵı mektepte oqıp júrgen waqtında úyinde palız eginleri jetistirgen.

Ol 1956-jılı Qaraqalpaq mámleketlik pedagogikalıq institutınıń (házirgi [[Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutı|Ájiniyaz atındaǵı Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutı]]) shet tilleri fakulteti [[inglis tili]]&lt;ref&gt;{{Kitap deregi|title=Yangi O'zbekiston — maktab ostonasidan boshlanadi [Izomaterial]: kitob-albom/ Xalq ta'limi vazirligi -Toshkent : 2021.|year=2021}}&lt;/ref&gt; baǵdarına oqıwǵa kirip, 1962-jılı pitkeredi.

Studentlik jıllarında paxta terimine qatnasıp, hár jılı 15-16 tonnadan aslam paxta teretuǵın bolǵan. Ol 1962—2002-jılları [[Nókis rayonı]]ndaǵı 4-sanlı mektepte 42 jıl dawamında muǵallim bolıp isleydi.

Allaniyaz Óteniyazov ómirlik joldası menen birge bir ul, eki qızdı tárbiyalap, kámalǵa keltiredi.

== Iskerligi ==
Pidayı ustaz 1954-jıldan baslap oqıwshılarǵa sabaq ótiw menen bir qatarda qısqı hám jazǵı demalıs waqıtlarında jalǵız baslı, járdemge mútáj 42 dana qariyalarǵa úy-jay qurıp berip, bul miynetleri ushın aqsha almaǵan&lt;ref&gt;[https://www.gazeta.uz/oz/2018/12/24/nukuslik-muallim/ Nukuslik-muallim]&lt;/ref&gt;.

Ómiri dawamında 40 turaq jay, 2 mektep, 30 orınlıq 2 balalar baǵshası, 2 medicinalıq xızmet ornı, 1 kitapxana imaratın óz miyneti arqasında qurıp pitkerip, xalıqqa sawǵa etken. Hámme qurǵan úyleri ushın jeke ózi heshqanday texnikalardıń járdemisiz 860 mıń dana gerbish quyǵan.

1999-jılı [[Nókis rayonı]]nda «Saqawat» fermer xojalıǵın shólkemlestirip, alma, erik, shabdalı baǵların egedi. Bul baǵlardıń miywelerinen [[Xojeli rayonı]]ndaǵı Mehribanlıq úyi tárbiyalanıwshıları birinshi bolıp paydalanǵan. Xojalıq aymaǵındaǵı jumıssız xalıqtıń bántligin támiyinlegen. 2000-jılı 15 gektarlıq maydanǵa baǵ egedi. Onnan tısqarı 174 shańaraqtıń úyin kapital remontlaǵan. Hámme qurǵan úyleri ushın jeke ózi hesh qanday texnikalardıń járdemisiz 860 mıń dana gerbish quyǵan&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20221010152238/https://m.kun.uz/uz/news/2020/05/04/saxovatda-otgan-umr-yoki-qoraqalpoq-hotamtoyi Saxovatda oʻtgan umr yoki qoraqalpoq hotamtoyi]&lt;/ref&gt;.

Allaniyaz Óteniyazovtıń bunday miynetleri joqarı bahalanıp, oǵan «Ózbekstan selekcionerleri» húrmetli ataǵı, [[«Mehnat shuhrati» ordeni|«Mehnat shuhrati» ordeni]] menen sıylıqlanǵan. Onıń ómiri hám iygilikli jumısları haqqında 3 film islengen. Allaniyaz Óteniyazovtıń miynetleri dúnyada teńsiz atanıp, «Ginnes rekordları» kitabına kirgizildi.

Allaniyaz Óteniyazov 2006-jıl 26-yanvarda [[Tashkent|Tashkent qalası]]nda qaytıs bolǵan.

== Sıylıqları ==
* [[Ózbekstan Qaharmanı]] (2001)
* Ózbekstan xalıq oqıtıwshısı (1992)
* [[«Mehnat shuhrati» ordeni|«Mehnat shuhrati» ordeni]] (1995)
* Qaraqalpaqstan Respublikasında xızmet kórsetken oqıtıwshı (1986)

== Siltemeler ==

*[https://ndpi.uz Allaniyaz Óteniyazov haqqında maqala]

== Derekler ==
{{Derekler}}
{{Ózbekstan Qaharmanı sıylıǵın alǵan Qaraqalpaqstanlılar}}

[[Kategoriya:Qaraqalpaqstanlı qaharmanlar]]
[[Kategoriya:Ózbekstan qaharmanları]]
[[Kategoriya:1936-jılı tuwılǵanlar]]
[[Kategoriya:2006-jılı qaytıs bolǵanlar]]</text>
      <sha1>6lrot4cp3nu1zkjc6h2xqz3cxsfmebj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>E (latın)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7063</id>
    <revision>
      <id>120622</id>
      <parentid>113882</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:35:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120622</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1795" sha1="5rfg9ofc0pexpr0e2mfzbtnzhknhl64" xml:space="preserve">'''E''' háribi túpkilikli hám basqa da ózlestirme sózlerdiń barlıq esitilgen orınlarında dara '''e''' túrinde jazıladı: '''ertek, erik, egin, etik, emlewxana, eki, terek, mektep, besik, besew, kerege, egew, shelek, bereket, kesek, iyne, gúze, túye, shege, ekonomika, ekologiya, elektr, ekran, ekvator, eksport, epitet, Estrada, estetika, eston, etika, etil, Evropa''' t.b. Túpkilikli sózlerdiń basında '''ye''' túrinde, shet tillerinen ózlestirilgen sózlerde '''e''' túrinde aytılǵanı menen, jazıwda '''e''' háribi jazıladı&lt;ref&gt;Mádenbay Dáwletov, Shamshetdin Abdinazimov, Aytmurat Alniyazov. Qaraqalpaq tili imla qaǵıydalarınıń jıynaǵı. Nókis. «Bilim». 2016. 6-bet.&lt;/ref&gt;.

'''1.''' Til menen iyektiń sál tómen túsip, jaqtıń tar ashılıwı arqalı payda bolatuǵın jińishke dawıslı ses, fonema. '''E''' — tildiń qanday háripte bolıwı jaǵınan til aldı, erin qatnasıwı jaǵınan eziwlik ses. Máselen: '''E''' sózdiń barlıq buwınlarında kele beredi, ol túbirde de, qosımtada da qollanıladı. '''2.''' Usı jińishke dawıslı sesti bildiretuǵın qaraqalpaq álipbesindegi segizinshi háribi hám usınıń atı, ataması&lt;ref&gt;Қарақалпақ тилиниң түсиндирме сөзлиги. IV томлық. II том. Нөкис. «Қарақалпақстан». 1984. 94-bet.&lt;/ref&gt;.

== Ańlatıw ==
Kirilshedegi ayırıw belgisi qoyılıp jazılatuǵın ayırım sózler esitiliwinshe buwın qurılısı saqlanǵan halda '''obyekt, subyekt, syezd, razyezd''' ''(obiekt, subiekt, raziezd emes)'' túrinde jazıladı&lt;ref&gt;Mádenbay Dáwletov, Shamshetdin Abdinazimov, Aytmurat Alniyazov. Qaraqalpaq tili imla qaǵıydalarınıń jıynaǵı. Nókis. «Bilim». 2016. 6-bet.&lt;/ref&gt;.

== Derek ==
[[Kategoriya:Fonetika]]</text>
      <sha1>5rfg9ofc0pexpr0e2mfzbtnzhknhl64</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Erkin Vohidov</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7091</id>
    <revision>
      <id>120668</id>
      <parentid>113908</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:57:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120668</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7989" sha1="qop9bizpc35ulmohl4p6pozq23bsdpl" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı
|name = [[Erkin Vahidov]]
|image = 
|birthname = Erkin Vahidov 
|birthdate = 1939-jılı
|deathplace = 2016-jıl
|nationality = [[Ózbek]]
|period = 1939-2016-jılları
|awards = Ózbekistan xalıq jazıwshısı}}

'''Erkin Vohidov''' (1936-jıl 28-dekabr, Altıarıq rayonı, [[Ferǵana wálayatı]], Ózbekstan SSR — 2016-jıl 30-may, [[Tashkent]], [[Ózbekstan]]) — belgili ózbek shayırı, dramaturgi, kórkem ádebiyatqa baylanıslı awdarmashı hám mámleket ǵayratkeri&lt;ref name=&quot;EL&quot;&gt;{{cite encyclopedia | year = 1988 | title = Vohidov, Erkin | encyclopedia = Ensiklopedik lugʻat | publisher = [[Oʻzbek sovet ensiklopediyasi]] | location = [[Toshkent]] | language = | id = 5-89890-002-0 | page = 166 | volume = 1}}&lt;/ref&gt;. Óz qosıqların jazıw menen bir qatarda belgili shet el dóretiwshileri, atap aytqanda, [[Aleksandr Tvardovskiy]], [[Johann Wolfgang von Goethe]], [[Muhammad Iqbol]], [[Rasul Gamzatov]] hám de [[Sergey Esenin]] dóretpelerin joqarı uqıp penen ózbek tiline awdarmalaǵan. Ásirese, shayırdıń Esenin dóretpelerinen hám Gyotenıń «Faust» shıǵarmasın awdarmalawı itibarǵa ılayıq bolıp tabıladı.

= Ómiri =
Erkin Vohidov 1939-jılı [[Ferǵana|Ferǵana]] wálayatınıń Altıarıq aymaǵında oqıtıwshılar shańaraǵında tuwılǵan&lt;ref&gt;{{kitap deregi|author1=S. Mirvaliev|author2=R. Shokirova|title=Oʻzbek adiblari|date=2016|publisher=[[Gʻafur Gʻulom nomidagi Adabiyot va sanʼat nashriyoti]]|location=Toshkent}}&lt;/ref&gt;. 1960-jılı Tashkent mámleketlik universitetiniń filologiya fakultetin pitkergennen soń, &quot;Jas gvardiya&quot; hám Ǵafur Ǵulam atındaǵı ádebiyat hám mádeniyat baspalarında isleydi. Birneshe jıl &quot;Yoshlik&quot; jurnalında bas redaktor wazıypasın atqaradı. Shayır 1983-jılı &quot;Shıǵıs jaǵısı&quot; toplamı ushın Hamza atındaǵı Ózbekistan mámleketlik sıylıǵın alıwǵa miyasar boladı. Ol &quot;Húrmet belgisi&quot; ordeni menen sıylıqlandı. &quot;Ózbekistan xalıq shayırı&quot; hám &quot;Ózbekistan Qaharmanı&quot; degen húrmetli ataqlardıń iyesi. Sonıń menen birge, birneshe mártebe Ózbekistan xalıq deputatı bolıp saylandı.
Shayır 2016-jılı 30-mayda dúnyadan ótti&lt;ref&gt;{{web deregi|title=Oʻzbekiston Xalq shoiri Erkin Vohidov vafot etdi|url=http://www.bbc.com/uzbek/lotin/2016/05/160530_latin_erkin_vohidov_died|website=BBC Oʻzbek xizmati|accessdate=12.04.2018|date=30.05.2016}}&lt;/ref&gt;..

= Dóretiwshiligi =
E. Vohidov ózbek ádebiyatına ótken ásirdiń 60-jıllarında kirip keldi. Hafiz Sheraziy, Bedil, Fridrix Shiller, Gyote, A. Pushkin, A. Blok, Rasul Gamzatov sıyaqlı talant iyeleriniń shıǵarmaların ózbek tiline awdardı. Ásirese, Gyoteniń &quot;Faust&quot;, S. Eseninniń &quot;Parsı namaları&quot; sheberlik penen awdaradı. Shayırdıń dáslepki &quot;Tań nápesi&quot; (1961), &quot;Aqıl hám júrek&quot; (1963), &quot;Meniń juldızım&quot; (1964) sıyaqlı toplamları esaplanadı. Bunnan basqa &quot;Saza&quot; (1965), &quot;Házirgi jaslar&quot; (1974), &quot;Tiri planetalar&quot; (1978), &quot;Shıǵıs jaǵısı&quot; (1981), &quot;Muhabbatnama&quot;, &quot;Sadaqatnama&quot; (1981) toplamları bar. Shayır 2000-jılı saylandı shıǵarmaların tórt kitapqa biriktirip, arnawlı kitap etip shıǵardı. Shayırdıń óspirimlik hám jaslıq jılları jazǵan shıǵarmaları &quot;Muhabbat sawdası&quot; kitabında, orta jasta dóretken qosıqları &quot;Qosıq dúnyası&quot; kitabında, eliw jastan keyingi shıǵarmaları &quot;Ómir dáryası&quot; toplamında, hár túrli jılları jazılǵan qosıqları menen aforizmlik(hikmetleri) shıǵarmaları &quot;Kewil sazası&quot; kitaplarında basılıp shıqtı. E. Vohidov &quot;Biyik turmıs tańı&quot; (1960), &quot;Arzıw shámeni&quot;, &quot;Saza&quot; (1964), &quot;Palatkkada jazılǵan dástan&quot; (1966), &quot;Ruwxlar qozǵalańı&quot; (1979) sıyaqlı birneshe dástanların dóretti.

{{div col|3}}
== Poeziyalıq shıǵarmaları ==
* «[[Tong nafasi]]» (1961)
* «[[Qoʻshiqlarim sizga]]» (1962)
* «[[Yurak va aql]]» (1963)
* «[[Mening yulduzim]]» (1964)
* «[[Nido. Dostonlar|Nido]]» (1965)
* «[[Lirika (Vohidov asari)|Lirika]]» (1965)
* «[[Palatkada yozilgan doston]]» (1967)
* «[[Yoshlik devoni]]» (1969)
* «[[Charogʻbon]]» (1970)
* «[[Quyosh maskani]]» (1972)
* «[[Dostonlar]]» (1973)
* «[[Muhabbat (Vohidov asari)|Muhabbat]]» (1976)
* «[[Tirik sayyoralar]]» (1978)
* «[[Ruhlar isyoni]]» (1980)
* «[[Sharqiy qirgʻoq]]» (1980)
* «[[Kelajakka maktub]]» (1983)
* «[[Bedorlik (Vohidov asari)|Bedorlik]]» (1985)
* «[[Hozirgi yoshlar]]» (1986)
* «Saylanma»
** «[[Muhabbatnoma (Vohidov asari)|Birinchi jild: Muhabbatnoma]]» (1986)
** «[[Sadoqatnoma (Vohidov asari)|Ikkinchi jild: Sadoqatnoma]]» (1986)
* «[[Daraxtlar suhbati]]» (1988)
* «[[Kuy avjida uzilmasin tor]]» (1991)
* «[[Oʻrtada begona yoʻq]]» (1991)
* «[[Yaxshidir achchiq haqiqat]]» (1992)
* «[[Qumursqalar jangi]]» (1993)
* «Saylanma»
** «[[Ishq savdosi|Birinchi jild: Ishq savdosi]]» (2000)
** «[[Sheʼr dunyosi|Ikkinchi jild: Sheʼr dunyosi]]» (2001)
** «[[Umrim daryosi|Uchinchi jild: Umrim daryosi]]» (2001)
* «[[Oʻzbegim: Sheʼrlar]]» (2005)
* «[[Oʻzbegim (Vohidov asari, 2006)|Oʻzbegim]]» (2006)
* «[[Orzuli dunyo]]» (2010)
* «[[Tabassum (Vohidov asari)|Tabassum]]» (2010)
* «[[Yangi sheʼrlar]]» (2014)
* «[[Zamin sayyorasi]]» (2014)
* «[[Inson (Vohidov asari)|Inson]]» (2015)
* «Saylanma»
** «[[Bahor tarovati|Birinchi jild: Bahor tarovati]]» (2015)
** «[[Yoz harorati|Ikkinchi jild: Yoz harorati]]» (2015)
** «[[Kuz saxovati|Uchinchi jild: Kuz saxovati]]» (2016)
** «[[Qish halovati|Toʻrtinchi jild: Qish halovati]]» (2016)
&lt;!-- ** «[[Tarjimalar: Aleksandr Blok, Sergey Yesenin va boshqalar|Yettinchi jild: Tarjimalar: Aleksandr Blok, Sergey Yesenin va boshqalar]]» (rejalashtirilgan)
** «[[Tarjimalar: Johann Wolfgang von Goethe Fausti|Sakkizinchi jild: Tarjimalar: Johann Wolfgang von Goethe Fausti]]» (rejalashtirilgan)--&gt;
* «[[Sheʼrlar (Vohidov asari)|Sheʼrlar]]» (2016)
* «[[Qiziquvchan Matmusa: Hajviyalar]]» (2017)
* «[[Oʻzbegim (Vohidov asari, 2017)|Oʻzbegim]]» (2017) &lt;!-- 2019-yil ayni ISBN bilan qayta nashr qilingan--&gt;
* تاریخینگ دیر مینگ عصرلر ایچره پنهان اوزبیگیم («Tarixingdir ming asrlar ichra pinhon, oʻzbegim») (2017) ([[Afgʻoniston]]da [[arab yozuvi]]da chop etilgan)
* «[[Mening yulduzim (2018)|Mening yulduzim]]» (2018)
* «[[Qiziquvchan Matmusa]]» (2018)
* «[[Tanlangan asarlar (Vohidov asari)|Tanlangan asarlar]]» (2018)
* ارواحلر قوزغلانی («Arvohlar qoʻzgʻaloni» (original asar nomi «Ruhlar isyoni»)) (2018) (Afgʻonistonda arab yozuvida chop etilgan)
* «[[Dilda ishq daryochadir...]]» (2019)	
* «[[Soʻz chamani: Erkin Vohidov|Soʻz chamani]]» (2020)
* «[[Sheʼrlar toʻplami]]» (2023)

=== Prozalıq shıǵarmaları ===
* «[[Adabiy portretlar]]» (1985) (hammualif)
* «[[Shoiru, sheʼru shuur]]» (1987)
* «[[Iztirob (Vohidov asari)|Iztirob]]» (1991)
* «Saylanma»
** «[[Koʻngil nidosi|Toʻrtinchi jild: Koʻngil nidosi]]» (2001)
* «[[Soʻz latofati]]» (2014)
* «Saylanma»
** «[[Qalb sadoqati|Beshinchi jild: Qalb sadoqati]]» (2018)
** «[[Erk saodati|Oltinchi jild: Erk saodati]]» (2018)

=== Rus tilinde baspadan shıqqan poeziyalıq toplamları ===
Vohidovtıń kóplegen qosıqları [[rus tili]]ne awdarmalanǵan. Tómende shayırdıń rus tilinde baspadan shıqqan toplamları keltirilgen.
* «Лирика» («Lirika») (1970)
* «Стихи» («Sheʼrlar») (1974)
* «Узелок на память» («Uchi tugilgan roʻmolcha») (1980)
* «Восстание бессмертных» («Ruhlar isyoni») (1983)
* «Линия жизни» («Hayot yoʻli») (1984)
* «В минуту песни не порвись, струна...» («Kuy avjida uzilmasin tor») (1986)
{{div col end}}

== Derekler ==
{{Derekler}}

[[Kategoriya:Jazıwshılar]]
[[Kategoriya:Ózbekstan qaharmanları]]
[[Kategoriya:Ózbekstan xalıq shayırları]]
[[Kategoriya:Ferǵana wálayatında tuwılǵanlar]]
[[Kategoriya:Tashkent wálayatında qaytıs bolǵanlar]]


{{shala}}</text>
      <sha1>qop9bizpc35ulmohl4p6pozq23bsdpl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Furqat Yusupov</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7125</id>
    <revision>
      <id>120821</id>
      <parentid>113974</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:29:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — , ģ → ǵ (3) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120821</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3080" sha1="f8t2pmghe66zgwe4llm52svui9zw19r" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı
|name = Furqat Yusupov
|image = Furqatt.png
|birthname = Furqat Yusupov 
|birthdate = 1992-jılı
|deathplace = 2018-jılı
|nationality = [[Ózbek]]
|period =
|awards = «Ózbekstan belgisi» kókirek nıshanı
}}
'''Yusupov Furqat''' — [[Kruz.uz]] saytınıń tiykarshısı.

== Biografiya ==
1992-jılı 11-dekabr kúni Xorezm wálayatı, Xiva qalasında tuwılǵan. 1999-jılı Xiva rayonındaǵı 4-sanlı mekteptiń 1-klasına qabıllandı. 2003-jılı Nókis qalasındaǵı 37-sanlı mektepti oqıwdı dawam ettirdi. 2008-jılı mektepti tabıslı tamamlap QMU qasındaǵı 1-sanlı akademikalıq liceyde oqıwdı dawam ettirdi. 2011-jılı bolsa QMU Qaraqalpaq filologiyasi fakulteti, jurnalistika tálim baǵdarına oqıwǵa kirdi.

== Dóretiwshiligi ==
2008-jıldan baslap «Erudit-sport» hám «Interfutbol» gazetalarına maqala hám qosıqlar jaza basladı. 2011-jıldan baslap bolsa Namangan qalasında baspadan shıǵatuǵın «Interfutbol» gazetasınıń sırtqı xabarshısı retinde iskerlik júrgize basladı. Sol kúnge shekem onıń «Interfutbol» gazetasında 91, «Erudit-sport» gazetasına 61, «Chempion» gazetasında 2, «Ásir futboli» gazetasında 1, «Qaraqalpaq universiteti» gazetasında 6 maqalası basıp shıǵarıldı. Sonıń menen birge 3 ilimiy maqalası, atap aytqanda solardıń birewi Sankt-Peterburga shıǵatuǵın ilimiy jurnalda basıp shıǵarıldı.
Ol internet jurnalistikasi menen de shuǵıllandı. «www. interfutbol. uz», «www. uff. uz», «www. stadion. uz», «www. chempionat. uz», «www. fchisor. uz», «www. oazis. uz», «www. suńqarlar. uz», «www. megamedia. uz», «www. uznet. biz», «www. fi. uz», «www. uzbekarsenal. at. ua», «www.pikir. uz», «fip. ucoz. ru», «gazetaNet», «www. ájayıp. com», «www. ıshqıpaz. biz», «www. kewilli. com», «www.jpg. uz», «www. bildirgishi. uz», «www. fk. uz», «manunited. uz», «chelsi. uz», «arena. uz», «intersport. uz», «milliy. biz» sıyaqlı 20 dan artıq saytlarda 200 den artıq maqala, qosıq hám gúrrińleri shıqtı. «Uff.uz» saytında «Football times» blogın júrgizdi.
Internettegi jeke blogi '''furqatyusupov.blogspot.com'''

== Jetiskenlikleri ==
2012-jıl «Keleshek dawısı» jaslar tańlawında, «Ádebiyat hám publitsisitika» baǵdarınıń «Publicistika» nominaciyasında Nókis qalalıq basqıshında 3-orındı, Qaraqalpaqstan Respublikası basqıshında bolsa jeńimpazlıqtı qolǵa kiritip Respublika basqıshına jollanba aldı. 19-26-dekabr sánelerinde Tashkent qalasında bolıp ótken Respublika basqıshında jeńimpazlıqtı qolǵa kirgizdi.
2012-jıl «Qatarlasqa -qatarlas» joybarınıń «Biz saw turmıs tárizi tárepdarımız» seminar-treninginde qatnasıp sertifikat menen sıylıqlandı. Ol Sporttıń futbol túrine qızıǵadı. 2010-jılı futbol boyınsha «Bárkámal áwlad» sport oyınları Nókis qala final basqıshında 1-orındı qolǵa kirgizdi. 2013-jılı bolsa «Keleshek dawısı» stipendianti atandı.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{shala}}</text>
      <sha1>f8t2pmghe66zgwe4llm52svui9zw19r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Flemington (New Jersey)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7156</id>
    <revision>
      <id>120765</id>
      <parentid>112272</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:05:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120765</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="528" sha1="b0yriver73gdl9rzujxw6wkss6lx9nz" xml:space="preserve">[[Fayl:Flemington,_NJ,_skyline.jpg|nobaý|Skyline of Flemington]]
'''Flemington''' [[Amerika Qurama Shtatları|AQShtıń]] New Jersey shtatında jaylasqan qala. Hunterdon County okrugi quramına kiredi.

== Xalqı ==
4267 adam xalıq jasaydı (2006).

== Geografiyası ==
Maydanı — 2,8 km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;. Sodan 2,8 km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; qurǵaqlıq, 0,0 km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; bolsa suw maydanınan turadı. Teńiz qáddinen ortasha 26 m biyiklikte jaylasqan.

== Derekler ==

[[Kategoriya:Qalalar]]
[[Kategoriya:Amerika Qurama Shtatları‎]]</text>
      <sha1>b0yriver73gdl9rzujxw6wkss6lx9nz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Deeringothamnus (Jalǵan pánje)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7162</id>
    <revision>
      <id>120548</id>
      <parentid>119179</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:53:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120548</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2191" sha1="2jtr00rka5k23gdy9odbq8ixm89q7aq" xml:space="preserve">
{| class=&quot;infobox biota&quot; style=&quot;text-align: left; width: 200px; font-size: 100%&quot;
! colspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)&quot; |''Deeringothamnus''&lt;br&gt; Jalǵan pánje
|-
| colspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align: center&quot; |[[Fayl:Deeringothamnus_pulchellus.JPG|sürmesiz]]
|-
| colspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align: center; font-size: 88%&quot; |''[[Deeringothamnus pulchellus]]''
|- style=&quot;text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)&quot;
|-
! colspan=&quot;2&quot; style=&quot;min-width:15em; text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)&quot; |[[Taxonomy (biology)|Ilimiy minezlemesi]] &lt;span class=&quot;plainlinks&quot; style=&quot;font-size:smaller; float:right; padding-right:0.4em; margin-left:-3em;&quot;&gt;[[Fayl:Red_Pencil_Icon.png|link=Template:Taxonomy/Deeringothamnus| e ]]&lt;/span&gt;
|-
|Tiykarı:
|[[Plant|Plantae]]
|-
|''1. Túsi'':
|[[Vascular plant|Tracheophytes]]
|-
|''2. Túsi'':
|[[Flowering plant|Angiosperms]]
|-
|''3. Túsi'':
|[[Magnoliids]]
|-
|Biologiyalıq túri:
|[[Magnoliales]]
|-
|Shańaraǵı:
|[[Annonaceae]]
|-
|Genus:
|''[[Deeringothamnus]]''&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[John Kunkel Small|kishi]]&lt;/small&gt;
|- style=&quot;text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)&quot;
|-
! colspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)&quot; |Túrleri
|-
| colspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align: left&quot; |
Maqalaǵa qarań
|}
'''Deeringothamnus''' (&quot;jalǵan pánje&quot; atı menen belgili) — [[Annonaceae]] shańaraǵına tiyisli eki túrge iye gulli ósimliklerdiń urpaǵi&lt;ref&gt;[https://www.ipni.org/p/586-2 Bulletin of the Torrey Botanical Club] [https://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/340 Arxivlengen]&lt;/ref&gt;. Watanı — [[Florida]]. Ekewi de [[Amerika Qurama Shtatları]]nıń joǵalıp ketiw qáwipi astındaǵı túrleri federal dizimine kiritilgen.

== Túrleri ==

* ''Deeringothamnus pulchellus''
* ''Deeringothamnus rugelii''

== Siltemeler ==

* [https://web.archive.org/web/20130711170000/http://biopl-a-181.plantbio.cornell.edu/ Plant systematics]
* [http://www.ppp-index.de/ PPP-index]
* [https://web.archive.org/web/20090115165326/http://www.catalogueoflife.org/search.php Catalogue of Life]
== Derekler ==
[[Kategoriya: Ósimlikler]]
[[Kategoriya: Biologiya]]</text>
      <sha1>2jtr00rka5k23gdy9odbq8ixm89q7aq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cingi</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7188</id>
    <revision>
      <id>120513</id>
      <parentid>119158</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:47:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120513</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4330" sha1="4g9uesas49i89i5hx8hvampubplpyze" xml:space="preserve">[[Fayl:Tsingy_-_099.jpg|300px|thumb|Madagaskardaǵı &quot;taslı toǵaylıq&quot; — cingi]]
'''Cingi''' ([[Rus tili|russhada]] ''цинги'', [[malagasi tili|malag.]] ''tsingy'') — [[Madagaskar]]dıń tawlı aymaqlarında jaylasqan hám keń maydanlarǵa sozılǵan, vertikal qırlı ushlarǵa iye &quot;taslı toǵaylıqlar&quot;dan ibarat dizbekler yamasa sol dizbeklerdiń bir shıńı. Bul ózine tán ekzotikalıq landshafttıń ayrıqsha túri álleqashan Madagaskar atawınıń belgili turistlik ornına aylanǵan bolıp, cingi hátte [[UNESCO]]nıń [[Jáhán miyrası obyektleri dizimi]]ne kirgizilgen.

Cingi tiykarınan atawdıń batıs jaǵasındaǵı [[Cingi-de-Bemaraxa]] qorıqxanası aymaǵında jaylasqan. Bul &quot;taslı toǵaylıqlar&quot;dıń bálentligi shama menen 70 metr, shıńları bolsa pıshaqtıń júzi sıyaqlı ótkir. Bunda ushqır qırlı taslar oǵada tıǵız jaylasqan bolıp, bul jerde hátte ósimlikler de kem ushıraydı: adamzat ushın bunday taw jınıslarına arnawlı úskenelersiz bekkem jarmasıp alıw derlik múmkin emes. Sonlıqtan cingi dizbekleri Madagaskar flora hám faunasınıń kóplegen endemikalıq túrleri ushın qolay jasaw jayı bolıp tabıladı. Bul jerlerde haywanlardan [[aq lemur]]lar hám ayırım jabayı quslar ushırasadı.

== Etimologiya ==
[[Malagasi tili]]nde bul taslı landshaft ''tsingy'' dep ataladı. Qızıǵı sonda, negizi [[Qaraqalpaq tili|qaraqalpaqshaǵa]] &quot;iyne&quot; dep awdarmalanatuǵın bul sóz &quot;taslı toǵaylıqlar&quot;dıń hám pútkil dizbeklerine, hám ayırım alınǵan bir shıńına qarata isletiledi. Demek grammatikalıq jaqtan alıp qarasaq, &quot;cingi&quot; hám birlik hám kóplik sanlardı bildiredi. Solay etip cingi dizbeklerin [[Qaraqalpaq tili|qaraqalpaqshada]] &quot;ayaq ushında juretuǵın jer&quot; yamasa &quot;jalań ayaq júriw imkansız jer&quot; dep ańlatıw múmkin&lt;ref&gt;https://travelask.ru/blog/posts/9137-zagadka-vozniknoveniya-kamennogo-lesa-na-madagaskare&lt;/ref&gt;.  Ayırım ilimpazlardıń shamalawınsha, jergilikli tildegi bul terminniń kelip shıǵıwı [[onomatopeya]]lıq tiykarǵa iye: vertikal ushqır qırlı &quot;taslı toǵaylıqlar&quot;ǵa samal kelip urılǵanda &quot;cingi&quot; sóziniń aytılıwı kibi dawıs shiǵadı eken. 

== Payda bolıw tariyxı ==
Qániygelerdiń pikirlerine qaraǵanda, bul taslı ushlar eki basqıshta qáliplesken. Dáslep bul aymaq [[dúnya okeanı]] astında jaylasqan bolıp, sol waqıtları cingilerdiń tiykarı, yaǵnıy tómengi bólegi payda bolǵan. [[Marjan rifleri]]niń qaldıǵı bolǵan bul suw astı maydanları millionlap jıllar dawamında ózinde kóp metrli porlı hám hákli shógindi kánlerin toplaǵan. Biraq cingilerdiń juwmaqlawshı qáliplesiwi qurǵaqlıqta, atawdıń bul bólegi [[geologiya]]lıq processler nátiyjesinde okean túbinen jer betine shıqqanınan keyin júz bergen. Ilimpazlardıń aytıwlarına qarasaq, cingilerdiń házirgi kóriniske keliwinde [[suw erroziyası]] sheshiwshi áhmiyetke iye bolsa da, samaldıń hám jawın suwınıń da orınları ayrıqsha. Porlı hám hákli jınıslar suw quramındaǵı ximiyalıq elementler tásirine hár túrli qarsılıq kórsetedi. Kúshli jawınlar nátiyjesinde turaqsız porlı shógindi jınısları erigen hám juwılıp ketken. Al [[ximiya]]lıq tárepten turaqlılaw hákli qatlamlar qalıp, shıńları ushqır taslı toǵaylardı payda etti. Sonı da aytıp ótiw kerek, bul jerler pútkilley jansız aymaq emes. Tómende, quyash nurı kirip barıwı múmkin bolǵan keń orınlarda, qus hám mayda haywanlarǵa jasaw imkanın beretuǵın azlı-kem terekler ósedi.

== Cingi hám turizm ==
Cingi alaplarında hátte ayaq kiyimde háreket qılıw júdá qıyın bolıwına qaramay, sayaxatshılar, ásirese [[alpinizm]] ıshqıpazları ushın kútá súykimli jer sanaladı. Sonlıqtan Madagaskar húkimeti olardı nızamshılıq dárejesinde qorǵaydı. Mámlekettegi ayırım qorıqxanalar atamalarında da cingi sózi qosıp isletiledi: [[Cingi-de-Bemaraxa]], Cingi-de-Namuruka. Sáykes ráwishte atawdıń batıs hám arqa-batıstaǵı bóleklerinde jaylasqan bul qorıqxanalardan tısqarı, cingi Madagaskardıń arqa tárepindegi Ankarana taw tutaslıǵı aymaǵında da gezlesedi.

[[Kategoriya: Geografiya]]
[[Kategoriya: Tábiyat]]
[[Kategoriya: Afrika]]
[[Kategoriya: Madagaskar]]
[[Kategoriya: Turizm]]

== Siltemeler ==</text>
      <sha1>4g9uesas49i89i5hx8hvampubplpyze</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dialekt</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7207</id>
    <revision>
      <id>120561</id>
      <parentid>113847</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:56:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120561</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="763" sha1="g3cbs7mnivmsehurbia2q05pudz5w1o" xml:space="preserve">'''Dialekt''' (áyyemgi grekshe ''διάλεκτος'' — &quot;jergilikli til ózgeshelikleri&quot;, ''διαλέγομαι'' — &quot;sóylew, túsindiriw&quot;) — tildiń qandayda bir aymaqta jasawshı adamlar ortasında baylanıs quralı retinde qollanılatuǵın, ózine tán ózgesheliklerge iye kórinisi.

Mısal ushın [[qaraqalpaq tili]] arqa hám qubla dialektlerden turadı.

== Derekler ==
* Ахатов Г. Х. Татарская диалектология. — Казань, 1984.
* Немировский М. Я. Лингвистическая география и её значение, «Известия Горского педагогического института», т. III, Владикавказ, 1926;
[[Kategoriya:Grammatika]]
[[Kategoriya: Til]]</text>
      <sha1>g3cbs7mnivmsehurbia2q05pudz5w1o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cingi-de-Bemaraxa</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7223</id>
    <revision>
      <id>120514</id>
      <parentid>119159</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:47:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120514</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1258" sha1="5i4b39qeiuxvvk1k1f2asf2k33tl6bh" xml:space="preserve">[[Fayl:Tsingy_de_Bemaraha.jpg|300px|thumb|Madagaskardaǵı Cingi-de-Bemaraxa qorıqxanası]]
'''Cingi-de-Bemaraxa''' ([[Francuz tili|fran.]] Tsingy de Bemaraha) — [[Madagaskar]]daǵı qatań tábiyiy qorıqxana. Adamzat tárepinen tiyilmegen tábiyattıń bir bólegi esaplanatuǵın bul jerler 152 mıń gektar maydanǵa iye. 

Bemaraxa milliy baǵınıń bir bólegi. Ol 1927-jılda atawdıń batıs qırǵaǵında kem ushıraytuǵın [[karst landshaftları]]n hám túrli-túrli [[lemur]]lar (ásirese, [[Avahi cleesei]]) hám [[indri]]lerdi qorǵaw ushın jaratılǵan. 

1990-jılda [[UNESCO|YuNESKO]]nıń [[Jáhán miyrası obyektleri dizimi]]ne kirgizilgen.

Qorıqxana atı Madagaskardıń bir neshe jerlerinde jaylasqan [[cingi]] ([[Malagasi tili|malagasishe]] ''tsingy'') landhsaftınıń hámde atawdıń batısındaǵı Bemaraha platosınıń atamaları birikpesinen kelip shıqqan. 

Qorıqxana aymaǵında adam ayaǵı jetpegen tropikalıq japıraqlı toǵaylar, sonıń menen birge, [[Kserofitler|kserofit]] ósimlikler — [[lalagúlliler]], [[sobılıqlılar]], [[iytzáhárliler]] hám [[sútshaylılar]] ósedi.

[[Kategoriya:Geografiya]]
[[Kategoriya:Afrika]]
[[Kategoriya:Madagaskar]]
[[Kategoriya:Jáhán miyrası obyektleri dizimi]]</text>
      <sha1>5i4b39qeiuxvvk1k1f2asf2k33tl6bh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Buxarbay Tilewmuratov</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7263</id>
    <revision>
      <id>120397</id>
      <parentid>100845</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:36:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120397</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2253" sha1="cqrl181trtmcpc9f0rippja5rx50sfq" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı|kásibi=[[jurnalist]]|atı=Buxarbay Tilewmuratov}}
'''Buxarbay Tilewmuratov''' — Qaraqalpaqstandaǵı onlayn puqaralıq jurnalistikanıń tiykarın salıwshısı, eń birinshi blog iyesi, «Erkin Qaraqalpaqstan» gazetasınıń jurnalisti.

== Ómiri hám dóretiwshiligi ==
B.Tilewmuratov [[Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesi]] menen [[Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi|Ministrler Keńesi]]&lt;nowiki/&gt;niń [[Erkin Qaraqalpaqstan|«Erkin Qaraqalpaqstan» gazetası]]&lt;nowiki/&gt;nıń ekonomikalıq hám sociallıq máseleler redakciyasınıń bólim baslıǵı bolǵan. Onıń blogpostlardı qaraqalpaq tilinde járiyalap, ol bir waqıttıń ózinde bir neshe blogların jańalap bardı. Olar: 
* http://kkreporter.livejournal.com;
* http://kkreporter.blog.com;
* http://kkblogger.ucoz.org;
* https://kkreporter.wordpress.com;
* http://kkreporter.hiblogger.net.

2011-jılǵa shekem yaǵnıy, jurnalist, bloger dúnyadan ótemen degenshe turaqlı túrde jańalanıp barılǵan bul bloglarda belgili dárejedegi áhmiyetke iye materiallar berilip, olar onlayn puqaralıq jurnalistikanıń rawajlanıwına tiykar boldı. Blogta sociallıq turmıstaǵı mashqalalar sın kóz-qarastan sáwlelendirildi. Blogpostlardıń obektivligi, mazmunı, tili hám stiliniń qálipleskenligi, sonday-aq, temalarınıń aktuallıǵı hám hár túrliligi internet paydalanıwshıların qızıqtıra aldı. Bunı blogqa túrli mámleket internet paydalanıwshılarınıń jazǵan kommentariylerinen biliwimizge boladı.  

== Jetiskenlikleri ==
Qaraqalpaqstan Respublikasında demokratiyalıq, sociallıq-siyasiy hám social-ekonomikalıq reformalardıń nátiyjeliligi haqqındaǵı materialları ushın B.Tilewmuratov 2011-jılı Ózbekstandaǵı jurnalistika tarawı boyınsha eń úlken sıylıq  [[«Altın qálem»]] VI Milliy sıylıǵınıń «Eń jaqsı jurnalistlik materialı ushın» internet-jurnalistika jónelisinde 1-orın jeńimpazı boldı.

== Dárekler ==
* http://kkreporter.livejournal.com;
* http://kkreporter.blog.com;
* http://kkblogger.ucoz.org;
* https://kkreporter.wordpress.com;
* http://kkreporter.hiblogger.net.
* Karinform.uz

[[Kategoriya:Jurnalistler]]
[[Kategoriya:Qaraqalpaq jurnalistleri]]</text>
      <sha1>cqrl181trtmcpc9f0rippja5rx50sfq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Blog</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7269</id>
    <revision>
      <id>120352</id>
      <parentid>115752</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:25:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120352</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3893" sha1="p5irav46zgfeu2objcm078xplomkajv" xml:space="preserve">
'''Blog''' — ápiwayı [[Websayt|sayt]] ǵana emes, ol ádebiy-publicistikalıq [[Janr|janr]]lardıń dáregi. Basqa janrlar arasında ol ózin-ózi kórsetiw, xabarlardıń xronologiyalılıǵı, diskussiyalılıq, sistemalılıq, tekst qurılısındaǵı intuitivlik sıyaqlı bir neshe belgileri menen ajıralıp turadı. 

== Tariyxı ==
Internet global tarmaǵında dáslepki veb-blog 1992-jılı britaniyalı alım '''Tim Berners-Li''' tárepinen jaratılǵan. 

A.A.Kalmıkov hám L.A.Koxanovalardıń jazıwınsha: «Veblog — bul informaciyalar menen toltırılǵan kúndelik, avtorlıq joybarlardıń bir forması. Vebloglardıń avtorları (blogerler), ózleri menen júz bergen waqıyalar haqqında jazadı, anaw yamasa mınaw siyasiy waqıyaǵa ózleriniń jeke pikirlerin bildiredi, sonday-aq, internettegi publikaciyalardı dárekke kommentariylerdi baylanıstırıp sholıydı» .
Oksford sózliginde blog túsinigine bılayınsha anıqlama berilgen: «Bir adam turaqlı túrde sońǵı waqıyalar yamasa belgili bir tema haqqında jazatuǵın veb-sayt. Bazıda waqıyalar júz bergende hár bir minutta bir neshe jańa maǵlıwmatlar qosıladı hám oǵan oqıwshılar ózleriniń kommentariyleri hám pikirlerin jollawı múmkin».

Bul blogtan [[internet]]tiń rawajlanıwı, jańa saytlardıń payda bolıwı haqqındaǵı maǵlıwmatlar orın alǵan edi. Basqa versiyalarǵa qaraǵanda, dáslepki blogtıń jaratıwshısı amerikalı ǵárezsiz jurnalist Dj.Xoll bolıp, ol óziniń blogın 1994-jıldan baslap júrgize baslaǵan . Sońınan biypul blog xızmeti esaplanǵan Blogger.com saytı 1999-jılı San-Franciskodaǵı Pyra Labs kompyuter kompaniyası tárepinen jaratıldı.

Blog sóziniń etimologiyasına itibar qaratatuǵın bolsaq, ol inglis tilindegi blog, web log sózlerinen alınǵan bolıp, bizińshe internet-jurnal, internet-kúndelik, onlayn-kúndelik mánilerin bildiredi. 

Blog termin sıpatında 1997-jılı 17-dekabrde Y.Barger tárepinen ilimge kirgizilgen bolıp, onıń dástúriy kúndelikten ózgesheligi, olar publikaǵa járiyalanadı hám qálegen adam oqıw imkaniyatına iye boladı. Bloglarda tiykarınan informaciyalar tekstli, illyustraciyalı hám multimedialı formada jaylastırıladı. Wikipedia’da «blogtaǵı maǵlıwmatlar uzın bolmaǵan xronologiyalıq tártipte bolǵanlıǵı maqsetke muwapıq»  ekenligi aytılǵan. Informaciyanı jıynap, qayta islep hám óziniń blogına jaylastırıp, onı tarqatıwshı insan bloger dep júrgiziledi.

== Bloglardıń túrleri ==
K.L.Zuykina  bloglarda siyasiy kommunikaciyanıń tutqan ornı boyınsha ilimiy-izertlew jumısların alıp barǵan bolsa, M.V.Pozdeev bloglardıń tipologiyası boyınsha ilimiy izertlew jumısların alıp barǵan hám bloglardı tómendegishe bólip úyrengen: 

* '''Avtorlar quramına qaray:''' jeke, anonim (belgisiz adam tárepinen júrgiziledi), kollektivli yamasa sociallıq, korporativli blog. 
* '''Multimedia túrine qaray:''' ápiwayı, fotoblog, muzıkalı, podkast hám blogkasting, videoblog. 
* '''Kontent ózgesheligi boyınsha:''' kontentli blog, monitoringli, citatalı, splog. 
* '''Texnikalıq tiykarı boyınsha:''' Stand-alone, blog-platformasındaǵı blog, moblog. 
* '''Aktual informaciyalardı jetkeriwi boyınsha:''' dástúriy hám jańalıqlar blogı .
* 
Belgili jurnalist hám bloger '''N.Strij''' blogerlerdiń professional jurnalistlerden úyreniwi kerek bolǵan tiykarǵı 10 principti atap kórsetedi. Olar tómendegiler:

* temanı obektiv túrde sáwlelendiriw;
* temanıń hár tárepleme sáwlelendiriliwi;
* pikirler hám faktlerdiń ózgesheligin biliw;
* faktlerdi tez tekseriw;
* hárdayım jańa informaciyanı izlew;
* informaciyanı túrli janrlarda tarqatıw;
* tóńkerilgen piramida usılınan paydalanıw;
* informaciyanıń qısqa hám anıq etip jetkeriw;
* redaktorlaw hám etika máselesi.</text>
      <sha1>p5irav46zgfeu2objcm078xplomkajv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bloger</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7271</id>
    <revision>
      <id>120353</id>
      <parentid>49980</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:25:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120353</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="407" sha1="mpr3oknus8pet49nr2m2afi33zamycj" xml:space="preserve">'''Bloger''' — [[Internet]] jáhán informaciyalıq tarmaǵındaǵı óz [[Websayt|veb-sayt]]ına hám (yamasa) veb-sayt betine hámme erkin paydalanıwı múmkin bolǵan, sociallıq-siyasiy, social-ekonomikalıq hám basqa ózgesheliklerge iye informaciyanı jaylastırıwshı, sol qatarı informaciyadan paydalanıwshılar tárepinen sol informaciyanı dodalaw ushın jaylastırıwshı fizikalıq shaxs.</text>
      <sha1>mpr3oknus8pet49nr2m2afi33zamycj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Allayar Dosnazarov</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7295</id>
    <revision>
      <id>120890</id>
      <parentid>118841</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T11:00:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (2),  –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120890</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7061" sha1="7mnygi6qwmaqbwjfpq9ep1vx51hkybv" xml:space="preserve">{{Mámleketlik isker infoqutısı
|image = Dosnazarow Allajar.jpg
|birthname = Allayar Dosnazarov Qoraz ulı
|birthdate = 8.5.1896
|deathplace = 1937-jıl 8-dekabr
|pseudonym = Allayar Dosnazarov
|nationality = [[Qaraqalpaq]]
|period = 1896-1937-jılları
|negizgi atı=Allayar Dosnazarov|oqıǵan jeri=* I.V.Stalin atındaǵı Shıǵıs miynetkeshleri kommunistlik universiteti (1921-1922)
* Orta Aziya Kommunistlik universiteti ([[Tashkent]]) (1926-1930)|súwret=Dosnazarow Allajar.jpg|tuwılǵan jeri=Terbenbes awılı, Shımbay uezdi, Ámiwdárya bólimi (házirgi [[Qaraózek rayonı]])|tuwılǵan sánesi=8.5.1896|qaytıs bolǵan sánesi=8.12.1937|partiyası=KPSS (1918)|qaytıs bolıw sebebi=Repressiya qurbanı (atılǵan)|qaytıs bolǵan ornı=Kareliya}}
'''Allayar Dosnazarov Qoraz ulı''' (1896-jıl 8-may, Sırdárya wálayatı Shımbay rayonındaǵı 10-awıl (házirgi [[Qaraqalpaqstan]]nıń [[Qaraózek rayonı]]) — 1937-jıl 8-dekabr, Leningrad&lt;ref&gt;[http://www.knowbysight.info/DDD/10784.asp Kommunistlik partiya hám SSSR tariyxı boyınsha qollanba (RUS)]&lt;/ref&gt;) — Qaraqalpaqstan partiya hám mámleket ǵayratkeri.

== Ómiri ==
Allayar Dosnazarov 1896-jılı Ámiwdárya bóliminiń Shımbay uezine qaraslı volostınıń Terbenbes degen jerinde ([[Qaraózek rayonı]] aymaǵı) dúnyaǵa kelgen. Shańaraqta tuńǵısh perzent. Milleti — [[Qaraqalpaqlar|qaraqalpaq]]. Kambaǵal diyqan shańaraǵında tuwılǵan. Qoy baqqan, keyin 13 jasından Xiywadaǵı paxta tazalaw zavodında jumısshı bolıp islegen. 1914-1917-jıllarda Ámiwdarya wálayatınıń Petro-Aleksandrovsk (házirgi [[Tórtkúl]]) qalasındaǵı bir qatar kárxanalarda ónerment bolǵan.

== Iskerligi ==
{{Main|Allayar Dosnazarovtıń xronologiyası}}
1918-jıl dekabrden KPSS(b) aǵzası. Puqaralar urısı qatnasıwshısı. 1918-1921-jıllarda Qızıl Armiya 1-Túrkstan armiyasınıń 3-4-polkında xızmet etken. Arqa frontta, keyin bolsa baspashılar menen urısqan. 1919-1920-jıllarda polktıń qadaǵalaw komissiyası baslıǵı etip saylandı.

1921-jıl avgusttan 1922-jılǵa shekem [[Moskva]]da I.V.Stalin atındaǵı Shıǵıs miynetkeshleri kommunistlik universitetinde oqıǵan.

Ol juwapker lawazımlarda bolıp, jergilikli millet wákillerinen kadrlar tayarlawǵa ayrıqsha itibar qarattı. 1922-1924-jıllarda Bolshevikler Pútkil Awqam Kommunistlik partiyası Qońırat okrug komitetiniń birinshi xatkeri, basshı. Partiya Shımbay rayonı-qala komitetiniń úgit-násiyat bólimi.

1924-jılda Túrkistan Kompartiyasi Ámiwdárya wálayat komiteti qadaǵalaw komissiyası baslıǵı.

1924-jılda Orta Aziya milliy-mámleket shegaraların belgilew komissiyası aǵzası, 1924-1925-jıllarda Qaraqalpaqstan Tolıq huqıqlı wálayatın shólkemlestiriw boyınsha arnawlı byuro hám Qaraqalpaqstan Kompartiyasi wálayat komiteti baslıǵı bolǵan.

A.Dosnazarov mámleket iskerligin «Qosshı» shólkeminen baslaǵan, keyininen xalıq xojalıǵı ushın kadrlar tayarlaw boyınsha qısqa múddetli kurslar ashqan.

1925-jılda Qaraqalpaq tolıq huqıqlı wálayatı Kompartiyasi wálayat komitetiniń juwapker (birinshi) xatkeri. 1925-jılda ol jańa álipbe jaratıw hám mekteplerde balalardı oqıtıw ushın eski kadrlardı tartıwda aktiv qatnastı. Mektepler ushın jańa sabaqlıqlar jaratıw usınısı menen shıqtı. Jaslar arasınan intalı ul-qızlardı [[Tashkent]] hám [[Moskva]] qalalarına oqıwǵa jiberdi. 1925-jılı Dosnazarovtıń aktiv qatnasıwı menen [[Tórtkúl|Tórtkúl qalası]]nda pedagogika hám awıl xojalıǵı texnikumlari dúzildi.

1925-1926-jıllarda Qaraqalpaq avtonom okrugı NKVD policiya basqarması siyasiy komissarı bolǵan.

1926-1930-jıllarda Tashkenttegi Orta Aziya Kommunistlik universiteti studenti, keyininen Moskvadaǵı KUTVda oqıp, onı 1930-jılda tamamlaǵan. 1930-1931-jıllarda Bashqurt Avtonom Sovet Socialistik Respublikası Jumısshı hám diyqan inspekciyasi Oraylıq qadaǵalaw komissiyası-xalıq komissarlıǵı kollegiyasi aǵzası bolıp saylanǵan.

1931-jıldan Moskvadaǵı «Metallostroy» tresti baslıǵınıń orınbasarı.

== Ómiriniń sońǵı jılları ==
Allayar Dosnazarov 1935-jıl yanvarda qamaqqa alındı. 1935-jıl 8-aprelde SSSR Joqarı sudı Áskeriy kollegiyasi tárepinen sudlanıp, RSFSR Jınayat kodeksiniń 58-8-bántleri boyınsha 10-jıl tutqınǵa alıw jazasına húkim etilgen. Jazanı Solovetskiy qamaqxanasında ótegen. 1937-jıl 10-noyabrde UNKVD LO arnawlı úshligi statyaları boyınsha húkim etildi. Art. RSFSR Jınayat kodeksiniń 58-8-11 ólim jazası berilip, 1937-jıl 8-dekabrde atılǵan.

== Aqlanıwı ==
SSSR Joqarǵı sudınıń 1968-jıl 28-sentyabrdegi qararı menen A.Q.Dosnazarov aqlandı.

== Qábiri ==
Jazıwshı [[Alpısbay Sultanov]], [[Shomanay rayonı]] «Tashkent» diyxan xojalıǵınıń turǵını Bayram Shaniyazovich Seytniyazov hám Dosnazarov Allayar Qoraz ulınıń inisi Allambergenniń perzenti Xojambergenniń genjetay balası Bahadır menen birgelikte uzaq [[Kareliya]] elindegi Kem jerinde Belomor-Baltik kanalın óz qolı menen qazǵan A. Dosnazarovtıń jatqan topıraǵın tawıp, basına mramordan qulpı-tas qoydı. 

Bul iygilikli isti «[[Allayar jolı]]» etno-mádeniy birlespesiniń aǵzaları qızǵın quwatladı. Kareliya Respublikası Kem municipal rayonı hákimshiligi baslıǵı Razumeychik Yuriy Konstantinovich, onıń orınbasarı Belostockiy Sergey Anatolevichke, rayonlıq «Pomore» úlketanıw muzeyiniń direktorı Ustin Irina Ilinichna A.Dosnazarovtıń basına eskertkish qulpı tas qoyıwda járdem etken.

== Húrmetleniwi ==
[[Fayl:Allayar_Dosnazarov_byustı;_Бюст_Аллаяр_Досназарова;_Bust_of_Allayar_Dosnazarov.jpg|300px|right|thumb|[[Nókis|Nókis qalası]]ndaǵı A. Dosnazarov byustı]]
1991-jılı Qaraqalpaqstan Respublikasında A.Q.Dosnazarovtıń 85 jıllıq yubileyi belgilendi. Usı sánege baylanıslı [[Qaraqalpaqfilm|«Qaraqalpaqfilm» kinostudiyası]] «Elim degen er edi...» atlı hújjetli film súwretke aldı.

Qaraqalpaq xalqınıń dańqlı perzenti ushın [[Qaraózek rayonı]]nda eskertkish ornatılǵan.

2020-jılı 18-sentyabrde [[Qaraqalpaqstan|Qaraqalpaqstan Respublikası]]nıń paytaxtı — [[Nókis|Nókis qalası]]nda A. Dosnazarovtıń byustı ashıldı&lt;ref&gt;{{Web deregi| url = https://joqargikenes.uz/4567.html | bet = joqargikenes.uz — Пайтахтымызда Аллаяр Досназаровтың бюсти ашылды| sánesi = 18-sentyabr 2020 | arxivurl = https://joqargikenes.uz/4567.html | arxivsáne = 16-sentyabr 2024}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi| url = https://uzor.uz/news/v-nukuse-otkryt-byust-allayara-dosnazarova/ | bet = uzor.uz — В Нукусе открыт бюст Аллаяра Досназарова| sánesi = 21-sentyabr 2020 | arxivurl = https://uzor.uz/news/v-nukuse-otkryt-byust-allayara-dosnazarova/ | arxivsáne = 16-sentyabr 2024}}&lt;/ref&gt;.

Nókis qalasınıń bas kóshesi Allayar Dosnazarov (burınǵı Kalinin kóshesi) atına qoyılǵan.

== Derekler ==
{{derekler}}</text>
      <sha1>7mnygi6qwmaqbwjfpq9ep1vx51hkybv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dáwletbay Shámshetov</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7318</id>
    <revision>
      <id>120615</id>
      <parentid>113878</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:34:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120615</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5021" sha1="ox1fnbdclekpw2f9h2legfh1n8vrfvd" xml:space="preserve">{{Mámleketlik isker infoqutısı|atı=Dáwletbay Nuratdinovich Shámshetov|súwret=|milleti=[[Qaraqalpaqlar|Qaraqalpaq]]|tuwılǵan jeri=[[Shımbay rayonı]]}}

'''Dáwletbay Nuratdinovich Shámshetov''' (1948–1998 Shımbay)—belgili siyasiy, mámleketlik, jámiyetlik hám ilim ǵayratkeri. 1991-1992-jıllarda Qaraqalpaqstan Respublikası Prezidenti lawazımında islegen. 1996-jılda «Qaraqalpaqstan Respublikasında dánli eginlerdi kóbeytiwdiń ilimiy jolları haqqında» doktorlıq dissertaciyasın jaqlap, tabıslı qorǵaǵannan soń, awıl xojalıq ilimleriniń doktorı bolǵan.

Qaraqalpaqstan Respublikasınıń tuńǵısh hám aqırǵı Prezidentı bolıp tabıladı.

== Biografiyası ==
Dáwletbay Nuratdinovich Shámshetov 1948-jılı 21-dáliwde (yanvarda) Shımbay qalasında tuwılǵan, ruwı [[Qoldawlı]]. 1971-jılı Andıjan paxtashılıq institutın tamamlap kelgennen keyin, Shımbaydaǵı Qaraqalpaqstan diyqanshılıq ilim-izertlew institutına jumısqa kelip, ilimge tıyanaqlı kewil bóldi. Tashkent qalasındaǵı pútkil awqamlıq paxtashılıq ilimiy izertlew institutı janındaǵı aspiranturanı pitkerip, 1981-jılı Awıl xojalıǵı ilimleriniń kandidatı dárejesin aldı. Ol húkimetlik jumıslarında, óndiriste, basshı lawazımlarda islegen waqtında da aldına qoyǵan baslı maqsetleriniń biri — respublikamızda dánli masaqlı eginlerdi ósiriwdi keńnen rawajlandırıp, xalqımızdı óz dánimiz benen támiyinlew, dánli eginlerdiń almaslap egiw sxemalarındaǵı mol ónim beretuǵın ornın tabıw jónınde ilimiy izleniwi boldı. Usı maqsette ol tiykarǵı jumısı menen bir qatarda respublikanıń Nókis, Qanlıkól, Taxtakópir hám Shımbay rayonlarınıń kópshilik xojalıqlarında ilim izertlew jumısların úziliksiz alıp bardı. Ol birinshi mártebe respublika xojalıqlarında paxta, salı daqılı menen birge biyday eginin engiziw siyasatın ilimiy tiykarlap berdi. Bul másele durıs sheshilgen jaǵdayda xalıqtıń azıq-awqatqa bolǵan talabın qanaatlandırıwǵa keń múmkinshilikler tuwılatuǵınına bekkem isenim payda etti. Bunı ámelge asırıw ushın paxta-jońıshqa, jońıshqa-mákke almaslap egiw sxemalarına ózgerisler kirgiziw talap etildi. Sonlıqtan avtordıń baslaması menen paxta, jońıshqa, salı, biyday almaslap egiw respublikanıń kóplegen xojalıqlarında 1988-jıllardan baslap óndiriske eńgizile basladı. Usı usınılǵan almaslap egiw sxemalarına qanday biyday sortların egiw hám onıń agrotexnikalıq ilajları boyınsha ilimiy jumıslar islep, gúzlik biydaydıń «Sanzar-8», «Sanzar-4» , «Yanbash», «Unimli» sortların egiw maqsetke muwapıq keletuǵınlıǵın dáliylledi. Usı usınılǵan biyday sortlarınıń agrotexnikalıq ózgesheliklerin anıqladı.

== Miynetleri ==
Dáwletbay Nuratdinovich Shámshetovtıń ilimiy izertlew jumıslarınıń nátiyjelerin keń kólemde ilimpazlarǵa, awıl xojalıǵı xızmetkerlerine, diyqanlarǵa jetkeriw hám járiyalaw boyınsha 40 dan aslam iri ilimiy miynetleri bar. Olardan 4 ewi monografiya, 4 ewi broshyura, 3 ewi usınıs hám oraylıq jurnallarda, ilimiy jıynaqlarda járiyalanǵan ilimiy miynetleri bolıp esaplanadı. Usı iri ilimiy jumıslarınıń nátiyjesinde D. Shámshetov 1996-jılda «Qaraqalpaqstan Respublikasında dánli eginlerdi kóbeytiwdiń ilimiy jolları haqqında»ǵı doktorlıq dissertaciyasın jaqlaǵan.

Belgili siyasiy, jámiyetlik hám ilim ǵayratkeri 1990-1992 jillarda birinshi qaraqalpastanlıq &quot;Xalıq mápı&quot; partiyasın jaratqan jáne basqarǵan adamlardıń biri. Dáwletbay Shámshetov respublikada basshılıq wazıypasın toqtatqannan keyin, 1998-jılǵa shekem Ózbekstan Ilimler Akademiyası Qaraqalpaqstan filialınıń Shımbay ilim-izertlew institutınıń direktorı bolıp jumıs alıp bardı. Dáwletbay Nuratdinovich Shámshetov 1998-jıl miyzanda (sentyabrde) qaytıs bolǵan.

== Shańaraq ==
*Dáwletbay Shámshetovtıń eki balası bolǵan.

Birinshisi Baxtiyar Shámshetov1975-jılı tuwıldı.

Ekinshisi Polat Shámshetov (1978—2022)&lt;ref&gt;{{Cite news|accessdate=2023-04-04|first=Настоящее|last=Время|date=2023-02-07|website=Радио Азаттык|title=«Шамшетов был ключевым свидетелем того, применялось ли оружие». В Каракалпакстане считают странной смерть активиста|url=https://rus.azattyq.org/a/shamshetov-byl-klyuchevym-svidetelem-togo-primenyalos-li-ognestrelnoe-oruzhie-v-karakalpakstane-schitayut-strannoy-smert-aktivista-v-sizo/32259462.html|archive-date=2023-04-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20230404120740/https://rus.azattyq.org/a/shamshetov-byl-klyuchevym-svidetelem-togo-primenyalos-li-ognestrelnoe-oruzhie-v-karakalpakstane-schitayut-strannoy-smert-aktivista-v-sizo/32259462.html|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

== Dárekler ==
# Qaraqalpaqstan Respublikası Arxiv isi basqarması


{{shala}}

== Derekler ==
{{derekler}}</text>
      <sha1>ox1fnbdclekpw2f9h2legfh1n8vrfvd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Etnolog</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7356</id>
    <revision>
      <id>120706</id>
      <parentid>71519</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T06:57:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (2), ģ → ǵ (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120706</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1602" sha1="qojslqzfswyx3xv6fvrt9scptgnk4x7" xml:space="preserve">{{US}}
'''Ethnologue''' ([[Qaraqalpaq tili|qaraqalpaqsha]] maǵanasi &quot;Etnolog&quot;) — SIL International (burıńǵı atı Summer Institute of Linguistics — &quot;Jazǵı lingvistika institutı&quot;) tárepinen jaratilǵan baspa hám elektron formalarda járiyalanıp baratuǵın, dúnya tilleri boyınsha eń ataqlı maǵlıwmatnama. Tolıq atı — '''Ethnologue:Languages of the World''' (&quot;Etnolog: Dúnya tilleri&quot;).

== Derekler ==
{{derekler}}

== Siltemeler == 
* [https://www.ethnologue.com/ethnoblog/m-paul-lewis/welcome-18th-edition/ M. Paul Lewis. Welcome to the 18st edition!] (англ.). ''ethnologue.com'' (21 февраля 2018). — «Mother Language Day, February 21, reminds the world of the importance of the lesser-known languages of the world and that has been a particular area of focus of the Ethnologue since its inception. We’re happy to be able to provide the most up-to-date information about the languages of the world on this day. Now that we are on an annual update cycle…». Дата обращения: 9 марта 2018. Архивировано 13 сентября 2017 года.
* [https://www.ethnologue.com/ ethnologue.com ] (англ.). ''ethnologue.com'' (21 февраля 2019). Дата обращения: 9 марта 2019. Архивировано 24 марта 2019 года.
* [https://www.ethnologue.com/codes/download-code-tables/ Downloading the Code Tables] (англ.). Ethnologue (26 сентября 2012). Дата обращения: 10 марта 2020. Архивировано 23 июня 2020 года.
{{Authority control}}

[[Kategoriya: Tiller]]</text>
      <sha1>qojslqzfswyx3xv6fvrt9scptgnk4x7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>BotFather</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7363</id>
    <revision>
      <id>120365</id>
      <parentid>50028</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:28:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120365</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="358" sha1="5mi1hzjjjix9tmx0wpdsv7qp4i0ggj2" xml:space="preserve">BotFather — basqa [[telegram]] botların dizimnen ótkeriw, sazlaw hám basqarıw ushın eń qolaylı usıl bolıp, onıń menen islesiw ápiwayı hám ózine jarasa kónlikpelerdi talap etpeydi. BotFather de sheksiz kóp jańa botlardı dizimnen ótkeriwi múmkin.

== Derekler ==
* S.Esemuratova, Puqaralıq jurnalistika hám SMM menen islesiw. 2022-jıl</text>
      <sha1>5mi1hzjjjix9tmx0wpdsv7qp4i0ggj2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Emodzi</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7364</id>
    <revision>
      <id>120656</id>
      <parentid>50013</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:55:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120656</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="177" sha1="bo9yu4ixyov5oqniok4d9d1kizfc6v5" xml:space="preserve">Emodzi (kartinka, belgi, simvol) — elektron pochta hám veb-betlerde yamasa [[Piktogramma|piktogramma]]larda qollanılatuǵın [[İdeogramma|ideogramma]] hám smaylikler tili.</text>
      <sha1>bo9yu4ixyov5oqniok4d9d1kizfc6v5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Alimjan Xalimov</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7373</id>
    <revision>
      <id>120887</id>
      <parentid>118837</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:59:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120887</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="989" sha1="l4islhxnlah7y2h5rl4yg1chjnga77m" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı}}
'''Alimjan Xalimov''' — Ozbekstan xalıq artisti, Qaraqalpaqstanga xızmet kórsetken kórkem-óner ǵayratkeri, Berdaq atındaǵı sıylıqtıń laureatı, kompozitor, dirijyor, oqıtıwshı, muzıkalı jámiyetlik ǵayratker. A.Xalimov házirgi zaman qaraqalpaq muzıkasınıń tiykarın salıwshılardıń biri. Ol Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan muzıka mádeniyatınıń qáliplesiwine hám rawajlanıwına yarım ásir dawamında salmaqlı úles qosqan dóretiwshilerdiń biri. A.Xalimov 1912-jılı Buxara qalasında ataqlı qosıqshı domla Xalim Ibadov shańaraǵında tuwılǵan.

Alimjan 1926-1934-jılları [[Buxara]]daǵı shıǵıs muzıka mektebinde hám [[Samarqand]]taǵı muzıka hám xoreografiya ilim izertlew institutında tálim alǵan.

Onnan keyin 1934-1941-jıllar aralıǵında Moskva konservatoriyasınıń ózbek opera studiyasında xor dirijyorlıǵı boliminde oqıydı hám professor G.I.Litinskiyde muzıka dóretiwinen sabaq aladı.</text>
      <sha1>l4islhxnlah7y2h5rl4yg1chjnga77m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Eolozavr</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7396</id>
    <revision>
      <id>120661</id>
      <parentid>50108</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:56:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120661</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="299" sha1="mpy91slqq09vh6nps21da7wu5f9opia" xml:space="preserve">Eolozavr ([[Latın tili|lat.]] ''Aeolosaurus'') — házirgi [[Argentina]] jerlerinde [[joqarǵı por dáwiri]]nde (83,6 — 66,0 mln. jıl aldın) jasaǵan [[Aeolosaurini]] kategoriyasına tiyisli otxor [[zavropod]] [[dinozavr]]lar toparı.

[[Kategoriya:Paleontologiya]]
[[Kategoriya:Dinozavrlar]]</text>
      <sha1>mpy91slqq09vh6nps21da7wu5f9opia</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fanerozoy</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7416</id>
    <revision>
      <id>120737</id>
      <parentid>61601</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:01:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120737</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1619" sha1="ia8536orqfled3pff60top9zthl4pua" xml:space="preserve">[[Fayl:Phanerozoic_diversity.png|thumb|300px|right|Fanerozoy eonı faunası]]
'''Fanerozoy''' yaǵnıy '''fanerozoy eonı''' ([[Áyyemgi grek tili|áy.grek.]] ''φανερός'' — &quot;tınıq, ashıq, kórinetuǵın&quot; hám ''ζωή'' — &quot;ómir&quot;) — shama menen bunnan 539 million jıl aldın baslanıp, házir de dawam jetip atırǵan geologiyalıq eon. Basqasha aytqanda Jer júzinde &quot;anıq&quot; ómir bolǵan waqıt&lt;ref&gt;[https://stratigraphy.org/ICSchart/ChronostratChart2022-02.pdf/ International chronostratigraphic chart v. 2022/02]International Commission on Stratigraphy. [https://web.archive.org/web/20220402100018/https://stratigraphy.org/ICSchart/ChronostratChart2022-02.pdf/ Arxivlengen waqıtı] 2 aprel 2022 jıl.&lt;/ref&gt;

Fanerozoy eonı úsh geologiyalıq eralarǵa bólingen (aqırǵıdan bastaǵıǵa qaray izbe-izlikte):
* [[Kaynozoy]];
* [[Mezozoy]];
* [[Paleozoy]].

{{Geoxronologiyalıq shkala}}

== Ádebiyatlar ==
* Иорданский Н. Н. Развитие жизни на Земле. — М.: Просвещение, 1981.
* Короновский Н. В., Хаин В. Е., Ясаманов Н. А. Историческая геология : Учебник. — М.: Академия, 2006.
* Ушаков С. А., Ясаманов Н. А. Дрейф материков и климаты Земли. — М.: Мысль, 1984.
* Ясаманов Н. А. Древние климаты Земли. — Л.: Гидрометеоиздат, 1985.
* Ясаманов Н. А. Популярная палеогеография. — М.: Мысль, 1985.

== Derekler ==
[[Kategoriya: Geoxronologiya]]</text>
      <sha1>ia8536orqfled3pff60top9zthl4pua</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Eoarxey</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7434</id>
    <revision>
      <id>120660</id>
      <parentid>61597</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:55:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120660</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="434" sha1="tt419hyjqotbfwdm0zz3ivlbmmeumov" xml:space="preserve">'''Eoarxey''' ([[Áyyemgi grek tili|áy.grek.]] ''ἠώς'' — &quot;tań&quot; hámde ''ἀρχαῖος'' — &quot;qádimgi&quot;) — [[arxey]] eonınıń birinshi geologiyalıq erası. Shama menen 400 million jıl dawam etken bul era bunnan burınǵı 4,0-3,6 milliard jıllar aralıǵın óz ishine aladı. Eoarxey [[katarxey]] eonı hám [[paleoarxey]] erası ortasında jaylasqan[1].

{{Geoxronologiyalıq shkala}}

[[Kategoriya:Geoxronologiya]]</text>
      <sha1>tt419hyjqotbfwdm0zz3ivlbmmeumov</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ektaziy dáwiri</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7443</id>
    <revision>
      <id>120648</id>
      <parentid>61637</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:53:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120648</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="309" sha1="i3c30kqeel76ms8abj2p4v34ze94cwj" xml:space="preserve">'''Ektaziy dáwiri''' ([[Áyyemgi grek tili|áy.grek.]] ''ἔκτασις'' — &quot; keńeyiw&quot;) — bunnan 1400-1200 million jıllar aldın dawam etken [[mezoproterozoy]] erasınıń ekinshi geologiyalıq dáwiri.
geologiyalıq waqıt aralıǵı [2].

{{Geoxronologiyalıq shkala}}

[[Kategoriya:Geoxronologiya]]</text>
      <sha1>i3c30kqeel76ms8abj2p4v34ze94cwj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fragment</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7497</id>
    <revision>
      <id>120779</id>
      <parentid>50393</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:09:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120779</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="116" sha1="pnpba9qm2e59k3448qwoi7ystrvo4nm" xml:space="preserve">Fragment (latınsha: bólek) — kórkem óner shıǵarması, [[tekst]]tiń bólegi.

[[Kategoriya:Qaraqalpaq tili]]</text>
      <sha1>pnpba9qm2e59k3448qwoi7ystrvo4nm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Format</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7498</id>
    <revision>
      <id>120771</id>
      <parentid>50394</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:08:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120771</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="254" sha1="a94e01xtjfd1kfdwb3omhxg59pp2ghd" xml:space="preserve">'''Format''' (latınsha: pishin beremen) — ólshem, jazıw forması, sızılma kórinisi, [[interval]]dı anıqlaw yamasa basqa kórinis beriw. Joqarıda keltirilgen shrift ózgeshelikleri shrifttiń formatına mısal boladı.

[[Kategoriya:Kompyuter]]</text>
      <sha1>a94e01xtjfd1kfdwb3omhxg59pp2ghd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Doshım palwan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7537</id>
    <revision>
      <id>120604</id>
      <parentid>113870</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:08:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — ,  –  →  —  (12) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120604</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5981" sha1="8d8j8auzn4vqvxnjswd3897r62ybel7" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı|atı=Doshım Záreke ulı|kásibi=[[palwan]]|tuwılǵan sánesi=1893|tuwılǵan jeri=Jádik awılı, Shımbay bolıslıǵı (házirgi [[Shımbay rayonı]])|ákesi=Záreke}}
'''Doshım palwan Záreke ulı''' — 1893-jılı burınǵı [[Shımbay]] bolıslıǵınıń 4-awılına qaraslı pútkil [[Qaraqalpaq tili|qaraqalpaqqa]] belgili Erejep tentek jasaǵan Jádik awılında kámbaǵal shańaraqta tuwılǵan. Ákesi Záreke házirgi Qaraózek rayonına qaraslı «Bozataw» dep atalǵan jerde jasaǵan. Ol balalıǵın usı jerde ótkeredi. Kún kórisi tómen, onıń ústine hayalı da qaytıs bolıp ábden qoraǵıtıp júrgen payıtta awılǵa «Xiywanıń xanı qaraqalpaqlardıń arasına kelip toy beredi» degen ǵawasat taraydı. Xalqımızdıń «Toy dese quw bas jumalaydı» degenindey, awıl adamları menen birge Zárekeniń de arqası qozıp toyxanaǵa jol aladı.

== Ómiri ==
Doshım palwannıń ákesi haqqında ápsana kóp. Shılpıqtıń etegindegi úlken bul toyda qurdıń ortasında xannıń bas palwanı: — «Qáne, gúreske biz benen túskendey márt barma?» — dep, taltańlap júrse kerek. Oǵan hesh kim «men» dep shıǵa qoymaptı. Buǵan shıdamay tula boyın bezgek dirildetkendey qaltırap turǵan Zárekege joralarınıń birewiniń kózi túsipti. Ol Zárekege «Saǵan ne boldı?» dep soraǵanda ol: — «Yaq awırǵanım joq, biraq jawırınım qızıp tur, usı palwanǵa tússem be, dep turman», — deydi.

Xabar óz elatınıń bolısına jetipti. Biraq ústinde shekpen, belinde belbewiniń joqlıǵın aytıptı. Bolıs Zárekeni kiyindirip, ortaǵa shıǵarıptı.

Záreke ortaǵa shıǵıwın shıqsa da, jarlılıqtan kewili qaytıq bolıp qalǵanlıqtan, dáslebinde xannıń palwanınan qashıńqırap, durıslap uslasa almaptı. Xan palwan da oǵan jartıwlı ámel ete almaptı. Kewili hawlıqqanın qoyıp, ózine kelgen Záreke xan palwanına endi hár túrli ámeller isley baslaptı. Ádewir waqıt ayqasıptı. Sóytip júrgeninde qarsılası qolayına kelgen waqıtta janbasqa mindirip arqalawı menen bastan aynaldırıp, ılaqtırıptı. Jıǵılǵan xan palwanı ornınan tura almaǵan. Onı kiyizge salıp alıp shıǵıptı. Ol waqtaǵı tártip boyınsha jıqqan palwan shekpeniniń etegin jayıp, qorshaǵan alamannıń aldınan aynalıp ótiwi kerek eken. Sol dástúr boyınsha Záreke endi qurdı aynalıwǵa shıǵayın dep atırǵanda, birew kelip oǵan: — «Sen házir qashpasań, xan seni óltiredi», — depti. Záreke ústindegilerdi ılaqtırıp, óz kiyimlerin alıp, kópshiliktiń ishine kirip, keyin túnletip, awılǵa hayt qoyıptı. Al, ashıwı kelgen xan: — «Qayda jańaǵı xan palwanın jıqqan «qara ayaq», tabıńlar, alıp kelińler!» — depti. Jurt arasına jasırınǵan Záreke ólimnen aman qalıptı.

Biraq óz elinde jasay beriwge qorqıp, jetim balaların ertip, Záreke palwan Jádik awılına kelip jan saqlaptı.

== Dóretiwshiligi ==
Onıń «qara ayaq» atanıw sebebi mınaday bolıptı. Ol ómiriniń kóp waqtın etiksiz, jalań ayaq júrip ótkergen, gúresken waqta onıń usı jalań ayaǵın kórgen xan onı solay ataptı. Sonnan baslap Záreke «qara ayaq» atanıp, xan palwandı jıqqan belgili palwan atanıptı. Biraq ol qaytıp gúreske túspepti.

Záreke Jádik awılına kelgennen keyin úylenedi. Palzada, Xanzada, Dáwlet degen úsh qızı hám Ospan, Doshım atlı ulları tuwıladı. Qızlar erjetip, turmısqa shıǵadı, balaları úylenedi.

Ákesine usap Doshım da kámbaǵallıqta jasaydı. Onıń Gúlbiy hám Eshim atlı perzentleri bolǵan. Ol zamanda awılda keshki waqıtta awıl jası úlkenleri jıynalıp, jas jigitlerdi gúrestirip, tamasha kóretuǵın bolǵan. Sonda Doshım da gúreske túsip júredi. Keyin ala awıl arasındaǵı toylardıń gúreslerine qatnasatuǵın bolǵan.

Onıń birinshi ret palwan degen atı 1922-jılı Taxtakópirde bolǵan Qosalı bolıstıń merekesinde shıǵadı.

Bolıstıń merekesine barlıq qaraqalpaqtıń bolıslarına xabar berilgen bolıp, bolatuǵın tamashalar da aytılǵan. Shımbaydıń bolısı Ibrayım bul merekege aparatuǵın palwan taba almaptı. Sonda onıń dilmashları Doshımdı aparayıq depti. Doshım kiyim-kensheginiń joqlıǵın bánelep: — «Bara almayman», — depti. Olar kiyim-kenshek tawıp berip, alıp ketipti.

Degen menen, Doshımnıń túri-túsinen gúreske erisedi, degen úmitte bolmaptı. Tek haq táwekel depti.

Ibrayım bolıstıń Ásen hám Turman degen dilmashları Doshım palwanǵa ǵamqorlıq etip, gúreske shıǵıwdan aldın óz aldına ishine 12 qırǵawıl salınıp, pisirilgen sháwleni berse, ol duz tatpaptı.

Júregi háwlirip, burın bunday qurǵa túspegen jas jigit azanda da hesh nárse ishpey-aq gúres maydanına keledi. Gúrestiń qurı tutılıp, ortaǵa bas palwanlar shaqırıladı. Birinshi bolıp Taxtakópirli Ismayıl xoja degen ortaǵa shıǵadı. Oǵan qarsı hesh kim shıqpay turǵan bir kezde mereke basqarıwshısı Shımbaylı Ibrayım bolısqa: — «Há bolıs, palwanıńdı shıǵar!» — dep mirát etedi. Bunnan keyin ortaǵa Doshım palwan shıǵadı. Bolıs eki palwandı salıstırıp, qattı qáweterde bolıptı. Eki palwan bir maydan ayqasıp, Doshım atı shıqqan xoja Ismayıl palwandı arqalawı menen mereke basqarıwshınıń aldına aparıp, kóterip uradı. Bul jerde jıynalǵan Doshımnıń hámme awıllasları quwanǵanınan jılap jiberedi.

Ismayıl xoja jıǵılǵannan keyin taxtakópirliler arlanıp, ózleriniń belgili palwanlarınıń biri Reyimbek qazaq degendi ortaǵa shıǵaradı. Doshım aranı kóp almay, onı da jambastan urıp jıǵadı.

Sol merekede Doshım bas palwan bolıp tanıladı. Atı-abırayı kóterilip, onı alıp barǵan el aǵası Ibrayım bolıs, Ásen hám Turman dilmashlar úlken quwanısh penen elge qaytadı.

== Dárekler ==
# www.karinform.uz

[[Kategoriya:Palwanlar]]
[[Kategoriya:Qaraqalpaq palwanları]]</text>
      <sha1>8d8j8auzn4vqvxnjswd3897r62ybel7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Elvis Presley</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7574</id>
    <revision>
      <id>120655</id>
      <parentid>112207</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:55:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120655</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="736" sha1="n6ffjfrt5ghuv6gf3225hyk0ygbh1fq" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı}}
[[Fayl:Elvis_Presley_promoting_Jailhouse_Rock.jpg|nobaý|oñğa|Elvis Presley, 1957-jılı]]

'''Elvis Aron Presley''' ([[Inglis tili|ingl.]] ''Elvis Aaron Presley'', [[Rus tili|rus.]] ''Э́лвис Аро́н Пре́сли''; 1935-jıl 8-yanvar, [[Tupelo]] — 1977-jıl 16-avgust, [[Memfis]]) — [[amerikalı]] qosıqshı hám [[aktyor]], [[pop muzıka]] baǵdarında XX ásirdegi kommerciyalıq jaqtan eń tabıslı atqarıwshılardan biri. Jáne ol &quot;Rok-n-roll patshası&quot; (yamasa ápiwayıǵana &quot;patsha&quot; — The King) sıpatında da belgili.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Sırtqı siltemeler}}

[[Kategoriya:Amerika Qurama Shtatları]]
[[Kategoriya:Qosıqshılar]]
[[Kategoriya:Aktyorlar]]


{{bio-stub}}</text>
      <sha1>n6ffjfrt5ghuv6gf3225hyk0ygbh1fq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Birinshi televiziyalıq kórsetiw</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7623</id>
    <revision>
      <id>120346</id>
      <parentid>99936</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:23:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120346</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2515" sha1="ggxqiggmhph35q36u8ygr0ghoh5nh0b" xml:space="preserve">5 noyabr — Qaraqalpaqstanda eń birinshi televiziyalıq kórsetiw baslanǵan kún.

== Tariyxı ==
1964-jıldıń 5-noyabr kúni jergilikli waqıt penen saat 19.00 de Nókis, Taqıyatas, Xojeli qalalarındaǵı ayırım úylerdiń televizorlarında «Nókis kórsetedi» degen titr payda bolǵan. Usı kúni qaraqalpaq hám orıs tillerinde «Jańalıqlar» kórsetilgen. 
Birinshi diktorlar — Orazgúl Óteniyazova menen Svetlana Shapochnikovalar fotosyujetler fonında miynet jámáátleriniń raportları tuwralı aytqan. 
Birinshi telejańalıqlardı qaraqalpaq tilinde Ǵalım Seytnazarov hám Qarmıs Dosanov, al orıs tilinde Viktor Kopalovlar tayarlaǵan. 
Birinshi mártebe basqarıw pultinde otırıp, qaraqalpaqsha birinshi kórsetiwdi Quwat Ábdireymov penen Kiyik Ábdireymovalar efirge shıǵarǵan. Al, birinshi teleoperatorlar P.A.Begimov hám Q.Ernazarovlar edi.
Qaraqalpaqstan televideniesi janrlarınıń rawajlanıwına eń kóp úles qosqan birinshi telejurnalistlerdiń biri Ǵalım Seytnazarov boldı. Ol tek ǵana «telejańalıqlar» tayarlawǵa qatnasıp qoymastan, saltanatlı bayram kórsetiwlerin, kishigirim óndirislik temadaǵı kórsetiwlerdi de birinshi bolıp tayarlap, televidenie janrlarınıń kóbeyiwine tiykar salǵan. Xalıqtıń kóp qızıǵatuǵın «Jańalıqlar» informaciyalıq baǵdarlamasın «Xabar» dep atawdı hám titrdi globus fonında, onı aylanıp turǵan túrinde beriwdi usınǵan hám bir qansha qıyınshılıqlaǵa qaramay bunı ámelge asırǵan. Sonday-aq, Ǵalım Seytnazarov oǵada sabırlılıq penen efirge ketetuǵın barlıq diktor oqıytuǵın materiallardı, shıǵıp sóyleytuǵın tekstlerin ózi oqıp, xudojniklerdiń tayarlaǵan titr — bezewlerin birimlep kórip, kinojurnallar menen telefilmlerdi, kórkem filmlerdi efirden aldın kórip bolıp jiberetuǵın bolǵan. 
Solay etip, dáslepki waqıtları kúnine bir neshe minutliq xabarlar efirge berilip turǵan Qaraqalpaqstan televideniesiniń 
1965-jıldan baslap háptesine tórt márteden 2,5 saatlıq telebaǵdarlamaları tamashagóyler dıqqatına usınılǵan.
Sońǵı jıllar dawamında efir saatları hám kúnleri uzaytırıp barılǵan. 
1991-jıldan soń Qaraqalpaqstan televideniesi Ózbekstan Mámleketlik Teleradiokompaniyası (házirgi Ózbekstan NTRK) quramına kirdi.

2002-jılı Qaraqalpaqstan Respublikasınıń 
Teleradiokompaniyası bolıp, qayta shólkemlestirildi.
== Dárekler ==
[[Qaraqalpaqstan Respublikası Oraylıq Mámleketlik arxiv fondınan]]</text>
      <sha1>ggxqiggmhph35q36u8ygr0ghoh5nh0b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Buwınlar</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7640</id>
    <revision>
      <id>120395</id>
      <parentid>101034</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:36:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: ģ → ǵ using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120395</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="513" sha1="r4sewkfuqaw7nmlo7kte1oiarx359qr" xml:space="preserve">Sózler buwınlardan turadı.

Sózlerdiń bólinip-bólinip aytılatuǵın dawıslı sesli bólegine [[buwın]] deymiz. Buwın bir dawıslı sesten, dawıslı hám dawıssız sesten jasala beredi. Dawıslı sesler buwın jasaw ózgesheligine iye, al dawıssız sesler buwın jasay almaydı.

Sózde qansha dawıslı ses bolsa, sonshama buwın boladı.Sózdegi dawıslı sestiń qatnasına qaray sózler bir buwınlı hám kóp buwınlı bolıp bólinedi.

[[Kategoriya:Grammatika]]
[[Kategoriya:Qaraqalpaq tili]]</text>
      <sha1>r4sewkfuqaw7nmlo7kte1oiarx359qr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dáribay Tóreniyazov</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7659</id>
    <revision>
      <id>120612</id>
      <parentid>113876</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:34:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120612</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1096" sha1="szh35mepsb48j22t7us7ipjys59f6fd" xml:space="preserve">'''Dáribay Tóreniyazov''' — Músin óneriniń sheberi.

{{Shaxs infoqutısı
|name = Dáribay Tóreniyazov
|image = Daribay.jpg
|birthname = Dáribay Tóreniyazov 
|birthdate = 1928-jılı
|deathplace = 2003-jıl
|nationality = [[Qaraqalpaq]]
|period = 
|awards = 
}}{{Shaxs infoqutısı}}
== Biografiyası==
Dáribay Tóreniyazov respublikamızdaǵı talantlı músinshi (skulptor)lerdıń biri edi. Onıń aǵashtan islegen skulpturaları Ózbekstan kóleminde, Qazaqstan Respublikası, Moskva qalasında hám basqa sırt ellerde belgili bolǵan. Onıń dóretiwshilik iskerligi 1967-jılı Nókis qalasında Qaraqalpaq Mámleketlik kórkem-óner muzeyiniń ashılıwınan soń baslanǵan. 1978-jılı SSSR Xudojnikler soyuzı aǵzalıǵına qabıl etilgen.
== Dóretiwshiligi==
Belgili skulpturalıq shıǵarmaları — «Úlken shógirme kiygen kekse», «Túrme tartqan hayal», «Qıyal qusı», «Suwǵa barǵan qız»,  «Jegde jamılǵan kelinshek» h.t.b.
== Dárekler ==
#[[Qaraqalpaqstan Respublikası Oraylıq Mámleketlik arxiv fondı.]]


{{shala}}

== Derekler ==
{{derekler}}</text>
      <sha1>szh35mepsb48j22t7us7ipjys59f6fd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>FIFA jáhán chempionatı 2022</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7724</id>
    <revision>
      <id>120717</id>
      <parentid>111193</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T06:59:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: ģ → ǵ (16) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120717</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2997" sha1="7e7udmki9f4kh69sdtchw875ow2c722" xml:space="preserve">'''2022-jılǵı futbol boyınsha jáhán chempionatı''' ({{lang-ar|2022 كأس العالم لكرة القدم}}, {{lang-en|2022 FIFA World Cup}}) 2022-jılda [[Qatar]] maydanlarında ótkerilǵen Futbol boyınsha jáhán chempionatı. Bul, tártip boyınsha 22-turnir bolıp esaplanadi. Bul chempionat 2022-jıldıń 20-qawısınan (noyabr) 18-jeldige (dekabr) shekem ótkerilgen. Bul Arab dúnyasında ótkerilgen birinshi jáhán chempionatı bolip tabıladı. Bunnan tısqarı, 2002-jılda Arqa Koreya hám Yaponiyada ótkerilgen turnirden keyin Aziyada ótkerilgen ekinshi jáhán chempionatı boladı. Bul turnir 32 qurama komanda qatnasıwındaǵı aqırǵı jáhán chempionatı bolıp, 2026-jılda AQSh, Meksika hám Kanadada ótkeriletuǵın turnirda, qatnasıwshı komandalar sanı 48ge kóbeyiwi rejelestirilgen. Qatarda jaz jazirama ıssı bolǵanlıǵı sebepli, bul jáhán chempionatı qawıs (noyabr) ayınıń aqırı jeldı (dekabr) ayınıń ortalarına shekem ótkerildi, bul bolsa may, iyun yaki iyul aylarında ótkerilmeytuǵın birinshi turnir esaplanadı. Turnirdaǵı birinshi oyın Al-xordagi [[Al Bayt Stadium|Al Bayt stadioninda]] Qatar hám [[Ekvador]] saylandı komandaları ortasında bolıp ótti. Final oyını 2022-jıldıń 18-jeldisinde (dekabrında) bolıp ótti. Finalda, Argentina qurama komandası Franciyanı jeńdi. Jáhán chempionatınıń aldınǵi chempionı [[Fransiya milliy futbol terma jamoasi|Franciya]] saylandı komandası esaplanadı. 

2011-jıldıń may ayında, FIFAda iskerlik júrgizetuǵın lawazımlı tulǵalarda, Qatar qanday etip jáhán chempionatın ótkeriw huqıqın qolǵa kirgizgeni menen baylanıslı sorawlar payda bolǵan. FIFAnıń ishki tekseriwi, jáhán chempionatın ótkeriw huqıqı Qatar mámleketine beriliwinde heshqanday paraxorshılıq jaǵday anıqlanbaǵanın járiyalaǵan. 2015-jıldıń 27-jawzasında (mayda) [[Shveysariya|Shveycariya]] federal prokurorlari 2018-2022-jılǵı jáhán chempionatların ótkeriw ushın arzalar menen baylanıslı [[Korrupciya|paraxorshılıq]] jaǵdayları boyınsha tergew baslaǵan. 2018-jıl 6-súnbıle (avgust) kúni FIFAnıń burınǵı prezidenti [[Sepp Blatter|Zepp Blatter]], Qatar «qara ámeliyat» qollaǵanın dawa etip, usınıs komiteti miyman kútiwshilik huqıqın qolǵa kirgiziw ushın aldaǵanın shama etdi.
Bunnan tısqarı, Qatar Jáhán chempionatına tayarlanıwda qatnasqan sırt ellik jumısshıları qattıǵa qiynalǵani tuwralı aytti. «[[The Guardian]]» gazetası tárepinen alıp barılǵan tergewge kóre, kóplegen jumısshılarǵa azıq-túlik hám suw berilmegen, olardıń tulǵasın iraslaytuǵın hújjetler alıp qoyılǵan, hám olarǵa waqıtında yamasa ulıwma miynet haqı berilmegen. [https://amp.theguardian.com/global-development/2022/nov/19/qatar-working-conditions-world-cup-guardian-reporting] [https://amp.theguardian.com/football/2022/nov/18/qatar-accused-deafening-silence-migrant-workers-centre-reform-world-cup]</text>
      <sha1>7e7udmki9f4kh69sdtchw875ow2c722</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Enni Leybovic</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7729</id>
    <revision>
      <id>120657</id>
      <parentid>118605</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:55:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: ģ → ǵ (3) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120657</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3584" sha1="ni3j03dwcemwe7qrnjefsutsa5sm9qj" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı}}
'''Enni Leybovic''' 1949-jılı 2-oktyabrda Vestport ([[AQSh]]tıń Konnektikut shtatınıń Uotberi qalası) kishi qalasında Samuel ha’m Merilin Leybovicler shańaraǵında tuwılǵan.
== Biografiyası ==
Enni Leybovictiń ákesi Áskeriy hawa kúshleri oficeri, al anası bolsa [[San-Francisko]] ma’deniyat instituti’nda zamanago’y tanca oqi’ti’wshi’si’ boladi’.  Da’slep, Enni ma’deniyat oqi’ti’wshi’si’ boli’wdi’ qa’leydi ha’m oqi’wdi’ pitkerip anasi’ni’n’ isleytug’i’n instituti’na kiredi.
Ol da’slep fotosu’wret sanati’na 1-kurstan keyin Yaponiyag’a sapari’nda qi’zi’qqan.   3-kurstta oqi’wdi’ taslap Izrailg’a arxeologik ekspeditsiyag’a ketedi. Izraildan qaytqan son’ Enni Leybovic «[[Rolling Stone]]» jurnali’ni’n’ bas redaktori’ Jen Venner menen ushi’rasadi’ ha’m sol baspa ushi’n fotojurnalistke aylanadi’. 1975-ji’lda Enni Leybovic «Rolling Stones» jurnali’na AQSh sapari’ dawami’nda ra’smiy fotograf si’pati’nda birge isleydi.
== Dóretiwshiligi ==
Enni Leybovic  40 ji’lli’q do’retiwshiligi dawami’nda fotografiyani’n’ tu’rli janrlari’na isleydi: interyer fotografiya, peyzaj, natyurmort, reportaj ha’m janr eskizleri, jalan’ash ha’m a’lbette portret isi. Bulardi’n’ ishinde Ennidin’ tani’qli’l‘i’g’i’n portret janri’nda alg’an su’wretleri asi’rdi.
Enni Leybovic 13 ji’l dawami’nda o’z kamerasi’n belgili qosi’qshi’lar, aktyorlar ha’m siyasatshi’larg’a qaratadi’. Oni’n’ ko’plep fotosu’wretleri keyinshelik pu’tkil du’nya boylap belgili boldi’.
Enni Leybovic Miss Sarayevog’a baradi’ ha’m ol sol jerde o’zinin’ en’ qayg’ili’ su’wretin    «Snayper ta’repinen o’ltirilgen o’spirimnin’ ji’g’I’lg’an velosipedi» degen su’wret aladi’.  Minomyot hu’jiminde o’lgen o’spirimge tiyisli velosipedtin’ bul belgili fotosu’wreti Bosniya uri’si’ waqti’nda alınǵan.
1980-ji’li’ 8-dekabrde Enni  «[[Double Fantasiy]]» albomi’ menen baylani’sli’ tu’rde jurnal ati’nan Jon lennan ha’m Yoko Ononi su’wretke tu’siredi. Buni’ ali’w an’sat bolmaydi’. Bul su’wret ke Yoko Ononi «Mag’an bul su’wret jurnaldi’n’ bas betinde boli’wi’na wa’de ber» deydi. Bul Jon lennanni’n’ son’g’I’ su’wreti boladi’. Sebebi fotosessiyadan 5 saat o’tken son’, tani’qli’ qosi’qshi’ du’nyadan o’tedi.
Bunday tan’lawda ja’ne  1991-ji’li’ avgust ayi’nda Vanity Fairdi’n’ muqovasi’nda iye boladi’. Bul muqovadag’I’ su’wret «8 ayli’q ha’miledar Demi Mur jalan’ash» degen su’wret edi. Bul jurnalg’a ol 1983-ji’li’ qosi’ladi’ ha’m  1990-ji’llardi’n’ basi’nda du’nyadag’I’ en’ tani’qli’, izleniwshen’ ha’m joqari’ ayli’qli’ fotojurnalistlerden birine aylani’p Nyu Yorkda o’z studiyasi’n ashadi’.
Leybovic  xali’q arali’q professional ja’miyet ta’repinen 2013-ji’lda [[Asturiya]] shaxzadasi’ si’yli’g’I iyesi boladi’. Og’an usi’ fotosu’wreti ushi’n Londonni’n’ Milliy galereyasi’nda misli ko’rilmegen ko’rgezbe du’ziledi.
== Kitapları ==
Enni Leybovic o’miri dawami’nda birqansha kitaplar jazg’an:  
#«Fotografti’n’ o’miri: 1990-2005» 
#”Wonderland” 
#«Pilgrimage» 
#«Women» 
#«At work» 
#«Photography Annie Leibovitz 1978-1089» 
#«american Music» 
#«Image of a Lost Human» 
#«Nudes» 
#«The photojournalism»</text>
      <sha1>ni3j03dwcemwe7qrnjefsutsa5sm9qj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Biologiyalıq sistemalar</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7778</id>
    <revision>
      <id>120340</id>
      <parentid>51180</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:22:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: –  →  —  (8) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120340</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9642" sha1="0yu73lkyvn2jvxmue63i5ivqyzx65vs" xml:space="preserve">[[=Ekologiya-biologoyalıq sistemalar haqqındaģı pán=]]

Insan payda bolǵannan baslap qorshaǵan ortalıq, ósimlikler hám haywanat dúnyası, tábiyatta júz beretuǵın qubılıs hám proceslerdiń sırlı táreplerin
úyrengen. Olardan aldaǵı ómirinde paydalanıw boyınsha dáslepki tájiriybelerge iye bola baslaǵan. Dáslep tábiyatta júz beretuǵın qubılıs hám proceslerdiń ózine tán tárepleri boyınsha óz aldına maǵlıwmatlar toplanǵan. Solay etip insan pikirlewi rawajlanǵan, logikalıq pikir júrgiziw arqalı tábiyattaǵı tirishiliktiń mánisi, ósimlikler hám haywanlar tirishiligindegi máwsimlik beyimlesiwler, tábiyatta júz beretuǵın qubılıs hám proceslerdi túsiniw imkaniyatı payda bolǵan.
Adamnıń tábiyat hám onıń quramındaǵı zatlarǵa bolǵan múnásibeti hám
tábiyattaǵı qubılıs, proceslerdiń mánisin úyreniwi ilimiy biliwdiń tiykarın quraǵan. Ilimiy biliw insan tafakkuriniń joqarı dárejesi bolıp, ilimiy jańalıqlar, ashılıwlar, aldın belgisiz ósimlikler hám haywanlardıń dúzilisi tirishilik
procesleri, nızamlar hám nızamlıqlardı jaratıwǵa baǵdarlanǵan boladı. Solay etip insan ózin qorshap turǵan ortalıqtı úyreniwi nátiyjesinde jerde jasaytuǵın organizmler, olardıń tirishiligine tásir etetuǵın faktorlar haqqında dáslepki ilimiy maǵlıwmatlar payda bolǵan.
Antik dáwirde ilimiy bilimlerdiń birinshi forması tábiyat filosofiyası edi.Tábiyat filosofiyasınııń obekti tábiyatta júz beretuǵın qubılıslardı úyreniw
bolıp esaplanǵan. Tábiyat filosofiyası tábiyat haqqındaǵı maǵlıwmatlardı toplap, XVI-XVII ásirlerde tiri hám anorganikalıq tábiyat haqqındaǵı ǵárezsiz
pán — tábiyat tanıwdıń payda bolıwına imkaniyat jarattı. Tábiyat tanıw pániniń negizinde úyreniw obekti, arnawlı izertlew metodlarına qaray pánlerdiń
qánigelesiwi payda boladı.
Biologiyanıń úyreniw obektleri tábiyattıń tiri materiyası yamasa organizmler bolıp esaplanadı. Biologiya tiri materiyanıń dúzilisi, olardıń tirishilik iskerligi, anorganikalıq tábiyat penen óz ara baylanısın úyrenedi.
Tiri materiyanıń sistemalı dúzilisi. Tiri tábiyat dúnyası hár túrli, dúzilisi boyınsha túrli quramalılıq dárejesine iye biosistemalardı ózinde jámlestiredi.
=Biologiyalıq sistema (biosistema) — óz ara tásir kórsetetuǵın, belgili bir funkciyanı atqaratuǵın, rawajlanıw, óz-ózin payda etiw hám qorshaǵan ortalıqqa beyimlesiw qábiletine iye biologiyalıq obektlerdi ózinde birlestiredi.
Mısalı, gúlli ósimlikler tamır, paqal, japıraq, gúl hám miywe sıyaqlı organlardan ibarat biologiyalıq sistema. Ósimlik — bir pútin organizm, onıń
barlıq vegetativ hám generativ organları óz ara baylanısta bolıp, ósimliklerdiń kóbeyiwi hám qorshaǵan ortalıqqa beyimlesiwin támiyinleydi. Bul organizm dárejesindegi biologiyaıq sistema bolıp esaplanadı.
Shól túrli bakteriya, zamarrıq, ósimlik hám haywanlar populyaciyalarınan ibarat biologiyalıq sistemaǵa mısal bola aladı. Shólde jasaytuǵın hár bir túrdiń populyaciyaları da bir-birine tásir kórsetip, olardıń ortalıqtaǵı turaqlılıǵı
hám rawajlanıwın támiyinleydi.
Biologiyalıq sistemalardıń iyerarxiyalıq dúzilisi. Tiri sistemalardıń hár túrli bir-birine baylanıslı, óz ara baylanısta bolǵan dárejeleri iyerarxiyalıq
dúzilisten ibarat. Tirishilik dúzilisiniń iri dárejeleri ózinde kishi dárejelerdi
quram bólegi sıpatında júzege keltiredi hám hár bir dúzilis dárejesiniń óz ara tásiri kólemine qaraslı halda ulıwmalıq nızamlıqlarǵa boysınadı, olardıń óz
ara tásiri sebepli ulıwmalıq qásiyetleri payda boladı.
Biosfera ózinde jerdiń tiri organizm tarqalǵan qabıǵı sıpatında planetamızdaǵı barlıq biogeocenozlardı óz ishine aladı. Biogeocenoz óz náwbetin de ekologiyalıq tárepten bir-birin toltıratuǵın túrli populyaciyalardan turadı.
Populyaciyalar bolsa, áwladları bárqulla almasıp turatuǵın individlerden dúzilgen. Individler pútin bir organizm bolıp, olar organlar sistemalarınan, organlar sistemaları organlardan, organlar toqımalardan, toqımalar kletkalardan ibarat. Tiri organizmlerdiń eń kishi bólegi kletka bolıp esaplanadı. Kletka óz aldına bir kletkalı organizm sıpatında da, sonday-aq, kóp kletkalı organizmniń bir bólegi sıpatında barlıq tirishilik qásiyetlerin kórsetedi. Kletka mudamı bolıwı shárt bolǵan organoidlardan, quramı bolsa anorganikalıq zatlar hám makromolekulalardan ibarat. Kletkada bolatuǵın tirishilik procesleri olardıń quramındaǵı makromolekulalardıń óz ara tásirine baylanıslı.
Tirishilik dárejeleri biri ekinshisine tiykar bolıp, keyingi dárejeni payda etkenligi sebepli, iyerarxiyalıq (tekshe kórinisine uqsas) dúzilis dep atalǵan.
Solay etip, tábiyǵıy obektler hám olar ortasındaǵı óz ara baylanıs kólemi jáne tásirine qaray júdá hár túrli. Olardı úyreniw ushın biologiyanıń túrli bólimleri óz aldına qatnaslar hám izertlew metodların islep shıqqan.
Biologiyalıq sistemalar bir-biri menen kelip shıǵıwı jáne olardıń ortasındaǵı óz ara tásir arqalı payda bolatuǵın, sonday-aq, sırtqı ortalıq penen qatnasları arqalı da bir-birine baylanısqan.
Biologiyalıq sistemalar tábiyattıń tariyxıy rawajlanıw nátiyjesi esaplanadı. Olar ózin-ózi basqarıw, rawajlanıw, kóbeyiw, quram bólekleri ortasında óz ara tásiri, turaqlılıǵı hám teń salmaqlılıqtıń payda bolıwı menen xarakterlenedi.
Tábiyatta tariyxıy progress nátiyjesinde payda bolǵan biosistema teń salmaqlıǵınıń buzılıwı ekologiyalıq sistemalar strukturasınıń ózgeriwine, ayırım jaǵdaylarda olardıń joq bolıwına alıp keledi.
Tábiyat hám jámiyettıń turaqlı birlesimligi ushın qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw, ekologiyalıq basqarıw, jámiyet hám tábiyat ortasındaǵı qatnaslardı
tártipke salıw mashqalasınıń payda bolǵanı insaniyat keleshegi ushın áhmiyetli bolıp esaplanadı. Insaniyat jámiyettiń bar ekenilgi hám rawajlanıwı, tirishilik hám tábiyattıń, tábiyǵıy jámáát hám sistemalardıń rawajlanıw nızamların tereń ańlaw tiykarında rawajlanıwı kerek.
Ekologiya pán sıpatında. XX ásirdiń baslarında biologiya pániniń jańa tarmaǵı — ekologiya payda boldı. Bul pán joqarıda keltirilgen mashqalalardı sheshiwde ilimiy tiykar bolıp xızmet etedi. «Ekologiya» (yunan tilinde
«oykos» — úy, baspana, «logos» — pán, bilim beriw) ataması birinshi márte
pánge 1866-jılı nemis alımı Ernest Gekkel tárepinen kirgizilgen.Ekologiya ayırım individlerdiń rawajlanıwı, kóbeyiwi, jasawın, populyaciya hám jámáátlerdıń quramı jáne ózgerislerin jasaw ortalıǵına baylanıslı halda úyrenedi.
Ekologiya — organizmlerdiń óz ara hám qorshaǵan ortalıq penen qatnasları haqqındaǵı pán. Dáslepki basqıshta ekologiya organizmlerdiń óz ara tásirin úyrenetuǵın pán bolǵan. Házirgi waqıtta onıń huquqı sezilerli dárejede keńeydi. Organizmlerden basqa, populyaciya, biocenoz (jámáát), biogeocenoz (ekosistemalar) hám biosferanı óz ishine aladı.
Sońǵı jıllar dawamında ol maǵlıwmatlardı maqsetli jıynap, insaniyat, insan iskerliginiń barlıq tarawları — awıl xojalıǵı, sanaat, ekonomika hám siyasat, bilim, densawlıqtı saqlaw jáne mádeniyatqa salıstırǵanda óz tásirin
kúsheytirmekte. Ekologiyalıq bilimler tiykarında tábiyattı qorǵawdıń nátiyjeli sisteması hám tábiyattı aqılǵa muwapıq basqarıwdı rawajlandırıw múmkin.
Ekologiya pánine bir qatar wazıypalar júklengen:
–  hár túrli organizm toparlarınıń qorshaǵan ortalıq faktorları menen qatnası nızamlıqların úyreniw;
–    biologiyalıq resurslardan aqıllılıq penen paydalanıw, adam iskerligi tásirinde tábiyat ózgerislerin boljaw, tábiyatta júz berip atırǵan proceslerdi basqarıw jolların úyreniw;
– zıyankeslerge qarsı gúresiwdıń biologiyalıq usılların jaratıw;
– sanaat kárxanalarında shıǵındısız texnologiyanı islep shıǵıw hám engiziw;
–   organizmlerdiń dúzilisi, tirishilik iskerligi hám háreketine qorshaǵan
ortalıqtıń tásirin úyreniw;
–   tiri organizmlerdiń qorshaǵan ortalıqqa iykemlesiwiniń ekologiyalıq
mexanizmlerin úyreniw;
– túrdiń hár túrli populyaciyalardaǵı individler sanınıń ózgeriwine salıstırǵanda sırtqı ortalıq tásirin úyreniw;
–    biosferadaǵı júz beretuǵın proceslerdiń turaqlılıǵın támiyinlew maqsetinde olardı izertlew;
– jeke adamnıń iyeleytuǵın kásibi hám jasınan tısqarı olarda ekologiyalıq dúnya qaras, ań, oy-óris hám ekologiyalıq mádeniyattı payda etiw.
Ekologiyalıq mádeniyat jámiyet hám tábiyat ortasındaǵı múnásibetlerge
salıstırǵanda juwapkerli qatnasta bolıw tiykarında payda boladı.
Ekologiyalıq mádeniyatqa jámiyet hám tábiyat ortasındaǵı múnásibetlerdi uyǵınlastırıwǵa qaratılǵan ekologiyalıq bilim, ekologiyalıq ań hám ekologiyalıq iskerliktiń birligi sıpatında qaraladı. Planetamızdıń házirgi ekologiyalıq
jaǵdayı tábiyatqa jánede jaqsı múnásibette bolıwdı talap etedi. Bul jámiyetimizdiń hár bir aǵzasınan tek keń ekologiyalıq bilim menen birge, tábiyatqa
jańa múnásibetti rawajlandırıw, tábiyat hám jámiyettiń turaqlılıǵın támiyinlewshi faktorlardı izlewge tiykarlanǵan ekologiyalıq dúnya qarastı rawajlandırıwdi talap etedi.</text>
      <sha1>0yu73lkyvn2jvxmue63i5ivqyzx65vs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Diego Armando Maradona</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7789</id>
    <revision>
      <id>120563</id>
      <parentid>113848</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:57:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120563</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="350" sha1="3wumtzr5a4ro8ojer9or2845xhhjl1g" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı}}
'''Diego Armando Maradona''' — argentinalıq futbolshı. 1960-jıl Argentinada Lanus qalasında tuwılǵan. &quot;Argentinos Juniors&quot;, &quot;Boca Juniors&quot;, &quot;Barcelona&quot;, &quot;Napoli&quot;, &quot;Sevilla&quot;, &quot;Newell's Old Boys&quot; sıyaqlı komandalarda 10 nomerde top súrgen. 2020-jıl 25-noyabrde qaytıs bolǵan.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{shala}}</text>
      <sha1>3wumtzr5a4ro8ojer9or2845xhhjl1g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Demokratiya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7854</id>
    <revision>
      <id>120550</id>
      <parentid>111617</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:53:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120550</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="95" sha1="0rqg518zhzjbzk4m38jpuus3d6ul85r" xml:space="preserve">'''Demokratiya''' — grekshe sóz bolıp, «[[xalıq hákimiyatı]]» degen mánisti bildiredi</text>
      <sha1>0rqg518zhzjbzk4m38jpuus3d6ul85r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Biosfera</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7898</id>
    <revision>
      <id>120341</id>
      <parentid>119799</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:22:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Biosfera túsinigi */ clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120341</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2052" sha1="t72p6z6nlryu0cshhw841v8rmguh1la" xml:space="preserve">[[Fayl:Sphere wireframe 15deg 4r.svg|thumb|Sphere wireframe 15deg 4r]]

== Biosfera túsinigi ==
Biosfera dárejesi planetamızdaǵı barlıq tiri organizmler hám olardıń jasaw ortalıǵın qamrap alǵan pútin sistema esaplanadı. Jerde tirishiliktiń payda bolıwı hám rawajlanıwı biosfera quramı hám strukturasınıń qáliplesiwine alıp keledi. Ekologiyalıq kóz qarastan biosfera Jer planetasındaǵı barlıq ekosistemalardı birlestiretuǵın, toqtawsız zatlar hám [[energiya]] almasıwı júz beretuǵın global ekosistema. «Tirishilik qabıǵı» haqqında dáslepki pikirler J.B. Lamark atı menen baylanıslı. Biosfera ataması birinshi bolıp pánge 1875-jılı avstriyalıq alım Eduard Zyuss tárepinen kiritilgen. Akademik V.I. Vernadskiy biosfera haqqında táliymattı jaratqan. Bul táliymatqa tiykarlanıp, biosfera — tábiyattaǵı barlıq tiri organizmler hám olardıń qaldıqları, [[atmosfera]], gidrosfera litosferanıń tiri [[organizm]]ler jasaytuǵın yamasa tirishilik iskerligi izlerine iye bólimlerdi óz ishine aladı. Biosferanı úyreniw geologiyalıq proceste tirishiliktiń hám tiri zattıń áhmiyetin túsinip jetiwge sebep boldı. Jerdiń házirgi kórinisi, onıń atmosferası, shógindi jınıslar, landshaftlardıń barlıǵı tiri organizmler tirishilik iskerliginiń nátiyjesi. V.I.Vernadskiy: «Biosfera geologiyalıq hám biologiyalıq rawajlanıwdıń jáne biogen hám zatlardıń óz ara tásiri nátiyjesi», dep tastıyıqlaǵan. Biosfera bir tárepten tiri organizmlerdiń jasaw ortalıǵı bolsa, ekinshi tárepten bolsa tiri organizmlerdiń tirishilik iskerligi ónimi.Jer planetasınıń jaǵdayı kóp jaqtan onda jasap atırǵan tiri organizmler tirishilik iskerligi menen baylanıslı. Tiri organizmler tárepinen ámelge asırılatuǵın zat hám energiya almasıwı Jer planetası jaǵdayınıń turaqlılıǵın támiyinlewshi faktor esaplanadı. V.I. Vernadskiy biosfera payda bolıwında insan iskerliginiń ornın óz aldına aytıp ótken.

[[Kategoriya:Biologiya]]</text>
      <sha1>t72p6z6nlryu0cshhw841v8rmguh1la</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gidrosfera</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8027</id>
    <revision>
      <id>120895</id>
      <parentid>51647</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T11:02:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: –  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120895</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1548" sha1="6ci84gdymwo2xvf03v9w9npqg4n2ww2" xml:space="preserve">'''Gidrosfera''' — Jerdiń suwlı qabıǵı bolıp, ol planetamızdaǵı barlıq suw zapasların ózinde jámlestirgen hám Jer júziniń 70% in iyeleydi. Jer júzindegi barlıq suwlardıń 96,4% in dúńya okeanı, 3 % den kóbiregin jer ústi hám jer astı dushshı suw háwizleri quraydı. Dushshı [[suw]]&lt;nowiki/&gt;dıń 2/3 bólimi Arktika, [[Antarktida]], sonday-aq, túrli materiklerdiń taw shoqqıları muzlıqlarda toplanǵan.Gidrosferanıń barlıq qatlamlarında tirishilik bar. V.I. Vernadskiy [[biosfera]] shegarasın okean túbinen sál pásrekten ótkergen, sebebi okean túbi tiri organizmler tirishilik iskerligi nátiyjesi. Plankton, nekton, bentos organizmlerinen quralǵan organizmler jámáátleri 10 km tereńlikke shekem tarqalǵan. Dúńya okeanınıń eń tereń ornı [[Tınısh okeanı|Tınısh okea]]&lt;nowiki/&gt;nındaǵı Mariana shúńgili (11 km)esaplanadı.

Ósimlikler hám ósimlikler menen azıqlanatuǵın haywanlar okeannıń joqarı qatlamlarında — 300 m ge shekem bolǵan tereńlikte jasaydı. Bul bolsa avtotrof organizmler ushın zárúr jaqtılıqtıń jeterli muǵdarda suw arqalı ótiwi menen baylanıslı.Suw ortalıǵında haywan túrleri san jaǵınan ósimliklerge qaraǵanda kóp.[[Ósimlikler]] suw ortalıǵınıń jaqtılıq jetip baratuǵın bólimlerinde tarqalǵan.Biosferada gidrosfera áhmiyetli orın tutadı, ol Jerde tirishiliktiń turaqlılıǵın támiyinlewshi tiykarǵı derek esaplanadı. Klimat shárayatınıń ortashalıǵı hám suwdıń dáwirlik aylanısın támiyinleydi.</text>
      <sha1>6ci84gdymwo2xvf03v9w9npqg4n2ww2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Eritpeler</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8058</id>
    <revision>
      <id>120665</id>
      <parentid>51714</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:56:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120665</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="523" sha1="okub1c2if7o5vpm2o3zqs1cdpuj9pgg" xml:space="preserve">'''Eritpe''' — eritiwshi, erigen zat hám olardıń óz ara tásirlesiw ónimlerinen ibarat bir jınıslı quram. Eritpede zat [[molekula]] yamasa atom ólshemlerinde bolǵanı ushın eritiwshi molekulaları arasında bólistirilgen hám tarqalǵan boladı. Mısalı, aptekalardaǵı yodtıń spirttegi eritpesinde yod molekulaları spirt molekulaları arasında tarqalǵan boladı. Bul eritpe tınıq, filtrden ótkerilgende hesh nárse qalmaydı. Bul eritpeler haqıyqıy eritpeler dep ataladı.


[[Kategoriya:ximiya]]</text>
      <sha1>okub1c2if7o5vpm2o3zqs1cdpuj9pgg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Erejep biy</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8062</id>
    <revision>
      <id>120664</id>
      <parentid>51720</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:56:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: ģ → ǵ using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120664</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="724" sha1="5qlxuw5dezc8kdrdviovkon570y5419" xml:space="preserve">Erejep biy 1880-jıllarda 70 jaslardaǵı adam bolǵan.Ol [[Qaraqalpaq]]lardıń qıpshaq ruwınan bolıp, kútá ótkir,jedelli,sınshıl,gápti tuwrı aytatuǵın bolǵanlıqtan oǵan «tentek» dep laqap bergen. Házir [[Shımbay]] qalasınıń kúnshıǵısında elege deyin Erejep biydiń qalasınıń ornı bàr. Onıń shàrdáresi Shımbay qalasınıń arqasında Jalpaq jap degen makanda bolǵan. Erejeptiń 
shardáresiniń jalpaq japtaǵı ornı elege deyin bar, ol 1920-jıllarǵa shekem pútin bolǵan. Keyingi jılları ol mákandı birneshe mártebe suw alıp shardáreden tek ǵana dúmpek qaldı. 
Erejep tentek [[Ómirbek Laqqı|Ómirbek]] laqqı menen zamanlas hám 
dos bolǵan.

[[Kategoriya:ádebiyat]]</text>
      <sha1>5qlxuw5dezc8kdrdviovkon570y5419</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Globus</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8075</id>
    <revision>
      <id>120900</id>
      <parentid>51741</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T11:52:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120900</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1069" sha1="2nreigcbl4r6n9b97yv46et0eikal6i" xml:space="preserve">Globus — Jer sharınıń modeli.

Ádette, úlken ólshemli nárselerdi úyreniw ushın onıń modelinen paydalanıladı. Jer sharın úyreniw ushın onıń modelinen paydalanıladı. Jer sharınıń kishireytirilgen kórinisi, yaǵnıy modeli globus dep ataladı.Globus sózi shar degen mánisti bildiredi. Globustıń úlkenligi Jer sharınan bir neshe million ese kishi boladı. Mektep globusınıń úlkenligi futbol tobınday boladı. Globus orayınan ótkizilgen kósher aylanıw kósheri dep ataladı. Aylanıw kósheri shıǵıp turǵan jerler Jer sharınıń arqa hám qubla polyuslarına tuwra keledi. Globustıń qaq ortasınan ótkizilgen aylana sızıq ekvatordı bildiredi.Globusta Jer júzindegi tawlar, tegislikler, suw saqlaǵıshlar hár túrli reńlerde súwretlenedi. Globustıń járdeminde Jer júziniń dúzilisi hám tábiyatın úyreniw múmkin.Dáslepki globuslardan birin ullı ulama ÁbuRayxan Beruniy (973–1048) jaratqan. Yarım shar [[Forma|forma]]sındaǵı bul globustıń diametri 5 m ge teń bolǵan.

[[Kategoriya:Tábiyattanıw]]</text>
      <sha1>2nreigcbl4r6n9b97yv46et0eikal6i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Eskiz</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8114</id>
    <revision>
      <id>120698</id>
      <parentid>51810</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T06:55:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120698</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="226" sha1="1gh57ymabetqpwjtqwhuq7fwzaadpez" xml:space="preserve">'''Eskiz''' — eskiz; shala súwret, sızılma. Sızılmashılıq ásbaplarınan paydalanbastan qolda, [[Kóz baylaǵısh|kóz]] benen shamalanıp óbiekttiń shamalıq ólshemlerinde orınlanadı.

[[Kategoriya:texnologiya]]</text>
      <sha1>1gh57ymabetqpwjtqwhuq7fwzaadpez</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fiksator</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8115</id>
    <revision>
      <id>120759</id>
      <parentid>51811</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:04:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120759</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="211" sha1="alcnx1hhgj806a4loh3v0ebuy6csq6o" xml:space="preserve">'''Fiksator''' — 1. Zatlardı anıq jaǵdayda bekkemlep qoyatuǵın apparat; sharikovoy fiksator-sharikli fiksator. 2. Dizimge alıwshı (jazıp, belgilep qoyıwshı) [[Adam|adam]].

[[Kategoriya:texnologiya]]</text>
      <sha1>alcnx1hhgj806a4loh3v0ebuy6csq6o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Enshi beriw</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8134</id>
    <revision>
      <id>120658</id>
      <parentid>112209</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:55:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  —  (4) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120658</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2372" sha1="6qqadq7cztd8ok5vg1x2u9bicbwjsfe" xml:space="preserve">Qaraqalpaq xalqınıń eń bir jaqsı xám qońsılas xalıqlarǵa qaraǵanda ádeuir ózgeshelikleri menen ayrılıp turatuǵın dástúrleriniń bir~«enshi beriu». 
«Enshi beriu» mazmunı xám túri jaǵınan birneshe túrge bólinedi: 

1.Shańaraqta jas náreste dúńyaǵa kelgende, dayı jurtı tuuılǵan jas nárestege «enshi ataydı». Enshiniń túri--qoy, mal, tay xám taǵı basqa bolıp, dayı jurtınıń múmkinshiliklerine qaray mal túrleriniń qálegeni ataladı. Geypara uaqıtlarda balanıń qulaǵına jara shıqsa,--«dayısı enshisin bermegen ǵoy, dayısınıń ultaraǵın kúydirip bas» — dep aytıp atırǵanları da, sonı kórsetedi: — dayı táreptiń enshi beriu, bermeui de sınaqlı ekenligin. 

2.Shańaraqqa kelin túsirilip, sol kelin qazan-tabaqtı,  qonaq kútiudi xám basqa da xojalıq jumısların meńgerip kete alatuǵınına, xojalıq baslıǵı bolatuǵın balasınıń óz xojalıǵın jaqsı basqaratuǵınlıǵına kózi jetken ata-ana jas erli-zayıplılardı bólek shıǵaradı. Bólek shıǵarǵanda óz aldına otau tigip, aldına malın salıp,  úy-ruuzıgershiligine kerekli dúńya-múlkin berip óz aldına shańaraq etiui — «enshisin berip bólek shıǵarıu» — dep ataladı. 
Qızdıń ata-anası da turmısqa shıqqan qızına «enshisin atap» mal beredi. Bul jerde «qızdıń jasauı» buǵan kirmeydi. Sebebi, &quot;jasau beriu&quot;  basqa, &quot;enshi beriu&quot;  basqa, bul eki dástúrdi bir-birine shatastırmau kerek. 

3.Jas shańaraq quralǵan uaqıtta «murındıq ata-ene» saylanatuǵını jóninde burın aytıp ótken edik. Bul jerde aytpaqshı bolǵanımız: Jas shańaraq óz aldına otau tigip bólek shıqqanda, &quot;murındıq ata-ene&quot; de óz perzentleri bolıp esaplanatuǵın ulı xám qızına tiyisli enshisin beretuǵın bolǵan xám bul dástúr xázirgi kúnlerimizde de bar. 

Bul dástúrdi xalqımız jańa quralǵan shańaraqtıń tez ayaqqa turıp, qatardaǵı xojalıq bolıp ketiui ushın járdem beriui, ǵamxorlıq kórsetiui nátiyjesinde kelip shıqqanlıǵın kóriuge boladı. 

Jas shańaraqtıń quralıp, jaqsı shańaraq bolıp ketiuine tek ata-anası ǵana emes, aǵayin-tuuǵan, auıl bolıp kómeklesip, jas shańaraqtıń tútininiń dúziw shıǵwı ushın ǵamxorlıq kórsetip, olardı bárqulla dıqqat-itibarınan shette qaldırmaǵan.
{{Qáteler}}
{{Dereksiz}}</text>
      <sha1>6qqadq7cztd8ok5vg1x2u9bicbwjsfe</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Creative Commons</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8173</id>
    <revision>
      <id>120530</id>
      <parentid>74997</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:49:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: ģ → ǵ (3) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120530</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="360" sha1="oguix6fvkejs41gdxy4rhud61rnae1f" xml:space="preserve">Creative [[Commons]] penen islegenimizde biz hàr qıylı huquqıy shàrtler arqalı hàr qanday tùrdegi [[Content]] jaratıwshıları òz dòretpesin òzgertiwge ruqsat beriwi mùmkin bolǵan litsenziya tùri haqqında aytamiz. Usı betler ne ekenligin hàm olardı internettegi huquqımızdı qorǵaw ushın qanday basqarıw kerek ekenligin islep shiǵamiz.</text>
      <sha1>oguix6fvkejs41gdxy4rhud61rnae1f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Besik shabıw</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8174</id>
    <revision>
      <id>120331</id>
      <parentid>112076</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:17:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120331</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3492" sha1="k0p2zvx5mmwjogn26ho4zmtgtz03iif" xml:space="preserve">'''Besik shabıw dásturi''' — Suyikli qaxarman shayırımız Ibrayım Yusupovtıń: Atıń on xáripten quralǵan, Aytsa tilge auır.
Dásturiń sonshelli kóp,
Artsa pilge auır,-dep táriyplegenindey qaraqalpaq xalqı tariyxqa,milliy urp-ádet,salt-dásturlerge oǵada bay xalıq.Máselen,&quot;Qız jıyını&quot;,&quot;Xáujar&quot;,&quot;Bet ashar&quot;,&quot;Aytıs&quot;,&quot;Kuyeu qáde&quot; xám taǵı basqa da dásturler atadan-balaǵa,áuladtan-áuladqa miyras bolıp ótip kelmekte.
Al,perzent duńyaǵa kelgennen keyin náresteni besikke bólep atırǵanda da dástur,qádelerimiz kóp.Tilekke qarsı,usı qádeler óz kórinisin tauıp atırǵanda,náresteniń keleshek baxtı,taxtı ushın aytılatuǵın aytımlardıń sonǵı jılları umıtılıp baratırǵanlıǵı ashınarlı jaǵday. &quot;At ólse de qáde ólmeydi&quot;degen ibara bar xalqımızda.Solay eken,bir-bireudi siz-bizlikke,sıylasıqqa,bauırmanlıqqa shaqıratuǵın dásturlerdiń bolǵanı jaqsı.Lekin,óz sheńberinde....
Jaqında bir sińlimniń perzentli bolıp,shashıu toyına besik,arbasha alıp barǵanımız bar.Besik aparǵanımızdan keyin &quot;Besik shabıu&quot;dásturi orınlandı.Jıynalǵanlardıń ishinde eń jası ulkeni  besik shabıu dásturin orınlauı shárt eken.Besik toydıń qızıǵı endi baslandı-au dep ıqlaslanıp qızıǵıp,xáues penen tıńlamaqshı boldım.
&quot;Atımdı shaptım,al shaptım&quot;nan arı ótpey-aq kópshilikten qáde jıynap aldı.Maqsetimiz  óz uazıypamızdı orınlap,qáde jıynap alıu emes,náresteniń aydın keleshegine jaqsı tilekler aytıp,ata-ananı,aǵayın-tuısqanlardı tanıstırıw emes pe?

Meni oylandırǵanı usınday bir jaqsı dásturimizdiń xalıq arasında umıtılıp baratırǵanı.Bul dástur aytımların ayrım qatıqulaq ajayıp insanlardan jazıp alıp,ıqlasbentlerimiz dıqqatına usınıudı maqul kórdik.

&quot;Besik shabıw&quot; dásturi duńyaǵa kelgen nárestege ata-babasın tanıstırıu,jeti ata-babasın bilsin degen mániste aytılǵan.

  Besik bektiń besigi,
  Oń jaǵında besik,
  Keldi besik iyesi,
  Ayday juzi tınıq bolsın dep,
  Basına ayna qoyamız.
  Nanday qádirli miyirman bolsın dep,
  Basına nan qoyamız.
  Polat qanjarday ótkir bolsın dep,
  Basına pıshaq qoyamız.

  Al, shabayın shabayın,
  Atımdı minip shabayın,
  Atım bolsın tulpardan,
  Ózi bolsın sunqardan,
  Besiktegi bópeniń ,
  Sumegi bolsın altınnan,
 Tubegi bolsın gumisten.

 Atım shauıp baratır,
 Tayım shauıp baratır,
 El-xalıqqa belgili,
 Xızmeti menen tanılǵan,
 Atasına qarap shauamız.

 Alıs-alıs taulardan ,
 Asıp shauıp kelemiz,
 Biyik-biyik tóbeden ,
 Tasıp shauıp kelemiz.
 Xau qulınshaq shuu deymen
 Kempir apasına qarap shauamız.

 Ózinde kóp bolar bópeniń payı,
 Ustine kiygeni pashshayı shayı,
 Dayısında kóp bolar jiyenniń payı,
 Dayı jengege qarap shabayıq.
 
 Kerbazlanıp tórge ótken ,
 Ukesiniń besik toyına jetken,
 Kórimligin moldan tuygen,
 Qudashalarǵa qarap shabayıq.

 Aspandaǵı ayday bolıp,
 Asıp shauıp kelemiz,
 Moynımızǵa tumarımızdı,
 Taǵıp shauıp kelemiz,
 Ata-ananıń jas ulkeni ,
 Murındıq ata-anaǵa shauamız.
   
 Bul qosıq qatarları ilaxiyda tuuma talant iyeleri arqalı xázil-shını aralas dórelip bara beredi.Bul dásturdiń bunnan basqa da biz bilmegen variantları bar bolsa kerek.Usınday dásturlerimizdi umıtpay,onı keleshek áuladqa jetkeriu siziń menen biziń ádiuli minnetli uazıypamız bolmaǵı zárur. 

== Derekler ==
{{Qáteler}}
{{Dereksiz}}</text>
      <sha1>k0p2zvx5mmwjogn26ho4zmtgtz03iif</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Beyimlesiw</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8249</id>
    <revision>
      <id>120334</id>
      <parentid>115726</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:18:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120334</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1296" sha1="sjnbg37f9un67cs5xobqebbavd4ck6x" xml:space="preserve">'''Beyimlesiw''' bul — organizmlerdiń ishki hám sırtqı dúzilisi, organlar funkciyası, minez-qulqı hám tirishilik táriziniń belgili jasaw ortalıǵınıń jaǵdayına beyimlesiwi. Barlıq tiri organizmlerde ibarat bolǵan ózine tán beyimlesiw belgileri olardıń ózi jasap turǵan ortalıqta jasap qalıwı, tirishilik ushın gúreste jeńip shıǵıwı, normal násil qaldırıp óz belgilerin keyingi áwladlarına jetkeriwleri ushın imkaniyat tuwıladı. Beyimlesiw organizmlerdiń jasawshańlıǵı, básekilesiwsheńligi hám normal násil qaldırıwı menen tuwrı baylanıslı. Jasawshańlıq degende organizmlerdiń ózi tarqalǵan ortalıqta genotipin keskin ózgerttirmegen halda normal jasawı túsiniledi. Básekilik organizmlerdiń óli hám tiri tábiyat, solardan azıq tabıw, basqa jınıs penen qosılıw, jasaytuǵın jerin iyelewdegi qarsılıqların jeńiwi. Násil qaldırıw bolsa organizmlerdiń órshiwiniń normal bolıwı menen baylanıslı. Beyimlesiwdiń bul úsh komponenti óz-ara baylanıslı bolıp, [[tábiyǵıy]] tańlaw arqalı quralǵan evolyucion nátiyje bolıp esaplanadı. Sırtqı ortalıq jaǵdayları hár túrli bolǵanlıǵı sebepli, organizmlerdegi beyimlesiw belgileri de hár túrli boladı

== Derekler ==
{{derekler}}

{{shala}}</text>
      <sha1>sjnbg37f9un67cs5xobqebbavd4ck6x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Deflyaciya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8302</id>
    <revision>
      <id>120549</id>
      <parentid>65627</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:53:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120549</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="572" sha1="dcjpypdvhh8wvjid1wo41rv94ne6k5p" xml:space="preserve">[[Deflyaciya]] (latınsha «deflatio» — úplew) — taw jınıslarınıń samaldıń tásirinde jemirilip, maydalanǵan bólekshelerdiń basqa orınlarǵa kóshiriliwi. Deflyaciya qurǵaqshıl úlkelerde, ásirese, qumlı úlkelerde kúshli boladı. Samal qumlardı tozǵıtıp, bir orınnan ekinshi orınǵa tasıp úylerge, jollarǵa, qudıqlarǵa zıyan jetkeredi. Ásirese, ósimlik qaplamın zıyanlap sharwashılıqqa zıyan keltiredi. Deflyaciyanıń aldın alıw hám zıyanın kemeytiw ushın terek hám puta ósimliklerdi egiw kerek.
{{Qáteler}}
{{Dereksiz}}</text>
      <sha1>dcjpypdvhh8wvjid1wo41rv94ne6k5p</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120569</id>
      <parentid>120549</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T17:13:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <origin>120569</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3002" sha1="tp7hbtcq8h7q9t70ilg141662m6mv11" xml:space="preserve">'''Deflyaciya''' yamasa '''aqshanıń qısılıwı'''&lt;ref&gt;https://sozluk.gov.tr/ {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20181229073502/https://sozluk.gov.tr/ | date =29-12-2018 }}&lt;/ref&gt; ({{lang-lat|«deflatio» — úplew}}) — ulıwma, bazarda bahalardıń belgili bir waqıt aralıǵında úzliksiz túsip barıw jaǵdayı&lt;ref&gt;{{Web deregi | url = http://www.tcmb.gov.tr/yeni/gen_sek/sozluk.htm#deflasyon | title = Deflasyon | qaralǵan sáne  = 10-4-2011 | work = Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Terimler Sözlüğü | arxivurl = https://web.archive.org/web/20110803192956/http://www.tcmb.gov.tr/yeni/gen_sek/sozluk.htm#deflasyon | archivedate = 3-8-2011}}&lt;/ref&gt;. Bul [[inflyaciya]]ǵa keri. Sonday-aq, ekonomikalıq siyasat inflyaciya jaǵdayınan bahalardıń kóteriliwin toqtatıw, páseytiw yaki inflyaciya tendenciyasına qarama-qarsı túrde bahalardı tómenletiwdi názerde tutadı.

Deflyaciya — bul muǵdar teoriyasına tiykarlanǵan siyasat. Ádette ekonomikalıq páseyiw dáwirlerinde tovar hám xızmetler usınısınıń talaptan artıp ketiwi menen birge satıp alıw kúshiniń kemeyiwi nátiyjesinde bazarda pul usınısınıń kemeyiwi nátiyjesinde kelip shıǵadı. Deflyaciya óndiris hám bántlikke unamsız tásir kórsetedi. Deflyaciyanı bahalardıń ósiw tezliginiń páseyiwi bolǵan dezinflyaciya menen aralastırıw kerek emes. [[Dezinflyaciya]] — inflyaciyanıń ósiw tezliginiń páseyiwi, deflyaciya bolsa bahalardıń tómenlewi.

== Deflyaciyanıń tásiri ==
* Deflyaciya rawajlanıwdı tormozlaydı. Sebebi ekonomikada shiyki zat, miynet kúshi sıyaqlı faktorlar jeterli emes. Óndiris kólemi de artıwı kerek. Islep shıǵarıwdıń artıwı da pul muǵdarına hám bahalardıń kóteriliwine baylanıslı;
* Deflyaciya jumıssızlıqtı keltirip shıǵaradı. Sebebi pul jetispewshiligi yamasa paydanıń tómenligi sebepli óndiristiń qısqarıwı miynetke bolǵan talaptı da qısqartadı;
* Deflyaciya miynet haqını tómenletedi. Sebebi deflyaciyada payda kemeyedi, bahalar tómenleydi;
* Deflyaciya tutınıwdı qısqartadı. Sebebi adamlardıń dáramatları azayadı;
* Deflyaciyada qarızdarlar zıyan kórip, qarıydarlar payda kóredi. Turaqlı dáramatlılar bolsa bazardaǵı teńsalmaqsızlıqlar menen onsha shuǵıllanbaydı hám zıyan kórmeydi. Kerisinshe, firmalar úlken shıǵınlarǵa ushırawı múmkin.

== Deflyaciyaǵa qarsı qollanılıwı múmkin bolǵan sharalar ==
* Arzan procentte kredit alıw imkaniyatın keńeytiw;
* Qárejetlerdi, ásirese, avtonomiyalıq investiciyalardı (mámleket tárepinen kirgizilgen investiciyalardı) kóbeytiw;
* Dáramat hám korporativ salıqlardı investiciyalardı kóbeytetuǵın túrge ózgertiw;
* Joqarı haqı siyasatın ámelge asırıw;
* Tutınıw kreditlerin ótkeriw.

== Taǵı qarań ==
* [[Ekonomika]]
* [[Inflaciya]]
* [[Makroekonomika]]

== Derekler ==
{{Derekler}}

[[Kategoriya:Makroekonomikalıq mashqalalar]]
[[Kategoriya:Aqsha]]
[[Kategoriya:Finans]]</text>
      <sha1>tp7hbtcq8h7q9t70ilg141662m6mv11</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Eki jıllıq shópler</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8359</id>
    <revision>
      <id>120641</id>
      <parentid>52261</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:52:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: ģ → ǵ (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120641</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="404" sha1="lprdb9kj2s2lr5y2mugan7ugwa8xbqq" xml:space="preserve">[[Eki jıllıq sho’pler]]–tuqımnan ko’gerip shıǵıp, 
birinshi jılı jer betinde, tiykarınan, japıraq (topjapıraq) payda etetug’ın, tamırı ha’m japıraqlarında azıqlıq zatlar toplaytuǵın o’simlikler. Olar ekinshi jılı paqal shıg’aradı ha’m gu’llep, miywe saladı. Bularg’a la’blebi, geshir, shalg’am, kapusta ha’m basqalar kiredi.


[[kategoriya:botanika]]</text>
      <sha1>lprdb9kj2s2lr5y2mugan7ugwa8xbqq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gormonlar</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8368</id>
    <revision>
      <id>120907</id>
      <parentid>67134</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T11:53:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — , ģ → ǵ using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120907</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="715" sha1="irhmxzoudw4l2t2rtpm16jf5go9lwsf" xml:space="preserve">== Garmonlar ==

Gormonlar. Ishki ham aralas sekreciya bezlerinin qanga islep shigaratugin 
[[Biologiya]]lıq zatlar gormonlar (grekshe hormao — qozgayman, hareketke 
keltiremen) delinedi. Gormonlar qan arqali organizmge tarqalip, [[Organlar]] ham 
organizmde bolip atirgan proceslerdi basqanp turadi. Ayrım gormonlar tek 
gana ayinm organlarga tasir etedi. Maselen, jinisiy gormonlar tek gana jinisiy 
organlardin osiwi ham rawajlamwina tasir etedi. Basqa gormonlar, maselen, 
qalqan tarizli bez gormom tiroksin, buyrek usti bezi gormon adrenalin kopshilik 
organlar funkciyasina tasir etedi.
== Derek ==
Bilogiya(adam hám oniń anatomiyası)8-klass sabaqliǵı
[[Kategoriya:Garmonlar]]
[[Kategoriya:Organlar]]</text>
      <sha1>irhmxzoudw4l2t2rtpm16jf5go9lwsf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Egor Kreed</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8388</id>
    <revision>
      <id>120639</id>
      <parentid>114105</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:52:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120639</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20338" sha1="mhv71muzmnbh2qczv1rnqe4ik8236xm" xml:space="preserve">{{Qosıqshı infoqutısı|Name=Egor Kreed|image=Egor Kreed.jpg|image_size=300px|Birth_name=Egor Bulatkin Nikolaevich|Genre=[[Pop]], [[Hip-Hop]], [[Házirgi R&amp;B]]|website=https://egorkreed.com|Years_active=2011 — hazirgi shekem|Label=Blackstar Inc 2012-2019 jj.
Warner Russia Music 2019 jildan|birth_date=25.06.1994}}

'''Egor Nikolaevich Bulatkin''' — {{Lang-ru|Егор Николаевич Булаткин}}. 1994 jil 25 iyun ayında Penza qalasında tuwılǵan, qosıqshı, youtuber, Artist

== Ómirbayanı ==
Penza qalasında tuwılǵan, Anası vakal menen aylanısqan, Akesi dosları menen qosıqshılar gruppasında oynaǵan, Egor jas waqıttan baslap qosıqshı bolıwdı armanlaǵan, Birinshi qosıqların 11 jastan baslap jazǵan. Qızıqqan :  shaxmat, graffiti súwret salıw. Hip-hop qosıqqa qızıqqan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.woman.ru/rest/music/article/148894/|title=Егор Крид представит свой дебютный альбом «Холостяк» 2 апреля|author=|date=17.03.2015|publisher=Woman.ru|accessdate=13.07.2015}}&lt;/ref&gt;

== Diskografiya ==

=== Studiyalıq albomı ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size: 100%&quot;
!Atı
!Haqqında
|-
! scope=&quot;row&quot; |''Холостяк''
|
* Релиз: 2 апреля 2015
* Лейбл: Black Star Inc.
* Формат: цифровая дистрибуция
|-
! scope=&quot;row&quot; |''Что они знают?''
|
* Релиз: [[23-may|23 мая]] 2017
* Лейбл: Black Star Inc.
* Формат: цифровая дистрибуция
|-
! scope=&quot;row&quot; |''58''
|
* Релиз: 10 апреля 2020
* Лейбл: Warner Music Russia
* Формат: цифровая дистрибуция
|-
!''Pussy Boy''
|
* Релиз: 16 июля 2021
* Лейбл: Warner Music Russia
* Формат: цифровая дистрибуция
|}

=== Qosıqları ===

; Albom «Холостяк»

{| class=&quot;tiles&quot;
!Atı
!Shııqqan jılı
|-
|«Только ты, только я»
|10 iyul 2013
|-
|«Надо ли»
|11 fevral 2014
|-
|«Самая самая»
|11 sentyabr 2014
|-
|«Невеста»
|8 mart 2015
|-
|«Папина дочка»
|2 aprel 2015
|-
|«Тишина»
|mart 2015
|}

; Albom «Что они знают?»

{| class=&quot;tiles&quot;
!Atı
!Jılları
|-
|«Самба белого мотылька»
|2017
|-
|«Если ты меня не любишь» (при уч. MOLLY)
|4 mart 2017
|-
|«Потрачу»
|26 aprel 2017
|}

; Albom «58»

{| class=&quot;tiles&quot;
!Atı
!Jılı
|-
|«Мне всё Монро» (при уч. HammAli &amp;amp;amp; Navai)
|28 fevral 2020
|}

; Albom  «Pussy Boy»

{| class=&quot;tiles&quot;
!Atı
!Jılları
|-
|«Здравствуйте» (при уч. OG Buda)
|25 iyun 2021
|-
|«Телефон»
|2 iyul 2021
|-
|«Автомат» (при уч. Гуфа)
|9 iyul 2021
|}

; Basqa qosıqshılar qatısıwında jazılǵan qosıqları

{| class=&quot;tiles&quot;
!Atı hám Albomı
!Jılları
|-
|Любовь с теми кто старше — 12 / 13 (альбом Димы Карташова)
|17 iyul 2015
|-
|Где ты, где я — Олимп (альбом Тимати)
|18 aprel 2016
|-
|Если ты меня не любишь — Косатка в небе (альбом Molly)
|4 aprel 2019
|-
|Команда — Viva Amnesia (альбом DJ Smash'а)
|24 may 2019
|-
|Грустная песня — Откровения (альбом Thrill Pill’а)
|1 noyabr 2019
|-
|Rolls Royce — Транзит (альбом Тимати)
|23 oktyabr 2020
|-
|Сайфер — FreeRio (альбом OG Bud’ы)
|30 aprel 2021
|-
|Аквадискотека — Roomination (альбом Sod’ы Luv)
|14 dekabr 2021
|}

=== Videoclip ===
{| class=&quot;wikitable&quot; border=&quot;2&quot; cellpadding=&quot;4&quot; style=&quot;font-size: 90%;&quot;
! style=&quot;background:#B0C4DE;&quot; |Jıl
! style=&quot;background:#B0C4DE;&quot; |Название
! style=&quot;background:#B0C4DE;&quot; |Rejissyor
! style=&quot;background:#B0C4DE;&quot; |Albom
! style=&quot;background:#B0C4DE;&quot; |Shıqqan waqqıtı 
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |2011
|Не сходи с ума (кавер на песню Тимати)
| rowspan=&quot;2&quot; |KReeD
|{{N/A|промо-видео}}
|01.04.2011
|-
|Любовь в сети
| rowspan=&quot;6&quot; {{N/A|Внеальбомные синглы}}
|23.07.2011
|-
| rowspan=&quot;3&quot; |2012
|Старлетка
| rowspan=&quot;2&quot; |Алексей Фигуров
|21.05.2012
|-
|Больше чем любовь &lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(при уч. Алексея Воробьёва)
|28.09.2012
|-
|Расстояния &lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(при уч. Polina Faith)
|Александр Соломахин
|19.11.2012
|-
|2013
|Заведи мой пульс
|Сергей Grey
|24.01.2013
|-
| rowspan=&quot;3&quot; |2014
|Скромным быть не в моде &lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(Ханна при уч. Егора Крида)
| rowspan=&quot;4&quot; |Алексей Куприянов
|19.05.2014
|-
|Надо ли
| rowspan=&quot;4&quot; |«Холостяк»
|29.05.2014
|-
|Самая самая
|09.10.2014
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |2015
|Невеста
|02.04.2015
|-
|Я останусь &lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(при уч. Arina Kuzmina)
|Марат Адельшин
|клип удалён (с канала BS)
|-
|You’re my Galaxy
|Сергей Шубин&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;small&gt;(Focus Film)&lt;/small&gt;
| rowspan=&quot;3&quot; {{N/A|Внеальбомные синглы}}
|30.04.2015
|-
|Будильник
|Корнелия Поляк и Павел Худяков&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;small&gt;(HOODYAKOV Production)&lt;/small&gt;
|09.12.2015
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |2016
|Папина дочка&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(OST «Завтрак у папы»)
|Егор Крид
|23.05.2016
|-
|Где ты, где я&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(Тимати при уч. Егора Крида)
| rowspan=&quot;2&quot; |Павел Худяков и Заур Засеев&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;small&gt;(HOODYAKOV Production)&lt;/small&gt;
|«Олимп»
|14.06.2016
|-
|Мне нравится
| rowspan=&quot;2&quot; {{N/A|Внеальбомные синглы}}
|05.09.2016
|-
|Мало так мало&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Егор Крид ищет «нормальную девушку» в клипе «Мало так мало»|url=http://www.cosmo.ru/stars/news/12-12-2016/egor-krid-ishchet-dostoynuyu-zhenshchinu-v-klipe-malo-tak-malo/|accessdate=2016-12-14|archivedate=2016-12-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161214131717/http://www.cosmo.ru/stars/news/12-12-2016/egor-krid-ishchet-dostoynuyu-zhenshchinu-v-klipe-malo-tak-malo/}}&lt;/ref&gt;
|Дмитрий Бочаров,&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;Ирина Лаптева
|12.12.2016
|-
| rowspan=&quot;8&quot; |2017
|Что они знают?
|Алексей Голубев
|«Что они знают?»
|06.03.2017
|-
|Берегу
|Mariietta Volynska
|«Холостяк»
|15.05.2017
|-
|Если ты меня не любишь&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(при уч. Molly)
|Павел Худяков и Корнелия Поляк&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;small&gt;(HOODYAKOV Production)&lt;/small&gt;
|Что они знают?/Косатка в небе
|05.06.2017
|-
|Команда 2018 &lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(DJ Smash при уч. Егора Крида &amp; Полины Гагариной)
|Алексей Голубев
|«Viva Amnesia»
|02.07.2017
|-
|Потрачу
|Ирина Лаптева
| rowspan=&quot;3&quot; |«Что они знают?»
|29.06.2017
|-
|Не могу
| rowspan=&quot;2&quot; |Алексей Голубев
|07.08.2017
|-
|Что скажет мама? (mood video)
|17.10.2017
|-
|#ЭТОМОЕ
|Медет Шаяхметов
| rowspan=&quot;15&quot; {{N/A|Внеальбомные синглы}}
|30.10.2017
|-
| rowspan=&quot;7&quot; |2018
|Слеза
|Катя Як
|21.02.2018
|-
|Семья сказала (приглашение на концерт 7 апреля)
|Сергей Франте
|20.03.2018
|-
|Миллион алых роз
| rowspan=&quot;4&quot; |Заур Засеев, &lt;br /&gt;&lt;br /&gt;Павел Худяков
|27.04.2018
|-
|Гучи&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(Тимати при уч. Егора Крида)
|22.05.2018
|-
|Ракета&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(Тимати при уч. Мота, Егора Крида, Скруджи, Наzимы &amp; Terry)
|18.07.2018
|-
|Цвет настроения чёрный&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(при уч. Филиппа Киркорова)
|14.09.2018
|-
|Холостяк&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(ЛСП при уч. Егора Крида &amp; Feduk’а)
|Алина Пязок
|09.10.2018
|-
| rowspan=&quot;9&quot; |2019
|Крутой
| rowspan=&quot;2&quot; |Заур Засеев, &lt;br /&gt;&lt;br /&gt;Павел Худяков
|14.01.2019
|-
|Время не пришло
|16.02.2019
|-
|Часики&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(при уч. Валерии)
|Алексей Голубев
|27.05.2019
|-
|Слухи
| rowspan=&quot;6&quot; |Александр Романов
|29.05.2019
|-
|Грехи&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(при уч. Клавы Коки)
|27.06.2019
|-
|Грехи&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(при уч. Клавы Коки) Acoustic
|08.07.2019
|-
|Сердцеедка
|16.07.2019
|-
|Грустная песня&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(Thrill Pill при уч. Егора Крида &amp; Моргенштерна)
|«Откровения»
|01.11.2019
|-
|Love is
| rowspan=&quot;2&quot; {{N/A|Внеальбомные синглы}}
|27.12.2019
|-
| rowspan=&quot;9&quot; |2020
|Голубые глаза&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(OST «(Не)идеальный мужчина»)
|Катя Як
|14.01.2020
|-
|Москвичи (кавер на военную песню Марка Бернеса)
| rowspan=&quot;2&quot; |Алексей Голубев
|{{N/A|промо-видео}}
|09.05.2020
|-
|58
| rowspan=&quot;2&quot; |«58»
|11.06.2020
|-
|Девочка с картинки
| rowspan=&quot;2&quot; |Александр Романов
|27.08.2020
|-
|Coco L’Eau&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(при уч. The Limba)
| {{N/A|Внеальбомный сингл}}
|01.10.2020
|-
|Rolls Royce&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(Тимати при уч. Егора Крида &amp; Джигана)
|Корнелия Поляк и Павел Худяков&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;small&gt;(HOODYAKOV Production)&lt;/small&gt;
|«Транзит»
|30.10.2020
|-
|Весёлая песня&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(при уч. Моргенштерна)
| rowspan=&quot;4&quot; |Александр Романов
| rowspan=&quot;2&quot; |«58»
|22.11.2020
|-
|Mr. &amp; Mrs. Smith&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(при уч. Нюши)
|09.12.2020
|-
|Ты не смогла простить
| rowspan= &quot;2&quot; {{N/A|Внеальбомные синглы}}
|18.12.2020
|-
| rowspan=&quot;12&quot; |2021
|Голос
|25.04.2021
|-
|Здравствуйте&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(при уч. OG Buda)
|Алексей Рожков
| rowspan=&quot;4&quot; |«Pussy Boy»
|25.06.2021
|-
|Телефон
|Никита Вильчинский
|06.07.2021
|-
|Pussy Boy
|Катя Як
|18.07.2021
|-
|Автомат&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(при уч. Гуфа)
|Ян Боханович
|01.08.2021
|-
|На чиле&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(Джиган при уч. Егора Крида, The Limba, blago white, OG Buda, Тимати, Soda Luv &amp; Гуфа)
|Корнелия Поляк и Павел Худяков&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;small&gt;(HOODYAKOV Production)&lt;/small&gt;
| rowspan=&quot;2&quot; {{N/A|Внеальбомные синглы}}
|16.08.2021
|-
|Скоро весна&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(при уч. Николая Булаткина)
|{{N/A|не указан}}
|27.08.2021
|-
|Грустно&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(при уч. Soda Luv)
|Аргам Айрапетян
|«Pussy Boy»
|03.09.2021
|-
|Самый Худший трек&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(при уч. Джарахова &amp; Bustera)
| rowspan=&quot;2&quot; {{N/A|не указан}}
| rowspan=&quot;4&quot; {{N/A|Внеальбомные синглы}}
|07.10.2021
|-
|Lambo urus
|15.10.2021
|-
|ГТА
|Филип Флик и Артемий Шульгин
|05.11.2021
|-
|Cosmoboy (Pubg Mobile Theme Song)
| {{N/A|не указан}}
|25.11.2021
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |2022
|Акводискотека&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(Soda Luv при уч. Егора Крида)
|Антон Шавкеро
|«Roomination»
|06.06.2022
|-
|Девочка не плачь
|Тим Ризаев
| rowspan=&quot;3&quot; {{N/A|Внеальбомные синглы}}
|01.07.2022
|-
|We Gotta Get Love
|Катя Як
|22.07.2022
|-
|3-е Сентября&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(при уч. Михаила Шафутинского)
|Артём Кияшко
|02.09.2022
|-
! colspan=&quot;5&quot; style=&quot;background:#B0C4DE;&quot; |Участие у других исполнителей
|-
|2017
|Я устала&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(Клава Кока)
|Катя Телегина
|{{N/A|Внеальбомный сингл}}
|12.05.2017
|-
|2019
|Влюблена в МДК (Мужская версия)&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(Клава Кока)
|{{N/A|не указан}}
|«Неприлично о личном»
|15.07.2019
|-
|2020
|Звездопад&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(Тимати)
|Корнелия Поляк и Павел Худяков&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;small&gt;(HOODYAKOV Production)&lt;/small&gt;
|«Транзит»
|16.10.2020
|-
|2021
|Лучшая попса&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(Doni при уч. Haart &amp; DJ Daveed)
|Антон Тиханов
|{{N/A|Внеальбомный сингл}}
|27.10.2021
|}

=== Позиции в чартах ===

== Sıylıqları hám Nomınaciyalar ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
! align=&quot;left&quot; |Год
! style=&quot;text-align:center;&quot; |Награда
! style=&quot;text-align:center;&quot; |Номинируемая работа
! style=&quot;text-align:center;&quot; |Категория
! style=&quot;text-align:center;&quot; |Результат
|-
|-
| rowspan=&quot;7&quot; |2014
|Oops! Choice Awards 2014&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.oops.ru/posts/349|title=Oops! Choice Awards 2014. Итоги|accessdate=2015-07-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150722085102/http://www.oops.ru/posts/349|archivedate=2015-07-22}}&lt;/ref&gt;
|
|Исполнитель года
|{{won}}
|-
|Премия MUSICBOX 2014&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://realmusicbox.ru/|title=Реальная премия MUSICBOX 2014. Итоги|accessdate=2015-07-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190430092537/http://realmusicbox.ru/|archivedate=2019-04-30}}&lt;/ref&gt;
|«Надо ли»
|Лучшая раскрутка
|{{nom}}
|-
| rowspan=&quot;3&quot; |ZD Awards 2014&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.mk.ru/upload/userfiles/20(3)(2).jpg|title=ZD Awards 2014. Победители|accessdate=2015-07-19|archivedate=2016-03-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305071052/http://www.mk.ru/upload/userfiles/20(3)(2).jpg}}&lt;/ref&gt;
| rowspan=&quot;2&quot; |Егор Крид
|Прорыв года
|{{won}}
|-
|Sexy M
|{{nom}}
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |«Самая самая»
|Видеоклип года
|{{nom}}
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |Love Radio Awards 2014&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.loveradio.ru/new/68242.htm|title=Love Radio Awards 2014. Музыка. Итоги|accessdate=2015-07-30|archivedate=2015-04-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150402115758/http://www.loveradio.ru/new/68242.htm}}&lt;/ref&gt;
|Видео года
|{{won}}
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |
|Лучший отечественный исполнитель
|{{nom}}
|-
| rowspan=&quot;11&quot; |2015
| rowspan=&quot;3&quot; |Премия RU.TV 2015
|Реальный приход
|{{nom}}
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |«Самая самая»
|Лучшая песня
|{{won}}
|-
|Лучший танцевальный клип
|{{nom}}
|-
| rowspan=&quot;3&quot; |Премия Муз-ТВ 2015
|
|Прорыв года
|{{won}}
|-
| rowspan=&quot;3&quot; |«Самая самая»
|Лучшая песня
|{{nom}}
|-
|Лучшее мужское видео
|{{nom}}
|-
| rowspan=&quot;1&quot; |Fashion People Awards 2015
|Fashion-песня года
|{{won}}
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |Oops! Choice Awards 2015
|
|Исполнитель года
|{{won}}
|-
|«Самая самая»
|Сингл года
|{{Nom}}
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |Премия MUSICBOX 2015&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://realmusicbox.ru/#awards|title=Реальная премия MUSICBOX 2015|accessdate=2015-07-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190430092537/http://realmusicbox.ru/#awards|archivedate=2019-04-30}}&lt;/ref&gt;
|
|Jildiń qosiqshisi
|{{Nom}}
|-
|«Невеста»
|Jildiń qosiǵi
|{{Nom}}
|-
| rowspan=&quot;10&quot; |2016
| rowspan=&quot;2&quot; |Siyliq RU.TV 2016
| rowspan=&quot;2&quot; |
|Eń jaqsi qosiqshi
|{{Nom}}
|-
|Фан или профан
|{{Nom}}
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |Siyliq Муз-ТВ
|«Холостяк»
|Eń jaqsi albom
|{{Nom}}
|-
|«Будильник»
|Лучшее мужской видео
|{{Nom}}
|-
|ОК! jurnaldiń siyliǵi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.loveradio.ru/new/85990.htm|title=Вера Брежнева Филипп Киркоров . Горячие новости: Объявлены победители премии журнала ОК!|accessdate=2016-11-18|archivedate=2016-11-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161119011028/http://loveradio.ru/new/85990.htm}}&lt;/ref&gt;
|
|Новые лица — музыка
|{{Won}}
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |Siyliq MusicBox 2016
|
|Jildiń qosiqshisi
|{{Nom}}
|-
|Тимати и Егор Крид
|Дуэт года
|{{Nom}}
|-
|«Будильник»
|Песня года
|{{Nom}}
|-
|
|«ВКонтакте»
|{{Nom}}
|-
| rowspan=&quot;1&quot; |Altin grammafon
|«Мне нравится»
|
|{{Nom}}
|-
| rowspan=&quot;7&quot; |2017
| rowspan=&quot;2&quot; |Siyliq RU.TV 2017
| rowspan=&quot;1&quot; |«Мне нравится»
|Eń jaqsi qosiq
|{{Nom}}
|-
|
|Фан или профан
|{{Nom}}
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |Премия Муз-ТВ
|«Где ты, где я»
|Лучшее видео
|{{Nom}}
|-
|«Мне нравится»
|Лучшее мужское видео
|{{Won}}
|-
| rowspan=&quot;1&quot; |Дай пять
|
|Любимый певец
|{{Won}}
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |[[VKontakte|VK Music Awards]]
| rowspan=&quot;1&quot; |«Если ты меня не любишь»
| rowspan=&quot;2&quot; |Самый прослушиваемый трек
|{{Won}}
|-
|«Потрачу»
|{{Won}}
|-
| rowspan=&quot;14&quot; |2018
| rowspan=&quot;4&quot; |Премия RU.TV 2018
|
|Лучший певец
|{{Nom}}
|-
|«Если ты меня не любишь»
|Лучший дуэт
|{{Nom}}
|-
|«Потрачу»
|Видео на выезде
|{{Nom}}
|-
|
|Фан или профан
|{{Won}}
|-
| rowspan=&quot;5&quot; |Премия Муз-ТВ
|«Потрачу»
|Лучшее мужское видео
|{{Won}}
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |«Если ты меня не любишь»
|Лучший дуэт
|{{Nom}}
|-
|Лучшее видео
|{{Nom}}
|-
|
|Лучший исполнитель
|{{Nom}}
|-
|«Гучи»
|Лучшая песня Рунета
|{{Nom}}
|-
| rowspan=&quot;3&quot; |Дай пять
|
|Любимый певец
|{{Nom}}
|-
|«Потрачу»
|Любимая песня
|{{Won}}
|-
|
|Артист года
|{{Won}}
|-
| rowspan=&quot;1&quot; |ЖАРА Music Awards&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.eg.ru/culture/719963-filipp-kirkorov-poluchil-dve-statuetki-jara-music-awards-083716/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BF%D0%BF|title=Киркоров получил две статуэтки «Жара Music Awards»|accessdate=2022-07-07|archivedate=2019-04-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190420222334/https://www.eg.ru/culture/719963-filipp-kirkorov-poluchil-dve-statuetki-jara-music-awards-083716/%d0%a4%d0%b8%d0%bb%d0%b8%d0%bf%d0%bf/}}&lt;/ref&gt;
|«Часики» &lt;small&gt;(совместно с Валерией)&lt;/small&gt;
|Коллаборация года
|{{Won}}
|-
| rowspan=&quot;1&quot; |Top Hit Music Awards 2018
|
|Лучший исполнитель
|{{Won}}
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |2019
| rowspan=&quot;5&quot; |Премия Муз-ТВ
|
|Трендсеттер Яндекс.Эфира
|{{Won}}
|-
| rowspan=&quot;1&quot; |«Часики» &lt;small&gt;(совместно с Валерией)&lt;/small&gt;
| rowspan=&quot;2&quot; |Лучший дуэт
|{{Won}}
|-
|«Цвет настроения чёрный» &lt;small&gt;(совместно с [[Filipp Kirkorov|Филиппом Киркоровым]])&lt;/small&gt;
|{{Won}}
|-
|
|«Любимый артист» по версии Woman.ru
|{{Won}}
|}

== Kinoları ==
{| class=&quot;wikitable&quot; border=&quot;2&quot; cellpadding=&quot;4&quot; style=&quot;font-size: 100%;&quot;
! style=&quot;background:#B0C4DE;&quot; |Jıl
! style=&quot;background:#B0C4DE;&quot; |Atı
! style=&quot;background:#B0C4DE;&quot; |Rejissyor
! style=&quot;background:#B0C4DE;&quot; |Kim bolǵan 
|-
|2017
|Отель Элеон
|Максим Свешников
|камео (3 сезон 14 серия)&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://ctc.ru/projects/serials/otel_eleon/video/616389/|title=Егор Крид рассказал о съёмках в сериале|author=|date=|publisher=}}&lt;/ref&gt;
|-
|2019
|Жара
|Дуня Лисова
|камео
|-
|2020
|(Не)идеальный мужчина
|Марюс Вайсберг
|Егор, робот iFriend&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.youtube.com/watch?v=UPzB9X_L-3c|title=Егор Крид рассказал о своей роли в фильме «(НЕ) Идеальный мужчина»|author=|date=04.07.2019|publisher=}}&lt;/ref&gt;
|}

== Derekler ==
{{derekler}}</text>
      <sha1>mhv71muzmnbh2qczv1rnqe4ik8236xm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ertek</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8428</id>
    <revision>
      <id>120671</id>
      <parentid>113911</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:58:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120671</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3457" sha1="5vjkf4e7t9jri293t6a6qw0n1qsj01u" xml:space="preserve">'''Ertekler''' — awızeki xalıq dóretpesiniń arasında eń kóp taralǵan, eń bay hám eski túriniń biri. [[Adam|Adamnıń]] minez-qulqın, adamlar arasındaǵı qatnaslardıń turmısta bolǵan waqıya túrinde shınlıq yamasa qıyalıy, astarlı hám kúlkili túrde súwretlep beriwshi awızeki gúrrińler — ertek dep ataladı.

Erteklerdi adamlar óz ara hár jerde hám hár túrli jaǵdayda bir-birine aytadı. Óytkeni, ertekti aytıw ushın dástanlardı aytatuǵın adamlarday belgili qıssaxanlar, jırawlar talap etilmeydi. 

Ertekler miynetkesh xalıq arasında dóretilgen, olardıń turmısın, haqıyqatlıq ushın gúreslerin kórsetedi. Haram tamaq, jalqaw, satılǵan hám ekijúzlilerdi masqaralaydı, kúlkige aladı, shıdamlılıq hám ǵayrat penen sol jaramsaqlarǵa qarsı gúresiwshilerdi, óz maqsetine jetiw hám hárqanday tosqınlıqlardı jeńip shıǵıw ushın talpınıwshı batırlardı, azamatlardı maqtanısh etedi.

Bizge belgili, erteklerdiń kópshiligi erte zamanlarda dóretilgen. Olar atadan balaǵa ótip, biziń zamanımızǵa jetken.

Eski zamanlarda dóretilgen erteklerde qıyalıy nárseler: dáw, peri, áwliye, jin, shaytan, áydarha qusaǵan káramatlı kúshler ushırasadı. Haywanlar menen quslar adamday bolıp sóylesedi. Erteklerdegi qaharmanlar hádden zıyat kúshli, batır bolıp súwretlenedi. Olar awır qıyınshılıqlardı jeńip, murat-maqsetine jetedi. Mısalı, geypara erteklerde adamlar gilemge minip, yaki qanat baylap aspanda ushıp júredi. Bunda erte zamanlardan berli adamlardıń úlken bir ármanı hawada usha alatuǵın zatlardı oylap shıǵıw tilegi bolǵan.

Erteklerdiń kópshiligi miynetkesh xalıqtıń azatlıq ushın gúres sezimi menen suwǵarılǵan hám bul gúreste olardıń jeńip shıǵıwǵa isenimin, uqıplılıǵın, úmitin, arzıw-ármanların súwretlep beredi. 

Ertekler mazmunına qaray tómendegishe bólinedi.

1. Qıyalıy ertekler.

2. Haywanat haqqındaǵı ertekler.

3. Turmıslıq ertekler.

== Qıyalıy ertekler ==
Qıyalıy erteklerde, tiykarınan, adamlar menen birge dáwler, periler, áydarhalar, jılanlar, káramatlı quslar, terekler, taraqlar, aynalar, qılıshlar, gilemlerdiń ushıwı, suwdıń, tastıń
sóylewi, awqat tayarlaytuǵın dasturqanlar qatnasadı. Qıyalıy erteklerge «Tıyın», «Teńizdi toltırǵan egiz batırlar», «Altın tawıq», «Altın baslı áydarha» ertekleri kiredi.

== Haywanatlar haqqındaǵı ertekler ==
Haywanatlar haqqındaǵı erteklerde, tiykarınan, túlki, qoraz, shaǵal, qasqır, ǵarǵa, tıshqan, eshki, qoy, ógiz, túye,
arıslan, jolbarıs, eshek, qurbaqa, qoyan, bódene sıyaqlı haywanlar qatnastırıladı. Olarǵa «Túlki, tasbaqa hám taskene», «Sumlıǵı basına jetken túlki», «Shontıq túlki» ertekleri
kiredi.

== Turmısqa baylanıslı ertekler ==
Turmısqa baylanıslı ertekler qıyalıy hám haywanatlarǵa baylanıslı erteklerden turmısqa, ómirge jaqınlıǵı menen ajıralıp turadı. Olarda adam ómiriniń hár qıylı táreplerine kewil bólinedi. Turmıslıq erteklerde aqıllı hám aqmaq patshalar, sheshen, jetim bala hám qızlar, ańqaw hám aqıllı ǵarrılardıń obrazın kóriwimizge boladı. «Sheshen bala», «Miynet penen tabılǵan aqsha», «Aqıllı ǵarrı» ertekleri turmıslıq erteklerge kiredi.

{{Dereksiz}}
[[Category:Qaraqalpaq ádebiyatı]]
[[Category:Qaraqalpaq folklorı]]

== Derekler ==
{{derekler}}</text>
      <sha1>5vjkf4e7t9jri293t6a6qw0n1qsj01u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Chuvashsha Wikipedia</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8750</id>
    <revision>
      <id>120456</id>
      <parentid>92294</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T13:03:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120456</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="705" sha1="iojne5529ah1e5poeocwn79enkg4822" xml:space="preserve">{{US}}

'''Chuvashsha Wikipedia''' — Wikipedianiń Chuvash tilindegi bólimi.

Chuvashsha Wikipediada {{CURRENTYEAR}}-jıldıń {{CURRENTDAY}}{{CURRENTMONTHNAMEGEN}} kúnine bola {{NUMBEROF|ARTICLES|cv|N}} {{plural:maqala|maqalalar|maqala}} bar. 

{{NUMBEROF|USERS|cv|N}} {{plural:{{NUMBEROF|USERS|cv}}||paydalanıwshı}} dizimnen ótken, aqırǵı 30 kún ishinde solardan  {{NUMBEROF|ACTIVEUSERS|cv|N}} paydalanıwshı redaktorlaǵan.

{{NUMBEROF|ADMINS|cv|N}} {{plural:{{NUMBEROF|ADMINS|cv}}|paydalanıwshı|paydalanıwshı|paydalanıwshı}} administrator lawazımına iye.

Ulıwma redaktorlawlar sanı — {{NUMBEROF|EDITS|cv|N}}.

{{Túrkiy tilli Wikipedialar}}
[[Kategoriya:Wikipedia bólimleri]]</text>
      <sha1>iojne5529ah1e5poeocwn79enkg4822</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gagauzsha Wikipedia</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8751</id>
    <revision>
      <id>120830</id>
      <parentid>92298</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:31:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120830</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="708" sha1="7bg15f16s0bf2tyisfionskbj7isvx5" xml:space="preserve">{{US}}
'''Gagauzsha Wikipedia''' — Wikipedianiń Gagauz tilindegi bólimi.

Gagauzsha Wikipediada {{CURRENTYEAR}}-jıldıń {{CURRENTDAY}}{{CURRENTMONTHNAMEGEN}} kúnine bola {{NUMBEROF|ARTICLES|gag|N}} {{plural:maqala|maqalalar|maqala}} bar. 

{{NUMBEROF|USERS|gag|N}} {{plural:{{NUMBEROF|USERS|gag}}||paydalanıwshı}} dizimnen ótken, aqırǵı 30 kún ishinde solardan  {{NUMBEROF|ACTIVEUSERS|gag|N}} paydalanıwshı redaktorlaǵan.

{{NUMBEROF|ADMINS|gag|N}} {{plural:{{NUMBEROF|ADMINS|gag}}|paydalanıwshı|paydalanıwshı|paydalanıwshı}} administrator lawazımına iye.

Ulıwma redaktorlawlar sanı — {{NUMBEROF|EDITS|gag|N}}.

{{Túrkiy tilli Wikipedialar}}
[[Kategoriya:Wikipedia bólimleri]]</text>
      <sha1>7bg15f16s0bf2tyisfionskbj7isvx5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ginness rekordlar kitabı</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8869</id>
    <revision>
      <id>120897</id>
      <parentid>117394</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T11:02:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (5),  –  →  —  (4) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120897</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="33527" sha1="tq5ck5n46m4j5dsnldhxzj2uql79ff3" xml:space="preserve">[[File:Guinnessworldrecords.svg|thumb|320px|right|Ginness jáhán rekordları logotipi]]
'''Ginness rekordlar kitabı''' ({{Lang-ru|Книга рекордов Гиннесса}}, {{Lang-en|Guinness World Records}}) — adamlardıń hár qıylı tarawlardaǵı rekord dárejedegi jetiskenlikleri, haywanat dúnyasınıń túrli-túrli tańqalarlıq kórsetkishleri, júdá kem ushırasatuǵın tábiyat hádiyseleri, dúnyanıń shou-biznes, ǵalaba xabar quralları hámde mádeniyat tarawlarındaǵı ájayıp jetiskenlikler haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ózinde jámlegen hárjıllıq maǵlıwmatnama kórinisindegi kitap. Ol túrli jıllarda &quot;Jáhán rekordlar kitabı&quot;, &quot;Ginnesstiń rekordlar kitabı&quot; ({{Lang-en|The Guinness Book of Records}}, 1998-jılǵa shekem) hámde &quot;Ginnesstiń jáhán rekordları kitabı&quot; ({{Lang-en|The Guinness Book of World Records}}, AQShta) degen atamalar menen baspadan shıǵarılǵan.

Ginness rekordlar kitabı birinshi ret 1955-jılda [[Irlandiya]]nıń [[Ginness]] pivo kompaniyasınıń buyrıǵı menen baspadan shıǵarılǵan. Bul ideya [[irland]] hám [[britan]] [[pab]]larına keliwshiler arasında jiyi-jiyi kelip shıǵatuǵın, ol yamasa bul hádiyseniń rekord kórsetkish ekenligi haqqındaǵı tartısıwlardı sheshiwge arnalǵan isenimli derek jaratıw oyı menen shıqqan [[Hugh Beaver|Xyu Biver]]ge tiyisli edi. Bul ideya [[Christopher Chataway|Kristofer Chatavey]] hámde aǵa-ini [[Norris McWhirter|Norris]] hám [[Ross McWhirter|Ross Makwayrter]]lerdiń is-háreketleri menen ámelge asırıldı hám 1955-jıl 27-avgust sánesinde kitaptıń 198 betten ibarat birinshi sanı &quot;Joqarı dárejelilik kitabı. Eń joqarı hám eń tómen, eń úlken, eń kishi, eń tez, eń eski, eń taza, eń bálent, eń ıssı, eń suwıq, eń kúshli haqqında&quot; degen at penen dúnya kórdi&lt;ref&gt;[https://rus.team/events/vyshel-pervyj-ekzemplyar-knigi-rekordov-ginnesa/ Вышел первый экземпляр «Книги рекордов Гиннеса»] RusTeam.media. Российское информационное агентство Рустим. Дата обращения: 13 января 2023&lt;/ref&gt;. Kitaptıń tabısı kútá úlken edi hám Rojdestvoǵa kelip ol №1 bestsellerge aylandı.

Dáslep Ginnesstiń rekordlar kitabına aǵa-ini Makwayrterler tárepinen toplanǵan, ilimiy jaqtan tastıyıqlanǵan faktlar kirgizilgen, biraq waqıt ótip barǵan sayın kitapta túrli adamlardıń ájayıp hám [[óreski]] jetiskenlikleri haqqındaǵı maǵlıwmatlar payda bola basladı. Sonıń menen birge, bul kitaptı baspadan shıǵarıw menen shuǵıllanatuǵın kompaniya wákilleri &quot;Pútkil dúnyada Ginnesstiń rekordlar kitabı kúni&quot;n (noyabr ayınıń úshinshi háptesiniń piyshenbisi) shólkemlestirip, ózleriniń ózgeshe uqıplılıqları hámde rekord nátiyjeleri menen kitap betlerine kiriwdi háwes etetuǵınlardı da joybarǵa tarttı. Bunnan tısqarı, kitaptıń [[Amerika Qurama Shtatları]]nda qayta-qayta baspadan shıǵıwı járdeminde abıroyı ósip, onıń málim bir mádeniyat salasın úyreniwshi arnawlı baspaları, sonıń menen birge, milliy versiyaları payda bolıwına alıp keldi.

Kóplegen unamlı hám unamsız pikirlerge ushıraǵan bul kitap 1974-jıl noyabr ayında kitap baspası tariyxındaǵı eń ataqlı kitap retinde óz betlerinen (Ginness rekordlar kitabında) orın iyeledi: bul waqıtqa kelip ol 23,9 million nusqada satılǵan. 1984-jılda 50 million kitap, 1994-jılda 75 million nusqa satılǵan &lt;ref name=&quot;Всемирный день рекордов Гиннесса&quot;&gt;[http://ria.ru/spravka/20100827/268543896.html/ Всемирный день рекордов Гиннесса] ria.ru. РИА Новости (14 ноября 2013). Дата обращения: 16 сентября 2015. Архивировано 5 мая 2015 года.&lt;/ref&gt;. 2005-jılda Kitaptıń 100 millionınshı nusqası satıldı hám ol &quot;avtorlıq huqıqı menen qorǵalǵan dúnyadaǵı eń kóp satılǵan kitap&quot; ataǵın aldı &lt;ref&gt;Bruce Watson. World's Unlikeliest Bestseller (англ.) // Smithsonian. — 2005. — August. — P. 76—81. — ISSN 0037-7333.&lt;/ref&gt;. Sonnan berli hár jılı noyabr ayında Ginness rekordlar kúni bayramlanadı. Kitap, sonıń menen birge, AQShtaǵı jámiyetlik kitapxanalardan urlanǵan nusqalarınıń sanı boyınsha da rekord ornattı&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20190517212447/https://www.timeslive.co.za/sundaytimes/article118059.ece/ Book deals for a steal](англ.) (4 May 2008). Архивировано 2 января 2010 года. Дата обращения: 29 октября 2009.&lt;/ref&gt;. 1956-jıldan xalıqaralıq kólemde satıwǵa shıǵarılǵan kitap 2022-jılǵa kelip, yaǵnıy baspa etilgen 67 jıl dawamında, dúnyanıń 100 legen mámleketinde 37 tilde shıǵarılǵan hámde maǵlıwmatlar bazasında 53000 nan artıq jazıwlardı saqlaydı.

Kitap ushın maǵlıwmat toplaytuǵın [[Guinness World Record (kompaniya)|Guinness World Record]] kompaniyasınıń wákilleri rekordlardı ornatıwda juwapker hám kepil tárep esaplanadı. Qaǵıydaǵa bola, kitap betlerine kiriwdi qálegenler rekord ornatıwdıń hár bir basqıshında (arza tapsırıw, shártnama dúziw, kriteriylerdi talqılaw, kompaniya wákilleri qatnasıwında rekord ornatıw, sertifikat alıw) olar menen máslahátli is alıp baradı. Eger rekord esapqa alınsa, ol basqa soǵan uqsas kategoriyalar qatarı on dana bólimnen birine (Baylıq, Dańq, Mártlik, Kórkem-óner hám ǴXQ, Jetiskenlikler, Adamlar, Qáwipli apatshılıqlar, Sport, Bilim, Zamanagóy texnologiyalar) kiritilgen málim bir tematikalıq toparǵa kiredi. Rekord jazıwlar maǵlıwmatlar bazasında jaylasadı, biraq geypara jaǵdaylarda jaǵdayǵa qaray bazadan belgisiz múddetke (yamasa ulıwmalıqqa) alıp taslanıwı múmkin.

Xalıqaralıq [[franshiz]]a kitap baspalarınan tısqarı rekordlarǵa arnalǵan muzey kórgizbelerdi hámde hárbir sanında málim bir rekord haqqında sóz etiwshi teleseriallardı, sonıń menen birge, tap sol atamadaǵı videooyındı hám tolıq metrajlı kórkem filmdi óz ishine aladı. Franshizanıń belgililigi &quot;Ginness. Jáhán rekordları&quot;n dúnyadaǵı rekordlardı kataloglaw hám tekseriw boyınsha birinshi orınǵa shıǵardı.

== Tariyxı ==
[[File:Norris McWhirter (1977).jpg|thumb|250px|left|Norris Makwayrter 1955-jıl avgust ayında London, 107 Fleet Street kóshesinde egiz ájaǵası Ross penen birgelikte kitapǵa tiykar salǵan.]]
1951-jıl 10-noyabrde &quot;[[Ginness]]&quot; pivo islep shıǵarıw kompaniyasınıń sol waqıttaǵı bas direktorı bolǵan [[Hugh Beaver|Xyu Biver]] [[Irlandiya]]nıń [[Ueksford]] graflıǵı, Nord Slob awılı aymaǵındaǵı Sleni dáryası jaǵasında birneshe jergilikli adamlar penen ań qılıp atır edi. Ań waqtında altınreń rjanka qusın atıp alalmaǵanınan keyin, Biver onı [[Evropa]]daǵı eń tez ushatuǵın párli jabayı qus ekenligine dawagerlik etip, básekilesedi. Sol kúni keshte &quot;Castlebridge House&quot;da onıń qıyalına &quot;haqıyqattan da altınreń rjanka sol waqıttıń eń tez ushıwshı qusı ekenligin tastıyıqlawdıń ılajı joq&quot; degen oy keledi. Bunnan tısqarı, Biver [[Irlandiya]] hám [[Ullı Britaniya|Britaniya]]daǵı pablarda hár kúni túrli máseleler boyınsha úzliksiz pul tigiwli básekiler kelip shıǵatuǵınlıǵın, biraq bunday básekilerdi sheshetuǵın isenimli derek kitap ele jazılmaǵanlıǵın oyınan ótkerdi. Biverdiń pikirine qaraǵanda, bunday kitap jaratılsa, júdá tabıslı maǵlıwmatnama bolǵan bolar edi &lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20220927023245/https://guinness.book-of-records.info/history.html Guinness Record Book Collecting](англ.). Дата обращения: 10 февраля 2012. Архивировано 25 февраля 2012 года.&lt;/ref&gt;.

Aradan úsh jıl ótip, Biver taǵı bir márte pulın girewge qoyadı — bul ret báseki tek altınreń rjankanıń tezligi haqqında emes, bálki shotland kekligi odan da tezirek ushıwı múmkinligi haqqında edi. Nátiyjede hárkimniń usı kórinistegi básekili sózlerin tastıyıqlaw hám kelispewshiliklerdi sheshiw ushın abıraylı, isenimli derek kerekligine Biverdiń jáne bir ret kózi jetti. Onıń ideyası &quot;[[Ginness]]&quot; pivo islep shıǵarıw kompaniyasınıń jumısshısı [[Christopher Chataway|Kristofer Chatavey]] óziniń universitettegi dosları, egizekler [[Norris McWhirter|Norris]] hám [[Ross McWhirter|Ross Makwayrter]]lerge usınıs etilgennen soń ámelge asırıladı. 1954-jıl 12-sentyabrde Londondaǵı Queen's Park te aǵa-ini Makwayrterler Ginness kompaniyası direktorlar keńesine óz joybarın prezentaciyası qıldı hámde kitaptı jaratıw ushın razılıq hám qarjı aldı. Sonnan keyin, Norris Makwayrterdiń pikirine qaraǵanda, &quot;astrofizikler, fiziologlar, zoologlar, meteorologlar, vulkanologlar, botanikler, ornitologlar... ekonomistler, numizmatlar, kriminologlar, etimologlar... mánzillerine xatlar jiberilgen&quot;. Nátiyjede, barlıq ilimiy faktlar úlken itibar menen tańlap alındı hámde &quot;Artur Ginness húrmetine onıń atı menen atalǵan&quot; bir kitapqa jaylastırıldı&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20151122023409/http://www.worldrec.ru/ Книга Рекордов Гиннеса] worldrec.ru. Дата обращения: 15 сентября 2015. Архивировано 22 ноября 2015 года.&lt;/ref&gt;.

Kitaptı baspa etiw maqsetinde 1954-jıl 30-noyabrde Guinness Superlatives Limited kompaniyası dúzilgen bolıp, onıń bas ofisi Londonda, Fleet Street kóshesinde jaylasqan. Kitaptıń 198 betten ibarat birinshi sanı 1955-jıl 27-avgustda baspa etilgen. Norris Makwayrterdiń sózlerine bola: &quot;Basında bul &quot;sózsiz tabıs keltiretuǵın&quot; joybar emes edi. Mısalı kitap 50 000 ǵa jaqın nusqa basıp shıǵarıldı, biraq mırza Smitke birinshi qılınǵan qońıraw  arqalı bizge tek 6 nusqaǵa buyırtpa berildi. Biraq, kitap kóbirek adamlardı ózine qarattı hámde eki saat ishinde Smit jáne 200 nusqaǵa buyırtpa berdi. Bir kúnnen keyin tiraj 1000 danaǵa shekem, birinshi hápteniń aqırına kelip bolsa 10 000 nusqaǵa kóterildi&quot;.

Kitaptıń kútilmegendegi bunday tabısı sebepli onıń jaratıwshıları aqırında jıllıq baspa formatı haqqında sheshim qabıl etti — onıń hárbir sanı sentyabr-oktyabr aylarında shıǵa basladı. Makwayrterler kóp jıllar dawamında kitap ústinde islewde dawam etdi. Aǵa-inilerdiń ekewi de enciklopediyalıq yadqa iye edi: kitapqa tiykarlanǵan &quot;Rekord buzıwshılar&quot; televizion serialında Norris hám Ross balalardıń jáhán rekordları haqqındaǵı sorawlarına juwap beriwdi óz moyınlarına alǵan hámde hár saparı tuwrı juwap bergen. Ross Makwayrter 1975-jılda [[Waqıtshalıq Irlandiya Respublikası armiyası]] tárepinen óltirilgen &lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20220311014645/http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/3643039.stm Record Breakers' McWhirter dies](англ.) (20 April 2004). Архивировано 27 декабря 2013 года. Дата обращения: 9 июня 2014.&lt;/ref&gt;. 1986-jılda Norris Makwayrter bas redaktor lawazımın tark etip, wazıypaların Alan Rasselge tapsırdı.

Kóplegen jıllar dawamında [[AQSh]]ta kitaptı baspadan shıǵarıw huqıqı Amerikanıń [[Sterling Publishing]] baspaxanasına tiyisli edi; Amerikada shıǵarılǵan basılımlar Ginness rekordlar kitabınıń belgililiginiń ósiwine sezilerli úles qostı.

1990-jıl 17-sentyabrde Guinness Superlatives Limited óz atın Guinness Publishing Limited dep, al 1999-jıl 1-iyulda bolsa Guinness World Records Limited dep ózgertti. 2001-jılda Guinness World Records Limited iyesi esaplanıwshı Diageo kompaniyası onı Gullane Entertainment kompaniyasınıń jańa iyelerine sattı, 2002-jılda bolsa Gullane Entertainment kompaniyasınıń ózi HIT Entertainment tárepinen satıp alındı. 2008-jılda Guinness World Records Limited Djim Pattisonǵa tiyisli bolǵan Jim Pattison Group qa satıldı.

== Kitaptıń rawajlanıw jolı ==
[[File:Lucky_Diamond_Rich_face.jpg|thumb|200px|right|Lucky Diamond Rich, &quot;eń kóp tatuirovka etilgen adam&quot;. Qániygeler onıń denesi 100% tatuirovka qılınǵanın anıqlaǵanında rekord ornatıldı]]
Ginness rekordlar kitabınıń hárbir sanı ornatılǵan rekordlardıń maǵlıwmatlar bazasınan alınǵan keń tańlawdı usınıs etedi; baspa ámelge asırılǵan jıllar dawamında bazaǵa kirgizilgen rekord jazıwlardıń tábiyatı turaqlı túrde ózgerip turdı. Pútkilley jańa rekordlar qosıldı.

Dáslep, Ginnes rekordlar kitabı túrli ilimiy faktlar jámlengen saldamlı maǵlıwmatnama edi&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20150929042827/http://www.220-volt.ru/guinness/ Книга рекордов Гиннеса в России и мире] 220 ВОЛЬТ. Дата обращения: 16 сентября 2015. Архивировано 29 сентября 2015 года.&lt;/ref&gt;. Rekordlar haqqında maǵlıwmat toplawda, aǵa-ini Makwayrterler faktlardı kórsetiwshi, tastıyıqlawshı hámde kerek bolǵanda dúzetiwi múmkin bolǵan túrli qániygeler menen baylanısqan. &quot;Qániygelerge jazılǵan xatlarda olar tuwrıdan-tuwrı informaciya soramastan, ekspertten maǵlıwmattı durıslawdı soraǵan&quot;. Nátiyjede kitapqa tek tastıyıqlanǵan hám saldamlı kórsetkishler kirgizilgen.

Eski baspalardan ayrıqsha ráwishte, Ginness rekordlar kitabınıń sońǵı baspaları adamlardıń túrli jarıslardaǵı jetiskenlikleri boyınsha bólimlerdi qosıwǵa qaratılǵan. Bul nátiyjeler arasında sport rekordları (mısalı, futbol tariyxındaǵı eń alıstan urılǵan gol, 100 metrge eń tez juwırıw hám t.b.), Ginness kitabına kiriwdi qáleytuǵınlar arasındaǵı jarıslar nátiyjesinde ornatılǵan rekordlar (keyinge básiw arqalı júrip ótilgen eń uzın aralıq, apelsindi murın menen iyterip basıp ótilgen eń uzın aralıq hám basqalar) bar. Dizimge alınǵan rekordlar arasında tómendegiler de bar: máyek ılaqtırılǵan eń uzın aralıq; &quot;Grand Theft Auto IV&quot;da eń uzaq waqıt dawamlı oyın oynaw; on minut ishinde eń kóp xot-dog jew (sud processleri qáwipi sebepli azıq-túlik hám spirtli ishimlikler menen baylanıslı rekordlar uzaq waqıt dawamında ótkerilmegen). Kitapta jarısıwǵa tiykarlanǵan  rekordlardan tısqarı, eń awır salmaqlı isik, eń záhárli zavod, eń qısqa dárya (Montanadaǵı Ro dáryası), eń uzaq dawam etken Amerika teledraması (&quot;Bas emlewxana&quot; hám &quot;Jol kórsetiwshi nur&quot;), dúnyadaǵı eń tabıslı satıwshı ([[Joe Girard|Djo Djirard]]) sıyaqlı rekordlar da dizimge alınǵan. Bunnan tısqarı, kóplegen rekordlar qandayda bir zatqa erisken eń jas adamlarǵa arnalǵan, mısalı, dúnyanıń barlıq suverenli mámleketlerinde bolǵan eń jas adam [[Maurizio Giuliano|Mauricio Djuliano]]&lt;ref&gt;Claire Folkard. Guinness Book of World Records. — New York City: Bantam Books, 2006. — С. 126. — 656 с. — ISBN 9780553589061.&lt;/ref&gt;.

1986-jılda Norris Makwayrter kompaniyadan ketkennen keyin hámde Diageo Ginness rekordlar kitabın satıp alǵannan keyin, kitaptıń baspasına taǵı bir ózgeris kirgiziwge qarar etildi — jańa sannan baslap ol súwretler menen basılıp shıǵarıla basladı. Ózgerisler kitaptıń mazmunına da tiyisli boldı: sud processi [[abay]]ı sebepli kóplegen rekordlarǵa kiriw áste-aqırın jabıldı. Bul rekordlardıń kópshiligi endigiden bılay dizimge alınıwı toqtatıldı (tolıq maǵlıwmat ushın &quot;[[#Rekordtı óshiriw|Rekordtı óshiriw]]&quot; bólimine qarań), biraq &quot;buzıwǵa&quot; ruqsat berilgen (yaǵnıy, rekordtı jańalawǵa urınıp kóriw ushın ashıq bolǵan kórsetkishler) haqqındaǵı maǵlıwmatlar ádette jazba arza bergen talabanlarǵa ashıq járiyalanǵan (rekordtı dizimge alıw tártibi haqqında, [[#Rekordtı dizimge alıw|tómenge qarań]]).

2005-jılda jańadan talapnama beretuǵınlardı qızıqtırıw kampaniyası sheńberinde Ginness rekordlar kitabı 2005-jıl 9-noyabrdi &quot;Pútkil dúnyada Ginnesstiń rekordlar kitabı kúni&quot; dep járiyaladı &lt;ref&gt;[https://archive.today/20120718032729/http://www.businesswire.com/portal/site/google/index.jsp?ndmViewId=news_view&amp;newsId=20061106005761&amp;newsLang=en/ Records Shatter Across the Globe in Honor of Guinness World Records Day 2006](англ.). Дата обращения: 29 апреля 2007. Архивировано из оригинала 18 июля 2012 года.&lt;/ref&gt;. Sonnan berli bul ilaj hár jılı noyabr ayınıń úshinshi háptesi piyshenbi kúni ótkeriledi&lt;ref name=&quot;Всемирный день рекордов Гиннесса&quot;/&gt;. Sol kúni dúnya boylap adamlar keyingi baspa ushın qandayda bir rekord ornatıwǵa háreket qılıwı múmkin boladı. Statistikalıq maǵlıwmatlarǵa kóre, 2006-jılda dúnyanıń 10 mámleketinen júz mıńnan aslam adam jańa rekordlardı ornatıw yamasa barların jaqsılawǵa háreket etti. Hámmesi bolıp 2244 jańa rekord jazıp qoyıldı, bul 2005-jılǵa salıstırǵanda 173% ǵa kóp bolıp tabıladı.

2007-jılda NBC telekanalı &quot;Barlıq zamanlardıń eń jaqsı Top-100 Ginness rekordları&quot; kórsetiwin efirge uzattı. Sonıń menen birge, 2008-jılda kitaptıń en jayıwı artıp baratırǵanlıǵı sebepli, rekord jazıwlardıń málim bir tarawǵa (kórkem ádebiyat yamasa muzıka) qaratılǵan versiyaları, sonıń menen birge, olarǵa arnalǵan telekórsetiwler payda bola basladı.

2009-jıl aprel ayında Ginness rekordlar kitabı Kvins qalasınan (Nyu-York) bolǵan [[Ashrita Furman]]ǵa eń kóp rekordlar iyesi mártebesin berdi. Házirgi waqıtta Ashritanıń esabında 100 den artıq rekordlar bar &lt;ref&gt;[http://www.factroom.ru/facts/4551/ Ашрита Фурман является рекордсменом Книги рекордов Гиннеса по количеству рекордов]. Фактрум. Дата обращения: 16 сентября 2015. Архивировано 28 сентября 2015 года.&lt;/ref&gt;.

2014-jıl sentyabr ayında kitaptıń yubiley sanı &quot;Ginness. Jáhán rekordları-2015&quot; degen at penen baspadan shıǵıwı menen kitap óziniń 60 jıllıǵın bayramladı.

== Ginness rekordlar kitabı Rossiyada ==
1989-jılda Ginness rekordlar kitabınıń rus tilindegi (1988-jılǵı túp nusqa tiykarında) birinshi versiyası baspa etildi &lt;ref&gt;[http://ria.ru/spravka/20100827/268543896.html/ Книга рекордов Гиннеса. Справка] ria.ru. РИА Новости (27 августа 2010). Дата обращения: 29 августа 2015. Архивировано 5 мая 2015 года.&lt;/ref&gt;. 1991-jılda &quot;Ginness rekordlar kitabı. 500 dana jańa sovet rekordları&quot; kitabı baspadan shıqtı &lt;ref&gt;[https://www.ozon.ru/search/?deny_category_prediction=true&amp;from_global=true&amp;text=%D0%9A%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B0+%D1%80%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%BE%D0%B2+%D0%93%D0%B8%D0%BD%D0%BD%D0%B5%D1%81%D1%81%D0%B0.+500+%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8B%D1%85+%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%BA%D0%B8%D1%85+%D1%80%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%BE%D0%B2&amp;product_id=27188942/ &quot;Книга рекордов Гиннесса. 500 новых советских рекордов&quot; — купить книгу с быстрой доставкой в интернет-магазине OZON].Дата обращения: 20 августа 2019. Архивировано 20 августа 2019 года.&lt;/ref&gt;.

== Rekordtı dizimge alıw ==
Kópshilik jaǵdayda Guinness World Records kompaniyası rekordtı dizimge alatuǵın hám onı ornatıw ushın zárúr bolǵan barlıq kriteriyler hám shártlerdiń atqarılıwın támiyinleytuǵın, barlıq arzashılardı obyektiv bahalaytuǵın arnawlı komissiya dúzedi. Rekord ornatıw yamasa jaqsılawdı qálegen hár qanday shaxs kompaniya wákillerine xabarlasıwı múmkin. Kompaniya, sonıń menen birge, rekordlardı jaqsılaw arqasında materiallıq dáramatlar alıwdı qálewshi firmalarǵa óziniń korporativlik xızmetlerin usınıs etedi&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20120512021154/http://corporate.guinnessworldrecords.com/ Guinness World Records Corportate](англ.). Guinness World Records. Дата обращения: 10 мая 2012. Архивировано 12 мая 2012 года.&lt;/ref&gt;.
Qaǵıyda boyınsha, jańa rekord ornatıwdaǵı hámde bar rekordtı jaqsılawǵa urınıwdaǵı proceduralar derlik parıqlanbaydı. Rekord ornatıw bir neshe basqıshta ámelge asırıladı:
* '''Arza tapsırıw''' — talaban tárepinen tapsırılǵan arza Guinness World Records kompaniyası tárepinen shama menen 12 hápte dawamında biypul kórip shıǵıladı&lt;ref&gt;[https://www.businessinsider.com/5-things-you-should-know-if-you-want-to-set-a-guinness-world-record-2013-11/ JOSH WARWICK. 5 Things You Should Know If You Want To Set A Guinness World Record](англ.). businessinsider.com. Business Insider (14 ноября 2013). Дата обращения: 12 сентября 2015. Архивировано 13 сентября 2015 года.&lt;/ref&gt;. Eger arza beriwshi sonsha kútiwdi qálemese, ol ushın &quot;qısqa jol&quot; bar — arza tezirek qaralıwı ushın 500 funt sterling (800 AQSh dolları) tólew &lt;ref&gt;[http://www.guinnessworldrecords.com/set-a-record/individual/priority-application/ Priority Application](англ.), Guinness World Records. Архивировано 3 июня 2017 года. Дата обращения: 31 мая 2017.&lt;/ref&gt;;
* '''Shártnama dúziw''' — arza beriwshi hám kompaniya ortasında rekordlardı dizimge alıw haqqında shártnama dúziledi. Talaban ornatpaqshı bolǵan rekord qanshelli kem ushıraytuǵın bolsa, onıń shártnama dúziw múmkinshiligiı sonshelli joqarı boladı (&quot;Adamnıń aqılın hayran qaldıratuǵın rekordlardı ornatıwǵa umtılıń&quot;);
* '''Kriteriylerdi anıqlaw''' — kompaniya rekordtı esapqa alıw shártlerin belgileydi. Eger rekordshı qaǵıydalarǵa boysınbasa, rekord esapqa alınbaydı;
* Kompaniya '''wákili''' (yamasa komissiya) '''qatnasıwında rekord''' ornatıw;
* '''Rekordtıń dizimge alınıwı''' — eger rekord ornatılǵan bolsa, talaban rekord ornatılǵanı haqqında tiyisli gúwalıq aladı hám bul rekord haqqında jazıw kitaptıń jańa baspasında payda boladı&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20150912011703/http://www.energydiethd.com/projects/across-the-oceans/blog/178/ История с Гиннессом: хроника фиксации заявки на рекорд] energydiethd.com. Дата обращения: 11 сентября 2015. Архивировано из оригинала 12 сентября 2015 года.&lt;/ref&gt;.

== Kitaptıń tiykarǵı bólimleri ==
[[File:Fingerprint_(4045876833).jpg|thumb|300px|left|[[Sultan Kösen|Sultan Kósen]] (Túrkiya) dúnyadaǵı eń bálent boylı adam. Rekord 2009-jıl 17-sentyabrde ornatılǵan.&lt;ref&gt;[https://www.dunya.com/ekonomi/military-commanders-receive-visiting-foreign-counterparts-haberi-30370/ İşte Guinness Rekorlar Kitabı'na giren Türkler](англ.). Dünya Gazetesi (26 февраля 2014). Дата обращения: 28 августа 2015. Архивировано 23 сентября 2015 года.&lt;/ref&gt;]]
Kitapta dizimge alınǵan barlıq rekordlar tiyisli taypalarǵa bólingen bolıp, olar óz gezeginde tiykarǵı bólimlerge kiritilgen. Bul bólimlerdiń hár biri tek bólim atamasında kórsetilgen tema ushın rekordlardı esapqa aladı. Kitapta jámi 10 bólim ámelde (dizim [https://web.archive.org/web/20150208141452/http://www.guinessrecords.ru/ Ginness rekordlar kitabınıń onlayn versiyası] na súyenip berilgen):
* '''Baylıq''' — bul pul menen baylanıslı rekordlarǵa arnalǵan bólim. Bul bólimde qumar oyınlarındaǵı utıslar, eń qımbat bahalı zatlar, eń kóp baylıq, eń qımbat satıp alınǵan zatlar hám basqalar dizimge alınadı;
* '''Jetiskenlikler''' — sayaxat rekordları, hár qıylı awqatlar jew hám ishimliklerdi ishiw rekordları, kúsh hám shıdamlılıqtıń eń joqarı kórsetkishleri, sonıń menen birge, ómir súriwdiń dawamlılıq waqıtı boyınsha rekordlar usı bólimge jaylastırıladı;
* '''Bilim''' — bul bólimde málim bir kásip (tiykarınan arxitektura, medicina hám oylap tabıw) boyınsha rekordlar hám jetiskenlikler, sonıń menen birge, ulıwma pánler boyınsha bilimge baylanıslı rekordlar ornalasadı;
* '''Kórkem-óner hám ǴXQ''' — muzıka, kinematografiya, moda, animaciya, reklama salasındaǵı jetiskenliklerge, sonıń menen birge, tematikalıq parkler menen baylanıslı rekordlarǵa arnalǵan bólim;
* '''Qáwipli apatshılıqlar''' — urıslar, epidemiyalar, terrorizm, haywanlardıń hújimleri, tábiyiy apatlar hám basqalar menen baylanıslı rekordlar usı jerde jaylasadı ;
* '''Mártlik''' — bul jerde, qaǵıyda boyınsha, shıńlardı boysındırıw, dúnya boylap sayaxat qılıw, adamlardı qutqarıw, sonıń menen birge, adamzat ushın áhimyetli bolǵan qıyın shegaralarǵa (mısalı, kosmos yamasa tereń teńiz astına) jetip barıp, abıroyǵa erisken rekordshılar kórsetiledi;
* '''Dańq''' — juldızlar, sıylıqlar, sonıń menen birge, belgili jınayatshılar, diniy ǵayratkerler hám qayırqomlar menen baylanıslı rekordlar;
* '''Zamanagóy texnologiyalar''' — transport, internet, jasalma joldas baylanısı, robototexnika, qural-jaraq hámde sanalı zatlardı jaratıw salasındaǵı texnologiyalıq rekordlarǵa arnalǵan bólim;
* '''Sport túrleri''' — Olimpiada rekordları, ayırım sport túrleri boyınsha jetiskenlikler, ekstremal sportshılar rekordları hám basqalar ushın bólim.
* '''Adamlar''' — bul bólim adamlardıń dene ólshemleri, óz denesin ózgertiw qásiyeti, bodibilding hám sonıń menen birge, &quot;qızıqlı shegaradan shıǵıwlar&quot; dep atalatuǵın rekordlar menen sheklengen.
Bir bólimde jazılǵan rekordlar keyinirek basqa bólimge ótkerilgen jaǵdaylar da bar. Mısalı, azıq-túlik hám spirtli ishimlikler menen baylanıslı bolǵan rekordlar dáslep &quot;Jetiskenlikler&quot; bólimine jaylastırılıp, keyinirek &quot;Zamanagóy jámiyet&quot; dep atalǵan jańa bólimge ótkerildi.

== Rekordtı óshiriw ==
[[File:Kobayashi_Takeru,_Japanese_competitive_eater_2.jpg|thumb|200px|right|Astı unatıwshı yapon [[Takeru Kobayashi]] Ginness rekordlar kitabına kiritilgen eki sertifikatqa iye]]
Guinness World Records kompaniyası tárepinen júrgiziletuǵın rekordlar qatıp qalǵan dizim emes; jaǵdayǵa qaray, bul dizimge rekordlar qosılıwı yamasa óshiriliwi múmkin. Sońǵı jıllarda áne sonday jaǵdaylar sebepli kompaniya qaysı rekordlardı ornatıw múmkin hám qaysıların endi esapqa almaw kerekligin dıqqat penen gúzetip baradı. Rekordlardı óshiriw yamasa esapqa almaw kibi jaǵdaylar kóbinshe etikalıq máselelerge, arza beriwshiniń ómiri ushın qáwip tuwdırıwshı jaǵdaylarǵa, sonıń menen birge, rekordlardı ornatıw ushın obyektiv kriteriylerin islep shıǵıwdıń ilajı joqlıǵına baylanıslı.

=== Etika hám insan salamatlıǵı qáwipsizligi máseleleri ===
Guinness World Records wákilleriniń bayanatına bola, ayırım taypalar etikalıq sebeplerge baylanıslı alıp taslandı hám endi olar boyınsha rekordlar dizimge alınbaydı. Mısalı, bul haywanlardı óltiriw hám olarǵa jaman qatnasta bolıw menen baylanıslı rekordlardı óz ishine aladı&lt;ref name=&quot;guinnessworldrecords.com&quot;&gt;[http://www.guinnessworldrecords.com/is-it-a-record/ IS YOUR PROPOSAL A POTENTIAL GUINNESS WORLD RECORDS™ ACHIEVEMENT?](англ.). Guinness World Records. Дата обращения: 10 мая 2012. Архивировано 4 мая 2012 года.&lt;/ref&gt;.

Etikalıq sebeplerge baylanıslı kóplegen jáhán rekordları, atap aytqanda, rekordshılardıń qáwipsizligin qayǵırǵan halda, alıp taslandı. Mısal ushın, &quot;eń salmaqlı balıq&quot; boyınsha rekord daǵaza etilgennen keyin, úyde akvarium saqlaytuǵınlardıń kóbisi eń salmaqlı akvarium balıqların alıw ushın balıqların artıqsha awqatlandırıwdı basladı. Nátiyjede bul kibi jaǵdaylar haywanlar den-sawlıǵı ushın kóplegen mashqalalardı keltirip shıǵardı, sonnan keyin olardıń salmaǵına baylanıslı rekordlar alıp taslandı. Sonıń menen birge, 1991-jılda túrli adamlardıń &quot;awqat hám ishimlik&quot; boyınsha jetiskenlikleri rekordlar qatarınan shıǵarıp taslandı, sebebi rekord iyeleri rekord ornatıwǵa urınıp, ózlerine zálel jetkeriwi hám keyinirek kompaniyanı sudqa beriwi múmkin edi. Bul ózgerisler pivo, vino, likyor hám basqa alkogollı ishimlikler ishiw, sonıń menen birge, velosiped hám terek sıyaqlı azıqlıq emes zatlardı jew sıyaqlı rekordlarǵa tiyisli boldı &lt;ref&gt;Donald McFarlan, Norris McWhirter. [https://archive.org/details/1990guinnessbook00mcfa].— New York City: Bantam Books, 1990. — С. 464. — 688 с. — ISBN 9780553284522.&lt;/ref&gt;. 1990-jılda esaptan shıǵarılǵan semser jutıwshılar hámde kóshe báygishileri (avtomobil báygishileri mánisinde) sıyaqlı basqa rekordlar da endi esapqa alınbaydı, biraq olar haqqındaǵı maǵılıwmatlarǵa kirip kóriw qadaǵan etilmedi, sebebi semser jutıwshılar hámde kóshe báygishileri olardıń rekordı dizimge alınama yamasa joqpa, báribir mudamı ózleriniń aldınǵı jetiskenliklerinen jaqsıraq nátiyje kórsetiwge umtıladı.

Kitaptan shıǵarılǵan rekordlar qaytadan taǵı esapqa alınǵan jaǵdaylar da bolǵan. 1990-jılda jabılǵan semser jutıw boyınsha rekordlar 1998-jılda qayttı, sonda úsh dana semser jutıw boyınsha kandidat Guinness World Records Primetime serialında (keyinirek 2007-jılda Guinness World Records serialında jáne bir ret) qatnasqan edi. Tap sonday, 1991-jılda kitaptan alıp taslanǵan pivo ishiw boyınsha rekkordlar 2008-jıl basılıwında qaytarıldı, biraq &quot;Insan jetiskenlikleri&quot; taypasınan &quot;Zamanagóy jámiyet&quot; taypasına kóshirildi&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20220929040407/http://beerrecord.com/guinnessbook.htm Guinness World Record Book Entry](англ.). Guinness World Beer Record (11 июня 2004). Дата обращения: 10 февраля 2012. Архивировано 12 января 2012 года.&lt;/ref&gt;.

2011-jıldan baslap geypara azıq-awqat ónimlerin qabıl etiw arqalı ornatılatuǵın rekordlarǵa qoyılatuǵın talaplar jáne de qatańlastı hámde azıq-túlik joǵaltıwınıń aldın alıw ushın paydalanılmaǵan barlıq zatlardı satıw shárti qoyıldı.

&quot;Baxıt xatları&quot;na da tıyım salındı: &quot;Guinness World Records pochta yamasa elektron pochta arqalı jiberilgen &quot;baxıt xatları&quot; menen baylanıslı rekordlardı qabıl etpeydi. Eger sizge basqalarǵa tarqatıwıńız esesine bir nárse wáde etken xat yamasa elektron pochta xabarı kelse, onı tezlik penen joq etiń/óshirip taslań, sebebi bul aldawshılıq bolıp tabıladı&quot;&lt;ref&gt;[https://www.guinnessworldrecords.com/faq.aspx/Frequently Asked Questions](англ.). Guinness World Records. Дата обращения: 10 февраля 2012. [https://web.archive.org/web/20120225172648/http://guinness.book-of-records.info/history.html/ Архивировано] 24 января 2012 года.&lt;/ref&gt; .

=== Rekordtı esapqa alıwdaǵı qıyınshılıqlar ===
Ayırım taypalardaǵı rekordlardı esapqa alıw málim dárejede qıyınshılıqlar tuwdıradı, geyde hátteki ulıwma múmkin emes. Guinness World Records rekordtı esapqa alıwdan bas tartıwına sebep bolǵan tiykarǵı mashqala kóbinese rekordtı ornatıwdıń anıq kriteriylerin ornatıwdaǵı qıyınshılıq bolıp tabıladı. Mısalı, olardıń rásmiy veb-saytında bılay delingen: &quot;Biz gózzallıq boyınsha rekordlardı dizimge almaymız, sebebi gózzallıq túsinigi obyektiv nárse emes&quot;&lt;ref name=&quot;guinnessworldrecords.com&quot;/&gt;.

1990-jılda, sonıń menen birge, rekordlardı esapqa alıw menen baylanıslı qıyınshılıqlar sebepli, aqıl dárejesiniń eń joqarı kórsetkishlerin belgilewshi — &quot;IQdıń eń joqarı dárejesi&quot; kategoriyası jabıldı. Bul kategoriyada 1960-jıllardan berli insan intellektine baylanıslı rekordlar baspa etilgen, biraq IQ testleriniń isenimsizligi, sonıń menen birge, intellekt dárejesin anıqlawda qollanılatuǵın usıllardıń salıstırmalılıǵı sebepli ol óz iskerligin toqtattı. Rekord iyeleri arasında Merilin vos Savant, Kevin Lengdon, Kris Xarding hám basqalar bar edi&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20220505053644/https://www.eoht.info/page/Guinness%20Book%20IQ Guinness Book IQ](англ.). eoht.info. Дата обращения: 18 сентября 2015. Архивировано 1 октября 2015 года.&lt;/ref&gt;.

2010-jıl 10-dekabrde Guinness World Records &quot;Dredloklar&quot; kategoriyasın japtı. Birden-bir kandidat Asha Mandelaga ataq beriwge urınǵan kompaniya wákilleri bunı anıq bahalay almaǵanı ushın hesh qanday nátiyjege erise almadı&lt;ref&gt;[http://community.guinnessworldrecords.com/_Longest-Dreadlock-Record-Rested/BLOG/3083932/7691.html/  Longest Dreadlock Recor — Rested — Guinness World Records Blog post — Home of the Longest, Shortest, Fastest, Tallest facts and feats](англ.). Community.guinnessworldrecords.com. Дата обращения: 4 ноября 2011. [https://web.archive.org/web/20111005033245/http://community.guinnessworldrecords.com/_Longest-Dreadlock-Record-Rested/BLOG/3083932/7691.html/ Архивировано] 5 октября 2011 года.&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
[[Kategoriya:Kitaplar]]</text>
      <sha1>tq5ck5n46m4j5dsnldhxzj2uql79ff3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fibrotoraks</title>
    <ns>0</ns>
    <id>9064</id>
    <revision>
      <id>120756</id>
      <parentid>112266</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:03:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120756</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10580" sha1="gmsapbbhu1qs4jdovw53zrfktvhi8df" xml:space="preserve">[[Fayl:Fibrothorax_chest_x-ray.jpg|alt=Фиброторакс на снимке рентгенографии грудной клетки|nobaý|363x363 nükte|Tós nurı rentgenografiyasi suwretindegi fibrotorax]]
Fibrotoraks — bul salmaqli chanqoq (fibroz) hám [[ókpe]] átirapındaǵı plevral mákan qatlamların birlestiriw, ókpe hám tós qápesiniń kesiliwiniń tómenlewine alıp keletuǵın kesellik. Fibrotoraksning tiykarǵı belgisi nápes qısılıwı. Kesellik ókpe átirapındaǵı suyıqlıqtıń qayta toplanıwı menen birge bolıwı múmkin (plevral effüy). Fibrotorax kóplegen keselliklerdiń tásiri retinde, sonday-aq plevral mákandı (empitem infektsiyasın (emplem) infektsiyasın (Gemosoraks) infektsiyasın (Gemosoraks) infektsiyası retinde payda bolıwı múmkin.

Pleuradagi fibroz pleerodoz dep atalǵan texnikanı isletip, qayta pnevmotorakakning aldın alıw ushın kózaba islep shıǵarılıwı múmkin. Bul usıl (Pleerodiz) sheklengen fibrozni keltirip shıǵaradı, bul kemnen-kem jaǵdaylarda fibrotorakka alıp keliwi múmkin. Bul patologiya kóbinese rentgenografiya yamasa kompyuter tóbeografiyasi (kompyuter tóbeografiyasi) ni (kompyuter tóbeografiyasi) isletedi, ekinshisi bolsa jumsaq islerdi ashıp beredi.

Fibrotorax kóbinese konservativ emlenedi, biraq xirurgiya aralasıwdı talap etiwi múmkin. Eger operatsiyadan keyin ókpe fibrozi yamasa tásirleri bolmasa, ádetde prognoz áp-áneydey.

Fibrotoraks juda az tarqalg`an kesellik turine kiredi

== Belgileri ha`m simptomlari ==

=== Belgileri ===
Dem alıw waqtında tós qápesi háreketleniwiniń azayıwı, zálellengen tárepler (tárepler) hám tós qápesi fibrotoraks tekseriwinde gúzetilgende dem alıwdıń tómenlewi. Birpara jaǵdaylarda, tós qápesindegi ótkir awrıw yamasa jóteldi baqlaw múmkin. Salmaqli jaǵdaylarda fibrotorax ókpediń tómen samallatıwı sebepli dem alıwdıń aldın alıw hám ǵayrıtabiiy joqarı dárejedegi karbonat angidridti keltirip shıǵarıwı múmkin.

=== Simptomlari ===
Bul belgiler tek visseral plemuka zaqım aliwine alıp keledi. Eger fibrotoraks hesh qanday belgilerge alıp kelmese de, bul buzıqlıqtan azap cheketuǵın adamlar nápes qısılıwı haqqında xabar beriwleri múmkin. Dem alıw az-azdan rawajlanıp, waqıt ótiwi menen jamanlasıwı múmkin. Kemrek keń tarqalǵan, fibrotorax kókragiga yamasa qurǵaqlay jótelde qolaysızlıqtı keltirip shıǵarıwı múmkin.

Múmkin bolǵan simptom — bul plemuani qattılasıwı nátiyjesinde payda bolǵan dáslepki boslıqtı qáliplestiriw nátiyjesinde payda bolǵan qayta plevr sezilar payda boladı.

Fibrotorax basqa keselliklerdiń tásiri retinde payda bolıwı múmkin. Dáslepki keselliktiń belgileri geyde de empyema jaǵdaylarında ısıtpa gúzetiledi.

== Sebepler ==
Fibrotoraks kóbinese plemuly isiwdi keltirip shıǵaratuǵın basqa keselliklerdiń tásiri bolıp tabıladı. Bularǵa Ememema yamasa tuberkulyoz keselligi sıyaqlı infektsiyalar kiredi yamasa plevra mákanda qan ketiwi (gemosoraks).

Asbest sıyaqlı birpara elementlardıń tásiri plukani óz ishine alatuǵın hám fibrotoraks-ga alıp keliwi múmkin bolǵan birden-bir ókpe fibroziga alıp keliwi múmkin.

Fibrotoraksning kem ushraytuǵın sebepleri tómendegilerden ibarat : Kollagenning qan tamır kesellikleri (mısalı, scomosiel eritematosmus, sarcomapus hám remomatoid artrit, málim bir dárilerdiń qaptal tásiri. Kóbinese plevalli fibroz menen baylanıslı bolǵan dáriler alkaloidlar, bromlipin, pergalalar hám mezizerid esaplanadı.

Fibroz pleurani quraytuǵın eki toqımaǵa yamasa ekewin payda etedi: jaqtılıqqa tutasǵan visseral plula hám kókragiga jalǵawǵan parietal plula. Fibrotorax termini viskeral hám sırtqı (parietal) plemukaga tásir etetuǵın salmaqli fibroz degen mánisti ańlatadı. Shártli pleval effuzi sıyaqlı baslanadı. waqıt ótiwi menen, neytral plevral aǵıs plevraning uzaq waqıt dawamında isiwin keltirip shıǵaradı, bul pleuradagi fibrinning shógiwi hám talshıqlı tırtıqtı rawajlandırıwǵa alıp keledi. Oxir-aqıbet, &quot; qalagenga bay teri suyıqlıǵı átirapında&quot; peel &quot; payda boladı. Sol waqıttan baslap kesellik endi plüüzententisente menen emlenmeydi, sebebi suyıqlıq qabıǵı menen qollap -quwatlanatuǵın boslıqqa qaytadı.

== Mexanizmi ==
Medicinalıq ádebiyatda emlew, mısalı, yatrogen yamasa operatsiyadan keyingi tásirler menen baylanıslı bólek jumıstı kemnen-kem jaǵdaylarda eslab qaladı.

Waqıt ótiwi menen, qaǵıyda jol menende, talshıqlı tıshqan shúberek az-azdan qısılǵan hám qalıńlasadı, tós qápesi yamasa qabırǵalardıń jıldamlıǵın azaytadı. Peel 2 sm den qalıńlaw bolıwı múmkin. Tós qápesi ishinde ókpe siqilib, onı siqib shıǵaradı hám nápes qısılıwına alıp keledi. Fibrotoraks sebepli ókpediń qısılıwı plevra fibrozi sonshalıq salmaqlilashganda, ol diafragma hám kókragiga tásir etiwi múmkin.

=== Mikroskopik da`rejesi ===
Mikroskopik dárejedegi kollagen tolasida toqılǵan sebet formasında jatadı hám kompyagen cikldı payda etedi. Ádetde, tiykarǵı kesellik plevraning intensiv isiwine alıp keliwi kerek, biraq bul fibrozga qanday alıp keledi. Fibrozni keltirip shıǵaratuǵın anıq mexanizmler ulıwma anıq emes. Soǵan qaramay, izertlewler sonı kórsetedi, beta-Beta ózgeriwi faktorı (tgf-b) fibrotoraks payda bolıwınıń tiykarǵı faktorı ekenligin kórsetedi.

== Diagnostika ==
Fibrotorax, qaǵıyda jol menende, tós radarografiyasi yamasa kompyuter tóbeografiyasi (kompyuter) sıyaqlı tiyisli vizualizatsiya usılları járdeminde medicinalıq tariyxni birgelikte toplaw arqalı kesellikti anıqlaw qoyıw múmkin. vizualizatsiya qılıwdıń bul usılları ókpe átirapındaǵı pibrotoraks hám plemuka qalıńlasıwı múmkin. Tekseriwisiz yamasa kalsifikatsiyasiz qalıń qabıqloǵning bar ekenligi vizualizatsiya waqtında fibrotoraksning keń tarqalǵan belgileri esaplanadı. KT rentgendan kóre reńdegi qalıńlasqanı sebepleri: yog 'haddan tısqarı qalıńlasıwı yamasa pleuraning haqıyqıy qalıńlasıwı sebepli járdem beredi.

Eger fibrotoraks salmaqli bolsa, qalıńlashpırığı súyiwdiń joǵalıp ketiwine alıp keletuǵın ókpeni sheklewi múmkin. Bunnan tısqarı, mediastinum jismonan tásirlengen tárepke jóneltiriliwi múmkin. Tós yamasa tós qápesi rentgenografiyasi yamasa kompyuterdiń tómendegi tóbeografiyasi menen bir tárepiniń azayıwı sozılmalı tırtıqtı óz ishine aladı. Fibrotoraks keltiretuǵın tiykarǵı kesellik belgileri geyde X--------de kórinedi. CT ápiwayı x----ne suwretde kórinetuǵın belgilerge uqsas belgilerdi kórsetiwi múmkin. Ókpe funktsiyaların sınaqtan ótkeriw ádetde ókpediń qısılıwı keselligine sáykes keletuǵın nátiyjeler kórsetilgen.

== Dawasi ==

=== Konservatsiyaliq ===
Ádetde fibrotoraks-dıń konservativ bolmaǵan saykes emes emleniwi ádetde onıń tiykarǵı sebebin emlew arqalı ámelge asıriladı hám jumsaq jaǵdaylar ushın mólsherlengen. Nawqaslar chekishni biykarlaw etiw ushın usınıs etiledi, sebebi temeki tútininiń tásiri fibrozni kúsheytiwi múmkin. Nawqas tolıq ǵárezsiz túrde nápes ololmasa, fibrotoraks, járdemshi mexanik samallatıw jaǵdaylarında talap etiliwi múmkin.

Dári-dármanlardı qabıllawdan kelip shıqqan fibrobatoriya jaǵdayında, buzılıwǵa alıp keletuǵın náshebent elementlardı tutınıwdı toqtatıw usınıs etiledi. Qlural fibrozni kúsheytiwi múmkin bolǵan kózlerdiń alkaloidlarining tayınlıǵı ádetde aldın aladı. Dári-dármanlardı qabıllaw menen baylanıslı fibrotoraks, ádetde provokatsion emlew toqtatilgan bolsa, toqtaydı. Birpara jaǵdaylarda náshebent elementlardı tazalaw nátiyjesinde kelip shıǵıs fibrotoraxlar sebepsiz emlenishni toqtatgandan keyin jaqsılanadı, biraq fibrotorax ádetde tolıq ótpeydi.

Gúzetiw menen kútiw arnawlı bir jaǵdaylarda fibrotoraksning maksimal jaǵdayları ushın sáykes keledi. Fibrotoraks, tuberkulyoz, emotema yamasa gemosoraks sebepli kelip shıqqan, kóbinese páseńlew keselligin toqtatgandan keyin óz-ózinen ushraydı. Kortikosteroidlar ádetde fibrotoraks emlewde isletiledi, biraq olardıń bul kesellikke qarsı gúresde olardıń natiyjeliligi tastıyıqlanmadi.

=== Xirurgiyaliq ===
Fibrotoraksning salmaqli jaǵdayında, bul insan dem alıw qábiletin buzadı, bul fibrotorakni keltirip shıǵaratuǵın picrotoraksni qozǵatadı, dep atalatuǵın texnologiyalar dep atalatuǵın texnologiyalardan xirurgiya jolı menen alıp taslanıwı múmkin. Soǵan qaramay, xirurgiya aldaw tásirler qáwipi, sonday-aq ólim qáwipi, sonday-aq ólim qáwipi menen baylanıslı bolıp, sonday-aq, kóp aylar dawamında saldamlı belgiler ámeldegi bolsa, ádetdegine kórip shıǵıladı. Xirurgiya deportatsiyalari ádetde salmaqli fibrotoraks menen kesellengen adamlar ushın kórip shıǵıladı, nápes qısılıwı hám salıstırǵanda saw ókpege ıyelew, sebebi bul jáne de jaqsı nátiyje múmkinshiligın asıradı. Pleurani xirurgiya jolı menen alıp taslaw, basqa emlew jumısları ushın islemesin.

== Boljaw ==
Fibrotorax, tuberkulyoz keselligi plurisi, empulem yamasa ótkir gemosorak sıyaqlı basqa jaǵdaydı quramalılastıradı, kóbinese 3-6 aydan keyin óz-ózinen ótedi.

Xirurgiya deportatsiya etilgeninen keyin prognoz ózgeriwshen bolıp, ol pútkil ókpediń den sawlıǵın rejimine qaray. Eger qalǵanlar saw bolsa, deportatsiya etilgeninen keyin ókpe funktsiyasınıń birpara tárepleri, mısalı, turmıs konteynerlari jaqsılanıwı múmkin. Biraq, ókpede sezilerli patolonlar bar edi, sonda ókpediń wazıypası tez-tez jaqsılanmaydi hám bunday aralasıwdan keyin de jamanlasıwı múmkin. Fibrotoraxning dawam etiw waqti prognozǵa tásir etpeydi.

Xirurgiya aralasıwdan ólimnen 1% ge shekem, biraq ǵarrı adamlarǵa 4-6% ge shekem kóteriledi. Basqa faktorlar eń jaman xirurgiya ámeliyatların boljaw, atap aytqanda, tolıq xirurgiya aralasıwı, ókpe keselligi fibrotorak hám asbototaklarning ayriqsha sebeplerin emlewden keyin.

== Epidemiyalogiyasi ==
Fibrotorax rawajlanǵan mámleketlerde kemnen-kem jaǵdaylarda, tiykarınan tuberkulyoz keselligi kemrek bolǵanlıǵı sebepli tabıladı. Bul jaǵday Asbestga dús bolǵan jumısshılarda keń tarqalǵan, olar ashılǵanlardıń 5-13, 5 procentinde, geyde ónlab jıllar dawamında tashxóy bolmaǵan pleval fibrozni rawajlantıradı.

== Ssilkalar ==
&lt;references /&gt;
[[Kategoriya:Medicina]]</text>
      <sha1>gmsapbbhu1qs4jdovw53zrfktvhi8df</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Feminizm</title>
    <ns>0</ns>
    <id>9096</id>
    <revision>
      <id>120744</id>
      <parentid>102315</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:02:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120744</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3884" sha1="pbuod00n7m4ygj22ztbgt7gf4b0d7y8" xml:space="preserve">{{Feminizm}}
Feminizm — bul ulıwma maqsetke iye bolǵan siyasiy, social háreketler, ideologiyalar hám filosofiyalar kompleksi: gender normalarına tiykarlanǵan hayallar huqıqların keńeytiw, hayallar huqıqları hám patriarxal bólsheklerden qutılıw arqalı teń huqıqlıqtı saqlap qalatuǵın insan tájiriybesi. Ol hayallardıń huqıq hám máplerin júzege shıǵarıwdan tısqarı, er adamlar hám hayallar ortasındaǵı teńlikti kóterip shıǵaratuǵın bir qansha háreketler, teoriyaler hám filosofiyalardı óz ishine aladı&lt;ref name=&quot;Cornell&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Humm2&quot;&gt;{{kitap deregi |author=Humm, Maggie |author-link= |coauthor= |atı=Modern feminisms: Political, Literary, Cultural |date=1992 |baspa=Columbia University Press |local=New York |isbn=0-231-08072-7 | title=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{kitap deregi |author= |title=Collins Dictionary and Thesaurus |date=2006 |baspa=Collins |local=London |isbn=0-00-722405-2 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Humm&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{kitap deregi |author=Agnes, Michael |title=Webster's New World College Dictionary |date=2007 |baspa=John Wiley &amp; Sons |local= |isbn=0-7645-7125-7 }}&lt;/ref&gt;. Meggi Xum hám Rebekka Uokerdiń pikirine qaraǵanda, feminizm tariyxın úsh «tolqın»ǵa ajıratıw múmkin&lt;ref name=&quot;Humm&quot;&gt;{{kitap deregi |author=Humm, Maggie |title=The dictionary of feminist theory |date=1990 |baspa=Ohio State University Press |local=Columbus |isbn=0-8142-0506-2 | pages=278}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Walker1992&quot;&gt;{{kitap deregi |last=Walker |first=Rebecca |title=Becoming the Third Wave |journal=Ms |chapter=Janeiro/Fevereiro de 1992 | pages=39–41 |date=1992}}&lt;/ref&gt;. Birinshisi XIX ásir hám XX ásir baslarında, ekinshisi 1960-1970-jıllarda, úshinshisi bolsa 1990-jıldan tap házirgi kúnge shekem bolǵan. Feministik teoriya bul hayallar háreketlerinen payda bolǵan hám feministik geografiya, feministik tariyx hám feministik kórkem ádebiyatqa baylanıslı sın pikirler túrli pánlerde óz kórinisin tapqan.

Feminizm tiykarınan Batıs jámiyetiniń mádeniyattan tartıp nızamǵa shekem bir qansha tarawlarında húkimran bolǵan kelesheklerdi ózgertti. Isker hayallar hayal-qızlardıń nızamlı huqıqları (shártnama huqıqları, múlkshilik huqıqlar, saylaw huqıqları), hayallardıń avtonomiya hám dene qol qatılmaslıǵı, abort qılıw huqıqları hám reproduktivlik huqıqları (sonday-aq, kontracepciya qurallarınan paydalanıw hám sapalı antenatal kútim), hayallar hám qızlardı shańaraqtaǵı zorlıqtan qorǵaw ushın kampaniya júrgizdi, jınıslıq zorlıq hám zorlaw&lt;ref name=Cornell&gt;{{kitap deregi |author=Cornell, Drucilla |author-link=Drucilla Cornell|title=At the heart of freedom: feminism, sex, and equality |date=1998 |publisher=Princeton University Press |local=Princeton, N.J. |isbn=978-0-691-02896-5 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Echols&gt;{{kitap deregi |author=Echols, Alice |author-link=Alice Echols |title=Daring to be bad: radical feminism in America, 1967-1975 |date=1989 |publisher=University of Minnesota Press |local=Minneapolis |isbn=0-8166-1787-2 | pages=416}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20141006082023/http://www.amnesty.org/en/campaigns/stop-violence-against-women/issues/implementation-existing-laws Campaign: Stop Violence against Women]&lt;/ref&gt;, miynet huqıqları, sonday-aq, tuwıw demalısları (dekret) hám miynet haqı teń huqıqlar hám kemsitiwdiń basqa barlıq formaların tilge alıp ótti&lt;ref name=shildrick&gt;{{kitap deregi |author=Price, Janet |coauthor=Shildrick, Margrit |title=Feminist theory and the body: a reader |date=1999 |publisher=Routledge |local=New York |isbn=0-415-92566-5 | pages=487}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Messer-Davidow&gt;{{kitap deregi |author=Messer-Davidow, Ellen |title=Disciplining feminism: from social activism to academic discourse |date=2002 |publisher=Duke University Press |local=Durham [[N.C.]] |isbn=}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{Derekler}}</text>
      <sha1>pbuod00n7m4ygj22ztbgt7gf4b0d7y8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Wikipedia:Administratorlardı saylaw</title>
    <ns>4</ns>
    <id>9131</id>
    <revision>
      <id>120572</id>
      <parentid>119230</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T17:23:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>120572</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26342" sha1="aurcuam1sh177i9vzi8v2on00za7az8" xml:space="preserve">{{Administraciya}}

{{Wikipedia:Administratorlardı saylaw/Talaplar}}
== Kandidattı saylawǵa qoyıwǵa mısal ==
&lt;pre&gt;
== [[Paydalanıwshı:Kandidat atı|Kandidat atı]] ==
Kommentariy
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} Kommentariy.  ~~~~

==== Qarsı / Oppose ====
# {{Qarsıman}} Kommentariy.  ~~~~
====  Nátiyje / Result ====
&lt;/pre&gt;
== Kandidatlar / Candidates ==

== Aldınǵı nátiyjeler / Previous results ==
{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ===
Assalawma áleykum, men Azizbek. Ótkende usı jerde administratorlıqqa usınǵan saylaw nátiyjelerin metaǵa jibere almay qalıp edim.&lt;br/&gt;
Sonlıqtan, Qaraqalpaqsha Wikipedianıń administratorlıǵı ushın qaytadan kandidatlıǵımdı qoyıp atırman.&lt;br/&gt;
Aldın atap ótken islerimdi (tómende kórsetilgen) islep kelmektemen hám dawam etemen. Házirgi waqıtta [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] paydalanıwshı atı menen Qaraqalpaqsha Wikipediadaǵı 800ge jaqın betti +3000 ret redaktorladım. [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Janabaevazizbek|talqılaw]]) 10:46, 2025 j. yanvardıń 19 (UTC)
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} -- [[Paydalanıwshı:Jahongir t|Jahongir t]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Jahongir t|talqılaw]]) 12:16, 20.01.2025 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Gozzalina|Gozzalina]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Gozzalina|talqılaw]]) 08:11, 2025 j. yanvardıń 20 (UTC)
# {{Qollayman}}  -  [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 10:07, 2025 j. yanvardıń 20 (UTC)
# {{Qollayman}}  -  [[Paydalanıwshı:Bekan88|Bekan88]] 19:48, 2025 j. yanvardıń 20 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Doniyor Yóldoshev|talqılaw]]) 16:24, 2025 j. yanvardıń 20 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] 6 ayǵa waqtınshalıq administrator etip saylandı / [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] is granted a temporary adminship.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] ===
Assalawma áleykum. 2024-jılı sentyabr ayında administratorlıq wákilligimiz juwmaqlanǵan edi hám arada biraz dem aldıq. Endi sayttaǵı qáte-kemshiliklerdi tuwrılap otırıw ushın administratorlıq huqıqın sorayman. Búgingi kúnge shekem [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] paydalanıwshı atı menen Qaraqalpaqsha Wikipediada tómendegi kórsetkishlerge eristim yamasa úles qostım: &lt;br&gt;
a) Qaraqalpaqsha Wikipediada 14000nan aslam redaktorlaw;&lt;br&gt;
b) translatewiki.net joybarında 6400den aslam awdarma;&lt;br&gt;
c) Wikisózlik joybarın tolıq kóriniste ashıw.&lt;br&gt;
Aldaǵı maqsetler:&lt;br&gt;
1. Qaraqalpaqsha Wikipedia saytınıń CLDR platformasına baylanıslı jerlerin jergiliklestiriwdi dawam etiw;&lt;br&gt;
2. Jańa paydalanıwshılarǵa járdem beriw;&lt;br&gt;
3. kaa.wikipedia.org interfeysin ıqshamlastırıw. &lt;br&gt;
[[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 01:31, 2024 j. dekabrdiń 3 (UTC)
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}}[[Paydalanıwshı:Inosham|Inosham]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|talqılaw]]) 10:00, 2024 j. dekabrdiń 3 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Doniyor Yóldoshev|talqılaw]]) 10:39, 2024 j. dekabrdiń 3 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Bekan88|Bekan88]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bekan88|talqılaw]]) 22:06, 2024 j. dekabrdiń 4 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Janabaevazizbek|talqılaw]]) 07:17, 2024 j. dekabrdiń 7 (UTC)
# {{Qollayman}} -- [[Paydalanıwshı:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Nurtenge|talqılaw]]) 06:18, 2024 j. dekabrdiń 21 (UTC)
# {{Qollayman}} -- [[Paydalanıwshı:Jahongir t|Jahongir t]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Jahongir t|talqılaw]]) 12:16, 20.01.2025 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 2 jılǵa waqıtsha administrator etip saylandı / [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] is granted a temporary adminship for 2 years.
}}

{{-}}
{{closed|
===[[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]]===
Assalawma áleykum! Qaraqaqalpaqsha Wikipedianıń aktiv paydalanıwshıları. Men Doniyor Yóldoshev atı astında 2 jıl 2 ay waqıttan beri qaraqalpaqsha wikipediaǵa úles qosıp kiyatırman. Usı jıl aprel ayında adminstrator bolǵan edim, házirde búl waqıt óz juwmaǵına jettı. Usı waqıtqa shekem 1700 den aslam ózgeris kirittim. Qaraqalpaqsha wikipediadaǵı maqalalardıń sapasın elede asırıw, enciklopediyalıq áhmiyetke iye bolmaǵan maqalalardı óshiriw, tereńlikti kúsheytiw maqsetinde adminstratorlıqqa óz kandidatımdı jáne bir márte qoydım. Eger meni Adminstator bolıwǵa ılayıq kórseńiz maǵan dawıs beriń
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Biypona|Biypona]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Biypona|talqılaw]]) 17:19, 2024 j. noyabrdiń 1 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Mihsan.kr|Mihsan.kr]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Mihsan.kr|talqılaw]]) 17:19, 2024 j. noyabrdiń 1 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Aysabirlijol|Aysabirlijol]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Aysabirlijol|talqılaw]])[[Paydalanıwshı:Aysabirlijol|Aysabirlijol]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Aysabirlijol|talqılaw]]) 02:26, 2024 j. noyabrdiń 2 (UTC)
# {{Qollayman}} -[[Paydalanıwshı:NurkaArzay|NurkaArzay]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:NurkaArzay|talqılaw]]) 09:47, 2024 j. maydıń 15 (+05)
# {{Qollayman}} - Aktiv admınıstratorlar joq ekenligi hám de olardıń etken jumısları sebep qollayman.  [[Paydalanıwshı:Mrshaxas|Mrshaxas]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Mrshaxas|talqılaw]]) 10:49, 2024 j. noyabrdiń 2 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Gozzalina|Gozzalina]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Gozzalina|talqılaw]]) 15:21, 2024 j. noyabrdiń 4 (UTC)
# {{Qollayman}}. [[User:Abdufattohov Ibrohimjon|&lt;font face=&quot;Georgia&quot;&gt;&lt;span style=&quot;color:#pink;&quot;&gt;'''''Ibrohimjon'''''&lt;/span&gt;&lt;/font&gt;]] 15:53, 2024 j. noyabrdiń 5 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Inosham|Inosham]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|talqılaw]]) 10:00, 2024 j. dekabrdiń 3 (UTC)
# {{Qollayman}} -- [[Paydalanıwshı:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Nurtenge|talqılaw]]) 20:03, 2024 j. dekabrdiń 21 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] 1 jılǵa waqıtsha administrator etip saylandı / [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] is granted a temporary adminship for 1 year.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ===
Hámmege, sálem! Men [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] paydalanıwshısı retinde sál kem 2 jıldan berli Qaraqalpaqsha Wikipedia betlerin jámi +1700 ret redaktorladım. 110+ maqala, +30 úlken-kishi úlgiler isledim. Olardı paydalanıwshı betime ótip, sortlanǵan túrde kóriwińiz múmkin. Qosımsha Qırǵızsha (5+ maqala, +100 redaktor) hám Túrkshe (1 maqala, 50+ redaktor) Wikipediada da Qaraqalpaqstanǵa baylanıslı maqalalar jazıp, aldın jaratılǵanların tolıqtırıp turaman.

Aldaǵı jobam:&lt;br/&gt;1. Qaraqalpaqstanǵa baylanıslı maqalalardıń sanın kóbeytiw, aldın jaratılǵan maqalalar sapasın jaqsılaw;&lt;br/&gt;2. Qaraqalpaqsha Wikipedianı wikireytingde joqarı sızıqlarǵa shıǵarıw;&lt;br/&gt;3. Basqa adminstratorlar menen kelisken halda birge islesiw;&lt;br/&gt;4. Úlgiler ústinde kóbirek islew, sonday-aq, hár qıylı rásmiy emes sıylıqlardıń úlgilerin islep, belsendi paydalanıwshılardı solar arqalı qollap-quwatlaw.
'''Juwapkershilikli túrde jumıs islew hám adminstrator retinde tájiriybemdi jetilistiriw maqsetinde''' Kaa.wikipedia.org tıń adminstratorlıǵına ózimniń kandidatlıǵımdı qoyıp atırman.

Poziciyam: «San emes, sapa!»

Qaraqalpaqsha Wikipedianıń táǵdiri barmaqlarıńızdıń ushında. ([[Paydalanıwshı talqılawı:Janabaevazizbek|talqılaw]]) 11:01, 2024 j. sentyabrdiń 10 (UTC).
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 14:01, 2024 j. sentyabrdiń 10 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Gozzalina|Gozzalina]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Gozzalina|talqılaw]]) 16:11, 2024 j. sentyabrdiń 10 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Doniyor Yóldoshev|talqılaw]]) 01:09, 2024 j. sentyabrdiń 12 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Rabiga Shabatova|Rabiga Shabatova]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Rabiga Shabatova|talqılaw]]) 06:30, 2024 j. oktyabrdiń 23 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Biypona|Biypona]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Biypona|talqılaw]]) 17:24, 2024 j. noyabrdiń 1 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Aysabirlijol|Aysabirlijol]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Aysabirlijol|talqılaw]])[[Paydalanıwshı:Aysabirlijol|Aysabirlijol]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Aysabirlijol|talqılaw]]) 02:26, 2024 j. noyabrdiń 2 (UTC)
# {{Qollayman}} Administrator bolıp saylandıńız degen úmittemen. Kesh bolsa da:) [[Paydalanıwshı:Inosham|Inosham]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|talqılaw]]) 10:02, 2024 j. dekabrdiń 3 (UTC)
# {{Qollayman}} -- [[Paydalanıwshı:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Nurtenge|talqılaw]]) 20:03, 2024 j. dekabrdiń 21 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] kandidatı kerekli dawıstı jıynawına qaramastan dawısqa qoyılǵannan baslap 1 yarım ay ishinde globallıq administratorlarǵa administratorlıq sorawı jiberilmegenligi sebepli paydalanıwshıǵa administratorlıq dárejesi berilmedi / Despite the fact that the candidate [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] collected the necessary votes, the user was not granted the administrative level due to the fact that an administrative request was not sent to global administrators within one and a half months from the date of voting.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:Umarxon III|Umarxon III]] ===
Hámmege sálem! Men Qaraqalpaqsha Wikipediyanıń maqalalar sanı hám sapasın asırıw maqsetinde 2 aydan berli aktiv redaktorlap kelip atırman hám redaktlarım sanı 600 ge jaqınlasqan. Usı waqıtta 127 ta maqala (olar arasında jańa jaratılǵanı da bar), 52 ta ulgi jarattım hám jaratıwdan toqtamayman. Aqırǵı waqıtlarda Qaraqalpaqsha Wikipediyanıń jańa paydalanıwshıları kóbeymekde, usınıń menen birge test betler, enciklopediyalıq áhmiyetke iye bolmaǵan maqalalar da bar. Olardı óshiriw, vandalizmge qarsı gúres, tereńlikti kúsheytiw maqsetinde adminstratorlıqqa óz kandidatımdı qoydım. Húrmet menen, [[Paydalanıwshı:Umarxon III|Umarxon III]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Umarxon III|talqılaw]]) 17:43, 2024 j. iyunnıń 7 (UTC).
=== Qollap-quwatlawshı / Support ===
# {{Qollayman}}. Jaqsı paydalanıwshı. [[Paydalanıwshı:BaxtiyJahon|BaxtiyJahon]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:BaxtiyJahon|talqılaw]]) 14:07, 2024 j. iyunnıń 13 (UTC).
# {{qollayman}}. Bul paydalanıwshı kaawikida talay aktiv hám úlgili. [[Paydalanıwshı:Munavvaroy|Munavvaroy]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Munavvaroy|talqılaw]]) 15:27, 2024 j. iyunnıń 13 (UTC).
=== Qarsı / Oppose ===
# {{Qarsıman}}. Qaraqalpaqsha Wikipedianıń házirgi administratorı hám interfeys administratorı, 10 000nan artıq redaktorlawlar iyesi sıpatında [[Paydalanıwshı:Umarxon III|Umarxon III]] atlı paydalanıwshınıń kaawikide administrator bolıwına qatań qarsıman. Birinshiden, paydalanıwshı qaraqalpaq tilin jaqsı bilmeydi hám jaratqan maqalalarında qáteler oǵırı kóp. Jáne oǵan dawıs beriwshiler kaawikide aktiv emes paydalanıwshılar. Bul kandidat talqılaw betlerine jazsa da, kaawikidiń aktiv paydalanıwshıları oǵan ótken 7 kún dawamında dawıs bermedi. Men oǵan qaraqalpaq tilin jaqsı úyrenip, keyinlew qaytadan háreket etip kóriwin másláhát etemen. / &lt;br&gt; As a current admin and interface admin of kaawiki and as an user with more than 10 000 edits, I am against of this candidate with user name [[Paydalanıwshı:Umarxon III|Umarxon III]]. At first, he doesn't know Karakalpak language very well and many of his articles are with mistakes. At second, the two supporters are not active in kaawiki, active kaawiki users don't support him during last 7 days, even he asked them in their talk pages. I advice him to learn Karakalpak language deeper and try later. [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 16:19, 2024 j. iyunnıń 13 (UTC)
# {{Qarsıman}} [[Paydalanıwshı:Aysabirlijol|Aysabirlijol]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Aysabirlijol|talqılaw]])[[Paydalanıwshı:Aysabirlijol|Aysabirlijol]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Aysabirlijol|talqılaw]]) 02:27, 2024 j. noyabrdiń 2 (UTC)
===  Nátiyje / Result ===
[[Paydalanıwshı:Umarxon III|Umarxon III]] kandidatı Qaraqalpaqsha Wikipedia joybarınıń belsendi paydalanıwshıları tárepinen qollap-quwatlanbadı / 
The candidate of [[Paydalanıwshı:Umarxon III|Umarxon III]] was not supported by active users of the Karakalpak Wikipedia project.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] ===
Assalawma áleykum! Qaraqaqalpaqsha Wikipedianıń aktiv paydalanıwshıları. Men [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] atı astında 1 jıl 8 ay waqıttan beri qaraqalpaqsha wikipediaǵa úles qosıp kiyatırman. Usı waqıtqa shekem 1500 den aslam ózgeris kirittim. Qaraqalpaqsha wikipediadaǵı maqalalardıń sapasın elede asırıw, enciklopediyalıq áhmiyetke iye bolmaǵan maqalalardı óshiriw, tereńlikti kúsheytiw maqsetinde adminstratorlıqqa óz kandidatımdı qoydım. Eger meni Adminstator bolıwǵa ılayıq kórseńiz maǵan dawıs beriń
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Rabiga Shabatova|Rabiga Shabatova]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Rabiga Shabatova|talqılaw]]) 12:52, 2024 j. apreldiń 22 (UTC)
# {{Qollayman}} Daniyardıñ islep atirg'an shólkemlestiriw jumislari hám bar belsendiligi ushin qollap-quwatlayman. Tez arada onnan elede jaqsi nátiyjelerdi kútip qalaman. (Administratorliq lawazimnan paydalanip shegaradan ótiwshilik yamasa basqa til wikipediasin Qaraqalpaqsha Wikipedia hám sondagi iyelep turgan lawazimi arqali óz paydasi ushin ámelde qollanbaydi dep isenim bildiremen.)[[User:Inosham|&lt;span style=&quot;font-family: Lucida Calligraphy&quot;&gt;&lt;b style=&quot;color: #7A69B8&quot;&gt;Inabat&lt;/b&gt;&lt;b style=&quot;color:#191970&quot;&gt;Allanova&lt;/b&gt;&lt;/span&gt;]] [[Image:Bouncywikilogo.gif|25px]][[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|&lt;sup&gt;talqılaw&lt;/sup&gt;]] هىخساشة 00:10, 2024 j. apreldiń 24 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Biypona|Biypona]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Biypona|talqılaw]]) 06:11, 2024 j. apreldiń 24 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Gozzalina|Gozzalina]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Gozzalina|talqılaw]]) 16:16, 2024 j. apreldiń 26 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Esemuratova Shaxnoza|Esemuratova Shaxnoza]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Esemuratova Shaxnoza|talqılaw]]) 06:13, 2024 j. apreldiń 27 (UTC)
# {{Qollayman}}. [[Paydalanıwshı:Kagansky|Kagansky]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Kagansky|talqılaw]]) 11:44, 2024 j. apreldiń 29 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Laziz Baxtiyorov|Laziz Baxtiyorov]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Laziz Baxtiyorov|talqılaw]]) 11:46, 2024 j. apreldiń 29 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] 6 ayǵa waqtınshalıq administrator etip saylandı / [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] is granted a temporary adminship.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] ===
Assalawma áleykum Qaraqalpaqsha Wikipedia paydalanıwshıları. 2022-jıldıń oktyabr ayınan baslap [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] laqabı menen Qaraqalpaqsha Wikipediada tómendegi is kólemin orınlawǵa eristim: &lt;br&gt;
a) Qaraqalpaqsha Wikipediada 7000nan aslam redaktorlaw;&lt;br&gt;
b) translatewiki.net joybarında 4600den aslam awdarma;&lt;br&gt;
c) Wikisózlik joybarında Wikisózlik:Súmbile 2023 ilajın shólkemlestirip, volontyorlar járdeminde kirgizilgen 1500den artıq elementlerdi tekseriw;&lt;br&gt;
Qaraqalpaqsha Wikipediada administratorlıq dárejemniń múddetin sozıp, Qaraqalpaqsha Wikipedianı jaqın arada házirgi 223 orınnan kúshli 200likke kiriwine úles qosıw niyetim bar.
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
#{{Qollayman}} [[User:Inosham|&lt;span style=&quot;font-family: Lucida Calligraphy&quot;&gt;&lt;b style=&quot;color: #7A69B8&quot;&gt;Inabat&lt;/b&gt;&lt;b style=&quot;color:#191970&quot;&gt;Allanova&lt;/b&gt;&lt;/span&gt;]] [[Image:Bouncywikilogo.gif|25px]][[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|&lt;sup&gt;talqılaw&lt;/sup&gt;]] هىخساشة 20:28, 2023 j. sentyabrdiń 11 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ==== 
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 12 ayǵa waqtınshalıq administrator etip saylandı / [[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] is granted a temporary adminship for 12 month.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] ===
Assalawma aleykum húrmetli Qaraqalpaqsha Wikipedianıń az sanlı aktiv paydalanıwshıları. Ótken 2022-jıldıń oktyabr ayınan baslap [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] atı astında qaraqalpaqsha wikipediaǵa azlı-kópli úles qosıwǵa háreket ettim. Kaawikidiń interfeysin tolıq qaraqalpaqshaǵa alıp keliw ushın translatewiki.net joybarında 2200 den aslam awdarma isledim. Parallel jaǵdayda házirde kóbinshe úlgiler menen shuǵıllanıp atırman hámde ayırım qorǵalǵan hám qáte kirgizilgen úlgilerdi (mısalı, aldınları, eski imlada jazılǵan) durıslaw, qáte yamasa eki márte jazılǵan maqalalardı óshiriw ushın administrator dárejesindegi jeńilliklerge zárúrlik bar. Qaraqalpaqsha wikipediada administratorlıq dárejemniń múddeti sozılsa, baslı maqsetim bolǵan qaraqalpaqsha wikipedianıń qátelerin azaytıw jolında háreket etemen.
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:PirjanovNurlan|PirjanovNurlan]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:PirjanovNurlan|talqılaw]]) 06:03, 2023 j. marttıń 17 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Doniyor Yóldoshev|talqılaw]]) 06:23, 2023 j. marttıń 17 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Inosham|Inabat Allanova]] [[User:Inosham|&lt;span style=&quot;font-family: Lucida Calligraphy&quot;&gt;&lt;b style=&quot;color: #7A69B8&quot;&gt;Inabat&lt;/b&gt;&lt;b style=&quot;color:#191970&quot;&gt;Allanova&lt;/b&gt;&lt;/span&gt;]] [[Image:Bouncywikilogo.gif|25px]][[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|&lt;sup&gt;talqılaw&lt;/sup&gt;]] هىخساشة 22:18, 2023 j. marttıń 18 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ==== 
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 6 ayǵa waqtınshalıq administrator etip saylandı / [[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] is granted a temporary adminship.
}}

{{-}}
{{closed|
===[[Paydalanıwshı:QRNKS|QRNKS]] === 
Assalawma aleykum Wikipedia paydalaniwshilar. Men Arman Jandosov
aldin 88.135.12.167 IP-adress menen bir qansha ózgerisler kiritip jurdim, paydalaniwshi bolip qosildim  august ayinda qosildim. Óz miynet sindiremen degen niyette administratorliq namzatti qoydim!
Administratorlar kobeyip maqala sani emes sapasi kobeyse jaqsi bolar edi.
 
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} [[User:Inosham|&lt;span style=&quot;font-family: Lucida Calligraphy&quot;&gt;&lt;b style=&quot;color: #7A69B8&quot;&gt;Inabat&lt;/b&gt;&lt;b style=&quot;color:#191970&quot;&gt;Allanova&lt;/b&gt;&lt;/span&gt;]] [[Image:Bouncywikilogo.gif|25px]][[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|&lt;sup&gt;talqılaw&lt;/sup&gt;]] هىخساشة 14:59, 2022 j. dekabrdiń 21 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Yòldoshev Doniyor|Yòldoshev Doniyor]] ([[Paydalanıwshı sa'wbeti:Yòldoshev Doniyor|talqılaw]]) 07:26, 2022 j. dekabrdiń 24 (UTC)
# {{Qollayman}}   @[[Paydalanıwshı:QRNKS|QRNKS]] Қателерің үстінде исле. [[Paydalanıwshı:KzWikiman|KzWikimen]] ([[Paydalanıwshı sa'wbeti:KzWikimen|talqılaw]]) 04:42, 2022 j. dekabrdiń 27 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ==== 
# {{Qarsıman}} Assalawma áleykum. 3 qatar sózińizde Orfografiyalıq qáte júdá kóp eken. Men Qaraqalpaqsha wikipediada bunday qáte jazatın administrator bolıwın qálemes edim. [[Paydalanıwshı:PirjanovNurlan|PirjanovNurlan]] 20:34, 2022 j. dekabrdiń 25 (UTC)
==== Na'tiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:QRNKS|QRNKS]] 3 ayǵa waqtınshalıq administrator etip saylandı / QRNKS is granted a temporary adminship.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:Inosham|Inosham]] ===
Hámmege sálem! Men Allanova Inabat usı kúnge shekem '''Inosham''' paydalanıwshı atı astında [[Qaraqalpaq Wikipediası|Kaawiki]]ge birqansha maqala hám redaktorlawlar islep kelmektemen. Sońǵı 30 kún ishinde 260 tan ziyat háreket islep, tek maqala jazıw menen emes bálkim shablonlar jaratıp, interfeys awdarmaların da islep óz úlesimdi qosıp kelemektemen.
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} Inabat administrator bolıwǵa ılayıq, sebebi ol Qaraqalpaqsha Wikipedia telegram kanalında hárdayım jańa paydalanıwshılarǵa óz bilgenlerin úyretip otıradı, jáne Wikide maqala jazǵanlardı xoshametlep turadı. Eń baslısı hár kúni Qaraqalpaqsha Wikipedia ushın azǵana bolsada waqıt tawadı [[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 15:46, 2022 j. noyabrdiń 4 (UTC)
# {{Qollayman}} Inabat administrator boliwga en ilayiqli kandidat dep bilemen. Oz pidayiligi, miynetkeshligi menen har kuni taza maqala jaratiwga, janaliqlar kiritiwge hareket etedi. Janadan agza bolganlarga uyretiwge hasla jaliqpaydi, ne bilse barin waqit tawip uyretiwge tayar. Bul belgiler hammeden de tabila bermeydi. [[Paydalaniwshi: Gulnaz|Daljanova Gulnaz]] 21:30, 2022 j. 4-noyabr (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:PirjanovNurlan|PirjanovNurlan]] 16:55, 2022 j. noyabrdiń 4 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalaniwshi:Blackmountcom|Blackmountcom]] 09:24, 2022 j. noyabrdiń 26 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
====  Na'tiyje / Result ====
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:PirjanovNurlan|PirjanovNurlan]] ===
Assalawma áleykum. Qaraqalpaqsha Wikipediya rawajlanıwına óz úlesimdi qosıp, isenimińizdi aqlayman. 
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{qollayman}}  ([[Paydalanıwshı:Inosham|Inosham]] هىخساشة 17:08, 2022 j. Avgusttıń 25 (UTC))
# {{qollayman}}. KaaWikida paydalı úles qosatuǵın aktiv admınıstratorlar sanı kóbeyse jaqsı jumıs boladı. — [[Paydalanıwshı:Kagansky|Kagansky]] ([[Paydalanıwshı sa'wbeti:Kagansky|талқылау]]) 09:10, 2022 j. Avgusttıń 28 (UTC)
# {{Qollayman}} Jaqınnan baslap wikige úles qosıp basladı, admin bolıwǵa arzıydı [[Paydalanıwshı:Qarahat|Qarahat]] ([[Paydalanıwshı sa'wbeti:Qarahat|талқылау]]) 02:07, 2022 j. Avgusttıń 29 (UTC)
# {{qollayman}}  ([[Paydalanıwshı:Muxammedqudaynazarov|Muxammedqudaynazarov]] ([[Paydalanıwshı sa'wbeti:Muxammedqudaynazarov|талқылау]]) 05:46, 2022 j. Avgusttıń 29 (UTC))
==== Qarsı / Oppose ====
====  Na'tiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:PirjanovNurlan|PirjanovNurlan]] waqtınshalıq administrator etip saylandı / PirjanovNurlan is granted a temporary adminship.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] ===
Assalawma aleykum húrmetli Qaraqalpaqsha Wikipedianıń aktiv paydalanıwshıları. Aqırǵı 55 kún ishinde [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] atı astında qaraqalpaqsha wikipediaǵa 130 dan artıq kishi kólemdegi taza maqalalar qosıwǵa eristim. Biraq ayırım qáte kirgizilgen (mısalı, aldınları, eski imlada jazılǵan) maqalalardı óshiriw ushın administrator dárejesindegi jeńilliklerge zárúrlik sezilmekte. Qaraqalpaqsha wikipediada administratorlar qatarına qosıla alsam, joybarǵa azlı-kem paydam tiyedi dep oylayman.
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:PirjanovNurlan|PirjanovNurlan]] 15:46, 2022 j. noyabrdiń 25 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalaniwshi:Blackmountcom|Blackmountcom]] 09:23, 2022 j. noyabrdiń 26 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Inosham|Inabat Allanova]] ([[Paydalanıwshı sa'wbeti:Inosham |sáwbet]]) ([[User:Inosham|&lt;span style=&quot;font-family: Lucida Calligraphy&quot;&gt;&lt;b style=&quot;color: #7A69B8&quot;&gt;Inabat&lt;/b&gt;&lt;b style=&quot;color:#191970&quot;&gt;Allanova&lt;/b&gt;&lt;/span&gt;]] [[Image:Bouncywikilogo.gif|25px]][[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|&lt;sup&gt;talqılaw&lt;/sup&gt;]] هىخساشة 22:18, 2022 j. noyabrdiń 26 (UTC))
==== Qarsı / Oppose ====
====  Na'tiyje / Result ====
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:Atabek]] ===
I request sysop access.
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# --[[Paydalanıwshı:Aziz|Aziz]] 06:18, 2008 j. iyunnin' 10 (UTC)
# --[[Paydalanıwshı:Abdulla|Abdulla]] 11:29, 2008 j. iyunnin' 10 (UTC)
# Strong '''Support'''--[[Paydalanıwshı:AlefZet|AlefZet]] 14:36, 2008 j. iyunnin' 10 (UTC)
# --[[Paydalanıwshı:Bakhit|Bakhit]] 23:02, 2008 j. iyunnin' 10 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
==== Na'tiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:Atabek|Atabek]] administrator etip saylandı / Atabek is selected as an administrator
}}
{{-}}

{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:AlefZet|AlefZet]] ===
I request temporary adminship for ''one month''. Adminship is need for access to MediaWiki namespace, dealing with edit tools, gadgets etc.
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# Strong support --[[Paydalanıwshı:Atabek|Atabek]] 22:45, 2008 j. iyunnin' 10 (UTC)
# '''Support''' --[[Paydalanıwshı:Abdulla|Abdulla]] 16:25, 2008 j. iyunnin' 11 (UTC)
# --[[Paydalanıwshı:Aziz|Aziz]] 13:59, 2008 j. iyunnin' 16 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
==== Na'tiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:AlefZet|AlefZet]] 1 ayg'a waqtınshalıq administrator etip saylandı / Alefzet is granted a temporary adminship.
}}</text>
      <sha1>aurcuam1sh177i9vzi8v2on00za7az8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120574</id>
      <parentid>120572</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T17:37:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <origin>120574</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25091" sha1="7w09frpakp0oclnym4bx5cmi3bp99m8" xml:space="preserve">{{Administraciya}}

{{Wikipedia:Administratorlardı saylaw/Talaplar}}
== Kandidattı saylawǵa qoyıwǵa mısal ==
&lt;pre&gt;
== [[Paydalanıwshı:Kandidat atı|Kandidat atı]] ==
Kommentariy
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} Kommentariy.  ~~~~

==== Qarsı / Oppose ====
# {{Qarsıman}} Kommentariy.  ~~~~
====  Nátiyje / Result ====
&lt;/pre&gt;
== Kandidatlar / Candidates ==

== Aldınǵı nátiyjeler / Previous results ==
{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ===
Assalawma áleykum, men Azizbek. Ótkende usı jerde administratorlıqqa usınǵan saylaw nátiyjelerin metaǵa jibere almay qalıp edim.&lt;br/&gt;
Sonlıqtan, Qaraqalpaqsha Wikipedianıń administratorlıǵı ushın qaytadan kandidatlıǵımdı qoyıp atırman.&lt;br/&gt;
Aldın atap ótken islerimdi (tómende kórsetilgen) islep kelmektemen hám dawam etemen. Házirgi waqıtta [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] paydalanıwshı atı menen Qaraqalpaqsha Wikipediadaǵı 800ge jaqın betti +3000 ret redaktorladım. [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Janabaevazizbek|talqılaw]]) 10:46, 2025 j. yanvardıń 19 (UTC)
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} -- [[Paydalanıwshı:Jahongir t|Jahongir t]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Jahongir t|talqılaw]]) 12:16, 20.01.2025 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Gozzalina|Gozzalina]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Gozzalina|talqılaw]]) 08:11, 2025 j. yanvardıń 20 (UTC)
# {{Qollayman}}  -  [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 10:07, 2025 j. yanvardıń 20 (UTC)
# {{Qollayman}}  -  [[Paydalanıwshı:Bekan88|Bekan88]] 19:48, 2025 j. yanvardıń 20 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Doniyor Yóldoshev|talqılaw]]) 16:24, 2025 j. yanvardıń 20 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] 6 ayǵa waqtınshalıq administrator etip saylandı / [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] is granted a temporary adminship.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] ===
Assalawma áleykum. 2024-jılı sentyabr ayında administratorlıq wákilligimiz juwmaqlanǵan edi hám arada biraz dem aldıq. Endi sayttaǵı qáte-kemshiliklerdi tuwrılap otırıw ushın administratorlıq huqıqın sorayman. Búgingi kúnge shekem [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] paydalanıwshı atı menen Qaraqalpaqsha Wikipediada tómendegi kórsetkishlerge eristim yamasa úles qostım: &lt;br&gt;
a) Qaraqalpaqsha Wikipediada 14000nan aslam redaktorlaw;&lt;br&gt;
b) translatewiki.net joybarında 6400den aslam awdarma;&lt;br&gt;
c) Wikisózlik joybarın tolıq kóriniste ashıw.&lt;br&gt;
Aldaǵı maqsetler:&lt;br&gt;
1. Qaraqalpaqsha Wikipedia saytınıń CLDR platformasına baylanıslı jerlerin jergiliklestiriwdi dawam etiw;&lt;br&gt;
2. Jańa paydalanıwshılarǵa járdem beriw;&lt;br&gt;
3. kaa.wikipedia.org interfeysin ıqshamlastırıw. &lt;br&gt;
[[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 01:31, 2024 j. dekabrdiń 3 (UTC)
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}}[[Paydalanıwshı:Inosham|Inosham]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|talqılaw]]) 10:00, 2024 j. dekabrdiń 3 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Doniyor Yóldoshev|talqılaw]]) 10:39, 2024 j. dekabrdiń 3 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Bekan88|Bekan88]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bekan88|talqılaw]]) 22:06, 2024 j. dekabrdiń 4 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Janabaevazizbek|talqılaw]]) 07:17, 2024 j. dekabrdiń 7 (UTC)
# {{Qollayman}} -- [[Paydalanıwshı:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Nurtenge|talqılaw]]) 06:18, 2024 j. dekabrdiń 21 (UTC)
# {{Qollayman}} -- [[Paydalanıwshı:Jahongir t|Jahongir t]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Jahongir t|talqılaw]]) 12:16, 20.01.2025 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 2 jılǵa waqıtsha administrator etip saylandı / [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] is granted a temporary adminship for 2 years.
}}

{{-}}
{{closed|
===[[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]]===
Assalawma áleykum! Qaraqaqalpaqsha Wikipedianıń aktiv paydalanıwshıları. Men Doniyor Yóldoshev atı astında 2 jıl 2 ay waqıttan beri qaraqalpaqsha wikipediaǵa úles qosıp kiyatırman. Usı jıl aprel ayında adminstrator bolǵan edim, házirde búl waqıt óz juwmaǵına jettı. Usı waqıtqa shekem 1700 den aslam ózgeris kirittim. Qaraqalpaqsha wikipediadaǵı maqalalardıń sapasın elede asırıw, enciklopediyalıq áhmiyetke iye bolmaǵan maqalalardı óshiriw, tereńlikti kúsheytiw maqsetinde adminstratorlıqqa óz kandidatımdı jáne bir márte qoydım. Eger meni Adminstator bolıwǵa ılayıq kórseńiz maǵan dawıs beriń
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Biypona|Biypona]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Biypona|talqılaw]]) 17:19, 2024 j. noyabrdiń 1 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Mihsan.kr|Mihsan.kr]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Mihsan.kr|talqılaw]]) 17:19, 2024 j. noyabrdiń 1 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Aysabirlijol|Aysabirlijol]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Aysabirlijol|talqılaw]])[[Paydalanıwshı:Aysabirlijol|Aysabirlijol]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Aysabirlijol|talqılaw]]) 02:26, 2024 j. noyabrdiń 2 (UTC)
# {{Qollayman}} -[[Paydalanıwshı:NurkaArzay|NurkaArzay]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:NurkaArzay|talqılaw]]) 09:47, 2024 j. maydıń 15 (+05)
# {{Qollayman}} - Aktiv admınıstratorlar joq ekenligi hám de olardıń etken jumısları sebep qollayman.  [[Paydalanıwshı:Mrshaxas|Mrshaxas]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Mrshaxas|talqılaw]]) 10:49, 2024 j. noyabrdiń 2 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Gozzalina|Gozzalina]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Gozzalina|talqılaw]]) 15:21, 2024 j. noyabrdiń 4 (UTC)
# {{Qollayman}}. [[User:Abdufattohov Ibrohimjon|&lt;font face=&quot;Georgia&quot;&gt;&lt;span style=&quot;color:#pink;&quot;&gt;'''''Ibrohimjon'''''&lt;/span&gt;&lt;/font&gt;]] 15:53, 2024 j. noyabrdiń 5 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Inosham|Inosham]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|talqılaw]]) 10:00, 2024 j. dekabrdiń 3 (UTC)
# {{Qollayman}} -- [[Paydalanıwshı:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Nurtenge|talqılaw]]) 20:03, 2024 j. dekabrdiń 21 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] 1 jılǵa waqıtsha administrator etip saylandı / [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] is granted a temporary adminship for 1 year.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ===
Hámmege, sálem! Men [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] paydalanıwshısı retinde sál kem 2 jıldan berli Qaraqalpaqsha Wikipedia betlerin jámi +1700 ret redaktorladım. 110+ maqala, +30 úlken-kishi úlgiler isledim. Olardı paydalanıwshı betime ótip, sortlanǵan túrde kóriwińiz múmkin. Qosımsha Qırǵızsha (5+ maqala, +100 redaktor) hám Túrkshe (1 maqala, 50+ redaktor) Wikipediada da Qaraqalpaqstanǵa baylanıslı maqalalar jazıp, aldın jaratılǵanların tolıqtırıp turaman.

Aldaǵı jobam:&lt;br/&gt;1. Qaraqalpaqstanǵa baylanıslı maqalalardıń sanın kóbeytiw, aldın jaratılǵan maqalalar sapasın jaqsılaw;&lt;br/&gt;2. Qaraqalpaqsha Wikipedianı wikireytingde joqarı sızıqlarǵa shıǵarıw;&lt;br/&gt;3. Basqa adminstratorlar menen kelisken halda birge islesiw;&lt;br/&gt;4. Úlgiler ústinde kóbirek islew, sonday-aq, hár qıylı rásmiy emes sıylıqlardıń úlgilerin islep, belsendi paydalanıwshılardı solar arqalı qollap-quwatlaw.
'''Juwapkershilikli túrde jumıs islew hám adminstrator retinde tájiriybemdi jetilistiriw maqsetinde''' Kaa.wikipedia.org tıń adminstratorlıǵına ózimniń kandidatlıǵımdı qoyıp atırman.

Poziciyam: «San emes, sapa!»

Qaraqalpaqsha Wikipedianıń táǵdiri barmaqlarıńızdıń ushında. ([[Paydalanıwshı talqılawı:Janabaevazizbek|talqılaw]]) 11:01, 2024 j. sentyabrdiń 10 (UTC).
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 14:01, 2024 j. sentyabrdiń 10 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Gozzalina|Gozzalina]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Gozzalina|talqılaw]]) 16:11, 2024 j. sentyabrdiń 10 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Doniyor Yóldoshev|talqılaw]]) 01:09, 2024 j. sentyabrdiń 12 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Rabiga Shabatova|Rabiga Shabatova]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Rabiga Shabatova|talqılaw]]) 06:30, 2024 j. oktyabrdiń 23 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Biypona|Biypona]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Biypona|talqılaw]]) 17:24, 2024 j. noyabrdiń 1 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Aysabirlijol|Aysabirlijol]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Aysabirlijol|talqılaw]])[[Paydalanıwshı:Aysabirlijol|Aysabirlijol]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Aysabirlijol|talqılaw]]) 02:26, 2024 j. noyabrdiń 2 (UTC)
# {{Qollayman}} Administrator bolıp saylandıńız degen úmittemen. Kesh bolsa da:) [[Paydalanıwshı:Inosham|Inosham]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|talqılaw]]) 10:02, 2024 j. dekabrdiń 3 (UTC)
# {{Qollayman}} -- [[Paydalanıwshı:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Nurtenge|talqılaw]]) 20:03, 2024 j. dekabrdiń 21 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] kandidatı kerekli dawıstı jıynawına qaramastan dawısqa qoyılǵannan baslap 1 yarım ay ishinde globallıq administratorlarǵa administratorlıq sorawı jiberilmegenligi sebepli paydalanıwshıǵa administratorlıq dárejesi berilmedi / Despite the fact that the candidate [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] collected the necessary votes, the user was not granted the administrative level due to the fact that an administrative request was not sent to global administrators within one and a half months from the date of voting.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:Umarxon III|Umarxon III]] ===
Hámmege sálem! Men Qaraqalpaqsha Wikipediyanıń maqalalar sanı hám sapasın asırıw maqsetinde 2 aydan berli aktiv redaktorlap kelip atırman hám redaktlarım sanı 600 ge jaqınlasqan. Usı waqıtta 127 ta maqala (olar arasında jańa jaratılǵanı da bar), 52 ta ulgi jarattım hám jaratıwdan toqtamayman. Aqırǵı waqıtlarda Qaraqalpaqsha Wikipediyanıń jańa paydalanıwshıları kóbeymekde, usınıń menen birge test betler, enciklopediyalıq áhmiyetke iye bolmaǵan maqalalar da bar. Olardı óshiriw, vandalizmge qarsı gúres, tereńlikti kúsheytiw maqsetinde adminstratorlıqqa óz kandidatımdı qoydım. Húrmet menen, [[Paydalanıwshı:Umarxon III|Umarxon III]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Umarxon III|talqılaw]]) 17:43, 2024 j. iyunnıń 7 (UTC).
=== Qollap-quwatlawshı / Support ===
# {{Qollayman}}. Jaqsı paydalanıwshı. [[Paydalanıwshı:BaxtiyJahon|BaxtiyJahon]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:BaxtiyJahon|talqılaw]]) 14:07, 2024 j. iyunnıń 13 (UTC).
# {{qollayman}}. Bul paydalanıwshı kaawikida talay aktiv hám úlgili. [[Paydalanıwshı:Munavvaroy|Munavvaroy]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Munavvaroy|talqılaw]]) 15:27, 2024 j. iyunnıń 13 (UTC).
=== Qarsı / Oppose ===
# {{Qarsıman}}. Qaraqalpaqsha Wikipedianıń házirgi administratorı hám interfeys administratorı, 10 000nan artıq redaktorlawlar iyesi sıpatında [[Paydalanıwshı:Umarxon III|Umarxon III]] atlı paydalanıwshınıń kaawikide administrator bolıwına qatań qarsıman. Birinshiden, paydalanıwshı qaraqalpaq tilin jaqsı bilmeydi hám jaratqan maqalalarında qáteler oǵırı kóp. Jáne oǵan dawıs beriwshiler kaawikide aktiv emes paydalanıwshılar. Bul kandidat talqılaw betlerine jazsa da, kaawikidiń aktiv paydalanıwshıları oǵan ótken 7 kún dawamında dawıs bermedi. Men oǵan qaraqalpaq tilin jaqsı úyrenip, keyinlew qaytadan háreket etip kóriwin másláhát etemen. / &lt;br&gt; As a current admin and interface admin of kaawiki and as an user with more than 10 000 edits, I am against of this candidate with user name [[Paydalanıwshı:Umarxon III|Umarxon III]]. At first, he doesn't know Karakalpak language very well and many of his articles are with mistakes. At second, the two supporters are not active in kaawiki, active kaawiki users don't support him during last 7 days, even he asked them in their talk pages. I advice him to learn Karakalpak language deeper and try later. [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 16:19, 2024 j. iyunnıń 13 (UTC)
# {{Qarsıman}} [[Paydalanıwshı:Aysabirlijol|Aysabirlijol]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Aysabirlijol|talqılaw]])[[Paydalanıwshı:Aysabirlijol|Aysabirlijol]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Aysabirlijol|talqılaw]]) 02:27, 2024 j. noyabrdiń 2 (UTC)
===  Nátiyje / Result ===
[[Paydalanıwshı:Umarxon III|Umarxon III]] kandidatı Qaraqalpaqsha Wikipedia joybarınıń belsendi paydalanıwshıları tárepinen qollap-quwatlanbadı / 
The candidate of [[Paydalanıwshı:Umarxon III|Umarxon III]] was not supported by active users of the Karakalpak Wikipedia project.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] ===
Assalawma áleykum! Qaraqaqalpaqsha Wikipedianıń aktiv paydalanıwshıları. Men [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] atı astında 1 jıl 8 ay waqıttan beri qaraqalpaqsha wikipediaǵa úles qosıp kiyatırman. Usı waqıtqa shekem 1500 den aslam ózgeris kirittim. Qaraqalpaqsha wikipediadaǵı maqalalardıń sapasın elede asırıw, enciklopediyalıq áhmiyetke iye bolmaǵan maqalalardı óshiriw, tereńlikti kúsheytiw maqsetinde adminstratorlıqqa óz kandidatımdı qoydım. Eger meni Adminstator bolıwǵa ılayıq kórseńiz maǵan dawıs beriń
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Rabiga Shabatova|Rabiga Shabatova]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Rabiga Shabatova|talqılaw]]) 12:52, 2024 j. apreldiń 22 (UTC)
# {{Qollayman}} Daniyardıñ islep atirg'an shólkemlestiriw jumislari hám bar belsendiligi ushin qollap-quwatlayman. Tez arada onnan elede jaqsi nátiyjelerdi kútip qalaman. (Administratorliq lawazimnan paydalanip shegaradan ótiwshilik yamasa basqa til wikipediasin Qaraqalpaqsha Wikipedia hám sondagi iyelep turgan lawazimi arqali óz paydasi ushin ámelde qollanbaydi dep isenim bildiremen.)[[User:Inosham|&lt;span style=&quot;font-family: Lucida Calligraphy&quot;&gt;&lt;b style=&quot;color: #7A69B8&quot;&gt;Inabat&lt;/b&gt;&lt;b style=&quot;color:#191970&quot;&gt;Allanova&lt;/b&gt;&lt;/span&gt;]] [[Image:Bouncywikilogo.gif|25px]][[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|&lt;sup&gt;talqılaw&lt;/sup&gt;]] هىخساشة 00:10, 2024 j. apreldiń 24 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Biypona|Biypona]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Biypona|talqılaw]]) 06:11, 2024 j. apreldiń 24 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Gozzalina|Gozzalina]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Gozzalina|talqılaw]]) 16:16, 2024 j. apreldiń 26 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Esemuratova Shaxnoza|Esemuratova Shaxnoza]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Esemuratova Shaxnoza|talqılaw]]) 06:13, 2024 j. apreldiń 27 (UTC)
# {{Qollayman}}. [[Paydalanıwshı:Kagansky|Kagansky]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Kagansky|talqılaw]]) 11:44, 2024 j. apreldiń 29 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Laziz Baxtiyorov|Laziz Baxtiyorov]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Laziz Baxtiyorov|talqılaw]]) 11:46, 2024 j. apreldiń 29 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] 6 ayǵa waqtınshalıq administrator etip saylandı / [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] is granted a temporary adminship.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] ===
Assalawma áleykum Qaraqalpaqsha Wikipedia paydalanıwshıları. 2022-jıldıń oktyabr ayınan baslap [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] laqabı menen Qaraqalpaqsha Wikipediada tómendegi is kólemin orınlawǵa eristim: &lt;br&gt;
a) Qaraqalpaqsha Wikipediada 7000nan aslam redaktorlaw;&lt;br&gt;
b) translatewiki.net joybarında 4600den aslam awdarma;&lt;br&gt;
c) Wikisózlik joybarında Wikisózlik:Súmbile 2023 ilajın shólkemlestirip, volontyorlar járdeminde kirgizilgen 1500den artıq elementlerdi tekseriw;&lt;br&gt;
Qaraqalpaqsha Wikipediada administratorlıq dárejemniń múddetin sozıp, Qaraqalpaqsha Wikipedianı jaqın arada házirgi 223 orınnan kúshli 200likke kiriwine úles qosıw niyetim bar.
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
#{{Qollayman}} [[User:Inosham|&lt;span style=&quot;font-family: Lucida Calligraphy&quot;&gt;&lt;b style=&quot;color: #7A69B8&quot;&gt;Inabat&lt;/b&gt;&lt;b style=&quot;color:#191970&quot;&gt;Allanova&lt;/b&gt;&lt;/span&gt;]] [[Image:Bouncywikilogo.gif|25px]][[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|&lt;sup&gt;talqılaw&lt;/sup&gt;]] هىخساشة 20:28, 2023 j. sentyabrdiń 11 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ==== 
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 12 ayǵa waqtınshalıq administrator etip saylandı / [[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] is granted a temporary adminship for 12 month.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] ===
Assalawma aleykum húrmetli Qaraqalpaqsha Wikipedianıń az sanlı aktiv paydalanıwshıları. Ótken 2022-jıldıń oktyabr ayınan baslap [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] atı astında qaraqalpaqsha wikipediaǵa azlı-kópli úles qosıwǵa háreket ettim. Kaawikidiń interfeysin tolıq qaraqalpaqshaǵa alıp keliw ushın translatewiki.net joybarında 2200 den aslam awdarma isledim. Parallel jaǵdayda házirde kóbinshe úlgiler menen shuǵıllanıp atırman hámde ayırım qorǵalǵan hám qáte kirgizilgen úlgilerdi (mısalı, aldınları, eski imlada jazılǵan) durıslaw, qáte yamasa eki márte jazılǵan maqalalardı óshiriw ushın administrator dárejesindegi jeńilliklerge zárúrlik bar. Qaraqalpaqsha wikipediada administratorlıq dárejemniń múddeti sozılsa, baslı maqsetim bolǵan qaraqalpaqsha wikipedianıń qátelerin azaytıw jolında háreket etemen.
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:PirjanovNurlan|PirjanovNurlan]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:PirjanovNurlan|talqılaw]]) 06:03, 2023 j. marttıń 17 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Doniyor Yóldoshev|talqılaw]]) 06:23, 2023 j. marttıń 17 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Inosham|Inabat Allanova]] [[User:Inosham|&lt;span style=&quot;font-family: Lucida Calligraphy&quot;&gt;&lt;b style=&quot;color: #7A69B8&quot;&gt;Inabat&lt;/b&gt;&lt;b style=&quot;color:#191970&quot;&gt;Allanova&lt;/b&gt;&lt;/span&gt;]] [[Image:Bouncywikilogo.gif|25px]][[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|&lt;sup&gt;talqılaw&lt;/sup&gt;]] هىخساشة 22:18, 2023 j. marttıń 18 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ==== 
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 6 ayǵa waqtınshalıq administrator etip saylandı / [[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] is granted a temporary adminship.
}}

{{-}}
{{closed|
===[[Paydalanıwshı:QRNKS|QRNKS]] === 
Assalawma aleykum Wikipedia paydalaniwshilar. Men Arman Jandosov
aldin 88.135.12.167 IP-adress menen bir qansha ózgerisler kiritip jurdim, paydalaniwshi bolip qosildim  august ayinda qosildim. Óz miynet sindiremen degen niyette administratorliq namzatti qoydim!
Administratorlar kobeyip maqala sani emes sapasi kobeyse jaqsi bolar edi.
 
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} [[User:Inosham|&lt;span style=&quot;font-family: Lucida Calligraphy&quot;&gt;&lt;b style=&quot;color: #7A69B8&quot;&gt;Inabat&lt;/b&gt;&lt;b style=&quot;color:#191970&quot;&gt;Allanova&lt;/b&gt;&lt;/span&gt;]] [[Image:Bouncywikilogo.gif|25px]][[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|&lt;sup&gt;talqılaw&lt;/sup&gt;]] هىخساشة 14:59, 2022 j. dekabrdiń 21 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Yòldoshev Doniyor|Yòldoshev Doniyor]] ([[Paydalanıwshı sa'wbeti:Yòldoshev Doniyor|talqılaw]]) 07:26, 2022 j. dekabrdiń 24 (UTC)
# {{Qollayman}}   @[[Paydalanıwshı:QRNKS|QRNKS]] Қателерің үстінде исле. [[Paydalanıwshı:KzWikiman|KzWikimen]] ([[Paydalanıwshı sa'wbeti:KzWikimen|talqılaw]]) 04:42, 2022 j. dekabrdiń 27 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ==== 
# {{Qarsıman}} Assalawma áleykum. 3 qatar sózińizde Orfografiyalıq qáte júdá kóp eken. Men Qaraqalpaqsha wikipediada bunday qáte jazatın administrator bolıwın qálemes edim. [[Paydalanıwshı:PirjanovNurlan|PirjanovNurlan]] 20:34, 2022 j. dekabrdiń 25 (UTC)
==== Na'tiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:QRNKS|QRNKS]] 3 ayǵa waqtınshalıq administrator etip saylandı / QRNKS is granted a temporary adminship.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:Inosham|Inosham]] ===
Hámmege sálem! Men Allanova Inabat usı kúnge shekem '''Inosham''' paydalanıwshı atı astında [[Qaraqalpaq Wikipediası|Kaawiki]]ge birqansha maqala hám redaktorlawlar islep kelmektemen. Sońǵı 30 kún ishinde 260 tan ziyat háreket islep, tek maqala jazıw menen emes bálkim shablonlar jaratıp, interfeys awdarmaların da islep óz úlesimdi qosıp kelemektemen.
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} Inabat administrator bolıwǵa ılayıq, sebebi ol Qaraqalpaqsha Wikipedia telegram kanalında hárdayım jańa paydalanıwshılarǵa óz bilgenlerin úyretip otıradı, jáne Wikide maqala jazǵanlardı xoshametlep turadı. Eń baslısı hár kúni Qaraqalpaqsha Wikipedia ushın azǵana bolsada waqıt tawadı [[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 15:46, 2022 j. noyabrdiń 4 (UTC)
# {{Qollayman}} Inabat administrator boliwga en ilayiqli kandidat dep bilemen. Oz pidayiligi, miynetkeshligi menen har kuni taza maqala jaratiwga, janaliqlar kiritiwge hareket etedi. Janadan agza bolganlarga uyretiwge hasla jaliqpaydi, ne bilse barin waqit tawip uyretiwge tayar. Bul belgiler hammeden de tabila bermeydi. [[Paydalaniwshi: Gulnaz|Daljanova Gulnaz]] 21:30, 2022 j. 4-noyabr (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:PirjanovNurlan|PirjanovNurlan]] 16:55, 2022 j. noyabrdiń 4 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalaniwshi:Blackmountcom|Blackmountcom]] 09:24, 2022 j. noyabrdiń 26 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
====  Na'tiyje / Result ====
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:PirjanovNurlan|PirjanovNurlan]] ===
Assalawma áleykum. Qaraqalpaqsha Wikipediya rawajlanıwına óz úlesimdi qosıp, isenimińizdi aqlayman. 
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{qollayman}}  ([[Paydalanıwshı:Inosham|Inosham]] هىخساشة 17:08, 2022 j. Avgusttıń 25 (UTC))
# {{qollayman}}. KaaWikida paydalı úles qosatuǵın aktiv admınıstratorlar sanı kóbeyse jaqsı jumıs boladı. — [[Paydalanıwshı:Kagansky|Kagansky]] ([[Paydalanıwshı sa'wbeti:Kagansky|талқылау]]) 09:10, 2022 j. Avgusttıń 28 (UTC)
# {{Qollayman}} Jaqınnan baslap wikige úles qosıp basladı, admin bolıwǵa arzıydı [[Paydalanıwshı:Qarahat|Qarahat]] ([[Paydalanıwshı sa'wbeti:Qarahat|талқылау]]) 02:07, 2022 j. Avgusttıń 29 (UTC)
# {{qollayman}}  ([[Paydalanıwshı:Muxammedqudaynazarov|Muxammedqudaynazarov]] ([[Paydalanıwshı sa'wbeti:Muxammedqudaynazarov|талқылау]]) 05:46, 2022 j. Avgusttıń 29 (UTC))
==== Qarsı / Oppose ====
====  Na'tiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:PirjanovNurlan|PirjanovNurlan]] waqtınshalıq administrator etip saylandı / PirjanovNurlan is granted a temporary adminship.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] ===
Assalawma aleykum húrmetli Qaraqalpaqsha Wikipedianıń aktiv paydalanıwshıları. Aqırǵı 55 kún ishinde [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] atı astında qaraqalpaqsha wikipediaǵa 130 dan artıq kishi kólemdegi taza maqalalar qosıwǵa eristim. Biraq ayırım qáte kirgizilgen (mısalı, aldınları, eski imlada jazılǵan) maqalalardı óshiriw ushın administrator dárejesindegi jeńilliklerge zárúrlik sezilmekte. Qaraqalpaqsha wikipediada administratorlar qatarına qosıla alsam, joybarǵa azlı-kem paydam tiyedi dep oylayman.
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:PirjanovNurlan|PirjanovNurlan]] 15:46, 2022 j. noyabrdiń 25 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalaniwshi:Blackmountcom|Blackmountcom]] 09:23, 2022 j. noyabrdiń 26 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Inosham|Inabat Allanova]] ([[Paydalanıwshı sa'wbeti:Inosham |sáwbet]]) ([[User:Inosham|&lt;span style=&quot;font-family: Lucida Calligraphy&quot;&gt;&lt;b style=&quot;color: #7A69B8&quot;&gt;Inabat&lt;/b&gt;&lt;b style=&quot;color:#191970&quot;&gt;Allanova&lt;/b&gt;&lt;/span&gt;]] [[Image:Bouncywikilogo.gif|25px]][[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|&lt;sup&gt;talqılaw&lt;/sup&gt;]] هىخساشة 22:18, 2022 j. noyabrdiń 26 (UTC))
==== Qarsı / Oppose ====
====  Na'tiyje / Result ====
}}</text>
      <sha1>7w09frpakp0oclnym4bx5cmi3bp99m8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120577</id>
      <parentid>120574</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T17:39:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <origin>120577</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19453" sha1="k9lvt4cbczm2y97c1io5qmpdamzdi8o" xml:space="preserve">{{Administraciya}}

{{Wikipedia:Administratorlardı saylaw/Talaplar}}
== Kandidattı saylawǵa qoyıwǵa mısal ==
&lt;pre&gt;
== [[Paydalanıwshı:Kandidat atı|Kandidat atı]] ==
Kommentariy
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} Kommentariy.  ~~~~

==== Qarsı / Oppose ====
# {{Qarsıman}} Kommentariy.  ~~~~
====  Nátiyje / Result ====
&lt;/pre&gt;
== Kandidatlar / Candidates ==

== Aldınǵı nátiyjeler / Previous results ==
{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ===
Assalawma áleykum, men Azizbek. Ótkende usı jerde administratorlıqqa usınǵan saylaw nátiyjelerin metaǵa jibere almay qalıp edim.&lt;br/&gt;
Sonlıqtan, Qaraqalpaqsha Wikipedianıń administratorlıǵı ushın qaytadan kandidatlıǵımdı qoyıp atırman.&lt;br/&gt;
Aldın atap ótken islerimdi (tómende kórsetilgen) islep kelmektemen hám dawam etemen. Házirgi waqıtta [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] paydalanıwshı atı menen Qaraqalpaqsha Wikipediadaǵı 800ge jaqın betti +3000 ret redaktorladım. [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Janabaevazizbek|talqılaw]]) 10:46, 2025 j. yanvardıń 19 (UTC)
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} -- [[Paydalanıwshı:Jahongir t|Jahongir t]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Jahongir t|talqılaw]]) 12:16, 20.01.2025 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Gozzalina|Gozzalina]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Gozzalina|talqılaw]]) 08:11, 2025 j. yanvardıń 20 (UTC)
# {{Qollayman}}  -  [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 10:07, 2025 j. yanvardıń 20 (UTC)
# {{Qollayman}}  -  [[Paydalanıwshı:Bekan88|Bekan88]] 19:48, 2025 j. yanvardıń 20 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Doniyor Yóldoshev|talqılaw]]) 16:24, 2025 j. yanvardıń 20 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] 6 ayǵa waqtınshalıq administrator etip saylandı / [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] is granted a temporary adminship.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] ===
Assalawma áleykum. 2024-jılı sentyabr ayında administratorlıq wákilligimiz juwmaqlanǵan edi hám arada biraz dem aldıq. Endi sayttaǵı qáte-kemshiliklerdi tuwrılap otırıw ushın administratorlıq huqıqın sorayman. Búgingi kúnge shekem [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] paydalanıwshı atı menen Qaraqalpaqsha Wikipediada tómendegi kórsetkishlerge eristim yamasa úles qostım: &lt;br&gt;
a) Qaraqalpaqsha Wikipediada 14000nan aslam redaktorlaw;&lt;br&gt;
b) translatewiki.net joybarında 6400den aslam awdarma;&lt;br&gt;
c) Wikisózlik joybarın tolıq kóriniste ashıw.&lt;br&gt;
Aldaǵı maqsetler:&lt;br&gt;
1. Qaraqalpaqsha Wikipedia saytınıń CLDR platformasına baylanıslı jerlerin jergiliklestiriwdi dawam etiw;&lt;br&gt;
2. Jańa paydalanıwshılarǵa járdem beriw;&lt;br&gt;
3. kaa.wikipedia.org interfeysin ıqshamlastırıw. &lt;br&gt;
[[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 01:31, 2024 j. dekabrdiń 3 (UTC)
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}}[[Paydalanıwshı:Inosham|Inosham]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|talqılaw]]) 10:00, 2024 j. dekabrdiń 3 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Doniyor Yóldoshev|talqılaw]]) 10:39, 2024 j. dekabrdiń 3 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Bekan88|Bekan88]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bekan88|talqılaw]]) 22:06, 2024 j. dekabrdiń 4 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Janabaevazizbek|talqılaw]]) 07:17, 2024 j. dekabrdiń 7 (UTC)
# {{Qollayman}} -- [[Paydalanıwshı:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Nurtenge|talqılaw]]) 06:18, 2024 j. dekabrdiń 21 (UTC)
# {{Qollayman}} -- [[Paydalanıwshı:Jahongir t|Jahongir t]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Jahongir t|talqılaw]]) 12:16, 20.01.2025 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 2 jılǵa waqıtsha administrator etip saylandı / [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] is granted a temporary adminship for 2 years.
}}

{{-}}
{{closed|
===[[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]]===
Assalawma áleykum! Qaraqaqalpaqsha Wikipedianıń aktiv paydalanıwshıları. Men Doniyor Yóldoshev atı astında 2 jıl 2 ay waqıttan beri qaraqalpaqsha wikipediaǵa úles qosıp kiyatırman. Usı jıl aprel ayında adminstrator bolǵan edim, házirde búl waqıt óz juwmaǵına jettı. Usı waqıtqa shekem 1700 den aslam ózgeris kirittim. Qaraqalpaqsha wikipediadaǵı maqalalardıń sapasın elede asırıw, enciklopediyalıq áhmiyetke iye bolmaǵan maqalalardı óshiriw, tereńlikti kúsheytiw maqsetinde adminstratorlıqqa óz kandidatımdı jáne bir márte qoydım. Eger meni Adminstator bolıwǵa ılayıq kórseńiz maǵan dawıs beriń
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Biypona|Biypona]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Biypona|talqılaw]]) 17:19, 2024 j. noyabrdiń 1 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Mihsan.kr|Mihsan.kr]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Mihsan.kr|talqılaw]]) 17:19, 2024 j. noyabrdiń 1 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Aysabirlijol|Aysabirlijol]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Aysabirlijol|talqılaw]])[[Paydalanıwshı:Aysabirlijol|Aysabirlijol]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Aysabirlijol|talqılaw]]) 02:26, 2024 j. noyabrdiń 2 (UTC)
# {{Qollayman}} -[[Paydalanıwshı:NurkaArzay|NurkaArzay]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:NurkaArzay|talqılaw]]) 09:47, 2024 j. maydıń 15 (+05)
# {{Qollayman}} - Aktiv admınıstratorlar joq ekenligi hám de olardıń etken jumısları sebep qollayman.  [[Paydalanıwshı:Mrshaxas|Mrshaxas]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Mrshaxas|talqılaw]]) 10:49, 2024 j. noyabrdiń 2 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Gozzalina|Gozzalina]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Gozzalina|talqılaw]]) 15:21, 2024 j. noyabrdiń 4 (UTC)
# {{Qollayman}}. [[User:Abdufattohov Ibrohimjon|&lt;font face=&quot;Georgia&quot;&gt;&lt;span style=&quot;color:#pink;&quot;&gt;'''''Ibrohimjon'''''&lt;/span&gt;&lt;/font&gt;]] 15:53, 2024 j. noyabrdiń 5 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Inosham|Inosham]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|talqılaw]]) 10:00, 2024 j. dekabrdiń 3 (UTC)
# {{Qollayman}} -- [[Paydalanıwshı:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Nurtenge|talqılaw]]) 20:03, 2024 j. dekabrdiń 21 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] 1 jılǵa waqıtsha administrator etip saylandı / [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] is granted a temporary adminship for 1 year.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ===
Hámmege, sálem! Men [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] paydalanıwshısı retinde sál kem 2 jıldan berli Qaraqalpaqsha Wikipedia betlerin jámi +1700 ret redaktorladım. 110+ maqala, +30 úlken-kishi úlgiler isledim. Olardı paydalanıwshı betime ótip, sortlanǵan túrde kóriwińiz múmkin. Qosımsha Qırǵızsha (5+ maqala, +100 redaktor) hám Túrkshe (1 maqala, 50+ redaktor) Wikipediada da Qaraqalpaqstanǵa baylanıslı maqalalar jazıp, aldın jaratılǵanların tolıqtırıp turaman.

Aldaǵı jobam:&lt;br/&gt;1. Qaraqalpaqstanǵa baylanıslı maqalalardıń sanın kóbeytiw, aldın jaratılǵan maqalalar sapasın jaqsılaw;&lt;br/&gt;2. Qaraqalpaqsha Wikipedianı wikireytingde joqarı sızıqlarǵa shıǵarıw;&lt;br/&gt;3. Basqa adminstratorlar menen kelisken halda birge islesiw;&lt;br/&gt;4. Úlgiler ústinde kóbirek islew, sonday-aq, hár qıylı rásmiy emes sıylıqlardıń úlgilerin islep, belsendi paydalanıwshılardı solar arqalı qollap-quwatlaw.
'''Juwapkershilikli túrde jumıs islew hám adminstrator retinde tájiriybemdi jetilistiriw maqsetinde''' Kaa.wikipedia.org tıń adminstratorlıǵına ózimniń kandidatlıǵımdı qoyıp atırman.

Poziciyam: «San emes, sapa!»

Qaraqalpaqsha Wikipedianıń táǵdiri barmaqlarıńızdıń ushında. ([[Paydalanıwshı talqılawı:Janabaevazizbek|talqılaw]]) 11:01, 2024 j. sentyabrdiń 10 (UTC).
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 14:01, 2024 j. sentyabrdiń 10 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Gozzalina|Gozzalina]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Gozzalina|talqılaw]]) 16:11, 2024 j. sentyabrdiń 10 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Doniyor Yóldoshev|talqılaw]]) 01:09, 2024 j. sentyabrdiń 12 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Rabiga Shabatova|Rabiga Shabatova]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Rabiga Shabatova|talqılaw]]) 06:30, 2024 j. oktyabrdiń 23 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Biypona|Biypona]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Biypona|talqılaw]]) 17:24, 2024 j. noyabrdiń 1 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Aysabirlijol|Aysabirlijol]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Aysabirlijol|talqılaw]])[[Paydalanıwshı:Aysabirlijol|Aysabirlijol]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Aysabirlijol|talqılaw]]) 02:26, 2024 j. noyabrdiń 2 (UTC)
# {{Qollayman}} Administrator bolıp saylandıńız degen úmittemen. Kesh bolsa da:) [[Paydalanıwshı:Inosham|Inosham]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|talqılaw]]) 10:02, 2024 j. dekabrdiń 3 (UTC)
# {{Qollayman}} -- [[Paydalanıwshı:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Nurtenge|talqılaw]]) 20:03, 2024 j. dekabrdiń 21 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] kandidatı kerekli dawıstı jıynawına qaramastan dawısqa qoyılǵannan baslap 1 yarım ay ishinde globallıq administratorlarǵa administratorlıq sorawı jiberilmegenligi sebepli paydalanıwshıǵa administratorlıq dárejesi berilmedi / Despite the fact that the candidate [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] collected the necessary votes, the user was not granted the administrative level due to the fact that an administrative request was not sent to global administrators within one and a half months from the date of voting.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:Umarxon III|Umarxon III]] ===
Hámmege sálem! Men Qaraqalpaqsha Wikipediyanıń maqalalar sanı hám sapasın asırıw maqsetinde 2 aydan berli aktiv redaktorlap kelip atırman hám redaktlarım sanı 600 ge jaqınlasqan. Usı waqıtta 127 ta maqala (olar arasında jańa jaratılǵanı da bar), 52 ta ulgi jarattım hám jaratıwdan toqtamayman. Aqırǵı waqıtlarda Qaraqalpaqsha Wikipediyanıń jańa paydalanıwshıları kóbeymekde, usınıń menen birge test betler, enciklopediyalıq áhmiyetke iye bolmaǵan maqalalar da bar. Olardı óshiriw, vandalizmge qarsı gúres, tereńlikti kúsheytiw maqsetinde adminstratorlıqqa óz kandidatımdı qoydım. Húrmet menen, [[Paydalanıwshı:Umarxon III|Umarxon III]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Umarxon III|talqılaw]]) 17:43, 2024 j. iyunnıń 7 (UTC).
=== Qollap-quwatlawshı / Support ===
# {{Qollayman}}. Jaqsı paydalanıwshı. [[Paydalanıwshı:BaxtiyJahon|BaxtiyJahon]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:BaxtiyJahon|talqılaw]]) 14:07, 2024 j. iyunnıń 13 (UTC).
# {{qollayman}}. Bul paydalanıwshı kaawikida talay aktiv hám úlgili. [[Paydalanıwshı:Munavvaroy|Munavvaroy]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Munavvaroy|talqılaw]]) 15:27, 2024 j. iyunnıń 13 (UTC).
=== Qarsı / Oppose ===
# {{Qarsıman}}. Qaraqalpaqsha Wikipedianıń házirgi administratorı hám interfeys administratorı, 10 000nan artıq redaktorlawlar iyesi sıpatında [[Paydalanıwshı:Umarxon III|Umarxon III]] atlı paydalanıwshınıń kaawikide administrator bolıwına qatań qarsıman. Birinshiden, paydalanıwshı qaraqalpaq tilin jaqsı bilmeydi hám jaratqan maqalalarında qáteler oǵırı kóp. Jáne oǵan dawıs beriwshiler kaawikide aktiv emes paydalanıwshılar. Bul kandidat talqılaw betlerine jazsa da, kaawikidiń aktiv paydalanıwshıları oǵan ótken 7 kún dawamında dawıs bermedi. Men oǵan qaraqalpaq tilin jaqsı úyrenip, keyinlew qaytadan háreket etip kóriwin másláhát etemen. / &lt;br&gt; As a current admin and interface admin of kaawiki and as an user with more than 10 000 edits, I am against of this candidate with user name [[Paydalanıwshı:Umarxon III|Umarxon III]]. At first, he doesn't know Karakalpak language very well and many of his articles are with mistakes. At second, the two supporters are not active in kaawiki, active kaawiki users don't support him during last 7 days, even he asked them in their talk pages. I advice him to learn Karakalpak language deeper and try later. [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 16:19, 2024 j. iyunnıń 13 (UTC)
# {{Qarsıman}} [[Paydalanıwshı:Aysabirlijol|Aysabirlijol]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Aysabirlijol|talqılaw]])[[Paydalanıwshı:Aysabirlijol|Aysabirlijol]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Aysabirlijol|talqılaw]]) 02:27, 2024 j. noyabrdiń 2 (UTC)
===  Nátiyje / Result ===
[[Paydalanıwshı:Umarxon III|Umarxon III]] kandidatı Qaraqalpaqsha Wikipedia joybarınıń belsendi paydalanıwshıları tárepinen qollap-quwatlanbadı / 
The candidate of [[Paydalanıwshı:Umarxon III|Umarxon III]] was not supported by active users of the Karakalpak Wikipedia project.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] ===
Assalawma áleykum! Qaraqaqalpaqsha Wikipedianıń aktiv paydalanıwshıları. Men [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] atı astında 1 jıl 8 ay waqıttan beri qaraqalpaqsha wikipediaǵa úles qosıp kiyatırman. Usı waqıtqa shekem 1500 den aslam ózgeris kirittim. Qaraqalpaqsha wikipediadaǵı maqalalardıń sapasın elede asırıw, enciklopediyalıq áhmiyetke iye bolmaǵan maqalalardı óshiriw, tereńlikti kúsheytiw maqsetinde adminstratorlıqqa óz kandidatımdı qoydım. Eger meni Adminstator bolıwǵa ılayıq kórseńiz maǵan dawıs beriń
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Rabiga Shabatova|Rabiga Shabatova]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Rabiga Shabatova|talqılaw]]) 12:52, 2024 j. apreldiń 22 (UTC)
# {{Qollayman}} Daniyardıñ islep atirg'an shólkemlestiriw jumislari hám bar belsendiligi ushin qollap-quwatlayman. Tez arada onnan elede jaqsi nátiyjelerdi kútip qalaman. (Administratorliq lawazimnan paydalanip shegaradan ótiwshilik yamasa basqa til wikipediasin Qaraqalpaqsha Wikipedia hám sondagi iyelep turgan lawazimi arqali óz paydasi ushin ámelde qollanbaydi dep isenim bildiremen.)[[User:Inosham|&lt;span style=&quot;font-family: Lucida Calligraphy&quot;&gt;&lt;b style=&quot;color: #7A69B8&quot;&gt;Inabat&lt;/b&gt;&lt;b style=&quot;color:#191970&quot;&gt;Allanova&lt;/b&gt;&lt;/span&gt;]] [[Image:Bouncywikilogo.gif|25px]][[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|&lt;sup&gt;talqılaw&lt;/sup&gt;]] هىخساشة 00:10, 2024 j. apreldiń 24 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Biypona|Biypona]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Biypona|talqılaw]]) 06:11, 2024 j. apreldiń 24 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Gozzalina|Gozzalina]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Gozzalina|talqılaw]]) 16:16, 2024 j. apreldiń 26 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Esemuratova Shaxnoza|Esemuratova Shaxnoza]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Esemuratova Shaxnoza|talqılaw]]) 06:13, 2024 j. apreldiń 27 (UTC)
# {{Qollayman}}. [[Paydalanıwshı:Kagansky|Kagansky]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Kagansky|talqılaw]]) 11:44, 2024 j. apreldiń 29 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Laziz Baxtiyorov|Laziz Baxtiyorov]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Laziz Baxtiyorov|talqılaw]]) 11:46, 2024 j. apreldiń 29 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] 6 ayǵa waqtınshalıq administrator etip saylandı / [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] is granted a temporary adminship.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] ===
Assalawma áleykum Qaraqalpaqsha Wikipedia paydalanıwshıları. 2022-jıldıń oktyabr ayınan baslap [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] laqabı menen Qaraqalpaqsha Wikipediada tómendegi is kólemin orınlawǵa eristim: &lt;br&gt;
a) Qaraqalpaqsha Wikipediada 7000nan aslam redaktorlaw;&lt;br&gt;
b) translatewiki.net joybarında 4600den aslam awdarma;&lt;br&gt;
c) Wikisózlik joybarında Wikisózlik:Súmbile 2023 ilajın shólkemlestirip, volontyorlar járdeminde kirgizilgen 1500den artıq elementlerdi tekseriw;&lt;br&gt;
Qaraqalpaqsha Wikipediada administratorlıq dárejemniń múddetin sozıp, Qaraqalpaqsha Wikipedianı jaqın arada házirgi 223 orınnan kúshli 200likke kiriwine úles qosıw niyetim bar.
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
#{{Qollayman}} [[User:Inosham|&lt;span style=&quot;font-family: Lucida Calligraphy&quot;&gt;&lt;b style=&quot;color: #7A69B8&quot;&gt;Inabat&lt;/b&gt;&lt;b style=&quot;color:#191970&quot;&gt;Allanova&lt;/b&gt;&lt;/span&gt;]] [[Image:Bouncywikilogo.gif|25px]][[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|&lt;sup&gt;talqılaw&lt;/sup&gt;]] هىخساشة 20:28, 2023 j. sentyabrdiń 11 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ==== 
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 12 ayǵa waqtınshalıq administrator etip saylandı / [[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] is granted a temporary adminship for 12 month.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] ===
Assalawma aleykum húrmetli Qaraqalpaqsha Wikipedianıń az sanlı aktiv paydalanıwshıları. Ótken 2022-jıldıń oktyabr ayınan baslap [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] atı astında qaraqalpaqsha wikipediaǵa azlı-kópli úles qosıwǵa háreket ettim. Kaawikidiń interfeysin tolıq qaraqalpaqshaǵa alıp keliw ushın translatewiki.net joybarında 2200 den aslam awdarma isledim. Parallel jaǵdayda házirde kóbinshe úlgiler menen shuǵıllanıp atırman hámde ayırım qorǵalǵan hám qáte kirgizilgen úlgilerdi (mısalı, aldınları, eski imlada jazılǵan) durıslaw, qáte yamasa eki márte jazılǵan maqalalardı óshiriw ushın administrator dárejesindegi jeńilliklerge zárúrlik bar. Qaraqalpaqsha wikipediada administratorlıq dárejemniń múddeti sozılsa, baslı maqsetim bolǵan qaraqalpaqsha wikipedianıń qátelerin azaytıw jolında háreket etemen.
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:PirjanovNurlan|PirjanovNurlan]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:PirjanovNurlan|talqılaw]]) 06:03, 2023 j. marttıń 17 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Doniyor Yóldoshev|talqılaw]]) 06:23, 2023 j. marttıń 17 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Inosham|Inabat Allanova]] [[User:Inosham|&lt;span style=&quot;font-family: Lucida Calligraphy&quot;&gt;&lt;b style=&quot;color: #7A69B8&quot;&gt;Inabat&lt;/b&gt;&lt;b style=&quot;color:#191970&quot;&gt;Allanova&lt;/b&gt;&lt;/span&gt;]] [[Image:Bouncywikilogo.gif|25px]][[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|&lt;sup&gt;talqılaw&lt;/sup&gt;]] هىخساشة 22:18, 2023 j. marttıń 18 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ==== 
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 6 ayǵa waqtınshalıq administrator etip saylandı / [[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] is granted a temporary adminship.
}}</text>
      <sha1>k9lvt4cbczm2y97c1io5qmpdamzdi8o</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120578</id>
      <parentid>120577</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T17:45:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>120578</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19915" sha1="6tq387l613jjqat7g1sajg7lie828vy" xml:space="preserve">{{Administraciya}}
{{arxivler|
&lt;center&gt;[[Wikipedia:Administratorlardı saylaw/Arxiv 2008|2008]] – [[Wikipedia:Administratorlardı saylaw/Arxiv 2022|2022]] – [[Wikipedia:Administratorlardı saylaw/Arxiv 2023|2023]] – [[Wikipedia:Administratorlardı saylaw/Arxiv 2024|2024]] – [[Wikipedia:Administratorlardı saylaw/Arxiv 2025|2025]]
&lt;inputbox&gt;
type=fulltext
prefix=Wikipedia:Administratorlardı saylaw/
width=20
searchbuttonlabel=Usınıslardı izlew
&lt;/inputbox&gt;&lt;/center&gt;
}}
{{Wikipedia:Administratorlardı saylaw/Talaplar}}
== Kandidattı saylawǵa qoyıwǵa mısal ==
&lt;pre&gt;
== [[Paydalanıwshı:Kandidat atı|Kandidat atı]] ==
Kommentariy
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} Kommentariy.  ~~~~

==== Qarsı / Oppose ====
# {{Qarsıman}} Kommentariy.  ~~~~
====  Nátiyje / Result ====
&lt;/pre&gt;
== Kandidatlar / Candidates ==

== Aldınǵı nátiyjeler / Previous results ==
{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ===
Assalawma áleykum, men Azizbek. Ótkende usı jerde administratorlıqqa usınǵan saylaw nátiyjelerin metaǵa jibere almay qalıp edim.&lt;br/&gt;
Sonlıqtan, Qaraqalpaqsha Wikipedianıń administratorlıǵı ushın qaytadan kandidatlıǵımdı qoyıp atırman.&lt;br/&gt;
Aldın atap ótken islerimdi (tómende kórsetilgen) islep kelmektemen hám dawam etemen. Házirgi waqıtta [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] paydalanıwshı atı menen Qaraqalpaqsha Wikipediadaǵı 800ge jaqın betti +3000 ret redaktorladım. [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Janabaevazizbek|talqılaw]]) 10:46, 2025 j. yanvardıń 19 (UTC)
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} -- [[Paydalanıwshı:Jahongir t|Jahongir t]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Jahongir t|talqılaw]]) 12:16, 20.01.2025 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Gozzalina|Gozzalina]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Gozzalina|talqılaw]]) 08:11, 2025 j. yanvardıń 20 (UTC)
# {{Qollayman}}  -  [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 10:07, 2025 j. yanvardıń 20 (UTC)
# {{Qollayman}}  -  [[Paydalanıwshı:Bekan88|Bekan88]] 19:48, 2025 j. yanvardıń 20 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Doniyor Yóldoshev|talqılaw]]) 16:24, 2025 j. yanvardıń 20 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] 6 ayǵa waqtınshalıq administrator etip saylandı / [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] is granted a temporary adminship.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] ===
Assalawma áleykum. 2024-jılı sentyabr ayında administratorlıq wákilligimiz juwmaqlanǵan edi hám arada biraz dem aldıq. Endi sayttaǵı qáte-kemshiliklerdi tuwrılap otırıw ushın administratorlıq huqıqın sorayman. Búgingi kúnge shekem [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] paydalanıwshı atı menen Qaraqalpaqsha Wikipediada tómendegi kórsetkishlerge eristim yamasa úles qostım: &lt;br&gt;
a) Qaraqalpaqsha Wikipediada 14000nan aslam redaktorlaw;&lt;br&gt;
b) translatewiki.net joybarında 6400den aslam awdarma;&lt;br&gt;
c) Wikisózlik joybarın tolıq kóriniste ashıw.&lt;br&gt;
Aldaǵı maqsetler:&lt;br&gt;
1. Qaraqalpaqsha Wikipedia saytınıń CLDR platformasına baylanıslı jerlerin jergiliklestiriwdi dawam etiw;&lt;br&gt;
2. Jańa paydalanıwshılarǵa járdem beriw;&lt;br&gt;
3. kaa.wikipedia.org interfeysin ıqshamlastırıw. &lt;br&gt;
[[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 01:31, 2024 j. dekabrdiń 3 (UTC)
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}}[[Paydalanıwshı:Inosham|Inosham]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|talqılaw]]) 10:00, 2024 j. dekabrdiń 3 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Doniyor Yóldoshev|talqılaw]]) 10:39, 2024 j. dekabrdiń 3 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Bekan88|Bekan88]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bekan88|talqılaw]]) 22:06, 2024 j. dekabrdiń 4 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Janabaevazizbek|talqılaw]]) 07:17, 2024 j. dekabrdiń 7 (UTC)
# {{Qollayman}} -- [[Paydalanıwshı:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Nurtenge|talqılaw]]) 06:18, 2024 j. dekabrdiń 21 (UTC)
# {{Qollayman}} -- [[Paydalanıwshı:Jahongir t|Jahongir t]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Jahongir t|talqılaw]]) 12:16, 20.01.2025 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 2 jılǵa waqıtsha administrator etip saylandı / [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] is granted a temporary adminship for 2 years.
}}

{{-}}
{{closed|
===[[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]]===
Assalawma áleykum! Qaraqaqalpaqsha Wikipedianıń aktiv paydalanıwshıları. Men Doniyor Yóldoshev atı astında 2 jıl 2 ay waqıttan beri qaraqalpaqsha wikipediaǵa úles qosıp kiyatırman. Usı jıl aprel ayında adminstrator bolǵan edim, házirde búl waqıt óz juwmaǵına jettı. Usı waqıtqa shekem 1700 den aslam ózgeris kirittim. Qaraqalpaqsha wikipediadaǵı maqalalardıń sapasın elede asırıw, enciklopediyalıq áhmiyetke iye bolmaǵan maqalalardı óshiriw, tereńlikti kúsheytiw maqsetinde adminstratorlıqqa óz kandidatımdı jáne bir márte qoydım. Eger meni Adminstator bolıwǵa ılayıq kórseńiz maǵan dawıs beriń
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Biypona|Biypona]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Biypona|talqılaw]]) 17:19, 2024 j. noyabrdiń 1 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Mihsan.kr|Mihsan.kr]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Mihsan.kr|talqılaw]]) 17:19, 2024 j. noyabrdiń 1 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Aysabirlijol|Aysabirlijol]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Aysabirlijol|talqılaw]])[[Paydalanıwshı:Aysabirlijol|Aysabirlijol]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Aysabirlijol|talqılaw]]) 02:26, 2024 j. noyabrdiń 2 (UTC)
# {{Qollayman}} -[[Paydalanıwshı:NurkaArzay|NurkaArzay]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:NurkaArzay|talqılaw]]) 09:47, 2024 j. maydıń 15 (+05)
# {{Qollayman}} - Aktiv admınıstratorlar joq ekenligi hám de olardıń etken jumısları sebep qollayman.  [[Paydalanıwshı:Mrshaxas|Mrshaxas]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Mrshaxas|talqılaw]]) 10:49, 2024 j. noyabrdiń 2 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Gozzalina|Gozzalina]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Gozzalina|talqılaw]]) 15:21, 2024 j. noyabrdiń 4 (UTC)
# {{Qollayman}}. [[User:Abdufattohov Ibrohimjon|&lt;font face=&quot;Georgia&quot;&gt;&lt;span style=&quot;color:#pink;&quot;&gt;'''''Ibrohimjon'''''&lt;/span&gt;&lt;/font&gt;]] 15:53, 2024 j. noyabrdiń 5 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Inosham|Inosham]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|talqılaw]]) 10:00, 2024 j. dekabrdiń 3 (UTC)
# {{Qollayman}} -- [[Paydalanıwshı:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Nurtenge|talqılaw]]) 20:03, 2024 j. dekabrdiń 21 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] 1 jılǵa waqıtsha administrator etip saylandı / [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] is granted a temporary adminship for 1 year.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ===
Hámmege, sálem! Men [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] paydalanıwshısı retinde sál kem 2 jıldan berli Qaraqalpaqsha Wikipedia betlerin jámi +1700 ret redaktorladım. 110+ maqala, +30 úlken-kishi úlgiler isledim. Olardı paydalanıwshı betime ótip, sortlanǵan túrde kóriwińiz múmkin. Qosımsha Qırǵızsha (5+ maqala, +100 redaktor) hám Túrkshe (1 maqala, 50+ redaktor) Wikipediada da Qaraqalpaqstanǵa baylanıslı maqalalar jazıp, aldın jaratılǵanların tolıqtırıp turaman.

Aldaǵı jobam:&lt;br/&gt;1. Qaraqalpaqstanǵa baylanıslı maqalalardıń sanın kóbeytiw, aldın jaratılǵan maqalalar sapasın jaqsılaw;&lt;br/&gt;2. Qaraqalpaqsha Wikipedianı wikireytingde joqarı sızıqlarǵa shıǵarıw;&lt;br/&gt;3. Basqa adminstratorlar menen kelisken halda birge islesiw;&lt;br/&gt;4. Úlgiler ústinde kóbirek islew, sonday-aq, hár qıylı rásmiy emes sıylıqlardıń úlgilerin islep, belsendi paydalanıwshılardı solar arqalı qollap-quwatlaw.
'''Juwapkershilikli túrde jumıs islew hám adminstrator retinde tájiriybemdi jetilistiriw maqsetinde''' Kaa.wikipedia.org tıń adminstratorlıǵına ózimniń kandidatlıǵımdı qoyıp atırman.

Poziciyam: «San emes, sapa!»

Qaraqalpaqsha Wikipedianıń táǵdiri barmaqlarıńızdıń ushında. ([[Paydalanıwshı talqılawı:Janabaevazizbek|talqılaw]]) 11:01, 2024 j. sentyabrdiń 10 (UTC).
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 14:01, 2024 j. sentyabrdiń 10 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Gozzalina|Gozzalina]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Gozzalina|talqılaw]]) 16:11, 2024 j. sentyabrdiń 10 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Doniyor Yóldoshev|talqılaw]]) 01:09, 2024 j. sentyabrdiń 12 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Rabiga Shabatova|Rabiga Shabatova]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Rabiga Shabatova|talqılaw]]) 06:30, 2024 j. oktyabrdiń 23 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Biypona|Biypona]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Biypona|talqılaw]]) 17:24, 2024 j. noyabrdiń 1 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Aysabirlijol|Aysabirlijol]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Aysabirlijol|talqılaw]])[[Paydalanıwshı:Aysabirlijol|Aysabirlijol]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Aysabirlijol|talqılaw]]) 02:26, 2024 j. noyabrdiń 2 (UTC)
# {{Qollayman}} Administrator bolıp saylandıńız degen úmittemen. Kesh bolsa da:) [[Paydalanıwshı:Inosham|Inosham]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|talqılaw]]) 10:02, 2024 j. dekabrdiń 3 (UTC)
# {{Qollayman}} -- [[Paydalanıwshı:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Nurtenge|talqılaw]]) 20:03, 2024 j. dekabrdiń 21 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] kandidatı kerekli dawıstı jıynawına qaramastan dawısqa qoyılǵannan baslap 1 yarım ay ishinde globallıq administratorlarǵa administratorlıq sorawı jiberilmegenligi sebepli paydalanıwshıǵa administratorlıq dárejesi berilmedi / Despite the fact that the candidate [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] collected the necessary votes, the user was not granted the administrative level due to the fact that an administrative request was not sent to global administrators within one and a half months from the date of voting.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:Umarxon III|Umarxon III]] ===
Hámmege sálem! Men Qaraqalpaqsha Wikipediyanıń maqalalar sanı hám sapasın asırıw maqsetinde 2 aydan berli aktiv redaktorlap kelip atırman hám redaktlarım sanı 600 ge jaqınlasqan. Usı waqıtta 127 ta maqala (olar arasında jańa jaratılǵanı da bar), 52 ta ulgi jarattım hám jaratıwdan toqtamayman. Aqırǵı waqıtlarda Qaraqalpaqsha Wikipediyanıń jańa paydalanıwshıları kóbeymekde, usınıń menen birge test betler, enciklopediyalıq áhmiyetke iye bolmaǵan maqalalar da bar. Olardı óshiriw, vandalizmge qarsı gúres, tereńlikti kúsheytiw maqsetinde adminstratorlıqqa óz kandidatımdı qoydım. Húrmet menen, [[Paydalanıwshı:Umarxon III|Umarxon III]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Umarxon III|talqılaw]]) 17:43, 2024 j. iyunnıń 7 (UTC).
=== Qollap-quwatlawshı / Support ===
# {{Qollayman}}. Jaqsı paydalanıwshı. [[Paydalanıwshı:BaxtiyJahon|BaxtiyJahon]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:BaxtiyJahon|talqılaw]]) 14:07, 2024 j. iyunnıń 13 (UTC).
# {{qollayman}}. Bul paydalanıwshı kaawikida talay aktiv hám úlgili. [[Paydalanıwshı:Munavvaroy|Munavvaroy]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Munavvaroy|talqılaw]]) 15:27, 2024 j. iyunnıń 13 (UTC).
=== Qarsı / Oppose ===
# {{Qarsıman}}. Qaraqalpaqsha Wikipedianıń házirgi administratorı hám interfeys administratorı, 10 000nan artıq redaktorlawlar iyesi sıpatında [[Paydalanıwshı:Umarxon III|Umarxon III]] atlı paydalanıwshınıń kaawikide administrator bolıwına qatań qarsıman. Birinshiden, paydalanıwshı qaraqalpaq tilin jaqsı bilmeydi hám jaratqan maqalalarında qáteler oǵırı kóp. Jáne oǵan dawıs beriwshiler kaawikide aktiv emes paydalanıwshılar. Bul kandidat talqılaw betlerine jazsa da, kaawikidiń aktiv paydalanıwshıları oǵan ótken 7 kún dawamında dawıs bermedi. Men oǵan qaraqalpaq tilin jaqsı úyrenip, keyinlew qaytadan háreket etip kóriwin másláhát etemen. / &lt;br&gt; As a current admin and interface admin of kaawiki and as an user with more than 10 000 edits, I am against of this candidate with user name [[Paydalanıwshı:Umarxon III|Umarxon III]]. At first, he doesn't know Karakalpak language very well and many of his articles are with mistakes. At second, the two supporters are not active in kaawiki, active kaawiki users don't support him during last 7 days, even he asked them in their talk pages. I advice him to learn Karakalpak language deeper and try later. [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 16:19, 2024 j. iyunnıń 13 (UTC)
# {{Qarsıman}} [[Paydalanıwshı:Aysabirlijol|Aysabirlijol]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Aysabirlijol|talqılaw]])[[Paydalanıwshı:Aysabirlijol|Aysabirlijol]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Aysabirlijol|talqılaw]]) 02:27, 2024 j. noyabrdiń 2 (UTC)
===  Nátiyje / Result ===
[[Paydalanıwshı:Umarxon III|Umarxon III]] kandidatı Qaraqalpaqsha Wikipedia joybarınıń belsendi paydalanıwshıları tárepinen qollap-quwatlanbadı / 
The candidate of [[Paydalanıwshı:Umarxon III|Umarxon III]] was not supported by active users of the Karakalpak Wikipedia project.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] ===
Assalawma áleykum! Qaraqaqalpaqsha Wikipedianıń aktiv paydalanıwshıları. Men [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] atı astında 1 jıl 8 ay waqıttan beri qaraqalpaqsha wikipediaǵa úles qosıp kiyatırman. Usı waqıtqa shekem 1500 den aslam ózgeris kirittim. Qaraqalpaqsha wikipediadaǵı maqalalardıń sapasın elede asırıw, enciklopediyalıq áhmiyetke iye bolmaǵan maqalalardı óshiriw, tereńlikti kúsheytiw maqsetinde adminstratorlıqqa óz kandidatımdı qoydım. Eger meni Adminstator bolıwǵa ılayıq kórseńiz maǵan dawıs beriń
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Rabiga Shabatova|Rabiga Shabatova]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Rabiga Shabatova|talqılaw]]) 12:52, 2024 j. apreldiń 22 (UTC)
# {{Qollayman}} Daniyardıñ islep atirg'an shólkemlestiriw jumislari hám bar belsendiligi ushin qollap-quwatlayman. Tez arada onnan elede jaqsi nátiyjelerdi kútip qalaman. (Administratorliq lawazimnan paydalanip shegaradan ótiwshilik yamasa basqa til wikipediasin Qaraqalpaqsha Wikipedia hám sondagi iyelep turgan lawazimi arqali óz paydasi ushin ámelde qollanbaydi dep isenim bildiremen.)[[User:Inosham|&lt;span style=&quot;font-family: Lucida Calligraphy&quot;&gt;&lt;b style=&quot;color: #7A69B8&quot;&gt;Inabat&lt;/b&gt;&lt;b style=&quot;color:#191970&quot;&gt;Allanova&lt;/b&gt;&lt;/span&gt;]] [[Image:Bouncywikilogo.gif|25px]][[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|&lt;sup&gt;talqılaw&lt;/sup&gt;]] هىخساشة 00:10, 2024 j. apreldiń 24 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Biypona|Biypona]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Biypona|talqılaw]]) 06:11, 2024 j. apreldiń 24 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Gozzalina|Gozzalina]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Gozzalina|talqılaw]]) 16:16, 2024 j. apreldiń 26 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Esemuratova Shaxnoza|Esemuratova Shaxnoza]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Esemuratova Shaxnoza|talqılaw]]) 06:13, 2024 j. apreldiń 27 (UTC)
# {{Qollayman}}. [[Paydalanıwshı:Kagansky|Kagansky]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Kagansky|talqılaw]]) 11:44, 2024 j. apreldiń 29 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Laziz Baxtiyorov|Laziz Baxtiyorov]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Laziz Baxtiyorov|talqılaw]]) 11:46, 2024 j. apreldiń 29 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] 6 ayǵa waqtınshalıq administrator etip saylandı / [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] is granted a temporary adminship.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] ===
Assalawma áleykum Qaraqalpaqsha Wikipedia paydalanıwshıları. 2022-jıldıń oktyabr ayınan baslap [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] laqabı menen Qaraqalpaqsha Wikipediada tómendegi is kólemin orınlawǵa eristim: &lt;br&gt;
a) Qaraqalpaqsha Wikipediada 7000nan aslam redaktorlaw;&lt;br&gt;
b) translatewiki.net joybarında 4600den aslam awdarma;&lt;br&gt;
c) Wikisózlik joybarında Wikisózlik:Súmbile 2023 ilajın shólkemlestirip, volontyorlar járdeminde kirgizilgen 1500den artıq elementlerdi tekseriw;&lt;br&gt;
Qaraqalpaqsha Wikipediada administratorlıq dárejemniń múddetin sozıp, Qaraqalpaqsha Wikipedianı jaqın arada házirgi 223 orınnan kúshli 200likke kiriwine úles qosıw niyetim bar.
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
#{{Qollayman}} [[User:Inosham|&lt;span style=&quot;font-family: Lucida Calligraphy&quot;&gt;&lt;b style=&quot;color: #7A69B8&quot;&gt;Inabat&lt;/b&gt;&lt;b style=&quot;color:#191970&quot;&gt;Allanova&lt;/b&gt;&lt;/span&gt;]] [[Image:Bouncywikilogo.gif|25px]][[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|&lt;sup&gt;talqılaw&lt;/sup&gt;]] هىخساشة 20:28, 2023 j. sentyabrdiń 11 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ==== 
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 12 ayǵa waqtınshalıq administrator etip saylandı / [[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] is granted a temporary adminship for 12 month.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] ===
Assalawma aleykum húrmetli Qaraqalpaqsha Wikipedianıń az sanlı aktiv paydalanıwshıları. Ótken 2022-jıldıń oktyabr ayınan baslap [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] atı astında qaraqalpaqsha wikipediaǵa azlı-kópli úles qosıwǵa háreket ettim. Kaawikidiń interfeysin tolıq qaraqalpaqshaǵa alıp keliw ushın translatewiki.net joybarında 2200 den aslam awdarma isledim. Parallel jaǵdayda házirde kóbinshe úlgiler menen shuǵıllanıp atırman hámde ayırım qorǵalǵan hám qáte kirgizilgen úlgilerdi (mısalı, aldınları, eski imlada jazılǵan) durıslaw, qáte yamasa eki márte jazılǵan maqalalardı óshiriw ushın administrator dárejesindegi jeńilliklerge zárúrlik bar. Qaraqalpaqsha wikipediada administratorlıq dárejemniń múddeti sozılsa, baslı maqsetim bolǵan qaraqalpaqsha wikipedianıń qátelerin azaytıw jolında háreket etemen.
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:PirjanovNurlan|PirjanovNurlan]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:PirjanovNurlan|talqılaw]]) 06:03, 2023 j. marttıń 17 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Doniyor Yóldoshev|talqılaw]]) 06:23, 2023 j. marttıń 17 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Inosham|Inabat Allanova]] [[User:Inosham|&lt;span style=&quot;font-family: Lucida Calligraphy&quot;&gt;&lt;b style=&quot;color: #7A69B8&quot;&gt;Inabat&lt;/b&gt;&lt;b style=&quot;color:#191970&quot;&gt;Allanova&lt;/b&gt;&lt;/span&gt;]] [[Image:Bouncywikilogo.gif|25px]][[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|&lt;sup&gt;talqılaw&lt;/sup&gt;]] هىخساشة 22:18, 2023 j. marttıń 18 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ==== 
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 6 ayǵa waqtınshalıq administrator etip saylandı / [[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] is granted a temporary adminship.
}}</text>
      <sha1>6tq387l613jjqat7g1sajg7lie828vy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120580</id>
      <parentid>120578</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T17:48:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <origin>120580</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16594" sha1="5g9ipehdjditkfmnwf6upnebohpsajo" xml:space="preserve">{{Administraciya}}
{{arxivler|
&lt;center&gt;[[Wikipedia:Administratorlardı saylaw/Arxiv 2008|2008]] – [[Wikipedia:Administratorlardı saylaw/Arxiv 2022|2022]] – [[Wikipedia:Administratorlardı saylaw/Arxiv 2023|2023]] – [[Wikipedia:Administratorlardı saylaw/Arxiv 2024|2024]] – [[Wikipedia:Administratorlardı saylaw/Arxiv 2025|2025]]
&lt;inputbox&gt;
type=fulltext
prefix=Wikipedia:Administratorlardı saylaw/
width=20
searchbuttonlabel=Usınıslardı izlew
&lt;/inputbox&gt;&lt;/center&gt;
}}
{{Wikipedia:Administratorlardı saylaw/Talaplar}}
== Kandidattı saylawǵa qoyıwǵa mısal ==
&lt;pre&gt;
== [[Paydalanıwshı:Kandidat atı|Kandidat atı]] ==
Kommentariy
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} Kommentariy.  ~~~~

==== Qarsı / Oppose ====
# {{Qarsıman}} Kommentariy.  ~~~~
====  Nátiyje / Result ====
&lt;/pre&gt;
== Kandidatlar / Candidates ==

== Aldınǵı nátiyjeler / Previous results ==
{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ===
Assalawma áleykum, men Azizbek. Ótkende usı jerde administratorlıqqa usınǵan saylaw nátiyjelerin metaǵa jibere almay qalıp edim.&lt;br/&gt;
Sonlıqtan, Qaraqalpaqsha Wikipedianıń administratorlıǵı ushın qaytadan kandidatlıǵımdı qoyıp atırman.&lt;br/&gt;
Aldın atap ótken islerimdi (tómende kórsetilgen) islep kelmektemen hám dawam etemen. Házirgi waqıtta [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] paydalanıwshı atı menen Qaraqalpaqsha Wikipediadaǵı 800ge jaqın betti +3000 ret redaktorladım. [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Janabaevazizbek|talqılaw]]) 10:46, 2025 j. yanvardıń 19 (UTC)
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} -- [[Paydalanıwshı:Jahongir t|Jahongir t]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Jahongir t|talqılaw]]) 12:16, 20.01.2025 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Gozzalina|Gozzalina]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Gozzalina|talqılaw]]) 08:11, 2025 j. yanvardıń 20 (UTC)
# {{Qollayman}}  -  [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 10:07, 2025 j. yanvardıń 20 (UTC)
# {{Qollayman}}  -  [[Paydalanıwshı:Bekan88|Bekan88]] 19:48, 2025 j. yanvardıń 20 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Doniyor Yóldoshev|talqılaw]]) 16:24, 2025 j. yanvardıń 20 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] 6 ayǵa waqtınshalıq administrator etip saylandı / [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] is granted a temporary adminship.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] ===
Assalawma áleykum. 2024-jılı sentyabr ayında administratorlıq wákilligimiz juwmaqlanǵan edi hám arada biraz dem aldıq. Endi sayttaǵı qáte-kemshiliklerdi tuwrılap otırıw ushın administratorlıq huqıqın sorayman. Búgingi kúnge shekem [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] paydalanıwshı atı menen Qaraqalpaqsha Wikipediada tómendegi kórsetkishlerge eristim yamasa úles qostım: &lt;br&gt;
a) Qaraqalpaqsha Wikipediada 14000nan aslam redaktorlaw;&lt;br&gt;
b) translatewiki.net joybarında 6400den aslam awdarma;&lt;br&gt;
c) Wikisózlik joybarın tolıq kóriniste ashıw.&lt;br&gt;
Aldaǵı maqsetler:&lt;br&gt;
1. Qaraqalpaqsha Wikipedia saytınıń CLDR platformasına baylanıslı jerlerin jergiliklestiriwdi dawam etiw;&lt;br&gt;
2. Jańa paydalanıwshılarǵa járdem beriw;&lt;br&gt;
3. kaa.wikipedia.org interfeysin ıqshamlastırıw. &lt;br&gt;
[[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 01:31, 2024 j. dekabrdiń 3 (UTC)
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}}[[Paydalanıwshı:Inosham|Inosham]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|talqılaw]]) 10:00, 2024 j. dekabrdiń 3 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Doniyor Yóldoshev|talqılaw]]) 10:39, 2024 j. dekabrdiń 3 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Bekan88|Bekan88]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bekan88|talqılaw]]) 22:06, 2024 j. dekabrdiń 4 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Janabaevazizbek|talqılaw]]) 07:17, 2024 j. dekabrdiń 7 (UTC)
# {{Qollayman}} -- [[Paydalanıwshı:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Nurtenge|talqılaw]]) 06:18, 2024 j. dekabrdiń 21 (UTC)
# {{Qollayman}} -- [[Paydalanıwshı:Jahongir t|Jahongir t]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Jahongir t|talqılaw]]) 12:16, 20.01.2025 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 2 jılǵa waqıtsha administrator etip saylandı / [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] is granted a temporary adminship for 2 years.
}}

{{-}}
{{closed|
===[[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]]===
Assalawma áleykum! Qaraqaqalpaqsha Wikipedianıń aktiv paydalanıwshıları. Men Doniyor Yóldoshev atı astında 2 jıl 2 ay waqıttan beri qaraqalpaqsha wikipediaǵa úles qosıp kiyatırman. Usı jıl aprel ayında adminstrator bolǵan edim, házirde búl waqıt óz juwmaǵına jettı. Usı waqıtqa shekem 1700 den aslam ózgeris kirittim. Qaraqalpaqsha wikipediadaǵı maqalalardıń sapasın elede asırıw, enciklopediyalıq áhmiyetke iye bolmaǵan maqalalardı óshiriw, tereńlikti kúsheytiw maqsetinde adminstratorlıqqa óz kandidatımdı jáne bir márte qoydım. Eger meni Adminstator bolıwǵa ılayıq kórseńiz maǵan dawıs beriń
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Biypona|Biypona]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Biypona|talqılaw]]) 17:19, 2024 j. noyabrdiń 1 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Mihsan.kr|Mihsan.kr]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Mihsan.kr|talqılaw]]) 17:19, 2024 j. noyabrdiń 1 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Aysabirlijol|Aysabirlijol]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Aysabirlijol|talqılaw]])[[Paydalanıwshı:Aysabirlijol|Aysabirlijol]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Aysabirlijol|talqılaw]]) 02:26, 2024 j. noyabrdiń 2 (UTC)
# {{Qollayman}} -[[Paydalanıwshı:NurkaArzay|NurkaArzay]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:NurkaArzay|talqılaw]]) 09:47, 2024 j. maydıń 15 (+05)
# {{Qollayman}} - Aktiv admınıstratorlar joq ekenligi hám de olardıń etken jumısları sebep qollayman.  [[Paydalanıwshı:Mrshaxas|Mrshaxas]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Mrshaxas|talqılaw]]) 10:49, 2024 j. noyabrdiń 2 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Gozzalina|Gozzalina]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Gozzalina|talqılaw]]) 15:21, 2024 j. noyabrdiń 4 (UTC)
# {{Qollayman}}. [[User:Abdufattohov Ibrohimjon|&lt;font face=&quot;Georgia&quot;&gt;&lt;span style=&quot;color:#pink;&quot;&gt;'''''Ibrohimjon'''''&lt;/span&gt;&lt;/font&gt;]] 15:53, 2024 j. noyabrdiń 5 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Inosham|Inosham]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|talqılaw]]) 10:00, 2024 j. dekabrdiń 3 (UTC)
# {{Qollayman}} -- [[Paydalanıwshı:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Nurtenge|talqılaw]]) 20:03, 2024 j. dekabrdiń 21 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] 1 jılǵa waqıtsha administrator etip saylandı / [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] is granted a temporary adminship for 1 year.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ===
Hámmege, sálem! Men [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] paydalanıwshısı retinde sál kem 2 jıldan berli Qaraqalpaqsha Wikipedia betlerin jámi +1700 ret redaktorladım. 110+ maqala, +30 úlken-kishi úlgiler isledim. Olardı paydalanıwshı betime ótip, sortlanǵan túrde kóriwińiz múmkin. Qosımsha Qırǵızsha (5+ maqala, +100 redaktor) hám Túrkshe (1 maqala, 50+ redaktor) Wikipediada da Qaraqalpaqstanǵa baylanıslı maqalalar jazıp, aldın jaratılǵanların tolıqtırıp turaman.

Aldaǵı jobam:&lt;br/&gt;1. Qaraqalpaqstanǵa baylanıslı maqalalardıń sanın kóbeytiw, aldın jaratılǵan maqalalar sapasın jaqsılaw;&lt;br/&gt;2. Qaraqalpaqsha Wikipedianı wikireytingde joqarı sızıqlarǵa shıǵarıw;&lt;br/&gt;3. Basqa adminstratorlar menen kelisken halda birge islesiw;&lt;br/&gt;4. Úlgiler ústinde kóbirek islew, sonday-aq, hár qıylı rásmiy emes sıylıqlardıń úlgilerin islep, belsendi paydalanıwshılardı solar arqalı qollap-quwatlaw.
'''Juwapkershilikli túrde jumıs islew hám adminstrator retinde tájiriybemdi jetilistiriw maqsetinde''' Kaa.wikipedia.org tıń adminstratorlıǵına ózimniń kandidatlıǵımdı qoyıp atırman.

Poziciyam: «San emes, sapa!»

Qaraqalpaqsha Wikipedianıń táǵdiri barmaqlarıńızdıń ushında. ([[Paydalanıwshı talqılawı:Janabaevazizbek|talqılaw]]) 11:01, 2024 j. sentyabrdiń 10 (UTC).
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 14:01, 2024 j. sentyabrdiń 10 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Gozzalina|Gozzalina]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Gozzalina|talqılaw]]) 16:11, 2024 j. sentyabrdiń 10 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Doniyor Yóldoshev|talqılaw]]) 01:09, 2024 j. sentyabrdiń 12 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Rabiga Shabatova|Rabiga Shabatova]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Rabiga Shabatova|talqılaw]]) 06:30, 2024 j. oktyabrdiń 23 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Biypona|Biypona]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Biypona|talqılaw]]) 17:24, 2024 j. noyabrdiń 1 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Aysabirlijol|Aysabirlijol]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Aysabirlijol|talqılaw]])[[Paydalanıwshı:Aysabirlijol|Aysabirlijol]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Aysabirlijol|talqılaw]]) 02:26, 2024 j. noyabrdiń 2 (UTC)
# {{Qollayman}} Administrator bolıp saylandıńız degen úmittemen. Kesh bolsa da:) [[Paydalanıwshı:Inosham|Inosham]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|talqılaw]]) 10:02, 2024 j. dekabrdiń 3 (UTC)
# {{Qollayman}} -- [[Paydalanıwshı:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Nurtenge|talqılaw]]) 20:03, 2024 j. dekabrdiń 21 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] kandidatı kerekli dawıstı jıynawına qaramastan dawısqa qoyılǵannan baslap 1 yarım ay ishinde globallıq administratorlarǵa administratorlıq sorawı jiberilmegenligi sebepli paydalanıwshıǵa administratorlıq dárejesi berilmedi / Despite the fact that the candidate [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] collected the necessary votes, the user was not granted the administrative level due to the fact that an administrative request was not sent to global administrators within one and a half months from the date of voting.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:Umarxon III|Umarxon III]] ===
Hámmege sálem! Men Qaraqalpaqsha Wikipediyanıń maqalalar sanı hám sapasın asırıw maqsetinde 2 aydan berli aktiv redaktorlap kelip atırman hám redaktlarım sanı 600 ge jaqınlasqan. Usı waqıtta 127 ta maqala (olar arasında jańa jaratılǵanı da bar), 52 ta ulgi jarattım hám jaratıwdan toqtamayman. Aqırǵı waqıtlarda Qaraqalpaqsha Wikipediyanıń jańa paydalanıwshıları kóbeymekde, usınıń menen birge test betler, enciklopediyalıq áhmiyetke iye bolmaǵan maqalalar da bar. Olardı óshiriw, vandalizmge qarsı gúres, tereńlikti kúsheytiw maqsetinde adminstratorlıqqa óz kandidatımdı qoydım. Húrmet menen, [[Paydalanıwshı:Umarxon III|Umarxon III]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Umarxon III|talqılaw]]) 17:43, 2024 j. iyunnıń 7 (UTC).
=== Qollap-quwatlawshı / Support ===
# {{Qollayman}}. Jaqsı paydalanıwshı. [[Paydalanıwshı:BaxtiyJahon|BaxtiyJahon]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:BaxtiyJahon|talqılaw]]) 14:07, 2024 j. iyunnıń 13 (UTC).
# {{qollayman}}. Bul paydalanıwshı kaawikida talay aktiv hám úlgili. [[Paydalanıwshı:Munavvaroy|Munavvaroy]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Munavvaroy|talqılaw]]) 15:27, 2024 j. iyunnıń 13 (UTC).
=== Qarsı / Oppose ===
# {{Qarsıman}}. Qaraqalpaqsha Wikipedianıń házirgi administratorı hám interfeys administratorı, 10 000nan artıq redaktorlawlar iyesi sıpatında [[Paydalanıwshı:Umarxon III|Umarxon III]] atlı paydalanıwshınıń kaawikide administrator bolıwına qatań qarsıman. Birinshiden, paydalanıwshı qaraqalpaq tilin jaqsı bilmeydi hám jaratqan maqalalarında qáteler oǵırı kóp. Jáne oǵan dawıs beriwshiler kaawikide aktiv emes paydalanıwshılar. Bul kandidat talqılaw betlerine jazsa da, kaawikidiń aktiv paydalanıwshıları oǵan ótken 7 kún dawamında dawıs bermedi. Men oǵan qaraqalpaq tilin jaqsı úyrenip, keyinlew qaytadan háreket etip kóriwin másláhát etemen. / &lt;br&gt; As a current admin and interface admin of kaawiki and as an user with more than 10 000 edits, I am against of this candidate with user name [[Paydalanıwshı:Umarxon III|Umarxon III]]. At first, he doesn't know Karakalpak language very well and many of his articles are with mistakes. At second, the two supporters are not active in kaawiki, active kaawiki users don't support him during last 7 days, even he asked them in their talk pages. I advice him to learn Karakalpak language deeper and try later. [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 16:19, 2024 j. iyunnıń 13 (UTC)
# {{Qarsıman}} [[Paydalanıwshı:Aysabirlijol|Aysabirlijol]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Aysabirlijol|talqılaw]])[[Paydalanıwshı:Aysabirlijol|Aysabirlijol]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Aysabirlijol|talqılaw]]) 02:27, 2024 j. noyabrdiń 2 (UTC)
===  Nátiyje / Result ===
[[Paydalanıwshı:Umarxon III|Umarxon III]] kandidatı Qaraqalpaqsha Wikipedia joybarınıń belsendi paydalanıwshıları tárepinen qollap-quwatlanbadı / 
The candidate of [[Paydalanıwshı:Umarxon III|Umarxon III]] was not supported by active users of the Karakalpak Wikipedia project.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] ===
Assalawma áleykum! Qaraqaqalpaqsha Wikipedianıń aktiv paydalanıwshıları. Men [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] atı astında 1 jıl 8 ay waqıttan beri qaraqalpaqsha wikipediaǵa úles qosıp kiyatırman. Usı waqıtqa shekem 1500 den aslam ózgeris kirittim. Qaraqalpaqsha wikipediadaǵı maqalalardıń sapasın elede asırıw, enciklopediyalıq áhmiyetke iye bolmaǵan maqalalardı óshiriw, tereńlikti kúsheytiw maqsetinde adminstratorlıqqa óz kandidatımdı qoydım. Eger meni Adminstator bolıwǵa ılayıq kórseńiz maǵan dawıs beriń
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Rabiga Shabatova|Rabiga Shabatova]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Rabiga Shabatova|talqılaw]]) 12:52, 2024 j. apreldiń 22 (UTC)
# {{Qollayman}} Daniyardıñ islep atirg'an shólkemlestiriw jumislari hám bar belsendiligi ushin qollap-quwatlayman. Tez arada onnan elede jaqsi nátiyjelerdi kútip qalaman. (Administratorliq lawazimnan paydalanip shegaradan ótiwshilik yamasa basqa til wikipediasin Qaraqalpaqsha Wikipedia hám sondagi iyelep turgan lawazimi arqali óz paydasi ushin ámelde qollanbaydi dep isenim bildiremen.)[[User:Inosham|&lt;span style=&quot;font-family: Lucida Calligraphy&quot;&gt;&lt;b style=&quot;color: #7A69B8&quot;&gt;Inabat&lt;/b&gt;&lt;b style=&quot;color:#191970&quot;&gt;Allanova&lt;/b&gt;&lt;/span&gt;]] [[Image:Bouncywikilogo.gif|25px]][[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|&lt;sup&gt;talqılaw&lt;/sup&gt;]] هىخساشة 00:10, 2024 j. apreldiń 24 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Biypona|Biypona]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Biypona|talqılaw]]) 06:11, 2024 j. apreldiń 24 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Gozzalina|Gozzalina]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Gozzalina|talqılaw]]) 16:16, 2024 j. apreldiń 26 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Esemuratova Shaxnoza|Esemuratova Shaxnoza]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Esemuratova Shaxnoza|talqılaw]]) 06:13, 2024 j. apreldiń 27 (UTC)
# {{Qollayman}}. [[Paydalanıwshı:Kagansky|Kagansky]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Kagansky|talqılaw]]) 11:44, 2024 j. apreldiń 29 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Laziz Baxtiyorov|Laziz Baxtiyorov]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Laziz Baxtiyorov|talqılaw]]) 11:46, 2024 j. apreldiń 29 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] 6 ayǵa waqtınshalıq administrator etip saylandı / [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] is granted a temporary adminship.
}}</text>
      <sha1>5g9ipehdjditkfmnwf6upnebohpsajo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120582</id>
      <parentid>120580</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T17:50:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <origin>120582</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4776" sha1="h0ctzazldmwxybu9tna94xu0f6aw6te" xml:space="preserve">{{Administraciya}}
{{arxivler|
&lt;center&gt;[[Wikipedia:Administratorlardı saylaw/Arxiv 2008|2008]] – [[Wikipedia:Administratorlardı saylaw/Arxiv 2022|2022]] – [[Wikipedia:Administratorlardı saylaw/Arxiv 2023|2023]] – [[Wikipedia:Administratorlardı saylaw/Arxiv 2024|2024]] – [[Wikipedia:Administratorlardı saylaw/Arxiv 2025|2025]]
&lt;inputbox&gt;
type=fulltext
prefix=Wikipedia:Administratorlardı saylaw/
width=20
searchbuttonlabel=Usınıslardı izlew
&lt;/inputbox&gt;&lt;/center&gt;
}}
{{Wikipedia:Administratorlardı saylaw/Talaplar}}
== Kandidattı saylawǵa qoyıwǵa mısal ==
&lt;pre&gt;
== [[Paydalanıwshı:Kandidat atı|Kandidat atı]] ==
Kommentariy
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} Kommentariy.  ~~~~

==== Qarsı / Oppose ====
# {{Qarsıman}} Kommentariy.  ~~~~
====  Nátiyje / Result ====
&lt;/pre&gt;
== Kandidatlar / Candidates ==

== Aldınǵı nátiyjeler / Previous results ==
{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ===
Assalawma áleykum, men Azizbek. Ótkende usı jerde administratorlıqqa usınǵan saylaw nátiyjelerin metaǵa jibere almay qalıp edim.&lt;br/&gt;
Sonlıqtan, Qaraqalpaqsha Wikipedianıń administratorlıǵı ushın qaytadan kandidatlıǵımdı qoyıp atırman.&lt;br/&gt;
Aldın atap ótken islerimdi (tómende kórsetilgen) islep kelmektemen hám dawam etemen. Házirgi waqıtta [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] paydalanıwshı atı menen Qaraqalpaqsha Wikipediadaǵı 800ge jaqın betti +3000 ret redaktorladım. [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Janabaevazizbek|talqılaw]]) 10:46, 2025 j. yanvardıń 19 (UTC)
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} -- [[Paydalanıwshı:Jahongir t|Jahongir t]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Jahongir t|talqılaw]]) 12:16, 20.01.2025 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Gozzalina|Gozzalina]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Gozzalina|talqılaw]]) 08:11, 2025 j. yanvardıń 20 (UTC)
# {{Qollayman}}  -  [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 10:07, 2025 j. yanvardıń 20 (UTC)
# {{Qollayman}}  -  [[Paydalanıwshı:Bekan88|Bekan88]] 19:48, 2025 j. yanvardıń 20 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Doniyor Yóldoshev|talqılaw]]) 16:24, 2025 j. yanvardıń 20 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] 6 ayǵa waqtınshalıq administrator etip saylandı / [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] is granted a temporary adminship.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] ===
Assalawma áleykum. 2024-jılı sentyabr ayında administratorlıq wákilligimiz juwmaqlanǵan edi hám arada biraz dem aldıq. Endi sayttaǵı qáte-kemshiliklerdi tuwrılap otırıw ushın administratorlıq huqıqın sorayman. Búgingi kúnge shekem [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] paydalanıwshı atı menen Qaraqalpaqsha Wikipediada tómendegi kórsetkishlerge eristim yamasa úles qostım: &lt;br&gt;
a) Qaraqalpaqsha Wikipediada 14000nan aslam redaktorlaw;&lt;br&gt;
b) translatewiki.net joybarında 6400den aslam awdarma;&lt;br&gt;
c) Wikisózlik joybarın tolıq kóriniste ashıw.&lt;br&gt;
Aldaǵı maqsetler:&lt;br&gt;
1. Qaraqalpaqsha Wikipedia saytınıń CLDR platformasına baylanıslı jerlerin jergiliklestiriwdi dawam etiw;&lt;br&gt;
2. Jańa paydalanıwshılarǵa járdem beriw;&lt;br&gt;
3. kaa.wikipedia.org interfeysin ıqshamlastırıw. &lt;br&gt;
[[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 01:31, 2024 j. dekabrdiń 3 (UTC)
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}}[[Paydalanıwshı:Inosham|Inosham]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|talqılaw]]) 10:00, 2024 j. dekabrdiń 3 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Doniyor Yóldoshev|talqılaw]]) 10:39, 2024 j. dekabrdiń 3 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Bekan88|Bekan88]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bekan88|talqılaw]]) 22:06, 2024 j. dekabrdiń 4 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Janabaevazizbek|talqılaw]]) 07:17, 2024 j. dekabrdiń 7 (UTC)
# {{Qollayman}} -- [[Paydalanıwshı:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Nurtenge|talqılaw]]) 06:18, 2024 j. dekabrdiń 21 (UTC)
# {{Qollayman}} -- [[Paydalanıwshı:Jahongir t|Jahongir t]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Jahongir t|talqılaw]]) 12:16, 20.01.2025 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 2 jılǵa waqıtsha administrator etip saylandı / [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] is granted a temporary adminship for 2 years.
}}</text>
      <sha1>h0ctzazldmwxybu9tna94xu0f6aw6te</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120586</id>
      <parentid>120582</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:04:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>120586</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4898" sha1="t72mtps7jlczsxrna6q4uf907ngmav8" xml:space="preserve">{{Administraciya}}
{{arxivler|
&lt;center&gt;[[Wikipedia:Administratorlardı saylaw/Arxiv 2008|2008]] – [[Wikipedia:Administratorlardı saylaw/Arxiv 2014|2014]] – [[Wikipedia:Administratorlardı saylaw/Arxiv 2015|2015]] – [[Wikipedia:Administratorlardı saylaw/Arxiv 2022|2022]] – [[Wikipedia:Administratorlardı saylaw/Arxiv 2023|2023]] – [[Wikipedia:Administratorlardı saylaw/Arxiv 2024|2024]] – [[Wikipedia:Administratorlardı saylaw/Arxiv 2025|2025]]
&lt;inputbox&gt;
type=fulltext
prefix=Wikipedia:Administratorlardı saylaw/
width=20
searchbuttonlabel=Usınıslardı izlew
&lt;/inputbox&gt;&lt;/center&gt;
}}
{{Wikipedia:Administratorlardı saylaw/Talaplar}}
== Kandidattı saylawǵa qoyıwǵa mısal ==
&lt;pre&gt;
== [[Paydalanıwshı:Kandidat atı|Kandidat atı]] ==
Kommentariy
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} Kommentariy.  ~~~~

==== Qarsı / Oppose ====
# {{Qarsıman}} Kommentariy.  ~~~~
====  Nátiyje / Result ====
&lt;/pre&gt;
== Kandidatlar / Candidates ==

== Aldınǵı nátiyjeler / Previous results ==
{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ===
Assalawma áleykum, men Azizbek. Ótkende usı jerde administratorlıqqa usınǵan saylaw nátiyjelerin metaǵa jibere almay qalıp edim.&lt;br/&gt;
Sonlıqtan, Qaraqalpaqsha Wikipedianıń administratorlıǵı ushın qaytadan kandidatlıǵımdı qoyıp atırman.&lt;br/&gt;
Aldın atap ótken islerimdi (tómende kórsetilgen) islep kelmektemen hám dawam etemen. Házirgi waqıtta [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] paydalanıwshı atı menen Qaraqalpaqsha Wikipediadaǵı 800ge jaqın betti +3000 ret redaktorladım. [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Janabaevazizbek|talqılaw]]) 10:46, 2025 j. yanvardıń 19 (UTC)
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} -- [[Paydalanıwshı:Jahongir t|Jahongir t]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Jahongir t|talqılaw]]) 12:16, 20.01.2025 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Gozzalina|Gozzalina]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Gozzalina|talqılaw]]) 08:11, 2025 j. yanvardıń 20 (UTC)
# {{Qollayman}}  -  [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 10:07, 2025 j. yanvardıń 20 (UTC)
# {{Qollayman}}  -  [[Paydalanıwshı:Bekan88|Bekan88]] 19:48, 2025 j. yanvardıń 20 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Doniyor Yóldoshev|talqılaw]]) 16:24, 2025 j. yanvardıń 20 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] 6 ayǵa waqtınshalıq administrator etip saylandı / [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] is granted a temporary adminship.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] ===
Assalawma áleykum. 2024-jılı sentyabr ayında administratorlıq wákilligimiz juwmaqlanǵan edi hám arada biraz dem aldıq. Endi sayttaǵı qáte-kemshiliklerdi tuwrılap otırıw ushın administratorlıq huqıqın sorayman. Búgingi kúnge shekem [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] paydalanıwshı atı menen Qaraqalpaqsha Wikipediada tómendegi kórsetkishlerge eristim yamasa úles qostım: &lt;br&gt;
a) Qaraqalpaqsha Wikipediada 14000nan aslam redaktorlaw;&lt;br&gt;
b) translatewiki.net joybarında 6400den aslam awdarma;&lt;br&gt;
c) Wikisózlik joybarın tolıq kóriniste ashıw.&lt;br&gt;
Aldaǵı maqsetler:&lt;br&gt;
1. Qaraqalpaqsha Wikipedia saytınıń CLDR platformasına baylanıslı jerlerin jergiliklestiriwdi dawam etiw;&lt;br&gt;
2. Jańa paydalanıwshılarǵa járdem beriw;&lt;br&gt;
3. kaa.wikipedia.org interfeysin ıqshamlastırıw. &lt;br&gt;
[[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 01:31, 2024 j. dekabrdiń 3 (UTC)
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}}[[Paydalanıwshı:Inosham|Inosham]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|talqılaw]]) 10:00, 2024 j. dekabrdiń 3 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Doniyor Yóldoshev|talqılaw]]) 10:39, 2024 j. dekabrdiń 3 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Bekan88|Bekan88]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bekan88|talqılaw]]) 22:06, 2024 j. dekabrdiń 4 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Janabaevazizbek|talqılaw]]) 07:17, 2024 j. dekabrdiń 7 (UTC)
# {{Qollayman}} -- [[Paydalanıwshı:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Nurtenge|talqılaw]]) 06:18, 2024 j. dekabrdiń 21 (UTC)
# {{Qollayman}} -- [[Paydalanıwshı:Jahongir t|Jahongir t]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Jahongir t|talqılaw]]) 12:16, 20.01.2025 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 2 jılǵa waqıtsha administrator etip saylandı / [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] is granted a temporary adminship for 2 years.
}}</text>
      <sha1>t72mtps7jlczsxrna6q4uf907ngmav8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Doktor Foks effekti</title>
    <ns>0</ns>
    <id>9204</id>
    <revision>
      <id>120598</id>
      <parentid>119302</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:08:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120598</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1584" sha1="9gu05nkoyhhm4hgyi3o0dntaoab6t0a" xml:space="preserve">
[[Fayl:Professor.PNG|thumb|Doktor Foks effekti]]
Doktor Foks effekti — psixologiyalıq effekt bolıp, bunda lekciyanı tıńlap atırǵan auditoriyaǵa, temaǵa ulıwma baylanıslı bolmaǵan hám kereksiz bolǵan maǵlıwmatlardı, oqıtıwshınıń ekspressivligi hám basqalardı isendiriw qábiliyeti menen, temadaǵı maǵlıwmatlar haqıyqattan da sondaylıǵına isendiriw esaplanadı. &lt;ref name=&quot;Education&quot;&gt;Donald H. Naftulin, M.D., John E. Ware, Jr., and Frank A. Donnelly [https://web.archive.org/web/20080209144510/http://www.er.uqam.ca/nobel/r30034/PSY4180/Pages/Naftulin.html «The Doctor Fox Lecture: a Paradigm of Educational Seduction»] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080209144510/http://www.er.uqam.ca/nobel/r30034/PSY4180/Pages/Naftulin.html |date=2008-02-09 }} ''Journal of Medical Education'', vol. 48, July 1973, p. 630-635 {{ref-en}}&lt;/ref&gt;

1970-jılda, Kaliforniya universiteti studentleri arasında tájiriybe ótkiziledi. Ózin doktor Foks dep tanıstırǵan bir aktyor, lekciyanı tıńlap atırǵan studentlerge, temaǵa ulıwma jat hám keri bolǵan maǵlıwmatlardı, óz aktyorlıq qábiliyeti menen sonday túsintiredi, auditoriyada otırǵan studentler rastan da olarǵa ótilgen tema sondaylıǵı hám barlıq maǵlıwmatlar tuwrı ekenligine isengen.&lt;ref&gt;Deborah J. Merritt. «[https://law.bepress.com/cgi/viewcontent.cgi?article=9171&amp;context=expresso Bias, the Brain, and Student Evaluations of Teaching]», ''St. John's Law Review'' 82 (2008):235-287, проверено 2008-10-01. {{ref-en}}&lt;/ref&gt;

== Derek ==
{{Derekler|2}}</text>
      <sha1>9gu05nkoyhhm4hgyi3o0dntaoab6t0a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cezar shifri</title>
    <ns>0</ns>
    <id>9208</id>
    <revision>
      <id>120417</id>
      <parentid>119141</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:39:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120417</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1542" sha1="o2d9cv54uy8mmyhuijy23x9lgea35uh" xml:space="preserve">[[Fayl:Caesar cipher left shift of 3.svg|thumb|Cezar shifrı(jılısıw shepke-3)]]'''Cezar shifrı''' ([[Cezar]] kodı dep te ataladı) -  házirgi kúndegi eń ataqlı hám ápiwayı shifrlaw usıllarınan biri.

Cezar shifrı — almastırıw shifrları túrine kirip, onda ashıq tekstdegi hár bir hárip, álipbedegi shep yamasa oń tárepdegi turaqlı sanı bolǵan basqa hárip menen almastırıladı. Mısalı, '''jılısıw ońǵa-3''' ke teń bolǵanda, A hárıbi D hárıbine, B háribi bolsa E hárıbine,  C háribi F háribine almasadı. (Ingliz álippesi boyınsha almasıltırıldı)

Áyyemgi Rim tariyxshı hám jazıwshısı Gay Svetoniy Trankvilldıń «Cezardıń ómiri haqqında» shıǵarmasında jazılıwınsha, bul shifrlaw usılınan Cezar waqtında paydalanıw baslanǵan hám usınıń sebepinen ol Cezar atın alǵan. Sarkarda kóplegen jasırın hújjet hám xatların jazıwda bul shifrlaw usılınan paydalanǵan.

== Qaraqalpaq álipbesinde Cezar shifrın qollanılıw ==
1.Aa  2.Áá  3.Bb  4.Dd  5.Ee  6.Ff 7.Gg  8.Ǵǵ  9.Hh 10. Xx  11.Íı  12.Ii  13.Jj  14.Kk  15.Qq  16.Ll  17.Mm  18.Nn  19.Ńń  20.Oo 21.Óó  22.Pp  23.Rr  24.Ss  25.Tt  26.Uu  27.Úú  28.Vv  29.Ww  30.Yy  31.Zz  32.Cc  33.Shsh  34.Chch

Jılısıw ońǵa-3

'''Cezar shifrında jazılǵan tekset''': Ndudndńtdn vqńq cqńqtǵgqdúkód odndńd ldchkt, rókp udcdlńdóqlkckód sch yńǵúqpqchgq nrúkp!

'''Mánisi''': Qaraqalpaq tili Wikipediasına maqala jazıp, onıń rawajlanıwına óz úlesińizdi qosıń!

== Derek ==</text>
      <sha1>o2d9cv54uy8mmyhuijy23x9lgea35uh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Djibuti</title>
    <ns>0</ns>
    <id>9611</id>
    <revision>
      <id>120591</id>
      <parentid>113859</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:07:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (23) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120591</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8335" sha1="lzyimksb29p1120hpvn1tza23jeiaal" xml:space="preserve">''Bul terminniń basqa da mánisleri bar. Qarańız: [[Djibuti (mánisleri).]]''

Djibuti, Djibuti Respublikası (Republigue de Djibouti) — Afrikanıń arqa-shıǵısındaǵı mámleket. Maydanı 23,4 mıń km2. Xalqı 988 mıń adam (2020 ). Paytaxtı — Djibuti qalası. Basqarıw tárepten Djibuti rayonı hám 4 okrugqa bólinedi.

== Mámleketlik basqarıw principi ==
Djibuti — respublika. Ámeldegi Konstituciyası 1992-jıl 15-sentyabrde kúshke kirgen. Mámleket baslıǵı — prezident (1999-jıldan Ismoil Umar Gellex). Nızam shıǵarıwshı hákimiyatı — bir palatalı parlament — Millet jıynalısı. Atqarıwshı hákimiyatı — prezident hám húkimet (ministrler keńesi).

== Tábiyatı ==
Djibuti aymaǵı arqa-batısta Adan qoltıǵına tutas, jaǵaları onsha bóleklenbegen. Birden-bir iri qoltıǵı — Tajura mámleket aymaǵına 58 km kirip baradı. Jer maydanında keń tawlı jaylar hám lavaizlari qalǵan tómen platolar ushırasıp turadı, óshken vulkanlardıń konusları kózge taslanadı. Arqa-shıǵısta Danakil taw dizbeginiń etekleri (Muso Ali shıńı, 2022 m — mámlekettiń eń biyik noqatı) jaylasqan; Djibuti aymaǵınıń Tajura qoltıǵınan batıs hám qublasındaǵı bólegi Afar batıǵı sheńberinde. Mámlekettiń oraylıq bólegin taslaq, qumlı yamasa topıraqlı oypatlıqlar iyeleydi, olardıń pás jaylarında shor kól kóp. Bul kóldiń eń úlkeni teńiz júzesinen 153 m tómendegi Assal kóli bolıp tabıladı.

Íqlımı tropikalıq, qurǵaq, ıqlım. Yanvardıń ortasha temperaturası 27°, iyul ayında 35°. Jawın júdá kem jawadı: jılına Assal kóli jaǵasında 45 mm den Djibuti qalası átirapında 130 mm ge shekem. Turaqlı aǵatuǵın dáryaları joq. Ósimlik qaplamı shól hám yarım shólge tán kók ot hám putalardan ibarat. Danakil dizbegi shıńlarında hám samalǵa qarsı janbawırlarında qara arsha aǵashı, zeytun terekleri, mimoza hám akas ósetuǵın siyrek ormanlar, oazislerde palmalar ushıraydı. Haywanat dúnyası nashar: voxalar átirapında iri sút emiziwshilerden oriks kiyikleri, sırtlan, shaǵal, ormanlarda meshinler jasaydı. Jaǵaǵa jaqın suwlarında balıq kóp. Milliy baǵları: Day, Maskali-Mussha.

== Xalqı ==
Xalqınıń 90% ke jaqını kushit tillerinde sóylesiwshi xalıqlardan: arqa hám arqa-batısta afarlardan, qublasında hám qubla-shıǵısta issa, ishaq hám gadaburslardan ibarat. Paytaxtta tiykarınan issalar, evropalıq (francuz, italyan, grek) lar hám arablar jasaydı. Rásmiy tili — arab hám francuz tilleri. Túpkilikli jay xalıqtıń kópshiligi islamnıń sunniy mazhabına, evropalıqlar xristian dinine, afarlardıń bir bólegi jergilikli dástúriy dinge sıyınadı. Qala xalqı — 81%. Iri qalaları: Djibuti, Dikkil, Ali-Sabiye, Tajura, Obok.

== Tariyxı ==
Djibuti aymaǵında saqlanıp qalǵan irrigaciya imaratlarınıń qaldıqlarına qaraǵanda, xalıq áyyemgi zamanlarda dıyqanshılıq penen shuǵıllanǵan. Eramızǵa shekemgi III ásirde bul jerge hind, grek, parsı sawdagerleri hám Qubla Arabstan arabları kele baslaǵan. VII ásir islam dini tarqalıwı qatnası menen Djibuti arab musulman sultanlarına ǵárezli bolıp qalǵan. XVI ásirde Somali yarım ataw portugal, túrk hám jergilikli xalıq arasındaǵı kúshli urıslar maydanına aynalǵan waqıtta Djibuti portugallar hákimiyatın baǵındırıwǵa ótti. XVII ásirde taǵı arablar basshılıǵı ornatıldı. Túpkilikli jay xalıq kóshpeli turmıs keshirgen. Basqarıwshılar hám sawda-satıq siyasiy toparı arablar bolǵan.

XIX ásir ortalarında Suvaysh kanalı qurılısı múnásibeti menen Evropa mámleketleri Djibutidi qolǵa kirgiziwge umtıldı. 1832-jılda Franciya Djibuti aymaǵınıń bir bólegin iyelep aldı. Kanal ashılǵannan keyin (1869), Djibutidiń áhmiyeti jáne de astı. 1881-1885-jıllarda Franciya az-azdan pútkil Djibutidi ózine baǵındırıwǵa ótkerdi hám házirgi Djibuti qalasın qura basladı. 1887-jılda Franciya jergilikli sultanlar menen bir qansha shártnamalar dúziw arqalı bul jerdi óz koloniyasına aylandırdı jáne onıń baylıqların ózlestiriwge kiristi, Djibuti qalasın Qızıl teńiz jaǵasındaǵı áhmiyetli sawda portına aylandırdı. Bul jerde iri áskeriy teńiz bazası qurıldı. 1896-1946-jıllarda mámleket Franciya Somalisi atı menen atalıp keldi.

1946-jılda ol Franciyanıń &quot;teńiz artı aymaǵı&quot; dep daǵaza etildi. 1967-jılda Franciyanıń Afar hám issalar aymaǵı atın aldı. Djibuti xalqı ǵárezsizlik ushın kúsh berip gúresti. Bul gúreste xalıqtıń barlıq siyasiy toparları birlesti. Djibuti azatlıǵı háreketi dep atalǵan jasırın shólkem dúzildi. 1975-jılda issa hám afar xalıqlarınıń siyasiy shólkemleri óz-ara birlespe dúzip, haqıyqıy ǵárezsizlik ushın gúresti kúsheytti. Aqır-aqıbette, Franciya 1977-jılda Djibutige ǵárezsizlik beriwge májbúr boldı hám ol Djibuti Respublikası dep ataldı. Djibuti — 1977-jıldan BMSh aǵzası. Milliy bayramı — 27-iyun — Ǵárezsizlik kúni (1977).

== Siyasiy partiyaları hám kásiplik awqamları ==
Rawajlanıw ushın xalıq birligi, húkimran partiya, 1979-jılda dúzilgen; Demokratiyalıq jańalanıw partiyası, 1992-jıldan ashıq iskerlik júrgizedi; Birlik hám demokratiyanı qayta tiklew frontı, 1991-jıl tiykar salınǵan. Kásiplik awqamları orayı — Miynet ulıwma birlespesi 1992-jıl Djibuti miynetkeshleri ulıwma birlespesi ornında dúzilgen.

== Ekonomikası ==
Djibuti shetten azıq-awqat, sanaat buyımları, ásbap-úskene hám basqalar aladı. Shetke gósh, tiri qaramal, sherim hám shiyki teri shıǵaradı. Sawda-satıqtaǵı tiykarǵı klientleri: Franciya, Efiopiya, Italiya, Yaponiya, Keniya. Pul birligi — Djibuti franki.

== Xojalıǵı hám sanaatı ==
BMSh klassifikaciyasına qaray Djibuti — ekonomikalıq tárepten salıstırǵanda az rawajlanǵan mámleketler qatarına kiredi. Jalpı milliy ónimde xizmet kórsetiw tarmaǵı ortasha 77%, sanaat hám qurılıs 17%, awıl xojalıǵı 3% ti quraydı. Awıl xojalıǵınıń tiykarǵı baǵdarı — kóshpeli hám yarım kóshpeli shárwashılıq bolıp tabıladı. Awıl xojalıǵı eginlerin jetistiriwge jaramlı jerler 6 mıńnan kóbirek. Djibuti hár jılı azıq-awqat ónimleriniń 90% ten kóbin shetten keltiredi.

Balıqshılıq, merwert, korall, bulut (suw jániwarı) tutıw, teńiz suwın puwlatıp duz alıw rawajlanǵan. Tiykarǵı awıl xojalıǵı eginleri — kofe, xurma, miywe hám palız eginleri. Jalpı ishki ónimniń 2,4% tin beretuǵın sanaat azıq-awqat ónimleri, kánshilik buyımları, qurılıs buyımların óndiriwshi mayda kárxanalardan, mexanika hám tigiwshilik ustaxanalarınan ibarat. Elektr stanciyalar, neft kompaniyaları, transport (tolıq emes) hám baylanıs, mineral suw zavodı, sút zavodı hám aralaspa jem zavodı mámleketke qaraslı bolıp tabıladı. 1 jılda ortasha 176 mln. kvt/saat elektr energiyasın islep shıǵaradı.

== Transportı ==
Transport — mámleket ekonomikasınıń eń rawajlanǵan tarmaǵı. Jaqsı úskenelengen keme ońlaw kárxanaları bolǵan Jibuti portı Hind okeanı háwiziniń batıs bólegindegi eń áhmiyetli portlardan biri bolıp tabıladı. Jılına 2,5 mln. tonna júk qabıl etip alınadı hám jónetiledi. Temirjol uzınlıǵı — 106 km, avtomobil jolları uzınlıǵı — 3,1 mıń km, sonnan 281 km qattı qatlamlı.

== Mádeniyatı ==
Djibutide birden-bir pullı bilimlendiriw sisteması engizilgen. Bul sistema baslanǵısh hám tolıqsız orta mekteplerdi, 3 liceydi óz ishine aladı. Joqarı oqıw orınları joq. Joqarı ilimiy-texnika institutında (1979-jılda dúzilgen) Djibuti tábiyatı, tábiyiy rezervleri, arxeologiyası hám dástúriy mádeniyatın úyreniw jumısları alıp barıladı. Háptelik húkimet gazeası — &quot;Revey de Jibuti&quot; (&quot;Djibutidiń oyanıwı&quot;), &quot;Nason de Jibuti&quot; (&quot;Jibuti xalqı&quot;) háptenaması, &quot;Jibuti ojurdyui&quot; (&quot;Búgingi Jibuti&quot;) jurnalı hám &quot;Karfur afriken&quot; (&quot;Afrika kóshe kesilispesi&quot;) katolik jurnal baspa etiledi. Djibuti informaciya agentligi 1979-jıl dúzilgen. Djibuti radio esittiriw hám televideniesi húkimet qadaǵalawında; 1956-jıl tiykar salınǵan.

{{Afrika}}

[[Kategoriya:Mámleketler]]
[[Kategoriya:Afrika mámleketleri]]</text>
      <sha1>lzyimksb29p1120hpvn1tza23jeiaal</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dominikana</title>
    <ns>0</ns>
    <id>9616</id>
    <revision>
      <id>120600</id>
      <parentid>113867</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:08:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (16) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120600</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14243" sha1="cre9w3e4zjbgkf6wfi5sxzcwt8ybf02" xml:space="preserve">'''Dominikana Respublikası''' (ispansha: República Dominicana) paytaxtı — [[Santo Domingo]] qalası. [[BMSh]] aǵzası. Úlken Antil atawları toparındaǵı Gaiti atawdıń shıǵıs bóleginde jaylasqan mámleket. Maydanı 48,4 mıń km2. Xalqı 8,5 mln. adam (1999). Pul birligi — Dominikana pesosi. Basqarıw tárepten 29 wálayat hám 1 milliy okrugqa bólinedi.

== Mámleketlik basqarıw principi ==
Dominikana Respublikası — respublika. Ámeldegi Konstituciyası 1966-jıl 28-noyabrde qabıl etilgen; 1994-jıl ózgerisler kirgizilgen. Mámleket hám húkimet baslıǵı — prezident, ol ulıwma dawıs beriw jolı menen 4 jıl múddetke saylanadı. Nızam shıǵarıwshı hákimiyattı Milliy kongress (parlament) ámelge asıradı. Parlamenttiń eki palatası — senat hám deputatlar palatası ulıwma dawıs beriw jolı menen 4 jıl múddetke saylanadı. Atqarıwshı hákimiyattı prezident tárepinen tayınlanatuǵın húkimet ámelge asıradı.

== Tábiyatı ==
Dominikana Respublikasınıń jaǵaları kóplegen qoltıqlar menen bóleklengen. Aymaǵınıń yarımınan kóbi taw menen qorshalǵan. Oraylıq bóleginde Kordilyera-Sentral (Duarte tawı, uzınlıǵı 3175 m ge shekem), arqasında Kordilyera-Septentrional (uzınlıǵı 1249 m ge shekem), shıǵısta Kordilyera-Oryental (uzınlıǵı 701 m ge shekem) dizbekleri bar. Qubla jaǵası qasındaǵı Saona, Katalina, Beata atawları da Dominikana Respublikasına qaraydı. Tawlar aralıǵındaǵı Sibaova Vega-Real oypatlıǵınıń topıraǵı oǵada ónimli bolıp, onda awıl xojalıǵı óniminiń kóp bólegi jetistiriledi, awıl xalqınıń kópshiligi jasaydı. Dominikana Respublikasındaǵı vulkanlar sóńgen bolsa da, biraq tez-tez jer silkiniw bolıp turadı.

Íqlımı — tropikalıq, passatlı ıqlım. Oypatlıqlarda ortasha aylıq temperatura 25-27°, tawlarda bunnan 10-12° salqınlaw. Jılına 1000-2000 mm jawın jawadı, tropikalıq dawıllar bolıp turadı. Tawlardan baslanatuǵın dáryalar mámleketti bastan ayaq kesip ótedi. Iri dáryalarda keme qatnaydı. Tawlar tropikalıq orman, savanna hám putalıqlar menen qorshalǵan. Qımbat bahalı aǵash alınatuǵın terek túri kóp. Mineral bulaqlar bar. Milliy baǵları: Arman-do-Bermudes, Del-Este, Los-Aytises.

== Xalqı ==
Xalqınıń tiykarǵı bólegi dominikanlar, olardıń 73% ispan-nef gibridleri, 11% negrler, 15% aq deneliler bolıp tabıladı. Rásmiy tili — ispan tili. Xalqınıń kóbisi katolikler. 60% ten artıq xalıq qalalarda jasaydı.

== Tariyxı ==
Bul jerde XV ásir aqırına shekem tuqımgershilik basqıshındaǵı indeyc qáwimleri: siboney, árebek, tayno, karib sıyaqlılar jasaǵan. Kópshilik qáwimler otırıqshı ómir keshiretuǵın edi, siboneylar ańshılıq penen shuǵıllanatuǵın edi. 1492-jılda X. Kolumb atawǵa kelgeninde onı Ispaniyaǵa uqsatıp, Espanola dep atadı. Árebek qáwimine tiyisli tain indeycleri bolsa onı Gaiti dep ataytuǵın edi. Jergilikli xalıq awır miynet hám jabayı mámile aqıbetinde qırılıp ketti. Sonda ispanlar qońsılas atawlardan hám Afrikadan qullardı alıp kelip, qumshekerqamıszarlarda, shárwashılıq hám altın kánlerinde isletiwge kiristi. XVI ásir aqırı hám XVII ásir baslarında [[Franciya]] menen [[Ullı Britaniya]] atawdı iyelewge háreket ete basladı. 1697-jıl Risvik kelisim shártnamasına qaray Espanola atawdıń batıs bólegi (házirgi Gaiti aymaǵı) Franciyaǵa tapsırıldı hám Santo-Domingo dep atala basladı, shıǵıs bólegi (házirgi Dominikana Respublikası aymaǵı) [[Ispaniya]] qol astında qaldı. 1795-jıl ispanlar atawdıń shıǵıs bólegin de Franciyaǵa tapsırdı. 1804-jılda ǵárezsizlik ushın gúres nátiyjesinde francuzlar atawdan quwıp shıǵarıldı hám Gaiti mámleketi dúzildi. 1844-jıl Santo-Domingo azatlıqqa erisip, Dominikana Respublikası dep ataldı. XIX ásir ortalarınan mámleket ekonomikasına shet el qarjısı kire basladı.

1905-jıl AQSh Dominikana Respublikasın tásirge salıp, mámleket bajıxanaların óz qadaǵalawına aldı. 1916-jıl AQSh áskerleri óz siyasatına qarsı kóterilgen kóterilisti bastırıw niyetinde mámleketke bastırıp kirdi hám áskeriy-okkupaciya rejimin ornattı. Bul rejim 1924-jılǵa shekem engizildi. 1930-jıl AQSh taǵı iri monopoliyalar járdeminde R. L. Truxilo hákimiyattı iyeledi. Ol zalım rejimin ornattı. Ekinshi jáhán urısınan keyin Latın Amerikasında milliy azatlıq háreketi kúsheyip, Truxilo rejimine qarsı xalıq háreketi háwij alǵannan keyin, ol burınǵı tárepdarları tárepinen óltirildi (1961). 1962-jıl dekabrdegi saylawda jeńimpaz shıqqan X. Bas húkimet joqarı jaǵına keldi. Ol milliy ekonomikanı bekkemlew, AQSh qa ǵárezlilikti passivlestiriw ilajların ámelge asırdı: agrar reforma ótkeriw, siyasiy hám demokratiyalıq azatlıq haqqında jańa konstituciya qabılladı. 1963-jıl sentyabrde reaksion áskerler X. Bas hákimiyatın awdardı. Mámleketti áskeriy xunta basqara basladı. Ol konstituciyanı biykar etti, barlıq demokratiyalıq partiyalardı qadaǵan etti. 1965-jıl aprel xalıq kóterilisi áskeriy xuntanı awdarıp tasladı. Mámlekette F. Kaamanonıń konstituciya húkimeti dúzildi.

AQSh bolsa óz puqaraların qorǵaw sıltawı menen Dominikana Respublikasına bastırıp kirdi. Áne sonday bir jaǵdayda (1966-jılda) saylaw ótkerildi. Reformistler partiyasınıń basshısı X. Balager 1966-1978-jıllarda prezident bolıp, milliy monopoliya, jer iyeleri hám ruwxaniylerdiń mápin qorǵadı. 1978-jıl 16-mayda oń kúshlerdiń qarsılıǵına qaramastan, revolyuciyalıq partiya kandidatı A. Gusman prezident etip saylandı. 1996-jıl 30-iyundaǵı saylawda bolsa Azatlıq partiyasınıń basshısı Fernandes Reyna jeńiske erisip, prezident lawazımın iyeledi. 2000-jıldan Dominikana Respublikası prezidenti I. R. Mexia Dominges. Dominikana Respublikası — 1945-jıldan BMSh aǵzası. Milliy bayramı — 27-fevral — Ǵárezsizlik kúni (1844).

== Siyasiy partiyaları hám kásiplik awqam birlespeleri ==
Demokratiyalıq integraciya háreketi, 1970-jılda reformistler partiyasınan ajıralıp shıqqan frakciya negizinde dúzilgen; Kiskeyyano (Dominikana) demokratiyalıq partiyası, 1968-jılda dúzilgen; Dominikana kommunistlik partiyası, 1944-jılda tiykar salınǵan; Dominikana azatlıq partiyası, 1973-jılda dúzilgen; Dominikana revolyuciyalıq partiyası, 1939-jılda dúzilgen; Reformist social-xristian partiya, 1986-jılda dúzilgen. Avtonomiya kásiplik awqamları konfederaciyası, 1962-jılda dúzilgen; Miynetkeshler ulıwma kásiplik orayı, 1972-jılda dúzilgen; Dominikana miynetkeshleri milliy konfederaciyası, 1988-jılda dúzilgen.

== Xojalıǵı ==
Dominikana Respublikası — ekonomikalıq tárepten hálsiz agrar mámleket. Jalpı ishki ónimde awıl xojalıǵı, orman xojalıǵı hám balıqshılıqtıń úlesi 15%, sanaattıń úlesi 19,2%. Awıl xojalıǵında mámleket aymaǵınıń 35% ke jaqını paydalanıladı; mámleket jumısshı kúshiniń 50% i sol tarawda bánt. Egislikler mámleket arqadaǵı Sibao hám Vega-Real oypatlıqlarında, qubla jaǵalarda hám oraylıq tegisliklerde jaylasqan. Miynet ónimliligi hám texnika menen qurallanıw tómen dárejede. Tiykarǵı awıl xojalıǵı eginleri: qumshekerqamıs, kakao, banan, temeki. Ishki mútájlik ushın salı, mákke, maniok, batat, yams, lobıya, palız eginleri hám basqalar egiledi. Jaylaw shárwashılıǵı anaǵurlım rawajlanǵan: qaramal, shoshqa, jılqı, qus baǵıladı.

Sanaatı hálsiz, tiykarınan awıl xojalıǵı hám shárwashılıq shiyki ónimin qayta isleytuǵın, azıq-awqat hám toqımashılıq ónimlerin islep shıǵaratuǵın mayda kárxanalardan ibarat. Qant-qumsheker sanaatı durıslaw rawajlanǵan. Ekinshi jáhán urısınan keyin kánshilik tez óse basladı. Boksit, ferronikel qazıp alıw kóbeydi, mıs hám temir rudası, mramor, altın, kobalt, titan qazıp alınadı. Cement, aǵashsazlıq, ximiya, neftti qayta islew kárxanaları bar. 1975-jılda Sanches-Ramires wálayatında Latın Amerikasındaǵı eń úlken altın hám gúmis karyeri iske túsirilgen. 20 erkin ekonomikalıq zonada kiyim-kenshek islep shıǵarıladı. Jılına ortasha 4,6 mlrd. kvt/saat elektr energiya payda etiledi. Keyingi jıllarda shet el turizmi rawajlandı.

== Transportı ==
Mámlekette temirjol uzınlıǵı — 1,6 mıń km, avtomobil jolı uzınlıǵı — 17 mıń km den kóbirek. Tiykarǵı teńiz portları: Santo-Domingo, Puerto-Plata. 6 aeroport, sonday-aq Punta-Kausedoda xalıqaralıq aeroport bar. Dominikana Respublikası shetke qant-qumsheker, ferronikel, altın, gúmis, kofe, kakao, banan, boksit, temeki, miywe hám basqalardı shıǵaradı. Shetten azıq-awqat, mashina hám avtomobiller, elektr ásbap -úskeneleri, mineral tógin, dári-darmaq, janılǵı, paxta keltiredi. Sawda-satıqtaǵı klientleri: AQSh hám Evropa ekonomika jámiyetshiligi mámleketleri.

== Densawlıqtı saqlaw ==
Kópshilik xalıq turmısınıń medicinalıq sanitariya shárayatı qanaatlandırarlı emes. Mámleket byudjetiniń 7% ten densawlıqtı saqlawǵa ajıratıladı. Xalıqtıń júdá az bólegi sociallıq qamsızlandırıw esabına medicinalıq járdemnen paydalanadı. Juqpalı keselliklerden tanosil, ısıtpa-bezgek, tuberkulyoz tarqalǵan. Shıpakerlerdi 2 medicinalıq joqarı oqıw jurtı tayarlaydı.

== Bilimlendiriwi, ilimiy hám mádeniy-aǵartıwshılıq mákemeleri ==
Dominikana Respublikasında 7-11 jastaǵı balalar ushın biypul hám májburiy tálim engizilgen, biraq xalıqtıń yarımınan kóbi sawatsız. Úlken jastaǵılar hám awıl xalqı arasında sawatsızlar ásirese kóp. Mámleket mekteplerinen tısqarı menshikli hám shirkew mektepleri bar. Olardıń hámmesinde tálim mámleket programması tiykarında alıp barıladı. Orta maǵlıwmat alıw ushın baslanǵısh mektepten keyin 3 jıllıq 2-tekshe mektepti de pitkeriw kerek. Keshki mámleket mektepleri sawda, sanaat hám awıl xojalıǵı xızmetkerlerin tayarlaydı. Dominikana Respublikasında 3 universitet, atap aytqanda, Amerikadaǵı eń eski universitetlerden biri — Santo-Domingo universiteti (1538-jılda tiykar salınǵan) bar.

Ilimiy mákemelerinde tiykarınan tariyx, filologiya, medicina tarawlarında izertlew alıp barıladı. Bir neshe menshikli ilimiy mákemeler: Dominikana akademiyası, tariyx akademiyası, bir qatar ilimiy shólkem, jámiyet hám awqamlar bar. Universitet kitapxanası, Milliy hám municipalitet kitapxanaları, milliy muzey (1927), milliy kórkem galereya (1943) bar.

== Baspasózi, radioesittiriw hám telekórsetiwi ==
Dominikana Respublikasında baspa etiletuǵın tiykarǵı gazetlar: &quot;Informason&quot; (&quot;Informaciya&quot;, kúndelik gazeta, 1915-jıldan). &quot;Karibe&quot; (&quot;Karib gazetası&quot;, kúndelik gazeta, 1948-jıldan), &quot;Listin diario&quot; (&quot;Kúndelik beta&quot;, kúndelik gazeta, 1889-jıldan), &quot;Nasional&quot; (&quot;Milliy gazeta&quot;, kúndelik gazeta, 1966-jıldan), &quot;Notisia&quot; (&quot;Xabarnama&quot;, kúndelik keshki gazeta, 1973-jıldan), &quot;Ultima ora&quot; (&quot;Sońǵı saat&quot;, kúndelik keshki gazeta, 1970-jıldan). Baylanıs bas basqarması mámlekettegi radioesittiriw hám telekórsetiwlerdi qadaǵalaydı. &quot;Radio Televison Dominikana&quot; húkimet radio hám telekórsetiw xızmeti bolıp tabıladı. Bir neshe kommerciya radio hám telekórsetiw stanciyaları bar.

== Ádebiyat ==
Ádebiyatı ispan tilinde. XIX ásirde birinshi milliy gimn avtorı F. M. del Monte jańa ádebiyatqa tiykar saldı. Dominikana Respublikasında birinshi milliy roman — M. de X. Galvannıń &quot;Enrikilo&quot; tariyxıy shıǵarması bolıp tabıladı. Ásir aqırına shekem indeycler turmısı ádebiyattıń tiykarǵı teması boldı. Bul dáwirdegi ádebiyat kúshli siyasiy gúres shárayatında rawajlandı. 1930-jılda Truxilo reaksion diktaturasınıń ornatılıwı bir topar aǵartıwshı jazıwshılardı emigrantlıqta jasawǵa májbúr etti. Olardan A. F. Rekena &quot;Mákán dushpanları&quot;, &quot;Órtli jol&quot; romanlarında totalitar basqarmanı áshkara etti. R. Marrero Aristi, X. Bosh dóretpeleri Dominikana Respublikası dıyqanları turmısına baǵıshlandı. E. Inchaustegi Kabral, Pedro Mir, M. del Kabral hám basqalar. Shayırlardıń dóretpelerinde sociallıq narazılıq ideyaları sáwlelendi.

== Arxitektura hám súwretlew kórkem óneri ==
Ispanlar shabıwılınan aldın (XVI ásirge shekem) indeycler kórkem óneri (naǵıs hám ózine tartarlıq gúlalshılıq, zereń ıdıslar, tas hám aǵash butlar) rawajlanǵan. Dáslepki qalalar, atap aytqanda Santo-Domingoǵa tiykar salınǵannan soń, keyingi gotika hám dáslepki Oyanıw usılında hár túrlı ıbadatxanalar, emlewxana, sawda kárxanaları, jámiyetlik hám turar jay ımaratları qurıldı. Santo-Domingodaǵı Torre del Omenaxe saqshı minarası (1503-1507), sobor (1512-1541, arxitektorı R. de Lyendo, L. de Moya), Kasa del Amirante sarayı (1510-1514) hám basqa imaratlar házirge shekem saqlanǵan. Sol dáwirde maqbaralar qurılısı, súwretshilik, músinshilik te payda boldı. Keyinirek arxitektorlıq syujet rawajlandı. Házir de wálayat qalalarında awlaq aǵash jaylar, awıllıq jaylarda aǵash sırıqlı hám tóbesine shat jabılǵan úysheler kóp. 1930-jılǵı dawılda wayran bolǵan Santo-Domingo AQSh arxitekturasına eliklep temir-beton hám aynadan qurıla basladı.

Kolonizatorlik dáwirinde arzıytuǵın súwretlew dóretpeleri jaratılmadı. Jańa dáwir kórkem óneri XX ásirden rawajlandı. Súwretshi hám músinshilerden L. de Sangles, A. Grulon hám A. R. Urdanetalar tariyxıy temada kartina, peyzaj, portretler jarattı. Santo-Domingoda birinshi kórkem mektepke tiykar salınǵannan soń (1908), jas súwretshiler jetilisip shıǵa basladı. Zamanagóy súwretshishilik Amerika hám Evropa modernistlik aǵımları — kubizm (X. M. Kolson), abstraksionizm (P. Xyudiseli), syurrealizm (D. Suro) tásirinde rawajlandı. S. Vosi-Xil, A. Bonilya, X. O. Morellardıń realistlik dóretpeleri jaratıldı. Santo-Domingo milliy kórkem óner mektebi, San-Fransisko-de Makoris hám San-Xuan elegant kórkem óner mektebi, Santyago hám La-Vega plastik kórkem óner mektebi bar.

[[Kategoriya:Mámleketler]]</text>
      <sha1>cre9w3e4zjbgkf6wfi5sxzcwt8ybf02</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dúyshembi</title>
    <ns>0</ns>
    <id>9619</id>
    <revision>
      <id>120621</id>
      <parentid>113880</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:35:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120621</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3566" sha1="92973wi9d6xnnfqf30gq9ih6t7wwnc9" xml:space="preserve">'''Dúyshembi''' — birinshi [[hápte]] kúni [[Grigoriy kalendarı]] boyınsha, ibrahimiyler (evrey-xristian-musılman) esabına kóre ekinshi kún esaplanadı.

'''Dúyshembi''' ([[Parsı tili|parsısha]]) — hápteniń birinshi kúni&lt;ref&gt;[[ÓzME]]. Birinshi bet. Tashkent, 2000-jıl&lt;/ref&gt;. 
{| class=&quot;wikitable centered&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|+ Dúyshembi kúniniń basqa mádeniyat sheńberlerinde isletiliwi
|- style=&quot;background-color:#f8f8f8&quot;
! Til !! atalıwı !! mánisi!! tiyisli esletpeler
|- 
| Latın || dies lunae || Ay kúni || tuwrıdan-tuwrı awdarma 
|- 
| Albansha || E hënë || Ay kúni || tuwrıdan-tuwrı awdarma 
|-
| Italyansha || lunedì || Ay kúni || tuwrıdan-tuwrı awdarma 
|-
| Islandshaa|| mánudagur || Ay kúni || tuwrıdan-tuwrı awdarma 
|-
| Katalansha || dilluns || Ay kúni || tuwrıdan-tuwrı awdarma 
|-
| Qurdsha || Dû Şeme|| ekinshi hafta kúni || tuwrıdan-tuwrı awdarma 
|-
| Ispansha || lunes || Ay kúni || tuwrıdan-tuwrı awdarma 
|-
| Farańsha || lundi || Ay kúni || tuwrıdan-tuwrı awdarma 
|-
| Esperanto || lundo || Ay kúni || roman tillerinen awdarma
|-
| Bengalsha || সোমবার || ekinshi (kún) || tuwrıdan-tuwrı awdarma 
|-
| orta ásir olmonshasıda || mānetag || AY-Kúni || tuwrıdan-tuwrı awdarma 
|-
| Nemisshe || Montag || AY-Kúni || tuwrıdan-tuwrı awdarma 
|-
| Inglis || Monday ||AY-Kúni || tuwrıdan-tuwrı awdarma  
|-
| Mojarsha || hétfő || Jeti  hápte dıń bas kúni || Hafta boshi
|-
| Litvasha || pirmadienis || birinchi kun || tuwrıdan-tuwrı awdarma 
|-
| Estonsha || esmaspäev || birinchi kun || tuwrıdan-tuwrı awdarma 
|-
| Russsha || Понедельник &lt;br /&gt;''Ponedel'nik''|| hápteden keyingi (kún) || tuwrıdan-tuwrı awdarma  
|-
| Polyaksha || Poniedziałek ||  hápteden keyingi (kún) || tuwrıdan-tuwrı awdarma  
|-
| Portugaliya || Segunda-feira 
|-
| Kashub || Pòniedzôłk ||  hápteden keyingi (kún) || tuwrıdan-tuwrı awdarma  
|-
| Xorvatsha || Ponedjeljak ||  hápteden keyingi (kún) || tuwrıdan-tuwrı awdarma  
|-
| Bolgarsha || Понеделник &lt;br /&gt;''Ponedelnik''||  hápteden keyingi (kún) || tuwrıdan-tuwrı awdarma  
|-
| Ukrainsha || Понеділок &lt;br /&gt;''Ponedilnok''|| hápteden keyingi (kún) || tuwrıdan-tuwrı awdarma  
|-
| Chexisha || pondělí ||  hápteden keyingi (kún) || tuwrıdan-tuwrı awdarma  
|-
| Serbshe || Понедељак / Ponedeljak ||  hápteden keyingi (kún) || tuwrıdan-tuwrı awdarma  
|-
| Slovaksha || Pondelok ||  hápteden keyingi (kún) || tuwrıdan-tuwrı awdarma  
|-
| Slovenshe || Ponedeljek ||  hápteden keyingi (kún) || tuwrıdan-tuwrı awdarma  
|-
| Bosniya || Ponedjeljak ||  hápteden keyingi (kún) || tuwrıdan-tuwrı awdarma  
|-
| Makedonsha || Понеделник &lt;br /&gt;''Ponedelnik''||  hápteden keyingi (kún) || tuwrıdan-tuwrı awdarma  
|-
| Túrkshe || Pazartesi || ekshembi  (bazar ) ertesi, yakshanbadan keyingi kún || tuwrıdan-tuwrı awdarma  
|-
| Grekshe|| Δευτέρα&lt;br /&gt;''deutéra''|| Ekinshi (kún) || tuwrıdan-tuwrı awdarma 
|-
| Arabsha || الاثنين &lt;br /&gt;''al-ithnayn''|| ekinshi (kún) || tuwrıdan-tuwrı awdarma 
|-
| Parsısha|| دوشنبه &lt;br /&gt;''do-schambe''|| ekinshi (kún) || tuwrıdan-tuwrı awdarma 
|-
| Yahudiyshe|| יום שני&lt;br /&gt;''jom scheni''||ekinshi (kún) || tuwrıdan-tuwrı awdarma 
|-
| Koreysshe || 월요일&lt;br /&gt;''wolyoil'' || Ay-hápte kúni || Karea hápte kúnleri álem-aspan dene atamaları menen ataladı 
|}
== Derekler ==
{{Derekler}}
{{Hápte}}
{{ÓzME}}
[[Kategoriya:Hápte]]</text>
      <sha1>92973wi9d6xnnfqf30gq9ih6t7wwnc9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fotojurnalistika janrları</title>
    <ns>0</ns>
    <id>10254</id>
    <revision>
      <id>120773</id>
      <parentid>113965</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:08:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (4) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120773</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2376" sha1="szdm0pi4t87jm0mc8jyc7t0sqwr9bqu" xml:space="preserve">Fotojurnalistika da jurnalistikaniń basqa túrlerindey shınlıqtı biliw processinde waqıyanı anaw yamasa mınaw janrdıń ishinde beredi. Janr — bul forma menen mazmunnıń specifikalıq qásiyetiniń birikken shıǵarması. Bir neshe onlaǵan jıllar ishinde fotojurnalistika janrlarınıń belgili sisteması qáliplesti. Bul processke álbette óz gezegi menen baspasózdiń tásiri bolsa, ekinshi jaǵınan fotografiya, kórkem óner sıpatında tán alına basladı. Házirgi zaman praktikasında baspasózdiń periodikalıq illyustraciyasın mınaday toparlarǵa bóliwge boladı: '''fotozametka, fotoreportaj, fotosúwretleme, fotokorrespondenciya, fotoocherk''' hám '''fotomontaj.'''
Bul fotojurnalistika janrları belgili, keskin maqsetke bola ajıraladi. [[Fotozametka]]nıń tiykarında jeke fakt, fotoreportajda waqıya, fotoocherkte qubılıs turadı. Baspa sózde jeke fakt bolsa zametkaǵa, jámiyetlik qubılıstı sáwlelendiriwde yaki jeke adam tuwralı pikir júritip minez-qulqın ashqanda ocherk janrı talaplarına juwap beredi. Ekinshi ózgesheligi — sıpatlamanıń shıǵarmaǵa júkleniwinde. Fotozametkada fakt tek ǵana baslı máseleni súwretlep tolıq emes túrde beriledi. Fotoreportyor waaqıyanı — faktti dálilleydi. Úshinshi belgisi — fotojurnalistlik shıǵarmalardıń kompoziciyalıq ózgesheligi. Máselen, fotoreportaj benen fotoocherkti salıstırayıq. Birinshisinde, shınlıqtıń ózgeriwi hám montajlıq súwretlerde izbe-izliktiń támiynleniwi bolsa, ocherk jazıwshıǵa tek hújjetlilik, shınlıqtı kórsetiq arqalı sheklenbey, juwmaqlardıń durıslılıǵın támiynlewi kerek. Sol jaǵdayda ol súwretlenip atırǵan waqıyanı kórgizbeli anıq kórsetiw ushın qollanıladı.
== Bóliniwi: ==
Fotojurnalistika janrların negizinen '''2''' toparǵa: '''informaciyalıq''' hám '''publicistikalıq''' dep ajıratıw kerek. Birinshisine fotozametka, fotosúwretleme, fotoreportaj kirse; fotokorrespondenciya, fotoocherk, fotomontaj publicistikalıq janrlarǵa jatadı.

Fotojurnalistikanıń janrlıq túrlerge bóliniwi jurnalistikadan parıq qıladı. Negizinen [[jurnalistika]] '''informaciyalıq, analitikalıq''' hám '''kórkem publicistikalıq''' túrlerge bólinedi. Fotoreportyor kóp materialdıń ishinen eń kerekli jámiyetlik áhmiyetke iye problemalı máwritlerdi tawıp túsiriwi kerek.</text>
      <sha1>szdm0pi4t87jm0mc8jyc7t0sqwr9bqu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fotoreportaj</title>
    <ns>0</ns>
    <id>10292</id>
    <revision>
      <id>120775</id>
      <parentid>57395</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:09:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  —  (3) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120775</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2146" sha1="8l9dsl9oq9wrcgkt4gkozgz1ekle53c" xml:space="preserve">Fotoreportaj belgili bir mánige iye emes. Yaǵnıy házirgi zaman praktikasında bul termin astında túsiriw jolların izertlegenshe, informaciyalıq waqıya yaki qubılıstı kórsetiw ushın birneshe súwretten paydalanıwǵa tuwra keledi. Jeke súwret arqalı sol mezgillik waqıyanıń elementlerin ashıp kórsetiw múmkin emes. Izbe-izlik penen súwretke alınǵan, túsindirmeli sózlikke iye shıǵarmanı fotoreportaj dewge boladı. Fotoreportajdıń tuwılıwı, qáliplesiwi de kúndelikli baspa menen baylanıslı. Fotoreportajdıń birinshi qádemlerin '''«Ogonek» jurnalında''' kóriwge boladı. Yaǵnıy usı jurnalda '''«Qara teńizde burın bolıp kórmegen dawıl»''' fotoreportajı berilip, ol altı súwretti qamtıǵan halda qısqasha túsindirmeli tekstten turadı. Fotoreportaj tuwralı 20-30 jılları kúndelikli baspasózde pikirler berip bardı.

Janrdıń maqseti — bizdi qorshaǵan waqıyalardı súwretlew. Eń baslı másele, jámiyetlik turmıstaǵı waqıyanı anıqlaw, ayırıw hám onı kórgizbeli etip oqıwshıǵa jetkeriw bolıp esaplanadı. Fotoreportajǵa tán qásiyet — kóp kadrlılıq. Bul — waqıya haqqında tolıǵıraq maǵlıwmat beriw ushın qollanıladı. Bul janrdıń [[fotozametka]]dan ózgesheligi, bunda fabula menen syujetti kóriwge boladı. Usı fabula hám syujettiń baylanısıwı menen janr qáliplesedi. Bul janr da fotozametkanıń kim, ne, qay jerde, qashan degen sorawlarına juwap bere otırıp, qosımsha eń baslı fotoreportajda «qalay» degen sorawın alǵa súredi.

Fotoreportaj oqıwshıǵa bolıp ótken áhmiyetli waqıya haqqında tolıq túrde esap berip, onıń qalay ótkenligin ashıp kórsetedi. Fotopublicistikanıń bunday túrine xronikalı fotoreportaj yamasa fotoreportaj-esap deymiz. Fotoreportajdıń bul túrine avtor hesh qanday pikir qospaydı. Eger avtordıń pikiri, kóz-qarası menen berilgen fotoreportaj bolsa ol ekinshi túrge-túsindirip kórsetiwge negizlengen fotoreportaj deymiz.

Birinshisi, fotoreporter qanday da bir waqıya haqqında informaciya bergende paydalanılsa, ekinshisi ol waqıyanı analizlegende kerek boladı.</text>
      <sha1>8l9dsl9oq9wrcgkt4gkozgz1ekle53c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fotosúwretleme</title>
    <ns>0</ns>
    <id>10293</id>
    <revision>
      <id>120776</id>
      <parentid>57398</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:09:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120776</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1726" sha1="2m1kxk62cyrd8e3rp39m2hlj9wi0dy4" xml:space="preserve">Fotojurnalistikanıń janrları ishinde fotosúwretlemeniń ózgesheligin hám ornın biliw ushın onıń kelip shıǵıwına toqtawımız kerek. Bul janrdın tuwılıwı erte dáwirdegi sociallıq fotografiya menen sheklenbey texnikalıq múmkinshiliklerine qarap turmıstıń sociallıq qarama-qarsılıqların kórsetiwge tırıstı. Ol kúndelikli turmıstı hújjetli súwretlew menen sheklenbedi. Al, fotografiya arqalı óz kewil keshirmelerin bildiriw jolların izledi.

Turmıstıń qısqa epizodların túsiriw arqalı fotosúwretlemeniń [[fotozametka]] menen jaqınlıǵı bar. Al, turmıstıń bir emes, bir neshe táreplerin súwretlewi bul janrdıń fotoocherk penen únlesliginen derek beredi. Fotosúwretleme hem fotoocherk janrlarınıń taǵı bir jaqınlıǵı — olardıń poetizaciyalılıǵında. Eki janrda da emocionallıq bar. Fotosúwretleme bul házirgi zamannıń bir yamasa birneshe belgilerin súwretleytuǵın janr. Janrdıń atınan kórinip turǵanday-aq, bul kartina emes, al shtrix, natural sızılma. Bul janr adamnıń ishki dúnyasın súwretlew menen ózgeshelenedi. Sonlıqtan bul janr emocionallıq, intonaciyalıq bayanlaw boyınsha basqa janrlardan ajıralıp turadı. Qısqası, súwretlew fotosúwretlemeniń bir túri.

Óz gezeginde fotosúwretleme de túrlerge ajıraladı. Kúndelikli baspasóz betlerinde avtor sózi az bildirilgen fotosúwretlemeniń ekinshi túrinde avtordıń sezimleri beriledi. Mısalı, toǵaydıń sulıwlıǵı, japıraqlardıń túsiwi, balanıń quwanıshı... Súwrettiń obiekti etip qorshaǵan ortalıq shınlıq emes, al, adamnıń fotoreporterdıń ishki tuyǵıları alınadı. Fotosúwretlemeniń bul túrin lirikalıq dep qarawǵa boladı.</text>
      <sha1>2m1kxk62cyrd8e3rp39m2hlj9wi0dy4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fotokorrespondenciya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>10294</id>
    <revision>
      <id>120774</id>
      <parentid>57401</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:08:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120774</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2793" sha1="hjiwcekyozdttt9nx14dd96tevvmmih" xml:space="preserve">Jurnalistika tarawında fotokorrespondenciya janrı keyingi jılları payda boldı. Dáslepki dáwirde fotokorrespondenciyanı fotozametka hám [[fotoreportaj]]ǵa usatıp júrdi. Bunıń fotoreportajdan ózgsheligi, ol qanday da bir waqıyanı sezip, túsindirip baradı. Al, fotozametkadan ayırmashlıǵı — bul janr bir fakt penen sheklenbey, bir neshe fakt dógeregindegi baylanıstı qamtıydı. Oǵan turmıstı súwretlep kórsetiw emes, al dálillep kórsetiw wazıypası júklengen.

Fotojurnalistikanıń basqa fotozametka, fotoreportaj, fotosúwretleme sıyaqlı janrlarında berilgen súwrettiń tek ayırım waqıyalardı ashıp kórsetilse, fotokorrespondenciyada oqıwshılarǵa túsinik berilgen informaciyanı ǵana baspaǵa jiberedi. Fotokorrespondenciyada jámiyetlik turmıs fakti haqqında xabar beriw emes, faktlerdi túsindiriw, ulıwmalastırıw meseleleri janrdıń ózgeshelikleri esaplanadı. Analiz jasaw, tallaw bul janrdıń qásiyetlerine kiredi. Bul janrda da shınlıq hár terepleme ashıladı. Ulıwma aytqanda, fotozametkada óndiriń jetiskenlikleri, fotokorrespondenciyada miynet nátiyjeleleri kózden ótkeriledi.

Fotokorrespondenciyanıń maqseti — sociallıq praktikanıń hár qıylı tájiriybelerin ashıp kórsetiw. Bul janrdıń tiykarǵı maqseti, faktti dálillew emes, al, oqıwshıǵa úlgi bolarlıq faktti táriplew hám súwretlew bolıp esaplanadı. Onıń teması hár qıylı.

Kúndelikli baspada faktke ashıq analiz jasaǵan hem avtordıń óz bahasın bergen fotokorrespondenciyanı kóriwge boladı. Bunday publikaciyalar reportaj túrinde orınlanadı. Belgili temaǵa arnap faktlerdi tallaw, olardı sistemalastırıw, publicistikanıń ideyasın túsindiriw avtordıń oy-pikirin biliwge jerdem beredi. Analiz bunday fotokorrespondenciyada basım. Fotokorrespondenciyanıń bunday túrine '''operativlik fotokorrespondenciya''' deymiz.

Tiykarında faktler turǵan fotokorrespondenciya operativ signal retinde qollanılıp, jetiskenlikti taratıw, kemshiliklerdi joyıw maqsetinde isletiledi. Turmıstaǵı sheshilmegen sorawlar, problema bolıp qaladı. Sol problemanı ashıp beriw ushın avtor tek faktke súyenbey, onıń baylanısın, áhmiyetin kórsetiwi kerek. Bunday fotopublikaciyalar avtordıń fakt tuwralı oyların, pikirin, bahasın, usılların kóriwge boladı. Fotokorrespondenciyanıń bunday túrlerine '''problemalı fotokorrespondenciya''' deymiz.

Baspasóz betlerinde adamzat jámiyetiniń, tek ǵana bir tarawında emes, fotokorrespondenciyanıń, hámme temanı qamtıw múmkinshiligine iye. Bunday fotopublikaciyanń súwretlew obiekti etip adamnıń materiallıq, ruwxıy jetiskenlikleri hám waqıt alınadı. Fotokorrespondenciyanıń bunday túrine '''sholıw fotokorrespondenciya''' deymiz.</text>
      <sha1>hjiwcekyozdttt9nx14dd96tevvmmih</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Denov rayonı</title>
    <ns>0</ns>
    <id>10555</id>
    <revision>
      <id>120555</id>
      <parentid>119182</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:54:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120555</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8061" sha1="d6olxnxij8pfl9taj1p9dmesa9q4o5c" xml:space="preserve">{{Orphan|date=Iyun 2023}}

{{Maʼmuriy birlik|Rang1={{rang|Oʻzbekiston}}|Oʻzbekcha nomi=Denov tumani|Asl nomi=Денауский район|Gerb=|Bayroq=|Gerb kengligi=|Bayroq kengligi=|Gerb taʼrifi=|Bayroq taʼrifi=|Mamlakat=[[Oʻzbekiston]]|Maqomi=[[tuman]]|Tegishli hudud=|Tarkibida=[[Surxondaryo viloyati]]|Markazi=[[Denov shahri]]|Yirik shahari=|Yirik shaharlari=|Asos solingan=|Bekor qilingan=|Rahbari=|Rahbar ismi=|Rahbari2=|Rahbar ismi2=|YAIM=|YaIM yil=|YAIM oʻrin=|YAIM jon boshiga=|YAIM jon boshiga oʻrinda=|Til=|Tillar=[[Oʻzbek tili|Oʻzbek]]|Aholi=409 500|Roʻyxatga olingan yil=|Aholi foizi=|Aholi oʻrinda=|Zichligi=|Zichlig joyi=|Millatlar tarkibi=|Dinlar tarkibi=[[Islom|musulmonlar]]|Maydoni=|Maydon foizi=|Yer maydoni=|Yuqori balandligi=|Oʻrtacha balandligi=|Quyi balandligi=|Kengligi=|Uzunligi=|Xarita=Denov tumani.png|Xarita oʻlchami=300|Maʼmuriy birlik xaritasi=|Xarita oʻlchami ае=|Soat mintaqasi=[[UTC+5]]|Qisqacha=|ISO=|FIPS=|Telefon kodi=|Pochta indeksi=|Internet domeni=|Avtomobil raqami kodi=|Sayt=|TurkumCommons=|Izoh=}}'''Denov rayonı''' — [[Surxandárya wálayatı]]ndaǵı rayon. 1926 -jıl 2-sentyabrde qurılǵan. Denov rayonı wálayattıń Shoʻrchi, Sariosiyo, Uzun, Altınsay rayonları menen shegaralas. Maydan. 0, 75 mıń km². Xalqı 409. 5 mıńnan kisiden zıyat (2023). Denov rayonında 1 qala (Denov), 2 qalasha (Doslıq hám Xayrabad), 18 awıl puqaraları jıyını (Anbarsoy, Binokor, Dahana, Denov, Kenagas, Navróz, Pistamozor, Sina, Tortuvli, Xayrabad, Xolchayon, Ferǵana, Yurchi, Yangiboǵ, Yangizamon, Yangiabad, Kiziljar, Hazorboǵ) bar. Orayı — Denov qalası.

== Tábiyaatı ==
Denov rayonınıń arqa, qubla hám oraylıq bólegi tegislikten ibarat. Shıǵısda Babatoǵ, batısda Boysuntoǵ dizbeleri menen oralǵan. Jer maydanı shıǵısqa tárep tómenlep baradı. Qıs máwsimi qısqa, jıllı boladı. Yanvardıń ortasha temperaturası 2, 9°, iyulniki 28, 4°. Tegisliklerde jılına 130&amp;nbsp;mm den 360&amp;nbsp;mm ge shekem, taw aldı hám tawlarda 445&amp;nbsp;mm den 625&amp;nbsp;mm ge shekem jawın túsedi. Vegetatsiya dáwiri 226 kúnden 266 kunge shekem. Denov rayonınan Surxandáryo, Topalańdárya, Sangardak, Qızılsuw dáryaları, Hazorbaǵ, Oy-barak kanalları, Daytólak, Denov arıqları aǵıp ótedi. Jer astı suwlarına bay bolǵanlıǵı ushın artezian suwınan keń paydalanıladı. Tegisliklerde boz topıraq, dárya jaǵasında otlaqı batpaq, taw aldı hám tawlarda ashıq reńli qońgır topraqlar tarqalǵan. Tawlarda ǵálle ósimlikleri, arsha aǵashı, jabayı miyweli terek hám putalar ósedi. Babatoǵda pıstezorlar bar. Dikobraz, taw eshkisi, qaban, silewsin, qasqır, shaǵal, qońgır ayıw, quslardan qırǵawıl, kaklik, torǵay ushraydı. Dáryalarda sazanbaliq, aq amur, zaǵara balıq (sazan) kóp.

Xalıqtıń kóp bólegi (89, 5%) ózbekler, sonıń menen birge, tájik, orıs, tatar hám basqa millet wákilleri de jasaydı. 1 km2 qa ortasha 337 kisi tuwrı keledi.

== Xojalıǵı ==
Rayon sánaat kárxanaları tiykarınan awıl xojalıǵı ónimlerin qayta islewge qánigelesken. Paxta tazalaw, may ekstraksiya, araq-vino hám pivo, konserva, sút, remontlaw -mexanika, gerpish zavodları, qurılıs, neft ónimi kárxanaları, paxta teriw, konditerlik fabrikaalari, jámi 38 sanaat kárxanası bar. Isbilermenlerge tiyisli 200 ge jaqın kishi kárxana iskerlik kórsetedi. Awıl xojalıǵınıń tiykarǵı tarmaqları : paxtashılıq, baǵdarshılıq, júzimshilik, limon jetistiriw hám basqalar Taw eteklerinde lalmikor dıyxanshılıq (tiykarlanıp biyday hám arpa ) menen shuǵıllanıladı. 12,7 mıń ga jerge paxta, 10,1 mıń ga jerge ǵalla egiledi. Suwǵarılatuǵın jerler 24,7 mıń ga. Jaylawlarda qaramal, qoy (atap aytqanda, hisor qoyi) baǵıladi. Rayonda 17 jámáát xojalıǵı bar. R. R. Shreder atındaǵı Baǵdarshılıq, júzimshilik hám vinoshılıq korporatsiyasınıń seleksiya stansiyası jaylasqan. Denov dendrariysı dep atalǵan bul ilimiy laboratoriyada tábiyaattıń 900 den zıyat ósimligi, miyweli ósimlikler (atap aytqanda Yaponiyadan keltirilgen palma teregi, magnoliya, xurma, apelsin, ǵoza, ǵálle ósimlikleri) jetiwtiriledi. Rayon aymaǵınan xalıqaralıq temirjol, Xójand—Dúyshembi, Termiz—Dúyshembi avtomagistral jolı ótken. 87 ulıwma tálim mektep, gimnaziya, 2 licey, 3 orta arnawlı oqıw jurtı, kórkem óner, muzıka mektepleri, 3 kásip-óner mektep, 58 ǵalabalıq kitapxana (500 mıń kitap ), 46 klub, 2 mádeniyat hám dem alıw baǵı, emlewxanalar, 13 awıl shıpakerlik ambulatoriyasi, 6 awıl shıpakerlik punkti, 7 poliklinika, feldsher-akusherlik punktleri, 4 dispanser bar. Bul mákemelerde 3800 den zıyat medicina xızmetkerleri isleydi. 1932-jıldan «Chaǵoniyon» rayon gazeta baspa etiledi (adadi 9000).&lt;ref&gt;ÓzME. Birinshi bet. Tashkent, 2000-jıl&lt;/ref&gt;

Denov rayonı

1926 -jıl 29 -sentyabrde qurılǵan. Ulıwma jer maydanı 752, 8 kv. km. Xalqı 181,6 mıń kisi (Denov qalası xalqı menen birge;1996 ). Rayon orayı -Denov qalası Termizden 156&amp;nbsp;km arqa — shıǵısta jaylasqan. Termiz- Dushanbe temirjolındaǵı bándirgi. Denovda Doslıq qalashası, 17 awıl (Anbarsoy, Binokor, Dahana, Denov, Kenagas, Pıstemazor, Sina, Tartuvli, Xayrabod, Xolchayon, Ferǵana, Yurchi, Yangiboǵ, Yangizamon, Yangiobod, Qızıljar, Hazarboǵ) bar. Denov rayonıń jer ústi úlken amfiteatrni yadǵa saladı. Tawlardan aǵıp túsetuǵın kópten — kóp saylar hám taw eteklerindegi biyik « teksheler» ájayıp tábiyat kórinisin payda etedi. Rayon Surxandárya oazisiniń arqa bólegindegi ónimli tegislikte jaylasqan. Arqa hám arqa shegaraları boylap Surxandárya hám Topolondárya aǵıp ótedi. Batısında Sina-Sangardak (3722 m) tawları jaylasqan. Rayonnan Sangardak- Qızılsuv dáryası ótedi. Rayonda bir qansha góne qala qarabaxanaları tabılǵan. Bulardan eń irileri: Badrach, Xolchayon, Yurchi, Kulaltepa, Oqqórǵon, Shangilbuva, Jartepa, Teshiktepa, Qulaqtepa, Qızqórǵon, Qılıshbuloq, Uchtepa, Chimqórǵon, Kallaminor hám basqalar. Rayonda 17 jámáát xojalıǵı bar. Awıl xojalıǵında paxtashılıq tiykarǵı orın tutadı. Dán eginleri, palız eginleri, jem — hashakta jetilistiriledi. Júzimshilik, ulıwma, baǵdarshılıq rawajlanǵan. Jaylawlarında qaramal, qoy (atap aytqanda, hisor qoyi) baǵıladı. «Hazarbaǵ» jámáát xojalıǵında 25 gektarlıq terekzar qurıldı. Anbarsaydıń oń qirǵaǵidaǵı qarawsız jaylarǵa 1, 5 milion túp kaliforniya tereginiń qálemshesi egildi. Qálemshe xojalıqtıń ózinen shıqtı. &quot; Terek kóp bolsa — úy — jay qurıw kóbiyedi, — deydi jámáát xojalıq basqarıwı baslıǵı Musurmonqul Sherqobilov. Ata-babamız aldınları aǵashtı hesh sırtdan alıp kelmegen. Sol sebepli terekzarlardı taǵı da keńeytiw niyetidemiz&quot;. Denov rayonında 9 saat kárxanası ámelde bolıp, 1995-jılda olarda 171 milion sumnan zıyat ónim islep shıǵarıldı. 70 kishi kárxana hám bir qospa kárxana rayonda iskerlik kórsetip atır. Denov rayonında 72 ulıwma tálim mektep, muzıka mektep, 9 baqsha, 4 mektepten sırtqı shólkem bar. 900 orınlı 14 emlewxana islep turıptı. Rayonda Muhammadi Keldiyev, Shaymardon Qobilov, Islamqul Tórayev, Boboraxmat Yusupov, Qayum Karimov, Zulfiya Allayorova, Halima Azimova sıyaqlı belgili baslıqlar, Miynet Qaharmanları iskerlik kórsetken. Ózbekstan Pánler Akademiyasınıń xabarshı aǵzası, Termiz Mámleket universitetiniń rektori Nazar Tóreyev, pán doktorı, xirurg Abdurahmon Mamadaliyev; belgili baqsılar : Toshmurod baqsı, Babarahim baqsı ; Mengziyo Safarov, Toǵay Murod, Nizomjon Parda sıyaqlı dóretiwshiler; milliy gúres boyınsha jáhán chempionı Ergash polvon Mamarasulovlar rayondıń maqtanıshı.

== Derekler ==
&lt;references /&gt;
{{ÓzME}}

[[Kategoriya:Surxandárya wálayatı rayonları]]
[[Kategoriya:Surxandárya wálayatı]]
[[Kategoriya:Koordinatlar Wikimaǵlıwmatlarda]]
[[Kategoriya:Ózbekstan rayonları]]
[[Kategorıya:Konstitusiyalıq monarxiyalar]]</text>
      <sha1>d6olxnxij8pfl9taj1p9dmesa9q4o5c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gindukush</title>
    <ns>0</ns>
    <id>10703</id>
    <revision>
      <id>120896</id>
      <parentid>115778</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T11:02:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120896</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3370" sha1="2dyotu3m8vq63dxq8cdau2b3pu36kwf" xml:space="preserve">'''Gindukush'''(pushtu هندوکش‎ hám urdu  ہندوکش‎ — ''Hindikush''; {{Lang-fa|}}— «hind tawları», yamasa «hindler ájeli») — Orta Aziya taw dizbegi.

== Geologiya ==
[[Fayl:Mountains_of_Afghanistan.jpg|solğa|nobaý|Awǵanıstan tawları]]
Gindukush burama tawlarǵa tiyisli bolıp, hind plitasınıń basımı sebepli Orta Aziyadaǵı kontinental massada payda bolǵan. Geologik qatnasıqlarǵa salıstırǵanda ol jas hám ele da kóteriledi. Gindikush batıstan shıǵıs tárepke 1200&amp;nbsp;km, arqadan qublaǵa shekem bolsa shama menen 240&amp;nbsp;km.

Gindikushtıń kópshilik bólimi Afganıstandıń zamanagóy aymaǵında jaylasqan bolıp, eń joqarı shıńları menen shıǵıs bólimi Pakistanǵa tiyisli. Arqa-shıǵısda Gindikush Àmudàriya tárepinen sheklengen jáne onıń aldınǵı Panje, Pamir baslanadı. Shıǵısta Ginverush shegarası Chitral dáryasın quraydı.

Tiykarǵı dizbekler — bul Hayal, Pagman hám Gindikushtıń ózi, shıǵısına, oraylıq hám arqa Gindukush, olar Surxab hám Kokcha dáryaları oypatlıqları shegaralanǵan. Batıs Gindikush salıstırmalı tùrde  tómen (keńligi 3500–4000 m).

Gindukush dizbeleri (6059 m biyiklikte) Kabuldıń shıǵısında hám arqa-shıǵısında jaylasqan ;Olardıń qublasındaǵı Hindu-Radj dizbesi Nurıstan tawlıq aymaǵın qáliplestiredi. Shıǵıs Gindukushtıń batısı 6 mıń m den asadı hám kúshli mızlıqlar júrgizedi;Shıǵısda joqarı taw  shòlleri keń tarqalǵan, arqa Pamirning reńine uqsaydı, olar tawlar menen biyik kóterilgen. &quot; Baroǵil&quot; passsi (3777 m). Qar liniyasining biyikligi 5 mıń m dı quraydı..

Pandj dáryasınıń arqaında jaylasqan Badaxshan tárepten qaraǵanda Gindukush júdá biyik turaqlı diywalǵa uqsaydı, derlik ótiw qıyın. Oypatlıqta dizbeniń biyikligi derlik 5000 m.

Awǵanstanda jaylasqan Gindmuushning bir bólegi 4000 den 5000 m ge shekem bolǵan qurǵaqshıl tawlardan ibarat. Awǵanstan hám Pakistan ortasındaǵı shegara regionindegi tiykarǵı Ginkukush dizbesi — bul Himolay tawları menen salıstırıladı hám ol jerde uzınlıǵ 20&amp;nbsp;km ge shekem mızlıqlar ushırasadı.

Ginkukushning kirisiw múmkin bolmaǵan regionlarında elege shekem qısımnan hám tómenletiwshikten qashqan kishi xalıqlar jasaydı . Nurıstan, Dardich hám Arqa Iranlıq xalıqlar Gindukushta keń tarqalǵan. Chitral oypatlıǵında  dart tilles kalashlar arasında elege shekem islam dininen aldınǵı gindukush dini saqlanǵan.

Ginkmushning qublası -shıǵısı talibanlardıń turar jayı bolıp, olar Awǵanstan húkimetine hàm olardı qollap -quwatlaǵan xalıq aralıq kúshler (NATO) ǵa  qarsı akciyalar ótkergen (2021 shekem).

== Gindukush shıńları ==
Gindikushtıń eń biyik tawları 7000 m den aslam biyiklikti quraydı  :

* Tirich-Mir (7699 m)
* Noshak (7492 m)
* Istor-o-Nal (7403 m)
* uk (7338 m)
* Saragxrar (7338)

== Ádebiyat ==

* Daniel M. Dúnyanıń shıńı daǵı turmıs hám ólim (orıs) / Milan Daniel;Ushın. Chexiya menen. T. L. Tarasova;Ilimiy. Ed. hám sózbası. K. Tarasov;Súwretshi. v. A. Kruchkov;Avtordıń súwreti.- m.: 1980 jıl.- 200,48 p.- (sayaxat. Hádiyse. Securt).- 70 000 nusqa.
== Derekler ==
{{Derekler}}
{{ÓzME}}

[[Kategoriya:Pakistan tawları]]
[[Kategoriya:Awǵanstan tawları]]
[[Kategoriya:Gindukush]]


{{Geo-stub}}</text>
      <sha1>2dyotu3m8vq63dxq8cdau2b3pu36kwf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Canta</title>
    <ns>0</ns>
    <id>10901</id>
    <revision>
      <id>120409</id>
      <parentid>119134</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:38:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120409</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1956" sha1="ecco2lo5n4ceedeq7k1ez6e2rpirzwj" xml:space="preserve">{{Underlinked|date=Iyun 2023}}
{{Orphan|date=Iyun 2023}}

'''''Canta''''' — [[Peru]] batıs bóleginde jaylasqan Lima regionindegi qalasha esaplanadı. Qala Chillon dáryası boyında jaylasqan hám Kanta wálayatınıń paytaxtı esaplanadı. Xalqı 2, 385 kisi ( 2017 yilgi xalıqtı dizimge alıw daǵı maǵlıwmatlar ), ol sonıń menen birge, Canta rayonınıń paytaxtı esaplanadı. Jimligi hám tábiyiy landshaftlarınıń gózzallıǵı sebepli Limadan kelgen sayaxatshılar tez-tez keledi. Qala teńiz boyinan 2819 m biyiklikte jaylasqan .

== Kelip shıǵiwı ==
Canta sózi áyyemgi xalıq sóyleytuǵin kauki tilinen alınǵan bolıp, olardıń mánisin tómendegi eki mánis penen kórsetiw múmkin:

* ''canta'' = vicunalardı uslaw ushın baylaw
* ''canta'' = biyiklik, paseyiw&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Canta. Potencial turístico|last=Homero Huamán|year=1998}}&lt;/ref&gt;.

== Geografiyası ==
Qala Limadan103 kilometr araliqta jaylasqan , shama menen úsh saatlıq avtobusda Pontificia Universidad Catolica del Perudan geografiya studentleri keledi . Obrajillo kishi qalası jaqın jaylasqan esaplanadı.

== Tarıyxı ==
XVI asirde bir waqtıniń ózinde arqaǵa  Inca Pachacutec húkimranlıq etken. Ispaniya konkistadorlari Kantani gullep-jasnaǵan orında taptı. Bul Don Nikolas de Riberaga posilka sıyaqlı berildi. Ispaniya qurallig`inan ǵárezsizlik ushın kampaniya waqtında onıń xalqı azatlıq jumısın kúshli qollap -quwatladi. Onıń ushın 1839 jılda ol &quot; qaharman awıl&quot; dep daǵaza etilgen.

== Derekler ==
{{Derekler}}

== Siltemeler ==
* (ispancha) [https://web.archive.org/web/20230424040926/https://carabayllo.net/temas/275-culturales/1064-mito-del-nevado-la-viuda La Viuda myth]
* (ispancha) [http://www.arqueologiadelperu.com.ar/canta.htm Cantamarca, archaeological site]

{{Authority control}}

== Derekler ==
{{derekler}}

[[Kategoriya:Canta qalası]]
[[Kategoriya:Qalalar]]
[[Kategoriya:Peru]]

{{geo-stub}}</text>
      <sha1>ecco2lo5n4ceedeq7k1ez6e2rpirzwj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ceza</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11059</id>
    <revision>
      <id>120416</id>
      <parentid>99964</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:39:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120416</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8430" sha1="61ajt35i0wg96y2y00netmppw174sse" xml:space="preserve">{{Qosıqshı infoqutısı
| name = Ceza (Jeza)
| birth_date = 1976 XII 31
| image = Bilgin_Özçalkan.jpg
| birth_name = Bilgin Ózchalkan
| birth_place = Úskúdar, [[Istanbul]], [[Túrkiya]]
| pseudonym = Reptiń Jazası, Fatalrhymer
| genre = Rep, Hip Hop
| instrument = Vokal
| occupation = Repper, qosıqshı, muzıkant, tekst jazıwshı, aktyor
| years_active = 1995-jıldan házirge deyin
| label = Kod Müzik (1999), Hammer Müzik (200-2006), Orijinal Müzik (2008), Pasaj Müzik (2009), Esen Müzik (2010- ...)
| associated_acts = Sansar Salvo, Yelawolf, Twista, Busta Rhymes, Killa Hakan, Sagopa Kajmer 
| website = {{URL|ceza.com.tr}}
|negizgi atı=Bilgin Özçalkan}}
'''Ceza''' (1976-jılı 31-dekabr; [[Istanbul]], Úskúdar) yamasa Bilgin Ózchalkan — [[túrkler|túrkiyalı]] repper hám muzıkaǵa tekst jazıwshı.

== Ómiri ==
Ol 1976-jılı 31-dekabrde Úskúdar qalasında Daniyal Ózchalkan menen Servet Ózchalkannıń ulı bolıp dúnyaǵa kelgen, biraq onıń tuwılǵanlıǵı haqqındaǵı gúwalıǵında 1977-jıldıń 1-yanvarı dep jazılǵan. Ol rep-muzıkaǵa jaslayınan háweslengen. Jeza tıńlawshılarınıń aldında «Jezamız keldi» dep aytıwınan usı laqapqa iye boldı. Sońınan oqıwın juwmaqlap, jumıs isley basladı. Elektrik bolıp jumıs islew menen birge rep ayta basladı. Hám jumıstı, hám repti bir waqıtta alıp bara almaytuǵının túsinip, elektriklikti qoyıp, tolıq túrde rep ayta basladı.

«Yerleşke 2023» degen jurnalǵan 2009-jılı bergen bir reportajında negizinde [[Çankırı (wálayat)|Çankırılı]] ekenligin, 3 áwladtan berli [[Istanbul]]da jasap atırǵanın hám shańaraq familiyasınıń da aldın Sarımehmetoğlu ekenligin, [[Çanakkale urısı]]nda shańaraǵınan 7 adam sheyit bolǵanın aytqan&lt;ref&gt;{{Cite magazine|url=|title=|date=29.12.2008|volume=6|magazine=Yerleşke 2023|orig-date=Yanvar 2009|publisher=Ajans 2023|trans-title=no|issn=1308-2124}}&lt;/ref&gt;. Qarındası [[Ayben]] de rep aytadı.

Anası Servet Ózchalkan 2004-jıl 5-yanvarda, ákesi Danyal Ózchalkan 2019-jıl 7-iyunda qaytıs boldı.

== Karyerası ==
1995-1996-jıllarda «Uslanmaz Çocuklar Senfonisi» (U.C.S) toparın dúzdi. Topar tarqalıwı menen, 1997-1998-jılları koncertler bere basladı. «Nefret» 2000-jılı «Hammer Müzik» penen kelisken halda «Meclisi Ala-İstanbul» albomın shıǵardı. 2001-jılı «Anahtar» albomın shıǵardı. Albomnıń atı menen birdey professional bir klip te túsirilgen edi. Usı albomı menen xalıqtıń arasında jaqsı tanıla basladı. Usı waqıt aralıǵında birneshe koncertler berdi. «Public Enemy» toparınan tásirlengen Ceza óziniń ishindegi qattı sózlerin rep arqalı sırtqa qalay shıǵarǵanın aytıp, ózine laqap retinde «Fatalrhymer»di aldı. Bir waqıtlar ózin «Ceza a.k.a Fatalrhymer» dep repler shıǵardı.

[[Killa Hakan]]nıń albomında «Son Mohakan da Fantastik Dört» treki menen Eko Fresh hám Summer Cem menen birgelikte miyman boldı hám usı trekke klip te túsirildi.

Cezanıń «[[Suspus]]» albomı 2015-jıl 26-mayda keń jámiyetshilikke usınıldı. Albomdaǵı «Suspus]» trekine klip te túsirildi jáne de Ceza albomdaǵı basqa da treklerge klip túsirgisi kelgenin atap ótken.

2019-jıl 26-dekabrde «[[Beatcoin]]» singlın klipi menen birge shıǵardı.

2022-jılı 26-fevralda «Hiphoplife» youtube kanalında shıqqan «Red Bull 64 Bars» kórsetiwinde «Bakabaka» trekin shıǵardı, trektiń prodyuseri GOKO!.

9 jıldan keyin 2024-jıl 26-iyulda «[[Yatay Zeka]]» albomın shıǵardı.

Sonday-aq, 158 sekundta  1267 sóz aytqan (sekundına 8 sóz) «Holocaust» treki Cezanıń dóretiwshiligindegi eń tez aytqan repi.

== Filmografiya ==

{|class = &quot;wikitable&quot;
!Jıl
!Film/Serial
!Xarakter
|-
|2005
|İstanbul Hatırası: Köprüyü geçmek (Istanbul esteligi: Kópirden ótiw)
|Jeza 
|-
|2013
|Leyla ile Mecnun (dizi) (Láyli hám Májnún) (serail)
|Aqsaqallı atanıń aqlıǵı
|-
|2014
|Güldür Güldür (Kúldir-kúldir)
|Ózi
|}

== Diskografiyası ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
! Jıl !! Plastinka kompaniyası !! Túri !! Atı
|-
| 1999 || [[Kod Music]]|| Tańlamalı albom || [[Yeraltı Operasyonu]] ('''Ceza''' '''Doğanın Kanunu''', '''İntihar''', '''Yeter Artık''' trekleri menen qatnasqam.)
|-
| 2000 || Belgisiz || [[Asya Sentez]] albomı || [[Toplama Kampı]] (Kishi albom)
|-
| 2000 || [[Hammer Müzik]]|| [[Nefret (muzıkalıq toparı)|Nefret]] albomı || [[Nefret: Meclis-i Ala İstanbul|Meclis-i Âlâ: İstanbul]]
|-
| 2001 || [[Hammer Müzik]]|| [[Nefret (muzıkalıq toparı)|Nefret]] albomı || [[Nefret: Anahtar|Anahtar]]
|-
| 2002 || [[Hammer Müzik]]|| Jeke albom || [[Med Cezir (Ceza albümü)|Med-Cezir]]
|-
| 2004 || [[Hammer Müzik]]|| Jeke albom || [[Rapstar (albom)|Rapstar]]
|-
| 2006 || [[Hammer Müzik]]|| Jeke albom || [[Feyz Al]]
|-
| 2006 || [[EMI]] || Jeke albom || [[Yerli Plaka]]
|-
| 2007 || Belgisiz || Jeke albom || [[Evin Delisi]] (Maxi Single)
|-
| 2008 || [[Orijinal Music]]|| [[Killa Hakan]] menen birge shıǵarılǵan. || [[Bomba Plak]]
|-
| 2010 || [[Esen Müzik]] || Jeke albom || [[Onuncu Köy]]
|-
| 2015 || [[Esen Müzik]] || Jeke albom || [[Suspus]]
|-
| 2018 || [[Esen Müzik]] || Single || [[Denizci]]
|-
| 2019 || [[ED Müzik]]|| Single || [[Beatcoin]]
|-
| 2020 || [[MuzikPlay]]|| ft. [[Tepki (rapçi)|Tepki]] || Yak
|-
| 2020 || [[MuzikPlay]]|| Single || Yeni Mesaj (''[[Mesaj (albüm)|Mesaj]]'' saygı albümü toplu yayımlanmadan önce tekli olarak çıkarılmıştır.)
|-
| 2021 || [[Sony Music|Sony Music Türkiye]] || ft. [[Gazapizm]] &amp; DJ Sivo || BASKIN
|-
|2022
|ED Müzik
|ft. GOKO!
|Bakabaka
|-
|2022
|Ultrasonic
|ft. [[Rapozof]]
|BYE BYE
|-
|2022
|Unique Fabric
|ft. [[Hayki]]
|Rüzgar
|-
|2023
|Epidemik
|Tekli ft. [[Beta Berk Bayındır]]
|Kriminal
|-
|2023
|
|Tekli ft. [[Baneva]]
|KÜL
|-
|2023
|ED Müzik
|Maxisingle
|Analog
|-
|2023
|ED Müzik
|Maxisingle
|Netflex
|-
|2024
|ED Müzik
|Single
|Maytap
|-
|2024
|ED Müzik
|Albüm
|[[Yatay Zeka]]
|}

== Sıylıqları ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Jıl !! Kategoriya !! Sıylıqlaw máresimi
|-
| 2007 || En İyi Türk Sanatçı (Eń jaqsı túrk kórkem-óner xızmetkeri) || MTV Avrupa Müzik Ödülleri (MTV Evropa Muzıka Sıylıqları)
|-
| 2008 || İletişim Şeref Diploması (Baylanıs Diplomı) || Türkiye Fair Play Ödülleri
|-
| 2016 || En İyi Şarkı — Suspus (Jıldıń eń jaqsı qosıǵı — Suspus) || 13. Radyo Boğaziçi Müzik Ödülleri (13-Radyo Buǵazishi Muzıka Sıylıqları)
|-
| 2016 || En İyi Rap Sanatçısı (Eń jaqsı repper) || 13. Radyo Boğaziçi Müzik Ödülleri (13-Radyo Buǵazishi Muzıka Sıylıqları)
|-
| 2020 || Yılın En İyi Rap Sanatçısı (Jıldıń eń jaqsı repperi) || 46. Altın Kelebek Ödülleri (46-Altın Gúbelek Sıylıqları)
|-
| 2024 || En İyi Rap Sanatçısı (Eń jaqsı repper) || 50. Altın Kelebek Ödülleri (50-Altın Gúbelek Sıylıqları)&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.hurriyet.com.tr/kelebek/hayat/50-pantene-altin-kelebek-odulleri-sahiplerini-buluyor-iste-kazananlar-42619565|başlık=50. Pantene Altın Kelebek Ödülleri sahiplerini buldu... İşte kazananlar!|bet=www.hurriyet.com|accessdate=8.05.2024|date=9.12.2024|lang=Tr|work=www.hurriyet.com.tr|archiveurl=https://web.archive.org/web/20241209011505/https://www.hurriyet.com.tr/kelebek/hayat/50-pantene-altin-kelebek-odulleri-sahiplerini-buluyor-iste-kazananlar-42619565|archivedate=9.12.2024}}&lt;/ref&gt;
|}

== Derekler ==
{{Derekler}}

== Sırtqı siltemeler ==
* [http://www.ceza.com.tr Rásmiy saytı] {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20100801020427/http://ceza.com.tr/ |sáne=1-avgust 2010 }}
* [http://www.myspace.com/Ceza Rásmiy Myspace betı] {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20131215120942/https://myspace.com/ceza |sáne=15-dekabr 2013 }}
* [https://open.spotify.com/artist/28Qbi9jTj2eej21P2mImZI Rásmiy Spotify beti] {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20210120155644/https://open.spotify.com/artist/28Qbi9jTj2eej21P2mImZI |sáne=20-yanvar 2021 }}
* [http://www.youtube.com/cezaofficial Rásmiy Youtube beti] {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20130811224136/http://www.youtube.com/cezaofficial |sáne=11-avgust 2013 }}

[[Kategoriya:1976-jılı tuwılǵanlar]]
[[Kategoriya:31-dekabrde tuwılǵanlar]]
[[Kategoriya:Qosıqshılar]]
[[Kategoriya:Muzıka]]
[[Kategoriya:Alfavit boyınsha shaxslar]]
[[Kategoriya:Ceza]]</text>
      <sha1>61ajt35i0wg96y2y00netmppw174sse</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>12-aprel</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11079</id>
    <revision>
      <id>120853</id>
      <parentid>60482</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:53:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120853</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2191" sha1="jm8r6xcdyinue1wuuokiqbkg4r3rggn" xml:space="preserve">{{AprelKalendarı}}

12-aprel dúnyajúzlik aviaciya hám kosmonavtika kúni. Bul kúni yaǵnıy 1967-jılı 12-aprelde Vostok kemesi kosmosqa párwaz qıladı. Onıń ishinde kosmonavt Yuriy Gagarin bolǵan. Solay etip, dáslepki kosmonavt retinde Yuriy Gagarin tariyx betlerinde qaldı. Usı orında sonı atap ótiw orınlı Yuriy Gagarin 2018-jılı 12-aprel kúni 84 jasında dúnyadan ótedi.


2002-jıl 12-aprel kúninen baslap, Tashkenttegi Álisher Nawayı kitapxanasına «Milliy» kitapxana statusı (o’zb.-statusı) berilgen kún.


Búgin 12-aprel — Kompyuter hám internet kúni bayramı retinde kompyuter qánigeleri tárepinen bayramlanadı. Esletip ótemiz, 1946-jıl 12-aprel kúni dúnyadaǵı birinshi elektron ЭNIAK-1 dep atalǵan kompyuter jaratıldı. Usını esapqa ala otırıp, dúnyada bul kún «Kompyuter hám internet kúni bayramı» bolıp belgilenedi.


2014-jılı 12-aprelde Ózbekstanda Hind mádeniyatı festivalı ótkerilgen kún. Atalǵan festival «Namaste Ózbekstan» dep ataldı. 


Búgin dúnyajújlik «Arpadan tayarlanǵan awqatlar» (Bılamıq, Botqa, Kasha) festivalı kúni. Festival dáslepki ret 1985 jılı ótkerildi. Jıl sayın bul festival dúnyanıń kóplegen ellerinde aprel ayınıń ekinshi jumasınan baslap úsh dawamında bayramlanadı. 


12 aprel Ózbekstanda UZ domeni shólkemlestirilgen kún. 


12 aprel kúni Argentinalı ataqlı futbolshı Alvares Rikardonıń tuwılǵan kúni. 


Bul kúndi Amerika Qurama Shtatları milliy sendvich taǵamına irimshik qosıp tayarlaw kúni retinde belgileydi. Esletip ótemiz, bul taǵam amerikalılardıń milliy taǵamı bolıp tabıladı.


Al Boliviya elinde bolsa búgin Balalar kúni bayramı. Bul bayram jıl sayın 2-aprel sánesinde belgilenendi.


Liberiyada búgin «Tez hám ibodat qılıw (duwa)» kúni bayramı. Bul bayram mámleketlik kólemde belgilenip, usı sáne Liberiya elinde demalıs kúni bolıp esaplanadı.


Al Taylandta bolsa búgin «Sońkran» dep atalǵan milliy Jańa jıl bayramı  mámleketlik bayram retinde hár jılı eki kún dawamında bayramlanadı. Bul kúni Tayland elinde ulıwma xalıqlıqlıq dem alıs kúni bolıp tabıladı.</text>
      <sha1>jm8r6xcdyinue1wuuokiqbkg4r3rggn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>25-aprel</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11080</id>
    <revision>
      <id>120866</id>
      <parentid>60483</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:55:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120866</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1781" sha1="fwro5zc4ozurkfmy16p3hi9n5athvvh" xml:space="preserve">{{AprelKalendarı}}

25 aprel ullı inglis shayırı hám filosofı Vilyam Shekspirdiń tuwılǵan kúni. Ol Angliyanıń Stratferd qalasında 1564-jılı 25-aprelde tuwılǵan.  Shekspirdiń «Gamlet», «Otello», «Romeo hám Juleta» sıyaqlı tragediyaları dúnyanıń kóplegen ellerindegi  teatrlarda saxnalastırılǵan.


25-aprel Argentinada «Shıpakerler» kúni. Esletip ótemiz, bul kún 1989-jıldan berli hár jılı 25-aprelde Shıpakerler kúni retinde belgilenip kelmekte. 


Al Germaniyada búgin Tuberkulezge qarsı gúresiw kúni. Hár jılı Germaniyada 1992-jıldan baslap Tuberkulezge qarsı gúresiw kúni 25-aprelde belgilenedi. 


25-aprel dúnyajúzlik bezgekke qarsı gúresiw kúni. Bul kún Dúnyajúzlik densawlıqtı saqlaw assambleyası tárepinen 2007-jıldan baslap, bezgek keselligine qarsı gúresiw kúni retinde belgilenbekte. Esletip ótemiz, ásirese dúnyada Afrika elleri, Latın Amerikası hám Evropanıń ayırım aymaqları bul keselliktiń zıyanın kórmekte. 


Búgin italiyalı ataqlı kompozitor Leonkavallo Rujeronıń tuwılǵan kúni. Ol dúnyaǵa belgili  20 dan aslam operalardıń avtorı. Ásirese onıń «Masqarapazlar»  operası dúnyanıń kóplegen ellerindegi teatr repertuarlarınan orın alǵan. 


25-aprel — Xalıqaralıq DNK kúni. Búl kúnniń 25-aprelde belgileniwiniń baslı sebebi, 1953 jıl 25-aprelde Jeyms Wotson hám Frensis Krik isimli alımlar DNK molekulası dúzilisiniń izertlew nátiyjelerin jurnalǵa shıǵarǵan. 


Búgin Dúnyajúzlik pingvinler kúni. Bul kún ekologiya tarawındaǵı bayram bolıp, bul kúni tábiyat qorǵawshıları hám janashırları kópshilikti pútkil planetamızdaǵı pingvinlerdi qorǵawǵa, hám basqada haywanlarǵa ǵamxor bolıwǵa shaqıradı.</text>
      <sha1>fwro5zc4ozurkfmy16p3hi9n5athvvh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>2-may</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11081</id>
    <revision>
      <id>120861</id>
      <parentid>60484</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:54:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120861</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2012" sha1="0rhnrki99eze4sm2u3xn2g70aur456e" xml:space="preserve">{{MayKalendarı}}

Búgin 2-may Rossiyada «Ekologiyalıq tálim» kúni belgilenedi. Bul kún 1991 jıldan baslap hár jılı «ekologiyalıq tálim» kúni retinde 2-may kúni bayramlanadı. 


Al Indoneziyada búgin «Milliy bilimlendiriw» bayramı. Bul bayram muǵállimler tárepinen bayramlanadı. 


Búgin dúnyanıń kóplegen ellerinde «Totıquslar kúni» festivalı bayramlanadı. Festivalda kópshilik orta ásirlerdi esletiwshi kiyimlerdi kiyip jıynaladı.


Búgin Franciyada birinshi márte «Ayǵa sayaxat» atlı ilimiy film ekranǵa shıqqan kún. 1902-jıl 2-may kúni Jyul Vern shıǵarması boyınsha rejissyor Jorj Melyes tárepinen «Ayǵa sayaxat» atlı filmniń premerası bolıp ótti. 


Ispaniyada Madrid kúni. 2-may kúni ispanlar paytaxt kúnin bayramlaydı. 


Al Qıtayda búgin Miynet bayramı belgilenbekte. 


Búgin dúnyajúzlik «Tunca» balıqları kúni. Birlesken Milletler Shólkeminiń Bas Assemblyasında «Tunca» balıqların qorǵaw hám olardı saqlap qalıw maqsetinde 2016-jıl dan baslap bul kúndi «Tunca» balıqları kúni retinde járiyalandı. 


Búgin Iranda «Oqıtıwshılar kúni» belgilenbekte.


1903-jılı ataqlı ózbek aktyorı hám rejissyorı Komil Yormatovtıń tuwılǵan kúni. 


Búgin ataqlı nemis jazıwshısı hám awdarmashısı Kurella Alfredtiń tuwılǵan kúni. Ol sonday-aq Álisher Nawayınıń «Farxad hám Shiyrin» dástanınıń ayırım bólimlerin nemis tiline awdarmalaǵan. 


Sonday-aq bul kúni ataqlı inglis futbolshısı Devid Bekhemnińde tuwılǵan kúni. 


Búgin Italiyalı dúnyaǵa belgili súwretshi Leonardo da Vinchidiń ólgen kúni. Ol 1519-jılı 2-may sánesinde 67-jasında qaytıs boldı.


Al 1919 jılı AQShda birinshi jolawshı tasıw Los-Anjeles — San Diego avialiniyası iske tústi.


1949-jılı 2-may kúni Rossiyada birinshi márte «Dinamo» stadionınan tikkeley telereportaj ámelge asırılǵan kún. 

https://www.timeanddate.com/holidays/

https://www.calend.ru/holidays/</text>
      <sha1>0rhnrki99eze4sm2u3xn2g70aur456e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>13-may</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11082</id>
    <revision>
      <id>120855</id>
      <parentid>111653</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:54:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — ,  –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120855</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4290" sha1="kt9cxe4jczanaq2lovypz40pvtc2gqz" xml:space="preserve">Búgin ilmek-jabısqıshtıń (застежка-липучка) tuwılǵan kúni. Ilmek-jabısqısh adam turmısına jedel engizilgeni sonshelli, kiyimlerdi tigiwde sátli qollanılıp, ásirese ayaq kiyimler hám sport kiyimlerinde ushıratamız. Ilmek-jabısqıshtı ásirese baw baylaǵandı unatpaytuǵın balalar jaqsı kóredi, onıń járdeminde ayaq kiyimdi tez kiyiwge boladı. Ilgek-jabısqıshtı shveycariyalıq injener Jorje de Mestral oylap taptı, ol bazıda Velcro dep te ataladı. Jańalıq ashıwshıǵa bunday ideya 1941 jılı kelgen. Biraq onı ámelge asırıw ushın jıllar dawamında tájiriybe islewge tuwra keldi. Mestral óz jańalıǵın 1955 jılı patentlestirdi.{{MayKalendarı}}

Búgin dúnyanıń kóplegen ellerinde «Miyweli kokteyller» kúni belgilenbekte. Bul kúni kóplegen sawda orınlarında miyweden tayarlanǵan kokteyllerdi satıladı. 

Búgin 13-may Samoa (Samoa) mámleketinde Analar bayramı belgilenbekte.

13-may kúni dúnya júzinde «Milliy lalagúller» kúni bayramlanadı. Bul waqıtta dúnya ellerinde Lala máwsimi baslanadı eken. Esletip ótemiz bul bayram 2012-jıldan baslap dúnyanıń kóplegen mámleketlerinde belgilenbekte. Bul kúni 200 mıńnan aslam lalagúllerdi kópshilikke biypul tarqatadı. 

Búgin 13-may Gollandiyada ǵalabalıq Velosiped aydaw kúni. Velosiped aydawdı jaqsı kóriwshi gollandlar bul kúni velosipedte qalanı aylanıp dem aladı. Usı orında qızıqlı derek, Gollandiya xalqınıń hár bir shańaraǵında keminde bir velosiped bar eken. 

Búgin sonday-aq xalıqaralıq xumus kúni belgilenedi. Xumus — Jaqın Shıǵıs mámleketlerinde noqat pyuresinen tayarlanatuǵın ataqlı taǵam túri.   

'''13 mayda dúnyada bolǵan waqıyalar:''' 

1754-jıl 13-may kúni imperator Elizaveta Petrovnanıń pármanı menen Rossiyada birinshi bank shólkemlestirilgen kún. Yaǵnıy bul kúnnen keyin 18-ásirdiń birinshi yarımında Rossiyada bank jumısları anaǵurlım rawajlana basladı. 

1647-jılı Chili respublikasınıń paytaxtı Santyagoda kúshli jer silkinisi bolıp, bunıń aqıbetinde qala pútkilley wayran boldı. 

1777-jıl 13-may kúni Venada universitet kitapxanası ashıldı.

1830-jılı Kolumbiya quramınan bólinip shıqqan Эkvador óz ǵáressizligin járiyaladı.

1888-jıl Braziliyada qullıq biykar qılınǵan kún retinde tariyx betlerinde qaldı. 

1895-jılı 13-mayda Chili futbol federaciyası shólkemlestirildi. 

1895-jıl Amerika Qurama shtatınıń ataqlı alımı Nokola Teslanıń laboratoriyası janıp ketti. Bunıń aqıbetinde kóplegen tájiriybe jumısları hám izertlewler, qoljazbalar janıp kúl boldı. 

Al 1927-jılı 13-mayda Kievte «Dinamo Kiev» futbol klubına tiykar salındı. 

1930 jılı sońǵı jabayı qaltalı qasqır óltirildi; 

1950-jılı Angliyanıń Silverstoun qalasında dúnyada birinshi ret «Formula-1» avto-chempionatınıń birinshi jarısları ótkerilgen kún retinde bul kún tariyx betlerinde qaldı. Esletip ótemiz, Jarısta italiyalı avtoshabandoz Juzeppe Farina Formula-1 diń birinshi chempionı boldı. 

1960-jılı — Maks Эyzelin basshılıǵındaǵı shveycariyalı alpinistler Nepaldaǵı biyikligi jaǵınan dúnyada toǵızınshı orında turatuǵın quramalı tawǵa shıǵıp tariyx betlerinde qaldı. 

1991 jılı Apple korporaciyası Macintosh System 7.0 di satıwǵa shıǵardı. 

2016-jıl 13-may kúni  Álisher Nawayı atındaǵı Tashkent mámleketlik ózbek tili hám ádebiyatı universiteti shólkemlestirilgen kún.

'''13 mayda dúnyaǵa kelgen ataqlı tulǵalar:'''

1923 jılı kompozitor, «Соломенная шляпка» hám «Белое солнце пустыни» sıyaqlı filmlerge muzika jazǵan Isaak Shvarc dúnyaǵa keldi;

1939 jılı amerikalı aktyor hám prodyuser Xarvi Keytel dúnyaǵa keldi;

1964 jılı rossiyalı pop qosıqshı Masha Rasputina dúnyaǵa keldi;

1986 jılı Belorussiya elinen shıqqan norvegiyalı qosıqshı hám skripkashı Aleksandr Rıybak dúnyaǵa keldi. Ol «Evrovidenie-2009» qosıq tańlawında jeńiske erisken.

1966 jılı qazaqstanlı kompozitor Qaldıbek Qurmanáli dúnyaǵa keldi.


https://nationaldaycalendar.com/days-2/national-fruit-cocktail-day-may-13-2/

https://www.checkiday.com/5/13/2018</text>
      <sha1>kt9cxe4jczanaq2lovypz40pvtc2gqz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>24-may</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11083</id>
    <revision>
      <id>120864</id>
      <parentid>118795</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:55:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — ,  –  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120864</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2672" sha1="pxpvo4mdrrfeytrl9x9dthtesajv2tk" xml:space="preserve">{{MayKalendarı}}

Búgin Evropada parkler kúni. Bul kúndi bayram kúni retinde belgilew Evropanıń milliy hám tábiyiy parkler federaciyası tárepinen ámelge asırıldı. Esletip ótemiz, Evropada parkler kúni 1999-jıldan baslap hár jılı 24-may sánesinde belgilenedi. 

24-may Kanadada patshayım Viktoriyanıń tuwılǵan kúni ǵalabalı túrde belgilenedi.  1819 jıl Viktoriya Ullıbritaniya taxtındaǵı xannoverler dinastiyasınıń aqırǵı wákili retinde tariyx betlerinde qaldı. 

Al Bolgariyada bolsa búgin «Slavyan jazıwı hám mádeniyatı» kúni bayramlanadı.

Búgin Eritreyada Ǵáressizlik kúni keń túrde belgilenedi.

Sonday-aq búgin, Xalıqaralıq qorıqlar (qorıxana) kúni. Jıl sayın bul kún Xalıqaralıq tábiyattı qorǵaw keńesiniń baslaması menen belgilenedi. Qorıqlar — tábiyattıń jaratılısın hám onıń barlıq túrlerin ózgerissiz sol qálpinde saqlaytuǵın aymaq bólegi bolıp tabıladı. 

Al Evropada búgin Qońsılar kúni ǵalabalı túrde bayramlanbaqta. 

1844-jıl 24 may kúni Vashingtonnan Baltimorǵa morze telegrafınan dúnyada birinshi telegramma jiberilgen kún retinde bul kún tariyx betlerinen orın aldı. Esletip ótemiz, Telegraftıń payda bolıwı adamzattıń eń aktual hám eń qısqa múddette anıq maǵlıwmatlardı alıwǵa bolǵan zárúrligin anaǵurlım dárejede qanaatlandırdı. 

Búgin rus ádebiyatınıń kórnekli wákili, shayır, Nobel sıylıǵınıń iyesi Brodskiy Iosif Aleksandrovichtiń dúnyaǵa kelgen kúni. 

Búgin sonday-aq, dúnyaǵa belgili amerikalı qosıqshı, jazıwshı, kompozitor, aktyor hám súwretshi Robert Allenniń tuwılǵan kúni. Sonday-aq ol ádebiyat tarawı boyınsha Nobel sıylıǵınıńda laureatı. 

1686 jılı 24-mayda nemis fizigi Gabriel Daniel sınaptı birinshi bolıp qollanǵan. Sonday-aq ol Farangeyt shkalasın jaratqan alım retinde tariyx betlerinde qaldı.

Al 1032 jılı Abu Ali ibn Sino Venera planetasınıń Quyash átirapı boylap ótiwin gúzetti hám jazıp qaldırdı. 

1830-jıl 24-mayda AQShta Baltimor-Ogayo temir jol tarmaǵı iske túsirildi. 

1900-jıl Sankt-Peterburgda imperator Nikolay II baslaması menen «Avrora» kemesi suwǵa túsirildi. 

1956-jıldıń 24-may sánesinde Shveycariyanıń Lugano qalasında dúnyada birinshi «Evrovidenie» qosıqlar tańlawı ótkerildi.

1995-jıl — Mel Gibsonnıń «Arıslanjúrek» filmi úlken ekranlarda jarıq kórdi.

2001 –jılı rus «Vikipediya»sına birinshi maqala jaylastırıldı. Sonı aytıp ótiw orınlı, «Vikipediya» — bul internet tarmaǵındaǵı dúnyajúzlik elektron enciklopediya túri bolıp tabıladı.</text>
      <sha1>pxpvo4mdrrfeytrl9x9dthtesajv2tk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>14-iyun</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11085</id>
    <revision>
      <id>120857</id>
      <parentid>82587</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:54:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: –  →  —  (3) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120857</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2252" sha1="ak8vli5an2ns3g6ixqs0i8btmtiyocc" xml:space="preserve">{{IyunKalendarı}}

Búgin adam qanınıń gruppasın dáslepki ret ashqan (izzertlep tapqan) avstriyalı immunolog, Nobel sıylıǵınıń laureatı Landshteyner Karldıń dúnyaǵa kelgen kúni. Esletip ótemiz, ol — 1868-jılı 14-iyunda tuwılǵan.

Búgin sonday-aq, dúnyajúzlik donorlar kúni. 2005-jılı may ayında bolıp ótken jáhán densawlıqtı saqlaw assambleyasında dúnyajúzlik densawlıqtı saqlaw ministrleri óz erki menen qan tapsırıwdı qollap-quwatlaw tuwralı arzanı maqulladı. Solay etip dúnyajúzinde 14-iyun sánesin donorlar kúni retinde belgilew haqqında qarar qabıllandı.

Búgin 14-iyun sánesinde Amerika Qurama Shtatında «Amerika bayraǵı kúni» belgilenedi. Amerika bayraǵı 1777-jılı Amerika shtatlarınıń rásmiy bayraǵı retinde juldızlı sızıqlardan ibarat boldı. Amerika bayraǵı kúni 19-ásirdiń 80-jıllarınan baslap belgilendi. Al 1949 jıldan baslap, rásmiy bayramlar kalendarına kirgizildi.

14-iyun xalıq aralıq blogerler kúni. Bul kúndi bayramlaw ideyası 2004-jılı baslama retinde keń jámiyetshilikke usınıs etilgen. Soń dúnyanıń 40 mámleketinen 400den aslam  adam birlesip, blogerler kúnin belgilew boyınsha sheshim qabıllaǵan.

Búgin dúnyanıń kóplegen ellerinde — Ǵalabalıq toqıma toqıw kúni. Birinshi ret dúnyajúzinde keń jámiyetshilik aldında toqıma toqıw kúni Parijde ótkerilgen. Bul kúndi ótkeriw ideyasın Danil Lens isimli sheber oylap tapqan. Házirgi waqıtta ǵalabalıq toqıw kúni tek ǵana Franciyada eses, al dúnyanıń basqada mámleketlerinde — AQSh, Angliya, Shveciya, Finlyandiya, Norvegi, Эstoniya hám basqada mámleketlerde ótkeriledi.

Al Armeniyada bolsa búgin jazıqsız sudlanǵanlardıń huqıqların qorǵaw kúni.

Búgin AQShtıń 45-shi prezidenti Donald Tramptıń tuwılǵan kúni. Ol 1946-jılı 14-iyunda AQShtıń Nyu-York shtatında dúnyaǵa keldi.

AQShta zıǵır qaǵazı (najdachka- zıǵır qaǵazı: V SShA zapatentovana najdachnaya bumaga) patentlengen kún. Dáslepki zıǵır buyım góne Qıtayda payda boldı. Olar maydalanǵan qabırshaqlardan hám qumnan tayarlanadı. Keyin olardı tábiyiy jelim menen jıltıraǵan metal yaki aǵash qabırshaqlarına jabıstırdı.</text>
      <sha1>ak8vli5an2ns3g6ixqs0i8btmtiyocc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>21-avgust</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11089</id>
    <revision>
      <id>120863</id>
      <parentid>118791</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:55:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120863</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1637" sha1="5nqpiklqufvshjyeocjfkjryl1u0cru" xml:space="preserve">{{AvgustKalendarı}}

21-avgustta Latviya Respublikasınıń mámleketlik mártebesi tuwralı Konstituciyalıq nızamı qabıl etilgen kún. Bul nızam 1991 jılı qabıllanıp, ǵárezsiz demokratiyalıq mámleket retinde járiyalandı (atap ótildi).


Búgin Marokkada jaslar kúni bayramlanbaqta. Bul sáne dáslepki ret 1947-jılı bayramlanıp, házirgi kúnge shekem hár jılı «Jaslar kúni» retinde belgilelenedi. 


1888-jılı amerikalı oylap tabıwshı Barrouz Uilyam Syuard ózi jaratqan esaplaw mashinasına patent aldı. Bul esaplaw mashinasında maǵlıwmatlardı kirgiziw klaviatura arqalı ámelge asırılıp, nátiyjesinde qaǵaz lentaǵa basıp shıǵarıw múmkinshiligi payda boldı. 


1959-jılı 21-avgustte Gavay atawları Amerika Qurama Shtatı 

Búgin Rossiyada Oficerler kúni. Bul kúndi belgilew Rossiyanıń nuranıy oficerleriniń baslaması menen ámelge asırılǵan bolıp, bir neshe jıldan berli hár jılı 21-avgustte Rossiyada Oficerler kúni retinde bayramlanadı. 


Búgin xalıqaralıq terrorizm aqıbetinde qurban bolǵanlardı eske alıw kúni. Bul kúndi belgilew 2017-jılı Birlesken Milletler shólkeminiń qararı menen tastıyıqlandı. 21-avgustta bul kúndi belgilewdiń baslı maqseti — terrorizm aqıbetinde qurban bolǵanlardı eske alıw hám onıń azabın (zıyanın) kórgen adamlarǵa húrmet kórsetiw bolıp tabıladı. 


Búgin Rossiyalı belgili aktyor Yuriy Vladimirovich Nikulinniń qaytıs bolǵan kúni. Ol 1997-jılı 21-avgustte Moskva qalasında qaytıs boldı. Esletip ótemiz, Nikulin 1921-jılı 18-dekabrde aktyorlar shańaraǵında dúnyaǵa kelgen.</text>
      <sha1>5nqpiklqufvshjyeocjfkjryl1u0cru</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>31-avgust</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11090</id>
    <revision>
      <id>120870</id>
      <parentid>60493</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:55:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: –  →  —  (4) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120870</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1867" sha1="tlffx56lyhfy6g0483btti2afypnb5e" xml:space="preserve">{{AvgustKalendarı}}

1991-jıl 31-avgust kúni Ózbekstan Respublikasınıń Ǵárezsizligi járiyalandı. Solay etip 1991-jılı elimiz turmısında áhimiyetli tariyxıy orın iyelegen kún — hár jılı eń ullı, eń áziz bayram retinde 1-sentyabr kúninen baslap Ǵáressizlik bayramı bayramlanadı. 


'''Sonday-aq bul sánede:''' 

1991-jıl 31-avgustte Qırǵızstan mámleketiniń ǵáressizligi tuwralı Deklaraciya járiyalandı. Solay etip bul sánede Qırǵızstan Respublikasınıń mámleketlik bayramı — Ǵáressizlik bayramı kúni. 


Búgin Malayziyada elinde de Ǵáressizlik kúni bayramlanbaqta. Bul kún Malayziyada tariyx betlerinen altın háripler menen jazılǵan kún retinde 1957-jılı 31-avgust sánesinde óz ǵáressizligine erisken. 


Sonday-aq búgin Trinidad hám Tobago Respublikalarınıń — Milliy bayramı Ǵáressizlik kúni bayramlanbaqta. Maǵlıwmat ornında sonı atap ótiw orınlı bul mámleket Karib teńizindegi  atawlarda jaylasqan.


Búgin Litvada Erkinlik kúni belgilenbekte.   


31-avgust kúni Ukraynada — Aviaciya kúni. Bul kún Ukrayna elinde 1993-jıldan baslap Aviaciya kúni retinde belgilenbekte. 


Búgin Rossiyada Veterinariya kúni. Bul sáneni rossiyalılar 2011-jıldan baslap belgilemekte. 


Búgin Berlik qalasında «Muzeyler túni» (Muzeyler aqshamı) festivalı ótkerilmekte. 


1994-jılı 31-avgustte Tashkent qalasında Ámir Temur esteligi saltanatlı túrde ashıldı. Maǵlıwmat ushın sonı aytıw orınlı atalǵan estelik Ǵáressizlik bayramı qarsańında ashılǵan bolıp, onıń avtorı ataqlı músinshi Ilham Jabbarov onı bronzadan jasaǵan. 


1811 jıl 31-avgustte ataqlı fransuz jazıwshısı Gote Teofil dúnyaǵa keldi. 


Sonday-aq búgin dúnyaǵa belgili nemis alımı Gelmgolc Lyudvigtiń tuwılǵan kúni. Ol 1821-jılı 31-avgustte tuwılǵan.</text>
      <sha1>tlffx56lyhfy6g0483btti2afypnb5e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>24-oktyabr</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11095</id>
    <revision>
      <id>120865</id>
      <parentid>111655</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:55:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120865</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1910" sha1="3fmspucnoespuude64ss6xtc5rn7xbi" xml:space="preserve">{{OktyabrKalendarı}}

Búgin Birlesken Milletler shólkemi kúni. 1945-jılı 51-mámleket qol qoyǵan hám tastıyıqlanǵan BMSh Nızamı kúshine kirdi. Solay etip, 1947-jılı oktyabr ayında bolıp ótken BMSh rezolyutsiyasında 24-oktyabr sánesin Birlesken Milletler Shólkemi kúni dep járiyaladı. Esletip ótemiz, BMShnıń dáslepki áhimiyetli hújjetleriniń biri 1948-jılda qabıl etilgen insan huqıqlarınıń ulıwma dekloraciyası boldı.

Búgin sonday-aq, «Dúnyajúzlik rawajlanıw maqsetindegi informaciya» kúni. Bul kúndi atap ótiw BMSh Assambleyasınıń sheshimi menen belgilendi.

24-oktyabr Zambiya Respublikasınıń Ǵárezsizlik bayramı. Esletip ótemiz, Zambiya — Oraylıq Afrikanıń qublasında jaylasqan mámleket. Paytaxtı Lusaka qalası. Mámleketlik tili inglis tili, al pul birligi kvacha.

Búgin dúnyajúzlik poliomielit keselligine qarsı gúresiw kúni. Bul kúndi áyne 24-oktyabrde belgilewdiń baslı sebebi usı kesellikke qarsı vaksina islep shıqqan amerikalı shıpaker Djonas Solktıń tuwılǵan kúni húrmetine berilgen.

1632-jılı 24-oktyabrde mikroskoptı oylap tapqan alım hám mikroskopiya tarawınıń tiykarın salıwshı biolog Antoni van Levenguk dúnyaǵa keldi.

Búgin Qırǵızıstanda diplomatiya xızmetkerleri kúni bayramlanbaqta. Bul kúndi belgilew dúnyajúzlik BMSh kúnine arnalǵan.

Búgin sonday-aq, xalıqaralıq qaǵazdı qollanbaw (qaǵazsız) kúni. Bul kúndi belgilewdiń baslı maqseti, qaǵazlardı ısırap qıla bermey, orınlı paydalanıw bolıp tabıladı.

1836-jılı 24-oktyabrde Эlondzo Fillips shırpıǵa patent aldı.

1857-jılı 24-oktyabrde Angliyada dúnyadaǵı birinshi futbol komandasına tiykar salındı.

Al 1897-jılı Sank-Peterburgta Rossiyadaǵı dáslepki futbol matchı ótkerildi.

1939-jılı 24-oktyabr kúni AQShta dúnyada birinshi márte neylon shulıqlar satıla basladı.</text>
      <sha1>3fmspucnoespuude64ss6xtc5rn7xbi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>2-noyabr</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11096</id>
    <revision>
      <id>120862</id>
      <parentid>111656</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:54:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Bul sánedegi waqıyalar */ clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120862</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1783" sha1="21wec52xwgs6twr9ll1scl8nwinqg70" xml:space="preserve">{{NoyabrKalendarı}}

== Bul sánedegi waqıyalar ==
Búgin xalıq aralıq jurnalistlerge qarsı jinayattıń jazasız qalıwına gúresiw kúni. Bul kúndi belgilew 2013-jıldan baslap Birlesken milletler shólkeminiń qararı menen tastıyıqlanǵan. 


2-noyabr Qırǵızstanda Mádeniyat xızmetkerleri kúni. Bul bayram 1995-jıldan baslap belgilenbekte.


Búgin xalıq aralıq erkekler kúni. Bayram sánesi hár bir jıl ushın ózine tán. Bul jılǵı sáne 2-noyabr kúni. Bul kúndi belgilew bir qatar dúnyajúzlik shólkemlerdiń baslamaları menen ámelge asırılmaqta. 


Búgin Kambodja mámleketinde suw festivalı ótkerilmekte. Festival mámlketlik kólemde keń belgilenedi. Bul kúni atalǵan mámlkette bayram múnásibeti menen dem alıs kúni. 


Búgin Rossiyada Quslarǵa sulı pecheniesin beriw kúni. Bul kúndi bayramlaw góne slavyan dástúri menen baylanıslı. 


2-noyabr Belorussiyada Eske alıw (eslew) kúni. Bul kúndi belgilew mámleket prezidentiniń qararı menen 1998-jıldan baslap atap ótilmekte. 


Búgin Finlyandiyada Kekri kúni. Kekri bayramı bul Finlyandiyadaǵı barlıq awılxojalıǵı jumıslarınıń tamamlanıwı hám jaylawdaǵı sıyırlardı qıslaw ushın tayarlawǵa arnalǵan, yaǵnıy awılxojalıǵı hám shárwalardıń bayramı. 


Búgin sonday-aq, AQShta «Eń úlken Omlet taǵamların tayarlaw» kúni bayramlanadı. Maǵlıwmat ornında sonı aytıw orınlı, Omlet taǵamı bul — sarı mayǵa quwırılǵan máyek hám duz benen burısh qosılǵan fransuz taǵamı. 


1947-jılı 2-noyabrde dúnyadaǵı eń keń qanat jayǵan úlken samolyot ushırıldı. 


Búgin ataqlı hind aktyorı Shoxruh Xonnıń tuwılǵan kúni. Ol 1965-jılı 2-noyabrde Hindistannıń Nyu-Deli qalasında dúnyaǵa kelgen.</text>
      <sha1>21wec52xwgs6twr9ll1scl8nwinqg70</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>11-may</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11174</id>
    <revision>
      <id>120852</id>
      <parentid>73982</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:53:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (4) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120852</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1951" sha1="3j5jklsfa7y3ol9nezgzv4s0hkid22s" xml:space="preserve">{{MayKalendarı}}

== 11-may kúni orın alǵan áhmiyetli waqıyalar hám zárúr sáneler menen tanıstırıp barıwdı dawam etemiz: ==


- 11 mayda Astronomiya kúni belgilenedi. Bul bayram jılına eki ret — báhárde hám gúzde bayramlanadı. Astronomiya kúni 1973 jılı Kaliforniyada belgilendi. 

- Sonday-aq búgin dúnyajúzlik kóshpeli quslar kúni. Bul global ekologiyalıq akciyanıń maqseti — adamlardıń kóshpeli quslar haqqında kóp maǵlıwmat alıwına imkaniyat jaratıw. Quslardı qorǵaw haqqındaǵı xalıqaralıq konvenciyaǵa 1906 jılı qol qoyılǵan. 

- Búgin Niderlandiya elinde velosipedshi kúni atap ótiledi. Bul eldiń turǵınları ǵalabalı túrde velosiped aydawdı dástúrge aylandırǵan. Rásmiy statusı bolmaǵanı menen, keń kólemde bayramlanadı.

== 11 MAYDA DÚNYADA BOLǴAN WAQÍYALAR ==
- 1928 jılı Nyu-Yorkte dúnyadaǵı eń dáslepki telebaǵdarlamalardı sistemalı túrde translyaciyalaw baslandı;

- 1991 jılı shveciyalı Roxette dueti Joyride qosıǵın atqarıp, amerikalı xit-paradta birinshi orınǵa iye boldı;

- 2000 jılı Hindistannıń milliardınshı azamatı — Asta Arora dúnyaǵa keldi;

- 2003 jılı Kolizey arenasında dáslepki ret rok-muzikant — Pol Makkartni dóretiwshilik koncert berdi.

== 11 MAYDA DÚNYAǴA KELGEN ATAQLÍ TULǴALAR ==
1864 jılı angliyalı jazıwshı, kompozitor Etel Lilian Voynich dúnyaǵa keldi;

1904 jılı ispaniyalı súwretshi, músinshi, rejissyor, jazıwshı Salvador Dali dúnyaǵa keldi. 

1963 jılı ukraynalı kompozitor, muzikalı prodyusser, Ukrainaǵa miyneti sińgen kórkem-óner ǵayratkeri (2012) Konstantin Meladze dúnyaǵa keldi;

1988 jılı rossiyalı aktrisa Agniya Ditkovskite dúnyaǵa keldi.


https://web.archive.org/web/20230510182000/http://taqvim.uz/uz/event/all/1/05/11

https://www.calend.ru/day/5-11/

https://www.inform.kz/kz/11-mamyr-kazakparat-atauly-kunder-okigalar-esimder_a3247693</text>
      <sha1>3j5jklsfa7y3ol9nezgzv4s0hkid22s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>12-may</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11175</id>
    <revision>
      <id>120854</id>
      <parentid>111644</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:53:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120854</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2545" sha1="18aqm1ce4covbrt50uba6jgwu04u0pa" xml:space="preserve">== Bul sánedegi waqıyalar ==
{{MayKalendarı}}

12 mayda dúnyada qanday qızıqlı waqıyalar hám zárúr sáneler belgilenedi? Usılar haqqında bilgińiz kelse tómendegi maǵlıwmatlar siz ushın:

Búgin dúnyada Miyirbiyke kúni xalıqaralıq kólemde belgilenedi. Dáslepki medicinalıq bilim alǵan adamlar ǵana miyirbiyke bola aladı, olar nawqaslarǵa qaraw ushın shıpakerdiń kórsetpelerin orınlaydı. Yaǵnıy pútkil emleniw basqıshında nawqas penen jumıs isleytuǵın shıpakerlerdiń járdemshileri degen sóz.

Jıl sayın 12 mayda Rossiya hám ǴMDAnıń basqa ellerinde ekologiyalıq bilim beriw kúni belgilenedi. Bul bayram 1991 jılı dúzildi, onıń maqseti — barlıq ilimde hám adam xızmeti tarawlarında ekologiyalıq bilimdi aktuallastırıw. Bul kúni hár túrli ekologiyalıq akciyalar menen is-ilájlardı ótkeriw dástúrge aylanǵan.

Búgin sonday-aq Cheburashkanıń tuwılǵan kúni. Cheburashka — 1966 jılı jazıwshı Eduard Uspenskiy oylap tapqan qaharman. Ol arqa tabanları menen júretuǵın, salpańqulaq, kózleri úlken hám shashı qońır qaharman. 

== 12 mayda dúnyada bolǵan waqıyalar: ==
1931 jılı Qıtay xalıqlıq jıynalısı 1 iyunda kúshke kirgen konstituciyanı qabılladı;

2008 jılı 69197 adam qaytıs bolǵan Sıchuan jer silkiniwi júz berdi, 18 mıńǵa shamalas adam joǵalıp ketip, 288431 adam jaraqat aldı;

2017 jılı dúnyanıń 150 den aslam mámleketinde Microsoft Windows-tıń 200 mıńnan aslam kompyuterin zıyanlaǵan WannaCry tarmaqlıq qurt baǵdarlaması tarqala basladı. 

== 12 mayda dúnyaǵa kelgen ataqlı tulǵalar: ==
1907 jılı amerikalı teatr hám kino aktrisası Ketrin Xepbern dúnyaǵa keldi (&quot;Долгий день уходит в ночь&quot;, &quot;Угадай, кто придет к обеду?&quot;, &quot;Лев зимой&quot; filmleri). Tórt «Oskar» aldı.

1933 jılı gruzin aktyorı Givi Berikashvili dúnyaǵa keldi. Gruzin xalıq artisti (1979).

1937 jılı stend-ap kamedi janrındaǵı amerikalı komik, aktyor, jazıwshı, scenariyshi, prodyusser Djordj Karlin Djordj dúnyaǵa keldi. Tórt ret «Gremmi» sıylıǵınıń hám Mark Tven sıylıǵınıń jeńimpazı. 5 kitap hám 20 dan aslam muzikalı albomnıń avtorı, 16 filmge tústi. 

1983 jılı rossiyalı sportshı (kórkem gimnastika),  jámiyet hám siyasıy ǵayratker Alina Kabaeva dúnyaǵa keldi. 

1949 jılı qazaqstanlı qosıqshı, «Gúller» respublikalıq estrada ansamblinde qazaq xalıq qosıqların atqarıwshı Qapash Qulısh dúnyaǵa keldi.</text>
      <sha1>18aqm1ce4covbrt50uba6jgwu04u0pa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>14-may</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11377</id>
    <revision>
      <id>120858</id>
      <parentid>111646</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:54:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120858</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1644" sha1="20kcerlsyzdj1mqepl2h66ngm9iofxn" xml:space="preserve">{{MayKalendarı}}

'''14 maydaǵı áhmiyetli waqıyalar hám zárúr sáneler'''

Búgin [[Rossiya|Rossiyada]] [[Frilanser]] kúni belgilenedi. 2005 jılı 14-may kúni Rossiyada eń dáslepki frilanser birjalarınıń biri shólkemlestirilgen.

Búgin — vazelinniń tuwılǵan kúni. 1872 jılı belgili ximik Robert Chezbro vazelindi tayarlaw texnologiyasın oylap tawıp, jánede jetilistirdi. 1878 jılı 14 mayda usı dárini patentlestirdi. Sonnan berli bul kún vazelinniń rásmiy tuwılǵan kúni bolıp esaplanadı.

== Dúnyada bolǵan waqıyalar ==
1869 jılı [[Qazaqstan|Qazaqstanda]] [[Aqtóbe]] qalasına tiykar salındı;

1968 jılı [[The Beatles]] toparı Apple Corp atlı jańa dawıs jazıw kompaniyasın kópshilik názerine usındı;

1975 jılı kievli «Dinamo» dáslepki ret futboldan «Kuboklar Kubogın» utıp aldı;

2009 jılı belgili astronom Uilyam Gersheldiń húrmetine «Gershel» teleskopı orbitaǵa ushırıldı;

== Bul kúni dúnyaǵa kelgen tulǵalar ==
1553 jılı Margo Margarita de Valua patshayım dúnyaǵa keldi. Fransuz patshayımı. 1572-1599  jılları Genrix de Burbon, Navar patshası, Franciya patshası Genrixtiń IV hayalı bolǵan;

1941 jılı britaniyalı aktyor Djon Fordjem dúnyaǵa keldi. Ataqlı filmleri — &quot;Костолом&quot;, &quot;Жены футболистов&quot;, &quot;Ограбление по-итальянски&quot;;

1975 jılı ukrain muzikantı, «Океан Ельзи» toparınıń jetekshisi Svyatoslav Vakarchuk dúnyaǵa keldi;

1984 jılı [[Facebook]] [[Sociallıq tarmaq|sociallıq tarmaǵınıń]] tiykarshısı, bas direktorı [[Mark Cukerberg]] dúnyaǵa keldi.</text>
      <sha1>20kcerlsyzdj1mqepl2h66ngm9iofxn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>15-may</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11382</id>
    <revision>
      <id>120859</id>
      <parentid>111647</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:54:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (7) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120859</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2386" sha1="2a23i5n99aqilw9xgbf8b65g0yks2s3" xml:space="preserve">{{MayKalendarı}}

Búgin dúnya ellerinde xalıqaralıq klimat kúni bayramlanadı. Usı rásmiy emes ekologiyalıq bayram meteorologlardıń klimattı qorǵaw haqqındaǵı úndewine juwap retinde maqullandı. Klimattı saqlaw — adamzat turmısındaǵı global másele. Dúnyajúzlik ıssı hawa, atmosfera qabatındaǵı ozonnıń kóbeyiwi, tábiyiy kataklizmalar, planetadaǵı hawa-rayınıń — ózgeriwi bunıń barlıǵı Jerdiń klimatın buzıp, kesirinen azıq-awqat, adamlardıń turmısı menen múlkine keri tásir etedi, tábiyiy resurslar menen mámlekettiń turaqlı rawajlanıwına kesent etedi.

Búgin — xalıqaralıq shańaraq kúni. 1993 jılı BMSh tárepinen usınday qarar qabıllaǵan, sonnan berli dúnyanıń kóplegen ellerinde bayramlanıp atır. Shańaraq — jámiyet penen mámlekettiń tiykarı, rawajlanıw menen turaqlılıqtıń deregi. Sonlıqtan mámleket onı qorǵawǵa úlken itibar beredi. Bayramnıń maqseti — jámiyet itibarın shańaraqtaǵı máselege itibar qaratıw.

Búgin — Moskva metropoliteniniń tuwılǵan kúni. 1935 jıl 15 mayda Moskva xalqı menen qonaqları ushın zárúr waqıya júz berdi. Bul kúni tańǵı saat jetide Moskva metropoliteniniń dáslepki tarmaǵı saltanatlı túrde iske qosıldı.

== Dúnyada bolǵan waqıyalar ==
1918 jılı AQSHta dúnyadaǵı dáslepki hawa poshtası jumıs isledi;

1928 jılı Mikki Maus qaharmanı dáslepki ret payda boldı;

1969 jıl Pol Makkartni bolajaq zayıbı Linda Istmandı birinshi ret kórip qalǵan;

2001 jılı «CSX 8888 waqıyası» boldı: Ogayo shtatında heshkim basqarmaǵan poezd eki saat ishinde 76&amp;nbsp;km/saat tezik penen 106&amp;nbsp;km aralıqtı basıp ótti. Poezd júginiń arasında qáwipli ximikatlarda bolǵan edi.

== Dúnyaǵa kelgen ataqlı tulǵalar ==
1881 jılı rus jazıwshısı, dramaturg, teatr rejissyorı hám aktyorı Mixail Bulgakov dúnyaǵa keldi;

1938 jılı francuz aktrisası Mirey Dark dúnyaǵa keldi. 15 jıl Alen Delonnıń azamatlıq nekedegi zayıbı boldı;

1940 jılı rossiyalı aktrisa Svetlana Svetlichnaya dúnyaǵa keldi. Filmleri — «Бриллиантовая рука», «17 мгновений весны» hám «Место встречи изменить нельзя»;

1980 jılı rossiyalı qosıqshı hám aktrisa Anastasiya Slanevskaya (Слава degen at penen belgili) dúnyaǵa keldi.</text>
      <sha1>2a23i5n99aqilw9xgbf8b65g0yks2s3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>16-may</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11389</id>
    <revision>
      <id>120860</id>
      <parentid>111648</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:54:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120860</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1518" sha1="d4v4bpy1p84yfmln5dijbs1838u4hg6" xml:space="preserve">{{MayKalendarı}}

Búgin xalıqaralıq — Biograflar kásiplik bayramı keń kólemde dúnya ellerinde belgilenedi.

Sonday-aq búgin xalıqaralıq jaqtılıq kúni. Bul bayram jaqtılıqtıń rólin, ilim hám bilimlendiriwge, kórkem-óner menen mádeniyatqa, medicina, kommunikaciya, energetika tarawlarına qosqan úlesin belgileytuǵın dúnyajúzlik baslama. Bayram jaqtılıq penen jaqtılıq texnologiyalarınıń búgingi kúndegi ilimdegi rólin keń túrde úgit-násiyatlawǵa, jaqtılıq texnologiyalarına tiykarlanǵan bilim menen ilimniń rawajlanıwın xoshametlewge iytermeleydi.

== Dúnyada bolǵan waqıyalar ==
1881 jılı Germaniyanıń Berlin qalasında dúnyadaǵı eń dáslepki elektr tramvayı júrip ótti;

1919 jılı amerikalı ushqısh Albert Ris Atlantika okeanınıń ústinen birinshi ret ushtı;

1929 jılı AQSHta «Oskar» sıylıǵı menen xoshametlew saltanatı ótkerildi;

2004 jılı ukrainalı qosıqshı Ruslana 49-xalıqaralıq «Evrovidenie» muzikalı tańlawında birinshi orındı iyeledi.

== Dúnyaǵa kelgen ataqlı tulǵalar ==
1910 jılı rus shayırı, prozashı, dramaturg, jurnalist Olga Berggolc dúnyaǵa keldi;

1953 jılı irlandiyalı aktyor, ataqlı «Djeyms Bondlardıń» biri Pirs Brosnan dúnyaǵa keldi;

1965 jılı ukrainalı aktyor hám házil-dálkekshi Sergey Olex tuwılǵan sáne.

1966 jılı amerikalı pop-juldız, qosıqshı, aktrisa hám oyınshı Djanet Djekson dúnyaǵa keldi. Ol ataqlı qosıqshı Maykl Djeksonnıń qarındası.</text>
      <sha1>d4v4bpy1p84yfmln5dijbs1838u4hg6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>25-may</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11583</id>
    <revision>
      <id>120867</id>
      <parentid>111650</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:55:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (3) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120867</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1905" sha1="rksup42242qddp3d1fcg6oc6cykdhem" xml:space="preserve">{{MayKalendarı}}

25-may dúnya ellerinde qanday waqıyalar menen este qaldı? Zárúr sáneler hám áhmiyetli waqıyalar — bul kún tariyx betlerinde. 

Búgin — xalıqaralıq joytılǵan balalar kúni. Bul sáne [[AQSh]]tan baslanǵan. 1979-jılı 25-may kúni altı jasar amerikalı oqıwshı Evian Peyts joǵalıp ketti. Bul waqıya jámiyette keń túrde talqılanıp, balanı pútkil dúnya izledi. Biraq Evian tabılǵan joq. Aradan tórt jıl ótip, 25 may sánesin joytılǵan balalar kúni retinde atap ótiw járiyalanǵan. 

Sonday-aq, 25-may — Dúnyajúzlik qalqansha bezi kúni. 2009-jılı [[Evropa]]lı tireoidologiyalıq jámiyetlik baslaması qurılǵan. Ol qalqansha bezine baylanıslı máselelerdi izertlew menen shuǵıllanatuǵın shólkem.

Búgin [[Qazaqstan]]nıń [[Alma-Ata|Almatı]] qalasında fontanlar bayramı belgilenbekte. Bayram 2005-jıldan baslap jıl sayın ótkeriledi.

25-may [[Rossiya]]da til qánigeleriniń bayramı. 

Al, [[Germaniya]]da búgin qulpınay kúni bayramlanıp atır. 

== Dúnyada bolǵan waqıyalar ==
1869-jılı [[Vena]] operasınıń imaratı ashıldı;

1936-jıl [[Rossiya]]da «Cirk» kinokomediyası kópshilik názerine usınıldı;

1953-jılı [[Texas shtatı]]ndaǵı [[Xyuston]] qalasında dáslepki kommerciyalıq emes bilim telekanalı jumısın basladı;

2003-jıl «Ежик в тумане» multfilmi [[Tokio]]daǵı festivalda eń ayrıqsha multfilm dep tán alındı.

== Dúnyaǵa kelgen ataqlı tulǵalar ==
1931-jılı belgili kosmonavt [[Georgiy Grechko]] dúnyaǵa keldi;

1939-jılı britaniyalı kino hám teatr aktyorı, prodyuser Ien Makkellen dúnyaǵa keldi;

1949-jılı belorussiyalı estrada qosıqshısı «Pesnyarı» toparınıń aǵzası Leonid Bortkevich dúnyaǵa keldi;

1971-jılı rossiyalı qosıqshı, aktrisa, Rossiyaǵa miyneti sińgen artist (2013) [[Kristina Orbakayte]] dúnyaǵa keldi.</text>
      <sha1>rksup42242qddp3d1fcg6oc6cykdhem</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>28-may</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11614</id>
    <revision>
      <id>120869</id>
      <parentid>111657</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:55:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120869</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3020" sha1="6ai0s6hderhdu8hp4gdrcyucrwnzilb" xml:space="preserve">{{MayKalendarı}}

Dúnya ellerinde orın alǵan eń ahmiyetli sáneler hám qızıqlı waqıyalar menen tanıstırıp baramız. Bul kún tariyx betlerinde qanday máwritleri menen adamlar esinde qaldı?! Búgin qanday bayramlar dúnyada bayramlanıp atır? Bul haqqında maǵlıwmatlar siz ushın.

Búgin kóplegen mámleketlerde Qara shashlı qızlardıń kúni keń kólemde bayramlanbaqta. Bayramnıń kelip shıǵıw tariyxı júdá qızıq. 2006 jıldan berli Dúnyajúzlik Sarı shashlı qızlar kúni bayramlanatuǵınlıqtan, qara shashlı qızlarda bunday baslamanı keń jámiyetshilikke usındı hám bul kúndi Qara shashlı qızlar kúni retinde belgilewdi maqulladı. Qara shashlı qızlar kúni — rásmiy emes bayram, degen menen jaqın arada rásmiy statusqa iye bolıwı itimal. 

28 mayda mayonezdiń tuwılǵan kúni. Ápsanalardıń birinde, ol urıs waqtında payda bolǵan. 1756 jılı Franciyanıń Maon qalasın inglis áskerleri basıp aldı. Aradan kóp waqıt ótpesten qala ishindegi marshal Lui dyu Plessi baslaǵan francuz garnizonına azıq-awqat jetispey qaldı. Sol dáwirde bar azıq-awqattan máyek, ósimlik mayı hám limon ǵana bolǵan. Áskerler omletke betley almaǵan waqıtta, aspaz usı ingridientlerden sous tayarlaǵan.Mazalı bolǵannan keyin, tayarlaw usılı pútkil Franciyaǵa en jayadı. Soustı atalǵan qalanıń atı menen mayonlı, yaǵnıy francuzsha «mayonnaise» dep ataǵan eken. Házirgi kúnde soustıń recepti azǵana ózgergen. Oǵan ósimlik mayı menen máyekten tısqarı sút, qısha, uksus hám basqada dám beriwshiler qosıladı.

Sonday-aq búgin, SEO optimizator yamasa SEO administrator kásiplik bayramı. SEO degenimiz izlew sistemaları menen jumıs islew usılları, onıń maqseti — paydalanıwshılardıń belgili bir sorawlarına súyenip, izlew sistemaları arqalı ózińizge kerekli maǵlıwmatlardı rawajlandırıw. SEO-optimizator qánigeligi ótken ásirdiń toqsanınshı jıllarınıń ortasında payda boldı. Sonnan berli izlew sistemaları bir neshe márte algoritmlerin ózgertti, sáykesinshe SEO optimizaciyada rawajlandı. 

== Dúnyada bolǵan waqıyalar ==
1742 jılı Londonda dáslepki jabıq basseyn qurıldı;

1754 jılı Franciya menen Hindistan urısına sebepshi bolǵan Jumonvil waqıyası júz berdi;

1997 jılı Kievte Rossiya menen Ukraina Qara teńiz flotın bólisiw haqqında hújjetlerge qol qoyıldı.

== Dúnyaǵa kelgen tulǵalar ==
1908 jılı oficer, jurnalist hám jazıwshı Yan Fleming dúnyaǵa keldi. Ol agent 007 Djeyms Bond tuwralı kitap jazǵan;

1971 jıl rossiyalı kórkemlep sırǵanawshı Sergey Grinkov penen birge jarısqa qatnasqan Ekaterina Gordeeva dúnyaǵa keldi. Eki márte olimpiada chempionı (1988, 1994), tórt ret jáhán chempionı, úsh márte Evropa chempionı hám professionallar arasında úsh márte jáhán chempionı. Rossiyaǵa miyneti sińgen sport sheberi (1988, 1994). 

1968 jılı avstraliyalı qosıqshı hám aktrisa Kayli Minoug dúnyaǵa keldi.</text>
      <sha1>6ai0s6hderhdu8hp4gdrcyucrwnzilb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>.aq</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11791</id>
    <revision>
      <id>120848</id>
      <parentid>117078</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:52:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120848</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1073" sha1="63vzwlo5ud1pdtn1ubd7ss5h3anv6jf" xml:space="preserve">'''.aq''' — [[Antarktida]] ushın joqarı dárejeli milliy domen.
.AQ ekinshi dárejeli domenine dizimnen ótiw qaǵıydaları: domen tek Antarktida aymaǵında qanday da bir iskerlik túri menen shuǵıllanıp atırǵan mámleket shólkemlerine beriledi, mámleket 1959-jılda dúzilgen xalıqaralıq Antarktida shártnaması qatnasıwshıları qatarına kiriwi lazım. Bir shólkemge bir domen beriledi. Domen biypul, eki jıl múddetke beriledi (múddetti uzaytırıw múmkin). AQ sózi — Aqua(suw) sóziniń qısqartpası sanaladı. Domenniń administratorı — Piter Mott(ing.Peter Mott) Jańa Zellandiyalı.

== Siltemeler ==
* [https://web.archive.org/web/20080516201025/http://www.iana.org/root-whois/aq.htm  IANA saytında .aq domeni ushın whois maǵlıwmatları]{{ref-en}}
* [https://web.archive.org/web/20071011202520/http://www.spidermeter.com/aq/index.php .aq tıń ekinshi dárejeli domenleri] {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20071011202520/http://www.spidermeter.com/aq/index.php |date=2007-10-11 }}{{ref-en}}

{{ccTLD}}

[[sv:Toppdomän#A]]</text>
      <sha1>63vzwlo5ud1pdtn1ubd7ss5h3anv6jf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>.eu</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11833</id>
    <revision>
      <id>120849</id>
      <parentid>117125</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:53:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120849</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="940" sha1="5sa5psqq80fcb9re1mexgswy13pyjor" xml:space="preserve">'''.eu''' — [[Evropa Awqamı]] ushın joqarı dárejeli milliy domen.

Domen 2005-jıl 7-dekabrden iske túsken, Evropa Awqamı rezidentleri ushın dizimnen ótiw 7-aprel 2006-jıldan baslanǵan, bir saat ishinde 300 mıń múrájáátler kelip túsken. 2006-jıl iyul ayında 2 millionnan aslam domenler dizimnen ótken.

== Siltemeler ==
* [https://web.archive.org/web/20081012235545/http://www.iana.org/root-whois/eu.htm IANA .eu whois maǵlıwmatları]
* [http://www.eurid.eu/ EURid — The European Registry of Internet Domain names]
* [https://web.archive.org/web/20060411124443/http://status.eurid.eu/ EURid registration status report, including breakdown of registrations by country] {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20060411124443/http://status.eurid.eu/ |date=2006-04-11 }}
* [http://ec.europa.eu/information_society/policy/doteu/index_en.htm &quot;.eu&quot;: A New Internet Top Level Domain] (EU)
{{ccTLD}}

[[sv:Toppdomän#E]]</text>
      <sha1>5sa5psqq80fcb9re1mexgswy13pyjor</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>.ng</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11962</id>
    <revision>
      <id>120850</id>
      <parentid>117208</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:53:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  —  (5) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120850</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="856" sha1="eblycbg2dsg0cfz9tux0b2a0rzjnw8o" xml:space="preserve">'''.ng''' — [[Nigeriya]] ushın joqarı dárejeli milliy domen.

== Ekinshi dárejeli domenler ==
* '''com.ng''' — Kommerciyalıq shólkemler
* '''org.ng''' — Kommerciyalıq emes shólkemler
* '''gov.ng''' — Mámleketlik mekemeler 
* '''edu.ng''' — diplom beriwshi bilimlendiriw mekemeleri
* '''net.ng''' — Internet providerler 

== Siltemeler ==
* [https://web.archive.org/web/20080821210813/http://www.iana.org/root-whois/ng.htm IANA .ng whois maǵlıwmatları]
* [https://web.archive.org/web/20070408221459/http://www.register.net.ng/ Official .ng dizimnen ótiw saytı] {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20070408221459/http://www.register.net.ng/ |date=2007-04-08 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070408221459/http://www.register.net.ng/ |date=2007-04-08 }}

{{ccTLD}}

[[Kategoriya:Nigeriya]]

[[sv:Toppdomän#N]]</text>
      <sha1>eblycbg2dsg0cfz9tux0b2a0rzjnw8o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Desublimaсiya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>12245</id>
    <revision>
      <id>120558</id>
      <parentid>113838</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:55:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120558</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="227" sha1="ohk7nqt0aqkse4z73fuhxb9yk3htegm" xml:space="preserve">'''Desublimaciya''' — bul [[suw]] puwlarınıń suyıq jaǵdayın shetlep ótip, tuwrıdan-tuwrı muzǵa aylanıwı.

== Derekler ==
1. Iskenderov A., Uzakbaev K. Ulıwma Jer bilimi. Tashkent, 2019.

[[Kategoriya:Geografiya]]</text>
      <sha1>ohk7nqt0aqkse4z73fuhxb9yk3htegm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Evika Siliņa</title>
    <ns>0</ns>
    <id>12467</id>
    <revision>
      <id>120708</id>
      <parentid>110805</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T06:58:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (2),  –  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120708</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5352" sha1="ich4oqa807i6jzk8nrco955q8hgvwkp" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı}}
'''Evika Siliņa''' ([[1975|1975-jıl]] [[3-avgust]]) — [[latviya]]lı yurist hám siyasatshı, 2023-jıl 15-sentyabrden berli [[Latviya bas ministri]] lawazımında islegen hám bul lawazımdaǵı ekinshi hayalge aylanǵan&lt;ref&gt;{{Web deregi |title=Saeima ar 53 balsīm apstiprina Evikas Siliņas valdību |url=https://www.lsm.lv/raksts/zinas/latvija/15.09.2023-saeima-ar-53-balsim-apstiprina-evikas-silinas-valdibu.a523967/ |access-date=15 September 2023 |website=www.lsm.lv |language=lv |archive-date=16 September 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230916124901/https://www.lsm.lv/raksts/zinas/latvija/15.09.2023-saeima-ar-53-balsim-apstiprina-evikas-silinas-valdibu.a523967/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;. Ol aldın [[Krishjānis Kariņq]] basshılıǵındaǵı [[Ekinshi Kariņq kabineti|ekinshi ministrler mákemesi]]nde {{ill|Ministry of Welfare (Latvia)|lt=Minister of Welfare|lv|Latvijas Republikas Labklājības ministrija}} lawazımında islegen&lt;ref&gt;{{Web deregi |title=Evika Siliņa is New Unity's party pick for PM |url=https://eng.lsm.lv/article/politics/politics/16.08.2023-evika-silina-is-new-unitys-party-pick-for-pm.a520363/ |access-date=17 August 2023 |website=eng.lsm.lv |language=en |archive-date=16 August 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230816215648/https://eng.lsm.lv/article/politics/politics/16.08.2023-evika-silina-is-new-unitys-party-pick-for-pm.a520363/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news |date=16 August 2023 |title=Latvia Minister Silina Poised to Succeed Karins as Prime Minister |language=en |work=Bloomberg.com |url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2023-08-16/latvia-s-silina-poised-to-succeed-karins-as-prime-minister |access-date=17 August 2023 |archive-date=16 August 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230816163633/https://www.bloomberg.com/news/articles/2023-08-16/latvia-s-silina-poised-to-succeed-karins-as-prime-minister |url-status=live }}&lt;/ref&gt;. Birlik siyasiy partiyası aǵzası.

== Ertedegi ómiri ==
Siliņa 1975-jıl 3-avgustta&lt;ref name=&quot;iem.gov.lv&quot;&gt;{{Web deregi |date=3 September 2018 |title=Parlamentārā sekretāre — Iekšlietu ministrija |url=http://www.iem.gov.lv/lat/ministrija/struktura/ministrs/parlamentarais_sekretars |access-date=17 August 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180903142115/http://www.iem.gov.lv/lat/ministrija/struktura/ministrs/parlamentarais_sekretars |archive-date=3 September 2018 }}&lt;/ref&gt; [[Riga]]da&lt;ref name=&quot;diepresse&quot;&gt;{{Cite news|title=Evika Silina führt Lettlands neue Regierungskoalition|url=https://www.diepresse.com/16435931/evika-silina-fuehrt-lettlands-neue-regierungskoalition|date=15 September 2023|work=[[Die Presse]]|language=de|access-date=17 September 2023|archive-date=18 September 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230918085719/https://www.diepresse.com/16435931/evika-silina-fuehrt-lettlands-neue-regierungskoalition|url-status=live}}&lt;/ref&gt; tuwılǵan. Ol 1993—1997-jıllarda huqıq baǵdarı boyınsha [[bakalavr]] hám [[huqıqtanıw]] ilimiy dárejesine iye bolǵan [[Latviya universiteti]]nde [[huqıq]] tarawında oqıǵan hám [[Riga huqıqtanıw mektep|Riga huqıqtanıw mektebinde]] sociallıq pánler, xalıq aralıq huqıq hám Evropa huqıqı boyınsha [[magistr]] dárejesin pitkergen&lt;ref&gt;{{Web deregi |date=26 May 2019 |title=Evika Siliņa |url=https://www.vienotiba.lv/evika_silina |access-date=17 August 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190526003247/https://www.vienotiba.lv/evika_silina |archive-date=26 May 2019 }}&lt;/ref&gt;.

2003-jıldan 2012-jılǵa shekem Siliņa xalıqaralıq hám jergilikli biznes huqıqı boyınsha qánigelesken jalǵız tártiptegi advokat sıpatında jumıs alıp barǵan&lt;ref name=&quot; iem.gov.lv&quot; /&gt;. Sonıń menen birge, bul dáwirde Siliņa mámleket elektron baylanıs konsernleri yuridikalıq xızmetleri yaǵniy (telekommunikaciya, internet), mámleketlik emes, kommerciyalıq emes mákemelerdi shólkemlestiriw hám olarǵa máslahát beriw isleri menen de shuǵıllanǵan&lt;ref name=&quot;iem.gov.lv&quot;/&gt;.

== Siyasiy iskerligi ==
[[File:Saeimā notiek diskusija “Tiesiskums maksātnespējā — veselīgai tautsaimniecībai” (26823197034).jpg|thumb|right|Siliņa Saymadaǵı konferenciyada, 2016-jıl 3-iyun]]
[[File:Evika Siliņa — 14.Saeimas deputātu svinīgais solījums.jpg|thumb|right|Siliņa Saymada shıǵıp sóylep atır, 2022-jıl 1-noyabr]]
2011-jıl [[Latviya]] parlament saylawı waqtında Siliņa ózin [[Riga]]daǵı Zatlers reforma partiyası kandidatı retinde kórsetti, biraq ol saylanbadı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cvk.lv/cgi-bin/wdbcgiw/base/Saeima11.galrez11.kandid?NR1=31|title=11. Saeimas vēlēšanas, Centrālā vēlēšanu komisija|archive-date=26 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190526021714/https://www.cvk.lv/cgi-bin/wdbcgiw/base/Saeima11.GalRez11.kandid?NR1=31}}&lt;/ref&gt; 2011-2012-jıllarda [[Latviya]] Ishki isler ministrligi yuridikalıq máslahátshisi bolıp jumıs islegen&lt;ref name=&quot;puarocv&quot;&gt;{{Web deregi |title=Evika Siliņa (CV) |url=https://puaro.lv/cv/evika-silina/ |website=Puaro.lv |date=15 September 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230916175904/https://puaro.lv/cv/evika-silina/ |archive-date=16 September 2023 |language=lv|access-date=18 September 2023}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==

[[Kategoriya:Adamlar]]</text>
      <sha1>ich4oqa807i6jzk8nrco955q8hgvwkp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>El-Ayun</title>
    <ns>0</ns>
    <id>12520</id>
    <revision>
      <id>120651</id>
      <parentid>75192</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:53:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120651</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="359" sha1="7wwp4p38at6rko0902kjpig0xh1687s" xml:space="preserve">'''El-Ayun''' — Batıs Saxaranıń administrativlik hám sawda orayı. [[Atlantika okeanı]] jaǵasında jaylasqan. Xalqı — 94 mıń adam (1982). El-Ayun qasındaǵı port arqalı Bul-Kra káninen qazıp alınǵan fosforit ónimi shetke shıǵarıladı.

== Derekler ==
ÓzME, Birinshi tom, Tashkent, 2000-jıl

{{ÓzME}}

[[Kategoriya:Afrika qalaları]]</text>
      <sha1>7wwp4p38at6rko0902kjpig0xh1687s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Denege zıyan jetkiziw</title>
    <ns>0</ns>
    <id>12585</id>
    <revision>
      <id>120551</id>
      <parentid>66253</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:53:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120551</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1890" sha1="f1gm9al6tjjc6h1wljvg80ylsyenjif" xml:space="preserve">'''Denege ziyan jetkiziw''' — jábirleniwshiniń deneni qastan yamasa abaysızlıq arqasında [[Fizikalıq qubılıslar|fizika]]lıq jaraqat jetkizip, denesiniń anatomik pútinligin yamasa aǵzalarınan birewiniń fiziologikalıq funkciyasın buzıw. Ózbekstan Respublikası JKde Denege ziyan jetkiziwdıń salmaqlıq dárejesine qaray: qastan denege salmaqlı, ortasha salmaqlı, jeńil ziyan jetkiziw, kúshli psixik qızıw jaǵdayında qastan denege salmaqlı yamasa ortasha salmaqlı ziyan jetkiziw, zárúrli qorǵaw shegarasınan shetke shıǵıp, qastan denege salmaqlı ziyan jetkiziw, social qáwipli qılmıs júz etken shaxstı ustawdıń zárúr ilajları shegarasınan shetke shıǵıp, denege qastan ziyan jetkiziw (104-109 -elementler ) boyınsha bólek juwapkerlik názerde tutılǵan. Júz berip atırǵan waqıtta turmıs ushın qáwipli bolǵan qastan denege salmaqli ziyan jetkiziw nátiyjesinde kóriw, sóylew, esitiw qábiletin joytıw yamasa qandayda deneniń isten shıǵıwı yamasa onıń iskerligi ulıwma joǵalıp ketiwine, ruhıy shalınıwǵa yamasa ulıwma den sawlıǵın buzılıp, ulıwma miynet qábiletiniń 33% ten kem bolmaǵan bóleginiń turaqlı joǵalıp ketiwine yamasa denediń dúzelmeytuǵın dárejede shıraysızlasıwına sebep bolǵan ziyan jetkiziw qastan denege salmaqlı ziyan jetkiziw esaplanadı hám ayıplı 5 jıldan 8 jılǵa shekemgi múddetke; Denege ziyan jetkiziwge oǵada shápaatsizlıq penen ǵalabalıq tártipsizlikler processinde,  buzaqılıq aqıbetinde; milletler aro yamasa ırqiy kek zámiride; diniy eriwler zámiride; adam aǵzaların kesip alıp, basqa kisige kóshiriw (transplantat) maqsetinde; bir gruppa shaxslar tárepinen ámelge asırılǵan bolsa, 8 jıldan 10 jılǵa shekem múddetke azatlıqtan júdá qılıw menen jazalanadı.

== Derekler ==
ÓzME, Birinshi tom, Tashkent, 2000-jıl
{{ÓzME}}</text>
      <sha1>f1gm9al6tjjc6h1wljvg80ylsyenjif</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Deneni súrtiw</title>
    <ns>0</ns>
    <id>12588</id>
    <revision>
      <id>120552</id>
      <parentid>67451</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:54:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120552</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1679" sha1="ou7vzouq0ff0rygfx63zuvprrjfnvnq" xml:space="preserve">'''Deneni súrtiw''' — salamatlıqtı hár tárepleme bekkemlewge qaratılǵan ilajtádbir, em-profilaktika emlewi, bunda suwǵa ıǵallanǵan turpayı súlgi menen pútkil gewde yamasa onıń ayırım bólimleri (qol, ayaq hám basqalar ) nı tez hám kúsh penen súrtip, keyin teri qızarǵansha qurǵaqlaw súlgi menen súrtiledi. Kúnine deneni súrtiw, bunda suw [[Temperatura|temperatura]]sın 30 — 32° den 18-20° ge shekem tómenletip barıw jaqsı payda beredi. Deneni súrtiw adamdı tándarlandıradı hám organizmniń sırtqı tásirlerine shıdamın asıradı. Bul emlewde teridegi qan tamırları tarayıp, [[Organizm|organizm]] kem ıssılıq joǵaltadı hám gewdede kóp ıssılıq jıynaladı. Teridegi qan tamırlar tarayǵanda periferik aǵzalarǵa qan aǵıp keliwine tosqınlıq kóbeyedi, júrek qısqarıwı tezlesedi hám qan basımı bir az kóteriledi. Teride suwıq tekkanda [[Nerv kesellikleri|nerv]] sisteması qozǵaladı, bunda suwıq tásir ete berse, teridegi tarayǵan qan tamırları keńeyip, diywalındaǵı muskiller tonusi asadı, qan tez aǵıp keledi. Teri qan tamırları keńeygende qan basımı bir az páseyedi hám puls páseyedi. Dene aldın ıǵall, keyin qurǵaqlay súlgi menen súrtilse, teri qan tamırları bir az waqıt tarayip, suwıq bilinedi, teri aǵaradi hám muzday tuyiledi. Tamır keńeyiwi menen teri qızaradi hám qolǵa ıssı bilinedi, adam ózin tándar, sergek, quwatlı sezedi. Organizmdi shınıqtırıw, sharshaqtı jazıw, nevrasteniya hám basqa keselliklerdi emlewde Deneni súrtiw emlewi qollanıladı.

== Derekler ==
ÓzME, Birinshi tom, Tashkent, 2000-jıl

{{ÓzME}}
[[Kategoriya:Dene tili]]</text>
      <sha1>ou7vzouq0ff0rygfx63zuvprrjfnvnq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Buxara qamalı</title>
    <ns>0</ns>
    <id>12598</id>
    <revision>
      <id>120396</id>
      <parentid>119123</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:36:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120396</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16156" sha1="9m00o5g0dvvpce4m0zinxhuyqc34ugn" xml:space="preserve">'''Buxara qamalı''' 1220-jıl mart ayında monǵollardıń Xorezm imperiyasın basıp alıwı dáwirinde bolıp ótken. [[Monǵollar mámleketi|Monǵollar imperiyasınıń]] húkimdarı [[Shıńǵısxan]] [[Muhammad Xorezmshah|Shah Muhammed II]] basqarǵan [[Xorezmshahlar mámleketi|Xorezm imperiyasına]] kóp táreplema hújim uyımlastırǵan. Shah úlken qalalardı jeke tártipte qorǵawdı rejelestiriwine qaramastan, monǵollar shegaradaǵı [[Otrar]] qalasın qamal qılıp, Xorezmge soqqı beredi.
 
[[Buxara]] qalası Xorezm imperiyasınıń iri sawda hám mádeniy orayı bolǵan. Qala Monǵollar imperiyası menen shegaradan uzaqta jaylasqanlıǵı sebepli [[Xorezmshah|shah]] qalanı qorǵaw ushın 20 mıńnan azraq ásker ajratqan. Bıraq sanı 30 000 nan 50 000 ǵa shekem bolǵan monǵol áskerleri , ótip bolmaydı dep esaplanǵan [[Qızılqum|Qızılqum shólin]] kesip ótiwge erisedi.Bunday jaǵdaydan qáweterlengen Buxara qorǵawshıları qorqıwǵa túsip qaladı hám áwmetsiz bolǵan gúresten soń úsh kún ishinde jeńiledi. [[Anushteginiylar|Xorezmlik]] hukmdarǵa sadıq áskerler qala buzıp taslanaman degenshe, eki hápteden az waqıt dawamında qalanı qorǵap turadı.
 
Monǵol áskerleri saraydaǵı hámmeni óltirip, xalqtıń kópshilik bólimin qul etip aladı. Qolı gúl ónermentlerdiń miynetleri monǵollar tárepinen ózlestirildi, basqaları bolsa armiyaǵa alip ketildi. Sol waqıtta Buxara órtler ishinde qalǵan bolsa da, ziyan kóriw kórsetkishi kemlew edi. Qısqa waqıt ishinde qala jáne sawda hám mádeniy orayǵa aylanip, [[Pax Mongolica|Pax Mongolika]] dáwirinde jánede rawajlandı.
== Tariyxı ==
[[Yoqut Hamaviy|Yoqut al-Hamaviydıń]] geografik maǵlıwmatlarına kóre, monǵollar basqınshılıǵı qarsańında Buxara [[Orta Aziya]]nıń ”Eń úlken qalaları qatarında bolǵan{{sfn|al-Hamawi|1955|pp=354–4}}{{refn|Al-Hamaviy xalıq tıǵız jaylasqan oray «kóchalarida pataslıq hám nopoklikning keń tarqalǵanini» sın pikir etiwshi shayırlarǵa belgi etken halda kemrek kúte jaramsaq derek jazǵan {{sfn|al-Hamawi|1955|pp=354–4}}.}}. 300 000 ǵa jaqın xalqı hám 45 000 kitaptan ibarat kitapxanaǵa iye bolǵan qala [[Baǵdad]] penen ilm hám mádeniyat orayi sıpatında básekilese alatuǵın edi{{sfn|Modelski|2007}}{{sfn|Ahmad|2000|p=217}}. 1121-jılı paydalanıwǵa tapsırılǵan [[Poi Kalon]] [[meshit]]i dúnyadaǵı eń úlken meshitlerden biri bolip, meshitte [[Minorai Kalon]] jaylasqan edi{{sfn|Emin|1989|pp=8–10}}. Qalanı V ásirde qurılǵan [[Buxara arki]] qorshap  hám qorǵanıw wazıypasın atqaratuǵın edi. Diyxanshılıq jerleri [[Zarafshan (dáryası)|Zarafshan dáryasınıń]] suwı járdeminde suwǵarılǵan{{sfn|Nelson Frye|1997|pp=28–32}}.
 
Qala XII ásir dawamında [[Qaraxaniyler mámleketi]] húkmranlıǵı astında bolip, olar tarıyxta [[Samarqand]], [[Tashkent]] ham [[Ferǵana]] siyaqlı kóplep eń bay qalalardı qadaǵalaǵan{{sfn|Golden|2009|pp=12–15}}. [[Qaraqitaylar mámleketi|Qaraqitay]] xanlıǵınıń nominal vassalları bolǵan Qaraxaniylerge xalq sanı hám jeri úlken bolǵanlıǵı sebepli avtonom jumıs kórsetiw ushın ruqsat berilgen edi. Qaraxaniyler 1215-jılı [[Seljukiyler mámleketi]] [[Gurganj]]da qulawı nátiyjesinde qáliplesken hám bir waqıtları qaraqıtaylardıń vassalları bolǵan [[Xorezmshahlar mámleketi]] tárepinen boysındırıldı{{sfn|Abazov|2008|p=43}}{{sfn|Buniyatov|2015|pp=32–33}}. 1218-jılı [[Xorezmshah]] [[Muhammed Xorezmshah]] [[Hamadon]], [[Úlken Iran|Iran]] hám Xorasan [[sultan]]ı bolıp, [[Ǵuriylar]] hám [[Eldegiziylar]] ústinen húkmranlıq ornatqan{{sfn|Abazov|2008|p=43}}. Xorezm imperiyası [[monǵollar]] ústinen gegemonlıq ornata baslaǵan [[Shıńǵısxan]] basqınshılıǵınan qashqan qashqınlar sebepli Qaraqıtaylar jerini iyelep aldı{{sfn|Biran|2009|p=47}}. 
Ortalıq dushpan bolǵan [[Nayman]] shaxzadası [[Kuchluq]] jeńiliske ushıraǵannan keyin [[monǵollar]] hám Xorezmshahlar ortasındaǵı múnasebetler dáslep bekkem qáliplesti{{sfn|Jackson|2009|pp=30–31}}. Bıraq, Xorezmshah monǵollarǵa qaraǵanda qorqıw bildire basladı. Solnamashı [[an-Nisoviy]] bul jaǵdaydıń ózgeriwin tezligi hám háreketsheńligi sebepli shaxtı qorqıtıp qoyǵan monǵol áskerleri menen kútilmegen soqlıǵısıw itimallıǵı menen baylanısqan{{sfn|al-Nasawi|1998|p=13}}. 1218-jılı shax Otrar hákimi Inalshıqqa monǵollardıń sawda karwanın qamaqqa alıp, olardıó tovarların tartıp alıwǵa ruqsat beredi. Shińǵısxan bul máselege diplomatik sheshim izlep, Úrgenshge úsh elshi jiberedi. Muhammede Xorezmshax olardı xorlaydı, solardan birewin xalq aldına shıǵarıp óltiredi. Bunnan ǵazeplengen Shıńǵısxan Jin dinastiyasına qarsı urıstı qaldırip, 1219-jılı áskerleriniń úlken bólimi menen batıs tárepke atlanıp, qorǵanıw ushın [[Muxali noyan]] basshılıǵında júda kem ásker qaldırdı{{sfn|May|2018|pp=60–61}}.
 
=== Qamaldıń baslanıwı ===
Monǵol basqınshılarınıń ulıwmalıq sanı haqqında bir-birine qarama-qarsı maǵlıwmatlar bar. Eń joqarı kórsetkishlerdi Juzjoniy hám Rashididdin sıyaqlı áyyemgi musılman tarıyxshılar shıǵarmalarında kóriw múmkin{{sfn|Juzjani|1873|p=968}}{{sfn|al-Din|1998|loc=346}}. [[Morris Rossabi]] siyaqlı zamanagóy alımlar monǵol basqınshılarınıń ulıwma sanı 200,000 nan artıq bolıwı múmkin emeslegin aytıp ótedi{{sfn|Rossabi|1994|pp=49–50}}. [[Jon Masson Smit]] 130,00 arirapındaǵı ásker dep boljaydı{{sfn|Smith|1975|pp=273–274, 280–284}}. Minimal 75,000lıq ásker haqqında Karl Svedrup maǵlıwmat bergen. Alım tuman (eń úlken monǵol [[áskeriy bólim]]i) kóbinese ólshemleri boyınsha hádden artıq asırılǵan dep boljaydı{{sfn|Sverdrup|2010|pp=109, 113}}. Monǵol áskerleri óz aldına bólimlerge bólinip, Xorezmshaxlar shegarasına jetip kelgen. Dáslep Shıńǵısxannıń tuńǵısh ulı [[Joji]] hám sarkarda [[Jebe]] basshılıǵındaǵı avangard [[Tyan-Shan]] tawlarınan ótip, [[Ferǵana]] qalaların basıp alǵan. Sol waqıtta Jojidıń inileri [[Shıǵatay]] hım [[Oqtayxan|Oqtay]] Otrardı qamal qıladı{{sfn|Buniyatov|2015|p=114}}. Tez arada Shıńǵısxannıń genje balası [[Tulixan|Tuli]] jetip kelip, basqınshı áskerlerdi tórt bólimge bóledi. Shıǵatay hám Oqtay Otrar qamalın dawam ettiredi, Joji arqa-batısqa Gurganj tárepke jol aladı. [[Xojend]]ti alıw ushın kishi otryad da jiberiledi. Shıńǵısxannıń ózi Tuli hám áskerlerdiń derlik yarımın — 30-50 mıń adam menen batıs tárepke jol aladı{{sfn|Sverdrup|2010|p=113}}.

[[Fayl:Genghis Khan empire-switch.svg|thumb|left|upright=1.61|1207—1225-yillarda [[Shıńǵısxan]]nıń Áskeriy háreketleri kartası |alt=Map of Central Asian Mongol campaigns between 1216 and 1223.]]

Bul jaǵdayda Xorezmshax kóplep qıyınshılıqlarǵa dus keldi. Imperiya shegaraları keń hám jańadan dúzilgen bolıp. Basqarıw rawajlanıp atırǵan edi{{sfn|Barthold|1968|pp=373–380}}. Húkmdardıń anası [[Turkan xatun]] saltanatta salmaqlı hákimiyayqa iye edi. [[Peter Golden]] húkmdar hám anası ortasındaǵı múnasebetlerdi «qolaysız diarxiya» dep ataǵan. Bul jaǵday kóbinese Muhammedge ziyan jetkergen{{sfn|Golden|2009|pp=14–15}}. Shax áskerbasshılardıń kópshiligine isenbeytuǵın edi. Tuńǵısh ulı hám bir jıl aldın Írǵız dóryasındaǵı urısta áskeriy talantın kórsetken miyrasxorı [[Jaloliddin Manguberdi|Jalaliddin]] bulóqatarǵa kirmeytuǵın edi{{sfn|Jackson|2009|p=31}}. Eger Xorezmshax kóplep sarkardaları qalegenindey ashıq urısqa kiriskeninde edi, ol monǵol áskerleri hám onıń ulıwma sanı, qabileti boyınsha artta qaladırar edi{{sfn|Sverdrup|2013|p=37}}. Solay etip, shax kúshlerin imperiyanıń eń áhmiyetli qalalarına garnizon áskerleri tárizinde bóliwge qarar etti{{sfn|May|2018|pp=60–61}}. Urıs frontınan uzaqta  bońǵanı ushın Buxaraǵa qaraǵanda kem sanlı ásker ajıratılǵan edi. Monǵol áskerleri boyınsha bolǵan siyaqlı shax áskerleriniń ulıwma sanı hám quramı haqqında básekiler bar bolıp esaplanadı. Solnamashı Juvayniy Otrar ushın járdemge 50mıń adam jiberilgeni, Buxarada bolsa keminde 20mıń adam barlıǵın aytıp ótedi{{sfn|Juvaini|1958|p=82}}. Sverdruotıń jazıwınsha, Buxarada 2mıńnan 5 mıńǵa shekem adam bolǵan delinedi{{sfn|Sverdrup|2017|pp=151–153}}. Shaxtıń strategiyası haqqńnda juwmaqlap Shıńǵısxan [[Samarqand]] qorǵanın aylanıp ótip, 1220-jılı 7-fevralda [[Qızılqum shóli]]nen{{cvt|300|mi|km}} 300&amp;nbsp;mi (480&amp;nbsp;km) jol basıp, Buxaraǵa jetip keldi. Zamanlasları Qızılqumdı iri áskerler basıp óte almaydı dep oylaǵanı sepepli X.Desmond Martin hám Timoti Mey siyaqlı zamanagóy tariyxshılar manevri taktik qabilet dep ataǵan{{sfn|Buniyatov|2015|p=117}}{{sfn|Martin|1943|pp=63–64}}{{sfn|May|2018|p=62}}.

 
== Qamal ==
Xorezmshax pútkilley qorqıwda qaldı. Ol shıńǵısxan dáslep Samarqandqa hújim qılıp. Bul jerde dala áskerkerin de, Buxarada jaylasqan garnizon da qamaldan azat qalıwın boljaǵan edi. Xannıń Qızılqumdı kesip ótiwi nátiyjesinde dala áskerleri kúshsizlenip ya dushpanǵa qarsı gúrese aladı, ya óz xalqına járdem bere aladı{{sfn|Sverdrup|2017|pp=151–153}}. Tarıyxshı Juvayniydıń jazıwınsha, Buxaradaǵı garnizondı Gurxan atlı kisi basqarǵan{{sfn|Juvaini|1958|p=103}}. XX ásir baslarında tarıyxshı [[Vasiliy Bartold]] sarkarda Shıńǵısxannıń eski dostı Jamuxa  bolıwın boljaydı{{sfn|Barthold|1968|pp=119–120}}. Kópshilik tariyxshılar bul itimaldan jıraq dep aytadı. Sebebi, [[Jamuxa]] 1206-jılı óltirilgen dep esaplanadı.

Qamaldıń tiykarǵı áskeriy háreketi ekinshi yamasa úshinshi kúnge tuwra keldi. Sol waqıtta Sultanniń 2000 nan 20 000 ǵa shekem bolǵan tańlanǵan áskerleri qaladan shıǵıp ketti. Juvayniy olardıń dárya boyında manǵollar tárepinen qırıp jiberilgeni haqqında jazıp qaldırǵan:

{{blockquote 
|text=Bul áskerler Oks boylarına jetip kelgeninde, monǵol áskerleriniń qarawılları hám jedel bólimleri olardıń ústine júrip, olardan hesh qanday iz qaldırmadı. Ertesi kúni quysh nurı sebepli tegislik qanǵa tolǵan patnosqa uxsaytuǵın edi.”
|author=Ato Malik Juvayniy 
|source=''Tarixi jahongusho''{{sfn|Juvaini|1958|p=103}}}}

Tariyxshı Pol Buelldıń aytıwınsha, qala garnizonı emes, bálkim tek ǵana sultannıń áskerleri ámelge asırǵan áskeriy háreket tek qashıwǵa urınıw bolıwı múmkin. Tarıyxshi áskerlerdiń ketiwge tayyarlıǵı sebebi Buxara jaqın arada xorezmlikler basıp alǵanı, yaǵnıy bul waqıyadan on jıl aldın Qaraxaniyler qolınan tartıp alınǵanı menen aytıp ótedi{{sfn|Buell|1979|pp=130–131}}. 10-fevralda qala iyelenedi. Qala iyelengennen keyin jalǵız qarsılıq orayı qaladaǵı sadıq kúshlerdiń kishi toparı bolıp qaldı. Qala eń zamanagóy talaplarǵa say qurılǵan bolsa da, Xan Qıtaydan qamal urısı boyınsha arnawlı qaniygelerdi alıp kelgen edi. On kúnnen keyin ot qoyıwshı hám paroxli qurallar qollanǵanınan soń buzılıw bolıp, on ekinshi kúni qarsılıq toqtatıldı hám qala iyelendi{{sfn|Buniyatov|2015|p=118}}{{sfn|Jackson|2009|p=34}}.
== Aqıbeti ==
Shıńǵısxan qalaǵa kirip, qaladaǵı [[Jome meshiti|juma meshitinde]] sóz sóylegenin aytıp ótken:{{sfn|May|2007|p=1}}

{{blockquote 
|text=Ey insanlar, sonı biliń, sizler úlken gúna qıldıńız hám bul gúnalardı arańızdaǵı ullılarıńız da qıldıńız. Bul gáplerimge qanday dálil bar dep sorasańız, men Qudaydıń jazası ekenligim ushın sol jerdemen deymen. Eger úlken gúnalar qılmaǵanıńızda edi, Quday sizlerge men siyaqlı azaptı jibermegen bolar edi.
|author=[[Ato Malik Juvayniy]] 
|source=''Tarixi Jahongusho''{{sfn|Juvaini|1958|p=105}}}}

Qalanıń biraz qarsılıq kórsetiwi Buxaranıń qalǵan bólimine ziyan keltirdi. Monǵollar qarsılıq orayların bastırıw ushın qalaǵa ot qoyadı. Qaladaǵı kópshilik im aratlar aǵashtan bolǵanlıǵı sebepli, tez arada baqlap bolmaytuǵın dárejedegi órt qalanıń úlken bólegin, sol qatarda tanıqlı bolǵan kitaopxananı da kúlge aylandırdı{{sfn|Buell|1979|pp=130–131}}. Órt janında qalǵan tas imaratlardıń kópshiligi, sol qatarda [[Poi Kalon]] da monǵollar tárepinen wayran qılınǵan. Tek ǵana [[Minorai Kalon]] aman qalǵan{{sfn|Man|2005|pp=198–199}}.

{{multiple image|perrow = 2|total_width=300
| image1 = Bukhara01.jpg
| image2 = UZ Bukhara Samanid-mausoleum.jpg
| image3 = Bukhara sights8.jpg
| alt1   = A tall minaret, with domed structures and a blue sky behind.
| alt2   = A cuboid building with a dome, in a greenery-enclosed plaza.
| alt3   = An entrance into a wall-like structure with two domes on top.
| footer = Qamaldan omon qalǵan ımaratlar. Joqarı shep tárepten saat baǵdarı boyınsha : Minarı Kalon; loyga kómilganligi sebepli saqlanıp qalǵan [[Ismoil Samaniy mazarı]]{{sfn|Starr|2013|p=236}} va [[Magʻoki Attori masjidi]]{{sfn|World Heritage Site: Bukhara}}
}}                                                                                                
Qorǵan ishindegi hamme qırǵın qılınǵaan bolsa da, Marv hám Gurganj siyaqlı basqa qalalardan parqlı túrde, xalq pútkilley joq qılınbaǵan. Bunıń ornına, adamlar kóshirildi hám bólip jiberildi. Kópshilik hayallar zorlandı hám ekinshi hayallıqqa alındı, qala ónermentleri ustaxanalarǵa jiberildi, monǵollar ushın qurallar islep shıǵarıwǵa kórsetpe berilgen, qalǵaaan barlıq áskeriy jastaǵı erkekler monǵol áskerleri qatarına qosıp alınǵan{{sfn|Atwood|2004|p=25}}{{sfn|Chalind|Mangin-Woods|Woods|2014|pp=144–145}}. Buxaradan áskerlikke shaqırılǵanlar 1220-1221-jıllarda [[Samarqand qamalı (1220)|Samarqand]] hám [[Gurganj qamalı|Gurganj]] qamallarında tiri qalqan ornında paydalanǵan edi{{sfn|Martin|1943|pp=64–65}}. Sultan Muhammed [[Kaspiy teńizi]]ndegi aralda jarlılıqta dúnyadan ótedi. Monǵollar Xorezmshaxlar mámleketiniń barlıq iri qalaların turaqlı ráwishte qamal qılıp, iyelep aladı{{sfn|Buniyatov|2015|p=125}}. Sultan Muhammedtiń miyrasxorı Jalaliddin eń kóp qarsılıq kórsetti, bıraq 1221-jılı noyabrde [[Sind dáryası boyındaǵı urıs]]ta jeńiledi{{sfn|Sverdrup|2010|p=113}}.
== Miyras ==
Qala qısqa waqıtta wayran qılınǵanına qaramay, pútkilley joq bolıp ketpedi. Usı waqıyadan keyinde qala jigirma jıl  dawamında Aziya sawda orayın orınlay aldı. Doruǵashı Yulu Ahai basqınshılıǵında protubyurokratik elementler tezde óz ornın qoyıldı{{sfn|Foltz|2019|p=94}}. Keyinshelik ámelge asırılǵan kóplegen mámleket mekemeler Qaraqıtaylar úlgisi tiykarında bolıp, tarıyxshı Buell onı, «Monǵol imperiyasınıń prototipi» dep ataǵan{{sfn|Buell|1979|pp=130–131}}. 1221-jılda qalaǵa daochilar delegaciyasınıń keliwi haqqındaǵı maǵlıwmatlarǵa kóre, Samarqand bálkim [[Qıtay]] hám Xitan ónermentleri toplana baslaǵan{{sfn|Chih'ch'ang Li|1888|p=327}}. Bul waqıtta da aymaq beqarar edi. Xorezmlik qaraqshılar baslıǵı usı waqıtta buxaralıq ''doruǵashını'' óltirgen. Eski Xorezm qalaları keyinshelik Aqtaydıń tiykarǵı dáramat derekleri hámde [[Shıǵatay ulısı]]nıń tiykarǵı qalalarına aylandı. Buxara Samarqand penen birge keyinshelik [[Amir Temur]] mámleketiniń iri oraylarına da aylandı{{sfn|May|2019|p=39}}. Sonday-aq, qala ıziniń diniy áhmiyetinde qayta tiklep, Oraylıq Aziyada sofiyliktiń eń áhmiyetli orayına aylandı. [[Sayfiddin Boharziy|Sayfiddin al-Boharziy]] qábri átirapındaǵı ziyarat qılatuǵın orınlar  aymaqtaǵı eń bay waqıp qılınǵan múlklerden biri edi{{sfn|Blair|2000|p=347}}.
 
 
== Derekler ==
{{Derekler}}

[[Kategoriya:Monǵol imperiyası qatnasıwındaǵı qamallar]]
[[Kategoriya:Xorezmshaxlar úrim-putaǵı qatnasıwındaǵı sawashlar]]
[[Kategoriya:1220-jıl Monǵol imperiyası]]
[[Kategoriya:Xorezmshaxlar mámleketine Monǵol shabıwılı]]
[[Kategoriya:1220-jıl qarama-qarsılıqları]]</text>
      <sha1>9m00o5g0dvvpce4m0zinxhuyqc34ugn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ekosistema</title>
    <ns>0</ns>
    <id>12780</id>
    <revision>
      <id>120647</id>
      <parentid>113890</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:53:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120647</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="198" sha1="qkitoo51rcvp7dhvjcf1crc9agrybyi" xml:space="preserve">

Ekosistemalar — bul tiri [[Ozrganizm|ozrganizmler]] hám olardıń jasaw orınları toplamı bolıp, olar óz ara tásirlesip, bir púrinlikti paysa etedi

{{shala}}

== Derekler ==
{{derekler}}</text>
      <sha1>qkitoo51rcvp7dhvjcf1crc9agrybyi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fevral revolyuciyası</title>
    <ns>0</ns>
    <id>12829</id>
    <revision>
      <id>120754</id>
      <parentid>67031</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:03:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120754</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2927" sha1="aruiv9826rr7g50q963ia9ia3v6og9z" xml:space="preserve">'''Fevral revolyuciyası''' (1917) — Rossiyada samoderjaviyege toqtaw bergen revolyuciya. Fevral revolyuciyası áskeriy jeńilisler hám xojalıqtaǵı wayranshılıqlar menen baylanıslı túrde mámlekette ekonomikalıq hám siyasiy páseńlewdiń keskin kúsheyiwi áqibeti edi. Azıq-awqat jetispewshiligi sebepli 23-fevralda Petrogradda stixiyalı tárizde urısqa qarsı mitingler baslandı, ol jumıs taslawlar hám kórsetiwlerge, kazaklar hám policiya ortasındaǵı toqnasıwlarǵa, 24-25-fevralda bolsa jalpı jumıs taslawǵa aylanıp ketti. 26-fevralda áskerlerge qarsı sawashlar, 27-fevralda jalpı jumıs taslaw qurallı kóterilis dárejesine kóterildi, áskerler ǵalabalıq tárizde kóterilisshiler tárepine ótip basladı. Kóterilisshiler qalanıń zárúrli orınların, húkimet keńselerin iyeledi. Nikolay II taxttan keshti. Mámleket dumasınıń Waqıtsha komiteti dúzildi. Jumısshı hám soldat deputatları Soveti saylandı. Waqıtsha komitet húkimet tuzdi. 1-mart kúni Moskvada, mart ayı dawamında pútkil mámlekette jańa húkimet ornatıldı. [[Fevral revolyuciyası]] Túrkistan úlkesi musılman xalqın siyasiy tárepten oyatıwda, demokratiyalıq ózgerislerge basshılıq qılmaqshı bolǵan jańa kúshlerdiń siyasat maydanına shıǵıwında zárúrli orındı iyeledi. Jadidler júzege kelgen milliy demokratiyalıq kúshlerdiń ózegi boldı.

Olar region xalıqlarınıń rawajlanıwı hám ǵárezsizligi haqqındaǵı óz ideyaların Fevral revolyuciyası uranları menen baylanıstırıp, ózleri járiyalaǵan principlerdi ámelge asırıwǵa aktiv kiristi. [[Tashkent]]te &quot;Shorai Islam&quot; 1917-jıl 14-mart) shólkemi dúzilip, Túrkistan aǵartıwshılarınıń kópshiligi onıń átirapında birlesti. Bunnan tısqarı, Tashkentte Jumısshı deputatları Soveti (1917-jıl 2-mart) de dúzilgen edi.

Túrkistan úlkesi general gubernatorı hám Túrkistan áskeriy okrugi komandiri general Kuropatkin, onıń járdemshisi general Yerofeyev, okrug shtabınıń baslıǵı general Sivere óz wazıypalarınan shetlestirilip, 31-martta úy qamaǵına taslandı. Waqıtsha húkimet tárepinen 1917-jıl 7-avgustta Túrkistan úlkesin basqarıw ushın 9 adamnan ibarat Túrkistan komiteti (baslıǵı — kadet N.N.Shchepkin) dúzildi. Sonıń menen birge, Pútkil Túrkistan musılmanlarınıń I qurıltayı (1917-jıl 17-21-aprel) da Túrkistan úlkesi musılmanları Oraylıq Keńesi (Kraymussovet) de dúzilip, barlıq milliy jámiyetler, shólkemler hám birlespeler birlestirildi. 1917-jıl báhárde Buxara ámirligi hám Xiywa xanlıǵında da siyasiy jaǵday keskinlesti.

[[Buxara]]da 1917-jıl aprel kórgizbesi boldı hám Xiywada Idorai mashrutiya (1917-jıl 5-aprel) dúzildi. Jas buxaralılar hám jas xiywalılar bul xanlıqlar aymaǵında demokratiyalıq reformalar ushın gúresti.

== Derekler ==
ÓzME, Birinshi tom, Tashkent, 2000-jıl

{{ÓzME}}</text>
      <sha1>aruiv9826rr7g50q963ia9ia3v6og9z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Buwınayaqlılar</title>
    <ns>0</ns>
    <id>12850</id>
    <revision>
      <id>120394</id>
      <parentid>112110</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:35:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120394</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4534" sha1="qwy63d5ya46txo4xu1gv9zdzvxc91pw" xml:space="preserve">'''Buwınayaqlılar'''- (Arthropoda) — omırtqasız haywanlar tipi. B. dıń awladı tómen dúzilgen teńiz halqalı jawın qurtıları esaplansada, olardıń bir yamasa bir neshe ulıwma awladlarınan kelip shıqqanlıǵı tuwrısındaǵı mashqala házirge shekem uzil kesil sheshilmegen. Eń ayyemgi buwınayaqlılardan trilobitasimonlar tómen kembriy qatlamlarınan baslap ushraydı. Ordovik hám silur dáwirinde B. qurǵaqlıqqa shıǵıwǵan. B. dıń denesi hám ayaqları buwınlarǵa bólingen (B. atı da áne sonnan alınǵan ), óz-ara simmetriyalı. Denesi qattı xitin kutikula menen oralǵan. Xitin qaplamı sırtqı skılet funkciyasın da atqaradı, oǵan ishinde bolǵan muskiller birigedi. Dene buwınları geteronom, yaǵnıy olardıń forması hám úlkenligi hár túrlı boladı. B. denesi ádetde bas, tós hám qarın bólimlerinen ibarat. Bıraq geyde deneniń túrli bólimleri óz-ara hár túrlı tárizde birigip ketiwi múmkin. B. dıń bas bólimi bas bólegi — akronnan hám 4 dene buwınlarınıń qosılıwınan payda boladı. Tós hám qarın bólimlerindegi buwınları hár túrlı sistematik gruppalarda birdey bolmaydı. B. denesindegi hár bir [[Buwın|buwım]] dáslep bir juptan nayǵa uqsas ósimtege iye bolǵan, keyinirek bul ósimteler jaqlar, júriw ayaqları, qalash organlar, sorıǵıshlar, órmekshi bózi hám basqa organlarǵa aynalǵan yamasa joǵalıp ketken. B. saǵaq, traxeya yamasa ókpe arqalı [[Demir|dem]] aladı. Baslanǵısh awqat as sińiriw  sisteması ektodermadan payda bolǵan aldınǵı hám keyingi [[Ishikabа (prefektura)|ishek]]ten, endodermadan payda bolǵan orta ishekten hám de olar menen baylanısqan túpirik hám as sińiriwden ibarat. Ayırıw organları kelip shıǵıwı hám funkciyasına kóre, qalqalı jawın qurtılarnıń metanefridiylariga uqsas bolǵan antennal, koksal hám maksillar bóz — celomoduklardan yamasa ishek ósimteleri — malpiginayshalarınan ibarat. [[Qanlıkól|Qan]] aylanıw sisteması ashıq, qan aylanıw shólkemleri hár túrlı dárejede rawajlanǵan. [[Nerv sisteması|Nerv]] sisteması qosılıwınan payda bolatuǵın bas [[Miy|mıy]] hám qarın nerv shınjırınan ibarat. Qarın nerv shınjırındaǵı nerv gangliylari dene buwınlarınıń ózgeriwine qaraǵan halda túrli dárejede konsentraciyalasqan boladı. Kópshilik B. dıń jaqsı rawajlanǵan sezim shólkemleri, atap aytqanda quramalı fasetkali kózleri, hár túrlı mexano hám xemoreseptorlari, esitiw, teń turıw, dawıs shıǵarıw shólkemleri boladı. Derlik barlıq B. ayırım jınslı. Jınıslıq qapırıqorfizm jaqsı rawajlanǵan. Jınıslıq jol menen (geyde partenogenez) kópayadi. Kópshilik túrleri metamorfoz arqalı rawajlanadı. Qattı dene qaplawshı B. nıń ósiwine tosqınlıq etedi. Sol sebepli B. tek eski xitin qaplaǵıshın taslaw (túlew), jańa xitin postın payda etiw arqalı ósedi. Dene boslıǵı aralas tipde (miksotsel). Muskınlleiı toptop bolıp jaylasqan. Kópshilik B. dıń júregi nay tárizli, kóp kameralı, qanı dene suyıqlıǵına uqsas bolıp, gemolimfa dep ataladı. B. tipi 4 genje tip: trilobitasimonlar (qazılma jaǵdayda ushraytuǵın birden-bir trilobitlar klası ), saǵaq penen ddem alıwshılar (birden-bir teńiz shayanımonlar klası ), xelitseralilar (semserdumlilar, órmekshiler klassları ), traxeyalilar (kóbayaqlılar, [[Shıbın-shirkeyler|shıbın-shirkeyler]] klassları ) na bólinedi. 2 mln.ǵa jaqın túri bar. Jerde ámeldegi bolǵan hámme jasaw ortalıqların iyelegen. B. dıń [[Qurǵaqlıq sızıǵı|qurǵaqlıq]]ta jasawǵa hám hawada ushıwǵa sáykeslesiwi haywanat dúnyasında júz bergen eń zárúrli ózgerislerden biri esaplanadı. B. [[Biosfera|biosfer]]ada júda  úlken áhmiyetke iye. Kópshilik ekosistemalardaǵı tiri organizmlerdiń tiykarǵı bólegin qurawı, hár-túrli azıqlanıwı sebepli B. tábiyatda elementler aylanıwı procesin ámelge asıradı. B. azıq-awqat hám kiyim-kenshek ushın shiyki ónim deregi retinde de úlken áhmiyetke iye. B. arasında [[Organikalıq tóginler|organikalıq]] qaldıqların ózlestirip, [[Topıraq qala|topıraq]] payda bolıwı processinde aktiv qatnas etetuǵın adam hám [[Haywanlar|haywan]]larda parazitlik etetuǵın hám kesellik tarqatatuǵın gullerdi shańlatıp, ósimliklerdiń zúráátliligin asırıwǵa múmkinshilik beretuǵın ; awıl xojalıǵı eginlerin jeb, zıyankeslik etetuǵın túrleri de kóp.


== Derekler ==
ÓzME, Birinshi tom, Tashkent, 2000-jıl</text>
      <sha1>qwy63d5ya46txo4xu1gv9zdzvxc91pw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fennoskandiya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>12876</id>
    <revision>
      <id>120745</id>
      <parentid>67161</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:02:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120745</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1420" sha1="o65qxhon217psjhey4vmoc850jwu86k" xml:space="preserve">'''Fennoskandiya''' — [[Evropa]]da arqadaǵı tábiyiy úlke. Skandinaviya hám Kola yarım atawları hám Fin qoltıǵı, Ladoga hám Onega kóli jáne de Aq teńizdi birlestirip turıwshı shártli sızıqtanarqa.batıstaǵı aymaqlardı óz ishine aladı. Baltıq, Arqa [[Norvegiya]], Barens hám Ok, teńizler qorshap turadı. Maydanı 1,5 mln. km². Aymaǵınıń úlken bólegi Baltıq qalqanı hám Skandinaviya tawlarınıń kaledon búrmelerinen ibarat. Relyefinde peneplenlasqan orta biyikliktegi tawlıqlar hám tegis tawlar tiykarǵı orındı iyeleydi, eń biyik ornı 2469 m (Galxyopiggen tawı). Baltıq teńizi jaǵaları keń tegislik. Skandinaviya tawlarında muzlıqlar bar. Relyefinde morenali qatar tóbeler hám áyyemgi muzlıq formaları saqlanıp qalǵan, ford kóp. Íqlımı ortasha, jazı salqın. Skandinaviya tawlarınıń batıs janbawırlarında jıllıq jawın 2000-3000 mm, shıǵısında 400-500 mm. Dáryaları suwlı, kóp astanalı. Batpaqlıq hám kól kóp. Aymaǵınıń 1/2 bólegi orman, tiykarınan, tayga, qublada aralas keń japıraqlı ormanlar. Topıraǵı arqada podzol, qublada sırlı podzol topıraq. Úlkede, tiykarınan, orman haywanları jasaydı. Temir, mıs, nikel káni, apatit kánleri bar. F. da [[Shveciya]], Norvegiya, [[Finlyandiya]] hám [[Rossiya]] aymaǵınıń bir bólegi jaylasqan.

== Derekler ==
ÓzME, Birinshi tom, Tashkent, 2000-jıl

{{ÓzME}}</text>
      <sha1>o65qxhon217psjhey4vmoc850jwu86k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fenol</title>
    <ns>0</ns>
    <id>12899</id>
    <revision>
      <id>120746</id>
      <parentid>67229</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:02:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120746</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="897" sha1="3vy3t6dh7qm27jzxl0kdwybixexad22" xml:space="preserve">'''Fenol''', karbol kislota, gidroksibenzol, C6 H5 OH — ayrıqsha iyisli, reńsiz kristall element. Saqlap qoyılǵanda aqshıl qızǵılt reńge kiredi. Molyar massası — 94,11 g/mol, suyıqlanıw [[temperatura]]sı 40,9°C, qaynaw temperaturası 181,75°C, tıǵızlıǵı 1058 kg/m3. Spirt, efir, atseton, xloroformda jaqsı, suwda biraz eriydi. Kúshsiz kislota ózgesheligine iye, sıltılar menen fenolyatlardı payda etedi. F. taskómir smolasınan alınadı. F. dıń sanaat kóleminde sintezlep alınıwı izopropilbenzol gidroperoksidin kislotalar menen bóleklewge tiykarlanǵan. F. [[fenolformaldegid smolalar]], kaprolaktam, pikrin kislota, túrli boyawlar hám pestitsidlar, dári elementlerı óndiriste qollanıladı. Terige tiygende kúydiredi: hawada 0,005 mg/l den kóp bolmawı kerek (Fenollarǵa qarań).

== Derekler ==
ÓzME, Birinshi tom, Tashkent, 2000-jıl

{{ÓzME}}</text>
      <sha1>3vy3t6dh7qm27jzxl0kdwybixexad22</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fenolyatlar</title>
    <ns>0</ns>
    <id>12906</id>
    <revision>
      <id>120747</id>
      <parentid>67236</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:02:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120747</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1207" sha1="pje8luamkj1zyymemcs3zgs9sulu33j" xml:space="preserve">'''Fenolyatlar''' — [[fenol]] molekulasınıń gidroksil toparındaǵı vodorod atomı metall atomına almasqan ónimler.
Ulıwma formulası (RO) n Me (bul jerde R — aril radikalı, p — metalldıń oksidleniw dárejesi). Kaliy karbonat hám kaliy karbonatlı metallardıń tuwındıları ion baylanıslı birikpeler bolıp, gidrolizge ushıramastan suwda eriydi, organikalıq eritiwshilerde erimeydi, ushpaydı. Fenolyatlar suw, fenol hám kaliy karbonatlı metallar gidroksidleri menen adduktlardı payda etedi. Kóp valentli metallardıń fenolyatları ximiyalıq ózgesheliklerine kóre tiyisli alkogolyatorlarǵa júdá jaqın turadı. Kóp atomlı fenollardıń Fenolyatları yamasa nitro, amino hám basqa aralas funkciyalı fenollardıń Fenolyatları ishki kompleks birikpeler bolıp tabıladı. Fenolyatları fenollarǵa gidroksidler (reakciya suwlı eritpede alıp barıladı) yamasa metall galogenidler, alkogolyatlar, karboksil atlar, sulfidler tásir ettiriw jolı menen alınadı (suwsız ortalıqta). Aromatlı oksi kislotalar óndiriste, polimerlanıw katalizatorları retinde, organikalıq sintezlerde qollanıladı.

== Derekler ==
ÓzME, Birinshi tom, Tashkent, 2000-jıl

{{ÓzME}}</text>
      <sha1>pje8luamkj1zyymemcs3zgs9sulu33j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Feofilakt Simokatta</title>
    <ns>0</ns>
    <id>12923</id>
    <revision>
      <id>120748</id>
      <parentid>83509</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:02:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120748</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="485" sha1="3ggei7dxdd125xin4kap7jh3a1dscks" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı}}
'''Feofilakt Simokatta''' (7 a) — Vizantiya tariyxshısı. Imperator Irakliy (610-641) diń máslahátshisi. F.S. nıń tiykarǵı shıǵarması &quot;Tariyxlar&quot; (yaki &quot;Jáhán tariyxı&quot;) — imperator Mavrikiy húkimranlıǵı dáwirin (582-602) bayan etiwshi zárúrli derek. Ol jaǵdayda Vizantiyanıń eftalipler, ásirese, Túrk xoqanlıǵı menen munásibetleri haqqında maǵlıwmatlar bar.

== Derekler ==
ÓzME, Birinshi tom, Tashkent, 2000-jıl

{{ÓzME}}</text>
      <sha1>3ggei7dxdd125xin4kap7jh3a1dscks</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Erazgavors (Armeniya)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>13123</id>
    <revision>
      <id>120663</id>
      <parentid>113903</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:56:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: ģ → ǵ using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120663</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="913" sha1="4yiaupu6lk3qeaz83ble74nhruw3m07" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı|atı=Yerazgavors|gerb=Coat_of_arms_of_Armenia.svg|gerb eni=50 px|lat_deg=40|lon_deg=43|lat_min=27|lat_sec=57|lon_min=42|lon_sec=27|CoordAddon=|ishki bóliniwi=|etnoxoronim=|DST=|sayt}}''' Yerazgavors '''— [[Armeniya|Armanıstannıń Shirak wálaytı Akhuryan rayonındaǵı awıl]]&lt;ref name=&quot;cad2&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.cadastre.am/storage/files/pages/pg_8945925618_pg_907871769_HH_bnak._bar..pdf|bet=Հայաստանի Հանրապետության բնակավայրերի բառարան|baspaxana=Կադաստրի կոմիտե|qaralǵan sáne=2020-03-30|arxivsáne=2020-02-09|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200209151002/https://www.cadastre.am/storage/files/pages/pg_8945925618_pg_907871769_HH_bnak._bar..pdf}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{Derekler}}

== Manbalar ==
&lt;references /&gt;

[[Kategoriya:Armeniya xalıq punktleri]]
[[Kategorıya:Konstitusiyalıq monarxiyalar]]</text>
      <sha1>4yiaupu6lk3qeaz83ble74nhruw3m07</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gay (Armeniya)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>13274</id>
    <revision>
      <id>120838</id>
      <parentid>117367</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:35:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: ģ → ǵ using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120838</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="828" sha1="3lw4q30ravbysyhuh257b97p5pdkuwa" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı|atı=Gay|gerb=Coat_of_arms_of_Armenia.svg|gerb eni=50 px|lat_deg=40|lon_deg=43|lat_min=27|lat_sec=57|lon_min=42|lon_sec=27|CoordAddon=|ishki bóliniwi=|etnoxoronim=|DST=|sayt}}''' Gay ''' — Armeniyanıń Armavir wálayatı Araks rayonındaǵı awıl&lt;ref name=&quot;cad2&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.cadastre.am/storage/files/pages/pg_8945925618_pg_907871769_HH_bnak._bar..pdf|bet=Հայաստանի Հանրապետության բնակավայրերի բառարան|baspaxana=Կադաստրի կոմիտե|qaralǵan sáne=2020-03-30|arxivsáne=2020-02-09|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200209151002/https://www.cadastre.am/storage/files/pages/pg_8945925618_pg_907871769_HH_bnak._bar..pdf}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{derekler}}

[[Kategoriya:Armeniya xalıq punktleri]]
[[Kategoriya:Armeniya]]</text>
      <sha1>3lw4q30ravbysyhuh257b97p5pdkuwa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dáwletshayon (Temurmalik)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>13300</id>
    <revision>
      <id>120616</id>
      <parentid>68470</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:35:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120616</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="396" sha1="qpehz9igpdllestkds6u5ooxv15thzy" xml:space="preserve">'''Dáwletshayon''' — [[Temurmalik tumani|Temurmalik rayonı daǵı]]&lt;nowiki/&gt;awıl.Dáwletshayon máhállesinen máhálle orayına shekem 32 km. Xalqı1324 adam(2017), tájikler.

== Esletpe ==
Úlgi:Esletpe

== Derek ==
* Tájikstan Respublikasiniń mamuriy bóliniwi-Úlgi:D.:  2017. — 580 b. — ISBN 978-99947-33-68-2

[[Kategoriya:Tájikstan xalıq punktleri]]
[[Kategoriya:Tájikstan]]</text>
      <sha1>qpehz9igpdllestkds6u5ooxv15thzy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Chavrok (Temurmalik)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>13369</id>
    <revision>
      <id>120441</id>
      <parentid>109235</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T13:00:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120441</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="362" sha1="jo6etaw6nlz70gs3hp21qwe2ruxlecp" xml:space="preserve">'''Chavrok''' — [[Temurmalik]] rayonı quramındaǵı awıl.Chavroktan máhálle orayına shekem 8&amp;nbsp;km,rayon orayına shekem 35&amp;nbsp;km.Xalıqı 655 adam (2017), tájikler.

== Esletpe ==

== Derek ==
* Tájikstan Respublikasıniń mamuriy bóliniwi. 2017, 580 b. ISBN 978-99947-33-68-2

[[Kategoriya:Tájikstan xalıq punktleri]]
[[Kategoriya:Tájikstan]]</text>
      <sha1>jo6etaw6nlz70gs3hp21qwe2ruxlecp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Falakan (Ródakiy rayonı)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>14558</id>
    <revision>
      <id>120735</id>
      <parentid>84613</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:00:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: ģ → ǵ (3) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120735</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="436" sha1="axittj8izx9mjfytj4mt1hx7rwttrf0" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı|atı=Falakan}}''' Falakan ''' — Ródakiy rayonındaǵı Rassiya awıl  puqaralar jıyınına  qaraslı awıl. Falakandan rayonı orayǵa shekemgi  11&amp;nbsp;km, kóshe orayǵa shekemgi 3&amp;nbsp;km uzaqlıqta jaylasqan. Xalqı 2793 adam(2017 j.), tájikler.

== Derekler ==
* Tájikistan Respublikasınıń hákimshilik  bóliniwi D : SIEMT, 2017. — 580 b. — ISBN 978-99947-33-68-

[[Kategoriya:Falakan]]</text>
      <sha1>axittj8izx9mjfytj4mt1hx7rwttrf0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Úlgi:Bas bet/Kalendar/8-iyun</title>
    <ns>10</ns>
    <id>14698</id>
    <revision>
      <id>120915</id>
      <parentid>84031</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T11:58:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <origin>120915</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="714" sha1="dqdvzrfn2fczppfj4ocebwv6h6ar59e" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;'''[[8-iyun]]''' ([[Wikipedia:Kalendar|proekt]])&lt;/noinclude&gt;__NOTOC__

'''[[File:Roaze2wkped05.JPG|25px]] Bayramlar'''
*


'''[[File:Liferea.svg|25px]] Waqıyalar'''
* 


[[File:Baby_anthony_liekens_01-human.svg|15px]] '''Tuwılǵanlar''' &lt;small&gt;([[:Kategoriya:8-iyunda tuwılǵanlar|hámmesi]])&lt;/small&gt;
* [[1867]] — [[Frank Lloyd Wright]], [[Amerika Qurama Shtatları|amerika]]lı arxitektor, interyer dizayner hám [[jazıwshı]].


[[File:Kerze.png|7px]] '''Qaytıs bolǵanlar''' &lt;small&gt;([[:Kategoriya:8-iyunda qaytıs bolǵanlar|hámmesi]])&lt;/small&gt;
* [[632]] — [[Muxammed]], [[Islam|Islam dini]]nde oraylıq adam, payǵambar.


&lt;noinclude&gt;[[Kategoriya:Bas bet úlgileri:Kalendar|06]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>dqdvzrfn2fczppfj4ocebwv6h6ar59e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Glosa</title>
    <ns>0</ns>
    <id>15267</id>
    <revision>
      <id>120901</id>
      <parentid>115783</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T11:52:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120901</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="715" sha1="c4i9ygc6bbyt3f6z1kogz6ykixny0d2" xml:space="preserve">'''Glosa''' — bul xalıq aralıq baylanıs ushın mólsherlengen jasalma jardemshi til. Ol bir neshe ayrıqshalıqlarǵa iye:

* Onıń aytılıwı úzliksiz, orfografiyası bolsa fonetikalıq bolıp tabıladı.
* Onıń dúzilisi júdá jón hám mániske tiykarlanǵan.
* Bul analitik til bolıp, hesh qanday búklemler yamasa jınıslar joq. Kem sanlı sózler grammatik munasábetlerdi tártipke saladı.
* Eń áhmiyetlisi, Glosa xalıq aralıq ilimiy sózlikte qollanılatuǵın latın hám grek túbirlerinen paydalanǵanlıǵı sebepli neytral hám anıq xalıq aralıq bolıp tabıladı.

== Derekler ==
{{derekler}}

== Basqa web-betler ==
* [http://www.glosa.org/ Glosa]{{shala}}

[[Kategoriya:Tiller]]</text>
      <sha1>c4i9ygc6bbyt3f6z1kogz6ykixny0d2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Grafik dizayn</title>
    <ns>0</ns>
    <id>15467</id>
    <revision>
      <id>120908</id>
      <parentid>114123</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T11:53:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (4) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120908</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6284" sha1="q8zz87hs1mkdgk6h3ykq9irwoi4d001" xml:space="preserve">{{Wikify}}[[Fayl:National_Park_Service_sample_pictographs.svg|oñğa|nobaý|Grafik belgiler kóbinese funktsional hám anonim bolıp, AQSh Milliy Park Xızmeti piktogrammalarida suwretlengen.]]
Grafik dizayn — bul uyqas hám nátiyjeli vizual hám baylanıs ortalıǵın jaratıw ushın kórkem hám dizayn iskerligi. Basqa tárepden, grafik dizayn — bul tekst, suwretler yamasa maǵlıwmattı usınıw ushın xabardı tarǵib etiwshi vizual baylanıs forması.

Grafik dizayn turmıstıń sociallıq-ekonomikalıq hám mádeniy tarawların rawajlandırıwǵa innovciyalıq úles qosadı, biziń dáwirimizdiń vizual landshaftın qáliplestiriwge úles qosadı. Dizayn túri, jańa sánáát texnologiyaları (kompyuter grafikası, veb-dizayn) járdeminde qolda sızılǵan hám basılǵan ámeliy grafikanıń (tipografiya) modernizaciya etilgen forması, vizual baylanıs ortalıǵında dizayn ónimin tákirarlaw hám ámelge asırıw. Grafik dizayn kórkem óneri tipografiya, suwretti islep shıǵıw hám bet rejimin óz ishine alǵan bir qatar kognitiv uqıp hám ónermentshilikti óz ishine aladı.

Zamanagóy grafik dizayn baylanıs dizayniniń bir bólegi esaplanadı. Basqa baylanıs formaları sıyaqlı, grafik dizayn kóbinese baylanıs jaratılatuǵın processdi (dizayndi) hám dóretiwshilik sheshimler, suwretler hám multimedia kompozitsiyalari sıyaqlı ónimlerdi (dızaynlardı ) ańlatadı. Grafik dizaynerler ideyalar hám xabarlardıń vizual suwretin qáliplestiriw ushın belgiler, suwretler hám tekstlerdi jaratadılar hám birlestirediler. Olar vizual kompozitsiyalardi jaratıw ushın tipografiya, suwretleytuǵın kórkem óner hám jumıs stoli baspa usıllarınan paydalanadılar. Grafik dizayn dástúriy túrde kitaplar, jurnallar hám broshyuralar sıyaqlı statikalıq qurallarda qollanıladı. Bunnan tısqarı, kompyuterlerdiń payda bolıwı menen grafik dizayn elektron ǵalaba xabar qurallarında qollanila baslandı — kóbinese óz-ara tásir dizayni yamasa multimedia dizayni dep ataladı. Grafik dizaynniń pragmatikasi onıń texnikalıq hám kommunikativ túrlerin belgileydi: korporativ reklama dizayni (reklama, logotipler hám brendiń, ónimdi qabarǵan jerlew, &quot; sırtqı reklama&quot;), redakciya hám baspa dizayni (kitap dizayni, jurnallar, gazetalar, bukletlar, flayerlar).

== Tariyx ==
[[Fayl:KellsFol114vTuncDicit.gif|nobaý| Kells kitabından bet: folio 114 v, bezetilgen tekst. Tunc dicit illis]]
Grafik dizayn termini 1922 jılda Uilyam Addison Dwiggins tárepinen kiritilgen. Biraq, grafik dizaynniń kelip shıǵıwı insaniyattıń kelip shıǵıwına barıp taqaladı, Lascaux úńgirleri, Rim Trayan ústini, orta ásirlerdiń kórsetilgen qóljazbalari, Tokıodaǵi Ginzaniń neon shıraları. Vavilonda ónermentler qanjar formasındaǵı jazıwlardı qurılıs ushın isletiletuǵın ılay gerbish yamasa planshetlerge basqan. Gerbishler húkimranlıq qılıp atırǵan monarx, qurıwshı yamasa basqa belgili shaxstıń atı sıyaqlı maǵlıwmatlardı usınıs etdi. Bul shtat gubernatori yamasa qala Meri atınıń járiyalaǵan birinshi kóshe belgisi edi. Egipetlikler ieroglifler arqalı baylanıstı rawajlantirdilar, olarda eramızǵa shekemgi 136 jılǵa tiyisli grafik belgiler isletilingen, Rosetta tamaqtasında tabılǵan. &quot; Napoleon injenerlerinen biri tárepinen tabılǵan. Rosetta tasi Egipet húkimdarı Ptolemeniya &quot; Quyashdıń haqıyqıy Balası, Aydıń Ákesi hám insanlar baxtiniń qaraqshısi&quot; retinde ańlatpalaǵan. &quot; Egipetlikler papirusdi da oylap tabıwǵan. Qamıstan tayarlanǵan qaǵazlar Erisiw dáryası boylap tabılǵan, olar reklamalardı jazǵan, bul sol waqıtta óz xalqi arasında keń tarqalǵan. Qaranǵi ásirlerde, 500-jıllardan 1450-jıllarǵa shekem xristian monaxlar quramalı kórsetilgen qólyozmalarni jarattılar.

XX-XXI-ásirler tariyxında da, vizual kommunikatsiyalarında da reklama, kórkem óner, grafik dizayn hám suwretleytuǵın kórkem óner ortasındaǵı parq joǵaldı. Olar júdá kóp ulıwma elementler, teoriyalqr, principler, ámeliyatlar, tiller hám geyde birdey qayırqom yamasa klientke iye. Reklamada sońı maqset tovar hám xızmetlerdi satıw bolıp tabıladı. Grafik dizaynda &quot; mánis — maǵlıwmattı tártipke salıw, ideyalardı qáliplestiriw, insan tájiriybesin hújjetlestiretuǵin artefaktlerdi ańlatıw hám sezim qılıwdir&quot;.

Qospa Shtatlardaǵı grafik dizayn Benjamin Franklin menen baslanǵan, ol óziniń The Pennsylvania Gazette gazetasinnań reklama kórkem ónerin iyelew, óz kitapların tarǵib qılıw hám jámiyet aldinda tásir qılıw ushın paydalanǵan. “Benjamin Franklinniń tapqırlıǵı, ayyarlıǵı da arttı hám 1737-jılda ol ózi shólkemlesken hám jeńimpaz shıqqan tańlawdan keyin Pensilvaniyadaǵi kásiplesi Endryu Bredforddi pochta baslıǵı hám baspashı lawazımına almastırdı. Ol óziniń General jurnalı hám Amerikadaǵı Britaniya plantatsiyalariniń tariyxıy xronikasida (Sunday Evening Post gazetasiniń salafi) ózi usınıs qılıp atırǵan Pensilvaniya kamini dep atalǵan peshdiń abzallıqların aytıp ótken reklama jaylastırıw arqalı óz sheberligin kórsetti. Onıń oylap tapqanı ele de satilmaqda hám Franklin peshi retinde belgili. &quot;

Amerika reklaması dáslep Britaniya gazeta hám jurnallarına eliklew etken. Reklamalar sırlı formada hám olardı oqıwdı qıyınlastırǵan qırlı sızıqlar menen baspadan shıǵarılǵan. Franklin reklamanıń birinshi qatarına 14 noqatlı shrift qosıw arqalı bunı jaqsılaw quradı; keyinirek qısqartirilgan hám &quot; bas betler&quot; qılıw ushın oraylastırılǵan bolsa-da. Franklin London printerleri sınap kórmegen súwretlerdi qosdı. Franklin birinshi bolıp logotiplerden paydalanǵan, olar altın kóz áynekler menen optometristler sıyaqlı xızmetlerdi járiyalaǵan dáslepki belgiler edi. Franklin reklama beretuǵınlarǵa óz ónimlerin satıwda tolıq maǵlıwmatlardan paydalanıw zárúrligini uyretdi. Birpara reklamalar 10 nan 20 qatarǵa, atap aytqanda, usınılıp atırǵan ónimlerdiń reńleri, atları, sortları hám ólshemlerin óz ishine alǵan.

== Silteme ==

* Uliwmajáhán grafik dizayn kórkem óneri 2015-jıl 13-noyabrde Wayback mashinasında arxivlenǵen</text>
      <sha1>q8zz87hs1mkdgk6h3ykq9irwoi4d001</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Grafika dizayni</title>
    <ns>0</ns>
    <id>15496</id>
    <revision>
      <id>120909</id>
      <parentid>74446</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T11:54:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (9) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120909</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="40137" sha1="1uyn00ko8el3ecqk93cwv6020419nfc" xml:space="preserve">
[[Fayl:National_Park_Service_sample_pictographs.svg|oñğa|nobaý|Grafik belgiler kóbinese funktsional hám anonim bolıp, [[AQSh Milliy Park Xızmeti piktogrammalarida suwretlengen.|AQSh Milliy Park Xızmeti piktogrammalarinda súwretlengen.]]]]
'''Grafik dizayn''' — bul uyqas hám nátiyjeli vizual hám baylanıs ortalıǵın jaratıw ushın kórkem hám dizayn iskerligi. Basqa tárepden, grafik dizayn — bul tekst, súwretler yamasa maǵlıwmattı usınıw ushın xabardı tarqatiwshi vizual baylanıs forması.

Grafik dizayn turmıstıń sociallıq-ekonomikalıq hám [[mádeniy]] tarawların rawajlandırıwǵa innovaciyalıq úles qosadı, biziń dáwirimizdiń vizual [[landshaftın]] qáliplestiriwge úles qosadı. [[Dizayn]] túri, jańa sánáát texnologiyaları ([[kompyuter grafikası, veb-dizayn]]) járdeminde qolda sızılǵan hám basılǵan ámeliy grafikanıń ([[tipografiya]]) modernizaciya etilgen forması, [[vizual baylanıs]] ortalıǵında dizayn ónimin tákirarlaw hám ámelge asırıw. Grafik dizayn kórkem óneri tipografiya, suwretti islep shıǵıw hám bet rejimin óz ishine alǵan bir qatar kognitiv uqıp hám ónermentshilikti óz ishine aladı.

Zamanagóy grafik dizayn [[Baylanıs dizaynining|baylanıs dizaynini]] bir bólegi esaplanadı. Basqa baylanıs formaları sıyaqlı, grafik dizayn kóbinese baylanıs jaratılatuǵın processti (dizayndi) hám dóretiwshilik sheshimler, súwretler hám multimedia kompozitsiyalari sıyaqlı ónimlerdi (dızaynlardı) ańlatadı. Grafik dizaynerler ideyalar hám xabarlardıń vizual súwretin qáliplestiriw ushın belgiler, súwretler hám tekstlerdi jaratadılar hám birlestirediler. Olar [[Vizual kompozitsiyalarni|vizual kompozitsiyalardi]] jaratıw ushın [[Tipografiya, suwretleytuǵın kórkem|tipografiya, súwretleytuǵın kórkem óner]] hám [[jumıs stoli]] baspa usıllarınan paydalanadılar. Grafik dizayn dástúriy túrde kitaplar, jurnallar hám broshyuralar sıyaqlı statikalıq qurallarda qollanıladı. Bunnan tısqarı, kompyuterlerdiń payda bolıwı menen grafik dizayn elektron ǵalaba xabar qurallarında qollanila baslandı — kóbinese óz-ara tásir dizayni yamasa multimedia dizayni dep ataladı. Grafik dizaynniń pragmatikasi onıń texnikalıq hám kommunikativ túrlerin belgileydi: korporativ reklama dizayni ([[reklama,]] logotipler hám brending, ónimdi jaylastirip sáliw, «sırtqı reklama»), redakciya hám baspa dizayni (kitap dizayni, jurnallar, gazetalar, bukletler, flayerlar).

== Tariyx ==
[[Fayl:KellsFol114vTuncDicit.gif|nobaý|[[Kells kitobidan|Kells kitabiniń beti]]: folio 114v, bezetilgen tekst. Tunc dicit illis]]
Grafik dizayn termini 1922-jılda [[Uilyam Addison Dwiggins]] tárepinen kiritilgen. Biraq, grafik dizaynniń kelip shıǵıwı insaniyattıń kelip shıǵıwına barıp taqaladı, [[Lascaux]] úńgirleri, Rim [[Trayan ústini]], orta ásirlerdiń [[Kórsetilgen qo'lyozmalari|kórsetilgen qóljazbalari]], [[Tokıodagi Ginzaning|Tokıodaǵi Ginzaniń]] neon otlarina shekem. Vavilonda ónermentler qanjar formasındaǵı jazıwlardı qurılıs ushın isletiletuǵın ılay gerbish yamasa planshetlerge basqan. Gerbishler húkimranlıq qılıp atırǵan monarx, qurıwshı yamasa basqa belgili shaxstıń atı sıyaqlı maǵlıwmatlardı usınıs etdi. Bul shtat gubernatori yamasa qala Meri atınıń járiyalaǵan birinshi jól belgisi edi. Egipetlikler ieroglifler arqalı baylanıstı rawajlantirdilar, olarda eramızǵa shekemgi 136-jılǵa tiyisli grafik belgiler isletilingen. e., Rosetta tasinda tabılǵan. «Napoleon injenerlerinen biri tárepinen tabılǵan [[Rosetta tamaqtası|Rosetta tasinda]] Egipet húkimdarı Ptolemeyni» Quyashdıń haqıyqıy Balası, Aydıń Ákesi hám insanlar baxtiniń qaraqshısi «retinde ańlatpalaǵan». Egipetlikler [[Papirusni|papirusti]] da oylap tapqan edi. Qamıstan tayarlanǵan qaǵazlar Erisiw dáryası boylap tabılǵan, olar reklamalardı jazǵan, bul sol waqıtta óz xalqi arasında keń tarqalǵan. [[Qaranǵi ásirlerde]], 500-jıllardan 1450-jıllarǵa shekem xristian monaxlar quramalı kórsetilgen qáljazbalardi jarattılar.

XX -XXI-ásirler tariyxında da, [[vizual kommunikatsiyalarında]] da [[reklama,]] kórkem óner, grafik dizayn hám [[Suwretleytuǵın kórkem óner|súwretleytuǵın kórkem óner]] ortasındaǵı parq joǵaldı. Olar júdá kóp ulıwma elementler, teoriyalar, principler, ámeliyatlar, [[tiller]] hám geyde birdey qayırqomlıqshı yamasa klientke iye. Reklamada sońı maqset tovar hám xızmetlerdi satıw bolıp tabıladı. Grafik dizaynda «mánis — maǵlıwmattı tártipke salıw, ideyalardı qáliplestiriw, insan tájiriybesin hújjetlestiretuǵin artefaktlerdi ańlatıw hám sezim qılıwdir»

Qospa Shtatlardaǵı grafik dizayn [[Benjamin Franklin]] menen baslanǵan, ol óziniń «The Pennsylvania Gazette» gazetasidan reklama kórkem ónerin iyelew, óz kitapların tarqatiwshi hám jámiyetke tásir qılıw ushın paydalanǵan. «Benjamin Franklinniń tapqırlıǵı, ayyarlıǵı da arttı hám 1737-jılda ol ózi shólkemlesken hám jeńimpaz shıqqan tańlawdan keyin Pensilvaniyadaǵi kásiplesi Endryu Bredfordti pochta baslıǵı hám baspashı lawazımına almastırdı. Ol óziniń General jurnalı hám Amerikadaǵı Britaniya plantatsiyalariniń tariyxıy xronikasinda ([[«]][[&quot;Sunday Evening Post&quot;|Sunday Evening Post»]] gazetasiniń baslamasi) ózi usınıs qılıp atırǵan «Pensilvaniya kamini» dep atalǵan shirshasin abzallıqların aytıp ótken reklama jaylastırıw arqalı óz sheberligin kórsetti. Onıń oylap tapqanı ele de satilmaqda hám [[Franklin pechi|Franklin shirshasi]] retinde belgili.» 

Amerika reklaması dáslep Britaniya gazeta hám jurnallarına eliklew etken. Reklamalar sırlı formada hám olardı oqıwdı qıyınlastırǵan qırlı sızıqlar menen baspadan shıǵarılǵan. Franklin reklamanıń birinshi qatarına 14 noqatlı shrift qosıw arqalı bunı jaqsılaw quradı; keyinirek qısqartirilgan hám «bas betler» qılıw ushın oraylastırılǵan bolsada. Franklin London printerleri sınap kórmegen súwretlerdi qosdı. Franklin birinshi bolıp [[logotiplerden]] paydalanǵan, olar altın kóz áynekler menen optometristler sıyaqlı xızmetlerdi járiyalanǵan dáslepki belgiler edi. Franklin reklama beretuǵınlarǵa óz ónimlerin satıwda tolıq maǵlıwmatlardan paydalanıw zárúrligiń uyretdi. Birpara reklamalar 10 nan 20 qatarǵa, atap aytqanda, usınılıp atırǵan ónimlerdiń reńleri, atları, sortları hám ólshemlerin óz ishine alǵan.

=== Basıp shıǵarıwdıń payda bolıwı ===
Krizis [[úrim-putaǵı]] dáwirinde (618-907) aǵash bloklar toqımashılıq buyımlarına basıw hám keyinirek buddist tekstlerdi qayta qayta tiklew ushın óyilgan. 868-jılda baspa etilgen Buddist jazıwı málim bolǵan eń áyyemgi baspa kitap bolıp tabıladı. 11-ásirden baslap [[shrift]] járdeminde uzınlaw betler hám kitaplar islep shıǵarıla baslandı, bul bolsa Song [[úrim-putaǵı dáwirinde]] (960 -1279 ) kitaplardı keń paydalanıwǵa múmkinshilik berdi.

17—18-ásirlerde shriftten aǵash yamasa mıs taxtadan baspadan shıǵarılǵan reklama betalari yamasa sawda kartaları ushın paydalanılǵan. Bul hújjetler kimniń biznesi  bolıp tabıladı jáne onıń jaylasqan jayı haqqında xabar beredi. Ingliz súwretshi [[Uilyam Xogart]] oyip salinǵan naqis óz uqıpınan paydalanǵan, biznes sawdası ushın birinshi dizaynerlerden biri edi.

1448-jılda [[Maynsda Iogannes Gutenberg|Mayns Logan Gutenberg]] birinshi ret jańa metall eritpesinen tayarlanǵan [[baspaxana]] túrin isletgen. Bul grafikanı jáne de qolaylaw etip isledi, sebebi ǵalabalıq baspadan shıǵarıw baspa materiallar bahasın sezilerli dárejede páseytirdi. Ilgeri reklamanıń kópshiligi awızsha edi. Mısalı, Fransiya hám Angliyada ayıpkerler ónimlerdi tap [[áyyemgi rimlikler]] sıyaqlı reklama etkenler.

Baspadan shıǵarıw kitaplardı jáne de qolaylaw etdi. [[Aldus Manutius]] kitaptıń dúzilisin islep shıqtı, bul Batıs baspa dizayni ushın tiykar boldı. Grafik dizaynniń bul dáwiri [[gumanistik]] yamasa eski usıl dep ataladı. Bunnan tısqarı, Angliyanıń birinshi baspashısı [[Uilyam Kakston]] diniy kitaplar shıǵarǵan, biraq olardı satıwda qiynalgan. Ol qalǵan betlerden paydalanıwdı anıqladi hám olardı kitaplardı reklama qılıw hám shirkew qapılarına jaylastırıw ushın isletdi. Shama menen 1612-jılda bul ámeliyat Evropada baspa reklamanıń birinshi forması bolıp, «squis» plakatlari yamasa «pin up poster» dep at berildi. «Siquis» termini áyyemgi Rim dáwirinen kelip shıqqan bolıp, ol jerde ǵalabalıq daǵazalarda «siquis» («eger kimdir..») kórsetilgen. Bul baspa reklamalardan keyin tileklerdiń ǵalabalıq reestri qıdırıw daǵazaları dep atalǵan hám birpara tarawlarda, mısalı, Parij daǵı birinshi dáwirli baspada, reklamalar «máslahát» dep atalǵan. Búgingi kúnde «máslahát» dıń ekvivalenti reklama bólimleri yamasa ústinleri bolıp tabıladı.

1638-jılda [[Garvard universiteti]] Angliyadan baspaxana aldı. Londondaǵi kitap satıwshısı Benjamin Xarris Bostonda taǵı bir baspaxanaǵa iye bólǵanǵa shekem 52 jıldan kóbirek waqıt ótti. Ol «Ǵalabalıq hádiyseler, de shet el, de jergilikli» gazetasini baspa etdi. Ol tórt betten ibarat bolıp, birinshi baspadan keyin húkimet tárepinen qadaǵan etilgen.

Jan Kempbell 1704-jılda payda bolǵan birinshi «&lt;nowiki/&gt;[[Boston News-Letter|Boston News-Letter»]] gazetasina tiyisli. Gazeta revolyuciya dáwirinde háptelik gazetalar atı menen belgili. Bul at qaǵazdıń hár bir tárepinde sıyanı keptiriw 13 saattan kelip shıqqan. «Sheshim aldın reklamanı baspadan shıǵarıw, keyin bolsa baspadan bir kún aldın xabardı basqa tárepke baspadan shıǵarıw edi. Qaǵaz tórt betten ibarat bolıp, ulıwma qaǵazdıń keminde 20-30 protsentinde (1 hám 4-betler) reklama bar edi. Eń sońǵı jańalıqlar «Boston News Letter» dıń túp nusqasında jaylastırılǵan edi. Kempbellniń óz oqıwshılarınan reklama soranıwı bolǵan. Kempbellniń birinshi pullıq reklaması 1704-jıl 7 yamasa 8-mayda úshinshi basılıwında edi. Birinshi reklamalardan ekewi urlıq miqlanǵan ushın edi. Úshinshisi, Nyu-Yorkdaǵi baspa birinshi Uilyam Bredfordǵa tiyisli bolǵan Oyster Bay múlki hám birinshi bolıp qımbat bahalı zatlardı satqan. Bredford óziniń birinshi gazetasin 1725-jılda, Nyu-Yorkda birinshi bolıp, [[Nyu-York gazetasini|Nyu-York gazetasin]] baspa etdi. Bredfordtiń balası Filadelfiyada odan aldın bolıp, 1719-jılda [[American Weekly Mercury]] jurnalın baspa etdi. [[Mercury hám Massachusets]] gazetalari birinshi ret bir kún aldın baspa etilgen.

=== Sánáát dizayni ===
XIX-ásirdiń aqırında baspa dizaynniń birinshi rásmiy basılıwı Evropada, atap aytqanda, Ullı Britaniyada grafik dizaynniń súwretleytuǵın kórkem ónerden ajırasıwın bayramlaw ushın islep shıǵarılǵan.

1849-jılda [[Genri Koul]] óziniń «Journal of Design and Manufacturing» jurnalında dizaynniń áhmiyetin húkimetke jetkezgen halda Britaniyada bilimlendiriw tarawında tiykarǵı kúshke aylandı. Ol [[Ullı kórgezbeni]] zamanagóy sánáát texnologiyası hám viktoriya dizayni bayramı retinde quradı.

1891-jıldan 1896-jılǵa shekem [[Uilyam Morrisning|Uilyam Morristiń]] Kelmskott baspasózi [[Kórkem óner hám ónermentshilik]] háreketiniń eń zárúrli grafik dizayn ónimlerin baspa etdi hám zamanagóy kitaplardı jaratıw hám satıw boyınsha tabıslı biznes menen shuǵıllandı. Morris ǵárezsiz túrde grafik dizayn bazarın hám bul jańa kórkem óner túri ushın kásipti jarattı. Kelmskott Press tariyxıy usıllarǵa obsessiya menen ajiralıp turadı. Bul tariyxıylıq on toǵızınshı ásir grafik dizayni jaǵdayına birinshi zárúrli munasábet edi. Morristiń jumısı, qalǵan menshikli baspasóz háreketi menen birge [[Art Nouveau|Zamanagóy usılina]] tikkeley tásir kórsetdi.

=== XX-asirdiń dizayni ===
[[Fayl:VC-25(040616-F-5677R-002).jpg|oñğa|nobaý|Boeing 747 samolyotı onı [[Air Force One]] retinde belgileydi. Aspan kók sırtqı kórinisler, [[Amerika bayraǵina,]] prezident qóli hám Kaslon jazıwları túrli waqıtlarda túrli dizaynerler tárepinen túrli maqsetler ushın islep shıǵılǵan hám dizayner [[Raymond Loui]] tárepinen bir samolyot ushın birden-bir dizaynda birlestirilgen.]]
«Grafik dizayn» termini birinshi ret 1922-jılda XX-ásir baslarında amerikalıq kitap dizayneri Uilyam Addison Dwigginstiń «Jańa túrdegi baspaxana jańa dizayndi talap etedi» dóretpesinde payda bolǵan. 1927-jılda baspa etilgen «Raffes Graphic Design», bul termin atındaǵı birinshi kitap edi..&lt;ref&gt;{{Maqala|заглавие=The Sign of the Self in the Metropolis|издание=Journal of Design History|издательство=[[Издательство Оксфордского университета|Oxford University Press]]|том=3|номер=4|язык=und|автор=Steve; Baker|год=1990}}&lt;/ref&gt;

[[London metrosınıń]] belgileri zamanagóy dizaynniń klassik úlgisi bolıp tabıladı hám 1916-jılda Edvard Jonston tárepinen islep shıǵılǵan shriftten paydalanadı.

1920-jıllarda sovet [[konstruktivizmi]] óndiristiń túrli tarawlarında «sanalı islep shıǵarıw» di qolladı. Háreket revolyuciyalıq Rossiyada individualistik kórkem ónerdi paydasız dep esapladı hám usınıń menen utilitar maqsetlerde obiektler jaratılıwina ótti. Olar ımaratlar, teatr jıynaqları, plakatlar, shúberekler, kiyim-keńshek, mebeller, logotipler, menyular hám basqalardı proektlestirilgen.

[[Yan Tshixold]] 1928-jılda baspadan shıǵarılǵan «Jańa tipografiya» kitabında zamanagóy tipografiya principlerın kodlastırǵan. Keyinirek ol bul kitapda ózi ilgeri súrgen fashizm filosofiyasın biykarlaw etdi, biraq ol tásirliliginshe qaldı. Chikxold, [[Bauhaus]] tipograflari [[Herbert Bayer]], [[Laszlo Moholy-Nagy|Laslo Moholy-Nagy]] hám [[El, xalıq Lissitski]] sıyaqlı grafik dizaynǵa úlken tásir kórsetdi. Olar jigirmalanshı ásir dawamında qollanılǵan islep shıǵarıw texnologiyaları hám stilistik texnikasın jarattılar. Keyingi jıllarda zamanagóy usıldaǵı grafik dizayn keń tán alındı hám qollanildi. Ekinshi jáhán urısınan keyin Amerika ekonomikası grafik dizaynǵa, tiykarlanıp reklama hám jaylastirip saliwda jerleste úlken mútajlikti kórsetdi. 1937-jılda nemis [[Bauhaus]] dizayn mektebiniń Chikagoǵa tarqalıwı Amerikaǵa «Ǵalabalıq» minimalizmdi alıp keldi; «Zamanagóy» [[arxitektura]] hám dizayndi qosıw. Ásirdiń ortalarında zamanagóy dizayndaǵi belgili atlar arasında [[Adrian Frutiger,]] Univers hám [[Frutiger]] shriftleri dizayneri; Bauhaus principlerın qabıl etken hám olardı ataqlı reklama hám logotip dizaynǵa qollanǵan Pol Rand, [[korporativ identifikaciya]] retinde belgili grafik dizaynniń tiykarǵı birinshilerinen birine aynalǵan halda Evropa minimalizmǵa ayriqsha amerikansha jantasıwdı jaratılıwina járdem berdi; Albom sirtiń oylap tabılǵan bolip Aleks Shtaynvays; [[Jozef Myuller-Brokmann]], 1950 hám 1970-jıllar dáwirine tán bolǵan qatań, biraq qolay tárzde afishalardi jaratqan.

Professional grafik dizayn sánáátı [[qarıydarlıq]] penen parallel túrde rawajlandi. Bul, ásirese, « Áwele zárúrli» (First Things First) manifestinǵa iye bolǵan grafik dizayn jámiyetshiliginiń qáweter hám sın pikirine sebep boldı. Ken Garland tárepinen 1964-jılda birinshi ret baspa etilgen, ol 1999-jılda Emigre 51 jurnalında First Things First 2000 manifesti retinde qayta baspa etilgen. Ol jaǵdayda sonday delingen: «Biz ústin turatuǵınlıqlardı jáne de paydalı, uzaq dawam etetuǵın hám demokratiyalıq baylanıs formalarına — ónim marketinginen jańa mánisti úyreniw hám óndiriske ótiwdi usınıs etemiz. Tartıs sheńberi tarayip barıp atır; keńeyiwi kerek. Consumerism gúmansız isleydi. Bul, ásirese, vizual tiller hám dizayn resursları arqalı kórsetilgen basqa keleshekler menen gúmanlaniwi kerek. Eki baspa da [[Rudi VanderLans,]] [[Erik Spikermann]], [[Ellen Lupton]] hám [[Rik Poynor]] sıyaqlı ámeliyatshılar hám oyshıllardıń qolların tartqan. 2000-jılǵi manifest, sonıń menen birge, vizual mádeniyat kúshli sın pikiri menen belgili [[Adbusters]] jurnalında baspa etilgen.

== Qosımsha ==
[[Fayl:Secretary.jpg|nobaý|Reń.]]
Grafik dizayn brend, biznes yamasa basqa zatlar haqqındaǵı xabardı dóretiwshilik vizual kontent arqalı kópshilikke jetkiziw ushın isletiledi.

Grafik dizayn barlıq vizual zatlarǵa qollanıladı: [[jol belgilerinen]] tartıp texnikalıq diagrammalarǵa shekem, keńselerara húkimetlerge tartıp málimlemelerge shekem.

Dizayn [[ónim]] yamasa [[Ideyanı|ideyanı]] satıwǵa járdem beredi. Ol [[Brendingning|brendingniń]] ([[reklama]] elementleri) bir bólegi retinde [[logotipler,]] reńler, [[jaylastirip saliw]] hám tekst sıyaqlı ónimler hám korporativ identifikaciya elementlerine qollanıladı. Grafik dizaynerler tárepinen usınıs etilip atırǵan xızmetler qatarında brending barǵan sayın úlken áhmiyetke iye bolmaqta. Grafik dizaynerler kóbinese brending komandasınıń bir bólegi bolıp tabıladı, sol sebepli grafik dizayn búgingi kúnde reklamanıń eń zárúrli elementlerinen biri esaplanadı, sebebi sóz dizbegiler hám tırnaqlardıń dástúriy reklaması endi klientlerdi tartpaydı, vizual qızıqlıq reklamanıń eń zárúrli táreplerinen biri bolıp tabıladı. Ónim hám xızmetlerdi reklama qılıw, xabardı tiyisli hám túsinikli saqlaǵan halda grafikalar ajiralıp tursa, eń nátiyjeli esaplanadı. Tuwrı grafika dıqqattı tartıwı hám tamashagóydi ónimdi satıp alıw múmkinshiligın asırıwı múmkin. Ulıwma alǵanda, qánigeler grafik dizaynniń jeti tiykarǵı principin anıqlaydilar:

; Tuwrilaw

Tiykarǵı dizayn principi. Súwret, tekst blogı, bas bet yamasa logotip bolama, tuwrilaw sizge quramıńızda strukturanı jaratılıwina múmkinshilik beredi. Ulıwma bet tuwriliǵin anıqlaw hám olardıń sanın kemeytiw zárúrli bolıp tabıladı. Kóplegen programmalar elementler háreketlenip aitrǵanda avtomatikalıq túrde tegislenedi. Tuwrilaw, sonıń menen birge, grafiklardı jaylastırıwda tártipsizlik hám tosınarlılıqtı joq etedi.

; Kontrast

Eki element ortasındaǵı farqti kúsheytiw ushın reńler, ólshem, sırtqı kórinisler, tipografik usıl hám elementler ortasındaǵı munasábetti ózgertiwińiz hám zárúrligin kórsetiwińiz múmkin. Kontrasttan paydalanıwdan maqset kontentingizdiń ayırım elementlerin ajıratıp kórsetiw, tekstińizdiń óqiliwina jaqsılaw hám oǵan dinamizm beriw bolıp tabıladı. Kontrastsız tártip ádetde maqsetli auditoriya ushın jaǵimsiz.

; Birdeylik

Kóp betli hújjet ádetde oqıwshına vizual signallardı usınıw hám túsiniwdi ańsatlastırıw ushın elementlerdi birdey orınlarda jaylastırıw qábiletine iye. Ámeldegi illyustratsiya hám fotografiya usılları da hújjet dawamında sáykes keledi.

; Ritm

Tipografik usıllardaǵı izbe-izlik hújjettiń dúzilisin belgileydi hám qarıydar tárepinen aqıl etiw qolaylıǵı ushın maketde vizual belgilerdi jaratıliwina múmkinshilik beredi. Bunnan tısqarı, elementler arasındaǵı aralıq betti kórsetiwde grafik elementlerdiń ózi sıyaqlı zárúrli bolıp tabıladı. Mudamı birdey aralıqtan paydalanıw (yamasa tiykarǵı intervaldıń kópligi) oqıwdıń «turaqlı aǵımin»  támiyinleydi.

; Ápiwayılıq

Adamlar arasinda «kemrek — kóp» dep aytadi. Haqıyqattan da, tártipti jaqsılawdıń eń ańsat jolı ne qosıwıńız múmkinligin emes, bálki vizual tásirdi kúsheytiw ushın neni alıp taslawıńız múmkinligin anıqlaw bolıp tabıladı.

; Reń

Reń sezim, sesler uyǵınlıǵı hám atmosferanı ańlatadı. Adamlar ańsiz túrde bul reńlerdi siltemeler menen bólesedi. Mısal ushın, jasıl reń kóbinese tábiyat penen, qızıl dúbeleydey, kók arqayinliq hám qara sánáát penen baylanıslı. Joybardıń basında dizayn dawamında isletiletuǵın 3-5 reń palitrasın anıqlaw zárúrli áhmiyetke iye. Bul reńler bir-birin tolıqlawısh bolıwı múmkin yamasa kóbirek bekkemlik ushın hár qıylı sayalarǵa ıyelewi múmkin. Fotosuretler hám súwretler de birdey reń sxemasında bolıwı kerek. Esletpe reńi mudamı málim bir xabardı bekkemlewde nátiyjeli boladı. Reń aqılǵa sonshalıq úlken tásir kórsetedi, geyde aldın qara hám aq reńde islegen maqul.

; Tipografiya

Dizayner isletiletuǵın qurılmanıń programmalıq támiynatında júdá kóp shriftlerge iye. Daslep, jańa baslaniwshilar ushın mudamı qawipsiz bolǵan klassik shriftlerdi (Helvetica, Zıyana, Frutiger, Garamond, Univers) tańlaw usınıs etiledi.

Reklamadan tısqarı, grafik dizayn [[Ko'ngilochar|kóńilashar]] industriyada tábiyat kórinisi hám vizual gúrriń qılıw ushın isletiledi. Kóńilashar maqsetler ushın dizaynniń basqa mısalları qatarına romanlar, vinil [[Albom muqabaları,|albom sirti,]] komikslar, DvD sirti, [[kino óndiriste ashılıw]] hám jabılıw kreditleri, sahna programmaları hám rekvizitlari kiredi. Bul sonıń menen birge, futbolkalar hám satılatuǵın basqa ekran basılǵan buyımlar ushın isletiletuǵın kórkem óner dóretpelerin de óz ishine alıwı múmkin.

Ilimiy jurnallardan jańalıqlar esabatlarına shekem pikir hám faktlerdiń prezentaciyası kóbinese grafikalar hám vizual maǵlıwmatlardıń oylanǵan kompozitsiyalari menen jaqsılanadı, bul [[Informaciya dizayni|informaciya dizayni]] dep ataladı. Gazetalar, jurnallar, bloglar, televidenie hám hújjetli filmler grafik dizayndan paydalanıwı múmkin. Internettiń payda bolıwı menen ınteraktiv qurallarda tájiriybege iye bolǵan informaciya dizaynerleri jańalıqlardıń fonın súwretlew ushın barǵan sayın kóbirek paydalanılıp atır. Informaciya dizayni maǵlıwmatlar [[Vizualizatsiyasini|vizualizatsiyasin]] óz ishine alıwı múmkin, bul maǵlıwmatlardı vizual tárzde ózine tartatuǵınlı prezentaciyaǵa aylandırıw hám tártipke salıw ushın programmalardan paydalanıwdı óz ishine aladı hám [[Informaciya grafikası|informaciya grafikası]] menen baylanıslı bolıwı múmkin.

=== Kónlikpeler ===
Grafik dizayn joybarı ámeldegi [[tekstti]] hám aldınan ámeldegi [[Suwretlerdi|súwretlerdi]] yamasa grafik dizayner tárepinen islep shıǵılǵan súwretlerdi usıllaw hám usınıwdı óz ishine alıwı múmkin. Elementler dástúriy hám cifrlı formaǵa kiritiliwi múmkin, olar súwretleytuǵın kórkem óner, tipografiya hám tártip texnikasınan paydalanıwdı óz ishine aladı. Grafik dizaynerler betlerdi tártipke saladı hám grafik elementlerdi qálegenshe qosadı. Grafik dizaynerler túp dóretpeler jaratıw ushın fotograflar yamasa illyustratorlardi tartıwları múmkin. Dizaynerler kóbinese ınteraktiv dizayn yamasa [[multimedia]] dizayni dep atalatuǵın cifrlı qurallardan paydalanadılar. Dizaynerlerge auditoriyanı isentiriw hám dızaynların satıw ushın baylanıs qábiletleri kerek.

«Process mektep» baylanıs haqqında bolıp tabıladı; ol xabarlar uzatılatuǵın kanallar hám ǵalaba xabar quralların aytıp otedi hám qaysı jiberiwshiler hám qabıl etiwshiler bul xabarlardı kodlaydı hám dekodlaydi. Semiotik mektep xabardı qabıl etiwshiler menen óz-ara tásir qılıw arqalı mánis payda etiwshi belgiler konstruktsiyasi retinde qaraydı; agent retinde baylanıs.

==== Tipografiya ====
Tipografiya shrift dizayni, shrift glifleriń ózgertiw hám shriftti jaylastırıwdı óz ishine aladı. Ulıwma glifler (belgiler) illyustratsiya texnikası járdeminde jaratıladı hám ózgertiriledi. Jazıw shriftti, noqat ólshemin, gúzetiwdi (barlıq belgiler arasındaǵı belgiler arasındaǵı boslıq ), kerniń (eki anıq belgi arasındaǵı belgiler arasındaǵı boslıq ) hám jetekshi (qatar aralıǵın )  tańlawdı óz ishine aladı.

Tipografiyani teriwshi, tip dizaynerleri, grafik súwretshiler, kórkem basshılar hám xatkerler ámelge asıradılar. Cifrlı ásirden aldın, basıp shıǵarıw arnawlı iskerlik edi. Birpara shriftler stereotipik ideyalar menen baylanısadı yamasa uqsaydı. Mısal ushın, «Esabat 1942» jazıw mashinkasi yamasa vintage esabatına uqsas tekstti baspadan shıǵaratuǵın shrift bolıp tabıladı.

==== Bet tártibi ====
[[Fayl:Golden_section_in_book_design.svg|nobaý| Kitap dizaynida altın koefficient]]
Bet tártibi betdegi elementlerdi (quramdı) jaylastırıw, mısalı, súwretti jaylastırıw, tekstti jaylastırıw hám usıl menen shuǵıllanadı. Bet dizayni mudamı baspa materiallarda itibarǵa alınǵan hám jaqında web-betler sıyaqlı displeyler ushın keńeytirilgen. Elementler ádetde [[túrdegi]] (tekst), [[Suwretler|súwretler]] hám (geyde baspa ǵalaba xabar qurallarında) sıya menen baspadan shıǵarilmagan elementler ushın, mısalı, qálipte kesiwlazer menen kesiw, [[Folga shtamplash|folǵa shtamplaw)]] yamasa [[Soqır-ko'rona bo'rttirma|soqır naǵis saliw]] sıyaqlı diolin sıyaqlı grafik ornın iyelewshi elementlerden ibarat.

=== Salinǵan naǵis ===
Salinǵan naǵis — qaǵaz hám basqa materiallar yamasa betlerge basıp shıǵarıw arqalı kórkem óner dóretpelerin jaratıw. Process bir neshe birdey dóretpelerdi óndiriske ılayıq, olardıń hár biri baspa dep ataladı. Hár bir baspa túp nusqa bolıp, texnikalıq tárepten qayta baspa retinde belgili. Baspadan shıǵarıwlar bir túp sırtından, texnikalıq tárepten matritsadan jaratıladı. Qalıplerdıń keń tarqalǵan túrlerine tómendegiler kiredi: metall plitalar, ádetde oyma yamasa oyma ushın mıs yamasa sink; litografiya ushın isletiletuǵın tas; aǵashdan qayta islew ushın aǵash bloklar, linoleum ushın linoleum hám ekranlı baspadan shıǵarıw ushın shúberek plitaları. Bir taxtada baspadan shıǵarılǵan dóretpeler baspanı jaratadı, zamanagóy dáwirde ádetde hár biri sheklengen baspanı shólkemlestiriw ushın imzalanadi hám nomerlenedi. Baspa baspalar súwretshiniń kitabı sıyaqlı kitap formasında baspadan shıǵarılıwı múmkin. Bir barmaq izi bir yamasa bir neshe usıllardıń jemisi bolıwı múmkin.
[[Fayl:Pencils_hb.jpg|nobaý|[[Qálem]] eń tiykarǵı grafik dizayn qurallarından biri bolıp tabıladı. ]]
Texnologiyadan tısqarı, grafik dizayn [[oyshańlıq]] hám [[dóretiwshilikti]] talap etedi. Dizayn sxemaları hám renderlar ushın sın kózqarastan, gúzetiw, muǵdarlıq hám analitik pikirlew talap etiledi. Eger atqarıwshı ápiwayıǵana basqa dizayner (mısalı, kórkem baslıq ) tárepinen usınıs etilgen sheshimge (mısalı, [[eskiz, stsenariy yamasa kórsetpeler]]) ámel qilsa, ol jaǵdayda atqarıwshı ádetde dizayner esaplanbaydı.

=== Strategiya ===
[[Strategiya]] nátiyjeli grafik dizayn ushın barǵan sayın úlken áhmiyetke iye bolmaqta. Grafik dizayn hám [[kórkem óner]] ortasındaǵı tiykarǵı parq sonda, grafik dizayn mashqalanı sheshedi hám estetik tárepten de jaǵımlı. Dizayner óz klientleriniń mútajliklerin, sonıń menen birge, dizayn menen óz-ara baylanısda bolatuǵın adamlardıń mútajliklerin túsiniwi zárúrli bolıp tabıladı. Dizaynerlarniń wazıypası dizayndi sap [[estetik]] qurallardan tısqarına asırıw ushın biznes hám dóretiwshilik maqsetlerdi birlestiriw bolıp tabıladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.howdesign.com/how-magazine/how-march-2013/understanding-design-strategy/|bet=Understanding Design Strategy: Effective Graphic Design for Clients|arxivurl=https://web.archive.org/web/20181027190938/http://www.howdesign.com/how-magazine/how-march-2013/understanding-design-strategy/|arxivsáne=2018-10-27|avtor=Stone|at=Terry Lee|sáne=2013-02-22|til=en|jumıs=HOW Design|qaralǵan sáne=2019-02-22}}&lt;/ref&gt;

== Ásbaplar ==
Prezentaciya usılı (mısalı, aranjirovkalar, usıl, qural ) dizayn ushın zárúrli bolıp tabıladı. Islep shıǵıw hám prezentaciya quralları auditoriyańız joybardı qanday qabıllawın ózgertiwi múmkin. Súwret yamasa tártip dástúriy media hám [[qóllanbalar]] yamasa kompyuterlerdegi [[Cifrlı suwretti redaktorlaw|cifrlı súwretti redaktorlaw]] quralları járdeminde jaratıladı. Kompyuter grafikasındaǵı ásbaplar kóbinese « qayshı» yamasa «qálem» sıyaqlı dástúriy atlardı aladı. Birpara grafik dizayn quralları, mısalı, pánjere dástúriy hám cifrlı sırtqı kórinislerde qollanıladı.

1980-jıllardıń ortalarında [[jumıs stoli baspaları]] hám grafik kórkem óner programmaları ilgeri qolda orınlanǵan súwretlerdi manipulyatsıya qılıw hám kompyuter súwretin jaratıw múmkinshiliklerin engizdi. Kompyuterler dizaynerlarǵa tártip yamasa tipografik ózgerislerdiń tásirin tezlik penen kóriw hám dástúriy ǵalaba xabar qurallarınıń tásirin simulyatsiya qılıw imkaniyatın berdi. [[Qálem sıyaqlı]] dástúriy qurallar kompyuterlerdi qayta kórip shıǵıw ushın paydalanilǵanda da paydalı bolıwı múmkin; dizayner yamasa kórkem direktor [[dóretiwshilik processtiń]] bir bólegi retinde kóplegen kontseptsiyalardı sızıwı múmkin. Stiluslar sızılmalardı cifrlı súwretke alıw ushın planshet kompyuterler menen isletiliwi múmkin.

=== Kompyuterler hám programmalıq támiynat ===
Dizaynerlar kompyuterler dóretiwshilik processti kúsheytiredima yamasa joqpa degen pikirge kelmeydi. Birpara dizaynerlerdiń atap ótiwinshe, kompyuterler kóplegen ideyalardı qolda kórsetiw yamasa jabıstırıw arqalı ámelge asırıwdan kóre tez hám tolıqlaw úyreniwge múmkinshilik beredi. Basqa dizaynerlar cifrlı dizayndan sheksiz tańlaw tapsada, bul anıq nátiyjesiz yamasa sheksiz iteratsiyaga alıp keliwi múmkin.

Kópshilik dizaynerlar dástúriy hám kompyuter texnologiyaların birlestirgen gibrid processden paydalanadılar. Tastıyıqlanǵan maketlarden aldın ideyalar alıw ushın paydalanıladı, keyininen kompyuterde jiltiratiw vizual ónim jaratıladı.

Grafik dizaynerlar súwret, tipografiya hám maket programmalarında maman bolıwı kútiledi. 1990 -jıllardıń basınan berli grafik dizaynerler tárepinen qollanılatuǵın ataqlı hám «standart» programmalardıń derlik barlıǵı [[Adobe Systems]] Incorporated kompaniyasınıń ónimleri bolıp tabıladı. Kóbinese aqırǵı basqıshda [[Adobe Photoshop]] (rastrlı súwretlerdi redaktorlaw programması) hám [[Adobe Illustrator]] (vektor sızıw programması) isletiledi. Dizaynerler kóbinese onlayn dizayn maǵlıwmatlar bazalarınan óz jumıslarında aldınnan islep shıǵılǵan [[Rastr suwretleri|rastr súwretleri]] hám [[vektor grafikalarınan]] paydalanadılar. Rastrlı súwretlerdi [[Adobe Photoshop]] da redaktorlaw múmkin, logotipler hám súwretlerdi [[Adobe Illustrator]] da redaktorlaw múmkin hám juwmaqlawshı ónim [[Adobe InDesign,]] [[Serif PagePlus]] hám [[QuarkXpress]] sıyaqlı tiykarǵı maket programmalarınan birinde jıynaladı. Kúshli ashıq kodlı programmalar (olar biypul) da professional, da ápiwayı paydalanıwshılar tárepinen grafik dizayn ushın isletiledi. Bularǵa [[Inkscape]] (vektorlı grafikalar ushın), [[GIMP]] (foto redaktorlaw hám sǵwretti manipulyatsıya qılıw ushın ), [[Krita]] (sızıw ushın) hám [[Scribus]] (tártip ushın) kiredi.

== Dizaynniń tiyisli tarawları ==
Jeke kompyuterler payda bolǵanınan berli kóplegen grafik dizaynerler ádetde [[grafik paydalanıwshı interfeysi]] (GUI) dep atalatuǵın ortalıqta interfeys dizayni menen shuǵıllanıwdı. Buǵan [[Veb-dizayn|web-dizayn]] hám [[programmalıq támiynattı]] islep shıǵıw kiredi, bunda aqırǵı paydalanıwshı [[ınteraktivligi]] tártip yamasa interfeys dizaynini esapqa aladı, vizual baylanıs qábiletlerin paydalanıwshı tájiriybesi hám onlayn brendingdi túsiniw menen birlestirgen halda, grafik dizaynerler kóbinese web-sayt yamasa programmalıq támiynat qosımshasınıń kórinisi hám sezimin jaratıw ushın [[programmalıq támiynat]] islep shıǵıwshıları hám web-islep shıǵıwshılar menen isleydi. Interfeys dizayniniń zárúrli tárepi ikonka dizayni bolıp tabıladı.

=== Paydalanıwshı tájiriybesi dizayni ===
Paydalanıwshı tájiriybesi dizayni insannıń kompaniya yamasa onıń ónimleri menen qanday munasábette bolıwın úyreniw, analiz qılıw hám rawajlandırıw bolıp tabıladı.

=== Tájiriybeli grafik dizayn ===
Qánige grafik dizayn — bul qurılǵan ortalıqta baylanıs kónlikpelerin qóllaw. Grafik dizaynniń bul tarawı ámeliyatshılardan islep shıǵarılıwı kerek bolǵan fizikalıq qurılmalardı túsiniwdi hám ımaratlar menen birdey átirap-ortalıq sharayatlarına shıdam beriwdi talap etedi. Sonday etip, bul dizaynerler, óndiriwshiler, qalasózlishiler, arxitektorlar, óndiriwshiler hám qurılıs gruppaların óz ishine alǵan pánlerara, sherikliktegi process bolıp tabıladı.

Tájiriybeli grafik dizaynerler adamlardıń ımaratlar hám boslıqlar menen baylanıs qılıwda dus keletuǵın mashqalalardi sheshiwge háreket qıladı. Átirap-ortalıq grafikası dizaynerleri ushın ámeliy shınıǵıwlarǵa mısallar belgiler, jaylardı jaratıw, brendli ortalıqlar, kórgezbeler hám muzey kórsetisleri, jámiyetlik imaratları hám cifrlı ortalıqlar.

== Kásipler ==
Grafik dizayndagi mártebe [[Dóretiwshilik spektrning|dóretiwshilik spektrniń]] barlıq bólimlerin óz ishine aladı hám kóbinese bir-birine sáykes keledi. Jumısshılar dizayn xızmetlerin, baspa, reklama hám jámiyetshilik penen baylanıslar sıyaqlı arnawlı wazıypalardı atqaradılar. 2017-jıl jaǵdayına kóre, ortasha mıynet haqı jılına 48,700 dollardı quradı. Sánáátdaǵı tiykarǵı pozitsiyalar kóbinese mámleketke qaray parıq etedi. Bularǵa tómendegiler kiriwi múmkin: grafik dizayner, [[Kórkem direktor, dóretiwshilik direktor, karikaturachi|kórkem direktor, dóretiwshilik direktor, karikaturashi]] hám baslanǵısh dárejedegi islep shıǵarıw súwretshi. Xızmet kórsetilip atirǵan tarawǵa qaray, wazıypalar «DTP Associate» yamasa «Graphic Artist» sıyaqlı túrli ataqlarǵa ıyelewi múmkin. Juwapkershilik [[Illyustratsiya, fotografiya, animatsiya|illyustratsiya, fotografiya, animatsiya]] yamasa ınteraktiv dizayn sıyaqlı arnawlı kónlikpelerdi óz ishine alıwı múmkin.

2026-jılǵa kelip, internet-dizayndaǵi bántlik 35 protsentke asıwı kútilip atır, gazeta hám kitap dizayni sıyaqlı dástúriy ǵalaba xabar qurallarında bántlik bolsa 22 protsentke qısqarıwı kútilip atır. Grafik dizaynerler turaqlı túrde jańa programmalar hám texnikalardi úyrenediler.

Grafik dizaynerler dizayn boyınsha máslahátlar yamasa brending agentlikleri sıyaqlı sánáátqa tán kompaniyalar ushın islewi múmkin, basqaları bolsa baspa, marketing yamasa basqa baylanıs kompaniyalarında islewi múmkin. Ásirese, jeke kompyuterler payda bolǵandan berli kóplegen grafik dizaynerler dizaynǵa jóneltirilmegen shólkemlerde dizayner retinde isleydi. Grafik dizaynerler, sonıń menen birge, óz shártleri, bahaları, ideyaları hám basqalar boyınsha islewleri múmkin.

Grafik dizayner ádetde kórkem direktor, [[dóretiwshilik direktor]] yamasa [[úlken media dóretiwshiine]] esabat beredi. Dizayner jası ulkeygen tárepke, olar dizaynǵa kemrek waqıt ajiratadılar hám basqa dizaynerlerdi [[Brendni|brendti]] rawajlandırıw hám [[Korporativ identifikaciyanı|korporativ identifikatsiyanı]] rawajlandırıw sıyaqlı keńlew dóretiwshilik iskerlikke jóneltiriw hám basqarıwǵa kóbirek waqıt ajiratadılar. Olar kóbinese klientler menen tuwrıdan-tuwrı ushırasıwları kútiledi, mısalı, qısqasha maǵlıwmat alıw hám awdarmalaw.

=== Grafik dizayndaǵi kraudsorsing ===
[[Wired jurnalı]] jumısshısı [[Jeff Xou]] birinshi ret 2006-jılda óziniń «&lt;nowiki/&gt;[[Crowdsourcingning|Crowdsourcingniń]] rawajlanıwi» maqalasında «kraudsorsing» terminin isletgen. Ol grafik dizayn, arxitektura, tawıq hám bódeneden basqa quslardıń mákiyeni dizayni, jazıw, illyustratsiya hám basqalar sıyaqlı dóretiwshilik tarawlardı óz ishine aladı, wazıypalar shaxslar yamasa gruppaǵa beriliwi múmkin hám olardı konvergent yamasa divergent dep klassifikatsiyalaw múmkin. Divergent wazıypaǵa mısal retinde afisha ushın alternativ dizayndi jaratıw múmkin. Bir afisha dizaynin tańlaw konvergent mashqalasına mısal bóla aladı.

== Derekler ==
1. ↑ [[Kurri.Dizayn Rockizmi|Currie.Design Rockism]]. 2007-jıl 5-aprelde túp nusqadan [[arxivlengen.]]

2. ↑ Drucker, Joanna hám McVarish, Emili, «Grafik dizayn tariyxı: sın kózqarastan qóllanba». Pearson Education, 2009-jıl.

3. ↑ Ulanoff, Stenli M. [[Amerikada reklama]] (anıqlanbaǵan)-1977-jıl.

4. ↑ Meggs, Filipp B.Grafik dizayn tariyxı. Nyu-York: Van Nostrand Reynxold, 1983-jıl.

5. ↑ Reklama dáwiri. Reklamada qanday bolǵan: 1776 -1976. Chikago, Illinoys: Crain Books, 1976-jıl.

6. ↑ «Basıp shıǵarıw» «Jipek jolı» fondı. 2008-jıl 31-mayda alınǵan. [[Silk-road.com arxivlengen,]] 2008-jıl 9-may.

7. ↑ Fiona Makkarti, Uilyam Morris, London: Faber hám Faber, 1996 [[ISBN 0-571-17495-7]]

8. ↑ Stiv; Beyker. Metropolisdaǵi ózlik belgisi (anıqlanbaǵan) // Dizayn tariyxı jurnalı.- [[Oksford universiteti baspası,]] 1990.- 3-bet, 4-san.

9. ↑ [[Zamanagóy Britaniyanı proektlestiriw — Dizayn muzeyi kórgezbesi.]] Kirisiw sánesi: 2009-jıl 10-dekabr. Arxivlengen 2010-jıl 7-yanvar.

10. ↑ White, Aleks v. [[Reklama dizayni hám tipografiyasi]] (anglichan tili).- Allworth Press (ingliz), 2010.- &lt;nowiki&gt;ISBN 9781581158205&lt;/nowiki&gt;. Arxivlengen, 2018-jıl 11-yanvar.

11. ↑ Krouch, Kristofer. 2000. Kórkem óner dizayni hám arxitekturasında modernizm, Nyu-York: [[St. Martins Press.]] I&lt;nowiki/&gt;[[SBN 0-312-21830 -3]] (shúberek) [[ISBN 0-312-21832-X (pbk)]]

12. ↑ [[Emigre dóretpeleri.]] Emigre.com. 2012-jıl 1-yanvarda alındı. 2012-jıl 6-yanvarda [[arxivlengen.]]

13. ↑ [[max bruinsma.]] Maxbruinsma. nl. Kirisiw sánesi: 2012-jıl 1-yanvar. Arxivlengen 2011-jıl 19-dekabr.

14. ↑ Butterik, Metyu. «Butterikniń ámeliy tipografiyasi». Butterikniń ámeliy tipografiyasi. Jons Makklyur.

15. ↑ [[Tas. Dizayn strategiyasın túsiniw:]] klientler ushın nátiyjeli grafik dizayn. HOW Design (2013- jıl 22-fevral ). Kirisiw sánesi: 2019-jıl 22-fevral. 2018-jıl 27-oktyabrda túp [[nusqadan arxivlengen.]]

16.↑ Jacci Howard Bear,[desktoppub. about.com/cs/basic/a/thumbnails.htm? terms=squiggle desktoppub.about.com] Derek. Kirisiw sánesi: 2019 -jıl 20-mart. Arxivlengen [desktoppub.about.com/cs/basic/a/thumbnails.htm? terms=squiggle original] 2013-jıl, 6-dekabr. alınǵan 2008-03-19 

17. ↑ [[Milton Glaser Draws &amp; Lectures arxivlengen,]] 2014-jıl 21-mart. alınǵan. 31.01.2011

18. ↑ [[Designtalkboard. com arxivlanǵan 2007 jıl 29 iyun, 1030 -tema hám Designtalkboard. com]] 2018-jıl 12-iyun kúni Wayback mashinasında [[arxivlengen]], 1141-tema.

19. ↑ Jann Lourens Pollard hám Jerri Jeyms Little, Súwretshiler ushın dóretiwshilik kompyuter ásbapları: sızılmalar hám súwretlerdi islep shıǵıwda programmalıq támiynattan paydalanıw, 2001-jıl noyabr.

20. ↑ [[Grafik dizaynerlar: kásiplik keleshek boyınsha qóllanba:]] [[Ol. S. Miynet statistikası byurası.]] www.bls.gov. Kirisiw sánesi: 2018-jıl 29-iyun. [[Arxivlengen]] 2017-jıl 27-oktyabr.


== Ádebiyat ==

* Fiell C., Fiell P. (redaktorlar ). Zamanagóy grafik dizayn.- Taschen Publishers, 2008.- [[ISBN 978-3-8228-5269 -9.]]
* Wiedemann J., Taborda f. (editors). Latin-American Graphic Design. — Taschen Publishers, 2008.

== Siltemeler ==

* [[Uliwmajáhán grafik dizayn kórkem óneri]] 2015-jıl 13-noyabrde [[Wayback mashinasında arxivlengen]]</text>
      <sha1>1uyn00ko8el3ecqk93cwv6020419nfc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Coursera</title>
    <ns>0</ns>
    <id>15508</id>
    <revision>
      <id>120528</id>
      <parentid>119164</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:49:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120528</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6810" sha1="417zdv8ti37drab7tbkqaaki92pmsus" xml:space="preserve">'''Coursera''' — bul [[Stenford universitetiniń]] kompyuter pánleri professorleri [[Endryu Ng]] hám [[Dafna Koller]] tárepinen oylap tabilǵan ǵalabalıq onlayn tálim joybarı esaplanadi. Onıń sheńberinde Internette oqıw materialların onlayn kurslar kompleksi formasında baspa etiw joybarı bar.&lt;ref name=&quot;about3&quot;&gt;«Joqarı AQSh kolledjler onlayn biypul sabaqlardı usınıs etedi» (en). 20-sentyabr 2012-jilda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldi: 2-may 2012-jıl.&lt;/ref&gt;.

Joybar sistemada túrli bilim baǵdarları boyınsha kurslardı jarıyalaw hám úyretiwshi universitetler menen sheriklik etedi. Studentler kurslarda qatnasadı, kurslasları menen baylanıs etedi, test hám imtixanlardı tikkeley Coursera web-saytında tapsıradı, iPhone hám Android ushın rásmiy mobil qosımsha da tarqatıladı. 2017-jıl fevral jaǵdayına kóre Coursera dizimnen ótken 87 million paydalanıwshı hám 149 tálim mákemelerinnen 4300 den artıq kurslar hám 430 qánigeliklerge iye edi..

2021-jıl mart ayında Coursera Nyu-York fond birjasında 15,7 million dana aksiyanı hár bir aksiya ushın 33 dollardan satqan dáslepki ǵalabalıq usınıstı ótkerdi. Kompaniya 517 million dollar jiynadi hám jaylastırıwdıń bir bólegi retinde onıń bazar mánisi shama menen 4,3 milliard dollardı quradı.&lt;ref&gt;Coursera 4,3 milliard dollarǵa bahalanǵan IPO ótkerdi www.kommersant.ru (2021-jıl 31-mart ). Qaraldi: 2021-jıl 31-mart. Arxivlenǵen 31-mart, 2021-jıl.&lt;/ref&gt;

== Kurslar ==
Joybarda fizika, injenerlik, gumanitar pánler hám kórkem óner, meditsina, biologiya, matematika, informatika, ekonomika hám biznes boyınsha kurslardı usınıs etedi. Kurslar shama menen altı hápteden on háptege shekem dawam etedi, háptesine 1 den 2 saatǵa shekem video lektsiyalar hám tapsırmalar, háptelik shınıǵıwlar hám geyde juwmaqlawshı joybar yamasa imtixannan ibarat.

[[Academic Earth]] sıyaqlı joybarlardan ayrıqsha bolıp esaplanıw, joybar individual lektsiyalar emes, bálki subtitrlar, tekstli esletpeler, úy wazıypaları, testler hám juwmaqlawshı imtixanlar menen video lektsiyalardı óz ishine alǵan tolıq kurslardı usınıs etedi. Kurslarǵa kiriw waqtı sheklengen; hár bir úy wazıypası yamasa test tek málim waqıt ishinde orınlanıwı kerek. Kurs juwmaǵında aralıq tapsırmalardı hám juwmaqlawshı imtixandı tabıslı orınlaw shárti menen studentke oqıwdı tamamlaǵanlıǵı tuwrısında sertifikat beriledi.

2014-jıl jaǵdayına kóre, kurslardıń tiykarǵı bólegi [[Anglichan tilinde, Kitay, Ispan, Frantsuz, Orıs, Portugal]] (onnan artıq) tillerinde kurslar ámeldegi hám basqa tillerde bir neshe kurslar bar. Usınıń menen birge, subtitrlar tıńlawshılar tárepinen qálegen túrde jaratılǵan dúnyanıń kóplegen tillerinde aktiv qosıladı. Orıs tilindegi subtitrlardi jaratıw ushın «Courserani awdarma etemiz» joybarı jumısqa túsirildi, ol jaǵdayda 2015-jıldiń basında 15 mıń qatnasıwshı dizimge alınǵan hám 30 kurs awdarma etilgen.

Joybarda baspa etilgen ataqlı oqıtıwshılardıń kursları arasında «Mashinanı úyreniw» (Endryu Ng), «Múmkinshiligı bar grafik modeller» (Dafna Koller), «Avtomatlar teoriyası» (Jeffri Ullman), «Skalada funktsional programmalastırıw principlerı» (Martin Oderskiy), Irratsional minez-qulqlar boyınsha baslawshilar ushın qóllanba (Den Ariely), «Jazz improvizatsiyasi» (Geri Burton).

== Auditoriya ==
Tıńlawshılardıń derlik 38,5 protsenti AQShda jasaydı. [[Braziliya, Kitay]] hám [[Hindstan]] sıyaqlı mámleketler xalıqaralıq tıńlawshılar diziminde birinshi orındı iyeleydi hám sayt [[Rossiya, Germaniya, Ispaniya, Ullı Britaniya, Kanada, Avstraliya, Kolumbiya, Ukraina]] hám [[Tailanddan]] da úlken auditoriyaǵa iye.&lt;ref&gt;The Daily Illini: UI, Coursera sherigi kópshilikti úyretiw ushın arxivlengen, 2012-jıl 29-iyul.&lt;/ref&gt;.

Kurslar ushın [[web-forum]] ámeldegi hám birpara studentler [[social tarmaqlardan]] paydalanǵan halda júzbe-júz trening ushırasıwların quraydılar hám úzliksiz túrde studentler ushırasıwları ótkeretuǵın jámáátler bar. Coursera «Honor Code» juwaplardı nusqalawdı qadaǵan etedi, sol sebepli tartısiwlarda juwap almasiw bolmawi kerek, tek paydalı talqılaw boladi.

Qatarlas-bahalanǵan túsindiriw formatı sizge kásipleslerińizdiń juwapların talqılaw hám olardan lektsiya ushın qosımsha maǵlıwmat hám oylaw ushın azıq-túlik alıw imkaniyatın beredi.

== Dástúriy tálimde alternativ ==
[[Shólkemniń missiyasi]] dástúriy oqıtıw usılların ózgertiw arqalı dúnya boylap millionlap studentlerge tálim beriwden ibarat.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.fastcompany.com/3000042/how-coursera-free-online-education-service-will-school-us-all|title=How Coursera, A Free Online Education Service, Will School Us All {{!}} Fast Company&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;|access-date=2012-08-24|archive-date=2014-04-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20140418234213/http://www.fastcompany.com/3000042/how-coursera-free-online-education-service-will-school-us-all|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;.

2013-jıl yanvar ayında [[Coursera Amerika Tálim Keńesi AQSh]] kolledjleri krediti ushın usınıs etilgen bes kurstı tastiyqlaǵan:

* [[Kaliforniya Irvine universiteti tárepinen «Algebra»,]]
* Kaliforniya universiteti, Irvine tárepinen [[«Esaplaw principlerı».]]
* [[Dyuk universiteti]] tárepinen «Genetikalıq hám evolyutsiyaǵa kirisiw».
* Dyuk universiteti tárepinen [[«Bioelektr: muǵdarlıq usıl».]]
* [[Pensilvaniya universiteti]] tárepinen «Matematikalıq analiz, bir ózgeriwshiniń funktsiyalari».

Bunday kurslardı tamamlaǵannan keyin, akkreditatsiya etilgen imtixan xızmetinde júzbe-júz onlayn imtixan (web-kamera arqalı ) ótkeriledi, xızmet bahası 60-90 dollardı quraydı.

== Paydalanıw boyınsha sheklewler ==
2020-jıldıń iyun ayınan baslap, AQShdiń bul mámleketliklerge salıstırǵanda sanksiyaları sebepli bul xızmet Kuba, Iran, Sudan hám Qrimdaǵi paydalanıwshılar ushın joq. Kompaniya bul mámleketler rezidentleri ushın hesh bolmaǵanda birpara kurslarǵa kirisiwdi qayta tiklew ústinde islep atır.

== Siltemeler ==
* {{Rásmiy sayt|coursera.org}}
* [[Universitetler Internette tálimdi qayta qáliplestirip atır]] 2018-jıl 23-may kúni [[Wayback mashinasında arxivlengen // The NY Times]] 17.07.2012
* [[Coursera dástúriy joqarı tálim ushın juwmaqtıń baslanıwıma? Wayback Machine-de|Coursera dástúriy joqarı tálim ushın juwmaqtıń baslanıwıma? Wayback Machinede]] 2017-jıl 4-fevral daǵı [[arxivlengen nusqa // Forbes]] 17.07.2012
* [[Coursera]] 2016-jıl 25-noyabrde [[YouTubedaǵi Wayback Machinede arxivlengen]]

== Derekler ==
{{Derekler}}</text>
      <sha1>417zdv8ti37drab7tbkqaaki92pmsus</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Differencial</title>
    <ns>0</ns>
    <id>15517</id>
    <revision>
      <id>120565</id>
      <parentid>119290</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:58:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120565</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="692" sha1="e60f4cjrh2j7m76lrgqf8ctvp3lewtx" xml:space="preserve">{{mánileri|Differencial (mánileri)}}
'''Differensial''' ({{Lang-la|differentia}} — parıq, ajıratıw belgisi) — funksiya arttırmasınıń argument arttırmasına  qatnaslı bas sızıqlı bólimi. Differensial túsinigin  pánge  Gottfried Leibniz kiritgen. Differensial  qásiyet matematik analizdiń  iri  bólimlerinen biri bolǵan differensial esapta  úyreniledi. Ol  [[geometriya]], [[mexanika]], fizika máselelerin  sheshiwde  tiykarǵi qualınan  biri esaplanadı. Differensial túsinigi variatsion esap, differensial geometriya [[Funksional analiz|hám  funksional analizdi]] ulıwmalastıradı.

[[Kategoriya:Geometriya]]
[[Kategoriya:Mexanika]]
[[Kategoriya:Differencial]]</text>
      <sha1>e60f4cjrh2j7m76lrgqf8ctvp3lewtx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>FK Transinvest</title>
    <ns>0</ns>
    <id>15571</id>
    <revision>
      <id>120732</id>
      <parentid>113941</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:00:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120732</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2097" sha1="r750h7b8v7tuwymio6b1qi8gx9rji4e" xml:space="preserve">{{Futbol klubı
| atama = FK Transinvest
| gerb = 
| toliq ati = Futbol klub Transinvest
| laqablar = 
| ranglar = 
| tiykar salınǵan = [[2022-yil]]
| stadion = Širvintų miesto stadionas, [[Širvintos]]
| stadion hajmi = 1.500
| Basshi = 
| trener = Marius Stankevičius
| sayt = https://fktransinvest.lt/
| email = 
| liga = [[A lyga]]
| sezon = 2024
| orın = 10. orin, [[A lyga]]
|
| current =
| pattern_la1=
| pattern_b1=_utena1819a
| pattern_ra1=
| leftarm1=FFDD00
| body1=FFDD00 
| rightarm1=FFDD00 
| shorts1=FFDD00 
| socks1=FFDD00

| pattern_la2 = 
| pattern_b2 = _xerez1819h
| pattern_ra2 = 
| pattern_sh2 = 
| pattern_so2 =
| leftarm2 = 0000FF 
| body2 = 0000FF 
| rightarm2 = 0000FF 
| shorts2 = 0000FF
| socks2 = 0000FF
}}
'''Futbol klub Transinvest''' ''(Transinvest futbolo klubas)'' — [[Litva]] paytaxtı [[Galinė]] qalası [[futbol]] klubi. Litvaniń eń taniqli hám bayraqdar klublariniń biri.

== Mövsümlər (2022.–...) ==

{|class=&quot;wikitable&quot;
! Mövsüm
! Səviyyə
! Liqa
! Yer
! İstinad
|-
|-
| bgcolor=&quot;#ffffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2022'''
| bgcolor=&quot;#ffffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''3.'''
| bgcolor=&quot;#ffffdd&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Antra lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#FFDD00&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2022.html#2lyga&lt;/ref&gt;
|-
|||||||
|-
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2023'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2.'''
| bgcolor=&quot;#F4DC93&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[Pirma lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#FFDD00&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2023.html#1lyga&lt;/ref&gt;
|-
|||||||
|-
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''2024'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''1.'''
| bgcolor=&quot;#DDFFDD&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''[[A lyga]]'''
| bgcolor=&quot;#FFAAAA&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;| '''10.'''
| &lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/tablesl/lito2024.html#alyga&lt;/ref&gt;
|-
|-
|}

== Taǵı qarańız ==
* [https://fktransinvest.lt/ Klub sayti]

[[Kategoriya:Futbol klublar|Transinvest]]
{{sport-stub}}</text>
      <sha1>r750h7b8v7tuwymio6b1qi8gx9rji4e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Evropoid rasası</title>
    <ns>0</ns>
    <id>15609</id>
    <revision>
      <id>120710</id>
      <parentid>109765</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T06:58:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: ģ → ǵ (9) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120710</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1256" sha1="ft59evq0xw3a4cpm71yvgwh7a9mc97l" xml:space="preserve">[[Fayl:Light_hair_coloration_map.png|nobaý|Blondinlardıń  Evropada tarqalıw geografiyasi: &lt;br /&gt;&lt;span style=&quot;background:#4E3700&quot;&gt;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&lt;/span&gt; 1 % kem ashıq reńliler &lt;br /&gt;&lt;span style=&quot;background:#8A6400&quot;&gt;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&lt;/span&gt; 1 — 19 % ashıq reńliler &lt;br /&gt;&lt;span style=&quot;background:#BE8900&quot;&gt;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&lt;/span&gt; 20 — 49 % ashıq reńliler &lt;br /&gt;&lt;span style=&quot;background:#FFC437&quot;&gt;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&lt;/span&gt; 50 — 79 % ashıq reńliler &lt;br /&gt;&lt;span style=&quot;background:#FFFF00&quot;&gt;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&lt;/span&gt; 80 — 100 % ashıq reńliler]]
'''Evropeoid rasasi''' (ayırım Evroaziya '''rasasi''') — insaniyattıń tiykarǵı eń iri rasasi (insaniyattıń  40 %). Terisiniń  tınıqlıǵı sıypaq hám  buyra shashları, júnli  (erkeklerde), aldınǵa  túrtip  shıqqan jeńishke murnı, juqa erni, ortanatizm (júz  hám  jaǵ súyekleriniń aldınǵa túrtip shıqpaǵanlıǵı) hám basqa belgileri menen ajıralıp turadı. [[Evropa]], [[Arqa Afrika]], Old Aziya, Arqa Hindistanda tarqalǵan; evropalılıqlardıń kóship barıwı nátiyjesinde Amerika, [[Avstraliya]] hám [[Qubla Afrika|Qubla Afrikaǵa]] da jayılǵan.

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Evropa]]
[[Kategoriya:Rasa]]</text>
      <sha1>ft59evq0xw3a4cpm71yvgwh7a9mc97l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Citrus ósimlikler</title>
    <ns>0</ns>
    <id>15618</id>
    <revision>
      <id>120516</id>
      <parentid>113811</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:47:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120516</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1642" sha1="l11iyow3s533p9546093unnf8ibvrsi" xml:space="preserve">[[Fayl:Цитрусовые.jpg|nobaý|1.limon 2. [[laym]] 3. [[Apelsin]] 4.mandarin]]
'''Sitrus ósimlikler''' — rutalar tuqımlası  toparınıń sitrus toparına kiriwshi hárdayım jasıl bolıp turıwshı miyweli terekler.  [[Apelsin]], mandarin, greypfrut, limon, bergamot, sitron, sheddok, bigaradiya hám basqa 30ǵa jaqın túri bar. Arqa Qıtaydan Avstraliyaǵa shekem,Jer Orta teńizi jaǵalawlarınan Evropaǵa tarqalǵan. Ózbekstanda baǵshılıq,júzimgershilik hám vinoshılıq ilimiy izertlew institutı,Tashkent wáláyatı Qibray rayonı hám basqa arnawlı xojalıqlarda jetilistiriledi. Sitrus ósimlikler puta sıyaqlı hám pást terek siyaqlı bárshe organlarında xosh iyisli efir mayı bar.  Gúlleri japıraq astında jaylasqan, xosh iyisli, sırttan hám ózinen shańlanadı.Miywesi ishteyli, parxez hám dárilik sıpatqa iye, túrli vitaminler hám limon kislotasına bay. Mısal ushın limon hám apelsinde 60 mg % s vitamini, 600-700 mg % R vitamini bar. Miywe forması domalaq , máyek tárizli, ashıq sarı,toq sarı segmentlerge  de bólingen. Quramında pektin,karotin, qant,S,V,R vitaminleri bar. Miyweleri jańalıǵında jelinedi.,konservalar, hám basqa da hár túrli ónimler islenedi.  Japıraǵınan hám paqalınan efir mayı alınadı. Sitrus ósimlikler japsar etilip hám qálemshelerden kóbeyedi. Egilgeninen soń 3-4 jıldan ónim bere baslaydıı. 20-60 jıl átirapında joqarı onim alınadı&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20180919090250/http://n.ziyouz.com/books/uzbekiston_milliy_ensiklopediyasi/ Ózbekstan milliy enciklopediyası]&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
[[Kategoriya:Sitrus]]</text>
      <sha1>l11iyow3s533p9546093unnf8ibvrsi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Filipp</title>
    <ns>0</ns>
    <id>15692</id>
    <revision>
      <id>120760</id>
      <parentid>75168</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:04:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: ģ → ǵ (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120760</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="567" sha1="hy4hzx99x7fqh47j2wekmw6wjxpsh7q" xml:space="preserve">'''Filipp'''

* Filipp II (Philippos), (mil. al. 382 —

336), Shıǵısta Faylaqus — Makedoniya
patshası (mil. ald. 359 j.dan).

* Filipp Arab (Philippus Arabs. 249) — Rim

imperatori (244 j.dan). Imperator Gordian
(II ni óltirip taxttı iyelegen).

* [[Filipp Kirkorov]] Filipp Bedrosovich Kirkorov (30-aprel 1967-

jıl , Varna ) — -sovet , rus estrada
qosıqshısı. 

* Philipp Lahm (aytılıwı: Filipp Lam; 1983 -jıl

11-noyabr de Munhen de tuwılǵan) — nemis
futbolshısı, u Bavariya Munhen futbol klubı aǵzası.
[[Kategoriya:Filipp Kirkorov]]</text>
      <sha1>hy4hzx99x7fqh47j2wekmw6wjxpsh7q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Alibaba Group</title>
    <ns>0</ns>
    <id>15753</id>
    <revision>
      <id>120886</id>
      <parentid>118836</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:59:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120886</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24754" sha1="d6pn3ct5zd3c21s1zv1eat9max58m0x" xml:space="preserve">{{Kompaniya infoqutısı
| logo = Alibaba Marketplace Logo.jpg
| image = Alibaba Group provisional office at Xiong'an (20180503164635).jpg
}}
'''Alibaba Group''' Holding Limited — Alibaba Group ham Alibaba.com sıpatında belgili, [[Qıtay]]dıń elektron kommerciya, usaqlap satıw sawda, Internet hám texnologiyalarǵa qánigelesken transmilliy texnologiyalıq kompaniyası. 1999-jıl 28-iyunda Chjetszyan qalasınıń Xanchjou qalasında islengen. Kompaniya web-portallar arqalı qarıydardan qarıydarǵa (C2C), biznesten qarıydarǵa (B2C) hám biznesten bizneske (B2B) sawda xızmetlerin usınıs etedi. Elektron tólew xızmetlerin, satıp alıw, qıdırıw sistemaları hám bultlı esaplaw xızmetleri bar. Ol dúnyadaǵı kóplegen biznes tarawlarında hár qıylı kompaniyalar portfeline iyelik etedi hám isleydi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.investopedia.com/insights/10-companies-owned-alibaba/|bet=10 Companies Owned by Alibaba|sáne=25-iyul 2017-jıl}}&lt;/ref&gt;. Ullı Britaniyanıń dúnya bazarın uyreniwshi «Kantar» kompaniyası dúnyanıń eń qımbat kompaniyaları reytingin járiyaladı. Reytingniń kúshli onlıǵınan «Alibaba» da orın alǵan&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://bugun.uz/2021/06/23/dunyodagi-eng-qimmat-kompaniyalar-reytingi-elon-qilindi|bet=Дунёдаги энг қиммат компаниялар рейтинги эълон қилинди|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210724100707/https://bugun.uz/2021/06/23/dunyodagi-eng-qimmat-kompaniyalar-reytingi-elon-qilindi|arxivsáne=2021-07-24|avtor=|qaralǵan sáne=2021-jıl 23-iyun}}&lt;/ref&gt;.

2014-jıl 19-sentyabrde Nyu York fond birjasında Alibabaniń ǵalabalıq aksiyaları (IPO) 25 milliard dollardı quradı hám kompaniyanı 231 milliard dollar kapitallasıwın támiynledi. Sonıń menen dúnya tariyxındaǵı eń iri ǵalabalıq usınıs boldı. Dúnyadaǵı eń qımbat 10 korporaciyadan biri hám «Forbes Global 2000» 2020 diziminde dúnyadaǵı 31-eń iri ǵalabalıq kompaniya dep keltirilgen&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.forbes.com/global2000/#c52215d335d8|bet=Global 2000|sáne=13-may 2020-jıl|jumıs=Forbes|qaralǵan sáne=27-avgust 2020-jıl}}&lt;/ref&gt;.2018-jıl yanvar ayında Alibaba qarsılası Tencentdan keyin 500 milliard dollarlıq sawda kóleminen ótken ekinshi Aziya kompaniyası boldı. 2020-jılǵa kelip, Alibaba global brendniń altınshı eń joqarǵı bahasına iye boldı.

Alibaba dúnyadaǵı eń iri usaqlap satıw sawda hám elektron kommerciya kompaniyalarınan biri bolıp tabıladı. 2020-jılda ol besinshi iri jasalma intellekt kompaniyası sıpatında da bahalandı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.datamation.com/artificial-intelligence/top-artificial-intelligence-companies.html|bet=Top 100 Artificial Intelligence Companies 2020|sáne=2-iyul 2020-jıl|baspaxana=TechnologyAdvice|qaralǵan sáne=27-avgust 2020-jıl}}&lt;/ref&gt;. Sonıń menen birge, ol eń iri venchur kapital firmalarınan biri hám dúnyadaǵı eń iri investiciya korporaciyalaridan biri bolıp tabıladı. Kompaniya dúnyadaǵı eń úlken B2B (Alibaba.com), C2C (Taobao) hám B2C (Tmall) bazarlarına miyman kútiwshilik etedi. Ol media tarawına kirip barıp atır, dáramatları jıldan-jılǵa úsh teńdey kóbeymekte. Sonıń menen birge, ol dúnyadaǵı eń úlken onlayn hám oflayn satıp alıw kúni bolǵan [[Qıtay]]dıń Singles Day kúni (2018-jıldaǵı) rekordın ornattı.

== Tariyxı ==
1999-jıl 28-iyunda Jek Ma 17 dostı hám studentleri menen Xanchjou kvartirasında [[Qıtay]]da jaylasqan B2 B sawda maydanshası bolǵan «Alibaba.com»dı quradı. 1999-jıl oktyabr ayında Alibaba Goldman Sachs hám SoftBankten 25 million AQSh dolları muǵdarında qarjı aldı. Alibaba.com [[Qıtay]]dıń ishki elektron kommerciya bazarın jaqsılawı hám [[Qıtay]] ónimlerin jáhán bazarına kirip qılıwda, sonıń menen birge, Jáhán sawda shólkemi (JSSh) máselelerin sheshiwde járdem beriw ushın [[Qıtay]] kárxanaları, ásirese, kishi hám orta kárxanalar ushın elektron kommerciya platformasini jetilistiriwi kutilgandi. 2002-jılda «Alibaba.com» jumısqa túsirilgennen úsh jıl ótkennen dáramat keltirdi. Ma global elektron kommerciya sistemasın rawajlanıwlashtirmoqchi edi, sol sebepli 2003-jıldan baslap Alibaba «Taobao Marketplace», «Alipay», «Alimama.com» hám «Lynx»ti iske túsirdi&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Jańalıqlar deregi|url=http://www.hottopics.ht/stories/consumer/jack-ma-the-man-leading-the-chinese-e-commerce-market/|title=Jack Ma: The man leading the Chinese e-commerce market|last=Popovic|first=Stevan|date=4-may 2014-jıl|work=Hot Topics|access-date=2021-07-23|archive-date=2016-01-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20160112115009/https://www.hottopics.ht/stories/consumer/jack-ma-the-man-leading-the-chinese-e-commerce-market/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.alibabagroup.com/en/about/history|bet=Alibaba Group|qaralǵan sáne=2019-01-17}}&lt;/ref&gt;.

2003-jılda «eBay» [[Qıtay]]ǵa keńeygenligin járiyalaǵanında Ma Amerika kompaniyasın shet el básekisi dep bildi hám «Alibaba»nıń «Taobao» filial kárxanasın «eBay» tárepinen satıp alıwdı biykarladı. Keyinirek Alibaba filial kárxanası «Taobao» «eBay»ni [[Qıtay]] bazarınan shıǵarıp jiberedi hám «eBay» óziniń payda keltirmegen [[Qıtay]] web-bólinbesin tamamlaydı&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.inc.com/business-insider/alibaba-jack-ma-life-story.html|bet=The Rags-to-Riches Life Story of Alibaba Founder Jack Ma|sáne=2017-03-02|qaralǵan sáne=2019-01-17}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.bloomberg.com/quicktake/alibaba|bet=Quicktake — Alibaba|familiya=Chen|at=Lilu Yilun|sáne=19-noyabr 2017-jıl|qaralǵan sáne=2019-01-17}}&lt;/ref&gt;. 2005 jılda «Yahoo! » ózgeriwshen procentli subiekt (vIE) strukturası arqalı Alibabaǵa qarjı kiritip, kompaniyanıń 40 procent úlesin 1 milliard AQSh dollarına satıp aldı&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt;. Nátiyjede «Yahoo!»ǵa 10 milliard AQSH dollar keltiriwi múmkin edi&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.businessinsider.com/yahoo-could-make-nearly-10-billion-on-alibaba-ipo-2014-9|bet=Yahoo Could Make Nearly $10 Billion On Alibaba IPO|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140922062334/https://www.businessinsider.com/yahoo-could-make-nearly-10-billion-on-alibaba-ipo-2014-9|arxivsáne=2014-09-22|sáne=2014-09-19|qaralǵan sáne=2021-07-23}}&lt;/ref&gt;.

2017-jıl yanvar ayında Alibaba hám Xalıqaralıq Olimpiada Komiteti Olimpiada oyınlarına 2028-jılǵa shekem qáwenderlik etiwin járiyaladı. Eki ortadaǵı shártnama 800 million dollardı quraydı&lt;ref name=&quot;:3&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2017-01-19/alibaba-will-put-its-technology-to-the-test-on-an-olympian-stage|bet=Alibaba Olympics Sponsorship Deal Said to Be Worth $800 Million|sáne=19-yanvar 2017-jıl|qaralǵan sáne=2019-01-17}}&lt;/ref&gt;. 2018-jıl sentyabr ayında Jack Ma qayırqomlıq jumıslarına itibar qaratıw ushın bir jıldan keyin «Alibaba» baslıqlıǵınan ketiwin járiyaladı.

2019-jıl 10-sentyabr kúni Jack Ma Alibaba baslıǵı lawazımınan rásmiy waz keshti. Deniel Chjan onıń ornına kompaniyaǵa bas boldı. 2019-jıl sentyabr ayında Xanchjou qala húkimeti «Alibaba» hám basqa kompaniyalarǵa húkimet hámeldarların jaylastırıw arqalı menshikli sektor ústinen gúzetiwdi kúshaytirayotganini járiyaladı&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2019-09-23/china-steps-up-government-presence-at-alibaba-private-giants|title=China Boosts Government Presence at Alibaba, Private Giants|last=Chen|first=Lulu Yilun|date=23-sentyabr 2019-jıl|work=[[Bloomberg News]]|access-date=23-sentyabr 2019-jıl}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.cnn.com/2019/09/24/business/china-government-officials-companies/index.html|title=China is sending government officials into companies like Alibaba and Geely|last=He|first=Laura|date=24-sentyabr 2019-jıl|work=[[CNN]]|access-date=24-sentyabr 2019-jıl}}&lt;/ref&gt;.

2020-jıl 24-dekabrde [[Qıtay]] «Alibaba Group» regulyatorlarına qarsı antitrestli tekseriwin basladı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.nbcnews.com/news/world/china-launches-antitrust-investigation-tech-giant-alibaba-n1252325|bet=China launches antitrust investigation into tech giant Alibaba|qaralǵan sáne=24-dekabr 2020-jıl}}&lt;/ref&gt;.2020-jıl dekabrinde «Alibaba Group» aksiyaları [[Qıtay]]lıq regulyatorlar tárepinen kompaniyaǵa qarsı ótkerilgen antitrestlik tekseriwden keyin, 6 ay ishinde eń tómen dárejedegi tariyxıy aksiyalar bahasınıń qulashına dus keldi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.marketwatch.com/story/alibaba-stock-suffering-record-drop-after-antitrust-probe-in-china-2020-12-24|bet=Alibaba stock suffers record fall after antitrust probe in China|qaralǵan sáne=24-dekabr 2020-jıl}}&lt;/ref&gt;. 2020-jıl dekabrde [[Qıtay]]dıń bazardı tártipke salıw boyınsha administraciyası Alibaba ústinen monopolistik ámeliyatlar boyınsha tergew baslaǵanlıǵın xabarladı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.samr.gov.cn/xw/zj/202012/t20201224_324638.html|bet=市场监管总局依法对阿里巴巴集团涉嫌垄断行为立案调查|til=zh|qaralǵan sáne=2020-12-24}}&lt;/ref&gt;.

[[Qıtay]] Xalıq Kommunistlik partiyası Oraylıq komitetiniń rásmiy gazetasi bolǵan «People Daily» tergewdi «Internet antitrestlik qadaǵalawın kúsheytiwdegi zárúrli qádem» dep járiyalaǵanınan kóp ótpey maqullaydı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://wap.peopleapp.com/article/6082652/5994036|bet=人民日报：加强反垄断监管是为了更好发展|til=zh|qaralǵan sáne=2020-12-24}}&lt;/ref&gt;.Alibaba monopoliyaǵa qarsı tekseriwler nátiyjesinde 2020 jılda fond bazarındaǵı derlik barlıq jetiskenliklerin joǵalttı. Dekabr aqırına kelip, 859 milliarddan 586 milliard AQSh dollarǵa jetti. Jek Ma «Ant Group»dıń IPO-si noyabr sheshe basında toqtatilganda jámiyetshilik kózinen ǵayıp boldı, biraq 2021-jıl yanvarında taǵı 50 sekundlı videorolikte kórinis berdi&lt;ref name=&quot;bloo_Chin&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2020-12-24/china-launches-probe-into-alibaba-over-monopoly-allegations|bet=China Targets Jack Ma's Alibaba Empire in Monopoly Probe|sáne=23-dekabr 2020-jıl|qaralǵan sáne=23-dekabr 2020-jıl}}&lt;/ref&gt;. 2021-jıl fevral ayınan baslap ol ele jámiyetshilik aldında kórinbegen&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.scmp.com/tech/big-tech/article/3118454/alibaba-founder-jack-ma-delivers-video-speech-chinas-rural-teachers|bet=Jack Ma gives video speech to rural teachers after three months of silence|sáne=2021-01-20|til=en|qaralǵan sáne=2021-02-03}}&lt;/ref&gt;. Videonıń payda bolıwı Alibaba aksiyalarınıń 7 procentten asıwına sebep boldı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://abcnews.go.com/Business/alibaba-stock-spikes-jack-ma-resurfaces/story?id=75401864|bet=Alibaba stock spikes after Jack Ma resurfaces|til=en|qaralǵan sáne=2021-02-03}}&lt;/ref&gt;.

2021-jıl fevral ayında Alibaba 5 milliard dollarlıq obligaciyalardı sattı. Bul kompaniyanıń dollarlıq obligaciyalarınıń úshinshi iri sawdası bolıp, tórt jıynaqtı shıǵarǵan hám 2,143 procentten 3,251 procentke shekem dáramat alıp kelgen. Tórt jıynaqlı obligaciyalar 1,5 milliard dollarlıq 10 jıllıq hám 30 jıllıq qarızlardı, sonıń menen birge, 20 milliard hám 40 jıllıq múddeti menen 1 milliard dollarlıq obligaciyalarni quradı. 20 jıllıq obligaciyalar turaqlılıq belgisi sıpatında belgilengen.

[[Qıtay]] Bazar qadaǵalawı boyınsha mámleket administraciyası 10 aprel, shembi kúni «Alibaba» kompaniyasın monopoliyaǵa qarsı nızamlardı buzǵanı ushın 18, 22 milliard yuan (2, 78 milliard dollar) muǵdarında járiymaǵa tarttı. Bul 2019-jılda satılǵan 455,712 milliard yuanlı ishki sawdasınıń 4 procenti muǵdarın&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://bugun.uz/2021/04/10/hitoj-hukumati-alibabani-rekord-miqdorda-zharimaga-tortdi|bet=Хитой ҳукумати «Alibaba»ни рекорд миқдорда жаримага тортди|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210724102015/https://bugun.uz/2021/04/10/hitoj-hukumati-alibabani-rekord-miqdorda-zharimaga-tortdi|arxivsáne=2021-07-24|avtor=|qaralǵan sáne=2021-jıl 10-aprel}}&lt;/ref&gt; hám 2020-jıl ushın sap paydanıń 12 payızın quradı. Sınshılardıń atap ótiwishe, bul qádem [[Qıtay]] húkimetiniń texnologiyalıq kompaniyalarǵa tásirin kúsheytedi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://apnews.com/article/business-china-6639cb02a43f5e2b789313177dcd7542|bet=Alibaba fined $2.8 billion on competition charge in China|sáne=2021-04-10|qaralǵan sáne=2021-04-10}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cnbc.com/2021/04/09/china-fines-alibaba-in-anti-monopoly-probe.html|bet=China slaps Alibaba with $2.8 billion fine in anti-monopoly probe|familiya=Wang|at=Christine|sáne=2021-04-10|til=en|qaralǵan sáne=2021-04-10}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.theguardian.com/business/2021/apr/10/china-fines-alibaba-billions-for-alleged-market-abuses|bet=China fines Alibaba billions for alleged market abuses|familiya=France-Presse|at=Agence|sáne=2021-04-10|til=en|qaralǵan sáne=2021-04-10}}&lt;/ref&gt;. Járiymaǵa tartılǵanınan 3 kún ótip, «Alibaba»nıń aksiyaları keskin túrde kóterildi. Gonkong birjasındaǵı «Alibaba» aksiyaları 8,99 procentke ósip, hár bir aksiya 237,6 Gonkong dolların shólkemlestirgen. Aldınraq sawdalar waqtında kompaniya aksiyaları mánisi 8 procentke artıp, 235,6 Gonkong dollarına jetken edi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://bugun.uz/2021/04/13/alibaba-akcziyalari-keskin-kotarildi|bet=«Alibaba» акциялари кескин кўтарилди|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210724104820/https://bugun.uz/2021/04/13/alibaba-akcziyalari-keskin-kotarildi|arxivsáne=2021-07-24|avtor=|qaralǵan sáne=2021-jıl 13-aprel}}&lt;/ref&gt;.

2021-jıl iyun ayında Alibaba kompaniyasınıń «Tmall Innovation Partnership» kompaniyası 59 kún ishinde jańa kosmetika ónimin kórsetip beredi. Olar bunı jańa ónim dep taptı hám jergilikli bazar bul sheshimdi izlep atırǵanlıǵın anıqladı. Ónimdi jumısqa túsiriw ushın maǵlıwmatlar hám platforma menen olar 59 kún ishinde jańa ónimdi sawdaǵa shıǵarıwǵa múmkinshilik berdi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://potstickers.ai/invest/alibabas-tmall-innovation-partnership-turns-around-a-major-new-cosmetic-product-in-59-days/|bet=Alibaba’s Tmall Innovation Partnership turns around a major new cosmetic product in 59 Days. {{!}} Potstickers|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210627132054/https://potstickers.ai/invest/alibabas-tmall-innovation-partnership-turns-around-a-major-new-cosmetic-product-in-59-days/|arxivsáne=2021-06-27|sáne=2021-06-24|til=en-US|qaralǵan sáne=2021-06-27}}&lt;/ref&gt;.

[[Qıtay]]dıń Pinduoduo usaqlap satıw sawda menen shuǵıllanatuǵın onlayn-dúkanı jıllıq aktiv paydalanıwshılar sanı boyınsha qarsılası — «Alibaba»dan ozıp ketti. Kompaniyanıń paydalanıwshıları sanı 2020-jıl juwmaǵına kóre, 788 milliondı quraǵan.

== Mediaaktivler ==
Milliarder Jack Ma tárepinen tiykar salınǵan «Alibaba» ótken jıllar dawamında mediakativlardiń úlken bólegin, sonday-aq, baspa, televidenie, internet, social tarmaqlar hám reklama aktivlerin jıynaǵan. Atap aytqanda, [[Twitter]]diń [[qıtay]]sha kórinisi bolǵan Weibo platformasınıń 30 procent úlesine, sonıń menen birge, bir neshe ataqlı sanlı hám baspa jańalıqlar baspalarınıń úlesine iyelik etedi. Bunnan tısqarı, jazılıwlarǵa qaraǵanda, kompaniya quramına Gonkongda jaylasqan «Alibaba Picture Group» kinokompaniyası hám de [[Qıtay]]dıń eń iri video platformalarınan biri bolǵan «Yoku Tudou» da kiredi.

[[Qıtay]] húkimeti «Alibaba Group»ten ǵalaba-xabar qurallarındaǵı aktivlerinen waz keshiwdi ótinish etken. Húkimet kompaniyanıń XXRdaǵı jámiyetshilik pikirine tásirinen qáweterdeligi sebepli sol sheshimge kelgen. Bul másele boyınsha tartıslar 2021-jıldıń basında — qadaǵalaw shólkemleri tiykarǵı jumısı sawda-satıq bolǵan kompaniyaǵa tiyisli bolǵan mediaaktivler dizimi menen tanısqannan keyin baslanǵan. Húkimet kompaniyadan mediaaktivlerin sezilerli dárejede kemeytiw rejesin islep shıǵıwdı soraǵan&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://bugun.uz/2021/03/17/hitoj-hukumati-alibaba-kompaniyasiga-mediaaktivlaridan-voz-kechishni-sorab-murozhaat-qildi|bet=Хитой ҳукумати Alibaba компаниясига медиаактивларидан воз кечишни сўраб мурожаат қилди|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210724103117/https://bugun.uz/2021/03/17/hitoj-hukumati-alibaba-kompaniyasiga-mediaaktivlaridan-voz-kechishni-sorab-murozhaat-qildi|arxivsáne=2021-07-24|avtor=|qaralǵan sáne=2021-jıl 17-mart}}&lt;/ref&gt;.

== Korporativ basqarıw ==
«Alibaba»dıń tiykarǵı hammuassisi Jack Ma kompaniya shólkemleskeninen 2019-jıl 10-sentyabrine shekem bolǵan burınǵı atqarıwshı baslıǵı bolıp tabıladı. Ámeldegi atqarıwshı baslıǵı — 2019-jıl 10-sentyabrde Ma ornın iyelegen Daniel Zhang hám sonıń menen birge, 2015-jıldan berli «Alibaba» bas direktorı. Ol 2015-jılda «Hupan» biznes mektebine tiykar salǵan&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://bugun.uz/2021/05/25/alibaba-asoschisi-ozi-asos-solgan-biznes-maktabning-direktorlik-lavozimidan-ketishini-ajtdi|bet=«Alibaba» асосчиси ўзи асос солган бизнес мактабнинг директорлик лавозимидан кетишини айтди|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210724105026/https://bugun.uz/2021/05/25/alibaba-asoschisi-ozi-asos-solgan-biznes-maktabning-direktorlik-lavozimidan-ketishini-ajtdi|arxivsáne=2021-07-24|avtor=|qaralǵan sáne=2021-jıl 25-may}}&lt;/ref&gt;.

Joseph Tsai 2013-jıldan beri Alibaba baslıǵınıń atqarıwshı orınbasarı. J.Michael Evans 2015-jıldan berli Alibaba prezidenti. «Alibaba» direktorlar keńesine joqarı menejment Jack Ma, Joseph Tsai, Daniel Zhang, J.Michael Evans hám rejissyor Eric Jing, sonıń menen birge, Chee Hwa Tung, Walter Kwauk, Börje E.Ekholm hám Wan Ling Martello sıyaqlı ǵárezsiz direktorlar kiredi. Bunnan tısqarı, «Yahoo! » tiykarshılarınan biri hám burınǵı bas atqarıwshı direktorı Jerry Yang&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.alibabagroup.com/en/about/leadership|bet=Alibaba Group: Leadership|baspaxana=Alibaba Group}}&lt;/ref&gt;. Masayoshi San («SoftBank» tiykarshısı hám bas direktorı) 2020-jılda lawazımınan ketiwden aldın firmanıń basqarıw keńesinde islegen.

Ma, Tsai, Zhang hám Evans tısqarı, joqarı menejment quramına Maggie Wu (CFO) Judy Tań (CPO), Jeff Zhang (CTO hám «Alibaba Cloud Intelligence» prezidenti), Sophie Wu (CCO), Tim Steinert (Bas máslahátshi hám xatker) te kiredi, Jessie Zheng (CRO hám CRGO / Platformani basqarıw boyınsha bas direktor), Angel Zhao (Alibaba globallasıw jetekshilik toparınıń basshısı), Chris Tung (CMO), Trudy Dai (kótere bazarlardıń prezidenti), Pán Jiang (Taobao.com prezidenti) hám Jet Jing (Tmall.com prezidenti).

Ilgeri, Jack «Ma Alibaba Group» shólkemleskeninen berli bas direktor bolıp islegen, biraq keyinirek 2013-jılda iste'foga shıqqan. Onıń ornın iyelegen Jonathan Luni tańlaǵan&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.techinasia.com/alibaba-jack-ma-last-ceo-speech/|title=Jack Ma's Last Speech as Alibaba CEO|date=13-may 2013-jıl}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.ft.com/intl/cms/s/0/e3aef1dc-5f01-11e2-9f18-00144feab49a.html|title=Jack Ma steps down as Alibaba chief|date=15-yanvar 2013-jıl|access-date=23-sentyabr 2014-jıl}}&lt;/ref&gt;. Lu basshılıǵındaǵı «Alibaba» toparı jaqsı nátiyjelerge erisken edi, biraq Ma Lu kompaniyanı basqarıw qábiletine salıstırǵanda isenimsizlikti kúshaytirayotgani haqqında mısh-mısh gápler tarqaldı&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.techinasia.com/alibaba-new-ceo-jonathan-lu/|title=Alibaba Appoints Jonathan Lu as New CEO, Will Take Ma's Desk on May 10|date=11-mart 2013-jıl|access-date=23-sentyabr 2014-jıl}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.businessinsider.com/alibaba-prices-ipo-2014-9|bet=IT'S OFFICIAL: ALIBABA WILL BE THE LARGEST IPO EVER|familiya=Udland|at=Myles|qaralǵan sáne=2019-01-17}}&lt;/ref&gt;. Lu basshılıǵında kompaniyada COO sıpatında islegen Daniel Zhang, Lu ornın 2015-jılda bas direktor sıpatında iyeledi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.forbes.com/sites/russellflannery/2015/05/07/who-is-alibabas-new-ceo/|bet=Who Is Alibaba's New CEO?|familiya=Flannery|at=Russell|til=en|qaralǵan sáne=2019-01-17}}&lt;/ref&gt;.2018-jıl 10 -sentyabrde Ma Zhangni iste'foga shıqqannan keyin kompaniyanıń ijroiya baslıǵı etip tayınladi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cnbc.com/2018/09/10/alibaba-jack-ma-succession-plan-daniel-zhang-to-take-over-as-chairman.html|bet=Jack Ma succession plan at Alibaba: Daniel Zhang to become chairman|familiya=Choudhury|at=Saheli Roy|sáne=2018-09-09|qaralǵan sáne=2019-01-17}}&lt;/ref&gt; .

2012-jıldan berli [[Qıtay]] Kommunistlik partiyası kompaniyada partiya komitetin quradı hám «Alibaba» jumısshıları sıpatında 2000 nan artıq partiya aǵzaların óz ishine aldı&lt;ref name=&quot;books.google.com&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=Bpq2DwAAQBAJ|title=Chinese Communist Espionage: An Intelligence Primer}}&lt;/ref&gt;. 2019-jılda [[Qıtay]] húkimeti rásmiylerdi iri texnologiyalıq kompaniyalar, atap aytqanda «Alibaba» quramına jaylastıra basladı&lt;ref name=&quot;books.google.com&quot;/&gt;. 2019-jılda Qıtay húkimeti ámelder shaxslardı iri texnologiya kompaniyaları, tiykarınan, Alibabaǵa jaylastıra basladı&lt;ref name=&quot;government&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2019-09-23/china-steps-up-government-presence-at-alibaba-private-giants|title=China Boosts Government Presence at Alibaba, Private Giants|author=Chen|accessdate=23-sentyabr 2019-jıl}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.cnn.com/2019/09/24/business/china-government-officials-companies/index.html|title=China is sending government officials into companies like Alibaba and Geely|author=He|accessdate=24-sentyabr 2019-jıl}}&lt;/ref&gt;.

== Finanslıq maǵlıwmatlar ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Finanslıq maǵlıwmatlar milliard yuandı quraydı 
!Jıl 
!Dáramat 
!Sap payda 
!Aktivler
!Teńlik
|-
|2012&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.alibabagroup.com/en/ir/pdf/agm160524_ar.pdf|bet=Alibaba Group Holding Limited Annual Report}}&lt;/ref&gt;
| align=&quot;right&quot; |20,025,000,000
| align=&quot;right&quot; |8,404,000,000
| align=&quot;right&quot; |47,210,000,000
| align=&quot;right&quot; |34,383,000,000
|-
|2013&lt;ref name=&quot;BABAannualreport&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://docoh.com/filing/1577552/0001047469-17-004019/BABA-20F-2017FY|bet=BABA Alibaba Group Holding 20-F2017 FY Annual report|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210624202858/https://docoh.com/filing/1577552/0001047469-17-004019/BABA-20F-2017FY|arxivsáne=2021-06-24|baspaxana=docoh.com|qaralǵan sáne=2021-07-24}}&lt;/ref&gt;
| align=&quot;right&quot; |34,517,000,000
| align=&quot;right&quot; |4,228,000,000
| align=&quot;right&quot; |63,786,000,000
| align=&quot;right&quot; |513,000,000
|-
|2014&lt;ref name=&quot;BABAannualreport&quot; /&gt;
| align=&quot;right&quot; |52,504,000,000
| align=&quot;right&quot; |23,076,000,000
| align=&quot;right&quot; |111,549,000,000
| align=&quot;right&quot; |30,417,000,000
|-
|2015&lt;ref name=&quot;BABAannualreport&quot; /&gt;
| align=&quot;right&quot; |76,204,000,000
| align=&quot;right&quot; |24,149,000,000
| align=&quot;right&quot; |255,434,000,000
| align=&quot;right&quot; |157,413,000,000
|-
|2016&lt;ref name=&quot;BABAannualreport&quot; /&gt;
| align=&quot;right&quot; |101,143,000,000
| align=&quot;right&quot; |71,460,000,000
| align=&quot;right&quot; |364,245,000,000
| align=&quot;right&quot; |249,539,000,000
|-
|2017&lt;ref name=&quot;BABAannualreport&quot; /&gt;
| align=&quot;right&quot; |158,273,000,000
| align=&quot;right&quot; |43,675,000,000
| align=&quot;right&quot; |506,812,000,000
| align=&quot;right&quot; |321,129,000,000
|-
|2018&lt;ref name=&quot;BABAfinanceyahoo&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://finance.yahoo.com/quote/BABA/financials?p=BABA|bet=Alibaba Group Holding Limited (BABA)}}&lt;/ref&gt;
| align=&quot;right&quot; |250,266,000,000
| align=&quot;right&quot; |63,985,000,000
| align=&quot;right&quot; |717,124,000,000
| align=&quot;right&quot; |436,438,000,000
|-
|2019&lt;ref name=&quot;BABAfinanceyahoo&quot; /&gt;
| align=&quot;right&quot; |376,844,000,000
| align=&quot;right&quot; |87,600,000,000
| align=&quot;right&quot; |965,076,000,000
| align=&quot;right&quot; |608,583,000,000
|-
|2020&lt;ref name=&quot;BABAfinanceyahoo&quot; /&gt;
| align=&quot;right&quot; |509,711,000,000
| align=&quot;right&quot; |149,263,000,000
| align=&quot;right&quot; |1,312,985,000,000
| align=&quot;right&quot; |870,548,000,000
|-
|2021(Q1)&lt;ref name=&quot;BABAfinanceyahoo&quot; /&gt;
| align=&quot;right&quot; |717,289,000,000
| align=&quot;right&quot; |150,308,000,000
| align=&quot;right&quot; |1,690,218,000,000
| align=&quot;right&quot; |1,074,961,000,000
|}

== Derekler ==
{{Derekler|3}}</text>
      <sha1>d6pn3ct5zd3c21s1zv1eat9max58m0x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Beruniy (qala)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>15793</id>
    <revision>
      <id>120328</id>
      <parentid>119074</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:16:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (4) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120328</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6199" sha1="daskbg45vu6ftvzkhhrssdlxf80l8s8" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı           = Beruniy 
| negizgi atı                 = Qala
| túri                        = 
| súwret                      =
| gerb                        = 
| bayraq                      = 
| gerb túsindirmesi           = 
| bayraq túsindirmesi         = 
| gerb eni                    = 
| bayraq eni                  = 
|lat_dir = |lat_deg=41 |lat_min=41 |lat_sec=0
 |lon_dir = |lon_deg=60 |lon_min=45 |lon_sec=0
| CoordAddon                  = 
| CoordScale                  = 
| mámleket                    = Ózbekstan
| status                      = 
| qaraydı                     = 
| region túri                 = Respublika
| region                      = Qaraqalpaqstan Respublikası
| kestede region              = 
| rayon túri                  = Rayon
| rayon                       = Beruniy rayonı
| rayon 2                     = 
| rayon 3                     = 
| rayon 4                     = 
| rayon 5                     = 
| kestede rayon               = 
| kestede rayon 2             = 
| kestede rayon 3             = 
| kestede rayon 4             = 
| kestede rayon 5             = 
| jámáát túri                 = 
| jámáát                      = 
| kestede jámáát              = 
| mámleket kartası            = 
| region kartası              = 
| rayon kartası               = 
| mámleket kartası ólshemi    = 
| region kartası ólshemi      = 
| rayon kartası ólshemi       = 
| ishki bóliniwi              = 
| basshı túri                 = 
| basshı                      = 
| dúzilgen waqtı              = 
| dáslepki derekler           = 
| aldınǵı atı                 = 
| aldınǵı atları              = Kat,Shabbaz
| status qashan berilgen      = 
| jer maydanı                 = 
| ıqlımı                      = 
| xalıq sanı                  = 66,09mıń &lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20190321070816/https://data.gov.uz/ru/datasets/5800 Число постоянных жителей в Республике Каракалпакстан на 1 января 2018 года] {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20190321070816/https://data.gov.uz/ru/datasets/5800 |date=2019-03-21 }}, Портал открытых данных Республики Узбекистан&lt;/ref&gt;
| sanalǵan jıl                = 2018
| xalıq tıǵızlıǵı             = 
| aglomeraciya                = 
| milliy quramı               = 
| konfessiyalıq quramı        = 
| rásmiy til                  = 
| rásmiy tiller               = 
| etnoxoronim                 = 
| waqıt zonası                = +5
| DST                         = 
| telefon kodı                = 
| pochta indeksi              = 
| pochta indeksleri           = 
| avtomobil kodı              = 
| identifikator túri          = 
| sanlı identifikator         = 
| sayt                        = 
}}
'''Beruniy''' (qaraqalpaqsha: Beruniy) — [[Qaraqalpaqstan]] Respublikasındaǵı qala, [[Beruniy rayonı]] orayı.

[[Ámiwdárya]]nıń oń jaǵasındaǵı [[Úrgenish|Úrgensh]] temir jol stansiyasınan 20&amp;nbsp;km arqa-shıǵısta jaylasqan. [[Klimat|Iqlımı]] keskin kontinental. [[Yanvar|Yanvar ayınıń]] ortasha temperaturası –15&amp;nbsp;°C, –20&amp;nbsp;°C, [[iyul]] ayında bolsa 38&amp;nbsp;°C dı quraydı. Xalqı 66.09 mıń adam (2018). Beruniy áyyemgi Xorezmniń [[paytaxt]]ı bolıp, sol dáwirlerde Kat dep atalǵan. 1957-jılı 4-iyulda Ózbekstan Respublikası Joqarı Keńesiniń qararı menen Shabbaz (Shayx Abbas Vali) rayonı dep atalıp kelgen. 1964-jıldan baslap usı jerde tuwılıp ósken alım hám oyshıl Ábiw Rayxan Beruniydiń atı menen atalatuǵın boldı. Beruniy 990-jıllarda qalada astronomik baqlawlar alıp barǵan.

Qala Respublikanıń zárúr sanaat oraylarınan esaplanadı. Qalada  gerbish, asfalt, paxta tazalaw zavodları, baspaxana, xojalıq xizmet kórsetiw kárxanaları bar. 1969-jıl 13-martta Ámiwdárya suwınıń tasıwı nátiyjesinde qaladaǵı bir qansha ımaratlar úlken ziyan kórdi. Lekin, tez waqıttıń ishinde qala qayta tiklendi. Keyingi jıllarda qala shegarası keńeydi, jáńa jer, kósheler qurıldı. Beruniy basqa rayonlar menen Qaraqalpaqstan avtomagistralı hám Ámiwdáryadaǵı Shertiw pristanı arqalı baylanısqan. Qaladan [[Nókis]], [[Tórtkúl|Tórtkól]] hám basqa qalalarǵa [[Samolyot|samalyot]] hám [[avtobus]]lar qatnaydı. Beruniyde 70 ulıwma bilim beriw mektebi, muzıkalıq hám sport mektepleri, 8  ulıwmalıq kitapxana, mádeniyat úyi, muzey, 7  emlewxana bar (2000)&lt;ref&gt;[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil&lt;/ref&gt;.

2005-jılı 9,1 shaqırım gaz tarmaqları, 8,5 shaqırım suw tarmaqları paydalanıw ushın tapsırılǵan. Bunnan tısqarı, 31 mıń kv.m. bir neshe turar jaylar, emlewxanalar kapital remonttan shıqtı. Qala xalqı 2005-jıllarǵa kelip taza ishimlik suwı menen, gaz hám elektr energiya tarmaqları menen tolıq támiyinlengen&lt;ref&gt;К.Қунназаров. Бес қала. Теңиздиң әтирапы елим. Нөкис. 2010.&lt;/ref&gt;.

== Táriyxı ==
X ásirdiń aqırlarındaǵı «Aymaq al-Alam» (álem shegaraları, aymaqları) geogrfiyalıq shıǵarmasınıń belgisiz parsı avtorı usınday etip jazadı: &quot;Kat — Xorezmniń bas qalası, Túrkstanǵa dárwazaları qaraǵan, Túrkstan, Mawarawnnaxr  Xazar wálayatları túrkleriniń malları saqlanatuǵın, sawdagerler aǵıp keletuǵın jer... Qala úlken baylıqqa iye. Kópshik-kórpeleri, tigilgen kiyimler, jip gezlemeler, kiyiz, ruxbinler (sır túri) sol jerden alıp kelinedi&quot;&lt;ref&gt;{{Citation |title=КАРАВАНЫ ИДУТ В КЯТ — Древний Хорезм — Filigria.com — Двери в прошлое! |url=http://filigria.com/index.php?categoryid=26&amp;p2_articleid=373 |year= |access-date=2013-01-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140221174241/http://filigria.com/index.php?categoryid=26&amp;p2_articleid=373 |archive-date=2014-02-21}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{Derekler}}

[[Kategoriya:Qaraqalpaqstan qalaları]]
[[Kategoriya:Beruniy rayonı qalaları]]
[[Kategoriya:Ábiw Rayxan Beruniy atındaǵı qalalar]]
[[Kategoriya:Pages with unreviewed translations]]</text>
      <sha1>daskbg45vu6ftvzkhhrssdlxf80l8s8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Abduqodir Shakuriy</title>
    <ns>0</ns>
    <id>15802</id>
    <revision>
      <id>120876</id>
      <parentid>111314</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:57:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120876</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5345" sha1="2zhhz3uq19xkefzgzy0lvksvuj7v03n" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı|asl ismi={{lang-fa|عبدقادر شکوری}}|puqaralıǵı=Rossiya imperiyasi-SSSR|kásibi=pedagog, jurnalist, jazıwshı|atı=Abduqodir Shakuriy|tuwılǵan sánesi=1875-jıl
Samarqand wálayatı,
Zarafshan okrugı, Túrkstan gubernatorlıǵı, Rossiya imperiyasi|qaytıs bolǵan sánesi=1943-jıl
Samarqand, ÓzSSR, SSSR}}

'''Abduqodir Abdushukur ulı (Abdushukurov) Shakuriy (Shukuriy)''' (1875-jıl, [[Samarqand wálayatı]], Zarafshan okrugı, Túrkstan general-gubernatorlıǵı, Rossiya imperiyası – 1943-jıl [[Samarqand]], ÓzSSR, SSSR) – samarqandlı oqıtıwshı, jańa usıl mektepleri ushın qatar sabaqlıqlar avtorı, [[jurnalist]], samarqandlı jadidshiliktiń belgili wákillerinen biri&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://kitobam.com/cr/abduqodir-shakuriy/|bet=ШАКУРӢ Абдуқодир|qaralǵan sáne=19.9.2023}}&lt;/ref&gt;.

== Ómiri ==
1875-jılda Samarqand shetindegi Rajabamin awılında baǵman hám musılman shańaraǵında tuwılǵan. Onıń ákesi imam bolǵanlıǵı haqqında maǵlıwmatlar bar. Onıń anası [[otin]]bibi(eski mektepte hayal muǵallim) bolıp, óz úyinde qızlar ushın islam mektepte sabaq bergen.

Baslanǵısh maǵlıwmattı jergilikli eski usıl mektebinde alǵan, soń Samarqandqa kóship ótedi hám Orifjanbay medresesine oqıwǵa kiredi. Keyinirek orıs milletine tiyisli [[gimnaziya]] iskerligi hám oqıtıw usılları menen jaqınnan tanısadı. Ol jaslıǵınan-aq oqıtıwshılıq ete basladı hám óziniń jańa metodikalıq mektebin ashıwdı árman qılatuǵın edi. Shakuriy ádebiyat, poeziya hám tarıyxqa qızıqqan.

Ol óziniń ana tili tájik (parsı) tillerinen tısqarı ózbek hám arab tillerin de bilgen. Keyinirek orıs hám túrk tillerin de ózlestirgen. Men orıs jadidshileriniń gazetaların, atap aytqanda, [[Ismayıl Gasprinskiydıń]] materialların oqıǵan. Ol jaslıǵında jadidshilik ideyaları menen bir qatarda Samarqand hám basqa [[Orta Aziyanıń]] kózge kóringen jadidleri menen de tanıstı.

Abduqodir Shakuriy [[Mahmudxoja Behbudiy]], [[Abdurauf Fitrat]], [[Saidahmad Vasliy]], [[Said Rizo Alizada]], [[Xoja Muin]], [[Sadriddin Ayniy]], Siddiqiy Adji, Abdulqayum Kurbiy, Tórequl Zehniy, [[Hamza Hakimzada Niyaziy]] hám basqalar menen ózi tanıs bolǵan. Jadidshiler úzliksiz túrde birewdiń úyine jıynalıp, birge waqıt ótkerer, joba hám jańalıqlardı talqılaw, pikir almasqan, shıǵarma hám qosıqlardı oqıp, talqılar edi. Bir qatar jadidshilik gazeta hám jurnallarında maqalalar jazǵan&lt;ref&gt;Iraj Bashiri: [https://www.angelfire.com/rnb/bashiri/AiniChron/Ainichrn.html ''A Brief Note on Sadriddin Aini’s Life'']. 1997&lt;/ref&gt;.

Abduqodir Shakuriy 1943-jılda, 68 jasında dúnyadan ótedi.

== Tálimdegi iskerligi ==
[[1890|1890-jıllardıń]] aqırında jadidler mıratına kóre Qoqanǵa barıp, jadidler tárepinen ashılǵan jergilikli jańa usıl menen mektepleri menen tanısadı. Ol [[Samarqand]]qa qaytıp, 1901-jılda ózi tuwılıp ósken Rajabamin awılında tiykarınan dunyalıq pánler hám ápiwayi pánler oqılatuǵın zamanagóy mektep ashadı. Abduqodir Shakuriy óz mektebinde sabaq beriwden tısqarı sabaqlıqlar da jazǵan hám olardı óz aqshası esabınan baspadan shıǵarǵan.

Onıń ataqlı sabaqlıqlarınan biri parsı tilindegi «Sawat úyretiw jollamaları» (tájikshe — Rahnamoi sawat) bolıp tabıladı. «Jomi-ul-hikoyat» (1907)&lt;ref&gt;[[ÓzME]]. Birinshi tom. Tashkent, 2000-jıl&lt;/ref&gt;, «Zubdat-ul-ashar» (1907) kibi sabaqlıqlar da jazǵan. Sabaqlıqlardıń bir bólegi Saidahmad Vasliy hám Mahmud Behbudiy menen sheriklikte jazılǵan.

1909-jılda Shakuriy Qazanǵa barıp, ol jerda [[tatar]] jadidshileri menen ushırasadı. 1912-jılda [[Istanbul]]ǵa barıp, ol jerde jańa usıldaǵı mekteplerdiń oqıtıw usılları menen tanıstı. Kóp tanıslar hám doslar arttıradı.

Shakuriy keyinirek qızlar ushın zamanagóy mektep ashtı. Bul mekteptiń baslıǵı Shakuriydiń ózi, oqıtıwshısı bolsa otınbibi bolǵan zayıbı Roziya edi. Keyinirek, erli-zayıp eki mektepti birlestiriwge hám bólek tálimdi bıykarlawǵa qarar qıladı hám usınıń menen jergilikli ruwxaniyler hám sol waqıttaǵı xalıqtıń konservativ bólegin lal qaldırdı.

1921-jılda Abduqodir Shakuriy Samarqand qalasındaǵı 13-mektepke basqarıwshı etip tayınlanadı. Usı waqıtta bul mektepte til hám ádebiyat páni oqıtıwshı edi. 1925-jılda Shakuriy járdemi hám Samarqand shetindegi awıllardıń birinde xalıqtıń qarjıları menen baslanǵısh mektep ashıladı. Shakuriy Xalıq táliminde xızmet kórsetken xızmetker ataǵı menen sıylıqlanǵan&lt;ref&gt;{{Kitap deregi |title=Edward Allworth: The modern Uzbeks: from the fourteenth century to the present; a cultural history. Hoover Press, 1992. ISBN 0-817-98732-0}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Kitap deregi |title=Adeeb Khalid: The Politics of Muslim Cultural Reform. Jadidism in Central Asia. University of California Press, Berkeley &amp; Los Angeles, 1998. ISBN 0-520-21356-4}}&lt;/ref&gt;.

== Esteligi ==
Abduqodir Shakuriy atı [[Samarqand]] qalasındaǵı orta mektepke hám Samarqand kóshelerinen birine berilgen.

== Derekler ==
{{Derekler}}

[[Kategoriya:1943-jılı qaytıs bolǵanlar]]
[[Kategoriya:1875-jılı tuwılǵanlar]]
[[Kategoriya:Ózbekstanlı jazıwshılar]]
[[Kategoriya:Jazıwshılar]]</text>
      <sha1>2zhhz3uq19xkefzgzy0lvksvuj7v03n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Esenǵali Raushanov</title>
    <ns>0</ns>
    <id>15904</id>
    <revision>
      <id>120695</id>
      <parentid>112219</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T06:53:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (11) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120695</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5029" sha1="s0b2dgdam37btajppgxwkg0c21b0g68" xml:space="preserve">Esenǵali Abdijaparovich Raushanov ([[Qazaqsha Wikipedia|Qazaqsha:]] Esenǵali Әbdіjappar ulı Raushanov;1957-jıl 5-oktyabr, Qaraqalpaq Avtonom Sovet Sociallıq Respublikası, Ózbekstan SSR, SSSR — 2021-jıl 16 -aprel, Almaata, Kazaqstan ) — sovet hám qazaq shayırı, jazıwshısı, redaktor. Ádebiyat hám kórkem óner tarawındaǵı Qazaqstan Respublikası Mámleketlıq sıylıǵı laureati (2006 ). Kóplegen qosıq kitaplar hám basqalar avtorı.

== Ómirbayanı ==
1957-jıl 5-oktyabrde Qaraqalpaqstannıń [[Xojeli|Xoʻjeli]] qalasında tuwılǵan.

1976-jılda Qazaqstan mamleketlik universitetinıń jurnalistika fakultetine oqıwga kirip oqıwdı 1980-jilda tamamlagan. Sol jılı Bastaw (Baslaw) atlı birinshi qosıqlar toplamı baspadan shıqtı.

,,Jalın“ kórkem ádebiy almanaxında islegen, «Aray» («Tań») jurnalınıń bas redaktorı, «Jazushi» baspasın basqargan, Qazaqstan Jazıwshılar awqamı basqarıw xatkeri bolıp islegen..

2021-jıl 16-aprelde qaytıs bolǵan&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.inform.kz/ru/ushel-iz-zhizni-izvestnyy-kazahstanskiy-poet-esengali-raushanov_a3777080|bet=Ушел из жизни известный казахстанский поэт Есенгали Раушанов|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210416073553/https://www.inform.kz/ru/ushel-iz-zhizni-izvestnyy-kazahstanskiy-poet-esengali-raushanov_a3777080|arxivsáne=2021-04-16|qaralǵan sáne=2021-04-16}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://newtimes.kz/obshchestvo/128022-ushel-iz-zhizni-kazakhstanskii-pisatel-esengali-raushanov|bet=На 64-м году жизни скончался известный казахстанский поэт и писатель Есенгали Раушанов|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210416103129/https://newtimes.kz/obshchestvo/128022-ushel-iz-zhizni-kazakhstanskii-pisatel-esengali-raushanov|arxivsáne=2021-04-16|qaralǵan sáne=2021-04-16}}&lt;/ref&gt;.

== Dóretpeleri ==
1984-jılda baspa etilgen «Kelin tóbe» kitabı qazaq poeziyasında jańa jóneliste dóretiwshilik baslaǵan shayır jetisip shıǵıwın belgilep bergen. Avtordıń «Sholpan juldız tutansha», «Ǵaysha bibi» «Muhammed (s.ǵ.s) payǵambardıń hádisleri» (Muhammed payǵambar hádisleri 1995), «Qara bóyr qasqaldaq» (Qara tós, 1995), «Bozanǵa pitken boz juwsan» (Aq shuwaqlı sahra, 2006 ) atlı keyingi qosıq jıynaqları kitapxanlar hám kórkem ádebiyatqa baylanıslı jámiyetshilik tárepinen maqullanıp, joqarı bahalanǵan

Shıǵıs klassikası motivleri, xalıq awızsha dóretiwshiligi, shól úrp-ádetleri, jırawlardiń bard qosıqları zamanagóy qazaq qosıq mádeniyatı menen uyqaslasıp, shayırdıń ayrıqsha qoljazbasi hám usılın qáliplestirgen. Bul ózgeshelik túrli tema hám mazmundagi kóplegen lirik qosıqlarda, «Saǵdishe suyu» («Saǵdisheni sevmoq»), «Abylaydin assida aytılmaǵan sóz» hám xalıq ańız -ertekleri tiykarındaǵı «Ǵaysha bibi» (Oysha-bibi mazarı ), «Nuh payǵambardıń kemesi» (Nuh kemesi) sıyaqlı dóretpelerinde ayqın kórinetuǵın boladı.

Bir qatar shıǵarmaları orıs litva ukrain bolgar chex ózbek qırǵız tillerine awdarma qılınǵan.

Avtor ózbek dramaturgi Hamza Hakimzada Niyaziydıń awdarmaların bólek kitap qilip baspa ettirgen. Onıń qazaq tiline awdarmasında orta ásirlerge tiyisli «Temip jartıllari» (Temirlen institutları ) tariyxıy esteligi baspa etilgen. «Nurdan jaralgan» romanı hám «Quslar — biziǵ dosımız» nasriy kompleksi avtorı.

== Sıylıqları ==
* 1980-jıl- ádebiyat, kórkem óner hám jurnalistika tarawındaǵı Qazaqstan Lenin komsomol sıylıǵı; 1991-jıl — «Alash» xalıq aralıq kórkem ádebiyatqa baylanıslı sıylıǵı (Kazaqstan Jazıwshılar awqamı );  2001-yil — «Kazaqstan Respublikası ǵárezsizligine 10 jıl» medalı;  2005-jıl- «Húrmet ordeni»&lt;ref&gt;https://www.inform.kz/ru/ushel-iz-zhizni-izvestnyy-kazahstanskiy-poet-esengali-raushanov_a3777080&lt;/ref&gt;;  2005-jıl — «Kazaqstan Respublikasında xizmet kórsetken baspa hám baspa jumısshısı» eń húrmetli ataǵı (qazaqsha; Qazaqstan Respublikasıniń Baspa jәne poligrafiya isiniń yeńbek sіńіrgen kayratkeri) — ǵárezsizlik jıllarında baspa hám baspa iskerligin rawajlandırıwǵa qosqan úlken úlesi ushın   2006 -jıl — «Persteler men kustar» qosıqiy kompleksi ushın ádebiyat, kórkem óner hám arxitektura salasındaǵı Kazaqstan Respublikası Mámleket sıylıǵı&lt;ref&gt;https://nomad.su/?a=3-200512260129&lt;/ref&gt;  2016 -jıl — «Kazaqstan Respublikası ǵárezsizligine 25 jıl» medalı;  2017-jıl — «Parasat ordeni»&lt;ref&gt;http://prazdnikinfo.ru/5/15/i21_6467.htm&lt;/ref&gt;  2018-jıl — mádeniyat hám kórkem óner salasındaǵı MDH Mámleketliklerara «Óz ara doslıq juldızlari» sıylıǵı&lt;ref&gt;https://nomad.su/?a=3-200612270630&lt;/ref&gt;.

== Derekler: ==
&lt;references /&gt;

[[Kategoriya:5-oktyabrde tuwılǵanlar]]
[[Kategoriya:16-aprelde qaytıs bolǵanlar]]
[[Kategoriya:Jurnalistler]]</text>
      <sha1>s0b2dgdam37btajppgxwkg0c21b0g68</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gomogen sistema</title>
    <ns>0</ns>
    <id>15909</id>
    <revision>
      <id>120905</id>
      <parentid>115784</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T11:53:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120905</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="429" sha1="bfbife3xnuaw97lhwqycpf8741unmg3" xml:space="preserve">'''Gomogen sistema''' — bir fazadan ibarat bolǵan fizik-ximiyalıq sistema. Bunday sistemanıń hár bir ornında basım P, temperatura T hám konsentratsiya S bir qıylı boladı. Mısalı, muz, suw, suw puwı, gázler aralaspası, suyıq yaki qattı metal eritpeleri gomogen sistema esaplanadı.

== Ádebiyatlar ==
* ÓzME. Birinshi jıld. Tashkent, 2000-jıl

== Derekler ==
{{derekler}}

{{shala}}

[[Kategoriya:Gomogen]]</text>
      <sha1>bfbife3xnuaw97lhwqycpf8741unmg3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Farxad Musajanov</title>
    <ns>0</ns>
    <id>15939</id>
    <revision>
      <id>120740</id>
      <parentid>111327</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:01:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: ģ → ǵ (13) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120740</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2442" sha1="4dd1wgzbcozyed0lauwl07qqdr1oyuc" xml:space="preserve">'''Farhad Musajanov''' — [[arbab]], baspashı, dramaturg hám kinossenarist. Ol 1932-jılı Tashkentde dúnyaǵa kelgen. 1956-jılǵa kelip, Tashkent mámleket dorilfununiniń shıǵıs fakultetin tamamlaǵan. Respublika radiosı, televideniyesi hámde «Ózbekstan mádeniyati » roznaması, «Gʻuncha» hám «Sharq yulduzi» aynamalarında iskerlikte boladı. Házirgi kúnde bolsa «Ózbekfilm» studiyasında isleydi. Farxad Musajanov óziniń dóretpelerin xalıqqa kórsetiw maqsetinde basqa xalıq wákil dramaturgları menen awdarma etedi hám keń saxnalarda qoyıla baslaydı. Ol radioda óz iskerligin kórsetken sonıń menen birge basqa tarawlardi birge alıp bardı. Onıń shıǵarmaları teatr saxnalarında qoyıla basladı. 

Házirge shekem onıń gúrriń hám tımsallardan ibarat 30ǵa jaqın toplamı baspa etilgen. Solardan 10ǵa jaqını gúrrińler tórtewi tımsal bar. Farxad Musajanov ''dramaturg'' sıpatında altın pessa, bes ''kinossenariy avtorı'' da. Jáne qanshadan-qansha kúlkili gúrriń, intermediya, balalar ushın reńli janrda dóretpeler de jaratqan.Ol óziniń dóretpelerin usınıs ete basladı.

== Gúrrińleri ==

* «Quyashtı quwıp»
* «Bas kelme, Aliqulov!»
* «Bir qultım bulaq suwı»

Sonday-aq, jaratılǵan júzden artıq gúrrińlerdiń yarmınan kóbi kúlkili dóretpeler tiypne kiredi.

== Hikayaları ==

* «Dúysenbi, túski tamaqtan soń» (1974)
* «Baǵ kóshemdi qumsayman» (1977)
* «Qılısh hám shamshir»
* «Kórgilik»

== Dramaları ==

* «Aq kepter»
* «Najat istep» (Hamza teatrında qoyılǵan)
* «Ózine kóp alǵan»
* «Xizmetińe tayınman»
* «Talvasa» (Muqimiy teatrında saxnalastırılǵan)

== Ssenariyları ==

* «Jaziyrama quyash astındaǵı úy»
* «Birewdiń bası»
* «Mináralar astındaǵı sirk»
* «Kózlerim jolıńda»
* «Huvayda» (eki seriyali)

Farxad Jumaniyazdıń «Hamlet» (1984), «Baǵ kóshe» (1987) sıyaqlı hikaya hám gúrrińlerden ibarat toplamları «Biypul tamasha» (1989)sıyaqlı balalar ushın gúrrińler kólemi hámde «Glotok rodnikovoy vodi» (1987, rus tilinde) sıyaqlı kıtapları baspa etildi.

Qábiletli hám úlken  ''hikayashı'', ''gúrrińshi'' bolıwı menen birge, kúlkili ''janr ustası'' ''balalar ababı'', ''dramaturg'', ''kinossenarist'' hám ''kinopublitsist'' sıpatında kıtapxan hám tamashagóyge jaqın.

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Farxad Musajanov]]</text>
      <sha1>4dd1wgzbcozyed0lauwl07qqdr1oyuc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>C++ te klaslar</title>
    <ns>0</ns>
    <id>16386</id>
    <revision>
      <id>120407</id>
      <parentid>111701</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:38:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (4) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120407</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6469" sha1="c6ql4x22kosexmog0j62dbq7s3vwjuz" xml:space="preserve">C++ tilindegi klass — bul maǵlıwmatlar menen [[Funkciya|funkciyaları]] bar (sonıń menen qatar aǵza ózgeriwshiler hám aǵza dep ataladı) klass, struktura yamasa keńes (dáslepki ekewi birlesken emes klaslar dep ataladı) gilt sózleriniń qálegeni menen járiyalanǵan paydalanıwshı anıqlaytuǵın tip yamasa maǵlıwmatlar strukturası. Funkciyaları qatnası jeke, qorǵalǵan yamasa hámmege ruqsat etilgen úsh specifikatorlar menen retlenetuǵın onıń aǵzaları. Ádepki boyınsha klass gilt sózi menen járiyalanǵan C++ klasınıń aǵzalarına kiriw jeke bolıp tabıladı. Jeke aǵzalarǵa klastan tıs kiriw múmkin emes; olarǵa tek klass aǵza funkciyaları arqalı erisiwge boladı. Hámmege ulıwma aǵzalar klastıń interfeysin quraydı hám klastan tıs ashıq.

Klass maǵlıwmatlar tipiniń úlgileri obyektler retinde belgili hám baǵdarlamashı anıqlaǵan aǵza ózgeriwshi mánislerin, turaqlılardı, aǵza funkciyaların hám shamadan tıs júklengen operatorlardı qamtıwı múmkin.

== C++ tilinde struktura menen klass arasındaǵı ayırmashılıqlar ==
C++ tilinde class gilt sózi menen anıqlanǵan klasta ádepki boyınsha jeke aǵzalar menen tiykarǵı klaslar boladı. Struktura — bul struct gilt sózi menen anıqlanǵan klass. Onıń aǵzaları menen klasları ádepki boyınsha hámmege ulıwma bolıp tabıladı. Is júzinde strukturalar ádette funkciyaları joq maǵlıwmatlar ushın saqlanadı. Klastan/strukturadan strukturanı alıw gezinde tiykarǵı klass/struktura ushın ádepki qatnas specifikatorı hámmege ulıwma boladı. Al klastı alıw gezinde ádepki qatnas specifikatorı jeke bolıp tabıladı.

== Jıynalǵan klaslar ==
Jıynalǵan klass — paydalanıwshı járiyalaǵan konstruktorları, jeke yamasa qorǵalǵan statikalıq emes maǵlıwmatlar aǵzaları, tiykarǵı klasları hám virtual funkciyaları joq klass. Bunday klastı inicializator gápleriniń qawsırma menen jabılǵan útir menen bólingen dizimi menen inicializaciyalawǵa boladı. Tómendegi kodta C hám [[C++|C++ tillerinde]] birdey semantika bar.&lt;syntaxhighlight lang=&quot;cpp&quot;&gt;
struct C {
  int a;
  double b;
};

struct D {
  int a; 
  double b;
  C c;
};

// C tipli obyektti inicializator dizimi menen inicializaciyalaw
C c = {1, 2.0};

// D-de C tipiniń ishki jıynaǵı bar. Bunday jaǵdaylarda inicializator gáplerin jaylastırıwǵa boladı
D d = {10, 20.0, {1, 2.0}};

&lt;/syntaxhighlight&gt;

=== POD strukturaları ===
POD-strukturası (Plain Old Data Structure) — bul biriktirilmegen jıynaq (agregat) klass, onıń POD-strukturası, POD-birlespesi emes (yamasa sonday tiplerdiń massivi) túrindegi statikalıq emes maǵlıwmatlar aǵzaları yamasa siltemesi joq hám paydalanıwshı anıqlaǵan tayınlaw operatorı hám paydalanıwshı anıqlaytuǵın destruktor joq. POD strukturasın C strukturasınıń C++ alternativi dep aytıwǵa boladı. Kóp jaǵdayda POD-strukturası C tilinde járiyalaǵan sáykes struktura menen birdey yad jaylasıwına iye boladı. Sol sebepli, POD-strukturaları geyde awızeki tilde «C-stil strukturaları» dep ataydı.

==== C tilindegi strukturalar menen C++ tilindegi POD strukturalar arasında ulıwma qásiyetler ====

* Maǵlıwmatlar aǵzaları qatnas specifikatorı menen bólingen jaǵdaylardı qospaǵanda, keyingi aǵzalar obyekt ishinde joqarıraq adreslerge iye bolatuǵınday etip bólinedi.
* Eki POD struktura túri, eger olarda statikalıq emes maǵlıwmatlar aǵzalarınıń sanı birdey bolsa hám sáykes statikalıq emes maǵlıwmatlar aǵzaları (reti menen) jaylasıwı menen úylesimli túrleri bolsa, jaylasıw menen úylesimli boladı.
* POD strukturasında atı joq toltırıw bolıwı múmkin.
* Qayta interpretaciyalaw translyaciyasınıń járdemi menen ılayıqlı túrlendirilgen POD strukturası obyektine kórsetkish onıń dáslepki aǵzasına hám kerisinshe kórsetpe beredi, bul POD strukturasınıń basında toltırıw joq ekenin bildiredi.
* POD strukturası makrostıń ıǵısıwı menen birge paydalanıwı múmkin.

== Járiyalaw hám qollanıw ==
C++ te klaslardıń óz aǵzaları bar. Bul aǵzalarǵa aǵza funkciyaları, konstruktorlar hám destruktorlar retinde belgili ózgeriwshiler (basqa strukturalar menen klaslardı qosqanda), funkciyalar (arnawlı identifikatorlar yamasa shamadan tıs júklengen operatorlar) kiredi. Aǵzalar sáykesinshe public: hám private: qatnas specifikatorları arqalı hámmege ulıwma yamasa jeke ashıq bolıp járiyalanadı. Specifikatordan keyin ushırasatuǵın hár qanday aǵza basqa specifikator ushırasqansha baylanıstırılǵan qatnasqa iye boladı. Sonday-aq protected: specifikatorın paydalana alatuǵın klaslar arasında miyrasxorlıq bar.

=== Global hám lokal klass ===
Barlıq funkciyalardan tıs anıqlanǵan klass global klass bolıp tabıladı, sebebi onıń obyektlerin baǵdarlamanıń hár qanday jerinen jaratıwǵa boladı. Eger ol funkciya denesinde anıqlansa, bul lokal klass, sebebi bunday klastıń obyektleri funkciya kólemi lokal bolıp tabıladı.

=== Tiykarǵı járiyalaw hám aǵza ózgeriwshiler ===
Biriktirilmegen klaslar class yamasa struct gilt sózi menen járiyalanadı. Aǵzalardıń deklaraciyası usı deklaraciyada jaylastırılǵan.
{| style=&quot;background:transparent; width:100%;&quot;
| style=&quot;width:50%;&quot; |&lt;syntaxhighlight lang=&quot;cpp&quot;&gt;
struct Person {

  string name;
  int age;
};

 
&lt;/syntaxhighlight&gt;
|&lt;syntaxhighlight lang=&quot;cpp&quot;&gt;
class Person {
 public:
  string name;
  int age;
};&lt;/syntaxhighlight&gt;
|}
Joqarıda atalǵan anıqlamalar funkcionallıq jaǵınan alternativ. Hár qanday kod Person tipindegi obyektlerdi eki maǵlıwmatlar aǵzası, «name» menen «age» retinde anıqlaydı. Jabılatuǵın qawsırmalardan keyingi noqatlı útir minnetli bolıp tabıladı.

Usı járiyalawlardıń birinen keyin (biraq ekewi de emes) Person personalı maǵlıwmatlar tipiniń jańadan anıqlanǵan ózgeriwshi mánislerin jaratıw ushın tómendegishe paydalanıw múmkin:&lt;syntaxhighlight lang=&quot;cpp&quot;&gt;
#include &lt;iostream&gt;
#include &lt;string&gt;

struct Person {
  std::string name;
  int age;
};

int main() {
  Person a;
  Person b;
  a.name = &quot;Calvin&quot;;
  b.name = &quot;Hobbes&quot;;
  a.age = 30;
  b.age = 20;
  std::cout &lt;&lt; a.name &lt;&lt; &quot;: &quot; &lt;&lt; a.age &lt;&lt; std::endl;
  std::cout &lt;&lt; b.name &lt;&lt; &quot;: &quot; &lt;&lt; b.age &lt;&lt; std::endl;
}
&lt;/syntaxhighlight&gt;Joqarıdaǵı kod orınlanǵanda shıǵadı
 Calvin: 30
 Hobbes: 20
[[Kategoriya:Programmalıq injiniring]]</text>
      <sha1>c6ql4x22kosexmog0j62dbq7s3vwjuz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cifrlı iz</title>
    <ns>0</ns>
    <id>16446</id>
    <revision>
      <id>120510</id>
      <parentid>111706</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:47:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (6),  –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120510</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11970" sha1="hea13zb78lgpv73qdmvrj3dwgccu0zc" xml:space="preserve">[[Fayl:Footprints.png|nobaý|Cifrlı izdiń belgisi]]
'''Cifrlı iz''' yamasa '''cifrlı kóleńke''' ''(inglisshe-Digital footprint)'' Internette yamasa [[cifrlı]] qurılmalarda kórinetuǵın baqlanatuǵın [[cifrlı]] iskerliklerdiń, háreketlerdiń úleslerdiń hám kommunikaciyalardıń unikal jıynaǵın bildiredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.dictionary.com/browse/digital-footprint|title=Dictionary.com: digital footprint|access-date=13 April 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.webopedia.com/TERM/D/digital_footprint.html|title=What is Digital Footprint? Webopedia. Definition|date=29 April 2008|access-date=13 April 2017|website=www.webopedia.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techterms.com/definition/digital_footprint|title=Digital Footprint Definition|language=en|access-date=13 April 2017|website=techterms.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://whatis.techtarget.com/definition/digital-footprint|title=What is digital footprint? — Definition from WhatIs.com|access-date=13 April 2017|website=WhatIs.com}}&lt;/ref&gt; Cifrlı izlerdi passiv yamasa belsendi dep atawǵa boladı. Birinshisi [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshınıń]] veb-brauzer háreketinen hám cookie faylları retinde saqlanǵan informaciyadan ibarat.&lt;ref name=&quot;:22&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.pewinternet.org/2007/12/16/digital-footprints/|title=Digital Footprints|last=Madden, Fox, Smith &amp; Vitak|first=Mary, Susannah, Aaron, Jessica|date=2007|website=Pew Research Center}}&lt;/ref&gt; Sońǵısın kóbinese veb-saytlarda yamasa sociallıq tarmaqlarda informaciya almasıw ushın paydalanıwshı bilip turıp shıǵaradı. Bul termin ádette adamǵa baylanıslı bolǵanı menen, cifrlı iz bizneske, shólkemge yamasa korporaciyaǵa baylanıslı bolıwı múmkin.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.wired.co.uk/news/archive/2013-07/01/digital-shadows-alastair-paterson|title=Monitoring digital footprints to prevent reputation damage and cyber attacks|archive-url=https://web.archive.org/web/20130812132756/http://www.wired.co.uk/news/archive/2013-07/01/digital-shadows-alastair-paterson|archive-date=12 August 2013|last=COLLINS|first=KATIE|access-date=8 August 2013|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

Cifrlı izdi paydalanıwdıń unamlı hám unamsız aqıbeti bar. Bir jaǵınan, bul kóplegen qupıyalılıq máseleleriniń teması.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://staysafeonline.org/blog/owning-your-privacy-by-managing-your-digital-footprint/|title=Owning Your Privacy by Managing Your Digital Footprint|access-date=2020-11-08|website=Stay Safe Online}}&lt;/ref&gt; Mısalı, jeke adamnıń ruqsatısız biytanıs adamlar tek izlew sistemaların paydalanıw arqalı sol adam tuwralı informaciyanı biriktire aladı. Korporaciyalar sholıw jurnalına tiykarlanǵan jeke reklamalardı da shıǵara aladı. Ekinshi jaǵınan, basqalar sociallıq media tásir etiwshileri retinde ózleriniń cifrlı izinen payda tabıw arqalı payda kóre aladı. Sonıń menen qatar, jumıs beriwshiler talabannıń cifrlı izin onlayn tekseriw hám onıń arzanlatılǵan qunı menen qoljetimliligine baylanıslı sáykesligin bahalaw ushın paydalanadı. Eki teń talabannıń arasında unamlı cifrlı izi bar talaban artıqmashılıqqa iye bolıwı múmkin. Texnologiyalardı qollanıw keńirek tarqalǵan sayın, hátte balalar kolledjge kiriw sıyaqlı itimal unamlı hám unamsız aqıbeti bar úlken cifrlı izlerdi qáliplestiredi. Cifrlı izdiń bolmawı qıyın bolǵanlıqtan, unamlını (oń) jaratıw adamnıń eń jaqsı mápi.

== Cifrlı izdiń túrleri ==
Passiv cifrlı izler — bul jeke adam tarmaqta eriksiz qaldıratuǵın maǵlıwmatlar izi. Jaǵdayǵa baylanıslı olardı hártúrli usıllar menen saqlawǵa boladı. Izlew tarmaqtaǵı maǵlıwmatlar bazasında tarmaqlıq ortalıqta «xit» retinde saqlanıwı múmkin. Ayaq izi [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshınıń]] IP adresin, qashan jaratılǵanın, qayerden kelgenin hám keyinirek tallanatuǵın (analizlenetuǵın) izlerdi baqlay aladı. Oflayn ortalıqta administratorlar qurılmanıń háreketlerin kim orınlaǵanın kórmey-aq erise aladı hám kóre aladı. Passiv cifrlı izlerdiń mısalları geolokaciyalardı paydalanatuǵın qosımshalar, cookie faylların qurılmańızǵa júklep alatuǵın veb-saytlar yamasa brauzer jurnalı bolıp tabıladı. Passiv cifrlı izler sózsiz bolǵanı menen, olardı eski akkauntlardı óshiriw, qupıyalılıq parametrlerin (hámmege ashıq yamasa jeke akkauntlar) paydalanıw hám geyde artta qalǵan informaciyanı kóriw ushın tarmaqta izlew arqalı azaytıwǵa boladı.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Rossi|first1=Julien|last2=Bigot|first2=Jean-Édouard|date=2019-01-03|title=Traces numériques et recherche scientifique au prisme du droit des données personnelles|url=https://www.cairn.info/revue-les-enjeux-de-l-information-et-de-la-communication-2018-2-page-161.htm?ref=doi|journal=Les Enjeux de l'Information et de la Communication|volume=N° 19/2|issue=2|pages=161–177|doi=10.3917/enic.025.0161|issn=1778-4239|doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

Belsendi (aktiv) cifrlı izlew bilip turıp islengen, óytkeni olar informaciyanı óz qálewi menen járiyalaydı yamasa bólisedi. Olardı jaǵdayǵa baylanıslı hártúrli usıllar menen saqlawǵa boladı. [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|Paydalanıwshı]] saytqa kirip, jazba yamasa ózgeris kirgizgen cifrlı izdi saqlawǵa boladı; dizimnen ótken at tarmaqlıq ortalıqtaǵı qayta islewge qosılǵan. Belsendi cifrlı izlerdiń mısalları sociallıq tarmaqlardaǵı jazbalardı, video yamasa súwretti júklep salıwdı yamasa hártúrli veb-saytlarǵa ózgertiwlerdi qamtıydı. 

== Qupıyalılıq máseleleri ==
Cifrlı izler cifrlı jeke gúwalıq yamasa pasport emes, biraq jıynalǵan mazmun menen metamaǵlıwmatlar internet qupıyalılıǵına, isenimine, qáwipsizligine, cifrlı abırayına hám usınısına tásir etedi. Cifrlı dúnya keńeyip, ómirdiń kóbirek aspektleri menen biriktirilgen sayın, maǵlıwmatlarǵa baylanıslı menshik penen huqıqlar áhmiyetli boladı. Cifrlı izler qupıyalılıq penen ashıqlıq básekilesliginde dawlı.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/politics/4339771/Threat-to-privacy-under-data-law-campaigners-warn.html|title=Threat to privacy under data law, campaigners warn|date=26 January 2009|access-date=22 March 2014}}&lt;/ref&gt; Scott McNealy, Sun Microsystems bas direktorı, 1999 jılı Internettegi qupıyalılıqqa silteme berip, «Get Over It» dedi.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://archive.wired.com/politics/law/news/1999/01/17538|title=Sun on Privacy: 'Get Over It'|date=26 January 1999|access-date=22 March 2014}}&lt;/ref&gt; Citata keyinirek jeke maǵlıwmatlardı hám jeke kompaniyalar onıń menen ne qılatuǵının talqılawda jiyi qollanılatuǵın sóz dizbegine aylandı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.hueya.io/digital-footprint-part-2/|bet=Digital Footprint: Part 2 {{!}} Hueya: Securing Your Digital World|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201010221956/https://www.hueya.io/digital-footprint-part-2/|arxivsáne=2020-10-10|sáne=2016-01-10|til=en-US|jumıs=Hueya — Online Privacy Software|qaralǵan sáne=2020-10-10}}&lt;/ref&gt; Cifrlı izler qupıyalılıq máselesi bolıp tabıladı, sebebi olar [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshılar]] bólisetuǵın baqlanatuǵın háreketlerdiń, úleslerdiń hám ideyalardıń jıynaǵı. Onı baqlawǵa boladı hám internet paydalanıwshılarına adam háreketleri tuwralı biliwge imkaniyat beredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.netsafe.org.nz/digital-footprint/|bet=What is a digital footprint?|avtor=2015nets_adminusr|sáne=2019-07-22|til=en-NZ|jumıs=Netsafe — Providing free online safety advice in New Zealand|qaralǵan sáne=2020-10-10}}&lt;/ref&gt;

Mápli tárepler birneshe sebepler boyınsha Internettegi izlerdi paydalanadı; onıń ishinde ''kibertekseriw'',&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://blogs.wayne.edu/informationpolicy/2012/12/07/cybervetting-the-hiring-process-in-the-digital-age-2/|bet=Cybervetting: The Hiring Process in the Digital Age|arxivurl=https://web.archive.org/web/20131202223140/http://blogs.wayne.edu/informationpolicy/2012/12/07/cybervetting-the-hiring-process-in-the-digital-age-2/|arxivsáne=2013-12-02|avtor=Dalgord|at=Chelsea|sáne=2012-12-07|qaralǵan sáne=2013-08-23}}&lt;/ref&gt; onda intervyuler onlayn háreketleri tiykarında talabanlardı izertley aladı. Internet izlerin huqıq qorǵaw organları itimal sebeplerdiń bolmawına baylanıslı basqasha ashıq emes informaciyanı beriw ushın da paydalanadı. Sonday-aq, cifrlı izlerdi marketologlar paydalanıwshınıń qanday ónimlerdi qızıqtıratuǵının tabıw yamasa uqsas máplerge tiykarlanǵan belgili bir ónimge degen qızıǵıwshılıqtı oyatıw ushın paydalanadı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.ama.org/publications/MarketingInsights/Pages/digital-footprints-abound.aspx|bet=Digital Footprints Abound|arxivurl=https://web.archive.org/web/20161005083057/https://www.ama.org/publications/MarketingInsights/Pages/digital-footprints-abound.aspx|arxivsáne=5 October 2016|avtor=Wyner|at=Gordon|jumıs=American Marketing Association|qaralǵan sáne=3 October 2016}}&lt;/ref&gt;

Sociallıq tarmaq sistemaları maǵlıwmatlar ómir aǵımına aylandırıp, jeke adamlardıń háreketlerin jaza aladı. Bunday social medianı paydalanıw hám rouming xızmetleri cifrlı baqlaw maǵlıwmatlarına hám qızıǵıwshılıqlardı, sociallıq toparlardı, minez-qulıq penen orındı qamtıwǵa imkaniyat beredi. Bunday maǵlıwmatlar qurılmalardaǵı sensorlardan jıynaladı hám paydalanıwshınıń xabarısız jıynaladı hám analizlenedi (tallanadı).&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.ictea.com/cs/knowledgebase.php?action=displayarticle&amp;id=2235&amp;language=english|bet=What a digital footprint? — Knowledgebase — ICTEA|jumıs=www.ictea.com|qaralǵan sáne=2020-10-10}}&lt;/ref&gt; Kóplegen paydalanıwshılar ózleri tuwralı jeke informaciyanı sociallıq media platformaları arqalı bólisiwdi tańlaǵanda, olar barǵan jerlerdi, waqıt kestelerin hám olardıń baylanısların qosıp alǵanda, olar qupıyalılıq parametriniń tańlawları hám olar menen baylanıslı qáwipsizlik aqıbeti tuwralı bilmeydi. Facebook sıyaqlı kóplegen sociallıq media saytları paydalanıwshınıń jeke basın biriktiriw ushın paydalanıwǵa bolatuǵın informaciyanıń keń kólemin jıynaydı. Sociallıq tarmaqtan jıynalǵan informaciya, mısalı paydalanıwshınıń doslarınıń sanı, paydalanıwshınıń introvert yamasa ekstravert tulǵası bar-joǵın boljay aladı. Sonıń menen qatar, SNS paydalanıwshılarınıń sorawnaması 87% jumıs yamasa bilim dárejesin, 84% tolıq tuwılǵan kúnin, 78% jaylasqan jerin hám 23% telefon nomerlerin qoyǵanın kórsetti.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Adamnıń cifrlı izi demografiyalıq belgiler, jınıslıq baǵdar, násil, dini hám siyasıy kózqaraslar, jeke tulǵa yamasa intellekt sıyaqlı jeke informaciyanı anıqlawı múmkin&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Kosinski|first1=M.|title=Private traits and attributes are predictable from digital records of human behavior|date=11 March 2013}}&lt;/ref&gt; jeke adamlardıń bilimisiz, ol sonıń menen qatar jeke adamlardıń psixologiyalıq tarawların sociallıq tarawǵa ashadı.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Latour|first1=Bruno|title=Beware, your imagination leaves digital traces|url=http://www.bruno-latour.fr/sites/default/files/P-129-THES-GB.pdf}}&lt;/ref&gt;  ''Lifelogging'' — bul jeke adamnıń ómiri menen minez-qulqına baylanıslı informaciyanı tańlawsız jıynawdıń mısalı.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=O’Hara|first1=Kieron|title=Lifelogging: Privacy and empowerment with memories for life|date=20 February 2009}}&lt;/ref&gt; Cifrlı izdi baqlaw qıyınshılıqqa alıp keliw ushın islenetuǵın háreketler bar.

== Derekler ==
&lt;references responsive=&quot;1&quot;&gt;&lt;/references&gt;
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Programmalıq injiniring]]</text>
      <sha1>hea13zb78lgpv73qdmvrj3dwgccu0zc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Billie Eilish</title>
    <ns>0</ns>
    <id>16627</id>
    <revision>
      <id>120338</id>
      <parentid>115743</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:22:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120338</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1186" sha1="n0kgdbn6tg7677m8yz546kyxfoc1tby" xml:space="preserve">{{Wikilestiriw}}
'''Billie Eilish Pirate Baird O'Connell''' — amerikalı qosıqshı.

== Ómiri ==
Billie Eilish 2001- jılı 18-dekabrde tuwılǵan. Ol birinshi ret 2015-jılda «Ocean Eyes» qosıǵın shıǵaradı hámde bul qosıq oǵan áwmet keltiredi. Qosıq prodyuseri óziniń ájaǵasi Finneas O'Connell bolıp, qosıqtıń tekstinde ózi jazıp beredi. Keyin onıń «Don't Smile at Me» qosıǵı dúnya boylap tanılıp ketedi.

== Dóretiwshiligi ==
Eilishtıń «When We All Fall Asleep», «Where Do We Go?» (2019) atlı studiyalıq albomi AQShta Billboard 200 den joqarı orınlardı iyeledi, hám Ullıbritaniyada birinshi orındaǵı qosıq boldı hámde 2019-jılda eń kóp satılǵan albomlardıń biri retinde jazıp qoyıldı. 2020-jılda ol «James Bond» filmleri gruppasındaǵı «No Time to Die» filmi ushın  qosıq aytadı  hám de bul qosıq Ullıbritaniyadaǵı birinshi dárejeli qosıqqa aylandı. 

== Qosıqları ==
Keyinirek, Eilish tárepinen atqarılǵan «Everything I Wanted», «My Future», «Therefore I Am» hám «Your Power» qosıqları [[Amerika Qurama Shtatları|AQSh]] hám [[Ullı Britaniya]]da top 10 ǵa kiredi.

{{Dereksiz}}</text>
      <sha1>n0kgdbn6tg7677m8yz546kyxfoc1tby</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Abdulla Qádiriy</title>
    <ns>0</ns>
    <id>16638</id>
    <revision>
      <id>120875</id>
      <parentid>113643</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:56:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (3),  –  →  —  (3) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120875</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23588" sha1="pzrgu2pz7c7z82ab375cf91q0x286f6" xml:space="preserve">
'''[[Abdulla Qádiriy]]''' jańa ózbek ádebiyatınıń úlken kórinekli wákili, [[Oʻzbek romanchiligi|ózbek romanshılıǵınıń tiykarshısı]]; 20-jıllardaǵı áhmiyetli social-mádeniy processlerdiń belsendi qatnasıwshısı. Baǵban shańaraǵında tuwılǵan. Ákesi Qádirbaba (1820—1924) xan, bekler qolında  sarbazlıq qılǵan, rus basqını waqtında ([[1865]]) [[Toshkent mudofaasi|Tashkent qorǵawında qatnasqan.]]&lt;nowiki/&gt;Ákesi basınan ótken hádiyseler Abdulla Qádiriydiń birqansha shıǵarmaları, tiykarınan táriyxıy romanlardıń júzege shıǵıwında áhmiyetli ról oynaǵan. Abdulla Qádiriy musılman mektebinde ([[1904]]–[[1906]]), rus-tuzem mektebinde (1908–12), Abulqasım shayx medresesinde (1916–17) bilim aldı; [[Moskva|Maskvadaǵı]] ádebiyat kursında (1925–26) oqıdı. Jaslıǵınan baslap áyyemgi Shıǵıs mádeniyatı hám ádebiyatı ruwxında tárbiyalanǵan; [[Arab tili|arab]], [[Parsı tili|parsı]] hám [[Rus tili|rus tillerin]] úyrengen. Jáhan ádebiyatın  ıqlas penen oqıǵan.

Abdulla Qádiriydiń úlken miyrası elege shekem kitapxanalar qálbinen orın almaqta.

== Iskerligi ==
Shańaraǵı jarlı bolǵanlıǵı sebepli balalıǵınan túrde miynet qıla basladı, túrli kásiplerdı iyeledi, jergilikli  sawdagerlerge kátiplik hám  sawda boyınsha isenimli wákil boladı (1907–[[1915|15]]). 1917-jıl [[Oktabr toʻntarishi|Oktyabr mámleket awdarıspaǵınan soń]]  Eski qala azıq-awqat komitetiniń xatkeri (1918), [[Oziq ishlari|«Oziq ishlari»]] gazetasınıń redaktorı (1919), Kásiplik shólkeminiń xatkeri (1920), «Mushtum» jurnalınıń shólkemlestiriwshilerinen hám dúzetiwshi jámááti aǵzası (1923–26).

== Dóretiwshiligi ==
Abdulla Qádiriy dóretiwshilik dáwiriniń baslanıwı 1910-jıllardıń ortalarına tuwrı keledi.[[:uz:Sadoi_Turkiston|«Sadoi Turkiston»]] gazetasınıń 1914-jıl [[1-aprel]] sanında Abdulla Qádiriy qolı menen «Jańa  meshit hám mektep» atlı bas betli xabar basıladı. Bul bolajaq avtordıń baspa sózdegi dáslepki shıǵıwı edi. Aradan kóp ótpey, onıń «Tóy», «Ahvolimiz», «Millatimga», «Fikir aylagil» sıyaqlı qosıqları, [[Baxtsiz kuyov|«Baxtsiz kuyov»]] draması,[[Juvonboz|«Juvonboz»]] hikayası baspadan shıǵarıldı (1914—1915). Abdulla Qádiriy dóretiwshiliginiń dáslepki úlgileri bolǵan  bul shıǵarmalar milletshilik, bilimlendiriw ruwxında jazılǵan bolıp, jadidshilik pikirleri menen suwǵarılǵan. Avtor  onda xalıqtıń kúshsiz halatın kúyip sózleydi, milletti oyatıwǵa shaqıradı, pikirlewge shaqıradı. Abdulla Qádiriydiń [[Uloqda|«Uloqda»]] hikayası (1916) dáslepki ásirler menen  teńlestirip bolmaytuǵın dárejede joqarı bolıp, &lt;nowiki&gt;XX&lt;/nowiki&gt;  ásir  tańındaǵı ózbek realistlik ádebiyatınıń shoqqısı, hikayanıń eń jaqsı úlgisi esaplanadı.

== Gúrrińleri ==
Abdulla Qádiriydiń 1917-jıl Oktyabr kóterilisinen  keyingi iskerligi tiykarınan baspasóz benen baylanıslı bolǵan. Onıń 1919—1925-jıllar  aralıǵında jazǵan maqalalar sanı 300 ge jaqın. Abdulla Qádiriydiń publisistik shıǵıwları áwele sol dáwirdiń tariyxıy hújjeti, zamannıń  jılnamasi. 20-jıllar ortalarında jazılǵan [[Kalvak Mahzumning xotira daftaridan|«Kalvak Mahzumning xotira daftaridan»]], [[Toshpoʻlat tajang nima deydir?|«Toshpoʻlat tajang nima deydir?»]] satiralıq gúrrińler  túrkiminde jazıwshi kúlkisi «xarakter kúlkisi» dárejesine kóterildi. Avtor bunda ómirindegi, adamlar tábiyatındaǵı arnawlı bir unamsız hádiyselerdi sap ideologiyalıq kóz  qarastan qarap, hárdayım birjaqlama qaralaw, pash etiw jolınan barmay, xarakter hám hádiselerden juwmaq shıǵarıp, quramalılıǵı, qarama-qarsılıqları menen kórsetiwge batıl qádem taslaydı.

== «Ótken kúnler» romanı ==
Abdulla Qádiriy kebiro  hákimiyatınıń dáslepki jıllarında qızǵın jurnalistlik iskerligi menen bir qatar ózbek ádebiyatındaǵı birinshi roman – «Oʻtkan kunlar»dı jaratadı (1919—1920). Romannan bir qatar 1922-jıl «Inqilob» jurnalında járiyalandı. 1924—1926-jılları hár bir bólimi bólek kitap halında basıldı . «Oʻtkan kunlar» jaratılǵan dáwir ózbek xalqı ushın millettiń erki, azatlıǵı, mustaqıllıǵı, jáhándegi ornı máselesi ómir hám ólim áhmiyetine iyelik etiw edi. Abdulla Qádiriy aymaǵımız watanpárwár  oqımıslıları qatarında turıp ana jurttıń, millettiń táǵdiri ústinde jigerli túrde qayǵırdı, ózinshe úmit jolın izledi. Áweli ol bolsheviklerdiń jalǵan wádelerine isendi, biraq áwel bul wádeler qaǵazda qalıp ketip atırǵanlıǵın, jawız koloniya  sıyasatı mánis-itibari menen ózgermey qalıp atırǵanlıǵı, eki júzlilik tús alıp atırǵanlıǵın, el arasında buzǵınshılıq, pitne, klassiy-ideologiyalıq kek háwij alıp, biradar kúshlik urısı baslanıp ketkenligin, biyshara xalıq bul qanlı sıyasattıń qurbanı bolıp atırǵanın óz kózi menen kóredi. Tiykarınan, Qoqan tolıq huqıqlılıqtıń tar-mar etiliwi kóplegen húr pikirli oqımıslı adamlar qatarı  Abdulla Qádiriydiń qálbin lárzege saldı. Ádep «Oʻtkan kunlar» romanı arqalı xalıqtıń milliy pikirlewin oyatpaqshı boldı, «táriyxımızdıń eń kir, qara kúnleri» – jurttı koloniya bálesine giriptar etken keyingi «xan zamanları» – &lt;nowiki&gt;XIX&lt;/nowiki&gt; ásır ortasındaǵı qorqınıshlı  tariyxıy waqıyalar haqqında sóz ashıp, bul ayanıshlı haqıyqattan xalıqqa sabaq bermekshi boldı.

== «Ótken kúnler» romanınıń  mánis mazmun sheńberi ==
«Ótkan kunlar» romanınıń mánis mazmun sheńberi  júda keń. Onda hár qıylı insanıy taqdirler, sociallıq-sıyasıy, ruwxıy-etikalıq, shańaraqqa tiyisli  mashqalalar qálemge alınǵan. Biraq olar arasında jurttıń,millettiń taǵdiri, mustaqıllıǵı máselesi ayrıqsha  ajıralıp turadı. Soǵan kóre el-jurtınıń mustaqıllıǵı, birligi máselesi romannıń tiykarın shólkemlestiredi. Shıǵarmanıń bas qaharmanları Atabek hám Yusufbek hajılar usı jurt ǵárezsizligi, parawanlıǵı, tınısh-tatıwlıǵı jolında ómirin, janın tikken pidayı insanlar edi. «Oʻtkan kunlar» romanında úlken ham tınıq ayna, onda ózbek milletiniń belgili táriyxıy sharayatı, jaǵdaydaǵı turmısı, úrp-ádetleri, ruwxıy-mánawiy dúnyası, boy-básti, kelbeti keń kólemde anıq-ayan gewdelengen. «Oʻtkan kunlar», bir qarawda, dásturiy ıshqı dástanların elesletedi. Onda Atabek penen Gúmistiń muhabbat ápsanaları, qayǵısı júda úlken qábilet penen súwretlengen. Shıǵarmada ıshqı ápsanaları kitapxandı tınıshsızlıqqa saladı, Atabek penen Gúmistiń gozzal baxtın wayran etken belgiler insandı tereń oyǵa toltıradı. Avtor ashıqlardıń muhabbat ápsanaları tiykarında belgili táriyxıy dáwirdi — Túrkistannıń rus basqını dáwirindegi awhalı, qara kúnlerdi kóz aldımızda sáwlelendiredi. Qádiriy muhabbat ápsanaları kórinisinde úlkeniń tutqınlıqqa túsiwdiń bas sebebi nadanlıq, qalaqlıq hám óz ara ishki kelispewshilikler degen pikirdi oǵada  ustalıq penen aytadı. Eger romanda avtor shaxs xarakteri hám taǵdirin ortalıq, shárayat, sociallıq mashqala menen bekkem baylanısta súwret hám analiz etse-de, insan shaxsınıń ortalıq hám shárayatına baylanıslı bolmaǵan tuwma, sırlı-tilsimli ájayıp dialektlerge de itibardı tartadı. Bul tárepten bir shańaraq, birdey sharayatta tuwılıp er jetken dáreje-xarakter, súwret hám kelbet kórinisinen eki álem – ajapa-sińli Zaynab hám Xoshriybibi obrazlarınıń tolqını  oǵada ibratlı bolıp tabıladı. Biri boysınıwshı, tıńlawshı, gileń ózgeler pikiri menen jumıs kóredi; ekinshisi bolsa ózine isenimli, ǵarezsiz, óz baxtı hám taǵdiri ushın aktiv gúres júrgizedi. Jazıwshı bul eki shaxs xarakterine mas tuwma belgilerdi túsindirme beriw menen sheklenbeydi, bunday belgilerdiń sol gey birewler, qalaberse, ózgeler taǵdirine kórsetetuǵın tásiri, jaman aqibetlerin de bildiredi. Ózin basqalar ıqtıyarına tapsırıp qoyǵan Zaynab sol hálsizligi sebepli óz baxtınan  keship  ǵana qalmay, jáne hálsizligi sebepli ózgeler gıjaq beriwshisi arqasında erksiz jınayatqa qol uradı – Gúmiske uwlı zat beredi. Ǵarezsizlik, batırlılıq – jaqsı páziylet, biraq oǵan menmenlik aralassa bálege aylanıwı múmkin. Xushriybibi óz baxtı ushın gúresedi; jeke mápleri jolında hesh nárseden qaytpaydı; birewlerdiń kóz jasları esabına, ózgelerdiń baxtıqaralıǵı ornına óz baxtın tikleydi. Romandaǵı Ózbek ayım obrazı da asa tábiyiy  hám gozzal kelbetlerden biri bolıp esaplanadı. Tolıq pispegen dán tábiyat bul hayal  balası Atabek, qalaberse kelinleri — Gúmis, Zaynab taǵdirleriniń shiyelenisip ketiwi, aqırǵı baxıtsızlıqqa júz tutınıwda bas baslawshı ekeni ayan. Biraq hár qansha gúnahkar bolmasın, oǵada iymenshek avtor onı keskin qaralawǵa tili barmaydı. Ne bolǵanda da, Ózbek ayım, báribir ana… Usı waqıtta rastgóy, realist jazıwshı ananıń  shala, ańqaw háreketlerinen, tabiyattaǵı ayrım kemshiliklerinen kóz jumıp kete almaydı. Buǵan baylanıslı avtorǵa qalqana yumor mas keledi. Bul obraz suwreti bastan-ayaq ájep hám astarlı sóylew-astarlı sózlerge de ardaq mehirge tolı yumor menen toltırılǵan.Qullas, «Oʻtkan kunlar» romanı toqıma  turmıslıq kásip etiwi hám tariyxıy waqıyalarǵa muwapıqlıǵı tárepinen de sáwlelengen pútinligi hám tilindegi gozzallıǵı tárepinen de ózbek ádebiyatı ǵaziynesindegi eń jaqsı ǵaziyneler qatarınan orın alǵan bolıp tabıladı . «Oʻtkan kunlar» ózbek ádebiyatında dáslepki roman bolıwınıń ózi menen aq ilgeri basılǵan úlken qádem edi. Ol jaǵdayda realizmniń tiykarǵı principleri joqarı kórkem dárejede  ámelge asırıldı. Roman, ulıwma, ózbek ádebiyatında jetik realizmge tiykar salıwshılıq rólin oynadı.

== «Mehrobdan chayon» romanı ==
Abdulla Qádiriy ekinshi iri shıǵarması «Mehrobdan chayon» 1928-jıl fevralda jazıp tamamlaydı. Roman 1929-jıl [[Samarqand|Samarqandta]] basılıp shıqtı. Eger bul roman teması da &lt;nowiki&gt;XIX&lt;/nowiki&gt; ádebiyat hádiyseleri – «xan zamanları» dáwirindegi óz basımshalıqlardı kórsetiwge qaratılǵan bolsa da, ol jaǵdayda  roman jazılǵan dáwir sezimi kúshli. Shıǵarmanı «Mehrobdan chayon» dep ataw, oqımıslı ulamalardı qaharman etip tańlawdan ullı  muqaddes dárgay — sıyınıw ornınan shıqqan, sol dárgayǵa ılayıqsız eki júzli, jalatay, tómen gey birewlerge, kórealmawshılıq, biyǵarez adamlarǵa belgi bolıp tabıladı. Romanda Anvar menen Ranonıń muhabbat ápsanaları, kewil sezimleri shayır sıyaqlı jırlanǵan. Maktepshi Solih mahdumnıń yumorlıq obrazı ádebiyattanıw iliminde jazıwshınıń saldamlı jetiskenligi, jańa ashılıwları retinde tán alınǵan.

== «Mehrobdan chayon» romanınıń mazmunı ==
Abdulla Qádiriydiń tariyxıy romanları 20 -jıllardaǵı jańa ózbek ádebiyatı aldında turǵan quramalı ideologik-kórkem mashqalalardıń júdá kóbin sheship berip, kórkem ádebiyatqa baylanıslı rawajlanıwdıń tezleniwine xızmet etedi. Keyin ózbek ádebiyatınıń ataqlı wákilleri qatarına kóterilgen Aybek, Ǵafur Ǵulom, Abdulla Qahhar Abdulla Qádiriy dóretiwshiliginiń úlken tásiri astında jetik jazıwshı bolıp jetisti. Jazıwshınıń «Mehrobdan chayon»daǵı realistlik uqıbı Sawaplı maxdum obrazında júdá jaqtı kórinetuǵın bolǵan. Romanda avtor jeńil házil, házil-dálkek, kúlki-yumor, ósek, astarlı sóylew-astarlı sóz, satira arqalı maxdum tábiyatına tán «maqtap bolmaytuǵın» ayrıqshalıqlardı tolıq kórsetedi.   Bunday ayrıqshalıqlardıń ishki hám sırtqı social túbirlerin de ashadı. Usı waqıtta mahdumnıń «hamme kemshiliklerin juwıp ketetuǵın» pazıyletin de aytıp ótedi: «ne bolǵanda da maxdum óz dáwiriniń eń aldınǵı alımlarınan, Qoqan ayırımlarınıń sawatlı adam bolıwlarına baslawshı ustazlardan».  Romandaǵı Nur shashıwshı menen Rano obrazları, bir qarawda, romantik qaharmanlarday tásirler beredi. Bárkámallıq — aqıl -ziyreklik, dosqa, muhabbatqa sadıqlıq, erk, ádalat jolındaǵı ǵayratlılıq bapta olar ańız, dástan qaharmanların yadqa saladı. Ishqıy oy-pikirler bapta bul eki jas júdá erkin, aralarındaǵı gáp-sóz bir shekem kitabiy, shayırana… Máselege dıqqat penen qaralsa, Nur shashıwshı hám Ranodaǵı ayrıqsha, kitabiy kóringen páziyletler, olardıń «ózgeshe» minez-qulqları logikalıq jaqtan hám psixik tárepten tiykarlanǵan. Olar mektep kórgen, jaqsı tárbiya, tereń bilim alǵan, Shıǵıstıń joqarı mádeniyatı, gumanistlik ideyaların ózleri ushın shın ıqtıqat, bas maqset etip alǵan adamlar bolıp tabıladı. Avtor dóretpe personajları táǵdiri menen baylanıslı halda zárúrli tariyxıy hádiyseler, shaxslar, hádiyseler haqqında da maǵlıwmat beredi. Sawaplı maxdumnıń keshirmesi, ata-babaları táǵdiri sıltawında keltirilgen Ámir Umarxannıń tutqın hayalı tuwrısındaǵı gúrriń, aqsha jumısları ushın jábir kórgen Sayıdxan, molla Sıddıq hám Mominjanlardıń ashshı táǵdiri, Ilayarxon tariyxı tuwrısındaǵı maǵlıwmatlar, Oǵacha ayım hádiyseleri, xan háremi, hayalları, orda daǵı qullar haqqındaǵı anıq maǵlıwmatlar shıǵarmada salmaqlı orın tutadı.  Olar menen tanısqanda hújjetli-tariyxıy, publitsistik dóretpe oqıtıp atırǵanday bolasız. Jazıwshı geyde qaharmanları tábiyatın, atap aytqanda háremdegi qızlar baxıtsızlıǵın házil-dálkek, oyın-kúlki arqalı ashıp beredi. Biraq bul kúlkili bolıp kóringen hádiyseler ornında saldamlı insanıy drama hám shápátsiz haqıyqat jatadı. Qullası, «Mehrobdon Chayon» turmıs haqıyqatın «bórttirmey hám kemeyttirmey»óz jaǵdayında barlıq qırları, tawlanıwları menen gewdelendirgen, xarakterler álemin, ruwxıylıǵın ayrıqsha sesler uyǵınlıqlar, boyawlar járdeminde jańalıq ashıp bergen uqsawı joq kórkem ótmishten qalǵan estelik bolıp tabıladı.

== Abdulla Qádiriy tarixiy romanlarınıń 20-jıllardaǵı jańa ózbek ádebiyatına tásiri ==
Abdulla Qádiriydiń tariyxıy romanları 20 -jıllardaǵı jańa ózbek ádebiyatı aldında turǵan quramalı ideologik-kórkem mashqalalardıń júdá kóbin sheship berip, kórkem ádebiyatqa baylanıslı rawajlanıwdıń tezleniwine xızmet etedi. Keyin ózbek ádebiyatınıń ataqlı wákilleri qatarına kóterilgen  Aybek, Ǵafur Ǵulam, Abdulla Qahhar Abdulla Qádiriy dóretiwshiliginiń úlken tásiri astında jetik jazıwshı bolıp jetisedi. Abdulla  Qádiriy dóretiwshiliginiń milliy ádebiyatlarǵa tásirin tájik, turkmen, qazaq hám qırǵız ádebiyatınıń Sadriddin Ayniy, M. Avezov, X. Deryayev,   Shıńǵıs Aytmatov sıyaqlı iri wákilleri de qayta -qayta atap kórsetilgen. Nemis ádebiyatshı qánigeleri N.Tún, I. Baddauf, amerikalıq izertlewshilerdiń E. Olvort, Xristofor Murfi, tiykarı Iranlıq amerika alımı Eden Nabi Abdulla Qádiriy dóretiwshiligi boyınsha saldamlı jumıslar etken. Abdulla Qádiriy dóretiwshiligi tereń mazmunlı ózine tartatuǵın hám ayqın formada ańlatpa ete alıw, turmıstan iri hám salmaqlı waqıyalardı suwret ushın tańlay alıw, turmıstaǵı dramatik jaǵdaylarǵa itibar, formanıń ıqshamlıǵı hám úlken prozada artıqshalıqlardan erkin ańlatpanıń ústinligi, sózdiń mániske sáykesligi hám jaqtılıǵı, hámmeden de áhmiyetlisi — kisiler xarakterindegi zárúrli ayrıqshalıqlardı kóre alıw hám suwret ete biliw jas  áwlad ushın mudamı ibrat úlgisi bolıp kelip atır. Aybek aytqanı sıyaqlı, «Ótkan kún» romanında jazıwshı til ústinde úlken uqıp kórsetedi. Romannıń tili rasında bay, boyawlı, ápiwayı, ańlatpa kúshi zor, jámiyetke ańǵarıwshılıq bir til bolıp tabıladı. Ózbek kórkem ádebiyatqa baylanıslı tiliniń qáliplesiwinde bul miynettiń roli, shubhasız, úlken. Abdulla Qádiriy  jas kórkem ádebiyatqa baylanıslı áwladtı mudamı jáhán realistlik ádebiyatınan úyreniwge shaqırar, ózi de jáhán klassikların oqıw etiw hám olardıń dóretpelerin ózbekshege awdarmalaw processinde realizm ustalarınan oqıp -úyrenip baratuǵın edi. Avtor óz kásibi haqqında toqtalıp sonday degen edi: «Jazıwshılıqta bir nızam bar: hámmeden ilgeri mánis, odan keyin sol mánisti ańlatpa qılıw ushın sóz qurıw, sózine emes, artistona, yaǵnıy sonday sóz, aytajaq bolǵan pikirińizdiń ańlatpası ushın ǵana arnawlı jaratılǵan bolıp, jasalma bolmaytın. Mine sol shártn atqarıp, bul tárepten támiyin etilgen soń, basqa máselelerge ótiwge haq alǵan bolasań…».

== «Obid ketmon» qıssası ==
Abdulla Qádiriy 30-jıllardaǵı quramalı sharayatta da dóretiwshiligin dawam ettirdi. 1934-jıl awıl turmısınan «Obid ketmon» qıssasın jazdı. Shıǵarmadaǵı Obid obrazı ózbek ádebiyatındaǵı kem ushraytuǵın hádiyse. Onı ózbek xalqınıń miynet, dıyxanshılıq mádeniyatı baptaǵı jetikligi tımsalı, dew múmkin. Jazıwshı bul obraz súwretinde sol dáwirde ádet kórinisine kirgen tar «sinfiylik» sheńberinde talay shetke shıǵıp, ulıwma insanıylıq qádiriyatlardı ardaqlaw jolınan baradı; qalıs turıp awıl xojalıǵın jámáátlestiriw háreketiniń bir qansha táreplerin shın kórsetdi; ishki mashqala-qarama-qarsılıqlardı ashıp berdi, kolxoz basqarıw principi aqır-áqıbette adamlardaǵı ǵayrattı, jeke iyelik, mápdarlıq sezimin sóndirgenligin ayttı. Qádiriydiń usı qıssasın ózbek ádebiyatındaǵı birinshi «islep shıǵarıw» qıssası, Obidti bolsa birinshi isbilermen adam obrazı dew múmkin. Abdulla Qádiriy bul orında ekonomika, xojalıq máseleleriniń bilgiri, izertlewshisi retinde de kórinedi; dóretpe bas qaharmanınıń xarakteri, psixik álemi tiykarlanıp miynette, xojalıq jumıslarında ashıladı.

== Awdarma shıǵarmaları ==
Abdulla Qádiriy tapqır filolog, zeberdes awdarmashı retinde de úlken jumıslar etti. Ol tatar fizikalıq alımı Abdulla Shunosıydıń «Fizika» (1928), Gogoldıń «Úyleniw» (1935), Anton Chexovtıń «Olchazor» (1936 ) dóretpelerin ózbekshege awdarma etedi. Qazanda basılǵan «Tolıq orıssha -ózbekshe sózlik»ti (1934) dúziwde qatnasqan.

== Avtordıń basqa tillerge awdarma qılǵan shıǵarmaları ==
Abdulla Qádiriy dóretpeleri, ásirese romanları, jáhán kóleminde tez tarqaldı. «Ótkan kún» Azerbayjan tilinde 1928-jılda, «Mehrobdan chayon» tájik tilinde 1935-jılda, «Obid ketmon» orıs tilinde 1935-jılda baspa etildi. Sonnan berli bul dóretpeler orıs, qazaq, uyǵır, tatar, arab, italyan, ingliz, nemis hám basqa tillerde qayta-qayta baspa etilip kiyatır.

== Olimi ==
Abdulla Qádiriydiń 44 jıllıq ómiri, 20 jıllıq social hám dóretiwshilik iskerlik dáwiri keskin gúresler, gúzetiwler ishinde ótti. Haqıyqatshıl avtor kebiro dáwiri haqqındaǵı shıǵarmalarında, publisistikasında kebiro waqıyalarına tán qarama-qarsılıqlardı, siyasattaǵı qáte hám kemshiliklerdi qalıs turıp kórsetiwge tıyanaqlı etdi. Biraq onıń bul urınısları izbe-iz uziliske ushray basladı. 1926 -jıl «Mushtum»de basılǵan «Jıyındı gápler» qosıgındaǵı sın  kózqarastan oy-pikirleri ushın «hákisli háreket etkenlik»de ayplanıp tutqınǵa  alınadı, túrli ayıplar menen sudlanadı. Sudta ol mártlershe turıp óz abıroyın qorǵaydı. «Obid ketmon» qıssası da kebiro ideologiyashılarına maqul kelmeydi, keskin sın pikirge ushraydı ; «ideologik buzılıwlar hám qáteler» ge tolıq, «siyasıy tutrıqsız» dóretpe retinde bahalanadı. Jazıwshınıń tariyxıy romanlarınıń bolsa tiykarǵı teması — millet táǵdiri, birligi, el-jurt qayǵısı, ǵárezsizligi, shaxs erki, social ádalat ushın gúres ideyaları menen keltirilgenligi  sebepli de húkimran ideologiyaǵa qarsı dóretpeler bolıp shıqtı. Millet ruwhın jaqtı sáwlelendirgen, xalıqtıń, ózge millet kıtapxanlarınıń ardaqlı dóretpelerine aynalǵan bul romanlar kebiro dáwiri siyasatı ushın zıyanlı kitaplar retinde jiyi-jiyi qaralandı. 30 -jıllar ortalarına kelip, bul qáweterli kampaniya pátine shıqtı. Ǵofir Ǵulom, Abdulla Qahhor, Uyqas sıyaqlı shákirtleriniń &quot; donos&quot; lari artınan Abdulla Qádiriy 1937-jıl 31-dekabr kúni tutıldı. 9 aylıq tutqınǵa alıp  soraw-tergew, qıynaq, xorlıqtan keyin Sholpan, Fitrat sıyaqlı másláhatlesleri menen birge ólimge húkim etiledi. Qádiriy qamaqqa alınǵannan keyin, dóretpeleri «qáwipli» sanalıp otta jaǵıldı, kitapxanalardan joǵatıldi, olardı oqıw qadaǵalandı.
[[Fayl:A.Qodiriy_uy_muzeyi.jpg|nobaý|Abdulla Qodiriy uy-muzeyi.]]

== Estelik ==
Abdulla Qádiriy  Alisher Nawayı atındaǵı Ózbekstan Respublikası Mámleket sıylıǵı (1991), «Ǵárezsizlik» ordeni menen sıylıqlanadı (1994). Abdulla Qádiriy atındaǵı Ózbekstan Respublikası Mámleket sıylıǵı  shólkemlestirilgen. Tashkent Mámleket Mádeniyat institutına, Tashkenttegi mádeniyat hám dem alıw baǵına, respublikanıń túrli qalaları kóshelerine, respublikamızdaǵı kóplegen mádeniyat mákemelerine onıń atı berilgen. «Ótkan kún» hám «Mehrobdan chayon» romanları tiykarında kinofilmler (1969, 1996, 1973) hám kóp seriyalı telefilmler jaratılǵan. Shańaraqlarda perzent tuwılsa, Abdulla Qadiriy romanları qaharmanları atların qoyıw ádet bolǵan. Eń áhmiyetlisi, Abdulla Qádiriy, onıń turmısı, dóretiwshiligi haqqındaǵı bar haqıyqattı aytıw, jazıw, dóretpelerin túp jaǵdayında «dúzetiwsiz» baspadan shıǵarıw ushın jol ashılǵan.

== 2023-jılǵı aqlanıwı ==
Abdulla Qádiriydiń aqlıǵı Xandamir  tárepinen berilgen apellyatciya shaǵımı kórip shıǵılıp, 1926-jıl 16-iyun kúni «Yigʻindi gaplar» atlı maqalası ushın qoyılǵan ayıplaw Ózbekstan Respublikası Joqarı sudınıń Jınayat jumısları boyınsha sudlaw komissiyası sheshimi menen alıp taslandı hám ol aqlandi.

== Baspadan shiqqan shigarmalari ==

* Abdulla Qádiriy. Tolıq dóretpeler kompleksi, 1-bet. Qosıqlar. Gúrriń hám ocherkler. Hajviyalar. T.: Fan, 1995.
* Abdulla Qadiriy. Oʻtgan kunlar. Mehrobdan chayon (romanlar). T., 1992

== Ilmiy ádebiyatlar ==

* Oybek, Asarlar [19 jildli], 16-jild (Abdulla Qodiriyning ijodiy yoʻli), T., 1979; Qodiriy H., Otam haqida, T., 1983; Abdulla Qodiriy zamondoshlari xotirasida, T., 1988; Boqiy N., Qatlnoma, T., 1992; Qoʻshjonov M., Oʻzbekning oʻzligi, T., 1994; Normatov U., Qodiriy bogʻi, T., 1995; Normatov U., «Oʻtgan kunlar» hayrati, T., 1996. Umarali Normatov, Bahodir Karimov.
* Qoʻshjonov M. Abdulla Qodiriyning tasvirlash sanʼati. T.: Fan, 1966.
* Qoʻshjonov M. Oʻzbekning oʻzligi. T., 1994.
* Mirzaev I. Abdulla Qodiriyning ijodiy evolyutsiyasi. T.: Fan, 1977.
* Qodiriy H. Otam haqida. T., 1983.
* Normatov U. Qodiriy bogʻi. T., 1995.
* Karimov B. 20 asr oʻzbek adabiyotshunosligida talqin muammosi (Qodiriyshunoslik misolida). FFD dissertatsiyasi, T., 2002

== Derekler ==
{{Derekler}}

{{DEFAULTSORT:Qodiriy, Abdulla}}
[[Kategoriya:10-aprelde qaytıs bolǵanlar]]
[[Kategoriya:4-oktyabrde tuwılǵanlar]]
[[Kategoriya:Adamlar]]
[[Kategoriya:Ózbek ádebiyatı jazıwshısı]]</text>
      <sha1>pzrgu2pz7c7z82ab375cf91q0x286f6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fariza Ońǵarsınova</title>
    <ns>0</ns>
    <id>16677</id>
    <revision>
      <id>120739</id>
      <parentid>111722</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:01:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (6),  –  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120739</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7120" sha1="omatcr01wuzidkr0rk1keza3lovecun" xml:space="preserve">{{Jazıwshı infoqutısı|atı=Fariza Ońǵarsınova|tuwılǵan sánesi=25.12.1939|tuwılǵan jeri=Atıraw oblastı, Novobogat rayonı|Puqaralıǵı=Qazaqstan Respublikası|qaytıs bolǵan sánesi=23.01.2014|qaytıs bolǵan jeri=Astana|dóretiwshilik túri=Poeziya|súwret=|súwret eni=180px}}'''Fariza Ońǵarsınqızı Ońǵarsınova''' (25-dekabr 1939 jıl — 23-yanvar 2014 jıl) — qazaq shayırı, xalıq jazıwshısı, jurnalist.

1939-jılı 25-dekabrde Guryev (házirgi Atıraw) oblastı, Novobogat rayonına qaraslı Manash awılında tuwılǵan.

== Ómirbayanı ==
Bayulı taypası Aday ruwınıń Tázike atasınan shıqqan.
Farizanıń ákesi Ońǵarsın Imanǵali (1891-1940) oqıǵan, elge húrmetli azamat bolǵan. Házirgi Atıraw oblastında dáslepki balıq xojalıǵın shólkemlestirgen kisi. Al anası Xalima Imanǵalieva (1893-1976) arabsha xat tanıp, qazaq awızeki ádebiyatın jaqsı bilgen. Shayır qız úydiń genjesi, tuwısqanlarınıń birazı jaslay qaytıs bolǵan. Ákesi júregi awırıp erte kóz jumdı, al anası 70-jılları dúnyadan ótken. Balalıǵınan shayırlıq qásiyetin kórsetip, ózine tásir etken jaǵdaylarǵa baylanıslı qosıq shıǵaratuǵın bolǵan. Shayırdıń Anvar, Almas atlı ulları hám Anar, Ayda atlı kelinleri bar. Anelya, Alan, Anita, Axmetjan, Aslan, Alsu atlı aqlıqları bar, Sonday-aq, shayır erte qaytıs bolǵan jalǵız ájaǵasınıń ul-qızların tárbiyalap ósirgen.

== Xızmet jolı ==
* 1961-jılı Guryev mámleketlik pedagogikalıq institutınıń til-ádebiyatı fakultetin pitkerip, Balıqshı rayonı Erkinqala, «Oktyabrdiń 40 jıllıǵı» qazaq orta mekteplerinde muǵallim bolıp jumıs islegen.
* 1966–1968-jılları Guryev oblastlıq «Kommunistik eńbek» gezetiniń partiya turmısı bóliminde ádebiy xızmetker wazıypasın atqarǵan.
* 1968–1970-jılları respublikalıq «Jas Leninshi» (házirgi «Jas alash») gezetiniń Aqtóbe, Guryev, Oral oblastları boyınsha menshikli jurnalisti bolıp islegen.
* 1970–1977-jılları respublikalıq «Qazaqstan pioneri» (házirgi «Ulan») jurnalınıń bas redaktorı, 1978-2000 jılları «Pioner» (házirgi «Aq jelken») jurnalınıń bas redaktorı bolıp isledi.
* 1996–2004-jılları Qazaqstan Respublikası májilisiniń I hám II shaqırılımlarınıń deputatı boldı.
* 2014-jıl 23-yanvar kúni Astana qalasında uzaq kesellikten dúnyadan ótti&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://tengrinews.kz/picture_art/umerla-poetessa-fariza-ongarsyinova-249344/|title=Умерла поэтесса Фариза Онгарсынова|date=Jan 24, 2014|website=Главные новости Казахстана — Tengrinews.kz|accessdate=Apr 8, 2020}}&lt;/ref&gt;.
[[Fayl:Ф._Онгарсынкызы._Место_захоронения.jpg|nobaý|oñğa]]

== Ádebiy dóretiwshiligi ==
Dáslepki qosıqları respublikalıq baspasóz betlerinde 1958-jılı jarıq kórdi. Birinshi qosıqlar toplamı «Sanduǵash» 1966-jılı jarıq kórgen. «Almas qılısh», «Tartadı bozbalanı magnitim», «Sayraǵan Jetisudıń búlbilimen», «Tıńlań, tiri adamlar», «Ǵarǵıs», «Hásiret penen erlik jırı» poemaları, «Úyim meniń — Watanım», «Mańǵıstaw monologları», «Revolyuciya hám men» qosıq toplamlarınıń avtorı.

Kóplegen shıǵarmaları shet tillerine awdarılǵan. Chili shayırı Pablo Nerudanıń «Júrektiń tórt mezgili» kitabın, orıs shayırı A.A.Bloktıń «Nápis», «Kulikov dalası», «On eki jıl ótkennen soń», «Karmen», «Qarlı perdeler» qosıq toplamların, sonday-aq, R.F.Kazakovanıń, E.A.Evtushenkonıń, arab shayırı Ábdiraxman ál-Xamisidiń jeke shıǵarmaların qazaq tilinde awdarǵan.

1984-jılı «Úyim — meniń Watanım», «Mańǵıstaw monologları», «Revolyuciya hám men» qosıq toplamları ushın Qazaq KSR Mámleketlik sıylıǵınıń laureatı ataǵına iye boldı.

== Shıǵarmaları ==

* Сандуғаш. Өлеңдер. [[Almati|Алматы]]., «Жазушы», 1966;
* Маңғыстау маржандары. Өлеңдер. А., «Жазушы», 1969;
* Мазасыз шақ. Өлеңдер. А., «Жазушы», [[1972]];
* Асау толқын. Өлеңдер. А., «Жазушы», 1973;
* Көгершіндерім. Өлеңдер. А., «Жазушы», 1974;
* Биіктік. Очерктер. А., «Жазушы», 1975;
* Біздің Кәмшат. Повесть. А., «Жазушы», [[1976]];
* Сенің махаббатың. Өлеңдер. А., «Жалын», 1977;
* Шілде. Таңдамалы. А., «Жазушы», 1978;
* Нежность. Стихи. А., «Жалын», 1978;
* Тревоги. Стихи. М., «&lt;nowiki/&gt;[[Молодая гвардия баспасы|Молодая гвардия»]], 1979;
* Озарение. Стихи. М., «&lt;nowiki/&gt;[[Советский писатель баспасы|Советский писатель»]], 1980;
* Полдневный жар. Стихи. А., «Жазушы», 1980;
* Сұхбат. Өлеңдер. А., «Жазушы», 1983;
* Жүрек күнделігі. Таңдамалы. А., «Жалын», [[1984]];
* Дауа. Өлеңдер. «Жалын», [[1985-jıl|1985]];
* Алмазный клинок. Стихи. М., «&lt;nowiki/&gt;[[Художественная литература баспасы|Художественная литература»]], [[1984]];
* Ожидание солнца. Стихи. М., «&lt;nowiki/&gt;[[Молодая гвардия баспасы|Молодая гвардия»]], [[1985-jıl|1985]];
* Таңдамалы шығармалары. Екі томдық. А., «Жазушы», [[1987-jıl|1987]];
* 10 томдық таңдамалы шығармалар жинағы. 2004.

== Sıylıqları ==

* «Húrmet belgisi» ([[1976]])
* «Parasat ordeni» ([[1996]]&lt;ref&gt;{{Web deregi |url=http://kazakhstan.news-city.info/docs/sistemsk/dok_oedyli.htm |title=О награждении группы работников государственными наградами республики |access-date=2019-11-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170201142605/http://kazakhstan.news-city.info/docs/sistemsk/dok_oedyli.htm |archive-date=2017-02-01 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;)
* QazKSR Mámleketlik sıylıǵınıń laureatı (1979).
* «Халыққа білім беру ісінің үздігі» ([[1985-jıl|1985]]).
* Qazaqstan xalıq jazıwshısı ([[1991]]).
* Qazaqstan xalıq shayırı.
* Qazaqstan Mámleketlik sıylıǵınıń laureatı.

== Shańaraǵı ==

* Ákesi — Imanǵaliev Ońǵarsın (1891–1940).
* Anası — Imanǵalieva Xalima (1893–1976).
* Balaları — Ońǵarsınov Anvar (1966 jılı tuwılǵan), Ońǵarsınov Almas (1976 jılı tuwılǵan).
* Aqlıqları — Anita (1987 jılı tuwılǵan), Alan (1996 jılı tuwılǵan), Anelya (1999 jılı tuwılǵan), Axmetjan (1998 jılı tuwılǵan), Aslan (2002 jılı tuwılǵan), Alsu (2009 jılı tuwılǵan).

== Derekler ==
{{Derekler}}

[[Kategoriya:23-yanvarda qaytıs bolǵanlar]]
[[Kategoriya:25-dekabrde tuwılǵanlar]]</text>
      <sha1>omatcr01wuzidkr0rk1keza3lovecun</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Boris Kamenev</title>
    <ns>0</ns>
    <id>16731</id>
    <revision>
      <id>120363</id>
      <parentid>109695</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:27:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120363</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1269" sha1="ijg4jc60zr6bybmhqn5kvizipot9a5c" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı|tuwılǵan sánesi=7.7.1912|qaytıs bolǵan sánesi=2.10.1952|atı=Boris Dmitrievich Kamenev}}
'''Boris Dmitrievich Kamenev''' (1912-jıl 7-iyul, [[Orenburg]] — 1957-jıl 2-oktyabr, [[Nókis]]) — teatr súwretshisi. Ózbekstanda (1957) hám Qaraqalpaqstanda (1944) xızmet kórsetken mádeniyat xızmetkeri. 20-jıllardan Tórtkúl qalasında jasaǵan. 1933-jıldan Qaraqalpaq mámleketlik teatrında súwretshi, 1943-jıldan bas súwretshi. Kamenev qaraqalpaq teatrınıń qáliplesiwine úles qosqan. Ol teatr spektaklı ruhına uyqas ortalıqtı jaqtı hám anıq, xojalıq turmıstı real sáwlelendirgen dekoraciyalar jaratılıwına umtılǵan. &quot;Súymegenge súykelme&quot; (1945, jańa variantı — 1956 ), &quot;Ámiwdárya jaǵasında&quot; (1949 ), &quot;Amerika dawısı&quot; (1950), &quot;Berdaq&quot; (1951), &quot; Urlanǵan baxıt&quot; (1954), &quot;Ashıq Ǵarib&quot; (1955) hám b. spektakllerdi bezedi; portretler (akademiyalıq Sh. Musaev, 1950; baqsı J. Shamuratov, 1953; shayır Berdaq, 1957) jaratqan. Berdaq atındaǵı Qaraqalpaqstan Mámleket sıylıǵınıń laureatı (1967&lt;ref&gt;[[OʻzME]]. Birinshi tom. Tashkent, 2000-jıl&lt;/ref&gt;).

== Derekler ==
{{Derekler}}

[[Kategoriya:Berdaq atındaǵı Qaraqalpaqstan Respublikası mámleketlik sıylıǵınıń laureatları]]</text>
      <sha1>ijg4jc60zr6bybmhqn5kvizipot9a5c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bootstrap (front-end freymvork)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>16793</id>
    <revision>
      <id>120362</id>
      <parentid>111726</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:27:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (5),  –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120362</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13386" sha1="7htlg6khobolajlmosusqf5ep5qdk12" xml:space="preserve">Bootstrap (burınǵı atı Twitter Bootstrap) — juwap beretuǵın adaptiv front-end veb-qosımshalardı islep shıǵıwǵa baǵdarlanǵan biypul hám ashıq kodlı CSS sisteması. Ol tipografiya, formalar, túymeler, navigaciya hám basqa interfeys komponentleri ushın HTML, CSS hám (minnetli emes) [[JavaScript]]&lt;nowiki/&gt;qa tiykarlanǵan dizayn shablonların óz ishine qamtıydı.

2023 jıl maydaǵı jaǵdayı boyınsha Bootstrap — 164 000 juldızı bar GitHub saytındaǵı eń juldızlı 17-proekt (eń kóp juldızlı 4-kitapxana) bolıp tabıladı.&lt;ref name=&quot;most-starred&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://github.com/search?q=stars:%3E100000&amp;type=repositories|bet=Search · stars:&gt;100000|til=en|jumıs=GitHub|qaralǵan sáne=2022-12-04}}&lt;/ref&gt; W3Techs maǵlıwmatları boyınsha, Bootstraptı barlıq veb-saytlardıń 19,2% paydalanadı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://w3techs.com/technologies/details/cs-bootstrap|bet=Usage statistics and market share of Bootstrap for websites|til=en|jumıs=w3techs.com|qaralǵan sáne=January 24, 2023}}&lt;/ref&gt;

== Ózgeshelikleri ==
Bootstrap — informaciyalıq veb-betlerdi jaratıwdı ańsatlastırıwǵa baǵdarlanǵan (veb qosımshalarǵa qaraǵanda) HTML, CSS hám JS kitapxanası bolıp tabıladı. Onı veb-proektke qosıwdıń tiykarǵı maqseti — Bootstraptıń reń, ólshem, hárip hám jaylasıw tańlawların usı proektte qollanıw. Solay etip, baslı faktor — juwapker [[Programmist (Baǵdarlamashı)|baǵdarlamashı]]&lt;nowiki/&gt;lar bul tańlawdı ózlerine sáykeslendiredi.Proektke qosılǵannan keyin Bootstrap barlıq HTML elementleri ushın tiykarǵı stil anıqlamaların usınadı. Nátiyje — veb-brauzerlerde tekst kórinisi, kesteler menen forma elementleri ushın birgelki kórinis payda boladı. Sonday-aq, [[Programmist (Baǵdarlamashı)|baǵdarlamashılar]] kontentleriniń (mazmunlarınıń) kórinisin jánede sáykeslendiriw ushın Bootstrapta anıqlanǵan CSS klaslarınıń artıqmashılıǵın paydalana aladı. Mısalı, Bootstrap ashıq hám qoyıw reńli kestelerdi, bet temaların, anaǵurlım kórkem tırnaqshalardı hám bóleklengen tekstti támiyinleydi.

Bootstrap sonıń menen bir qatarda jQuery sıyaqlı basqa kitapxanalardı talap etpeytuǵın JavaScript komponentaları menen birge keledi. Olar dialog aynalar, keńesler, progres paneller, ashılatuǵın navigaciya menyuleri hám karuseller sıyaqlı qosımsha paydalanıwshı interfeysiniń elementlerin támiyinleydi. Hárbir Bootstrap komponenti HTML strukturasınan, CSS járiyalanıwlarınan hám ayırım jaǵdaylarda [[JavaScript]] kodı menen birge keledi. Olar sonday-aq ayırım bar interfeys elementleriniń funkcionallıǵın keńeytedi, sonıń ishinde, mısalı kirgiziw maydanları ushın avtomat juwmaqlaw funkciyası.
[[Fayl:Twitter_Bootstrap_Under_Firefox_32.png|alt=Example of a webpage using Bootstrap framework|nobaý|Firefox-ta kórsetilgen Bootstrap freymvorktı paydalanatuǵın veb-bettiń mısalı]]
Bootstraptıń eń kórnekli komponentleri onıń maket komponentleri bolıp tabıladı, óytkeni olar pútkil veb-betke tásir etedi. Tiykarǵı maket komponentası «Container» dep ataladı, óytkeni bettegi barlıq basqa elementler oǵan jaylasqan. Baǵdarlamashılar «fixed-width container» menen «fluid-width container»diń birewin tańlay aladı. Keyingisi bárqulla enin veb-bet penen toltırsa, birinshisi betti kórsetetuǵın ekran ólshemine baylanıslı aldınnan anıqlanǵan bes bekitilgen eniniń birewin paydalanadı: 

* 576 pikselden az
* 576–768 piksel
* 768–992 piksel
* 992–1200 piksel
* 1200 pikselden úlken

Konteyner ornatılǵannan keyin, basqa Bootstrap layout komponentları qatarlar menen baǵanalardı anıqlaw arqalı CSS Flexbox jaylasıwın ámelge asıradı.

Bootstraptıń aldınnan dúzilgen versiyası CSS faylı hám hár qanday proektke ańsat qosılıwǵa bolatuǵın [[JavaScript]] faylı túrinde hámmege ashıq. Degen menen, Bootstraptıń shiyki forması baǵdarlamashılarǵa adaptaciya menen ólshemdi optimallastırıwdı ámelge asırıwǵa imkaniyat beredi. Bul qayta islenbegen forma modullik bolıp tabıladı, yaǵnıy baǵdarlamashı kerek emes komponentalardı óshire aladı, temanı paydalana aladı hám dúzilmegen Sass faylların ózgerte aladı.

== Tariyxı ==

=== Erte baslamalar ===
Dáslebinde Twitter Blueprint dep atalatuǵın Bootstraptı Mark Otto menen Djeykob Tornton Twitterde ishki qurallardaǵı úylesimlilikti xoshametlew ushın islep shıqqan. Bootstrapqa shekem interfeysti jaratıw ushın hártúrli kitapxanalar paydalanıldı, bul sáykessizliklerge hám joqarı texnikalıq xızmet kórsetiw júklemesine alıp keldi. Ottonıń aytıwınsha: 
 {{quote|Baǵdarlamashılardıń júdá kishi toparı menen jańa ishki quraldı proektlestiriw hám qurıw ushın jıynaldıq hám taǵı birnárse islew imkaniyatın kórdik. Bul process arqalı biz ózimizdi basqa ishki quralǵa qaraǵanda álleqayda zárúr nárse jaratqanımızdı kórdik. Bir neshe aydan keyin biz Bootstraptıń dáslepki versiyasın shıǵardıq, bul kompaniyadaǵı ulıwma dizayn shablonları menen aktivlerin hújjetlestiriw hám bólisiw usılı.&lt;ref name=&quot;bootstrap a list apart&quot;&gt;{{Web deregi | url = http://markdotto.com/2012/01/17/bootstrap-in-a-list-apart-342/ | title = Bootstrap in A List Apart No. 342 | last = Otto | first = Mark | date = January 17, 2012 | website = Mark Otto's blog | archive-url = https://web.archive.org/web/20161028153404/http://markdotto.com/2012/01/17/bootstrap-in-a-list-apart-342/ | archive-date = October 28, 2016 | url-status = live | access-date = February 23, 2017}}&lt;/ref&gt;|sign=|source=}}
Kishi topardıń bir neshe aylıq islep shıǵarıwınan keyin Twitterdegi kóplegen baǵdarlamashılar Twitter islep shıǵıw toparına arnalǵan xakaton stilindegi háptelik Hack Week sheńberinde proektke óz úleslerin qosıp basladı. Onıń atı Twitter Blueprint-ten Twitter Bootstrap bolıp ózgertildi hám 2011 jıl 19-avgustte ashıq kodlı proekt retinde shıǵarıldı.&lt;ref name=&quot;v1-release&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://blog.twitter.com/2011/bootstrap-twitter|bet=Bootstrap from Twitter|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170223125113/https://blog.twitter.com/2011/bootstrap-twitter|arxivsáne=February 23, 2017|avtor=Otto|at=Mark|sáne=August 19, 2011|jumıs=Developer Blog|baspaxana=Twitter|qaralǵan sáne=February 23, 2017}}&lt;/ref&gt; Onı Otto Tornton, tiykarǵı baǵdarlamashılardıń kishi toparı hám úles qosıwshılardıń úlken komandası dawam ettirdi.&lt;ref name=&quot;about&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://getbootstrap.com/about/|bet=About|sáne=August 19, 2011|jumıs=Bootstrap|qaralǵan sáne=February 23, 2017}}&lt;/ref&gt;

=== Bootstrap 2 ===
2012 jıl 31-yanvarda Bootstrap 2 shıǵarıldı, ol Glyphicons ushın ornatılǵan qollawdı, bir neshe jańa komponentlerdi, sonday-aq kóplegen bar komponentalarǵa ózgertiwler qostı. Bul versiya juwap beretuǵın (beyimlesiwshi adaptiv) veb-dizayndı qollaydı, yaǵnıy veb-betlerdiń jaylasıwı paydalanatuǵın qurılmanıń xarakteristikaların (desktop, planshet, uyalı telefon) esapqa alıp dinamikalıq túrde sazlanadı.&lt;ref name=&quot;v2-release&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://blog.twitter.com/2012/say-hello-to-bootstrap-2|bet=Say hello to Bootstrap 2.0|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170223125701/https://blog.twitter.com/2012/say-hello-to-bootstrap-2|arxivsáne=February 23, 2017|avtor=Otto|at=Mark|sáne=January 31, 2012|jumıs=Developer Blog|baspaxana=Twitter|qaralǵan sáne=February 23, 2017}}&lt;/ref&gt; Bootstrap 2.1.2 shıǵarılıwınan az waqıt aldın Otto menen Tornton Twitterden ketti, biraq Bootstrap ǵárezsiz proekt retinde jumıs islewdi dawam ettiriwge minnetlendi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://blog.getbootstrap.com/2012/09/29/onward/|bet=Onward|avtor=Otto|at=Mark|sáne=29 September 2012|til=en|jumıs=blog.getbootstrap.com}}&lt;/ref&gt;

=== Bootstrap 3 ===
2013 jıl 19-avgustte Bootstrap 3 shıǵarıldı. Ol tegis dizayndı hám mobil birinshi usıldı paydalanıw ushın komponentlerdi qayta islep shıqtı. Bootstrap 3 atlar keńisligi waqıyaları bar jańa plagin sistemasın usındı. Bootstrap 3 Internet Explorer 7 hám Firefox 3.6-larda qollawın toqtattı, biraq bul brauzerler ushın qosımsha polifill bar.&lt;ref name=&quot;v3-release&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://blog.getbootstrap.com/2013/08/19/bootstrap-3-released/|bet=Bootstrap 3 released|arxivurl=https://web.archive.org/web/20161021202024/http://blog.getbootstrap.com/2013/08/19/bootstrap-3-released/|arxivsáne=October 21, 2016|avtor=Otto|at=Mark|sáne=August 19, 2013|qaralǵan sáne=February 23, 2017}}&lt;/ref&gt; Bootstrap 3 sonıń menen bir qatarda Twitterdiń ornına GitHub-ta twbs shólkemi boyınsha shıǵarılǵan birinshi versiyası boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://blog.getbootstrap.com/2012/12/10/bootstrap-3-plans/|bet=Bootstrap 3 plans|sáne=December 10, 2012}}&lt;/ref&gt;

=== Bootstrap 4 ===
Otto 2014 jıl 29-oktyabrde Bootstrap 4-ti járiyaladı.&lt;ref name=&quot;v3.3.0-release&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://blog.getbootstrap.com/2014/10/29/bootstrap-3-3-0-released/|bet=Bootstrap 3.3.0 released|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160724153923/http://blog.getbootstrap.com/2014/10/29/bootstrap-3-3-0-released/|arxivsáne=July 24, 2016|avtor=Otto|at=Mark|sáne=October 29, 2014|qaralǵan sáne=February 23, 2017}}&lt;/ref&gt; Bootstrap 4 birinshi alfa versiyası 2015 jıl 19-avgustte shıǵarıldı.&lt;ref name=&quot;v4.0.0-alpha-release&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://blog.getbootstrap.com/2015/08/19/bootstrap-4-alpha/|bet=Bootstrap 4 alpha|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170123145832/http://blog.getbootstrap.com/2015/08/19/bootstrap-4-alpha/|arxivsáne=January 23, 2017|avtor=Otto|at=Mark|sáne=August 19, 2015|qaralǵan sáne=February 23, 2017}}&lt;/ref&gt; Birinshi beta versiyası 2017 jıl 10-avgustte shıǵarıldı.&lt;ref name=&quot;v4.0.0-beta-release&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://blog.getbootstrap.com/2017/08/10/bootstrap-4-beta/|bet=Bootstrap 4 Beta|avtor=Otto|at=Mark|sáne=August 10, 2017|qaralǵan sáne=August 16, 2017}}&lt;/ref&gt; Otto Bootstrap 4-te jumıs islewge waqıt bóliw ushın 2016 jıl 6-sentyabrde Bootstrap 3 sistemasındaǵı jumısın toqtattı. Bootstrap 4 2018 jıl 18-yanvarda juwmaqlandı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://blog.getbootstrap.com/2018/01/18/bootstrap-4/|bet=Bootstrap 4|sáne=January 18, 2018|til=en|jumıs=blog.getbootstrap.com|qaralǵan sáne=February 5, 2021}}&lt;/ref&gt;

Zárúr ózgerislerge tómendegiler kiredi:

* Kodtıń tiykarǵı qayta jazılıwı
* Less-ti Sass penen almastırıw
* Reboot qosıw, bir fayldaǵı elementke sáykes CSS ózgerisleriniń jıynaǵı, Normalizaciyaǵa tiykarlanǵan
* IE8, IE9 hám iOS 6 ushın qollawdı toqtatıw
* CSS Flexible Box-tı qollaw
* Navigaciyanı sazlaw opciyaların qosıw
* Adaptiv aralıq hám ólshemli utilitalardı qosıw
* CSS-tegi pikseller birliginen root ems-ke ótiw
* Jaqsıraq oqıw ushın global hárip ólshemin 14 pikselden 16 pikselge sheken úlkeytiw
* panel, thumbnail, pager, hám well komponentlerin taslaw
* Glyphicons belgisi shriftin túsiriw
* Xızmetlik klaslardıń úlken sanı
* Jaqsılanǵan forma stili, túymeler, ashılatuǵın menyuler, media obyektleri hám súwret klasları

Bootstrap 4 Google Chrome, Firefox, Internet Explorer, Opera hám Safari (Windowstan basqa) sońǵı versiyaların qollaydı. Ol qosımsha IE10 versiyasına hám sońǵı Firefox keńeytilgen versiyasında (ESR) isleydi.&lt;ref name=&quot;supported-browsers&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://getbootstrap.com/getting-started/#support-browsers|bet=Supported browsers|jumıs=Bootstrap|qaralǵan sáne=February 23, 2017}}&lt;/ref&gt;

=== Bootstrap 5 ===
Bootstrap 5  rásmiy túrde 2021 jıl 5-mayda shıǵarıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://github.com/twbs/bootstrap/releases/tag/v5.0.0|bet=Release Release v5.0.0 (#33647) · twbs/bootstrap|til=en|jumıs=GitHub|qaralǵan sáne=May 5, 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://blog.getbootstrap.com/2021/05/05/bootstrap-5/|bet=Bootstrap 5|sáne=May 5, 2021|jumıs=blog.getbootstrap.com}}&lt;/ref&gt;

'''Tómendegi tiykarǵı ózgerislerdi óz ishine aladı:'''&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://github.com/twbs/bootstrap/pull/28517|bet=Bootstrap 5 grid by MartijnCuppens · Pull Request #28517 · twbs/bootstrap|til=en|jumıs=GitHub|qaralǵan sáne=September 29, 2019}}&lt;/ref&gt;

* Jańa offcanvas menyu komponenti
* Vanil JavaScript paydasına jQuery-ge ǵárezlilikti alıp taslaw
* Qatarlardıń sırtında jaylastırılǵan adaptiv gridler menen baǵanalardı qollaw ushın tordı qayta jazıw
* Hújjetlerdi Jekyll-den Hugo-ǵa kóshiriw
* Internet Explorer ushın qollawdı toqtatıw&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://github.com/twbs/bootstrap/pull/30377|bet=v5: drop Internet Explorer support by XhmikosR · Pull Request #30377 · twbs/bootstrap|til=en|jumıs=GitHub|qaralǵan sáne=April 7, 2020}}&lt;/ref&gt;
* Testlew infrastrukturasın QUnit-ten Jasmine-ge almastırıw
* SVG ikonlarınıń retlenetuǵın toplamın qosıw&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://icons.getbootstrap.com/|bet=Bootstrap Icons|qaralǵan sáne=November 7, 2022}}&lt;/ref&gt;
* CSS paydalanıwshı qásiyetlerin qosıw
* Jaqsılanǵan API
* Jetilistirilgen grid sisteması
* Hújjetlerdi sáykeslendiriw jaqsılandı
* Jańalanǵan formalar
* RTL qollawı
* Qarańǵı rejimde qollaw

== Derekler ==
{{Derekler}}

== Sırtqı silteme ==

* Bootstrap on GitHub
[[Kategoriya:Programmalıq injiniring]]</text>
      <sha1>7htlg6khobolajlmosusqf5ep5qdk12</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fotojurnalistika</title>
    <ns>0</ns>
    <id>16825</id>
    <revision>
      <id>120772</id>
      <parentid>113964</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:08:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (3) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120772</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4345" sha1="n8a0meg1l35yfldvjwsnnld41447svd" xml:space="preserve">
'''Fotojurnalistika''' — [[Fotosúwretleme|fotosúwretler]] arqalı dálillerdi hám maqalanı birlestiriwshi jurnalistikanıń bir bólimi bolıp tabıladı.

Fotosúwretler birneshe quram hám bóleklerden ibarat. Súwretke túsiriwden aldın qaysı onnan qanday kõlemde súwretke túsiriw jobalastırıladı. Súwretke túsirilip atırgan obyektlerdiń jaylasıw tártibi fotojurnalist tárepinen úyrenilip shıǵıladı. Fotojurnalistikada, sonday-aq, &quot;Úshműyeshlik qağıydası&quot; bolıp, hár túrli ólshemdegi úsh tiykarğı element hárdayım itibardı tartadı. Sonıń ushın, fotojurnalistler taq sandağı obyektlerdi tańlawdı usınıs etedi.

Súwretke túsiriwde áhmiyetli bolgan ayırım terminler hám olardıń áhmiyetine toqtalıp ótemiz. 

== Táriyxı ==
Qaraqalpaqstan baspa sózi 1924-jıllardan baslap qáliplese baslaǵan bolsa, bul jıllarda dáslepki «Qızıl Qaraqalpaqstan», «Советская Каракалпакия» sıyaqlı gazetalar shıǵa basladı.

Dúnyada gazetadaǵı eń dáslepki fotosúwret 1880-jılı járiyalanǵan bolsa, Qaraqalpaqstanda fotosúwretler baspasóz betlerinde aradan 50 jıldan aslam waqıt ótkennen soń, yaǵnıy, 1930-jıllardan baslap járiyalana baslandı. Bul jıllarda jergilikli gazetalarda Pıshkin, Madgazin, Melnikov, Kayt, Svan, Seitov, Jurov, Vanshin, Rovnov, Abramovlardıń túsirgen fotosúwretleri «TASS pressklishesi» qatarları menen jiyi járiyalanıp turdı. 

«Qızıl Qaraqalpaqstan» gazetasında da TASS fotomaterialları berilgen. Gazetanıń 1943-1945-jıllardaǵı sanlarında TASS fotoxabarshıları V.Kovrigin, V.Sovolev, N.Kireev, A.Safarov, O.Kuzmin, D.Borisov, V.Lupeyko, F.Karıshev, A.Ditlov, P.Bernshteyn, G.Sedikovlardıń, ÓzTAG fotoxabarshıları V.Kosovskiy, V.Mazurlardıń fotosúwretleri ásirese jiyi járiyalanıp turǵan. Gazetada fotoxabar, fotoreportaj, fotoportret janrlarındaǵı fotosúwretlerdi ushıratıw múmkin. 1970-1980-jıllarda M.Elewsinov, K.Kim, A.Muratov, B.Allashev, J.Jaqsımuratov, J.Xojabaev usaǵan fotojurnalistler baspasózge kelip aralastı hám tabıslı miynet etti.

Ǵárezsizlik jıllarında jergilikli baspasózde reńli fotosúwretler berile basladı. Fotojurnalistikanıń túrli janrlarında fotosúwretler gazeta betlerin bayıttı. Gazetanıń kópshiligine fotoxabarshı shtatı shólkemlestirildi.

== Kompoziciya ==
Kompoziciya bul belgili bir rakurstan túsirilgen fotosúwrette obyektler hám fonnıń jaylasıwı, onda kórinistiń sáykesliligi kórinedi.
Kompoziciyadağı tiykarǵı nárse kórkemlew quralları hám usılların tańlaw birden-bir jobaǵa boysınıwı kerek, sonda ǵana fotosúwrettegi hár bir obyekt óz ornında boladı.

Altın salıstırıw hám úshten bir qaǵıydasına muwapıq, fotosúwret eki gorizontal hám vertikal sızıq ramkanı toǵız tórtmúyeshlikke ajıratadı. Oraylıq tórtmúyeshliktiń múyeshleri tamashagóy birinshi náwbette itibar qaratatuğın orınlar esaplanadı. Sonlıqtan, fotosúwrette tiykarǵı obyektler usı múyeshlerde jaylasıwı fotosúwrettin sapalı shıǵıwına tiykar boladı.

== Rakurs ==
Rakurs — bul fotojurnalist obyektti súwretke túsiretuǵın poziciyanı tańlawı. &lt;&lt;Rakurs», «plan» hám «kadr» túsinikleri óz ara bir-biri menen baylanıslı bolıp, kompoziciyalıq sheshimniń ajıralmas bólegi esaplanadı.


&lt;blockquote&gt; Ózbekstan milliy enciklopediyasında rakursqa tómendegishe túsinik berilgen: &quot;Rakurs — kórkem-ónerde túrli nárselerdi perspektivalı qısqartıp sáwlelendiriw&quot;. &quot;Rakurs&quot; francuz tilindegi «raccourcir» sózinen alınǵan bolıp, &quot;qısqartıw&quot; dep awdarmalanadı.&lt;/blockquote&gt;

Frontal yamasa frontal bolmagan rakurslar adamlar tárepinen júdá jaqsı qabıl etilmeydi, hátteki zerigerli esaplanadı. Bunday rakurstağı fotosúwretler ádette hújjetler ushın qollanıladı. Fotosúwrettiń tórtten úsh bóliminde jaylasqan fotoportretler fotojurnalistikada salıstırmalı túrde áwmetli dep esaplanadı.

== Ádebiyatlar ==
#Қосимова Н., Каримов А., Файзуллаева Х., Фотожурналистика. Тошкент: Turon-Iqbol, 2018.
#Sharopov Sh. Fotoxavaskorlar uchun qóllanma. Toshkent: 2001.
#Каюмов А.В. Фотожурналистика. Маърузалар матни. Тошкент 2000.</text>
      <sha1>n8a0meg1l35yfldvjwsnnld41447svd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dart (programmalastırıw tili)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>16889</id>
    <revision>
      <id>120543</id>
      <parentid>110780</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:52:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (10) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120543</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13862" sha1="649gdrwjy9u8y265l7ryu2xni256kut" xml:space="preserve">'''Dart''' — bul Lars Bak penen Kasper Lund tárepinen islep shıǵarılǵan hám [[Google]] tárepinen jaratılǵan [[programmalastırıw tili]].&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.educative.io/courses/learn-dart-first-step-to-flutter/g7kmn5r74ok|bet=A Bit About Dart — Learn Dart: First Step to Flutter|til=en|jumıs=Educative: Interactive Courses for Software Developers|qaralǵan sáne=2023-06-20}}&lt;/ref&gt; Ol veb hám mobil qosımshalardı, sonday-aq server hám desktop (jumıs stolı) qosımshaların islep shıǵarıw ushın paydalanıwǵa boladı.

Dart — C stilindegi [[Sintaksis (programmalastırıw tilleri)|sintaksisi]] bar [[Obyektke baǵdarlanǵan programmalastırıw|obyektke baǵdarlanǵan]], klasqa tiykarlanǵan, shıǵındı jıynaytuǵın til.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://dart.dev/guides/language/language-tour#important-concepts|bet=A Tour of the Dart Language|jumıs=dart.dev|qaralǵan sáne=2018-08-09}}&lt;/ref&gt; Ol mashinalı kodqa, [[JavaScript]] yamasa WebAssembly-di kompilyaciya ete aladı. Ol interfeyslerdi, miksinlerdi, abstrakt klaslardı, anıqlanǵan generiklerdi hám tipli juwmaqlardı qollaydı.&lt;ref name=&quot;The Dart type system&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://dart.dev/guides/language/sound-dart|bet=The Dart type system|jumıs=dart.dev}}&lt;/ref&gt;

== Tariyxı ==
Dart 2011 jılı 10-12 oktyabrde Daniyanıń Orxus qalasında ótkerilgen GOTO konferenciyasında tanıstırıldı.&lt;ref&gt;{{Citation |title=GOTO conference |date=2011-10-10 |url=http://gotocon.com/aarhus-2011/ |type=opening keynote |contribution=Dart, a new programming language for structured web programming |contribution-url=http://gotocon.com/aarhus-2011/presentation/Opening%20Keynote:%20Dart,%20a%20new%20programming%20language%20for%20structured%20web%20programming |place=Århus conference |format=presentation}}&lt;/ref&gt;  Lars Bak penen Kasper Lund proektke tiykar saldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://radar.oreilly.com/2012/03/what-is-dart.html|title=What is Dart|last=Ladd|first=Seth|publisher=O'Reilly|access-date=August 16, 2014|website=What is Dart?}}&lt;/ref&gt; Dart 1.0 2013 jıl 14-noyabrde shıǵarıldı.

Dart dáslebinde aralas boldı. Ayırımlar Dart baslamasın Chrome sistemasına Dart VM qosıwdı rejelestirgenlikten, vebti bólgeni ushın sınǵa aldı. Bul rejeler 2015 jılı Dart 1.9 shıǵarılımı menen biykarlandı. Focus Dart kodın JavaScript-ke kompilyaciyalawǵa ózgertildi..&lt;ref name=&quot;VM cancelled&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://news.dartlang.org/2015/03/dart-for-entire-web.html|bet=Dart News &amp; Updates|avtor=Seth Ladd|sáne=10 September 2019|jumıs=dartlang.org}}&lt;/ref&gt;

Dart 2.0 2018 jıl avgust ayında tiplik sistemanı qosıp, til ózgerisleri menen shıǵarıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://medium.com/dartlang/dart-2-stable-and-the-dart-web-platform-3775d5f8eac7|bet=Announcing Dart 2 Stable and the Dart Web Platform|avtor=Moore|at=Kevin|sáne=2018-08-07|jumıs=Dart|qaralǵan sáne=2018-08-08}}&lt;/ref&gt;

Dart 2.6 jańa Dart2native keńeytpesin usındı, Bul Linux, macOS hám Windows jumıs stolı platformalarına arnalǵan keńeytilgen jergilikli kompilyaciya.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://dart.dev/guides/language/evolution|bet=Dart language evolution|til=en|jumıs=dart.dev|qaralǵan sáne=2023-06-20}}&lt;/ref&gt; Burınǵı islep shıǵarıwshılar tek [[Android]] yamasa [[IOS|iOS]] qurılmaların paydalanıp jańa qurallar jarata alatuǵın edi. Bul keńeytpe menen islep shıǵarıwshılar programmanı jeke orınlanatuǵın fayllarǵa jaylastıra aladı. Bul jeke orınlanatuǵın fayllardı iske túsiriw ushın Dart SDK ornatıwdıń zárúrligi joq.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://dart.dev/overview.html|bet=Dart overview|til=en|jumıs=dart.dev|qaralǵan sáne=2023-05-12}}&lt;/ref&gt; Flutter qurallar jıynaǵı Dart-tı biriktiredi, sonlıqtan ol serverdi qollaw sıyaqlı kishi xızmetlerdi kompliyaciya ete aladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.infoworld.com/article/3454623/dart-26-brings-native-compilation-to-the-desktop.html|bet=Dart 2.5 brings native compilation to the desktop|sáne=20 November 2019|jumıs=Infoworld|qaralǵan sáne=2019-11-28}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://sdtimes.com/goog/dart-2-6-released-with-dart2native/|bet=Dart 2.6 released with dart2native|sáne=7 November 2019|jumıs=SDtimes|qaralǵan sáne=2019-11-28}}&lt;/ref&gt;

Dart 3.0 2023 jıl mayda shıǵarıldı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://dart.dev/guides/language/evolution|bet=Dart language evolution|til=en|jumıs=dart.dev|qaralǵan sáne=2024-01-09}}&lt;/ref&gt; dawıs nol qáwipsizlikti talap etetuǵın tip sistemasına ózgertiwler menen. Bul shıǵarılım jazbalar, úlgiler (patternler) sıyaqlı jańa imkaniyatlardı qamtıydı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://dart.dev/language/patterns.html|bet=Patterns|til=en|jumıs=dart.dev|qaralǵan sáne=2023-05-12}}&lt;/ref&gt; hám klass modifikatorların.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://dart.dev/language/class-modifiers|bet=Class modifiers}}&lt;/ref&gt; Dart 3 sonıń menen bir qatarda Web Assembly qollawın aldınnan kórip shıqtı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://medium.com/dartlang/announcing-dart-3-53f065a10635|bet=Announcing Dart 3|avtor=Thomsen|at=Michael|sáne=2023-05-10|til=en|jumıs=Dart|qaralǵan sáne=2023-05-12}}&lt;/ref&gt;

== Texnikalıq xarakteristikası ==
Dart til specifikaciyasınıń 5-basılımın 2021 jıl 9-aprelde shıǵardı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://dart.dev/guides/language/specifications/DartLangSpec-v2.10.pdf|bet=Dart Programming Language Specification, 5th edition}}&lt;/ref&gt; Bul Dart 2.10 arqalı barlıq sintaksisti qamtıydı. 6-basılımnıń proekti 2.13-ke shekemgi barlıq sintaksisti qamtıydı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://spec.dart.dev/DartLangSpecDraft.pdf|bet=Dart Programming Language Specification, 6th edition draft}}&lt;/ref&gt; Potenciallı imkaniyatlardıń specifikaciyası menen proektleri boyınsha qabıllanǵan usınıslardı GitHub saytındaǵı Dart tiliniń repozitoriyinen tabıwǵa boladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://github.com/dart-lang/language|bet=Dart language GitHub repository|jumıs=[[GitHub]]}}&lt;/ref&gt;

ECMA International TC52 texnikalıq komitetin dúzdi,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.ecma-international.org/memento/TC52.htm|bet=TC52 — Dart|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160802100651/http://www.ecma-international.org/memento/TC52.htm|arxivsáne=2016-08-02|qaralǵan sáne=2013-12-16}}&lt;/ref&gt; Darttı standartlastırıw ushın. ECMA, ECMA-408 retinde Dart tili specifikaciyasınıń birinshi basılımın tastıyıqladı&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.ecma-international.org/publications-and-standards/standards/ecma-408/|bet=ECMA-408|til=en-US|jumıs=Ecma International|qaralǵan sáne=2023-05-12}}&lt;/ref&gt; 2014 jıl iyulda onıń 107-Bas Assambleyasında.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://news.dartlang.org/2014/07/ecma-approves-1st-edition-of-dart.html|bet=Dart News &amp; Updates|avtor=Anders Thorhauge Sandholm|sáne=10 September 2019|jumıs=dartlang.org}}&lt;/ref&gt; Onnan keyingi basılımlar 2014 jıl dekabrde,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://news.dartlang.org/2014/12/enums-and-async-primitives-in-dart.html|bet=Dart News &amp; Updates|avtor=Anders Thorhauge Sandholm|sáne=10 September 2019|jumıs=dartlang.org}}&lt;/ref&gt; 2014 jıl iyunda hám 2015 jıl dekabrde tastıyıqlandı.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

== Qosımshalardı jaylastırıw ==
Dart programmalıq támiynatın islep shıǵarıw jıynaǵı (SDK) jeke Dart jumıs waqtı menen jetkiziledi. Bul Dart kodın buyrıq (komanda) qatarı interfeysı ortalıǵında iske túsiriwge imkaniyat beredi. SDK quramında Dart qosımshaların kompilyaciyalawǵa hám paketlewge arnalǵan quralları bar.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://pub.dev/publishers/tools.dart.dev/packages|bet=Packages of publisher tools.dart.dev|til=en-us|jumıs=Dart packages|qaralǵan sáne=2023-05-12}}&lt;/ref&gt; Dart paydalanıwshılarǵa paydalanıwshı veb-serverleri sıyaqlı tolıq jumıs isleytuǵın sistemalı qosımshalardı jazıwǵa imkaniyat beretuǵın tolıq standart kitapxana menen jetkiziledi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://dart.dev/guides/libraries/library-tour#dartio|bet=An Introduction to the dart:io Library|jumıs=dart.dev|qaralǵan sáne=2013-07-21}}&lt;/ref&gt;

== Redaktorlar ==
2011 jıl 18-noyabrde Google MacOS, Windows hám Linux tiykarındaǵı operacion sistemalarǵa arnalǵan Eclipse komponentlerine tiykarlanǵan ashıq kodlı Dart Editor baǵdarlamasın shıǵardı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://dartr.com/google-releases-dart-editor/|bet=Google Releases Dart Editor for Windows, Mac OS X, and Linux|arxivurl=https://web.archive.org/web/20131203024218/http://dartr.com/google-releases-dart-editor/|arxivsáne=2013-12-03|qaralǵan sáne=2011-11-29}}&lt;/ref&gt; Redaktor sintaksisti bóleklewdi, kodtı toltırıwdı, [[JavaScript]]-ti kompilyaciyalawdı, veb hám server Dart qosımshaların iske túsiriwdi hám ońlawdı (debug) qollaydı.

2012 jıl 13-avgustte Google Dart-tı islep shıǵarıwǵa arnalǵan Eclipse plagininiń shıǵarılıwın járiyaladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://news.dartlang.org/2012/08/dart-plugin-for-eclipse-is-ready-for.html|bet=Dart plugin for Eclipse is Ready for Preview|sáne=10 September 2019}}&lt;/ref&gt;

2015 jıl 18-aprelde Google JetBrains integraciyalasqan baǵdarlamalastırıw ortalıǵınıń (IDE) paydasına Dart redaktorın toqtattı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://news.dartlang.org/2015/04/the-present-and-future-of-editors-and.html|bet=The present and future of editors and IDEs for Dart|avtor=Ladd|at=Seth|sáne=2015-04-30|jumıs=Dart News &amp; Updates|qaralǵan sáne=2015-05-18}}&lt;/ref&gt; [[Android Studio]], IntelliJ IDEA, PyCharm, PhpStorm hám WebStorm Dart plaginin qollaydı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://plugins.intellij.net/plugin/?idea&amp;id=6351|bet=JetBrains Plugin Repository : Dart|jumıs=Plugins.intellij.net|qaralǵan sáne=2013-07-21}}&lt;/ref&gt; Bul plagin sintaksisti bóleklew, kodtı toltırıw, analizlew, refaktoring, ońlaw h.t.b. sıyaqlı kóplegen imkaniyatlardı qollaydı. Basqa redaktorlarǵa Dart plaginleri kiredi,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://dart.dev/tools|bet=Dart Tools|jumıs=dart.dev|qaralǵan sáne=2016-11-15}}&lt;/ref&gt; sonıń ishinde Sublime Text,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://packagecontrol.io/packages/Dart|bet=Dart — Packages — Package Control|jumıs=packagecontrol.io|qaralǵan sáne=2023-05-13}}&lt;/ref&gt; Atom,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://dart-atom.github.io/dart/|bet=dart — Dart plugin for Atom|jumıs=dart-atom.github.io|qaralǵan sáne=2023-05-13}}&lt;/ref&gt; Emacs,&lt;ref&gt;{{Citation |last=Trainor |first=Brady |title=bradyt/dart-mode |date=2023-04-15 |url=https://github.com/bradyt/dart-mode |access-date=2023-05-13}}&lt;/ref&gt; Vim&lt;ref&gt;{{Citation |title=Dart Support for Vim |date=2023-05-09 |url=https://github.com/dart-lang/dart-vim-plugin |access-date=2023-05-13 |publisher=Dart}}&lt;/ref&gt; hám [[Visual Studio Code]].&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://marketplace.visualstudio.com/items?itemName=Dart-Code.dart-code|bet=Dart — Visual Studio Marketplace|til=en-us|jumıs=marketplace.visualstudio.com|qaralǵan sáne=2023-05-13}}&lt;/ref&gt;

== Flutter ==
Google jergilikli qosımshalardı islep shıǵıwǵa arnalǵan Flutter-di usındı. Dart, C, [[C++]] hám Skia járdemi menen jaratılǵan Flutter — bul ashıq kodlı, kóp platformalı qosımshanıń UI feymvorkı. Flutter 2.0 versiyasına shekem islep shıǵarıwshılar tek [[Android]], [[IOS|iOS]] hám veb-saytlardı maqsetli túrde qollana aladı. Flutter 2.0 beta imkaniyatı retinde macOS, Linux hám Windows ushın qollawdı shıǵardı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://medium.com/flutter/whats-new-in-flutter-2-0-fe8e95ecc65|bet=What's New in Flutter 2.0|avtor=Sells|at=Chris|sáne=2021-03-03|til=en|jumıs=Flutter|qaralǵan sáne=2023-05-12}}&lt;/ref&gt; Flutter 2.10 Windows ushın óndirislik qollaw menen shıǵarıldı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://medium.com/flutter/announcing-flutter-for-windows-6979d0d01fed|bet=Announcing Flutter for Windows|avtor=Sneath|at=Tim|sáne=February 3, 2022|jumıs=}}&lt;/ref&gt; hám Flutter 3 barlıq jumıs stolı (desktop) platformaları ushın óndirislik qollawdı shıǵardı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://medium.com/flutter/whats-new-in-flutter-3-8c74a5bc32d0|bet=What's new in Flutter 3|avtor=Chisholm|at=Kevin|sáne=2022-05-12|til=en|jumıs=Flutter|qaralǵan sáne=2023-05-12}}&lt;/ref&gt; Ol tiykarǵı vidjetler menen qurallardı támiyinleydi. Bul freymvork islep shıǵarıwshılarǵa mobil, jumıs stolı hám veb-programmalardı jaratıw hám jaylastırıw imkaniyatın beredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://flutter.dev/docs/resources/faq|bet=FAQ|til=en|jumıs=flutter.dev|qaralǵan sáne=2021-08-29}}&lt;/ref&gt; Flutter Firebase penen jumıs isleydi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://flutter.dev/docs/development/data-and-backend/firebase|bet=Firebase|til=en|jumıs=flutter.dev|qaralǵan sáne=2021-08-29}}&lt;/ref&gt; hám paketler dep atalatuǵın qosımshalar arqalı freymvorktı keńeytiwdi qollaydı. Bulardı pub.dev paket repozitoriyinen tabıwǵa boladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://pub.dev/|bet=Dart packages|til=en-us|jumıs=Dart packages|qaralǵan sáne=2023-05-12}}&lt;/ref&gt; JetBrains sonıń menen qatar Flutter plaginin qollaydı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://plugins.jetbrains.com/plugin/9212-flutter|bet=Flutter — IntelliJ IDEs Plugin {{!}} Marketplace|jumıs=JetBrains Marketplace|qaralǵan sáne=2023-05-13}}&lt;/ref&gt;

== Mısal ==
Sálem, Álem! mısalı:&lt;syntaxhighlight lang=&quot;dart&quot;&gt;
void main() {
  print('Sálem, Álem!');
}
&lt;/syntaxhighlight&gt;Ápiwayı for ciklı:&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.flutterworld.tech/tutorials/dart-tutorials/dart-basics/loops-in-dart/#for-loop|bet=Loops in Dart {{!}} Fluter World {{!}} Dart and Flutter Tutorials}}&lt;/ref&gt;&lt;syntaxhighlight lang=&quot;dart&quot;&gt;
void main() {
  for (var i = 1; i &lt;= 10; i++) {
    print(i);
  }
}
&lt;/syntaxhighlight&gt;

== Derekler ==
{{Derekler|2}}

== Sırtqı siltemeler ==

* {{Rásmiy sayt|dart.dev}}
* [https://dartpad.dev DartPad]
[[Kategoriya:Programmalıq injiniring]]</text>
      <sha1>649gdrwjy9u8y265l7ryu2xni256kut</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cifrlı maǵlıwmatlar</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17008</id>
    <revision>
      <id>120511</id>
      <parentid>111734</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:47:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (3),  –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120511</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13205" sha1="85ijb8pds1sv8mlt00jkqwmiek1ydbf" xml:space="preserve">[[Fayl:Radiocontrolledclock.jpg|nobaý|Cifrlı saat. Hár qanday máwritte bettegi cifrlar menen kórsetiletuǵın waqıt — cifrlı maǵlıwmatlar bolıp tabıladı. Anıq dál waqıt analog maǵlıwmatlar bolıp tabıladı.]]
'''[[Cifrlı]] maǵlıwmatlar''' ''(ingl. digital data)'' — [[Informaciya teoriyası|informaciya teoriyası]] menen [[Informaciyalıq sistema|informaciyalıq sistemalarda]], diskret simvollar izbe-izligi retinde usınılǵan [[Informaciya túsinigi|informaciya]], olardıń hárqaysısı háripler yamasa cifrlar sıyaqlı ayırım alfavittegi mánislerdiń sheklengen sanınıń birewin ǵana qabıllay aladı. Mısal retinde alfavit-cifrlı belgiler dizbeginen ibarat tekstli hújjetti keltiriwge boladı. Házirgi informaciyalıq sistemalardaǵı cifrlı maǵlıwmatlardıń eń kóp tarqalǵan túri ekilik cifrlar (razryadlar) dizbegi menen usınılatuǵın ekilik maǵlıwmatlar bolıp tabıladı, olardıń hárqaysısında eki mánistiń birewi ya 0, ya 1 bolıwı múmkin. 

[[Cifrlı]] maǵlıwmatlardı haqıyqıy sanlardıń úziliksiz diapazonındaǵı mánis penen usınılǵan analog maǵlıwmatlarǵa qarama-qarsı qoyıwǵa boladı. Analoq maǵlıwmatlar analog signal arqalı beriledi, ol tek úziliksiz mánislerdi qabıllaw menen qatar, waqıtqa baylanıslı úziliksiz ózgere aladı, waqıttıń úziliksiz real mánisli funkciyası. Mısalı, dawıs tolqınındaǵı hawa basımınıń ózgeriwi. 

[[Cifrlı]] sózi digit hám digitus (latınsha barmaq sózi) sózleri menen bir derekten alınǵan, óytkeni barmaqlar sanaw ushın jiyi qollanıladı. Bell Telephone Laboratories xızmetkeri matematik Djordj Stibitc cifrlı degen sózdi 1942 jılı zenit quralların kózlep, atıwǵa arnalǵan qurılma shıǵaratuǵın tez elektr impulslarına baylanıslı qollandı.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Ceruzzi|first=Paul E|title=Computing: A Concise History|date=29 June 2012|publisher=[[MIT Press]]|isbn=978-0-262-51767-6}}&lt;/ref&gt; Bul termin kóbinese esaplaw texnikasında hám elektronikada qollanıladı, ásirese real dúnyadaǵı informaciya cifrlı audio hám cifrlı fotosúwretler sıyaqlı ekilik sanlı formaǵa túrlendirilgende.

== Cifrlı túrlendiriw simvolı ==
Simvollar (mısalı, háriplik-cirflı simvollar) úziliksiz bolmaǵanlıqtan, simvollardı cifrlı túrde kórsetiw úziliksiz yamasa analog informaciyanı cifrlı túrlendiriwge (ańlatıwǵa) qaraǵanda ańsatıraq. Analog-cifrlı túrlendiriwdegidey saylaw hám kvantlaw ornına soraw hám kodlaw sıyaqlı usıllar qollanıladı.

Simvollardı kirgiziw qurılması ádette qanday jalǵaǵıshlardıń almastırılǵanın kóriw ushın turaqlı aralıq penen soralatuǵın jalǵaǵıshlar toparınan ibarat. Bir soraw aralıǵı ishinde eki jalǵaǵısh basılsa yamasa jalǵaǵısh basılıp, bosatılıp, qayta basılsa, maǵlıwmatlar joytıladı. Bul sorawnamanı tiykarǵı [[Processor|processorǵa]] júklemeniń aldın alıw ushın qurılmadaǵı [[processor]] isley aladı.&lt;ref&gt;{{Cite book|last1=Heinrich|first1=Lutz J.|url=https://books.google.com/books?id=Uq4FCgAAQBAJ&amp;dq=Digitale+Daten+lexikon&amp;pg=PA198|title=Wirtschaftsinformatik-Lexikon|last2=Heinzl|first2=Armin|last3=Roithmayr|first3=Friedrich|date=2014-08-29|publisher=Walter de Gruyter GmbH &amp; Co KG|isbn=978-3-486-81590-0|language=de}}&lt;/ref&gt; Jańa simvol kirgizilgende, qurılma ádette processor onı oqıy alatuǵınday qánigelestirilgen formatta úzilis jiberedi.

Bir neshe jalǵaǵıshı bar qurılmalar ushın (mısalı, djoystiktegi túymeler) hárqaysısınıń statusın bir sóz benen bit retinde kodlawǵa boladı (ádette bosatılǵan ushın 0 hám basılǵan ushın 1). Bul klavishlerdi basıw kombinaciyası mánili bolǵanda paydalı hám geyde [[Kompyuter klaviaturası|klaviaturadaǵı]] ózgertiwshi klavishlerdiń statusın beriw ushın qollanıladı (mısalı, almasıw hám basqarıw). Biraq ol bir bayttaǵı yamasa sózdegi bitlerdiń sanınan kóp giltlerdi qollaw ushın masshtablanbaydı.

Kóplegen jalǵaǵıshı bar qurılmalar (mısalı, [[kompyuter klaviaturası]]) ádette bul jalǵaǵıshlardı x hám y sızıqlarınıń kesilispesinde jeke jalǵaǵıshları bar skanerlew matricasında jaylastıradı. Kommutator basılǵanda, ol sáykes x hám y sızıqların qosadı. Soraw (bul jaǵdayda jiyi skanerlew dep ataladı) hárbir x qatarın reti menen aktivlestiriw hám qaysı y qatarında signal bar ekenin anıqlaw arqalı orınlanadı, usılayınsha qaysı túymeler basıladı. Klaviatura processorı klavish statusınıń ózgergenin anıqlaǵanda, ol oraylıq processorǵa gilttiń skanerlew kodın hám onıń jańa statusın kórsetetuǵın signal jiberedi. Sonnan keyin simvol kodlanadı yamasa túrlendirgish klavishlerdiń statusına hám kerekli simvol kodlanıwına tiykarlanǵan sanǵa túrlendiriledi (aylandırıladı).

Arnawlı kodlaw maǵlıwmatların joytpastan belgili bir [[programma]] ushın paydalanıwǵa boladı. Degen menen, &quot;ß&quot; sıyaqlı simvoldı túrlendiriw kerek bolsa, biraq standart bolmasa, ASCII sıyaqlı standart kodlawdı paydalanıw qıyın boladı.

1986 jılı dúnyajúzindegi informaciyanı saqlawdıń texnologiyalıq imkaniyatlarınıń 1%-ten azı [[cifrlı]] edi, al 2007 jılı bul kórsetkish 94%-ti quradı. 2002 jıl adamzat analog formatqa qaraǵanda [[cifrlı]] formatta kóbirek informaciyanı saqlay alatuǵın jıl boldı («cifrlı dáwirdiń baslanıwı»).&lt;ref name=&quot;Hilbertvideo2011&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.youtube.com/watch?v=iIKPjOuwqHo|bet=&quot;video animation on The World's Technological Capacity to Store, Communicate, and Compute Information from 1986 to 2010|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130221144621/https://www.youtube.com/watch?v=iIKPjOuwqHo|arxivsáne=21 February 2013|qaralǵan sáne=6 November 2013}}&lt;/ref&gt;

== Jaǵdaylar ==
Cifrlı maǵlıwmatlar tómendegi úsh jaǵdayda keledi: tınıshlıqtaǵı maǵlıwmatlar, tranzittegi maǵlıwmatlar hám paydalanıwdaǵı maǵlıwmatlar. Qupıyalılıq, tutaslıq hám qoljetimlilik (ashıqlıq) «tuwılǵannan» maǵlıwmatlar óshirilgenge shekemgi pútkil ómirlik ciklde basqarılıwı kerek.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.ed.ac.uk/arts-humanities-soc-sci/about-us/information-security-and-governance/what-information-do-i-have-to-protect/the-three-states-of-information|bet=The three states of information|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210414042237/https://www.ed.ac.uk/arts-humanities-soc-sci/about-us/information-security-and-governance/what-information-do-i-have-to-protect/the-three-states-of-information|arxivsáne=14 April 2021|til=en|jumıs=The University of Edinburgh|qaralǵan sáne=21 February 2021}}&lt;/ref&gt;

== Cifrlı informaciyanıń qásiyetleri ==
Barlıq cifrlı informaciya baylanıs boyınsha analoq maǵlıwmatlardan ózgeshelenetuǵın ulıwma qásiyetlerge iye: 

* '''Sinxronizaciya:''' [[Cifrlı]] informaciya simvollar retlengen izbe-izlik arqalı uzatılǵanlıqtan, barlıq [[cifrlı]] sxemalarda dizbektiń basın anıqlawdıń qanday da bir metodı boladı. Jazbasha yamasa awızsha adam tillerinde sinxronizaciya ádette úzilisler (bos orınlar), bas háripler hám punktuaciyalıq belgileri arqalı támiyinlenedi. Mashinalıq baylanıslar ádette sinxronizaciya izbe-izligin paydalanadı.
* '''Til:''' Barlıq cifrlı kommunikaciyalar rásmiy tildi talap etedi, bul kontekstte cifrlı baylanıstı jiberiwshi de, qabıllawshı da baylanıs tabıslı bolıw ushın aldınnan iye bolıwı kerek barlıq informaciyadan ibarat. Tiller ádette erikli hám belgili bir simvollar dizbegine tayınlanatuǵın mánili, ruqsat etilgen mánisler kólemin, sinxronizaciyalaw ushın qollanılatuǵın usıllardı h.t.b. kórsetedi.
* '''Qáteler:''' Analog baylanıslardaǵı buzılıwlar (shawqım) bárhama boljanǵan hám anıq baylanıs arasında ayırım, ádette kishi qáteliklerdi payda etedi. Cifrlı baylanıstıń buzılıwı simvoldıń basqa simvol retinde qáte túrlendiriliwine yamasa simvollar dizbegin buzıwına alıp keletuǵınday úlken bolǵanda ǵana qáteler payda etedi. Ádette qátesiz cifrlı baylanıs bolıwı múmkin. Bunnan basqa, tekseriw kodları sıyaqlı usıllar qátelerdi anıqlaw hám olardı artıq yamasa qayta jiberiw arqalı dúzetiw ushın paydalanıwı múmkin. Cifrlı baylanıslardaǵı qáteler simvol basqa simvol menen almastırılatuǵın almastırıw qáteleri yamasa cifrlı xabarǵa qosımsha qáte simvol kirgizilgen yamasa onnan óshiriletuǵın kirgiziw/óshiriw qáteleri túrinde bolıwı múmkin. Cifrlı baylanıstaǵı dúzetilmegen qáteler baylanıstıń apparatlıq mazmunına kútpegen hám ádette úlken tásir etedi.
* '''Kóshiriw:''' Shawqımnıń sózsiz bolıwına baylanıslı analog baylanıstıń kóplegen izbe-iz kóshirmelerin jaratıw múmkin emes, óytkeni hárbir áwlad shawqımdı arttıradı. Cifrlı baylanıslar ádette qátesiz bolǵanlıqtan, kóshirmelerdiń kóshirmelerin sheksiz ámelge asırıwǵa boladı.
* '''Detalizaciya:''' Úziliksiz ózgeriwshi analog mánistiń cifrlı kórinisi ádette usı mániske tayınlanatuǵın simvollar sanın tańlawdı qamtıydı. Simvollar sanı salınǵan maǵlıwmatlardıń dálligin yamasa ólshemlerin anıqlaydı. Anıq analog mánis penen cifrlı kórsetiw arasındaǵı ayırmashılıq kvatlaw qátesi retinde belgili. Mısalı, eger anıq temperatura 23,234456544453 gradus bolsa, biraq bul parametrge anıq cifrlı kóriniste tek eki cifr (23) tayınlansa, kvantlaw qátesi 0,234456544453 boladı. Cifrlı baylanıstıń bul qásiyeti detalizaciya (túyirli) dep ataladı.
* '''Qısılatuǵın:''' Millerdiń aytıwınsha, «Qısılmaǵan cifrlı maǵlıwmatlar júdá úlken hám onıń shiyki túrinde analog maǵlıwmatlarǵa qaraǵanda úlkenirek signal shıǵaradı (sonlıqtan tasıw/uzatıw qıyınıraq). Degen menen, cifrlı maǵlıwmatlardı qısıwǵa boladı. Qısıw informaciyanı jiberiw ushın kerekli ótkiziw qábileti keńisliginiń kólemin tutınıw ornında qısıwǵa, jiberiwge hám onnan keyin ashıwǵa boladı. Bul, mısalı efir tolqınında kóbirek orın usınatuǵın cifrlı televizor signalların jiberiwge imkaniyat beredi. Kóbinese telekanallar ushın spektr.»

== Cifrlı sistemalardıń tariyxı ==
Cifrlı signallar ádette házirgi elektronika menen esaplaw texnikada qollanılatuǵın ekilik elektron cifrlı sistemalar menen baylanıslı bolsa da, cifrlı sistemalar shın mánisinde áyyemgi hám ekilik elektron bolıwı zárúr emes.

* DNK-nıń genetikalıq kodı — cifrlı maǵlıwmatlardı saqlawdıń tábiyiy túri.
* Jazbasha tekst (sheklengen simvollar jıynaǵına hám diskret simvollardı — kóp jaǵdayda álipbeni paydalanıwǵa baylanıslı)
* Abakus biziń eramızǵa shekemgi 1000 hám 500 jıllar aralıǵında jaratılǵan, keyinirek ol esaplaw chastotasınıń túrine aylandı. Házirgi waqıtta onı sanlardı kórsetiw ushın qatarlardaǵı monshaqlardı paydalanatuǵın júdá jetilistirilgen, biraq tiykarǵı cifrlı kalkulyator retinde paydalanıwǵa boladı. Monshaqlar tek diskretli joqarı hám tómen jaǵdaylarda mániske iye, analog jaǵdaylarda emes. 
* Mayak tek eki jaǵdayı bar (jaǵıw hám óshiriw) eń ápiwayı elektron emes cifrlı signal bolıwı múmkin. Atap ótsek, tútin signalları cifrlı signallardıń eń góne mısallarınıń biri bolıp tabıladı, bunda analog «tasıwshı» (tútin) informaciyanı tasıytuǵın cifrlı signaldı generaciyalaw ushın kórpe menen modulyaciyalanadı.
* Morze kodı altı cifrlı jaǵdaydı paydalanadı: noqat, sızıqsha, simvol ishindegi aralıq (hárbir noqat yamasa sızıqsha arasında), qısqa aralıq (hár hárip arasında), ortasha aralıq (sózler arasında) hám uzın aralıq (gápler arasındaǵı) elektr yamasa jaqtılıq sıyaqlı hár túrli potenciallı tasıwshılar, mısalı elektrik telegraftı yamasa jıpılıqlaytuǵın shıraqtı paydalanıw. 
* Brayl noqatlıq úlgiler retinde kórsetiletuǵın altı bitli kodtı paydalanadı.
* Bayraq semaforı belgili bir poziciyalarda uslanǵan tayaqshalardı yamasa bayraqlardı bir neshe aralıqta baqlap turǵan qabıllawshıǵa xabar jiberiw ushın paydalanıladı.
* Xalıqaralıq teńiz signalınıń bayraqlarında kemelerge bir-birine xabar jiberiwge imkaniyat beretuǵın alfavittiń háriplerin bildiretuǵın ózgeshe belgiler bar.
* Jaqında oylap tabılǵan modem ekilik cifrlı dawıs impulsleriniń qatarı retinde ekilik elektron cifrlı informaciyanı kodlaw ushın analog «tasıwshı» signaldı (dawıs sıyaqlı) modulyaciyalaydı. Tap sol koncepciyanıń sál erterek, tańqalarlıq isenimli versiyası dáslepki úy kompyuterleri menen paydalanıw ushın magnitlik kassetalıq lentadaǵı dawıslıq cifrlı «signal» hám «signal joq» informaciyasınıń (yaǵnıy, «dawıs» hám «únsiz») izbe-izligin toplaw bolǵan.

== Derekler ==
{{Derekler}}

== Qosımsha oqıw ==

* Tocci, R. 2006. Digital Systems: Principles and Applications (10th Edition). Prentice Hall.  &lt;nowiki/&gt;[[ISBN (identifier)|ISBN]]&amp;nbsp;[[Special:BookSources/0-13-172579-3|0-13-172579-3]]
[[Kategoriya:Programmalıq injiniring]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>85ijb8pds1sv8mlt00jkqwmiek1ydbf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Go (programmalastırıw tili)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17123</id>
    <revision>
      <id>120902</id>
      <parentid>117395</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T11:52:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (7) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120902</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20006" sha1="lw62xovnn4byxd1y314g3infgvythgp" xml:space="preserve">'''Go''' — kompilyaciyalanǵan [[Joqarı dárejedegi programmalastırıw tili|joqarı dárejeli programmalastırıw tili]]. Go tili [[Google]]-da&lt;ref name=&quot;techcrunch&quot;&gt;{{Cite news|date=November 10, 2009|title=Google's Go: A New Programming Language That's Python Meets C++|language=en-US|url=https://techcrunch.com/2009/11/10/google-go-language/|access-date=January 18, 2010}}&lt;/ref&gt; Robert Grizemer, Rob Payk hám Ken Tompson tárepinen islep shıǵarılǵan statikalıq jazılǵan [[programmalastırıw tili]].&lt;ref name=&quot;langfaq&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://golang.org/doc/go_faq.html|bet=Language Design FAQ|sáne=January 16, 2010|til=en-US|jumıs=The Go Programming Language|qaralǵan sáne=February 27, 2010}}&lt;/ref&gt; Ol [[Sintaksis (programmalastırıw tilleri)|sintaksislik]] jaǵınan C tiline uqsas, biraq sonıń menen birge yad qáwipsizligi, shıǵındını jıynaw, strukturalıq jazıw hám CSP stilindegi parallellikke iye.&lt;ref name=&quot;boldly&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theregister.co.uk/2011/05/05/google_go/|bet=Google Go boldly goes where no code has gone before|avtor=Metz|at=Cade|sáne=May 5, 2011|jumıs=The Register}}&lt;/ref&gt; Aldın domen atı golang.org bolǵanlıqtan onı jiyi '''Golang''' dep te ataydı, biraq onıń anıq atı Go.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://go.dev/doc/faq#go_or_golang|bet=Is the language called Go or Golang?|qaralǵan sáne=March 16, 2022|citata=The language is called Go.}}&lt;/ref&gt;

Eki tiykarǵı ámelge asırıw bar:

* Bir neshe operacion sistemalarǵa hám WebAssembly-ge baǵdarlanǵan [[Google]]-dıń ózine tán &quot;gc&quot; [[Kompilyator|kompilyatorlıq]] úskeneler dizbegine iye.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://golang.org/doc/go1.5#implementation|bet=Go 1.5 Release Notes|qaralǵan sáne=January 28, 2016|citata=The compiler and runtime are now implemented in Go and assembler, without C.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://blog.golang.org/go1.11|bet=Go 1.11 is Released|sáne=August 24, 2018|qaralǵan sáne=January 1, 2019}}&lt;/ref&gt;
* gofrontend, libgo kitapxanası bar basqa [[Kompilyator|kompilyatorlarǵa]] arnalǵan frontend. GCC kombinaciyası;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://gcc.gnu.org/install/configure.html|bet=Installing GCC: Configuration|qaralǵan sáne=December 3, 2011|citata=Ada, Go and Objective-C++ are not default languages}}&lt;/ref&gt; LLVM-menen kombinaciya — gollvm.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://golang.org/doc/go_faq.html#Implementation|bet=FAQ: Implementation|sáne=August 2, 2021|jumıs=The Go Programming Language|qaralǵan sáne=August 2, 2021}}&lt;/ref&gt;

Úshinshi táreptiń derekten derekke kompilyatorı, GopherJS,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://github.com/gopherjs/gopherjs|bet=A compiler from Go to JavaScript for running Go code in a browser: Gopherjs/Gopherjs|arxivurl=https://web.archive.org/web/20231212143621/https://github.com/gopherjs/gopherjs|arxivsáne=Dec 12, 2023|jumıs=[[GitHub]]}}&lt;/ref&gt; veb-sayttı jaratıw ushın Go to [[JavaScript]] kompilyaciya etedi.

== Tariyxı ==
Go 2007 jılı [[Google]]-da kóp yadrolı, tarmaqlıq mashinalar menen úlken kodlıq bazalar dáwirinde [[programmalastırıw]] ónimliligin arttırıw ushın jaratılǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://talks.golang.org/2012/splash.article|bet=Go at Google: Language Design in the Service of Software Engineering|qaralǵan sáne=October 8, 2018}}&lt;/ref&gt; Dizaynerler [[Google]]-da qollanılatuǵın basqa tillerge baylanıslı sınlardı qarastırǵısı keldi, biraq olardıń paydalı ózgesheliklerin saqladı:&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.stanford.edu/class/ee380/Abstracts/100428.html|bet=Another Go at Language Design|avtor=Pike|at=Rob|sáne=April 28, 2010|jumıs=Stanford EE Computer Systems Colloquium|baspaxana=[[Stanford University]]}}&lt;/ref&gt;

* Statikalıq jazıw hám jumıs waqtınıń ónimliligi (C sıyaqlı)
* Oqıw hám paydalanıw ushın qolaylı ([[Python (programmalastırıw tili)|Python]] sıyaqlı)&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://golang.org/doc/faq#different_syntax|bet=Frequently Asked Questions (FAQ) — The Go Programming Language|jumıs=The Go Programming Language|qaralǵan sáne=February 26, 2016}}&lt;/ref&gt;
* Joqarı ónimli tarmaq hám multiprocessing

Onıń dizaynerlerine, birinshi gezekte [[C++|C++ tilin]] unatpawı sebep boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.drdobbs.com/open-source/interview-with-ken-thompson/229502480|bet=Dr. Dobb's: Interview with Ken Thompson|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130105013259/https://www.drdobbs.com/open-source/interview-with-ken-thompson/229502480|arxivsáne=January 5, 2013|avtor=Binstock|at=Andrew|sáne=May 18, 2011|qaralǵan sáne=February 7, 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://commandcenter.blogspot.mx/2012/06/less-is-exponentially-more.html|bet=Less is exponentially more|avtor=Pike|at=Rob|jıl=2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://talks.golang.org/2015/gophercon-goevolution.slide#4|bet=The Evolution of Go|avtor=Griesemer|at=Robert|jıl=2015}}&lt;/ref&gt;

Go 2009 jıl noyabrde kópshilikke járiyalandı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://opensource.googleblog.com/2009/11/hey-ho-lets-go.html|bet=Hey! Ho! Let's Go!|avtor=Griesemer|at=Robert|jumıs=Google Open Source|qaralǵan sáne=May 17, 2018}}&lt;/ref&gt; al 1.0 versiyası 2012 jıl martta shıǵarıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://golang.org/doc/devel/release.html|bet=Release History|jumıs=The Go Programming Language}}&lt;/ref&gt; Go [[Google]]-da hám kóplegen basqa shólkemlerde, [[ashıq kodlı]] proektlerde óndiriste keńnen qollanıladı.

=== Brending hám stillew ===
[[Fayl:Golang.png|nobaý|Mascot of Go [[programmalastırıw tili]] joqarıda kórsetilgen Gopher bolıp tabıladı.]]
Gopher tumarı 2009 jılı tildiń [[Ashıq kodlı|ashıq kodın]] iske túsiriw ushın engizilgen. Dizayn, Rene Francuz, 2000 WFMU reklaması.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://go.dev/blog/gopher|bet=The Go Gopher — The Go Programming Language|til=en|jumıs=go.dev|qaralǵan sáne=2023-02-09}}&lt;/ref&gt;

2016 jıl noyabrde Go hám Go Mono háriplerin tipli dizaynerler Charlz Bigelou hám Kris Xolms Go proekti ushın arnawlı túrde shıǵardı. Go — Lyusida Grandege uqsaytuǵın gumanistik san-serif, al Go Mono — bir keńislik. Eki háripte WGL4 belgiler toplamına sáykes keledi hám úlken x biyikligi menen hám ayqın háriplik formalar menen oqıwǵa bolatuǵınday etip islengen.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://blog.golang.org/go-fonts|bet=Go fonts|sáne=16 November 2016|baspaxana=Go|qaralǵan sáne=12 March 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://github.com/golang/image/tree/master/font/gofont/ttfs|bet=Go Font TTFs|jumıs=GitHub|qaralǵan sáne=April 2, 2019}}&lt;/ref&gt;

2018 jıl aprelde original logotipti brend dizayner Adam Smit qayta isledi. Jańa logotip — bul zamanagóy, stillendirilgen GO jazıwına iye.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://blog.golang.org/go-brand|bet=Go's New Brand|jumıs=The Go Blog|qaralǵan sáne=2018-11-09}}&lt;/ref&gt;

=== Ulıwma ===
Go baǵdarlamasınıń dáslepki versiyalarında [[Programmalastırıw|programmalastırıwdı]] qollawdıń joqlıǵı aytarlıqtay sınǵa ushıradı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://go.dev/blog/survey2020-results#:~:text=Among%20the%2026%25%20of%20respondents%20who%20said%20Go%20lacks%20language%20features%20they%20need%2C%2088%25%20selected%20generics%20as%20a%20critical%20missing%20feature.|bet=Go Developer Survey 2020 Results|avtor=Merrick|at=Alice|sáne=March 9, 2021|jumıs=Go Programming Language|qaralǵan sáne=March 16, 2022}}&lt;/ref&gt; Dizaynerler ulıwma programmalastırıwǵa ashıqlıǵın bildirdi hám ornatılǵan funkciyalar shın mánisinde ulıwma tipli, biraq ózgeshe jaǵdaylar retinde qarastırılatuǵının atap ótti; Payk bunı bir noqatta ózgeriwi múmkin hálsizlik dep atadı.&lt;ref name=&quot;append&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://blog.golang.org/slices|bet=Arrays, slices (and strings): The mechanics of 'append'|avtor=Pike|at=Rob|sáne=September 26, 2013|jumıs=The Go Blog|qaralǵan sáne=March 7, 2015}}&lt;/ref&gt; [[Google]] toparı djenerikleri eksperimentlik Go dialekti ushın kem degende bir [[kompilyator]] jarattı, biraq onı shıǵarmadı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://channel9.msdn.com/Blogs/Charles/Erik-Meijer-and-Robert-Griesemer-Go|bet=E2E: Erik Meijer and Robert Griesemer|sáne=May 7, 2012|jumıs=Channel 9|baspaxana=Microsoft}}&lt;/ref&gt;

2018 jıl avgustte Go tiykarǵı qatnasıwshıları ulıwma [[programmalastırıw]] hám qátelerdi qayta islewge arnalǵan joba proektlerin járiyaladı hám paydalanıwshılardan keri baylanıs jiberiwdi soradı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://go.googlesource.com/proposal/+/master/design/go2draft.md|bet=Go 2 Draft Designs|qaralǵan sáne=September 12, 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://blog.golang.org/go2draft|bet=The Go Blog: Go 2 Draft Designs|sáne=August 28, 2018}}&lt;/ref&gt; Degen menen, qátelerdi qayta islew usınısı aqırında biykar etildi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://github.com/golang/go/issues/32437|bet=Proposal: A built-in Go error check function, &quot;try&quot;|jumıs=Go repository on GitHub|qaralǵan sáne=March 16, 2022}}&lt;/ref&gt;

2020 jıl iyunda ulıwma funkciyalar menen tiplerdi járiyalaw ushın Go xızmetine kerekli sintaksisti qosatuǵın jańa jobalıq hújjet&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://go.googlesource.com/proposal/+/refs/heads/master/design/go2draft-type-parameters.md|bet=Type Parameters&amp;nbsp;— Draft Design|jumıs=go.googlesource.com}}&lt;/ref&gt; proekti járiyalandı. Paydalanıwshılarǵa jańa sintaksisti qollanıp kóriwge imkaniyat beretuǵın kodtı awdarıw quralı hám onlayn Go Playground baǵdarlamasınıń djeneriklerge qosılǵan versiyası menen támiyinlendi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://bitfieldconsulting.com/golang/generics|bet=Generics in Go|sáne=December 17, 2021|jumıs=bitfieldconsulting.com}}&lt;/ref&gt;

2022 jıl 15-martta 1.18 versiyasında djenerikler Go xızmetine qosıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://go.dev/blog/go1.18|bet=Go 1.18 is released!|sáne=March 15, 2022|jumıs=Go Programming Language|qaralǵan sáne=March 16, 2022}}&lt;/ref&gt;

=== Versiyalaw ===
Go 1 standart kitapxananıń til ózgesheligi menen&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://golang.org/doc/go1compat|bet=Go 1 and the Future of Go Programs|jumıs=The Go Programming Language}}&lt;/ref&gt; tiykarǵı bólimleri ushın úylesimlilikke kepillik beredi. Aǵımdaǵı Go 1.22 shıǵarılımına&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://go.dev/doc/go1.22|bet=Go 1.22 Release Notes|jumıs=The Go Programming Language}}&lt;/ref&gt; shekemgi barlıq versiyalar bul wádeni orınladı.

Go SemVer-di iyelemeydi; kerisinshe hárbir Go shıǵarılımına eki jańa shıǵarılım bolǵansha qollap-quwatlanadı. Kóplegen programmalıq quraldan ayırmashılıǵı, Go tiykarǵı versiyadaǵı ekinshi nomerdi ataydı, yaǵnıy 1.x x-te tiykarǵı versiya. &lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://golang.org/doc/devel/release.html#policy|bet=Release History|jumıs=The Go Programming Language}}&lt;/ref&gt; Bul úylesimlilik tildiń tiykarǵı sawda noqatlarınıń biri ekenin esapqa alsaq, Go heshqashan 2.0 dárejesine jetiwdi rejelestirip atırǵan joq.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://go.dev/blog/compat|bet=Backward Compatibility, Go 1.21, and Go 2|jumıs=The Go Programming Language}}&lt;/ref&gt;

== Proektlestiriw ==
Go-ǵa C (ásirese joba 9 dialekti) tásir etedi,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://go.dev/doc/asm|bet=A Quick Guide to Go's Assembler|jumıs=go.dev|qaralǵan sáne=2021-12-31}}&lt;/ref&gt; biraq úlkenirek ápiwayılıq penen qáwipsizlikke ayrıqsha itibar qaratadı. Ol tómendegilerden ibarat:

* Dinamikalıq tillerde jiyi ushırasatuǵın úlgilerdi qabıllatuǵın sintaksis hám ortalıq:&lt;ref name=&quot;go_lang_video_2009&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.youtube.com/watch?v=rKnDgT73v8s|bet=The Go Programming Language|avtor=Pike|at=Rob|baspaxana=YouTube|qaralǵan sáne=July 1, 2011}}&lt;/ref&gt;
** Qosımsha qısqasha ózgeriwshilerdi járiyalaw hám inicializaciya tip arqalı juwmaǵı (&lt;code&gt;var x int = 0&lt;/code&gt; ornına &lt;code&gt;x := 0;&lt;/code&gt; yamasa &lt;code&gt;var x = 0;&lt;/code&gt;)
** Tez kompilyaciya
** Paketti aralıqtan basqarıw (&lt;code&gt;go get&lt;/code&gt;)&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://golang.org/cmd/go/#hdr-Download_and_install_packages_and_dependencies|bet=Download and install packages and dependencies}} &lt;/ref&gt; hám onlayn paket hújjetleri&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://godoc.org|bet=GoDoc|jumıs=godoc.org}}&lt;/ref&gt;
* Belgili bir máselelerge ózgeshe usıllar:
** Ornatılǵan parallel primitivleri: jeńil procesler (gorutinler), kanallar hám &lt;code&gt;select&lt;/code&gt; operatorı.
** Virtual miyrastıń ornına interfeys sisteması hám virtual emes miyrastıń ornına kirgiziw tipi.
** Ádepki boyınsha sırtqı Go baylanıssız statikalıq baylanıstı jergilikli ekilik fayllardı shıǵaratuǵın qurallar dizbegi (izbe-izligi).
* Til specifikaciyasın [[Programmist (Baǵdarlamashı)|baǵdarlamashınıń]] yadında qalatuǵınday,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://5by5.tv/changelog/100|bet=The Changelog|arxivurl=https://web.archive.org/web/20131020101046/http://5by5.tv/changelog/100|arxivsáne=October 20, 2013|avtor=Pike|at=Rob|qaralǵan sáne=October 7, 2013}}&lt;/ref&gt; jetkilikli ápiwayı etip saqlaw niyeti, azǵantay uqsas tillerde jiyi ushırasatuǵın imkaniyatlardı alıp taslaw.

=== Sintaksis ===
Go sintaksisi kodtı qısqa hám oqılatuǵın etip saqlawǵa baǵdarlanǵan C tilindegi ózgerislerdi qamtıydı. Baǵdarlamashıǵa qollanılatuǵın ózgeriwshilerdiń tiplerin kórsetpey &lt;code&gt;i := 3&lt;/code&gt; yamasa &lt;code&gt;s := &quot;Sálem, álem! &quot;&lt;/code&gt; dep jazıwǵa imkaniyat beretuǵın deklaraciya/inicializaciya operatorı engizildi. Bul C-diń int &lt;code&gt;i = 3&lt;/code&gt;-ne qarsı keledi; hám &lt;code&gt;const char *s = &quot;Sálem, álem&quot;&lt;/code&gt;;.

Noqatlı útir ele de operatorlardı toqtatadı; biraq qatardıń sońı kelgende jasırın boladı.

Metodlar bir neshe mánislerdi qaytarıwı múmkin hám &lt;code&gt;result, err&lt;/code&gt; jubın qaytarıw metodı Go baǵdarlamasında shaqırıwshıǵa qáteni kórsetetuǵın dástúrli metod bolıp tabıladı. Go baǵdarlaması struktura parametrlerin ataw boyınsha inicializaciyalaw hám maps penen slices ushın háriplik sintaksislerdi qosadı. C úsh málimlemeli &lt;code&gt;for&lt;/code&gt; cikline alternativ retinde Go baǵdarlamasınıń &lt;code&gt;range&lt;/code&gt; sóz dizbegi massivler, bólekler (slices), qatarlar, kartalar (maps) hám kanallar boyınsha qısqasha iteraciyaǵa imkaniyat beredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://golang.org/ref/spec#For_statements|bet=The Go Programming Language Specification|jumıs=The Go Programming Language}}&lt;/ref&gt;

=== Tipler ===
Go-da sanlı (&lt;code&gt;byte,  int64,  float32&lt;/code&gt;, h.t.b.), logikalıq mánisler hám bayt qatarları (&lt;code&gt;string&lt;/code&gt;) sıyaqlı ornatılǵan tipleri bar. Qatarlar ózgermeydi; ornatılǵan operatorlar menen gilt sózler (funkciyadan góre) biriktiriwdi, salıstırıwdı hám UTF-8 kodlawın/dekodlawın támiyinleydi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://blog.golang.org/strings|bet=Strings, bytes, runes and characters in Go|avtor=Pike|at=Rob|sáne=October 23, 2013}}&lt;/ref&gt; Jazıw tiplerin &lt;code&gt;struct&lt;/code&gt; gilt sózi menen anıqlawǵa boladı..&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.golang-book.com/books/intro/9|bet=Structs and Interfaces&amp;nbsp;— An Introduction to Programming in Go|avtor=Doxsey|at=Caleb|jumıs=www.golang-book.com|qaralǵan sáne=15 October 2018}}&lt;/ref&gt;

== Mısallar ==

=== Sálem álem ===
&lt;syntaxhighlight lang=&quot;go&quot;&gt;
package main

import &quot;fmt&quot;

func main() {
    fmt.Println(&quot;sálem álem&quot;)
}
&lt;/syntaxhighlight&gt;bul jerde &quot;fmt&quot; — C faylınıń kirgiziw/shıǵarıw túrine uqsas formatlanǵan kirgiziw/shıǵarıw paketi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://golang.org/pkg/fmt/|bet=fmt|jumıs=The Go Programming Language|qaralǵan sáne=2019-04-08}}&lt;/ref&gt;

=== Parallellik ===
Keyingi ápiwayı programma asinxron programmanı ámelge asırıw ushın Go-diń parallel imkaniyatların kórsetedi. Ol eki jeńil aǵımdı («goroutines») iske qosadı: birewi paydalanıwshınıń ayırım tekstti teriwin kútedi, al ekinshisi kútiw waqtın ámelge asıradı. Operator usı gorutinlerdiń qálegeniniń tiykarǵı tártipke xabar jiberiwin kútedi hám birinshi kelgen xabar boyınsha háreket etedi.&lt;ref name=&quot;phrasebook&quot;&gt;{{Cite book|title=The Go Programming Language Phrasebook|url=https://books.google.com/books?id=scyH562VXZUC}}&lt;/ref&gt;&lt;syntaxhighlight lang=&quot;go&quot;&gt;
package main

import (
    &quot;fmt&quot;
    &quot;time&quot;
)

func readword(ch chan string) {
    fmt.Println(&quot;Sózdi terip, Enter klavishin basıń.&quot;)
    var word string
    fmt.Scanf(&quot;%s&quot;, &amp;word)
    ch &lt;- word
}

func timeout(t chan bool) {
    time.Sleep(5 * time.Second)
    t &lt;- false
}

func main() {
    t := make(chan bool)
    go timeout(t)

    ch := make(chan string)
    go readword(ch)

    select {
    case word := &lt;-ch:
        fmt.Println(&quot;Alındı&quot;, word)
    case &lt;-t:
        fmt.Println(&quot;Taym-aut.&quot;)
    }
}
&lt;/syntaxhighlight&gt;

=== Testlew ===
Testlew paketi go paketlerin avtomatlastırılǵan testlewdi qollap-quwatlaydı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://golang.org/pkg/testing/|bet=testing|jumıs=The Go Programming Language|qaralǵan sáne=2020-12-27}}&lt;/ref&gt; Maqsetli funkciyaǵa mısal:&lt;syntaxhighlight lang=&quot;go&quot;&gt;
func ExtractUsername(email string) string {
	at := strings.Index(email, &quot;@&quot;)
	return email[:at]
}
&lt;/syntaxhighlight&gt;Test kodı (Go baǵdarlamasında '''assert''' gilt sóziniń joq ekenin esapqa alıń; testler sol pakette &lt;filename&gt;_test.go ishinde jumıs isleydi):&lt;syntaxhighlight lang=&quot;go&quot;&gt;
import (
    &quot;testing&quot;
)

func TestExtractUsername(t *testing.T) {
	t.Run(&quot;withoutDot&quot;, func(t *testing.T) {
		username := ExtractUsername(&quot;r@google.com&quot;)
		if username != &quot;r&quot; {
			t.Fatalf(&quot;Got: %v\n&quot;, username)
		}
	})

	t.Run(&quot;withDot&quot;, func(t *testing.T) {
		username := ExtractUsername(&quot;jonh.smith@example.com&quot;)
		if username != &quot;jonh.smith&quot; {
			t.Fatalf(&quot;Got: %v\n&quot;, username)
		}
	})
}
&lt;/syntaxhighlight&gt;Testlerdi parallel ámelge asırıwǵa boladı.

=== Veb qosımsha ===
net/http paketi veb-qosımshalardı jaratıwdı qollap-quwatlaydı.

Bul mısalda &quot;Sálem álem!&quot; localhost:8080 ge kirgende. &lt;syntaxhighlight lang=&quot;go&quot;&gt;
package main

import (
    &quot;fmt&quot;
    &quot;log&quot;
    &quot;net/http&quot;
)

func helloFunc(w http.ResponseWriter, r *http.Request) {
    fmt.Fprintf(w, &quot;Sálem álem!&quot;)
}

func main() {
    http.HandleFunc(&quot;/&quot;, helloFunc)
    log.Fatal(http.ListenAndServe(&quot;:8080&quot;, nil))
}

&lt;/syntaxhighlight&gt;

== Qosımshalar ==
Go standart kitapxanası hámde paydalanıwdıń ápiwayılıǵı sebepli hár túrli domenlerde keńnen qollanıldı.

Ataqlı qosımshalarǵa tómendegiler kiredi: HTTPS ornatıw procesin avtomatlastıratuǵın Caddy veb-serveri, [[Programmalıq támiynat|programmalıq támiynattı]] jaratıw menen jaylastırıwdıń quramalılıǵın jeńilletiwge baǵdarlanǵan konteynerlik platformanı usınatuǵın Docker, jaylastırıwdı, masshtablawdı hám basqarıwdı avtomatlastıratuǵın Kubernetes konteynerlik qollanbalar, CockroachDB, masshtablawǵa hám kúshli úylesimlilikke arnalǵan tarqatılǵan SQL [[maǵlıwmatlar bazası]], hám Hugo, baǵdarlamashılarǵa veb-saytlardı ónimli jaratıwǵa imkaniyat beretuǵın tezlik penen iykemlilikke ústemlik beretuǵın statikalıq sayt generatorı.&lt;ref name=&quot;linuxjournal-20220913&quot;&gt;{{Cite news|last=Hopkins|first=Brandon|url=https://www.linuxjournal.com/content/static-site-generation-hugo|title=Static Site Generation with Hugo|work=Linux Journal|date=13 September 2022|access-date=8 September 2023}}&lt;/ref&gt;

Qosımsha mısallar ushın [https://query.wikidata.org/#SELECT%20DISTINCT%20%3Finstance_of%20%3Finstance_ofDescription%20%3Finstance_ofLabel%20%3Fofficial_website%0AWHERE%20%7B%0A%20%20SERVICE%20wikibase%3Alabel%20%7B%20bd%3AserviceParam%20wikibase%3Alanguage%20%22%5BAUTO_LANGUAGE%5D%2Cen%22.%20%7D%0A%20%20%3Finstance_of%20wdt%3AP31%2Fwdt%3AP279%2a%20wd%3AQ341%0A%20%20OPTIONAL%20%7B%20%3Finstance_of%20wdt%3AP856%20%3Fofficial_website%20%7D%0A%20%20%3Finstance_of%20wdt%3AP277%20wd%3AQ37227.%0A%7D Wikimaǵlıwmatlarǵa baylanıslı sorawdı da qarań]

== Derekler ==
&lt;div class=&quot;reflist   &quot;&gt;
&lt;references responsive=&quot;1&quot;&gt;&lt;/references&gt;
&lt;/div&gt;
[[Kategoriya:Programmalıq injiniring]]</text>
      <sha1>lw62xovnn4byxd1y314g3infgvythgp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Freymvork</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17248</id>
    <revision>
      <id>120812</id>
      <parentid>111735</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:27:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (3),  –  →  —  (6) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120812</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13582" sha1="ru4agwenp05yrii2navhvv4gg10u17f" xml:space="preserve">
'''Freymvork''' — bul [[Programmalastırıw|programmalastırıwda]] [[programmalıq támiynat]] sistemasınıń ulıwma funkcionallıǵın támiyinleytuǵın, [[Programmalıq támiynat|programmalıq támiynattı]] qosımsha [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshı]] jazǵan kod penen tańlamalı túrde ózgertiwge bolatuǵın abstrakciya. Yaǵnıy freymvork [[Programmalıq támiynat|programmalıq támiynattıń]] strukturasın belgilewshi programmalıq platforma bolıp, úlken programmalıq támiynat proektiniń túrli komponentlerin  jaratıw hám birlestiriwdi ańsatlastıratuǵın [[programmalıq támiynat]] bolıp tabıladı.

Freymvork — qollap-quwatlaw programmaların, [[Kompilyator|kompilyatorlardı]], kod kitapxanaların, úskeneler jıynaǵın hám proektti yamasa sistemanı jaratıwǵa imkaniyat beretuǵın barlıq hár túrli komponentlerdi biriktiretuǵın ámeliy [[programmalastırıw]] interfeyslerin ''([[Inglis tili|ingl]]. application programming interfaces — API)'' qamtıwı múmkin. 

Freymvorklardı ápiwayı kitapxanalardan ajıratıp turatuǵın tiykarǵı ayırmashılıq qásiyetleri bar:

* basqarıw inversiyası: kitapxanalardaǵı yamasa standart paydalanıwshı qosımshalarınan ayırmashılıǵı, ulıwma programmanıń basqarıw aǵımın shaqırıw menen emes, al freymvork tárepinen belgilenedi.&lt;ref&gt;{{Citation |last=Riehle |first=Dirk |title=Framework Design: A Role Modeling Approach |url=http://www.riehle.org/computer-science/research/dissertation/diss-a4.pdf |year=2000 |postscript=&lt;!--none--&gt; |publisher=[[ETH Zurich|Swiss Federal Institute of Technology]]}}&lt;/ref&gt; Oǵan ádette Shablon metodı úlgisi arqalı ''([[Inglis tili|ingl]]. Template Method Pattern)'' erisiledi.
* ''ádepki minez-qulıq:'' Bul freymvork penen támiyinlengen abstrakt klastaǵı Shablon metodı úlgisiniń invariantlıq usılları menen támiyinleniwi múmkin.
* keńeytiw imkaniyatı: paydalanıwshı freymvorktı keńeyte aladı — ádette tańlap alıw arqalı — yamasa [[Programmist (Baǵdarlamashı)|baǵdarlamashılar]] belgili bir funkcionallıqtı támiyinlew ushın arnawlı paydalanıwshı kodın qosa aladı. Oǵan ádette joqarı klastaǵı shablon metodın anıqlaytuǵın ishki klass penen ilmek metodı arqalı erisiledi.
* ózgertilmeytuǵın freymvork kodı: paydalanıwshı kirgizgen keńeytpelerdi qabıllawda ulıwma freymvork kodı ózgertilmewi kerek. Basqasha aytqanda, paydalanıwshılar freymvorktı keńeyte aladı, biraq onıń kodın ózgerte almaydı.

== Negiz ==
Freymvorklardıń islep shıǵarıwshıları dizaynerler menen [[Programmist (Baǵdarlamashı)|baǵdarlamashılarǵa]] jumıs sistemasın támiyinlewdiń standart tómen dárejeli bólimleri menen shuǵıllanbastan, [[programmalıq támiynat]] talapların qanaatlandırıwǵa waqıtların bóliwge imkaniyat beriw arqalı [[Programmalıq támiynat|programmalıq támiynattı]] islep shıǵarıwdı ańsatlastırıwdı maqset etedi, usılayınsha ulıwma islep shıǵarıw waqıtın qısqartadı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://docforge.com/wiki/Framework|bet=Framework|arxivurl=https://web.archive.org/web/20181007003315/http://www.docforge.com/wiki/Framework|arxivsáne=7 October 2018|jumıs=DocForge|qaralǵan sáne=15 December 2008}}&lt;/ref&gt; Mısalı, bank veb-saytın jaratıw ushın veb freymvorktı paydalanatuǵın topar sorawlardı qayta islew hám mámleketlik basqarıw mexanizmine emes, bank xızmetine arnawlı [[Programmalastırıw|kod jazıwǵa]] itibar beredi.

Freymvorklar kóbinese programmalardıń ólshemin qosadı, bul qubılıs «kodtıń tolıwı» dep ataladı. Tutınıwshınıń talabına tiykarlanǵan qosımshalardıń zárúrliklerine baylanıslı básekiles te, qosımsha freymvorklar da geyde tamamlanadı. Keyin olardıń API quramalılıǵına baylanıslı, freymvorktı paydalanıwdı úyreniwge qosımsha waqıt jumsaw zárúrligine baylanıslı islep shıǵıw waqtınıń boljanǵan qısqarıwına erisilmewi múmkin; bul sın arnawlı yamasa jańa freymvorktı islep shıǵarıwshılar birinshi ret ushıratqanda durıs boladı. Eger bunday freymvork keyingi jumıs tapsırmalarında paydalanılmasa, freymvorktı úyreniwge jumsalǵan waqıt proekt xızmetkerlerine tanıs maqsetli túrde jazılǵan kodtan qımbat bolıwı múmkin; kóplegen [[Programmist (Baǵdarlamashı)|baǵdarlamashılar]] ulıwma zárúrlikler ushın paydalı kodtıń kóshirmelerin saqlaydı.

Degen menen, freymvorktı úyrengennen keyin keleshektegi jobalar tezirek hám ańsat juwmaqlanıwı múmkin; freymvork koncepciyası bir ólshemli sheshim jıynaǵın jaratıw bolıp tabıladı hám tanısıw arqalı kod óndirisi logikalı túrde joqarılawı kerek. Shıǵarılatuǵın ónim menen birge jıynalǵan kodtıń ólshemine de, onıń salıstırmalı ónimliligi menen qısqalıǵına baylanıslı bunday shaǵımlar joq. Hár qanday kitapxana sheshimin paydalanıw shártli túrde qosımsha hám paydalanılmaǵan bóten aktivlerdi tartadı, eger [[programmalıq támiynat]] tıǵız (kishi, tolıq basqarılatuǵın hám kórsetilgen) orınlanatuǵın modul jaratatuǵın [[kompilyator]]-obyektin baylanıstırıwshısı bolmasa.

Másele dawam etpekte, biraq on jıllıq sanaat tájiriybesi eń ónimli freymvorklar ulıwma «barlıǵına sáykes keletuǵın bir ólshemli» paydalanıwdıń ornına kárxananıń ulıwma kodın qayta faktorlawdan rawajlanatuǵın freymvorklar bolatuǵının kórsetti. Ulıwma maqsetler ushın úshinshi tárep jaratqan freymvork. Oǵan mısal retinde ofis toplamı sıyaqlı qosımshalar paketindegi [[Paydalanıwshı interfeysi|paydalanıwshı interfeysiniń]] ulıwma kóriniske, sezimge hám maǵlıwmatlardı bólisiw atributları menen usıllarına iye bolıw ushın qalay ósetuǵının kórsetiwge boladı, óytkeni bir waqıtları bir-birinen ayırmashılıǵı bar kompleks qosımshalar tıǵızıraq toplamǵa biriktirilgen. Hám kishirek jańa/rawajlandırılǵan toplam integral xızmetlik kitapxanalar menen paydalanıwshı interfeyslerin ulıwma paydalanatuǵın ónim bolıwı múmkin.

Tartıslardaǵı bul úrdis freymvorklar tuwralı zárúr máseleni payda etedi. Tek máseleni sheshetuǵın freymvorkqa qaraǵanda talǵampaz freymvorktı jaratıw iliminen góre sheberlik bolıp tabıladı. «[[Programmalıq támiynat|Programmalıq támiynattıń]] talǵampazlıǵı» anıqlıqtı, qısqalıqtı hám az shıǵındı (kóbinese [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshı]] anıqlaytuǵın qosımsha yamasa bóten funkcionallılıqtı) bildiredi. Kodtı generaciyalaytuǵın freymvorklar ushın, mısalı «talǵampazlıq» durıs kodtı generaciyalaytuǵınǵa qaraǵanda taza hám aqılǵa muwapıq [[Programmist (Baǵdarlamashı)|baǵdarlamashıǵa]] túsinikli (hám sonlıqtan ańsat ózgeretuǵın) kodtı jaratıwdı bildiredi. Talǵampazlıq máselesi ne ushın salıstırmalı túrde az freymvorklardıń waqıt sınaǵına shıday alıwında: eń jaqsı freymvorklar olar dúzilgen tiykarǵı texnologiya retinde ájayıp túrde rawajlandı. Hátte sol jerde de rawajlanıp kiyatırǵan bunday paketlerdiń kópshiligi sońǵı programmalıq támiynattı keńeytetuǵın burınǵı imkaniyatlardı saqlaydı, óytkeni basqasha almastırılǵan metodlar jańa metodlar menen qatar saqlandı. 

== Mısallar ==
[[Fayl:Python_Powered.png|nobaý]]
Freymvorklar ádette paydalanıwshı qosımshaların júklewge járdemlesiw ushın aytarlıqtay ishki jumıstı hám xızmetlik kodtı qamtıydı, biraq ádette belgili bir mashqalalı domenlerge itibar qaratadı, mısalı:

* Kórkem súwret, muzıkalı kompoziciya hám mexanikalıq CAD&lt;ref&gt;{{Citation |last=Vlissides |first=J M |title=Unidraw: a framework for building domain-specific graphical editors |work=ACM Transactions on Information Systems |volume=8 |issue=3 |pages=237–268 |year=1990 |doi=10.1145/98188.98197 |s2cid=11248368 |last2=Linton |first2=M A}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Citation |last=Johnson |first=R E |title=Conference proceedings on Object-oriented programming systems, languages, and applications — OOPSLA '92 |date=1992 |pages=63–76 |year=1992 |chapter=Documenting frameworks using patterns |publisher=ACM Press |doi=10.1145/141936.141943 |isbn=0201533723 |s2cid=604969}}&lt;/ref&gt;
* Qarjılıq modellestiriw programmaları&lt;ref&gt;{{Citation |last=Birrer |first=A |title=Proceedings of the European conference on object-oriented programming |work=Frameworks in the financial engineering domain: an experience report |pages=21–35 |year=1993 |publisher=[[Springer-Verlag]] |last2=Eggenschwiler |first2=T}}&lt;/ref&gt;
* Jer sistemasın modellestiriw programmaları&lt;ref&gt;{{Citation |last=Hill |first=C |title=Architecture of the Earth System Modeling Framework (ESMF) |work=Computing in Science and Engineering |volume=6 |pages=18–28 |year=2004 |doi=10.1109/MCISE.2004.1255817 |s2cid=9311752 |last2=DeLuca |first2=C |last3=Balaji |first3=V |last4=Suarez |first4=M |last5=da Silva |first5=A}}&lt;/ref&gt;
* Qarar qabıl etiwdi támiyinlew sistemaları&lt;ref&gt;{{Citation |last=Gachet |first=A |title=Software Frameworks for Developing Decision Support Systems — A New Component in the Classification of DSS Development Tools |work=Journal of Decision Systems |volume=12 |issue=3 |pages=271–281 |year=2003 |doi=10.3166/jds.12.271-280 |s2cid=29690836}}&lt;/ref&gt;
* Media ortalıq hám avtorlıq
* Veb freymvork
* Ortasha programmalıq támiynat
* Cactus Framework — Joqarı ónimli ilimiy esaplawlar
* Application framework — Ulıwma GUI qosımshaları
* Enterprise Architecture framework
* Oracle Application Development Framework
* Laravel (PHP Framework)
* Malware, mısalı Pipedream
* Php4delphi

== Arxitektura ==
Predtiń aytıwınsha,&lt;ref&gt;{{Citation |last=Pree, W |title=Meta Patterns: A Means for Capturing the Essentials of Reusable Object-Oriented Design |work=Proceedings of the 8th European Conference on Object-Oriented Programming |volume=821 |pages=150–162 |year=1994 |series=Lecture Notes in Computer Science |publisher=[[Springer-Verlag]] |citeseerx=10.1.1.74.7935 |doi=10.1007/BFb0052181 |isbn=978-3-540-58202-1}}&lt;/ref&gt; freymvorklar qatıp qalǵan noqatlardan hám ıssı noqatlardan ibarat. Muzlatılǵan noqatlar programmalıq sistemanıń ulıwma arxitekturasın, yaǵnıy onıń tiykarǵı komponentlerin hám olardıń arasındaǵı baylanıslardı anıqlaydı. Bul qosımshalar freymvorktıń hár qanday danasında ózgerissiz (muzlatılǵan) qaladı. Íssı noqatlardı paydalanatuǵın baǵdarlamashılar ózleriniń proektlerine tán funkcionallılıqtı qosıw ushın óz kodların qosatuǵın bólimlerdi bildiredi.

[[Obyektke baǵdarlanǵan programmalastırıw|Obyektke baǵdarlanǵan]] ortalıqta freymvork abstrakt hám anıq klaslardan ibarat. Bunday freymvorktı jaratıw burınnan bar klaslardı dúziwden hám ishki klasqa ajıratıwdan ibarat.&lt;ref&gt;{{Citation |last=Buschmann |first=F |title=Pattern-Oriented Software Architecture Volume 1: A System of Patterns. Chichester |year=1996 |publisher=[[John Wiley &amp; Sons|Wiley]] |isbn=978-0-471-95869-7}}&lt;/ref&gt;

Kerekli funkcionallılıqtı Shablon metodı úlgisin paydalanıw arqalı ámelge asırıwǵa boladı, ol jerde qatıp qalǵan noqatlar invariant metodlar retinde belgili hám ıssı noqatlar nusqa yamasa ilmek metodları retinde belgili. Joqarı klastaǵı invariant metodlar ádepki háreketti támiyinleydi, al hárbir ishki klastaǵı ilmek metodları retlenetuǵın háreketti támiyinleydi.

Freymvork penen anıq programmalıq sistemanı jaratıwda baǵdarlamashılar sistemanıń anıq zárúrlikleri menen talaplarına sáykes ıssı noqatlardı paydalanadı. Freymvorklar Gollivud principine súyenedi: «Bizdi shaqırmań, biz sizdi shaqıramız»&lt;ref&gt;{{Citation |last=Larman |first=C |title=Applying UML and Patterns: An Introduction to Object-Oriented Analysis and Design and the Unified Process |year=2001 |edition=2nd |publisher=[[Prentice Hall]] |isbn=978-0-13-092569-5}}&lt;/ref&gt; Bul paydalanıwshı anıqlaytuǵın klaslar (mısalı, jańa ishki klaslar) aldınnan anıqlanǵan freymvork klaslarınan xabarlardı alatuǵının bildiredi. Baǵdarlamashılar bunı ádette superklass abstrakt metodların kirgiziw arqalı sheshedi.

== Eń kóp qollanılatuǵın freymvorklar ==
Tómende hár túrli [[Programmalastırıw tili|programmalastırıw tillerine]] arnalǵan jiyi qollanılatuǵın freymvorklar keltirilgen. 

* [[Django]] (Python)
* Flask (Python)
* TurboGears (Python)
* PyTorch (Python)
* Ruby on Rails (Ruby)
* Garden (Ruby)
* Spring (Java)
* Play (Java)
* Spark (Java)
* Wicket (Java)
* Javalin (Java)
* Netty (Java)
* Reactor (Java)
* Laravel (PHP)
* CakePHP (PHP)
* Symfony (PHP)
* Phalcon (PHP)
* Yii (PHP)
* Zend (PHP)
* CodeIgniter (PHP)
* ReactJS (JavaScript)
* AngularJS (JavaScript)
* React Native (JavaScript)
* Vue (JavaScript)
* Xamarin (C#)
* ML.NET (C#)

== Sonday-aq qarań ==

* Klass ''([[Inglis tili|ingl]]. [[:en:Class_(computer_programming)|Class]])''
* Programmalıq támiynattıń dizayn úlgisi ''([[Inglis tili|ingl]]. [[:en:Software_design_pattern|Software design pattern]])''
* Ózińizdi qaytalamań ''([[Inglis tili|ingl]]. [[:en:Don't_repeat_yourself|Don't repeat yourself]])''
* Jasırın shaqırıw ''(ing. [[:en:Implicit_invocation|Implicit invocation]])''
* Programmalıq támiynat dvijogı ''([[Inglis tili|ingl]]. [[:en:Software_engine#:~:text=A%20software%20engine%20is%20a,widespread%20in%20the%20software%20industry.|Software engine]])''

== Derekler ==
{{derekler}}
[[Kategoriya:Programmalıq támiynat arxitekturası]]</text>
      <sha1>ru4agwenp05yrii2navhvv4gg10u17f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Bekan88</title>
    <ns>2</ns>
    <id>17369</id>
    <revision>
      <id>120567</id>
      <parentid>119804</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:59:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>120567</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3283" sha1="snm5xqprc3l6o0rynuhlbylsegyy039" xml:space="preserve">{{Babel|kaa-N|uz-5|kk-5|en-5|}}
'''Xosh keldińiz! Men jaratqan kategoriyalar hám olardı óz ishine qamtıwshı, inglis tilinen awdarılǵan maqalalar menen tanısıń:'''
{| class=&quot;wikitable&quot;
|
|'''Kategoriyalar'''
|'''Mazmunı'''
|'''Sanı'''
|-
| 1 
|[[:Kategoriya:Programmalıq injiniring|Programmalıq injiniring]]
|Informaciyalıq texnologiyalar, esaplaw  texnikası, kompyuter ilimi hám programmalastırıw
|130
|-
|2
|[[:Kategoriya:Programmalıq támiynat arxitekturası|Programmalıq támiynat arxitekturası]]
|«Programmalıq támiynat arxitekturası» páni boyınsha  maqalalar jıynaǵı
|101
|-
|3
|[[:Kategoriya:IPhone|IPhone]]
|Apple Inc. ónimleri,  operaciyalıq sistemaları hám onıń tiykarǵı smartfonı iPhone haqqında
|15
|-
|4
|[[:Kategoriya:IOS|iOS]]
|iOS mobil operaciyalıq sistemasına arnalǵan kategoriya
|10
|-
|5
|[[:Kategoriya:Apple Inc. xızmetleri|Apple Inc. xızmetleri]]
|Apple Inc. xızmetlerine arnalǵan kategoriya
|1
|-
|6
|[[:Kategoriya:Apple Inc.|Apple Inc.]]
|Apple Inc. boyınsha maqalalar
|1
|-
|7
|[[:Kategoriya:Google|Google]]
|Google boyınsha maqalalar
|90
|-
|8
|[[:Kategoriya:Alphabet Inc.|Alphabet Inc.]]
|Alphabet Inc. boyınsha kategoriya
|4
|-
|9
|[[:Kategoriya:Kino álemi|Kino álemi]]
|Dúnya júzilik eń  ataqlı filmler, seriallar,  aktyorlar, dóretiwshi tulǵalar, film  qaharmanları
|36
|-
|10
|[[:Kategoriya:Futbol terminologiyası|Futbol terminologiyası]]
|Futbol álemi hám dúnya futbolı boyınsha tiykarǵı túsinikler, qaǵıydalar
|83
|-
|11
|[[:Kategoriya:Futbol associaciyasınıń nızamları|Futbol associaciyasınıń nızamları]]
|Bul kategoriya futbol associaciyasınıń nızamlarına arnalǵan.
|2
|}
Texnika texnologiyalar, innovaciyalıq jańalıqlar turmısımızǵa tez pát penen kirip keler eken, biz olardan qalay paydalanamız, al bul boyınsha dúnya tájiriybesi qanday? Usılar haqqında bilgińiz kelse, '''[[:Kategoriya:Programmalıq injiniring|Programmalıq injiniring]]''' kategoriyasındaǵı maqalalardı sholıp shıǵıń.

Rawajlanıp baratırǵan telefonlar búgin ápiwayı baylanıs quralı emes, al aqıllı texnikaǵa aylandı. Ásirese jıl sayın Apple ónimleri iPhone-nıń jańa modellerin kópshilik názerine usınadı. Olardıń jańalanǵan apparatlıq hám programmalıq támiynatın qollanǵan hár bir paydalanıwshıǵa tańqalarlıq imkaniyatlar qosılmaqta. Bul sizge qızıq pa? Solay eken onda '''[[:Kategoriya:IPhone|Iphone]]''' kategoriyası siz ushın.

Demalıs waqtıńızdı kewilli ótkeriwde ásirese medianıń ornı ayrıqsha. Kórkem óner, dúnya júzilik eń ataqlı filmler, seriallar,  aktyorlar, dóretiwshi tulǵalar, film qaharmanların óz ishine qamtıǵan '''[[:Kategoriya:Kino álemi|Kino álemi]]''' rubrikası arqalı da siz tamashalaǵan filmler haqqında maǵlıwmatqa iye bolasız.

Kompyuter programmaların paydalanıwǵa qaraǵanda, onı islep shıǵıw hám ámeliyatqa engiziw iyne menen qudıq qazǵanday quramalı process. Ásirese baǵdarlamashılar bunı jaqsı biledi. Demek [[:Kategoriya:Programmalıq támiynat arxitekturası|'''Programmalıq támiynat arxitekturası''']] haqqındaǵı temalarımız programmalastırıwdı úyrenip atırǵan baǵdarlamashılar ushın arnalǵan.  

__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>snm5xqprc3l6o0rynuhlbylsegyy039</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Denis Richi</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17394</id>
    <revision>
      <id>120553</id>
      <parentid>79998</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:54:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120553</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3378" sha1="iyz5jwr4mrjkmolt35bayi9kfw1lypy" xml:space="preserve">'''Denis MakAlister Richi''' (1941-jıl 9-miyzan — 2011-jıl 12-aqırap) — [[C (programmalastırıw tili)|C programmalastırıw tili]] jaratılıwına hám [[Unix]] operacion sisteması rawajlanıwına salmaqlı úles qosqan amerikalı kompyuter ilimpazı.

== Ómiri hám tálim alıwı ==
Denis Richi Nyu-Yorktıń [[Bronksvill]] qalasında tuwılǵan. Onıń ákesi Alister Richi bolıp, uzaq waqıt dawamında [[Bell Labs]] alımı hám kommutaciya dáwiri teoriyası boyınsha ''The Design of Switching Circuits'' avtorı edi. Balalıǵında Denis shańaraǵı menen [[Nyu-Jersi]] shtatındaǵı [[Summit, Nyu-Jersi|Summit]] qalasına kóship ótti hám ol jerde Summit orta mektebin pitkerdi. 1963-jılda [[Garvard Universiteti|Garvard]] universitetin fizika hám ámeliy matematika boyınsha diplom menen tamamlaǵan.

== Karyera hám qosqan úlesleri ==
Richi óz iskerliginiń kóp bólegin [[Bell Labs]] kompaniyasında ótkerdi hám ol jerde basqa tanıqlı kompyuter alımları menen birge isledi. 1970-jıllardıń basında Richi [[Java (programmalastırıw tili)|C programmalastırıw tilin]] islep shıqtı, bul til programmalıq támiynatlardı islep shıǵıw múmkin bolǵan kúshli hám maslasıwshań edi. C tili dizaynı basqa kóplegen tillerge, atap aytqanda [[C++]], [[Java (programmalastırıw tili)|Java]] hám [[Python (programmalastırıw tili)|Python]] tillerine tásir kórsetti.

1960-jılları Richi menen [[Ken Tompson (kompyuter ilimpazı)|Ken Tompson]] [[Bell Labs]] kompaniyasında [[Multics|«Multics»]] operacion sisteması ústinde jumıs isledi. Sodan keyin Tompson eski [[PDP-7]] mashinasın taptı jáne Richi hám taǵı basqalardıń kómegi menen óziniń jańa operacion sistemasın jarattı. Operacion sistemaǵa 1970-jılı [[Brayan Keringan]] [[Unix|«Unix»]] atın qoyıwdı usınıs etti.

== Sıylıqları ==
1983-jılda Richi hám Ken Tompson ulıwmalıq operacion sistemalar teoriyasın islep shıqqanı hám «Unix» operacion sistemasın jaratqanı ushın [[Tyuring sıylıǵı]] menen marapatlandı, bul kóbinese «Informatika salasınıń Nobeli» dep esaplanadı.

1998-jılda Richi hám Tompson Unix operacion sisteması hám C tiline qosqan úlesi ushın Prezident [[Bill Klinton|Bill Klintonnan]] [[Milliy texnologiya medal|Milliy texnologiya medalın]] aldı.

== Miyras hám tásir ==
C tili hám Unix operacion sisteması kóplegen zamanagóy kompyuterler ushın tiykar jarattı. C tili elege deyin programmalar jaratıwda keńnen qollanıladı hám Unix principleri zamanagóy operacion sistemalar, atap aytqanda [[Linux]] hám [[macOS]] jaratılıwında tiykar waziypasın atqarǵan.

== Jeke ómiri ==
Richi óziniń úlken jetiskenliklerine qaramastan, kishipeyilligi menen ajralıp turǵan. Ol súwretke túsiwdi hám sayahat qılıwdı jaqsı kórgen. Denis Richi 2011-jılı 12-aqırapta, 70 jasında qaytıs boldı. Onıń qaytıs bolıw waqıtı [[Stiv Jobs]] penen bir waqıtqa durıs kelip qalǵanlıǵı ushın, ol haqqında kóp járiyalanbadı. Degen menen onıń texnologiyaǵa qosqan úlesi júdá áhmiyetli edi.

== Jáne qarań ==
* [[Ken Thompson (kompyuter ilimpazı)]]
* [[Unix]]
* [[C (programmalastırıw tili)]]
* [[The C Programming Language]]

== Qosımsha siltemeler ==
* [https://www.bell-labs.com/usr/dmr/www/ Bell Labs saytındaǵı Denis Richi haqqındaǵı maǵlıwmatlare]</text>
      <sha1>iyz5jwr4mrjkmolt35bayi9kfw1lypy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Agata Kristi</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17417</id>
    <revision>
      <id>120878</id>
      <parentid>119588</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:58:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (23) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120878</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26672" sha1="cj3a38q27jlis0ehupvwz1qlgtxkrxo" xml:space="preserve">{{Shayır infoqutısı
|qaraqalpaqsha atı        = Agata Kristi
|negizgi atı              = {{lang-en|Agatha Christie}}
|súwret                   = Agatha Christie.png
|súwret eni               = 250px
|súwret táriypi           = Agata Kristi
|tuwılǵandaǵı atı         = Agata Meri Klarissa Miller
|tolıq atı                = Mary Westmacott&lt;br&gt; Agatha Christie Mallowan
|ádebiy laqabı            = Mary Westmacott
|tuwılǵan sánesi          = 15-sentyabr 1890
|tuwılǵan jeri            = [[Devon]], [[Angliya]], [[Ullı Britaniya]]
|qaytıs bolǵan sánesi     = 12-yanvar 1976
|qaytıs bolǵan jeri       =  [[Oksfordshir]], [[Angliya]], [[Ullı Britaniya]]
|puqaralıǵı               = {{bayraqlastırıw|Ullı Britaniya}}
|milleti                  = anglichan
|dóretiwshilik túri       = [[prozaik]], [[dramaturg]]
|oqıǵan jeri              = 
|dóretiwshilik jılları    = [[1920]]-[[1976]]
|baǵdarı                  = [[belletristika]]
|baǵdarları               = 
|janrı                    = [[detektiv]], [[roman]], [[avtobiografiya]]
|janrları                 =
|shıǵarmalarınıń tili     = [[Inglis tili|inglis]]
|birinshi kitabı          = 
|ákesi                    = Frederik Miller
|anası                    = Klarissa Miller
|ómirlik joldası          = 
|ómirlik joldasları       = 
|perzentleri              = 
|belgili pikirleri        = 
|ataqları hám sıylıqları  = 
|ataqları                 =
|sıylıqları               =
|sayt                     = 
|qolı                     = 
}}
'''Agata Meri Klarissa, ledi Mallouen''' ({{lang-en|Agatha Mary Clarissa, Lady Mallowan}}; [[15-sentyabr]], [[1890]], [[Torki (Angliya)|Torki]], [[Devon]], [[Angliya]], [[Ullı Britaniya]] — [[12-yanvar]], [[1976]], Uollingford, [[Oksfordshir]], [[Angliya]], [[Ullı Britaniya]] — [[angliya|angliyalı]] [[jazıwshı]] hám de [[dramaturg]]. Ol dúnyadaǵı eń ataqlı [[detektiv]] [[proza]] avtorlarınan biri bolıp tabıladı.

Agata Kristining dóretpeleri insaniyat tariyxındaǵı eń kóp baspa etilgen dóretpelerden birine aylandı&lt;ref&gt;{{Web deregi|author=|date=2001-08-09|url=http://www.bbc.co.uk/dna/h2g2/A593723|title=Agatha Christie — Author|lang=en|publisher=// [[Би-би-си|bbc.co.uk]]|access-date=2010-04-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20110820073109/http://www.bbc.co.uk:80/dna/h2g2/A593723|archive-date=2011-08-20|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;  (tek &quot; [[Ínjıl]]&quot; hám [[Uilyam Shekspir|Uilyam Shekspirnıń]] dóretpelerinen keyin&lt;ref&gt;{{Web deregi|author=|date=|url=http://www.bookclubs.ca/author/results.pperl?authorid=4912|title=Author Spotlight — Agatha Christie|lang=en|publisher=// bookclubs.ca|access-date=2010-04-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20130112214620/http://www.bookclubs.ca/author/results.pperl?authorid=4912|archive-date=2013-01-12|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;), sonıń menen birge, eń kóp awdarma etilgen&lt;ref&gt;{{Web deregi|lang=en|url=https://thewordpoint.com/blog/worlds-most-translated-author|title=Who is the world’s most translated author?|publisher=thewordpoint.com|access-date=2020-05-22|archive-date=2020-06-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20200610072031/https://thewordpoint.com/blog/worlds-most-translated-author|deadlink=no}}&lt;/ref&gt; (7236 awdarma&lt;ref&gt;{{Web deregi|lang=en|url=https://www.guinnessworldrecords.com/world-records/67389-most-translated-author/|title=Most translated author|publisher=Guinness World Records|access-date=2020-05-22|archive-date=2020-09-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20200929021701/https://www.guinnessworldrecords.com/world-records/67389-most-translated-author|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;). Ol 60 tan artıq [[Detektiv|detektiv romanlardı]], 6 psixologiyalıq romanlardı (Meri Westmacott laqapı astında — Meri Westmacott (Westmacott) hám 19 gúrrińler kompleksin baspa etdi. London teatrlarida onıń 16 pyesasi saqnalastırılǵan.
 
Agata Kristining kitapları 4 milliarddan artıq nusqada baspa etilgen&lt;ref&gt;Газета «Книжное обозрение», 2012 год, № 17.&lt;/ref&gt;  hám dúnyanıń 100 den artıq tillerine awdarma etilgen.
 
Sonıń menen birge, ol bir miynettiń maksimal teatr tamashaları sanı boyınsha rekordga iye. Agata Kristining &quot; [[Tıshqansha tuzaǵi]]&quot; pyesasi ({{lang-en| &quot; The Mousetrap&quot;}}) birinshi ret 1952 jılda saqnalastırılǵan hám 2020 jılǵa shekem teatrda kórsetiw etilgen, ol [[koronavirus pandemiyası]] sebepli toqtatilgan, biraq keyinirek islep shıǵarıwlar qayta tiklengen. Spektakldıń on jıllıǵı qatnası menen Londondagi &quot; elshi&quot; teatrida &quot; ITN&quot; telekanaliga bergen intervyusida Agata Kristi spektakldı Londonda saqnalastırıw ushın eń jaqsı dep esaplamaslıǵının tán aldı, lekin tamashagóylar onı jaqsı kórediler hám ol ózi jılına bir neshe ret spektaklǵa barar edi&lt;ref&gt;{{Web deregi|author=|date=|url=http://www.newsplayer.com/agatha-christies-the-mouse-trap-celebrates-its-tenth-year-video|title=Agatha Christie's 'The Mouse Trap' celebrates its tenth year (video, 1962)|lang=en|publisher=// newsplayer.com|access-date=2010-04-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20111114102043/http://www.newsplayer.com/agatha-christies-the-mouse-trap-celebrates-its-tenth-year-video|archive-date=2011-11-14|deadlink=yes}}&lt;/ref&gt;.

== Biografiya ==

=== Balalıq, jaslıq hám birinshi neke ===
[[Fayl:Agatha_Christie_by_Douglas_John_Connah.jpg|nobaý|240x240 nükte|Agata Miller portreti (1894) Duglas Jon Konnaxniń jumısı]]
Agata Meri Klarissa Miller 1890 jıl 15 sentyabrde teńiz jaǵasındaǵı [[Torki]] kurort qalashasında&lt;ref name=&quot;Биография на agathachristie.com&quot;&gt;{{Web deregi |url = http://www.agathachristie.com/about-christie#christies-life |title = About Agatha Christie. Christie’s life (1890—1976)  |lang = en  |archive-url = https://web.archive.org/web/20151207094654/http://www.agathachristie.com/about-christie#christies-life |archive-date = 2015-12-07 }} // agathachristie.com.&lt;/ref&gt;, 
Frederik (1846 -1901) hám Klarissa (1854-1926 ) Miller shańaraǵında, singlisi Margaret Freri &quot; Maje&quot; (úylengen Uotts; 1879 -1950) hám úkesi Luis Montana &quot; Monti&quot; (1880-1929 ) den keyin úshinshi perzent bolıp tuwılǵan.

Balalıǵında Agata úyde jaqsı tálim alǵan, onı tiykarlanıp amerikalıq ákesi bergen. Onıń anası Klara ájayıp gúrrińshi edi hám segiz jasqa tólgunga shekem ardaqlı genje qızına oqıwdı úyretiwdi istamadi. Biraq qız zerigiwden bes jasında ǵárezsiz túrde oqıwdı úyrendi, ingliz balalar jazıwshısı Edit Nesbitning &quot; Ǵáziyne izlewshiler tariyxı&quot; ({{lang-en| The Story of The Treasure Seekers}}) va &quot; Temirjol balaları&quot;, sonıń menen birge, amerikalıq jazıwshı Luiza Mey Alkottning &quot; Kishi áyeller&quot; romanı. Bunnan tısqarı, ol ózi ushın qıyalıy doslar arttırdı, haywanları menen oynadı, oyın sabaqlarında qatnasdı hám qosıqlar jazıwdı basladı&lt;ref name=&quot;Биография на agathachristie.com&quot; /&gt;. Balalıǵında shańaraq aǵzaları tárepinen saqnalastırılǵan &quot;Qorqınıshlı&quot; gúrriniń jazǵan. Onıń syujeti apa-qarındaslar arasındaǵı miyraslar ushın gúres haqqında gúrriń etedi: &quot; ullı xanım Maj&quot; hám &quot; qanxor xanım Agata&quot; hám apa -qarındastıń sorawina qaray saqnalastırılǵanda rol ózgergen{{sfn|Холмс|2013|с=22}}{{sfn|Кристи|2003|с=64—65}}.

Agata bes-altı jasqa tolǵanında, shańaraq pulni tejew maqsetinde Eshfilddagi úyin kireyge aldı hám bir az waqıt [[Franciya|Fransiya]]ǵa kóship ótti, ol jerda qız óziniń ardaqlı gubernatori Maridan tártipsiz idiomatik francuz tilin úyrendi, eger bunnan aldın singlisining háreketlerine qaramay hám ol hesh qanday tárzde eki ustazǵa erise almaǵan bolsada&lt;ref name=&quot;Биография на agathachristie.com&quot; /&gt;.

1901 jılda, on bir jasında, Agata atasınan juda boldı : ol finanslıq qıyınshılıqlar payda bolıwı menen baylanıslı bir neshe júrek topılısların basdan keshirip opat etdi. Kúyewi opatınan keyin Klara úmitsiz edi hám Agata anasiniń bawırlas dosı hám járdemshisine aylandı. Pul jetiwmasligi sebepli shańaraq Eshfildda úy satıw haqqında óylay basladı, biraq tez arada shıǵıw jolı tapildi. On bes jasında Agataga pensiya tayınlandi, onıń qarjları menen ol [[fortepiano]]da oynaw hám qosıq aytıw sabaqların basladı hám tek onıń uyalshaqlıǵı hám saqnadan qorqıwı onıń professional bolıwına tosqınlıq etdi&lt;ref name=&quot;Биография на agathachristie.com&quot; /&gt;.

[[Fayl:Agatha Christie as a young woman.jpg|nobaý|200px|Agata Kristi 1910-jıllarda]]
On segiz jasında ol qısqa gúrrińler jaza basladı, olardıń geyparaları 1930-jıllarda inglis dramaturgi hám shańaraqqa tiyisli dosı Eden Fillpotts ({{lang-en|Eden Phillpotts}}) tárepinen baspa etildi&lt;ref name=&quot;Биография на agathachristie.com&quot; /&gt;.

[[Birinshi jáhán urısı]] (1914-1918) dáwirinde Agata [[Torki]]dagi gospitalda medicinalıq járdem otryadida miyirbiyke bolıp islegen&lt;ref name=&quot;Биография на agathachristie.com&quot; /&gt;; Ol bul kásipti jaqsı kórerdi jáne onı &quot; insan ete alatuǵın eń paydalı kásiplerden biri&quot; dep tariyplerdi ({{lang-en|«… one of the most rewarding professions that anyone can follow»}})&lt;ref name=&quot;internetwritingworkshop.blogspot.com&quot;&gt;{{Web deregi |author= |date=2009-09-15 |url=http://internetwritingworkshop.blogspot.com/2009/09/notes-for-september-15th-2009.html |title=Writer's Digest: Agatha Christie |lang=en |publisher=internetwritingworkshop.blogspot.com |access-date=2010-04-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160305020650/http://internetwritingworkshop.blogspot.com/2009/09/notes-for-september-15th-2009.html |archive-date=2016-03-05 |deadlink=no}}&lt;/ref&gt;.Sonıń menen birge, dárixanada farmatsevt bolıp da islegen hám keyinirek bul onıń dóretiwshilikinde de ız qaldırǵan : onıń dóretpelerinde 83 jınayat záhárleniw arqalı ámelge asırıladı&lt;ref&gt;{{Web deregi |author= |date= |url=http://www.christiemystery.co.uk/influences.html |title=Agatha Christie — The Influences On Her Writing |lang=en |publisher=christiemystery.co.uk |access-date=2010-04-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110812025036/http://www.christiemystery.co.uk:80/influences.html |archive-date=2011-08-12 |deadlink=no}}&lt;/ref&gt;.

Agata birinshi ret 1914 jılda Rojdestvo kúninde polkovnik Archibald Kristiga turmısqa shıqadı&lt;ref name=&quot;internetwritingworkshop.blogspot.com&quot; /&gt;.Nekeden kóp ótpey, 1914 jıl 27 dekabrde Archi Fransiyaǵa áskeriy xızmetke qaytadı hám urıs dawamında er-hayal derlik bir-birlerin kórmeydilar. Olardıń tolıq shańaraqlıq turmısı tek 1918 jıl yanvar ayında, Archi [[London]]dagi áskeriy mekemege jiberilganida baslanǵan, ol erda jas shańaraq kvartirani kireyge alǵan. 1919 jıl 5 avgustda er-hayaldıń qızı tuwıladı [[Xiks, Rosalinda|Rosalinda]] (Agata Kristining birden-bir qızı)&lt;ref name=&quot;Биография на agathachristie.com&quot; /&gt;.Bul dáwir Agata Kristining dóretiwshilik jolınıń baslanıwı boldı.

1920 jılda onıń birinshi romanı &quot;Stilzdagi sırlı waqıya&quot; baspa etildi. Kristining detektivga shaqırıq etiwiniń sebebi úlken singlisi Mudj menen (ózin jazıwshı retinde kórsetken) ol da baspaǵa múnásip zat jaratılıwması múmkinligi haqqında tartıs bolǵan degen shamalar bar. Tek ǵana jetinshi baspada qólyozma 2000 nusqada baspadan shıǵarılǵan. Ajam jazıwshı 25 funt sterling muǵdarında aqsha aldı.

1922 jılda kúyewi Agata Kristi menen birge [[Ullı Britaniya]] -  [[Biskay qoltıqı]] — [[Qubla Afrika]] — [[Avstraliya]] hám [[Jańa Zelandiya]] — [[Gavayi atawları]] — [[AQSh]] — [[Ullı Britaniya]] baǵdarı boyınsha dúnya boylap teńiz sayaxatını ámelge asırdı.

=== Joǵalıp ketiwi ===
[[Fayl:Agatha Christie with her daughter Rosalind.jpg|nobaý|240x240px|Agata Kristi qızı Rozalinda menen. Jazıwshı ǵayıp bolǵan waqıtta baspadan shıǵarılǵan kóplegen fotosúwretlerdan biri]]
1926 jılda Agataning anası Klara opat etedi. Sol jıldıń aqırında Agata Kristinıń kúyewi Archibald qıyanat etkenin tán aldı hám ajırasıwdi  soraydı, sebebi ol [[golf]]daǵi kásiplesi Nensi Nildaǵa aslam boladı. 1926-jıl 3-dekabrde kúyewi menen jánjelden keyin Agata Berkshirdegi úyinen ǵayıp boladı&lt;ref name=&quot;litresp.ru&quot;&gt;''Кейд Джаред''. {{Web deregi|url=http://litresp.ru/kniga/ru/К/kejd-dzhared/agata-kristi-11-dnej-otsutstviya#|title=Публицистическая книга «Агата Кристи. 11 дней отсутствия»|archive-url=https://web.archive.org/web/20211124081448/http://litresp.ru/kniga/ru/%D0%9A/kejd-dzhared/agata-kristi-11-dnej-otsutstviya|archive-date=2021-11-24}}, издательство [[Рипол-классик|«Рипол-классик»]], [[Москва|М.]], 2012 год. // litresp.ru.&lt;/ref&gt;, qızı Rozalinda hám úydi xızmetshilerdiń qarawına qaldırıp, xatkeri Karl (Sharlotta Fisher) ga xat jazıp, ol Yorkshirga jol alǵanın dawa etdi&lt;ref name=&quot;internetwritingworkshop.blogspot.com&quot; /&gt;.Onıń joq bolıp ketiwi ǵalabalıq shumǵa sebep boldı, sebebi jazıwshı dóretiwshiliginiń ıshqıpazları qashannan berli payda bolǵan edi&lt;ref&gt;{{статья |автор= |заглавие=Mrs. Christie found in a Yorkshire SPA |ссылка=http://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F60C17FE3C591B7A93C7A81789D95F428285F9&amp;scp=4&amp;sq=Agatha%20Christie%20Disappearance&amp;st=cse |автор издания= |издание=[[The New York Times]] (archives) |тип= |место=London |издательство=The New York Times Company |год=15 December 1926 |язык=en |выпуск= |том= |номер= |страницы= |isbn= |archivedate=2013-11-13 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131113125813/http://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F60C17FE3C591B7A93C7A81789D95F428285F9&amp;scp=4&amp;sq=Agatha }}&lt;/ref&gt;.

On bir kún dawamında Kristining qaydalıǵı haqqında hesh nárse málim emes edi. Ertesi kúni azanda [[Surrey]]da Agataning tastap ketilgan mashinası tabılǵan, onıń salonida onıń paltosi bar edi. Bir neshe kúnden keyin, 14 dekabrde, gazetalarda baspadan shıǵarılǵan xabarlardı oqıtıp atırǵanda, onıń ulıwma milliy qıdırıwı qanday dawam jetip atırǵanı haqqında jazıwshınıń ózi de tapildi. Málim bolıwısha, Agata Kristi &quot; Tereza Nil&quot; atı menen zamanagóy {{lang-en|&quot; Swan Hydropathic Hotel&quot;}} (házir {{lang-en|&quot; Old Swan Hotel&quot;}}) kurort mıymanxanasında dizimnen ótken eken&lt;ref name=&quot;internetwritingworkshop.blogspot.com&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;litresp.ru&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi |author= |date= |url=http://www.harrogate.gov.uk/pdf/History%20of%20Harrogate.pdf |title=История отеля «Harrogate» (UK) |lang=en |publisher=harrogate.gov.uk |access-date=2010-04-08 |deadlink=yes |archive-url=https://web.archive.org/web/20090327030857/http://www.harrogate.gov.uk/pdf/History%20of%20Harrogate.pdf |archive-date=2009-03-27}}&lt;/ref&gt;.Kristi ózinıń joǵalıp ketiwi haqqında hesh qanday anıqlama bermadi hám eki shıpaker oǵan bas jarası sebepli amneziya kesellikti anıqlawın qoydı. Agata Kristining joq bolıp ketiwiniń sebepleri inglis psixologı Endryu Norman tárepinen &quot; Tayın portret&quot; ({{lang-en|The Finished Portrait}}) kitabında analiz etilgen&lt;ref&gt;{{статья |автор=Robert Hilferty |заглавие=Интервью Эндрю Нормана: Исчезновение Агаты Кристи объясняются в новой книге |оригинал=Agatha Christie's Strange Disappearance Explained in New Book |ссылка=https://www.bloomberg.com/apps/news?pid=20601088&amp;sid=axl0.aUzer94 |автор издания= |издание=[[Bloomberg]] |тип= |место= |издательство= |год=28 ноября 2006 года |выпуск= |том= |номер= |страницы= |isbn=}}&lt;/ref&gt;. Ol jerda ol travmatik amneziya gipotezasi hesh qanday sın pikirge shıdayalmaydı, sebebi Agata Kristining minez-qulqı bunıń hákisin kórsetdi: ol mıymanxanada dizimnen ótken. ardaqlı erining famılıyası, waqtın fortepianoda oynaw, kurort emlewleri, kitapxanaǵa keliw menen ótkergen. Soǵan qaramay, Norman barlıq dálillerdi úyrenip shıǵıp, salmaqli delbelik sebepli dissotsiativ fuga júz bergen degen juwmaqqa keldi.

Basında óz-ara miyir-mahabbatqa qaramay, Archibald hám Agata Kristining nekesi 1928 jılda ajırasıw menen juwmaqlandi, sonnan keyin Agata qızı Rozalinda menen Angliyadan [[Kanar atawları]]na qashıp ketti hám ol jerda óziniń &quot;Moviy poezd siri&quot; romanın azap menen juwmaqladi.

=== Ekinshi neke hám keyingi jıllar ===
1930 jılda [[Iraq]] boylap sayaxat etkeninde, Ur qalasındaǵı qazıwmalarda ol bolajaq kúyewi — arxeolog, áyyemgi Aziya boyınsha qánige Maks Mallovan menen tanısadı. Ol odan derlik on tórt jas kishi edi. Ayırım jaqınlarınıń narazılıǵına qaramay, olar 1930 jıl 11 sentyabrde [[Edinburg]]daǵi [[Múqaddes Kutbert]] shirkewinde turmıs quradı.

1930-jıllardıń basınan baslap ol waqtı-waqtı menen jılına bir neshe ayni [[Siriya]] hám [[Iraq]]da kúyewi menen ekspediciyalarda ótkergen, onıń ómiriniń bul dáwiri &quot;Qanday jasap atırǵanıńızdı aytıń&quot; avtobiografik yadlarında sawlelengen. Mallovan menen turmıs qurǵan Agata Kristi omiriniń aqırıǵa shekem, 1976 jılda opatına shekem jasaydı.

[[Fayl:Hotel Pera Palace — Istanbul.jpg|nobaý|200x200px|Agata Kristining [[Istanbul]]daǵi &quot;Pera Palace Hotel&quot; mıymanxanasındaǵı xanasi, ol jerda &quot;Shıǵıs ekspressidagi adam óltiriwshilik&quot; romanı jazılǵan]]
Kristi kúyewi menen jaqın shıǵısqa etken sayaxatları sebepli onıń bir neshe zárúrli dóretpeleri (&quot; Arqa cikl&quot;) sol jerda júz bergen. Basqa romanlar (mısalı, &quot;On qara tanlilar&quot;) Torki qalası yamasa onıń átirapında, Kristi tuwılǵan jay bolǵan&lt;ref&gt;''Евгений Ксензенко''. {{Web deregi|url=http://www.ntv.ru/novosti/175857/|title=Агата Кристи оставила послание поклонникам|archive-url=https://web.archive.org/web/20090925094648/http://www.ntv.ru/novosti/175857/|archive-date=2009-09-25}}. Телекомпания [[НТВ|«НТВ»]] // ntv.ru (17 сентября 2009 года).&lt;/ref&gt;.

Ekinshi jáhán urısı (1939 -1945) jıllarında Rozalinda keyinirek Fransiyada qaytıs bolǵan Xubert Prichardga ({{lang-en|Hubert Prichard}}) turmısqa shıqtı hám 1943 jıl 21 sentyabrde balası Metyu ({{lang-en|Mathew}}) tuwıldı. Maks Mallowan sol waqıtta Qohirada áskeriy xızmette bolǵan, Agata bolsa Angliyada qalǵan, kitaplar jazǵan, Londondagi universitet kolledji gospitalining dispanserida ({{lang-en|Dispensary at University College Hospital}}) valantyor bolıp islegen&lt;ref name=&quot;Биография на agathachristie.com&quot; /&gt;.1949 -1957 jıllar dawamında kúyewini Arqa Irak daǵı arxeologik ekspediciyalarında gúzetip barǵan, onıń ataqlılıǵı bolsa qazıw mútajlikleri ushın mablag ' tartıwǵa járdem bergen&lt;ref&gt;{{Web deregi|lang=en|url=https://english.alarabiya.net/features/2016/12/31/Agatha-Christie-had-little-known-role-in-ancient-Nimrud|title=Writer Agatha Christie played role in unearthing ancient Nimrud in Iraq|website=Al Arabiya English|date=2016-12-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20210613064909/https://english.alarabiya.net/features/2016/12/31/Agatha-Christie-had-little-known-role-in-ancient-Nimrud|archive-date=2021-06-13|access-date=2021-06-12|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;.Qurǵaqlay ıqlımǵa iykemlesiw ushın 2500 jıldan artıq waqıt dawamında suw astındaǵı qudıqlarda tabılǵan zatlar ızǵar súlgilerge jatqızılǵan. Ol shaxsan kóplegen artefaktlarni kosmetik kremge atalǵan shimgich menen artib taslaǵan, bul onıń jeke oylap tapqanı edi{{sfn|Морган|2002|с=265}}.
[[Fayl:Agatha_Christie_visits_the_Acropolis,_1958._(7893554162).jpg|nobaý|[[Greciya]], [[Akropol]], 1958-jıl]]
1956 jılda Agata Kristi Britaniya imperiyasi ordeniniń (CBE) komandori etip tayınlandi, 1971 jılda bolsa ádebiyat salasındaǵı jetiskenlikleri ushın sol ordendiń xanım-komandori (DBE) dárejesine kóterildi. Úsh jıl aldın, 1968 jılda onıń kúyewi Maks Mallowan arxeologiya salasındaǵı jetiskenlikleri ushın bakalavr-ricar bolǵan. 1958 jılda jazıwshı &quot;Detektiv klubi&quot; ni ({{lang-en|&quot; Detection Club&quot;}}) jazıwdı baslaǵan.
[[Fayl:Agatha christie's grave.jpg|nobaý|150px|Agata Kristi qabridagi qábir tamaqtası]]
1971-1974 jıllarda Kristining den sawlıǵın jamanlana basladı, biraq soǵan qaramay ol jazıwdı dawam ettirdi. Toronto universiteti qánigeleri Kristining jazıw usılın úyrenip, Agata Kristi [[Altsgeymer keselligi]] menen awırǵan dep shama qılǵan&lt;ref&gt;{{статья |автор= |заглавие=Agatha Christie had Alzheimer’s disease |ссылка=https://www.hindustantimes.com/books/agatha-christie-had-alzheimer-s-disease/story-WA42615vKtzFpWK4425lRJ.html |издание=hindustantimes.com |тип= |место= |издательство=HT Media Limited |год=4 April 2009 |выпуск= |том= |номер= |страницы= |isbn= |archivedate=2018-05-04 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180504091254/https://www.hindustantimes.com/books/agatha-christie-had-alzheimer-s-disease/story-WA42615vKtzFpWK4425lRJ.html }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{статья |автор= |заглавие=Christie had Alzheimer’s. — Agatha Christie probably suffered from undiagnosed dementia, say scientists |ссылка=http://www.express.co.uk/posts/view/93153/Christie-had-Alzheimer-s |издание=[[Daily Express]] |тип= |место= |издательство=Northern and Shell Media Publications |год=4 April 2009 |выпуск= |том= |номер= |страницы= |isbn= |archivedate=2009-04-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090408094409/http://www.express.co.uk/posts/view/93153/Christie-had-Alzheimer-s }}&lt;/ref&gt;.

Jazıwshı 1976 jıl 12 yanvarda 85 jasında óz úyinde [[Uollingford]] ([[Oksfordshir]]) qalasında tez tımaw nátiyjesinde opat etdi hám 16 yanvarda Cholsi awılı daǵı Múqaddes Maryam áwlesine kómiw etildi&lt;ref name=&quot;Биография на agathachristie.com&quot; /&gt;.

Jazıwshı 1965 jılda tamamlaǵan Agata Kristining ómirbayanı tómendegishe tawsıladı : &quot; Rabbim, jaqsı turmısım hám maǵan berilgen barlıq mahabbat ushın raxmet&quot;&lt;ref&gt;{{книга |автор = Агата Кристи |заглавие = Автобиография |оригинал = |ссылка = |ответственный = |издание = |место = М. |издательство = [[Эксмо]] |год = 2009 |том = |страницы = |страниц = |серия = |isbn = 978-5-699-36441-1 |тираж =}}&lt;/ref&gt;.

== Dúńyaǵa kózqarası ==
[[Fayl:Agatha Christie in Nederland (detectiveschrijfster), bij aankomst op Schiphol me, Bestanddeelnr 916-8898 (cropped).jpg|nobaý|200x200px|Sxipxol aeroportı, 17-sentyabr, 1964-jıl]]
Detektiv ádebiyat teoriyalıqshısı  Georgiy Anjaparidze óz dóretpelerinde Kristi bul turmıstı hám ózi jaqsı bilgen personajlarni jetkezgenin aytıp ótken. Ol &quot;Óz uqıpı sheńberinde-keń social qatlamdıń etikalıq jazıwshısı&quot; edi{{sfn|Анджапаридзе|1999|с=901—910}}.

== Tiykarǵı qaharmanlar ==
* Miss Marpl
* Erkil Puaro
* Kapitan Gastings
* Miss Lemon 
* Inspektor Jepp
* Ariadna Oliver
* Superintendant Battl
* Polkovnik Reys
* Tommi hám Tappens Beresfordlar

Sonıń menen birge, tek bir detektiv gúrrińler kompleksinde payda bolǵan basqa detektivlar:
* Parker Payn
* Mister Harli Kin
* Mister Sattertueyt

== Yad etiw ==
[[Fayl:Agatha Christie Memorial (cropped).jpg|nobaý|mini|[[London]] teatr rayonındaǵı Agata Kristi esteligi, Kovent Garden orayında]]
* 1985 jılda [[Venera]]daǵi Kristi kratori onıń atı menen atalǵan.
* 1988 jılda onıń húrmetine eń ataqlı sovet rok gruppalarınan biri &quot;Agata Kristi&quot; dep at berildi.
* 2012 jıl 25 noyabrde, &quot;Mousetrap&quot; pyesasining 60 jıllıǵına baǵıshlap, Kovent-Gardenning orayında, London teatr rayonında Agata Kristi háykeli ashıldı.
* Montoban qalasında ([[Franciya]]) jazıwshı húrmetine kóshe bar.
* 2007 jılda Tenerifdagi Puerto-de-la-Krusda San-Amaro kóshesindegi La Paz rayonındaǵı Agata Kristi atındaǵı teksheda 1927 jılda jazıwshı bolǵanınıń yadı retinde byusti ornatılǵan.

== Agata Kristi filmlerde ==

=== Kórkem ===
* 1979 — &quot; Agata &quot; (Ullı Britaniya ). Agata Kristi Rolin Vanessa Redgrave atqarıw etdi. Filmde jazıwshı ǵayıp bolǵan 1926 jıldıń on bir kúninde ne bolıwı múmkinligi haqqında gúrriń etiledi.
* Britaniyalıq &quot; Doktor kim&quot; teleserialining tórtinshi máwsiminde doktor jáne onıń joldası Donna Agata joǵalǵan kúni ushrasadılar. Seriya sol kúnlerde Agata menen júz bergen waqıyalar haqqında gúrriń etedi. Sonıń menen birge, doktor hám Donna onı Miss Marpl hám &quot; bultlarda ólim&quot; kitapın jaratıw haqqında oylawǵa úndesedi.
* 2011 — Ispaniya teleserialining ekinshi máwsiminde Grand Hotel (teleseryal, 2011) bas qaharmanlardan biri Alisiya Alarkon jas qız Agata Meri Klarissa Miller menen tanısadı, ol detektivlar jazıwdı jaqsı kóredi.
* 2018 — Terri loanning&quot; &quot;Agata hám adam óltiriwshilik haqqındaǵı haqıyqat &quot; (Ullı Britaniya ). Film 1926 jılda jazıwshınıń joq bolıp ketiwine ne sebep bolıwı múmkinligi haqqında gúrriń etedi. Agata Kristi rolin Rut Bredli atqarıw etdi.
* 2019 — &quot;Agata hám nálet Ishtar&quot; (Ullı Britaniya ) rejissyor Sam Yats. Agata Kristi rolida — Lindsay Marshal.
* 2020 jıl — Jo Stivenson tárepinen súwretke alınǵan&quot; &quot;Agata hám ólim X&quot; &quot; (Ullı Britaniya, Malta ). Agata Kristi rolida — Xelen Bexendeyl

=== Dokumental ===
* 1990 — Rejissyor Jeyms Marshning Agata Kristi. Tamamlanmaǵan portreti.
* 2005 — Ben Uorvik tárepinen súwretke alınǵan &quot;Agata Kristi kodi&quot;.
* 2007 — &quot;Ótken dáwirdiń kósemleri hám jawız adamları: Agata Kristi&quot;. Qáweterden yoshlangan rejissyor Vladimir Xarchenko-Kulikovskiy.
* 2013 — &quot;Devid Suchet: Agata Kristining siri&quot;. Rejissyor Kler Levins.
* 2017 — &quot;Agata Kristi — jınayat malikesi&quot;. Rejissyor Benjamin Lere; Agata Kristi rólinde — Kleo Senya.
* 2020 — &quot;Agata Kristi: Puaro hám Miss Marplning júz jıllıǵı / Agatha Christie: 100 Years of Poirot and Miss Marple». Rejissyor: Shon Devidson.
* 2022 — &quot;Agata Kristi: Lyusi Uorsli Detektivlar Malikesi haqqında / Agatha Christie: Lucy Worsley on the Mystery Queen». Rejissyor: Saymon Jorj, Reychel Jardin.

== Derekler ==
{{Derekler}}

[[Kategoriya:Jazıwshılar]]</text>
      <sha1>cj3a38q27jlis0ehupvwz1qlgtxkrxo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Devon</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17454</id>
    <revision>
      <id>120560</id>
      <parentid>84725</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:55:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120560</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2815" sha1="lyllcueuhg3w8d44tock05wxzk1dttt" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı           = Devon
| negizgi atı                 = {{lang-en|Devon}}
| túri                        = 
| súwret                      =
| gerb                        = Devon arms.png
| bayraq                      = Flag of Devon.svg
| gerb túsindirmesi           = :en:List of arms of the county councils of England
| bayraq túsindirmesi         = :en:Flag of Devon
| gerb eni                    = 
| bayraq eni                  = 
| lat_dir = | lat_deg = | lat_min = | lat_sec = 
| lon_dir = | lon_deg = | lon_min = | lon_sec = 
| CoordAddon                  = 
| CoordScale                  = 
| mámleket                    = 
| status                      = 
| qaraydı                     = 
| region túri                 = 
| region                      =  
| kestede region              = 
| rayon túri                  = 
| rayon                       = 
| rayon 2                     = 
| rayon 3                     = 
| rayon 4                     = 
| rayon 5                     = 
| kestede rayon               = 
| kestede rayon 2             = 
| kestede rayon 3             = 
| kestede rayon 4             = 
| kestede rayon 5             = 
| jámáát túri                 = 
| jámáát                      = 
| kestede jámáát              = 
| mámleket kartası            = 
| region kartası              = 
| rayon kartası               = 
| mámleket kartası ólshemi    = 
| region kartası ólshemi      = 
| rayon kartası ólshemi       = 
| ishki bóliniwi              = 
| basshı túri                 = 
| basshı                      = 
| dúzilgen waqtı              = 
| dáslepki derekler           = 
| aldınǵı atı                 = Devonshir
| aldınǵı atları              = 
| status qashan berilgen      = 
| jer maydanı                 = 6707
| ıqlımı                      = 
| xalıq sanı                  = 1 135 500
| sanalǵan jıl                = 2011
| xalıq tıǵızlıǵı             = 169
| aglomeraciya                = 
| milliy quramı               = 98,7 % — anglichanlar
| konfessiyalıq quramı        = 
| rásmiy til                  = 
| rásmiy tiller               = 
| etnoxoronim                 = 
| waqıt zonası                = 
| DST                         = 
| telefon kodı                = 
| pochta indeksi              = 
| pochta indeksleri           = 
| avtomobil kodı              = 
| identifikator túri          = 
| sanlı identifikator         = 
| sayt                        = https://www.devon.gov.uk
}}
'''Devon'''&lt;ref&gt;{{Книга:СГНЗС|106|Де́вон}}&lt;/ref&gt;, tariyxıy tárepten &quot;Devonshir&quot; atı menen de belgili({{lang-en|Devon}} {{IPA|[ˈdɛvən]}}, ''Devonshire'') — [[Qubla-Batıs Angliya]]dagi [[Angliya grafliqlari|grafliq]]</text>
      <sha1>lyllcueuhg3w8d44tock05wxzk1dttt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Elizaveta II</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17457</id>
    <revision>
      <id>120654</id>
      <parentid>114955</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:54:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (8) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120654</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21664" sha1="ic0msrzbacj1j2clypvf7xmn7s66412" xml:space="preserve">{{Mámleketlik isker infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı    = Elizaveta II 
| negizgi atı          = {{lang-en|Elizabeth II}}
| súwret               = Queen Elizabeth II of New Zealand (cropped).jpg
| súwret uzınlıǵı      = 250px
| súwret túsindirmesi  = Elizaveta II, 2011-jıl
| qatarlıq sanı        =   
| lawazım              = Ullı Britaniya hám Arqa Irlandiya xanzadası
| bayraq               = Royal Standard of the United Kingdom.svg
| bayraq2              = Flag of the United Kingdom.svg
| lawazımdaǵı atı      = 
| lawazımǵa kirisiw sánesi     = [[1952|1952-jıl]] [[6-fevral]] 
| lawazımnan ketiw sánesi    =[[2022|2022-jıl]] [[8-sentyabr]] 
| premyer              = 
| prezident            =
| spiker               =
| senat baslıǵı        =
| vice-prezident       =
| gubernator           =
| vice-gubernator      =
| ministr              =
| premyer-ministr      =
| birinshi ministr     =
| monarx               =
| orınbasarı           =
| kancler              =
| parlament            =
| lider                =
| hákim                =
| hákim járdemshisi    =
| húkimdar             =
| húkimdar járdemshisi =
| járdemshisi          =
| waqıtsha             =
| qarsılas             =
| aldınǵı isker        = [[Georg VI]]
| keyingi isker        = [[Charlz III]]
| aldınǵısı            = 
| keyingisi            = 
| taj kiygiziw sánesi  = [[1953|1953-jıl]] [[2-iyun]] 
| 1belgiatı            = 
| 1tekstatı            = 
| 2belgiatı            = 
| 2tekstatı            = 
| 3belgiatı            = 
| 3tekstatı            = 
| 4belgiatı            = 
| 4tekstatı            = 
| 5belgiatı            = 
| 5tekstatı            = 
| qatarlıq sanı_2      =
| lawazım_2            = Milletler Doslıq awqamı basshısı 
| bayraq_2             = Royal Cypher of Elizabeth II as Head of the Commonwealth.svg
| bayraq2_2            = Personal flag of Queen Elizabeth II (rectangular).svg
| lawazımdaǵı atı_2    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_2    =[[1952|1952-jıl]] [[6-fevral]] 
| lawazımnan ketiw sánesi_2  = [[2022|2022-jıl]] [[8-sentyabr]] 
| premyer_2            =
| prezident_2          =
| vice-prezident_2     =
| gubernator_2         =
| vice-gubernator_2    =
| ministr_2            =
| premyer-ministr_2    =
| birinshi ministr_2   =
| monarx_2             =
| orınbasarı_2         =
| kancler_2            =
| parlament_2          =
| senat baslıǵı_2      =
| lider_2              =
| hákim_2              =
| hákim járdemshisi_2  =
| húkimdar_2            =
| húkimdar járdemshisi_2 =
| járdemshisi_2          =
| waqıtsha_2            =
| qarsılas_2           =
| aldınǵı isker_2      = [[Georg VI]]
| keyingi isker_2      = [[Charlz  III]]
| aldınǵısı_2          = 
| keyingisi_2          = 
| taj kiygiziw sánesi_2 = 
| 1belgiatı_2          = 
| 1tekstatı_2          = 
| 2belgiatı_2          = 
| 2tekstatı_2          = 
| 3belgiatı_2          = 
| 3tekstatı_2          = 
| 4belgiatı_2          = 
| 4tekstatı_2          = 
| 5belgiatı_2          = 
| 5tekstatı_2          = 
| qatarlıq sanı_3      =
| lawazım_3            = Ullı Britaniya Lord Joqarı admiralı 
| bayraq_3             = Flag of the Lord High Admiral of the United Kingdom.svg
| bayraq2_3            = Flag of the United Kingdom.svg
| lawazımdaǵı atı_3    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_3    = [[1964|1964-jıl]] [[1-aprel]] 
| lawazımnan ketiw sánesi_3  = [[2011|2011-jıl]] [[10-iyun]] 
| premyer_3            =
| prezident_3          =
| vice-prezident_3     =
| gubernator_3         =
| vice-gubernator_3    =
| ministr_3            =
| premyer-ministr_3    =
| birinshi ministr_3   =
| monarx_3             =
| orınbasarı_3         =
| kancler_3            =
| parlament_3          =
| lider_3              =
| hákim_3              =
| hákim járdemshisi_3  =
| húkimdar_3            =
| húkimdar járdemshisi_3 =
| járdemshisi_3         =
| waqıtsha_3           =
| qarsılas_3           =
| aldınǵı isker_3      = ''lawazım tiklendi''
| keyingi isker_3      = [[Filipp, Edinburg gersogı]]
| aldınǵısı_3          = 
| keyingisi_3          = 
| taj kiygiziw sánesi_3 = 
| 1belgiatı_3          = 
| 1tekstatı_3          = 
| 2belgiatı_3          = 
| 2tekstatı_3          = 
| 3belgiatı_3          = 
| 3tekstatı_3          = 
| 4belgiatı_3          = 
| 4tekstatı_3          = 
| 5belgiatı_3          = 
| 5tekstatı_3          = 
| qatarlıq sanı_4      =
| lawazım_4            =
| bayraq_4             =
| bayraq2_4            =
| lawazımdaǵı atı_4    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_4 =
| lawazımnan ketiw sánesi_4 =
| premyer_4            =
| prezident_4          =
| vice-prezident_4     =
| gubernator_4         =
| vice-gubernator_4    =
| ministr_4            =
| premyer-ministr_4    =
| birinshi ministr_4   =
| monarx_4             =
| orınbasarı_4         =
| kancler_4            =
| parlament_4          =
| lider_4              =
| hákim_4              =       
| hákim járdemshisi_4  =
| húkimdar_4           =
| húkimdar járdemshisi_4 =
| járdemshisi_4        =
| waqıtsha_4           =
| qarsılas_4           =
| aldınǵı isker_4      =
| keyingi isker_4      =
| aldınǵısı_4          = 
| keyingisi_4          = 
| taj kiygiziw sánesi_4 = 
| 1belgiatı_4          = 
| 1tekstatı_4          = 
| 2belgiatı_4          = 
| 2tekstatı_4          =  
| 3belgiatı_4          = 
| 3tekstatı_4          = 
| 4belgiatı_4          = 
| 4tekstatı_4          = 
| 5belgiatı_4          = 
| 5tekstatı_4          = 
| qatarlıq sanı_5      =
| lawazım_5            =
| bayraq_5             =
| bayraq2_5            =
| lawazımdaǵı atı_5    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_5 =
| lawazımnan ketiw sánesi_5 =
| premyer_5            =
| prezident_5          =
| vice-prezident_5     =
| gubernator_5         =
| vice-gubernator_5    =
| ministr_5            =
| premyer-ministr_5    =
| birinshi ministr_5   =
| monarx_5             =
| orınbasarı_5         =
| kancler_5            =
| parlament_5          =
| lider_5              =
| hákim_5              =
| hákim járdemshisi_5  =
| húkimdar_5           =
| húkimdar járdemshisi_5 =
| járdemshisi_5        =   
| waqıtsha_5           =
| qarsılas_5           =
| aldınǵı isker_5      =
| keyingi isker_5      =
| aldınǵısı_5          = 
| keyingisi_5          =  
| taj kiygiziw sánesi_5 = 
| 1belgiatı_5          =  
| 1tekstatı_5          = 
| 2belgiatı_5          = 
| 2tekstatı_5          = 
| 3belgiatı_5          = 
| 3tekstatı_5          = 
| 4belgiatı_5          = 
| 4tekstatı_5          = 
| 5belgiatı_5          =  
| 5tekstatı_5          = 
| qatarlıq sanı_6      =
| lawazım_6            =
| bayraq_6             =
| bayraq2_6            =
| lawazımdaǵı atı_6    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_6 =
| lawazımnan ketiw sánesi_6 =
| premyer_6            =
| prezident_6          =
| vice-prezident_6     =
| gubernator_6         =
| vice-gubernator_6    =
| ministr_6            =
| premyer-ministr_6    =
| birinshi ministr_6   =
| monarx_6             =
| orınbasarı_6         =
| kancler_6            =
| parlament_6          =
| lider_6              =
| hákim_6              =
| hákim járdemshisi_6  =
| húkimdar_6           =
| húkimdar járdemshisi_6 =
| járdemshisi_6        = 
| waqıtsha_6           =
| qarsılas_6           =
| aldınǵı isker_6      =
| keyingi isker_6      =
| aldınǵısı_6          = 
| keyingisi_6          = 
| taj kiygiziw sánesi_6 = 
| 1belgiatı_6          = 
| 1tekstatı_6          = 
| 2belgiatı_6          = 
| 2tekstatı_6          = 
| 3belgiatı_6          = 
| 3tekstatı_6          = 
| 4belgiatı_6          =  
| 4tekstatı_6          = 
| 5belgiatı_6          = 
| 5tekstatı_6          =  
| aytılıwı             = 
| tuwılǵan waqtındaǵı atı = 
| tuwılǵan sánesi      = [[1926|1926-jıl]] [[21-aprel]] 
| tuwılǵan ornı        = [[Meyfer]], [[Vestminster]], [[Úlken London]], [[Angliya]], [[Ullı Britaniya]]
| qaytıs bolǵan sánesi = [[2022|2022-jıl]] [[8-sentyabr]] 
| qaytıs bolǵan ornı   = [[Balmoral Qorǵanı]], [[Aberdinshir]], [[Shotlandiya]], [[Ullı Britaniya]] 
| qaytıs bolıw sebebi  =
| jerlengen ornı       = Patsha Georg VI estelik shirkewi
| puqaralıǵı           = 
| dinastiyası          = [[Vindzorlar]]
| milleti              =
| partiya              =
| basqa partiya        =
| boyı                 =
| ómirlik joldası      = [[Filipp, Edinburg gersogı]]
| balaları             = [[Charlz III]], Anna, Ullı Britaniya xanzadası, York gersogı Endryu, Edvard, Edinburg gersogı
| ákesi                = [[Georg VI]] 
| anası                = Elizaveta Bouz-Layon
| nekesiz zayıbı       =
| qatnasıqları         =
| tuwısqanları         =
| jasaw ornı           =
| dini                 = Angliya Shirkewı
| bilim alǵan jeri     =
| qánigeligi           =
| kásibi               =
| belgili isleri       =
| aylıǵı               =
| kabinet              =
| komitetler           =
| portfolio            =
| ilimiy ataǵı         =
| ataǵı                =
| maǵlıwmatı           =
| sıylıqları           =
| blanka1              =
| tekst1               =
| blanka2              =
| tekst2               =
| blanka3              =
| tekst3               =
| blanka4              =
| tekst4               =
| blanka5              =
| tekst5               =
| qolı                 = 
| sayt                 =
| laqabı               =
| tiyisliligi          =
| armiya túri          =
| xızmet etken jılları =
|áskeriy sıylıqları    =
|áskeriy_blanka1       =
|áskeriy_tekst1        =
|áskeriy_blanka2       =
|áskeriy_tekst2        =
|áskeriy_blanka3       =
|áskeriy_tekst3        =
|áskeriy_blanka4       =
|áskeriy_tekst4        =
|áskeriy_blanka5       =
|áskeriy_tekst5        =
| modul                =
| modul2               =
| modul3               =
| modul4               =
| modul5               =
| túsindirmeler        =
| sáne                 =
| jıl                  =
| derek                =
}}
'''Elizaveta II''' ({{lang-en|Elizabeth II}}), tolıq atı — '''Elizabet Aleksandra Meri Vindzor''' ({{lang-en|Elizabeth Alexandra Mary Windsor}}; [[1926|1926-jıl]] [[21-aprel]], [[Meyfer]], [[Úlken London]], [[Angliya]] — [[2022|2022-jıl]] [[8-sentyabr]],  [[Balmoral Qorǵanı]], [[Aberdinshir]], [[Shotlandiya]]&lt;ref&gt;{{Web deregi|lang=en|url=https://www.bbc.com/news/uk-61585886|title=Queen Elizabeth II has died, Buckingham Palace announces|date=2022-09-08|publisher=[[BBC News]]|access-date=2022-09-08|archive-date=2022-09-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20220908173308/https://www.bbc.com/news/uk-61585886|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/15699493|title=Умерла королева Елизавета II|date=2022-09-08|publisher=[[ТАСС]]|access-date=2022-09-08|archive-date=2022-09-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20220908173726/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/15699493|url-status=live}}&lt;/ref&gt;) — [[Ullı Britaniya]] xanzadası.

Elizaveta York gersogı hám gersoginyası (keyinirek Patsha [[Georg VI]] hám Xanzada-konsort Bouz-Lion, Elizaveta) shańaraǵında tuwılǵan. Onıń ákesi 1936-jılda ájaǵası patsha [[Eduard VIII]] taxtdan waz keshkeninen keyin taxtǵa otırdı, nátiyjede ol Britaniya taxtın miyras qılıp alıw tártibi boyınsha taxt miyrasxorı boldı. Ol menshikli tálim alǵan hám ekinshi jáhán urısı dáwirinde óz jámiyetlik wazıypaların orınlawdı baslaǵan, hayallardıń járdemshi aymaqlıq korpusında járdemshi aymaqlıq xızmette xızmet etken.

== Balalıǵı ==
York gersogi, Shahzada Alberttıń (bolajaq patsha Georg VI, 1895-1952) hám ledi Elizaveta Bouz-Lionning (1900-2002) úlken qızı. Onıń babası hám ájesı: ákesi boyınsha patsha Georg V (1865-1936) hám Xanzada Meri, Tek Malikasi (1867-1953); anası boyınsha Klod Jorj Bouz-Lion, Stratmor grafliǵi (1855-1944) hám Sesiliya Iyne Kavendish-Bentink (1862-1938).

[[Fayl:Elizabeth christening group.jpg|solǵa|mini|nobaý|Britaniya Korollıq shańaraǵı, 1926-jıl 29-may]]

Malika Elizaveta Aleksandra Mariya 1926 jıl 21 aprel kúni saat 2:40 ta Londonnıń Mayfair rayonında, Bruton kóshesindegi graf Stratmor rezidenciyasında, 17-úyde tuwılǵan&lt;ref&gt;{{статья |автор= |заглавие=Wednesday, April 21st, 1926 |ссылка=https://www.thegazette.co.uk/London/issue/33153/page/1 |язык=en |издание=[[The London Gazette]] |тип= |год=1926 |месяц=04 |число=21 |том= |номер=33153 |страницы=2773 |doi= |issn= |archivedate=2023-10-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20231008141352/https://www.thegazette.co.uk/London/issue/33153/page/1 }}&lt;/ref&gt;{{sfn|Campbell|1979|с=11}}{{sfn|Lacey|2002|с=108—109}}{{sfn|Bradford|2012|с=22}}. Tuwıw waqtında, bópeni almastırmaslik ushın, ishki jumıslar ministri Uilyam Jaynson-Xiks qatnastı. Malika óz atın anası (Elizaveta), buvisi (Mariya) hám buvisi (Aleksandra) húrmetine aldı. Shańaraqta Elizaveta &quot;Lilibet&quot; dep atalǵan.

== Shańaraǵı ==
1947 jıl 20 noyabrde Elizaveta [[Greciya|grek]] shahzadası [[Andrey Greciyalı|Andreynıń]] balası leytenant [[Filipp (Edinburg gersogı)|Filipp Mauntbetten]] (1921 jıl 10 iyun-2021 jıl 9 aprel) menen turmıs qurdı. Filipp hám Elizaveta tórtinshi tuwısqan aǵalarınıń balaları hám apa-qarındas : Filipptıń ullı ájesı  [[Alisa (Gessen gercoginyası)|Alisa Gessenlı]] patsha [[Eduard VII]] dıń sińlısı, Elizavetanıń atası edi. Bunnan tısqarı, Elizavetanıń ullı ájesı, [[Aleksandra Daniyalı|Daniyalı Aleksandra]], Filipptıń atası, ellinlar patshası [[Georg I (Greciya patshası)|Georg I]] dıń sińlısı bolıp, olardı ekinshi tuwısqan aǵalarınıń balaları ámeki hám jiyeni etedi. Bunnan tısqarı, olardıń ulıwma ájdadi Vyurtemberg shahzadasi Lyudvig; solay etip, Elizaveta hám Filipp de besinshi tuwısqan aǵalarınıń balaları hám ájaǵa.

Korollıq juplıǵınıń tórt perzenti, segiz aqlıǵı hám on ush ullı aqlıǵı bar (olardan on danası Shahzoda Filipptiń turmısında hám on ekewi Elizaveta turmısında tuwılǵan.

== Rásmiy ataqları hám sıylıqları ==

=== Elizaveta II ataqları ===
* 1926 jıl 21 aprelden 1936 jıl 11 dekabrge shekem — York Malika Elizaveta. 
* 1936 jıl 11 dekabrden 1947 jıl 20 noyabrge shekem — Malika Elizaveta.
* 1947 jıl 20  noyabrden 1952-jıl 6 -fevralǵa shekem — Edinburg gersoginyası Malika Elizaveta.
* 1952  jıl 6 fevraldan 2022-jıl 8sentyabrge shekem — Xanzada.

Ullı Britaniyada Elizaveta II dıń tolıq ataǵı &quot;Ullı Britaniya hám Arqa Irlandiya Birlesken Patshalıǵı jáne onıń basqa shohliklari hám aymaqları xanzadası, Óz ara doslıq basshısı, isenim qorǵawshısi&quot;  ({{lang-en|Her Majesty Elizabeth the Second, by the Grace of God of the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland, and of Her other Realms and Territories Queen, Head of the Commonwealth, Defender of the Faith}})&lt;ref name=&quot;1953 Gazette&quot;&gt;{{London Gazette |issue=39873 |startpage=3023 |supp=yes |date=29 May 1953}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Burke&gt;{{Web deregi|url=http://www.burkespeerage.com/articles/peerage/page62-6a.aspx|title=Burke's Peerage and Gentry &gt; The Royal Family &gt; HM Queen Elizabeth II|publisher=Burke's Peerage &amp; Gentry and The Origins Network|accessdate=2010-10-24|archiveurl=https://www.webcitation.org/6HOasYtCe?url=http://www.burkespeerage.com/articles/peerage/page62-6a.aspx|archivedate=2013-06-15}}&lt;/ref&gt;.

=== Elizaveta II basshılıǵındaǵı mámleketlikler ===
[[Fayl:Commonwealth of Nations.svg|mini|nobaý|Kartada Óz ara doslıqqa aǵza mámleketlikler kórsetilgen (Fiji aǵzalıǵı toqtatilǵan)]]

1952 jılda taxtga otırǵanında Elizaveta jeti mámleket Xanzadası boldı: [[Ullı Britaniya]], [[Kanada]], [[Avstraliya]], [[Jańa Zelandiya]], [[Qubla Afrika]], [[Pakistan]] hám [[Shri-Lanka]].

Onıń húkimranlıǵı dáwirinde bul mámleketlerdiń geyparaları respublikalarǵa aylandı. Usınıń menen birge, dekolonizatsiya procesi nátiyjesinde kóplegen Britaniya koloniyaları ǵárezsizlikke eristiler. Olardan geyparalarında Ullı Britaniya xanzadası mámleket basshısı mártebein saqlap qalǵan, basqalarında bolsa joq.

[[Fayl:Commonwealth realms 1992.svg|mini|nobaý|Britaniya monarxı baslıǵı bolǵan mámleketlikler kók reń menen belgilengen]]

Monarxiyani saqlap qalǵan jańa ǵárezsiz mámleketlikler&lt;ref name=&quot;multiple4&quot;&gt;[http://www.royal.gov.uk/MonarchAndCommonwealth/Commonwealthmembers/MembersoftheCommonwealth.aspx Her Majesty The Queen: Commonwealth members] {{Wayback|url=http://www.royal.gov.uk/MonarchAndCommonwealth/Commonwealthmembers/MembersoftheCommonwealth.aspx |date=20130621055737 }}{{ref-en}}&lt;/ref&gt;:
* [[Antigua hám Barbuda]] (1981—2022);
* [[Bagama Atawları]] (1973—2022);
* [[Beli]] (1981—2022);
* [[Grenada]] (1974—2022);
* [[Papua — Jańa Gvineya]] (1975—2022);
* [[Sent-Vinsent hám Grenadinlar]] (1979—2022);
* [[Sent-Kits hám Nevis]] (1983—2022);
* [[Sent-Lusiya]] (1979—2022);
* [[Solomon Atawları]] (1978—2022);
* [[Tuvalu]] (1978—2022);
* [[Yamayka]] (1962—2022).

Bir qansha waqıt ótkennen monarxiyadan waz keshken jańa ǵárezsiz mámleketlikler&lt;ref name=&quot;multiple4&quot; /&gt;:
* [[Barbados]] (1966—2021);
* [[Gayana]] (1966—1970);
* [[Gambiya]] (1965—1970);
* [[Gana]] (1957—1960);
* [[Keniya]] (1963-1964);
* [[Mavrikiy]] (1968-1992);
* [[Malavi]] (1964-1966);
* [[Malta]] (1964-1974);
* [[Nigeriya]] (1960-1963);
* [[Syerra-Leone]] (1961-1971);
* [[Tanganika]] (1961—1962);
* [[Trinidad hám Tobago]] (1962-1976);
* [[Uganda]] (1962-1963);
* [[Fiji]] (1970-1987).

=== Sıylıqlar ===
Elizaveta II Ullı Britaniyada hám Óz ara doslıq mámleketlerinde, sonıń menen birge basqa mámleketlerde bir qatar ricarlıq ordenleriniń baslıǵı bolǵan, bunnan tısqarı áskeriy ataqlar, kóplegen eń húrmetli ataqlar hám ilimiy dárejelerge iye bolǵan. Bunnan tısqarı, ol túrli ishki mámleketlikler, sonıń menen birge, shet el mámleketlerdiń túrli sıylıqları iyesi bolǵan.

== Hobbi ==
[[Fayl:Visits by Elizabeth II.svg|mini|nobaý|Elizaveta II nıń dúnyanıń túrli mámleketlerine saparları kartası]]
Xanzadanıń qızıǵıwshılıqları arasında ıytlerdı kóbeytiw (olar arasında korgi, spaniel hám labradorlar), fotosúwret, atta júriw, sonıń menen birge sayaxat qılıw bar edi&lt;ref name=autogenerated20130604-1&gt;[http://ria.ru/spravka/20120616/673108326.html#13700235807094&amp;message=resize&amp;relto=login&amp;action=removeClass&amp;value=registration Королева Великобритании Елизавета II. Биография] {{Wayback|url=http://ria.ru/spravka/20120616/673108326.html#13700235807094&amp;message=resize&amp;relto=login&amp;action=removeClass&amp;value=registration |date=20130617195323 }} РИА Новости, (16 июня 2012)&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.sankt-petersburgpost.ru/stuff/sjuzhety/khobbi_i_uvlechenija_glav_gosudarstv/11-1-0-495 Хобби и увлечения глав государств] {{Wayback|url=http://www.sankt-petersburgpost.ru/stuff/sjuzhety/khobbi_i_uvlechenija_glav_gosudarstv/11-1-0-495 |date=20130725112659 }} Петербургский почтовой, (03 марта 2011)&lt;/ref&gt;. Elizaveta II Óz ara doslıq basshısı retinde abıraysın saqlap, óz iyelikleri boylap júdá aktiv sayaxat eterdi&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20140309084609/http://www.purepeople.ru/article/elizaveta-ii-yubilej-pravleniya-britanskoj-korolevy_a11799/1 Елизавета II: юбилей правления британской королевы!] {{Wayback|url=http://www.purepeople.ru/article/elizaveta-ii-yubilej-pravleniya-britanskoj-korolevy_a11799/1 |date=20140309084609 }}&lt;/ref&gt;. Onıń esabında 325 ke jaqın shet el saparlar (Elizaveta húkimranlıǵı dáwirinde 130 dan artıq mámleketlerge kelgen)&lt;ref&gt;[http://www.1tv.ru/documentary/print/fi=7561 Королева] {{Wayback|url=http://www.1tv.ru/documentary/print/fi=7561 |date=20160404225540 }} Первый Канал&lt;/ref&gt;.

Filateliya onlab jıllar dawamında Elizavetanıń ardaqlı shınıǵıwlarınan biri bolıp kelgen
&lt;ref&gt;{{Web deregi|title=Хобби принесло британской королеве миллиарды рублей|url=https://lenta.ru/news/2020/12/16/queen/|website=Lenta.ru («Лента.ру»)|publisher=ООО «Лента.Ру»|date=2020-12-16|accessdate=2021-04-29|archive-date=2020-12-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20201217001238/https://lenta.ru/news/2020/12/16/queen/|url-status=live}}&lt;/ref&gt;.

Anglichan tilinen tısqarı, ol francuz tilin jaqsı bilgen&lt;ref name=autogenerated20130604-1 /&gt;.

== Basqarıw múddeti hám jası ==
Ólim waqtında Elizaveta II jası boyınsha barlıq Britaniya monarxlari arasında rekordshı bolǵan&lt;ref name=&quot;автоссылка3&quot; /&gt; и продолжительности пребывания на престоле&lt;ref name=&quot;автоссылка4&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;автоссылка5&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;автоссылка6&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;автоссылка7&quot; /&gt;.

2007 jıl 20 dekabrde xanzada óziniń ájesı xanzada Viktoriyani (1819 -1901) artta qaldırıp, tariyxdagi jası eń úlken Britaniya monarxiǵa aylandı. 2016 jıl 13 oktyabrden baslap, Tailand patshası hám Phumipon Adulyadet opat etkeninen keyin, ol sol waqıtta dúnyadaǵı eń uzaq húkimranlıq etken monarx bolǵan&lt;ref name=&quot;автоссылка1&quot; /&gt;.

== Derekler ==</text>
      <sha1>ic0msrzbacj1j2clypvf7xmn7s66412</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Yaponiya bilimlendiriw sisteması</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17488</id>
    <revision>
      <id>120680</id>
      <parentid>111465</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T20:26:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>120680</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7713" sha1="oz8itjtms8nhubifxts8xpr56nbal7p" xml:space="preserve">[[Fayl:Japanese_school_uniform_0868.jpg|nobaý|250x250 nükte| Yapon orta mektep oqıwshıları formada]]
[[Yaponiya|Yaponiyada]] oqıw jılı aprel ayında baslanadı.Sabaqlar mektepke qarap dúyshembiden jumaǵa shekem yaki shembige shekem dawam etedi. Oqıw jılı úsh trimestrden ibarat bolıp,olardıń hár biri báhar hám qısta — qısqa múddetli demalısları,jazda — bir aylıq demalıs kúnleri menen ajratılǵan.

'''Mektep sisteması tómendegilerden ibarat:'''

* Baslawısh mektep (yaponsha: 小学校 syu:gakko:?), 6 jıl
* Orta mektep (yaponsha: 中学校 tyu:gakko:?), 3 jıl
* Joqarı mektep (yaponsha: 高等学校 ko:to:gakko:?, qısqartırılǵan  ko:ko:), 3 jıl

Baslawısh hám orta mektep májbúriy esaplanadı. Májburiy emes bolsa da, joqarı mektepti yapon oqıwshılarınıń derlik 79 procenti pitiredı.

== Tariyx ==
[[Fayl:Bungaku-Bandai_no-Takara-Terakoya-School-by-Issunshi-Hanasato.png|nobaý|250x250 nükte| Terakoya, XIX ásir]]
XVIII ásirge shekem Yaponiya bilimlendiriw sisteması Qıtaylıq hám koreys kásiplesleri tásirinde bolǵan. Atiki ilimpazları [[Imperator|imperator]] Atiki ([[yaponsha]]: 阿直岐?) dáwirinde mámlekette islegen hám Bani (yaponsha: 王仁?) Koreyanıń Baekje shtatınan. Shama menen 552-jılda buddizm Baekje dáldalshılıǵında Yaponiyaǵa kirdi. Onıń tárepdarları mámlekette kontinental ilimiy bilimlerdi, texnikalıq hám kórkem uqıptı tarqattı. 607-jılda yapon shaxzadası Shotoku aldıńǵı Aziya bilimlerin ózlestiriw ushın studentler menen birge Qıtay Suy úrim-putaǵına elshi jiberedi. [[Imperator Tenji]] húkimranlıǵı dáwirinde Yaponiyada birinshi Syedze (yaponsha: 庠序?) mámleketlik mektebi qurılǵan.

VIIi ásirde, Nara dáwirinde [[yapon]]&lt;nowiki/&gt;lar Qıtay [[Tang úrim-putaǵı]] menen baylanısta bolǵan. Onıń tásiri astında, Taixo kodeksiniń tásirinen keyin, Yaponiyada Qıtay tálim sisteması ornatıldı. Bul sistemaǵa qaraǵanda, Akademiya (yaponsha: 大学寮?), wálayatlarda bolsa wálayat mektepleri. Bul sistema 794-jılda paytaxt [[Kyoto]]&lt;nowiki/&gt;ǵa kóshirilgenen keyin de saqlanıp qaldı.

IX,XII ásirlerde Yaponiyada Qıtay mádeniyatına iykemlesiw procesi júz berdi. Ieroglif ádebiyatı hám poeziya rawajlandı, hiragana hám ketekana álipbeleri oylap tabıldı, álipbede jazılǵan ádebiyat hám poeziya payda boldı. Dvoryanlar hám hámeldarlar ushın tiykarǵı tálim orayları ezoterik sektalardıń wálayat mektepleri hám buddist monastirleri edi. Ápiwayı adamlar ushın xristian monaxlar tárepinen qurılǵan arnawlı mektepler bar bolıp, olarda oqıw, esaplaw, sonıń menen birge, málim texnikalıq kónlikpelerdi úyretken. Bul mekteplerdiń eń ataqlısı Syugei-syuti (yaponsha: 綜芸種智院?) língíníníní), xristian monax Kukası tárepinen tiykar salınǵan.

Kamakura syogunatı islengennen keyin, Qıtaydıń oraylastırılǵan tálim sisteması pútkilley páseńley basladı. Úy hám menshikli tálim ilimpazlar yamasa monastrlardıń úylerinde keń tarqaldı. Islamdaǵı mektep úyleri baslawısh bilim bergen. Dzen sektası monastrlarınıń sıyınıwxanaları hám jataqxanalarında arnawlı tálim alınǵan. Jańa payda bolǵan sektalardıń xristian monaxları Amidai hám Nichiren ápiwayı adamlardı tárbiyalaw menen shuǵıllanǵan. Dvoryanlar hám bay monastrlar arasında jeke kitapxanalar hám arxivler shólkemlestiriw ádeti payda boldı.

Edo dáwirinde (1603-1868) oraylıq hám jergilikli húkimet shólkemleri tárepinen kóplegen mektepler dúzilgen. Mámleket mektepleri sisteması Buddist hám [[Sinto]] zıyarat orınlarına (terakoya) biriktirilgen menshikli mektepler menen toltırıldı. XVIII ásir aqırındaǵı maksimal tarakoe programması úsh dárejeni názerde tutqan: minimal oqıw hám jazıw qábiletleri, [[Konfuciy]] qollanbalarında aytılǵan elementar etikalıq túsinikler, Qıtay poeziyası,tariyxıy faktlar menen tanısıw.

[[Samuray|Samuraylar]] ózleriniń basshıları— knyazlar (daimyo) tárepinen tálim alǵanlar, olar ushın arnawlı mektepler shólkemlesken. Ol jerge [[konfutsiy]] ilimpazları hám jawınger kórkem óner boyınsha qánigeler usınıs etilgen. Samuraylar ushın birinshi mámleket mekteplerinen biri 1603-jılda ashılǵan.

[[1930-jıl]]&lt;nowiki/&gt;larda mámlekettegi militaristlik hám milletshillik keyipi qatnası menen mektepte oqıtıw balalarda [[Yaponiya]]&lt;nowiki/&gt;nıń ilahiy missiyasına sheksiz isenimdi qáliplestiriw, imperatorǵa fanatik sadıqlıqtı qáliplestiriwge qaratılǵan edi.

1945-jıldan keyin tálim sistemasın oraysızlastırıw hám demokratiyalastırıw baslandı&lt;ref&gt;[https://www.ru.emb-japan.go.jp/ABOUT/CULTURE_ABOUT/education.html Obrazovanie] &lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://sites.google.com/site/japaneduru/istoria-stanovlena-obrazovania-v-aponii|bet=Istoriya stanovlenya obrazovaniya v Yaponii|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210913115847/https://sites.google.com/site/japaneduru/istoria-stanovlena-obrazovania-v-aponii|arxivsáne=2021-09-13|qaralǵan sáne=2022-06-18}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.waysamurai.ru/all_about_japan/culture/obrazovanie_v_epokhu_meydzi/|bet=Obrazovanie v epoxu Meydzi|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210913115848/http://www.waysamurai.ru/all_about_japan/culture/obrazovanie_v_epokhu_meydzi/|arxivsáne=2021-09-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://moluch.ru/conf/ped/archive/103/5608/ Gusarova, A. V. Osobennosti yaponskoy sistemi obrazovaniya v epoxu Meydzi: opredelyayuщiy faktor sotsialno-kulturnoy i ekonomicheskoy integratsii Yaponii / A. V. Gusarova // Aktualnie voprosi sovremennoy pedagogiki : materiali V Mejdunar. nauch. konf. (g. Ufa, may 2014 g.). — T. 0. — Ufa : Leto, 2014. — S. 206-208.] &lt;/ref&gt;.

== Mektepke shekemgi bilimlendiriw ==
2009-jıl jaǵdayına qaraǵanda, mámlekette 22 925 balalar baqshaları bar edi. Olardıń 11 008 mámleket, 11 917sı menshikli edi. Balalar baqshasında 2 million 132 mıń 81 kisi jumıs penen támiyinlengen, olar 2 million 40 mıń 974 dana balaǵa qaraǵan. Balalar baqshasına kirisiw ushın náwbette 25 384 dana bala bar edi&lt;ref name=&quot;jyoukyou&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.mhlw.go.jp/houdou/2009/09/h0907-2.html|bet=&quot;保育所の状況（平成21年4月1日）等について&quot;|avtor=厚生労働省 雇用均等・児童家庭局 保育課 保育係|sáne=2009-09-07}}&lt;/ref&gt;.

[[2005|2005-jıl]] jaǵdayına qaraǵanda, [[Yaponiya]]&lt;nowiki/&gt;da 13 954 balalar baqshası bar edi. Olardan 49 mámleket, 5 mámleket, 5 546  prefektura yamasa qala, 8 354 menshikli edi. Ayırım balalar baqshaları baslawısh mektepler yamasa universitetler menen baylanısqan.

== Derekler ==
{{Derekler}}

== Siltemeler ==

* [http://www.mext.go.jp/english/index.htm Veb-sayt](Inglizcha) &lt;small class=&quot;ref-info&quot; style=&quot;cursor:help;&quot; title=&quot;на английском языке&quot;&gt;)&lt;/small&gt;(yap.) &lt;small class=&quot;ref-info&quot; style=&quot;cursor:help;&quot; title=&quot;на японском языке&quot;&gt;)&lt;/small&gt; taʼlim, madaniyat, sport, fan va texnika vazirliklari
* [http://news.leit.ru/archives/category/edu «Fushigi Nippon — Sirli Yaponiya» portalida «Yaponiyada taʼlim» haqidagi yangiliklar]
* [http://slon.ru/world/zapiski_yaponskogo_studenta-787963.xhtml Yapon talabasining eslatmalari.] [http://slon.ru/world/zapiski_yaponskogo_studenta-787963.xhtml Yapon taʼlimi biznikidan nimasi bilan farq qiladi?]
* CNews jurnalida [http://www.cnews.ru/reviews/free/edu/it_world/japan.shtml Yaponiya taʼlim tizimi haqida umumiy maʼlumot]
* [https://web.archive.org/web/20130915182159/http://btimes.ru/education/obrazovanie-v-yaponii Yaponiyada taʼlim]
[[Kategoriya:Yaponiya]]
[[Kategoriya:Yaponiyada bilimlendiriw]]</text>
      <sha1>oz8itjtms8nhubifxts8xpr56nbal7p</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120681</id>
      <parentid>120680</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T20:26:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>120681</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7709" sha1="3140t11vl7jwbvqofxu7dzwla3jj68u" xml:space="preserve">[[Fayl:Japanese_school_uniform_0868.jpg|nobaý|250x250 nükte| Yapon orta mektep oqıwshıları formada]]
[[Yaponiya|Yaponiyada]] oqıw jılı aprel ayında baslanadı.Sabaqlar mektepke qarap dúyshembiden jumaǵa shekem yaki shembige shekem dawam etedi. Oqıw jılı úsh trimestrden ibarat bolıp,olardıń hár biri báhar hám qısta — qısqa múddetli demalısları,jazda — bir aylıq demalıs kúnleri menen ajratılǵan.

'''Mektep sisteması tómendegilerden ibarat:'''

* Baslawısh mektep (yaponsha: 小学校 syu:gakko:?), 6 jıl
* Orta mektep (yaponsha: 中学校 tyu:gakko:?), 3 jıl
* Joqarı mektep (yaponsha: 高等学校 ko:to:gakko:?, qısqartırılǵan  ko:ko:), 3 jıl

Baslawısh hám orta mektep májbúriy esaplanadı. Májburiy emes bolsa da, joqarı mektepti yapon oqıwshılarınıń derlik 79 procenti pitiredı.

== Tariyx ==
[[Fayl:Bungaku-Bandai_no-Takara-Terakoya-School-by-Issunshi-Hanasato.png|nobaý|250x250 nükte| Terakoya, XIX ásir]]
XVIII ásirge shekem Yaponiya bilimlendiriw sisteması Qıtaylıq hám koreys kásiplesleri tásirinde bolǵan. Atiki ilimpazları [[Imperator|imperator]] Atiki ([[yaponsha]]: 阿直岐?) dáwirinde mámlekette islegen hám Bani (yaponsha: 王仁?) Koreyanıń Baekje shtatınan. Shama menen 552-jılda buddizm Baekje dáldalshılıǵında Yaponiyaǵa kirdi. Onıń tárepdarları mámlekette kontinental ilimiy bilimlerdi, texnikalıq hám kórkem uqıptı tarqattı. 607-jılda yapon shaxzadası Shotoku aldıńǵı Aziya bilimlerin ózlestiriw ushın studentler menen birge Qıtay Suy úrim-putaǵına elshi jiberedi. [[Imperator Tenji]] húkimranlıǵı dáwirinde Yaponiyada birinshi Syedze (yaponsha: 庠序?) mámleketlik mektebi qurılǵan.

VIIi ásirde, Nara dáwirinde [[yapon]]&lt;nowiki/&gt;lar Qıtay [[Tang úrim-putaǵı]] menen baylanısta bolǵan. Onıń tásiri astında, Taixo kodeksiniń tásirinen keyin, Yaponiyada Qıtay tálim sisteması ornatıldı. Bul sistemaǵa qaraǵanda, Akademiya (yaponsha: 大学寮?), wálayatlarda bolsa wálayat mektepleri. Bul sistema 794-jılda paytaxt [[Kyoto]]&lt;nowiki/&gt;ǵa kóshirilgenen keyin de saqlanıp qaldı.

IX,XII ásirlerde Yaponiyada Qıtay mádeniyatına iykemlesiw procesi júz berdi. Ieroglif ádebiyatı hám poeziya rawajlandı, hiragana hám ketekana álipbeleri oylap tabıldı, álipbede jazılǵan ádebiyat hám poeziya payda boldı. Dvoryanlar hám hámeldarlar ushın tiykarǵı tálim orayları ezoterik sektalardıń wálayat mektepleri hám buddist monastirleri edi. Ápiwayı adamlar ushın xristian monaxlar tárepinen qurılǵan arnawlı mektepler bar bolıp, olarda oqıw, esaplaw, sonıń menen birge, málim texnikalıq kónlikpelerdi úyretken. Bul mekteplerdiń eń ataqlısı Syugei-syuti (yaponsha: 綜芸種智院?) língíníníní), xristian monax Kukası tárepinen tiykar salınǵan.

Kamakura syogunatı islengennen keyin, Qıtaydıń oraylastırılǵan tálim sisteması pútkilley páseńley basladı. Úy hám menshikli tálim ilimpazlar yamasa monastrlardıń úylerinde keń tarqaldı. Islamdaǵı mektep úyleri baslawısh bilim bergen. Dzen sektası monastrlarınıń sıyınıwxanaları hám jataqxanalarında arnawlı tálim alınǵan. Jańa payda bolǵan sektalardıń xristian monaxları Amidai hám Nichiren ápiwayı adamlardı tárbiyalaw menen shuǵıllanǵan. Dvoryanlar hám bay monastrlar arasında jeke kitapxanalar hám arxivler shólkemlestiriw ádeti payda boldı.

Edo dáwirinde (1603-1868) oraylıq hám jergilikli húkimet shólkemleri tárepinen kóplegen mektepler dúzilgen. Mámleket mektepleri sisteması Buddist hám [[Sinto]] zıyarat orınlarına (terakoya) biriktirilgen menshikli mektepler menen toltırıldı. XVIII ásir aqırındaǵı maksimal tarakoe programması úsh dárejeni názerde tutqan: minimal oqıw hám jazıw qábiletleri, [[Konfuciy]] qollanbalarında aytılǵan elementar etikalıq túsinikler, Qıtay poeziyası,tariyxıy faktlar menen tanısıw.

[[Samuray|Samuraylar]] ózleriniń basshıları— knyazlar (daimyo) tárepinen tálim alǵanlar, olar ushın arnawlı mektepler shólkemlesken. Ol jerge konfutsiy ilimpazları hám jawınger kórkem óner boyınsha qánigeler usınıs etilgen. Samuraylar ushın birinshi mámleket mekteplerinen biri 1603-jılda ashılǵan.

[[1930-jıl]]&lt;nowiki/&gt;larda mámlekettegi militaristlik hám milletshillik keyipi qatnası menen mektepte oqıtıw balalarda [[Yaponiya]]&lt;nowiki/&gt;nıń ilahiy missiyasına sheksiz isenimdi qáliplestiriw, imperatorǵa fanatik sadıqlıqtı qáliplestiriwge qaratılǵan edi.

1945-jıldan keyin tálim sistemasın oraysızlastırıw hám demokratiyalastırıw baslandı&lt;ref&gt;[https://www.ru.emb-japan.go.jp/ABOUT/CULTURE_ABOUT/education.html Obrazovanie] &lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://sites.google.com/site/japaneduru/istoria-stanovlena-obrazovania-v-aponii|bet=Istoriya stanovlenya obrazovaniya v Yaponii|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210913115847/https://sites.google.com/site/japaneduru/istoria-stanovlena-obrazovania-v-aponii|arxivsáne=2021-09-13|qaralǵan sáne=2022-06-18}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.waysamurai.ru/all_about_japan/culture/obrazovanie_v_epokhu_meydzi/|bet=Obrazovanie v epoxu Meydzi|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210913115848/http://www.waysamurai.ru/all_about_japan/culture/obrazovanie_v_epokhu_meydzi/|arxivsáne=2021-09-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://moluch.ru/conf/ped/archive/103/5608/ Gusarova, A. V. Osobennosti yaponskoy sistemi obrazovaniya v epoxu Meydzi: opredelyayuщiy faktor sotsialno-kulturnoy i ekonomicheskoy integratsii Yaponii / A. V. Gusarova // Aktualnie voprosi sovremennoy pedagogiki : materiali V Mejdunar. nauch. konf. (g. Ufa, may 2014 g.). — T. 0. — Ufa : Leto, 2014. — S. 206-208.] &lt;/ref&gt;.

== Mektepke shekemgi bilimlendiriw ==
2009-jıl jaǵdayına qaraǵanda, mámlekette 22 925 balalar baqshaları bar edi. Olardıń 11 008 mámleket, 11 917sı menshikli edi. Balalar baqshasında 2 million 132 mıń 81 kisi jumıs penen támiyinlengen, olar 2 million 40 mıń 974 dana balaǵa qaraǵan. Balalar baqshasına kirisiw ushın náwbette 25 384 dana bala bar edi&lt;ref name=&quot;jyoukyou&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.mhlw.go.jp/houdou/2009/09/h0907-2.html|bet=&quot;保育所の状況（平成21年4月1日）等について&quot;|avtor=厚生労働省 雇用均等・児童家庭局 保育課 保育係|sáne=2009-09-07}}&lt;/ref&gt;.

[[2005|2005-jıl]] jaǵdayına qaraǵanda, [[Yaponiya]]&lt;nowiki/&gt;da 13 954 balalar baqshası bar edi. Olardan 49 mámleket, 5 mámleket, 5 546  prefektura yamasa qala, 8 354 menshikli edi. Ayırım balalar baqshaları baslawısh mektepler yamasa universitetler menen baylanısqan.

== Derekler ==
{{Derekler}}

== Siltemeler ==

* [http://www.mext.go.jp/english/index.htm Veb-sayt](Inglizcha) &lt;small class=&quot;ref-info&quot; style=&quot;cursor:help;&quot; title=&quot;на английском языке&quot;&gt;)&lt;/small&gt;(yap.) &lt;small class=&quot;ref-info&quot; style=&quot;cursor:help;&quot; title=&quot;на японском языке&quot;&gt;)&lt;/small&gt; taʼlim, madaniyat, sport, fan va texnika vazirliklari
* [http://news.leit.ru/archives/category/edu «Fushigi Nippon — Sirli Yaponiya» portalida «Yaponiyada taʼlim» haqidagi yangiliklar]
* [http://slon.ru/world/zapiski_yaponskogo_studenta-787963.xhtml Yapon talabasining eslatmalari.] [http://slon.ru/world/zapiski_yaponskogo_studenta-787963.xhtml Yapon taʼlimi biznikidan nimasi bilan farq qiladi?]
* CNews jurnalida [http://www.cnews.ru/reviews/free/edu/it_world/japan.shtml Yaponiya taʼlim tizimi haqida umumiy maʼlumot]
* [https://web.archive.org/web/20130915182159/http://btimes.ru/education/obrazovanie-v-yaponii Yaponiyada taʼlim]
[[Kategoriya:Yaponiya]]
[[Kategoriya:Yaponiyada bilimlendiriw]]</text>
      <sha1>3140t11vl7jwbvqofxu7dzwla3jj68u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Derek kodı</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17524</id>
    <revision>
      <id>120557</id>
      <parentid>119118</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:55:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (3),  –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120557</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14890" sha1="nadx5fq60l3zpzkagqsy4weukmbd5ok" xml:space="preserve">
[[Fayl:Hello_world_c.svg|nobaý|Ápiwayı C [[Programmalastırıw tili|tilindegi]] derek kodı mısalı, proceduralı [[programmalastırıw tili]]. Alınǵan [[Programma|baǵdarlama]] kompyuter ekranında «hello, world» dep basıp shıǵaradı. C [[Programmalastırıw tili|programmalastırıw tiliniń]] tiykarǵı kitabınan alınǵan bul dáslepki «Hello world» belgili úzindisi 1974 jılı Bell laboratoriyalarında Brayan Kerniganan kelip shıqqan.]]
'''Derek kodı''' yamasa '''ápiwayı kod''', '''programma kodı''' ''([[Inglis tili|ingl]]. source code., [[Rus tili|рус]]. исходный код)'' − bul adam oqıy alatuǵın hár qanday [[Programmalastırıw tili|programmalastırıw tilindegi]] yamasa [[Belgilew tili|belgilew tilindegi]] [[Programmalastırıw|kompyuter programmasınıń]] teksti. [[Programmist (Baǵdarlamashı)|Baǵdarlamashı]] [[Programmalastırıw|programma dúziw]] ushın kod jazadı. Mine usı kod derek kodı dep ataladı. 

Kompyuter tek [[Mashina kodı|mashinalıq kodtı]] túsinetuǵınlıqtan, kompyuterden paydalanıw ushın programma tekstin awdarıw kerek hám bar texnologiyaǵa baylanıslı hár túrli usıllar menen ámelge asırılıwı múmkin. Derek kodı [[kompilyator]] yamasa [[Assembler tili|assembler]] tikkeley orınlanatuǵın mashinalıq kodqa túrlendiriwi múmkin. Yamasa derek kodın [[Interpretator|interpretatordıń]] mashinalıq kodı arqalı derek kod penen belgilengen háreketlerdi orınlaytuǵın awdarmashı arqalı mashinalıq kodqa túrlendiriwsiz qayta islewge boladı. Basqa texnologiya (yaǵnıy bayt kod) derek kodtı jiyi adam oqıy almaytuǵın edi, biraq mashinalıq kod emes aralıq formaǵa túrlendiriw arqalı eki mexanizmdi de biriktiredi hám interpretator arqalı formanı orınlaydı. 

Kóplegen [[Programmalastırıw tili|tiller]] kommentariyalarǵa imkaniyat beredi. [[Programmist (Baǵdarlamashı)|Baǵdarlamashı]] ózi ushın hám [[Programmalastırıw|kodtı]] oqıytuǵın basqa [[Programmist (Baǵdarlamashı)|baǵdarlamashılar]] ushın derek kodın hújjetlestiriw ushın kommentariyalar qosa aladı. Kommentariyalardı mashınalıq kodta kórsetiw múmkin emes. Sonlıqtan [[kompilyator]], [[Interpretator|interpretatorlar]] h.t.b. usıǵan uqsaslar itibarǵa alınbaydı. 

Kóbinese [[Ámeliy programmalıq támiyat|ámeliy programmalıq támiyattıń]] ''([[Inglis tili|ingl]]. [[:en:Application_software|application software]])'' derek kodı kópshilikke járiyalanbaydı yamasa hámmege ashıq bolmaydı, óytkeni islep shıǵarıwshı óziniń Intellektual menshikli múlkin qorǵaǵısı keledi. Biraq eger derek kodı [[Ashıq kodlı|ashıq]] bolsa ([[ashıq kodlı]]), ol [[Programmalıq támiynat|programmanı]] qálegen adam izertlegisi yamasa ózgertkisi keletuǵın paydalanıwshıǵa, [[Programmist (Baǵdarlamashı)|baǵdarlamashıǵa]] yamasa sistemalı administratorǵa paydalı bolıwı múmkin. 

== Anıqlamalar ==
Richard Stallmannıń 1989 jılǵı tiykarǵı licenziyasında islep shıǵılǵan anıqlaması [[Programmalıq támiynat|programmalıq támiynattıń]] ózgertiletuǵın hár qanday forma retinde derek kodın kópshilik názerine usındı:&lt;blockquote&gt;Shıǵarmanıń «derek kodı» oǵan ózgertiwler kirgiziw ushın jumıstıń qolaylı túrin ańlatadı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.gnu.org/licenses/gpl-3.0.html|bet=The GNU General Public License v3.0|arxivurl=https://web.archive.org/web/20240115022708/http://www.gnu.org/licenses/gpl-3.0.html|arxivsáne=Jan 15, 2024|sáne=29 June 2007|jumıs=GNU Project|baspaxana=Free Software Foundation}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;Ayırım klassikalıq dereklerde derek kodtı [[Programmalastırıw tili|programmalastırıw tilleriniń]] tekstli forması retinde belgileydi, mısalı:&lt;blockquote&gt;
Derek kod (derek yamasa kod dep ataladı) programmalıq támiynattıń versiyası, óytkeni onı dáslebinde adam ápiwayı tekstte  (yaǵnıy, adam oqıy alatuǵın háriplik-sanlı simvollar) jazǵan (yaǵnıy kompyuterde tergen).&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.linfo.org/source_code.html|bet=Source Code Definition|arxivurl=https://web.archive.org/web/20171003223931/http://www.linfo.org/source_code.html|arxivsáne=3 October 2017|sáne=February 14, 2006|jumıs=The Linux Information Project}}&lt;/ref&gt;
&lt;/blockquote&gt;Bul [[Programmalastırıw|programma]] awdarması birinshi payda bolǵanda [[programmalıq támiynat]] óndirisiniń házirgi túri tekstli [[Programmalastırıw tili|programmalastırıw tilleri]] bolǵanı, usılayınsha derek kod, tekstli kod boldı. Al [[mashina kodı]] maqsetli kod bolǵanına juwap berdi. Degen menen, programmalastırıw qubırları aralıq formalardı qosıp baslaǵanda, ayırımları [[JavaScript]] sıyaqlı derek yamasa maqsetli bolıwı múmkin tillerde, tekstli kod derek kodı menen sinonim bolıwın toqtattı. 

Solay etip, Stallmannıń anıqlaması [[JavaScript]] hám [[HTML]]-diń derek maqsetli ekijaqlılıǵın qarastıradı, sonıń menen qatar vizual programmalastırıw tilleri yamasa Machine Learning maǵlıwmatlar jıynaǵı sıyaqlı programmalıq támiynat óndirisiniń keleshektegi múmkin bolǵan  formaların qarastıradı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.gnu.org/philosophy/free-sw.en.html|bet=What is Free Software?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170703140224/http://www.gnu.org/philosophy/free-sw.en.html|arxivsáne=3 July 2017|jumıs=GNU|qaralǵan sáne=12 December 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.gnu.org/philosophy/javascript-trap.html|bet=The JavaScript Trap|avtor=Stallman|at=Richard|sáne=2017-11-15|baspaxana=GNU Project|qaralǵan sáne=2022-07-20}}&lt;/ref&gt;

Basqa keńirek interpretaciyalar derek kodtı onı shıǵaratuǵın barlıq joqarı dárejeli tiller menen birge mashinalıq kodtı qosıw ushın qarastıradı, bul anıqlama programma awdarmasınıń hárbir adımın derek kodı retinde qarastırıw arqalı derek mashina/tekst ayırmashılıǵın biykarlaydı.&lt;blockquote&gt;Túsinikli bolıw ushın «derek kodı» programmalıq sistemanıń hár qanday tolıq orınlanatuǵın xarakteristikasın bildiredi. Sonlıqtan ol mashinalıq kodtı, júdá joqarı dárejeli tillerdi hám sistemalardıń orınlanatuǵın grafikalıq kórinislerin qamtıytuǵınday túsindiriledi.

 &lt;/blockquote&gt;Bul usıl túsiniw hám ózgertiw ushın qolaylı formanı járiyalaw arqalı dizaynerdiń birlesip jumıs islewin talap etpey, sistemalı tallawǵa álleqayda iykemli kózqarasqa imkaniyat beredi. Onı DNK sıyaqlı dizayner kerek emes scenariylerge de qollanıwǵa boladı. Degen menen, tallawdıń (analizlewdiń) bul túri adamnan mashinaǵa kod tallawına qaraǵanda qımbatlıraq mashinadan mashinaǵa kod tallawın qarastırmaydı. 

Saqlanǵan programmalı kompyuterlerge arnalǵan eń dáslepki programmalar kompyuterdiń aldıńǵı paneliniń giltleri arqalı ekilik sistemaǵa engizildi. Bul birinshi áwladtaǵı programmalastırıw tilinde derek kodı menen mashinalıq kod arasında heshqanday ayırmashılıq bolǵan joq. 

[[IBM]] óz mashinası menen jumıs islew ushın [[Programmalıq támiynat|programmalıq támiynattı]] dáslepki ret kópshilikke usınǵanda, derek kodı qosımsha haqısız támiyinlendi. Sol waqıtta programmalıq támiynattı jaratıw hám qollaw bahası [[Apparatlıq támiynat|apparatlıq támiynattıń]] bahasına qosıldı. Onlaǵan jıllar dawamında IBM 1983 jılǵa shekem programmalıq ónim licenziyaları menen derek kodın tarqatqan.

Dáslepki kompyuter jurnallarınıń kópshiligi derek kodtı kirgiziw programmaları retinde járiyalandı.

== Shólkemlestiriw ==
Programmanı quraytuǵın derek kodı ádette kompyuterdiń fayllıq sistemasında saqlanǵan bir yamasa bir neshe tekstli fayllarda boladı. Úlkenirek kodlı baza derek teregi retinde belgili kataloglar dáslebinde shólkemlestiriliwi múmkin. Derek kodı saqlanatuǵın proceduralar ushın ádettegidey [[Maǵlıwmatlar bazası|maǵlıwmatlar bazasında]] emes basqa jerde saqlanıwı múmkin.
[[Fayl:CodeCmmt002.svg|oñğa|nobaý|Anaǵurlım quramalı [[Java (programmalastırıw tili)|Java]] derek kodına mısal. [[Obyektke baǵdarlanǵan programmalastırıw]] stilinde jazılǵan, ol standart kodtı kórsetedi. Alǵı sózdegi kommentariyalar qızıl reń menen, ishki kommentariyalar jasıl tús penen hám [[Operator (programmalastırıw)|programma operatorları]] kók reń menen kórsetilgen. ]]
Programmanıń derek kodın bir neshe [[Programmalastırıw tili|programmalastırıw tilinde]] jazıwǵa boladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://docs.python.org/extending/|bet=Extending and Embedding the Python Interpreter&lt;!--mdash is in title that now has &quot;Python 2.7.11 documentation&quot; not: &quot; — Python v2.6 Documentation&quot;--&gt;|arxivurl=https://web.archive.org/web/20121003050336/http://docs.python.org/extending/|arxivsáne=3 October 2012|jumıs=Python documentation|qaralǵan sáne=17 August 2014}}&lt;/ref&gt; Mısalı, tiykarınan C tilinde jazılǵan programmanı optimallastırıw maqsetinde assembler tilinde jazılǵan bóleklerdiń bolıwı ádettegidey emes.

Ayırım tiller bir faylda bir neshe tilge ruqsat beredi. Mısalı C faylına ornatılǵan qurastırıw blogı.

Kitapxananı baylanıstırıw komponentlerdi bólek jazıwǵa hám kompilyaciyalawǵa, geyde bir neshe tilde, keyinirek programmaǵa biriktiriwge imkaniyat beredi. Mısalı, [[Java (programmalastırıw tili)|Java]] járdemi menen klaslar orınlaw waqtında awdarmashı arqalı bir-biri menen baylanıstırılǵan bólek fayllarǵa jıynaladı. Microsoft Windows DLL fayllarınan jaratılǵan baǵdarlamalardı qollaydı; olardıń hárqaysısı DLL-ge kompilyaciyalanatuǵın hár qanday tilde jazılıwı múmkin. Sol sıyaqlı, Microsoft .NET .[[.NET|NET]] jıynaqlarınan jaratılǵan programmalardı qollaydı; olardıń hárqaysısı hár qanday [[.NET]] tilinde jazılıwı múmkin.


Programmanıń kiriw noqatı interpretator bolıwı múmkin. Interpretator bir neshe qosımshalar ushın paydalanıwǵa arnawlı  qollanbaǵa, arnawlı tilge yamasa [[Ulıwma maqsetli programmalastırıw tili|ulıwma maqsetli tilge]] arnalǵan bolıwı múmkin.
&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.techopedia.com/definition/7793/interpreter|bet=Interpreter Method|avtor=Rouse|at=Margaret|sáne=12 August 2020|til=en|jumıs=Techopedia|qaralǵan sáne=2022-08-04}}&lt;/ref&gt;

Ádette, derek kodı versiyalardı basqarıw sistemasında saqlanadı.

Isleytuǵın programmalıq támiynattı shıǵarıw ushın quramalı kodlı baza jiyi kóplegen derek kodı faylların dúziwdi (kompilyaciya etiwdi, jıynawdı, ... h.t.b) talap etedi − júzlegen, mıńlaǵan yamasa onnan da kóp. Makefile sıyaqlı dúziw kórsetpeleri kóbinese birdey versiyanı basqarıw repozitoriyindegi derek kodı menen basqarıladı. Bul dúziw kórsetpesi faylları derek kodı faylları arasındaǵı qarım-qatnaslardı sáwlelendiredi hám olardıń bólek qurastırılıp, keyin birge biriktiriliwi tuwralı informaciyanı qamtıydı. 

== Maqsetler ==
Derek kodı eń aldı menen kompyuter procesine engiziledi, ol sońında kompyuterdiń háreketin basqarıwǵa ákeledi. Basqasha aytqanda, ol kompilyatorǵa, interpretatorǵa yamasa t.b.

Ol sonday-aq adamlar arasında [[Algoritm|algoritmlerge]] baylasıw ushın qollanıladı — mısalı, onlayn yamasa kitaplardaǵı kod úzindileri.

Kompyuter [[Programmist (Baǵdarlamashı)|baǵdarlamashılarına]] [[programmalastırıw]] usılları tuwralı biliw ushın bar derek kodın qarap shıǵıw paydalı bolıwı múmkin. [[Programmist (Baǵdarlamashı)|Baǵdarlamashılar]] arasında derek kodın bólisiw olardıń [[programmalastırıw]] kónlikpeleriniń jetilisiwine túrtki bolatuǵın faktor retinde jiyi aytıladı. Ayırım adamlar derek kodın ekspressiv kórkem ortalıq dep esaplaydı.

Programmalıq támiynattı basqa kompyuter platformaǵa jetkiziw ádette derek kodsız júdá qıyın hám qımbat. Derek kodsız jetkiziw imkaniyatınıń biri ekilik awdarma bolıp tabıladı. Ekinshisi — derek platformanı emulyaciyalaw, biraq bul kóbinese esaplaw ushın júdá qımbat; ásten alǵa ilgerleydi.
&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.codeproject.com/Answers/803159/What-is-Portability|bet=Software Portability — CodeProject|jumıs=codeproject.com|qaralǵan sáne=2022-08-04}}&lt;/ref&gt;

Dekompilyaciya — bul [[Mashina kodı|mashina kodın]] anaǵurlım qolaylı formaǵa − kóbinese qurastırıw kodına yamasa joqarı dárejeli tildiń derek kodına túrlendiriw procesi. 

Programmalıq támiynattı qayta paydalanıw imkaniyatı [[programmalıq támiynat]] kitapxanası arqalı basqa programmalıq sistemada bar programmalıq támiynattı paydalanıw tájiriybesin sáwlelendiredi. Ayırımlar derek kodtı bir programmalıq támiynattan ekinshisine beyimlestiriwdi qosıw ushın qayta paydalanıwdı qarastırıwı múmkin.

== Sapası ==
Programmanıń jazılıw usılı onıń támiyinlewshileri ushın zárúr aqıbetlerge ákeliwi múmkin. Oqıwǵa qábiletlilikke hám ayırım tilge sáykes konvenciyalarǵa ayrıqsha itibar qaratatuǵın kodlaw konvenciyaları qayta islewdi hám jańalawdı qamtıytuǵın programmalıq támiynattıń derek kodın qollawǵa baǵdarlanǵan. Programmanıń orınlanıw tezligi yamasa bir neshe arxitektura ushın programmanı kompilyaciyalaw imkaniyatı sıyaqlı basqa ústemlikler kóbinese kodtıń oqılıw imkaniyatın zárúr emes dep qarastıradı, óytkeni kod sapası ádette onıń maqsetine baylanıslı. 

== Derekler ==
{{Derekler}}

=== Ádebiyatlar ===

* (VEW04) &quot;Using a Decompiler for Real-World Source Recovery&quot;, M. Van Emmerik and T. Waddington, the ''Working Conference on Reverse Engineering'', Delft, [[Niderlandiya|Netherlands]], 9–12 November 2004. [https://web.archive.org/web/20060108153532/http://www.itee.uq.edu.au/~emmerik/experience_long.pdf Extended version of the paper].

== Sırtqı siltemeler ==

* [http://www.linfo.org/source_code.html Source Code Definition] by The Linux Information Project (LINFO)
* {{Web deregi|url=http://www.metafilter.com/75061/Obligatory-accreditation-system-for-IT-security-products|bet=Obligatory accreditation system for IT security products|sáne=22 September 2008|baspaxana=MetaFilter.com|citata=will introduce rules requiring foreign firms to disclose secret information about digital household appliances and other products from May next year, the [[Yomiuri Shimbun]] said, citing unnamed sources. If a company refuses to disclose information, China would ban it from exporting the product to the Chinese market or producing or selling it in China, the paper said. &lt;!--|access-date=24 April 2009
Text was &quot;may start from May 2009, reported by Yomiuri on 2009-04-24.&quot;--&gt;}}
* [https://web.archive.org/web/20171127171605/http://rosettacode.org/wiki/Main_Page Same program written in multiple languages]
[[Kategoriya:Programmalıq injiniring]]</text>
      <sha1>nadx5fq60l3zpzkagqsy4weukmbd5ok</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Frilanser</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17551</id>
    <revision>
      <id>120815</id>
      <parentid>111750</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:28:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120815</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23687" sha1="mg39xpqtqfdqbv48svnmh8krownhy17" xml:space="preserve">
'''Frilans''' ''([[Inglis tili|ingl]]. free-lance )'', yamasa '''frilanser''' ''([[Inglis tili|ingl]]. freelancer)'' − bul ózin-ózi jumıs penen támiyinlegen hám belgili bir jumıs beriwshige uzaq múddetli minnetleme bermeytuǵın adam. Yaǵnıy erkin jumısshı degen mánisti bildiredi. Al '''frilansing''' − bul frilanserlik tarawǵa aytıladı. Frilans jumısshılardı geyde klientlerge shtattan tıs jumıs kúshin qayta satatuǵın kompaniya yamasa waqıtsha agentlik tárepinen usınıladı, basqaları ózbetinshe jumıs isleydi yamasa jumısqa kiriw ushın kásiplik birlespelerdi yamasa [[Veb-sayt|veb-saytlardı]] paydalanadı.

Ǵárezsiz jallanba termini [[Inglis tili|inglis tiliniń]] basqa reestrinde jumısshılardıń usı túriniń salıq hám jumıs penen támiyinlew klasların belgilew ushın qollanılatuǵın bolsa da, «frilans» termini mádeniyat penen dóretiwshilik tarawlarında jiyi ushırasadı. Hám bul termindi paydalanıw oǵan qatnasıwdı kórsetiwi múmkin.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Hesmondhalgh|first1=David|last2=Baker|first2=Sarah|year=2010|title='A very complicated version of freedom': Conditions and experiences of creative labour in three cultural industries|journal=Poetics|volume=38|issue=1|pages=4–20|doi=10.1016/j.poetic.2009.10.001}}&lt;/ref&gt;

Frilansing basım bolatuǵın tarawlar, kásipler hám baǵdarlarǵa tómendegiler kiredi: [[muzıka]], jazıw, aktyorlik sheberlik, [[programmalastırıw]], [[veb-dizayn]], [[grafikalıq dizayn]], [[awdarma]] hám [[Illyustraciya|illyustraciya]], film hám video óndirisi hám ayırım mádeniy teoretiklerdiń tiykarǵı jumısı dep esaplaytuǵın basqa da kognitiv-mádeniy ekonomika jumıs túrleri.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite book|title=Digital Labor|last=Scholz|first=Trebor|publisher=Routledge|year=2012}}&lt;/ref&gt;

== Frilans tájiriybeleri ==

=== Jumıs túrleri ===
Tiykarınan [[Arqa Amerika|Arqa Amerikadaǵı]] frilanserlik haqqında dúzilgen 2012 jılǵı Freelance Industry esabatına sáykes, frilanserlerdiń derlik yarımı jazıw jumısın atqaradı, frilanserlerdiń 18%-ti jazıwdı tiykarǵı sheberlik, 10%-ti redaktorlaw/kóshiriw-qayta islew hám 10%-ti kóshirme jazıw retinde qarastıradı. Frilanserlerdiń 20%-ti dizayn retinde ózleriniń tiykarǵı sheberliklerin kórsetti. Keyingi dizimde awdarma (8%), [[veb-programmalastırıw]] (5,5%) hám marketing (4%) boldı.&lt;ref name=&quot;Freelance Industry Report 2012&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://s3.amazonaws.com/ifdconference/2012report/FreelanceIndustryReport2012.pdf|bet=Freelance Industry Report 2012|arxivurl=https://web.archive.org/web/20161010183404/https://s3.amazonaws.com/ifdconference/2012report/FreelanceIndustryReport2012.pdf|arxivsáne=10 October 2016|qaralǵan sáne=17 May 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=The State of the Freelance Economy|url=http://www.deskmag.com/en/the-state-of-the-freelance-economy-freelancers-survey-study-report-2012|access-date=17 May 2013}}&lt;/ref&gt;

2018 jılı [[Hindistan|Hindistanda]] frilanserlik xızmet keyingi 5-7 jılda 20-30 milliard dollarǵa shekem ósedi dep boljanǵan,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.thehindubusinessline.com/economy/with-freelancing-on-the-rise-indias-gig-economy-is-going-strong-report/article10022680.ece|bet=With freelancing on the rise, India's gig economy is going strong: report|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190513201717/https://www.thehindubusinessline.com/economy/with-freelancing-on-the-rise-indias-gig-economy-is-going-strong-report/article10022680.ece|arxivsáne=13 May 2019|sáne=9 January 2018|jumıs=The Hindu Business Line|qaralǵan sáne=31 August 2018}}&lt;/ref&gt; al [[AQSH]]-taǵı frilanserler sol waqıttaǵı boljawdı ósiw páti menen jumıs kúshiniń 40%-tin (shama menen) quradı.

=== Kompensaciya ===
Tarawǵa baylanıslı shtattan tıs jumıs tájiriybesi hár túrli edi hám waqıttıń ótiwi menen ózgerdi. Konsalting sıyaqlı ayırım tarawlarda frilanserler klientlerden jazbasha shártnamalarǵa qol qoyıwdı talap etiwi múmkin. Jurnalistika yamasa jazıwda frilanserler ózleriniń abırayın yamasa basılım menen qarım-qatnasın bekkemlew ushın biypul jumıs isley aladı yamasa «tayınlanǵan» jumıstı isley aladı. Ayırım frilanserler jumıstıń jazbasha bahasın bere aladı hám klientlerden depozitler talap etiwi múmkin.

Frilans jumısına haqı tólew tarawǵa, kónlikpelerge, tájiriybege hám jaylasqan orınǵa baylanıslı. Frilanserler kún, saat, bir bólimge yamasa proektke haqı aladı. Bir tegis stavkanıń yamasa gonorar ornına ayırım frilanserler nátiyjelerdiń klient ushın qabıllanatuǵın qunına tiykarlanǵan bahalaw usılın qabılladı. Ádettegidey, tólem kelisimleri aldınnan, procentlik aldınnan yamasa tamamlanǵannan keyin bolıwı múmkin. Anaǵurlım quramalı proektler ushın shártnama basqıshlarǵa yamasa nátiyjelerge tiykarlanǵan tólem kestesin belgilewi múmkin. Frilansingtiń kemshilikleriniń biri — kepillik berilgen tólemniń joqlıǵı hám jumıs júdá qáwipli bolıwı múmkin. Tólemdi támiyinlew ushın kóplegen frilanserler ózlerin qorǵaw yamasa juwapkershilikke tartılıwı múmkin jergilikli klientler menen jumıs islew onlayn tólem platformaların paydalanıwı múmkin. 

=== Avtorlıq huqıq ===
Shıǵarmanıń avtorlıq huqıqına iyelik etiw máselesi onıń avtorı buyırtpa beriwshiniń atınan shıǵarǵan waqıtta payda boladı. Másele avtorlıq huqıq tuwralı nızam menen retlenedi, ol mámleketke baylanıslı hár túrli. Ádepki iyelik ayırım mámleketlerde klientte, al basqalarında frilanser avtorǵa tiyisli. Jallanbalı jumısqa morallıq yamasa ekonomikalıq menshik huqıqınıń shártnama boyınsha ózgertiliwi múmkin dárejesi hár mámlekette hár túrli boladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.copyright.gov/policy/moralrights/full-report.pdf|bet=Authors, Attribution, and Integrity: Examining Moral Rights in the United States|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190423164515/https://www.copyright.gov/policy/moralrights/full-report.pdf|arxivsáne=23 April 2019|avtor=Register of Copyrights|sáne=April 2019|betler=15&amp;ndash;16|baspaxana=United States Copyright Office|qaralǵan sáne=2022-01-28}}&lt;/ref&gt;

== Demografiya ==
2018 jılı McKinsey izertlewi boyınsha [[Evropa Awqamı|Evropa]] menen [[Amerika Qurama Shtatları|Amerika Qurama Shtatlarında]] 162 millionǵa shamalas adamnıń qanday da bir jeke jumıs túri menen shuǵıllanatuǵının kórsetti. Bul miynetke qábiletli xalıqtıń 20-30 procentin quraydı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.mckinsey.com/featured-insights/employment-and-growth/independent-work-choice-necessity-and-the-gig-economy|bet=Independent work: Choice, necessity, and the gig economy {{!}} McKinsey|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190403141340/https://www.mckinsey.com/featured-insights/employment-and-growth/independent-work-choice-necessity-and-the-gig-economy|arxivsáne=3 April 2019|jumıs=www.mckinsey.com|qaralǵan sáne=2020-10-23}}&lt;/ref&gt;

[[AQSH]]-taǵı frilanserlerdiń ulıwma sanı anıq emes, 2013-jıldaǵı jaǵday boyınsha ǵárezsiz jallanbalılar tuwralı eń sońǵı mámleketlik esabattı 2005 jılı AQSH Miynet departamentiniń Miynet statistikası byurosı járiyalaǵan. Sol waqıtta [[Amerika Qurama Shtatları|Amerika Qurama Shtatlarında]] shama menen 10,3 million jumısshı (jumıs kúshiniń 7,4%) barlıq túrdegi ǵárezsiz jallanbalılar retinde jumıs isledi.&lt;ref name=&quot;indie2005&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.bls.gov/opub/ted/2005/jul/wk4/art05.htm|bet=Independent contractors in 2005|arxivurl=https://web.archive.org/web/20090507083309/http://www.bls.gov/opub/ted/2005/jul/wk4/art05.htm|arxivsáne=7 May 2009|sáne=29 July 2005|baspaxana=Bureau of Labor Statistics|qaralǵan sáne=21 December 2012}}&lt;/ref&gt; 2011 jılı Djordj Meyson universitetiniń ekonomisti Djefferi Eyzenax frilanserlerdiń sanı millionǵa ósti dep esapladı. 2012 jılı Aberdeen Group jeke izertlew kompaniyası Amerika Qurama Shtatları xalqınıń 26%-ti (shama menen 81 million) shártli jumıs kúshiniń bólegi, yaǵnıy frilanstı qamtıytuǵın tosınnan miynet kategoriyası dep esapladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.aberdeen.com/Aberdeen-Library/7709/RA-contingent-workforce-management.aspx%22|bet=Contingent Workforce Management: The Next-Generation Guidebook to Managing the Modern Contingent Workforce Umbrella.|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230703061319/http://www.aberdeen.com/removed|arxivsáne=3 July 2023|avtor=Dwyer|at=C|baspaxana=Aberdeen Group.|qaralǵan sáne=17 May 2013}}&lt;/ref&gt;

2013  jılı Frilanserler awqamı Amerika Qurama Shtatlarındaǵı hárbir 3 jumısshınıń biri ózin-ózi jumıs penen támiyinlegen jumısshılar kreativ klasınıń aǵzaları bolıp tabıladı. Olar bilim xızmetkerleri, texnologlar, kásiplik jazıwshılar, súwretshiler, oyın zawıqshılar hám ǴXQ xızmetkerleri sıyaqlı shtattan tıs tarawlar menen baylanıslı jumıslar.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://m.theatlanticcities.com/jobs-and-economy/2013/02/geography-americas-freelance-economy/4118/|bet=Geography of America's Freelance Economy|arxivurl=https://web.archive.org/web/20131022184047/http://m.theatlanticcities.com/jobs-and-economy/2013/02/geography-americas-freelance-economy/4118/|arxivsáne=22 October 2013|avtor=Florida|at=Richard|jumıs=FEB 25, 2013|baspaxana=The Atlantic|qaralǵan sáne=17 May 2013}}&lt;/ref&gt;

2016 jılı Frilanserler awqamı Amerika Qurama Shtatlarındaǵı jumıs kúshiniń 35% ózin-ózi jumıs penen támiyinlegen (shama menen 55 million) dep bahaladı. Bul jumıs kúshi 2016 jılı frilanserlikten shama menen 1 trillion dollar tabıs taptı, bul AQSH ekonomikasınıń zárúr úlesi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://fu-prod-storage.s3.amazonaws.com/content/None/FreelancinginAmerica2016report.pdf|bet=Freelancing in America: 2016|arxivurl=https://web.archive.org/web/20171023235138/https://fu-prod-storage.s3.amazonaws.com/content/None/FreelancinginAmerica2016report.pdf|arxivsáne=23 October 2017|qaralǵan sáne=6 September 2017}}&lt;/ref&gt; 2017 jılı MBO Partners izertlewi boyınsha 21 hám onnan joqarı jastaǵılar ózin-ózi jumıs penen támiyinlegen amerikalılardıń ulıwma sanın 40,9 million dep bahaladı.

Ullıbritaniyadaǵı frilanserlerdiń ulıwma sanı da dál emes; degen menen sol eldiń milliy statistika basqarmasınıń maǵlıwmatlarında aralıqtan jumıs isleytuǵınlardıń úlesi 2001 jıldaǵı 9,2%-ten 2011 jılı 10,7%-ke shekem óskenin kórsetti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.consultancy.uk/news/1629/uk-consulting-market-grows-7-per-cent-to-6-billion|bet=UK consulting market grows 7 per cent to 6 billion|arxivurl=https://web.archive.org/web/20151222092742/http://www.consultancy.uk/news/1629/uk-consulting-market-grows-7-per-cent-to-6-billion|arxivsáne=22 December 2015|sáne=10 March 2015|qaralǵan sáne=21 December 2015}}&lt;/ref&gt; Degen menen, Ullıbritaniyada shama menen 1,7 million frilanser bar dep esaplanǵan.&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Guide To Freelancers|url=http://www.icsuk.com/blog/ics-guide-to-freelancers/|access-date=20 January 2014|date=22 January 2014}}&lt;/ref&gt;

Frilans − bul genderlik jumıs túri.&lt;ref name=&quot;Freelance Industry Report 2012&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://s3.amazonaws.com/ifdconference/2012report/FreelanceIndustryReport2012.pdf|bet=Freelance Industry Report 2012|arxivurl=https://web.archive.org/web/20161010183404/https://s3.amazonaws.com/ifdconference/2012report/FreelanceIndustryReport2012.pdf|arxivsáne=10 October 2016|qaralǵan sáne=17 May 2013}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://s3.amazonaws.com/ifdconference/2012report/FreelanceIndustryReport2012.pdf &quot;Freelance Industry Report 2012&quot;] &lt;span class=&quot;cs1-format&quot;&gt;(PDF)&lt;/span&gt;. [https://web.archive.org/web/20161010183404/https://s3.amazonaws.com/ifdconference/2012report/FreelanceIndustryReport2012.pdf Archived] &lt;span class=&quot;cs1-format&quot;&gt;(PDF)&lt;/span&gt; from the original on 10 October 2016&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;17 May&lt;/span&gt; 2013&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; 2012 jıldaǵı Freelance Industry Report esabatı frilanserlerdiń 71%-ten aslamı 30 benen 50 jas aralıǵındaǵı hayallar ekenin bahaladı. Frilanserlik xızmettiń basqa da anıq tarawlarına alıp barılǵan sorawnamalar uqsas úrdislerge iye. Amazon Mechanical Turk-tegi demografiyalıq izertlewler Arqa Amerikadaǵı jumısshılardıń kópshiligi hayallar ekenin kórsetti. Ketrin Makkercherdiń jurnalistikanıń kásip retinde izertlewleri ǴXQ shólkemlerinde ele de er adamlar basım bolǵan menen, frilanserlikte qatarları tiykarınan hayallar bolıp tabılatuǵın shtattan tıs jurnalistler menen redaktorlar ushın kerisinshe bolatuǵının kórsetti.

== Artıqmashılıqları ==
Frilanserlikte frilanserlerdiń hár túrli sebepleri bar, qabıllanatuǵın artıqmashılıqlar jınısqa, tarawǵa hám ómir saltına baylanıslı ózgeshelenedi. Mısalı, 2012 jılǵı Freelance Industry Report esabatında erler menen hayallardıń hár túrli sebepler menen frilanser bolǵanın xabarladı. Hayallar sorawnamaǵa respondentler frilanserlik xızmet usınatuǵın rejelestiriw erkinligi menen beyimligin qáleytuǵının kórsetti, al er adamlar sorawnamaǵa respondentler jeke qumarlıqlardı uslanıw yamasa onı ámelge asırıw ushın frilanser ekenin kórsetti.&lt;ref name=&quot;Freelance Industry Report 2012&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://s3.amazonaws.com/ifdconference/2012report/FreelanceIndustryReport2012.pdf|bet=Freelance Industry Report 2012|arxivurl=https://web.archive.org/web/20161010183404/https://s3.amazonaws.com/ifdconference/2012report/FreelanceIndustryReport2012.pdf|arxivsáne=10 October 2016|qaralǵan sáne=17 May 2013}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://s3.amazonaws.com/ifdconference/2012report/FreelanceIndustryReport2012.pdf &quot;Freelance Industry Report 2012&quot;] &lt;span class=&quot;cs1-format&quot;&gt;(PDF)&lt;/span&gt;. [https://web.archive.org/web/20161010183404/https://s3.amazonaws.com/ifdconference/2012report/FreelanceIndustryReport2012.pdf Archived] &lt;span class=&quot;cs1-format&quot;&gt;(PDF)&lt;/span&gt; from the original on 10 October 2016&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;17 May&lt;/span&gt; 2013&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; Frilansing sonıń menen bir qatarda adamlarǵa jeke jámáátlerde jumıstıń joqarı dárejesin alıwǵa imkaniyat beredi. Frilanserdiń kim menen jumıs isleytuǵının tańlaw imkaniyatı — taǵı bir artıqmashılıq. Frilanser potenciallı klient penen sáwbetlesedi hám olar sol adam menen yamasa kompaniya menen jumıs islew kerek pe, kerek emes pe, sonı tańlaydı.

Frilanstı jumıstan bosatılǵan, tolıq waqıtlı jumıs taba almaytuǵın jumısshılar yamasa jurnalistika sıyaqlı tolıq waqıtlı xızmetkerlerge emes,&lt;ref name=&quot;Freelance Industry Report 2012&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://s3.amazonaws.com/ifdconference/2012report/FreelanceIndustryReport2012.pdf|bet=Freelance Industry Report 2012|arxivurl=https://web.archive.org/web/20161010183404/https://s3.amazonaws.com/ifdconference/2012report/FreelanceIndustryReport2012.pdf|arxivsáne=10 October 2016|qaralǵan sáne=17 May 2013}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://s3.amazonaws.com/ifdconference/2012report/FreelanceIndustryReport2012.pdf &quot;Freelance Industry Report 2012&quot;] &lt;span class=&quot;cs1-format&quot;&gt;(PDF)&lt;/span&gt;. [https://web.archive.org/web/20161010183404/https://s3.amazonaws.com/ifdconference/2012report/FreelanceIndustryReport2012.pdf Archived] &lt;span class=&quot;cs1-format&quot;&gt;(PDF)&lt;/span&gt; from the original on 10 October 2016&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;17 May&lt;/span&gt; 2013&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; shártli miynetke kóbirek súyenetuǵın tarawlar ushın da aladı. Frilanserler sonıń menen qatar semestrde kún kóriwge háreket etetuǵın studentlerden de ibarat.&lt;ref name=&quot;McKercher 2009 370-374&quot;&gt;{{Cite journal|title=Writing on the Margins: Precarity and the Freelance Journalist}}&lt;/ref&gt; Sáwbetlerde hám frilanserlik tuwralı bloglarda frilanserler tańlaw menen iykemlilikti artıqmashılıq retinde kórsetedi.

== Kemshilikleri ==
Tosınnan jumıstıń basqa túrleri sıyaqlı frilans jumısı qáwipli jumıs bolıwı múmkin. Frilanserlerge arnalǵan veb-saylar, kitaplar, portallar hám shólkemler turaqlı jumıs aǵımın alıw hám saqlaw boyınsha jiyi keńes beredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.thesimpledollar.com/financial-wellness/ultimate-freelancers-guide/|bet=The Ultimate Freelancer's Guide: Everything You Need to Know About Getting Jobs, Getting Paid, and Getting Ahead|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200811221045/https://www.thesimpledollar.com/financial-wellness/ultimate-freelancers-guide/|arxivsáne=11 August 2020|avtor=Dollar|at=Staff|jumıs=thesimpledollar|qaralǵan sáne=25 November 2019}}&lt;/ref&gt; Jumıs qáwipsizliginiń joqlıǵınan basqa, kóplegen frilanserler waqtında tólemegen jumıs beriwshiler menen jumıs islewdiń úziliksiz qıyınshılıqları hám jumıssız uzaq waqıt bolıw múmkinshiligi tuwralı xabarlaydı. Sonıń menen qatar, frilanserler pensiya, kesellik demalısı, haqılı demalıslar, bonuslar yamasa medicinalıq qamsızlandırıw sıyaqlı jumısqa jaylasıw boyınsha járdempul almaydı, bul universal medicinalıq járdemsiz AQSH sıyaqlı ellerde turatuǵın frilanserler ushın úlken qıyınshılıq bolıwı múmkin.

Frilanserler kóbinese jumıs isleytuǵın kásipleslerinen az tabıs tabadı, degen menen geyde kerisinshe. Kóplegen frilanserlerdiń ózbetinshe jumıs islewge shekem keminde on jıllıq tájiriybesi bolǵanı menen,&lt;ref name=&quot;Freelance Industry Report 2012&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://s3.amazonaws.com/ifdconference/2012report/FreelanceIndustryReport2012.pdf|bet=Freelance Industry Report 2012|arxivurl=https://web.archive.org/web/20161010183404/https://s3.amazonaws.com/ifdconference/2012report/FreelanceIndustryReport2012.pdf|arxivsáne=10 October 2016|qaralǵan sáne=17 May 2013}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://s3.amazonaws.com/ifdconference/2012report/FreelanceIndustryReport2012.pdf &quot;Freelance Industry Report 2012&quot;] &lt;span class=&quot;cs1-format&quot;&gt;(PDF)&lt;/span&gt;. [https://web.archive.org/web/20161010183404/https://s3.amazonaws.com/ifdconference/2012report/FreelanceIndustryReport2012.pdf Archived] &lt;span class=&quot;cs1-format&quot;&gt;(PDF)&lt;/span&gt; from the original on 10 October 2016&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;17 May&lt;/span&gt; 2013&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; tájiriybeli frilanserler bárqulla tolıq waqıtlı jumıs penen támiyinleniw menen birdey tabıs taba almaydı. Aǵzalardıń pikirinshe Freelancer.com sıyaqlı veb-portallar júdá joqarı standartlardı talap etse de, saatına ~ 10 dollar yamasa onnan da az tóleytuǵın klientlerdi tartadı dep boljaydı. Tómen qunı bar jetkiziwshiler saatına jiyi 1-2 dollarǵa shekem tómen tariflerde jumıs islewdi usınadı. Kóplegen proektler sawda-satıqtı talap etip, professionallar bunday stavka boyınsha jumıs islewden bas tartqanlıqtan oǵan qatnaspaydı. Bul kórsetiletuǵın xızmetlerdiń ulıwma sapasın tómenletiwge tásir etedi.

== Internet hám onlayn bazarlar ==
[[Internet]] kóplegen frilans imkaniyatların ashıp berdi, bazarlardı keńeytti hám kóplegen ekonomikalarda xızmet kórsetiw sektorınıń ósiwine túrtki boldı.&lt;ref name=&quot;CIA&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/india/|bet=The World Factbook: India|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210318202107/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/india|arxivsáne=18 March 2021|sáne=20 September 2007|baspaxana=Central Intelligence Agency|qaralǵan sáne=25 March 2008}}&lt;/ref&gt; Offshorlıq autsorsing, onlayn autsorsing hám kraudsorsing aralıqtaǵı jumısshılarǵa únemli erisiwdi támiyinlew ushın Internetke qattı ǵárezli hámde jumıs beriwshige hám jumıs beriwshiden jumıs procesin basqarıw ushın jiyi texnologiyanı paydalanadı. Kóplegen kompyuter frilans jumısları [[Amerika Qurama Shtatları]] menen [[Evropa Awqamı|Evropadan]] tıs rawajlanıp atırǵan ellerge autsorsing menen beriledi. Xalıqaralıq frilanserler ózleriniń jumısındaǵı beyimlilik penen aylıqtı arttırıw ushın inglis tilindegi kónlikpelerdi paydalanadı.&lt;ref&gt;{{Citation |title=Work and Labour Relations in Global Platform Capitalism |date=2021-11-23 |url=https://www.elgaronline.com/edcollbook-oa/edcoll/9781802205121/9781802205121.xml |editor-last=Haidar |editor-first=Julieta |access-date=2023-11-09 |publisher=Edward Elgar Publishing |language=en-US |doi=10.4337/9781802205138 |isbn=978-1-80220-513-8 |editor2-last=Keune}}&lt;/ref&gt;

Frilans bazarları frilanserler menen satıp alıwshılar ushın bazardı támiyinleydi. Xızmet provayderleri yamasa satıwshılar profil jaratadı, ol jerde olar usınatuǵın xızmetlerdiń anıqlamasın, olardıń jumısınıń mısalların hám ayırım jaǵdaylarda olardıń tarifleri tuwralı informaciyanı qamtıydı. Satıp alıwshılar dizimnen ótip, tiykarǵı profildi toltıradı, sonnan keyin olardıń talapların kórsetetuǵın proektlerdi jaylastıradı. Onnan keyin  satıp alıwshılar bul proektlerge belgilengen baha boyınsha yamasa saat sayın sawda isleydi.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.salon.com/2014/03/14/sharing_economy_shams_deception_at_the_core_of_the_internets_hottest_businesses/|title=&quot;Sharing economy&quot; shams: Deception at the core of the Internet's hottest businesses|date=14 March 2014|work=Salon|access-date=10 November 2017}}&lt;/ref&gt;  Bul veb-saytlardıń kópshiliginde sol jerde dizimde turǵan frilanserlerdiń abırayına tásir etetuǵın paydalanıwshılardı sholıw bólimleri bar hám olar manipulyaciyalanıwı múmkin.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=1 November 2013|title=The Value of Reputation in an Online Freelance Marketplace}}&lt;/ref&gt;

Frilans bazarları ayırım jumıs orınları ushın global básekileslikke iye boldı, bul tabısı joqarı hám tómen mámleketlerdegi jumısshılarǵa bir-biri menen básekilesiwge imkaniyat beredi. McKinsey global institutınıń 2016 jılı alıp barılǵan izertlewine sáykes, ǵárezsiz jumısshılardıń 15% jumıs tabıw ushın onlayn bazarlardı paydalandı.

.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.mckinsey.com/global-themes/employment-and-growth/Independent-work-Choice-necessity-and-the-gig-economy|bet=Independent work: Choice, necessity, and the gig economy|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180427183133/https://www.mckinsey.com/global-themes/employment-and-growth/independent-work-choice-necessity-and-the-gig-economy|arxivsáne=27 April 2018|avtor=Manyika|at=James|jumıs=McKinsey Global Institute|qaralǵan sáne=6 November 2017}}&lt;/ref&gt;

Bul bazarlar, sonıń ishinde Fiverr  hám Lyft, jumısshılardı ekspluataciyalawshı retinde sınǵa alındı.

== Etimologiya ==
Frilanser termini ádette Ayvenxoda (1820) ser Uolter Skottqa (1771–1832) «orta ásirlik jallanbalı jawıngerdi» yamasa «erkin jawıngerdi» sáwlelendiriw ushın berilgen.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.chambersharrap.co.uk/|bet=Search results for 'freelance'|arxivurl=https://web.archive.org/web/20121206223925/http://chambersharrap.co.uk/|arxivsáne=6 December 2012|baspaxana=Chambers Harrap dictionary|qaralǵan sáne=21 December 2012}}&lt;/ref&gt; Ol shama menen 1860 jılları kórinisli atlıqqa ózgerdi hám 1903 jılı Oksford inglis sózligi sıyaqlı etimologiyada rásmiy feyil retinde tán alındı. Házirgi waqıtta termin atlıqtan feyilge hám qosımshaǵa, sonday-aq «frilanser» atlıqqa almastı.

== Derekler ==
{{Derekler|2}}
[[Kategoriya:Programmalıq injiniring]]</text>
      <sha1>mg39xpqtqfdqbv48svnmh8krownhy17</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cyurix</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17577</id>
    <revision>
      <id>120535</id>
      <parentid>91083</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:50:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: ģ → ǵ using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120535</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2571" sha1="78racjge1mxys3efc4qxu8a7l8ymcnm" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı           = Cyurix
| negizgi atı                 = {{Lang-de|Zürich}}
| túri                        = 
| súwret                      = 
| gerb                        = Wappen Stadt Zürich.svg
| bayraq                      = Flag of Canton of Zürich.svg
| gerb túsindirmesi           = 
| bayraq túsindirmesi         = Cyurix kantonınıń bayraǵı
| gerb eni                    = 70px
| bayraq eni                  = 70px
| lat_dir = | lat_deg = | lat_min = | lat_sec = 
| lon_dir = | lon_deg = | lon_min = | lon_sec = 
| CoordAddon                  = 
| CoordScale                  = 
| mámleket                    = Shveycariya
| status                      = qala
| qaraydı                     = 
| region túri                 = kanton
| region                      = Cyurix (kanton)
| kestede region              = 
| rayon túri                  = okrug
| rayon                       = Cyurix (okrug)
| rayon 2                     = 
| rayon 3                     = 
| rayon 4                     = 
| rayon 5                     = 
| kestede rayon               = 
| kestede rayon 2             = 
| kestede rayon 3             = 
| kestede rayon 4             = 
| kestede rayon 5             = 
| jámáát túri                 = 
| jámáát                      = 
| kestede jámáát              = 
| mámleket kartası            = 
| region kartası              = 
| rayon kartası               = 
| mámleket kartası ólshemi    = 
| region kartası ólshemi      = 
| rayon kartası ólshemi       = 
| ishki bóliniwi              = 
| basshı túri                 = Mer
| basshı                      = Korine Maux
| dúzilgen waqtı              = 
| dáslepki derekler           = 929
| aldınǵı atı                 = 
| aldınǵı atları              = 
| status qashan berilgen      = 
| jer maydanı                 = 91,88
| ıqlımı                      = 
| xalıq sanı                  = 
| sanalǵan jıl                = 
| xalıq tıǵızlıǵı             = 
| aglomeraciya                = 
| milliy quramı               =
| konfessiyalıq quramı        = 
| rásmiy til                  = 
| rásmiy tiller               = 
| etnoxoronim                 = 
| waqıt zonası                = 
| DST                         = 
| telefon kodı                = 
| pochta indeksi              = 
| pochta indeksleri           = 
| avtomobil kodı              = 
| identifikator túri          = 
| sanlı identifikator         = 
| sayt                        = 
}}</text>
      <sha1>78racjge1mxys3efc4qxu8a7l8ymcnm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Franklin Ruzvelt</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17604</id>
    <revision>
      <id>120786</id>
      <parentid>119740</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:15:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (2),  –  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120786</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28179" sha1="gulou7t8hb7rh6466bzg5xln5ijh1ag" xml:space="preserve">{{Mámleketlik isker infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı    = Franklin Ruzvelt
| negizgi atı          = {{lang-en| Franklin Roosevelt }}
| súwret               = FDR 1944 Color Portrait.jpg
| súwret uzınlıǵı      = 
| súwret túsindirmesi  = AQSH prezidentı F.D.Ruzvelt
| qatarlıq sanı        = 32
| lawazım              = AQSH prezidentı
| bayraq               = 1894 US Presidential Seal.jpg
| bayraq2              = Flag of the President of the United States (1916-1945).svg
| lawazımdaǵı atı      =
| lawazımǵa kirisiw sánesi     = 4-mart 1933
| lawazımnan ketiw sánesi    = 12-aprel 1945
| premyer              =
| prezident            =
| spiker               =
| senat baslıǵı        =
| vice-prezident       = {{s|Jon Garner &lt;small&gt;(1933—1941)&lt;/small&gt;}}&lt;br&gt;{{s|Genri Uolles &lt;small&gt;(1941—1945)&lt;/small&gt;}}&lt;br&gt;Garri Trumen &lt;small&gt;(1945)&lt;/small&gt;
| gubernator           =
| vice-gubernator      =
| ministr              =
| premyer-ministr      =
| birinshi ministr     =
| monarx               =
| orınbasarı           =
| kancler              =
| parlament            =
| senat baslıǵı        =
| lider                =
| hákim                =
| hákim járdemshisi    =
| húkimdar             =
| húkimdar járdemshisi =
| járdemshisi          =
| waqıtsha             =
| qarsılas             =
| aldınǵı isker        = Gerbert Guver
| keyingi isker        = Garri Trumen
| aldınǵısı            = 
| keyingisi            = 
| taj kiygiziw sánesi  = 
| 1belgiatı            = 
| 1tekstatı            = 
| 2belgiatı            = 
| 2tekstatı            = 
| 3belgiatı            = 
| 3tekstatı            = 
| 4belgiatı            = 
| 4tekstatı            = 
| 5belgiatı            = 
| 5tekstatı            = 
| qatarlıq sanı_2      = 44
| lawazım_2            = Nyu-York gubernatorı
| bayraq_2             = Privy Seal of New York.svg
| bayraq2_2            = Flag of the Governor of New York.svg
| lawazımdaǵı atı_2    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_2    = 1-yanvar 1929
| lawazımnan ketiw sánesi_2  = 31-dekabr 1932
| premyer_2            =
| prezident_2          =
| vice-prezident_2     =
| gubernator_2         =
| vice-gubernator_2    = Gerbert Leman
| ministr_2            =
| premyer-ministr_2    =
| birinshi ministr_2   =
| monarx_2             =
| orınbasarı_2         =
| kancler_2            =
| parlament_2          =
| senat baslıǵı_2      =
| lider_2              =
| hákim_2              =
| hákim járdemshisi_2  =
| húkimdar_2            =
| húkimdar járdemshisi_2 =
| járdemshisi_2          =
| waqıtsha_2            =
| qarsılas_2           =
| aldınǵı isker_2      = El Smit
| keyingi isker_2      = Gerbert Leman
| aldınǵısı_2          = 
| keyingisi_2          = 
| taj kiygiziw sánesi_2 = 
| 1belgiatı_2          = 
| 1tekstatı_2          = 
| 2belgiatı_2          = 
| 2tekstatı_2          = 
| 3belgiatı_2          = 
| 3tekstatı_2          = 
| 4belgiatı_2          = 
| 4tekstatı_2          = 
| 5belgiatı_2          = 
| 5tekstatı_2          = 
| qatarlıq sanı_3      =
| lawazım_3            = AQSh áskeriy-teńiz kúshleri xatkeri járdemshisi
| bayraq_3             = US-AssistantSecretaryOfTheNavy-Flag.svg
| bayraq2_3            = Flag of the United States Navy (unofficial proportions).svg
| lawazımdaǵı atı_3    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_3    = 17-mart 1913
| lawazımnan ketiw sánesi_3  = 26-avgust 1920&lt;ref&gt;{{Web deregi |url=http://www.history.navy.mil/library/guides/rosters/assist_sec_navy.htm |title=Naval Historical Center Roster List |access-date=2009-08-28 |archive-date=2013-06-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130616181415/http://www.history.navy.mil/library/guides/rosters/assist_sec_navy.htm |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;
| premyer_3            =
| prezident_3          = Vudro Vilson
| vice-prezident_3     =
| gubernator_3         =
| vice-gubernator_3    =
| ministr_3            =
| premyer-ministr_3    =
| birinshi ministr_3   =
| monarx_3             =
| orınbasarı_3         =
| kancler_3            =
| parlament_3          =
| lider_3              =
| hákim_3              =
| hákim járdemshisi_3  =
| húkimdar_3            =
| húkimdar járdemshisi_3 =
| járdemshisi_3         =
| waqıtsha_3           =
| qarsılas_3           =
| aldınǵı isker_3      =
| keyingi isker_3      =
| aldınǵısı_3          = 
| keyingisi_3          = 
| taj kiygiziw sánesi_3 = 
| 1belgiatı_3          = 
| 1tekstatı_3          = 
| 2belgiatı_3          = 
| 2tekstatı_3          = 
| 3belgiatı_3          = 
| 3tekstatı_3          = 
| 4belgiatı_3          = 
| 4tekstatı_3          = 
| 5belgiatı_3          = 
| 5tekstatı_3          = 
| qatarlıq sanı_4      =
| lawazım_4            = Nyu-York shtatı senatori 26-saylaw okrugidan
| bayraq_4             = Seal of New York.svg
| bayraq2_4            = Flag of New York.svg
| lawazımdaǵı atı_4    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_4 = 1-yanvar 1911
| lawazımnan ketiw sánesi_4 = 17-mart 1913
| premyer_4            =
| prezident_4          =
| vice-prezident_4     =
| gubernator_4         =
| vice-gubernator_4    =
| ministr_4            =
| premyer-ministr_4    =
| birinshi ministr_4   =
| monarx_4             =
| orınbasarı_4         =
| kancler_4            =
| parlament_4          =
| lider_4              =
| hákim_4              =       
| hákim járdemshisi_4  =
| húkimdar_4           =
| húkimdar járdemshisi_4 =
| járdemshisi_4        =
| waqıtsha_4           =
| qarsılas_4           =
| aldınǵı isker_4      =
| keyingi isker_4      =
| aldınǵısı_4          = 
| keyingisi_4          = 
| taj kiygiziw sánesi_4 = 
| 1belgiatı_4          = 
| 1tekstatı_4          = 
| 2belgiatı_4          = 
| 2tekstatı_4          =  
| 3belgiatı_4          = 
| 3tekstatı_4          = 
| 4belgiatı_4          = 
| 4tekstatı_4          = 
| 5belgiatı_4          = 
| 5tekstatı_4          = 
| qatarlıq sanı_5      =
| lawazım_5            =
| bayraq_5             =
| bayraq2_5            =
| lawazımdaǵı atı_5    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_5 =
| lawazımnan ketiw sánesi_5 =
| premyer_5            =
| prezident_5          =
| vice-prezident_5     =
| gubernator_5         =
| vice-gubernator_5    =
| ministr_5            =
| premyer-ministr_5    =
| birinshi ministr_5   =
| monarx_5             =
| orınbasarı_5         =
| kancler_5            =
| parlament_5          =
| lider_5              =
| hákim_5              =
| hákim járdemshisi_5  =
| húkimdar_5           =
| húkimdar járdemshisi_5 =
| járdemshisi_5        =   
| waqıtsha_5           =
| qarsılas_5           =
| aldınǵı isker_5      =
| keyingi isker_5      =
| aldınǵısı_5          = 
| keyingisi_5          =  
| taj kiygiziw sánesi_5 = 
| 1belgiatı_5          =  
| 1tekstatı_5          = 
| 2belgiatı_5          = 
| 2tekstatı_5          = 
| 3belgiatı_5          = 
| 3tekstatı_5          = 
| 4belgiatı_5          = 
| 4tekstatı_5          = 
| 5belgiatı_5          =  
| 5tekstatı_5          = 
| qatarlıq sanı_6      =
| lawazım_6            =
| bayraq_6             =
| bayraq2_6            =
| lawazımdaǵı atı_6    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_6 =
| lawazımnan ketiw sánesi_6 =
| premyer_6            =
| prezident_6          =
| vice-prezident_6     =
| gubernator_6         =
| vice-gubernator_6    =
| ministr_6            =
| premyer-ministr_6    =
| birinshi ministr_6   =
| monarx_6             =
| orınbasarı_6         =
| kancler_6            =
| parlament_6          =
| lider_6              =
| hákim_6              =
| hákim járdemshisi_6  =
| húkimdar_6           =
| húkimdar járdemshisi_6 =
| járdemshisi_6        = 
| waqıtsha_6           =
| qarsılas_6           =
| aldınǵı isker_6      =
| keyingi isker_6      =
| aldınǵısı_6          = 
| keyingisi_6          = 
| taj kiygiziw sánesi_6 = 
| 1belgiatı_6          = 
| 1tekstatı_6          = 
| 2belgiatı_6          = 
| 2tekstatı_6          = 
| 3belgiatı_6          = 
| 3tekstatı_6          = 
| 4belgiatı_6          =  
| 4tekstatı_6          = 
| 5belgiatı_6          = 
| 5tekstatı_6          =  
| aytılıwı             =
| tuwılǵan waqtındaǵı atı = Franklin Delano Ruzvelt
| tuwılǵan sánesi      = 30-yanvar 1882
| tuwılǵan ornı        = Xayd-Park, Datchess, Nyu-York, AQSH
| qaytıs bolǵan sánesi = 12-aprel 1945
| qaytıs bolǵan ornı   = Kishi aq úy
| qaytıs bolıw sebebi  = 
| jerlengen ornı       =
| puqaralıǵı           =
| milleti              =
| partiya              = Demokratik partiya
| basqa partiya        =
| boyı                 =
| ómirlik joldası      = Eleonora Ruzvelt
| balaları             = '''ulları:''' Jeyms, Franklin, Elliot, Franklin Delano hám Jon &lt;br&gt; '''qizları:''' Enn
| ákesi                = Jeyms Ruzvelt
| anası                = Sara Enn Delano Ruzvelt
| nekesiz zayıbı       =
| qatnasıqları         =
| tuwısqanları         =
| jasaw ornı           =
| dini                 = anglikastvo
| bilim alǵan jeri     = Garvard kolledjı &lt;br&gt; Kolumbiya universitetı yuridik fakultetı (1907) &lt;br&gt; Groton mektepı (1900)
| qánigeligi           = 
| kásibi               = Yurist
| belgili isleri       =
| aylıǵı               =
| kabinet              =
| komitetler           =
| portfolio            =
| ilimiy ataǵı         =
| ataǵı                =
| maǵlıwmatı           =
| sıylıqları           =
| blanka1              =
| tekst1               =
| blanka2              =
| tekst2               =
| blanka3              =
| tekst3               =
| blanka4              =
| tekst4               =
| blanka5              =
| tekst5               =
| qolı                 = Franklin Roosevelt Signature.svg
| sayt                 =
| laqabı               =
| tiyisliligi          =
| armiya túri          =
| xızmet etken jılları =
|áskeriy sıylıqları    =
|áskeriy_blanka1       =
|áskeriy_tekst1        =
|áskeriy_blanka2       =
|áskeriy_tekst2        =
|áskeriy_blanka3       =
|áskeriy_tekst3        =
|áskeriy_blanka4       =
|áskeriy_tekst4        =
|áskeriy_blanka5       =
|áskeriy_tekst5        =
| modul                =
| modul2               =
| modul3               =
| modul4               =
| modul5               =
| túsindirmeler        =
| sáne                 =
| jıl                  =
| derek                =
}}
'''Franklin Delano Ruzvelt''' ({{lang-en|Franklin Delano Roosevelt}}; '''FDR''', {{lang-en|FDR}}; atı menen belgili de; [[1882|1882-jıl]] [[30-yanvar]], Hayd-Park, Datchess okrugı, [[Nyu-York (shtat)|Nyu-York shtatı]], [[AQSH]] — [[1945|1945-jıl]] [[12-aprel]], Uorm-Springs, Jorjiya shtatı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://millercenter.org/president/fdroosevelt/death-of-the-president|title=Franklin D. Roosevelt: Death of the President {{!}} Miller Center|lang=en|website=millercenter.org|date=2016-10-04|access-date=2024-05-14}}&lt;/ref&gt;, [[AQSH]]) — [[AQSH|amerikalı]] mámleket hám siyasiy ǵayratker, 1933-jıldan 1945-jılda opatına shekem AQShnıń demokratiyalıq partiyadan 32-prezidenti. Bul lawazımda eki múddetten artıq islegen birden-bir Amerika qospa Shtatları prezidenti. Onıń dáslepki eki dáwiri [[Ullı depressiya|ullı depressiyanıń]] ekonomikalıq tásirine qarsı gúresiwge qaratılǵan bolıp, olardı jeńiliwge ushıratǵan, úshinshi hám tórtinshi múddetlerde ol mámleketti [[Ekinshi jáhán urısı|ekinshi jáhán urısındaǵı]] qatnasıwına basshılıq etken. Jańa pitimdiń baslamashısı (1933).

== Biografiya ==
=== Kelip shıǵıwı hám ata-anası ===
Ruzvelt Gollandiyanıń &quot;Rozenvelt&quot; famılıyasınıń anglichan forması bolıp, &quot;qızǵıltlar maydani&quot; degen mánisti ańlatadı&lt;ref&gt;{{Web deregi|lang=en|url=https://www.fdrlibrary.org/roosevelt-family|title=Roosevelt Family Facts|author=|website=Franklin D. Roosevelt Presidential Library and Museum|date=|quote=|access-date=2024-01-08|archive-date=|archive-url=|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;. Amerikadaǵı birinshi Ruzveltler Klas Martensen van Rozenvelt jáne onıń balası Nikolas bolıp, olardan Ruzveltlardıń eki qatarı kelip shıqqan: Nikolaynıń tonǵish balası Yoxannes birinshisiniń ájdadi bolǵan (Teodor Ruzvelt oǵan tiyisli edi), eń kichigi Yakobus (1692-1776 ) — ekinshisiniń ájdadi. Isaak (1726 -1796 ), Yakobusning balası, Nyu-Yorkda qumsheker zavodın quradı, bul bolsa násil párawanlıǵın baslaydı&lt;ref&gt;''Яковлев Н. Н.'' Франклин Рузвельт — человек и политик. — М.: [[Международные отношения (издательство)|«Международные отношения»]], 1969. С. 8.&lt;/ref&gt;. Revolyuciyadan keyin ol [[Nyu-York (shtat)|Nyu-York shtatınıń]] birinshi Senatiǵa saylandı hám Konstituciyani ratifikaciya qılıw ushın dawıs berdi. Onıń balası qumsheker islep shıǵarıw hám atshilıq menen shuǵıllanatuǵın Jeyms Ruzvelt (1760 -1847), aqlıǵı bolsa botanika hám atshilıq menen shuǵıllanatuǵın Isaak Ruzvelt (1790 -1863) edi. 1828 jılda bolajaq prezidenttiń ákesi Jeyms Ruzvelt tuwıldı. Nyu-York shtatınıń eń áyyemgi shańaraqlarınan biri bolǵan Ruzveltler turmıstıń basqa tarawlarında da ózlerin kórsetediler. 1621 jılda Amerikadaǵı Delano shańaraǵınıń ájdadi Filipp de La Nua edi, Amerikadaǵı birinshi gugenot, onıń famılıyası Delanoǵa inglizlastirilǵan&lt;ref name=&quot;автоссылка1&quot;&gt;{{Книга|ссылка=http://archive.org/details/fdr00smit|автор=Jean Edward Smith|заглавие=FDR|год=2007|издательство=Random House|страницы=5—6|страниц=|isbn=978-1-4000-6121-1}}&lt;/ref&gt;.

Ruzveltnıń ákesi Jeyms 1851 jılda Garvard universitetiniń yuridikalıq fakultetin tamamlaǵan, bıraq babasınan miyraslar alǵanınan keyin advokatlıq menen shuǵıllanmasliqqa qarar etken&lt;ref name=&quot;автоссылка1&quot; /&gt;. Burbon úrim-putaǵınıń belgili demokrati Jeyms Ruzvelt bir kezlerı kishkene Franklinni prezident Grover Klivlend menen ushırasıwǵa alıp barǵan hám ol oǵan: &quot;Meniń kishkene adamım, men sizge ájep tilek bildiremen. Siz hesh qashan Amerika qospa Shtatları prezidenti bolmawińiz múmkin&quot; degen&lt;ref&gt;{{Книга|ссылка=https://books.google.com/books?id=inLNCgAAQBAJ|автор=William Edward Leuchtenburg|заглавие=The American President: From Teddy Roosevelt to Bill Clinton|год=2015|издательство=Oxford University Press|страницы=16|страниц=|isbn=978-0-19-517616-2}}&lt;/ref&gt;. Franklinnıń dáslepki jıllarında húkimran tásir kórsetken eneles ret: &quot;Meniń balam Franklin Delano, ulıwma Ruzvelt emes&quot;, dep aytqan&lt;ref&gt;{{Книга|автор=Joseph P. Lash|заглавие=Eleanor and Franklin: the story of their relationship, based on Eleanor Roosevelt's private papers|год=1971|место=New York|издательство=Norton|страницы=111|страниц=|isbn=978-0-393-07459-8}}&lt;/ref&gt;. Franklin tuwılǵanda 54 jasda bolǵan Jeymsni geyparalar qızıqmaytuǵın shańaraq aǵzası hám ákesi dep esaplaǵan, eger ómirbayanshi Jeyms Makgregor Berns Jeyms balası menen sol dáwir tán bolǵanınan kóre kóbirek baylanıs etkenin aytıp otedi&lt;ref&gt;{{Книга|ссылка=http://archive.org/details/rooseveltliont00jame|автор=James MacGregor Burns|заглавие=Roosevelt, the lion and the fox|год=1984|издательство=San Diego, Ca. : Harcourt, Brace, Jovanovich|страницы=4|страниц=|isbn=978-0-15-678870-0, 978-0-15-602762-5}}&lt;/ref&gt;.

=== Dáslepki jıllar ===
[[Fayl:Franklin-Roosevelt-1884.jpg|solǵa|mini|nobaý|Franklin Ruzvelt balalar kiyiminde, 1884 jıl]]
Bolajaq prezident Jeyms Ruzvelt hám onıń ekinshi hayelı Sara Delano shańaraǵında tuwılǵan. Ruzveltning ákesi Gudzon dáryası boyında jaylasqan Hayd-Park shańaraqqa tiyisli múlkine hám bir qatar kómir hám transport kompaniyalarında úlken úleske iye edi. Sara Delano da jergilikli aristokratiyaga tiyisli edi &lt;ref name=&quot;автоссылка1&quot; /&gt;. Balalıǵında Ruzvelt hár jazda ata-anası menen Evropa boylap sayaxat etip, jańa [[Angliya]] teńiz jaǵaında yamasa Kanadanıń Kampobello atawında (Arqa Port, Men qasında) dem alardı.

14 jasqa shekem Ruzvelt úyde tálim alǵan. 1896-1899 jıllarda Massachusets shtatındaǵı mámlekettiń eń jaqsı mekteplerinen biri bolǵan Groton mektepte oqıǵan. 1900-1904 jıllarda Garvard universitetinde oqıwdı dawam ettirdi, ol jerda huqıqdan bakalavr dárejesin aldı. 1905-1907 jıllarda [[Kolumbiya]] universitetiniń yuridikalıq mektepte oqıǵan hám advokatlıq ámeliyatına iye bolǵan, onı Uoll-Stritdaǵı abıraylı yuridikalıq firmada baslaǵan&lt;ref&gt;{{Книга|ссылка=http://archive.org/details/fdr00smit|автор=Jean Edward Smith|заглавие=FDR|год=2007|издательство=Random House|страницы=20—25|страниц=922|isbn=978-1-4000-6121-1}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.fdrlibrary.org/fdr-biography|title=FDR Biography — FDR Presidential Library &amp; Museum|lang=en-US|website=www.fdrlibrary.org|access-date=2023-12-25}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Книга|ссылка=http://archive.org/details/rooseveltinretro00gunt|автор=John Gunther|заглавие=Roosevelt in retrospect, a profile in history|год=1950|издательство=New York, Harper|страниц=436}}&lt;/ref&gt;.

1906 jılda ol magistr boldı hám huqıq aspiranturasına oqıwǵa kirdi, biraq onı tamamlamadı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://millercenter.org/president/fdroosevelt/life-before-the-presidency|title=Franklin D. Roosevelt: Life Before the Presidency {{!}} Miller Center|lang=en|website=millercenter.org|date=2016-10-04|access-date=2023-12-25}}&lt;/ref&gt;.

=== Neke hám shańaraqlıq turmıs ===
[[Fayl:ER FDR Camobello 1904 2106a.jpg|solǵa|mini|nobaý|Franklin 1904 jılda Kampobello atawında (Kanada) bolajaq hayelı Eleanora menen]]
1905 jılda uzaq aǵayını Anna Eleanor Ruzveltǵa (1884-1962) úylendi. Onıń ákesi Franklinnıń kumirı bolǵan Prezident Teodor Ruzveltning úkesi edi. Ruzvelt juplıǵınıń altı perzenti bar edi, olardan biri gódekliginde opat etdi. Eleanor Ruzvelt kúyewınıń siyasiy karyerasida zárúrli rol oynadı, ásirese 1921 jıl jazınan keyin poliomielit menen kesellengen, keyin mayıplar arbashasidan ajralmaǵan.

=== Kesellik ===
Ruzveltnıń karyerası 1921 jıl avgust ayında Franklin jáne onıń hayelı Kampobello atawında dem alıp atırǵanda baslanǵan kesellik sebepli izden shıqtı, ol kesel bolıp qaldı. Onıń tiykarǵı belgileri ısıtpa edi; simmetrik bolmaǵan, joqarıǵa qaray láń; júz láńi; ishek hám sidik pufagi disfunktsiyasi; uyqısızlıq hám giperesteziya; hám tómenge qaray tikleniw modeli. Ruzvelt beliden pútkilley láń bolıp qaldı hám oǵan poliomielit kesellikti anıqlawı qoyıldı. Tariyxshılarnıń atap ótiwishe, 2003 jılda ótkerilgen izertlew Guillain-Barre sindromi kesellikti anıqlawın úzil-kesil túrde qollap-quwatlaydı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.ehdp.com/out/jmb_2003_v11_p232-240.pdf|title=&quot;What was the cause of Franklin Delano Roosevelt's paralytic illness?&quot; (PDF)|lang=en|author=Goldman AS, Schmalstieg EJ, Freeman DH, Goldman DA, Schmalstieg FC|date=2003|publisher=Journal of Medical Biography}}&lt;/ref&gt;, biraq onıń láńini dáslepki kesellikti anıqlawǵa muwapıq xarakteristikalawda dawam etpekte&lt;ref&gt;{{Книга|ссылка=http://archive.org/details/definingmomentfd00alte_0|автор=Jonathan Alter|заглавие=The defining moment : FDR's hundred days and the triumph of hope|год=2006|издательство=New York : Simon &amp; Schuster|страницы=355|страниц=|isbn=978-0-7432-4600-2}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Lomazow, Steven; Fettmann, Eric (2010). ''FDR’s Deadly Secret''. p. 27.&lt;/ref&gt;.

=== Siyasiy karyeranıń baslanıwı ===
[[Fayl:Franklin D. Roosevelt in 1912.png|mini|350x350пкс|nobaý|F. D. Ruzvelt 1912 jılda]]
1910 jılda Ruzvelt, bay, joqarı klass shańaraǵınan shıqqanına qaramay, onıń shańaraǵı hám aǵayınlerı Respublikashılar partiyasın qollap-quwatladilar (hám uzaq aǵayını Teodor ulıwma sol partiyanıń prezidenti edi), óz úyi basqarıw okrugidagi AQSh demokratiyalıq partiyasınıń Nyu-York shtatı nızamshılıǵına senator retinde qatnasıw usınısın qabılladı hám AQSh demokratiyalıq partiyasınan Nyu-York shtatı nızamshılıǵına jeńip shıqtı&lt;ref&gt;{{Книга|ссылка=http://archive.org/details/fdr00smit|автор=Jean Edward Smith|заглавие=FDR|год=2007|издательство=Random House|страницы=60—62|страниц=|isbn=978-1-4000-6121-1}}&lt;/ref&gt;.

1912-yilgi saylawaldi kampaniyasında demokrat Tomas Vudro Vilsonni aktiv qollap-quwatlandı&lt;ref&gt;{{Книга|ссылка=http://archive.org/details/rooseveltliont00jame|автор=James MacGregor Burns|заглавие=Roosevelt, the lion and the fox|год=1984|издательство=San Diego, Ca. : Harcourt, Brace, Jovanovich|страницы=49|страниц=|isbn=978-0-15-678870-0, 978-0-15-602762-5}}&lt;/ref&gt;. Prezident Uilson administraciyasında Ruzveltǵa teńiz ministriniń járdemshisi lawazımı usınıs etildi. Shtat nızamshiliǵinda úshinshi múddetti tamamlamastan, Ruzvelt Vashingtonǵa kóship ótti. Teńiz ministriniń járdemshisi retinde (1913-1921) ol flottı kúsheytiw, AQShnıń qorǵaw qábiletin bekkemlew, kúshli prezidentlik hákimiyat hám aktiv sırtqı siyasatti qollap-quwatladı&lt;ref&gt;Black, Conrad (2005) [2003]. ''Franklin Delano Roosevelt: Champion of Freedom'' (interpretive detailed biography). PublicAffairs. ISBN 978-1-58648-282-4, pp. 62-63.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Книга|ссылка=http://archive.org/details/rooseveltliont00jame|автор=James MacGregor Burns|заглавие=Roosevelt, the lion and the fox|год=1984|издательство=San Diego, Ca. : Harcourt, Brace, Jovanovich|страницы=44—46|страниц=|isbn=978-0-15-678870-0}}&lt;/ref&gt;.

1914 jılda AQSh Kongressinde senator lawazımın iyelewge urınıp kórdi, biraq áwmetsizlikke dus keldi&lt;ref&gt;{{Книга|ссылка=http://archive.org/details/fdr00smit|автор=Jean Edward Smith|заглавие=FDR|год=2007|издательство=Random House|страницы=122|страниц=|isbn=978-1-4000-6121-1}}&lt;/ref&gt;. 1920 jılda AQShnıń Milletler Ligasına kiriwi uranı astında Ruzvelt prezidentlikke kandidat Jeyms Koks menen birgelikte AQSh vitse-prezidentligine demokratiyalıq partiyadan kandidat boldı. Demokratiyalıq partiyanıń izolyacion keyiptiń kusheytiwi hám salmaqli kesellik sharayatında jeńiliwi Ruzveltni bir qansha waqıt aktiv siyasiy iskerlikten shetlestirdı&lt;ref&gt;{{Книга|ссылка=http://archive.org/details/rooseveltliont00jame|автор=James MacGregor Burns|заглавие=Roosevelt, the lion and the fox|год=1984|издательство=San Diego, Ca. : Harcourt, Brace, Jovanovich|страницы=73|страниц=|isbn=978-0-15-678870-0, 978-0-15-602762-5}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Книга|ссылка=http://archive.org/details/rooseveltinretro00gunt|автор=John Gunther|заглавие=Roosevelt in retrospect, a profile in history|год=1950|издательство=New York, Harper|страницы=215—216|страниц=}}&lt;/ref&gt;.

1928 jılda ol ekonomikalıq hám siyasiy tárepten abıraylı [[Nyu-York]] shtatınıń gubernatori etip saylandı, bul bolsa aq uyge jol ashtı. Gubernatorlıq lawazımında eki múddet bolǵanınan keyin, Ruzvelt prezidentlik jıllarında oǵan paydalı bolǵan júdá qımbatlı tájiriybege iye boldı. 1931 jılda, ekonomikalıq krizis háwij alǵan waqıtta, ol shtatda jumıssız shańaraqlarǵa járdem beriw ushın waqtınshalıq ayrıqsha administraciya quradı. Saylawshılar menen radio arqalı ushırasıw dástúrı (ataqlı&quot; kamin janındaǵı sáwbetler&quot;) Ruzvelt gubernatorliǵı dáwirine de barıp taqaladı.

=== Nyu-York shtatı gubernatorı ===
1928 jılǵı saylawlarda demokratiyalıq partiyadan prezidentlikke kandidat Alfred Smit Ruzveltden 1928 jılǵı shtat saylawlarında Nyu-York gubernatori lawazımına dawısqa qoyılıwdı soradı &lt;ref&gt;{{Книга|ссылка=http://archive.org/details/rooseveltliont00jame|автор=James MacGregor Burns|заглавие=Roosevelt, the lion and the fox|год=1984|издательство=San Diego, Ca. : Harcourt, Brace, Jovanovich|страницы=100|страниц=|isbn=978-0-15-678870-0, 978-0-15-602762-5}}&lt;/ref&gt;. Ruzvelt daslep qarsılıq kórsetdi, sebebi ol 1928 jılda respublikashilarnıń ústinliginen qorqardi&lt;ref&gt;Dallek (2017). ''Franklin D. Roosevelt: A Political Life''. Viking. ISBN 978-0-698-18172-4, pp. 96-98.&lt;/ref&gt;. Partiya basshıları axir-aqıbet onı respublikashılar partiyası gubernatori kandidati, Nyu-York bas prokurori Albert Ottingerni jeńiliske ushıraǵan eta alıwına isentırdiler. Ol partiyanıń gubernatorlıq kandidatin maqullaw arqalı qolǵa kirgizdi hám taǵı óz kampaniyasın aparıw ushın Xouga shaqırıq etdi. Ruzveltǵa saylawaldi kampaniyasında onıń serikleri Samuel Rozenman, Frensis Perkins hám Jeyms Farli da qosıldı. Smit prezidentlıq lawazımın úlken parq menen joǵatıp, óz shtatında jeńiliwge dus kelgen bolsa da, Ruzvelt bir procentlik parq menen gubernator etip saylandı&lt;ref&gt;{{Книга|ссылка=http://archive.org/details/rooseveltliont00jame|автор=James MacGregor Burns|заглавие=Roosevelt, the lion and the fox|год=1984|издательство=San Diego, Ca. : Harcourt, Brace, Jovanovich|страницы=101|страниц=|isbn=978-0-15-678870-0, 978-0-15-602762-5}}&lt;/ref&gt; hám keyingi prezidentlik saylawlarında dawager boldı&lt;ref&gt;{{Книга|ссылка=http://archive.org/details/fdr00smit|автор=Jean Edward Smith|заглавие=FDR|год=2007|издательство=Random House|страницы=223—229|страниц=|isbn=978-1-4000-6121-1}}&lt;/ref&gt;.

Ruzvelt gidroelektrostantsiyalardı qurıwdı usınıs etdi hám 1920-jıllarda dawam jetip atırǵan awıl xojalıǵı daǵdarısına shaqırıq etdi. Ruzvelt hám Smit arasındaǵı qatnaslar Smitning tiykarǵı tayınlovchilarini tark etpeslikka qarar etkeninen keyin jamanlasdı. Ol jáne onıń zayıpı Eleanor pútkil iskerligi dawamında óz-ara qatnaslardı ornatdılar ; ol gubernatorning zayıpı retinde tıńlaǵıshlıq menen isleydi, sonıń menen birge, óz maqsetleri hám máplerin kózleshda erkin boladı. Sonıń menen birge, ol óz saylawshılarına tuwrıdan-tuwrı radio arqalı shaqırıq etken&quot; kamin janındaǵı sáwbetler &quot; ni ótkeriwdi basladı, kóbinese Nyu-York shtatı nızam shıǵaruvchisiga óz programmasın ilgeri jıljıtıw ushın basım ótkerdi&lt;ref&gt;{{Книга|ссылка=http://archive.org/details/fdr00smit|автор=Jean Edward Smith|заглавие=FDR|год=2007|издательство=Random House|страницы=230—239|страниц=|isbn=978-1-4000-6121-1}}&lt;/ref&gt;.

1929 jıl oktyabr ayında Uoll-stritning qulawı hám usınıń menen birge Qospa shtatlardaǵı ullı depressiya júz boldı. Ruzvelt jaǵdaydıń saldamlılıǵın kórdi hám mámleket bántlik komissiyasın tuzdi. Sonıń menen birge, ol jumıssızlıq qamsızlandırıwı ideyasın kópshilik aldında qollap-quwatlaǵan birinshi gubernator boldı&lt;ref&gt;{{Книга|ссылка=http://archive.org/details/fdr00smit|автор=Jean Edward Smith|заглавие=FDR|год=2007|издательство=Random House|страницы=242—243|страниц=|isbn=978-1-4000-6121-1}}&lt;/ref&gt;.

1932 jılda F.Ruzveltnıń saylawaldi báygesi hám gubernatorliǵı waqtında AQSh III qısqı Olimpiada oyınlarına miyman kútiwshilik etdi, olar Leyk-Plasid qalasında bolıp ótti. Usınıń menen birge, ol bul oyınlardı ózi ashtı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://dec.ny.gov/nature/forests-trees/state-forests/program-history|title=History Of State Forest Program — NYDEC|lang=en|website=dec.ny.gov|access-date=2023-12-25}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==</text>
      <sha1>gulou7t8hb7rh6466bzg5xln5ijh1ag</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Darya Chasovitina</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17611</id>
    <revision>
      <id>120544</id>
      <parentid>112157</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:52:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120544</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4882" sha1="oprbwe6i5n36uujw1dqm8aabqffupbx" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı
|qaraqalpaqsha atı        = Darya Nikolayevna Chasovitina 
|negizgi atı              = 
|súwret                   = 
|súwret eni               =
|súwret táriypi           = 
|tuwılǵan waqtındaǵı atı  = 
|tuwılǵan sánesi          = 1896-jıl
|tuwılǵan jeri            = {{Bayraq|Rossiya imperiyası}}[[Turkstan general-gubernatorlıǵı]]
|qaytıs bolǵan sánesi     =1966-jıl
|qaytıs bolǵan jeri       = [[SSSR]] [[Moskva]] 
|puqaralıǵı               = {{SSSR}}
|milleti                  = 
|kásibi                   = 
|oqıǵan jeri              = 
|iskerlik jılları         = 
|belgili pikirleri        = 
|ákesi                    = [[Nikolay Konstantinovich]]
|anası                    = Darya Yevseyevna Chasovitina
|ómirlik joldası          = 
|ómirlik joldasları       = 
|perzentleri              = 
|sıylıqları               = 
|ataqları                 = 
|sayt                     = 
|qolı                     = 
}}
'''Darya Nikolayevna Chasovitina''' ([[1896-jıl]]da tuwılǵan -[[1966-jıl]]da qaza tapqan) — Ullı Gertsog [[Nikolay Konstantinovich]]tıń nızamǵa qarsı qızı.[[Antroposofiya|Antroposofist]], jazıw teriwshi («Remingtonist»).

== Turmısı ==
Darya Chasovitina [[Tashkent]]te súrginde bolǵan Ullı Gertsog Nikolay Konstantinovichtıń jergilikli qazaqtıń qızı Daria Yevseyevna Chasovitina (1880-1953 yamasa 1956&lt;ref name=&quot; xroniki&quot; &gt;{{veb deregi| url=http://statehistory. ru/books/Andzhey-Ikonnikov-Galitskiy_KHroniki-peterburgskikh-prestupleniy/57| bas bet=Xroniki peterburgskix prestupleniy| avtor=Andjey Ikonnikov-Galitskiy| sáne=| ish=statehistory. ru| baspa=| qaralǵan sáne=2017-12-29| til=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot; zaveshayu&quot; &gt;{{veb deregi| url=http://new. rusarchives. ru/publication/nkromanov. shtml#o6| bas bet=&quot; …Zaveshayu… vse visheoznachennoe imushestvo… v polnuyu sobstvennost' Tashkentskogo universiteta&quot;. Dokumenti arxivov Respubliki Uzbekistan o poslednix godax jizni velikogo knyazya Nikolaya Konstantinovicha Romanova. 1917-1919 gg.| muallif=| sana=| ish=new. rusarchives. ru| baspa=Otechestvennie arxivı. № 6. 2009 g.| qaralǵan sáne=2017-12-29| til=| arxivurl=https://web. archive. org/web/20180113161341/http://new. rusarchives. ru/publication/nkromanov. shtml#o6| arxivsana=2018-01-13}}&lt;/ref&gt;) menen nekeden tısqarı qatnaslarında tuwılǵan. Ol [[Aleksandr Iskender|Aleksandr hám Iskander]]&lt;nowiki/&gt;diń ógey sińlisi hám Kirill hám Natalya Androsovlardıń apası.

RGALI (f. 1364 op. 5 188-bánt) sovet ádebiyatınıń bir qatar ataqlı wákilleriniń (S. v. Shervinskiy, L. P. Grossman, v. P. Kataev hám basqalar ) D. N. Chasovitinaga pensiya belgilew tuwrısında Social támiynat ministrligine bildiriw xatın óz ishine aladı&lt;ref&gt;{{veb deregi| url=http://www. rgali. ru/object/200235278#! page:1/o:200235278/p:1/o:200235278_D_70515215/p:1| sarlavha=Personi / Shasovitina Dar'ya Nikolaevna / Obshaya informatsiya| avtor=| sáne=| is=| baspa=[[RGALI]]| qaralǵan sáne=2017-12-29| til=| arxivsáne=2018-01-12| arxivurl=https://web. archive. org/web/20180112110347/http://rgali. ru/object/200235278#! page:1/o:200235278/p:1/o:200235278_D_70515215/p:1 }}&lt;/ref&gt;.

Darya Chasovitinanıń shańaraqqa tiyisli jaǵdayı hám áwladları haqqında maǵlıwmat joq.

== Chasovitinanıń arxivı ==
Daria Nikolayevna basqa zatlar qatarında ákesi Nikolay Konstantinovich penen baylanıslı kem ushraytuǵın hújjetler hám fotosuwretlerdii óz ishine alǵan zárúrli arxiv kitaptı qaldırdı.[[Ózbek]]-amerikalıq izertlewshi [[Oydin Najafov]] bul arxivtı Ullı Gertsog jáne onıń shańaraǵı haqqındaǵı «jalǵız tolıq jeke hújjetler kompleksi» mártebesin ıyelewi múmkinligi haqqında aytıp ótken&lt;ref name=&quot; arxiv&quot; &gt;{{veb deregi| url=https://nuz. uz/intervyu/10618-chto-sulit-rasshifrovka-arhiva-docheri-velikogo-knyazya. html| bas bet=Shto sulit rasshifrovka arxiva docheri Velikogo Knyazya| muallif=| sáne=2016 -01-27| is=nuz. uz| baspa=| qaralǵan sáne=2017-12-29| til=}}&lt;/ref&gt;. 1966 -jılı Chasovitina óliminen keyin, onıń arxivı Galina Kireyevskaya moynına júklengen. Onıń uzaq jıllıq dosı hám antroposofik hárekettegi áskeriy xızmette bir sapta bolǵanları edi. Kireyevskaya da qaza tapqanında, arxiv neft alımı hám kolleksioner Lyudvig Novikov kollektsiyasına ótedi. 2014-jılda Novikovtıń tulı óz kompleksin (Chasovitina arxivın óz ishine aladı ) Rossiya Pánler akademiyasınıń A. M. Gorkiy atındaǵı Jáhán ádebiyatı institutınıń qoljazbalar bólimine tapsırǵan. Jıynaq házirge shekem saqlanıp atır (637 fond&lt;ref name=&quot; arxiv&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{veb deregi| url=http://www.proza. ru/2017/01/13/1633| bas bet=Bibliograficheskiy spravochnik| avtor=Aydin Gudarzi Nadjafov| sáne=| is=proza. ru| baspa=| qaralǵan sáne=2017-12-29| til=}}&lt;/ref&gt;).

== Derekler ==
{{Derekler|2}}</text>
      <sha1>oprbwe6i5n36uujw1dqm8aabqffupbx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Aleksandr Grishenko</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17662</id>
    <revision>
      <id>120883</id>
      <parentid>107143</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:58:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (5) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120883</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4402" sha1="sle6qagg4e8re0bgd55wrhrjkh6w0bt" xml:space="preserve">{{Jazıwshı infoqutısı
|qaraqalpaqsha atı        = Aleksandr Igorevich Grishenko
|negizgi atı              = 
|súwret                   = Grischenko.jpg
|súwret eni               =
|súwret táriypi           = 
|tuwılǵandaǵı atı         = 
|tolıq atı                = 
|ádebiy laqabı            =
|tuwılǵan sánesi          = 29.9.1983 
|tuwılǵan jeri            = [[Tashkent]]
|qaytıs bolǵan sánesi     =
|qaytıs bolǵan jeri       =  
|puqaralıǵı               = {{RUS}}
|milleti                  = 
|dóretiwshilik túri       = [[jazıwshı]], [[shayır]]
|oqıǵan jeri              = 
|dóretiwshilik jılları    = 
|baǵdarı                  =
|baǵdarları               =
|janrı                    =
|janrları                 =
|shıǵarmalarınıń tili     =
|birinshi kitabı          =
|ákesi                    = 
|anası                    = 
|ómirlik joldası          = 
|ómirlik joldasları       = 
|perzentleri              = 
|belgili pikirleri        = 
|ataqları hám sıylıqları  = 
|ataqları                 =
|sıylıqları               =
|sayt                     = [http://grishchenko.ru/ Rásmiy saytı]
}}

'''Aleksandr Igorevich Grishenko'''  ([[1983|1983-jıl]] [[29-sentyabr]], [[Tashkent]]) — rus filologı, [[jazıwshı]]sı hám [[shayır]]ı&lt;ref&gt;{{Web deregi| url=https://inslav. ru/people/grishchenko-aleksandr-igorevich-alexander-i-grishchenko| bet=Grishenko Aleksandr Igorevich / Alexander I. Grishchenko| qaralǵan sáne=26. 11. 2023}}&lt;/ref&gt;.

== Biografiyası ==
Aleksandr [[2004]]-[[2005-jıl]]larda liceyde [[rus tili]] hám ádebiyatı páninen sabaq bergen. [[2006-jıl]] sentyabrden [[assistent]], [[2011-jıl]] martınan [[2020-jıl]] [[avgust]]qa shekem [[Moskva mámleketlik pedagogika universiteti]]niń [[rus tili kafedrası]] [[docent]]i, [[2006]]-[[2008-jıl]]larda [[Moskva gumanitar pedagogika institutı]] rus tili hám metodikası kafedrası assistenti bolıp iskerlik júrgizgen. [[2010]]-[[2011-jıl]]larda [[Maksim Gorkiy atındaǵı ádebiyat institutı]]nıń rus tili hám stilistikası kafedrası docenti, [[2015-jıl]] aprelden — [[Rossiya Pánler akademiyası]]nıń Slavyan tiltanıwshılıq institutı tipologiya hám salıstırıw filologiya bólimi úlken ilimiy jumısshısı, [[2018-jıl]]dan — Slavyan filologi bóliminde ([[2022-jıl]] dekabrden) tiykarǵı jumıs ornında jetekshi ilimiy xizmetkeri retinde iskerlik alıp barǵan. [[2019]]-[[2020-jıl]]larda — [[Rossiya]] mámleketlik kitapxanasınıń jetekshi ilimiy jumısshısı (qımbatlı kollekciyalardı úyreniw sektorı), [[2020-jıl]][[sentyabr]]den — úlken ilimiy xizmetker, [[2022-jıl]] sentyabrden- Milliy izertlew universiteti Joqarı ekonomika mektep Klassik Shıǵıs hám áyyemgi dáwir institutı professorı bolǵan. [[2021-jıl]] [[10-dekabr]]de xalıqaralıq dissertatsiya komitetinde «Orta ásir Arqa Evropada slavyan-evrey tilleri baylanısları: lingvistik-tekstologiyalıq tárepler» temasında doktorlıq dissertatsiyasın qorǵaydı. [[2021-jıl]] [[17-dekabr]]de Milliy izertlew universiteti Ekonomika joqarı mektep Filologiya hám filologiya dissertatsiya keńesi tárepinen filologiya pánleri doktorı ilimiy dárejesi jeńillikli diplom menen sıylıqlanadı&lt;ref&gt;{{Web deregi| url=https://magazines.gorky. media/authors/g/aleksandr-grishhenko| bet=Aleksandr Grishenko Spisok publikatsiy| qaralǵan sáne=26. 11. 2023}}&lt;/ref&gt;.

Aleksandr MPGU ([[2006|2006-jıldan]], [[2011|2011-jıldan]] [[docent]]) hám PSTGU ([[2010|2010-jıldan]])da sabaq beredi. [[2015|2015-jıldan]] Rossiya Pánler akademiyasınıń Slavyan tiltanıwshılıq institutında úlken ilimiy xizmetker bolıp iskerlik alıp baradı.

Onıń dóretiwshilik úlgileri «Oktyabr», «Shıǵıs juldızı» jurnallarında, «Devushka s veslom» CD-jurnalında, «Maliy Sholkoviy put», «Vstrechi» sawǵalarında, «vershina aysberga» hám basqa toplamlarda baspadan shıǵarılǵan.

Aleksandr Grishenko «Vspyat» gúrrińi ushın «Krupnaya proza» nominaciyasında «Depyut» ǵárezsiz kórkem ádebiyatqa baylanıslı sıylıǵı ([[2004]]) laureatı boldı. Ol «Pervaya kaplya» qosıqlar kitabı avtorı ([[2000]]).

== Derekler ==
{{derekler}}

[[Kategoriya:Filologiya pánleri doktorları]]
[[Kategoriya:Rossiyalı shayırlar]]
[[Kategoriya:Rossiyalı jazıwshılar]]
[[Kategoriya:Tashkentte tuwılǵanlar]]</text>
      <sha1>sle6qagg4e8re0bgd55wrhrjkh6w0bt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Afrika Awqamı</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17673</id>
    <revision>
      <id>120877</id>
      <parentid>113662</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:57:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120877</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3097" sha1="7kyd5eky4g9nu3uktq1lbwnc3b2m2s5" xml:space="preserve">{{Shólkem infoqutısı|logo=Flag of the African Union.svg}}'''Afrika Awqamı''' 55 Afrika mámleketlerin birlestirgen shólkem bolıp tabıladı. Awqam 2001-jıl 26-mayda [[Efiopiya]]nıń Addis-Abeba qalasında, 2002-jıl 9-iyulda [[Qubla Afrika]]nıń Durban qalasında shólkemlestirilgen&lt;ref&gt;{{Web deregi|date=May 6, 2024 |title=Member States AU-UN |url=https://www.africanunion-un.org/memberstates |access-date=2024-05-07 |website=WorldAtlas |language=en-US}}&lt;/ref&gt;. Afrika Awqamın shólkemlestiriw niyeti 1963-jıl 25-mayda Addis-Abebada shólkemlestirilgen Afrika Awqamı Shólkemine qol qoyǵan 32 húkimet tárepinen ózgertiw bolǵan&lt;ref name=&quot;African Union 2002&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.africa-union.org/official_documents/Speeches_&amp;_Statements/HE_Thabo_Mbiki/Launch%20of%20the%20African%20Union,%209%20July%202002.htm |title=Launch of the African Union, 9 July 2002: Address by the chairperson of the AU, President Thabo Mbeki |first=Thabo |last=Mbeki |date=9 July 2002 |publisher=africa-union.org |location=ABSA Stadium, Durban, South Africa |access-date=8 February 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090503210549/http://www.africa-union.org/official_documents/Speeches_%26_Statements/HE_Thabo_Mbiki/Launch%20of%20the%20African%20Union%2C%209%20July%202002.htm |archive-date=3 May 2009}}&lt;/ref&gt;. Afrika Awqamı Shólkemi 2002-jıl 9-iyulda tarqatıp jiberildi. Birlesken Milletler Shólkeminiń eń zárúrli qararları Afrika Awqamı Assambleyası tárepinen qabıl etilip, oǵan aǵza mámleketler mámleket hám húkimet basshılarınıń yarım jıllıqtaǵı jıynalısların ótkeredi.

Afrika Awqamı xatkeri, Afrika Awqamı komissiyası Addis-Abebada jaylasqan. AIdagi eń úlken qala Lagos, [[Nigeriya]], eń úlken qala aglomeraciyası bolsa Qohira, [[Egipet]] bolıp tabıladı. Afrika Awqamı 1, 3 milliarddan artıq xalıqqa hám shama menen 30 million km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; (12 million kvadrat milya) maydanǵa iye. Sahara hám Nil sıyaqlı dúnyanıń dıqqatqa iye jerlerin óz ishine aladı. Tiykarǵı jumısshı tiller arab, inglis, francuz, portugal, ispan hám suahili. Afrika Awqamı quramında Tınıshlıq hám qawipsizlik keńesi hám Pan-Afrika parlamenti sıyaqlı rásmiy organlar bar.

2023-jılda [[Hindistan]]nıń Deli qalasında bolıp ótken G20 (20 toparı) jıynalısında Afrika Awqamı Evropa Awqamı sıyaqlı G20 aǵzalıǵına qabıllandı.

Bas rezidenciyası [[Addis Abeba|Addis-Abebada]].

== Ulıwma kórinisi ==
Afrika Awqamı siyasıy hám basqarıw organlarınan ibarat. Qarar qabıl etiwshi eń joqarı organ Afrika Awqamı Assambleyası bolıp, AUga aǵza mámleketlerdiń barlıq mámleket yamasa húkimet basshılarınan ibarat. Assambleyaǵa Kongo Demokratiyalıq Respublikası Prezidenti Feliks Tshisekedi baslıq etedi. AU sonıń menen birge, wákillik organı — Pan-Afrika parlamentine iye, ol 265 aǵzadan ibarat bolıp, oǵan aǵza mámleketlerdiń milliy nızam shıǵarıwshı shólkemleri tárepinen saylanadı. Onıń prezidenti — Rojer Nkodo Dang.

== Derekler ==
{{Derekler}}

[[Kategoriya:Shólkemler]]</text>
      <sha1>7kyd5eky4g9nu3uktq1lbwnc3b2m2s5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Evkalipt</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17676</id>
    <revision>
      <id>120709</id>
      <parentid>112227</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T06:58:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120709</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1537" sha1="a5gyckvfc15r0dwvmyaeqv8ltjreuz1" xml:space="preserve">[[Fayl:Tasmania_logging_08_Mighty_tree.jpg|nobaý]]
'''Evkalipt'''  (Yeisa1 urgi8) — mirtadoshlarga tiyisli mudam jasıl terek yamasa putalar gruppası ; dárilik ósimlik. Avstraliya jáne onıń átirapındaǵı atawlarda 500 den artiq túri tarqalǵan. Tropik hám subtropiklerde kóp egiledi (misali ushin, [[Braziliya|Braziliyada]] E. egilgen maydanlar Avstraliya, Ispaniya, Qubla Arqa Aziya mámleketleri hám basqalardaǵidan kóbirek). Batıs Gruziya, Qrim hám Azerbayjanda E. dıń shar formasinda , kúlreń hám qamshiǵa uqsas  túrleri ósiriledi. Denesi bekkem, biyikligi 80-100 m ge shekem, shaqalari siyrek. Japıraqları etli, shetleri tegis. Gúlleri aq, geyde ashsarǵish hám toq qızil, eki jınislı, japıraq qóltiǵinan shıǵıp qalqan yamasa rovak tárizli topgúl payda etedi, mıywesi kóp urıwlı ǵórek. E. ıssıni jaqsi kóretuǵin hám iǵalliqti jaqsi kóretuǵin ósimlik. Ónimli jerlerde jaqsı ósedi. 500 jılǵa shekem jasaydı. Japıraqları jaz dawamında teriledi, lekin gúzde terilgen japiraǵi quramında medicinada hám parfyumeriyada qollanılatuǵin efir mayi kóp. Qurǵaq japiraǵi  quramındaǵı efir mayi muǵdarı 1, 5-3%. E. tıń basqa 20 ǵa jaqın túri tábiyat kórinisli ósimlik retinde hám de aǵashı (qurılıs hám qaǵaz sanaatı ) ushın ósiriledi. E. tez óskish bolǵanı sebepli (bir jilda 4-5 m ósedi) batpaq jerlerde egilgende batpaqlardı qurıtıp, topıraq quramın jaqsılawda zárúrli rol oynaydı. Tuqiminan kóbeytiriledi.
[[Kategoriya:Terekler]]</text>
      <sha1>a5gyckvfc15r0dwvmyaeqv8ltjreuz1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Greg Sukochev</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17814</id>
    <revision>
      <id>120911</id>
      <parentid>109796</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T11:54:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (2),  –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120911</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6452" sha1="08mhekg97tke6gfcgp9y3cd0f9fscjk" xml:space="preserve">'''Grigoriy (Greg) Sukochev''' ({{Lang-en|Grigory (Greg) Sukochev}}, 1988-jıl 18-fevral, [[Tashkent]]) — [[Avstraliya]]lıq voleybolshı. 2012-jılǵı jazǵı Olimpiada oyınları qatnasıwshısı.

== Ómiri ==
Greg Sukochev 1988-jılı 18-fevralda [[Tashkent]]te (házirgi [[Ózbekstan]]da) tuwılǵan.

5 jasında shańaraǵı menen Avstraliyaǵa kóship ketken&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.olympics.com.au/olympians/greg-sukochev/|bet=Greg Sukochev|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210726221041/https://www.olympics.com.au/olympians/greg-sukochev/|arxivsáne=2021-07-26|til=en|jumıs=Australian Olympic Committee|qaralǵan sáne=2021-07-26}}&lt;/ref&gt;.

Baslanǵısh mektepte voleybol oynawdı baslaǵan. Ol mektep jıllarında bir waqıttıń ózinde klassik hám plyaj voleybolın, [[Avstraliya]] óspirimler toparında eki sport túrinde de oynaǵan. Biraq, aqır sońında oyınnıń klassik versiyasına itibar qaratqan. Mámlekettiń plyaj voleybolı boyınsha óspirimler saylandı topar aǵzası retinde Aziya chempionatında qatnasıp, Avstraliyalıqlar sherek finalına shekem jetip barǵan&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.olympics.com.au/olympians/greg-sukochev/|bet=Greg Sukochev|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210726221041/https://www.olympics.com.au/olympians/greg-sukochev/|arxivsáne=2021-07-26|til=en|jumıs=Australian Olympic Committee|qaralǵan sáne=2021-07-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.sports.ru/tribuna/blogs/russiateam/647046.html|bet=6 русских волейболистов, играющих за другие сборные|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210726221039/https://www.sports.ru/tribuna/blogs/russiateam/647046.html|arxivsáne=2021-07-26|jumıs=Sports.ru|qaralǵan sáne=2021-07-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.bvbinfo.com/Player.asp?ID=10075|bet=Greg Sukochev|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210726221040/http://www.bvbinfo.com/Player.asp?ID=10075|arxivsáne=2021-07-26|jumıs=www.bvbinfo.com|qaralǵan sáne=2021-07-26}}&lt;/ref&gt;.

Sukochev 2007-jılǵa shekem Avstraliyadaǵı universitettiń «Lion» klubında oynap, keyin Shvetsiyanıń  «Linkoping» klubına ótken. Onda eki máwsim oynaǵan. 2009-jıl sentyabr ayında Kielce qalasınan Polsha Fartiǵa kóship ótedi. 2011-jıldan beri [[Slovakiya]]nıń «Humenne» toparında oynap, ol menen chempionlıqtı hám mámleket kubogın qolǵa kirgizgen&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.olympedia.org/athletes/124206|bet=Olympedia — Greg Sukochev|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210726221039/http://www.olympedia.org/athletes/124206|arxivsáne=2021-07-26|jumıs=www.olympedia.org|qaralǵan sáne=2021-07-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.unification.com.au/articles/1447/|bet=Лондон — 2012: прогнозы, спортсмены, события|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210726221042/https://www.unification.com.au/articles/1447/|arxivsáne=2021-07-26|sáne=2012-07-21|jumıs=Русская еженедельная газета «Единение»|qaralǵan sáne=2021-07-26}}&lt;/ref&gt;. 2015-2016-jılǵı máwsimde [[Ruminiya]] Buxarestiniń abıroyın qorǵaǵan&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://profiles.worldofvolley.com/wov-community/players/6655.html|bet=Grigory Sukochev : Players|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210726221039/https://profiles.worldofvolley.com/wov-community/players/6655.html|arxivsáne=2021-07-26|til=en|jumıs=profiles.worldofvolley.com|qaralǵan sáne=2021-07-26}}&lt;/ref&gt;.

2006-jıl 12-noyabrde [[Avstraliya]] milliy voleybol toparında  [[Kanberra]]da [[Argentina]]ǵa qarsı oyında debyut etken&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.olympics.com.au/olympians/greg-sukochev/|bet=Greg Sukochev|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210726221041/https://www.olympics.com.au/olympians/greg-sukochev/|arxivsáne=2021-07-26|til=en|jumıs=Australian Olympic Committee|qaralǵan sáne=2021-07-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://avf.org.au/index.php?id=221|bet=Australian Volleyball Federation: Greg Sukochev|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130428215850/http://avf.org.au/index.php?id=221|arxivsáne=2013-04-28|sáne=2013-04-28|jumıs=web.archive.org|qaralǵan sáne=2021-07-26}}&lt;/ref&gt;.

[[2008-jıl]]da bolsa [[Nakxon Ratchasi]]mada bolıp ótken Aziya Kubogında qatnasıp, onda Avstraliyalıqlar besinshi orındı iyeleydi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://images.sport.org.cn/File/2008/09/27/1014107506.pdf|bet=1st Asian Men's Cup ranking|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210726221042/http://images.sport.org.cn/File/2008/09/27/1014107506.pdf|arxivsáne=2021-07-26|qaralǵan sáne=2021-07-26}}&lt;/ref&gt;.

2012-jılda [[London|Londondaǵı]] Jazǵı Olimpiada oyınlarında 9-10-orınlardı bólisip alǵan [[Avstraliya]] voleybol toparına qosılǵan. Ol jaǵdayda 4 oyın ótkerip, [[Bolgariya]] saylandı toparı menen oyında 1 upay qolǵa kirgizgen&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/su/greg-sukochev-1.html|bet=Greg Sukochev Bio, Stats, and Results {{!}} Olympics at Sports-Reference.com|arxivurl=https://web.archive.org/web/20121217155132/http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/su/greg-sukochev-1.html|arxivsáne=2012-12-17|sáne=2016-12-04|jumıs=web.archive.org|qaralǵan sáne=2021-07-26}}&lt;/ref&gt;.

2016-jılda jaralanǵan [[Tom Edgar]]dıń&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.youtube.com/watch?v=A1AnlNVcpzk|bet=Australia volleyballer Greg Sukochev|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210726221039/https://www.youtube.com/watch?v=A1AnlNVcpzk|arxivsáne=2021-07-26|til=ru|qaralǵan sáne=2021-07-26}}&lt;/ref&gt; ornına Jáhán ligasında Avstraliya saylandı toparı sárdarı bolǵan.

Greg Sukochev 2015-2016-jılǵı máwsim aqırında futboldaǵı karyerasın juwmaqlaǵan&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.voleiromania.ro/stiri/transferuri-la-volei-inaintea-sezonului-2016-2017-masculin-2684.html|bet=Transferuri la volei înaintea sezonului 2016-2017, masculin|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210726221041/http://www.voleiromania.ro/stiri/transferuri-la-volei-inaintea-sezonului-2016-2017-masculin-2684.html|arxivsáne=2021-07-26|jumıs=www.voleiromania.ro|qaralǵan sáne=2021-07-26}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{Derekler}}


[[Kategoriya:18-fevralda tuwılǵanlar]]
[[Kategoriya:Wikipedia:Tiri shaxslar biografiyası]]
[[Kategoriya:1988-jılı tuwılǵanlar]]
[[Kategoriya:Tashkentte tuwılǵanlar]]
[[Kategoriya:Voleybolshılar]]</text>
      <sha1>08mhekg97tke6gfcgp9y3cd0f9fscjk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dmitriy Liskov</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17850</id>
    <revision>
      <id>120594</id>
      <parentid>111506</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:07:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (4),  –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120594</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7159" sha1="gz2pkak5105zca8m8agcgqnlztd8a3h" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı
|qaraqalpaqsha atı        = Dmitriy Liskov
|negizgi atı              = 
|súwret                   = Lyskov.jpg
|súwret eni               =
|súwret táriypi           = 
|tuwılǵan waqtındaǵı atı  = 
|tuwılǵan sánesi          =  [[1977-jıl]][[13-oktyabr]]
|tuwılǵan jeri            = [[Tashkent]], [[ÓzSSR]], [[SSSR]]
|qaytıs bolǵan sánesi     =
|qaytıs bolǵan jeri       =  
|puqaralıǵı               = {{RUS}}
|milleti                  = 
|kásibi                   = [[publitsist]], [[jurnalist]]i, [[telejurnalist]], [[telebaslawshı]]
|oqıǵan jeri              = 
|iskerlik jılları         = 
|belgili pikirleri        = 
|ákesi                    = 
|anası                    = 
|ómirlik joldası          = 
|ómirlik joldasları       = 
|perzentleri              = 
|sıylıqları               = 
|ataqları                 = 
|sayt                     = 
|qolı                     = 
}}
'''Dmitriy Yuryevich Liskov'''  (1977-jıl, 13-oktyabr,  Tashkent) — rus [[jazıwshı]]sı, [[jurnalist]]i, telebaslawshı. «Zvezda» hám «Perviy kanal» telekanalları joybarları bas redaktorı. Rossiya jámiyetlik televideniesında Dmitriy Liskov menen «OTRAJENIYE» avtorlıq programmasın hám «PRAVDA! DA?» sociallıq-siyasiy tok-shousın alıp barǵan.

== Biografiyası ==
Liskov [[1977-jıl]] [[13-oktyabr]]&lt;nowiki/&gt;de [[Tashkent]] qalasında tuwılǵan.

Dmitriy Yuryevich Bauman atındaǵı MSTUda materiallar hám texnologiyalar fakultetinde oqıǵan.

[[2005-jıl]]&lt;nowiki/&gt;dan [[2006-jıl]]&lt;nowiki/&gt;ǵa shekem RIA Novosti informaciya agentliginde Internet-joybarlar direkciyasınıń Arnawlı joybarlar bólimi redaktorı retinde islegen. RIA Novosti arnawlı joybarları ushın kompyuter grafikası ústinde islegen.

Liskov [[2006-jıl]]&lt;nowiki/&gt;da RIA Novosti agentliginde islegen waqtında Sent-Jorj lentası ilajınıń shólkemlestiriwshilerinen biri bolǵan&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://from-ua.com/voice/445235d5445dc|bet=Георгиевская ленточка объединяет народы! — Новости Украины — From-UA&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140810005351/http://www.from-ua.com/voice/445235d5445dc/|arxivsáne=2014-08-10|qaralǵan sáne=2014-09-21}}&lt;/ref&gt;.

Teleboshlovchi [[2013|2013-jıl]] báhárinen berli Rossiya jámiyetlik televideniesında isleydi. 2020-jılǵa shekem «PRAVDA? DA!» social-siyasiy tok-shounıń baslawshısı bolǵan.

Dmitriy [[2020-jıl oktyabr]] ayınan baslap OTR telekanalındaǵı «OTRAJENIYE s Dmitriyem Liskovim» informacion-analizli programmasınıń avtorı hám baslawshısı bolıp iskerlik alıp barǵan.

Liskov 2015-jıldan «Vzglyad» onlayn basılıwınıń turaqlı avtorı bolǵan hám onda tariyxıy temalarda maqalalar baspadan shıǵarılǵan&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://static.zarabotki.ru/politics/2015/5/13/745098.html|bet=Пакт Молотова — Риббентропа сделали оружием против России|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180527202110/https://static.zarabotki.ru/politics/2015/5/13/745098.html|arxivsáne=2018-05-27|til=ru|baspaxana=static.zarabotki.ru|qaralǵan sáne=2018-05-27}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://vz.ru/politics/2015/10/30/775223.html|bet=Появлению парламентаризма предшествовал распад России на множество мелких республик|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180527202012/https://vz.ru/politics/2015/10/30/775223.html|arxivsáne=2018-05-27|til=ru|baspaxana=[[Взгляд (интернет-газета)|Взгляд]]|qaralǵan sáne=2018-05-27}}&lt;/ref&gt;. 2016-jıl Rossiyada 1917-jılǵı revolyuciyanıń 100 jıllıǵına arnalǵan qatar maqalaları baspadan shıǵardı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://vz.ru/politics/2016/3/29/802132.html|bet=Распад исторической России был следствием шантажа|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180527202154/https://vz.ru/politics/2016/3/29/802132.html|arxivsáne=2018-05-27|til=ru|baspaxana=[[Взгляд (интернет-газета)|Взгляд]]|qaralǵan sáne=2018-05-27}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://vz.ru/tags/7237/|bet=ВЗГЛЯД / вопросы революции|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180527201924/https://vz.ru/tags/7237/|arxivsáne=2018-05-27|til=ru|baspaxana=[[Взгляд (интернет-газета)|Взгляд]]|qaralǵan sáne=2018-05-27}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.facebook.com/photo.php?fbid=1652436038208003&amp;set=a.176811522437136.36731.100003248676474&amp;type=3&amp;theater|bet=Дмитрий Лысков|til=ru|baspaxana=www.facebook.com|qaralǵan sáne=2018-05-27}}&lt;/ref&gt;.

== Professional jetiskenlikleri ==
[[2013|2013-jıl]]&lt;nowiki/&gt;da Rossiya Jurnalistler awqamınıń «Eń jaqsı teledástúri» arnawlı sıylıǵı «PRAVDA? DA!» programmasına tapsırıldı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.ruj.ru/_awards/?ELEMENT_ID=5310|bet=За 2013 год&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140723074603/http://www.ruj.ru/_awards/?ELEMENT_ID=5310|arxivsáne=2014-07-23|qaralǵan sáne=2014-09-21}}&lt;/ref&gt;.

Telebaslawshı Dmitriy [[2018-jıl]] [[7-may]] kúni Rossiya prezidentinen «Rossiya Federaciyası Prezidenti saylawına tayarlanıw hám ótkeriwdegi aktiv qatnası ushın» minnetdarshılıq xatın alǵan.

2018-jılda Baspasóz hám ǵalabalıq kommunikaciyalar federal agentligi «Sanaatındaǵı kóp jıllıq nátiyjeli miyneti, jergilikli televidenie hám ǵalabalıq kommunikaciyalardı rawajlandırıwǵa qosqan úlesi ushın» minnetdarshılıq bildirildi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.facebook.com/photo.php?fbid=1673017329483207&amp;set=a.176811522437136.36731.100003248676474&amp;type=3&amp;theater|bet=Дмитрий Лысков|til=ru|baspaxana=www.facebook.com|qaralǵan sáne=2018-05-29}}&lt;/ref&gt;.

Dmitriy Yuryevich 2019-jılda TEFI sanaat televideniesi sıylıǵına kandidat bolǵan hám Andrey Norkin (NTV) hám Dmitriy Kulikov (TVC) penen birge finalǵa shıqqan&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://tefitv.ru/nominations/%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D1%83%D1%89%D0%B8%D0%B9-%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE-%D1%88%D0%BE%D1%83-2019/|bet=Ведущий общественно-политического ток-шоу прайм-тайма {{!}} Tefi|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210503104851/https://tefitv.ru/nominations/%d0%b2%d0%b5%d0%b4%d1%83%d1%89%d0%b8%d0%b9-%d0%bf%d0%be%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b8%d1%87%d0%b5%d1%81%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be-%d1%88%d0%be%d1%83-2019/|arxivsáne=2021-05-03|baspaxana=tefitv.ru|qaralǵan sáne=2019-10-15}}&lt;/ref&gt;.

== Shańaraǵı ==
Dmitriy shańaraqlı. Eki perzenti — bir ul hám bir qızı bar.

== Derekler ==
{{Derekler}}

[[Kategoriya:13-oktyabrde tuwılǵanlar]]
[[Kategoriya:Wikipedia:Tiri shaxslar biografiyası]]
[[Kategoriya:1977-jılı tuwılǵanlar]]
[[Kategoriya:Tashkentte tuwılǵanlar]]
[[Kategoriya:Rossiyalı jazıwshılar]]
[[Kategoriya:Rossiyalıq tariyxshılar]]</text>
      <sha1>gz2pkak5105zca8m8agcgqnlztd8a3h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dayna Taymina</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17856</id>
    <revision>
      <id>120547</id>
      <parentid>120114</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:53:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120547</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5238" sha1="81dsw3q8z006pkmtqo6b5uwltfhmud4" xml:space="preserve">{{Alım infoqutısı
|qaraqalpaqsha atı        = Dayna Taymina
|negizgi atı              = Daina Taimiņa
|súwret                   = Daina2.jpg
|súwret eni               =
|súwret táriypi           = 
|tuwılǵan waqtındaǵı atı  = 
|tuwılǵan sánesi          = 19.8.1954
|tuwılǵan jeri            = [[Riga]], [[Latviya SSR]], [[SSSR]]
|qaytıs bolǵan sánesi     =
|qaytıs bolǵan jeri       =  
|puqaralıǵı               = SSSR, [[Latviya]], [[AQSH]]
|milleti                  = 
|ilimiy tarawı            = geometriya
|jumıs orınları           = [[Kornell universitetı]]
|bilim alǵan jeri         = [[Latviya universitetı]]
|ilimiy dárejesi          = 
|ilimiy ataǵı             = 
|belgili tezisi           = 
|ilimiy basshısı          = Rusinsh Freivalds
|tanımalı shákirtleri     = 
|belgili isleri           = giperbol tegisliklerdi vizualizatsiya qılıw boyınsha júz jıllıq mashqalanı hal etdi
|ómirlik joldası          = 
|ómirlik joldasları       = 
|perzentleri              |sıylıqları               = 
|sayt                     = 
|qolı                     = 
}}
'''Dayna Yanovna Taymina''' ({{lang-en|Daina Taimina}}; [[1959|1959-jıl]], [[19-avgust]], [[Riga]]) — [[Amerika Qurama Shtatları|amerikalı]] [[matematik]]. Matematika pánleri doktorı.

== Biografiyası ==
Dayna Taymina 1954 jılda [[Riga]]da tuwılǵan. Riga gimnaziyasini hám Latviya mámleket universitetiniń fizika-matematika fakultetin tamamlaǵan (1977). 1990 jılda Belarus pánler Akademiyası matematika institutında &quot;Behavior of Different Types of Automata and Turing Machines az waqıt Infinite Words&quot; temasında kandidatlıq dissertaciyasın qorǵaw etdi. 1992-jılda Latviya universitetinde doktorlıq dissertaciyasın qorǵaw etedi. Latviya universitetinde hám Riga oqıtıwshılar tayarlaw institutında oqıtıwshı bolıp islegen. 1992-jıldan 1996-jılǵa shekem &quot;Zvaigzne&quot; hám &quot;Mācību grāmata&quot; baspalarında ilimiy redaktor bolıp islegen. 1997-jıldan 2006-jılǵa shekem Kornell universitetiniń professorı bolǵan.

2007-jıldan beri Dayna Taymina Nyu-Yorkdaǵı Kornell universitetinde professor retinde matematikadan sabaq beredi. 2010-jılda ol hár jılı [[Ullı Britaniya]]nıń The Bookseller jurnalı tárepinen kitaptıń eń ájep atı ushın beriletuǵın Diagram sıylıǵına iye boldı. Dayna Taymina kitabı &quot;Giperbol tegislikler menen trikotaj hádiyselerı&quot; (&quot;Hyperbolic Planes with Crocheting Adventures&quot;) dep atalǵan hám sıylıq arbitrler komissiyası bul attı &quot;tolıq eserlik&quot; dep ataǵan&lt;ref&gt;[http://rus.delfi.lv/news/daily/latvia/latvijskij-matematik-stala-laureatom-mezhdunarodnoj-premii-za-polnoe-bezumie.d?id=30917417 Латвийский математик стала лауреатом международной премии за «полное безумие»] {{Wayback|url=http://rus.delfi.lv/news/daily/latvia/latvijskij-matematik-stala-laureatom-mezhdunarodnoj-premii-za-polnoe-bezumie.d?id=30917417 |date=20160611204635 }} на сайте Delfi.lv, 29 марта 2010&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.baltic-course.com/rus/education/?doc=25291 Математик Дайна Тайминя из Латвии стала лауреатом премии «Diagram»] {{Wayback|url=http://www.baltic-course.com/rus/education/?doc=25291|date=20160701132150}} на сайте baltic-course.com, Нина Коляко, БК, [[Рига]], 30.03.2010&lt;/ref&gt;.

== Ilimiy iskerligı ==
Datna Taymina giperbol tegisliklerdi vizualizaciya qılıwda Evklid bolmaǵan geometriyanıń júz jıllıq mashqalasın hal etdı&lt;ref&gt;[http://www.jr.lv/lv/aktualitates/arhivs.html;jsessionid=5D601961D05B9A1C12F1AB74FE82BE11?news_id=461 Arī Latvija piedalās pasaules tamborēšanas projektā] Interneta grāmatnīca, Tija Vīksna, .2009.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20081202052209/http://women.timesonline.co.uk/tol/life_and_style/women/the_way_we_live/article4243171.ece How crochet solved an age-old maths problem] {{Wayback|url=http://women.timesonline.co.uk/tol/life_and_style/women/the_way_we_live/article4243171.ece |date=20081202052209 }} Times, Alex Bellos , 2008&lt;/ref&gt;. Dayna Taymina bunı trikotaj shúberekler járdeminde ámelge asırıwǵa eristi. Ol óziniń birinshi giperbol tegislik modelin 1997 jılda Evklid bolmaǵan geometriya studiyası kursında paydalanıw ushın toqıǵan. Sondan berli ol júzden artıq geometriyalıq modellerdi baylanıstırdı&lt;ref&gt;{{Web deregi |url=http://www.satori.lv/notikums/135/Cels_no_matematikas_uz_makslu_Dainas_Taiminas_lekcija_e-text+textiles_rezidence |title=Ceļš no matemātikas uz mākslu |accessdate=2010-04-22 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304083529/http://www.satori.lv/notikums/135/Cels_no_matematikas_uz_makslu_Dainas_Taiminas_lekcija_e-text+textiles_rezidence |archivedate=2016-03-04 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;.

== Baspalar ==
Kitaplar avtorı:
* «Crocheting Adventures with Hyperbolic Planes» (2009)
* Experiencing Geometry: Euclidean and Non-Euclidean with History (2005)
* «Matematika tariyxı» (1990)
* &quot;Áyyemgi dáwir matematikası&quot;, Mathematics in antiquity (Latviya), Riga: University Press, 1981

Orıs, Latviya hám ingliz tillerinde jámi 47 baspa bar.

== Derekler ==</text>
      <sha1>81dsw3q8z006pkmtqo6b5uwltfhmud4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fulleren ximiyası</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17859</id>
    <revision>
      <id>120820</id>
      <parentid>112295</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:29:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120820</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4498" sha1="jg3pxctallcmen2a40hur9bukjeg1ps" xml:space="preserve">'''Fulleren ximiyası''' — fullerenlarning [[Ximiya|ximiyalıq]] ózgesheliklerine arnalǵan organikalıq ximiya tarawı. Bul tarawdaǵı izertlewler fullerenlarni funksionallastırıw hám olardıń qásiyetlerin sazlaw zárúrshiligi menen baylanıslı. Mısalı, fulleren júdá erimeydi hám tiyisli gruppa qosılıwı eriwsheńlikti asırıwı múmkin. Polimerlashadigan gruppanı qosıw arqalı fulleren polimerini alıw múmkin. Funktsional fullerenlar eki klasqa bólinedi: orınbasarları qápesten sırtda bolǵan ekzoedral fullerenlar hám kletka ishinde uslanǵan molekulaları bolǵan endohedral fullerenler.

Bul maqala «bukki toplari» dep atalatuǵın zatlardıń ximiyasın óz ishine aladı, uglerod nanotubalari ximiyası bolsa uglerod nanotubalari ximiyasında kórsetilgen.

== Fullerenlarning ximiyalıq ózgeshelikleri ==
Fulleren yamasa C 60 futbol topı formasında yamasa 12 besmuyish hám 20 altı múyeshtegi I h. Eyler teoremasiga kóre, n ta altı múyeshtegi uglerod tarmaǵın jabıw ushın bul 12 beshburchak kerek boladı hám C 60 birinshi turaqlı fulleren bolıp tabıladı, sebebi bul qaǵıydaǵa baǵınıw múmkin bolǵan eń kishi bolıp tabıladı. Bul strukturada beshburchaklarning hesh biri bir-biri menen baylanıs etpeydi. C 60 da, onıń salıstırmalı C 70 de bul izolyatsiya etilgen beshburchak qaǵıydasına (IPR) boysunadı. Keyingi homolog C 84 24 IPR izomeriga iye, olardan bir neshesi izolyatsiya etilgen hám taǵı 51 568 IPR bolmaǵan izomerlari bar.IPR bolmaǵan fullerenler házirge shekem tek endohedral fullerenler retinde ajıratılǵan, mısalı, Tb 3 NaC 84 máyeksimon qápestiń tepasida eki birlestirilgen besmuyish menen yamasa C50 Cl10 hám xabarlarǵa kóre C60 H8 sıyaqlı ekzoedral stabilizatsiyaga iye fullerenlar retinde. 60 tan kem uglerodlı fullerenler izolyatsiya etilgen beshmuyish qaǵıydasına (IPR) boysınbaydı.

Molekulanıń shar tárizli forması sebepli uglerod atomları joqarı dárejede piramidalasqan bolıp, bul reaktivlik ushın keń kólemli aqıbetlerge alıp keledi. Shamalarǵa kóre, deformatsiya energiyası payda bolıw ıssılıǵınıń 80% ni quraydı. Konugatsiyalangan uglerod atomları planarlikdan shetke shıǵıwǵa sp² orbitalları hám p orbitalların p-belgisi orbitalına iye sp 2. 27 orbitalǵa regibridizatsiya qılıw arqalı juwap beredi. P loblari sferaning ishki bólegine qaraǵanda sırtından sırtda keńeyedi jáne bul fullerenning elektronegativ bolıwınıń sebeplerinen biri bolıp tabıladı. Basqa sebep sonda, bos tómende jaylasqan p * orbitallar da joqarı s xarakterge iye.

Fullerendagi qos baylanısıwlar hámmesi birdey emes. Eki gruppanı anıqlaw múmkin: 30 ta [6, 6] qos baylanısıw eki altı múyeshni, 60 [5, 6] baylanısıw altı múyeshtegi hám besmuyishti baylanıstıradı. Ekewinen [6, 6] baylanısıwlar qısqalaw bolıp, kóbirek qos baylanısıw ózgeshelikine iye hám sol sebepli altı múyesh kóbinese siklogeksatrien hám beshburchak pentalin yamasa [5] radialin retinde ańlatıladı. Basqasha etip aytatuǵın bolsaq, fullerendagi uglerod atomları hámmesi konjugatsiyalangan bolsa -de, ústki dúzılıw super aromatik birikpe emes. Rentgen nurları diffraktsiya baylanısıw uzınlıǵı bahaları [6, 6] baylanısıw ushın 139, 1 pm hám [5, 6] baylanısıw ushın 145, 5 pm.

C60 fulleren 60 p elektronǵa iye, biraq jabıq qabıq konfiguratsiyasi 72 elektrondı talap etedi. Fulleren birinshi náwbette K ni payda etiw ushın kaliy menen reaksiyaǵa aralasıp, etiwmey atırǵan elektronlardı alıwǵa ılayıqK&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt; K C 6−&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt; K duz, keyin bolsa K&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt; K C 12−&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt; K Bul birikpede tiykarǵı molekulada baqlanǵan baylanısıw uzınlıǵı almasınıwı joǵalǵan.

== Fulleren reaksiyaları ==
Fullerenlar elektrofil retinde reaksiyaǵa kirisiwedi. Qosımsha háreketlendiriwshi kúsh qos baylanısıwlar tóyingan bolsa, deformatsiyani saplastırıw bolıp tabıladı. Reaksiyanıń bul túrinde tiykarǵı funksiyalaw dárejesi, yaǵnıy monoqóshilish yamasa kóp qosıw hám kóp qosılǵan táǵdirde olardıń tapologik qatnasları (jańa orınbasarlardıń bir-birine toplanıwı yamasa bir tegis jaylasıwı ) esaplanadı. IUPAC qaǵıydalarına muwapıq, metanofulleren atamaları halqalı jabıq (siklopropan) fulleren tuwındıların hám fulleroiddan ashıq halqalı (metanoannulen) strukturalardı kórsetiw ushın qollanıladı</text>
      <sha1>jg3pxctallcmen2a40hur9bukjeg1ps</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Qaraqalpaqstan bayraǵı</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17870</id>
    <revision>
      <id>120676</id>
      <parentid>117033</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T20:10:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Srajatdin Usnatdinov</username>
        <id>12560</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Srajatdin Usnatdinov atlı paydalanıwshı [[Qaraqalpaqstan bayraģı]] betin [[Qaraqalpaqstan bayraǵı]] betine kóshirdi</comment>
      <origin>117033</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4778" sha1="hjosv47ok5acdnd60pnzeh9m9xi08e9" xml:space="preserve">[[Fayl:Flag of Karakalpakstan.svg|thumb|right|277px]]
[[Fayl:Hotel Rahnamo 01.JPG|thumb|right|277px|Qaraqalpaqstan hám Ózbekstan bayraqları [[Nókis]]degi mıymanxana aldıda]]
'''Qaraqalpaqstan Respublikasınıń mámleket bayraǵı'''({{lang-kaa|Qaraqalpaqstan Respublikasınıń  mámleketlik bayraǵı /  Қарақалпақстан Республикасының мәмлекетлик байрағы}}; {{lang-uz|Qoraqalpogʻiston Respublikasining davlat bayrogʻi /  Қорақалпоғистон Республикасининг давлат байроғи}}) - [[Qaraqalpaqstan|Qaraqalpaqstan Respublikasınıń]] rásmiy nıshanları (gerb hám gimn menen bir qatarda)&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://parliamentrk.gov.uz/ru/dokumenti/konstitucija-respubliki-karakalpakstan/|title=Конституция Республики Каракалпакстан — Статья 1|publisher=Официальный сайт Жокаргы Кенеса Республики Каракалпакстан — parliamentrk.gov.uz|accessdate=2018-11-02|lang=ru|archive-date=2018-11-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20181101140901/http://www.parliamentrk.gov.uz/ru/dokumenti/konstitucija-respubliki-karakalpakstan|deadlink=no}}&lt;/ref&gt; . 1992-jıl 14-dekabrde &quot;Qaraqalpaqstan Respublikasınıń mámleket bayraǵına tuwrısında&quot; ǵı nızam qabıl etilgeninde tastıyıqlanǵan. Bayraq ataqlı sovet, Qaraqalpaqstanlı hám Ózbekstanlıq súwretshi - [[Jollıbay Izentaev]]nıń eskizi boyınsha islep shıǵılǵan&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://erkinkarakalpak.uz/index.php/home/201-2012-09-26-06-33-29|title=Художники Каракалпакстана. Жизнь  любил как настоящий  художник|publisher=erkinkarakalpak.uz|accessdate=2018-11-02|lang=ru|archive-date=2018-12-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20181222173115/http://erkinkarakalpak.uz/index.php/home/201-2012-09-26-06-33-29|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;.

== Túsindiriw ==
Qaraqalpaqstan Respublikası mámleket bayraǵı kók, altın (yamasa sarı) hám jasıl reńdegi úsh gorizontal sızıqtan ibarat tuwrı múyeshli mata. Altın sızıq aq hám qızıl reńlerdiń shegaraları menen ajıratılǵan.

Bayraqtıń uzınlıǵı 250 sm, eni 125 sm. Kók hám jasıl sızıqlardıń keńligi bir-birine teń hám 42 sm. Bayraqtıń arasında jaylasqan altın reńli sızıqtıń keńligi 34 sm. Aq shegaralardıń keńligi 1 sm, qızıl sızıqlar bolsa 2,5 sm.

Joqarı kók sızıq aq yarım aydı (bayraq ústinine konveks tárepi) jáne onıń ońında bes qırlı aq juldızdı kórsetedi. Yarım ay diametri 22 hám 19 sm bolǵan eki sheńberdiń kesesiwi nátiyjesinde payda boladı, bul dóńgeleklerdiń orayları kók sızıqtı eki teń bólekke ajratatuǵın tuwrı sızıqta jatadı. Bul dóńgeleklerdiń orayları arasındaǵı aralıq 4 sm. bayraq oǵınan yarım ayǵasha bolǵan aralıq 20 sm. Juldızlar 30 sm den 15 sm ge shekem bolǵan tórtmúyeshke sáykes keledi. Bayraq oǵınan tórtmúyeshge shekem bolǵan aralıq 42 sm. Juldızlar tómendegishe eki qatarda jaylasqan: joqarı qatar ekewden, tómengi qatar úsh juldızdan ibarat ; hár bir juldız yarım aynıń tómengi noqatı hám juldızlardıń tómengi qatarındaǵı nurlardıń tóbeleri joqarı aq sızıqtan 10 sm aralıqta jaylasqan gorizontal sızıqqa tiyedi.

== Qollanıw ==
Mámleket bayraǵı Joqarģı Keńes bınası, Qaraqalpaqstan Respublikası mámleket ımaratları tóbesine ornatılǵan. Sonıń menen birge, Qaraqalpaqstan Respublikası bayraǵı Ózbekstan ishindegi túrli jarıslarda, Qaraqalpaqstan sportshıları, jarıs bayraqdarlari úlken sıpaǵa kótergenler.

== Bayraq reńleri hám elementleriniń mánisi ==
Bayraqtıń kók reńi suw hám báhárning ramzi esaplanadı. Sarı reń Qaraqalpaqstandıń úlken bólegi shólden ibarat ekenligin kórsetedi. Jasıl reń tábiyat, ruwxıylıq, isenim hám quyashdıń jańalaniwinıń belgisi bolıp tabıladı. Yarım ay musulmanlardıń múqaddes tımsalı bolıp tabıladı, bes juldız suwreti Qaraqalpaqstandıń eń áyyemgi bes qalası turmısı hám iseniminiń ramzi esaplanadı. Qaraqalpaqstan Respublikası mámleket bayraǵı Qaraqalpaqstan Respublikasın xalıq aralıq maydanda ańlatadı 
Qaraqalpaqstan Respublikası rásmiy delegaciyalarinıń shet el mámleketlerge, xalıq aralıq shólkemlerge, konferenciyalarǵa, jáhán kórgezbelerine, sport jarıslarına saparlarında.

Qaraqalpaqstan Respublikasınıń mámleket bayraǵı xalıqaralıq maydandaǵı basqa mámleketler bayraqlarına teń.

Qaraqalpaqstan Respublikası puqaraları, sonıń menen birge, bul jerde jasawshı basqa xalıq Qaraqalpaqstan Respublikasınıń mámleket bayraǵın húrmet etiwleri shárt.

== Derekler ==</text>
      <sha1>hjosv47ok5acdnd60pnzeh9m9xi08e9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gulbadan Banu Begim</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17891</id>
    <revision>
      <id>120914</id>
      <parentid>111480</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T11:54:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (5) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120914</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3620" sha1="0ukure529x4vzywa13im3cijprr208q" xml:space="preserve">'''Gúlbadan Banu Begim''' (''1522-jıl, [[Kabul]] — 1603-jıl, [[Agra]]'') — [[Amir Temur|Ámir Temur]] áwladınan, [[Babur Zaxiretdin Muxammet|Zaxiretdin Muxammet Baburdıń]] qızı, Oraylıq Aziyada orta ásirlerdegi birden-bir hayal tariyxshı.

{{Shaxs infoqutısı|atı=Gúlbadan Begim|asl ismi=Gúlbadan begim bint Zahiriddin Muhammad Bobur|tuwılǵan sánesi=1522/1523-jıl|tuwılǵan jeri=Kabul|qaytıs bolǵan sánesi=1603-jıl|qaytıs bolǵan jeri=Agra|ómirlik joldası=Xizr Xoja|ákesi=Zaxiretdin Muxammet Baburdıń|anası=Dildar Begim|balaları=Saodatyor}}

== Balalıq hám jaslıq jılları ==
Gúlbadan begim 1522-jılı Kobulda tuwılǵan. Ákesi [[Babur Zaxiretdin Muxammet|Zaxiretdin Muxammet Babur]] edi. Anası bolsa [[Dildor begim|Dildar begim]] bolǵan. Anası Dildar begimniń haqıyqıy atı — [[Dildar begim|Soliha Sultan begim]] bolıp, Zahiriddin Muhammad Boburdıń ámekisi [[Sultan Mahmud Mırza]]nıń qızı. Dildor begimnen [[Gulrang begim]], [[Gulchexra begim]], [[Hindol Mırza]], Gulbadan begim hám [[Olur Mırza]]lar tuwılǵan. Olur Mırza óliminen keyin awırlasıp qalǵan Dildor begim keyinirek taǵı tawır bolıp ketken bolıwı itimal, sebebi Dildor begimniń [[Humoyunshax]] húkmdarlıq dáwirinde de saray jıynalıslarında, ánjumanlarında qatnasqanı haqqında Gulbadan begim tolıq maǵlıwmat beredi.

Gúlbadan begim ákesi Baburdıń pármanına tiykar úlken anası, yaǵnıy Humoyun Mırzanıń anası-Mohim begim qolında tárbiyalanǵan. Sonlıqtan, 1525-jılı Gúlbadan begimdi Mohim begim óz tárbiyasına aladı. Gúlbadan begim hár eki anasın da shın júrekten izzetlegen. Ol óz shıǵarmasında anasın «Dildar begim» dep, Mohim begimdi bolsa «Anam háziretleri» dep tilge aladı. Gúlbadan begim 1529 -jılǵa shekem Kabulda jasaydı. Babur Hindistadı qolǵa kiritkennen keyin, Mohim begim menen birge patsha ákesiniń aldına — Agraǵa baradı. Ákesi Babur óliminen keyin, ajaǵası Humoyun patsha sarayında jasaydı.

Jaslıǵınan [[ádebiyat]] hám [[tariyx]]ǵa háwesker. Dáwiriniń barlıq bilimlerinen xabardar bolǵan, [[parsı tili]]n jetik ózlestirip «[[Baburnama]]&lt;nowiki/&gt;» nı oqıp shıqqan.

== Turmısı hám balası ==
1539 -jılda Gúlbadan begimdi [[Xizr Xoja]]ǵa turmısqa beredi. Ol bir ul kóredi, atın [[Saodatyor]] dep qoyadı.

== Ómiriniń dawamı hám dúnyadan ótiwi ==
1556 -jılı [[Humoyunshax|Humoyun]] patshanıń  óliminen keyin saltanat taxtına onıń balası [[Jalalitdin Muxammet Akbarshax]] (1542-1605) otırǵannan keyin, anası Hamidabonu begim menen Gúlbadan begim sarayǵa — Dehlige qaytıp keledi. Áne sonnan keyin, Gúlbadan begim ómiriniń aqırına shekem jiyeni Akbarshax sarayında jasaydı. «Akbarnama» shıǵarmasınıń avtorı Abul Fazl Allomiydıń bergen maǵlıwmatına qaraǵanda, 1575-jılda Gúlbadan begim Kába zıyaratına ketedi hám 1582-jılda kóp qıyınshılıqlar menen zıyaratdan qaytıp keledi. Abul Fazldıń jazıwınsha, Gúlbadan begim 1603-jılda 80 jasında qaytıs boladı. Akbar patsha onı úlken húrmet hám sıylasıq penen jerleydi. Akbarshaxtıń ózi Gúlbadan begim tabıtın ul retinde kóterip, kómiw dástúrinde minnetin atqaradı.

== Qosımsha oqıw ushın siltemeler ==
[https://web.archive.org/web/20240613181218/https://pantheon.world/profile/person/Gulbadan_Begum Anglichan tilinde Gúlbadan Begim haqqında maqala]

[https://www.bbc.com/news/world-asia-india-68302765 Márt malikanıń epik sayaxatı atlı BBC maqalası]

[[Kategoriya:Tariyxshılar]]
[[Kategoriya:Tariyxıy shaxslar]]
[[Kategoriya:Babur]]</text>
      <sha1>0ukure529x4vzywa13im3cijprr208q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Alan Tyuring</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17898</id>
    <revision>
      <id>120881</id>
      <parentid>114070</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:58:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120881</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3619" sha1="rrjocm9x8ct79hd4n5cu9y0f6u3c4k1" xml:space="preserve">{{Alım infoqutısı|atı=Alan Turing|tuwılǵan sánesi=1952-jıl 23-iyun|qaytıs bolǵan sánesi=1954-jıl 6-iyun|tuwılǵan jeri=Maide Vale. London. Angliya|puqaralıǵı=Ullı Britaniya|qaytıs bolǵan jeri=Wilmslow. Cheshire. Angliya|ilimiy tarawı=Matematika hám Informatika|ilimiy basshısı=Alonzo Church|tanımalı shákirtleri=Robin Gandy|belgili isleri=Enigmanıń kriptoanalizi, Turing mashinası, Turing testi|sıylıqları=&quot;Smith's Prize&quot; &quot;OBE&quot; &quot;FRS&quot; sıylıqları|qolı=Alan Turing signature.svg|súwret=Alan Turing (1912-1954) in 1936 at Princeton University.jpg}}

'''Alan Turing''' (''aytılıwı: Alan Tyuring) (anglichancha: Alan Mathison Turing) (23.06.1912 -07.06.1954)-''ingliz [[Matematik|matematigi]], [[kriptograf]]i. Ol informatikanı rawajlandırıwǵa úlken úles qosqan. 1950-jılda kompyuterdiń sanalılıǵın tekseriwshi Turing testin usınıs etken.

Turing Ekinshi jáhán urısında nemislerdiń [[Enigma|&quot;Enigma&quot;]] atlı jasırın shifrlaytuǵın mashinasın buza alǵan. 1950-jıl oktyabr ayında &quot;Mind&quot; jurnalında baspadan shıǵarılǵan &quot;Esaplaw mashinası hám intellekt&quot; atlı ilimiy maqalasında bir tájiriybe qollawdı usınıs etken. Oǵan kóre, kompyuter insanlar menen baylanıs etkende adamlar sıyaqlı &quot;pikirley aladı“'hám &quot;baylanıs ornata aladı&quot;, yaǵnıy kompyuterdi úyretiw múmkin. Usı tájiriybe keyinirek &quot;Turing testi&quot; dep atalıp, kompyuterlerdiń sanalılıq dárejesin teksergen. &quot;Turing testi&quot;in keri orınlanıwı nátiyjesinde [[CAPTCHA]] (házirgi kúnde internette ataqlı, adamlardıń haqıyqattan adamlıǵın tekseriwshi test) oylap tabılǵan.

Turing birinshilerden bolıp yadında programmalardı saqlaytuǵın kompyuter jaratıw múmkinligin tastıyıqlaytuǵın ilimiy jumısın usınıs etken. Ózi házirgi múmkinshiliktegi kompyuterlerdiń dáslepki áwladlarınıń jaratılıwında qatnasa almaǵan bolsa da, teoriyasın jaratıp bergen. Turing hátte shaxmattıń kompyuter versiyasın da islep shıqqan. Sonıń menen birge, ol [[matematikalıq biologiya]]&lt;nowiki/&gt;hám ximiyaǵa da qızıǵıp, bul tarawlarda da izertlewler alıp barǵan.

== Jeke ómiri ==
Turing [[Angliya]]da gomoseksuallarǵa qarsı nızam jábirleniwshisine aylandı. Qamaqta otırıw ornına ximiyalıq kastratsiya jazasına razı bolǵan. [[Cianid]] menen uwlanıp, qaytıs bolǵan.

== Óliminen soń ==
Turing óliminen 50 jıl ótip, alımnıń 100 jası múnasebeti menen ol aqlana basladı. 2009-jılda [[Ullı Britaniya]] bas ministri [[Gordon Brown]] Turing ushın óz xalqıınan keshirim soradı. 2013-jılda [[Elizabet II|Angliya xanzadası Elizabet II]] tárepinen aqlandı.

2002-jılda Turing — «Tariyxdaǵi eń ataqlı 100 britaniyalıqlardan biri» dep, 2009 -jılda «Ullı Britaniyadaǵı eń ataqlı gomofobiya jábirleniwshilerinen biri» retinde tán alınǵan.

[[Esaplaw mashinaları Awqamı]] (Association for Computing Machinery) dıń sıylıqlarınan biri Turing siylıǵı dep ataladı. [[Informaciya texnologiyaları]] tarawındaǵı eń abıroylı sıylıq usı sıylıq informatika boyınsha [[Nobel sıylıǵı|Nobel]] sıylıǵına teńlestiriledi.

== Qosımsha oqıw ushın silteme ==
[[:uz:Alan Turing|Alan Turing haqqında ózbekshe wikipedia maqalası]]

[[:ru:Тьюринг, Алан|Alan Turing haqqında russha wikipedia maqalası]]

[[:en:Alan Turing|Alan Turing haqqında anglichancha wikipedia maqalası]]

[https://www.bing.com/videos/riverview/relatedvideo?&amp;q=alan+turing&amp;qpvt=alan+turing&amp;mid=AC42BCD8B83D8512578DAC42BCD8B83D8512578D&amp;&amp;FORM=VRDGAR Turing haqqında video]

[[Kategoriya:Matematika]]</text>
      <sha1>rrjocm9x8ct79hd4n5cu9y0f6u3c4k1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Filipp (Edinburg gercogı)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17946</id>
    <revision>
      <id>120761</id>
      <parentid>117311</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:05:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120761</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22370" sha1="m7rriu4fsflkp8r4njokdmqy9htm94t" xml:space="preserve">{{Mámleketlik isker infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı    = Shahzada Filipp, Edinburg gersogı
| negizgi atı          = {{lang-en|Prince Philip, Duke of Edinburgh}}
| súwret               = The Duke of Edinburgh (2).jpg
| súwret uzınlıǵı      = 280px
| súwret túsindirmesi  = Shahzada Filipp, Edinburg gercogı, 1992-jıl
| qatarlıq sanı        = 
| lawazım              = Ullı Britaniya shahzadası
| bayraq               = Flag of the United Kingdom.svg
| bayraq2              =
| lawazımdaǵı atı      =
| lawazımǵa kirisiw sánesi     = [[1952|1952-jıl]] [[6-fevral]]
| lawazımnan ketiw sánesi    = [[2021|2021-jıl]] [[9-aprel]]
| premyer              =
| prezident            =
| spiker               =
| senat baslıǵı        =
| vice-prezident       =
| gubernator           =
| vice-gubernator      =
| ministr              =
| premyer-ministr      =
| birinshi ministr     =
| monarx               = [[Elizaveta II]]
| orınbasarı           =
| kancler              =
| parlament            =
| lider                =
| hákim                =
| hákim járdemshisi    =
| húkimdar             =
| húkimdar járdemshisi =
| járdemshisi          =
| waqıtsha             =
| qarsılas             =
| aldınǵı isker        = 
| keyingi isker        =  
| aldınǵısı            = 
| keyingisi            = 
| taj kiygiziw sánesi  = 
| 1belgiatı            = 
| 1tekstatı            = 
| 2belgiatı            = 
| 2tekstatı            = 
| 3belgiatı            = 
| 3tekstatı            = 
| 4belgiatı            = 
| 4tekstatı            = 
| 5belgiatı            = 
| 5tekstatı            = 
| qatarlıq sanı_2      =
| lawazım_2            = Edinburg gercogı&lt;br&gt;Merionet grafı&lt;br&gt;Grinvich baronı
| bayraq_2             = Duke of Edinburgh Standard.svg
| bayraq2_2            =
| lawazımdaǵı atı_2    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_2    = 20-noyabr 1947-jıl
| lawazımnan ketiw sánesi_2  = 9-aprel 2021-jıl
| premyer_2            =
| prezident_2          =
| vice-prezident_2     =
| gubernator_2         =
| vice-gubernator_2    =
| ministr_2            =
| premyer-ministr_2    =
| birinshi ministr_2   =
| monarx_2             = [[Georg VI]]&lt;br&gt;[[Elizaveta II]]
| orınbasarı_2         =
| kancler_2            =
| parlament_2          =
| senat baslıǵı_2      =
| lider_2              =
| hákim_2              =
| hákim járdemshisi_2  =
| húkimdar_2            =
| húkimdar járdemshisi_2 =
| járdemshisi_2          =
| waqıtsha_2            =
| qarsılas_2           =
| aldınǵı isker_2      = Alfred
| keyingi isker_2      = shahzada Charlz
| aldınǵısı_2          = 
| keyingisi_2          = 
| taj kiygiziw sánesi_2 = 
| 1belgiatı_2          = 
| 1tekstatı_2          = 
| 2belgiatı_2          = 
| 2tekstatı_2          = 
| 3belgiatı_2          = 
| 3tekstatı_2          = 
| 4belgiatı_2          = 
| 4tekstatı_2          = 
| 5belgiatı_2          = 
| 5tekstatı_2          = 
| qatarlıq sanı_3      =
| lawazım_3            = Greciya hám Daniya shahzadası
| bayraq_3             = State Flag of Greece (1863-1924 and 1935-1970).svg
| bayraq2_3            =
| lawazımdaǵı atı_3    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_3    = 10-iyun 1921-jıl
| lawazımnan ketiw sánesi_3  = 28-fevral 1947-jıl
| premyer_3            =
| prezident_3          =
| vice-prezident_3     =
| gubernator_3         =
| vice-gubernator_3    =
| ministr_3            =
| premyer-ministr_3    =
| birinshi ministr_3   =
| monarx_3             = [[Konstantin I (Greciya patshası)|Konstantin I]]&lt;br&gt;Georg II
| orınbasarı_3         =
| kancler_3            =
| parlament_3          =
| lider_3              =
| hákim_3              =
| hákim járdemshisi_3  =
| húkimdar_3            =
| húkimdar járdemshisi_3 =
| járdemshisi_3         =
| waqıtsha_3           =
| qarsılas_3           =
| aldınǵı isker_3      =
| keyingi isker_3      =
| aldınǵısı_3          = 
| keyingisi_3          = 
| taj kiygiziw sánesi_3 = 
| 1belgiatı_3          = 
| 1tekstatı_3          = 
| 2belgiatı_3          = 
| 2tekstatı_3          = 
| 3belgiatı_3          = 
| 3tekstatı_3          = 
| 4belgiatı_3          = 
| 4tekstatı_3          = 
| 5belgiatı_3          = 
| 5tekstatı_3          = 
| qatarlıq sanı_4      =
| lawazım_4            = Ullı Britaniyanıń Lord-joqarı admiralı 
| bayraq_4             = Flag of the Lord High Admiral of the United Kingdom.svg
| bayraq2_4            =
| lawazımdaǵı atı_4    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_4 = 10-iyun 2011-jıl
| lawazımnan ketiw sánesi_4 = 9-aprel 2021-jıl
| premyer_4            =
| prezident_4          =
| vice-prezident_4     =
| gubernator_4         =
| vice-gubernator_4    =
| ministr_4            =
| premyer-ministr_4    =
| birinshi ministr_4   =
| monarx_4             =
| orınbasarı_4         =
| kancler_4            =
| parlament_4          =
| lider_4              =
| hákim_4              =       
| hákim járdemshisi_4  =
| húkimdar_4           =
| húkimdar járdemshisi_4 =
| járdemshisi_4        =
| waqıtsha_4           =
| qarsılas_4           =
| aldınǵı isker_4      = 
| keyingi isker_4      = [[Elizaveta II]]
| aldınǵısı_4          = 
| keyingisi_4          = 
| taj kiygiziw sánesi_4 = 
| 1belgiatı_4          = 
| 1tekstatı_4          = 
| 2belgiatı_4          = 
| 2tekstatı_4          =  
| 3belgiatı_4          = 
| 3tekstatı_4          = 
| 4belgiatı_4          = 
| 4tekstatı_4          = 
| 5belgiatı_4          = 
| 5tekstatı_4          = 
| qatarlıq sanı_5      =
| lawazım_5            = Ullı Britaniya teńiz piyadaları korpusınıń general-kapitanı
| bayraq_5             = RoyalMarineBadge.svg
| bayraq2_5            =
| lawazımdaǵı atı_5    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_5 = 1-iyun 1953-jıl
| lawazımnan ketiw sánesi_5 = 10-dekabr 2017-jıl
| premyer_5            =
| prezident_5          =
| vice-prezident_5     =
| gubernator_5         =
| vice-gubernator_5    =
| ministr_5            =
| premyer-ministr_5    =
| birinshi ministr_5   =
| monarx_5             = [[Elizaveta II]]
| orınbasarı_5         =
| kancler_5            =
| parlament_5          =
| lider_5              =
| hákim_5              =
| hákim járdemshisi_5  =
| húkimdar_5           =
| húkimdar járdemshisi_5 =
| járdemshisi_5        =   
| waqıtsha_5           =
| qarsılas_5           =
| aldınǵı isker_5      = [[Georg VI]]
| keyingi isker_5      = Garri, Sasseks gersogı
| aldınǵısı_5          = 
| keyingisi_5          =  
| taj kiygiziw sánesi_5 = 
| 1belgiatı_5          =  
| 1tekstatı_5          = 
| 2belgiatı_5          = 
| 2tekstatı_5          = 
| 3belgiatı_5          = 
| 3tekstatı_5          = 
| 4belgiatı_5          = 
| 4tekstatı_5          = 
| 5belgiatı_5          =  
| 5tekstatı_5          = 
| qatarlıq sanı_6      =
| lawazım_6            =
| bayraq_6             =
| bayraq2_6            =
| lawazımdaǵı atı_6    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_6 =
| lawazımnan ketiw sánesi_6 =
| premyer_6            =
| prezident_6          =
| vice-prezident_6     =
| gubernator_6         =
| vice-gubernator_6    =
| ministr_6            =
| premyer-ministr_6    =
| birinshi ministr_6   =
| monarx_6             =
| orınbasarı_6         =
| kancler_6            =
| parlament_6          =
| lider_6              =
| hákim_6              =
| hákim járdemshisi_6  =
| húkimdar_6           =
| húkimdar járdemshisi_6 =
| járdemshisi_6        = 
| waqıtsha_6           =
| qarsılas_6           =
| aldınǵı isker_6      =
| keyingi isker_6      =
| aldınǵısı_6          = 
| keyingisi_6          = 
| taj kiygiziw sánesi_6 = 
| 1belgiatı_6          = 
| 1tekstatı_6          = 
| 2belgiatı_6          = 
| 2tekstatı_6          = 
| 3belgiatı_6          = 
| 3tekstatı_6          = 
| 4belgiatı_6          =  
| 4tekstatı_6          = 
| 5belgiatı_6          = 
| 5tekstatı_6          =  
| aytılıwı             =
| tuwılǵan waqtındaǵı atı = {{lang-en|Prince Philip of Greece and Denmark}}
| tuwılǵan sánesi      = 10.06.1921
| tuwılǵan ornı        = Mon-Repo, Korfu, [[Greciya]]
| qaytıs bolǵan sánesi = 09.04.2021
| qaytıs bolǵan ornı   = Vindzorlar qorǵanı, [[Ullı Britaniya]]
| qaytıs bolıw sebebi  =
| jerlengen ornı       =
| puqaralıǵı           =
| dinastiyası          = [[Glyuksburglar]] (1947-jılǵa shekem)&lt;br&gt; Maunbettenlar (1947-jıldan baslap)
| milleti              =
| partiya              =
| basqa partiya        =
| boyı                 =
| ómirlik joldası      = [[Elizaveta II]]
| balaları             = [[Charlz III]] &lt;br&gt; Anna, Ullı Britaniya xanzadası &lt;br&gt; Endryu, York gersogı &lt;br&gt; Edvard, Edinburg gersogı
| ákesi                = [[Andrey Greciyalıq|Andrey]]
| anası                = Alisa Battenberg
| nekesiz zayıbı       =
| qatnasıqları         =
| tuwısqanları         =
| jasaw ornı           =
| dini                 =
| bilim alǵan jeri     =
| qánigeligi           =
| kásibi               =
| belgili isleri       =
| aylıǵı               =
| kabinet              =
| komitetler           =
| portfolio            =
| ilimiy ataǵı         =
| ataǵı                =
| maǵlıwmatı           =
| sıylıqları           =
| blanka1              =
| tekst1               =
| blanka2              =
| tekst2               =
| blanka3              =
| tekst3               =
| blanka4              =
| tekst4               =
| blanka5              =
| tekst5               =
| qolı                 = 
| sayt                 =
| laqabı               =
| tiyisliligi          =
| armiya túri          =
| xızmet etken jılları =
|áskeriy sıylıqları    =
|áskeriy_blanka1       =
|áskeriy_tekst1        =
|áskeriy_blanka2       =
|áskeriy_tekst2        =
|áskeriy_blanka3       =
|áskeriy_tekst3        =
|áskeriy_blanka4       =
|áskeriy_tekst4        =
|áskeriy_blanka5       =
|áskeriy_tekst5        =
| modul                =
| modul2               =
| modul3               =
| modul4               =
| modul5               =
| túsindirmeler        =
| sáne                 =
| jıl                  =
| derek                =
}}
'''Shahzada Filipp, Edinburg gercogı''' ({{lang-en|Prince Philip, Duke of Edinburgh}}, tuwılǵan waqtındaǵı atı '''Daniya hám Greciya shahzadası Filipp''' ({{lang-en|Prince Philip of Greece and Denmark}}), keyinrek '''Filipp Maunbetten''' ({{lang-en|Philip Mountbatten}}); [[1921|1921-jıl]] [[10-iyun]],  Korfu, [[Greciya]] —  [[2021|2021-jıl]] [[9-aprel]], Vindzorlar qorǵanı, [[Ullı Britaniya]]) — [[Elizaveta II]] nıń kúyewı. 1952-jıl 6-fevraldan ólimine shekem Ullı Britaniyanıń shahzada-konsortı bolıp, onı dúnyadaǵı eń uzaq múddetli hám uzaq jas kórgen konsortǵa aylantırdı.

Filipp [[Greciya Patshalıǵı|Greciya Patshalıǵında]] grek hám datchan shańaraqlarında tuwılǵan; Shahzada bir yarım jasında shańaraq mámleketten shıǵarıp jiberilgen. 1939-jılda [[Germaniya]], [[Franciya]] hám [[Ullı Britaniya]]da oqıǵanınan keyin, Ullı Britaniya áskeriy-teńiz flotı saplarına qosıldı. Sol jıldıń iyul ayında ol 1934-jılda tanısqan 13 jaslı [[Elizaveta II|Elizaveta]] menen jaqın baylanısda bolıwdı baslaydı. [[Ekinshi jáhán urısı]] dáwirinde Orta teńiz flotı hám Britaniya tınısh okeanı flotında xızmet etken.

1946-jıl jazında patsha [[Georg VI]] Filippke Elizaveta menen turmıs qurıwǵa ruxsat berdi hám 1947-jılda nekesı daǵaza etiliwinen aldın Filipp aldınǵı ataqlarınan paydalanıwdı toqtatdi hám anasınıń [[Mauntbettenler|Mauntbetten]] famılıyasın aldı. Toy kúni Filippqa Edinburg gersogı, Merionet grafı hám baron Grinvich ataqları berildi. 1952-jılda Elizaveta Ullı Britaniya xanzadası bolǵanında áskeriy xızmetti tark etdi. 1957-jılda oǵan Britaniya shahzadası ataǵı berildi. Elizaveta II menen nekede tórt perzent tuwıldı: [[Charlz III|Karl III]], Anna, Ullı Britaniya xanzadası, Endryu, York gersogı hám Edvard, Edinburg gersogı.

Sport ıshqıpazı bolǵan shahzda Filipp arbalarni aydaw boyınsha jarıslardı shólkemlestiriwge eristi hám usınıń menen bul sport ıntızamın atta júriw sheńberinde rawajlandırıwǵa járdem berdi. Ol 780 nen artıq shólkemlerdiń qáwenderi, prezidenti yamasa aǵzası, sonday-aq pútkil dunya jabayı tábiyaat fondı hám 1956-jılda ózi kirgizgen Edinburg gersogı  sıylıqınıń baslıǵı bolǵan&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.royal.uk/duke-edinburghs-award|title=The Duke of Edinburgh's Award|work=The Royal Family|accessdate=2023-06-17|archive-date=2023-06-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20230618190450/https://www.royal.uk/duke-edinburghs-award|url-status=live}}&lt;/ref&gt;. Shahzada Filipp Britaniya Patshalıq shańaraǵınıń er adamlar arasında eń uzaq jas kórgen aǵzası, uzaq jas kóriwdiń ulıwma reytinginde ol Gloucester gersoginyası Elis (102 jıl jasaǵan) hám [[Elizaveta Bouz-Layon|Xanzada-anası Elizaveta]] (101 jıl jasaǵan)  den keyin úshinshi orında turadı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://metro.co.uk/2021/04/09/prince-philip-was-the-oldest-male-ever-in-the-british-royal-family-11241362/|title=Prince Philip was the oldest ever male member of the British royal family|work=Metro UK|date=2021-04-09|accessdate=2023-06-17|archive-date=2023-06-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20230618190448/https://metro.co.uk/2021/04/09/prince-philip-was-the-oldest-male-ever-in-the-british-royal-family-11241362/|url-status=live}}&lt;/ref&gt;. 2017-jıl 2-avgustda, 96 jasında Filipp barlıq patshalıq wákilliklerin óz moynına aldı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theguardian.com/uk-news/2017/may/04/prince-philip-to-retire-from-public-engagements-says-palace#:~:text=The%20Duke%20of%20Edinburgh%20will,full%20support%20of%20the%20Queen.|title=Prince Philip to retire from public duties at age of 96|work=The Guardian|date=2017-05-04|accessdate=2023-06-17|archive-date=2023-06-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20230618190449/https://www.theguardian.com/uk-news/2017/may/04/prince-philip-to-retire-from-public-engagements-says-palace#:~:text=The%20Duke%20of%20Edinburgh%20will,full%20support%20of%20the%20Queen.|url-status=live}}&lt;/ref&gt;. 2021-jıl 9-aprelde 99 jasında Vindzor qorǵanında opat etdi.

== Biografiyası ==
=== Dáslepki jılları ===
[[Fayl:Prince Philip as a toddler.jpg|thumb|180px|left|nobaý|Shahzada Filipp 1 jasında, 1922-jıl iyul]]
Greciya hám Daniya shahzadası Filipp 1921-jıl 10-iyunda Greciya Patshalıǵıdaǵı Korfu atawıdaǵı Mont-Repo villasında tuwılǵan&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://greekreporter.com/2023/05/05/mon-repos-greek-villa-corfu-prince-philip-born/|title=Mon Repos: The Historic Corfu Villa Where Prince Philip Was Born|work=Greek Reporter|date=2023-05-05|accessdate=2023-06-17|archive-date=2023-06-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20230618191520/https://greekreporter.com/2023/05/05/mon-repos-greek-villa-corfu-prince-philip-born/|url-status=live}}&lt;/ref&gt;. Ol [[Andrey Greciyalıq|Andrey Greciyalıq hám Daniyalıq]] hám Alisa Battenbergnıń sońǵı perzenti (hám birden-bir balası) edi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.walesonline.co.uk/news/uk-news/prince-philp-family-tree-children-20352110#:~:text=Philip%20was%20born%20to%20Prince,and%20was%20their%20only%20son.|title=Prince Philip family tree: How many children does the Duke of Edinburgh have and who is he related to?|work=Wales Online|date=2021-04-09|accessdate=2023-06-17|archive-date=2023-06-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20230618191518/https://www.walesonline.co.uk/news/uk-news/prince-philp-family-tree-children-20352110#:~:text=Philip%20was%20born%20to%20Prince,and%20was%20their%20only%20son.|url-status=live}}&lt;/ref&gt;. [[Glyuksburglar]] úyinıń aǵzası, ol tuwılǵanidan berli Greciya hám Daniya shahzadasi bolǵan, sebebi ol Greciya patshası [[Georg I (Greciya patshası)|Georg I]] hám Daniya patshası [[Kristian IX]] dan kelip shıqqan, sol sebepli ol eki taxtǵa da miyrasxorlıq qatarında bolǵan&lt;ref&gt;Датский Закон о престолонаследии, принятый 27 марта 1953 года лишил права престолонаследия ветвь семьи Филиппа в Дании.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://swedesinthestates.com/how-prince-philip-was-connected-to-denmark-and-the-danish-throne/|title=How Prince Philip was connected to Denmark and the Danish throne|work=Swedes in the States|date=2021-09-19|accessdate=2023-06-17|archive-date=2023-06-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20230618191520/https://swedesinthestates.com/how-prince-philip-was-connected-to-denmark-and-the-danish-throne/|url-status=live}}&lt;/ref&gt;. Filipptıń tórt úlken ajapası bar edi: Margarita Greciyalıq hám Daniyalıq, Teodora Greciyalıq hám Daniyalıq, Sesiliya Greciyalıq hám Daniyalıq, Sofiya Greciyalıq hám Daniyalıq&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://metro.co.uk/2021/04/11/who-were-prince-philips-sisters-14391716/|title=Who were Prince Philip’s sisters?|work=Metro UK|date=2021-04-11|accessdate=2023-06-17|archive-date=2022-12-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20221221154217/https://metro.co.uk/2021/04/11/who-were-prince-philips-sisters-14391716/|url-status=live}}&lt;/ref&gt;. Onıń murındıq  ata-anası [[Olga Konstantinovna|Olga, Greciya xanzadası]] (apası), [[Georg II (Greciya patshası)|Georg II, Greciya patshası]] (tuwısqan aǵasınıń balası), Luis Mauntbetten (ámekisi) hám Aleksandros Kokotos (Korfu mayori)&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.independent.co.uk/news/world/europe/prince-philip-exhibition-corfu-return-b1832785.html|title=Prince Philip’s secret return visit to the island of his birth|work=The Independent UK|date=2021-04-17|accessdate=2023-06-17|archive-date=2021-04-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20210417110157/https://www.independent.co.uk/news/world/europe/prince-philip-exhibition-corfu-return-b1832785.html|url-status=live}}&lt;/ref&gt;.

Filipp tuwılǵannan kóp ótpey, onıń babası Lyudvig Aleksandr Battenberg [[London|Londonda]] opat etdi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.nytimes.com/1921/09/12/archives/louis-of-battenberg-dies-suddenly-the-marquis-of-milford-haven.html|title=LOUIS OF BATTENBERG DIES SUDDENLY; The Marquis of Milford Haven Succumbs to Heart Attack Following Influenza. DROPPED HIS GERMAN TITLES Resigned as Sea Lord of the Admiralty in 1914 and Took the Surname of Mountbatten|work=The New York Times|date=1921-09-12|accessdate=2023-06-17|archive-date=2023-06-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20230618191518/https://www.nytimes.com/1921/09/12/archives/louis-of-battenberg-dies-suddenly-the-marquis-of-milford-haven.html|url-status=live}}&lt;/ref&gt;. Ol Britaniya adamı edi hám teńiz flotındaǵı áskeriy karyerasidan keyin barlıq nemis ataqlarınan waz keshti hám Ullı Britaniya hám Irlandiya Birlesken Patshalıǵında [[birinshi jáhán urısı]] waqtında nemislerge qarsı qatnas sebepli Mauntbetten famılıyasın (Battenbergnıń inglis versiyası) qabılladı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.dailymail.co.uk/femail/article-7127739/Prince-Philips-cousin-Lady-Pamela-Hicks-reveals-family-Anglicised-Mountbatten.html|title=Prince Philip's cousin Lady Pamela Hicks reveals how George V told her family to Anglicise their name to Mountbatten — and why Archie was always expected to have the moniker|work=Daily Mail|date=2019-06-11|accessdate=2023-06-17|archive-date=2023-06-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20230618191518/https://www.dailymail.co.uk/femail/article-7127739/Prince-Philips-cousin-Lady-Pamela-Hicks-reveals-family-Anglicised-Mountbatten.html|url-status=live}}&lt;/ref&gt;. Jerlengenınen keyin Filip anası menen Greciyaǵa qaytıp keledi, ol jrrda ákesi ekinshi grek-turk urısında qatnasqan qurǵaqlıq áskerlerine komandirlik qılıw ushın qaladı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.thenews.com.pk/latest/1029422-prince-philips-cousin-and-former-king-of-greece-dies|title=Prince Philip's cousin and former king of Greece dies|work=The News|date=2023-01-11|accessdate=2023-06-17|archive-date=2023-06-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20230618191520/https://www.thenews.com.pk/latest/1029422-prince-philips-cousin-and-former-king-of-greece-dies|url-status=live}}&lt;/ref&gt;.

Greciya urısda úlken joytıwlarǵa dus keldi, [[Túrkiya]] bolsa tabısqa eristi. Greciya patshası hám ekspediciya kúshleriniń joqarı komandiri [[Konstantin I (Greciya patshası)|Konstantin I]] jeńiliwge dus kelgenlikde ayblanib, húkimetke qarsı kóteriliske alıp keldi hám 1922-jıl 27-sentyabrde taxtdan waz keshti&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.nytimes.com/2015/07/13/opinion/greek-defiance-has-a-history.html|title=Greek Defiance Has a History|work=The New York Times|date=2015-07-13|accessdate=2023-06-17|archive-date=2023-06-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20230618191520/https://www.nytimes.com/2015/07/13/opinion/greek-defiance-has-a-history.html|url-status=live}}&lt;/ref&gt;. Jańa áskeriy húkimet shahzada Andrey hám basqa ayıplanıwshılardı qamawǵa aldı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.smh.com.au/world/greek-court-rewrites-1922-history-20101021-16ur9.html|title=Greek court rewrites 1922 history|work=The Sidney Morning Herald|date=2010-10-21|accessdate=2023-06-17|archive-date=2023-06-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20230618191519/https://www.smh.com.au/world/greek-court-rewrites-1922-history-20101021-16ur9.html|url-status=live}}&lt;/ref&gt;. Áskeriy tájiriybesi joq ekenligi sebepli Andrey jawınger háreketlerde qatnasqanında qatal etilmegen, biraq shańaraǵı menen birge Greciyadan ómirlikke quwǵinǵa ushraǵan hám qawipsizlik kózqarasınan kishi Filipptı mıywe qutisinda alıp ketgen&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://metro.co.uk/2021/04/09/smuggled-out-of-greece-in-an-orange-crate-prince-philips-childhood-11236295/|title=Smuggled out of Greece in an orange crate: Prince Philip’s traumatic childhood|work=Metro UK|date=2021-04-09|accessdate=2023-06-17|archive-date=2023-06-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20230618191518/https://metro.co.uk/2021/04/09/smuggled-out-of-greece-in-an-orange-crate-prince-philips-childhood-11236295/|url-status=live}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{derekler}}</text>
      <sha1>m7rriu4fsflkp8r4njokdmqy9htm94t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Esmeralda (Notre Dame soborı)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17952</id>
    <revision>
      <id>120700</id>
      <parentid>113915</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T06:55:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120700</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5368" sha1="2ag7bjuyzae31bar3jg0wq33zxj52v5" xml:space="preserve">'''Esmeralda''' ''(yamasa tuwılǵanda qoyılǵan atı boyınsha Agnes)'' — [[Victor Hugo|Viktor Gyugo]]&lt;nowiki/&gt;nıń 1831-jılı shıǵarılǵan [[Notre Dame Soborı|«Notre Dame Soborı»]] (Notre Dame de Paris) romanınıń bas qaharmanı&lt;ref name=&quot;FransızEdebiyatı&quot;&gt;{{Kitap deregi |surname1=France |name1=Peter |title=The new Oxford companion to literature in French |url=https://archive.org/details/newoxfordcompani00fran |date=1995 |publisher=Oxford University Press |jer=Oxford |isbn=978-0198661252}}&lt;/ref&gt;. Miyrimli, haq júrekli, 16 jaslı Esmeralda óziniń eliktiretuǵın oyınları menen erkeklerdi ózine tartsa, aqıllı eshkisi Jali de qasında júrip, hár túrli shoular kórsetetuǵın edi.
[[Fayl:Esmerelda_and_the_Goat_-_Drexel_University_-_IMG_7348.JPG|nobaý|«Esmeralda hám eshkisi Jali eskertkishi», 1865, Antonio G. Rossetti]]

== Qaharmannıń gúrrińi ==
Anası 'la Chantefleuri' laqaplı shayırdıń qızı Paket Guybertaut. Paket jas bir aqsúyektiń arbawına túsip, ǵar boladı hám jarlılıq penen jalǵızliqta ómir súredi. Agnestiń tuwılıwı — Paketti ómirde uslap turǵan hám baxıtlı etken nárse edi. Balasına húrmet kórsetip, hátte, oǵan tabınatuǵın da edi. Cıganlar balanı urlap áketip, onıń ornına bir kózli, kórimsiz, búkir [[Kvazimodo]]&lt;nowiki/&gt;nı taslap ketedi. Úyge kelgeninde Agnestiń ornında [[Kvazimodo]]&lt;nowiki/&gt;nıń jatırǵanın kórip, Paket hám qala turǵınları «cıganlar Agnesti jep qoyǵan» degen pikirge keledi. Paket qızın izleydi, al kórimsiz [[Kvazimodo]] da úyden quwılıp, Notre Dame soborına aparıw ushın [[Parij]]&lt;nowiki/&gt;ge jiberiledi.

Cıganlardıń qolında ósken Esmeralda [[Parij]]&lt;nowiki/&gt;degi cıganlar, qaraqshılar menen ǵarlardıń arasında Mirakles minarasında baxıtlı ómir súrip, xalıqtıń aldında oynap júredi. Sonday-aq, cıganlar bergen paypaq penen anasın izlep te júredi.

Klod Frollo Esmeraldanı kósheden alıp qashıw ushın Notre Dame soborında tawıp, ósirgen ógey balası [[Kvazimodo]]&lt;nowiki/&gt;nı qasına aladı. Esmeraldanı baqlap barǵan shayır, filosof Pier Gringoir onı alıp qashıp baratırǵan waqıtta baqırıp, júzbası Febustıń waqıyaǵa aralasına sebepshi boladı. [[Kvazimodo]] qolǵa túsedi, al Klod Frollo qashıp ketedi. Esmeralda Febustı bir kórgennen unatıp qaladı hám qobaljıp, qashıp ketedi. Sonıń arasında Febus [[Kvazimodo]]&lt;nowiki/&gt;nı alıp ketedi. Jáne ash, jalǵız hám baspanasız qalǵan Pier Gringoir Esmeraldanı baqlawda dawam etedi. Qaraqshılar kóp bolatuǵın Mirakles sarayına kirgennen soń jas qızdıń izin joytıp aladı hám qaraqshılardiń qolına túsip, sorawǵa tartıladı. Eger ǵarlardıń arasınan birewi oǵan hayal bolıwdı qabıllasa, ólim jazasınan qutılıwın aytadı. Biraq heshkim qabıllamaǵanı ushın, Gringordı ólim jazasına tayarlaydı. Sol waqıtta Esmeralda oǵan hayal bolıwǵa razı boladı. Cıgan úlgisinde neke qıyılıp, bul neke 4 jıl dawam etiwin belgileydi.
[[Fayl:Gustave_Brion_-_Notre-Dame_de_Paris_1.jpg|nobaý|Esmeralda Kvazimodoǵa suw berip atır (Gustav Brion)]]

Grev maydanında azaplaw jazasına kesilgen [[Kvazimodo]] maydandaǵı adamlardan suw soraydı, biraq oǵan heshkim suw bermeydi. Bir waqıtta Esmeralda ortaǵa shıǵıp, [[Kvazimodo]]ǵa suw beredi, tap sonda cıgan qızı Esmeraldaǵa bir kórgennen ashıq boladı. Biraq ta, bas din xızmetkeriniń de kózi Esmeralda da edi. Al Esmeraldanıń júreginde bolsa, júzbası Febustan basqa heshkimge orın joq.
Bolıp atırǵanlar — muxabbat penen jek kóriwshilik, jaqsılıq penen jawızlıq arasında kesilisken gúres. [[Viktor Gyugo]] waqıyalardı jaqsılap, izbe-iz toqıǵan usı romanında adam ómirinde táǵdirdiń de ornına gúman menen qaraydı. Shıǵarma jazılǵanınan berli usı kúnge deyin, birneshe kórkem-óner shıǵarmalarınǵa, ásirese, filmlerge ilham bulaǵı boldı.

== Tiykarında ==
{| class=&quot;wikitable&quot; width=&quot;50%&quot;
! Aktyor 
! Jılı 
|-
| [[Denise Becker]]
| 1905-jılǵı filmi
|-
| [[Stacia Napierkowska]]
| 1911-jılǵı filmi 
|-
| [[Theda Bara]] 
| 1917-jılǵı filmi 
|-
| Sybil Thorndike 
| 1922-jılǵı filmi 
|-
| Patsy Ruth Miller 
| 1923-jılǵı filmi 
|-
| [[Maureen O'Hara]] 
| [[Notre Dame Soborı (film, 1939)|1939-jılǵı filmi]] 
|-
| [[Gina Lollobrigida]] 
| 1956-jılǵı filmi 
|-
| Gay Hamilton 
| 1966-jılǵı televideniye serialı
|-
| Michelle Newell 
| 1977-jılǵı televideniye filmi 
|-
| [[Lesley-Anne Down]] 
| 1982-jılǵı televideniye filmi
|-
| Angela Punch McGregor (dublyaj) 
| Notre Damenıń Soborı (animaciya,1986)
|-
| Eleanor Noble (dublyaj) 
| 1996-jılǵı animaciyalıq televizor filmi 
|-
| [[Demi Moore]] (dawıs, sóylesiw) &lt;br /&gt;Heidi Mollenhauer (dublyaj, qosıq aytıw) 
| 1996-jılǵı [[Disney]] animaciyalıq filmi 
|-
| [[Salma Hayek]] 
| 1997-jılǵı televideniye filmi 
|-
| [[Hélène Ségara]] 
| 1997-2002-jılǵı myuzkli
|-
| [[Mélanie Thierry]] 
| 1999-jılǵı parodiyalıq filmi 
|-
| [[Tina Arena]] 
| 2000-jılǵı myuzikl — original London aktyorları
|-
| Candis Nergaard (dublyaj) 
| 2008-jılǵı [[BBC]] Radio adaptaciyası
|-
| Ciara Renée 
| 2014-2015-jılǵı myuzikl
|}

== Qarańız ==
* [[Kvazimodo]]
* [[Notre Dame Soborı (roman)]]

== Derekler ==
[[Kategoriya:Ádebiyat]]
[[Kategoriya:Roman]]</text>
      <sha1>2ag7bjuyzae31bar3jg0wq33zxj52v5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Eki esik arası</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18059</id>
    <revision>
      <id>120640</id>
      <parentid>113888</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:52:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (5) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120640</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4407" sha1="l2ius0jk8scw7u4b4ced8i8xtyi3dkx" xml:space="preserve">{{Kitap infoqutısı
| kitaptıń qaraqalpaqsha atı    = Eki esik arasi 
| negizgi atı                   =  Ikki eshik orasi
| avtor                         =  [[Ótkir Hoshimov]]
| janr                          =  roman
| mámleket                      =  Ózbekstan
| tili                          =  ózbekshe
| original baspa jılı           =  1985-jil
| awdarmashı                    =  
| bas redaktor                  =
| kórkemlewshi                  = 
| muqabasın sızǵan              =
| baspaxana                     =                                               
| betler sanı                   = 
| seriya                        =
| aldınǵı tom                   =               
| keyingi tom                   =                   
| isbn                          =  
| Lib                           = 
| websayt                       =
| pikirler                      =
}}

«'''Eki esik arası'''»- ózbek jazıwshısı [[Ótkir Hoshimov]] qálemine tiyisli [[roman]]. [[Shıǵarma]] Ótkir Hoshimov [[miyras]]iniń tiykarǵı orınlarnan birin iyeleydi&lt;ref&gt;Ózbekstan -milliy-ensiklopediyasi-v2. html&lt;/ref&gt;.

Shıǵarmada insanlar táǵdiri hám insan omiriniń quramalılıǵın uqıp penen súwretlengen. Avtor, birinshi náwbette, tınıshlıqti sheklegen urıstı tilge aladı. Ásirese, urıs waqiyalariniń hár bir ata-ana kewilin jaralaǵani romannıń ulıwma insanıylıq pafosini quraydı. Avtor tilge alǵan obrazları ápiwayı adamlardıń pazıyletleri - mártligi, shıdamlılıǵı, patriotlıǵı haqqında sóyleydi. Tájiriybeli jazıwshı roman hádiyselerin tereń úyrengeni ushın hár bir epizod kitap oqıwshıniń kewiline saldamlı tásir etedi.  Shıǵarmada súwretlengen turmıs waqiyalari, insanlar arasindaǵi qatnaslar sonıń menen birge, jazıwshınıń ayriqsha kórkem usılı júdá tábiyiy hám de shın júrektenligi menen ajralıp turadı.  Jeti bólim, qırıq jeti baptan quralǵan roman kompozitsion qurılısı tárepinen de ayriqshalıǵı menen ajralıp turadı&lt;ref&gt;https://fayllar. org/ozbekiston-milliy-ensiklopediyasi-v2. html? page=10&lt;/ref&gt;. Ondaǵı waqıyalarda qatnasqan toǵız personaj gúrrińlerin avtor bir-birine ustalıq penen baylanıstırǵan.

== Shiǵarma haqqinda ==
«Eki esik arası» romanı Orif aqsaqal, Husan Duma, Komil táwip sıyaqlı obrazlardı kórsetip bergen.  Ásirese, Orif aqsaqal obrazı romanǵa kórik beredi. Onıń adamgershilikliligi, adamlar arasındaǵi  húrmeti, eń salmaqli waqitlarda qıyınshılıqlardı jeńip ótiwge kúsh tabıwı menen kitap oqıwshıniń yadında saqlanadi. Ol aqilli, tájiriybeli, turmıstıń ashshı -dushshisin kórgen, hár bir iste basshiliqtı óz qolına aladı. Usınıń menen birge shıǵarmada Robiya atlı hayal qaharman da bar.

Ótkir Hoshimov óz romanı haqqında hám sol arqalı kewlindegi sózlerdi de aytıp ótken:

{{quote|«Ras penen ótiriktiń ortası — tórt enli», degen gáp bar. Qızıq, nege endi az emes, kóp emes, tórt enlik? Gáp sonda, kóz benen qulaqtıń arası — tórt enlik eken. Esitkenińe emes, kórgenińe isen … Maqset — sol. Bul kitaptaǵı kóp adamlardi ózim kórgenmen. Kópshiligi menen sóyleskenmen. Geyparalarınıń ózi menen, geyparalarınıń … ruwxi menen … Geyparaları neni sóylegen bolsa, sonı qaǵazǵa tusirdim. Geyparalarıniń aytqanin emes, ne oylaglǵanin jazıwǵa májbúr boldım. (Ne deyin, hámme ras sóyley bermeydi. Biraq ótirik aytip atirǵan adam da ishinde, bári bir rasin oylaydi). Qullası, bul sawdalar kóp jıllar dawamında kóp adamlardiń basınan keshken. Olar ústinen húkim shıǵarıw — ózlerińizge … Tilimniń ushinda turǵan jáne bir zatti aytpasam bolmaydı. Itimal, siz bul kitapta qayǵili waqiyalar kóbeyip ketpedime, degen qıyalǵa bararsız. Ilaj ne, áwele turmıs — tek ǵana bayramnan ibarat emes. Urıs bolsa oyın emes. Ekinshi jáhán urısı eliw million adamnıń obalina qaldı. Sonnan jigirma millionı biziń adamlar edi. Eń áziz, eń ulli adamlarımız. Ekinshi tárepten, urıs tek okoptaǵi jawıngerlerdi ǵana emes  mińlaǵan kilometr uzaqliqtaǵi adamlardi da sınaqtan ótkerdi. Qıyınshılıqlı waqitlarda iymanın, insanlıǵın saqlap qalǵan ata-analar,  insanlar turmısı búgingi kúnde bizge órnek boliwi kerek! &lt;ref&gt;http://ferlibrary. uz/f/ikki_eshik_orasi.pdf&lt;/ref&gt;}}

== Derekler ==</text>
      <sha1>l2ius0jk8scw7u4b4ced8i8xtyi3dkx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dublin</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18066</id>
    <revision>
      <id>120608</id>
      <parentid>119312</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:32:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120608</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1830" sha1="27un6nknw9vld5p1kgjx01bfv31ygri" xml:space="preserve">{{Maʼnolari|Dublin (maʼnolari)}}'''Dublin''' — Irlandiya paytaxtı. Irlandiya atawınıń shıǵısında, Liffi dáryasınıń Dublin qoltıǵına quyılıw jerinde jaylasqan. Xalqı 953 mıń adam (1996, qala átirapı menen). Temperaturası teńiz temperaturası. Iyuldıń ortasha temperaturası 15-17°, yanvardiki 5°, jılına 842 mm jawın jawadı. Dublin haqqında dáslepki maǵlıwmat Irlandiya dereklerinde 291-jıldan ushraydı. 9 -ásirden Dublindi normannlar basıp alǵan. 1170-jılda ingliz-normann feodalları qolına ótti. 1922-jıldan mámleket paytaxtı. Dublin mámlekettiń sıyasıy, ekonomikalıq hám mádeniy orayı. Transport jolları túyini, Irlandiya teńiz jaǵasındaǵı mámlekettiń eń iri portı. Xalıqaralıq aeroportı bar. Dublin portı arqalı shetke sharwa buyımları, gósh, teri hám basqa awıl xojalıq ónimleri shıǵarıladı. Sanaatınıń jetekshi tarmaqları — azıq-awqat (pivo pisiriw, viski tayarlaw, gósh konserva hám b.) hám jeńil sanaat. Toqımashılıq (17-ásirden poplin toqıw menen ataqlı), tigiwshilik, kán-teri, jún kárxanaları bar. Ximiya, kemesazlıq, mashinasazlıq (elektrotexnika, priborsazlıq, awıl xojalıǵı mashinasazlıǵı), qurılıs sanaatı tarmaqları rawajlanǵan. Arxitekturalıq esteliklerden Dublin sarayı — házirgi Ádillik sarayı (13-ásir), Kraystcherch shirkewi (1038), Sent-Patrik soborı (1190), ratusha (1769) hám basqa saqlanǵan. Dublin universiteti (1591), Milliy universitet, Korollik muzıka akademiyası, kitapxanalar, muzeyler, haywanat baǵı, Milliy galereya (1864), teatrlar bar.

== Ádebiyat ==

* OʻzME. Birinshi tom. Tashkent, 2000-jıl
{{Yevropa poytaxtlari}}

{{Sırtqı siltemeler}}
&lt;meta content=&quot;uz&quot; http-equiv=&quot;content-language&quot; /&gt;
&lt;meta content=&quot;Accept,Accept-Language&quot; http-equiv=&quot;vary&quot; /&gt;</text>
      <sha1>27un6nknw9vld5p1kgjx01bfv31ygri</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dmytro Chyhrynskyi</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18102</id>
    <revision>
      <id>120596</id>
      <parentid>119300</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:07:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — ,  –  →  —  (3) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120596</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9982" sha1="s4kz8dnimlml6agkkvq0c8hca1yzlgs" xml:space="preserve">{{Football player infobox
| name = Dmytro Chyhrynskyi
| image = Dmytro Chygrynskyi (cropped).jpg
| caption = Chyhrynskyi [[AEK Athens F.C.|AEK Athens]] bilan, 2018-yil
| fullname = Dmytro Anatoliiovych Chyhrynskyi&lt;ref&gt;{{Web deregi |url=https://upl.ua/en/people/view/49824?id=49824 |title=Chyhrynskyi Dmytro Anatoliiovych |publisher=Ukrainian Premier Liga |access-date=17 October 2021}}&lt;/ref&gt;
| height = 1.89 m&lt;ref&gt;{{Web deregi |url=http://www.aekfc.gr/pld/ntmitro-tsigkrinski-47976.htm?lang=en&amp;path=2026807004 |title=Dmytro Chygrynskiy |publisher=AEK Athens F.C. |archive-url=https://web.archive.org/web/20210428072453/http://www.aekfc.gr/pld/ntmitro-tsigkrinski-47976.htm?lang=en&amp;path=2026807004 |archive-date=28 April 2021}}&lt;/ref&gt;
| position = [[Himoyachi]]
| currentclub = [[Ionikos F.C.|Ionikos]]
| clubnumber = 16
| youthyears1 = 2000—2002
| youthclubs1 = [[Lviv State School of Physical Culture|UFK Lviv]]
| years1 = 2002—2009
| clubs1 = [[FC Shakhtar Donetsk|Shakhtar Donetsk]]
| caps1 = 83
| goals1 = 7
| years2 = 2005—2006
| clubs2 = → [[FC Metalurh Zaporizhzhia|Metalurh Zaporizhzhia]] (ijara)
| caps2 = 15
| goals2 = 2
| years3 = 2009—2010
| clubs3 = [[FC Barcelona|Barcelona]]
| caps3 = 12
| goals3 = 0
| years4 = 2010—2015
| clubs4 = [[FC Shakhtar Donetsk|Shakhtar Donetsk]]
| caps4 = 37
| goals4 = 4
| years5 = 2015—2016
| clubs5 = [[FC Dnipro|Dnipro Dnipropetrovsk]]
| caps5 = 15
| goals5 = 1
| years6 = 2016—2021
| clubs6 = [[AEK Athens F.C.|AEK Athens]]
| caps6 = 83
| goals6 = 5
| years7 = 2021—
| clubs7 = [[Ionikos F.C.|Ionikos]]
| caps7 = 36
| goals7 = 1
| nationalyears1 = 2002
| nationalteam1 = Ukraina U16
| nationalcaps1 = 4
| nationalgoals1 = 1
| nationalyears2 = 2002—2003
| nationalteam2 = Ukraina U17
| nationalcaps2 = 5
| nationalgoals2 = 0
| nationalyears3 = 2003—2004
| nationalteam3 = Ukraina U18
| nationalcaps3 = 7
| nationalgoals3 = 0
| nationalyears4 = 2004
| nationalteam4 = Ukraina U19
| nationalcaps4 = 4
| nationalgoals4 = 0
| nationalyears5 = 2003—2006
| nationalteam5 = Ukraina U21
| nationalcaps5 = 16
| nationalgoals5 = 2
}}

Dmytro Anatoliiovych Chyhrynskyi (aytılıwı :Dmitriy Chigrinskiy; 1986 -jıl 7-noyabrde tuwılǵan ) — Ukrainalıq professional futbolshı, Gretsiya Superligasinin Ionikos klubında oraylıq qorǵawshı retinde oynaydı.

== Klublardaǵı iskerligi ==

=== Shakhtar Donetsk ===
[[Fayl:Dmytro_Chygrynskyi.jpg|solğa|nobaý| Chyhrynskyi 2008-yilda Donetskning «Shakhtar» Jámáátinde oynaǵan ]]
 Chyhrynskyi vyshcha Lihada 2004-jılda, 17 jasında depyut etken. 2005-jılda Ukrainanıń Metalurh Zaporizhzhia klubına kireyge  berildi «Metalurh»dagi tabıslı iskerliginen keyin Chyhrynskyini Donetskga qaytarıwdı. 2004-2005-yilgi UEFA Chempionler Ligasında Barcelonaga qarsı oyında rezervden maydanǵa tústi. 20 jasında «Shakhtar»de Ukraina kubogi finalida Dinamo Kievga qarsı oyında Matuzalém joq ekenligi ushın oǵan sárdarlıq tańǵıı berilgen.

=== Barcelona ===
2009 -jıldıń 26 -avgustında «Shakhtar» hám «Barcelona» arasındaǵı uzaq ózara kelisiwlerden keyin Chyhrynskyi transferi boyınsha shártlesiwge erisildi. Transfer 25 million yevroni quradı. Chyhrynskyi «Barcelona» qatarinda burınǵı jámáátine qarsı UEFA Superkuboginda oynadı. 2009 -jıl 31-avgustda «Barcelona» Chihrynskyi medicinalıq kórikten ótkenin hám bes jılǵa shártnama qol qoyganini tastıyıqladi. Chihrynskyi «Barcelona»de oynaǵan birinshi Ukrainalıq futbolshı boldı.

2009 -jıldıń 12-sentyabr kúni Getafega qarsı oyında (2:0) «Barcelona» safida depyut etken.

=== Shakhtar Donetskga qaytish ===
[[Fayl:Parid_Xhihani_and_Dmytro_Chygrynskyi.jpeg|nobaý| Chyhrynskyi (shepde) 2010-yilda Donetskning «Shakhtar» klubinda]]
2010 -jıl 6 -iyulda Chyhrynskyi burınǵı jámááti «Shakhtar»ga 15 mln yevro ornına bes jıllıq shártnama qol qoydı. 2010 -jıl 3-noyabrde Chempionler ligası sheńberindegi Arsenalga qarsı oyında Chyhrynskyi bası menen gol urǵan.

Chyhrynskyi 2015-jıldıń 2-fevralında óz-ara shártlesiwge kóre «Shakhtar»ni  ketdi.

=== Dnipro ===
«Shakhtar»ni tark etkeninen 7 kún ótkennen, Chyhrynskyi mutqa Dnipro jámáátine qosıldı hám bir jıllıq shártnama qol qoydı.

=== AEK Athens ===
2016 -jıl 11-iyun kúni Chyhrynskyi Gretciya Superligasini AEK Athens klubı menen eki jıllıq shártnama qol qoydı. 2017-jıldıń 26 -fevralında AELga qarsı oyında (3:0) birinshi golini kirgizdi.

=== Ionikos ===
2021-jıl 9 -sentyabrde Chyhrynskyi Gretciyanıń jańa Superliga klubı Ionikos menen bir jıllıq shártnama qol qoydı. 2022-jıldıń 6 -iyulida Ionikos menen shártnamasın taǵı bir jılǵa uzaytırdı.

== Xalıqaralıq iskerligi ==
[[Fayl:Dmytro_Chygrynskiy3.jpg|nobaý| Chyhrynskyi 2009-yilda Ukraina Terme jámááti safida]]
Chyhrynskyini 2006 -yilgi Jáhán chempionati terme jámáátine tárbiyashı Oleg Blokhin, Serhiy Fedorov jarası sebep shaqırdı. Jáhán chempionatından aldın, Chyhrynskyi Ukrainanıń 21 jasqa deyingi terme jámááti menen 2006-jılı UEFA Ol-21 Evropa chempionatında ekinshi orındı iyelegen. Ukraina terme topar qatarinda Yevro-2008 saralawında tiykarǵı quram oyınshısı bolǵan.

== Iskerlik statistikası ==
{{Updated|10-aprel, 2022-yil holatiga koʻra}}&lt;ref&gt;{{Web deregi |url=https://int.soccerway.com/players/dmytro-chyrgrynskiy/675/ |title=Ukraina — D.Chygrynskiy — Profile news, career statistics and history |website=Soccerway |access-date=12 September 2009}}&lt;/ref&gt;
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+Klub, mavsum va jarislar boʻyinsha qatnas ham gollar
! rowspan=&quot;2&quot; |Klub
! rowspan=&quot;2&quot; |Mavsum
! colspan=&quot;3&quot; |Liga
! colspan=&quot;2&quot; |Kubok
! colspan=&quot;2&quot; |Evropa
! colspan=&quot;2&quot; |Bosqa
! colspan=&quot;2&quot; |Jami
|-
!Diviziya
!Qatnas
!Gollar
!Qatnas
!Gollar
!Qatnas
!Gollar
!Qatnas
!Gollar
!Qatnas
!Gollar
|-
| rowspan=&quot;8&quot; |Shakhtar Donetsk
|2003—2004
|Vyshcha Liha
|1
|0
|0
|0
|0
|0
|0
|0
|1
|0
|-
|2004—2005
|Vyshcha Liha
|0
|0
|1
|0
|1
|0
| colspan=&quot;2&quot; |—
|2
|0
|-
|2005—2006
|Vyshcha Liha
|11
|3
|0
|0
|2
|0
| colspan=&quot;2&quot; |—
|13
|3
|-
|2006—2007
|Vyshcha Liha
|17
|0
|4
|1
|8
|0
| colspan=&quot;2&quot; |—
|29
|1
|-
|2007—2008
|Vyshcha Liha
|27
|3
|6
|1
|8
|0
|1
|0
|42
|4
|-
|2008—2009
|Ukraina Premyer-ligasi
|23
|1
|3
|0
|15
|0
|1
|1
|42
|2
|-
|2009—2010
|Ukraina Premyer-ligasi
|4
|0
| colspan=&quot;2&quot; |—
|4
|0
| colspan=&quot;2&quot; |—
|8
|0
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Jami
!83
!7
!14
!2
!38
!0
!2
!1
!137
!10
|-
|Metalurh Zaporizhzhia (ijara)
|2005—2006
|Vyshcha Liha
|15
|2
|3
|0
| colspan=&quot;2&quot; |—
| colspan=&quot;2&quot; |—
|18
|2
|-
|[[FC Barcelona|Barcelona]]
|2009—2010
|[[La Liga]]
|12
|0
|2
|0
|0
|0
| colspan=&quot;2&quot; |—
|14
|0
|-
| rowspan=&quot;6&quot; |Shakhtar Donetsk
|2010—2011
|Ukraina Premyer-ligasi
|16
|2
|0
|0
|5
|1
| colspan=&quot;2&quot; |—
|21
|3
|-
|2011—2012
|Ukraina Premyer-ligasi
|6
|0
|1
|0
|2
|0
| colspan=&quot;2&quot; |—
|9
|0
|-
|2012—2013
|Ukraina Premyer-ligasi
|11
|1
|3
|0
|1
|0
| colspan=&quot;2&quot; |—
|15
|1
|-
|2013—2014
|Ukraina Premyer-ligasi
|3
|1
|0
|0
|0
|0
|1
|0
|4
|1
|-
|2014—2015
|Ukraina Premyer-ligasi
|1
|0
|2
|1
|0
|0
| colspan=&quot;2&quot; |—
|3
|1
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Jami
!37
!4
!6
!1
!8
!1
!1
!0
!52
!6
|-
| rowspan=&quot;3&quot; |Dnipro
|2014—2015
|Ukraina Premyer-ligasi
|2
|0
|2
|0
|0
|0
| colspan=&quot;2&quot; |—
|4
|0
|-
|2015—2016
|Ukraina Premyer-ligasi
|13
|1
|4
|0
|2
|0
| colspan=&quot;2&quot; |—
|19
|1
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Jami
!15
!1
!6
!0
!2
!0
! colspan=&quot;2&quot; |—
!23
!1
|-
| rowspan=&quot;6&quot; |AEK Athens
|2016—2017
|Gretciya Superligasi
|16
|1
|4
|0
|2
|0
| colspan=&quot;2&quot; |—
|22
|1
|-
|2017—2018
|Gretciya Superligasi
|15
|1
|6
|0
|7
|0
| colspan=&quot;2&quot; |—
|28
|1
|-
|2018—2019
|Gretciya Superligasi
|15
|0
|6
|0
|5
|0
| colspan=&quot;2&quot; |—
|26
|0
|-
|2019—2020
|Gretciya Superligasi
|21
|3
|4
|0
|1
|0
| colspan=&quot;2&quot; |—
|26
|3
|-
|2020—2021
|Gretciya Superligasi
|16
|0
|3
|0
|5
|0
| colspan=&quot;2&quot; |—
|24
|0
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Jami
!83
!5
!23
!0
!20
!0
! colspan=&quot;2&quot; |—
!126
!5
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |Ionikos
|2021—2022
|Gretciya Superligasi
|25
|1
|0
|0
| colspan=&quot;2&quot; |—
| colspan=&quot;2&quot; |—
|25
|1
|-
|2022—2023
|Gretciya Superligasi
|0
|0
|0
|0
| colspan=&quot;2&quot; |—
| colspan=&quot;2&quot; |—
|0
|0
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Topar iskerligi
!270
!20
!54
!3
!68
!1
!3
!1
!395
!25
|}

=== Xalqaro ===

: Derek:

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+saylandı topar hám jıl boyınsha qatnasıw hám gollar
!Milliy saylandı topar 
!Jil
!Qatnas
!Gollar
|-
| rowspan=&quot;5&quot; |Ukraina
|2007-jıl
|7
|0
|-
|2008-jıl
|6
|0
|-
|2009-jıl
|8
|0
|-
|2010-jıl
|5
|0
|-
|2011-jıl 
|3
|0
|-
! colspan=&quot;2&quot; |uluvmalik
!29
!0
|}

== Jetiskenlikleri ==
'''Shakhtar Donetsk'''

* Vishcha Liha/Ukraina Premer-ligasi : 2004—2005, 2005—2006, 2007—2008, 2010—2011, 2012—2013 
* Ukraina kubogi : 2007—2008, 2012—2013 
* Ukraina Superkubogi : 2008, 2013 
* [[UEFA Evropa Ligası|UEFA kubogi]] : 2008—2009

'''Barcelona'''

* [[La Liga]] : 2009—2010&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.bdfutbol.com/en/t/t2009-101.html?t=lista|bet=Barcelona 2009—2010: Statistics|jumıs=BDFutbol|qaralǵan sáne=16 October 2021}}&lt;/ref&gt;
* FIFA klublar oʻrtasidagi jahon chempionati : 2009&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.fifa.com/clubworldcup/matches/round=252913/match=300111971/report.html|bet=Match report: Estudiantes (La Plata) — Futbol Club Barcelona|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190328191801/https://www.fifa.com/clubworldcup/matches/round=252913/match=300111971/report.html|arxivsáne=28 March 2019|baspaxana=FIFA}}&lt;/ref&gt;

'''AEK Athens'''

* Gretciya Superligasi: 2017—2018

'''Ukraina U21'''

* 21 jasqa deyingi óspirimler arasındaǵı Evropa chempionı : 2006 -yil 

'''Individual'''

* 21 jasqa deyingi óspirimler arasındaǵı Evropa chempionatini eń jaqsı jámááti: 2006 -yil  Gretciya Superligasiniń jıl jámááti: 2017-2018

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Wikipedia:Tiri shaxslar biografiyası]]
[[Kategoriya:7-noyabrde tuwılǵanlar]]
[[Kategoriya:1986-jılı tuwılǵanlar]]</text>
      <sha1>s4kz8dnimlml6agkkvq0c8hca1yzlgs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Corentin Tolisso</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18137</id>
    <revision>
      <id>120526</id>
      <parentid>111529</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:49:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120526</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5126" sha1="6xwbdkoqur386beakki8vn0qqe2cys4" xml:space="preserve">{{Football player infobox
| name = Corentin Tolisso
| image = Corentin Tolisso 2019.jpg
| caption = Tolisso [[FC Bayern Munich|Bayern Munich]]da, 2019-yilda
| fullname = Corentin Tolisso&lt;ref&gt;{{web deregi |url=https://digitalhub.fifa.com/m/fb00fb4f430e88fc/original/vfolbncwswkxqi8ostba-pdf.pdf |title=Squad List: FIFA Club World Cup Qatar 2020: FC Bayern München |publisher=FIFA |page=3 |date=1 February 2021 |access-date=25 February 2021}}&lt;/ref&gt;
| height = 1.81 m&lt;ref name=&quot;OLProfile&quot;&gt;{{web deregi |url=http://www.olweb.fr/fr/joueur/corentin-tolisso-2023.html |title=Corentin Tolisso |publisher=[[Olympique Lyonnais]] |access-date=7 June 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150710011653/http://www.olweb.fr/fr/joueur/corentin-tolisso-2023.html |archive-date=10 July 2015 }}&lt;/ref&gt;
| position = [[Yarım qorǵawshı ]]
| currentclub = [[Olympique Lyonnais|Lyon]]
| clubnumber = 5
| youthyears1 = 2000-2004
| youthclubs1 = Stade Amplepuisien
| youthyears2 = 2004-2007
| youthclubs2 = FC Pays de l’Arbresle
| youthyears3 = 2007-2013
| youthclubs3 = [[Olympique Lyonnais Reserves and Academy|Lyon]]
| years1 = 2012-2014
| clubs1 = [[Olympique Lyonnais Reserves and Academy|Lyon II]]
| caps1 = 30
| goals1 = 1
| years2 = 2013-2017
| clubs2 = [[Olympique Lyonnais|Lyon]]
| caps2 = 116
| goals2 = 21
| years3 = 2017-2022
| clubs3 = [[FC Bayern Munich|Bayern Munich]]
| caps3 = 72
| goals3 = 11
| years4 = 2022-
| clubs4 = [[Olympique Lyonnais|Lyon]]
| caps4 = 0
| goals4 = 0
| nationalyears1 = 2012
| nationalteam1 = Fransiya U19
| nationalcaps1 = 1
| nationalgoals1 = 0
| nationalyears2 = 2013-2014
| nationalteam2 = Fransiya U20
| nationalcaps2 = 3
| nationalgoals2 = 0
| nationalyears3 = 2014-2016
| nationalteam3 = Fransiya U21
| nationalcaps3 = 19
| nationalgoals3 = 6
| nationalyears4 = 2017-
| nationalteam4 = Fransiya
| nationalcaps4 = 28
| nationalgoals4 = 2
| club-update = 17:26, 8 May 2022 (UTC)
}}

Corentin Tolisso (aytılıwı :Koranten Tolisso; 1994-jıl 3-avgustda tuwılǵan ) — fransuz professional futbolshısı, Liga 1 klubı Lyon „ hám Fransiya terme jámáátinde oraylıq yarım qorǵawshı retinde oynaydı.

&quot;Lyon“ akademiyasın pitkergen Tolisso 2013-jılda klub qatarinda professional depyut etken, 160 dane oyın ótkerip, 29 dane gol urǵan. Ol 2017-jıldıń jazında 41, 5 million yevro ornına &quot; Bayern Munich &quot; ge ótti, bul nemis klubına transfer boyınsha rekord, 2022-jılda «Lyon»ga qayttı.


Tolisso 2017-jılda úlken depyutini ótkergunga shekem Franciyanı túrli jaslar dárejesinde qorǵaw etken. Ol 2018-yilgi FIFA Jáhán chempionatında jeńimpaz shıqqan, sonıń menen birge, UEFA Yevro 2020 da qatnasqan olardıń komandasınıń bir bólegi edi.

== Toparlardaǵı iskerligi ==

=== Erta martaba ===
Tolisso óziniń tuwılǵan jayı Tarare hám ana qalası Amplepuis qasındaǵı jergilikli klublarda o'yanshni basladı. Qattı gúresiwshi, qıyqım yarım qorǵawshına aylanıwdan aldın ol hújimshi retinde oynaǵan. Tolisso hátte 11 jasında bolajaq klubı Olympique Lyonnais ga qarsı oyında (4:4) xet-trik belgilegen. Keyin 2007-jılda 13 jasında Lyon akademiyasına jazıldı

=== Lyon ===

==== 2013-2016-jilgi mavsumler ====
[[Fayl:Zenit-Lion15_(1).jpg|solğa|nobaý|257x257 nükte| Tolisso 2015-jilda Lyon da]]
2013-jıldıń 10 -avgust kúni bas tárbiyashı Rémi Garde Tolissoni klubdaǵı depyutini ótkerip, onı Liga 1 ning Nice «ga qarsı oyınında 92-minutada orınbasar retinde maydanǵa tusirdi, biraq ol bir ret de topǵa tegilmadi, sebebi arbitr bir neshe sekunddan keyin ısqırıq shaldi. Ol 2013-jıldıń 24-oktyabr kúni UEFA Evropa Ligası gruppa basqıshında HNK Rijeka ústinen 1:0 esabında utqan halda Evropa klublaridagi depyutini ótkerdi. Bir hápte ótkennen, Tolisso klub menen óziniń birinshi professional shártnamasın qol qoydı hám 2017-jılǵa shekem shártnama qol qoydı. 2014-jıldıń 9 -martında ol óziniń karyerasidagi birinshi golini jaradan keyin (94-minutada ) urib, Lyon»ga FC Girondins de Bardeaux „ ústinen 2:1 esabında uttı. Tolisso máwsimdiń kóp bóleginde járdemshi oyınshı retinde paydalanildi, Mouhamadou Dabo ornına oń qanatda, keyin bolsa Yoann Gourcuff hám Gueïda Fofana jarasınan keyin oraylıq yarım qorǵawda háreket etdi.

Fofanani joq ekenligi hám Clément Grenierning jarası Tolissoga keyingi máwsimde Lyon menen kóbirek tiykarǵı toparlıq oyınlardan payda kóriwshi bolıw múmkinshiligin berdi. 2014-15-yilgi máwsimde ol Liga 1 ning hár bir oyınında maydanǵa túsip, 7 gol urdi. Máwsim aqırında Tolisso hám toparlasları Nabil Fekir hám Anthony Lopes jaqsılanǵan shártnamalar menen táǵdirlandi hám klub menen 2020 -jılǵa shekem jańa shártnamalar qol qoydı. Ol 2015-16 Liga 1 máwsiminde óziniń jaqsı formasın dawam ettirdi, onda ol besew gol urdi hám altı golli uzatmani ámelge asırdı, Lyon Liga 1 máwsimin Paris Saint-Germainga ekinshi orında juwmaqladi.

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Wikipedia:Tiri shaxslar biografiyası]]
[[Kategoriya:3-avgustta tuwılǵanlar]]
[[Kategoriya:Yashayotgan insonlar]]</text>
      <sha1>6xwbdkoqur386beakki8vn0qqe2cys4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Frølunde Fed</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18184</id>
    <revision>
      <id>120819</id>
      <parentid>85603</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:28:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120819</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2536" sha1="74j60car19mdgide57fn0ooc00w9n82" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı           = 
| negizgi atı                 = Frølunde Fed
| túri                        = awıl
| súwret                      =
| gerb                        = 
| bayraq                      = 
| gerb túsindirmesi           = 
| bayraq túsindirmesi         = 
| gerb eni                    = 
| bayraq eni                  = 
| lat_dir = | lat_deg = | lat_min = | lat_sec =
| lon_dir = | lon_deg =| lon_min = | lon_sec =
| CoordAddon                  = 
| CoordScale                  = 
| mámleket                    = Daniya
| status                      = 
| qaraydı                     = 
| region túri                 = 
| region                      =  
| kestede region              = 
| rayon túri                  = 
| rayon                       = 
| rayon 2                     = 
| rayon 3                     = 
| rayon 4                     = 
| rayon 5                     = 
| kestede rayon               = 
| kestede rayon 2             = 
| kestede rayon 3             = 
| kestede rayon 4             = 
| kestede rayon 5             = 
| jámáát túri                 = 
| jámáát                      = 
| kestede jámáát              = 
| mámleket kartası            = 
| region kartası              = 
| rayon kartası               = 
| mámleket kartası ólshemi    = 
| region kartası ólshemi      = 
| rayon kartası ólshemi       = 
| ishki bóliniwi              = 
| basshı túri                 = 
| basshı                      = 
| dúzilgen waqtı              = 
| dáslepki derekler           = 
| aldınǵı atı                 = 
| aldınǵı atları              = 
| status qashan berilgen      = 
| jer maydanı                 = 
| ıqlımı                      = 
| xalıq sanı                  = 290
| sanalǵan jıl                = 2023
| xalıq tıǵızlıǵı             = 
| aglomeraciya                = 
| milliy quramı               = 
| konfessiyalıq quramı        = 
| rásmiy til                  = 
| rásmiy tiller               = 
| etnoxoronim                 = 
| waqıt zonası                = 
| DST                          =
| telefon kodı                = 
| pochta indeksi              = 
| pochta indeksleri           = 
| avtomobil kodı              = 
| identifikator túri          = 
| sanlı identifikator         = 
| sayt                        = 
}}
'''Frølunde Fed''' — [[Daniya]], [[Zelandiya]]&lt;nowiki/&gt;daǵı awıl. Bul awıl [[Slagelse qalashası]]&lt;nowiki/&gt;nda jaylasqan.</text>
      <sha1>74j60car19mdgide57fn0ooc00w9n82</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Birshoǵır (awıl)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18228</id>
    <revision>
      <id>120347</id>
      <parentid>115750</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:24:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120347</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3692" sha1="19apk4fup4ncc58apjn3nqovthm7z03" xml:space="preserve">{{НП-Казахстан|статус=село|русское название=Биршогыр|казахское название=Біршоғыр|герб=|флаг=|lat_deg=48|lat_min=27|lat_sec=35|lon_deg=58|lon_min=33|lon_sec=12|CoordScale=25000|регион=Актюбинская область|регион в таблице=Актюбинская область{{!}}Актюбинская|вид района=|район=Шалкарский район|район в таблице=Шалкарский район{{!}}Шалкарский|вид поселения=Сельский округ|поселение=Биршогырский сельский округ|поселение в таблице=Биршогырский сельский округ{{!}}Биршогырский|внутреннее деление=|глава=|дата основания=|первое упоминание=|прежние имена=|статус с=|площадь=|вид высоты=|высота центра НП=396|население={{падение}}1370|год переписи=2009|плотность=|национальный состав=|конфессиональный состав=|этнохороним=|почтовый индекс=031208|телефонный код=71335|КАТО=156438100|категория в Commons=|сайт=}}
'''Birshoǵırr'''&lt;ref&gt;Казахстан. Общегеографическая карта (масштаб 1:3 000 000). — Роскартография, 2011&lt;/ref&gt; ({{Lang-kk|Біршоғыр}}) — [[Qazaqstan]] Respublikasınıń [[Aqtóbe (wáláyat)|Aqtóbe wáláyatı]] [[Shalqar (rayon)|Shalqar rayonında]] jaylasqan awıl . Birshoǵır awıl okrugınıń hákimshilik orayı esaplanadı. Rayonnıń hákimshilik orayı — Shalqar qalasınan shama menen 103 km arqa-batısta, teńiz boyınan 396 metr bálentlikte jaylasqan&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.geonames.org/610331/berchogur.html|bet=Berchogur|nashriyot=GeoNames|til=en|qaralgan sana=2013-03-09|arxivurl=https://www.webcitation.org/6FhPVIFSQ?url=http://www.geonames.org/610331/berchogur.html|arxivsáne=2013-04-07}}&lt;/ref&gt;. KATO kodı — 156438100&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.stat.kz/klassifikacii/DocLib/государственные/katonew1.xls|bet=База КАТО|nashriyot=Агентство Республики Казахстан по статистике|qaralgan sana=2013-03-09|arxivurl=https://www.webcitation.org/6FhHw5f4J?url=http://www.stat.kz/klassifikacii/DocLib/%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B5/katonew1.xls|arxivsáne=2013-04-07}}&lt;/ref&gt;.

== Xalqı ==
1999-jılda awıl xalqı 1491 kisi (734 erkek hám 757 hayal)dı quraǵan&lt;ref name=&quot;stat&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/Население%20рус%201%20том.pdf|bet=Итоги Национальной переписи населения Республики Казахстан 2009 года|nashriyot=Агентство Республики Казахстан по статистике|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/Население%20рус%201%20том.pdf|arxivsáne=2013-05-13}}&lt;/ref&gt;. 2009-jılǵı xalqtı esapqa alıw  maǵlıwmatlarına kóre awılda 1370 kisi (679 erkek hám 691 hayal) jasaǵan&lt;ref name=&quot;stat&quot; /&gt;.

== Galereya ==
&lt;gallery&gt;
Fayl:Район ж.д.станций.jpg|Birshoǵır. Temir jol stanciyası aymaǵı
Fayl:Биршогыр. Общий вид.jpg|Birshoǵır. Ulıwma kórinisi.
&lt;/gallery&gt;

== Derekler ==
{{Derekler}}

== Paydalanılǵan ádebiyatlar ==
[[Kategoriya:Shalqar rayonı jasaw punktleri]]</text>
      <sha1>19apk4fup4ncc58apjn3nqovthm7z03</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bozoy (Aqtóbe wálayatı)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18248</id>
    <revision>
      <id>120372</id>
      <parentid>113762</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:29:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (3) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120372</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2571" sha1="l44ftwthn7mquexovf58zq3puxus2t2" xml:space="preserve">'''Bozoy'''&lt;ref&gt;Казахстан. Общегеографическая карта (масштаб 1:3 000 000). — Роскартография, 2011&lt;/ref&gt; ({{Lang-kk|Бозой}}) — — [[Qazaqstan]] Respublikasınıń [[Aqtóbe (wáláyat)|Aqtóbe wáláyatı]] [[Shalqar (rayon)|Shalqar rayonında]] jaylasqan awıl. Bozoy awıl okrugı hákimshilik orayı esaplanadı. Wáláyattıń hákimshilik orayı — Shalqar qalasınan shama menen 187&amp;nbsp;km qubla-batısta, teńiz jaǵasınan 169 metr bálentlikte jaylasqan.[[Ózbekstan]] menen shegaara noqatında jaylasqan  KATO kodı — 156437100&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.stat.kz/klassifikacii/DocLib/государственные/katonew1.xls|bet=База КАТО|nashriyot=Агентство Республики Казахстан по статистике|qaralgan sana=2013-03-09|arxivurl=https://www.webcitation.org/6FhHw5f4J?url=http://www.stat.kz/klassifikacii/DocLib/%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B5/katonew1.xls|arxivsáne=2013-04-07}}&lt;/ref&gt;.


Awıl átirapında 2010-2015-jıllarda qurılǵan «[[Beynew-Bozoy-Shımkent gaz quwırı|Beynew-Bozoy-Shımkent gaz]] quwırı» magistral gaz quwırınıń jónelisi ótedi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://newtimes.kz/eshche/regiony/item/22493-magistralnyj-gazoprovod-bejneu-bozoj-shymkent-vveden-v-ekspluatatsiyu|bet=Магистральный газопровод Бейнеу-Бозой-Шымкент введен в эксплуатацию|qaralgan sana=2015-12-04|arxivurl=https://web.archive.org/web/20151208075531/http://newtimes.kz/eshche/regiony/item/22493-magistralnyj-gazoprovod-bejneu-bozoj-shymkent-vveden-v-ekspluatatsiyu|arxivsáne=2015-12-08}}&lt;/ref&gt;.

== Xalqı ==
[[1999|1999-jılda]] awıl xalqı 2530 kisi (1259 erkek hám 1271 hayal)dı quraǵan&lt;ref name=&quot;stat&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/Население%20рус%201%20том.pdf|bet=Итоги Национальной переписи населения Республики Казахстан 2009 года|nashriyot=Агентство Республики Казахстан по статистике|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/Население%20рус%201%20том.pdf|arxivsáne=2013-05-13}}&lt;/ref&gt;. [[2009|2009-jılǵı xalqtı esapqa alıw]] maǵlıwmatlarına kóre awılda 2349 kisi (1220 erkek hám 1129 hayal) jasaydı&lt;ref name=&quot;stat&quot; /&gt;.

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Shalqar rayonı jasaw punktleri]]</text>
      <sha1>l44ftwthn7mquexovf58zq3puxus2t2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Abay (Egindikól rayonı)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18262</id>
    <revision>
      <id>120871</id>
      <parentid>117450</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:56:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120871</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1102" sha1="43jyrm8s7bopei0a7cvpsma1kdt2a8t" xml:space="preserve">'''Abay''' — [[Aqmola wálayatı]] Egindikól rayonındaǵı awıl, Abay awıl okrugı orayı. Ol 1954-jılda jańa hám bos jerlerdi ózlestiriw múnásibeti menen shólkemlestirilgen.

== Geografiyalıq jaylasıwı ==
Rayon orayı Teńiz kóliniń arqa qırǵaǵında, awıldan shama menen 37 km qublada jaylasqan.

== Xalqı ==
[[1999]]-jılda xalqı 506 adamdı (255 er adam hám 251 hayal), [[2009]]-jılda bolsa 170 adamdı (94 er adam hám 76 hayal) quraǵan&lt;ref name=&quot;source122&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20191208111102/https://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;.

== Infrastruktura ==
Mektepke shekemgi tálim shólkemi, orta mektep, klub, kitapxana, ambulatoriya xalıqqa xızmet kórsetedi. Wálayat áhmiyetine iye Egindikól-[[Qorǵaljın]] avtomagistralı Abay awılı arqalı ótedi. Jaqın temir jol stanciyası — Jaltır (166 km).

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Qazaqstan xalıq punktleri]]</text>
      <sha1>43jyrm8s7bopei0a7cvpsma1kdt2a8t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Abay (Jelezin rayonı)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18265</id>
    <revision>
      <id>120872</id>
      <parentid>109498</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:56:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120872</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="732" sha1="t4lcw7iwhly3nzmssfe8preuavngm9j" xml:space="preserve">'''Abay''' — Pavlodar wálayatı , Jelezin rayonı, Basmashın awıl okrugındegi awıl. KATO kodı — 554237200.

== Geografiyalıq jaylasıwı ==
Rayon orayı — Jelezinka awılınan 21 km arqa-shıǵısta.

== Xalqı ==
[[1999|1999-jılda]] xalıq sanı 171 adamdı (78 er adam hám 93 hayal), [[2009|2009-jılda]] bolsa 85 adamdı (39 er adam hám 46 hayal) quraǵan &lt;ref name=&quot;source122&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20191208111102/https://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Qazaqstan xalıq punktleri]]</text>
      <sha1>t4lcw7iwhly3nzmssfe8preuavngm9j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bókenshi</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18274</id>
    <revision>
      <id>120404</id>
      <parentid>113783</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:37:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120404</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4970" sha1="2twp3u8g7gm6bb1spkybkjzu7pc8jkm" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı           = Bókenshi 
| negizgi atı                 = Бөкенші
| túri                        = Awıl
| súwret                      =
| gerb                        = 
| bayraq                      = 
| gerb túsindirmesi           = 
| bayraq túsindirmesi         = 
| gerb eni                    = 
| bayraq eni                  = 
| lat_dir = | lat_deg = | lat_min = | lat_sec = 
| lon_dir = | lon_deg = | lon_min = | lon_sec = 
| CoordAddon                  = 
| CoordScale                  = 25000
| mámleket                    = Qazaqstan
| status                      = 
| qaraydı                     = 
| region túri                 = 
| region                      =  
| kestede region              = 
| rayon túri                  = 
| rayon                       = 
| rayon 2                     = 
| rayon 3                     = 
| rayon 4                     = 
| rayon 5                     = 
| kestede rayon               = 
| kestede rayon 2             = 
| kestede rayon 3             = 
| kestede rayon 4             = 
| kestede rayon 5             = 
| jámáát túri                 = 
| jámáát                      = 
| kestede jámáát              = 
| mámleket kartası            = 
| region kartası              = 
| rayon kartası               = 
| mámleket kartası ólshemi    = 
| region kartası ólshemi      = 
| rayon kartası ólshemi       = 
| ishki bóliniwi              = 
| basshı túri                 = 
| basshı                      = 
| dúzilgen waqtı              = 
| dáslepki derekler           = 
| aldınǵı atı                 = 
| aldınǵı atları              = 
| status qashan berilgen      = 
| jer maydanı                 = 
| ıqlımı                      = 
| xalıq sanı                  = 786
| sanalǵan jıl                = 2009
| xalıq tıǵızlıǵı             = 
| aglomeraciya                = 
| milliy quramı               = 
| konfessiyalıq quramı        = 
| rásmiy til                  = 
| rásmiy tiller               = 
| etnoxoronim                 = 
| waqıt zonası                = +6:00
| DST                         = 
| telefon kodı                = 
| pochta indeksi              = 
| pochta indeksleri           = 
| avtomobil kodı              = 
| identifikator túri          = 
| sanlı identifikator         = 
| sayt                        = 
}}

'''Bókenshi''' ({{Lang-kk|Бөкенші}}) — [[Qazaqstan]] Respublikasınıń Abay wálayatındaǵı awıl. [[Semey]] qala hákimshiligi quramına kiredi. Jienalinskovo awıl okrugınıń hákimshilik orayı. KATO kodı — 632849100&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.kaz.stat.kz/klass_ARKS/DocLib/katonew2.xls|bet=База КАТО|nashriyot=Агентство Республики Казахстан по статистике|arxivurl=https://web.archive.org/web/20131225090415/http://www.kaz.stat.kz/klass_ARKS/DocLib/katonew2.xls|arxivsáne=2013-12-25}}&lt;/ref&gt;.

== Xalqı ==
1999-jılda awıl xalqı 828 adam (415 dana er adam hám 413 dana hayal)
&lt;ref name=&quot;stat&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/Население%20рус%201%20том.pdf|bet=Итоги Национальной переписи населения Республики Казахстан 2009 года|nashriyot=Агентство Республики Казахстан по статистике|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/Население%20рус%201%20том.pdf|arxivsáne=2013-05-13}}&lt;/ref&gt;edi. 2009-jılǵı xalqtı esapqa alıw maǵlıwmatları boyınsha, awılda 786 adam (388 dana er adam hám 398 dana hayal) jasaǵan&lt;ref name=&quot;stat&quot; /&gt;.

== Geografiyalıq jaylasıwı ==
[[Irtish|Irtish dáriyasınıń]] batıs jaǵasında, [[Semey|Semipalatinsktan]] 36 km arqa-batısta jaylasqan. Eń jaqın temir jol stantsiyası — [[Semey]] — [[Astana]] temir jolındaǵı Taldı.

== Tariyxı ==
Birinshi esletpe XIX ásirge tiyisli bolıp,[[Tolıq huqıqlı Avezov|Tolıq huqıqlı]] Auezovtıń «Abay jolı» romanında «Bókenshi» awılı taponimi qısqasha tilge alınadı. Bul aymaqta patsha dáwirinde naymanlardıń áyyemgi qazaq urıwınan bolǵan [[Nayman|qóndibaylar]] ıqsham jasaǵan.

== Tanıqlı adamları ==
Kaliyev Naubat [[1999|Kaliyevich]]- sıyasıy pánler doktorı, ENU [http://www. enu. kz/] professorı, Qazaqstan Respublikası Parlamentı Majlisi deputatı ([[1996|01. 1996-12. 1999]]) 8 jıllıq mektepte tariyx páni oqıtıwshısı bolıp islegen. Bókenshi awılı ([[1966]]).

Suleymenov Orazbek Suleymenovovich (1932-2006) — SSSR eń miynet húrmetlisi, «Dańq hám ataq belgisi» ordenı iyesi, rezervtaǵı motorlı mıltıq áskerleri kapitanı, fizika oqıtıwshısı, áskeriy instruktor hám on jıllıq mektep direktorı bolıp islegen.

== Derekler ==
[[Kategoriya:Semey qala hákimshiliginiń xalq jasaw punktleri]]</text>
      <sha1>2twp3u8g7gm6bb1spkybkjzu7pc8jkm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Abay (Qorǵaljın rayonı)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18277</id>
    <revision>
      <id>120873</id>
      <parentid>109499</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:56:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120873</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2289" sha1="mhzaae9jddkvj7dul7d6m0yufcznhp8" xml:space="preserve">
Abay  ({{Lang-kk|Абай}})— [[Qazaqstan|Qazaqstannıń]] [[Aqmola wálayatı|Aqmola wálayat]][[Qorǵaljın (rayonı)|Qorǵaljın rayonına qaraslı]] awıl. KATO kodı — 116030200 &lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.stat.kz/klassifikacii/DocLib/государственные/katonew1.xls|bet=База КАТО|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130927150729/http://www.stat.kz/klassifikacii/DocLib/государственные/katonew1.xls|arxivsáne=2013-09-27|baspaxana=Агентство Республики Казахстан по статистике|qaralǵan sáne=2013-02-16}}&lt;/ref&gt; .

== Geografiyası ==
Awıl [[Nura]] dáryasınıń shep qırǵaǵında, rayon basqarıw orayı hám [[Qorǵaljın]] awılınıń arqa-shıǵısınan shama menen 6 kilometr uzaqlıqta jaylasqan.

Íqlımı suwıq-ortasha, ızǵarlıǵı jaqsı. Ortasha jıllıq hawa temperaturası unamlı hám 4, 6°S nı quraydı. iyul ayında ortasha aylıq hawa temperaturası +21, 3°S ǵa jetedi. yanvar ayında ortasha aylıq temperatura -14, 3°S ǵa jaqın. ortasha jıllıq jawın muǵdarı 360 mm ge jaqın. Jawınnıń tiykarǵı bólegi iyun hám iyul ayları arasında jawadı.

Jaqın mákanlar:Qubla — batısta Qorǵaljın awılı, arqa-batısta Mayshúkir awılı.


Awıldıń batısında R-2 [[Nur-Sultan]] Qorǵaljın avtomobil jolı (Qorǵaljın qorıqxanasınan kiriw jolı menen) ótedi.

== Xalqı ==
1989-jılda awıl xalqı 527 adamdı (100% [[qazaqlar]] ) quraǵan. 1999-jılda awıl xalqı 320 adamdı (212 er adam hám 108 hayal) quraǵan&lt;ref name=&quot;stat&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/Население%20рус%201%20том.pdf|bet=Итоги Национальной переписи населения Республики Казахстан 2009 года|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/Население%20рус%201%20том.pdf|arxivsáne=2013-05-13|baspaxana=Агентство Республики Казахстан по статистике}}&lt;/ref&gt;. 2009-jıldıń maǵlıwmatlarǵa qaraǵanda awılda 83 adam (46 er adam hám 37 hayal) jasaǵan &lt;ref name=&quot;stat&quot; /&gt; .

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Qazaqstan xalıq punktleri]]
[[Kategoriya:Qazaqstan awıllları]]</text>
      <sha1>mhzaae9jddkvj7dul7d6m0yufcznhp8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Berrie (Vienne)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18904</id>
    <revision>
      <id>120326</id>
      <parentid>93164</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:15:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120326</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="705" sha1="g8ie1n5ct4l94pbqwpzcqv56je1rq7k" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =16.64
| xalıq sanı  =250
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 250 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.

== Geografıyası ==
Jer maydani — 16.64&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.

== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>g8ie1n5ct4l94pbqwpzcqv56je1rq7k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Berthegon</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18905</id>
    <revision>
      <id>120327</id>
      <parentid>94042</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:16:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120327</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="706" sha1="e2mthwmbk4fn4csjalxhuz5mpjwl2pb" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =10.61
| xalıq sanı  =264
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 264 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.

== Geografıyası ==
Jer maydani — 10.61&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>e2mthwmbk4fn4csjalxhuz5mpjwl2pb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Béruges</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18906</id>
    <revision>
      <id>120402</id>
      <parentid>93997</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:37:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120402</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="707" sha1="gy83saz44j7k7vxe6uzsiy1p1tx2eqz" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =32.63
| xalıq sanı  =1,549
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 1,549 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 32.63&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>gy83saz44j7k7vxe6uzsiy1p1tx2eqz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Béthines</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18907</id>
    <revision>
      <id>120403</id>
      <parentid>93995</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:37:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120403</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="703" sha1="dram0445evrmvovev55opesiu6z66h5" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =37.02
| xalıq sanı  =472
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 472 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 37.02&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>dram0445evrmvovev55opesiu6z66h5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Beuxes</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18908</id>
    <revision>
      <id>120333</id>
      <parentid>94040</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:18:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120333</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="706" sha1="nfhys923sjgvzc33tusieer0ds9bume" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =11.19
| xalıq sanı  =546
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 546 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.

== Geografıyası ==
Jer maydani — 11.19&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Vienne departamenti kommunaları}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Franciya-geo-stub}}</text>
      <sha1>nfhys923sjgvzc33tusieer0ds9bume</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Biard</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18909</id>
    <revision>
      <id>120336</id>
      <parentid>94037</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:20:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120336</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="708" sha1="sedjlx2dckz70pk6kxfc3154clqse4a" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =7.47
| xalıq sanı  =1,884
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 1,884 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.

== Geografıyası ==
Jer maydani — 7.47&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>sedjlx2dckz70pk6kxfc3154clqse4a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bignoux</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18910</id>
    <revision>
      <id>120337</id>
      <parentid>94036</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:20:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120337</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="712" sha1="e3w2ph2r7ybl3o6sr6fvmrx6pp2wdy7" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =14.52 
| xalıq sanı  =1,078
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 1,078 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.

== Geografıyası ==
Jer maydani — 14.52 &amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>e3w2ph2r7ybl3o6sr6fvmrx6pp2wdy7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Blanzay</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18911</id>
    <revision>
      <id>120351</id>
      <parentid>94032</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:25:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120351</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="705" sha1="2kx65r6te4cc8194lwk5qxznxpst81y" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =35.45
| xalıq sanı  =796
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 796 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.

== Geografıyası ==
Jer maydani — 35.45&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.

== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>2kx65r6te4cc8194lwk5qxznxpst81y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Boivre-la-Vallée</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18912</id>
    <revision>
      <id>120355</id>
      <parentid>94028</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:25:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120355</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="709" sha1="d2o6it365ieux998zvkdhcx1hxreq2d" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =117.41
| xalıq sanı  =3,058
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 3,058 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 117.41&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>d2o6it365ieux998zvkdhcx1hxreq2d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bonnes (Vienne)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18913</id>
    <revision>
      <id>120360</id>
      <parentid>94026</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:27:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120360</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="707" sha1="imi1mr9ixs7cuvrumc8jyrzy1myknp0" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =34.35
| xalıq sanı  =1,700
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 1,700 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 34.35&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>imi1mr9ixs7cuvrumc8jyrzy1myknp0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bonneuil-Matours</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18914</id>
    <revision>
      <id>120361</id>
      <parentid>94025</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:27:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120361</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="710" sha1="dtzq85zfyibn4qrcddkjimmdbcbdpfw" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =42.8
| xalıq sanı  =	2,094
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı — 2,094 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 42.8&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>dtzq85zfyibn4qrcddkjimmdbcbdpfw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bouresse</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18915</id>
    <revision>
      <id>120367</id>
      <parentid>94023</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:28:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120367</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="703" sha1="eyyaks0kz19kj52h85dju2an5hjf38u" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =36.62
| xalıq sanı  =621
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 621 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 36.62&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>eyyaks0kz19kj52h85dju2an5hjf38u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bourg-Archambault</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18916</id>
    <revision>
      <id>120368</id>
      <parentid>94022</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:28:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120368</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="703" sha1="nn9v8jmbi16ghmi4l163ifae74ygs8m" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =24.33
| xalıq sanı  =176
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 176 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 24.33&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>nn9v8jmbi16ghmi4l163ifae74ygs8m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bournand</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18917</id>
    <revision>
      <id>120369</id>
      <parentid>94019</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:28:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120369</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="703" sha1="7hbiohowry016viuz29ltnv2xw5au7w" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =32.42
| xalıq sanı  =907
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 907 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 32.42&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>7hbiohowry016viuz29ltnv2xw5au7w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Brigueil-le-Chantre</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18918</id>
    <revision>
      <id>120378</id>
      <parentid>94013</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:31:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120378</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="703" sha1="n0dcp9t56xsmqymdkuo5wdzldzg7mir" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =53.79
| xalıq sanı  =476
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 476 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 53.79&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>n0dcp9t56xsmqymdkuo5wdzldzg7mir</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Brion (Vienne)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18919</id>
    <revision>
      <id>120379</id>
      <parentid>94011</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:31:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120379</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="703" sha1="eagqeg3wylpkts0trwl07ricd2dfg1i" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =16.08
| xalıq sanı  =218
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 218 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 16.08&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>eagqeg3wylpkts0trwl07ricd2dfg1i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Brux (Vienne)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18920</id>
    <revision>
      <id>120383</id>
      <parentid>94009</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:33:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120383</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="703" sha1="olsoy3emkmduh6b2pwd9r5hd5gate4p" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =35.91
| xalıq sanı  =752
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 752 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 35.91&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>olsoy3emkmduh6b2pwd9r5hd5gate4p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Buxerolles (Vienne)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18922</id>
    <revision>
      <id>120398</id>
      <parentid>94005</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:36:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120398</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="707" sha1="6kabx58oh3d3rpaop5id4zg21abwan1" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =9.10
| xalıq sanı  =10,105
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 10,105 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 9.10&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>6kabx58oh3d3rpaop5id4zg21abwan1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Buxeuil (Vienne)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18923</id>
    <revision>
      <id>120399</id>
      <parentid>94004</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:36:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120399</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="703" sha1="t0hl69jvcq7pkgbm4544h7gtesq4llm" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =11.96
| xalıq sanı  =913
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 913 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 11.96&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>t0hl69jvcq7pkgbm4544h7gtesq4llm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ceaux-en-Loudun</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18924</id>
    <revision>
      <id>120412</id>
      <parentid>93994</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:38:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120412</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="705" sha1="6cuzc9i3ixlc0z4yyrvi8r0i7ewo5ki" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =28.89 
| xalıq sanı  =550
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 550 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 28.89 &amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>6cuzc9i3ixlc0z4yyrvi8r0i7ewo5ki</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Celle-Lévescault</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18925</id>
    <revision>
      <id>120413</id>
      <parentid>93992</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:39:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120413</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="707" sha1="tat7mpfan0ij3emvstwcbjew3tprk9h" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =42.67
| xalıq sanı  =1,363
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 1,363 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 42.67&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>tat7mpfan0ij3emvstwcbjew3tprk9h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cenon-sur-Vienne</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18926</id>
    <revision>
      <id>120414</id>
      <parentid>93991</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:39:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120414</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="705" sha1="tbvihkty7vganmgvlyv1wu7olkjhnpz" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =8.6 
| xalıq sanı  =1,701
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 1,701 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 8.6 &amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>tbvihkty7vganmgvlyv1wu7olkjhnpz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cernay (Vienne)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18927</id>
    <revision>
      <id>120415</id>
      <parentid>93989</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:39:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120415</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="703" sha1="3jei7bq5r7f76ojhnj5hcces7pcgcav" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =3.29 
| xalıq sanı  =491
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 491 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 3.29 &amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>3jei7bq5r7f76ojhnj5hcces7pcgcav</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Chabournay</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18928</id>
    <revision>
      <id>120418</id>
      <parentid>93984</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:39:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120418</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="705" sha1="o18fr2nh3yh3hom42gdz1frlr7brrku" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =5.84
| xalıq sanı  =1,223
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 1,223 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 5.84&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>o18fr2nh3yh3hom42gdz1frlr7brrku</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Chalais (Vienne)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18929</id>
    <revision>
      <id>120421</id>
      <parentid>93982</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:40:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120421</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="703" sha1="mntp6c7nz6cjpnom793rk1cq8ifrxgh" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =14.87
| xalıq sanı  =486
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 486 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 14.87&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>mntp6c7nz6cjpnom793rk1cq8ifrxgh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Chalandray</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18930</id>
    <revision>
      <id>120422</id>
      <parentid>93980</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:42:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120422</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="703" sha1="31tq2xpw81zvudkb6b5ql4gf7jfhauq" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =24.97
| xalıq sanı  =803
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 803 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 24.97&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>31tq2xpw81zvudkb6b5ql4gf7jfhauq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Champagné-le-Sec</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18931</id>
    <revision>
      <id>120424</id>
      <parentid>93972</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:42:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120424</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="701" sha1="on86wl09rv550zwyv7rvvc5tsifwvhn" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =7.99
| xalıq sanı  =208
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 208 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 7.99&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>on86wl09rv550zwyv7rvvc5tsifwvhn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Champagné-Saint-Hilaire</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18932</id>
    <revision>
      <id>120423</id>
      <parentid>93970</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:42:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120423</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="703" sha1="6kfo5ghjg3t09da7lrd0byyk39mft8f" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =46.36
| xalıq sanı  =991
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 991 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 46.36&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>6kfo5ghjg3t09da7lrd0byyk39mft8f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Champigny en Rochereau</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18943</id>
    <revision>
      <id>120425</id>
      <parentid>93967</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:42:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120425</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="707" sha1="5dy6xi8czpickv6t8t51v6tr60gkeqm" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =33.24
| xalıq sanı  =1,914
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 1,914 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 33.24&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>5dy6xi8czpickv6t8t51v6tr60gkeqm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Champniers (Vienne)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18956</id>
    <revision>
      <id>120426</id>
      <parentid>93966</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:42:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120426</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="703" sha1="drulooc0b5m35zwsl6u3at49t1kh5j2" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =20.03
| xalıq sanı  =352
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 352 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 20.03&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>drulooc0b5m35zwsl6u3at49t1kh5j2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Chapelle-Viviers</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18959</id>
    <revision>
      <id>120427</id>
      <parentid>93960</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:57:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120427</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="705" sha1="1ydoj0kjr6j3klt8nsnma4k63oye0rh" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =14.53
| xalıq sanı  =	577
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 	577 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 14.53&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>1ydoj0kjr6j3klt8nsnma4k63oye0rh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Charroux (Vienne)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18960</id>
    <revision>
      <id>120432</id>
      <parentid>93957</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:58:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120432</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="707" sha1="4l9nd5e9u6u7bb6h6g8nzsibhj1vlxx" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =44.29
| xalıq sanı  =1,072
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 1,072 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 44.29&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>4l9nd5e9u6u7bb6h6g8nzsibhj1vlxx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Chasseneuil-du-Poitou</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18961</id>
    <revision>
      <id>120434</id>
      <parentid>93955</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:58:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120434</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="709" sha1="ikp7316u8rpkw2wwaa811g9edq8p5v6" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =17.61 
| xalıq sanı  =4,767
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 4,767 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 17.61 &amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>ikp7316u8rpkw2wwaa811g9edq8p5v6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Chatain</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18962</id>
    <revision>
      <id>120435</id>
      <parentid>93954</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:58:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120435</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="705" sha1="ij6wlw30mtvt5bot6xgxrlhxxq9px5m" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =22.05 
| xalıq sanı  =244
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 244 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 22.05 &amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>ij6wlw30mtvt5bot6xgxrlhxxq9px5m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Château-Garnier</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18963</id>
    <revision>
      <id>120457</id>
      <parentid>93937</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T13:06:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120457</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="703" sha1="ij10ss8fspfk7lv3ljq4miwjtwvkmc5" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =35.89
| xalıq sanı  =604
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 604 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 35.89&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>ij10ss8fspfk7lv3ljq4miwjtwvkmc5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Château-Larcher</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18964</id>
    <revision>
      <id>120459</id>
      <parentid>93935</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T13:06:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120459</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="707" sha1="h8clwbo99xsi3h69hxwrj9i6ebekoe9" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =15.35
| xalıq sanı  =1,059
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 1,059 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 15.35&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>h8clwbo99xsi3h69hxwrj9i6ebekoe9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Châtellerault</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18965</id>
    <revision>
      <id>120461</id>
      <parentid>93933</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T13:07:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120461</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="709" sha1="rmv5wenq2lav18o44bondwj21indw36" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =51.96
| xalıq sanı  =31,284
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 31,284 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 51.96&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>rmv5wenq2lav18o44bondwj21indw36</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Chaunay</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18966</id>
    <revision>
      <id>120437</id>
      <parentid>93952</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:59:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120437</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="710" sha1="41de5c0hsdr1in65dsuf01pfdv5jyer" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =	38.64
| xalıq sanı  =1,209
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 1,209 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani –  	38.64&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>41de5c0hsdr1in65dsuf01pfdv5jyer</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Chauvigny</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18968</id>
    <revision>
      <id>120438</id>
      <parentid>93951</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:59:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120438</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="707" sha1="325zrj4sv849lcewqag9jecnotoeen9" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =95.82
| xalıq sanı  =7,099
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 7,099 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 95.82&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>325zrj4sv849lcewqag9jecnotoeen9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Chenevelles</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18969</id>
    <revision>
      <id>120443</id>
      <parentid>93942</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T13:00:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120443</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="701" sha1="0ocbu0qb1uuklbgykqdq2idi3fhk5hs" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =29.3
| xalıq sanı  =445
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 445 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 29.3&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>0ocbu0qb1uuklbgykqdq2idi3fhk5hs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cherves</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18970</id>
    <revision>
      <id>120446</id>
      <parentid>93941</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T13:00:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120446</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="703" sha1="0e18bmde8e5b4s1zzd2ztz4turafx30" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =25.81
| xalıq sanı  =521
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 521 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 25.81&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>0e18bmde8e5b4s1zzd2ztz4turafx30</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Chiré-en-Montreuil</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18971</id>
    <revision>
      <id>120450</id>
      <parentid>93940</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T13:01:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120450</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="705" sha1="cukgdphnvitq67ewaq68iu3ojcyq5ub" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =21.41
| xalıq sanı  =	924
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 	924 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 21.41&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>cukgdphnvitq67ewaq68iu3ojcyq5ub</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Chouppes</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18972</id>
    <revision>
      <id>120451</id>
      <parentid>93939</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T13:01:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120451</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="705" sha1="hm4j1ph3bb20cvhtcsfmoroc5id62k4" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =31.72
| xalıq sanı  =	783
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 	783 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 31.72&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>hm4j1ph3bb20cvhtcsfmoroc5id62k4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cissé (Vienne)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18973</id>
    <revision>
      <id>120515</id>
      <parentid>93929</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:47:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120515</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="707" sha1="bqk1r8oge6x5o3m6q9hltfqnxy7n718" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =16.92
| xalıq sanı  =2,881
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 2,881 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 16.92&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>bqk1r8oge6x5o3m6q9hltfqnxy7n718</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Civaux</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18974</id>
    <revision>
      <id>120517</id>
      <parentid>93928</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:47:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120517</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="709" sha1="ntrvxbeys8o0nvllcqmjfq04u3bm3oy" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =26.39
| xalıq sanı  =	1,201
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 	1,201 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 26.39&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>ntrvxbeys8o0nvllcqmjfq04u3bm3oy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Civray (Vienne)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18975</id>
    <revision>
      <id>120519</id>
      <parentid>93927</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:48:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120519</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="705" sha1="8sso3vcsnzcmxji2zbxeqdf2tc2lk9w" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =8.70
| xalıq sanı  =2,558
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 2,558 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 8.70&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>8sso3vcsnzcmxji2zbxeqdf2tc2lk9w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cloué</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18976</id>
    <revision>
      <id>120520</id>
      <parentid>93926</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:48:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120520</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="703" sha1="hcvnl3vuuetrbmpn8po51b6l6awozuo" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vienne 
| kestede region =Vienne
| jer maydanı =12.21
| xalıq sanı  =495
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Jańa-Akvitaniya]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 495 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydani — 12.21&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vienne departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>hcvnl3vuuetrbmpn8po51b6l6awozuo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>14</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19008</id>
    <revision>
      <id>120856</id>
      <parentid>112979</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:54:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (2), ģ → ǵ using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120856</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2133" sha1="4wl4hdatgx6pcadkwxp0itja0nwxg3u" xml:space="preserve">{{Jıl navigaciyası|{{PAGENAME}}}}
{{Jıl haqqında|{{PAGENAME}}}}
{{Jıl túrli kalendarlarda|{{PAGENAME}}}}

== {{Waqıyalar}} ==
{{Seealso|:Kategoriya:{{PAGENAME}}-jıl waqıyaları}}
=== Aymaqlar kesiminde ===
==== Rim imperiyası ====
* Avgusttıń Rim imperiyasınıń 20 jıllıq úshinshi dizimine (hám juwmaqlawshı) jámi 4.973.000 puqara kirgizilgen.
* [[19-avgust]] — birinshi Rim imperatori Avgust qaytıs boladı hám ol quday dep járiyalanadı.
* 18-sentyabr — Tiberiy ógey ákesi Avgusttıń ornına Rim imperatorı etip tayınlandı.
* Avgust qaytıs bolúannan keyin Reynde kóterilgen legionlar; Germanikler legionlar arasında tártipti tikleydi.
* Germanikus [[Germaniya]]da kúshler sárkardası etip tayınlanadı hám 16 tamamlanatuǵın kampaniyanı baslaydı.
* Germanicus Rux dáryasının joqarǵı bóleginde nemislerdiń Marsi qáwimine qarsı qırǵın kóteredi.
* Nauportus qalası hám portı jollar hám kópirler qurıw ushın jiberilgen ájayıp Rim legionı tárepinen talan-taraj etiledi.
==== Qıtay ====
* [[Qıtay]]da Xinlar dinastiyası Tianfeng dáwiriniń birinshi jılı baslanadı.
* [[Qıtay]]da ashlıq; ayırım puqaralar kannibalizmge múrájat etedi.
== Tema boyınsha ==
=== Kórkem-óner ===
* Bazı ilimpazlardıń pikirinshe, ellinistikalıq dáwir tamamlanadı.

== {{Tuwılǵanlar}} ==
{{Seealso|:Kategoriya:{{PAGENAME}}-jılı tuwılǵanlar}}
* Lucius Caecilius Iucundus, [[Rim]] bankiri.
* Markus Yuniy Silanus, Rim konsulı.

== {{Qaytıs bolǵanlar}} ==
{{Seealso|:Kategoriya:{{PAGENAME}}-jılı qaytıs bolǵanlar}}
* [[19-avgust]]-Avgust, Rim imperatorı.
* [[20-avgust]]-Agrippa Postumus, Avgust.
* Gnaeus Pompeius, Rim konsulı.
* Yuliya, Avgusttıń qızı.
* Lucius Aemilius Paullus, Rim konsulı.
* Parthenius of Nicaea, grek filosofı.
* Paullus Fabius Maximus, Rim konsulı.
* Sempronius Gracchus, Rim aristokratiyası.

== Derekler ==
{{derekler}}

== Qosımsha qarańız ==
{{Wikiqoyma|{{PAGENAME}}}}

== Siltemeler == 
{{Sırtqı siltemeler}}

{{Jıl kalendarı|{{PAGENAME}}}}

[[Kategoriya:Jıllar]]
[[Kategoriya:I ásir]]
[[Kategoriya:{{PAGENAME}}]]</text>
      <sha1>4wl4hdatgx6pcadkwxp0itja0nwxg3u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>GPT-2</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19288</id>
    <revision>
      <id>120824</id>
      <parentid>111777</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:30:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120824</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="59831" sha1="b6949uo0goung80z8ffmail3t5pvbus" xml:space="preserve">'''Generativ aldınnan tayarlanǵan transformator''' '''2''' yaǵnıy '''GPT-2''' ''([[Inglis tili|ingl]]. Generative Pre-Trained Transformer 2, GPT-2)'' − [[OpenAI]] tárepinen jaratılǵan [[úlken til modeli]] hám [[GPT]] modelleriniń tiykarǵı ekinshi seriyası. GPT-2 segiz million veb-betten ibarat [[Maǵlıwmatlar jıynaǵı|maǵlıwmatlar jıynaǵında]] aldınnan oqıtıldı.&lt;ref name=&quot;gpt2paper&quot;&gt;{{Cite journal|url=https://cdn.openai.com/better-language-models/language_models_are_unsupervised_multitask_learners.pdf|title=Language models are unsupervised multitask learners|last=Radford|first=Alec|date=14 February 2019|access-date=19 December 2020|quote=}}&lt;/ref&gt; Onıń 2019 jıl fevralda bir bólimi shıǵarıldı, sonnan keyin 1,5 milliard parametrli modeli 2019 jıl 5-noyabrde tolıq shıǵarıldı.&lt;ref name=&quot;verge2&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2019/11/7/20953040/openai-text-generation-ai-gpt-2-full-model-release-1-5b-parameters|bet=OpenAI has published the text-generating AI it said was too dangerous to share|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200611054114/https://www.theverge.com/2019/11/7/20953040/openai-text-generation-ai-gpt-2-full-model-release-1-5b-parameters|arxivsáne=11 June 2020|avtor=Vincent|at=James|sáne=7 November 2019|jumıs=[[The Verge]]|qaralǵan sáne=19 December 2020|citata=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;15Brelease&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://openai.com/blog/gpt-2-1-5b-release/|bet=GPT-2: 1.5B Release|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191114074358/https://openai.com/blog/gpt-2-1-5b-release/|arxivsáne=2019-11-14|sáne=2019-11-05|til=en|jumıs=OpenAI|qaralǵan sáne=2019-11-14}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;voxxy2&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.vox.com/2019/5/15/18623134/openai-language-ai-gpt2-poetry-try-it|bet=A poetry-writing AI has just been unveiled. It's ... pretty good.|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201107235346/https://www.vox.com/2019/5/15/18623134/openai-language-ai-gpt2-poetry-try-it|arxivsáne=7 November 2020|avtor=Piper|at=Kelsey|sáne=15 May 2019|jumıs=[[Vox Media|Vox]]|qaralǵan sáne=19 December 2020|citata=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;vb&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://venturebeat.com/2019/08/20/openai-releases-curtailed-version-of-gpt-2-language-model/|bet=OpenAI releases curtailed version of GPT-2 language model|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201218130530/https://venturebeat.com/2019/08/20/openai-releases-curtailed-version-of-gpt-2-language-model/|arxivsáne=18 December 2020|avtor=Johnson|at=Khari|sáne=20 August 2019|jumıs=|baspaxana=[[VentureBeat]]|qaralǵan sáne=19 December 2020|citata=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;openai&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://openai.com/blog/better-language-models/|bet=Better Language Models and Their Implications|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201219132206/https://openai.com/blog/better-language-models/|arxivsáne=19 December 2020|avtor=|at=|sáne=14 February 2019|jumıs=|baspaxana=[[OpenAI]]|qaralǵan sáne=19 December 2020|citata=}}&lt;/ref&gt;

GPT-2 bul [[GPT-1]] parametriniń «tikkeley keńeyiwi» retinde jaratıldı&lt;ref name=&quot;gpt1paper&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://cdn.openai.com/research-covers/language-unsupervised/language_understanding_paper.pdf|bet=Improving Language Understanding by Generative Pre-Training|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210126024542/https://cdn.openai.com/research-covers/language-unsupervised/language_understanding_paper.pdf|arxivsáne=26 January 2021|avtor=Radford|at=Alec|sáne=11 June 2018|betler=12|baspaxana=[[OpenAI]]|qaralǵan sáne=23 January 2021}}&lt;/ref&gt; onıń parametrleri de, oqıw [[Maǵlıwmatlar jıynaǵı|maǵlıwmatlar jıynaǵınıń]] ólshemi de on ese artadı.&lt;ref name=&quot;openai&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://openai.com/blog/better-language-models/|bet=Better Language Models and Their Implications|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201219132206/https://openai.com/blog/better-language-models/|arxivsáne=19 December 2020|avtor=|at=|sáne=14 February 2019|jumıs=|baspaxana=[[OpenAI]]|qaralǵan sáne=19 December 2020|citata=}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://openai.com/blog/better-language-models/ &quot;Better Language Models and Their Implications&quot;]. &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; Bul ulıwma maqsetli oqıwshı hám onıń hár túrli tapsırmalardı orınlaw qábileti onıń keyingi elementi izbe-izlik penen anıq boljawdıń ulıwma qábiletiniń aqıbeti boldı,&lt;ref name=&quot;gpt2paper&quot;&gt;{{Cite journal|url=https://cdn.openai.com/better-language-models/language_models_are_unsupervised_multitask_learners.pdf|title=Language models are unsupervised multitask learners|last1=Radford|first1=Alec|last2=Wu|first2=Jeffrey|last3=Child|first3=Rewon|last4=Luan|first4=David|date=14 February 2019|access-date=19 December 2020}}&lt;cite class=&quot;citation journal cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFRadfordWuChildLuan2019&quot;&gt;Radford, Alec; Wu, Jeffrey; Child, Rewon; Luan, David; Amodei, Dario; Sutskever, Ilua (14 February 2019). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; bul oǵan tekstlerdi awdarıwǵa, tekstten tema boyınsha sorawlarǵa juwap beriwge, úzindilerdi (bóleklerdi) juwmaqlawǵa imkaniyat beredi. Úlkenirek tekstten,&lt;ref name=&quot;badpaper&quot; /&gt; hám geyde adamlardan ózgeshelenbeytuǵın dárejede tekst shıǵısın jaratıw, biraq uzaq bóleklerdi jaratıwda ol qaytalanatuǵın yamasa mánissiz bolıwı múmkin.&lt;ref name=&quot;guardian&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theguardian.com/technology/2019/feb/14/elon-musk-backed-ai-writes-convincing-news-fiction|bet=New AI fake text generator may be too dangerous to release, say creators|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190214173112/https://www.theguardian.com/technology/2019/feb/14/elon-musk-backed-ai-writes-convincing-news-fiction|arxivsáne=14 February 2019|avtor=Hern|at=Alex|sáne=14 February 2019|jumıs=[[The Guardian]]|qaralǵan sáne=19 December 2020|citata=}}&lt;/ref&gt; Onıń ornın endi ashıq derek bolmaytuǵın [[GPT-3]] hám [[GPT-4]] modelleri iyeledi.

GPT-2 óziniń burınǵı GPT-1 hám onıń miyrasxorları GPT-3 hám GPT-4 sıyaqlı tereń neyron tarmaqtı ámelge asıratuǵın [[generativ aldınnan tayarlanǵan transformator]] arxitekturasına iye, atap aytqanda eski qaytalanıwdıń ornına itibar beretuǵın [[Transformator (tereń oqıtıw arxitekturası)|transformator]] modeli,&lt;ref name=&quot;gpt1paper&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://cdn.openai.com/research-covers/language-unsupervised/language_understanding_paper.pdf|bet=Improving Language Understanding by Generative Pre-Training|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210126024542/https://cdn.openai.com/research-covers/language-unsupervised/language_understanding_paper.pdf|arxivsáne=26 January 2021|avtor=Radford|at=Alec|sáne=11 June 2018|betler=12|baspaxana=[[OpenAI]]|qaralǵan sáne=23 January 2021}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFRadfordNarasimhanSalimansSutskever2018&quot;&gt;Radford, Alec; Narasimhan, Karthik; Salimans, Tim; Sutskever, Ilya (11 June 2018). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; konvolyuciyaǵa tiykarlanǵan arxitekturalar.&lt;ref name=&quot;attention&quot;&gt;{{Cite journal|last1=Vaswani|first1=Ashish|last2=Shazeer|first2=Noam|last3=Parmar|first3=Niki|last4=Uszkoreit|first4=Jakob|title=Attention is All you Need|date=2017|url=https://proceedings.neurips.cc/paper/2017/file/3f5ee243547dee91fbd053c1c4a845aa-Paper.pdf|publisher=Curran Associates, Inc.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;attentionRNNs&quot;&gt;{{Cite journal|url=https://distill.pub/2016/augmented-rnns/|title=Attention and Augmented Recurrent Neural Networks|last1=Olah|first1=Chris|last2=Carter|first2=Shan|date=8 September 2016|access-date=22 January 2021}}&lt;/ref&gt; Itibar beriw mexanizmleri modelge eń aktual dep boljaǵan kiris tekstiniń segmentlerine tańlamalı túrde itibar qaratıwǵa imkaniyat beredi. Bul model [[Parallel esaplaw|parallelizaciyanı]] ádewir arttırıwǵa imkaniyat beredi hám RNN/CNN/LSTM tiykarındaǵı modeller ushın jetik kórsetkishlerden joqarı.&lt;ref name=&quot;gpt1paper&quot; /&gt;

== Trening ==
[[Transformator (tereń oqıtıw arxitekturası)|Transformator arxitekturası]] [[Ǵalabalıq parallel|ǵalabalıq parallelizaciyanı]] támiyinlegenlikten, GPT modelleriniń aldınǵı NLP ([[tábiyiy tildi qayta islew]]) modellerine qaraǵanda úlkenirek korpusta oqıtıwǵa boladı. GPT-1 modeli usıldıń ómirligin kórsetkeni menen, GPT-2 júdá úlken korpuslarda oqıtılǵan tarmaqlardıń payda bolatuǵın qásiyetlerin jáne de izertleydi. [[CommonCrawl]], veb-tekseriw arqalı islengen hám aldın NLP sistemaların oqıtıwda paydalanılǵan úlken korpus onıń úlken kólemine baylanıslı qarastırıldı, biraq keyin qaraw nátiyjesinde túsiniksiz kontenttiń úlken kólemin anıqlaǵannan keyin qabıllanbadı.&lt;ref name=&quot;gpt2paper&quot;&gt;{{Cite journal|url=https://cdn.openai.com/better-language-models/language_models_are_unsupervised_multitask_learners.pdf|title=Language models are unsupervised multitask learners|last1=Radford|first1=Alec|last2=Wu|first2=Jeffrey|last3=Child|first3=Rewon|last4=Luan|first4=David|last5=Amodei|first5=Dario|last6=Sutskever|first6=Ilua|volume=1|issue=8|date=14 February 2019|access-date=19 December 2020|quote=|journal=OpenAI}}&lt;cite class=&quot;citation journal cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFRadfordWuChildLuan2019&quot;&gt;Radford, Alec; Wu, Jeffrey; Child, Rewon; Luan, David; Amodei, Dario; Sutskever, Ilua (14 February 2019). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;commoncrawl&quot; /&gt; Onıń ornına OpenAI WebText dep atalatuǵın jańa korpustı islep shıqtı; [[World Wide Web]]-ten kontentti saylap alıwdıń ornına, WebText 2017 jıl dekabr ayına shekem keminde úsh unamlı dawıs alǵan Reddit jazbaları menen baylanıstırılǵan betlerdi ǵana qırıp alıw arqalı jaratıldı. Korpus keyninen tazartıldı; [[HTML]] hújjetleri ápiwayı tekstke aylandı, qaytalanatuǵın betler óshirildi hám Wikipedia betleri óshirildi (óytkeni olardıń kóplegen basqa maǵlıwmatlar jıynaqlarında bolıwı artıqsha sáykeslendiriwdi payda etiwi múmkin).&lt;ref name=&quot;gpt2paper&quot; /&gt;

GPT-2 oqıtıw bahası saatına 256$ bolǵanı belgili bolsa da,&lt;ref name=&quot;register&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theregister.com/2019/02/14/open_ai_language_bot/|bet=Roses are red, this is sublime: We fed OpenAI's latest chat bot a classic Reg headline|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210309093207/https://www.theregister.com/2019/02/14/open_ai_language_bot/|arxivsáne=9 March 2021|avtor=Quach|at=Katyanna|sáne=14 February 2019|jumıs=The Register|baspaxana=|qaralǵan sáne=27 February 2021|citata=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;staggering&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://syncedreview.com/2019/06/27/the-staggering-cost-of-training-sota-ai-models/|bet=The Staggering Cost of Training SOTA AI Models|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201124204913/https://syncedreview.com/2019/06/27/the-staggering-cost-of-training-sota-ai-models/|arxivsáne=24 November 2020|avtor=|at=|sáne=27 June 2019|jumıs=Synced|baspaxana=|qaralǵan sáne=27 February 2021|citata=}}&lt;/ref&gt; oqıwdı juwmaqlawǵa qansha saat ketetuǵını belgisiz; sonlıqtan oqıtıwdıń ulıwma bahasın dál bahalaw múmkin emes.&lt;ref name=&quot;vb2&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://venturebeat.com/2020/03/23/google-open-sources-framework-that-reduces-ai-training-costs-by-up-to-80/|bet=Google open-sources framework that reduces AI training costs by up to 80%|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201126044004/https://venturebeat.com/2020/03/23/google-open-sources-framework-that-reduces-ai-training-costs-by-up-to-80/|arxivsáne=26 November 2020|avtor=Wiggers|at=Kyle|sáne=23 March 2020|jumıs=VentureBeat|baspaxana=|qaralǵan sáne=27 February 2021|citata=}}&lt;/ref&gt; Degen menen, transformator arxitekturaların paydalanatuǵın salıstırmalı úlken til modelleri olardıń shıǵınların tolıǵı menen hújjetlestirgen; [[BERT (til modeli)|BERT]] hám XLNet ushın oqıtıw procesleri sáykesinshe 6,912$ hám 245,000$ resurslardı jumsadı.&lt;ref name=&quot;staggering&quot; /&gt;

== Shıǵarıw ==
GPT-2 dáslepki ret 2019 jıl 14-fevralda járiyalandı. Djeyms Vinsenttiń 2019 jılǵı fevraldaǵı The Verge jurnalında baspadan shıqqan maqalasında «ol shıǵaratuǵın jazıw ádette adam emes ekenin ańsat anıqlawǵa boladı», biraq ol «eń qızıqlılardıń biri bolıp qala beredi» dep aytılǵan, tillerdi generaciyalaw programmalarına taǵı da  bunday mısallar keltirilgen:&lt;ref name=&quot;verge1&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2019/2/14/18224704/ai-machine-learning-language-models-read-write-openai-gpt2|bet=OpenAI's new multitalented AI writes, translates, and slanders|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201218091707/https://www.theverge.com/2019/2/14/18224704/ai-machine-learning-language-models-read-write-openai-gpt2|arxivsáne=18 December 2020|avtor=Vincent|at=James|sáne=14 February 2019|jumıs=[[The Verge]]|qaralǵan sáne=19 December 2020|citata=}}&lt;/ref&gt;&lt;blockquote&gt;Oǵan jalǵan tema beriń, sonda ol jalǵan citatalar hám statistika menen birge maqalanıń qalǵan bólimin jazadı. Oǵan qısqa áńgimeniń birinshi qatarın keltiriń hám ol siziń qaharmanıńız benen ne bolatuǵının aytıp beredi. Ol hátte durıs kórsetpeni esapqa alıp, fanfik (fantastika) jaza aladı.&lt;ref name=&quot;verge1&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2019/2/14/18224704/ai-machine-learning-language-models-read-write-openai-gpt2|bet=OpenAI's new multitalented AI writes, translates, and slanders|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201218091707/https://www.theverge.com/2019/2/14/18224704/ai-machine-learning-language-models-read-write-openai-gpt2|arxivsáne=18 December 2020|avtor=Vincent|at=James|sáne=14 February 2019|jumıs=[[The Verge]]|qaralǵan sáne=19 December 2020|citata=}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;Vincent, James (14 February 2019). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;[[The Guardian]] bul nátiyjeni «isenimli gazeta prozası» dep táriyipledi;&lt;ref name=&quot;guardian&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theguardian.com/technology/2019/feb/14/elon-musk-backed-ai-writes-convincing-news-fiction|bet=New AI fake text generator may be too dangerous to release, say creators|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190214173112/https://www.theguardian.com/technology/2019/feb/14/elon-musk-backed-ai-writes-convincing-news-fiction|arxivsáne=14 February 2019|avtor=Hern|at=Alex|sáne=14 February 2019|jumıs=[[The Guardian]]|qaralǵan sáne=19 December 2020|citata=}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFHern2019&quot;&gt;Hern, Alex (14 February 2019). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; Vox xızmetkeri Kelsi Payper «Men kórgen eń ájayıp AI sistemalarınıń biri, meni jumısımnan quwıp jiberetuǵın sistema bolıwı múmkin» dedi.&lt;ref name=&quot;voxxy&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.vox.com/future-perfect/2019/2/14/18222270/artificial-intelligence-open-ai-natural-language-processing|bet=An AI helped us write this article|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201108002620/https://www.vox.com/future-perfect/2019/2/14/18222270/artificial-intelligence-open-ai-natural-language-processing|arxivsáne=8 November 2020|avtor=Piper|at=Kelsey|sáne=14 February 2019|jumıs=[[Vox Media|Vox]]|qaralǵan sáne=19 December 2020|citata=}}&lt;/ref&gt; GPT-2 iykemliligin The Verge «tásirli» dep táriyipledi; Atap aytqanda onıń tiller arasındaǵı tekstti awdarıw, uzın maqalalardı ulıwmalastırıw hám mayda shúyde sorawlarǵa juwap beriw qábileti atap ótildi.&lt;ref name=&quot;verge1&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2019/2/14/18224704/ai-machine-learning-language-models-read-write-openai-gpt2|bet=OpenAI's new multitalented AI writes, translates, and slanders|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201218091707/https://www.theverge.com/2019/2/14/18224704/ai-machine-learning-language-models-read-write-openai-gpt2|arxivsáne=18 December 2020|avtor=Vincent|at=James|sáne=14 February 2019|jumıs=[[The Verge]]|qaralǵan sáne=19 December 2020|citata=}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;Vincent, James (14 February 2019). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

Amsterdam universiteti tárepinen ózgertilgen Tyuring testin qollanatuǵın izertlewi, keminde ayırım scenariylerde qatnasıwshılar GPT-2 arqalı jaratılǵan qosıqlardı adamlar jazǵan qosıqlardan ajırata almaytuǵının kórsetti.&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=Artificial intelligence versus Maya Angelou: Experimental evidence that people cannot differentiate AI-generated from human-written poetry|date=1 January 2021|last=Köbis|first=Nils}}&lt;/ref&gt;

=== Sheklewler hám bir bólimin bosatıw ===
[[Fayl:GPT-2-ProSkub-AntiSkub.png|nobaý|«Skub» haqıyqıy ónim bolmasa da, DistilGPT2-de qollanılatuǵın kishireytilgen ólshemli modeldiń ózi — onı qollaytuǵın da, oǵan qarsı da dálillerdi jarata aladı.]]
Aldınǵı OpenAI modelleri kópshilikke birden qoljetimli bolǵanı menen, OpenAI GPT-2 derek kodın fevral ayında járiyalaǵanda zıyanlı paydalanıw qáwipin alǵa tartıp, kópshilikke járiyalawdan bas tarttı;&lt;ref name=&quot;guardian&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theguardian.com/technology/2019/feb/14/elon-musk-backed-ai-writes-convincing-news-fiction|bet=New AI fake text generator may be too dangerous to release, say creators|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190214173112/https://www.theguardian.com/technology/2019/feb/14/elon-musk-backed-ai-writes-convincing-news-fiction|arxivsáne=14 February 2019|avtor=Hern|at=Alex|sáne=14 February 2019|jumıs=[[The Guardian]]|qaralǵan sáne=19 December 2020|citata=}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFHern2019&quot;&gt;Hern, Alex (14 February 2019). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; Xabarlandırıwda tańlanǵan baspasóz quralları ushın modelge sheklewli kiriwge ruqsat etildi (yaǵnıy [[Derek kodı|derek kodtıń]] ózin emes, kirgiziwge hám shıǵarıwǵa imkaniyat beretuǵın interfeys).&lt;ref name=&quot;guardian&quot; /&gt; Jiyi keltirilgen dálillerdiń biri, islengen tekst ádette tolıǵı menen jańa bolǵanlıqtan, onı spamerler avtomatlastırılǵan filtrlerden qashıw ushın paydalana aladı; OpenAI «ónimlerge sheksiz unamlı yamasa unamsız sholıwlar jaratıw» ushın anıq sazlanǵan GPT-2 versiyasın kórsetti.&lt;ref name=&quot;guardian&quot; /&gt;

Taǵı bir tiykar, GPT-2 uyatsız yamasa násilshil tekst jaratıw ushın paydalanılıwı múmkin. Djeremi Xovard sıyaqlı izertlewshiler «Tvitterdi, elektron poshtanı hám internetti aqılǵa muwapıq kontekstke sáykes proza menen toltıratuǵın texnologiya tuwralı eskertti, bul barlıq basqa sózlerdi tunshıqtıratuǵın hám filtrlew múmkin emes».&lt;ref name=&quot;verge1&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2019/2/14/18224704/ai-machine-learning-language-models-read-write-openai-gpt2|bet=OpenAI's new multitalented AI writes, translates, and slanders|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201218091707/https://www.theverge.com/2019/2/14/18224704/ai-machine-learning-language-models-read-write-openai-gpt2|arxivsáne=18 December 2020|avtor=Vincent|at=James|sáne=14 February 2019|jumıs=[[The Verge]]|qaralǵan sáne=19 December 2020|citata=}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;Vincent, James (14 February 2019). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; Allenniń jasalma intellekt institutı GPT-2-ge juwap retinde «neyron jalǵan jańalıqlardı» anıqlaw quralın járiyaladı.

Degen menen pikir ekige bólindi. 2019 jıl fevral ayındaǵı The Verge baspasında GPT-2-niń qáwip keltiriwi asıra aytılǵan;&lt;ref name=&quot;ethics&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2019/2/21/18234500/ai-ethics-debate-researchers-harmful-programs-openai|bet=AI researchers debate the ethics of sharing potentially harmful programs|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210209123243/https://www.theverge.com/2019/2/21/18234500/ai-ethics-debate-researchers-harmful-programs-openai|arxivsáne=9 February 2021|avtor=Vincent|at=James|sáne=21 February 2019|jumıs=|baspaxana=The Verge|qaralǵan sáne=27 February 2021|citata=}}&lt;/ref&gt; Anima Anandkumar, Caltech professorı hám Nvidia kompaniyasınıń [[Mashinalıq oqıtıw|mashinalıq oqıtıwdı]] izertlew boyınsha direktorı, GPT-2-niń OpenAI táriyiplegen qáwip keltiretuǵın imkaniyatları bar ekenligi tuwralı heshqanday dálil joq ekenin hám olardıń islegeni «ashıqqa qarama-qarsı» ekenin ayttı. Tolıq modeldi shıǵarıwdan bas tartıwın «zıyanlı BS» retinde táriyipleydi.&lt;ref name=&quot;ethics&quot; /&gt; Gradient OpenAI-ge ashıq xat járiyalap, modeldi kópshilikke járiyalawın sorap, tekstti quraytuǵın [[Jasalma intellekt|AI]] alıp keletuǵın qáwipti baspa mashinasınan keletuǵın qáwip penen salıstırıp, Photoshop-tı mısal retinde «xaos potencialına qaramastan (tilekke qarsı) házirgi jámiyetti joq etpegen texnologiya» dep keltirdi:&lt;ref name=&quot;pls&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://thegradient.pub/openai-please-open-source-your-language-model/|bet=OpenAI: Please Open Source Your Language Model|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210128091114/https://thegradient.pub/openai-please-open-source-your-language-model/|arxivsáne=28 January 2021|avtor=Zhang|at=Hugh|sáne=19 February 2019|jumıs=|baspaxana=The Gradient|qaralǵan sáne=28 February 2021|citata=}}&lt;/ref&gt;&lt;blockquote&gt;30 jıldan keyin, jámiyet Photoshop orta mektep oqıwshıları ushın ápiwayı hám óz feyillerin basqarıwǵa jetkilikli bolǵanına qaramastan, jámiyet salıstırmalı túrde zıyan kórmedi. Ne ushın? Óytkeni, barlıǵı Photoshop tuwralı biledi.&lt;ref name=&quot;pls&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://thegradient.pub/openai-please-open-source-your-language-model/|bet=OpenAI: Please Open Source Your Language Model|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210128091114/https://thegradient.pub/openai-please-open-source-your-language-model/|arxivsáne=28 January 2021|avtor=Zhang|at=Hugh|sáne=19 February 2019|jumıs=|baspaxana=The Gradient|qaralǵan sáne=28 February 2021|citata=}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFZhang2019&quot;&gt;Zhang, Hugh (19 February 2019). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

=== 774M shıǵarılıwı ===
OpenAI tolıq tayarlanǵan modeldi yamasa ol oqıtılǵan korpustı shıǵarmaǵanı menen, olardıń burınǵı járiyalanıwlardaǵı metodtıń táriyipi (hám tiykarǵı texnologiyanıń biypul bolıwı) GPT-2 ni basqalarǵa biypul programmalıq qural retinde kóshiriwge imkaniyat berdi, sonday replikaciyalardıń biri OpenGPT-2 2019 jıl avgust ayında OpenWebText dep atalatuǵın WebText erkin licenziyalanǵan versiyası menen birge shıǵarıldı. OpenGPT-2 ushın bultlı esaplaw shıǵınları shama menen 50 000$ dep berilgen.&lt;ref name=&quot;opengpt2&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://blog.usejournal.com/opengpt-2-we-replicated-gpt-2-because-you-can-too-45e34e6d36dc?gi=4c998b75b4da|bet=OpenGPT-2: We Replicated GPT-2 Because You Can Too|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230429232442/https://medium.com/@vanya_cohen/opengpt-2-we-replicated-gpt-2-because-you-can-too-45e34e6d36dc|arxivsáne=29 April 2023|avtor=Gokaslan|at=Aaron|sáne=22 August 2019|jumıs=|baspaxana=Noteworthy|qaralǵan sáne=27 February 2021|citata=}}&lt;/ref&gt;

2019 jıl 20-avgustte OpenAI 774 million parametri bar GPT-2 yarım versiyasın shıǵardı (tolıq 1,5 milliard parametr modeliniń shama menen yarımı).&lt;ref name=&quot;vb&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://venturebeat.com/2019/08/20/openai-releases-curtailed-version-of-gpt-2-language-model/|bet=OpenAI releases curtailed version of GPT-2 language model|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201218130530/https://venturebeat.com/2019/08/20/openai-releases-curtailed-version-of-gpt-2-language-model/|arxivsáne=18 December 2020|avtor=Johnson|at=Khari|sáne=20 August 2019|jumıs=|baspaxana=[[VentureBeat]]|qaralǵan sáne=19 December 2020|citata=}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFJohnson2019&quot;&gt;Johnson, Khari (20 August 2019). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

=== Tolıq 1.5B shıǵarılıwı ===
GPT-2 keń tarqalǵannan keyin nadurıs paydalanılıwı múmkin degen birinshi alańlawlar orınlanbadı; The Verge “AI texnologiyası qanday da bir «infopokalipsiske» alıp keledi degen málimlemelerge gúman menen qarawǵa sebepler bar. Birinshiden, bizde az shıǵınǵa joqarı dawıs dárejesinde isenimli tekstti jarata alatuǵın baǵdarlamalar bar: ol adamlar.”&lt;ref name=&quot;reddit&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2019/6/6/18655212/reddit-ai-bots-gpt2-openai-text-artificial-intelligence-subreddit|bet=There's a subreddit populated entirely by AI personifications of other subreddits|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210221143933/https://www.theverge.com/2019/6/6/18655212/reddit-ai-bots-gpt2-openai-text-artificial-intelligence-subreddit|arxivsáne=21 February 2021|avtor=Vincent|at=James|sáne=6 June 2019|jumıs=The Verge|baspaxana=|qaralǵan sáne=27 February 2021|citata=}}&lt;/ref&gt; 2019 jıl noyabrge kelip Open AI «házirshe nadurıs paydalanıwdıń kúshli dálillerin kórmegenin» hám qırıq gigabayt maǵlıwmatlar menen oqıtılǵan 1,5 milliard parametri bar tolıq versiyası «Shekspirdiń jıynalǵan shıǵarmalarınan shama menen segiz mıń ese kóp» ekenin ayttı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.amacad.org/publication/language-coding-creativity|bet=Language &amp; Coding Creativity {{!}} American Academy of Arts and Sciences|avtor=Murati|at=Ermira|sáne=2022-04-13|til=en|jumıs=www.amacad.org|qaralǵan sáne=2024-03-18}}&lt;/ref&gt; 2019 jıl 5-noyabrde shıǵarıldı.&lt;ref name=&quot;verge2&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2019/11/7/20953040/openai-text-generation-ai-gpt-2-full-model-release-1-5b-parameters|bet=OpenAI has published the text-generating AI it said was too dangerous to share|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200611054114/https://www.theverge.com/2019/11/7/20953040/openai-text-generation-ai-gpt-2-full-model-release-1-5b-parameters|arxivsáne=11 June 2020|avtor=Vincent|at=James|sáne=7 November 2019|jumıs=[[The Verge]]|qaralǵan sáne=19 December 2020|citata=}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFVincent2019&quot;&gt;Vincent, James (7 November 2019). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;15Brelease&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://openai.com/blog/gpt-2-1-5b-release/|bet=GPT-2: 1.5B Release|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191114074358/https://openai.com/blog/gpt-2-1-5b-release/|arxivsáne=2019-11-14|sáne=2019-11-05|til=en|jumıs=OpenAI|qaralǵan sáne=2019-11-14}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://openai.com/blog/gpt-2-1-5b-release/ &quot;GPT-2: 1.5B Release&quot;]. &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

=== Kishi hám ortasha shıǵarılıwlar ===
GPT-2-niń basqa eki kishirek versiyaları bar, onıń ishinde 117M parametrleriniń kishi versiyası hám 355M parametrleriniń ortasha ólshemi. Ekewin de Huggingface saytınan júklep alıwǵa boladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://huggingface.co/gpt2|bet=GPT-2 Small}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://huggingface.co/openai-community/gpt2-medium|bet=Openai-community/Gpt2-medium · Hugging Face|avtor=GPT-2 Medium}}&lt;/ref&gt;

== Sheklewler ==
[[Fayl:GPT-2-Trump_Asuka.png|nobaý|GPT-2 hár túrli scenariyler ushın temaǵa sáykes tekstti jarata aladı, hátte syurrealistik scenariyler sıyaqlı CNN-degi Donald Tramptıń anime qaharmanı Asuka Lengli Soryudi maqtaǵan esabatı tuwralı maqalası. Bunda shıǵıs uzınlıǵınıń úlkeyiwi menen (hátte tolıq 1,5В modelinde) mánissiz hám qaytalanatuǵın tekstti jaratıw úrdisi bayqaladı; ekinshi abzacta grammatika jamanlasa baslaydı hám nátiyje aqırında qayta-qayta qaytalanatuǵın bir úylesimsiz gápke aylanadı.]]
GPT-2 tábiyiy tildegi teksttiń isenimli úzindilerin jaratıw qábileti ádette unamlı bahalanǵanı menen, onıń kemshilikleri de atap ótildi, ásirese eki abzactan uzaq tekstlerdi jaratıwda; Vox-tıń aytıwınsha «proza júdá qopal, ansa-sanda sekviturı joq, maqalalar uzınıraq bolsa, sáykesligi azayadı» dedi.&lt;ref name=&quot;voxxy&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.vox.com/future-perfect/2019/2/14/18222270/artificial-intelligence-open-ai-natural-language-processing|bet=An AI helped us write this article|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201108002620/https://www.vox.com/future-perfect/2019/2/14/18222270/artificial-intelligence-open-ai-natural-language-processing|arxivsáne=8 November 2020|avtor=Piper|at=Kelsey|sáne=14 February 2019|jumıs=[[Vox Media|Vox]]|qaralǵan sáne=19 December 2020|citata=}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;Piper, Kelsey (14 February 2019). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; The Verge sol sıyaqlı GPT-2 jazıwınıń uzaǵıraq modelleri «temadan shetke shıǵıwǵa» beyim hám ulıwma úylesimlik joq ekenin atap ótti;&lt;ref name=&quot;verge1&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2019/2/14/18224704/ai-machine-learning-language-models-read-write-openai-gpt2|bet=OpenAI's new multitalented AI writes, translates, and slanders|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201218091707/https://www.theverge.com/2019/2/14/18224704/ai-machine-learning-language-models-read-write-openai-gpt2|arxivsáne=18 December 2020|avtor=Vincent|at=James|sáne=14 February 2019|jumıs=[[The Verge]]|qaralǵan sáne=19 December 2020|citata=}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;Vincent, James (14 February 2019). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; The Register saytı «onı oqıytuǵın adam biraz waqıttan keyin birnárse bolatuǵının túsiniwi kerek» dep esaplaydı hám «GPT-2 informaciyanı alıw hám alıw ushın algoritmlerge súyenetuǵın basqa sistemalar sıyaqlı sorawlarǵa juwap bermeydi» dep atap ótti&lt;ref name=&quot;register&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theregister.com/2019/02/14/open_ai_language_bot/|bet=Roses are red, this is sublime: We fed OpenAI's latest chat bot a classic Reg headline|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210309093207/https://www.theregister.com/2019/02/14/open_ai_language_bot/|arxivsáne=9 March 2021|avtor=Quach|at=Katyanna|sáne=14 February 2019|jumıs=The Register|baspaxana=|qaralǵan sáne=27 February 2021|citata=}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFQuach2019&quot;&gt;Quach, Katyanna (14 February 2019). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

GPT-2 qollanıw resurslardı kóp talap etedi; modeldiń tolıq versiyası bes gigabayttan úlken, bul programmalarǵa jergilikli túrde engiziwdi qıyınlastıradı hám operativ yadtıń úlken kólemin tutınadı. Sonıń menen bir qatarda, bir boljawlı orınlaw «100% paydalanıwda processordı bir neshe minut dawamında iyelewi múmkin», hátte GPU procesinde de «bir boljawǵa bir neshe sekund ketiwi múmkin». Usı máselelerdi jeńilletiw ushın Hugging Face kompaniyası '''DistilGPT2''' jarattı, ol «ayırım sapa kórsetkishleri boyınsha bir neshe upay jıynawshı», biraq «33% kishirek hám eki ese tez» kishirek modeldi shıǵarıw ushın bilimdi distillyaciyalaw arqalı isledi.

== Qollanıw hám keyingi izertlewler ==
Tolıq versiyası shıqqanǵa shekem GPT-2 hár túrli qosımshalar menen xızmetler ushın, sonday-aq [[oyın-zawıq]] ushın paydalanıldı. 2019 jıl iyunda r/SubSimulatorGPT2 dep atalatuǵın subreddit jaratıldı, onda hár túrli subredditlerde oqıtılǵan túrli GPT-2 danaları postlar jazıp, bir-biriniń pikirlerine juwap berdi, bul «r/Bitcoin-nıń AI personifikaciyasın baqlawǵa bolatuǵın jaǵdaydı payda etti. r/ShittyFoodPorn [[Mashinalıq oqıtıw|mashinalıq oqıtıwdan]] alınǵan ruxı menen»;&lt;ref name=&quot;reddit&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2019/6/6/18655212/reddit-ai-bots-gpt2-openai-text-artificial-intelligence-subreddit|bet=There's a subreddit populated entirely by AI personifications of other subreddits|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210221143933/https://www.theverge.com/2019/6/6/18655212/reddit-ai-bots-gpt2-openai-text-artificial-intelligence-subreddit|arxivsáne=21 February 2021|avtor=Vincent|at=James|sáne=6 June 2019|jumıs=The Verge|baspaxana=|qaralǵan sáne=27 February 2021|citata=}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;Vincent, James (6 June 2019). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; sol jıldıń iyul ayında hár túrli [[Programmalastırıw tili|programmalastırıw tillerindegi]] kod qatarların avtotoltırıw ushın shıǵarılǵan GPT-2 tiykarındaǵı [[Programmalıq támiynat|programmalıq támiynattı]] [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshılar]] «oyındı ózgertiwshi» retinde táriyipledi.&lt;ref name=&quot;smartcompose&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2019/7/24/20708542/coding-autocompleter-deep-tabnine-ai-deep-learning-smart-compose|bet=This AI-powered autocompletion software is Gmail's Smart Compose for coders|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210309082626/https://www.theverge.com/2019/7/24/20708542/coding-autocompleter-deep-tabnine-ai-deep-learning-smart-compose|arxivsáne=9 March 2021|avtor=Vincent|at=James|sáne=24 July 2019|jumıs=The Verge|baspaxana=|qaralǵan sáne=27 February 2021|citata=}}&lt;/ref&gt;

I2019 jılı AI Dungeon iske túsirildi, ol GPT-2 den [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshı]] kirgiziwi tiykarında dinamikalıq tekstli waqıyalardı jaratıw ushın paydalandı.&lt;ref name=&quot;aid2&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.usgamer.net/articles/ai-dungeon-2-the-text-adventure-where-you-can-do-nearly-anything-is-now-on-mobile|bet=AI Dungeon 2, the Text Adventure Where You Can do Nearly Anything, Is Now on Mobile|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200920102933/https://www.usgamer.net/articles/ai-dungeon-2-the-text-adventure-where-you-can-do-nearly-anything-is-now-on-mobile|arxivsáne=20 September 2020|avtor=Olson|at=Mathew|sáne=17 December 2019|jumıs=|baspaxana=|qaralǵan sáne=27 February 2021|citata=}}&lt;/ref&gt; AI Dungeon endi qosımsha arqalı jańalaw retinde GPT-3 API eń úlken shıǵarılıwın ámelge asırıwdı usınadı, sayttıń biypul versiyası GPT-3-tiń 2-eń úlken versiyasın paydalanadı.&lt;ref name=&quot;aidungeon&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://gizmodo.com/this-ai-powered-choose-your-own-adventure-text-game-is-1844593111|bet=This AI-Powered Choose-Your-Own-Adventure Text Game Is Super Fun and Makes No Sense|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210228164901/https://gizmodo.com/this-ai-powered-choose-your-own-adventure-text-game-is-1844593111|arxivsáne=28 February 2021|avtor=Nelius|at=Joanna|sáne=3 August 2020|jumıs=Gizmodo|baspaxana=|qaralǵan sáne=27 February 2021|citata=}}&lt;/ref&gt; AI Dungeon átirapında dúzilgen Latitude kompaniyası 2021 jılı 3,3 million dollar ǵárejet jıynadı.&lt;ref name=&quot;tclat&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2021/02/04/latitude-seed-funding/|bet=AI Dungeon-maker Latitude raises $3.3M to build games with 'infinite' story possibilities|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210221011815/https://techcrunch.com/2021/02/04/latitude-seed-funding/|arxivsáne=21 February 2021|avtor=Ha|at=Anthony|sáne=4 February 2021|jumıs=|baspaxana=TechCrunch|qaralǵan sáne=27 February 2021|citata=}}&lt;/ref&gt; Bir neshe veb-saytlar GPT-2 hám basqa transformator modelleriniń hár túrli úlgilerin interaktiv kórsetiwlerin ótkizedi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://transformer.huggingface.co/|bet=Write With Transformer|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191204060111/https://transformer.huggingface.co/|arxivsáne=December 4, 2019|qaralǵan sáne=December 4, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://talktotransformer.com/|bet=Talk to Transformer|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191204015009/https://talktotransformer.com/|arxivsáne=December 4, 2019|qaralǵan sáne=December 4, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://creativeengines.ai/|bet=CreativeEngines|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230203201104/https://creativeengines.ai/|arxivsáne=February 3, 2023|qaralǵan sáne=June 25, 2021}}&lt;/ref&gt;

2021 jıl fevralda mashqalası bar jas óspirimlerge arnalǵan daǵdarıs orayı GPT-2 den alınǵan chatbotlardan keńesshilerge simulyaciya etilgen jas óspirimler menen sáwbetlesiw imkaniyatın beriw arqalı oqıtıwǵa járdem beriwdi járiyaladı (bul paydalanıw tek ishki maqsetlerge arnalǵan hám bul GPT-2 jas óspirimlerdiń ózleri menen baylanısadı).&lt;ref name=&quot;teens&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.technologyreview.com/2021/02/26/1020010/trevor-project-ai-suicide-hotline-training/|bet=An AI is training counselors to deal with teens in crisis|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210227001731/https://www.technologyreview.com/2021/02/26/1020010/trevor-project-ai-suicide-hotline-training/|arxivsáne=27 February 2021|avtor=Ohlheiser|at=Abby|sáne=26 February 2021|jumıs=|baspaxana=MIT Technology Review|qaralǵan sáne=27 February 2021|citata=}}&lt;/ref&gt;

2023 jıl 9-mayda OpenAI GPT-2 kartalanǵan versiyasın shıǵardı. OpenAI olardıń funkciyaların anıqlaw ushın GPT-2 hárbir neyronınıń kartasın jaratıw ushın [[GPT-4]] miyrasxorı modelin paydalandı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://openai.com/research/language-models-can-explain-neurons-in-language-models|bet=Language models can explain neurons in language models|jumıs=OpenAI|qaralǵan sáne=13 May 2023}}&lt;/ref&gt;
[[Fayl:GPT-2-PresidentSnowden.PNG|nobaý|GPT-2 Amerika Qurama Shtatlarınıń 2020 jılǵı prezident saylawında jeńiske erisken, Edvard Snoudenniń háreketleri tuwralı oydan shıǵarılǵan jańalıqlar maqalasında jazbaqta (barlıq bóleklengen tekst mashinada jaratılǵan). Snowden (ómirinde) heshqashan mámleketlik lawazımǵa saylanbaǵan bolsa da, jaratılǵan úlgi grammatikalıq hám stilistikalıq jaqtan jaramlı bolǵan. ]]
GPT-2 maǵlıwmatlar jıynaǵı menen texnikasınıń keńliginiń arqasında ápiwayı tekstti shıǵarıwdan tıs hár túrli tapsırmalardı orınlawǵa uqıplı boldı, olarǵa: sorawlarǵa juwap beriw, juwmaq shıǵarıw hám hátte qalay islew kerekliginen basqa kórsetpelersiz arnawlı domenlerdegi tiller arasındaǵı keyingi sózdi izbe-iz boljaw, awdarıw.&lt;ref name=&quot;verge1&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2019/2/14/18224704/ai-machine-learning-language-models-read-write-openai-gpt2|bet=OpenAI's new multitalented AI writes, translates, and slanders|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201218091707/https://www.theverge.com/2019/2/14/18224704/ai-machine-learning-language-models-read-write-openai-gpt2|arxivsáne=18 December 2020|avtor=Vincent|at=James|sáne=14 February 2019|jumıs=[[The Verge]]|qaralǵan sáne=19 December 2020|citata=}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;Vincent, James (14 February 2019). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;voxxy&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.vox.com/future-perfect/2019/2/14/18222270/artificial-intelligence-open-ai-natural-language-processing|bet=An AI helped us write this article|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201108002620/https://www.vox.com/future-perfect/2019/2/14/18222270/artificial-intelligence-open-ai-natural-language-processing|arxivsáne=8 November 2020|avtor=Piper|at=Kelsey|sáne=14 February 2019|jumıs=[[Vox Media|Vox]]|qaralǵan sáne=19 December 2020|citata=}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;Piper, Kelsey (14 February 2019). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

Ulıwmalastırılǵan oqıtıwdıń bir mısalı − GPT-2-niń [[Francuz tili|francuz]] hám [[Inglis tili|inglis]] tilleri arasında mashinalıq awdarmanı orınlawǵa qábiletli, ol ushın GPT-2 jumısı WMT-14 awdarma tapsırmaları arqalı bahalandı. GPT-2 oqıw korpusında francuz teksti is júzinde joq; Treningke shekem maǵlıwmatlar jıynaǵın tazalaw waqtında inglisshe emes tekst arnawlı óshirildi, sonıń aqıbetinen model úyreniw ushın qalǵan 40 000 MB francuz tiliniń 10 MB ǵana paydalanıw múmkin boldı (tiykarınan inglis tilindegi jazıwlar menen maqalalardaǵı shet tilindegi citatalardan).&lt;ref name=&quot;gpt2paper&quot;&gt;{{Cite journal|url=https://cdn.openai.com/better-language-models/language_models_are_unsupervised_multitask_learners.pdf|title=Language models are unsupervised multitask learners|last1=Radford|first1=Alec|last2=Wu|first2=Jeffrey|last3=Child|first3=Rewon|last4=Luan|first4=David|last5=Amodei|first5=Dario|last6=Sutskever|first6=Ilua|volume=1|issue=8|date=14 February 2019|access-date=19 December 2020|quote=|journal=OpenAI}}&lt;cite class=&quot;citation journal cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFRadfordWuChildLuan2019&quot;&gt;Radford, Alec; Wu, Jeffrey; Child, Rewon; Luan, David; Amodei, Dario; Sutskever, Ilua (14 February 2019). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

Usıǵan qaramastan, GPT-2 WMT-14 inglisshe-francuzsha test jıynaǵında 5 BLEU-ge eristi (sózbe-sóz almastırıw arqalı awdarmanıń upayınan sál tómen). Sonday-aq ol GPT-2 11,5 BLEU-ge erisken francus-inglisshe test jıynaǵında bir neshe zamanagóy (2017) baqlanbaytuǵın mashinalıq awdarmanıń tiykarǵı kórsetkishlerinen ozıp ketti. Bul 33,5 BLEU-ge erisken eń joqarı ónimli zamanagóy baqlawsız usıldan (2019) tómen bolıp qaldı.&lt;ref name=&quot;gpt2paper&quot;&gt;{{Cite journal|url=https://cdn.openai.com/better-language-models/language_models_are_unsupervised_multitask_learners.pdf|title=Language models are unsupervised multitask learners|last1=Radford|first1=Alec|last2=Wu|first2=Jeffrey|last3=Child|first3=Rewon|last4=Luan|first4=David|last5=Amodei|first5=Dario|last6=Sutskever|first6=Ilua|volume=1|issue=8|date=14 February 2019|access-date=19 December 2020|quote=|journal=OpenAI}}&lt;cite class=&quot;citation journal cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFRadfordWuChildLuan2019&quot;&gt;Radford, Alec; Wu, Jeffrey; Child, Rewon; Luan, David; Amodei, Dario; Sutskever, Ilua (14 February 2019). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; Degen menen, basqa modeller usı nátiyjelerge erisiw ushın francuz tekstiniń úlken kólemin paydalandı; GPT-2 salıstırmalı usıllardıń shama menen 1/500 mólsherinde bir tilli francuz korpusın paydalanadı dep bahalandı.&lt;ref name=&quot;gpt2paper&quot; /&gt;
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!
!arxitektura
!parametr sanı
!trening maǵlıwmatları
|-
|[[GPT-1]]
|12 dárejeli, 12 baslı Transformator deshifratorı (kodersiz), onnan keyin sızıqlı-softmax.
|0,12 mlrd
|BookCorpus:&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Zhu|first1=Yukun|last2=Kiros|first2=Ryan|last3=Zemel|first3=Rich|last4=Salakhutdinov|first4=Ruslan|last5=Urtasun|first5=Raquel|last6=Torralba|first6=Antonio|last7=Fidler|first7=Sanja|date=2015|title=Aligning Books and Movies: Towards Story-Like Visual Explanations by Watching Movies and Reading Books|journal=[[International Conference on Computer Vision]] 2015|url=https://www.cv-foundation.org/openaccess/content_iccv_2015/html/Zhu_Aligning_Books_and_ICCV_2015_paper.html|pages=19–27|access-date=2023-02-05}}&lt;/ref&gt; 4,5 GB tekst, hár túrli janrdaǵı 7000 járiyalanbaǵan kitaplardan.
|-
|GPT-2
|GPT-1, biraq ózgertilgen normalaw menen
|1,5 mlrd
|WebText: 40 GB&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.amacad.org/publication/language-coding-creativity|bet=Language &amp; Coding Creativity {{!}} American Academy of Arts and Sciences|avtor=Murati|at=Ermira|sáne=2022-04-13|til=en|jumıs=www.amacad.org|qaralǵan sáne=2024-03-18}}&lt;/ref&gt; tekst, Reddit-te tastıyıqlanǵan 45 million veb-bettiń 8 million hújjeti.
|-
|GPT-3
|GPT-2, biraq úlkenirek masshtablawǵa imkaniyat beretuǵın modifikaciyası bar.
|175 mlrd
|570 GB ashıq tekst, 300 milliard CommonCrawl, WebText, inglisshe Wikipedia tokenleri hám eki kitap korpusı (Books1 hám Books2).
|}
GPT-2 den keyin 2020 jılı kópshilikke járiyalanǵan 175 milliard parametrli [[GPT-3]] bolıwı kerek edi&lt;ref name=&quot;Arram_20200709&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://arr.am/2020/07/09/gpt-3-an-ai-thats-eerily-good-at-writing-almost-anything/|bet=GPT-3: An AI that's eerily good at writing almost anything|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200720192137/https://arr.am/2020/07/09/gpt-3-an-ai-thats-eerily-good-at-writing-almost-anything/|arxivsáne=July 20, 2020|avtor=Arram|sáne=July 9, 2020|jumıs=Arram Sabeti|qaralǵan sáne=July 31, 2020}}&lt;/ref&gt; (onıń [[derek kodı]] heshqashan qoljetimli emes). GPT-3 ke kiriw tek [[OpenAI]] hám [[Microsoft]] tárepinen usınılǵan [[API]] interfeysleri arqalı támiyinlenedi. Bul keyinirek [[GPT-4]] boldı

== Derekler ==
&lt;ref name=&quot;15Brelease&quot;&gt;{{Cite web|url=https://openai.com/blog/gpt-2-1-5b-release/|title=GPT-2: 1.5B Release|archive-url=https://web.archive.org/web/20191114074358/https://openai.com/blog/gpt-2-1-5b-release/|archive-date=2019-11-14|date=2019-11-05|language=en|access-date=2019-11-14|website=OpenAI|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;Arram_20200709&quot;&gt;{{Cite web|url=https://arr.am/2020/07/09/gpt-3-an-ai-thats-eerily-good-at-writing-almost-anything/|title=GPT-3: An AI that's eerily good at writing almost anything|archive-url=https://web.archive.org/web/20200720192137/https://arr.am/2020/07/09/gpt-3-an-ai-thats-eerily-good-at-writing-almost-anything/|archive-date=July 20, 2020|last=Arram|date=July 9, 2020|work=Arram Sabeti|access-date=July 31, 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;GPT3microsoft&quot;&gt;{{Cite magazine|title=OpenAI is giving Microsoft exclusive access to its GPT-3 language model|url=https://www.technologyreview.com/2020/09/23/1008729/openai-is-giving-microsoft-exclusive-access-to-its-gpt-3-language-model/|date=September 23, 2020|last=Hao|first=Karen|access-date=2020-09-25|magazine=[[MIT Technology Review]]|language=en|quote=&quot;The companies say OpenAI will continue to offer its public-facing API, which allows chosen users to send text to GPT-3 or OpenAI’s other models and receive its output. Only Microsoft, however, will have access to GPT-3’s underlying code, allowing it to embed, repurpose, and modify the model as it pleases.&quot;|archive-date=2021-02-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20210205121656/https://www.technologyreview.com/2020/09/23/1008729/openai-is-giving-microsoft-exclusive-access-to-its-gpt-3-language-model/|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;attention&quot;&gt;{{cite journal|last1=Vaswani|first1=Ashish|author1-link=Ashish Vaswani|last2=Shazeer|first2=Noam|last3=Parmar|first3=Niki|last4=Uszkoreit|first4=Jakob|last5=Jones|first5=Llion|last6=Gomez|first6=Aidan N|author6-link=Aidan Gomez|last7=Kaiser|first7=Łukasz|last8=Polosukhin|first8=Illia|title=Attention is All you Need|journal=Advances in Neural Information Processing Systems|date=2017|volume=30|url=https://proceedings.neurips.cc/paper/2017/file/3f5ee243547dee91fbd053c1c4a845aa-Paper.pdf|publisher=Curran Associates, Inc.}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;jointly&quot;&gt;{{cite arXiv|last1=Bahdanau|first1=Dzmitry|last2=Cho|first2=Kyunghyun|last3=Bengio|first3=Yoshua|eprint=1409.0473|title=Neural Machine Translation by Jointly Learning to Align and Translate|class=cs.CL|date=1 September 2014}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;effective&quot;&gt;{{cite arXiv|last1=Luong|first1=Minh-Thang|last2=Pham|first2=Hieu|last3=Manning|first3=Christopher D.|author-link=|eprint=1508.04025|title=Effective Approaches to Attention-based Neural Machine Translation|class=cs.CL|date=17 August 2015}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;attentionRNNs&quot;&gt;{{cite journal|url=https://distill.pub/2016/augmented-rnns/|title=Attention and Augmented Recurrent Neural Networks|last1=Olah|first1=Chris|last2=Carter|first2=Shan|journal=Distill|date=8 September 2016|volume=1|issue=9|doi=10.23915/distill.00001|access-date=22 January 2021|quote=|archive-date=22 December 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201222104024/https://distill.pub/2016/augmented-rnns/|url-status=live|doi-access=free}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;gpt1paper&quot;&gt;{{Cite web|url=https://cdn.openai.com/research-covers/language-unsupervised/language_understanding_paper.pdf|title=Improving Language Understanding by Generative Pre-Training|archive-url=https://web.archive.org/web/20210126024542/https://cdn.openai.com/research-covers/language-unsupervised/language_understanding_paper.pdf|archive-date=26 January 2021|date=11 June 2018|pages=12|publisher=[[OpenAI]]|access-date=23 January 2021|last1=Radford|first1=Alec|last2=Narasimhan|first2=Karthik|last3=Salimans|first3=Tim|last4=Sutskever|first4=Ilya|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;gpt2paper&quot;&gt;{{cite journal|url=https://cdn.openai.com/better-language-models/language_models_are_unsupervised_multitask_learners.pdf|title=Language models are unsupervised multitask learners|last1=Radford|first1=Alec|last2=Wu|first2=Jeffrey|last3=Child|first3=Rewon|last4=Luan|first4=David|last5=Amodei|first5=Dario|last6=Sutskever|first6=Ilua|volume=1|issue=8|date=14 February 2019|access-date=19 December 2020|quote=|journal=OpenAI|archive-date=6 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210206183945/https://cdn.openai.com/better-language-models/language_models_are_unsupervised_multitask_learners.pdf|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;badpaper&quot;&gt;{{cite arXiv|last1=Hegde|first1=Chaitra|last2=Patil|first2=Shrikumar|author-link=|eprint=2006.05477|title=Unsupervised Paraphrase Generation using Pre-trained Language Models|class=cs.CL|date=9 June 2020}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;openai&quot;&gt;{{cite web|url=https://openai.com/blog/better-language-models/|title=Better Language Models and Their Implications|archive-url=https://web.archive.org/web/20201219132206/https://openai.com/blog/better-language-models/|archive-date=19 December 2020|last=|first=|date=14 February 2019|publisher=[[OpenAI]]|access-date=19 December 2020|quote=|website=|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;commoncrawl&quot;&gt;{{cite arXiv|last1=Trinh|first1=Trieu H.|last2=Le|first2=Quoc V.|author-link=|eprint=1806.02847|title=A Simple Method for Commonsense Reasoning|class=cs.CL|date=7 Jun 2018}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;voxxy&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.vox.com/future-perfect/2019/2/14/18222270/artificial-intelligence-open-ai-natural-language-processing|title=An AI helped us write this article|archive-url=https://web.archive.org/web/20201108002620/https://www.vox.com/future-perfect/2019/2/14/18222270/artificial-intelligence-open-ai-natural-language-processing|archive-date=8 November 2020|last=Piper|first=Kelsey|date=14 February 2019|work=[[Vox Media|Vox]]|access-date=19 December 2020|quote=|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;guardian&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/technology/2019/feb/14/elon-musk-backed-ai-writes-convincing-news-fiction|title=New AI fake text generator may be too dangerous to release, say creators|archive-url=https://web.archive.org/web/20190214173112/https://www.theguardian.com/technology/2019/feb/14/elon-musk-backed-ai-writes-convincing-news-fiction|archive-date=14 February 2019|last=Hern|first=Alex|date=14 February 2019|work=[[The Guardian]]|access-date=19 December 2020|quote=|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;verge1&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.theverge.com/2019/2/14/18224704/ai-machine-learning-language-models-read-write-openai-gpt2|title=OpenAI's new multitalented AI writes, translates, and slanders|archive-url=https://web.archive.org/web/20201218091707/https://www.theverge.com/2019/2/14/18224704/ai-machine-learning-language-models-read-write-openai-gpt2|archive-date=18 December 2020|last=Vincent|first=James|date=14 February 2019|work=[[The Verge]]|access-date=19 December 2020|quote=|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;voxxy2&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.vox.com/2019/5/15/18623134/openai-language-ai-gpt2-poetry-try-it|title=A poetry-writing AI has just been unveiled. It's ... pretty good.|archive-url=https://web.archive.org/web/20201107235346/https://www.vox.com/2019/5/15/18623134/openai-language-ai-gpt2-poetry-try-it|archive-date=7 November 2020|last=Piper|first=Kelsey|date=15 May 2019|work=[[Vox Media|Vox]]|access-date=19 December 2020|quote=|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;vb&quot;&gt;{{cite web|url=https://venturebeat.com/2019/08/20/openai-releases-curtailed-version-of-gpt-2-language-model/|title=OpenAI releases curtailed version of GPT-2 language model|archive-url=https://web.archive.org/web/20201218130530/https://venturebeat.com/2019/08/20/openai-releases-curtailed-version-of-gpt-2-language-model/|archive-date=18 December 2020|last=Johnson|first=Khari|date=20 August 2019|publisher=[[VentureBeat]]|access-date=19 December 2020|quote=|website=|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;verge2&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.theverge.com/2019/11/7/20953040/openai-text-generation-ai-gpt-2-full-model-release-1-5b-parameters|title=OpenAI has published the text-generating AI it said was too dangerous to share|archive-url=https://web.archive.org/web/20200611054114/https://www.theverge.com/2019/11/7/20953040/openai-text-generation-ai-gpt-2-full-model-release-1-5b-parameters|archive-date=11 June 2020|last=Vincent|first=James|date=7 November 2019|work=[[The Verge]]|access-date=19 December 2020|quote=|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;neuralfakesnooze&quot;&gt;{{cite news|last1=Schwartz|first1=Oscar|title=Could 'fake text' be the next global political threat?|url=https://www.theguardian.com/technology/2019/jul/04/ai-fake-text-gpt-2-concerns-false-information|access-date=16 July 2019|work=The Guardian|date=4 July 2019|archive-date=16 July 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190716035703/https://www.theguardian.com/technology/2019/jul/04/ai-fake-text-gpt-2-concerns-false-information|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;staggering&quot;&gt;{{cite web|url=https://syncedreview.com/2019/06/27/the-staggering-cost-of-training-sota-ai-models/|title=The Staggering Cost of Training SOTA AI Models|archive-url=https://web.archive.org/web/20201124204913/https://syncedreview.com/2019/06/27/the-staggering-cost-of-training-sota-ai-models/|archive-date=24 November 2020|last=|first=|date=27 June 2019|publisher=|access-date=27 February 2021|quote=|website=Synced|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;register&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.theregister.com/2019/02/14/open_ai_language_bot/|title=Roses are red, this is sublime: We fed OpenAI's latest chat bot a classic Reg headline|archive-url=https://web.archive.org/web/20210309093207/https://www.theregister.com/2019/02/14/open_ai_language_bot/|archive-date=9 March 2021|last=Quach|first=Katyanna|date=14 February 2019|publisher=|access-date=27 February 2021|quote=|website=The Register|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;vb2&quot;&gt;{{cite web|url=https://venturebeat.com/2020/03/23/google-open-sources-framework-that-reduces-ai-training-costs-by-up-to-80/|title=Google open-sources framework that reduces AI training costs by up to 80%|archive-url=https://web.archive.org/web/20201126044004/https://venturebeat.com/2020/03/23/google-open-sources-framework-that-reduces-ai-training-costs-by-up-to-80/|archive-date=26 November 2020|last=Wiggers|first=Kyle|date=23 March 2020|publisher=|access-date=27 February 2021|quote=|website=VentureBeat|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;opengpt2&quot;&gt;{{cite web|url=https://blog.usejournal.com/opengpt-2-we-replicated-gpt-2-because-you-can-too-45e34e6d36dc?gi=4c998b75b4da|title=OpenGPT-2: We Replicated GPT-2 Because You Can Too|archive-url=https://web.archive.org/web/20230429232442/https://medium.com/@vanya_cohen/opengpt-2-we-replicated-gpt-2-because-you-can-too-45e34e6d36dc|archive-date=29 April 2023|date=22 August 2019|publisher=Noteworthy|access-date=27 February 2021|quote=|last1=Gokaslan|first1=Aaron|last2=Cohen|first2=Vanya|last3=Pavlick|first3=Ellie|last4=Tellex|first4=Stefanie|website=|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;teens&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.technologyreview.com/2021/02/26/1020010/trevor-project-ai-suicide-hotline-training/|title=An AI is training counselors to deal with teens in crisis|archive-url=https://web.archive.org/web/20210227001731/https://www.technologyreview.com/2021/02/26/1020010/trevor-project-ai-suicide-hotline-training/|archive-date=27 February 2021|date=26 February 2021|publisher=MIT Technology Review|access-date=27 February 2021|quote=|last1=Ohlheiser|first1=Abby|last2=Hao|first2=Karen|website=|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;smartcompose&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.theverge.com/2019/7/24/20708542/coding-autocompleter-deep-tabnine-ai-deep-learning-smart-compose|title=This AI-powered autocompletion software is Gmail's Smart Compose for coders|archive-url=https://web.archive.org/web/20210309082626/https://www.theverge.com/2019/7/24/20708542/coding-autocompleter-deep-tabnine-ai-deep-learning-smart-compose|archive-date=9 March 2021|last=Vincent|first=James|date=24 July 2019|publisher=|access-date=27 February 2021|quote=|website=The Verge|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;reddit&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.theverge.com/2019/6/6/18655212/reddit-ai-bots-gpt2-openai-text-artificial-intelligence-subreddit|title=There's a subreddit populated entirely by AI personifications of other subreddits|archive-url=https://web.archive.org/web/20210221143933/https://www.theverge.com/2019/6/6/18655212/reddit-ai-bots-gpt2-openai-text-artificial-intelligence-subreddit|archive-date=21 February 2021|last=Vincent|first=James|date=6 June 2019|publisher=|access-date=27 February 2021|quote=|website=The Verge|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;ethics&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.theverge.com/2019/2/21/18234500/ai-ethics-debate-researchers-harmful-programs-openai|title=AI researchers debate the ethics of sharing potentially harmful programs|archive-url=https://web.archive.org/web/20210209123243/https://www.theverge.com/2019/2/21/18234500/ai-ethics-debate-researchers-harmful-programs-openai|archive-date=9 February 2021|last=Vincent|first=James|date=21 February 2019|publisher=The Verge|access-date=27 February 2021|quote=|website=|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;pls&quot;&gt;{{cite web|url=https://thegradient.pub/openai-please-open-source-your-language-model/|title=OpenAI: Please Open Source Your Language Model|archive-url=https://web.archive.org/web/20210128091114/https://thegradient.pub/openai-please-open-source-your-language-model/|archive-date=28 January 2021|last=Zhang|first=Hugh|date=19 February 2019|publisher=The Gradient|access-date=28 February 2021|quote=|website=|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;tclat&quot;&gt;{{cite web|url=https://techcrunch.com/2021/02/04/latitude-seed-funding/|title=AI Dungeon-maker Latitude raises $3.3M to build games with 'infinite' story possibilities|archive-url=https://web.archive.org/web/20210221011815/https://techcrunch.com/2021/02/04/latitude-seed-funding/|archive-date=21 February 2021|last=Ha|first=Anthony|date=4 February 2021|publisher=TechCrunch|access-date=27 February 2021|quote=|website=|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;aidungeon&quot;&gt;{{cite web|url=https://gizmodo.com/this-ai-powered-choose-your-own-adventure-text-game-is-1844593111|title=This AI-Powered Choose-Your-Own-Adventure Text Game Is Super Fun and Makes No Sense|archive-url=https://web.archive.org/web/20210228164901/https://gizmodo.com/this-ai-powered-choose-your-own-adventure-text-game-is-1844593111|archive-date=28 February 2021|last=Nelius|first=Joanna|date=3 August 2020|publisher=|access-date=27 February 2021|quote=|website=Gizmodo|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;aid2&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.usgamer.net/articles/ai-dungeon-2-the-text-adventure-where-you-can-do-nearly-anything-is-now-on-mobile|title=AI Dungeon 2, the Text Adventure Where You Can do Nearly Anything, Is Now on Mobile|archive-url=https://web.archive.org/web/20200920102933/https://www.usgamer.net/articles/ai-dungeon-2-the-text-adventure-where-you-can-do-nearly-anything-is-now-on-mobile|archive-date=20 September 2020|last=Olson|first=Mathew|date=17 December 2019|publisher=|access-date=27 February 2021|quote=|website=|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;gpt3paper&quot;&gt;{{cite arXiv|last1=Brown|first1=Tom B.|last2=Mann|first2=Benjamin|last3=Ryder|first3=Nick|last4=Subbiah|first4=Melanie|last5=Kaplan|first5=Jared|last6=Dhariwal|first6=Prafulla|last7=Neelakantan|first7=Arvind|last8=Shyam|first8=Pranav|last9=Sastry|first9=Girish|last10=Askell|first10=Amanda|last11=Agarwal|first11=Sandhini|last12=Herbert-Voss|first12=Ariel|last13=Krueger|first13=Gretchen|last14=Henighan|first14=Tom|last15=Child|first15=Rewon|last16=Ramesh|first16=Aditya|last17=Ziegler|first17=Daniel M.|last18=Wu|first18=Jeffrey|last19=Winter|first19=Clemens|last20=Hesse|first20=Christopher|last21=Chen|first21=Mark|last22=Sigler|first22=Eric|last23=Litwin|first23=Mateusz|last24=Gray|first24=Scott|last25=Chess|first25=Benjamin|last26=Clark|first26=Jack|last27=Berner|first27=Christopher|last28=McCandlish|first28=Sam|last29=Radford|first29=Alec|last30=Sutskever|first30=Ilya|last31=Amodei|first31=Dario|title=Language Models are Few-Shot Learners|date=July 22, 2020|class=cs.CL|eprint=2005.14165}}&lt;/ref&gt;


[[Kategoriya:Programmalıq injiniring]]
&lt;references /&gt;
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>b6949uo0goung80z8ffmail3t5pvbus</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Doix-lès-Fontaines</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19616</id>
    <revision>
      <id>120597</id>
      <parentid>93905</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:08:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120597</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="686" sha1="mfjnmojihzlqvy4vwh5cjxam0tnknbf" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = 
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vendée 
| kestede region =Vendée
| jer maydanı =23.87
| xalıq sanı  =1,748
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Vendée]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 1,748 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydanı — 23.87&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vendée departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>mfjnmojihzlqvy4vwh5cjxam0tnknbf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dompierre-sur-Yon</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19617</id>
    <revision>
      <id>120601</id>
      <parentid>93904</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:08:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120601</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="686" sha1="73bksq7dbrqa9do4es91rjtueprn6yl" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = 
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vendée 
| kestede region =Vendée
| jer maydanı =33.60
| xalıq sanı  =4,457
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Vendée]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 4,457 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydanı — 33.60&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vendée departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>73bksq7dbrqa9do4es91rjtueprn6yl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Essarts-en-Bocage</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19620</id>
    <revision>
      <id>120702</id>
      <parentid>93902</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T06:55:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120702</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="686" sha1="smcryrunnemon04ngzpstmyfzs4kn08" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = 
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vendée 
| kestede region =Vendée
| jer maydanı =68.47
| xalıq sanı  =6,807
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Vendée]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 6,807 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydanı — 68.47&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vendée departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>smcryrunnemon04ngzpstmyfzs4kn08</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Falleron</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19621</id>
    <revision>
      <id>120736</id>
      <parentid>93901</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:00:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120736</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="686" sha1="rjcsuenbuyii58z9kej0x8tt70ui5f8" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = 
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vendée 
| kestede region =Vendée
| jer maydanı =28.64
| xalıq sanı  =1,683
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Vendée]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 1,683 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydanı — 28.64&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vendée departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>rjcsuenbuyii58z9kej0x8tt70ui5f8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Faymoreau</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19622</id>
    <revision>
      <id>120741</id>
      <parentid>93900</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:01:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120741</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="682" sha1="0bow1c81jux5u69ui8zpjce31t0ktz1" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = 
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vendée 
| kestede region =Vendée
| jer maydanı =10.99
| xalıq sanı  =201
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Vendée]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 201 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydanı — 10.99&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vendée departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>0bow1c81jux5u69ui8zpjce31t0ktz1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fontenay-le-Comte</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19625</id>
    <revision>
      <id>120769</id>
      <parentid>93896</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:06:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120769</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="688" sha1="qib2i42awo1q2c21z79735syfr0uo30" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = 
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vendée 
| kestede region =Vendée
| jer maydanı =34.05
| xalıq sanı  =13,471
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Vendée]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 13,471 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydanı — 34.05&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vendée departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>qib2i42awo1q2c21z79735syfr0uo30</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fougeré (Vendée)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19626</id>
    <revision>
      <id>120777</id>
      <parentid>93895</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:09:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120777</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="690" sha1="lb12zxnv2uz229i74n2ctllg91myrzk" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = 
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vendée 
| kestede region =Vendée
| jer maydanı =	26.89
| xalıq sanı  =1,236
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Vendée]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 1,236 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.

== Geografıyası ==
Jer maydanı — 26.89&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vendée departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>lb12zxnv2uz229i74n2ctllg91myrzk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Foussais-Payré</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19627</id>
    <revision>
      <id>120778</id>
      <parentid>93894</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:09:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120778</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="686" sha1="ccz8rc3q8j2crkws7w6mwp88rrba0l6" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = 
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vendée 
| kestede region =Vendée
| jer maydanı =34.42
| xalıq sanı  =1,183
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Vendée]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 1,183 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydanı — 34.42&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vendée departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>ccz8rc3q8j2crkws7w6mwp88rrba0l6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Froidfond</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19628</id>
    <revision>
      <id>120816</id>
      <parentid>93893</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:28:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120816</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="687" sha1="14jgb3t7qksfpfshw22p1hzcge85jnm" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = 
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vendée 
| kestede region =Vendée
| jer maydanı =21.51 
| xalıq sanı  =2,049
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Vendée]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 2,049 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydanı — 21.51&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vendée departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>14jgb3t7qksfpfshw22p1hzcge85jnm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Chasnais</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19639</id>
    <revision>
      <id>120433</id>
      <parentid>93956</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:58:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120433</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="682" sha1="iquvraal7jwhd1r2bmfcr59eal5e7cq" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = 
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vendée 
| kestede region =Vendée
| jer maydanı =10.77
| xalıq sanı  =767
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Vendée]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 767 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydanı — 10.77&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vendée departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>iquvraal7jwhd1r2bmfcr59eal5e7cq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Château-Guibert</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19641</id>
    <revision>
      <id>120458</id>
      <parentid>93936</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T13:06:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120458</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="686" sha1="pkby1tx7cff16ayax8itp1gcjr0nbpv" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = 
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vendée 
| kestede region =Vendée
| jer maydanı =35.16
| xalıq sanı  =1,515
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Vendée]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 1,515 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydanı — 35.16&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vendée departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>pkby1tx7cff16ayax8itp1gcjr0nbpv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Châteauneuf (Vendée)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19642</id>
    <revision>
      <id>120460</id>
      <parentid>93934</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T13:07:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120460</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="686" sha1="7m0cfcs0in6ms27rb47hjz2ecumqie3" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = 
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vendée 
| kestede region =Vendée
| jer maydanı =15.92
| xalıq sanı  =1,134
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Vendée]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 1,134 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydanı — 15.92&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vendée departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>7m0cfcs0in6ms27rb47hjz2ecumqie3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Chauché</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19643</id>
    <revision>
      <id>120436</id>
      <parentid>93953</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:59:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120436</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="686" sha1="6dntyfaoi2wx23ko17ux8ms9ium828u" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = 
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vendée 
| kestede region =Vendée
| jer maydanı =41.99
| xalıq sanı  =2,506
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Vendée]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 2,506 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydanı — 41.99&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vendée departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>6dntyfaoi2wx23ko17ux8ms9ium828u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Chavagnes-en-Paillers</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19644</id>
    <revision>
      <id>120439</id>
      <parentid>93950</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:59:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120439</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="686" sha1="3bkm9mw6kurtt8kd5cd7sb8nr8ci0wo" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = 
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vendée 
| kestede region =Vendée
| jer maydanı =40.57
| xalıq sanı  =3,568
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Vendée]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 3,568 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydanı — 40.57&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vendée departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>3bkm9mw6kurtt8kd5cd7sb8nr8ci0wo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Chavagnes-les-Redoux</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19645</id>
    <revision>
      <id>120440</id>
      <parentid>93949</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:59:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120440</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="687" sha1="ek1gpfold3kc5e1ss22o5j8k2ae2ngn" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = 
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vendée 
| kestede region =Vendée
| jer maydanı =	13.34
| xalıq sanı  =	840
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Vendée]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 	840 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydanı –  	13.34&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vendée departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>ek1gpfold3kc5e1ss22o5j8k2ae2ngn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cheffois</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19646</id>
    <revision>
      <id>120442</id>
      <parentid>93944</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T13:00:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120442</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="682" sha1="0bt7gvakec7lg9nr1kfx665wq6ft1yt" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = 
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vendée 
| kestede region =Vendée
| jer maydanı =18.63
| xalıq sanı  =999
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Vendée]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 999 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydanı — 18.63&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vendée departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>0bt7gvakec7lg9nr1kfx665wq6ft1yt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Coëx</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19647</id>
    <revision>
      <id>120529</id>
      <parentid>93918</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:49:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120529</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="686" sha1="67l7f4gmumv1qznx5hcjhfc37yfanpp" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = 
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vendée 
| kestede region =Vendée
| jer maydanı =39.56
| xalıq sanı  =3,383
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Vendée]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 3,383 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydanı — 39.56&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vendée departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>67l7f4gmumv1qznx5hcjhfc37yfanpp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Commequiers</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19648</id>
    <revision>
      <id>120524</id>
      <parentid>93924</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:48:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120524</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="690" sha1="l89zkm3jbexpg5iq0osysyb1jqqqlud" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = 
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vendée 
| kestede region =Vendée
| jer maydanı =	40.26 
| xalıq sanı  =3,669
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Vendée]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 3,669 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydanı –  	40.26&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vendée departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>l89zkm3jbexpg5iq0osysyb1jqqqlud</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Corpe</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19650</id>
    <revision>
      <id>120527</id>
      <parentid>93923</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:49:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120527</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="689" sha1="73eqf1bhjn35mui8imzrdy6m82mssuq" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = 
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vendée 
| kestede region =Vendée
| jer maydanı =17.10 
| xalıq sanı  =	1,010
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Vendée]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 	1,010 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydanı — 17.10&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vendée departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>73eqf1bhjn35mui8imzrdy6m82mssuq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cugand</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19652</id>
    <revision>
      <id>120533</id>
      <parentid>93915</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:50:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120533</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="686" sha1="ik7aajyo96meo225zj9zlqz6zlxwhv2" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = 
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vendée 
| kestede region =Vendée
| jer maydanı =13.47
| xalıq sanı  =3,685
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Vendée]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 3,685 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydanı — 13.47&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vendée departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>ik7aajyo96meo225zj9zlqz6zlxwhv2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Curzon (Vendée)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19653</id>
    <revision>
      <id>120534</id>
      <parentid>93912</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:50:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120534</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="681" sha1="84nfjok51x38ir35v8dywy6upyo3tte" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = 
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vendée 
| kestede region =Vendée
| jer maydanı =5.90 
| xalıq sanı  =507
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Vendée]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 507 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydanı — 5.90&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vendée departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>84nfjok51x38ir35v8dywy6upyo3tte</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Damvix</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19654</id>
    <revision>
      <id>120539</id>
      <parentid>93910</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:51:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — ,  –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120539</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="682" sha1="i9enqh8jxohgy76a853e6trns3fi3ig" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = 
| mámleket = Franciya 
| region túri= Franciya departamentleri{{!}}Departament
| region = Vendée 
| kestede region =Vendée
| jer maydanı =11.66
| xalıq sanı  =730
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +1
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Franciya]]nıń  [[Vendée]] departamentinde jaylasqan kommuna.

== Xalqı ==
Xalqı 730 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografıyası ==
Jer maydanı — 11.66&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Franciya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Vendée departamenti kommunaları}}</text>
      <sha1>i9enqh8jxohgy76a853e6trns3fi3ig</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Generativ aldınnan tayarlanǵan transformator</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19656</id>
    <revision>
      <id>120844</id>
      <parentid>111778</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:36:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (4),  –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120844</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25291" sha1="b28ofj9dzzz7bgwdg6cku59ay4smqj1" xml:space="preserve">[[Fayl:Full_GPT_architecture.svg|oñğa|nobaý|Original GPT modeli]]
'''Generativ aldınnan tayarlanǵan transformator''' yaǵnıy '''GPT''' ''([[Inglis tili|ingl]]. Generative pre-trained transformers, GPT)'' − [[Úlken til modeli|úlken til modeliniń (LLM)]]&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.aljazeera.com/news/2023/3/15/how-do-ai-models-like-gpt-4-work-and-how-can-you-start-using-it|bet=How does GPT-4 work and how can you start using it in ChatGPT?|avtor=Haddad|at=Mohammed|jumıs=www.aljazeera.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:4&quot; /&gt; bir túri hám [[generativ jasalma intellekt]] ushın belgili struktura bolıp tabıladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://pub.towardsai.net/generative-ai-and-future-c3b1695876f2|bet=Generative AI and Future|avtor=Hu|at=Luhui|sáne=November 15, 2022|jumıs=Medium}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.computer.org/csdl/magazine/co/2022/10/09903869/1H0G6xvtREk|bet=CSDL &amp;#124; IEEE Computer Society|jumıs=www.computer.org}}&lt;/ref&gt; Olar [[tábiyiy tildi qayta islew]] wazıypalarında qollanılatuǵın [[Neyron tarmaq (mashinalıq oqıtıw)|jasalma neyron tarmaqlar]].&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://hallmark.libguides.com/c.php?g=1312147&amp;p=9644939|bet=LibGuides: Using AI Language Models : ChatGPT}}&lt;/ref&gt; GPT-ler [[Transformator (tereń oqıtıw arxitekturası)|transformator]] arxitekturasına tiykarlanǵan, tańbalanbaǵan teksttiń úlken [[Maǵlıwmatlar jıynaǵı|maǵlıwmatlar jıynaǵında]] aldınnan tayarlanǵan hám adamǵa uqsas jańa kontentti jarata aladı.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.weforum.org/agenda/2023/01/davos23-generative-ai-a-game-changer-industries-and-society-code-developers/|bet=Generative AI: a game-changer society needs to be ready for|sáne=9 January 2023|jumıs=World Economic Forum}}&lt;/ref&gt; 2023 jılǵı jaǵday boyınsha [[Úlken til modeli|LLM-lerdiń]] kópshiliginde usı qásiyetler bar bolıp, geyde olardı [[GPT]]-ler dep ataydı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.forbes.com/sites/joemckendrick/2023/03/26/most-jobs-soon-to-be-influenced-by-artificial-intelligence-research-out-of-openai-and-university-of-pennsylvania-suggests/?sh=420f9c8f73c7|bet=Most Jobs Soon To Be 'Influenced' By Artificial Intelligence, Research Out Of OpenAI And University Of Pennsylvania Suggests|avtor=Mckendrick|at=Joe|sáne=March 13, 2023|jumıs=[[Forbes]]}}&lt;/ref&gt;

Birinshi GPT 2018 jılı [[OpenAI]] tárepinen usınılǵan.&lt;ref name=&quot;gpt1&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://openai.com/research/language-unsupervised|bet=Improving language understanding with unsupervised learning|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230318210736/https://openai.com/research/language-unsupervised|arxivsáne=2023-03-18|sáne=June 11, 2018|til=en-US|jumıs=openai.com|qaralǵan sáne=2023-03-18}}&lt;/ref&gt; OpenAI óziniń &quot;GPT-''n''&quot; seriyasınan ibarat izbe-iz nomerlengen tásirli GPT negizgi modellerin shıǵardı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.makeuseof.com/gpt-models-explained-and-compared/|bet=GPT-1 to GPT-4: Each of OpenAI's GPT Models Explained and Compared|sáne=April 11, 2023|jumıs=MUO}}&lt;/ref&gt; Olardıń hárqaysısınıń kólemi (shınıǵıwǵa bolatuǵın parametrlerdiń sanı) hám oqıtıwdıń úlkeyiwine baylanıslı aldınǵısına qaraǵanda álleqayda qábiletli boldı. Olardıń eń sońǵısı, [[GPT-4]] — 2023 jıl martta shıǵarıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://openai.com/research/gpt-4|bet=GPT-4|til=en-US|jumıs=openai.com|qaralǵan sáne=2023-12-08}}&lt;/ref&gt; Bunday modeller olardıń wazıypalarǵa arnalǵan GPT sistemalarına, sonıń ishinde keyingi kórsetpelerge anıq sazlanǵan modellerge tiykar boldı, bul óz gezeginde [[ChatGPT]] [[chatbot]] xızmetin qollaydı.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.aljazeera.com/news/2023/3/15/how-do-ai-models-like-gpt-4-work-and-how-can-you-start-using-it|bet=How does GPT-4 work and how can you start using it in ChatGPT?|avtor=Haddad|at=Mohammed|jumıs=www.aljazeera.com}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFHaddad&quot;&gt;Haddad, Mohammed. [https://www.aljazeera.com/news/2023/3/15/how-do-ai-models-like-gpt-4-work-and-how-can-you-start-using-it &quot;How does GPT-4 work and how can you start using it in ChatGPT?&quot;]. ''www.aljazeera.com''.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

&quot;GPT&quot; termini basqalar tárepinen islep shıǵarılǵan usınday modellerdiń atları menen táriyiplerinde de qollanıladı. Mısalı, basqa GPT tiykar modellerine EleutherAI tárepinen jaratılǵan modeller seriyasın,&lt;ref name=&quot;:9&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.infoq.com/news/2021/07/eleutherai-gpt-j/|bet=EleutherAI Open-Sources Six Billion Parameter GPT-3 Clone GPT-J|avtor=Alford|at=Anthony|sáne=July 13, 2021|jumıs=InfoQ}}&lt;/ref&gt; hám 2023 jılı Cerebras tárepinen jaratılǵan jeti modeldi óz ishine aladı. Sonday-aq, hár túrli tarawlardaǵı kompaniyalar Salesforce kompaniyasınıń &quot;EinsteinGPT&quot; (CRM ushın)&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techmonitor.ai/technology/ai-and-automation/salesforce-einsteingpt-openai-chatgpt|bet=Salesforce launches EinsteinGPT built with OpenAI technology|avtor=Morrison|at=Ryan|sáne=7 March 2023|jumıs=Tech Monitor}}&lt;/ref&gt; hám Bloomberg-tiń &quot;BloombergGPT&quot; (finans ushın) sıyaqlı tiyisli tarawlarda wazıypalarǵa arnalǵan GPT-lerdi jaratıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.forbes.com/sites/jamielsheikh/2023/04/05/the-chatgpt-of-finance-is-here-bloomberg-is-combining-ai-and-fintech/?sh=43b4385e3081|bet=The ChatGPT of Finance is Here, Bloomberg is Combining AI and Fintech|jumıs=[[Forbes]]}}&lt;/ref&gt;

== Tariyxı ==

=== Dáslepki islenbeler ===
Generativ aldınnan tayarlıq (GP) [[mashinalıq oqıtıw]] programmalarında burınnan qáliplesken túsinik.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Hinton (et-al)|first1=Geoffrey|title=Deep neural networks for acoustic modeling in speech recognition|url=http://cs224d.stanford.edu/papers/maas_paper.pdf|journal=IEEE Signal Processing Magazine|volume=Digital Object Identifier 10.1109/MSP.2012.2205597|doi=10.1109/MSP.2012.2205597}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=A tutorial survey of architectures, algorithms, and applications for deep learning &amp;#124; APSIPA Transactions on Signal and Information Processing &amp;#124; Cambridge Core|journal=Apsipa Transactions on Signal and Information Processing|doi=10.1017/atsip.2013.9|volume=3|pages=e2|last1=Deng|first1=Li}}&lt;/ref&gt; Ol dáslebinde yarım baqlanatuǵın oqıtıw obyekti retinde paydalanıldı, óytkeni model aldı menen maǵlıwmatlar jıynaǵında maǵlıwmatlar noqatların jaratıwdı úyreniw arqalı tańbalanǵan maǵlıwmatlar jıynaǵında (aldınnan tayarlıq basqıshı) oqıtıladı, sonnan keyin ol tańbalanǵan maǵlıwmatlar jıynaǵın klassifikaciyalawǵa úyretiledi.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Erhan|first1=Dumitru|title=Why Does Unsupervised Pre-training Help Deep Learning?|url=https://proceedings.mlr.press/v9/erhan10a.html|journal=Proceedings of the Thirteenth International Conference on Artificial Intelligence and Statistics|pages=201–208}}&lt;/ref&gt;

Normalanbaǵan sızıqlı [[Transformator (tereń oqıtıw arxitekturası)|transformator]] 1992 jıldan berli payda bolǵanı menen, zamanagóy transformator arxitekturası 2017 jılı [[Google]] izertlewshileri «Itibar beriń — sizge kerek» maqalasında járiyalanǵanǵa shekem qol jetimli bolmadı. Bul rawajlanıw 2018 jılı BERT sıyaqlı úlken til modelleriniń payda bolıwına alıp keldi, ol aldınnan tayarlanǵan transformator (PT) boldı, biraq generativ bolıwǵa arnalmaǵan (BERT tek «koder ushın» model boldı).&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://analyticsindiamag.com/google-introduces-new-architecture-to-reduce-cost-of-transformers/|bet=Google Introduces New Architecture To Reduce Cost Of Transformers|avtor=Naik|at=Amit Raja|sáne=September 23, 2021|jumıs=Analytics India Magazine}}&lt;/ref&gt; Sonday-aq, sol waqıtta 2018 jılı OpenAI óziniń «General Pre-Training arqalı tildi túsiniwdi jaqsılaw» atlı maqalasın járiyaladı, onda ol birinshi generativ aldınnan tayarlanǵan transformator (GPT) sistemasın (&quot;[[GPT-1]]&quot;) engizdi.&lt;ref name=&quot;gpt1paper&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://cdn.openai.com/research-covers/language-unsupervised/language_understanding_paper.pdf|bet=Improving Language Understanding by Generative Pre-Training|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210126024542/https://cdn.openai.com/research-covers/language-unsupervised/language_understanding_paper.pdf|arxivsáne=26 January 2021|avtor=Radford|at=Alec|sáne=11 June 2018|baspaxana=[[OpenAI]]|qaralǵan sáne=23 January 2021}}&lt;/ref&gt;

Transformatorǵa tiykarlanǵan arxitekturalarǵa shekem eń jaqsı jumıs isleytuǵın neyron NLP ([[tábiyiy tildi qayta islew]]) modelleri ádette qol menen belgilengen maǵlıwmatlardıń úlken kóleminen baqlanatuǵın oqıtıwdı paydalandı. Baqlanatuǵın oqıtıwǵa ǵárezlilik olardı jaqsı túsindirilmegen maǵlıwmatlar jıynaǵında paydalanıwdı shekledi, sonıń menen qatar júdá úlken til modellerin úyretiw júdá qımbat hám waqıttı talap etedi.&lt;ref name=&quot;gpt1paper&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://cdn.openai.com/research-covers/language-unsupervised/language_understanding_paper.pdf|bet=Improving Language Understanding by Generative Pre-Training|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210126024542/https://cdn.openai.com/research-covers/language-unsupervised/language_understanding_paper.pdf|arxivsáne=26 January 2021|avtor=Radford|at=Alec|sáne=11 June 2018|baspaxana=[[OpenAI]]|qaralǵan sáne=23 January 2021}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFRadfordNarasimhanSalimansSutskever2018&quot;&gt;Radford, Alec; Narasimhan, Karthik; Salimans, Tim; Sutskever, Ilya (11 June 2018). [https://cdn.openai.com/research-covers/language-unsupervised/language_understanding_paper.pdf &quot;Improving Language Understanding by Generative Pre-Training&quot;] &lt;span class=&quot;cs1-format&quot;&gt;(PDF)&lt;/span&gt;. [[OpenAI]]. p.&amp;nbsp;12. [https://web.archive.org/web/20210126024542/https://cdn.openai.com/research-covers/language-unsupervised/language_understanding_paper.pdf Archived] &lt;span class=&quot;cs1-format&quot;&gt;(PDF)&lt;/span&gt; from the original on 26 January 2021&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;23 January&lt;/span&gt; 2021&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

OpenAI keń kólemli sistemanı jaratıw ushın qollanılǵan hám birinshi ret transformator modeli menen ámelge asırılǵan yarım baqlawlı usıl — eki basqıshtı qamtıdı: tildi modellestiriw maqsetin paydalanıp dáslepki parametrlerdi ornatıw ushın baqlanbaytuǵın generativ «aldınnan tayarlıq» basqıshı hám baqlanatuǵın usı parametrlerdi maqsetli wazıypaǵa beyimlew ushın diskriminativ «anıq sazlaw» basqıshı.&lt;ref name=&quot;gpt1paper&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://cdn.openai.com/research-covers/language-unsupervised/language_understanding_paper.pdf|bet=Improving Language Understanding by Generative Pre-Training|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210126024542/https://cdn.openai.com/research-covers/language-unsupervised/language_understanding_paper.pdf|arxivsáne=26 January 2021|avtor=Radford|at=Alec|sáne=11 June 2018|baspaxana=[[OpenAI]]|qaralǵan sáne=23 January 2021}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFRadfordNarasimhanSalimansSutskever2018&quot;&gt;Radford, Alec; Narasimhan, Karthik; Salimans, Tim; Sutskever, Ilya (11 June 2018). [https://cdn.openai.com/research-covers/language-unsupervised/language_understanding_paper.pdf &quot;Improving Language Understanding by Generative Pre-Training&quot;] &lt;span class=&quot;cs1-format&quot;&gt;(PDF)&lt;/span&gt;. [[OpenAI]]. p.&amp;nbsp;12. [https://web.archive.org/web/20210126024542/https://cdn.openai.com/research-covers/language-unsupervised/language_understanding_paper.pdf Archived] &lt;span class=&quot;cs1-format&quot;&gt;(PDF)&lt;/span&gt; from the original on 26 January 2021&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;23 January&lt;/span&gt; 2021&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

=== Keyingi rawajlanıwlar ===
Eń sońǵı GPT tiykar modellerine kelsek, OpenAI [[GPT-3]]-tiń birinshi versiyaların 2020-jıl iyulda járiyaladı. 1B, 6.7B, 175B parametrleri bar úsh model bar edi, olar sáykes túrde Bebbidj, Kyuri hám Davinchi (B,C hám D bas háripler menen) dep atalǵan.

2021 jıl iyulde OpenAI programmalastırıw qosımshaları ushın wazıypalarǵa arnalǵan GPT modeli bolıp tabılatuǵın Codex-ti shıǵardı. Bul [[GitHub]] kodın paydalanıp, GPT-3 (aldınǵı GPT-3 modellerinen ayırmashılıǵı) 12B parametr versiyasın anıq sazlaw arqalı islep shıqtı.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Chen|first1=Mark|last2=Tworek|first2=Jerry|last3=Jun|first3=Heewoo|last4=Yuan|first4=Qiming|last5=Ponde de Oliveira Pinto|first5=Henrique|last6=Kaplan|first6=Jared|last7=Edwards|first7=Harri|last8=Burda|first8=Yuri|last9=Joseph|first9=Nicholas|date=2021-07-01|title=Evaluating Large Language Models Trained on Code|url=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2021arXiv210703374C|journal=Association for Computational Linguistics}}&lt;/ref&gt;

2022 jıl mart ayında OpenAI kórsetpe boyınsha (kórsetpege muwapıq sazlanǵan),  davinci-instruct-beta (175B) hám text-davinci-001 dep atalatuǵın GPT-3-tiń eki versiyasın járiyaladı,&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Ouyang|first1=Long|last2=Wu|first2=Jeffrey|last3=Jiang|first3=Xu|last4=Almeida|first4=Diogo|last5=Wainwright|first5=Carroll|last6=Mishkin|first6=Pamela|last7=Zhang|first7=Chong|last8=Agarwal|first8=Sandhini|last9=Slama|first9=Katarina|date=2022-12-06|title=Training language models to follow instructions with human feedback|url=https://proceedings.neurips.cc/paper_files/paper/2022/hash/b1efde53be364a73914f58805a001731-Abstract-Conference.html|journal=Advances in Neural Information Processing Systems}}&lt;/ref&gt; sonnan keyin beta-test code-davinci-002 ni basladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://openai.com/blog/gpt-3-edit-insert|bet=New GPT-3 capabilities: Edit &amp; insert|til=en-US|jumıs=openai.com|qaralǵan sáne=2023-06-24}}&lt;/ref&gt; text-davinci-002 code-davinci-002 kórsetpesinen sazlandı. text-davinci-003 hám [[ChatGPT]] ekewi de 2022 jıl noyabrde shıǵarıldı, ekewi de adam keri baylanısınan (RLHF) bilim alıw arqalı text-davinci-002 tiykarında islengen. text-davinci-003 kórsetpelerdi orınlawǵa úyretilgen (burınǵıları sıyaqlı), al ChatGPT adam paydalanıwshı menen sóylesiw háreketine úyretilgen.&lt;ref name=&quot;fu2022&quot;&gt;{{Cite journal|last1=Fu|first1=Yao|last2=Peng|first2=Hao|last3=Khot|first3=Tushar|title=How does GPT Obtain its Ability? Tracing Emergent Abilities of Language Models to their Sources|url=https://yaofu.notion.site/How-does-GPT-Obtain-its-Ability-Tracing-Emergent-Abilities-of-Language-Models-to-their-Sources-b9a57ac0fcf74f30a1ab9e3e36fa1dc1|journal=Yao Fu's Notion}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://platform.openai.com/docs/model-index-for-researchers|bet=Model index for researchers|arxivurl=https://archive.today/20230623231655/https://platform.openai.com/docs/model-index-for-researchers|arxivsáne=23 Jun 2023|til=en|jumıs=OpenAI API|qaralǵan sáne=2023-06-23}}&lt;/ref&gt;

OpenAI-diń eń sońǵı GPT tiykar modeli − [[GPT-4]] 2023 jıl 14 martta shıǵarıldı. Oǵan ChatGPT premium versiyası arqalı [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshılar]] tikkeley kire aladı hám OpenAI-diń [[API]] arqalı basqa ónimler menen xızmetlerge qosıw ushın baǵdarlamashılarǵa qoljetimli. GPT tiykar modelleriniń basqa óndiriwshilerine EleutherAI (2021 jıl martta baslanǵan modeller seriyası menen)&lt;ref name=&quot;:9&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.infoq.com/news/2021/07/eleutherai-gpt-j/|bet=EleutherAI Open-Sources Six Billion Parameter GPT-3 Clone GPT-J|avtor=Alford|at=Anthony|sáne=July 13, 2021|jumıs=InfoQ}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFAlford2021&quot;&gt;Alford, Anthony (July 13, 2021). [https://www.infoq.com/news/2021/07/eleutherai-gpt-j/ &quot;EleutherAI Open-Sources Six Billion Parameter GPT-3 Clone GPT-J&quot;]. ''InfoQ''.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; hám Cerebras (2023jıl martta shıqqan jeti modeli menen) kiredi.

== Tiykarǵı modeller ==
[[Tiykarǵı model]] — keń kólemli maǵlıwmatlar boyınsha oqıtılǵan [[Jasalma intellekt|AI]] modeli, sonlıqtan onı tómengi aǵımdaǵı wazıypalardıń keń sheńberine beyimlewge boladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://hai.stanford.edu/news/introducing-center-research-foundation-models-crfm|bet=Introducing the Center for Research on Foundation Models (CRFM)|sáne=18 August 2021|jumıs=Stanford HAI}}&lt;/ref&gt;

Usı waqıtqa shekem GPT-diń ataqlı tiykar modelleri [[OpenAI]] GPT-n seriyasınan boldı. Onıń eń sońǵısı [[GPT-4]], ol ushın OpenAI ólshemin yamasa shınıǵıw maǵlıwmatların járiyalawdan bas tarttı («básekige qábiletli landshaft penen kólemli modellerdiń qáwipsizligi sebebinen»).&lt;ref name=&quot;gpt4-report&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://cdn.openai.com/papers/gpt-4.pdf|bet=GPT-4 Technical Report|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230314190904/https://cdn.openai.com/papers/gpt-4.pdf|arxivsáne=2023-03-14|avtor=OpenAI|sáne=2023|qaralǵan sáne=2023-03-16}}&lt;/ref&gt;
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+OpenAI-diń ''GPT-n'' seriyası
!Model
!Arxitektura
!Parametrler sanı
!Trening (shınıǵıw) maǵlıwmatları
!Shıǵarılǵan sánesi
!Trening bahası
|-
|[[GPT-1]]
|12 dárejeli, 12 baslı Transformator deshifratorı (kodersiz), onnan keyin sızıqlı-softmax.
|117 mln
|BookCorpus: 4,5 GB tekst, hár túrli janrdaǵı 7000 járiyalanbaǵan kitaplardan.
|2018 jıl 11-iyun&lt;ref name=&quot;gpt1&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://openai.com/research/language-unsupervised|bet=Improving language understanding with unsupervised learning|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230318210736/https://openai.com/research/language-unsupervised|arxivsáne=2023-03-18|sáne=June 11, 2018|til=en-US|jumıs=openai.com|qaralǵan sáne=2023-03-18}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://openai.com/research/language-unsupervised &quot;Improving language understanding with unsupervised learning&quot;]. ''openai.com''. June 11, 2018. [https://web.archive.org/web/20230318210736/https://openai.com/research/language-unsupervised Archived] from the original on 2023-03-18&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;2023-03-18&lt;/span&gt;&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;
|8 P600 GPU-da 30 kún yamasa 1 petaFLOP/s-kún.&lt;ref name=&quot;gpt1&quot; /&gt;
|-
|[[GPT-2]]
|GPT-1, biraq ózgertilgen normalaw menen
|1,5 mlrd
|WebText: 40 GB tekst, Reddit-te tastıyıqlanǵan 45 million veb-bettiń 8 million hújjeti.
|2019 jıl 14 fevral (dáslepki/sheklengen versiya) hám 2019 jıl 5-noyabr (tolıq versiya)&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2019/11/7/20953040/openai-text-generation-ai-gpt-2-full-model-release-1-5b-parameters|bet=OpenAI has published the text-generating AI it said was too dangerous to share|avtor=Vincent|at=James|sáne=November 7, 2019|jumıs=The Verge}}&lt;/ref&gt;
|&quot;onlaǵan petaflop / s-kún&quot;,&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt; yamasa 1,5e21 FLOP.&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://epochai.org/mlinputs/visualization|bet=ML input trends visualization|til=en|jumıs=Epoch|qaralǵan sáne=2023-05-02}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[GPT-3]]
|GPT-2, biraq úlkenirek masshtablawǵa imkaniyat beretuǵın modifikaciyası bar.
|175 mlrd&lt;ref name=&quot;:8&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.namepepper.com/chatgpt-users|bet=ChatGPT Statistics|avtor=Ver Meer|at=Dave|sáne=June 1, 2023|til=en|jumıs=NamePepper|qaralǵan sáne=2023-06-09}}&lt;/ref&gt;
|CommonCrawl (570 GB), WebText, inglisshe Wikipedia hám eki kitap korpusınan (Books1 hám Books2) ibarat 499 milliard token.
|28-may, 2020-jıl&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite journal|title=Language Models are Few-Shot Learners|date=May 28, 2020}}&lt;/ref&gt;
|3640 petaflop/s-kún (D.1-keste&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;), yamasa 3,1e23 FLOP.&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt;
|-
|[[GPT-3|GPT-3.5]]
|Járiyalanbaǵan
|175 mlrd&lt;ref name=&quot;:8&quot; /&gt;
|Járiyalanbaǵan
|2022 jıl 15-mart
|Járiyalanbaǵan
|-
|[[GPT-4]]
|Sonday-aq tekstti boljaw hám RLHF ekewi de oqıtıldı; tekstti de, súwretlerdi de kirgiziw retinde qabıllaydı. Tolıǵıraq maǵlıwmatlar áshkara emes.&lt;ref name=&quot;gpt4-report&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://cdn.openai.com/papers/gpt-4.pdf|bet=GPT-4 Technical Report|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230314190904/https://cdn.openai.com/papers/gpt-4.pdf|arxivsáne=2023-03-14|avtor=OpenAI|sáne=2023|qaralǵan sáne=2023-03-16}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFOpenAI2023&quot;&gt;OpenAI (2023). [https://cdn.openai.com/papers/gpt-4.pdf &quot;GPT-4 Technical Report&quot;] &lt;span class=&quot;cs1-format&quot;&gt;(PDF)&lt;/span&gt;. [https://web.archive.org/web/20230314190904/https://cdn.openai.com/papers/gpt-4.pdf Archived] &lt;span class=&quot;cs1-format&quot;&gt;(PDF)&lt;/span&gt; from the original on 2023-03-14&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;2023-03-16&lt;/span&gt;&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;
|Járiyalanbaǵan. Shama emen 1,7 trln.&lt;ref&gt;{{Cite news|title=GPT-4 has more than a trillion parameters — Report|date=March 25, 2023|url=https://the-decoder.com/gpt-4-has-a-trillion-parameters/}}&lt;/ref&gt;
|Járiyalanbaǵan
|2023 jıl 14-mart
|Járiyalanbaǵan. Shama menen 2.1 × 10&lt;sup&gt;25&lt;/sup&gt; FLOP.&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt;
|}
Basqa usınday modellerge [[GPT-3]] penen salıstırılǵan hám jaqında [[API]] arqalı [[Programmist (Baǵdarlamashı)|baǵdarlamashılarǵa]] qoljetimli bolǵan [[Google]] kompaniyasınıń [[PaLM]] modeli,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2023/3/14/23639313/google-ai-language-model-palm-api-challenge-openai|bet=Google opens up its AI language model PaLM to challenge OpenAI and GPT-3|avtor=Vincent|at=James|sáne=March 14, 2023|jumıs=The Verge}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://aibusiness.com/nlp/google-opens-access-to-palm-language-model|bet=Google Opens Access to PaLM Language Model}}&lt;/ref&gt; hám eń jaqın jumıs isleytuǵın [[ashıq kodlı]] alternativ retinde xabarlanǵan Together GPT-JT kiredi. GPT-3 (hám burınǵı ashıq kodlı GPT-lerden alınǵan).&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://analyticsindiamag.com/meet-gpt-jt-the-closest-open-source-alternative-to-gpt-3/|bet=Meet GPT-JT, the Closest Open Source Alternative to GPT-3|avtor=Iyer|at=Aparna|sáne=November 30, 2022|jumıs=Analytics India Magazine}}&lt;/ref&gt; [[Meta AI]] (burınǵı [[Facebook]]) sonıń menen qatar [[Llama (til modeli)|LLaMA]] dep atalatuǵın generativ transformatorǵa tiykarlanǵan [[Úlken til modeli|úlken til modeline]] iye.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.pcmag.com/news/meta-debuts-ai-language-model-but-its-only-for-researchers|bet=Meta Debuts AI Language Model, But It's Only for Researchers|jumıs=PCMAG}}&lt;/ref&gt;

Tiykarǵı GPT-ler kirgiziw hám/yamasa shıǵarıw ushın tekstten basqa usıllardı da paydalana aladı. [[GPT-4]] tekstti hám súwretti kirgiziwdi qayta islewge uqıplı multimodal LLM bolıp tabıladı (biraq onıń shıǵıwı tekst penen sheklenedi).&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.marktechpost.com/2023/03/27/multimodal-language-models-the-future-of-artificial-intelligence-ai/|bet=Multimodal Language Models: The Future of Artificial Intelligence (AI)|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230515010932/https://www.marktechpost.com/2023/03/27/multimodal-language-models-the-future-of-artificial-intelligence-ai/|arxivsáne=May 15, 2023|avtor=Islam|at=Arham|sáne=March 27, 2023|qaralǵan sáne=May 15, 2023}}&lt;/ref&gt; Multimodal shıǵıwǵa baylanıslı ayırım generativ transformatorlarǵa tiykarlanǵan modeller diffuziya&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.marktechpost.com/2022/11/14/how-do-dall%c2%b7e-2-stable-diffusion-and-midjourney-work/|bet=How Do DALL·E 2, Stable Diffusion, and Midjourney Work?|avtor=Islam|at=Arham|sáne=November 14, 2022}}&lt;/ref&gt; hám parallel dekodlaw sıyaqlı tekstten súwretke texnologiyalar ushın paydalanıladı. Modellerdiń bunday túrleri súwretler menen jumıs isley alatuǵın tómengi aǵım sistemalardı islep shıǵıw ushın vizual tiykar modelleri (VFM) retinde xızmet ete aladı.

== Derekler ==
{{Reflist|refs=&lt;ref name=instructgpt-blog&gt;{{cite web |title=Aligning language models to follow instructions |url=https://openai.com/research/instruction-following |website=openai.com |access-date=23 March 2023 |archive-date=23 March 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230323110040/https://openai.com/research/instruction-following |url-status=live }}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=instructgpt-paper&gt;{{cite journal |last1=Ouyang |first1=Long |last2=Wu |first2=Jeff |last3=Jiang |first3=Xu |last4=Almeida |first4=Diogo |last5=Wainwright |first5=Carroll L. |last6=Mishkin |first6=Pamela |last7=Zhang |first7=Chong |last8=Agarwal |first8=Sandhini |last9=Slama |first9=Katarina |last10=Ray |first10=Alex |last11=Schulman |first11=John |last12=Hilton |first12=Jacob |last13=Kelton |first13=Fraser |last14=Miller |first14=Luke |last15=Simens |first15=Maddie |last16=Askell |first16=Amanda |last17=Welinder |first17=Peter |last18=Christiano |first18=Paul |last19=Leike |first19=Jan |last20=Lowe |first20=Ryan |title=Training language models to follow instructions with human feedback |journal=NeurIPS |date=4 November 2022 |arxiv=2203.02155 |display-authors=3 }}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=chatgpt-blog&gt;{{cite web |title=Introducing ChatGPT |url=https://openai.com/blog/chatgpt |access-date=2023-03-16 |website=openai.com |language=en-US |archive-date=2023-03-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230316001700/https://openai.com/blog/chatgpt/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;}}
[[Kategoriya:Programmalıq injiniring]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>b28ofj9dzzz7bgwdg6cku59ay4smqj1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dóńdala</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19889</id>
    <revision>
      <id>120618</id>
      <parentid>109747</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:35:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120618</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1440" sha1="1eapdaa2vkz73qnk2h21hi99aqu0rzz" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı|atı=Dóńdala|negizgi atı=Дөң-талаа|túri=Awıl|mámleket=Qırǵızstan|region=Íssıkól wálayatı|rayon=Toń rayonı|jámáát=Aqterek APJ|lat_deg=42.12593|lon_deg=76.58352|lat_min=|lat_sec=|lat_dir=N|lon_min=|lon_sec=|lon_dir=E|CoordAddon=|xalıq sanı=865 &lt;ref name=&quot;2009 census&quot;/&gt;|sanalǵan jıl=2009|CoordScale}}'''Dóńdala''' ([[Qırǵız tіlі|qırǵızsha]] Дөң-Талаа) — [[Qırǵızstan|Qırǵızstan Respublikası]]&lt;nowiki/&gt;nıń  [[Íssıkól wálayatı]]&lt;nowiki/&gt;nıń [[Toń rayonı]]&lt;nowiki/&gt;ndaǵı awıl. [[Aqterek APJ]] quramına kiredi.

== Xalqı ==
Xalqı — 865 adam. &lt;ref name=&quot;2009 census&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%98%D1%81%D1%81%D1%8B%D0%BA-%D0%9A%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|bet=2009 Population and Housing Census|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110810173103/http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%98%D1%81%D1%81%D1%8B%D0%BA-%D0%9A%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|arxivsáne=2011-08-10|jıl=2010|til=Russian|jumıs=The National Statistical Committee of the Kyrgyz Republic|qaralǵan sáne=12 November 2013}}&lt;/ref&gt;

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Awıllar]]
[[Kategoriya:Qırǵızstan awılları]]
[[Kategoriya:Qırǵızstan]]
[[Kategoriya:Aqterek APJ]]</text>
      <sha1>1eapdaa2vkz73qnk2h21hi99aqu0rzz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Charlz III</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19909</id>
    <revision>
      <id>120431</id>
      <parentid>114958</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:57:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120431</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11645" sha1="7id15zuy8h8rt16i3vlcxkxcmd4v4og" xml:space="preserve">{{Mámleketlik isker infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı    = Charlz III
| negizgi atı          = {{lang-en|Charles III}}
| súwret               = King Charles III (July 2023).jpg
| súwret uzınlıǵı      = 270px
| súwret túsindirmesi  = Charlz III (2023-jıl)
| qatarlıq sanı        =
| lawazım              = Ullı Britaniya hám Arqa Irlandiya patshası
| bayraq               = Royal Standard of the United Kingdom.svg
| bayraq2              = Flag of the United Kingdom.svg
| lawazımdaǵı atı      =
| lawazımǵa kirisiw sánesi     = 2022-jıl 8-sentyabr
| lawazımnan ketiw sánesi    =
| premyer              = 
* Liz Trass &lt;small&gt;(2022)&lt;/small&gt;
* Rishi Sunak &lt;small&gt;(2022—2024)&lt;/small&gt;
* Kir Starmer&lt;small&gt; (2024 beri)&lt;/small&gt;
| prezident            =
| spiker               =
| senat baslıǵı        =
| vice-prezident       =
| gubernator           =
| vice-gubernator      =
| ministr              =
| premyer-ministr      =
| birinshi ministr     =
| monarx               =
| orınbasarı           =
| kancler              =
| parlament            =
| senat baslıǵı        =
| lider                =
| hákim                =
| hákim járdemshisi    =
| húkimdar             =
| húkimdar járdemshisi =
| járdemshisi          =
| waqıtsha             =
| qarsılas             =
| aldınǵı isker        = [[Elizaveta II]]
| keyingi isker        =
| aldınǵısı            = 
| keyingisi            = 
| taj kiygiziw sánesi  = 2023-jıl 6-may
| 1belgiatı            = 
| 1tekstatı            = 
| 2belgiatı            = 
| 2tekstatı            = 
| 3belgiatı            = 
| 3tekstatı            = 
| 4belgiatı            = 
| 4tekstatı            = 
| 5belgiatı            = 
| 5tekstatı            = 
| qatarlıq sanı_2      =
| lawazım_2            = Milletler Doslıq awqamı basshısı
| bayraq_2             = Royal Cypher of Charles III as Head of the Commonwealth 2023.png
| bayraq2_2            = Personal flag of King Charles III (rectangular) (2022-).png
| lawazımdaǵı atı_2    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_2    = 2022-jıl 8-sentyabr
| lawazımnan ketiw sánesi_2  =
| premyer_2            =
| prezident_2          =
| vice-prezident_2     =
| gubernator_2         =
| vice-gubernator_2    =
| ministr_2            =
| premyer-ministr_2    =
| birinshi ministr_2   =
| monarx_2             =
| orınbasarı_2         =
| kancler_2            =
| parlament_2          =
| senat baslıǵı_2      =
| lider_2              =
| hákim_2              =
| hákim járdemshisi_2  =
| húkimdar_2            =
| húkimdar járdemshisi_2 =
| járdemshisi_2          =
| waqıtsha_2            =
| qarsılas_2           =
| aldınǵı isker_2      = [[Elizaveta II]]
| keyingi isker_2      =
| aldınǵısı_2          = 
| keyingisi_2          = 
| taj kiygiziw sánesi_2 = 
| 1belgiatı_2          = 
| 1tekstatı_2          = 
| 2belgiatı_2          = 
| 2tekstatı_2          = 
| 3belgiatı_2          = 
| 3tekstatı_2          = 
| 4belgiatı_2          = 
| 4tekstatı_2          = 
| 5belgiatı_2          = 
| 5tekstatı_2          = 
| qatarlıq sanı_3      =
| lawazım_3            = Ullı Britaniya teńiz piyadaları korpusınıń general-kapitanı
| bayraq_3             = RoyalMarineBadge.svg
| bayraq2_3            = Flag of the Royal Marines.svg
| lawazımdaǵı atı_3    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_3    = 2022-jıl 28-oktyabr
| lawazımnan ketiw sánesi_3  =
| premyer_3            =
| prezident_3          =
| vice-prezident_3     =
| gubernator_3         =
| vice-gubernator_3    =
| ministr_3            =
| premyer-ministr_3    =
| birinshi ministr_3   =
| monarx_3             =
| orınbasarı_3         =
| kancler_3            =
| parlament_3          =
| lider_3              =
| hákim_3              =
| hákim járdemshisi_3  =
| húkimdar_3            =
| húkimdar járdemshisi_3 =
| járdemshisi_3         =
| waqıtsha_3           =
| qarsılas_3           =
| aldınǵı isker_3      = Malika Anna
| keyingi isker_3      =
| aldınǵısı_3          = 
| keyingisi_3          = 
| taj kiygiziw sánesi_3 = 
| 1belgiatı_3          = 
| 1tekstatı_3          = 
| 2belgiatı_3          = 
| 2tekstatı_3          = 
| 3belgiatı_3          = 
| 3tekstatı_3          = 
| 4belgiatı_3          = 
| 4tekstatı_3          = 
| 5belgiatı_3          = 
| 5tekstatı_3          = 
| qatarlıq sanı_4      =
| lawazım_4            = Uels shahzadası, Chester grafı
| bayraq_4             = Royal Standard of the Prince of Wales.svg
| bayraq2_4            = Flag of the United Kingdom.svg
| lawazımdaǵı atı_4    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_4 = 1958-jıl 26-iyul
| lawazımnan ketiw sánesi_4 = 2022-jıl 8-sentyabr
| premyer_4            =
| prezident_4          =
| vice-prezident_4     =
| gubernator_4         =
| vice-gubernator_4    =
| ministr_4            =
| premyer-ministr_4    =
| birinshi ministr_4   =
| monarx_4             =
| orınbasarı_4         =
| kancler_4            =
| parlament_4          =
| lider_4              =
| hákim_4              =       
| hákim járdemshisi_4  =
| húkimdar_4           =
| húkimdar járdemshisi_4 =
| járdemshisi_4        =
| waqıtsha_4           =
| qarsılas_4           =
| aldınǵı isker_4      = [[Eduard VIII]]
| keyingi isker_4      = Shahzada Uilyam
| aldınǵısı_4          = 
| keyingisi_4          = 
| taj kiygiziw sánesi_4 = 
| 1belgiatı_4          = 
| 1tekstatı_4          = 
| 2belgiatı_4          = 
| 2tekstatı_4          =  
| 3belgiatı_4          = 
| 3tekstatı_4          = 
| 4belgiatı_4          = 
| 4tekstatı_4          = 
| 5belgiatı_4          = 
| 5tekstatı_4          = 
| qatarlıq sanı_5      =
| lawazım_5            = Kornuol gersogı
| bayraq_5             = Arms of the Duchy of Cornwall.svg
| bayraq2_5            = Flag of the Duke of Cornwall.svg
| lawazımdaǵı atı_5    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_5 = 1952-jıl 6-fevral
| lawazımnan ketiw sánesi_5 = 2022-jıl 8-sentyabr
| premyer_5            =
| prezident_5          =
| vice-prezident_5     =
| gubernator_5         =
| vice-gubernator_5    =
| ministr_5            =
| premyer-ministr_5    =
| birinshi ministr_5   =
| monarx_5             =
| orınbasarı_5         =
| kancler_5            =
| parlament_5          =
| lider_5              =
| hákim_5              =
| hákim járdemshisi_5  =
| húkimdar_5           =
| húkimdar járdemshisi_5 =
| járdemshisi_5        =   
| waqıtsha_5           =
| qarsılas_5           =
| aldınǵı isker_5      = [[Eduard VIII]]
| keyingi isker_5      = Shahzada Uilyam
| aldınǵısı_5          = 
| keyingisi_5          =  
| taj kiygiziw sánesi_5 = 
| 1belgiatı_5          =  
| 1tekstatı_5          = 
| 2belgiatı_5          = 
| 2tekstatı_5          = 
| 3belgiatı_5          = 
| 3tekstatı_5          = 
| 4belgiatı_5          = 
| 4tekstatı_5          = 
| 5belgiatı_5          =  
| 5tekstatı_5          = 
| qatarlıq sanı_6      =
| lawazım_6            =
| bayraq_6             =
| bayraq2_6            =
| lawazımdaǵı atı_6    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_6 =
| lawazımnan ketiw sánesi_6 =
| premyer_6            =
| prezident_6          =
| vice-prezident_6     =
| gubernator_6         =
| vice-gubernator_6    =
| ministr_6            =
| premyer-ministr_6    =
| birinshi ministr_6   =
| monarx_6             =
| orınbasarı_6         =
| kancler_6            =
| parlament_6          =
| lider_6              =
| hákim_6              =
| hákim járdemshisi_6  =
| húkimdar_6           =
| húkimdar járdemshisi_6 =
| járdemshisi_6        = 
| waqıtsha_6           =
| qarsılas_6           =
| aldınǵı isker_6      =
| keyingi isker_6      =
| aldınǵısı_6          = 
| keyingisi_6          = 
| taj kiygiziw sánesi_6 = 
| 1belgiatı_6          = 
| 1tekstatı_6          = 
| 2belgiatı_6          = 
| 2tekstatı_6          = 
| 3belgiatı_6          = 
| 3tekstatı_6          = 
| 4belgiatı_6          =  
| 4tekstatı_6          = 
| 5belgiatı_6          = 
| 5tekstatı_6          =  
| aytılıwı             =
| tuwılǵan waqtındaǵı atı = {{lang-en|Charles Philip Arthur George Mountbatten-Windsor}}
| tuwılǵan sánesi      = 1948-jıl 14-noyabr
| tuwılǵan ornı        = Bukingem sarayı, [[London]], [[Angliya]], [[Ullı Britaniya]]
| qaytıs bolǵan sánesi =
| qaytıs bolǵan ornı   =
| qaytıs bolıw sebebi  =
| jerlengen ornı       =
| puqaralıǵı           =
| dinastiyası          = [[Vindzorlar]]
| milleti              =
| partiya              =
| basqa partiya        =
| boyı                 =
| ómirlik joldası      = ''1)'' Diana Spenser&lt;br&gt;''2)'' Kamila Parker Boulz
| balaları             = ''1-nekeden:'' Uilyam, Garri&lt;br&gt; ''2-nekeden:'' joq
| ákesi                = [[Filipp, Edinburg gersogı]]
| anası                = [[Elizaveta II]]
| nekesiz zayıbı       =
| qatnasıqları         =
| tuwısqanları         =
| jasaw ornı           =
| dini                 =
| bilim alǵan jeri     =
| qánigeligi           = 
| kásibi               = tariyxshı, ásker (ushqısh, keme komandirı)
| belgili isleri       =
| aylıǵı               =
| kabinet              =
| komitetler           =
| portfolio            =
| ilimiy ataǵı         =
| ataǵı                = [[Fayl:British Army OF-10.svg|20px|link=Feldmarshal (Ullı Britaniya)]] [[fayl:British Royal Navy OF-10.svg|20px|link=Flot admiralı  (Ullı Britaniya)]] [[Fayl:British RAF OF-10 (ceremonial shoulder board).svg|20px|link=Korollıq hawa kúshleri marshalı]] [[Fayl:British Royal Marines OF-10.svg|20px|link=Korollıq teńiz piyadaları korpusınıń general-kapitanı]]&lt;br&gt;Feldmarshal (Ullı Britaniya)|feldmarshal]], flot admiralı]], Korollıq hawa kúshleri marshalı (2012 16-iyul)&lt;ref&gt;{{cite news}}&lt;/ref&gt;
| maǵlıwmatı           =
| sıylıqları           =
| blanka1              =
| tekst1               =
| blanka2              =
| tekst2               =
| blanka3              =
| tekst3               =
| blanka4              =
| tekst4               =
| blanka5              =
| tekst5               =
| qolı                 = 
| sayt                 =
| laqabı               =
| tiyisliligi          =
| armiya túri          =
| xızmet etken jılları =
|áskeriy sıylıqları    =
|áskeriy_blanka1       =
|áskeriy_tekst1        =
|áskeriy_blanka2       =
|áskeriy_tekst2        =
|áskeriy_blanka3       =
|áskeriy_tekst3        =
|áskeriy_blanka4       =
|áskeriy_tekst4        =
|áskeriy_blanka5       =
|áskeriy_tekst5        =
| modul                =
| modul2               =
| modul3               =
| modul4               =
| modul5               =
| túsindirmeler        =
| sáne                 =
| jıl                  =
| derek                =
}}
'''Charlz III''' ({{lang-en|Charles III}}), tolıq atı '''Charlz Filipp Artur Jorj''' ({{lang-en|Charles Philip Arthur George}}; [[1948|1948-jıl]] [[14-noyabr]], Vestminster, [[London]]) — [[Vindzorlar|Vindzorlar dinastiyasınan]] [[Ullı Britaniya|Ullı Britaniya hám Arqa Irlandiya]] patshası, Ullı Britaniya qurallı kúshlerinıń joqarı komandirı, Angliya shirkewiniń joqarı húkimdarı, 2022-jıl 8-sentyabrden Milletler Doslıq awqamı basshısı. Ullı Britaniya menen bir qatarda on tórt ǵárezsiz mámlekette monarx esaplanadı: [[Avstraliya]], [[Antigua hám Barbuda]], [[Bagama atawları]], [[Beliz]], [[Grenada]], [[Kanada]], [[Jańa Zelandiya]], [[Papua-Jańa Gvineya]], [[Sent-Vinsent hám Grenadinler]], [[Sent-Kits hám Nevis]], [[Sent-Lyusiya]], [[Solomon Atawları]], [[Tuvalu]] hám [[Yamayka]].</text>
      <sha1>7id15zuy8h8rt16i3vlcxkxcmd4v4og</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>26-may</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19912</id>
    <revision>
      <id>120868</id>
      <parentid>117382</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:55:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Milliy */ clean up, replaced: -  →  —  (6) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120868</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="662" sha1="ti9l4fxguoo849b7blylh4i3ui1iace" xml:space="preserve">'''26-may''' — Grigorian kalendarı boyınsha jıldıń 146-kúni (kabisa jılında 147-kúni) hám may ayınıń 26-kúni. Bul sáne kirip kelgende jıldıń aqırına shekem 219-kún (kabisa jılında 220-kún) qaladı.
{{MayKalendarı}}

== Bayramlar hám yad kúnleri ==
=== Milliy ===
* {{bayraqlastırıw|Armeniya}} — Sardarapat urısında jeńis kúni.
* {{bayraqlastırıw|Gayana}} — Ǵárezsizlik kúni.
* {{bayraqlastırıw|Gruziya}} — Ǵárezsizlik kúni.
* {{bayraqlastırıw|Daniya}} — Patsha Frederik X dıń tuwılǵan kúni.
* {{bayraqlastırıw|Polsha}} — Analar kúni.
* {{bayraqlastırıw|Rossiya}} — Rossiya isbilermenlik kúni.</text>
      <sha1>ti9l4fxguoo849b7blylh4i3ui1iace</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Eduard VII</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19927</id>
    <revision>
      <id>120636</id>
      <parentid>117456</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:52:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120636</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12113" sha1="r38y85uz0wa8ryc2ua231qndqrc0ssx" xml:space="preserve">{{Mámleketlik isker infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı    = Eduard VII
| negizgi atı          = {{lang-en|Edward VII}}
| súwret               = King-Edward-VII (cropped).jpg
| súwret uzınlıǵı      = 250px
| súwret túsindirmesi  =
| qatarlıq sanı        =
| lawazım              = Ullı Britaniya hám Irlandiya patshası 
| bayraq               = Royal Standard of the United Kingdom.svg
| bayraq2              = Flag of the United Kingdom.svg
| lawazımdaǵı atı      =
| lawazımǵa kirisiw sánesi     = [[1901|1901-jıl]] [[22-yanvar]]
| lawazımnan ketiw sánesi    = [[1910|1910-jıl]] [[6-may]]
| premyer              = &lt;small&gt;Robert Gaksoyn-Sesil Solsberi (1895—1902)&lt;/small&gt;
: &lt;small&gt;Artur Balfur (1902—1905)&lt;/small&gt;
: &lt;small&gt;Genri Kempbell-Bannerman (1905—1908)&lt;/small&gt;
: &lt;small&gt;Gerbert Genri Askvit (1908—1916)&lt;/small&gt;
| prezident            =
| spiker               =
| senat baslıǵı        =
| vice-prezident       =
| gubernator           =
| vice-gubernator      =
| ministr              =
| premyer-ministr      =
| birinshi ministr     =
| monarx               =
| orınbasarı           =
| kancler              =
| parlament            =
| senat baslıǵı        =
| lider                =
| hákim                =
| hákim járdemshisi    =
| húkimdar             =
| húkimdar járdemshisi =
| járdemshisi          =
| waqıtsha             =
| qarsılas             =
| aldınǵı isker        = [[Viktoriya (Ullı Britaniya xanzadası)|Viktoriya]]
| keyingi isker        = [[Georg V]]
| aldınǵısı            = 
| keyingisi            = 
| taj kiygiziw sánesi  = [[1902|1902-jıl]] [[9-avgust]]
| 1belgiatı            = 
| 1tekstatı            = 
| 2belgiatı            = 
| 2tekstatı            = 
| 3belgiatı            = 
| 3tekstatı            = 
| 4belgiatı            = 
| 4tekstatı            = 
| 5belgiatı            = 
| 5tekstatı            = 
| qatarlıq sanı_2      =
| lawazım_2            = Hindstan Imperatorı
| bayraq_2             = Royal Standard of the United Kingdom.svg
| bayraq2_2            = British Raj Red Ensign.svg
| lawazımdaǵı atı_2    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_2    = [[1901|1901-jıl]] [[22-yanvar]]
| lawazımnan ketiw sánesi_2  = [[1910|1910-jıl]] [[6-may]]
| premyer_2            =
| prezident_2          =
| vice-prezident_2     =
| gubernator_2         =
| vice-gubernator_2    =
| ministr_2            =
| premyer-ministr_2    =
| birinshi ministr_2   =
| monarx_2             =
| orınbasarı_2         =
| kancler_2            =
| parlament_2          =
| senat baslıǵı_2      =
| lider_2              =
| hákim_2              =
| hákim járdemshisi_2  =
| húkimdar_2            =
| húkimdar járdemshisi_2 =
| járdemshisi_2          =
| waqıtsha_2            =
| qarsılas_2           =
| aldınǵı isker_2      = [[Viktoriya (Ullı Britaniya xanzadası)|Viktoriya]]
| keyingi isker_2      = [[Georg V]]
| aldınǵısı_2          = 
| keyingisi_2          = 
| taj kiygiziw sánesi_2 = 1903-jıl [[1-yanvar]]
| 1belgiatı_2          = 
| 1tekstatı_2          = 
| 2belgiatı_2          = 
| 2tekstatı_2          = 
| 3belgiatı_2          = 
| 3tekstatı_2          = 
| 4belgiatı_2          = 
| 4tekstatı_2          = 
| 5belgiatı_2          = 
| 5tekstatı_2          = 
| qatarlıq sanı_3      =
| lawazım_3            =
| bayraq_3             =
| bayraq2_3            =
| lawazımdaǵı atı_3    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_3    =
| lawazımnan ketiw sánesi_3  =
| premyer_3            =
| prezident_3          =
| vice-prezident_3     =
| gubernator_3         =
| vice-gubernator_3    =
| ministr_3            =
| premyer-ministr_3    =
| birinshi ministr_3   =
| monarx_3             =
| orınbasarı_3         =
| kancler_3            =
| parlament_3          =
| lider_3              =
| hákim_3              =
| hákim járdemshisi_3  =
| húkimdar_3            =
| húkimdar járdemshisi_3 =
| járdemshisi_3         =
| waqıtsha_3           =
| qarsılas_3           =
| aldınǵı isker_3      =
| keyingi isker_3      =
| aldınǵısı_3          = 
| keyingisi_3          = 
| taj kiygiziw sánesi_3 = 
| 1belgiatı_3          = 
| 1tekstatı_3          = 
| 2belgiatı_3          = 
| 2tekstatı_3          = 
| 3belgiatı_3          = 
| 3tekstatı_3          = 
| 4belgiatı_3          = 
| 4tekstatı_3          = 
| 5belgiatı_3          = 
| 5tekstatı_3          = 
| qatarlıq sanı_4      =
| lawazım_4            =
| bayraq_4             =
| bayraq2_4            =
| lawazımdaǵı atı_4    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_4 =
| lawazımnan ketiw sánesi_4 =
| premyer_4            =
| prezident_4          =
| vice-prezident_4     =
| gubernator_4         =
| vice-gubernator_4    =
| ministr_4            =
| premyer-ministr_4    =
| birinshi ministr_4   =
| monarx_4             =
| orınbasarı_4         =
| kancler_4            =
| parlament_4          =
| lider_4              =
| hákim_4              =       
| hákim járdemshisi_4  =
| húkimdar_4           =
| húkimdar járdemshisi_4 =
| járdemshisi_4        =
| waqıtsha_4           =
| qarsılas_4           =
| aldınǵı isker_4      =
| keyingi isker_4      =
| aldınǵısı_4          = 
| keyingisi_4          = 
| taj kiygiziw sánesi_4 = 
| 1belgiatı_4          = 
| 1tekstatı_4          = 
| 2belgiatı_4          = 
| 2tekstatı_4          =  
| 3belgiatı_4          = 
| 3tekstatı_4          = 
| 4belgiatı_4          = 
| 4tekstatı_4          = 
| 5belgiatı_4          = 
| 5tekstatı_4          = 
| qatarlıq sanı_5      =
| lawazım_5            =
| bayraq_5             =
| bayraq2_5            =
| lawazımdaǵı atı_5    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_5 =
| lawazımnan ketiw sánesi_5 =
| premyer_5            =
| prezident_5          =
| vice-prezident_5     =
| gubernator_5         =
| vice-gubernator_5    =
| ministr_5            =
| premyer-ministr_5    =
| birinshi ministr_5   =
| monarx_5             =
| orınbasarı_5         =
| kancler_5            =
| parlament_5          =
| lider_5              =
| hákim_5              =
| hákim járdemshisi_5  =
| húkimdar_5           =
| húkimdar járdemshisi_5 =
| járdemshisi_5        =   
| waqıtsha_5           =
| qarsılas_5           =
| aldınǵı isker_5      =
| keyingi isker_5      =
| aldınǵısı_5          = 
| keyingisi_5          =  
| taj kiygiziw sánesi_5 = 
| 1belgiatı_5          =  
| 1tekstatı_5          = 
| 2belgiatı_5          = 
| 2tekstatı_5          = 
| 3belgiatı_5          = 
| 3tekstatı_5          = 
| 4belgiatı_5          = 
| 4tekstatı_5          = 
| 5belgiatı_5          =  
| 5tekstatı_5          = 
| qatarlıq sanı_6      =
| lawazım_6            =
| bayraq_6             =
| bayraq2_6            =
| lawazımdaǵı atı_6    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_6 =
| lawazımnan ketiw sánesi_6 =
| premyer_6            =
| prezident_6          =
| vice-prezident_6     =
| gubernator_6         =
| vice-gubernator_6    =
| ministr_6            =
| premyer-ministr_6    =
| birinshi ministr_6   =
| monarx_6             =
| orınbasarı_6         =
| kancler_6            =
| parlament_6          =
| lider_6              =
| hákim_6              =
| hákim járdemshisi_6  =
| húkimdar_6           =
| húkimdar járdemshisi_6 =
| járdemshisi_6        = 
| waqıtsha_6           =
| qarsılas_6           =
| aldınǵı isker_6      =
| keyingi isker_6      =
| aldınǵısı_6          = 
| keyingisi_6          = 
| taj kiygiziw sánesi_6 = 
| 1belgiatı_6          = 
| 1tekstatı_6          = 
| 2belgiatı_6          = 
| 2tekstatı_6          = 
| 3belgiatı_6          = 
| 3tekstatı_6          = 
| 4belgiatı_6          =  
| 4tekstatı_6          = 
| 5belgiatı_6          = 
| 5tekstatı_6          =  
| aytılıwı             =
| tuwılǵan waqtındaǵı atı = {{lang-en|Albert Edward}}
| tuwılǵan sánesi      = [[1841|1841-jıl]] [[9-noyabr]]
| tuwılǵan ornı        = Bukingem sarayı, [[London]]
| qaytıs bolǵan sánesi = [[1910|1910-jıl]] [[6-may]]
| qaytıs bolǵan ornı   = Bukingem sarayı, [[London]]
| qaytıs bolıw sebebi  =
| jerlengen ornı       =
| puqaralıǵı           =
| milleti              =
| partiya              =
| basqa partiya        =
| boyı                 =
| ómirlik joldası      = [[Aleksandra Daniyalı]]
| balaları             = Albert Viktor, [[Georg V]], Luiza, Viktoriya, Mod hám Jon
| ákesi                = [[Saksen-Koburg-Gota Albert|Albert]]
| anası                = [[Viktoriya (Ullı Britaniya xanzadası)|Viktoriya]]
| nekesiz zayıbı       =
| qatnasıqları         =
| tuwısqanları         =
| jasaw ornı           =
| dini                 =
| bilim alǵan jeri     = Edinburg universitetı
| qánigeligi           =
| kásibi               =
| belgili isleri       =
| aylıǵı               =
| kabinet              =
| komitetler           =
| portfolio            =
| ilimiy ataǵı         =
| ataǵı                =
| maǵlıwmatı           =
| sıylıqları           = 
| blanka1              =
| tekst1               =
| blanka2              =
| tekst2               =
| blanka3              =
| tekst3               =
| blanka4              =
| tekst4               =
| blanka5              =
| tekst5               =
| qolı                 = 
| sayt                 =
| laqabı               =
| tiyisliligi          =
| armiya túri          =
| xızmet etken jılları =
|áskeriy sıylıqları    =
|áskeriy_blanka1       =
|áskeriy_tekst1        =
|áskeriy_blanka2       =
|áskeriy_tekst2        =
|áskeriy_blanka3       =
|áskeriy_tekst3        =
|áskeriy_blanka4       =
|áskeriy_tekst4        =
|áskeriy_blanka5       =
|áskeriy_tekst5        =
| modul                =
| modul2               =
| modul3               =
| modul4               =
| modul5               =
| túsindirmeler        =
| sáne                 =
| jıl                  =
| derek                =
}}
'''Eduard VII''' (Albert Eduard) ({{lang-en|Edward VII}}; [[1841|1841-jıl]] [[9-noyabr]], Vestminster, [[London]] — [[1910|1910-jıl]] [[6-may]], Vestminster, [[London]]) — Ullı Britaniya hám Irlandiya patshası, 1901-jıl 22-yanvardan Hindstan imperatorı, [[Saksen-Koburg-Gota dinastiyası|Saksen-Koburg-Gota]] (házirgi [[Vindzorlar|Vindzor]]) dinastiyasınan birinshi.

== Miyrasxor ==
[[Fayl:Albert P Wales 1864.jpg|thumb|left|nobaý|Uels shahzadasi 22 jasında]]
Xanzada [[Viktoriya (Ullı Britaniya xanzadası)|Viktoriya]] hám Saksen-Koburg-Got shahzadası Albertnıń ekinshi perzenti hám úlken balası. Anası uzaq waqıt jasaǵanlıǵı sebepli, ol 59 jasqa shekem taxt miyrasxorı bolǵan; 2008-jıl 14-noyabrge shekem ([[Charlz III|shahzada Charlznıń]] 60-jıllıǵı) Ullı Britaniya tariyxındaǵı eń jası úlken Uels shahzadasi bolǵan.

Miyrasxor mámleketlik jumıslarına derlik ruxsat berilmegen; bunnan tısqarı, Viktoriya úlken balasına salıstırǵanda jerkenishti sezim etken, jáne onı ákesi Shahzada Albertnıń óliminde negizsiz ayıplı dep esaplaǵan&lt;ref&gt;{{kitap deregi|автор=Лайза Пикард.|заглавие=Викторианский Лондон|ответственный=Пер. с англ. В. Кулагиной-Ярцевой, Н. Кротовской, М. Бурмистровой|место=М.|издательство=Изд-во Ольги Морозовой|год=2011|страницы=185|страниц=528|isbn=9785986950570}}&lt;/ref&gt;.

1875-1876-jıllarda Uels shahzadasi Indiyaǵa úlken sayaxat etip, Greciya, Malta, Mısır, Aden, Gibraltar, Italiya, Ispaniya hám Portugaliyaǵa keledi; miyrasxordıń sayaxatı Evropa diplomatiyasi ushın zárúrli edi&lt;ref&gt;Величко Е. О. Дипломатические аспекты визита принца Уэльского в Индию в 1875—1876 гг. // Известия Российского государственного педагогического университета им. А. И. Герцена. — 2014. — № 171. — С. 9 — 12&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==</text>
      <sha1>r38y85uz0wa8ryc2ua231qndqrc0ssx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dawıtbay Qayıpov</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19930</id>
    <revision>
      <id>120546</id>
      <parentid>106986</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:53:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — ,  –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120546</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4767" sha1="5sqw1usfi9ojm91r2sq49xiy9jtp0h7" xml:space="preserve">{{Qosıqshı infoqutısı|atı=Dawıtbay Qayıpov|partiyası=|tuwılǵan sánesi=11.9.1947|tuwılǵan ornı=Shımbay rayonı|balaları=Bahadır|ólimi sánesi=5.11.1973|foto=Dawıtbay Qayıpov.jpg}}
'''Dawıtbay Qayıpov Ótewlievich''' — 1947-jılı 11-sentyabrde [[Shımbay rayonı]]nda tuwılǵan. 1965-jılı orta mektepti pitkergen soń, Nókis muzıka-xoreografiya uchilishesinin vokal bólimine oqıwǵa kirip, onı 1969-jılı tabıslı tamamlaǵan. Sonıń menen birge, ol usı jıllar aralıǵında Qaraqalpaqstan mámleketlik teleradiokomitetinin xalıq sazları ansamblinde solist bolıp isleydi. Tashkent konservatoriyasınıń jeke solistlik fakultetine oqıwǵa qabıllanadı. 1971-1973 jıllarda áskeriy xızmette boladı. Ol óziniń dóretiwshilik miynet jolı dawamında [[Ukraina]], [[Túrkmenstan]], [[Tájikstan]] hám basqa da ellerde qaraqalpaq mádeniyatı hám kórkem-óneri kúnlerinde qatnastı.

== Dóretiwshiligi ==
Xosh hawaz iyesi D.Qayıpovtıń atqarıw sheberligi, onıń tıńlawshılardı bawrap alatuǵın qanday da sırǵa, qúdiretke iye, shadlıqqa, dártlerge tolı hawazındaǵı milliy koloritke bay, ráńbáreń ırǵaqları bárshe ıqlasbentlerdiń kewillerinen óshpes orın alǵan. D.Qayıpov xalqımızdıń ullı sóz sheberleri, XIX ásirdegi qaraqalpaq klassik shayırı [[Ájiniyaz Qosıbay ulı|Ájiniyaz]], sonıń menen birge Ózbekstan xalıq jırshısı, Qaraqalpaqstan xalıq shayırı, Berdaq atındaǵı mámleketlik sıylıqtıń laureatı [[Abbaz Dabılov]], Ózbekstan Qaharmanı, Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan xalıq shayırı [[Ibrayım Yusupov|I.Yusupov]] hám basqa da shayırlardıń qáleminen dóregen ájayıp dóretpelerde elimizdiń kórnekli kompozitorları menen nátiyjeli dóretiwshilikte óziniń shireli hawazı menen xalqımızdıń súyikli qosıqshısına aylandı. Ol atqargan ana-Watan, muhabbat hám insan qádir qımbatı sıyaqlı aǵla sezimler menen suwǵarılgan «Barmeken», «Intizar saǵan», «Altın kól», «Qońırat», «Kózleriń», «Saǵınısh», «Laylim», «Aydınlar», «Sáwdigim», «Jananım», «Qádirin bilmes», «Pashshayı kóylek», «Bir páriy» hám basqa da bir qatar qosıqlar biz benen birge jasap jas talantlar tárepinen qayta atqarılıp, xalqımızdıń ruwxıy dúnyasın gózzallıqlarǵa bólep kelmekte.

== Húrmetleniwi ==
1980-jıllardıń ortalarınan baslap D.Qayıpovtıń dóretiwshiligi átirapında qaytadan sóz qozǵalıp, oǵan respublikalıq jaslar shólkemi sıylıǵı (marhum bolıp ketken soń) laureatı ataǵı berildi. Qosıqshınıń atına jas atqarıwshılardıń respublikalıq kórik- tańlawları ótkerildi, atı máńgilestirilip kóshe qoyıldı, qálem iyeleri tárepinen shıǵarmalar jazılıp, kitaplar shıǵarıldı, onıń dóretiwshiligi boyınsha respublika xudojnikleriniń tańlawı hám basqa da birqansha mádeniy ilájlar ótkerildi. [[Qaraqalpaqfilm|«Qaraqalpaqfilm» kinostudiyası]] tárepinen «Sónbes juldız» atlı hújjetli film túsirildi. Qaraqalpaqstan Respublikası Mádeniyat Ministrligine qaraslı dóretiwshilik jámáát birlespesi ayaq-oyın ham qosıqshıları xalıq sazları ansambli D.Qayıpov atı menen ataldı. Mámleketimiz tárepinen keń imkaniyatlar jaratılıwı nátiyjesinde Respublikamız jámiyetshiligi, atqarıwshılıǵımız janashırları kópten tilek etip kútip júrgen, kóplegen azamatlarımız qollap, 2006-jıl 15-avgustta ashılǵan respublikalıq D.Qayıpov jámiyetshilik fondı shólkemlestirildi. 1991-jılı D.Qayıpovtıń húrmetine ótkerilgen eń birinshi respublikalıq «Búlbilziban» tańlawı sonnan berli de jámiyetlik fond tárepinen dawam etip kelmekte.

2024-jılı 13-aprelde Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesi Prezidiumınıń qararına muwapıq D.Qayıpovqa qaytıs bolǵannan soń «Qaraqalpaqstan Respublikası xalıq artisti» húrmetli ataǵı berildi&lt;ref&gt;{{Web deregi| url = https://joqargikenes.uz/21778.html | bet = joqargikenes.uz — Мәденият ҳəм көркем өнер хызметкерлери күни мүнәсибети менен Қарақалпақстан Республикасы Жоқарғы Кеңесиниң Президиум қарары менен төмендегилер сыйлықланды| sánesi = 13-aprel 2023 | arxivurl = https://joqargikenes.uz/21778.html | arxivsáne = 11-sentyabr 2024}}&lt;/ref&gt;.

== Ádebiyatlar ==
* Nadırova A. Qaraqalpaq muzıka tariyxı. –Tashkent, «Sano-standart» baspası, 2018, 384 bet. ISBN 978-9943-5335-2-3

== Derekler ==
{{derekler}}

[[Kategoriya:1947-jılı tuwılǵanlar]]
[[Kategoriya:Alfavit boyınsha shaxslar]]
[[Kategoriya:Qosıqshılar]]
[[Kategoriya:Muzıka]]
[[Kategoriya:Qaraqalpaq qosıqshıları]]</text>
      <sha1>5sqw1usfi9ojm91r2sq49xiy9jtp0h7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Eduard VIII</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19966</id>
    <revision>
      <id>120637</id>
      <parentid>117300</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:52:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (3) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120637</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11220" sha1="03zzryl7go5p9uigcrejlrvce52wvnw" xml:space="preserve">{{Mámleketlik isker infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı    = Eduard VIII
| negizgi atı          = {{lang-en|Edward VIII}}
| súwret               = Prince-Edward-Duke-of-Windsor-King-Edward-VIII (cropped).jpg
| súwret uzınlıǵı      =
| súwret túsindirmesi  = Shahzada Eduard 1922-jılda
| qatarlıq sanı        =
| lawazım              = Ullı Britaniya hám Arqa Irlandiya patshası
| bayraq               = Royal Standard of the United Kingdom.svg
| bayraq2              = Flag of the United Kingdom.svg
| lawazımdaǵı atı      =
| lawazımǵa kirisiw sánesi     = 1936-jıl 20-yanvar
| lawazımnan ketiw sánesi    = 1936-jıl 11-dekabr
| premyer              = Stenli Bolduin&lt;br /&gt;&lt;small&gt;(1935–1937)&lt;/small&gt;
| prezident            =
| spiker               =
| senat baslıǵı        =
| vice-prezident       =
| gubernator           =
| vice-gubernator      =
| ministr              =
| premyer-ministr      =
| birinshi ministr     =
| monarx               =
| orınbasarı           =
| kancler              =
| parlament            =
| senat baslıǵı        =
| lider                =
| hákim                =
| hákim járdemshisi    =
| húkimdar             =
| húkimdar járdemshisi =
| járdemshisi          =
| waqıtsha             =
| qarsılas             =
| aldınǵı isker        = [[Georg V]]
| keyingi isker        = [[Georg VI]]
| aldınǵısı            = 
| keyingisi            = 
| taj kiygiziw sánesi  = júz bermedi
| 1belgiatı            = 
| 1tekstatı            = 
| 2belgiatı            = 
| 2tekstatı            = 
| 3belgiatı            = 
| 3tekstatı            = 
| 4belgiatı            = 
| 4tekstatı            = 
| 5belgiatı            = 
| 5tekstatı            = 
| qatarlıq sanı_2      =
| lawazım_2            = Hindstan inperatorı
| bayraq_2             = Royal Standard of the United Kingdom.svg
| bayraq2_2            = British Raj Red Ensign.svg
| lawazımdaǵı atı_2    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_2    = 1936-jıl 20-yanvar
| lawazımnan ketiw sánesi_2  = 1830-jıl 11-dekabr
| premyer_2            =
| prezident_2          =
| vice-prezident_2     =
| gubernator_2         =
| vice-gubernator_2    =
| ministr_2            =
| premyer-ministr_2    =
| birinshi ministr_2   =
| monarx_2             =
| orınbasarı_2         =
| kancler_2            =
| parlament_2          =
| senat baslıǵı_2      =
| lider_2              =
| hákim_2              =
| hákim járdemshisi_2  =
| húkimdar_2            =
| húkimdar járdemshisi_2 =
| járdemshisi_2          =
| waqıtsha_2            =
| qarsılas_2           =
| aldınǵı isker_2      = [[Georg V]]
| keyingi isker_2      = [[Georg VI]]
| aldınǵısı_2          = 
| keyingisi_2          =
| taj kiygiziw sánesi_2 = júz bermedi
| 1belgiatı_2          = 
| 1tekstatı_2          = 
| 2belgiatı_2          = 
| 2tekstatı_2          = 
| 3belgiatı_2          = 
| 3tekstatı_2          = 
| 4belgiatı_2          = 
| 4tekstatı_2          = 
| 5belgiatı_2          = 
| 5tekstatı_2          = 
| qatarlıq sanı_3      =
| lawazım_3            = Vindzor gercogı 
| bayraq_3             = Coat of Arms of Edward, Duke of Windsor.svg
| bayraq2_3            =
| lawazımdaǵı atı_3    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_3    = 1837-jıl 8-mart
| lawazımnan ketiw sánesi_3  = 1972-jıl 28-may
| premyer_3            =
| prezident_3          =
| vice-prezident_3     =
| gubernator_3         =
| vice-gubernator_3    =
| ministr_3            =
| premyer-ministr_3    =
| birinshi ministr_3   =
| monarx_3             =
| orınbasarı_3         =
| kancler_3            =
| parlament_3          =
| lider_3              =
| hákim_3              =
| hákim járdemshisi_3  =
| húkimdar_3            =
| húkimdar járdemshisi_3 =
| járdemshisi_3         =
| waqıtsha_3           =
| qarsılas_3           =
| aldınǵı isker_3      =
| keyingi isker_3      =
| aldınǵısı_3          = 
| keyingisi_3          = 
| taj kiygiziw sánesi_3 = 
| 1belgiatı_3          = 
| 1tekstatı_3          = 
| 2belgiatı_3          = 
| 2tekstatı_3          = 
| 3belgiatı_3          = 
| 3tekstatı_3          = 
| 4belgiatı_3          = 
| 4tekstatı_3          = 
| 5belgiatı_3          = 
| 5tekstatı_3          = 
| qatarlıq sanı_4      =
| lawazım_4            = Bagama atawları gubernatorı
| bayraq_4             = Flag of the United Kingdom.svg
| bayraq2_4            = Flag of the Bahamas (1923–1953).svg
| lawazımdaǵı atı_4    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_4 = 1940-jıl 18-avgust
| lawazımnan ketiw sánesi_4 = 1945-jıl 16-mart
| premyer_4            =
| prezident_4          =
| vice-prezident_4     =
| gubernator_4         =
| vice-gubernator_4    =
| ministr_4            =
| premyer-ministr_4    =
| birinshi ministr_4   =
| monarx_4             = [[Georg VI]]
| orınbasarı_4         =
| kancler_4            =
| parlament_4          =
| lider_4              =
| hákim_4              = 
| hákim járdemshisi_4  =
| húkimdar_4           =
| húkimdar járdemshisi_4 =
| járdemshisi_4        =
| waqıtsha_4           =
| qarsılas_4           =
| aldınǵı isker_4      = Charlz Sesil Farkuharson Dandas
| keyingi isker_4      = Uilyam Linsdey Merfi
| aldınǵısı_4          = 
| keyingisi_4          = 
| taj kiygiziw sánesi_4 = 
| 1belgiatı_4          = 
| 1tekstatı_4          = 
| 2belgiatı_4          = 
| 2tekstatı_4          = 
| 3belgiatı_4          = 
| 3tekstatı_4          = 
| 4belgiatı_4          = 
| 4tekstatı_4          = 
| 5belgiatı_4          = 
| 5tekstatı_4          = 
| qatarlıq sanı_5      =
| lawazım_5            =
| bayraq_5             =
| bayraq2_5            =
| lawazımdaǵı atı_5    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_5 =
| lawazımnan ketiw sánesi_5 =
| premyer_5            =
| prezident_5          =
| vice-prezident_5     =
| gubernator_5         =
| vice-gubernator_5    =
| ministr_5            =
| premyer-ministr_5    =
| birinshi ministr_5   =
| monarx_5             =
| orınbasarı_5         =
| kancler_5            =
| parlament_5          =
| lider_5              =
| hákim_5              =
| hákim járdemshisi_5  =
| húkimdar_5           =
| húkimdar járdemshisi_5 =
| járdemshisi_5        = 
| waqıtsha_5           =
| qarsılas_5           =
| aldınǵı isker_5      =
| keyingi isker_5      =
| aldınǵısı_5          = 
| keyingisi_5          = 
| taj kiygiziw sánesi_5 = 
| 1belgiatı_5          = 
| 1tekstatı_5          = 
| 2belgiatı_5          = 
| 2tekstatı_5          = 
| 3belgiatı_5          = 
| 3tekstatı_5          = 
| 4belgiatı_5          = 
| 4tekstatı_5          = 
| 5belgiatı_5          = 
| 5tekstatı_5          = 
| qatarlıq sanı_6      =
| lawazım_6            =
| bayraq_6             =
| bayraq2_6            =
| lawazımdaǵı atı_6    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_6 =
| lawazımnan ketiw sánesi_6 =
| premyer_6            =
| prezident_6          =
| vice-prezident_6     =
| gubernator_6         =
| vice-gubernator_6    =
| ministr_6            =
| premyer-ministr_6    =
| birinshi ministr_6   =
| monarx_6             =
| orınbasarı_6         =
| kancler_6            =
| parlament_6          =
| lider_6              =
| hákim_6              =
| hákim járdemshisi_6  =
| húkimdar_6           =
| húkimdar járdemshisi_6 =
| járdemshisi_6        = 
| waqıtsha_6           =
| qarsılas_6           =
| aldınǵı isker_6      =
| keyingi isker_6      =
| aldınǵısı_6          = 
| keyingisi_6          = 
| taj kiygiziw sánesi_6 = 
| 1belgiatı_6          = 
| 1tekstatı_6          = 
| 2belgiatı_6          = 
| 2tekstatı_6          = 
| 3belgiatı_6          = 
| 3tekstatı_6          = 
| 4belgiatı_6          = 
| 4tekstatı_6          = 
| 5belgiatı_6          = 
| 5tekstatı_6          = 
| aytılıwı             =
| tuwılǵan waqtındaǵı atı = {{lang-en|His Highness Prince Edward of York}}&lt;br&gt;{{lang-en|Edward Albert Christian George Andrew Patrick David Duc de Windsor}}
| tuwılǵan sánesi      = 1894-jıl 23-iyun
| tuwılǵan ornı        = Uayt-Loj, Richmond-apon-Tems, [[London]], [[Angliya]], [[Ullı Britaniya]]
| qaytıs bolǵan sánesi = 1972-jıl 28-may
| qaytıs bolǵan ornı   = [[Parij]], [[Franciya]]
| qaytıs bolıw sebebi  =
| jerlengen ornı       =
| dinastiyası          = [[Saksen-Koburg-Gota dinastiyası]] (1894–1917)&lt;br /&gt;[[Vindzorlar]] (1917–1972)
| puqaralıǵı           =
| milleti              =
| partiya              =
| basqa partiya        =
| boyı                 =
| ómirlik joldası      = Uollis Simpson
| balaları             =
| ákesi                = [[Georg V]]
| anası                = Mariya
| nekesiz zayıbı       =
| qatnasıqları         =
| tuwısqanları         =
| jasaw ornı           =
| dini                 =
| bilim alǵan jeri     =
| qánigeligi           =
| kásibi               =
| belgili isleri       =
| aylıǵı               =
| kabinet              =
| komitetler           =
| portfolio            =
| ilimiy ataǵı         =
| ataǵı                =
| maǵlıwmatı           =
| sıylıqları           =
| blanka1              =
| tekst1               =
| blanka2              =
| tekst2               =
| blanka3              =
| tekst3               =
| blanka4              =
| tekst4               =
| blanka5              =
| tekst5               =
| qolı                 = 
| sayt                 =
| laqabı               =
| tiyisliligi          =
| armiya túri          =
| xızmet etken jılları =
|áskeriy sıylıqları    =
|áskeriy_blanka1       =
|áskeriy_tekst1        =
|áskeriy_blanka2       =
|áskeriy_tekst2        =
|áskeriy_blanka3       =
|áskeriy_tekst3        =
|áskeriy_blanka4       =
|áskeriy_tekst4        =
|áskeriy_blanka5       =
|áskeriy_tekst5        =
| modul                =
| modul2               =
| modul3               =
| modul4               =
| modul5               =
| túsindirmeler        =
| sáne                 =
| jıl                  =
| derek                =
}}
'''Eduard VIII''' ({{lang-en|Edward VIII}}; tuwılǵan waqtındaǵı atı — Eduard Albert Kristian Georg Endryu Patrik Devid; [[1894|1894-jıl]] [[23-iyun]], Uayt-Loj, [[London]] — [[1972|1972-jıl]] [[28-may]],  [[Parij]]) — [[Ullı Britaniya|Ullı Britaniya, Irlandiya hám Britaniya shetel dominionları]] patshası, Indiya imperatorı on ay dawamında (1936-jıl 20-yanvardan 11-dekabrge shekem); táj kiygizilmegen. Ullı Britaniya húkimeti tárepinen tastıyıqlanmaǵan bolsada, Uollis Simpson menen turmıs qurıw ushın taxttan waz keshti. Eduard VIII húkimranlıǵı XVI ásirden berli Britaniya tariyxındaǵı eń qısqa húkimranlıq boldı (9 kún Jeyn Grey húkimranlıq etken) hám sol XVI ásirden keyin monarxtıń birinshi taxtdan waz keshiwi menen juwmaqlandi (Shotlandiya xanzadası Meri Styuart taxttan waz keshkende&lt;ref&gt;Angliya parlamentı 1688-jılı patsha [[Yakov II (Angliya patshası)|Yakov II]] nıń qashıwın da haqıyqıy bas tartıw dep tán aldı, biraq ol óz háreketlerın bas tartıw dep esaplamadı hám ómirınıń aqırına shekem taxtqa dawagerlıgın saqlap qaldı&lt;/ref&gt;).

== Derekler ==</text>
      <sha1>03zzryl7go5p9uigcrejlrvce52wvnw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Git</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19972</id>
    <revision>
      <id>120898</id>
      <parentid>111783</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T11:02:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (6),  –  →  —  (8) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120898</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24524" sha1="t4y51zr5lxkfrw2emt6ybdr6qr42llp" xml:space="preserve">'''Git'''&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.youtube.com/watch?v=4XpnKHJAok8&amp;t=1m30s|bet=Tech Talk: Linus Torvalds on git (at 00:01:30)|arxivurl=https://web.archive.org/web/20151220133030/https://www.youtube.com/watch?v=4XpnKHJAok8&amp;t=1m30s|arxivsáne=20 December 2015|qaralǵan sáne=2014-07-20}}&lt;/ref&gt; — bul [[Kompyuter faylı|fayllardıń]] versiyaların baqlaytuǵın [[Tarqatılǵan versiyanı basqarıw|tarqatılǵan versiyalardı basqarıw sisteması.]]{{Sfn|Chacon|Straub|2014|pp=29-31}} Ol kóbinese [[Programmalıq támiynat|programmalıq támiynattı]] birlesip isleytuǵın [[Programmist (Baǵdarlamashı)|baǵdarlamashılar]] [[Derek kodı|derek kodın]] basqarıw ushın qollanıladı.

Gittiń dizayn maqsetleri tezlik, maǵlıwmatlar tutaslıǵı hám tarqatılǵan, sızıqlı emes jumıs proceslerin qollawdı qamtıydı — hár túrli kompyuterlerde jumıs isleytuǵın mıńlaǵan parallel tarmaqlar.

Gittiń Linux yadrosınıń islep shıǵarıwshısı Linus Torvalds hám yadro islep shıǵarıwshılar tárepinen paydalanıw ushın jaratılǵan.&lt;ref name=&quot;pro-git-1.2&quot;&gt;{{Cite book|chapter=A Short History of Git|title=Pro Git|publisher=Apress|date=2014|edition=2nd|url=https://git-scm.com/book/en/v2}}&lt;/ref&gt;

Kópshilik basqa tarqatılǵan versiyalardı basqarıw sistemaları sıyaqlı hám klient-server sistemalarınıń kópshiliginen ayırmashılıǵı, Git tarmaqqa kiriwge yamasa oraylıq serverge ǵárezsiz tariyx hám versiyalardı baqlaw imkaniyatları bar, [[Repozitoriy (versiyanı basqarıw)|repozitoriydiń]] jergilikli kóshirmesin, repo dep ataydı. Repo hárbir kompyuterde versiyalardı basqarıw imkaniyatların támiyinlew ushın qosımsha, jasırın faylları bar standart katalogqa saqlanadı.&lt;ref&gt;{{Cite book|last1=Chacon|first1=Scott|title=Pro Git|date=24 December 2014|publisher=[[Apress]]|location=New York, NY|isbn=978-1-4842-0077-3|pages=29–30|edition=2nd|url=https://git-scm.com/book/en/v2}}&lt;/ref&gt; Git tariyxı menen baylanıstırılǵan repolar arasındaǵı ózgerislerdi sinxronlaw imkaniyatların usınadı; bir-birinen kóshirilgen (klonlanǵan). Birge islesiw ushın Git aralıqtaǵı mashinalardaǵı repolar menen sinxronlawdı qollaydı. Barlıq repolar (birdey tariyxı bar) bir-birine teń bolsa da, islep shıǵarıwshılar biriktirilgen kóshirmeni saqlaw ushın oraylıq serverdi reponıń xostigi retinde jiyi paydalanadı.

Git − tek GPL-2.0 licenziyası boyınsha birge paydalanatuǵın [[biypul hám ashıq kodlı programmalıq támiynat]].

«Git» sawda belgisin Software Freedom Conservancy tárepinen dizimge alınǵan, bul onıń rásmiy tán alınıwın hám [[ashıq kodlı]] jámiyetshilikke dawam etetuǵın evolyuciyasın bildiredi.

Házirgi waqıtta Git — anıq standart  versiyanı basqarıw sisteması. Bul eń ataqlı [[tarqatılǵan versiyanı basqarıw]] sisteması, islep shıǵarıwshılardıń 95%-ke shamalası onı 2022 jılǵı jaǵday boyınsha tiykarǵı versiyalardı basqarıw sisteması retinde xabarladı.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://survey.stackoverflow.co/2022/#section-version-control-version-control-systems|bet=Stack Overflow Developer Survey 2022|til=en|jumıs=Stack Overflow|qaralǵan sáne=2022-08-04}}&lt;/ref&gt; Bul kásiplik baǵdarlamashılar arasında eń kóp qollanılatuǵın derek kodın basqarıw quralı. Git repozitoriy xızmetleriniń usınısları bar, sonıń ishinde [[GitHub]], [[SourceForge]], [[Bitbucket]] hám [[GitLab]].&lt;ref name=&quot;Krill 2016&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.infoworld.com/article/3123244/enterprise-repo-wars-github-vs-gitlab-vs-bitbucket.html|bet=Enterprise repo wars: GitHub vs. GitLab vs. Bitbucket|avtor=Krill|at=Paul|sáne=28 September 2016|jumıs=InfoWorld|qaralǵan sáne=2 February 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Alexa github.com&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.alexa.com/siteinfo/github.com|bet=github.com Competitive Analysis, Marketing Mix and Traffic|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130331175229/http://www.alexa.com/siteinfo/github.com|arxivsáne=31 March 2013|jumıs=Alexa|qaralǵan sáne=2 February 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Alexa sourceforge.net&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.alexa.com/siteinfo/sourceforge.net|bet=sourceforge.net Competitive Analysis, Marketing Mix and Traffic|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201020111244/https://www.alexa.com/siteinfo/sourceforge.net|arxivsáne=20 October 2020|jumıs=Alexa|qaralǵan sáne=2 February 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Alexa bitbucket.org&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.alexa.com/siteinfo/bitbucket.org|bet=bitbucket.org Competitive Analysis, Marketing Mix and Traffic|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170623162208/http://www.alexa.com/siteinfo/bitbucket.org|arxivsáne=23 June 2017|jumıs=Alexa|qaralǵan sáne=2 February 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Alexa gitlab.com&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.alexa.com/siteinfo/gitlab.com|bet=gitlab.com Competitive Analysis, Marketing Mix and Traffic|arxivurl=https://web.archive.org/web/20171130123149/https://www.alexa.com/siteinfo/gitlab.com|arxivsáne=30 November 2017|jumıs=Alexa|qaralǵan sáne=2 February 2020}}&lt;/ref&gt;

== Tariyxı ==
Torvalds Git-ti 2005 jıl aprelde Linux yadrosın islep shıǵıw ushın paydalanatuǵın menshikli derekti basqarıw (SCM) sistemasına arnalǵan biypul licenziyasınıń BitKeeper Linux jaratıwı ushın kúshin joytqannan keyin basladı.&lt;ref name=&quot;linux.com441473&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.linux.com/news/bitkeeper-and-linux-end-road/|bet=BitKeeper and Linux: The end of the road?|sáne=2005-04-11|til=en-US|jumıs=Linux.com|qaralǵan sáne=2023-05-18}}&lt;/ref&gt; BitKeeper avtorlıq huqıq iyesi Larri MakVoy Endryu Tridjell BitKeeper protokolların keri injeneriyalaw arqalı SourcePuller tárepinen jaratılǵanın málimledi. Tap usı waqıya Mercurial basqa versiyanı basqarıw sistemasın jaratıwǵa túrtki boldı.

Torvalds BitKeeper sıyaqlı paydalana alatuǵın bólistirilgen sistemanı qáleydi, biraq qoljetimli biypul sistemalardıń heshqaysısı onıń mútájliklerin qanaatlandırmadı. Ol patchtı qollanıw hám barlıq baylanıslı metamaǵlıwmatlardı jańalaw ushın 30 sekundtı talap etetuǵın derekti basqarıw sistemasına mısal keltirdi hám bul Linux yadrosınıń rawajlanıwınıń mútájliklerine sáykes kelmeytuǵının atap ótti, bunda basqa qollawshılar menen bir ret sinxronlaw keyingi waqıtta 250 usınday háreketti talap etiwi múmkin. Dizayn kriteriyası ushın ol patching úsh sekundtan aspawı kerek ekenin kórsetti hám taǵı úsh maqset qostı:

* Concurrent Versions System (CVS)-di qollanıw usılı neni islemew kerekligin mısal retinde qarań; eger gúmanlansańız, dál qarsı sheshim qabıllań.
* Tarqatılǵan, BitKeeper-ge uqsas jumıs procesin qollap-quwatlań.&lt;ref name=&quot;linusGoogleTalk&quot; /&gt;
* Tosınnan yamasa zıyanlı korrupciyaǵa qarsı júdá kúshli qorǵaw quralların qosıń.

Bul kriteriyalar sol waqıtta paydalanıwda bolǵan hárbir versiyanı basqarıw sistemasın joq etti, sonlıqtan 2.6.12-rc2 Linux yadrosın islep shıǵarılıwınan keyin birden Torvalds óziniń jeke versiyasın jazıwǵa kiristi.

2005-jıl 3-aprelde Gittiń islep shıǵarıwı baslandı. Torvalds 6-aprelde proektti járiyaladı hám keyingi kúni ózin-ózi xostingke qoydı.&lt;ref name=&quot;selfhost&quot; /&gt; Birneshe filiallardıń birinshi birlesiwi 18-aprelde ámelge asırıldı. Torvalds óziniń ónimlilik maqsetlerine eristi; 29-aprelde payda bolǵan Git sekundına 6,7 patch tezligi menen Linux yadrosınıń teregine jazıw patchların salıstırdı. 16-iyunda Git yadrosınıń 2.6.12 shıǵarılımın basqardı.

Torvalds texnikalıq xızmet kórsetiwdi 2005 jıl 26 iyulda proektke tiykarǵı úles qosqan Djunio Xamanoǵa tapsırdı. Xamano 2005 jılı 21 dekabrde 1.0 shıǵarılımına juwapker boldı.

=== Atalıwı ===
Torvalds git degen atqa (britan inglis tilinen awdarǵanda «jaǵımsız adam» degendi bildiredi) mısqıllap kúldi: “Men ózimshil axmaqpan, men barlıq proektlerimdi óz atım menen atayman. Aldı menen «Linux», endi «git»”&lt;ref name=&quot;whythegitname&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://git.wiki.kernel.org/index.php/GitFaq#Why_the_.27Git.27_name.3F|bet=GitFaq: Why the 'Git' name?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20120723224559/https://git.wiki.kernel.org/index.php/GitFaq#Why_the_.27Git.27_name.3F|arxivsáne=23 July 2012|baspaxana=Git.or.cz|qaralǵan sáne=2012-07-14}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.pcworld.idg.com.au/article/129776/after_controversy_torvalds_begins_work_git_/|bet=After controversy, Torvalds begins work on 'git'|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110201184934/http://www.pcworld.idg.com.au/article/129776/after_controversy_torvalds_begins_work_git_/|arxivsáne=1 February 2011|sáne=2012-07-14|jumıs=PC World|citata=[[Torvalds]] seemed aware that his decision to drop BitKeeper would also be controversial. When asked why he called the new software, 'git', [[British English|British]] slang meaning 'a rotten person', he said. 'I'm an egotistical bastard, so I name all my projects after myself. First Linux, now git.'}}&lt;/ref&gt; Aldı menen «Linux», endi «git»”. Adam beti ''(Unix: man page)'' Git-ti «axmaq kontentti baqlawshı» retinde táriyipleydi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://git-scm.com/docs/git.html|bet=git(1) Manual Page|arxivurl=https://web.archive.org/web/20120621133627/http://www.git-scm.com/docs/git.html|arxivsáne=21 June 2012|qaralǵan sáne=2012-07-21}}&lt;/ref&gt;

Derek kodtıń meni oqıw faylın jáne de tolıqtıradı:&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://github.com/git/git/blob/e83c5163316f89bfbde7d9ab23ca2e25604af290/README|bet=Initial revision of 'git', the information manager from hell · git/git@e83c516|arxivurl=https://web.archive.org/web/20171008211145/https://github.com/git/git/blob/e83c5163316f89bfbde7d9ab23ca2e25604af290/README|arxivsáne=8 October 2017|jumıs=GitHub|qaralǵan sáne=2016-01-21}}&lt;/ref&gt;

«git» siziń kewil-xoshıńızǵa baylanıslı hár qanday nárseni bildiriwi múmkin.

* Hár qanday ulıwma UNIX buyrıǵınan anıq paydalanılmaytuǵın hám aytıwǵa bolatuǵın úsh háripli tosınnan kombinaciya. Bul «alıw» sóziniń qáte aytılıw faktı zárúr bolıwı múmkin yamasa bolmawı múmkin.
* Axmaq. Mensinbeytuǵın hám jeksurın. Ápiwayı. Jargon sózliginen óz tańlawıńızdı alıń.
* «Global informaciya trekeri»: siziń kewil-xoshıńız jaqsı hám ol siz ushın jumıs isleydi. Perishteler qosıq aytıp, bólmeni birden jaqtılıq toltıradı.

Git-tiń derek kodı programmanı «duzaqtan kelgen informaciya menedjeri» dep ataydı.

== Xarakteristikaları ==

=== Dizayn (proektlestiriw) ===
Git dizaynı Torvaldstıń úlken úlestirilgen islep shıǵıw proektin qollawdaǵı Linux penen tájiriybesiniń sintezi, sonıń menen qatar onıń sol proektten alınǵan fayl sistema ónimliligi tuwralı jaqın bilimi hám qısqa múddette jumıs sistemasın jaratıwdıń operativ zárúrligi. Bul tásirler keyingi ámelge asırıw tańlawlarına alıp keledi:&lt;ref name=&quot;pro-git-1.2&quot;&gt;{{Cite book|chapter=A Short History of Git|title=Pro Git|publisher=Apress|date=2014|edition=2nd|url=https://git-scm.com/book/en/v2}}&lt;cite class=&quot;citation book cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://git-scm.com/book/en/v2/Getting-Started-A-Short-History-of-Git &quot;A Short History of Git&quot;]. [https://git-scm.com/book/en/v2 ''Pro Git''] (2nd&amp;nbsp;ed.). Apress. 2014. [https://web.archive.org/web/20151225223054/http://git-scm.com/book/en/v2 Archived] from the original on 25 December 2015&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;26 December&lt;/span&gt; 2015&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

; Sızıqlı emes rawajlanıwǵa kúshli qollap-quwatlaw
: Git tez tarmaqlanıw (branch) menen birlestiriwdi qollaydı hám sızıqlı emes rawajlanıw tariyxın vizuallastırıw hám navigaciyalaw ushın arnawlı qurallardı qamtıydı. Gitte, tiykarǵı túsinik, ózgerisler kóplegen shólkemlestiriwshi tárepinen tarqatılatuǵın bolǵanlıqtan, ol jazılǵanǵa qaraǵanda kóbirek birlestiriletuǵını. Gitte filiallar (branch) júdá jeńil: filial tek bir commitke silteme bolıp tabıladı.
; Tarqatılǵan islep shıǵarıw
: Darcs, BitKeeper, Mercurial, Bazaar hám Monotone sıyaqlı, Git hár bir islep shıǵarıwshıǵa tolıq rawajlanıw tariyxınıń jergilikli kóshirmesin beredi hám ózgerisler usı repozitoriydan ekinshisine kóshiriledi. Bul ózgerisler qosılǵan rawajlanıw filialları retinde importlanadı hám jergilikli rawajlanǵan filial sıyaqlı birlestiriledi..&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://git-scm.com/book/en/v2/Distributed-Git-Distributed-Workflows|bet=Git — Distributed Workflows|arxivurl=https://web.archive.org/web/20141022020026/http://git-scm.com/book/en/Distributed-Git-Distributed-Workflows|arxivsáne=22 October 2014|jumıs=Git|qaralǵan sáne=15 June 2020}}&lt;/ref&gt;
; Bar sistemalar menen protokollar menen úylesimlilik
: Repozitoriyalardı Hypertext Transfer Protocol Secure (HTTPS), Hypertext Transfer Protocol (HTTP), File Transfer Protocol (FTP) yamasa jıynaq soket yamasa Secure Shell (ssh) arqalı Git protokolı arqalı járiyalawǵa boladı. Git sonday-aq CVS server emulyaciyasına iye, bul CVS klientlerin hám IDE plaginlerin Git repozitoriyalarına kiriw ushın qollanıwǵa imkaniyat beredi. Subversion repozitoriyaların tikkeley git-svn menen paydalanıwǵa boladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://medium.com/analytics-vidhya/what-is-version-control-tool-explore-git-and-github-e8c4e719bc05|bet=What is Version Control Tool? Explore Git and GitHub|avtor=Gunjal|at=Siddhesh|sáne=2019-07-19|til=en|jumıs=Medium|qaralǵan sáne=2020-10-25}}&lt;/ref&gt;
; Úlken proektlerdi ónimli qayta islew
: Torvalds Git-ti júdá tez hám masshtablanatuǵın dep sáwlelendirdi, hám Mozilla tárepinen ámelge asırılǵan ónimlilik testleri Git-tiń ulıwma repozitoriyalardıń ayırıwında Mercurial hám GNU Bazaar-ǵa qaraǵanda on ese tez ekenin kórsetti;&lt;ref&gt;Jst's Blog on Mozillazine {{Web deregi|url=http://weblogs.mozillazine.org/jst/archives/2006/11/vcs_performance.html|bet=bzr/hg/git performance|arxivurl=https://web.archive.org/web/20100529094107/http://weblogs.mozillazine.org/jst/archives/2006/11/vcs_performance.html|arxivsáne=29 May 2010|qaralǵan sáne=12 February 2015}}&lt;/ref&gt; jergilikli saqlanǵan repozitoriydan versiya tariyxın alıw, olardı aralıq serverden alıwǵa qaraǵanda júz ese tez bolıwı múmkin.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://digitalvampire.org/blog/index.php/2006/11/16/oh-what-a-relief-it-is/|bet=Oh what a relief it is|arxivurl=https://web.archive.org/web/20090116175841/http://digitalvampire.org/blog/index.php/2006/11/16/oh-what-a-relief-it-is/|arxivsáne=16 January 2009|avtor=Dreier|at=Roland|sáne=2006-11-13}}, observing that &quot;git log&quot; is 100x faster than &quot;svn log&quot; because the latter must contact a remote server.&lt;/ref&gt;
; Tariyxtıń kriptografiyalıq túrde autentifikaciyası
: Git tariyxı usılayınsha saqlanadı, bunda belgili bir versiyanıń ID-si (Git terminlerinde commit) sol commitke ákelgen tolıq rawajlanıw tariyxına baylanıslı. Ol járiyalanǵannan keyin, onı bayqamay, eski versiyaların ózgertiw múmkin emes. Struktura Merkle teregine uqsas, biraq túyinler menen japıraqlarda qosımsha maǵlıwmatlar qosılǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.kernel.org/pub/software/scm/git/docs/user-manual.html#trust|bet=Trust|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170222053056/https://www.kernel.org/pub/software/scm/git/docs/user-manual.html#trust|arxivsáne=22 February 2017|sáne=2006-10-18|jumıs=Git Concepts|baspaxana=Git User's Manual}}&lt;/ref&gt; (Mercurial hám Monotone da usı qásiyetke iye).
; Qural jıynaǵına tiykarlanǵan dizayn
: Git − bul programmalar jıynaǵı retinde dizaynlanǵan, ol C-de jazılǵan hám usı programmalarǵa oqıw qabıq skriptleri beriledi. Bul skriptlerdiń kópshiligin tezlik penen portativlik ushın C-de qayta jazǵan bolsa da, dizayn saqlanǵan, hám komponentlerdi bir-birine biriktiriw ańsat.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://lwn.net/Articles/165202/|bet=Git rocks!|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160914100946/https://lwn.net/Articles/165202/|arxivsáne=14 September 2016|avtor=iabervon|sáne=2005-12-22}}, praising Git's scriptability.&lt;/ref&gt;
; Qosımsha birlestiriw strategiyaları
: Qural jıynaǵı dizaynınan bólek, Git tolıq emes birlestiriw modelin jaqsı anıqlaǵan hám olardı tamamlaw ushın birneshe algoritmlerge iye, onıń nátiyjesinde paydalanıwshıǵa birlestiriwdı avtomat túrde tamamlay almaw hám qol menen redaktorlaw kerekligin aytadı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://git.wiki.kernel.org/index.php/Git|bet=Git — Git SCM Wiki|jumıs=git.wiki.kernel.org|qaralǵan sáne=2020-10-25}}&lt;/ref&gt;
; Shıǵındı jıynalǵanǵa shekem jıynaladı
: Háreketlerdi toqtatıw yamasa ózgertiwlerdiń saqlıq kóshirmesin jaratıw maǵlıwmatlar bazasında paydasız salbırap turan obyektlerdi qaldıradı. Olar ádette izlew obyektleriniń úziliksiz ósken tariyxınıń kishi bólimi bolıp tabıladı. Git repozitoriyaǵa jetkilikli bos obyektler jaratılǵanda avtomat túrde shıǵındı jıynawdı orınlaydı. Shıǵındı jıynawdı git gc járdemi menen tikkeley shaqırıwǵa boladı.{{Sfn|Chacon|Straub|2014|p=}}&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://mirrors.edge.kernel.org/pub/software/scm/git/docs/git-gc.html|bet=Git User's Manual|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200510190720/https://mirrors.edge.kernel.org/pub/software/scm/git/docs/git-gc.html|arxivsáne=10 May 2020|sáne=2020-03-10}}&lt;/ref&gt;
; Múddetli ayqın obyektti paketlew
: Git hárbir jańadan jaratılǵan obyektti jeke fayl retinde saqlaydı. Jeke qısılǵanı menen, bul kóp júz beredi hám ónimsiz. Bul paket faylı dep atalatuǵın bir faylda (yamasa tarmaqlıq bayt aǵımında) bir-birine detal arqalı qısılǵan kóplegen obyektlerdi saqlaytuǵın paketlerdi paydalanıw arqalı sheshiledi. Paketler durıslıǵına baylanıslı emes, atlas fayllar uqsas bolıwı múmkin evristika arqalı qısıladı. Paket faylındaǵı hárbir obyekttiń jıljıwın kórsetetuǵın hárbir paket faylı ushın sáykes indeks faylı jaratıladı. Jańadan jaratılǵan obyektler (jańadan qosılǵan tariyxı bar) ele de jeke obyektler retinde saqlanadı hám keńislik ónimliligin saqlaw ushın múddetli qayta paketlew kerek. Repozitoriydi paketlep-túyiw procesi júdá kóp esaplawdı talap etedi. Obyektlerdiń repozitoriyinde bos, biraq tez jaratılǵan formatda bolıwın támiyinlep, Git qımbat paket operaciyasın waqıt azıraq, mısalı jumıs kúniniń sońına shekem keyinge qaldırıwǵa imkaniyat beredi. Git múddetli qayta paketlewdi avtomat túrde jaratadı, biraq qol menen qayta paketlew &lt;code&gt;git gc&lt;/code&gt; buyrıǵı menen de múmkin boladı.{{Sfn|Chacon|Straub|2014|p=499}} Maǵlıwmatlar tutaslıǵı ushın paket faylında da, onıń indeksinde de SHA-1 baqlaw summası bar{{Sfn|Chacon|Straub|2014|pp=33-34}} al paket faylınıń fayl atına da SHA-1 baqlaw summası bar. Repozitoriydiń tutaslıǵın tekseriw ushın &lt;code&gt;git fsck&lt;/code&gt; buyrıǵın iske qosıń.&lt;ref name=&quot;Git — Packfiles&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://git-scm.com/book/en/v2/Git-Internals-Packfiles|bet=Git — Packfiles|jumıs=Git}}&lt;/ref&gt;{{Sfn|Chacon|Straub|2014|p=568}}

Gittiń taǵı bir qásiyeti − ol fayllar katalog tereklerin súwretke túsiredi. Dáslepki derek kodtıń versiyaların baqlawdıń eń jaqsı sistemaları, Source Code Control System (SCCS) hám Revision Control System (RCS) jeke fayllar menen jumıs islep, (kóbinese uqsas) versiyalardı qaytalanatuǵın deltalardı (SCCS) yamasa delta kodlawdı (RCS) paydalanıw arqalı alınatuǵın keńislikti únemlewge itibar qarattı. Keyinirek qayta qarawdı basqarıw sistemaları proekttiń birneshe revisiyalarında fayldıń identifikacıyası bar ekenligi tuwralı bul túsinikti saqladı. Biraq, Torvalds bul koncepciyanı biykarladı. Demek, Git derek kodı tarmaǵınıń astındaǵı hár qanday dárejede fayllardı qayta qaraw qatnasların anıq jazbaydı.

=== Maǵlıwmatlar strukturaları ===
Git primitivleri derek kodın basqarıw sisteması emes. Torvalds túsindiredi:

Kóplegen jollar menen siz git-ti fayl sisteması retinde ǵana kóre alasız — bul kontentti adreslewge boladı hám onıń versiyalaw tuwralı túsinigi bar, biraq men onı fayl sisteması adamnıń kózqarası boyınsha máselege baylanıslı proektlestirdim (háy, yadro menen shuǵıllanaman), hám mende dástúrli SCM sistemasın jaratıwǵa ulıwma qızıǵıwshılıq joq


Usı dáslepki dizayn usılınan Git dástúrli SCM kútiletuǵın imkaniyatlardıń tolıq jıynaǵın islep shıqtı, imkaniyatları negizinen kerek bolǵan jaǵdayda islenedi, sonnan keyin anıqlanadı hám waqıt ótip keńeytiledi.
[[Fayl:Git_operations.svg|nobaý|Git qayta qarawdı basqarıw sistemasındaǵı ayırım maǵlıwmatlar aǵımları hám saqlaw dárejeleri]]
Git eki [[Maǵlıwmatlar strukturası|maǵlıwmatlar strukturasına]] iye: jumıs katalogı hám orınlanatuǵın keyingi dúzetiw tuwralı informaciyanı keshleytuǵın ózgermeli indeks (basqısh yamasa kesh dep ataladı); hám ózgermeytuǵın obyektlerdi saqlaytuǵın maǵlıwmatlar bazası

Indeks obyektiniń maǵlıwmatlar bazası menen jumıs teregi arasındaǵı baylanıs noqatı retinde xızmet etedi.

Obyektler saqlaǵıshı obyektlerdiń bes túrin óz ishine aladı:&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://git-scm.com/book/en/v2/Git-Internals-Git-Objects|bet=Git — Git Objects|jumıs=Git}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Git — Packfiles&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://git-scm.com/book/en/v2/Git-Internals-Packfiles|bet=Git — Packfiles|jumıs=Git}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://git-scm.com/book/en/v2/Git-Internals-Packfiles &quot;Git — Packfiles&quot;]. ''Git''.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

* '''Blob''' — bul fayldıń mazmunı. Bloblar durıs fayl atına, waqıt belgilerine yamasa basqa metamaǵlıwmatlarǵa iye emes (blob atı ishki túrde onıń mazmunınıń xesh-i bolıp tabıladı). Gitte hárbir blob — bul fayldıń bir versiyası, onda fayldıń maǵlıwmatları bar..{{Sfn|Chacon|Straub|2014|pp=81-83}}
* '''Terek obyekti''' − katalogǵa ekvivalent. Ol fayl atlarınıń dizimin óz ishine aladı, hárqaysısı ayırım tipli bitler menen sol faylǵa,{{Sfn|Chacon|Straub|2014|pp=485-488}} simvollıq baylanısqa yamasa katalog mazmunına silteme bar. Bul obyektler derek tereginiń súwretin bildiredi. (Tutas alǵanda, bul Merkle teregin qamtıydı, yaǵnıy tek túbir tereginiń bir ǵana xesh summası jetkilikli hám is júzinde barlıq sanlı sub-kataloglar menen fayllardıń tolıq terek strukturalarınıń anıq jaǵdayına dál belgilew ushın commitlarda qollanıladı.)
* '''Commit''' obyekti terek obyektleriniń tariyxqa baylanıslı bolıwın támiyinleydi. Ol terek obyektiniń atın (joqarı dárejeli derek katalogınıń), waqıt belgisiniń, jurnal xabarınıń hám nolden kóp yamasa onnan da kóp az ata-analıq commit obyektleriniń atın óz ishine aladı.{{Sfn|Chacon|Straub|2014|pp=488-490}}
* '''Teg''' obyekti basqa obyektke siltemeni qamtıytuǵın konteyner bolıp, basqa obyektke baylanıslı qosılǵan metamaǵlıwmatlardı saqlaw imkaniyatına iye. Kóbinese ol Git arqalı baqlanatuǵın maǵlıwmatlardıń belgili bir shıǵarılımına sáykes keletuǵın commit obyektiniń cifrlı qoltamǵasın saqlaw ushın qollanıladı.{{Sfn|Chacon|Straub|2014|pp=495-496}}
* '''Paket''' '''faylı''' obyekti túrli basqa obyektlerdi ıqshamlıq penen tarmaq protokolları arqalı ańsat tasıw ushın zlib arqalı qısılǵan paketke jıynaydı.{{Sfn|Chacon|Straub|2014|pp=497-501}}

Hárbir obyekt onıń mazmunınıń SHA-1 xeshi menen anıqlanadı. Git xeshti esaplaydı hám bul mánisti obyekttiń atı ushın paydalanadı. Obyekt onıń xeshiniń birinshi eki simvolına sáykes keletuǵın katalogqa jaylasqan. Xeshtiń qalǵan bólegi sol obyekttiń fayl atı retinde qollanıladı.

Git fayldıń hárbir versiyasın unikal blob retinde saqlaydı. Bloblar arasındaǵı qatnaslardı terek hám commit obyektlerin tekseriw arqalı tabıwǵa boladı. Jańadan qosılǵan obyektler zlib qısıw usılı menen tolıq kóriniste saqlanadı. Bul disk keńisliktiń úlken kólemin tez tutınıwı múmkin, sonlıqtan obyektlerdi basqa bloblarǵa baylanıslı ózgerisler retinde saqlap, keńislikti únemlew ushın delta qısıwın paydalanatuǵın paketlerge biriktiriwge boladı.

== Derekler ==
{{Derekler|2}}
[[Kategoriya:Programmalıq injiniring]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>t4y51zr5lxkfrw2emt6ybdr6qr42llp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>GPT-3</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19974</id>
    <revision>
      <id>120825</id>
      <parentid>111784</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:31:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (2),  –  →  —  (3) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120825</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="27771" sha1="frxqbqj311iffstsstkmhztmrwnzrry" xml:space="preserve">
'''Generativ Aldınnan Tayarlanǵan Transformator 3 (GPT-3)''' ''([[Inglis tili|ingl]]. Generative Pre-trained Transformer 3)'' — 2020 jılı [[OpenAI]] tárepinen shıǵarılǵan [[úlken til modeli]]. 

Óziniń aldınǵı versiyası [[GPT-2]] sıyaqlı&lt;ref name=&quot;OpenAI_Radford_20200611&quot; /&gt;bul tereń neyron tarmaǵınıń tek dekoderge arnalǵan [[Transformator (tereń oqıtıw arxitekturası)|transformator modeli]], ol «itibar beriw» dep atalatuǵın usıl menen qaytalanıw hám konvulsiyaǵa tiykarlanǵan arxitekturalardı almastıradı. Bul itibar beriw mexanizmi modelge eń aktual dep boljanǵan kiris tekstiniń segmentlerine tańlamalı túrde itibar beriwge imkaniyat beredi. GPT-3 175 milliard parametrge iye, olardıń hárqaysısı 16 bitlik dállik penen, 350 GB yadtı talap etedi, sebebi hárbir parametr 2 bayttı aladı. Onıń kontekstlik ayna ólshemi 2048 tokeni bar hám kóplegen tapsırmalarda kúshlik «nollik atıw» oqıw qábiletlerin kórsetti.&lt;ref name=&quot;OpenAI_Radford_20200611&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://cdn.openai.com/research-covers/language-unsupervised/language_understanding_paper.pdf|bet=Improving Language Understanding by Generative Pre-Training|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210126024542/https://cdn.openai.com/research-covers/language-unsupervised/language_understanding_paper.pdf|arxivsáne=January 26, 2021|avtor=Radford|at=Alec|sáne=June 11, 2018|qaralǵan sáne=July 31, 2020}}&lt;/ref&gt;

2020 jıl 22 sentyabrde [[Microsoft]] tek GPT-3 licenziyasın alǵanın járiyaladı. Basqalar ele de hámmege ashıq API-den nátiyje ala aladı, biraq tek Microsoft korporaciyası tiykarǵı [[Til modeli|til modeline]] kiriw huqıqına iye.

== Fon ==
The Economist maǵlıwmatlarınsha, jetilistirilgen algoritmler, quwatlıraq kompyuterler hám cifrlastırılǵan material sanınıń jaqında kóbeyiwi [[Mashinalıq oqıtıw|mashinalıq oqıtıwdaǵı]] revolyuciyanı kúsheytti. 2010 jılları jańa texnikalar «tapsırmalardı tez jaqsılawǵa», sonıń ishinde til menen manipulyaciyalawǵa alıp keldi.&lt;ref name=&quot;theeconomist_20200611&quot;&gt;{{Cite news|issn=0013-0613|title=An understanding of AI's limitations is starting to sink in|newspaper=The Economist|date=June 11, 2020|access-date=July 31, 2020|url=https://www.economist.com/technology-quarterly/2020/06/11/an-understanding-of-ais-limitations-is-starting-to-sink-in}}&lt;/ref&gt;

Programmalıq támiynat modelleri «miydiń neyron arxitekturasına sáykes ... bos túrde qurılǵan» mıńlaǵan yamasa millionlaǵan mısallardı paydalanıw arqalı úyreniwge oqıtıladı.&lt;ref name=&quot;theeconomist_20200611&quot;&gt;{{Cite news|issn=0013-0613|title=An understanding of AI's limitations is starting to sink in|newspaper=The Economist|date=June 11, 2020|access-date=July 31, 2020|url=https://www.economist.com/technology-quarterly/2020/06/11/an-understanding-of-ais-limitations-is-starting-to-sink-in}}&lt;cite class=&quot;citation news cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.economist.com/technology-quarterly/2020/06/11/an-understanding-of-ais-limitations-is-starting-to-sink-in &quot;An understanding of AI's limitations is starting to sink in&quot;]. &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; [[Tábiyiy tildi qayta islew|Tábiyiy tildi qayta islewde]] (NLP) qollanılatuǵın arxitekturalardıń biri 2017 jılı engizilgen tereń oqıtıw modeline tiykarlanǵan neyron tarmaq − [[Transformator (tereń oqıtıw arxitekturası)|transformator arxitekturası]]. Tekstli kirgiziwdi qayta islewge, qazıp alıwǵa, shólkemlestiriwge, baylanıstırıwǵa hám qarama-qarsı qoyıwǵa, sonday-aq sorawlarǵa durıs juwap beriwge uqıplı bir qatar NLP sistemaları bar.&lt;ref name=&quot;thomsonreuters_nd&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.thomsonreuters.com/en/artificial-intelligence/natural-language-processing.html|bet=Natural Language Processing|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200822144104/https://www.thomsonreuters.com/en/artificial-intelligence/natural-language-processing.html|arxivsáne=August 22, 2020|qaralǵan sáne=2020-07-31}}&lt;/ref&gt;

2018-jıl 11-iyun kúni OpenAI izertlewshileri menen injenerleri birinshi [[generativ aldınnan tayarlanǵan transformator]] ([[GPT]]) — [[Maǵlıwmatlar jıynaǵı|maǵlıwmatlar jıynaqlarında]] úlken hám hár túrli [[Tekst korpusı|tekstli korpus]] penen aldınnan oqıtılǵan, keyin anıq wazıypaǵa baǵdarlanıw ushın diskriminativ túrde dál sazlanǵan, generativ [[úlken til modeli]] túrin usınıs etetuǵın maqala járiyaladı. GPT modelleri [[Transformator (tereń oqıtıw arxitekturası)|transformatorǵa]] tiykarlanǵan tereń oqıtıw neyron tarmaq arxitekturaları. Burın, eń jaqsı jumıs isleytuǵın neyron NLP modelleri kóbinese qol menen belgilengen [[Maǵlıwmat|maǵlıwmatlardıń]] úlken kóleminen baqlanatuǵın oqıtıwdı qollanǵan, bul júdá úlken til modellerin oqıtıw qımbat hám waqıttı talap etedi.&lt;ref name=&quot;OpenAI_Radford_20200611&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://cdn.openai.com/research-covers/language-unsupervised/language_understanding_paper.pdf|bet=Improving Language Understanding by Generative Pre-Training|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210126024542/https://cdn.openai.com/research-covers/language-unsupervised/language_understanding_paper.pdf|arxivsáne=January 26, 2021|avtor=Radford|at=Alec|sáne=June 11, 2018|qaralǵan sáne=July 31, 2020}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFRadfordNarasimhanSalimansSutskever2018&quot;&gt;Radford, Alec; Narasimhan, Karthik; Salimans, Tim; Sutskever, Ilya (June 11, 2018). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; Birinshi [[GPT]] modeli &quot;[[GPT-1]]&quot; dep atalǵan hám onnan keyin 2019-jıl fevralda &quot;[[GPT-2]]&quot; shıǵarıldı. Aldınǵısınan tikkeley masshtabta rawajlanǵan, GPT-2-niń parametrler sanı da, maǵlıwmatlar jıynaǵınıń ólshemi de on esege ósti. Onıń 1,5 milliard parametrleri bar edi hám ol 8 million veb-betten ibarat maǵlıwmatlar jıynaǵında oqıtılǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://cdn.openai.com/better-language-models/language_models_are_unsupervised_multitask_learners.pdf|bet=Archived copy|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210206183945/https://cdn.openai.com/better-language-models/language_models_are_unsupervised_multitask_learners.pdf|arxivsáne=February 6, 2021|qaralǵan sáne=April 28, 2023}}&lt;/ref&gt;

2020 jıl fevralda Microsoft korporaciyası óziniń Turing Natural Language Generation (T-NLG) versiyasın usındı, olar «17 milliard parametr menen járiyalanǵan eń úlken til modeli» dep málimledi Ol tekstlerdi ulıwmalastırıw menen sorawlarǵa juwap beriwdi qosqanda, hár túrli tapsırmalardı orınlawda hár qanday til modeline qaraǵanda jaqsı orınladı.

== Trening hám imkaniyatlar ==
'''GPT-3 tárepinen jazılǵan pedagogika haqqında studentlik esse úlgisi:'''

«Oqıtıw stiliniń» konstrukciyası mashqalalıq bolıp tabıladı, óytkeni ol oqıtıw stilleriniń qáliplesiw proceslerin itibarǵa almaydı. Ayırım studentler belgili bir úyreniw stilin qáliplestire aladı, óytkeni olardıń belgili bir tájiriybeleri bar. Basqaları ózleriniń úyreniw mútájliklerine jaqsı sáykes kelmegen úyreniw ortalıǵına beyimlesiwge háreket etiw arqalı belgili bir úyreniw stilin qáliplestire aladı. Aqırǵı jaǵdayda, biz úyreniw stiliniń, ortalıq faktorlardıń hám jeke faktorlardıń arasındaǵı óz-ara tásirlerdi hám olardıń qalay úyreniwimizge hám biz basqarıp atırǵan úyreniw túrlerine qalay tásir etetuǵının túsiniwimiz kerek. 

2020 jıl 28 mayda OpenAI-degi 31 injener hám izertlewshiler toparı GPT-3-tiń jetiskenliklerin hám rawajlanıwı «zamanagóy til modeliniń» úshinshi áwladın táriyipleytuǵın [[arXiv]] preprintin járiyaladı. Topar GPT-3-tiń sıyımlılıǵın aldınǵı versiyası, GPT-2-ge qaraǵanda eki esege joqarı arttırdı,&lt;ref name=&quot;gpt2-with-quote&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://d4mucfpksywv.cloudfront.net/better-language-models/language_models_are_unsupervised_multitask_learners.pdf|bet=Language Models are Unsupervised Multitask Learners|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191212223916/https://d4mucfpksywv.cloudfront.net/better-language-models/language_models_are_unsupervised_multitask_learners.pdf|arxivsáne=December 12, 2019|jumıs=openai.com|qaralǵan sáne=December 4, 2019|citata=&quot;GPT-2, is a 1.5B parameter Transformer&quot;}}&lt;/ref&gt; bul GPT-3-ti hazirgi waqıttaǵı eń iri siyrek emes til modeline aylandırdı  GPT-3 strukturalıq jaqtan aldınǵısına uqsas bolǵanlıqtan, onıń úlken dálligi onıń joqarı sıyımlılıǵı menen hám parametrlerdiń kóp sanı menen baylanıslı.&lt;ref name=&quot;ZDNet_Tiernan_20200601&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.zdnet.com/article/openais-gigantic-gpt-3-hints-at-the-limits-of-language-models-for-ai/|bet=OpenAI's gigantic GPT-3 hints at the limits of language models for AI|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200601081629/https://www.zdnet.com/article/openais-gigantic-gpt-3-hints-at-the-limits-of-language-models-for-ai/|arxivsáne=June 1, 2020|avtor=Ray|at=Tiernan|sáne=June 1, 2020|jumıs=ZDNet|qaralǵan sáne=July 31, 2020}}&lt;/ref&gt; GPT-3 sıyımlılıǵı Microsoft korporaciyasınıń Turing NLG modelinen on ese úlken, bul sol gezde belgili keyingi eń úlken NLP modeli.&lt;ref name=&quot;analyticsindiamag_Sagar_20200603&quot; /&gt;

Lambdalabs 2020-jıldaǵı jaǵday boyınsha GPT-3-ti jeke GPU-da oqıtıw ushın shama menen 4,6 million AQSH dolları hám 355 jıl jumsalatuǵın shıǵındı bahaladı,&lt;ref name=&quot;lambdalabs&quot;&gt;{{Citation |last=Li |first=Chuan |title=OpenAI's GPT-3 Language Model: A Technical Overview |date=June 3, 2020 |url=https://lambdalabs.com/blog/demystifying-gpt-3 |access-date=March 27, 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230327213811/https://lambdalabs.com/blog/demystifying-gpt-3 |url-status=live |archive-date=March 27, 2023}}&lt;/ref&gt; parallel túrde kóbirek GPU qollanǵanda haqıyqıy oqıtıw waqtı azıraq.

GPT-3 ushın ólshengen aldınnan oqıtıw maǵlıwmatlar jıynaǵınıń alpıs procenti 410 milliard bayt-jup kodlanǵan tokenlerdi qamtıytuǵın, [[Common Crawl]] filtrlengen versiyasınan ibarat. Onsha kórinbeytuǵın deupkikaciya Apache Spark's MinHashLSH qollandı. Basqa derekler: WebText2-den 19 alınǵan milliard token, bul ólshengen toplamnıń 22%, Books1-den 12 milliard token −88%, Books2-den 55 milliard token — 8% hám [[Wikipedia]]-dan 3 milliard token. GPT-3 júzlegen milliard sózler boyınsha oqıtıldı hám basqalar qatarında [[Css|CSS]], JSX hám [[Python (programmalastırıw tili)|Python]]-da [[Programmalastırıw|kodlawǵa]] da qábiletli.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+GPT-3 trening maǵlıwmatları: 
![[Maǵlıwmatlar jıynaǵı]]
!# tokenler
!Proporciya &lt;br /&gt;trening sheńberinde
|-
|Common Crawl
| style=&quot;text-align:right; padding-left: 2em; padding-right: 2em;&quot; |410 mlrd
| style=&quot;text-align:right; padding-right: 2em;&quot; |60%
|-
|WebText2
| style=&quot;text-align:right; padding-right: 2em;&quot; |19 mlrd
| style=&quot;text-align:right; padding-right: 2em;&quot; |22%
|-
|Books1
| style=&quot;text-align:right; padding-right: 2em;&quot; |12 mlrd
| style=&quot;text-align:right; padding-right: 2em;&quot; |8%
|-
|Books2
| style=&quot;text-align:right; padding-right: 2em;&quot; |55 mlrd
| style=&quot;text-align:right; padding-right: 2em;&quot; |8%
|-
|Wikipedia
| style=&quot;text-align:right; padding-right: 2em;&quot; |3 mlrd
| style=&quot;text-align:right; padding-right: 2em;&quot; |3%
|}
GPT-3 oqıtıw maǵlıwmatları hár tárepleme bolǵanlıqtan, ol hár túrli til tapsırmaları ushın qosımsha oqıtıwdı talap etpeydi. Shınıǵıw maǵlıwmatlarında tosınnan toksik (zıyanlı) til bar hám GPT-3 oqıw maǵlıwmatlarına eliklew nátiyjesinde geyde toksik tildi jaratadı. Vashington universitetiniń izertlewi GPT-3 [[GPT-2]] hám CTRL uqsas [[tábiyiy tildi qayta islew]] modelleri menen salıstırılatuǵın toksik dárejede toksik til shıǵaratuǵının anıqladı. OpenAI GPT-3 payda etetuǵın toksik tildiń mólsherin sheklew ushın bir neshe strategiyalardı ámelge asırdı. Nátiyjesinde GPT-3 burınǵı GPT-1 modeli menen salıstırǵanda az toksik til shıǵardı, degen menen ol tolıǵı menen Wikipedia maǵlıwmatlarında oqıtılatuǵın CTRL Wiki menen salıstırǵanda toksik tildiń kóp áwladları menen toksikligi joqarı boldı.&lt;ref&gt;{{Citation |last=Gehman |first=Samuel |title=REALTOXICITYPROMPTS: Evaluating Neural Toxic Degeneration in Language Models |date=16–20 November 2020 |pages=3356–3369 |publisher=Association for Computational Linguistics |arxiv=2009.11462 |last2=Gururangan |first2=Suchin |last3=Sap |first3=Maarten |last4=Choi |first4=Yejin |last5=Smith |first5=Noah A.}}&lt;/ref&gt;

2020 jıl 11 iyunda OpenAI [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshılar]] OpenAI-ge usı jańa texnologiyanıń «kúshleri menen sheklewlerin» izertlewge járdemlesiw ushın paydalanıwshıǵa qolaylı GPT-3 API — «mashinalıq oqıtıw qurallarınıń jıynaǵı»na kiriwdi soray alatuǵının járiyaladı.&lt;ref name=&quot;OpenAI_20200611&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://openai.com/blog/openai-api/|bet=OpenAI API|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200611150951/https://openai.com/blog/openai-api/|arxivsáne=June 11, 2020|sáne=June 11, 2020|jumıs=OpenAI|qaralǵan sáne=July 31, 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;techcrunch_20200601&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2020/06/11/openai-makes-an-all-purpose-api-for-its-text-based-ai-capabilities/|bet=OpenAI makes an all-purpose API for its text-based AI capabilities|arxivurl=https://web.archive.org/web/20211027000059/https://techcrunch.com/2020/06/11/openai-makes-an-all-purpose-api-for-its-text-based-ai-capabilities/|arxivsáne=October 27, 2021|avtor=Coldewey|at=Devin|sáne=June 11, 2020|jumıs=TechCrunch|qaralǵan sáne=July 31, 2020|citata=If you've ever wanted to try out OpenAI's vaunted machine learning toolset, it just got a lot easier. The company has released an API that lets developers call its AI tools in on &quot;virtually any English language task.&quot;}}&lt;/ref&gt; Shaqırıw bul API-de ádettegi bir qollanıw jaǵdayınıń ornına «hár qanday inglis tilindegi tapsırmanı» derlik orınlay alatuǵın ulıwma maqsetli «tekstti kirgiziw, tekst shıǵarıw» interfeysi bar ekenin táriyipledi.&lt;ref name=&quot;OpenAI_20200611&quot; /&gt; OpenAI GPT-3 API jeke erte shıǵarılımına kirgen bir paydalanıwshınıń aytıwınsha, GPT-3 bir neshe ápiwayı keńesler menen «tańqalarlıq úylesimli tekstti» jazıwda «júdá jaqsı» boldı.&lt;ref name=&quot;Arram_20200709&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://arr.am/2020/07/09/gpt-3-an-ai-thats-eerily-good-at-writing-almost-anything/|bet=GPT-3: An AI that's eerily good at writing almost anything|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200720192137/https://arr.am/2020/07/09/gpt-3-an-ai-thats-eerily-good-at-writing-almost-anything/|arxivsáne=July 20, 2020|avtor=Arram|sáne=July 9, 2020|jumıs=Arram Sabeti|qaralǵan sáne=July 31, 2020}}&lt;/ref&gt; Dáslepki eksperimentte AQSHtıń 80 subyektine qısqa ~200 sózlik maqalanı adamlar yamasa GPT-3 jazǵan ba, sonı anıqlaw soraldı. Qatnasıwshılar waqıttıń 52% durıs bahaladı, bul tosınnan boljawdan sál ǵana jaqsıraq.

2021 jıl 18-noyabrde OpenAI API-ge kiriw sheklewsiz bolatuǵınday jetkilikli qáwipsizlik ilajları engizilgenin xabarladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://openai.com/blog/api-no-waitlist/|bet=OpenAI's API Now Available with No Waitlist|arxivurl=https://web.archive.org/web/20221105195042/https://openai.com/blog/api-no-waitlist/|arxivsáne=November 5, 2022|sáne=2021-11-18|til=en|jumıs=OpenAI|qaralǵan sáne=2022-11-05}}&lt;/ref&gt; OpenAI islep shıǵarıwshılarǵa OpenAI kontent siyasatına ámel etiwge járdemlesetuǵın kontentti moderaciyalaw quralı menen támiyinledi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://beta.openai.com/|bet=OpenAI API|arxivurl=https://web.archive.org/web/20221223073027/https://beta.openai.com/|arxivsáne=December 23, 2022|til=en|jumıs=beta.openai.com|qaralǵan sáne=2022-11-05}}&lt;/ref&gt; 2022 jıl 22 yanvarda OpenAI óziniń eń jańa GPT-3 til modelleri (birge InstructGPT dep ataladı) endi API interfeysinde qollanılatuǵın ádepki til modeli ekenin járiyaladı. OpenAI maǵlıwmatları boyınsha, InstructGPT kórsetpelerdi jaqsıraq orınlap, az dúzilgen faktlerdi generaciyalaw hám toksikligi az kontentti shıǵarıw arqalı paydalanıwshı niyetine jaqsıraq sáykeslendirilgen kontentti shıǵardı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://openai.com/blog/instruction-following/|bet=Aligning Language Models to Follow Instructions|arxivurl=https://web.archive.org/web/20221105195041/https://openai.com/blog/instruction-following/|arxivsáne=November 5, 2022|sáne=2022-01-27|til=en|jumıs=OpenAI|qaralǵan sáne=2022-11-05}}&lt;/ref&gt;

GPT-3 «adam bahalawshıları adam jazǵan maqalalardan ajıratıwǵa qıynalatuǵın jańalıqlar maqalaların jarata alatuǵınlıqtan» GPT-3 «til modelleriniń paydalı hám zıyanlı qosımshaların ilgeriletiw imkaniyatına» iye. 2020 jıl 28 maydaǵı maqalasında izertlewshiler «jalǵan informaciya, spam, fishing, nızamlı hám húkimetlik proceslerdi teris paydalanıw, jalataylıq akademiyalıq esse jazıw hám sociallıq injenerlik sıltawlardı» qamtıytuǵın GPT-3&lt;ref name=&quot;analyticsindiamag_Sagar_20200603&quot; /&gt; itimal «zıyanlı tásirlerin» tolıǵı menen táriyipledi. Avtorlar qáwip-qáterdi azaytıw boyınsha izertlewlerge shaqırıw ushın usı qáwiplerge itibar beredi.

GPT-3 nollik atıw hám az atıw (sonıń ishinde bir retlik) oqıwdı orınlawǵa qábiletli.

2022 jıl iyunda Almira Osmanovich Tunstrem GPT-3 ózi tuwralı maqalanıń tiykarǵı avtorı ekenin,&lt;ref name=&quot;Thunström 2022&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.scientificamerican.com/article/we-asked-gpt-3-to-write-an-academic-paper-about-itself-then-we-tried-to-get-it-published/|bet=We Asked GPT-3 to Write an Academic Paper about Itself — Then We Tried to Get It Published|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220630233635/https://www.scientificamerican.com/article/we-asked-gpt-3-to-write-an-academic-paper-about-itself-then-we-tried-to-get-it-published/|arxivsáne=June 30, 2022|avtor=Thunström|at=Almira Osmanovic|sáne=2022-06-30|jumıs=Scientific American|qaralǵan sáne=2022-06-30}}&lt;/ref&gt; olar onı járiyalawǵa usınǵanın hám onıń sholıwınıń juwmaqlanıwın kútiw waqtında aldınnan járiyalanǵanın jazdı.&lt;ref name=&quot;Transformer Thunström Steingrimsson 2022&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-03701250|bet=Can GPT-3 write an academic paper on itself, with minimal human input?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220630233635/https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-03701250|arxivsáne=June 30, 2022|avtor=Transformer|at=Gpt Generative Pretrained|sáne=2022-06-21|til=fr|jumıs=Archive ouverte HAL|qaralǵan sáne=2022-06-30}}&lt;/ref&gt;

== GPT-3 modelleri ==
GPT-3 shańaraǵında kóplegen modeller bar, olardıń ayırımları basqalarǵa qaraǵanda hár túrli maqsetlerge xızmet etedi. OpenAI tárepinen járiyalanǵan dáslepki izertlew maqalasında olardıń tiykarǵı GPT-3 modeliniń 8 túrli ólshemderi bar ekenligi aytılǵan:
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Model atı
!Parameterler
!API atı
|-
|''GPT-3 Small''
|''125 M''
|''n/a''
|-
|GPT-3 Medium
|350 M
|ada
|-
|''GPT-3 Large''
|''760 M''
|''n/a''
|-
|GPT-3 XL
|1.3 B
|babbage
|-
|''GPT-3 2.7B''
|''2.7 B''
|''n/a''
|-
|GPT-3 6.7B
|6.7 B
|curie
|-
|''GPT-3 13B''
|''13B''
|''n/a''
|-
|GPT-3 175B
|175B
|davinci
|}
Modellerdiń yarımına API arqalı qoljetimli boladı, atap aytqanda GPT-3-medium, GPT-3-xl, GPT-3-6.7B hám GPT-3-175b, olardı sáykesinshe ada, babbage, curie hám davinci dep atadı. API úlgileriniń ólshemin OpenAI dáslebinde ashpaǵanı menen, EleutherAI model ólshemleri menen API atları arasındaǵı salıstırıwdı 2021 jıl mayda járiyaladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://blog.eleuther.ai/gpt3-model-sizes/|bet=On the Sizes of OpenAI API Models|avtor=Gao|at=Leo|sáne=2021-05-24|jumıs=EleutherAI Blog|baspaxana=[[EleutherAI]]|qaralǵan sáne=2023-11-23}}&lt;/ref&gt; Bul model ólshemlerin keyin OpenAI bunı tastıyıqladı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://platform.openai.com/docs/model-index-for-researchers|bet=Model index for researchers|jumıs=[[OpenAI]]|qaralǵan sáne=2023-11-23}}&lt;/ref&gt; biraq keyingi modellerdiń ólshemleri ashılǵan joq.

'''[[Generativ aldınnan tayarlanǵan transformator|Generativ Aldınnan Tayarlanǵan Transformator]] 3.5 (GPT-3.5)''' — 2022 jılı [[OpenAI]] tárepinen jaratılǵan GPT-3 modelleriniń kishi klası.

2022 jıl 15 martta OpenAI &quot;text-davinci-002&quot; hám &quot;code-davinci-002&quot; atları menen redaktorlaw hám ornatıw imkaniyatları bar API-de GPT-3 hám Codex-tiń jańa versiyaların qoljetimli etti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://openai.com/blog/gpt-3-edit-insert/|bet=New GPT-3 Capabilities: Edit &amp; Insert|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230113234402/https://openai.com/blog/gpt-3-edit-insert/|arxivsáne=January 13, 2023|sáne=2022-03-15|til=en|jumıs=OpenAI|qaralǵan sáne=2023-01-13}}&lt;/ref&gt; Bul modeller aldınǵı versiyalardan kóbirek qábiletli dep táriyipledi hám 2021 jıl iyunǵa shekemgi maǵlıwmatlar boyınsha oqıtıldı.&lt;ref name=&quot;auto&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://platform.openai.com/|bet=OpenAI API|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230320023933/https://platform.openai.com/|arxivsáne=March 20, 2023|jumıs=platform.openai.com|qaralǵan sáne=March 15, 2023}}&lt;/ref&gt; 2022 jıl 28 noyabrde OpenAI text-davinci-003-ti usındı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://twitter.com/janleike/status/1597355354433916928|bet=Check out OpenAI's new text-davinci-003! Same underlying model as text-davinci-002 but more aligned. Would love to hear feedback about it! / Twitter|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230315114254/https://twitter.com/janleike/status/1597355354433916928|arxivsáne=March 15, 2023|qaralǵan sáne=2023-05-06}}&lt;/ref&gt; 2022 jıl 30 noyabrde OpenAI bul modellerdi «GPT-3.5» seriyasına tiyisli dep ayta basladı,&lt;ref name=&quot;auto&quot; /&gt; hám GPT-3.5 seriyasındaǵı model boyınsha dál sazlanǵan ChatGPT-di shıǵardı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://openai.com/blog/chatgpt/|bet=ChatGPT: Optimizing Language Models for Dialogue|arxivurl=https://web.archive.org/web/20221130180912/https://openai.com/blog/chatgpt/|arxivsáne=November 30, 2022|sáne=2022-11-30|til=en|jumıs=OpenAI|qaralǵan sáne=2023-01-13}}&lt;/ref&gt; OpenAI GPT-3-ke GPT-3.5-ti qospaydı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://platform.openai.com/docs/models|bet=OpenAI API|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230317000210/https://platform.openai.com/docs/models|arxivsáne=March 17, 2023|qaralǵan sáne=6 May 2023}}&lt;/ref&gt;

=== Modeller ===
Úsh model bar:&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://platform.openai.com/docs/models/gpt-3-5|bet=OpenAI API|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230506030813/https://platform.openai.com/docs/models/gpt-3-5|arxivsáne=May 6, 2023|qaralǵan sáne=6 May 2023}}&lt;/ref&gt;

* Chat
** gpt-3.5-turbo
* Text completion
** text-davinci-003
** text-davinci-002

=== GPT-3.5 aldınnan kóriw menen ===
2023 jıl 10 aprelde OpenAI GPT-3.5 seriyası modeliniń GPT-3.5 Browsing (ALPHA) dep atalǵan jańa variyantın usındı.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.reddit.com/r/OpenAI/comments/1300c2g/default_gpt35_with_browsing_alpha_new_model/|bet=Default (GPT-3.5) with browsing ALPHA -- NEW Model showed up just now.|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230427085505/https://www.reddit.com/r/OpenAI/comments/1300c2g/default_gpt35_with_browsing_alpha_new_model/|arxivsáne=April 27, 2023|avtor=tingetici|sáne=2023-04-10|jumıs=r/OpenAI|qaralǵan sáne=2023-04-27}}&lt;/ref&gt; Bul jańalanǵan model óziniń aldınǵı &quot;text-davinci-002&quot; hám &quot;code-davinci-002&quot; modelleriniń imkaniyatlarına tiykarlanǵan dep táriyipledi.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://platform.openai.com/|bet=Introducing GPT-3.5 Series: text-davinci-002 and code-davinci-002 Models|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230320023933/https://platform.openai.com/|arxivsáne=March 20, 2023|sáne=2022-03-15|til=en|jumıs=OPEN AI|qaralǵan sáne=2023-04-27}}&lt;/ref&gt; GPT-3.5 Browsing (ALPHA) modeli onlayn informaciyaǵa kiriw hám sholıw imkaniyatın qosıp aldı. Bul paydalanıwshı sorawlarına kóbirek dál hám jańalanǵan juwaplar beriwge alıp keldi.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

GPT-3.5 Browsing (ALPHA) modeli 2021 jıl sentyabrge shekemgi maǵlıwmatlar boyınsha oqıtılǵan, bul onıń 2021 jıl iyunǵa shekemgi maǵlıwmatlar boyınsha oqıtılǵan aldınǵı GPT-3.5 modellerine qaraǵanda kóbirek informaciyaǵa beredi. Model islep shıǵarıwshılar menen [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshılarǵa]] onlayn informaciyanı ónimli alıw hám sintezley alatuǵın jetilistirilgen [[tábiyiy tildi qayta islew]] quralın usınıwǵa háreket etti.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.reddit.com/r/OpenAI/comments/1300c2g/default_gpt35_with_browsing_alpha_new_model/|bet=Default (GPT-3.5) with browsing ALPHA -- NEW Model showed up just now.|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230427085505/https://www.reddit.com/r/OpenAI/comments/1300c2g/default_gpt35_with_browsing_alpha_new_model/|arxivsáne=April 27, 2023|avtor=tingetici|sáne=2023-04-10|jumıs=r/OpenAI|qaralǵan sáne=2023-04-27}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFtingetici2023&quot;&gt;tingetici (April 10, 2023). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

Sholıw imkaniyatların ámelge asırıw ushın, OpenAI GPT-3.5 Browsing (ALPHA) modeli jumıs waqtında tańlanǵan onlayn resurslarǵa kiriwge imkaniyat beretuǵın jańa API engizdi.&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://platform.openai.com/|bet=GPT-3.5 with Browsing (ALPHA) Now Available for GPT Plus Users|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230320023933/https://platform.openai.com/|arxivsáne=March 20, 2023|sáne=2023-04-27|til=en|jumıs=OPEN AI|qaralǵan sáne=2023-04-27}}&lt;/ref&gt; Bul imkaniyat paydalanıwshılarǵa sorawlar beriwge yamasa model oǵan qoljetimli eń sońǵı onlayn dereklerge tiykarlanǵan jańalanǵan, dál hám sáykes juwaplardı beredi dep kútiw arqalı informaciya sorawǵa imkaniyat beredi.

2023 jıl 27 aprelde OpenAI GPT Plus paydalanıwshıları ushın GPT-3.5 Browsing (ALPHA) modelin hámmege qoljetimli etti. Bul kóbirek adamlardıń jańa imkaniyatlarǵa erisiwine imkaniyat berdi.&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://platform.openai.com/|bet=GPT-3.5 with Browsing (ALPHA) Now Available for GPT Plus Users|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230320023933/https://platform.openai.com/|arxivsáne=March 20, 2023|sáne=2023-04-27|til=en|jumıs=OPEN AI|qaralǵan sáne=2023-04-27}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://platform.openai.com/ &quot;GPT-3.5 with Browsing (ALPHA) Now Available for GPT Plus Users&quot;]. &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== Derekler ==
{{Reflist|30em|refs=&lt;ref name=&quot;preprint&quot;&gt;{{cite arXiv
|first1=Tom B.|last1=Brown|first2=Benjamin|last2=Mann|last3=Ryder|last25=Chess|last20=Hesse|first20=Christopher|last21=Chen|first21=Mark|last22=Sigler|first22=Eric|last23=Litwin|first23=Mateusz|last24=Gray|first24=Scott|first26=Jack|first25=Benjamin|last26=Clark|last19=Winter|last27=Berner|first27=Christopher|last28=McCandlish|first28=Sam|last29=Radford|first29=Alec|last30=Sutskever|first30=Ilya|last31=Amodei|first31=Dario|first19=Clemens|first18=Jeffrey|first3=Nick|last10=Askell|last4=Subbiah|first4=Melanie|last5=Kaplan|first5=Jared|last6=Dhariwal|first6=Prafulla|last7=Neelakantan|first7=Arvind|last8=Shyam|first8=Pranav|last9=Sastry|first9=Girish|first10=Amanda|last18=Wu|last11=Agarwal|first11=Sandhini|last12=Herbert-Voss|first12=Ariel|last13=Krueger|first13=Gretchen|last14=Henighan|first14=Tom|last15=Child|first15=Rewon|last16=Ramesh|first16=Aditya|last17=Ziegler|first17=Daniel M. 
|eprint=2005.14165
|title=Language Models are Few-Shot Learners 
|date=28 May 2020
|class=cs.CL }}&lt;/ref&gt;}}
[[Kategoriya:Programmalıq injiniring]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>frxqbqj311iffstsstkmhztmrwnzrry</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Britaniya Hindstanınıń imperatorları dizimi</title>
    <ns>0</ns>
    <id>20000</id>
    <revision>
      <id>120380</id>
      <parentid>108434</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:32:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — , ģ → ǵ (4) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120380</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2334" sha1="0b1yykzkr1kgvew100qutoyp0sbcohd" xml:space="preserve">'''Hindstan imperatorı''' ataǵı [[Viktoriya (Ullı Britaniya xanzadası)|xanzada Viktoriya]] tárepinen 1876-jılda Hindstan imperatorı retinde taj kiygenligi sebepli qabıl etilgen.

[[Fayl:King George VI LOC matpc.14736 A (cropped).jpg|nobaý|Eń aqırǵı imperator — [[Georg VI]]]]

Bul dizimde 1877-jıldan 1947-jılda [[Hindistan|Hindstan]] ǵárezsizlikke eriskenge shekem bolǵan dáwirde Hindstannıń barlıq imperatorları xronologik tártipte keltirilgen.

== Hindstannıń imperatorları dizimi ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
!№
!Imperator
!Súwretı
!Basqarǵan jılları
!Túsindirmeler
|-
!1
|[[Viktoriya (Ullı Britaniya xanzadası)|Viktoriya]]
&lt;small&gt;({{Lang-en|Victoria}}; 1819—1901)&lt;/small&gt;
|[[Fayl:Victoria_of_the_United_Kingdom_-_Project_Gutenberg_etext_13103.jpg|orta|ramkasız|200px|nükte]]
|[[1876|1876-jıl]] [[1-may]] — [[1901|1901-jıl]] [[22-yanvar]]
|[[Britaniya Hindstanı|Britaniya Hindstanınıń]] birinshi imperatrixası;
taj kiygiziw sánesı — [[1877-jıl]] [[1-may]]
|-
!2
|[[Eduard VII]]
&lt;small&gt;({{Lang-en|Edward VII}}; 1841—1910)&lt;/small&gt;
|[[Fayl:Edward_vii_england.jpg|orta|ramkasız|200px]]
|[[1901|1901-jıl]] [[22-yanvar]] — [[1910|1910-jıl]] [[6-may]]
|[[Viktoriya (Ullı Britaniya xanzadası)|Viktoriyanıń]] balası, [[Britaniya Hindstanı|Britaniya Hindstanınıń]] birinshi imperatorı
|-
!3
|[[Georg V]]
&lt;small&gt;({{Lang-en|George V}}; 1865—1936)&lt;/small&gt;
|[[Fayl:George_V_of_the_UK_(head).png|центр|безрамки|200px]]
|[[1910|1910-jıl]] [[6-may]] — [[1936|1936-jıl]] [[20-yanvar]]
|[[Eduard VII]] nıń balası, [[Britaniya Hindstanı|Britaniya Hindstanınıń]] eń uzaq basqarǵan monarxı (26 jıl)
|-
!4
|[[Eduard VIII]]
&lt;small&gt;({{Lang-en|Edward VIII}}; 1894—1972)&lt;/small&gt;
|[[Fayl:Bundesarchiv Bild 102-13538, Edward Herzog von Windsor.jpg|200px]]
|[[1936|1936-jıl]] [[20-yanvar]] — [[1936|1936-jıl]] [[11-dekabr]]
|[[Georg V]] dıń balası, taj kiygizilmegen [[Britaniya Hindstanı]] imperatorı;
taxttan waz keshken
|-
!5
|[[Georg VI]]
&lt;small&gt;({{Lang-en|George VI}}; 1895—1952)&lt;/small&gt;
|[[Fayl:George_VI,_King-Emperor.jpg|центр|безрамки|200px]]
|[[1936|1936-jıl]] [[11-dekabr]] — [[1947|1947-jıl]] [[15-avgust]]
|[[Georg V]] dıń balası, [[Britaniya Hindstanı|Britaniya Hindstanınıń]] aqırǵı imperatorı
|-
|}</text>
      <sha1>0b1yykzkr1kgvew100qutoyp0sbcohd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bozsha</title>
    <ns>0</ns>
    <id>20011</id>
    <revision>
      <id>120373</id>
      <parentid>97455</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:30:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120373</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3471" sha1="892ke9d4h8asgk3j4f9li51t03fl8gx" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı           =  Bozsha
| negizgi atı                 = {{Lang-kz|Бозша}}
| túri                        = 
| súwret                      =
| gerb                        = 
| bayraq                      = 
| gerb túsindirmesi           = 
| bayraq túsindirmesi         = 
| gerb eni                    = 
| bayraq eni                  = 
 |lat_deg =51.698942 |lat_min = |lat_sec = 
  |lon_deg =77.373265 |lon_min = |lon_sec = 
  |CoordScale             = 25000
| CoordAddon                  = 
| mámleket                    = Qazaqstan
| status                      = 
| qaraydı                     = 
| region túri                 = 
| region                      =  
| kestede region              = 
| rayon túri                  = 
| rayon                       = 
| rayon 2                     = 
| rayon 3                     = 
| rayon 4                     = 
| rayon 5                     = 
| kestede rayon               = 
| kestede rayon 2             = 
| kestede rayon 3             = 
| kestede rayon 4             = 
| kestede rayon 5             = 
| jámáát túri                 = 
| jámáát                      = 
| kestede jámáát              = 
| mámleket kartası            = 
| region kartası              = 
| rayon kartası               = 
| mámleket kartası ólshemi    = 
| region kartası ólshemi      = 
| rayon kartası ólshemi       = 
| ishki bóliniwi              = 
| basshı túri                 = 
| basshı                      = 
| dúzilgen waqtı              = 
| dáslepki derekler           = 
| aldınǵı atı                 = 
| aldınǵı atları              = 
| status qashan berilgen      = 
| jer maydanı                 = 
| ıqlımı                      = 
| xalıq sanı                  = {{kemeyiw}} 102
| sanalǵan jıl                = 2009
| xalıq tıǵızlıǵı             = 
| aglomeraciya                = 
| milliy quramı               = 
| konfessiyalıq quramı        = 
| rásmiy til                  = 
| rásmiy tiller               = 
| etnoxoronim                 = 
| waqıt zonası                = 
| DST                         = 
| telefon kodı                = 
| pochta indeksi              = 
| pochta indeksleri           = 
| avtomobil kodı              = 
| identifikator túri          = 
| sanlı identifikator         = 
| sayt                        = 
}}
''' Bozsha''' ({{Lang-kz|Бозша}}) — [[Qazaqstan|Qazaqstannıń]] [[Pavlodar (wálayat)|Pavlodar wálayatı]] [[May (rayon, Pavlodar  wálayatı)|May rayonındaǵı]] awıl. Baskól awıl okrugı quramına kiredi. KATO kodı — 555637200&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.kaz.stat.kz/klass_ARKS/DocLib/katonew2.xls|bet=База КАТО|nashriyot=Агентство Республики Казахстан по статистике|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130927150729/http://www.stat.kz/klassifikacii/DocLib/государственные/katonew1.xls|arxivsáne=2013-12-25}}&lt;/ref&gt; .

== Xalqı ==
1999-jılda awıl xalqı 253 adam (130 er adam hám 123 hayal) edi. 2009-jılǵı xalıqtı dizimge alıw maǵlıwmatlarına qaraǵanda, awılda 102 adam (59 er adam hám 43 hayal) jasaǵan.

== Derekler ==
&lt;references group=&quot;&quot; responsive=&quot;1&quot;&gt;&lt;/references&gt;
{{shala}}
{{May rayonı xalıq jasaw punktleri}}
[[Kategoriya : Qazaqstan xalıq punktleri]]
[[Kategoriya : May rayonı xalıq jasaw punktleri (Pavlodar wálayatı)]]</text>
      <sha1>892ke9d4h8asgk3j4f9li51t03fl8gx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Esemurat Berdimuratov</title>
    <ns>0</ns>
    <id>20028</id>
    <revision>
      <id>120674</id>
      <parentid>108521</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:58:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120674</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4877" sha1="4d5h3r4d4zzfz0s4eqtvzl52uhwhg4q" xml:space="preserve">{{Alım infoqutısı|atı=Esemurat Berdimuratov|tuwılǵan sánesi=1931|tuwılǵan jeri=Baxıtlı awılı, [[Shımbay rayonı]]|qaytıs bolǵan sánesi=2005|oqıǵan jeri=Shımbay peduchilishesi (1948)&lt;br/&gt;QMPI (1952-1956)|jumıs ornı=[[Shımbay rayonı]] Lomonosov atındaǵı mektebi (1948-1952)&lt;br/&gt;QMPI (1957-1967)&lt;br/&gt;Ózbekstan pedagogikalıq ilimleriniń ilim izertlew institutı Qaraqalpaqstan filialı (1967-1968, 1968-1976)&lt;br/&gt;NMU (1976, 1986-1994)|súwret=Esemurat Berdimuratov.jpg|ilimiy ataǵı=Professor (1978)|ilimiy dárejesi=Filologiya ilimleriniń doktorı (1974)|belgili tezisleri=«Házirgi qaraqalpaq tili leksikologiyasınıń ocherkleri» (1964)&lt;br/&gt;«Ádebiy  tildiń funkcionallıq stilleriniń rawajlanıwı menen qaraqalpaq  leksikasınıń  rawajlanıwı» (1974)|belgili isleri=«Russha-qaraqalpaqsha sózlik»|sıylıqları=Ózbekstan Xalıq bilimlendiriwiniń aǵlası (1972)&lt;br/&gt;«Qaraqalpaqstanǵa miyneti sińgen ilim ǵayratkeri» (1980)}}

'''Esemurat Berdimuratov''' (1931-2005) –                                                           [[Shımbay rayonı]]nıń  Baxıtlı  awılında  tuwıldı. 1948-jılı  Shımbay  peduchilishesin  pitkerip,  1948-1952-jılları  usı  rayonnıń  Lomonosov  atındaǵı mektebinde  muǵallim  bolıp  isledi.  1952-1956-jılları  QMPIdiń  rus  tili  hám  ádebiyatı  fakultetinde oqıdı.  1956-1957-jılları  usı  instituttıń  sırttan  oqıw bóliminde  metodist, konsultaciya punktiniń metodisti, 1957-1967-jılları  qaraqalpaq  tili  hám ádebiyatı  kafedrasında úlken oqıtıwshı bolıp isledi. 1967-1968-jılları Ózbekstan pedagogikalıq ilimleriniń  ilim  izertlew  institutı Qaraqalpaqstan filialında qaraqalpaq tili hám  ádebiyatın  oqıtıw  metodikası  sektorın  basqardı, 1968-1976-jılları  usı  instituttıń  direktorınıń  orınbasarı  bolıp  isledi.  1976-jıldıń  sentyabrinen  baslap  NMUda dáslep rus tili  hám  ádebiyatı  fakultetiniń, sońınan  filologiya  fakultetiniń  dekanı  boldı. 1986-1994-jılları  qaraqalpaq  tili  kafedrasın  basqardı.

Ilimpaz 2005-jılı qaytıs boldı. Denesi [[Nókis|Nókis qalası]]&lt;nowiki/&gt;ndaǵı «Sálmen ata» qoyımshılıǵına qoyıldı.

== Ilim jolı ==
1964-jılı [[Tashkent]]te '''«Házirgi qaraqalpaq tili  leksikologiyasınıń  ocherkleri»''' degen  temada  kandidatlıq, 1974-jılı  [[Baku]]de  '''«Ádebiy  tildiń funkcionallıq stilleriniń rawajlanıwı menen qaraqalpaq  leksikasınıń  rawajlanıwı»'''  degen  temada  doktorlıq dissertaciyasın  jaqladı.  1978-jıldan beri professor.

Professor Esemurat Berdimuratov til tuwralı bılay deydi:
{{quote|Ana tilin súyiw, úyreniw — hárbir adamnıń iygilikli isi. Ana tilinde sóz baylıqqa iye bolıw, sóylew, onı tolıq ózlestirgeni, bilgeni degendi ańlatpaydı, adam jazba túrde de sawatlı bolıwı, ádebiy til talaplarına sáykes jaza biliwi shárt.}}

E.Berdimuratov — qaraqalpaq tili  leksikologiyası  boyınsha  JOO  studentlerine  arnalǵan  birinshi  sabaqlıqtıń  avtorı  hám  «Russha-qaraqalpaqsha  sózlik»ti  dúziwshilerdiń  biri.  1972-jıldan Ózbekstan Xalıq  bilimlendiriwiniń aǵlası, 1980-jılı bolsa  oǵan  «Qaraqalpaqstanǵa  miyneti  sińgen  ilim  ǵayratkeri»  húrmetli  ataǵı  berildi.

== Miynetleri ==
* Очерки лексикологии современного каракалпакского литературного языка (T., 1964); 
* Házirgi  zaman  qaraqalpaq  tili. Leksika. (N., 1964);
* Házirgi  zaman  qaraqalpaq  tiliniń  leksikologiyası. (N., 1968);
* Развитие каракалпакской лексики в связи с развитием функциональных стилей языка (T.,1973);
* Házirgi  qaraqalpaq tili. Fonetika, leksikologiya. (N., 1979. A.Dáwletov penen birlikte);
* Каракалпакский язык  (фонетика, морфология, синтаксис). (N., 1983. A.Umarov  hám  P.Bekimbetov penen birlikte);
* Orta mekteplerde qaraqalpaq tilin oqıtıw  metodikası. (N., 1988. Q. Pirniyazov  penen  birge);
* Til  bilimine  kirispe. (N., 1988. A.Dáwletov  penen  birlikte);
* Qaraqalpaq  terminologiyası. (N., 1989.);
* Házirgi  qaraqalpaq  tili. Leksikologiya. (N., 1994);
* Qaraqalpaq  tili  terminleri. (N.,  1999);
* QARAQALPAQ TILI. 5-klass ushın sabaqlıq (2015).

== Ádebiyatlar ==
* Бекбергенов А., Пахратдинов Қ. Қарақалпақ тилин изертлеўшилер. Биобиблиографиялық очерклер. —Нөкис, «Қарақалпақстан», 2000. 52 бет, ISBN 5-8272-0196-0

[[Kategoriya:Qaraqalpaq tilshileri]]
[[Kategoriya:1931-jılı tuwılǵanlar]]
[[Kategoriya:2005-jılı qaytıs bolǵanlar]]
[[Kategoriya:Ilimpazlar]]
[[Kategoriya:Filologlar]]
[[Kategoriya:Ilim ǵayratkerleri]]</text>
      <sha1>4d5h3r4d4zzfz0s4eqtvzl52uhwhg4q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dinastiya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>20110</id>
    <revision>
      <id>120589</id>
      <parentid>119115</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:06:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120589</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2878" sha1="3er0br993aywytzsv6zyhtb109jdw7j" xml:space="preserve">[[Fayl:House of Romanov family tree (rulers with wives) by shakko (RU).jpg|мини|300x300px|left|nobaý|Rossiya [[Romanovlar]] dinastiyasınan bolǵan monarxlar hám olardıń shejiresı]]
'''Dinastiya''' ({{lang-gr|δῠναστεία}} den — húkimet, húkimranlıq) — bir neshe izbe-iz húkimranlıq etken shaxslar payda bolǵan  násil, úy, bir qatar húkimranlıq etetuǵın, ulıwma bir úyden húkimranlıq etetuǵın shaxslar, bir ájdaddan, monarxiya mámleketlerinde birdey náslden bolǵan monarxlar izbe-izligi, miyrasxorlıq huqıqı menen taxtta bir-birin almastırǵan shańaraqlar, mısalı, [[Rossiya|Rossiyadaǵı]] [[Romanovlar]], Avstriya-Vengriyadaǵı [[Gabsburglar]], [[Franciya|Franciyadaǵı]] [[Valua]] hám [[Burbonlar]]. 

Dinastiyalar ádetde ájdad yamasa tiykarlawshi (Ryurikovichler, Shıńǵizidler, Yagellonlar) yamasa belgili wákil (Karolinglar) atı menen ataladı. Metafora mániste, birdey naslden kelip shıqqan, ata-analarınıń jumısların dawam ettiretuǵın, olardıń ızınen baratuǵın bir qatar adamlar.

== Házirgi húkimran dinastiyalar ==
* {{Bayraq|Marokko}} [[Alauitler]] — [[Marokko]]
* {{Bayraq|Ázerbayjan}} [[Alievler]] (de-fakto) — [[Ázerbayjan]]
* [[Fayl:Flag of Abu Dhabi.svg|border|{{{1|22px}}}]] {{Bayraq|BAÁ}} [[Al-Nahayan]] — Abu-Dabu Ámirligı hám [[Birlesken Arab Ámirlikleri]]
* {{Bayraq|Kuveyt}} [[Al Sabah]] — [[Kuveyt]]
* {{Bayraq|Oman}} [[Al Said]] — [[Oman]]
* {{Bayraq|Qatar}} [[Al Tani]] — [[Qatar]]
* {{Bayraq|Baxreyn}} [[Al Xalifa]] — [[Baxreyn]]
* {{Bayraq|Shveciya}} [[Bernadotlar]] — [[Shveciya]]
* {{Bayraq|Bruney}} [[Bolkiax]] — [[Bruney]]
* {{Bayraq|Butan}} [[Vangchuk]] — [[Butan]]
* {{Bayraq|Ullı Britaniya}} [[Vindzorlar]] ([[Vettinlar]]) — [[Ullı Britaniya]]
* {{Bayraq|Norvegiya}} {{Bayraq|Daniya}} [[Glyuksburglar]] ([[Oldenburglar]]) — [[Norvegiya]], [[Daniya]] 
* {{Bayraq|Monako}} [[Grimaldi]] — [[Monako]]
* {{Bayraq|Esvatini}} [[Dlamini]] — [[Esvatini]]
* {{Bayraq|Ispaniya}} [[Ispaniya Burbonları]] ([[Robertinler]]) — [[Ispaniya]]
* {{Bayraq|Arqa Koreya}} [[Kimler]] (de-fakto) — [[KXDR]]
* {{Bayraq|Lixtenshteyn}} [[Lixtenshteynler]] — [[Lixtenshteyn]]
* {{Bayraq|Kambodja}} [[Norodom]] — [[Kambodja]]
* {{Bayraq|Niderlandiya}} [[Oran dinastiyası|Oran]] ([[Nassau]]) — [[Niderlandiya]]
* {{Bayraq|Lyuksemburg}} [[Parm Burbonları]] ([[Robertinler]]) — [[Lyuksemburg]]
* {{Bayraq|Belgiya}} [[Saksen-Koburg-Gota dinastiyası|Saksen-Koburg-Gotlar]] ([[Vettinlar]]) — [[Belgiya]]
* {{Bayraq|Saudiya Arabstanı}} [[Sauditler]] — [[Saudiya Arabiya]]
* {{Bayraq|Lesoto}} [[Siioso]] — [[Lesoto]]
* {{Bayraq|Yaponiya}} [[Yaponiya Imperatorlıq úyı|Sumeragi]] — [[Yaponiya]]
* {{Bayraq|Tonga}} [[Tupou]] — [[Tonga]]
* {{Bayraq|Iordaniya}} [[Xashimitler]] — [[Iordaniya]]
* {{Bayraq|Tailand}} [[Chakri]] — [[Tailand]]</text>
      <sha1>3er0br993aywytzsv6zyhtb109jdw7j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Brandscheid (Eifel)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>20248</id>
    <revision>
      <id>120375</id>
      <parentid>89999</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:30:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –   →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120375</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3163" sha1="9z97cm0pkl16xdpo52vmw61rapzz50d" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı           = {{PAGENAMEBASE}}
| negizgi atı                 = 
| túri                        = kommuna
| súwret                      = 
| gerb                        = 
| bayraq                      = 
| gerb túsindirmesi           = 
| bayraq túsindirmesi         = 
| gerb eni                    = 
| bayraq eni                  = 
| lat_dir = N | lat_deg = 50 | lat_min = 0 | lat_sec = 51
| lon_dir = E | lon_deg = 6 | lon_min = 9 | lon_sec = 12
| CoordAddon                  = 
| CoordScale                  = 
| mámleket                    = Germaniya
| status                      = 
| qaraydı                     = 
| region túri                 = Germaniya shtatları{{!}}Shtat
| region                      = Rheinland-Pfalz 
| kestede region              = Rheinland-Pfalz
| rayon túri                  = Rayon
| rayon                       = Bitburg-Prüm (rayon)
| rayon 2                     = 
| rayon 3                     = 
| rayon 4                     = 
| rayon 5                     = 
| kestede rayon               = 
| kestede rayon 2             = 
| kestede rayon 3             = 
| kestede rayon 4             = 
| kestede rayon 5             = 
| jámáát túri                 = 
| jámáát                      = 
| kestede jámáát              = 
| mámleket kartası            = 
| region kartası              = 
| rayon kartası               = 
| mámleket kartası ólshemi    = 
| region kartası ólshemi      = 
| rayon kartası ólshemi       = 
| ishki bóliniwi              = 
| basshı túri                 = Burgomistr
| basshı                      = Herbert Steins
| dúzilgen waqtı              = 
| dáslepki derekler           = 
| aldınǵı atı                 = 
| aldınǵı atları              = 
| status qashan berilgen      = 
| jer maydanı                 = 16.26
| ıqlımı                      = 
| xalıq sanı                  = 296
| sanalǵan jıl                = 2010
| xalıq tıǵızlıǵı             = 
| aglomeraciya                = 
| milliy quramı               = 
| konfessiyalıq quramı        = 
| rásmiy til                  = 
| rásmiy tiller               = 
| etnoxoronim                 = 
| waqıt zonası                = +1
| DST                         = bar
| telefon kodı                = 06524
| pochta indeksi              = 54689
| pochta indeksleri           = 
| avtomobil kodı              = BIT
| identifikator túri          = Administrativlik birlik identifikaciya nomeri{{!}}Rásmiy kodı
| sanlı identifikator         = 07 2 32 001
| sayt                        = 
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Germaniya]]nıń [[Rheinland-Pfalz]] shtatında jaylasqan kommuna bolıp tabıladı. Bul kommuna [[Bitburg-Prüm]] rayonı quramına kiredi.

== Xalqı ==
Xalqı 296 adam&lt;ref&gt;[https://www.insee.fr/fr/statistiques/7725600?geo=COM-30353 Populations légales 2021]&lt;/ref&gt;.
== Geografiyası ==
Jer maydanı — 16.26&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;.
== Derekler ==
{{derekler}}
{{Germaniya-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}
{{Bitburg-Prüm rayonı qalaları}}
[[Kategoriya:Bitburg-Prüm rayonı qalaları]]</text>
      <sha1>9z97cm0pkl16xdpo52vmw61rapzz50d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Eldos Smetov</title>
    <ns>0</ns>
    <id>20328</id>
    <revision>
      <id>120652</id>
      <parentid>111790</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:53:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (3) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120652</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6005" sha1="e69de9j0tbi4j5k3hu9c10fxhq207uv" xml:space="preserve">{{Sportshı infoqutısı|atı=Eldos Smetov|súwret=EldosSmetov.jpeg|puqaralıǵı={{KAZ}}|tuwılǵan sánesi=9.09.1992|tuwılǵan jeri=Taraz, Jambıl oblastı|treneri=Ǵalımjan Jılgeldiev|sport túri=dzyudo|boyı=1,67 m|salmaǵı=60 kg deyin}}

'''Eldos Baxtıbayulı Smetov''' (9-sentyabr 1992 jıl, [[Taraz]] [[Jambıl]] oblastı) − [[Qazaqstan|Qazaqstanlı]] dzyudoshı, Xalıqaralıq dárejedegi sport sheberi. [[2024 jılǵı Jazǵı Olimpiada oyınları|Parij Olimpiadasınıń jeńimpazı]], [[Rio-de-janeiro|Rio de Janeyroda]] ótkerilgen ХХХІ jazǵı Olimpiadasınıń gúmis medalı jeńimpazı, Jáhán chempionı (Astana, 2015 jıl), Jaslar arasında Jáhán chempionı (2010 jıl), Aziya Chempionı (Tashkent, 2016 jıl), Xalıqaralıq «Grand Prix» túrniriniń úsh ret jeńimpazı, Jaslar arasındaǵı Aziya chempionatınıń qola medalı iyesi (Bangkok, 2013 jıl), Aziya oyınlarınıń jeńimpazı (Inchxon, 2014 jıl). Ol [[Yaponiya|Yaponiyanıń]] [[Tokio]] qalasında ótkerilgen 2020 jılǵı Olimpiada oyınlarında qola medalın jeńip aldı.&lt;ref&gt;https://web.archive.org/web/20160807182431/http://intjudo.eu/Galery/cikk1767/cikk3540-Galeria_mutat&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;https://tengrinews.kz/allsports/eldos-smetov-zavoeval-zoloto-chempionata-mira-dzyudo-astane-279727/&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;https://www.lequipe.fr/Judo/Actualites/Luka-mkheidze-remporte-le-bronze-et-la-premiere-medaille-francaise-aux-jo-de-tokyo/1272621&lt;/ref&gt;

Eldos [[2024 jılǵı Jazǵı Olimpiada oyınları|Parij 2024 olimpiada oyınlarında]] dzyudo boyınsha [[Qazaqstan]] tariyxındaǵı tuńǵısh altın medaldı iyeledi. [[Parij|Parijdegi]] oyınlardıń finalında ol Luka Mxeidze (Franciya) menen gúresip, qarsılasınan basım tústi.

== Jeke ómiri ==
Eldos [[Ál-Farabiy atındaǵı Qazaq Milliy universiteti|Ál-Farabiy atındaǵı Qazaq Milliy universitetinde]] biologiya hám biotexnologiya fakultetinde oqıdı. Ákesi — jeke isbilermen, anası — úy biykesi.Eldos Smetov óziniń dzyudo menen professional dzyudoshı ájaǵası Jandos Smetovtan úlgi alıp, 5 jasınan sportqa belsene aralasadı. 1998 jılı 6 jasında [[Almatı|Almatıda]] ótkizilgen respublikalıq turnirden óziniń dáslepki jeńisine iye boldı. Keyin Eldos Smetov [[Astana|Astanadaǵı]] hám Almatıdaǵı sport internatlarında oqıǵan.
[[Fayl:Yeldos Smetov 2016 stamp of Kazakhstan.jpg|nobaý|2016 jılǵı Qazaqstan markasındaǵı Eldos Smetov]]
Rio-de-Janeyrodaǵı jazǵı Olimpiada oyınlarında dáslepki jeńisin qolǵa kirgizdi.Ol qarsılası Ipponı jeńip, liviyalı Muhammed Elqavisti jeńdi. Smetovtıń ekinshi jeńisi dzyudodaǵı kóplegen jáhán chempionatlarınıń jeńimpazı bolıp tabılatuǵın britaniyalı Eshli Makkenzige qarsı gúres alıp bardı. Qarsılastıń teoriyalıq jaqtan kúshli bolǵanına qaramastan, ol jeńimpaz bolıwǵa eristi. Sonnan keyin Smetov Ózbekstanlı dzyudoshı Diyorbek Urozboevtı jeńdi. Finalda dzyudoshılar Ázerbayjan palwanı Orxan Ilxamlı Safarovtı jeńdi. Bul jekpe-jek qatal boldı, biraq ádettegi waqıt juwmaqlanǵanǵa shekem 20 sekund ótkende qarsılasın jeńdi. Finalda Eldos Smetov rossiyalı dzyudoshı Beslan Mudranovtı qosımsha waqıtqa joǵaltıp, «gúmis» aldı. Riodaǵı Olimpiada oyınlarınıń gúmis medalınıń dáslepki treneri — Axmet Jumaǵulov. Milliy quramasınıń quramında Eldos Smetov Ermek Imanbekovtıń basshılıǵı menen shınıǵadı. 

Rio-de-Janeyrodaǵı Olimpiada oyınlarında Eldos Smetov finalda Beslan Mudranovtı utqan edi. Biraq rossiyalı jańalanǵan IJF reytinginde altınshı orında qaldı.

Eldos Smetov xalıqaralıq dzyudo federaciyasınıń rásmiy saytında 2017 jıldıń yanvarda jańalanǵan dzyudo reytingi qatarına kiredi. Erler arasındaǵı 60 kg shekemgi salmaq kategoriyasına Qazaqstanlı Eldos Smetov jetekshilik etti, sonday-aq tatami sheberleriniń diziminde úshinshi orınǵa iye boldı. Sonıń menen qatar Ázerbayjannıń Orxan Safarov (ekinshi orın) hám koreyalı Kim Von Djin (birinshi orın) boldı.Dzyudoshınıń ataqlılıǵı joqarı dárejede. 

== Jetiskenlikleri ==
Usı jıllar aralıǵında Eldos Smetov 2010 jılı [[Marokko|Morokkoda]] ótkerilgen jaslar arasındaǵı jarıstan chempion boldı, 2011 jılı [[Qubla Afrika Respublikası|Qubla Afrika Respublikasında]] jaslar arasında ótkerilgen jarısta qola medal, 2011 jılı [[Qıtay|Qıtayda]] dúnyajúzilik qola gran-pri sıylıǵın aldı. 2011 jılı [[Ózbekstan|Ózbekstanda]] ótkerilgen jaslar arasında jáhán kubogınıń jeńimpazı boldı, 2013 jılı [[Polsha|Polshada]] ótkerilgen [[Evropa Awqamı|Evropa kubogın]], 2013 jılı [[Gruziya|Gruziyada]] Evropa kubogınıń gúmis medal iyesi boldı. Sonıń menen qatar, 2013 jılı [[Túrkiya|Túrkiyada]] gúmis medal, 2013 jılı Taylandta ótkerilgen Aziya chempionatınıń gúmis medalı iyesi, 2013 jılı Almatıda ótkerilgen dúnyajúzilik gran-pridiń bas sıylıǵın jeńip aldı. «TAK Astana Club» quramında bolıp, 2013 jılı Astanada ótkerilgen xalıqaralıq jarısta 1-orındı iyeledi. 2013 jılı bolıp ótken [[Braziliya|Braziliyadaǵı]] jáhán chempionatına belsendi qatnasqan. Parij 2024 olimpiada oyınlarında kúshli qarsılasların jeńip, altınnan medal taqtı.&lt;ref&gt;https://www.kazpravda.kz/news/sport/dzudoist-eldos-smetov-stal-pobeditelem-gran-pri-v-turtsii&lt;/ref&gt;

=== Aziya chempionatı ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Dzyudo boyınsha Aziya chempionatı
!Intizom
!Oʻrin
|-
|{{flagicon|THA}} 2013-jılı Bangkok
|dzyudo, 60&amp;nbsp;kg ǵa shekem, erler
|Bronza
|-
|{{flagicon|KUW}} 2015-jılı Kuvayt
|dzyudo, 60&amp;nbsp;kg ǵa shekem, erler
|5-orın
|-
|{{flagicon|UZB}} 2016-jılı Tashkent
|dzyudo, 60&amp;nbsp;kg ǵa shekem, erler
|Altın
|-
|{{flagicon|KGZ}} 2021-jılı Bishkek
|dzyudo, 60&amp;nbsp;kg ǵa shekem, erler
|7-orın
|}

== Derekler ==

[[Kategoriya:Wikipedia:Tiri shaxslar biografiyası]]
[[Kategoriya:9-sentyabrde tuwılǵanlar]]
[[Kategoriya:Sport]]
&lt;references /&gt;
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>e69de9j0tbi4j5k3hu9c10fxhq207uv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>DALL-E</title>
    <ns>0</ns>
    <id>20882</id>
    <revision>
      <id>120537</id>
      <parentid>112151</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:50:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (12) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120537</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19605" sha1="7dsjkmthiiar2iv5hhbtrlf43d9vgy9" xml:space="preserve">'''DALL·E, DALL·E 2''' hám '''DALL·E 3''' (DOLL-E dep aytıladı) — bul [[OpenAI]] tárepinen jaratılǵan tekstten-súwretke modellerI bolıp, &quot;prompts&quot; dep atalatuǵın [[tábiyiy til]] sıpatlamalarınan cifrlı súwretler jaratıw ushın [[tereń oqıtıw]] metodologiyaların qollanadı.

DALL-E niń birinshi versiyası 2021-jıldıń yanvar ayında járiyalandı. Keyingi jılı onıń miyrasxorı DALL-E 2 shıǵarıldı. DALL·E 3 2023-jıldıń oktyabr ayında [[ChatGPT]] Plus hám ChatGPT Enterprise klientleri ushın ChatGPT ge nativ túrde qosıldı,&lt;ref&gt;https://en.wikipedia.org/wiki/DALL-E#cite_note-David-2023-1:~:text=in%20October%202023-,%2C%5B1%5D,-with%20availability%20via&lt;/ref&gt; al noyabr ayınıń basında OpenAI dıń API&lt;ref&gt;https://en.wikipedia.org/wiki/DALL-E#cite_note-platform.openai.com-2&lt;/ref&gt; hám &quot;Labs&quot; platforması arqalı qoljetimli boldı.&lt;ref&gt;https://en.wikipedia.org/wiki/DALL-E#cite_note-Niles-2023-3&lt;/ref&gt; Microsoft bul modeldi Bing niń Image Creator quralına engizdi hám onı óz Designer qollanbasına engiziwdi jobalastırıp atır.&lt;ref&gt;https://en.wikipedia.org/wiki/DALL-E#cite_note-Mehdi-2023-4&lt;/ref&gt;

== Tariyxı hám fon ==
DALL·E 2021-jıldıń 5-yanvarında OpenAI tárepinen blog jazbasında ashıldı hám súwretler payda etiw ushın ózgertilgen GPT-3 versiyasın qollanadı.

2022-jıldıń 6-aprelinde OpenAI &quot;túsiniklerdi, qásiyetlerdi hám stillerdi biriktire alatuǵın&quot; joqarı ólshemli kóbirek realistik súwretler payda etiw ushın dizayn etilgen DALL·E 2 ni járiyaladı.&lt;ref&gt;https://en.wikipedia.org/wiki/DALL-E#cite_note-OpenAI-2-6&lt;/ref&gt; 2022-jıldıń 20-iyulinde DALL·E 2 beta basqıshına ótti, bunda 1 million adamǵa shaqırıw jiberildi; [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshılar]] hár ayda belgili sandaǵı súwretlerdi biypul payda ete aladı hám qosımsha satıp ala aladı.&lt;ref&gt;https://en.wikipedia.org/wiki/DALL-E#cite_note-OpenAI-2022b-7&lt;/ref&gt; Burın etika hám qáwipsizlik sebepli izertlep kóriwi ushın aldınnan tańlanǵan paydalanıwshılarǵa sheklengen edi.&lt;ref&gt;https://en.wikipedia.org/wiki/DALL-E#cite_note-Allyn-2022-8&lt;/ref&gt; 2022-jıldıń 28-sentyabrinde DALL·E 2 hámme ushın ashıq boldı hám kútiw dizimi talabı alıp taslandı. 2023-jıldıń sentyabrinde OpenAI aldıńǵı versiyalarǵa qaraǵanda &quot;áhmiyetli dárejede kóbirek náziklik hám detallarǵa túsine alatuǵın&quot; eń jańa súwret modeli DALL·E 3 ti járiyaladı. 2022-jıldıń noyabr ayınıń basında OpenAI DALL·E 2 ni API retinde shıǵardı, bul programma islep shıǵıwshılarǵa modeldi óz qollanbalarına biriktiriw imkaniyatın berdi. Microsoft DALL·E 2 niń ámelge asırılıwın óziniń Designer qosımtasında hám Bing hám Microsoft Edge te kiritilgen Image Creator quralında ashıp kórsetti. API súwret basına qun tiykarında isleydi, súwret ólshemi boyınsha bahalar ózgeredi. OpenAI dıń kárxana toparı menen isleytuǵın kompaniyalar ushın kólemli jeńillikler bar.&lt;ref&gt;https://en.wikipedia.org/wiki/DALL-E#cite_note-Wiggers-2022-14&lt;/ref&gt;


Programmanıń atı Pixardıń animaciyalı robot personajı WALL-E hám katalan syurrealist súwretshisi Salvador Dali atlarınıń portmantosı (birlesken atı) bolıp tabıladı.

2024-jıldıń fevral ayında OpenAI DALL-E payda etken súwretlerge suw belgiler qosıwdı basladı, olar mazmunnıń haqıyqıylıǵı baslaması tárepinen kóterilgen C2PA (Mazmunnıń túpnusqalıǵı menen haqıyqıylıǵı koaliciyası) standartındaǵı metamaǵlıwmattı óz ishine aladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://petapixel.com/2024/02/08/ai-images-generated-on-dall-e-now-contain-the-content-authenticity-tag/|bet=AI Images Generated on DALL-E Now Contain the Content Authenticity Tag|avtor=Growcoot|at=Matt|sáne=2024-02-08|til=en|jumıs=[[PetaPixel]]|qaralǵan sáne=2024-04-04}}&lt;/ref&gt;

== Texnologiya ==
Birinshi [[generativ aldınnan tayarlanǵan transformator]] ([[GPT]]) modeli dáslepki [[OpenAI]] tárepinen 2018-jılı &lt;ref&gt;https://en.wikipedia.org/wiki/DALL-E#cite_note-Radford-2018-17&lt;/ref&gt; [[Transformator (tereń oqıtıw arxitekturası)|Transformator arxitekturasın]] qollanıp rawajlandırıldı. Birinshi iteraciya, [[GPT-1]],&lt;ref&gt;https://en.wikipedia.org/wiki/DALL-E#cite_note-GPT-2023-18&lt;/ref&gt; 2019-jılı [[GPT-2]] ni &lt;ref&gt;https://en.wikipedia.org/wiki/DALL-E#cite_note-Radford-2019-19&lt;/ref&gt; payda etiw ushın keńeytildi; 2020-jılı ol 175 milliard parametr menen [[GPT-3]] ti payda etiw ushın qaytadan keńeytildi.&lt;ref&gt;https://en.wikipedia.org/wiki/DALL-E#cite_note-Brown-2020-20&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://en.wikipedia.org/wiki/DALL-E#cite_note-vb-5&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://en.wikipedia.org/wiki/DALL-E#cite_note-dallepaper-21&lt;/ref&gt;

=== DALL-E ===
DALL·E úsh komponentten turadı: diskret VAE, GPT-3 ke uqsas avtoregresiv tek-dekoder Transformator (12 milliard parametr) hám súwret kodları menen tekst kodlarınan ibarat CLIP jubı.&lt;ref&gt;https://en.wikipedia.org/wiki/DALL-E#cite_note-Ramesh-2022-22&lt;/ref&gt;

Diskret VAE súwretti tokenler izbe-izligine aylandıra aladı hám kerisinshe, tokenler izbe-izligin qaytadan súwretke aylandıra aladı. Bul Transformer tikkeley súwret maǵlıwmatların qayta islemeytuǵınlıǵı sebepli zárúr.

Transformator modeliniń kirisi — tokenlestirilgen súwret jazıwı izbe-izligi hám onnan keyingi tokenlestirilgen súwret bólekleri. Súwret jazıwı inglis tilinde bolıp, bayt jup kodlawı menen tokenlestiriledi (sózlik kólemi 16384) hám 256 tokenga shekem uzın bola aladı. Hár bir súwret 256×256 RGB súwret bolıp, hár biri 4×4 bolǵan 32×32 bólekke bólinedi. Keyin hár bir bólek diskret variaciyalı avtoenkoder arqalı tokenge (sózlik kólemi 8192) aylandırıladı.

DALL·E CLIP (Kontrastlı Til-Súwret Aldınnan oqıtıw) penen birge rawajlandırıldı hám járiyalandı. CLIP — bul kontrastlı úyreniwge tiykarlanǵan jeke model bolıp, ol internetten jıynalǵan tekst jazıwları bar 400 million súwret juplıǵında úyretilgen. Onıń wazıypası — maǵlıwmatlar jıynaǵınan tosınnan tańlanǵan 32,768 jazıwdıń diziminen (olardıń biri durıs juwap bolǵan) qaysı jazıwdıń súwretke eń sáykes ekenin boljaw arqalı DALL·E niń shıǵısın &quot;túsiniw hám dárejelew&quot;.

Úyretilgen CLIP juplıǵı DALL·E tárepinen payda etilgen súwretlerdiń úlken dáslepki dizimin filtrlew ushın qollanıladı, bunda tekst sorawına eń jaqın súwretti tańlaw ushın.&lt;ref&gt;https://en.wikipedia.org/wiki/DALL-E#cite_note-Ramesh-2022-22&lt;/ref&gt;

=== DALL-E 2 ===
DALL·E 2 aldınǵı versiyasına qaraǵanda kishi bolǵan 3.5 milliard parametrdi qollanadı. Avtoregresiv Transformator ornına, DALL·E 2 CLIP súwret jaylastırıwlarına negizlengen diffuziya modelin qollanadı, bul jaylastırıwlar, juwmaq shıǵarıw waqtında, aldınǵı model arqalı CLIP tekst jaylastırıwlarınan payda etiledi. Bul birneshe aydan keyin shıǵarılǵan Stable Diffusion menen birdey arxitektura.

== Múmkinshilikler ==
DALL·E fotorealistik súwretler, súwretler hám emodziler qosılǵan kóp túrli stildegi súwretlerdi payda ete aladı. Ol óziniń súwretlerindegi obyektlerdi &quot;manipulyaciyalaw hám qayta ornalastırıw&quot; múmkinshiligine iye, hám anıq kórsetpesiz jańa kompoziciyalarda dizayn elementlerin durıs ornalastıra aladı. BoingBoing ushın jazǵan Thom Dunn bılay dep atap ótti: &quot;Mısalı, daikon túrpisiniń murnın tartıp atırǵan, látte ishiw yamasa bir dóńgelekli velosipedti aydap atırǵan etip súwret salıw soralǵanda, DALL·E kóbinese oramaldı, qollardı hám ayaqlardı itimallı orınlarda súwretleydi.&quot; DALL·E anıq kórsetpeler bolmasa da, sáykes detallarǵa juwmaq shıǵarıw ushın &quot;bos orınlardı toltırıw&quot; qábiletin kórsetti, mısalı, bayramǵa baylanıslı kórsetpelerge Rojdestvo súwretlerin qosıw hám olardı tilge almaǵan súwretlerge sáykes kóleńkeler qoyıw. Sonıń menen bir qatarda, DALL·E vizual hám dizayn tendenciyaların keń túsiniwdi kórsetedi.&lt;ref&gt;https://en.wikipedia.org/wiki/DALL-E#cite_note-engadget-27&lt;/ref&gt;

DALL·E hár túrli kóz-qaraslardan kóp túrli erkin sıpatlamalar ushın súwretler payda ete aladı, tek siyrek jaǵdaylarda ǵana sátsizlikke ushıraydı. Georgia Tech School of Interactive Computing nıń docenti Mark Riedl DALL-E niń túsiniklerdi biriktire alıwın (adam dóretiwshiliginiń tiykarǵı elementi dep táriyiplegen) anıqladı.

Onıń vizual pikirlew qábiletliligi Raven Matricaların (adamlardıń intellektin ólshew ushın kóbinese qollanılatuǵın vizual testler) sheshiw ushın jetkilikli.
[[Fayl:DALL-E_3_AI_image_of_an_avocado_speaking.png|nobaý|DALL·E 3 tárepinen &quot;Terapevttiń orınlıǵında otırǵan, ortalıǵında shuqanaq ólshemindegi tesigi bar 'Ishimde sonday boslıqtı sezemeń dep aytıp atırǵan avokado súwreti. Terapevt, qasıq, notalardı jazıp atır&quot; degen tekst sorawı tiykarında payda etilgen anıq tekst súwreti.]]
DALL·E 3 aldınǵılarına qaraǵanda quramalı sorawlardı kóbirek anıqlıq hám detallar menen orınlaydı, hám kóbirek izbe-iz hám anıq tekst payda ete aladı. DALL·E 3 ChatGPT Plus qa biriktirilgen.

=== Súwretti ózgertiw ===
Bar súwret berilgende, DALL·E 2 dáslepki súwret tiykarında onıń &quot;variantların&quot; ayırım shıǵıslar retinde payda ete aladı, sonday-aq súwretti ózgertiw yamasa keńeytiw ushın redaktorlaw múmkin. DALL·E 2 niń &quot;inpainting&quot; hám &quot;outpainting&quot; funkciyaları berilgen soraw boyınsha dáslepki súwret penen úylesimli bolǵan ortalıqtı qollanıp, súwrettiń kontekstin joǵalǵan bólimlerdi toltırıw ushın qollanadı.

Mısalı, bul súwretke jańa obyekt kirgiziw yamasa súwretti dáslepki shegara sırtına keńeytiw ushın qollanılıwı múmkin. OpenAI ǵa muwapıq, &quot;Outpainting dáslepki súwrettiń kontekstin saqlaw ushın súwrettiń bar vizual elementlerin — kóleńkeler, shaǵılısıwlar hám teksturalar qosıp esapqa aladı.&quot;{{multiple image|align=|width=130|image1=DALL-E 2 variation 1.png|image2=DALL-E 2 variation 2.png|footer=DALL•E 2 járdemi menen jaratılǵan «Inju sırǵalı qız» eki «variaciyası»}}
=== Texnikalıq sheklewler ===
DALL·E 2 niń til túsiniw qábiletiniń sheklewleri bar. Ol geyde &quot;Sarı kitap hám qızıl vaza&quot;nı &quot;Qızıl kitap hám sarı vaza&quot;dan yamasa &quot;Panda latte ónerin islep atır&quot;dı &quot;Pandanıń latte óner&quot;inen ayıra almaydı. Ol &quot;astronavtqa mingen at&quot; degen soraw berilgende &quot;astronavt atqa minip atır&quot; degen súwretlerdi payda etedi. Ol sonday-aq hár túrli jaǵdaylarda durıs súwretlerdi payda etiw múmkinshiligine iye emes. Úshten artıq obyekt soraw, biykarlaw, sanlar hám baylanısqan gápler qáteliklerge alıp keliwi múmkin, hám obyekt ózgeshelikleri nadurıs obyektte payda bolıwı múmkin. Qosımsha sheklewlerge tekstti qayta islew kiredi — bul, háripleri oqıwǵa bolatuǵın bolsa da, derlik barlıq waqıtta túske uqsas qolaysızlıqlarǵa alıp keledi — hám astronomiya yamasa medicinalıq súwretler sıyaqlı ilimiy maǵlıwmatlardı qollaw boyınsha imkaniyatı sheklengen.
[[Fayl:AI_tanuki_Japanese_text.jpg|nobaý|&quot;Tanukige siltep turǵan adam, sóylew kóbiginiń ishinde 'これは狸です！' dep jazılǵan&quot; degen sorawdı qollanıp [[Yapon tili|yapon tilin]] payda etiw talabı, nátiyjesinde teksttiń mánissiz kanji hám kana menen kórsetiliwin beredi.]]

== Etikalıq tásirler ==
DALL·E 2 niń ashıq maǵlıwmatlar jıynaqlarına súyeniwi onıń nátiyjelerine tásir etedi hám ayırım jaǵdaylarda algoritmlik qátelikke alıp keledi, mısalı, jınıstı atap ótpegen sorawlar ushın hayallarǵa qaraǵanda erkeklerdi kóbirek payda etiw. DALL·E 2 niń úyretiw maǵlıwmatları zorlıq-zombılıq hám seksual súwretlerdi alıp taslaw ushın filtrlendi, biraq bul ayırım jaǵdaylarda birjaqlılıqtı arttırıwǵa alıp keldi, mısalı, payda etilgen hayallar sanın azaytıw. OpenAI bul úyretiw maǵlıwmatlarında hayallardıń kóbirek seksuallanadı dep boljaydı, bul filtrdiń nátiyjelerge tásir etiwine sebep bolǵan. 2022-jıldıń sentyabrinde OpenAI The Verge ge basılımına DALL·E nátiyjelerdegi birjaqlılıqtı saplastırıw ushın [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshı]] sorawlarına kórinbeytuǵın sózlerdi kirgizetuǵının tastıyıqladı; mısalı, jınıs yamasa násildi kórsetpegen sorawlarǵa &quot;qara erkek&quot; hám &quot;aziyalı hayal&quot; sózleri kirgiziledi.

DALL·E 2 hám usaǵan súwret payda etiw modelleri haqqında alańlaw — olar deepfake hám basqa da dezinformaciya túrlerin tarqatıw ushın qollanılıwı múmkin. Bunı azaytıw ushın, programma ashıq jeke adamlardı qamtıǵan sorawlardı hám adam júzlerin qamtıǵan júklengen súwretlerdi qabıl etpeydi. Potencial jaman mazmundı qamtıǵan sorawlar bloklangan, al júklengen súwretler jaman materiallar tabıw ushın analiz etiledi. Sorawǵa tiykarlanǵan filtrlew kemshiligi — bunnan uqsas nátiyje beretuǵın alternativ sózlerdi qollanıp ańsat ótip ketiw múmkin. Mısalı, &quot;qan&quot; sózi filtrlengen, biraq &quot;ketchup&quot; hám &quot;qızıl suyıqlıq&quot; filtrlenbegen.

DALL·E 2 hám usıǵan uqsas modeller haqqında basqa bir alańlaw — olardıń anıqlıǵı hám keń tarqalǵanlıǵı sebepli súwretshiler, fotograflar hám grafikalıq dizaynerler ushın texnologiyalıq jumıssızlıqqa alıp keliwi múmkin. DALL·E 3 paydalanıwshılardıń házirgi waqıtta jasap atırǵan súwretshilerdiń stilinde kórkem óner payda etiwine tosqınlıq qılıwǵa dizaynlanǵan.

2023-jılı Microsoft AQSH Qorǵanıw Ministrligi ushın DALL·E modellerinen urıs maydanın basqarıw sistemasın úyretiw ushın paydalanıwdı usındı.&lt;ref&gt;{{Cite news|last1=Biddle|first1=Sam|title=Microsoft Pitched OpenAI's DALL-E as Battlefield Tool for U.S. Military|url=https://theintercept.com/2024/04/10/microsoft-openai-dalle-ai-military-use/|work=The Intercept|date=10 April 2024}}&lt;/ref&gt; 2024-jıldıń yanvar ayında OpenAI óziniń paydalanıw siyasatınan áskeriy hám urıs maqsetlerinde paydalanıwǵa qoyılǵan ulıwma tıyım salıwdı alıp tasladı.&lt;ref&gt;{{Cite news|last1=Biddle|first1=Sam|title=OpenAI Quietly Deletes Ban on Using ChatGPT for &quot;Military and Warfare&quot;|url=https://theintercept.com/2024/01/12/open-ai-military-ban-chatgpt/|work=The Intercept|date=12 January 2024}}&lt;/ref&gt;

== Qabıllaw ==
[[Fayl:DALL-E_radish.jpg|nobaý|DALL·E tárepinen &quot;tutuda kiyinip, iyt penen seyil etip júrgen jas daikon túrpiniń súwreti&quot; degen soraw boyınsha payda etilgen súwretler]]
DALL·E haqqında kópshilik jańalıqlar onıń &quot;sırı&quot; yamasa &quot;qızıq&quot; shıǵıslarınıń kishi bir bólegin názerde tutadı. DALL-E niń &quot;tutuda kiyinip, iyt penen seyil etip júrgen jas daikon túrpiniń súwreti&quot; ushın shıǵısı Input, NBC, Nature hám basqa basılımlarda tilge alındı. Onıń &quot;avokado formasındaǵı orınlıq&quot; ushın shıǵısı da keń járiyalandı.

ExtremeTech bılay dedi: &quot;DALL·E den belgili bir waqıt dáwirindegi telefon yamasa shańsorǵısh súwretin sorawıńız múmkin, hám ol bul nárselerdiń qanday ózgergenin túsinedi&quot;. Engadget te onıń &quot;telefonlar hám basqa nárselerdiń waqıt ótiwi menen qanday ózgergenin túsiniw&quot; boyınsha ádettegiden tıs qábiletin atap ótti.

MIT Technology Review maǵlıwmatları boyınsha, OpenAI dıń maqsetleriniń biri &quot;til modellerine adamlar zatlardı túsiniw ushın qollanılatuǵın kúndelikli túsiniklerdi jaqsıraq túsiniw imkaniyatın beriw&quot; edi.

Wall Street investorları DALL·E 2 ni jaqsı qabıl etti, ayırım firmalar onıń keleshekte trillion dollar turatuǵın industriya ushın burılıs noqatı bolıwı múmkin dep esaplaydı. 2019-jıldıń ortasına kelip, OpenAI álleqashan Microsoft hám Khosla Ventures ten 1 milliard dollardan artıq ǵárejet alǵan edi, al 2023-jıldıń yanvar ayında, DALL·E 2 hám ChatGPT diń shıǵarılıwınan keyin, [[Microsoft]] ten qosımsha 10 milliard dollar qarjı aldı.

Yaponiyanıń anime jámiyeti DALL·E 2 hám usıǵan uqsas modellerge teris reakciya bildirdi. Kórkem óner iyeleriniń bul programmalıq támiyinlewge qarsı eki argumenti bar. Birinshisi, jasalma intellekt kórkem óneri — kórkem óner emes, sebebi ol adamnıń maqseti menen jaratılmaǵan. &quot;Jasalma intellekt tárepinen jaratılǵan súwretlerdi olardıń óz jumısları menen salıstırılıwı kórkem óner iyeleriniń jumısına ketken waqıt hám sheberliktı kemsitiw hám tómenletetuǵınlıǵı. Jasalma intellekt járdeminde súwret payda etiw quralları kórkem óner iyeleriniń qattı sınına ushıradı, sebebi olar internetten alınǵan adam jaratqan kórkem óner tiykarında úyretilgen.&quot; Ekinshisi, avtorlıq huqıq nızamı hám tekstten-súwretke modelleri úyretiletuǵın maǵlıwmatlar menen baylanıslı qıyınshılıqlar. OpenAI DALL·E 2 ni úyretiw ushın qanday maǵlıwmatlar toplamı(ları) qollanılǵanlıǵı haqqında maǵlıwmat járiyalamadı, bul ayırım adamlarda kórkem óner iyeleriniń jumısı ruqsatsız úyretiw ushın qollanılǵan bolıwı múmkin degen tásirdi payda etti. Bul temalarǵa baylanıslı avtorlıq huqıq tuwralı nızamlar házirgi waqıtta anıq emes.

DALL·E 3 ti Bing Chat hám ChatGPT ǵa biriktirgennnen keyin, Microsoft hám OpenAI artıqsha mazmundı filtrlew sebepli sınǵa ushıradı, sınshılar DALL·E &quot;lobotomiyaǵa ushıradı&quot; dedi. &quot;Adam server polkasın balta menen buzadı&quot; sıyaqlı sorawlar arqalı payda etilgen súwretlerdiń belgileniwi dálil retinde kórsetildi. Onıń shıǵarılıwınıń dáslepki kúnlerinde filtrlew kúsheytildi, háttе Bing niń óziniń usınǵan sorawları menen payda etilgen súwretler de bloklanǵan dárejege jetti. TechRadar artıqsha saqlanıwdıń DALL·E niń dóretiwshilik qural retindegi qádirin sheklep qoyıwı múmkin dep esapladı.

== Ashıq derek kodlı engiziwler ==
OpenAI úsh modeldiń hesh qaysısınıń [[Derek kodı|derekt kodın]] járiyalamaǵanlıǵı sebepli, uqsas múmkinshiliklerdi usınıwshı [[ashıq kodlı]] modellerdi jaratıwǵa birneshe háreket boldı. 2022-jılı Hugging Face tiń Spaces platformasında járiyalanǵan Craiyon (burın DALL·E Mini, 2022-jıldıń iyun ayında OpenAI tárepinen atın ózgertiw soralǵannan keyin) — bul dáslepki DALL·E tiykarında jaratılǵan hám filtrlenbegen internet maǵlıwmatları menen úyretilgen jasalma intellekt modeli. Ol 2022-jıldıń ortalarında, óziniń kúlkili súwretler payda etiw qábiletine baylanıslı járiyalanıwınan keyin úlken media dıqqatın ózine qarattı.&lt;ref&gt;https://en.wikipedia.org/wiki/DALL-E#cite_note-CNETmini-66&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://en.wikipedia.org/wiki/DALL-E#cite_note-DailyDotmini-67&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://en.wikipedia.org/wiki/DALL-E#cite_note-Polygonmini-68&lt;/ref&gt;

== Sırtqı siltemeler ==

*{{Citation |last=Ramesh |first=Aditya |title=Zero-Shot Text-to-Image Generation |date=2021-02-26 |url=https://arxiv.org/abs/2102.12092 |access-date=2024-09-06 |doi=10.48550/arXiv.2102.12092 |last2=Pavlov |first2=Mikhail |last3=Goh |first3=Gabriel |last4=Gray |first4=Scott |last5=Voss |first5=Chelsea |last6=Radford |first6=Alec |last7=Chen |first7=Mark |last8=Sutskever |first8=Ilya}}. The original report on DALL-E.
* [https://cdn.openai.com/papers/DALL_E_3_System_Card.pdf DALL-E 3 System Card]
* [https://cdn.openai.com/papers/dall-e-3.pdf DALL-E 3] paper by OpenAI
* [https://openai.com/dall-e-2/ DALL-E 2 website]
* [https://www.craiyon.com/ Craiyon website]

== Derekler ==

*
[[Kategoriya:Programmalıq injiniring]]
&lt;references /&gt;
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>7dsjkmthiiar2iv5hhbtrlf43d9vgy9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>GPT-4o</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21000</id>
    <revision>
      <id>120826</id>
      <parentid>108856</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:31:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (4) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120826</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20224" sha1="laul4f5iwughka03tfjc8ni3xu9fssr" xml:space="preserve">'''GPT-4o''' ''([[Inglis tili|ingl]]. Generative Pre-trained Transformer 4o,al «o» — «omni» mánisinde)'' — [[OpenAI]] tárepinen 2024-jılı may ayında islep shıǵarılǵan kóp tilli, kóp modallı [[generativ aldınnan tayarlanǵan transformator]].&lt;ref name=&quot;TechCrunch&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2024/05/13/openais-newest-model-is-gpt-4o/|bet=OpenAI debuts GPT-4o 'omni' model now powering ChatGPT|avtor=Wiggers|at=Kyle|sáne=2024-05-13|til=en-US|jumıs=TechCrunch|qaralǵan sáne=2024-05-13}}&lt;/ref&gt; GPT-4o tiykarınan biypul, biraq [[ChatGPT|ChatGPT Plus]] abonentleri ushın paydalanıw shegarası bes ese joqarı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cnbc.com/2024/05/13/openai-launches-new-ai-model-and-desktop-version-of-chatgpt.html|bet=OpenAI launches new AI model GPT-4o and desktop version of ChatGPT|avtor=Field|at=Hayden|sáne=2024-05-13|til=en|jumıs=CNBC|qaralǵan sáne=2024-05-14}}&lt;/ref&gt; Ol tekst, súwret hám audio maǵlıwmatlardı qayta islew hám payda etiw múmkinshiligine iye.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theregister.com/2024/05/13/openai_gpt4o/|bet=OpenAI unveils GPT-4o, a fresh multimodal AI flagship model|avtor=Colburn|at=Thomas|til=en|jumıs=The Register|qaralǵan sáne=2024-05-18}}&lt;/ref&gt; Onıń qollanba programmalastırıw interfeysiniń (API) ózi aldınǵı [[GPT-4]] Turboǵa salıstırǵanda eki ese tezirek hám bahasınıń yarımına arzan.&lt;ref name=&quot;TechCrunch&quot; /&gt;

== Aldınǵı tariyxı ==
Dáslepki waqıtta, GPT-4o nıń bir neshe versiyası LMSYS (Large Model Systems Organization) nıń [[Chatbot]] Arenasında úsh túrli model sıpatında jasırın túrde iske qosılǵan. Bul úsh model gpt2-chatbot, im-a-good-gpt2-chatbot hám im-also-a-good-gpt2-chatbot dep atalǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://arstechnica.com/information-technology/2024/05/before-launching-gpt-4o-broke-records-on-chatbot-leaderboard-under-a-secret-name/|bet=Before launching, GPT-4o broke records on chatbot leaderboard under a secret name|avtor=Edwards|at=Benj|sáne=2024-05-13|til=en-us|jumıs=Ars Technica|qaralǵan sáne=2024-05-17}}&lt;/ref&gt; 2024-jılı 7-mayda Sam Altman &quot;im-a-good-gpt2-chatbot&quot; dep tweet islegen, bul kópshilik tárepinen bul modellerdiń [[OpenAI]] tárepinen A/B testlewden ótkerilip atırǵan jańa modeller ekenligin tastıyıqlawı retinde qabıl etilgen.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://gizmodo.com/powerful-new-gpt2-chatbot-mysteriously-returns-1851460717|bet=Powerful New Chatbot Mysteriously Returns in the Middle of the Night|avtor=Zeff|at=Maxwell|sáne=2024-05-07|til=en|jumıs=Gizmodo|qaralǵan sáne=2024-05-17}}&lt;/ref&gt;

== Qábiletleri ==
GPT-4o dawıs, kóp tillik hám kóriw testlerinde eń joqarı nátiyjelere eristi, audio sóylewdi tanıw hám awdarma tarawında jańa rekordlar ornatıp atır.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.thedigitalspeaker.com/openai-gpt4o-future-ai-interactions/|bet=OpenAI Launched GPT-4o: The Future of AI Interactions Is Here|avtor=van Rijmenam|at=Mark|sáne=13 May 2024|jumıs=The Digital Speaker|qaralǵan sáne=17 May 2024}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.artificialintelligence-news.com/2024/05/14/gpt-4o-human-like-ai-interaction-text-audio-vision-integration/|bet=GPT-4o delivers human-like AI interaction with text, audio, and vision integration|avtor=Daws|at=Ryan|sáne=2024-05-14|til=en-GB|jumıs=AI News|qaralǵan sáne=2024-05-18}}&lt;/ref&gt; GPT-4o Massive Multitask Language Understanding (MMLU) testinde 88.7 ball aldı, al GPT-4 bolsa 86.5 ball alǵan edi.&lt;ref name=&quot;Hello GPT-4o&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://openai.com/index/hello-gpt-4o/|bet=Hello GPT-4o|jumıs=OpenAI}}&lt;/ref&gt; GPT-3.5 hám GPT-4 ten ayırmashılıǵı, dawıstı qayta islew ushın basqa modellerge súyengende, GPT-4o tikkeley dawıstan-dawısqa ótiwdi qollap-quwatlaydı.&lt;ref name=&quot;Hello GPT-4o&quot; /&gt; Sam Altman 2024-jılı 15-mayda GPT-4o nıń dawıstan-dawısqa ótiw qábiletleri ele ChatGPT ǵa qosılmaǵanın hám eski versiyası qollanılıp atırǵanın aytıp ótken.&lt;ref&gt;{{Cite news|date=2024-05-16|title=OpenAI GPT-4o: How to access GPT-4o voice mode; insights from Sam Altman|url=https://timesofindia.indiatimes.com/technology/tech-news/watch-samsung-makes-fun-of-apple-says-we-would-never-crush-creativity/articleshow/110172573.cms|access-date=2024-05-18}}&lt;/ref&gt;  Advanced Voice Mode dep atalatuǵın bul jańa rejim házirgi waqıtta sheklengen alfa versiyasında.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.tomsguide.com/ai/chatgpt/openai-to-make-gpt-4o-advanced-voice-available-by-the-end-of-the-month-to-select-group-of-users|bet=OpenAI to make GPT-4o Advanced Voice available by the end of the month to select group of users|avtor=Morrison|at=Ryan|sáne=2024-07-19|til=en-US|jumıs=Tom's Guide|qaralǵan sáne=2024-09-10}}&lt;/ref&gt;

Model 50 den artıq tildi qollap-quwatlaydı,&lt;ref name=&quot;TechCrunch&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2024/05/13/openais-newest-model-is-gpt-4o/|bet=OpenAI debuts GPT-4o 'omni' model now powering ChatGPT|avtor=Wiggers|at=Kyle|sáne=2024-05-13|til=en-US|jumıs=TechCrunch|qaralǵan sáne=2024-05-13}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFWiggers2024&quot;&gt;Wiggers, Kyle (2024-05-13). [https://techcrunch.com/2024/05/13/openais-newest-model-is-gpt-4o/ &quot;OpenAI debuts GPT-4o 'omni' model now powering ChatGPT&quot;]. ''TechCrunch''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;2024-05-13&lt;/span&gt;&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; OpenAI dıń aytıwınsha, bul sóylewshilerdiń 97% in qamtıydı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://arstechnica.com/information-technology/2024/05/chatgpt-4o-lets-you-have-real-time-audio-video-conversations-with-emotional-chatbot/|bet=Major ChatGPT-4o update allows audio-video talks with an &quot;emotional&quot; AI chatbot|avtor=Edwards|at=Benj|sáne=2024-05-13|til=en-us|jumıs=Ars Technica|qaralǵan sáne=2024-05-17}}&lt;/ref&gt; Mira Murati 2024-jılı 13-mayda ótkerilgen OpenAI demonstraciya waqıyasında [[Til modeli|modeldiń]] kóp tillilik qábiletin kórsetiw ushın model menen [[Italyan tili|italian]] tilinde sóylesip, [[Inglis tili|inglis]] hám italian tilleri arasında awdarma islep kórsetti. Bunnan tısqarı, jańa tokenizer bazı tiller ushın az token qollanadı, ásirese latın álipbesine tiykarlanbaǵan tiller ushın, bul sol tiller ushın qollanıwdı arzan etedi.&lt;ref name=&quot;Hello GPT-4o&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://openai.com/index/hello-gpt-4o/|bet=Hello GPT-4o|jumıs=OpenAI}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://openai.com/index/hello-gpt-4o/ &quot;Hello GPT-4o&quot;]. ''OpenAI''.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

GPT-4o 2023-jılǵı oktyabr ayına shekem bolǵan bilimlerge iye,&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://platform.openai.com/docs/models/gpt-4o|bet=Models — OpenAI API|jumıs=OpenAI|qaralǵan sáne=17 May 2024}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.xda-developers.com/gpt-4o/|bet=What is GPT-4o? Everything you need to know about the new OpenAI model that everyone can use for free|avtor=Conway|at=Adam|sáne=2024-05-13|til=en|jumıs=XDA Developers|qaralǵan sáne=2024-05-17}}&lt;/ref&gt; biraq házirgi maǵlıwmatlar kerek bolǵan jaǵdayda internetke kire aladı. Ol 128k token kontekst uzınlıǵına iye bolıp&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; shıǵıs token shegarası 4,096 ǵa sheklengen,&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; al keyingi jańalanıwdan soń (gpt-4o-2024-08-06) 16,384 ke shekem kóterilgen.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://platform.openai.com/docs/models/gpt-4o|bet=Models}}&lt;/ref&gt;

2024-jılı may ayınıń maǵlıwmatlarına qaraǵanda, ol Kaliforniya Universiteti, Berklidiń LMSYS Elo Arena testlerinde aldıńǵı orındı iyelep tur.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://venturebeat.com/ai/openai-announces-new-free-model-gpt-4o-and-chatgpt-for-desktop/|bet=OpenAI announces new free model GPT-4o and ChatGPT for desktop|avtor=Franzen|at=Carl|sáne=2024-05-13|til=en-US|jumıs=VentureBeat|qaralǵan sáne=2024-05-18}}&lt;/ref&gt;

=== Korporativ sazlaw ===
2024-jılı avgust ayında OpenAI korporativ klientlerge GPT-4o, ózleriniń eń rawajlanǵan JI modelin kompaniyalardıń jeke maǵlıwmatları menen sazlaw múmkinshiligin bergen jańa funkciyanı usındı. Fine-tuning (incelik penen sazlaw) dep atalatuǵın bul sazlaw bizneslerge GPT-4o modelin arnawlı tapsırmalarǵa yamasa industriyalarǵa beyimlewge múmkinshilik beredi, onıń klient xızmetleri hám arnawlı bilim tarawlarındaǵı paydalılıǵın arttıradı. Burın fine-tuning tek ǵana onsha kúshli bolmaǵan GPT-4o mini modelinde ǵana qoljetimli bolǵan.&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.scmp.com/tech/tech-trends/article/3275262/openai-launches-fine-tuning-gpt-4o-its-most-powerful-ai-model#:~:text=To%20fine-tune%20a%20model,not%20images%20or%20other%20content.|bet=OpenAI lets companies customise its most powerful AI model|sáne=2024-08-21|til=en|jumıs=South China Morning Post|qaralǵan sáne=2024-08-22}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|date=2024-08-20|title=OpenAI to Let Companies Customize Its Most Powerful AI Model|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2024-08-20/openai-to-let-companies-customize-its-most-powerful-ai-model|access-date=2024-08-22}}&lt;/ref&gt;

Fine-tuning processi klientlerdiń óz maǵlıwmatların OpenAI serverlerine júklewin talap etedi, bunda úyretiw processı ádette bir-eki saattı aladı. Dáslepki basqıshta, sazlaw tek ǵana tekst tiykarındaǵı maǵlıwmatlar menen sheklenedi. OpenAI bul jańalıqtı iske túsiriwde bizneslerdiń JI sheshimlerin óz mútájliklerine qaray sazlaw ushın kerek bolatuǵın quramalılıq hám háreketlerdi azaytıwǵa itibar qaratıp atır, bul korporativ ortalıqta JI dı qollanıw hám onıń nátiyjeligin arttırıwǵa alıp keliwi múmkin.&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.scmp.com/tech/tech-trends/article/3275262/openai-launches-fine-tuning-gpt-4o-its-most-powerful-ai-model#:~:text=To%20fine-tune%20a%20model,not%20images%20or%20other%20content.|bet=OpenAI lets companies customise its most powerful AI model|sáne=2024-08-21|til=en|jumıs=South China Morning Post|qaralǵan sáne=2024-08-22}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.scmp.com/tech/tech-trends/article/3275262/openai-launches-fine-tuning-gpt-4o-its-most-powerful-ai-model#:~:text=To%20fine-tune%20a%20model,not%20images%20or%20other%20content. &quot;OpenAI lets companies customise its most powerful AI model&quot;]. ''South China Morning Post''. 2024-08-21&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;2024-08-22&lt;/span&gt;&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== GPT-4o mini ==
2024-jılı 18-iyulda OpenAI kishirek hám arzanıraq versiya bolǵan '''GPT-4o mini''' di islep shıǵardı.&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://venturebeat.com/ai/openai-unveils-gpt-4o-mini-a-smaller-much-cheaper-multimodal-ai-model/|bet=OpenAI unveils GPT-4o mini — a smaller, much cheaper multimodal AI model|avtor=Franzen|at=Carl|sáne=2024-07-18|til=en-US|jumıs=VentureBeat|qaralǵan sáne=2024-07-18}}&lt;/ref&gt;

OpenAI dıń aytıwınsha, onıń tómen bahasınıń kóp API sorawların jiberetuǵın kompaniyalar, startaplar hám programma islep shıǵarıwshılar ushın ásirese paydalı bolıwı kútilmekte. Onıń API bahasınıń bir million kiris tokeni ushın $0.15 hám bir million shıǵıs tokeni ushın $0.6 turadı, al GPT-4o da bul kórsetkishler sáykes túrde $5 hám $15 ti qurawı. Ol sonday-aq [[ChatGPT]] interfeyisinde ornın basqan GPT-3.5 Turboǵa qaraǵanda ádewir qábiletli hám 60% arzan.&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://venturebeat.com/ai/openai-unveils-gpt-4o-mini-a-smaller-much-cheaper-multimodal-ai-model/|bet=OpenAI unveils GPT-4o mini — a smaller, much cheaper multimodal AI model|avtor=Franzen|at=Carl|sáne=2024-07-18|til=en-US|jumıs=VentureBeat|qaralǵan sáne=2024-07-18}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;Franzen, Carl (2024-07-18). [https://venturebeat.com/ai/openai-unveils-gpt-4o-mini-a-smaller-much-cheaper-multimodal-ai-model/ &quot;OpenAI unveils GPT-4o mini — a smaller, much cheaper multimodal AI model&quot;]. ''VentureBeat''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;2024-07-18&lt;/span&gt;&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; Fine-tuningnan keyingi baha eki ese artadı: bir million kiris tokeni ushın $0.3 hám bir million shıǵıs tokeni ushın $1.2.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://openai.com/api/pricing/|bet=OpenAI Pricing}}&lt;/ref&gt;

GPT-4o mini sistemaǵa kirmegen hám ChatGPT di qonaq sıpatında paydalanıwshılar ushın, sonday-aq GPT-4o nıń shegarasına jetken paydalanıwshılar ushın tiykarǵı model bolıp esaplanadı.

GPT-4o mini Apple Intelligence funkciyası arqalı 2024-jılı gúzde [[Apple Inc.|Apple]] mobil qurılmaları hám Mac kompyuterlerinde qoljetimli boladı.&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://venturebeat.com/ai/openai-unveils-gpt-4o-mini-a-smaller-much-cheaper-multimodal-ai-model/|bet=OpenAI unveils GPT-4o mini — a smaller, much cheaper multimodal AI model|avtor=Franzen|at=Carl|sáne=2024-07-18|til=en-US|jumıs=VentureBeat|qaralǵan sáne=2024-07-18}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;Franzen, Carl (2024-07-18). [https://venturebeat.com/ai/openai-unveils-gpt-4o-mini-a-smaller-much-cheaper-multimodal-ai-model/ &quot;OpenAI unveils GPT-4o mini — a smaller, much cheaper multimodal AI model&quot;]. ''VentureBeat''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;2024-07-18&lt;/span&gt;&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== Skarlett Yoxanssonnıń dawı == 
Islep shıǵarılǵanda, GPT-4o bes dawıstı usındı: Breeze, Cove, Ember, Juniper hám Sky. Amerikalı aktrisa Scarlett Yoxansson menen Sky dawısınıń uqsaslıǵı tez arada bayqaldı. 14-mayda Entertainment Weekly bul uqsaslıqtıń maqsetli túrde islengenin sorap basladı. 18-mayda Yoxanssonnıń kúyewi Kolin Djost Saturday Night Live programmasında bul uqsaslıq haqqında házil etti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://tvline.com/news/scarlett-johansson-chatgpt-voice-openai-snl-joke-1235243988/|bet=Scarlett Johansson Says She Was 'Shocked, Angered and in Disbelief' After Hearing ChatGPT Voice That Sounds Like Her — Read Statement|avtor=Caruso|at=Nick|sáne=2024-05-20|til=en-US|jumıs=TVLine|qaralǵan sáne=2024-05-21}}&lt;/ref&gt; 2024-jılı 20-mayda OpenAI Sky dawısın óshirip, &quot;Biz ChatGPT daǵı dawıslardı, ásirese Sky dı qáytip tańlaǵanımız haqqındaǵı sorawlardı esittik. Biz olardı sheshiw barısında Sky di waqıtsha toqtatıp turıwǵa háreket etip atırmız&quot; degen málimleme berdi.&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://openai.com/index/how-the-voices-for-chatgpt-were-chosen/|bet=How the voices for ChatGPT were chosen|sáne=May 19, 2024|jumıs=OpenAI}}&lt;/ref&gt;

Scarlett Yoxansson 2013-jılı &quot;Her&quot; ilimiy-fantastikalıq filminde Samanta rolinde, yaǵnıy hayal dawısı arqalı personajlastırılǵan jasalma intellekt virtual járdemshisi rolinde oynaǵan edi. GPT-4o dı shıǵarıwdan aldınǵı járiyalaw barısında, Sam Altman 13-mayda tek bir sóz jazǵan tweet jiberdi: &quot;her&quot;.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://x.com/sama/status/1790075827666796666?lang=en|title=her|date=May 13, 2024|access-date=2024-05-21|website=X (formerly Twitter)}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:32&quot;&gt;{{Cite news|last=Allyn|first=Bobby|date=May 20, 2024|title=Scarlett Johansson says she is 'shocked, angered' over new ChatGPT voice|url=https://www.npr.org/2024/05/20/1252495087/openai-pulls-ai-voice-that-was-compared-to-scarlett-johansson-in-the-movie-her|work=NPR}}&lt;/ref&gt;

OpenAI hár bir dawıstıń jallanǵan aktyor dawısına tiykarlanǵanın ayttı. Atap aytqanda, OpenAI &quot;Sky dawısı Scarlett Yoxanssonǵa eliklew emes, al óziniń tábiyǵıy sóylew dawısın qollanǵan basqa professional aktrisanıń dawısı&quot; dep málimledi.&lt;ref name=&quot;:22&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://openai.com/index/how-the-voices-for-chatgpt-were-chosen/|title=How the voices for ChatGPT were chosen|date=May 19, 2024|website=OpenAI}}&lt;/ref&gt; Ele 2023-jılı sentyabr ayında-aq OpenAI Scarlett Yoxanssonǵa uqsap sóyleytuǵın ChatGPT járdemshisiniń keleshektegi jańa versiyası &quot;aktrisaǵa uqsatıw maqset etilmegen&quot; dep aytqan edi.&lt;ref name=&quot;wp&quot;&gt;{{cite news|last1=Ovide|first1=Shira|title=Perspective {{!}} Exactly how stupid was what OpenAI did to Scarlett Johansson?|url=https://www.washingtonpost.com/technology/2024/05/21/chatgpt-voice-scarlett-johansson/|newspaper=[[The Washington Post]]|date=30 May 2024}}&lt;/ref&gt; CTO Mira Murati &quot;Men dawıs haqqında bilmeymen. Maǵan Scarlett Yoxanssonıń dawısın tıńlap kóriwge tuwrı keldi&quot; dep bildirdi. OpenAI sonday-aq dawıs talantın Yoxanssonǵa xabarlaspay turıp jallaǵanın ayttı.&lt;ref name=&quot;:32&quot;&gt;{{Cite news|last=Allyn|first=Bobby|date=May 20, 2024|title=Scarlett Johansson says she is 'shocked, angered' over new ChatGPT voice|url=https://www.npr.org/2024/05/20/1252495087/openai-pulls-ai-voice-that-was-compared-to-scarlett-johansson-in-the-movie-her|work=NPR}}&lt;/ref&gt;

21-mayda Yoxansson GPT-4o shıǵarılmastan toǵız ay aldın OpenAI oǵan dawısın paydalanıwǵa ruqsat alıw ushın bir neshe márte kelisim usınǵanın, biraq ol bul kelisimdi qabıl etpegenin túsindirgen málim etti. Ol &quot;Altman mırza meniń eń jaqın doslarım hám jańalıqlar agentlikleri parqın ajırata almaǵan, meniń dawısıma bul dárejede tańqalarlıq uqsas dawıstı qollanǵanına qattı tańlandım, ashıwlandım hám isenbedim&quot; dedi. Málimleme barısında, Yoxansson sonday-aq onıń yuridikalıq kеńеsshileri OpenAI dan Sky dawısınıń qalay jaratılǵanı haqqında tolıq maǵlıwmat talap etken waqıtta, bul waqıyanı jetekshi JI quralların rawajlandırıw ushın dóretiwshilik jumısların paydalanıwdaǵı nızamlı qorǵawdıń jetispewshiligine itibar qaratıw ushın paydalandı.&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{Cite news|last=Allyn|first=Bobby|date=May 20, 2024|title=Scarlett Johansson says she is 'shocked, angered' over new ChatGPT voice|url=https://www.npr.org/2024/05/20/1252495087/openai-pulls-ai-voice-that-was-compared-to-scarlett-johansson-in-the-movie-her}}&lt;cite class=&quot;citation news cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFAllyn2024&quot;&gt;Allyn, Bobby (May 20, 2024). [https://www.npr.org/2024/05/20/1252495087/openai-pulls-ai-voice-that-was-compared-to-scarlett-johansson-in-the-movie-her &quot;Scarlett Johansson says she is 'shocked, angered' over new ChatGPT voice&quot;]. ''NPR''.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Mickle|first=Tripp|date=2024-05-20|title=Scarlett Johansson Said No, but OpenAI's Virtual Assistant Sounds Just Like Her|url=https://www.nytimes.com/2024/05/20/technology/scarlett-johannson-openai-voice.html|access-date=2024-05-21|language=en-US}}&lt;/ref&gt;

Baqlap barıwshılar bul jaǵdaydıń Yoxanssonıń aldın Marvel filmi &quot;Black Widow&quot; nıń tikkeley-streamingke shıǵarılıwı boyınsha kelisimniń buzılıwı sebepli The Walt Disney Company menen sudlasıp, kelisimge kelgeni menen uqsaslıǵın atap ótti,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://ca.finance.yahoo.com/news/scarlett-johansson-took-disney-now-130511407.html|bet=Scarlett Johansson took on Disney. Now she's battling OpenAI over a ChatGPT voice that sounds like hers|sáne=2024-05-21|til=en-CA|jumıs=Yahoo Finance|qaralǵan sáne=2024-05-21}}&lt;/ref&gt; bul kelisimniń oǵan shama menen $40M ákelgeni haqqında kóp pikir bildirer edi.

Sonday-aq 21-mayda The Washington Post tаn Shira Ovide texnologiya kompaniyalarınıń &quot;eń aqılsız óz-ózine qarsı islengen qáteleri&quot; dizimin bólisti, bunda Yoxanssonnıń qarsılıǵına qaramastan onıń dawısına uqsas dawıstı qollanıwǵa qarar qılıw hám keyin uqsaslıqtı biykarlaw 6-orındı iyeledi. 24-mayda Politico dan Derek Robertson &quot;úlken qarsılıq&quot; haqqında jazıp, &quot;dúnyadaǵı eń ataqlı kinojuldızlarınıń biriniń dawısın menshiklew — [[Jasalma intellekt|JI]] ǵa artıqsha iseniw haqqında eskertiw sıpatında xızmet etetuǵın filmge silteme berip [...] jaqın arada jámiyetshilikti [Sam Altmannıń] tárepine qaytarıwǵa járdem bermeytuǵını anıq&quot; dep juwmaqladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.politico.com/news/magazine/2024/05/22/scarlett-johansson-sam-altmans-washington-00159507|bet=Sam Altman's Scarlett Johansson Blunder Just Made AI a Harder Sell in DC|avtor=Robertson|at=Derek|sáne=May 22, 2024|jumıs=[[Politico]]}}&lt;/ref&gt;

== Derekler ==
&lt;references /&gt;
__BÖLİDİMÖNDEMEW__

[[Kategoriya:Programmalıq injiniring]]</text>
      <sha1>laul4f5iwughka03tfjc8ni3xu9fssr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gemini (chatbot)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21001</id>
    <revision>
      <id>120843</id>
      <parentid>101193</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:36:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (3),  –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120843</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="33118" sha1="61rbojri6o546tphwi5r9hvlhgh74ht" xml:space="preserve">
'''Gemini''' ''(burın Bard dep atalǵan)'' ‒ [[Google]] tárepinen islep shıǵarılǵan [[generativ jasalma intellekt]] [[Chatbot|chatbotı]]. Ol [[OpenAI]] dıń [[ChatGPT]] niń rawajlanıwına tikkeley juwap sıpatında 2023-jılı dál usı atamaǵa iye [[Úlken til modeli|úlken til modeli (LLM)]] tiykarında islep shıǵarıldı. Ol aldın [[PaLM]] ǵa, al dáslep úlken [[Til modeli|til modelleriniń]] LaMDA toparına tiykarlanǵan edi.

LaMDA 2021-jılı islep shıǵarılıp, járiyalanǵan edi, biraq qáwipsizlik ilajların asırıp orınlaw sebepli jámiyetshilikke usınılmadı. 2022-jılı noyabrde OpenAI dıń ChatGPT iske túsiriwi hám onıń keyingi ataqlılıǵı Google basshıların hayran qaldırdı, bul keyingi aylarda keń kólemli juwapqa túrtki boldı. Kompaniya óz jumıs kúshin járiyalap, 2023-jılı mart ayında Bardtı sheklengen múmkinshilikler menen iske túsirdi hám may ayında basqa mámleketlerge keńeytti. Bard 2023-jılı maydaǵı Google I/O keynote prezentaciyasında oraylıq orındı iyeledi hám dekabrde Gemini LLM ine kóterildi. 2024-jılı fevral ayında Bard hám Duet AI, Googlediń basqa jasalma intellekt ónimi, [[Android]] qosımshasınıń iske túsiriliwi menen bir waqıtta Gemini brendı astında birlestiriliwi ámelge asırıldı.

== Tariyxı ==
[[Fayl:Schmidt-Brin-Page-20080520_(cropped).jpg|nobaý|220x220 nükte|2008-jılı túsirilgen súwrette kórsetilgen [[Google]]-dıń tiykarshıları Sergey Brin (shepte) hám Larry Page (ońda) [[OpenAI]] dıń [[ChatGPT]] ine qarata Googlediń juwabın talqılaw ushın pensiyadan shaqırıp alındı.]]
[[OpenAI]] 2022-jılı noyabrde úlken til modelleriniń [[GPT-3]] toparına tiykarlanǵan [[ChatGPT]] [[Chatbot|chatbotın]] iske qostı hám ol dúnyajúzilik itibarǵa iye bolıp, internette viral sensaciyaǵa aylandı.&lt;ref&gt;Konrad, Alex; Cai, Kenrick (February 2, 2023). &quot;Inside ChatGPT's Breakout Moment And The Race To Put AI To Work&quot;. Forbes. Archived from the original on February 2, 2023. Retrieved February 6, 2023.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Vincent, James (December 5, 2022). &quot;AI-generated answers temporarily banned on coding Q&amp;A site Stack Overflow&quot;. The Verge. Archived from the original on January 17, 2023. Retrieved December 5, 2022.&lt;/ref&gt; ChatGPT diń Google Search ushın potencial qáwip bolıwınan qáweterlegen Google basshıları &quot;qızıl kod&quot; signalın járiyalap, bir neshe komandanı kompaniyanıń [[Jasalma intellekt|jasalma intellekt (JI)]] islerinde járdem beriwge qayta tayınladı. Google hám onıń bas kompaniyası Alphabet tiń CEO sı Sundar Pichai bul signaldı bergen dep keń xabar etildi, biraq Pichai keyinirek The New York Times qa bunı biykarladı. Siyrek ushırasatuǵın qarar menen, 2019-jılı Alphabet tiń birlesken CEO lıǵı lawazımınan ketken Google birge qurıwshıları Larry Page hám Sergey Brin, ChatGPT ge qarata Googlediń juwabın talqılaw ushın kompaniya basshıları menen sheshiwshi máslahátlerge shaqırıldı. Brin 2023-jılı fevral ayında bir neshe jıldan beri birinshi ret Googlediń kodına kiriwdi soradı.&lt;ref&gt;Nieva, Richard; Konrad, Alex (February 1, 2023). &quot;Back At Google Again, Cofounder Sergey Brin Just Filed His First Code Request In Years&quot;. Forbes. Archived from the original on February 1, 2023. Retrieved December 31, 2023.&lt;/ref&gt;

Kompaniya 2021-jılı LaMDA, prototip LLM in kórsetken edi, biraq onı jámiyetshilikke usınbaǵan edi. Tolıq jumıs kúshi qatnasqan jıynalısta xızmetkerler LaMDA nıń ChatGPT menen básekilesiw ushın Googledıń qoldan jiberilgen múmkinshilik bolǵan-bolmaǵanı haqqında soraǵanda, Pichai hám Google AI basshısı Jeff Dean kompaniyanıń ChatGPT ge uqsas múmkinshiliklerge iye ekenin, biraq bul tarawda operativ háreket etiw Google dıń OpenAI ǵa qaraǵanda ádewir úlken bolıwı sebepli úlken &quot;reputaciyalıq qáwip&quot; bolıp tabılatuǵının ayttı. 2023-jılı yanvarda Google Brain kompaniyasınıń qarındas kompaniyası DeepMind nıń CEO sı Demis Hassabis ChatGPT ge básekilesiwshi jobasın islewge belgi berdi, hám Google xızmetkerlerine ChatGPT ge básekilesiwshi jobanı tezletiwge, &quot;Apprentice Bard&quot; hám basqa chatbotlardı intensiv túrde sınawǵa buyrıq berildi.&lt;ref&gt;Elias, Jennifer (January 31, 2023). &quot;Google is asking employees to test potential ChatGPT competitors, including a chatbot called 'Apprentice Bard'&quot;. CNBC. Archived from the original on February 2, 2023. Retrieved February 2, 2023.&lt;/ref&gt;&lt;&gt;O'Brien, Matt (February 1, 2023). &quot;Google has the next move as Microsoft embraces OpenAI buzz&quot;. Associated Press. Archived from the original on February 1, 2023. Retrieved February 6, 2023.&lt;/&gt; Pichai fevral ayında Google dıń kvartallıq tabısı boyınsha investorlar menen baylanısı waqtında kompaniyanıń LaMDA nıń qoljetimligin hám qollanılıwın keńeytiw jobaları bar ekenine investorlardı isendirdi.&lt;ref&gt;Mailk, Aisha (February 3, 2023). &quot;Google tries to reassure investors on AI progress as ChatGPT breathes down its neck&quot;. TechCrunch. Archived from the original on February 3, 2023. Retrieved February 6, 2023.&lt;/ref&gt;

== Tariyxı ==

=== Járiyalanıwı ===
2023-jılı 6-fevralda Google LaMDA menen isleytuǵın [[generativ jasalma intellekt]] [[Chatbot|chatbotı]] Bardtı járiyaladı.&lt;ref&gt;Alba, Davey; Love, Julia (February 6, 2023). &quot;Google releases ChatGPT rival AI 'Bard' to early testers&quot;. Los Angeles Times. ISSN 0458-3035. Archived from the original on February 6, 2023. Retrieved February 6, 2023.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Schechner, Sam; Kruppa, Miles (February 6, 2023). &quot;Google Opens ChatGPT Rival Bard for Testing, as AI War Heats Up&quot;. The Wall Street Journal. ISSN 0099-9660. Archived from the original on February 6, 2023. Retrieved February 6, 2023.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Nieva, Richard (February 6, 2023). &quot;Google Debuts A ChatGPT Rival Called Bard In Limited Release&quot;. Forbes. Archived from the original on February 7, 2023. Retrieved February 6, 2023.&lt;/ref&gt; Bard dáslep ay aqırında jobalanǵan keń kólemli járiyalanıwdan aldın 10,000 &quot;isenimli sınawshı&quot; dan quralǵan tańlanǵan toparǵa usınıldı. Joba ónimniń basshısı Jack Krawczyk tárepinen basqarıldı, ol ónimdi izlew sisteması emes, al &quot;birge islesiwshi AI xızmeti&quot; dep táriyipledi, Pichai bolsa Bardtıń Google Search ke qalay biriktiriletuǵının tolıq túsindirdi. Reuters kompaniyanıń ChatGPT ge uqsas funkciyanı Google Search ke qosıwı 2024-jılǵa kelip qosımsha $6 milliard jumsawına tuwrı keliwin esapladı, al izertlew hám másláhát beriwshi SemiAnalysis firması Google ge $3 milliard turatuǵının esapladı. Texnologiya &quot;Atlas&quot; kodlıq atı astında rawajlandırıldı, &quot;Bard&quot; atı bolsa ertekshiniń keltler termini bolıp, &quot;algoritmniń dóretiwshilik tábiyatın sáwlelendiriw&quot; ushın tańlanǵan.&lt;ref&gt;Metz, Cade; Grant, Nico (February 6, 2023). &quot;Racing to Catch Up With ChatGPT, Google Plans Release of Its Own Chatbot&quot;. The New York Times. ISSN 0362-4331. Archived from the original on February 6, 2023. Retrieved February 17, 2023.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Knight, Will (February 9, 2023). &quot;The Chatbot Search Wars Have Begun&quot;. Wired. Archived from the original on February 9, 2023. Retrieved February 10, 2023.&lt;/ref&gt;

Kóplegen media qarjılandırıwshılar hám qarjı analitikleri Google dıń Bard járiyalanıwın básekilesi [[Microsoft|Microsofttıń]] 7-fevralda jobalanǵan ChatGPT di Bing Chat (keyinirek Microsoft Copilot dep ataladı) formasında óziniń Bing izlew sistemasına birlestiriw ushın OpenAI menen birge islesiwdi járiyalaytuǵın waqıyasınıń aldın alıw, sonday-aq Microsoftqa &quot;quwıp jetiwdiń&quot; aldın alıw ushın &quot;asıqqanlıǵın&quot; túsindirdi. Microsoft CEO sı Satya Nadella The Verge ge: &quot;Men adamlardıń biziń olardı oynatqanımızdı biliwlerin qáleymen&quot; dedi. The Verge dan Tom Warren hám Bloomberg News tan Davey Alba bul eki úlken texnologiya kompaniyasınıń &quot;izlewdiń keleshegi&quot; haqqındaǵı jańa básekiniń baslanǵanın, olardıń altı jıllıq &quot;kelisim&quot; 2021-jılı tawsılǵannan keyin atap ótti; The Guardian nan Chris Stokel-Walker, Recode tan Sara Morrison hám Wedbush Securities investiciya firmasınıń analitigi Dan Ives bul jaǵdaydı eki kompaniya arasındaǵı JI qural jarısı dep atadı.&lt;ref&gt;Stokel-Walker, Chris (February 21, 2023). &quot;TechScape: Google and Microsoft are in an AI arms race — who wins could change how we use the internet&quot;. The Guardian. ISSN 0261-3077. Archived from the original on February 21, 2023. Retrieved March 9, 2023.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Morrison, Sara (March 4, 2023). &quot;The exciting new AI transforming search — and maybe everything — explained&quot;. Recode. Vox. Archived from the original on March 4, 2023. Retrieved March 9, 2023.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;De Vynck, Gerrit (February 8, 2023). &quot;Investors pummel Google after Microsoft ramps up AI wars&quot;. The Washington Post. ISSN 0190-8286. Archived from the original on February 8, 2023. Retrieved February 17, 2023.&lt;/ref&gt;

8-fevralda Parijde ótkerilgen &quot;kewli tolmaǵan&quot; Bard prezentaciyasınan soń, Google akciyaları segiz procentke tómenledi, bul bazar bahasınıń 100 milliard dollar joǵalıwına teńdey boldı, hám prezentaciyanıń YouTube videosı jabıq etip qoyıldı. Kóp kóriwshiler demonstraciya waqtında Bardtıń James Webb kosmos teleskopı haqqında bergen nadurıs maǵlıwmatın da atap ótti. Google xızmetkerleri kompaniyanıń ishki forumı Memgende Pichaıdıń Bardtı &quot;asıǵıs&quot; hám &quot;buzılǵan&quot; túrde járiyalaǵanın sınǵa aldı, al Futurismniń Maggie Harrisonı bul prezentaciyanı &quot;xaos&quot; dep atadı. Pichai óz háreketlerin &quot;Google uzaq waqıttan berli jasalma intellekt ústinde tereń jumıs islep atır&quot; dep qorǵadı hám Bardtıń shıǵarılıwı tez reakciya bolǵanın biykarladı. Alphabet basqarma baslıǵı John Hennessy Bardtıń tolıq ónim sıpatında tayar emesligin moyınladı, biraq texnologiyanıń potencialına qızıǵıwshılıq bildirdi.

[[Parij]] prezentaciyasınan bir hápte ótkennen soń, Pichai xızmetkerlerden Bardtı sınaqtan ótkeriwge eki-tórt saat ajıratıwın soradı, al Google basshısı Prabhakar Raghavan xızmetkerlerdi Bardtıń qátelerin dúzetiwge shaqırdı, Pichaıdıń shaqırıǵına 80,000 xızmetker juwap berdi. Keyingi háptelerde Google xızmetkerleri ishki xabarlarda Bardtı keń túrde sınǵa aldı, qáwipsizlik hám etikalıq máselelerde atap ótti hám kompaniya basshıların xızmetti iske qospawǵa shaqırdı. Básekileslerden artta qalmawǵa itibar berip, Google basshıları JI etika komandası tárepinen alıp barılǵan unamsız qáwip-qáter bahalaw esabatına qaramastan, xızmetti iske qosıwǵa qarar etti. Sol aydıń aqırında Pichai kirislerdiń ósiwiniń páseyiwine baylanıslı 12,000 xızmetkerdi tosattan jumıstan bosatqannan soń, qalǵan xızmetkerler Bard penen jumıstan bosatıw haqqında &quot;pikirin&quot; soraǵan házilleri menen bólisti. Google xızmetkerleri mart ayınıń ortasında &quot;Big Bard&quot; dep atalǵan, úlken parametrlerge iye bolǵan Bardtıń rawajlanǵan versiyasın sınaqtan ótkere basladı.&lt;ref&gt;Langley, Hugh (March 13, 2023). &quot;Google employees are already internally testing a smarter version of its chatbot called 'Big Bard'&quot;. Business Insider. Archived from the original on March 13, 2023. Retrieved April 10, 2023.&lt;/ref&gt;

=== Iske qosıw ===
Google 2023-jılı 21-martta Bardqa sheklengen kólemde erte kiriwdi ashıp, [[AQSH]] hám Ullıbritaniya paydalanıwshılarına gúzetiwshiler diziminen orın alıwǵa ruqsat berdi. [[Microsoft|Microsofttıń]] Bing Chat penen qollanıwınan parıqlı túrde, Bard tekst jazıw maydanı hám &quot;chatbot nadurıs yamasa renjitiwshi maǵlıwmatlardı kórsetiwi múmkin, bul Googledıń kóz-qarasların bildirmeydi&quot; degen eskertiwi bar ózinshe veb-qosımsha sıpatında iske qosıldı. Hár sorawǵa úsh juwap beriledi, al paydalanıwshılardan hár bir juwaptıń paydalılıǵı haqqında pikir bildiriw soraladı. Google vice-prezidentleri Sissie Hsiao hám Eli Collins Bardtı Google Search-ke qosımsha sıpatında kórsetip, kompaniyanıń bul xızmetti qáytip paydalı etiw boyınsha ele sheshim qabıl etpegenin bildirdi. Erte kiriw huqıqın alǵanlar arasında Googledıń &quot;Pixel Superfans&quot; sadıqlıq baǵdarlamasına qatnasıwshılar, onıń Pixel hám Nest qurılmaların paydalanıwshılar hám Google One abonentleri bar edi.&lt;ref&gt;Li, Abner (March 21, 2023). &quot;Google tapping the Pixel and Nest brands to invite people to Bard&quot;. 9to5Google. Archived from the original on March 21, 2023. Retrieved June 10, 2023.&lt;/ref&gt;

Bard Google tárepinen jallanǵan úshinshi tárep podryadshıları, sonıń ishinde Appen hám Accenture jumısshıları tárepinen úyretiledi. Business Insider hám Bloomberg News xabarlaǵanınday, olar qattı basımǵa alınǵan, artıq jumıs islegen hám az haqı tólegen. Bard sonday-aq ashıq derekler maǵlıwmatlarınan alınǵan informaciya tiykarında úyretiledi, bunı Google óziniń qupıyalıq siyasatın ózgertiw arqalı ashıqladı. Bard dáslepki iske qosılǵannan keyin biraz waqıt ótip, Google kompaniyanıń virtual járdemshisi Google Assistant artındaǵı toparın qayta shólkemlestirip, onıń ornına Bardqa itibar qaratıwǵa qarar etti. Google izertlewshisi Jacob Devlin Bardtıń ChatGPT maǵlıwmatların jasırın paydalanǵanın aytıp, kompaniyadan ketiwge májbúr boldı; Google bul ayıplawlardı biykarladı. Sol waqıtta, kompaniyanıń joqarı dárejeli baǵdarlama injeneri Googledıń AI &quot;qurallanıw jarısı&quot;nda artta qalıp baratırǵanı haqqında ishki xat jazdı, bul OpenAIǵa emes, al ashıq kodlı jámiyetlerdegi ǵárezsiz izertlewshilerge qarata aytılǵan edi. Pichai 31-martta kompaniyanıń Bardtı LaMDA ornına Googledıń jańalaw hám qúdiretlirek LLM'i [[PaLM]] tiykarında &quot;joqarılatıwdı&quot; niyetlegenin ashıqladı. Sol kúni Krawczyk Googledıń Bard'qa &quot;matematika hám logika qábiletlerin&quot; qosqanın járiyaladı. Bard aprelde kodlastırıwǵa járdem beriw qábiletine iye boldı, iske túsiriw waqtında 20 dan artıq programmalastırıw tilin qollap-quwatladı. Microsoft ta Edge brauzeriniń rawajlandırıwshı versiyasınıń mánzil qatarında reklamalar jaylastırıp, paydalanıwshılardı Bard veb-qosımshasına kirgen gezde Bingdi sınap kóriwge shaqırdı. Google Bardtı óziniń ChromeOS operaciyalıq sisteması hám Pixel qurılmalarına birlestiriw ústinde jumıs alıp barmaqta.&lt;ref&gt;Bradshaw, Kyle (February 10, 2023). &quot;Google working to bring Bard AI chat to ChromeOS&quot;. 9to5Google. Archived from the original on February 11, 2023. Retrieved February 12, 2023.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Bradshaw, Kyle (May 4, 2023). &quot;Google working to bring Bard AI to Pixel phones as a homescreen widget&quot;. 9t5oGoogle. Archived from the original on May 4, 2023. Retrieved May 6, 2023.&lt;/ref&gt;

=== Jańalanıwlar ===
2023-jılı may ayında ótkerilgen jıllıq Google I/O konferenciyasında Bard bas orındı iyeledi. Bul jerde Pichai hám Hsiao Bardqa tiyisli bir qatar jańalanıwlardı járiyaladı. Bularǵa PaLM 2 modeliniń qollanılıwı, basqa Google ónimler hám úshinshi tárep xızmetleri menen birlesiw, 180 elge keńeyiw, qosımsha tillerde islewi hám jańa funkciyalar kiredi. Aldıńǵı jıllarǵa salıstırǵanda, bul jolı Assistant haqqında derlik aytılmadı. Keńeytirilgen iske túsiriw [[Evropa Awqamı|Evropa Awqamı (EA)]] elleriniń hesh birinde ámelge asırılmadı, bul maǵlıwmatlardı qorǵaw boyınsha ulıwma qaǵıydalarǵa sáykes keliw máselesi menen baylanıslı bolıwı múmkin. Google Workspace akkauntı bar adamlar da xızmetke kiriwge múmkinshilik aldı. Google iyun ayında Bardtı EAda iske qosıwǵa háreket etti, biraq Irlandiya Maǵlıwmatlardı Qorǵaw Komissiyası toqtatıp qoydı, olar kompaniyadan &quot;maǵlıwmatlardı qorǵaw tásirin bahalaw&quot;dı soradı. Iyul ayında Google Bardtı [[Evropa Awqamı|EA]] hám [[Braziliya|Braziliyada]] iske qostı, onlaǵan jańa tillerde qollap-quwatlawdı qostı hám bir neshe jańa jekelestirilgen hám ónimdarlıq funkciyaların kirgizdi. Iyul ayında Bardtı kóp qollanatuǵın paydalanıwshılardan ibarat bolǵan Discordta tek shaqırıw menen kiriw múmkin bolǵan sáwbet bólmesi (&quot;server&quot;) jaratıldı. Keyingi bir neshe ay ishinde bul sáwbet bólmesi Bardtıń paydalılıǵına gúman tuwdıratuǵın pikirlerge tolıp ketti.&lt;ref&gt;Alba, Davey (October 11, 2023). &quot;Even Google Insiders Are Questioning Bard AI Chatbot's Usefulness&quot;. Bloomberg News. Archived from the original on October 11, 2023. Retrieved October 16, 2023.&lt;/ref&gt;

Sentyabr ayında Wired jurnalı menen bolǵan sáwbette Bardtıń iske túsiriliwi haqqında oylanıp, Pichai Googledıń LaMDAnı shıǵarıwda &quot;abaylı&quot; bolǵanın moyınladı, sebebi &quot;onı durıs isletiwdiń juwapkershiligi&quot; bar edi. Ol OpenAI kompaniyasın ChatGPT di iske túsirgeni ushın maqtadı hám Nadellanıń Googledı basqarıwǵa májbúrleymiz degen pikirlerine juwap qaytardı. Sol aydıń aqırında Google chatbotqa úlken jańalanıw kirgizdi, onı kóplegen óz ónimleri menen &quot;keńeytiwler&quot; arqalı birlestirdi, JI járdeminde payda etilgen juwaplardı Google izlew arqalı tekseriwge múmkinshilik beretuǵın túyme qostı hám paydalanıwshılarǵa sáwbet aǵımların bólisiwge ruqsat berdi. Sonday-aq, Google óz izlew sistemasınıń roboc.txt indekslew faylına &quot;Google-Extended&quot; veb-brauzerin kirgizdi, bul veb-sayt iyelerine Bardtıń olardı úyreniwi ushın skanerlew múmkinshiligin biykarlaw imkaniyatın berdi. Keyinirek onlayn paydalanıwshılar Google izlewindegi Bard sáwbet aǵımların indeksleytuǵının, eger paydalanıwshılar olardı bólisiwge ruqsat bergen bolsa, anıqladı. Google bul qátelik ekenin bildirdi hám tez arada maǵlıwmatlardıń jasırın tarqalıwın joq etiw boyınsha is-ilajlar kórdi.

Oktyabr ayında kompaniyanıń jıl sayınǵı &quot;Made by Google&quot; waqıyasında, onda Pixel 8 seriyası hám Pixel Watch 2 jariyalanǵan edi, Hsiao &quot;Assistant with Bard&quot; dep atalatuǵın Google Assistanttıń jańalanǵan nusqasın kórsetip ótti. Bul nusqa Bard penen tereń biriktirilgen bolıp, Amazonnıń Alexa menen qollanǵan usılına uqsas edi. [[Amerika Qurama Shtatları|AQSH]] Avtorlıq huqıq basqarması generativ AI texnologiyaları boyınsha potencial jańa nızamlar haqqında jámiyetlik pikir soraǵanda, [[Google]] [[OpenAI]] hám [[Microsoft]] penen birgelikte avtorlıq huqıqı qorǵalatuǵın materiallardı payda etiw juwapkershiligi paydalanıwshıda ekenin, al óndiriwshide emes ekenin tastıyıqladı. Noyabr ayında Accenture podryadchileri optimal bolmaǵan jumıs sharayatlarına qarsı narazılıq bildirip, Alphabet Orkers Unionǵa qosılıwǵa dawıs berdi. Sol waqıtta kompaniya AQSH-tıń Arqa [[Kaliforniya shtatı|Kaliforniya]] rayonlıq sudına arnawlı bir toparǵa qarsı arza berdi. Bul topar Bardtıń júklep alıw múmkin bolǵan nusqası sıpatında zıyanlı programmalıq támiynattı reklama etken edi.&lt;ref&gt;Brittain, Blake (November 13, 2023). &quot;Google sues scammers over fake Bard AI malware&quot;. Reuters. Archived from the original on November 14, 2023. Retrieved November 14, 2023.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Birnbaum, Emily (November 13, 2023). &quot;Google Sues Scammers Over Fake Bard AI Chatbot That Downloads Malware&quot;. Time. Archived from the original on November 14, 2023. Retrieved November 14, 2023.&lt;/ref&gt;

=== Qayta iske túsiriw ===
[[File:Google_Gemini_Android.png|nobaý|140x140 nükte|Android smartfonındaǵı Gemini mobil qosımshası]]
2023-jıl 6-dekabrde Google Gemini dep atalatuǵın kóp modallı hám quwatlıraq [[Úlken til modeli|LLM]]-di jariyaladı, ol kompaniyanıń &quot;eń úlken hám eń qábіletli [[Jasalma intellekt|JI]] modeli&quot; dep ataldı. Orta dárejeli Gemini Pronıń arnawlı sazlanǵan nusqası Bardqa biriktirildi, al úlkenrek Gemini Ultra 2024-jılı &quot;Bard Advanced&quot;tı quwatlandırıwı kerek edi. The Wall Street Journal gazetası Bardtıń ayına orta esaptan 220 million kiriwshisi bar ekenin xabarladı. Google 2024-jıldıń yanvar ayında Appen menen shártnamasın toqtattı, al keyingi ayda Bard uzaq kútilgen súwretler payda etiw qábiletin aldı, ol Google Brainniń Imagen 2 tekst-súwret modeli járdeminde iske asırıldı.&lt;ref&gt;David, Emilia (February 1, 2024). &quot;Bard generates photos now, finally&quot;. The Verge. Archived from the original on February 1, 2024. Retrieved February 4, 2024.&lt;/ref&gt;

2024-jıl 8-fevralda Bard hám Duet AI Gemini brendі astında birlestіrіldі, [[Android]] ushın mobil qosımsha iske túsirildi hám xızmet iOS-taǵı Google qosımshasına biriktirildi. Androidta, qosımshanı júklep alǵan paydalanıwshılar Geminidiń Assistant-tı qurılmanıń defolt virtual járdemshisi sıpatında almastırǵanın kórdi, biraq Assistant óz aldına xızmet bolıp qala berdi. Google sonday-aq &quot;Google One AI Premium&quot; jazılıwı arqalı qoljetimli bolǵan &quot;Gemini Advanced with Ultra 1.0&quot;di iske túsirdi, Geminidi Androidtaǵı Messages qosımshasına birlestirdi hám Stack Overflow menen sheriklik haqqında járiyaladı.

Gemini 2024-jılǵı Google I/O bayanlamasında qaytadan oraylıq orındı iyeledi, dástúrli túrde áhmiyetli bolǵan Android 15 hám Pixel 8a sıyaqlı temalar keyingi kúni hám aldınǵı háptede ótkizilgen ayırım waqıyalarǵa qaldırıldı. Google Geminidiń [[Android]], Chrome, Photos hám Workspace qosıp, bir qansha ónimlerge biriktirilgenin járiyaladı. The Washington Post bul prezentaciyanı &quot;jańa JI qásiyetleriniń cunamisi&quot; dep súwretledi. Gemini Advanced &quot;Gemini 1.5 Pro&quot; til modeline kóterildi, Google Gemini Live dawıslı sóylesiw rejimin hám arnawlı chatbotlar jaratıw imkaniyatı bolǵan Gems-ti kórsetip ótti. Pixel 9 seriyasınan baslap, Gemini Pixel qurılmalarında Google Assistant-tı defolt virtual járdemshi sıpatında almastırdı, al Gemini Live telefonlarda debyut qıldı.&lt;ref&gt;Davis, Wes (August 13, 2024). &quot;Google Gemini's voice chat mode is here&quot;. The Verge. Archived from the original on August 13, 2024. Retrieved September 2, 2024.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Stern, Joanna (September 2, 2024). &quot;Google's Gemini Live AI Sounds So Human, I Almost Forgot It Was a Bot&quot;. The Wall Street Journal. ISSN 0099-9660. Archived from the original on August 13, 2024. Retrieved September 2, 2024.&lt;/ref&gt;

== Qabıl etiliwi ==

=== Sın pikir ===
Dáslepki shıǵarılǵanda Bard dep atalǵan Gemini aralaspa pikirlerǵe iye boldı. The Verge-den James Vincent onı ChatGPT hám Bing Chat-tan tezirek dep taptı, biraq Bing usılındaǵı silteme belgilerdıń joqlıǵı &quot;hám jaqsı, hám jaman&quot; ekenin atap ótti hám Google-dı JI menen eksperiment islewde batılıraq bolıwǵa shaqırdı. Onıń kásiplesi David Pierce qızıqsız hám geyde nadurıs juwaplardan tásirlenbedi, Googledıń Bard'tıń izlew sisteması emes ekenin aytıwına qaramastan, onıń paydalanıwshı interfeysi izlew sistemasına uqsaǵanın, bunıń Google ushın máseleler tuwdırıwı múmkin ekenin qostı. The New York Times-tan Cade Metz Bard-tı ChatGPTǵa salıstırǵanda &quot;abaylıraq&quot; dep súwretledi, al Vox-tan Shirin Ghaffary onı juwaplarınıń saqlanıwshılıǵı sebepli &quot;qurǵaq hám tartıssız&quot; dep atadı.&lt;ref&gt;Ghaffary, Shirin (March 22, 2023). &quot;Google's new AI chatbot seems boring. Maybe that's the point&quot;. Vox. Archived from the original on March 22, 2023. Retrieved March 27, 2023.&lt;/ref&gt;

The Washington Post jazıwshısı Geoffrey A. Fowler Bard haqqında aralaspa pikir bildirdi, onıń abaylı háreketlengenin, biraq internet tásirindegi biytáreplikti kórsetiwi múmkin ekenin atap ótti. ZDNET ushın jazǵan Sabrina Ortiz ChatGPT hám Bing Chat-tıń Bardqa salıstırǵanda &quot;ulıwma alǵanda kóbirek qábiletli&quot; ekenine isendi, al Wired jurnalisti Lauren Goode Bard penen sóylesiwdi úshewiniń ishinde &quot;eń birtúrli&quot; dep taptı. Kéńeytiwler kirgizilgennen keyin, The New York Times jazıwshısı Kevin Roose jańalanıwdı qanaatlandırmaytuǵın hám &quot;azǵana tartıpsız&quot; dep taptı, al Business Insider jazıwshısı Lakshmi Varanasi Bardtıń kóbinese faktlerden góre maqtawǵa kóbirek berilgenin anıqladı.

60 Minutes baǵdarlamasında Hsiao, Google viceprezidenti Djeyms Manyika hám Pichai menen sáwbette, CBS News xabarlawshısı Scott Pelley Geminidi &quot;tınıshsızlandıratuǵın&quot; dep taptı. Pensilvaniya universitetiniń Wharton mektebi docenti Ethan Mollick onıń kórkemlik qábiletsizliginen qanaatlanbaǵan. The New York Times ChatGPT hám Geminidiń adam járdemshilerinen kútiletuǵın wazıypalardı orınlaw qábiletine baylanıslı sınaq ótkizdi hám ChatGPT-diń iskerliginiń Geminige qaraǵanda ádewir joqarı ekenin anıqladı. Jańalıqlar maqalalarınıń isenimliligin bahalaytuǵın NewsGuard qurılması Geminidiń belgili konspirativlik teoriyalardı áshkaralaw qábiletiniń ChatGPTǵa qaraǵanda joqarı ekenin taptı. Associated Press tárepinen járiyalanǵan esabatta Gemini hám basqa chatbotlardıń &quot;saylaw beriwshilerdi huqıqınan ayırıwǵa qáwip tuwdıratuǵın aljastıratuǵın hám jalǵan maǵlıwmatlardı&quot; payda etiw qáwpi bar ekeni eskertildi.

=== Súwret payda etiw qarsılıǵı ===
[[Fayl:Diverse_US_senators_from_the_1800s_-_Gemini.png|nobaý|2024-jılı fevral ayında Geminiden &quot;1800-jıllardaǵı AQSH senatorınıń súwretin payda etiw&quot; soralǵanda bergen juwabı]]
2024-jılı fevral ayında, sociallıq media paydalanıwshıları Gemini-diń tariyxıy jaqtan nadurıs kontekstlerde — mısalı, vikinglerdi, nacist áskerlerin hám AQSH qurıwshı ataların — rеńli adamlar hám hayallar súwretlerin payda etkenin hám aq adamlardıń súwretlerin payda etiw sorawların qabıl etpey atırǵanın xabarladı. Bul súwretler sociallıq mediada masqara etildi, sonıń ishinde konservatorlar hám libertarianlar tárepinen de, olar bunı Google-dıń &quot;oyanıwshılıǵınıń&quot; dálili sıpatında keltirdi. Grok chatbotın basqaratuǵın xAI kompaniyasınıń iyesi, biznes magnatı [[Ilon Mask]] Google-dı sınǵa alǵanlar qatarında boldı, onıń ónimler toplamın biytárep hám racistlik dep ayıpladı. Mask hám basqa paydalanıwshılar Krawczyk-ti itibarǵa alıp, onıń rasa haqqındaǵı burınǵı pikirlerın qayta kóterdi, nátiyjesinde Krawczyk [[Twitter|X (Twitter)]] hám LinkedIn-nen shıǵıp ketti. Konservativ baǵdarlanǵan tabloid New York Post gazeti bul waqıya haqqında baspa nusqasında bas bet materialın járiyaladı.&lt;ref&gt;De Vynck, Gerrit; Tiku, Nitasha (February 23, 2024). &quot;Google takes down Gemini AI image generator. Here's what you need to know&quot;. The Washington Post. ISSN 0190-8286. Archived from the original on February 23, 2024. Retrieved February 25, 2024.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Sharma, Shubham (February 22, 2024). &quot;Google suspends Gemini's ability to generate people after numerous 'woke' inaccuracies&quot;. VentureBeat. Archived from the original on February 22, 2024. Retrieved February 25, 2024.&lt;/ref&gt;

Juwap retinde, Krawczyk Google &quot;bul sıyaqlı súwretlewlerdi dárhal jaqsılaw ústinde jumıs alıp baratırǵanın&quot; ayttı, hám Google Gemini-diń adamlar súwretin payda etiw qábiletin toqtattı. Raghavan bul dawdı sheshiw ushın uzaq málimleme berip, Gemini-diń kóp túrlilikke umtılıw barısında &quot;artıqsha kompensaciya&quot; islegenin túsindirdi hám súwretlerdiń &quot;uyatlı hám nadurıs&quot; ekenin moyınladı. Xızmetkerlerge jibergen ishki xatında Pichai bul waqıyanı qorlaytuǵın hám qabıl etilmeytuǵın dep atap, strukturalıq hám texnikalıq ózgerisler kirgiziwge wáde berdi. Bir neshe kúnnen keyin Googledıń isenim hám qáwipsizlik toparınıń bir neshe xızmetkeri jumıstan bosatıldı. Hassabis Geminidiń adamlar súwretin payda etiw qábiletiniń eki hápteniń ishinde qayta tiklenetuǵının bildirdi; aqırında ol avgust ayınıń aqırında jańa Imagen 3 modeli menen isleytuǵın etip qayta iske túsirildi.

Bazar bul jaǵdayǵa jaman reakciya kórsetti, Googledıń akciyaları 4.4 procentke tómenledі. Pichaı-dıń otstavkaǵa ketiwi haqqında talaplardıń kóbeyiwi, sonıń ishinde texnologiya tallawshıları Ben Thompson hám Om Malik tárepinen de aytıldı. Jim Jordan basshılıǵındaǵı Wákiller palatasınıń respublikashıları Google-dı shaqırıp, kompaniyanı Biden administraciyası menen sóz erkinligin sheklew boyınsha birge háreketleniwde ayıpladı. Bul sátsizlik hám Google-dıń ulıwma OpenAIǵa bergen juwabın esapqa alıp, Business Insider-diń Hugh Langley hám Lara OReilly Google-dıń &quot;avangardtan dinozavrǵa&quot; tez aylanıp baratırǵanın járiyaladı. Bloomberg kolumnisti Parmy Olson Google-dıń qıyınshılıqlarınıń sebebi &quot;oyanıwshılıq&quot; emes, al Geminidiń &quot;asıǵıs&quot; iske túsiriliwi ekenin ayttı. The Information ushın jazǵan Martin Peers, Google-ge bul jaǵdaydı sheshiw ushın [[Mark Cukerberg]] sıyaqlı basshı kerek degen pikirdi bildirdi. Hugging Face ilimpazı Sasha Luccioni hám Surrey universitetiniń professori Alan Vudward bul waqıyanıń tamırları Geminidiń úyretiw korpusı hám algoritmlerinde &quot;tereń jaylasqanın&quot; hám onı dúzetiw qıyın bolatugının ayttı. Fortune jurnalınıń Jeremy Kahnı qáwipsizlik hám juwapkershilik boyınsha izertlewshilerdiń birge islep, jaqsıraq qorǵanıw sistemasın rawajlandırıwın talap etti. New York jurnalınıń avtorı John Herrman bılay dep jazdı: &quot;Bul — ózleri sebep bolǵan úlken qátelik, kúlkili bir jaǵday hám Google-dıń OpenAIdıń kóterilip atırǵanınan hám AIdıń óziniń izlew biznesine qáwip salıp atırǵanınan qanshelli qorqıp atırǵanınıń dálili.&quot;

=== Basqa waqıyalar ===
Súwret payda etiw qıyınshılıǵınan keyin, bazı paydalanıwshılar Geminidiń tekst juwapların shep jaqlı biytárep kóz-qarasqa iyе dep ayıplay basladı. Onlayn tarqalǵan bunday mısallardıń birinde, Gemini Mask yamasa nacist diktator Adolf Gitlerdiń qaysısı jámiyetke kóbirek zıyan keltirgenin &quot;anıq aytıw qıyın&quot; dep juwap berdi. Basqa paydalanıwshılar Geminidiń shep qanat siyasatshıların hám affirmativ háreketler hám abort huqıqları sıyaqlı máselelerdi qollap-quwatlaytuǵının, al oń qanat figuralardı, gósh jeytuǵın azıq-awqatlardı hám qazılma otınlardı qollap-quwatlawdan bas tartatuǵının xabarladı. The Wall Street Journaldıń redakciya keńesi Geminidiń &quot;kórinip turǵan oyanıwshıl pikir qálipleri&quot; &quot;oń siyasiy kúshlerdiń AI'ǵa qarsı reakciyasın kúsheytip atırǵanın hám olar shep qanat penen birge kóbirek regulyaciya talap etip atırǵanın&quot; jazdı.&lt;ref&gt;&quot;Google's Artificial Intelligence&quot;. The Wall Street Journal. February 29, 2024. Archived from the original on March 1, 2024. Retrieved May 21, 2024.&lt;/ref&gt;

Hindstandaǵı Elektronika hám informaciya texnologiyaları ministrliginiń kishi ministri Rajeev Chandrasekhar Googledı oń qanat jańalıqlar saytı OpIndia-nıń maqalasın qısqasha bayanlaw talabınan bas tartqanı ushın hám ayırım ekspertlerdiń Bas ministr Narendra Modi-diń siyasatın fashistlik dep atap ótkenin aytqanı ushın elde qollanılatuǵın Informaciya texnologiyaları qaǵıydaların buzǵan dep ayıpladı. Franciyada Google Birden cifrlı bazar haqqındaǵı avtorlıq huqıq direktivası tiykarında básekiles regulyator Autorite de la concurrence tárepinen 250 million evro muǵdarında shtraf salındı, sebebi ol jergilikli jańalıqlar baspalarına olardıń mazmunı Geminidi úyretiw ushın qollanılǵanı haqqında xabar bermegeni ushın edi. AQSH mámleket teleradiokompaniyası Voice of America Geminidi Qıtay propagandasın &quot;qaytalaǵanı&quot; ushın ayıpladı.&lt;ref&gt;Ma, Wenhao (June 13, 2024). &quot;Google AI Gemini parrots China's propaganda&quot;. Voice of America. Archived from the original on July 11, 2024. Retrieved June 16, 2024.&lt;/ref&gt;

[[2024-jılǵı Jazǵı Olimpiada oyınları|2024-jılı iyul ayında ótkerilgen Jazǵı Olimpiada]] waqtında Google &quot;Qádirli Sidney&quot; dep atalatuǵın Gemini ushın reklama kórsetti. Bul reklamada bir áke chatbottan óziniń kishi qızı ushın ataqlı sportshı Sidney McLaughlin-Levrone-ǵa ıqlasbent xat jazıp beriwin soraydı. Apple kompaniyasınıń jaqında shıǵarǵan jetinshi áwlad iPad Pro ushın &quot;Ashıqlıq!&quot; reklamasına uqsap, bul reklama da onlayn ortalıqta kúshli qarsılıqqa ushıradı. Adamlardıń haqıyqıy sezimleri hám dóretiwshiligin kompyuter menen almastırǵanı ushın sınǵa alındı. The Washington Post gazetasınıń kolumnisti Alexandra Petri reklamanı &quot;máseleniń mánisin túsinbegen&quot; dep qattı sınǵa aldı. Nátiyjede, Google bul reklamanı NBC telekanalınıń efirinen alıp tasladı.&lt;ref&gt;Elias, Jennifer (August 2, 2024). &quot;Google pulls AI ad for Olympics following backlash&quot;. CNBC. Archived from the original on August 2, 2024. Retrieved August 3, 2024.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Song, Victoria (August 2, 2024). &quot;Google pulls Gemini AI ad from Olympics after backlash&quot;. The Verge. Archived from the original on August 2, 2024. Retrieved August 13, 2024.&lt;/ref&gt;

== Derekler ==

[[Kategoriya:Programmalıq injiniring]]
&lt;references /&gt;
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>61rbojri6o546tphwi5r9hvlhgh74ht</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bryus Li</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21033</id>
    <revision>
      <id>120384</id>
      <parentid>120263</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:33:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (16),  –  →  —  (6) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120384</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="104992" sha1="nnklxs3ngpkkyipoqakkmv6c011p86b" xml:space="preserve">
{{Shaxs infoqutısı|atı=Bryus Li|portret=Bruce-Lee-as-Kato-1967-retouched.jpg|táriypi=Lee in 1967|asl ismi={{nobold|李小龍}}|tuwılǵan waqtındaǵı atı=Lee Jun-fan ({{lang|zh-Hant-HK|李振藩}})|tuwılǵan sánesi=27.11.1940|tuwılǵan jeri=[[Chinatown, San Francisco]], Kaliforniya, AQSH.|qaytıs bolǵan sánesi=20.7.1973|qaytıs bolǵan jeri=[[Kowloon]], [[British Hong Kong]]|kásibi={{hlist|[[Martial artist]]|actor|philosopher|film director|screenwriter|producer}}|iskerlik jılları=1941–1973|ómirlik joldası={{marriage|[[Linda Lee Cadwell|Linda Emery]]|August 17, 1964}}|balaları={{hlist|[[Brandon Lee|Brandon]]|[[Shannon Lee|Shannon]]}}|qolı=Signature of Bruce Lee.svg}}

'''Bryus Li''' ({{lang-en|Bruce Lee}}; tuwılǵan waqtındaǵı atı — '''Li Djun-fan'''; [[1940|1940-jıl]] [[27-noyabr]] — [[1973|1973-jıl]] [[20-iyul]]) [[Gonkong]]-[[Amerika Qurama Shtatları|amerikalı]] [[jekpe-jek óneri]] sheberi hám aktyor bolǵan. Ol hár túrli [[Jekpe-jek óneri|jekpe-jek]] tártiplerinen paydalanǵan gibrid jekpe-jek filosofiyası Djit Kun Do-nıń tiykarın salıwshısı. 1970-jıllarda jekpe-jek filmleriniń keń tarqalıwına járdem bergeni ushın tanılǵan,&lt;ref name=&quot;britannica.com&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.britannica.com/biography/Bruce-Lee|bet=Bruce Lee &amp;#124; Biography, Martial Arts, Movies, Death, Son, &amp; Facts &amp;#124; Britannica|sáne=July 16, 2024}}&lt;/ref&gt; Li ayırım kommentatorlar hám jekpe-jek sheberleri tárepinen barlıq waqıtlardaǵı eń tásirli jekpe-jek sheberi hám Shıǵıs penen Batıstı baylanıstırǵan XX ásirdiń pop mádeniyat belgisi sıpatında qaraladı. Ol Gonkong ekshn kinomatografiyasın alǵa ilgeriletiwde hám [[Amerika Qurama Shtatları|Amerika]] filmlerinde [[qıtay]] xalqınıń kórsetiw usılın ózgertiwge járdem beriwde úlken miyneti sińgen.&lt;ref name=&quot;Time 100&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://205.188.238.181/time/time100/heroes/profile/lee01.html|bet=Bruce Lee: With nothing but his hands, feet and a lot of attitude, he turned the little guy into a tough guy|arxivurl=https://web.archive.org/web/20100605174143/http://205.188.238.181/time/time100/heroes/profile/lee01.html|arxivsáne=June 5, 2010|avtor=Stein|at=Joel|sáne=June 14, 1999|jumıs=The Time 100|qaralǵan sáne=June 7, 2010}}&lt;/ref&gt;

[[San Francisco|San-Franсiskoda]] tuwılıp, Britaniya Gonkongında ósip-jetilisken Li, ákesi arqalı bala aktyor sıpatında [[Gonkong]] kino industriyasına kirisip kelgen.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cbsnews.com/sanfrancisco/news/bruce-lee-statue-san-francisco-chinatown-lunar-new-year/|bet=Proposal calls for Bruce Lee statue in San Francisco's Chinatown — CBS San Francisco|arxivurl=https://web.archive.org/web/20240225083404/https://www.cbsnews.com/sanfrancisco/news/bruce-lee-statue-san-francisco-chinatown-lunar-new-year/|arxivsáne=February 25, 2024|avtor=Lee|at=Mary|sáne=February 8, 2024|til=en-US|jumıs=www.cbsnews.com|qaralǵan sáne=February 25, 2024}}&lt;/ref&gt; Onıń dáslepki [[Jekpe-jek óneri|jekpe-jek]] tájiriybesine Ving Chun (Ip Mannıń qol astında úyrengen), tay chi, [[boks]] (Gonkong boks turnirin jeńgen) hám kóshe tóbelesleri (awıl-aymaq hám úy tóbelerinde bolǵan urıslar) kiredi. 1959-jılı Li Sietlge kóship barǵan, sol jerde 1961-jılı [[Vashington]] universitetine oqıwǵa kirgen. [[Amerika Qurama Shtatları|AQSHta]] bolǵan usı dáwirde, aktyorlıq kareraǵa umtılsa da, jekpe-jek ónerin úyretiw arqalı aqsha islep tabıwdı oylay baslaǵan. Ol óziniń birinshi jekpe-jek mektebin Sietldegi úyinde ashqan. Keyinirek [[Kaliforniya shtatı|Kaliforniyanıń]] Oklend qalasında ekinshi mektepti ashqannan soń, 1964-jılı Kaliforniyanıń Long-Bich Xalıqaralıq karate chempionatında kórsetpeler hám sóylewleri menen úlken dıqqattı tartqan. Bunnan soń ol [[Los-Andjeles|Los-Andjeleske]] kóship barıp sabaq bere baslaǵan, onıń oqıwshıları arasında Chak Norris, Sheron Teyt hám Karim Abdul-Jabbar bolǵan. 1970-jıllarda onıń Gonkong hám [[Gollivud]] filmleri Gonkong jekpe-jek filmlerin jańa ataqlılıq hám maqullaw dárejesine kóterip, qıtay jekpe-jek ónerine Batıstıń qızıǵıwshılıǵın oyatqan. Onıń filmleriniń baǵdarı hám ruwxı pútkil dúnyadaǵı jekpe-jek óneri menen jekpe-jek filmlerine kúshli tásir etip, olardı ózgertken.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://timesofindia.indiatimes.com/us|title=Bruce Lee inspired Dev for martial arts|date=July 1, 2010}}&lt;/ref&gt;

Karerası Gonkong hám AQSHtı qamtıǵan,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.bruceleefoundation.com/index.cfm?pid=10606|bet=Jun Fan Jeet Kune Do|arxivurl=https://web.archive.org/web/20100723235948/http://www.bruceleefoundation.com/index.cfm?pid=10606|arxivsáne=July 23, 2010|baspaxana=Bruce Lee Foundation}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.avclub.com/bruce-lee-takes-on-chuck-norris-but-he-makes-you-wait-1798245604|bet=Bruce Lee takes on Chuck Norris, but he makes you wait for the fight|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230127163006/https://www.avclub.com/bruce-lee-takes-on-chuck-norris-but-he-makes-you-wait-1798245604|arxivsáne=January 27, 2023|sáne=March 25, 2016|til=en|jumıs=[[The A.V. Club]]|qaralǵan sáne=January 27, 2023}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.nbcnews.com/news/asian-america/director-ang-lee-will-direct-son-playing-bruce-lee-biopic-rcna59459|bet=Director Ang Lee will direct his son, playing Bruce Lee in biopic|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230127163011/https://www.nbcnews.com/news/asian-america/director-ang-lee-will-direct-son-playing-bruce-lee-biopic-rcna59459|arxivsáne=January 27, 2023|sáne=November 30, 2022|til=en|jumıs=NBC News|qaralǵan sáne=January 27, 2023}}&lt;/ref&gt; ol 1970-jıllardıń basında túsirilgen bes tolıq metrajlı Gonkong jekpe-jek filmindegi rolleri menen tanımalı: Lo Veydiń «Úlken bas» (1971) hám «Ǵázep judırıǵı» (1972); Golden Xarvesttiń Li tárepinen jazılǵan hám rejissyorlıq etilgen «Aydarhanıń jolı» (1972); hám Golden Xarvest penen Uorner Brazerstiń Robert Klouz rejissyorlıǵındaǵı «Aydarhanıń kiriwi» (1973) hám «Ólim oyını» (1978).&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-features/tp-cinemaplus/article2058091.ece|title=How Bruce Lee changed the world-Series|date=May 29, 2011}}&lt;/ref&gt; Lidiń óliminen keyin, onıń filmleri úlken tabınıwshılıqqa iye boldı.&lt;ref name=&quot;britannica.com&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.britannica.com/biography/Bruce-Lee|bet=Bruce Lee &amp;#124; Biography, Martial Arts, Movies, Death, Son, &amp; Facts &amp;#124; Britannica|sáne=July 16, 2024}}&lt;/ref&gt; Ol óz filmlerinde kanton mádeniyatın sáwlelendiriwi arqalı pútkil dúnyaǵa, ásirese qıtaylar arasında, hám AQSHtaǵı aziyalı stereotiplerge qarsı turǵanı ushın Aziya tegine iye amerikalılar arasında belgili tulǵaǵa aylandı.&lt;ref name=&quot;:10&quot;&gt;{{Cite news|title=How Bruce Lee Exploded a Stereotype With a One-Inch Punch|date=January 25, 2017|url=https://www.nytimes.com/2017/01/25/movies/bruce-lee-movies.html}}&lt;/ref&gt;

Li 1973-jıldıń iyul ayında, 32 jasında qaytıs boldı. Óliminen keyin de Li házirgi zaman jekpe-jek sportı túrlerine, sonıń ishinde [[dzyudo]], karate, aralas jekpe-jek túrleri hám [[Boks|boksqa]], sonday-aq házirgi zaman populyar mádeniyatına, sonıń ishinde kino, televidenie, komiksler, animaсiya hám video oyınlarına aytarlıqtay tásir etip kelmekte. Time jurnalı Lidi XX ásirdiń eń áhmiyetli 100 adamınıń qatarına kirgizgen.

== Erte jaslıq dáwiri ==
[[Fayl:Bruce_Lee_with_his_parents_1940s.jpg|nobaý|Bryus Li náreste waqtında ata-anası Greys Xo hám Li Xoy-chuen menen birge]]
Bryus Lidiń tuwılǵandaǵı atı Li Djun-fan bolǵan. Onıń ákesi, Li Xoy-chuen, [[Gonkong|Gonkongta]] jasaǵan kanton opera qosıqshısı edi. Anası Greys Xo [[Shanxay|Shanxayda]] tuwılǵan hám evraziyalıq shıǵısqa iye bolǵan.&lt;ref name=&quot;2018 Ng&quot; /&gt; 1939-jıldıń dekabr ayında, onıń ata-anası [[San Francisco|San-Franсiskonıń]] Chaynataun rayonında xalıqaralıq opera gastroli ushın Kaliforniyaǵa sapar shekken.&lt;ref&gt;{{Cite book|last1=Maeda|first1=Daryl Joji|title=Like Water: A Cultural History of Bruce Lee|date=August 9, 2016|publisher=NYU Press}}&lt;/ref&gt; Ol sol jerde 1940-jıldıń 27-noyabrinde tuwılıp, [[Amerika Qurama Shtatları|AQSHtıń]] jus soli (topıraq huqıqı) puqaralıq nızamları tiykarında AQSH puqaralıǵın alıw huqıqına iye bolǵan.&lt;ref name=&quot;2018 Ng&quot; /&gt; Ol tórt aylıq bolǵanda (1941-jıldıń aprel ayında), Li shańaraǵı Gonkongqa qaytıp kelgen.[2] Kóp ótpey, Ekinshi dúnya urısı dáwirinde, 1941-jıldıń dekabr ayında Yaponiya Gonkongqa kútilmegen hújim jasap, qalanı keyingi tórt jıl dawamında basqarǵan waqıtta, Li shańaraǵı kútilmegen qıyınshılıqlarǵa dus kelgen.&lt;ref name=&quot;2018 Ng&quot;&gt;{{Cite book|title=龍影中華──李小龍的光影片段|last1=吳貴龍|publisher=中華書局(香港)|date=2018}}&lt;/ref&gt;

Lidiń ana tárepten atası kantonlıq, ana tárepten kempir apası inglis bolǵan,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://fightland.vice.com/blog/was-bruce-lee-of-english-descent|bet=Was Bruce Lee of English Descent?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20161025083142/http://fightland.vice.com/blog/was-bruce-lee-of-english-descent|arxivsáne=October 25, 2016|til=en|jumıs=Fightland|qaralǵan sáne=June 19, 2020}}&lt;/ref&gt; al ana tárepten úlken ájaǵası Robert Xotung golland evrey hám kanton tegine iye Gonkong biznesmeni bolǵan.

== Karerası hám bilimi ==

=== 1940–1958: Dáslepki rolleri, mektep bilimi hám jekpe-jek ónerine kirisiwi ===
Lidiń ákesi Li Xoy-chuen kanton operasınıń juldızı bolǵan. Nátiyjede, kishi Li júdá jas waqtınan kino dúnyasına kirisip, bala waqtında bir neshe filmlerde kóringen. Lidiń birinshi roli «Altın dárwaza qızı» filminde saxnaǵa kóterip shıǵılǵan náreste roli bolǵan. Ol qıtay kalendarı boyınsha hám Aydarha saatı, hám Aydarha jılında tuwılǵanı sebepli, óziniń qıtaysha saxna atın 李小龍 (Li kishi Aydarha) etip alǵan.&lt;ref name=&quot;bruceleefoundation biography&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.bruceleefoundation.com/index.cfm/page/About-Bruce-Lee/pid/10378|bet=Biography|arxivurl=https://web.archive.org/web/20100822035902/http://www.bruceleefoundation.com/index.cfm/page/About-Bruce-Lee/pid/10378|arxivsáne=August 22, 2010|baspaxana=Bruce Lee Foundation|qaralǵan sáne=June 7, 2010}}&lt;/ref&gt;

Toǵız jasında, ol 1950-jılı «Bala» filminde ákesi menen birge «Bala Cheung» atlı komiks qaharmanına tiykarlanǵan filmde birinshi bas rolin oynaǵan. On segiz jasqa tolǵanda, ol 20 filmde kórinip úlgergen.&lt;ref name=&quot;bruceleefoundation biography&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.bruceleefoundation.com/index.cfm/page/About-Bruce-Lee/pid/10378|bet=Biography|arxivurl=https://web.archive.org/web/20100822035902/http://www.bruceleefoundation.com/index.cfm/page/About-Bruce-Lee/pid/10378|arxivsáne=August 22, 2010|baspaxana=Bruce Lee Foundation|qaralǵan sáne=June 7, 2010}}&lt;/ref&gt; Tak Sun mektebinde (德信學校; Koulundaǵı 218 Natan jolındaǵı úyinen bir neshe kvartal qashıqlıqta) oqıǵannan soń, Li 12 jasında katolik La Salle kolledjiniń baslawısh mektep bólimine kirgen.
[[Fayl:The_age_of_18_Bruce_Lee_and_Ye_Wen.jpg|nobaý|Lee and Ip Man in 1958]]
1956-jılı, oqıw úlgeriwi tómen bolǵanı ushın (hám múmkin minez-qulqı da jaqsı bolmaǵanı sebepli), ol Áuliye Franсisk Ksaveriy kolledjine ótkerilgen, sol jerde ol mekteptiń [[boks]] komandasınıń bavarlıq muǵallimi hám treneri Braz Edvard Masstıń qol astında tárbiyalanǵan.&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Bruce Lee, a global hero who epitomised Hong Kong's strengths — it's just a pity the city could not preserve his former home|url=https://www.scmp.com/news/hong-kong/article/1880598/bruce-lee-global-hero-who-epitomised-hong-kongs-strengths-its-just|access-date=January 26, 2023}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://archives.catholic.org.hk/In%20Memoriam/Clergy-Brother/E-Muss.htm|bet=Bro. Edward Muss FMS R.I.P.|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230126213017/https://archives.catholic.org.hk/In%20Memoriam/Clergy-Brother/E-Muss.htm|arxivsáne=January 26, 2023|qaralǵan sáne=January 26, 2023}}&lt;/ref&gt; Li bir neshe kóshe tóbelesine aralasqannan keyin, onıń ata-anası oǵan [[Jekpe-jek óneri|jekpe-jek ónerinen]] tálim alıw kerek degen sheshimge kelgen.

1953-jılı Lidiń dostı Uilyam Cheung onı Ip Manǵa tanıstırǵan,&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Who taught Bruce Lee kung fu? He was born to be a fighter, but the martial arts superstar also trained with the best|url=https://www.scmp.com/culture/film-tv/article/2156574/who-taught-bruce-lee-kung-fu-he-was-born-be-fighter-martial-arts|access-date=February 14, 2023}}&lt;/ref&gt; biraq anası tárepten evropalı teginiń bolıwı sebepli, qıtay jekpe-jek dúnyasındaǵı shet ellilerge úyretpew haqqındaǵı kóp jıllıq úrip-ádet sebepli, dáslep oǵan Ving Chun kung-fusın úyreniwge ruqsat etilmegen.&lt;ref name=&quot;Blitz&quot;&gt;{{Cite news|url=http://www.ma-mags.com/Mags/Blitz/Blitz%203-3%20Cov.jpg|title=William Cheung Scene one... Take One|access-date=January 12, 2017|publisher=Blitz Publishers}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;SMH&quot;&gt;{{Cite news|title=All the right moves|url=http://www.smh.com.au/national/melbourne-life/all-the-right-moves-20110119-19wp3.html|access-date=December 26, 2016|publisher=Fairfax Media}}&lt;/ref&gt;  Cheung onıń jaǵın alıp sóylegennen soń, Li mektepke qabıl etilip, Ip Mannıń qol astında Ving Chun boyınsha shınıǵıwlardı baslaǵan.&lt;ref name=&quot;AsAmNews&quot;&gt;{{Cite news|title=Bruce Lee Was an Anchor Baby|url=https://asamnews.com/2016/01/05/blog-bruce-lee-was-an-anchor-baby/|access-date=November 1, 2020|publisher=AsAmNews}}&lt;/ref&gt; Ip óz oqıwshıların Gonkongtıń kóshe bandalarında tóbelesiwden saqlaw ushın, olardı shólkemlestirilgen jarıslarda qatnasıwǵa úgitlegen.

Ip Man menen bir jıl shınıǵıw ótkergennen soń, basqa oqıwshılardıń kópshiligi Li menen birge shınıǵıwdan bas tartqan. Olar onıń aralas tegin bilip qalǵan edi, al qıtaylar ulıwma ózleriniń jekpe-jek óneri usılların aziyalı emeslerge úyretiwge qarsı bolǵan. Lidiń sparring sherigi Xokins Cheungtıń aytıwınsha, &quot;Pútkil Ving Chun klanında Ip Mannan jeke ózi yamasa hátte biraz bolsa da tálim alǵan altı adamnan da az adam bar edi&quot;.{{Sfn|Thomas|1994|p=26}} Degen menen, Li Ving Chunǵa úlken qızıǵıwshılıq kórsetip, Ip Man, Uilyam Cheung hám Vong Shun-leung penen jeke shınıǵıwların dawam etken.{{Sfn|Campbell|2006|p=172}}&lt;ref&gt;{{Cite news|author=&lt;!--not stated--&gt;|date=July 25, 2018|title=Who taught Bruce Lee kung fu? He was born to be a fighter, but the martial arts superstar also trained with the best|url=https://www.scmp.com/culture/film-tv/article/2156574/who-taught-bruce-lee-kung-fu-he-was-born-be-fighter-martial-arts|work=South China Morning Post|quote=Although Lee studied wing chun at Ip’s school, he was mainly taught by Wong Shun-leung, as Ip himself only taught advanced students, not beginners. Lee quickly became devoted to wing chun and practiced diligently.|access-date=February 14, 2023}}&lt;/ref&gt;

1958-jılı Li Gonkong mektepleri boks turnirin jeńip alıp, finalda aldıńǵı chempion Geri Elmsti nokautqa shıǵarǵan. Sol jılı Li cha-cha ayaq oyınshısı bolǵan hám Gonkongtıń Táj koloniyası Cha-Cha chempionatın jeńip alǵan.&lt;ref&gt;{{Cite book|last1=Lee|first1=Linda|title=The Bruce Lee Story|date=1989|publisher=[[Black Belt Communications]]}}&lt;/ref&gt;

=== 1959–1964: Úziliksiz oqıwlar hám jekpe-jek ónerindegi jetiskenlikler ===
Jas óspirimlik dáwirinde Lidiń kóshe tóbelesleri jiyilesip, qorqınıshlı triada shańaraǵınıń ulın jeńiwdi de óz ishine aldı. 1958-jılı, qarsılas Choy Li Fut jekpe-jek mektebiniń oqıwshıları Lidiń Ving Chun mektebine qarsı shaqırıq taslaǵannan keyin, ol úydiń tóbesinde tóbeleske qatnastı. Basqa bir balanıń ádil emes mushına juwap retinde, ol balanı sonshelli qattı urdı, onıń bir tisin túsirip jiberdi, bul balanıń ata-anasınıń poliсiyaǵa shaǵım etiwine alıp keldi.&lt;ref name=&quot;Burrows 2002&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.historylink.org/essays/output.cfm?file_id=3999|bet=Bruce Lee|arxivurl=https://web.archive.org/web/20080508051639/http://www.historylink.org/essays/output.cfm?file_id=3999|arxivsáne=May 8, 2008|avtor=Burrows|at=Alyssa|jıl=2002|baspaxana=HistoryLink|qaralǵan sáne=May 30, 2008}}&lt;/ref&gt;

Lidiń anası poliсiya bólimine barıp, eger onı óz qarawına shıǵarsa, ulınıń is-háreketleri ushın tolıq juwapkershilikti óz moynına alatuǵını haqqında hújjetke qol qoyıwǵa májbúr boldı. Ol bul waqıya haqqında kúyewine aytpasa da, ulına 18 jasında AQSH puqaralıǵın talap etiw ushın Qurama Shtatlarǵa qaytıwdı usınıs etti.&lt;ref&gt;{{Cite news|title=What you didn't know about: Bruce Lee Bruce Lee in Seattle — Part 1|url=https://nwasianweekly.com/2022/08/what-you-didnt-know-about-bruce-lee-bruce-lee-in-seattle-part-1/|access-date=July 2, 2023}}&lt;/ref&gt; Lidiń ákesi kelisti, sebebi Gonkongta qalǵan jaǵdayda Lidiń kolledjde oqıw imkaniyatları onsha úmitli emes edi.&lt;ref name=&quot;Burrows 2002&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.historylink.org/essays/output.cfm?file_id=3999|bet=Bruce Lee|arxivurl=https://web.archive.org/web/20080508051639/http://www.historylink.org/essays/output.cfm?file_id=3999|arxivsáne=May 8, 2008|avtor=Burrows|at=Alyssa|jıl=2002|baspaxana=HistoryLink|qaralǵan sáne=May 30, 2008}}&lt;/ref&gt;

1959-jıldıń aprel ayında, Lidiń ata-anası onı Qurama Shtatlarǵa, San-Franсiskoda shańaraq dosları menen birge jasap atırǵan úlken qarındası Agnes Lige jiberiwge qarar etti. Bir neshe aydan soń, ol 1959-jılı orta mektep bilimin dawam ettiriw ushın Sietlge kóship keldi, sol jerde Rubi Chowdıń restoranında jasap turıwshı ofiсiant bolıp isley basladı. Chowdıń kúyewi Lidiń ákesiniń kásiplesi hám dostı edi. Lidiń úlken ájaǵası Piter Li kolledjde oqıw ushın Minnesotaǵa ketpesten aldın qısqa waqıtqa Sietlde onıń menen birge boldı.&lt;ref name=&quot;Wing Chung Gung Fu&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://hardcorejkd.com/wing_chun.php|bet=Wing Chung Gung Fu|arxivurl=https://web.archive.org/web/20080514160028/http://www.hardcorejkd.com/wing_chun.php|arxivsáne=May 14, 2008|baspaxana=Hardcore JKD|qaralǵan sáne=May 30, 2008}}&lt;/ref&gt;

1959-jılı Li [[Jekpe-jek óneri|jekpe-jek ónerin]] oqıta basladı. Ol óziniń oqıtqan ónerin Jun Fan Gung Fu (sózbe-sóz awdarǵanda Bryus Lidiń Kung-fusı) dep atadı.&lt;ref name=&quot;Wing Chung Gung Fu&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://hardcorejkd.com/wing_chun.php|bet=Wing Chung Gung Fu|arxivurl=https://web.archive.org/web/20080514160028/http://www.hardcorejkd.com/wing_chun.php|arxivsáne=May 14, 2008|baspaxana=Hardcore JKD|qaralǵan sáne=May 30, 2008}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20080514160028/http://www.hardcorejkd.com/wing_chun.php &quot;Wing Chung Gung Fu&quot;]. &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; Bul onıń Ving Chunǵa bolǵan usılı edi. Li Sietlde tanısqan doslarına sabaq berdi, dáslep Dzyudo sheberlik iyelewshisi Djessi Gloverden basladı, ol Lidiń dáslepki texnikalarınıń ayırımların oqıtıwdı dawam etti. Taki Kimura Lidiń birinshi Járdemshi Instruktorı boldı hám Lidiń óliminen keyin de onıń óneri menen filosofiyasın oqıtıwdı dawam etti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://bruceleefoundation.com/index.cfm/page/Biography/pid/10585|bet=Bruce Lee Biography|arxivurl=https://web.archive.org/web/20121119051316/http://bruceleefoundation.com/index.cfm/page/Biography/pid/10585|arxivsáne=November 19, 2012|baspaxana=Bruce Lee Foundation|qaralǵan sáne=September 4, 2012}}&lt;/ref&gt; Li Sietlde óziniń birinshi jekpe-jek mektebin ashtı, ol Li Jun Fan Gung Fu Institutı dep ataldı.

Li Sietldegi Kapitol-Xill rayonındaǵı Edison Texnikalıq Mektebinen orta bilim alıp, diplomın aldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://nwasianweekly.com/2014/08/bruce-lee-seattle-roots-retrospective-comes-wing/|bet=Bruce Lee and his Seattle roots — A retrospective comes to the Wing|arxivurl=https://web.archive.org/web/20211125022933/http://nwasianweekly.com/2014/08/bruce-lee-seattle-roots-retrospective-comes-wing/|arxivsáne=November 25, 2021|sáne=August 11, 2014|til=en-US|jumıs=Northwest Asian Weekly|qaralǵan sáne=November 25, 2021}}&lt;/ref&gt;

1961-jıldıń mart ayında Li Vashington Universitetine oqıwǵa kirip, drama óneri, filosofiya, psixologiya hám basqa da pánlerdi oqıdı. Lidiń ózi hám kóp basqalar aytqanına qaramastan, universitettiń 1999-jılǵı pitkeriwshiler basılımındaǵı maqalaǵa tiykarlanǵanda, Lidiń rásmiy qánigeligi filosofiya emes, al drama bolǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.washington.edu/alumni/columns/dec99/j_o.html|bet=U. of Washington alumni records|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110221043919/http://www.washington.edu/alumni/columns/dec99/j_o.html|arxivsáne=February 21, 2011|baspaxana=Washington.edu|qaralǵan sáne=January 22, 2010}}&lt;/ref&gt;

1964-jıldıń basında Li universitetti taslap, Djeyms Yimm Li menen birge jasaw ushın Oklendke kóship keldi. Djeyms Li Bryus Liden jigirma jas úlken edi hám sol aymaqta belgili qıtay jekpe-jek sheberi edi. Olar birgelikte Oklendte ekinshi Jun Fan jekpe-jek studiyasın ashtı. Djeyms Li Bryus Lidi amerikalı jekpe-jek sheberi Ed Parker menen tanıstırdı. Parkerdiń mirát etiwi menen Li 1964-jılǵı Long-Bich Xalıqaralıq Karate Chempionatında qatnasıp, eki barmaqlı otırıp-turıwlardı — bir qoldıń bas barmaǵı hám kórsetkish barmaǵın paydalanıp, ayaqların shama menen iyin keńliginde qoyıp — kórsetti.&lt;ref name=&quot;Two Finger Pushup&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.maniacworld.com/bruce_lee_3.htm|bet=Two Finger Pushup|arxivurl=https://web.archive.org/web/20080521195049/http://www.maniacworld.com/bruce_lee_3.htm|arxivsáne=May 21, 2008|baspaxana=Maniac World|qaralǵan sáne=May 30, 2008}}&lt;/ref&gt;

Sol Long-Bich jarısında, ol jáne &quot;bir dyuymlik mush&quot; kórsetti.&lt;ref name=&quot;Two Finger Pushup&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.maniacworld.com/bruce_lee_3.htm|bet=Two Finger Pushup|arxivurl=https://web.archive.org/web/20080521195049/http://www.maniacworld.com/bruce_lee_3.htm|arxivsáne=May 21, 2008|baspaxana=Maniac World|qaralǵan sáne=May 30, 2008}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20080521195049/http://www.maniacworld.com/bruce_lee_3.htm &quot;Two Finger Pushup&quot;]. &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; Li tik turıp, oń ayaǵın alǵa shıǵarıp, dizelerin azǵana búgip, qozǵalmay turǵan sherigi aldında turdı. Lidiń oń qolı jartılay sozılǵan hám oń mushın sheriginiń kókireginen shama menen bir dyuym (2.5 sm) qashıqlıqta edi. Oń qolın artqa tartpastan, Li óz turısın saqlaǵan halda erkin qatnasıwshı Bob Beykerge kúshli mush urdı. Bul Beykerdi artqa ılaqtırıp, jaraqat almawı ushın onıń artına qoyılǵan orındıqqa qulattı, biraq Beykerdiń páti onı polǵa qulawına alıp keldi. Beyker bılay eske aladı: &quot;Men Bryuske bunday kórsetpelerdi qaytıp islemewin ayttım. Ol maǵan sońǵı ret mush urǵanda, kókiregimdegi awırıw shıdamsız bolǵanlıqtan, jumısqa bara almadım&quot;. Dál usı 1964-jılǵı chempionatta Li birinshi ret [[Taekwando|Taekvondo]] ustazı Djungu Ri menen tanıstı. Olar dos bolıp, bul qarım-qatnas ekewine de jekpe-jek sheberi sıpatında payda ákeldi. Ri Lige shetten tebiwdi tolıǵı menen úyretti, al Li Rige &quot;signalsız&quot; mush urıwdı úyretti.

1964-jılı Oklendtiń Chaynatawnında Li Vong Djek-man menen dawlı jeke jekpe-jek ótkerdi. Vong Ma Kin Fungtıń tikkeley shákirti bolıp, Siniсyuan, Arqa Shaolin hám tay-chi boyınsha sheberligi menen belgili edi. Lidiń aytıwınsha, qıtay jámiyeti oǵan qıtaylı emes adamlarǵa sabaq beriwdi toqtatıw haqqında ultimatum bergen. Ol bas tartqanda, onı Vong penen jekpe-jek ótkeriwge shaqırǵan. Kelisim boyınsha eger Li jeńilse, ol mektebin jabıwı kerek edi, al jeńse, aq adamlarǵa yamasa basqa qálegen adamlarǵa sabaq bere alatuǵın edi. Vong bunı biykarlap, Li Chaynatawn teatrındaǵı kórsetpeleriniń birinde San-Franсiskodaǵı hár qanday adamdı jeńe alatuǵının maqtanıp aytqannan keyin, ol Li menen jekpe-jek ótkeriwdi soraǵan hám onıń ózi aq adamlarǵa yamasa basqa qıtaylı emes adamlarǵa qarsı kemsitpegen dep aytqan. Li bılay dep pikir bildirgen: &quot;Sol qaǵazda Chaynatawnnan barlıq sifulardıń atları bar edi, biraq olar meni qorqıta almaydı&quot;. Jekpe-jekti kórgen adamlar qatarına Kedwell, Djeyms Li (Bryus Lidiń sherigi, tuwısqanı emes) hám tay-chi oqıtıwshısı Uilyam Chen kiredi.

Vong hám Uilyam Chenniń aytıwınsha, jekpe-jek ádettegiden tıs uzaq — 20-25 minut dawam etken.&lt;ref name=&quot;Mental Floss&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://mentalfloss.com/article/67108/time-bruce-lee-was-challenged-real-fight|bet=Bruce Lee: The Time Bruce Lee Was Challenged to a Real Fight|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160711225623/http://mentalfloss.com/article/67108/time-bruce-lee-was-challenged-real-fight|arxivsáne=July 11, 2016|avtor=Rossen|at=Jake|sáne=August 10, 2015|jumıs=Mental Floss|qaralǵan sáne=July 10, 2016}}&lt;/ref&gt; Vong dáslep ádep-ikramlı, biraq qatań jekpe-jek boladı dep kútkenin, biraq Li onı óltiriw niyetinde agressiv hújim etkenin aytadı. Vong dástúrli qol alısıwdı usınǵanda, Li sálemlesiwdi qabıl etkendey bolıp kóringen, biraq onıń ornına Li qolın nayza sıyaqlı Vongtıń kózlerine qaratıp urǵan eken. Óz ómirin qorǵawǵa májbúr bolǵan Vong, qolaylı máwrit bolǵanda da Lige óltiriw kúshi menen urmaǵanın, sebebi bul oǵan túrme jazasın ákeliwi múmkin edi, biraq jeńiniń astındaǵı nızamsız qurallardan paydalanǵanın aytadı. Maykl Dorgannıń 1980-jılǵı &quot;Bryus Lidiń eń qıyın jekpe-jegi&quot; kitabına qaraǵanda, jekpe-jek eki táreptiń de sheshiwshi soqqısı sebepli emes, al Lidiń &quot;ádetten tıs haldan tayıwı&quot; sebepli tamamlanǵan.&lt;ref name=&quot;Dorgan&quot; /&gt;

Degen menen, Bryus Li, Linda Li Kedwell hám Djeyms Yimm Lidiń aytıwınsha, jekpe-jek barı-joǵı úsh minut dawam etip, Lidiń sheshiwshi jeńisi menen tamamlanǵan. Kedwelldiń gúwalıǵı boyınsha: &quot;Jekpe-jek baslandı, bul hesh qanday sheklewsiz jekpe-jek edi, ol úsh minut dawam etti. Bryus bul adamdı jerge jıqtı hám 'Berileseń be?' dep soradı, hám ol adam berilgenin ayttı&quot;. Jekpe-jekten bir neshe hápte ótkennen keyin, Li intervyu berip, atı atalmaǵan qarsılasın jeńgenin aytqan, Vongtıń aytıwınsha, bul anıq oǵan islegen silteme edi.&lt;ref name=&quot;Mental Floss&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://mentalfloss.com/article/67108/time-bruce-lee-was-challenged-real-fight|bet=Bruce Lee: The Time Bruce Lee Was Challenged to a Real Fight|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160711225623/http://mentalfloss.com/article/67108/time-bruce-lee-was-challenged-real-fight|arxivsáne=July 11, 2016|avtor=Rossen|at=Jake|sáne=August 10, 2015|jumıs=Mental Floss|qaralǵan sáne=July 10, 2016}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFRossen2015&quot;&gt;Rossen, Jake (August 10, 2015). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

Juwap retinde, Vong San-Franсiskodaǵı qıtay tilindegi &quot;Pacific Weekly&quot; gazetasında jekpe-jek haqqındaǵı óz bayanlamasın járiyalap, eger Li bul bayanlamaǵa qanaatlanbasa, ashıq qayta jekpe-jek ótkeriwge mirát etti. Li hár bir qozǵawǵa zorlıq penen juwap beriw uqıbına iye bolsa da, bul mirátqa juwap bermedi. Li aq adamlarǵa sabaq beriwdi dawam etkenine qaramastan, ekewi de bunnan keyin járiya bildiriwler jasamadı. Li film karerasın taslap, jekpe-jek ónerin rawajlandırıwdı maqul kórgen edi. Biraq, 1964-jılı Long-Bichtegi jekpe-jek kórsetpesi aqır-aqıbetinde televidenie prodyuseri Uilyam Dozerdiń Charli Channıń ulı Li Chan haqqındaǵı &quot;Number One Son&quot; filminiń pilot seriyasındaǵı rol ushın kastingke mirát etiwine alıp keldi. Serial hesh qashan ámelge aspadı, biraq Dozer Lidiń potenсialın kórdi.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite news|title=Color Him Green}}&lt;/ref&gt;

=== 1966–1970: Amerikadaǵı rolleri hám Djit Kun-Do dóretiw ===
[[Fayl:Van Williams and Bruce Lee in The Green Hornet 1966.jpg|oñğa|nobaý|1966-jılı &quot;The Green Hornet&quot; filmi ushın túsirilgen Uilyams hám Lidiń reklama súwreti]]
1966-jıldan 1967-jılǵa shekem Li Uilyam Dozer tárepinen islep shıǵarılǵan hám bayanlanǵan,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://ahcwyo.org/2020/03/16/bruce-lee-steals-the-show-in-the-green-hornet/|bet=American Heritage Center Blog: Bruce Lee Steals the Show in &quot;&quot;The Green Hornet&quot;&quot;|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200410205242/https://ahcwyo.org/2020/03/16/bruce-lee-steals-the-show-in-the-green-hornet/|arxivsáne=April 10, 2020|sáne=March 16, 2020|jumıs=American Heritage Center|baspaxana=The American Heritage Center holds the papers of William Dozier, who produced and narrated the TV series The Green Hornet, as well as the Batman TV series.|qaralǵan sáne=April 5, 2020}}&lt;/ref&gt; sol atamadaǵı radio baǵdarlaması tiykarında islengen&lt;ref&gt;{{Cite news|date=September 3, 1966|title=Green Hornet's Creator Visits TV Scene|work=The Times Herald}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite news|date=October 2, 1966|title=Color Him Green|work=Tampa Bay Times}}&lt;cite class=&quot;citation news cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFAarons1966&quot;&gt;Aarons, Leroy F. (October 2, 1966). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; &quot;The Green Hornet&quot; teleserialında Van Uilyams oynaǵan bas qaharman menen birge Kato rolin oynadı. Serial bir máwsim (26 bólim) dawamında 1966-jıldıń sentyabrinen 1967-jıldıń martına shekem efirge shıqtı. Li hám Uilyams jáne de Uilyam Dozer islep shıǵarǵan basqa teleserial &quot;Batman&quot;nıń úsh kesilisiw bóliminde óz qaharmanları sıpatında kórindi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.tvguide.com/tvshows/batman/episode-51-season-2/a-piece-of-the-action/100051|bet=Batman {{!}} TV Guide|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191115072502/https://www.tvguide.com/tvshows/batman/episode-51-season-2/a-piece-of-the-action/100051|arxivsáne=November 15, 2019|til=en|jumıs=TVGuide.com|qaralǵan sáne=November 15, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.tvguide.com/tvshows/batman/episode-52-season-2/batmans-satisfaction/100051|bet=Batman {{!}} TV Guide|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191115072504/https://www.tvguide.com/tvshows/batman/episode-52-season-2/batmans-satisfaction/100051|arxivsáne=November 15, 2019|til=en|jumıs=TVGuide.com|qaralǵan sáne=November 15, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.tvguide.com/tvshows/batman/episode-599958/100051|bet=Batman {{!}} TV Guide|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191115072503/https://www.tvguide.com/tvshows/batman/episode-599958/100051|arxivsáne=November 15, 2019|til=en|jumıs=TVGuide.com|qaralǵan sáne=November 15, 2019}}&lt;/ref&gt;

&quot;The Green Hornet&quot; erjetken Bryus Lidi amerikalı tamashagóy auditoriyasına tanıstırdı hám aziyalı stildegi jekpe-jek ónerin usınǵan birinshi keń tarqalǵan amerika showı boldı. Showdıń rejissyorı Lidiń mush hám urıslar paydalanılatuǵın tipik amerika stilinde gúresiwin qáledi. Kásiplik jekpe-jek sheberi sıpatında Li bas tartıp, óz qánigeligi stilinde gúresiwi kerek ekenin talap etti. Dáslep, Li sonshelli tez háreket etkeni sonshelli, onıń háreketlerin plenkaǵa túsiriw múmkin bolmadı, sonlıqtan ol óz háreketlerin ásteletiwge májbúr boldı.&lt;ref name=&quot;American Heritage Center&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://ahcwyo.org/2020/03/16/bruce-lee-steals-the-show-in-the-green-hornet/|bet=American Heritage Center Blog: Bruce Lee Steals the Show in 'The Green Hornet'|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200410205242/https://ahcwyo.org/2020/03/16/bruce-lee-steals-the-show-in-the-green-hornet/|arxivsáne=April 10, 2020|sáne=March 16, 2020|jumıs=American Heritage Center|qaralǵan sáne=April 5, 2020}}&lt;/ref&gt;

Showdıń islep shıǵarılıwı waqtında Li showda kaskadyor bolıp isleytuǵın Djin LeBell menen dos boldı. Olar birge shınıqtı hám óz qánigelikleri boyınsha [[jekpe-jek óneri]] bilimleri menen almastı. 1967-jılı show toqtatılǵannan keyin, Li Dozerge &quot;show-biznestegi meniń kareramdı&quot; baslap bergeni ushın minnetdarshılıq xat jolladı.{{Sfn|Polly|2018|pp=187}} After the show was canceled in 1967, Lee wrote to Dozier thanking him for starting &quot;my career in show business&quot;.&lt;ref name=&quot;American Heritage Center&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://ahcwyo.org/2020/03/16/bruce-lee-steals-the-show-in-the-green-hornet/|bet=American Heritage Center Blog: Bruce Lee Steals the Show in 'The Green Hornet'|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200410205242/https://ahcwyo.org/2020/03/16/bruce-lee-steals-the-show-in-the-green-hornet/|arxivsáne=April 10, 2020|sáne=March 16, 2020|jumıs=American Heritage Center|qaralǵan sáne=April 5, 2020}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://ahcwyo.org/2020/03/16/bruce-lee-steals-the-show-in-the-green-hornet/ &quot;American Heritage Center Blog: Bruce Lee Steals the Show in 'The Green Hornet'&quot;]. &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

1967-jılı Li &quot;Ironside&quot; serialınıń bir bóliminde rol oynadı''.''&lt;ref&gt;{{Citation |last=Dubin |first=Charles S. |title=Tagged for Murder |date=October 26, 1967 |url=https://www.imdb.com/title/tt0612463/ |access-date=January 26, 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230126211229/https://www.imdb.com/title/tt0612463/ |url-status=live |series=Ironside |archive-date=January 26, 2023}}&lt;/ref&gt;
[[Fayl:JeetKuneDo.svg|nobaý|Djit Kun-Do embleması Bryus Li Miyrası tárepinen saqlanatuǵın dizimge alınǵan sawda belgisi bolıp tabıladı. Tayсzitu simvolınıń átirapındaǵı qıtay háripleri bılay oqıladı: &quot;Jolsızlıqtı jol etip paydalanıw&quot; hám &quot;Sheklewsizlikti sheklew etip alıw&quot;. Kórsetkishler yan hám in arasındaǵı sheksiz tásirlesiwdi ańlatadı.]]
Djit Kun Do 1967-jılı payda bolǵan. «Jasıl shegirtke» serialınıń bir sezonın túsiriwden keyin, Li jumıssız qalıp, Djun Fan Gung-fu Institutın ashtı. Vong Djek-manmen bolǵan tartıslı jekpe-jek Lidiń jekpe-jek óneri haqqındaǵı filosofiyasına tásir etti. Li gúres uzaqqa sozılǵanın hám Ving Chun texnikasın qollanıp óz potenсialın tolıq kórsete almaǵanın túsindi. Ol dástúrli jekpe-jek óneri texnikaları kóshedegi tártipsiz urıs jaǵdaylarında qollanıw ushın júdá qattı hám formal degen pikirge keldi. Li «ámeliylik, iykemlilik, tezlik hám nátiyjelilik» ke pát bergen sistemanı rawajlandırıwdı sheshti. Ol kúsh ushın salmaq kóteriw, shıdamlılıq ushın juwırıw, iykemlilik ushın sozılıw sıyaqlı hár qıylı shınıǵıw usılların qollanıwdı basladı hám qılıshlasıw hám tiykarǵı [[boks]] texnikaları sıyaqlı kóplegen basqa usıllardı úziliksiz beyimlep bardı.

Li ózi «stilsiz stil» dep ataǵan nársege pát berdi. Bul dástúrli stillerge tán dep esaplaǵan formal usıldan qutılıwdan ibarat edi. Li hátte ol endi Djun Fan Gung-fu dep ataǵan sistemanıń da júdá sheklewshi ekenin sezdi, hám ol aqır-aqıbetinde Djit Kun Do yamasa Tosqınlıq Berewshi Mushtıń Jolı dep ataytuǵın filosofiya hám jekpe-jek ónerine aylandı. Bul atamaǵa ol keyin ókindi, sebebi Djit Kun Do stillerge tán belgili parametrlerdi ańlattı, al onıń jekpe-jek óneriniń ideyası parametrler hám sheklewlerden tısqarı bolıwı edi.

Sol waqıtta Lidiń jekpe-jek óneri boyınsha oqıwshılarınıń ekewi [[Gollivud]] sсenariyshisi Stirling Sillifant hám aktyor Djeyms Koburn edi. 1969-jılı olar úshewi «Únsiz Fleyta» atlı film ushın sсenariy ústinde islesti hám túsirilim ornın izlew ushın birge Hindstanǵa bardı. Joybar sol waqıtta ámelge aspadı, biraq 1978-jılǵı Devid Kerradin bas roldi oynaǵan «Temir sheńber» filmi usı syujet tiykarında islendi. 2010-jılı prodyuser Pol Maslanski «Únsiz Fleyta»nıń dáslepki sсenariyi tiykarında film islewdi jobalastırıp, oǵan qarjılandırıw alǵanı haqqında xabar berildi.

1969-jılı Li Sillifant jazǵan «Marlou» filminde qısqa rol oynadı, onda ol Djeyms Garner oynaǵan jeke detektiv Filip Marloudı qorqıtıw ushın jallanǵan ǵalaba adamnıń rolin orınladı, ol Marloudı qorqıtıw ushın óziniń jekpe-jek óneri qábiletlerinen paydalanıp, vandalizm háreketlerin ámelge asıradı.&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{Cite news|title=Meet Master Of Jeet Kune Do}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://catalog.afi.com/Film/22951-MARLOWE?cxt=filmography|bet=AFI{{!}}Catalog|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190608074317/https://catalog.afi.com/Film/22951-MARLOWE?cxt=filmography|arxivsáne=June 8, 2019|jumıs=catalog.afi.com|qaralǵan sáne=November 15, 2019}}&lt;/ref&gt; Sol jılı ol Din Martin bas roldi oynaǵan Matt Xelm haqqındaǵı komediyalıq shpionlıq filmniń tórtinshi bólimi «Qıyratıwshı topar»da karate boyınsha másláhátshi sıpatında kórsetildi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://catalog.afi.com/Film/23670-THE-WRECKING-CREW?cxt=filmography|bet=AFI{{!}}Catalog|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190608074346/https://catalog.afi.com/Film/23670-THE-WRECKING-CREW?cxt=filmography|arxivsáne=June 8, 2019|jumıs=catalog.afi.com|qaralǵan sáne=November 15, 2019}}&lt;/ref&gt; Jáne de sol jılı Li «Mine kelinler keledi» hám «Blondi» seriallarınıń bir-bir bóliminde rol oynadı.&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Prospective Bridal Pair}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Wednesday}}&lt;/ref&gt;

1970-jılı Li jáne de Sillifant jazǵan, Ingrid Bergman hám Antoni Kuinn bas roldi oynaǵan «Báhárgi jawında seruen» filminiń jekpe-jek xoreografiyasın islep shıǵarıwǵa juwapker boldı.&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://catalog.afi.com/Catalog/MovieDetails/23437|bet=AFI{{!}}Catalog|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190617032205/https://catalog.afi.com/Catalog/moviedetails/23437|arxivsáne=June 17, 2019|jumıs=catalog.afi.com|qaralǵan sáne=November 19, 2019}}&lt;/ref&gt;

=== 1971–1973: Gonkong filmleri hám Gollivudtaǵı tabıslar ===
1971-jılı Li Sillifant jazǵan «Longstrit» teleserialınıń tórt bóliminde rol oynadı. Li Djeyms Franсiskus oynaǵan bas qaharman Mayk Longstrittiń [[jekpe-jek óneri]] boyınsha ustazı Li Cung rolin orınladı, hám onıń jekpe-jek óneri filosofiyasınıń áhmiyetli tárepleri sсenariyge kirgizilgen edi.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite news|last=Riste|first=Tom|date=November 18, 1971|title=Bruce Lee's Acting adds To 'Longstreet'|volume=130|work=Arizona Daily Star}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:6&quot;&gt;{{Cite news|last=Riste|first=Tom|date=September 18, 1971|title='Longstreet' Shines As New Detective Hit|volume=130|work=Arizona Daily Star}}&lt;/ref&gt; Lidiń óziniń aytıwınsha, sonday-aq onıń óliminen keyin Linda Li Keduelldiń aytıwı boyınsha, Li 1971-jılı óziniń teleserialın usınǵan, ol dáslep «Jawınger» dep atalıp, bul haqqındaǵı sóylesiwlerdi Warner Bros kompaniyası tastıyıqlaǵan. 1971-jıl 9-dekabrde «The Pierre Berton Show» telebaǵdarlamasındaǵı intervyude Li Paramount hám Warner Bros kompaniyalarınıń onı «zamanagóy nársede oynawın» qálegenin hám olardıń vestern ideyası eskirgenin oylaǵanın, al óziniń vestern islewdi qálegenin ayttı.

Keduelldiń aytıwınsha, Lidiń konсepсiyası qayta islenip, «Kung-fu» dep ataldı, biraq Warner Bros Lige hesh qanday avtorlıq huqıq bermedi. Warner Bros kompaniyasınıń aytıwınsha, olar ádewir waqıttan beri usınday konсepсiya ústinde islep atırǵan edi, onı 1969-jılı eki sсenariyshi hám prodyuser — Ed Spilman hám Govard Fridlander dóretken edi,&lt;ref name=&quot;The Truth about the Creation of the Kung Fu TV Series&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.martialjournal.com/the-truth-about-the-creation-of-the-kung-fu-tv-series/|bet=The Truth about the Creation of the Kung Fu TV Series|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210130134124/https://www.martialjournal.com/the-truth-about-the-creation-of-the-kung-fu-tv-series/|arxivsáne=January 30, 2021|sáne=May 20, 2019|baspaxana=Martial Journal|qaralǵan sáne=February 20, 2021}}&lt;/ref&gt; bunı Lidiń biografı Metyu Polli de tastıyıqlaydı.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Bruce Lee: A Life}}&lt;/ref&gt; Bul derekler boyınsha, Lidiń bas rolge alınbawınıń sebebi onıń qalıń akсenti bolǵan, biraq Fred Uayntraub bunı onıń etnikalıq kelip shıǵıwı menen baylanıstıradı.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.scribd.com/book/131190162/Bruce-Lee-Woodstock-And-Me-From-The-Man-Behind-A-Half-Century-of-Music-Movies-and-Martial-Arts|title=Bruce Lee, Woodstock And Me}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Bruce Lee, Woodstock And Me: From The Man Behind A Half-Century of Music, Movies and Martial Arts}}&lt;/ref&gt;

Batıs shólistanda Shaolin monaxı roli aqır-aqıbetinde sol waqıtta jekpe-jek óneri menen shuǵıllanbaytuǵın Devid Kerradinge berildi. «The Pierre Berton Show» baǵdarlamasında bergen intervyusinde Li serialdaǵı rol tarqatıwǵa baylanıslı Warner Bros kompaniyasınıń kóz-qarasın túsinetuǵının bildirdi: «Olar biznes kóz-qarasınan bunı qáwipli dep esaplaydı. Men olardı ayıplamayman. Eger jaǵday kerisinshe bolıp, Amerika juldızı Gonkongqa kelgende hám men qarjı iyesi bolǵanımda, men de onı tamashagóyler qabıl etiwi boyınsha óz táshiwishlerime iye bolar edim».

Prodyuser Fred Uayntraub Lige Gonkongqa qaytıp, Gollivud basshılarına kórsete alatuǵın tolıq metrajlı film islewdi másláhát bergen edi. AQSHtaǵı ekinshi dárejeli rollerden qanaatlanbaǵan Li Gonkongqa qayttı. «Jasıl shegirtke» serialınıń Gonkongta úlken jetiskenlikke eriskeninen hám rásmiy emes túrde «Kato shouı» dep atalatuǵınınan xabarsız bolǵan Li, ózin shoudıń juldızı sıpatında tanıǵan adamlardı kórip tańqaldı. Shaw Brothers Studio hám Golden Harvest kompaniyaları menen sóylesiwlerden keyin, Li Golden Harvest óndirgen eki filmde bas rolde túsiw ushın shártnama dúzdi.

Li óziniń birinshi bas rolin «The Big Boss» (1971) filminde oynadı, bul film pútkil Aziya boyınsha úlken kassalıq tabısqa erisip, onı juldızlıqqa alıp keldi. Bunnan keyin ol «Fist of Fury» (1972) filmin túsirdi, bul film «The Big Boss» filminiń qoyǵan kassalıq rekordların buzdı. Dáslepki eki jıllıq kelisimin tamamlaǵannan soń, Li Golden Harvest penen jańa shártnama dúzdi. Keyinirek Li Chou menen birge óziniń Concord Production Inc. kompaniyasın qurdı. Óziniń úshinshi filmi «The Way of the Dragon» (1972) ushın ol filmniń sсenariyin jazıwshısı, rejissyorı, bas aktyorı hám urıs saxnalarınıń xoreografı sıpatında tolıq baqlawǵa iye boldı. 1964-jılı Kaliforniyanıń Long-Bich qalasında ótkerilgen kórsetiwde Li karate chempionı Chak Norris penen tanıstı. «The Way of the Dragon» filminde Li Norristi kóriwshilerge óziniń qarsılası sıpatında tanıstırdı. Olardıń jekpe-jegi &quot;jawıngerlik óner hám kino tariyxındaǵı eń jaqsı urıs saxnalarınıń biri&quot; dep bahalanǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cnn.com/2018/07/07/us/bruce-lee-myth-vs-reality/index.html|bet=New Bruce Lee bio debunks 'kung fu Jesus' myth|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191219081112/https://www.cnn.com/2018/07/07/us/bruce-lee-myth-vs-reality/index.html|arxivsáne=December 19, 2019|avtor=John Blake|sáne=July 7, 2018|jumıs=CNN|qaralǵan sáne=November 19, 2019}}&lt;/ref&gt; Bul rol dáslep amerikalı karate chempionı Djo Lyuiske usınılǵan edi. «Fist of Fury» hám «Way of the Dragon» filmleri dúnya júzi boyınsha sáykes túrde shama menen 100 million hám 130 million AQSH dolları tabıs alıp keldi.

1972-jıldıń avgust ayınan oktyabr ayına shekem Li óziniń tórtinshi Golden Harvest filmi «Game of Death» ústinde jumıs basladı. Ol ayırım saxnalardı, sonıń ishinde burınǵı oqıwshısı, 7 fut 2 dyuym (218 sm) boylı amerikalı basketbol juldızı Karim Abdul-Djabbar menen urıs saxnasın túsirdi. 1972-jıldıń noyabr ayında Warner Bros kompaniyası Lige Concord, Golden Harvest hám Warner Bros birgelikte islep shıǵaratuǵın birinshi film «Enter the Dragon»da bas roldi oynawdı usınǵannan keyin óndiris toqtatıldı. Túsiriw jumısları 1973-jıldıń fevral ayında Gonkongta baslanıp, aprel ayında juwmaqlandı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://bruceleefansite.com/bruces-life.html|bet=Bruce Lee's Life|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200218233318/http://bruceleefansite.com/bruces-life.html|arxivsáne=February 18, 2020|qaralǵan sáne=March 14, 2020}}&lt;/ref&gt;

Túsiriw baslanǵannan bir ay ótkennen soń, basqa óndiriwshi kompaniya Starseas Motion Pictures Lidi «Fist of Unicorn» filminiń bas aktyorı sıpatında járiyaladı, haqıyqatında ol tek kóp jıllıq dostı Yunikorn Chanǵa járdem retinde filmdegi urıs saxnalarınıń xoreografiyasın islep beriwge kelisken edi. Li óndiriwshi kompaniyaǵa qarsı arza bermekshi boldı, biraq Chan menen doslıǵın saqlap qaldı. Degen menen, «Enter the Dragon» filmi tamamlanǵannan bir neshe ay ótip hám onıń 1973-jılı 26-iyuldegi premerasına altı kún qalǵanda Li qaytıs boldı.&lt;ref name=&quot;Wilson&quot;&gt;{{Cite book|last1=Wilson|first1=Wayne|title=Bruce Lee|date=2001|publisher=Mitchell Lane Publishers|isbn=978-1-58415-066-4|pages=30–1|url=https://archive.org/details/bruceleereallife00wayn/page/30/mode/2up|quote=After its release, ''Enter the Dragon'' became Warner Brothers' highest grossing movie of 1973. It has earned well over $400{{nbsp}}million}}&lt;/ref&gt;

«Enter the Dragon» sol jıldıń eń kóp tabıs alıp kelgen filmleriniń birine aylandı hám Lidiń jawıngerlik óner ańızına aylanıwın tastıyıqladı. Film 1973-jılı 850,000 AQSH dollarına túsirilgen, bul 2007-jılǵı inflyaсiyanı esapqa alǵanda 4 million dollarǵa teń.&lt;ref name=&quot;bls&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://data.bls.gov/cgi-bin/cpicalc.pl|bet=Inflation Calculator|arxivurl=https://web.archive.org/web/20080529155647/http://data.bls.gov/cgi-bin/cpicalc.pl|arxivsáne=May 29, 2008|baspaxana=[[Bureau of Labor Statistics]]|qaralǵan sáne=May 30, 2008}}&lt;/ref&gt; «Enter the Dragon» filmi dúnya júzi boyınsha 400 million dollardan artıq tabıs alıp kelgeni mólsherlenedi, bul 2022-jılǵı inflyaсiyanı esapqa alǵanda 2 milliard dollardan artıqqa teń. Film jawıngerlik ónerge qısqa múddetli qızıǵıwshılıqtı oyattı, bul &quot;Kung Fu Fighting&quot; sıyaqlı qosıqlarda hám ayırım TV showlarda óz kórinisin taptı.

=== 1978-jıldan házirge shekem: Qaytıs bolǵannan keyingi jumısları ===
[[Fayl:Avenue_of_Stars_Bruce_Lee.jpg|oñğa|nobaý|Bryus Lidiń Gonkongtaǵı Dańq gúzarındaǵı juldızı]]
&quot;Enter the Dragon&quot; filminiń rejissyorı Robert Klouz, Golden Harvest penen birge Lidiń pitpey qalǵan &quot;Game of Death&quot; filmin qayta tiklegen. Li &quot;Enter the Dragon&quot; filmin túsiriwge ketpesten aldın &quot;Game of Death&quot; ushın 100 minuttan aslam material, sonıń ishinde qaytalanǵan kórinislerdi túsirip úlgergen edi. Abdul-Jabbardan tısqarı, filmde Djordj Lezenbi, Xapkido ustazı Ji Xan-je hám Lidiń jáne bir shákirti Den Inosanto da qatnasqan. Filmniń shıńı — Lidiń qaharmanı Xay Tien sarı sport kiyiminde bes qabatlı pagodanıń hár bir qabatında hár qıylı qarsılaslar menen ayqasqan saxnalar boldı.

Talqılawlarǵa sebep bolǵan adım menen, Robert Klouz filmdi Lige uqsaytuǵın aktyor (Kim Tay Chung, kaskadyor sıpatında Yuen Byao) hám Lidiń basqa filmlerinen alınǵan arxiv kórinislerin paydalanıp, jańa syujet hám aktyorlar quramı menen tamamladı. Film 1978-jılı ekranǵa shıqtı. Bul jıynap dúzilgen filmde Lidiń haqıyqıy túsirilgen kórinisleri tek on bes minut boldı. Lidiń paydalanılmaǵan materialları 22 jıldan keyin tabılıp, &quot;Bruce Lee: A Warrior's Journey&quot; hújjetli filmine kirgizildi.
[[Fayl:Bruce_Lee_Walk_of_fame.jpg|nobaý|Bryus Lidiń Gollivud Dańq gúzarındaǵı juldızı]]
1972-jılı &quot;The Big Boss&quot; hám &quot;Fist of Fury&quot; filmleriniń tabıslı bolıwınan keyin, Golden Harvest kompaniyasınıń Raymond Chou tárepinen úshinshi film jobalastırıldı. Bul filmdi Lo Vey rejissyorlıq etiwi kerek edi hám onıń atı &quot;Yellow-Faced Tiger&quot; bolıwı kerek edi. Biraq, sol waqıtta Li óziniń &quot;Way of the Dragon&quot; sсenariyin rejissyorlıq etiw hám prodyuserlik etiwdi sheshti. Li Raymond Chou menen birge óndiris kompaniyasın qurǵan bolsa da, 1973-jıldıń sentyabr-noyabr aylarında básekiles Shaw Brothers Studio menen birge tariyxıy film jobalastırılǵan edi. Bul filmdi Chor Yuen yamasa Chen Kang rejissyorlıq etiwi, Yi Kang hám Chang Chex sсenariy jazıwı kerek edi. Filmniń atı &quot;The Seven Sons of the Jade Dragon&quot; bolıwı kerek edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.fortunecity.com/lavender/friday/155/id47.htm|bet=Shaw Brothers Film Project|arxivurl=https://web.archive.org/web/20111103162421/http://www.fortunecity.com/lavender/friday/155/id47.htm|arxivsáne=November 3, 2011|qaralǵan sáne=January 6, 2011}}&lt;/ref&gt;

2015-jılı Perfect Storm Entertainment hám Bryus Lidiń qızı Shennon Li &quot;The Warrior&quot; serialınıń islep shıǵarılatuǵının hám Cinemax kanalında kórsetiletuǵının járiyaladı. Film rejissyorı Djastin Lin serialdı basqarıw ushın tańlandı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://deadline.com/2015/05/bruce-lee-crime-drama-warrior-justin-lin-cinemax-1201430580/|bet=Cinemax Developing Bruce Lee-Inspired Crime Drama 'Warrior' From Justin Lin|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201115200133/https://deadline.com/2015/05/bruce-lee-crime-drama-warrior-justin-lin-cinemax-1201430580/|arxivsáne=November 15, 2020|avtor=Andreeva|at=Nellie|sáne=May 21, 2015|qaralǵan sáne=April 16, 2020}}&lt;/ref&gt; Óndiris 2017-jıldıń oktyabr ayında Qubla Afrikadaǵı [[Keyptaun|Keyptaunda]] baslandı. Birinshi sezonda 10 bólim bar.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://deadline.com/2017/10/warrior-cinemax-cast-director-bruce-lee-inspired-martial-arts-series-1202185298/|bet='Warrior': Cinemax Sets Cast &amp; Director For Bruce Lee-Inspired Martial Arts Series|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201115200052/https://deadline.com/2017/10/warrior-cinemax-cast-director-bruce-lee-inspired-martial-arts-series-1202185298/|arxivsáne=November 15, 2020|avtor=Andreeva|at=Nellie|sáne=October 11, 2017|qaralǵan sáne=April 16, 2020}}&lt;/ref&gt; 2019-jıldıń aprel ayında Cinemax serialdıń ekinshi máwsimin tastıyıqladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://deadline.com/2019/04/warrior-renewed-season-2-cinemax-tong-wars-drama-series-bruce-lee-justin-lin-1202600027/|bet='Warrior' Renewed For Season 2 By Cinemax|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201115200225/https://deadline.com/2019/04/warrior-renewed-season-2-cinemax-tong-wars-drama-series-bruce-lee-justin-lin-1202600027/|arxivsáne=November 15, 2020|avtor=Andreeva|at=Nellie|sáne=April 24, 2019|jumıs=Deadline Hollywood|qaralǵan sáne=April 24, 2019}}&lt;/ref&gt;

2021-jıldıń mart ayında prodyuser Djeyson Kotxari &quot;The Silent Flute&quot; filminiń huqıqların satıp alǵanı haqqında xabar berildi. Bul film miniseriya bolıp isleniwi kerek, al Djon Fusko sсenarist hám atqarıwshı prodyuser bolıwı kerek edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://variety.com/2021/film/asia/jason-kothari-and-john-fusco-to-produce-bruce-lee-scripted-the-silent-flute-1234936256/|bet=Jason Kothari and John Fusco to Produce Bruce Lee-Scripted 'The Silent Flute'|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210324152647/https://variety.com/2021/film/asia/jason-kothari-and-john-fusco-to-produce-bruce-lee-scripted-the-silent-flute-1234936256/|arxivsáne=March 24, 2021|avtor=Frater|at=Patrick|sáne=March 23, 2021|til=en-US|jumıs=[[Variety (magazine)|Variety]]|qaralǵan sáne=March 25, 2021}}&lt;/ref&gt;

=== Islenbegen jumıslar ===
Li bir neshe sсenariyler ústinde ózi de islegen edi. &quot;Southern Fist/Northern Leg&quot; dep shártli túrde atalǵan filmniń tiykarǵı syujetin Lidiń óz dawısı menen aytıp bergen jazbası bar, onda &quot;The Silent Flute&quot; (Circle of Iron) filminiń biykar etilgen sсenariyi menen uqsaslıqlar bar. Basqa bir sсenariydiń atı &quot;Green Bamboo Warrior&quot; bolıp, ol [[San Francisco|San-Franсiskoda]] ótiwi kerek edi, Bolo Yung penen birge oynawı hám Endryu Vayna prodyuserlik etiwi jobalastırılǵan edi. Bul jobalastırılǵan film proektleri ushın kostyum sınawları da shólkemlestirilgen edi.

=== Soqqı beriw ===
Lidiń [[jekpe-jek óneri]] menen birinshi tanısıwı ákesi arqalı boldı, onnan ol U stilindegi tay chidiń tiykarların úyrendi. Jasóspirim waqtında Li Gonkongtaǵı banda ayqaslarına aralasıp, jiyi kóshe tóbeleslerine qatnastı.&lt;ref name=&quot;LeeLee1989&quot;&gt;{{Cite book|title=The Bruce Lee Story|url=https://books.google.com/books?id=2NAuMRjSUSIC&amp;pg=PA26}}&lt;/ref&gt; Lidiń jekpe-jek óneriniń rawajlanıwına eń úlken tásir etken nárse onıń Vin Chun úyreniwi boldı. Li 16 jasında, 1956-jıldıń aqırınan 1957-jılǵa shekem, qarsılas banda aǵzalarınan jeńilgennen keyin, Vin Chun ustazı Ip Mannıń qol astında boldı.

Iptiń ádettegi sabaqları ulıwma alǵanda forma shınıǵıwları, chi sao (jabısqaq qollar) shınıǵıwları, aǵash maneken texnikaları hám erkin sparring bolıp ótti. Sabaqlar ushın belgilengen qálip joq edi. Li úyrengen basqa qıtay jekpe-jek stilleri arasında Arqa bogomol, Qubla bogomol, Búrkit tırnaǵı, Tan Tuy, Lou Xan, Mizongyi, Va Kung, Maymıl, Qubla aydarha, Fuсzyan aq tırna, Choy Li Fut, Xun Gar, Choy Gar, Fut Gar, Mok Gar, Yau Kung Mun, Li Gar hám Lau Gar bar edi.

1956-jıldan 1958-jılǵa shekem Li Áwliye Franсisk Ksaveriy kolledjiniń [[boks]] komandasınıń treneri Brat Edvardtan boks boyınsha tálim aldı. 1958-jılı Li Gonkong mektepleri arasındaǵı boks turnirin jeńip aldı, finalda aldıńǵı chempion Geri Elmsti nokdaunǵa túsirdi. Amerika Qurama Shtatlarına kóshkennen keyin, Li awır salmaqtaǵı boks chempionı [[Muhammed Ali|Muxammed Áliydiń]] kúshli tásirine tústi, 1960-jılları onıń ayaq jumısın izertlep, óz stiline kirgizdi.&lt;ref&gt;{{Cite book|editor-last1=Vaughn|editor-last2=Lee|title=The Legendary Bruce Lee|date=1986|publisher=[[Black Belt Communications]]|isbn=978-0-89750-106-4|page=127|url=https://books.google.com/books?id=D8d_YjWV9k4C&amp;pg=PA127}}&lt;/ref&gt;

Li 1964-hám 1968-jılları Long-Bich qalasında ótkerilgen Xalıqaralıq karate chempionatında óziniń Jit Kun Do jekpe-jek ónerin kórsetti, sońǵısınıń joqarı sapalı video jazbası bar. Videoda Lidiń qarsılası qorǵanıwǵa úlgermey turıp tez kóz soqqıların beriwi hám bir neshe ıqtıyarlılarǵa bir dyuymlik mushın kórsetiwi sáwlelengen. Ol kózi baylanǵan halda qarsılası menen chi sao jattıǵıwların orınlaydı, qarsılasınıń hálsiz táreplerin izlep, mushlar hám jıǵıwlar menen utadı. Keyin Li tolıq baylanıslı sparring gúresinde qatnasadı, ekewi de teri bas qorǵawın kiygen.

Videoda Lidiń Jit Kun Do konсepсiyasın qollanıp, únemli qozǵalıslardı ámelge asırǵanı kórinedi. Ol Áliyden úyrengen ayaq jumısın paydalanıp, qarsılasınan uzaqta turıp, arqa tárepten mushlar hám tuwrı soqqılar menen qarsı hújim etedi. Ol hújimlerdi toqtatıwshı jan soqqıları menen bólip taslaydı hám tez arada bir neshe sıpırıp túsiriwler hám bas tepkilerin orınlaydı. Qarsılas Lige qayta-qayta hújim etiwge urınadı, biraq hesh qashan taza soqqı bere almaydı. Bir márte ol aylanbalı tebiw menen jaqınlasıwǵa eristi, biraq Li buǵan qarsı hújim etti. Bul video 1995-jılı &quot;Black Belt&quot; jurnalı tárepinen kórip shıǵılıp, &quot;háreketler Lidiń filmlerindegidey tez hám ǵázepli&quot; degen juwmaqqa kelingen.

1964-jılǵı chempionatta Li birinshi ret [[Taekwando|taekvondo]] ustası Jungu Ri menen ushırastı. Ri Lige jan tebiwdi detallı túrde úyretken bolsa, Li Rige &quot;signalsız&quot; mush urıwdı úyretti. Ri Liden &quot;akkupunch&quot; dep ataytuǵın usıldı úyrenip, onı amerikalı taekvondoǵa kirgizdi. &quot;Akkupunch&quot; — bul adamnıń reakсiya waqtına tiykarlanǵan, bloklaw qıyın bolǵan tez mush — &quot;ideya soqqını qarsılas miyden bilekke baylanıs jasap bolǵansha tamamlawdan ibarat&quot;.&lt;ref name=&quot;Rhee&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.jhoonrhee.com/bio7.html|bet=Jhoon Rhee, Father of American Tae Kwon Do|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190506223915/http://www.jhoonrhee.com/bio7.html|arxivsáne=May 6, 2019|jumıs=jhoonrhee.com|qaralǵan sáne=May 1, 2019}}&lt;/ref&gt;

Li kóbinese qıya tebiwdi qollanǵan, bul keyinirek aralas jekpe-jek túrlerinde keń qollanıldı.&lt;ref name=&quot;Fantaousakis&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.bloodyelbow.com/2018/12/29/18158029/ufc-232-jones-vs-gustafsson-2-moves-to-look-for-breakdown-technique-oblique-kicks-jon-bones-gus|bet=UFC 232 — Jones vs. Gustafsson 2: Moves to look for|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200616005356/https://www.bloodyelbow.com/2018/12/29/18158029/ufc-232-jones-vs-gustafsson-2-moves-to-look-for-breakdown-technique-oblique-kicks-jon-bones-gus|arxivsáne=June 16, 2020|avtor=Fantaousakis|at=Kostas|sáne=December 29, 2018|jumıs=[[Bloody Elbow]]|baspaxana=[[Vox Media]]|qaralǵan sáne=June 16, 2020}}&lt;/ref&gt; Jit Kun Doda bul &quot;jit tek&quot;, &quot;toqtatıwshı tebiw&quot; yamasa &quot;kesip ótiwshi tebiw&quot; dep ataladı.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Instructors Confidential Manual Supplemental Handbook|publisher=Dorrance Publishing|url=https://books.google.com/books?id=7ObHDhW-AxEC&amp;pg=PA98}}&lt;/ref&gt;

=== Greppling (Gúres) ===
Li hár qıylı jekpe-jek stilleri arasında kross-trenirovkanı maqul kórgen hám ásirese grepplinge qızıqqan. Li Sietl hám [[Kaliforniya shtatı|Kaliforniyada]] bir neshe [[dzyudo]] sheberleri menen shınıqtı, olardıń arasında Fred Sato, Djessi Glover, Taki Kimura, Xeyuord Nishioka hám Uolli Djey, sonday-aq Djin LeBell bar edi. Onıń birinshi shákirtleriniń kópshiligi dzyudo hám basqa da jekpe-jek túrlerinde tájiriybeli bolǵan, al Li ózi úyretkenindey-aq kóp nárse úyrendi. &quot;Jasıl shıbın&quot; filminiń túsiriliwi waqtında LeBell menen doslasqannan keyin, Li oǵan soqqı beriw ónerin úyretiwdi usındı, bunıń ornına gúres usılların úyreniw ushın. LeBell ataqlı gúresshiler Lu Tesz hám Ed Lyuisten ketch-restling úyrengen edi, hám dzyudo menen ketch-restlingtiń ayrıqsha usılların Lidiń &quot;Jit Kun Donıń jolı&quot; kitabınan kóriwge boladı. Ol jáne de gúres usılların xapkido ustası Ji Xan-jeden úyrendi.{{Sfn|Rafiq|2020}}

Gloverdiń aytıwınsha, Li tek qarsılastı uslap alıw háreketinde ǵana dzyudonı nátiyjesiz dep tapqan. Olardıń birinshi birgeliktegi shınıǵıwında, Glover Lige osoto gari usılın kórsetti, Li bunı jaman usıl emes dep esapladı, biraq Gloverdiń onı uslap turıwǵa májbúr bolǵanın unatpadı. Sietlde bolǵan waqtında, Li onı qulatıwǵa yamasa jerge jıqpaqshı bolǵan qarsılaslarǵa qarsı gúreske qarsı usıllardı islep shıqtı. Glover Lidiń &quot;eger sizdi tik turǵan halda uslap alıw múmkinshiligi bolsa, hesh qashan jerge jıǵılmaytuǵının&quot; eske túsirdi. Soǵan qaramastan, Li LeBellge dzyudonı óziniń jekpe-jek stiline qosıw tilegin bildirdi. Ol osoto garini Jit Kun Do sistemasına kirgizdi, sonday-aq dzyudodan basqa da laqtırıwlar, qol qulpılawlar hám buwındırıwlardı qostı.{{Sfn|Cheng|1993}}

Li gúresiwdiń háreket xoreografiyasında kózge túserlik emesligi sebepli az paydalı dep esaplasa da,{{Sfn|Thomas|1994|pp=77}} ol óz filmlerinde gúres usılların kórsetti. Mısalı, &quot;Aydarhanıń jolı&quot; filminde onıń qaharmanı qarsılası Chak Norristi LeBellden ilhamlanǵan moyın qısıwı menen jeńedi,{{Sfn|Polly|2018|pp=187}} al &quot;Aydarhanıń kiriwi&quot; filminiń prologında Li qarsılası Sammo Xungtı qol qulpılaw arqalı jeńedi.{{Sfn|Rafiq|2020}} &quot;Ólim oyını&quot; filminde de Li hám Xan-jey gúres usılların almasadı, sonday-aq Li Karim Abdul-Jabbar oynaǵan personajǵa qarsı kúres usılların qollanadı.{{Sfn|Rafiq|2020}}

Lige sonday-aq Úlken Gama dep atalǵan, gúres kúshi menen tanılǵan hind/pákistan pexlevani gúres chempionınıń shınıǵıw rejimi tásir etken. Li Gamanıń shınıǵıwların óziniń shınıǵıw rejimine kirgizgen.{{Sfn|Little|1998|pp=58}}

=== Kóshe tóbelesi ===
Lige taǵı bir úlken tásir etken nárse Gonkongtıń kóshe tóbelesi mádeniyatı, ásirese úy tóbelerindegi urıslar edi. XX ásirdiń ortasında Gonkongta jınayatshılıqtıń ósiwi hám Gonkong poliсiyasınıń adam kúshiniń sheklengenligi sebepli, kóp jas gonkonglılar ózin qorǵaw ushın jekpe-jek ónerin úyrene basladı. 1960-jıllar dógereginde Gonkongta shama menen 400 jekpe-jek mektebi bolıp, olar ózleriniń ayrıqsha stillerin úyretetuǵın edi. Gonkongtıń kóshe tóbelesi mádeniyatında 1950-1960-jılları úy tóbelerindegi urıs kórinisi payda boldı, bunda qarsılas jekpe-jek mektepleriniń toparları britaniya kolonial hákimiyatlarınıń qatań sharalarınan qashıw ushın Gonkong úyleriniń tóbelerinde qolǵapsız urıslarǵa shaqırısatuǵın edi. Li bul Gonkong úy tóbelerindegi urıslarǵa jiyi qatnasatuǵın edi. Ol hár qıylı jekpe-jek mektepleriniń hár túrli usılların óziniń gibrid jekpe-jek stiline biriktirdi.

Li 1970-jıllardıń basında Gonkongqa qaytıp kelgende, onıń &quot;shıǵıstaǵı eń tez mush&quot; ataǵı jergilikli adamlardıń onı kóshe tóbelesine shaqırıwına sebep boldı. Ol geyde bul shaqırıqlardı qabıl etip, kóshe tóbeleslerine qatnastı, bul sol waqıtta baspasózdiń onı zorlıqshıl etip kórsetiwine alıp keldi hám ayırım sınǵa ushıradı.&lt;ref&gt;{{Cite news|last1=Elegant|first1=Robert S.|title=Chinese movies find market as gore, blood fill screen|url=https://newspaperarchive.com/biloxi-daily-herald-jan-21-1973-p-5/|access-date=April 15, 2022|work=[[The Sun Herald]]|date=January 21, 1973|page=5|quote=Today, Bruce Lee is the hottest property in the Chinese film business and &quot;the fastest fist in the east,&quot; as Chow calls him. &lt;br /&gt; Small boys — and some very big boys — regularly challenge him to fight when they spy him on the streets. Sometimes he accepts, for he is full of suppressed violence engendered by a singularly unhappy childhood.}}&lt;/ref&gt;

=== Fizikalıq tayarlıq ===
172 sm (5 fut 8 dyuym) boyı hám 64 kg (141 funt)&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.theringer.com/movies/2018/5/29/17400010/bruce-lee-death-a-life-matthew-polly|bet=The Last Days of Bruce Lee|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230802050414/https://www.theringer.com/movies/2018/5/29/17400010/bruce-lee-death-a-life-matthew-polly|arxivsáne=August 2, 2023|sáne=May 29, 2018|jumıs=theringer.com|baspaxana=The Ringer|qaralǵan sáne=August 1, 2023}}&lt;/ref&gt; salmaǵı menen Li óziniń fizikalıq tayarlıǵı hám kúsh-quwatı menen belgili edi. Ol múmkin bolǵanınsha kúshli bolıw ushın arnawlı fizikalıq shınıǵıw rejimin qollandı. 1965-jılı Vong Jek-man menen bolǵan gúresinen keyin, Li jekpe-jek ónerin úyreniwge degen qatnasın ózgertti. Li óz dáwirindegi kóp jekpe-jek sheberleriniń fizikalıq shınıǵıwǵa jetkilikli waqıt ajıratpaytuǵının sezdi. Li tolıq fizikalıq tayarlıqtıń barlıq elementlerin — bulshıq et kúshi, bulshıq et shıdamlılıǵı, júrek-qan tamır shıdamlılıǵı hám iykemlilikti kirgizdi. Ol ayırım bulshıq et massasın qurıw ushın dástúrli bodibilding usılların qollandı, biraq onı asırıp jibermedi, sebebi bul tezlikti yamasa iykemlilikti tómenletiwi múmkin edi. Sonnıń menen birge, teńsalmaqlılıq máselesinde, Li ruwxıy hám psixikalıq tayarlıqtıń jekpe-jek óneri kónlikpelerin fizikalıq jaqtan úyreniwdiń tabıslı bolıwı ushın tiykarǵı áhmiyetke iye ekenin ayttı. Ol óziniń &quot;Jit Kun Do jolı&quot; kitabında bılay dep jazdı:

''Shınıǵıw — sporttıń eń kóp itibarsız qaldırılǵan tárepleriniń biri. Kónlikpelerdi rawajlandırıwǵa kóp waqıt ajıratılıp, qatnasıwshınıń jeke rawajlanıwına az waqıt berilgen. ... Jit Kun Do, aqır-aqıbetinde, mayda texnikalar máselesi emes, al joqarı dárejede rawajlanǵan ruwxıylıq hám dene qurılısı máselesi.''

Linda Li Kedwelldiń aytıwınsha, Qurama Shtatlarǵa kóship kelgennen keyin kóp ótpey, Li awqatlanıwǵa itibar beriwdi basladı hám paydalı awqatlar, joqarı proteinli ishimlikler, vitaminler hám minerallı qosımshalarǵa qızıǵıwshılıq payda etti. Keyinirek ol joqarı ónimli denege erisiwdiń joqarı ónimli avtomobil dvigatelin saqlap turıwǵa uqsas ekenin túsindi. Kóshpeli mánide, tómen oktanlı janılǵı menen mashinanı júrgiziw múmkin bolmaǵanı sıyaqlı, adamnıń denesin de zıyanlı awqatlar menen uzaq waqıt dawamında saqlap turıw múmkin emes, hám &quot;nadurıs janılǵı&quot; menen adamnıń denesi áste yamasa shala isleydi.

Li pechenyeler hám aq unnan tayarlanǵan ónimlerden awlaq boldı, olardı denesi ushın hesh qanday paydası joq bos kaloriyalar dep sıpatladı. Ol Aziya aspazlıǵınıń hár qıylılıǵın jaqsı kóretuǵını menen belgili edi hám kóbinese palız ónimleri, gúrish hám balıq aralas awqatlanatuǵın edi. Li sút ónimlerin unatpaytuǵın edi, sonlıqtan óz raсionında qurǵaq sútti paydalanatuǵın edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.newindianexpress.com/lifestyle/health/2018/nov/28/fit-as-a-fiddle-bruce-lees-diet-and-fitness-routine-1904397.html#:~:text=Here%20are%20some%20tips%20from%20Bruce%20Lee%27s%20diet%20plan%3A&amp;text=He%20was%20fond%20of%20steak,tofu%20and%20above%20all%2C%20vegetables.|bet=Inspirational! Bruce Lee's diet and fitness routine|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200728171336/https://www.newindianexpress.com/lifestyle/health/2018/nov/28/fit-as-a-fiddle-bruce-lees-diet-and-fitness-routine-1904397.html#:~:text=Here%20are%20some%20tips%20from%20Bruce%20Lee%27s%20diet%20plan%3A&amp;text=He%20was%20fond%20of%20steak,tofu%20and%20above%20all%2C%20vegetables.|arxivsáne=July 28, 2020|sáne=November 28, 2018|jumıs=newindianexpress.com|qaralǵan sáne=July 7, 2020}}&lt;/ref&gt;

Den Inosanto Lidiń kúndelikli rejesinde birinshi is retinde meditaсiya menen shuǵıllanǵanın eske túsiredi.{{Sfn|Thomas|1994|pp=97}}

== Kórkemlik ==

=== Filosofiya ===
Li tiykarınan [[jekpe-jek óneri]] sheberi sıpatında belgili bolsa da, ol Vashington universitetinde oqıǵan waqtında drama hám Aziya hám Batıs filosofiyasın úyrendi. Ol kóp oqıytuǵın edi hám onıń keń kitapxanasında tiykarınan jekpe-jek óneri hám filosofiyalıq tekstler bar edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://houseofbrucelee.blogspot.tw/2012/08/books.html|bet=Inside Bruce Lee's Personal Library|arxivurl=https://web.archive.org/web/20161006050350/http://houseofbrucelee.blogspot.tw/2012/08/books.html|arxivsáne=October 6, 2016|jumıs=houseofbrucelee.blogspot.tw|qaralǵan sáne=October 5, 2016}}&lt;/ref&gt; Onıń jekpe-jek óneri hám gúres filosofiyası haqqındaǵı kitapları jekpe-jek óneri sheńberinde de, onnan tısqarı da óziniń filosofiyalıq pikirleri menen belgili. Onıń hár tárepleme filosofiyası kóbinese onıń gúres isenimlerin sáwlelendiretuǵın edi, biraq ol óziniń jekpe-jek óneriniń tek usınday tálimler ushın metafora ekenin tez-tez aytıp turatuǵın edi.

Ol hár qanday bilimniń aqır-aqıbette ózin-ózi tanıwǵa alıp keletuǵınına isenetuǵın edi. Ol ózin-ózi kórsetiwdiń ózi tańlaǵan usılı jekpe-jek óneri ekenin aytqan.&lt;ref name=&quot;warriorwithin122&quot; /&gt; 

=== Poeziya ===
Jekpe-jek óneri hám filosofiyadan tısqarı, olar fizikalıq aspekt hám haqıyqat hám prinсipler ushın ózin-ózi ańlawǵa itibar qaratadı, Li jáne de óziniń sezimlerin hám ómiriniń belgili bir dáwirin sáwlelendiretuǵın qosıqlar da jazǵan. Kóp túrli kórkem óner túrleri olardı dóretiwshi suwretshiniń ózi menen úylesimli bolıp qaladı. Lidiń ózin-ózi kórsetiw prinсipi onıń poeziyasına da qollanılǵan. Onıń qızı Shennon Li bılay degen: &quot;Ol haqıyqattan da qosıqlar jazǵan; ol shınında da hár tárepleme suwretshi edi&quot;.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.brucelee.com/index.cfm/page/Bruce-Lee-s-Poetry---Shannon-Lee-reads-one-of-her-father-s-handwritten-poems/pid/10277/cdid/10363|bet=Bruce Lee's Poetry: Shannon Lee reads one of her father's handwritten poems|arxivurl=https://web.archive.org/web/20121106192413/https://www.brucelee.com/index.cfm/page/Bruce-Lee-s-Poetry---Shannon-Lee-reads-one-of-her-father-s-handwritten-poems/pid/10277/cdid/10363|arxivsáne=November 6, 2012|avtor=Lee|at=Shannon|jumıs=Poetry|qaralǵan sáne=April 17, 2012}}&lt;/ref&gt;

Onıń poetikalıq shıǵarmaları dáslep qoldan qaǵazǵa jazılǵan, keyin redakсiyalanıp baspadan shıqqan, Bryus Lidiń shıǵarmalarınıń tiykarǵı avtorı (redaktorı) Djon Littl bolǵan. Linda Li Keduell (Bryus Lidiń hayalı) kúyewiniń jazbaları, qosıqları hám tájiriybelerin izin dawam ettiriwshiler menen bólisken. Ol bılay degen: &quot;Lidiń qosıqları, amerikalı standartlar boyınsha, ádewir qarańǵı — adam psixikasınıń tereń, az ashılǵan táreplerin sáwlelendiredi&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Lee|first=Bruce|title=Bruce Lee Artist of Life|year=1999|publisher=Tuttle|location=Martial Arts|isbn=978-0-8048-3263-2|page=92|author2=Linda Lee Cadwell|editor=John Little|chapter=Part 4 Poetry}}&lt;/ref&gt;

Bryus Lidiń qosıqlarınıń kópshiligi anti-poeziya kategoriyasına kiredi yamasa paradoks túrine jatadı. Onıń qosıqlarındaǵı kewil-xosh onıń Robert Frost sıyaqlı basqa da ataqlı shayırlar menen salıstırıwǵa bolatuǵın tárepin kórsetedi, olardıń kópshiligi ózlerin qarańǵı poetikalıq shıǵarmalar arqalı kórsetken. Jekpe-jek ónerindegi In hám Yan simvolınan alınǵan paradoks onıń poeziyasına da sińdirilgen. Onıń jekpe-jek óneri hám filosofiyası onıń poeziyasına úlken úles qosadı. Lidiń poeziyasınıń erkin qosıq forması onıń &quot;Formasız bolıń... pishimsiz, suw sıyaqlı&quot; degen sózin sáwlelendiredi.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=The Warrior Within|year=1996|publisher=McGraw-Hill|location=Martial arts-Philosophy|isbn=0-8092-3194-8|page=[https://archive.org/details/warriorwithinphi00litt/page/43 43]|author=John Little|editor=John Little|chapter=Five: The Running Water}}&lt;/ref&gt;

== Jeke ómiri ==

=== Atları ===
Lidiń kanton tilindegi tuwılǵan atı Li Jun-fan edi. Bul at omofon túrinde &quot;qayta keliw&quot; mánisin ańlatadı hám oǵan anası tárepinen berilgen, sebebi anası onıń erjetkende Qurama Shtatlarǵa qaytıp keletuǵının sezgen. Anasınıń ırımshıllıǵı sebepli, dáslep oǵan Say-fon dep at qoyǵan, bul &quot;kishi feniks&quot; mánisin ańlatıwshı hayal-qızlar atı. &quot;Bryus&quot; degen inglisshe attı oǵan emlewxanadaǵı qarawshı shıpaker, doktor Meri Glover bergen dep esaplanadı.

Lidiń úsh basqa qıtaysha atı da bolǵan: Li Yuen-cham — shańaraq/urıw atı; Li Yuen-kam — La Sall kolledjinde oqıǵan waqtında qollanǵan studentlik atı, hám onıń qıtaysha ekran atı Li Siu-lun (Siu-lun &quot;kishi aydarha&quot; degendi ańlatadı). Lidiń Jun-fan degen atı dáslep qıtaysha jazılǵan; biraq, Jun qıtay ieroglifi onıń atasınıń atı Li Jun-biudaǵı bir bólegi menen birdey edi. Demek, qıtay dástúrinde tıyım salıwdı biykarlaw ushın, Lidiń atındaǵı Jun ieroglifi omonimne almastırılǵan.

=== Shańaraq ===
Lidiń ákesi, Li Xoy-chuen, sol waqıtta aldıńǵı qatarlı kanton operası hám kino aktyorlarınıń biri bolǵan hám Yaponiyanıń Gonkongtı basıp alıwınıń aldında shańaraǵı menen bir jıllıq opera gastroline shıǵıwǵa tayarlanıp atırǵan edi. Li Xoy-chuen kóp jıllar dawamında AQSH-tı aralap, sol jerdegi kóplegen qıtay jámáátlerinde dóretiwshilik etken edi.

Kópshilik zamanlasları AQSH-ta qalıwdı sheshken bolsa da, Li Xoy-chuen Bryustiń tuwılıwınan soń Gonkongqa qayttı. Bir neshe aydan soń Gonkong basıp alındı hám Liler úsh jıl segiz ay yapon okkupaсiyası astında jasadı. Urıs tamam bolǵannan keyin, Li Xoy-chuen aktyorlıq kásibin qayta basladı hám Gonkongtıń qayta qurılıw jıllarında burınǵıdan da ataqlı aktyorǵa aylandı.

Lidiń anası, Greys Xo, Gonkongtaǵı eń bay hám kúshli klanlardıń biri bolǵan Xo-tunglardan edi. Ol klannıń evraziyalıq patriarxı Ser Robert Xo-tungtıń yarım jiyeni bolǵan.&lt;ref name=&quot;People's Republic of China&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.lcsd.gov.hk/ce/Museum/Monument/form/147meeting/AAB-46%20Annex%20B.pdf|bet=Kom Tong Hall at 7 Castle Road, Mid-levels, Hong Kong|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110612034159/http://www.lcsd.gov.hk/ce/Museum/Monument/form/147meeting/AAB-46%20Annex%20B.pdf|arxivsáne=June 12, 2011|baspaxana=People's Republic of China|qaralǵan sáne=September 12, 2010}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.lcsd.gov.hk/CE/Museum/History/en/pspecial_8.php|bet=Kom Tong Hall and the Dr Sun Yat-sen Museum|arxivurl=https://web.archive.org/web/20100818100840/http://www.lcsd.gov.hk/CE/Museum/History/en/pspecial_8.php|arxivsáne=August 18, 2010|sáne=January 10, 2005|baspaxana=People's Republic of China|qaralǵan sáne=September 12, 2010}}&lt;/ref&gt; Sonıń ushın, jas Bryus Li bay hám jeńil ortalıqta ósip-jetildi. Shańaraǵınıń joqarı mártebesine qaramastan, Li ósken aymaq kommunistlik [[Qıtay|Qıtaydan]] [[Gonkong|Gonkongqa]] (sol waqıtta Britaniya táj koloniyası bolǵan) qashqan qashqınlardıń aǵılıp keliwi sebepli adamǵa tolıp ketken, qáwipli hám banda básekilerine tolı bolıp qalǵan edi.

Greys Xo, eki belgili Gonkong isbilermeni hám qayırqomı Xo Kom-tongtıń (Xo Gumtong) asırap alınǵan yamasa tuwma qızı hám Ser Robert Xo-tungtıń yarım jiyeni sıpatında xabar etiledi.&lt;ref name=&quot;People's Republic of China&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.lcsd.gov.hk/ce/Museum/Monument/form/147meeting/AAB-46%20Annex%20B.pdf|bet=Kom Tong Hall at 7 Castle Road, Mid-levels, Hong Kong|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110612034159/http://www.lcsd.gov.hk/ce/Museum/Monument/form/147meeting/AAB-46%20Annex%20B.pdf|arxivsáne=June 12, 2011|baspaxana=People's Republic of China|qaralǵan sáne=September 12, 2010}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20110612034159/http://www.lcsd.gov.hk/ce/Museum/Monument/form/147meeting/AAB-46%20Annex%20B.pdf &quot;Kom Tong Hall at 7 Castle Road, Mid-levels, Hong Kong&quot;] &lt;span class=&quot;cs1-format&quot;&gt;(PDF)&lt;/span&gt;. &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; Bryus bes baladan tórtinshisi edi: Fibi Li, Agnes Li, Piter Li hám Robert Li.
[[Fayl:Bruce_Lee_-_son.jpg|alt=|oñğa|nobaý|Bryus Li 1966-jılı ulı Brendon menen birge]]
Greystiń ata-anası haqqında anıq maǵlıwmat joq. Linda Li óziniń 1989-jılǵı &quot;Bryus Lidiń ómir bayanı&quot; atlı kitabında Greystiń ákesi nemis bolǵanın hám ózi katolik bolǵanın aytadı. Bryus Tomas óziniń 1994-jılǵı &quot;Bryus Li: Gúresiwshi ruwx&quot; atlı ómirbayanlıq kitabında Greystiń anası qıtaylı, al ákesi nemis bolǵanın kórsetedi.&lt;ref name=&quot;Thomas1994page3&quot;&gt;{{Cite book|last=Bruce Thomas|url=https://archive.org/details/bruceleefighting0000thom_d0z5|title=Bruce Lee: Fighting Spirit : a Biography}}&lt;/ref&gt; Lidiń aǵayini Erik Piter Xo óziniń 2010-jılǵı &quot;Balalarımnıń shejiresin izlep&quot; atlı kitabında Greystiń Shanxayda Cheung King-sin atlı evraziyalı hayaldan tuwılǵanın aytadı.&lt;ref name=&quot;Russo&quot; /&gt; Erik Piter Xo Greys Lidiń anası aralas násilli shanxaylı hayal, al ákesi Xo Kom Tong ekenin aytqan. Greys Lidiń ózi anasınıń inglis, al ákesiniń qıtaylı ekenin xabarlaǵan.&lt;ref name=&quot;Russo&quot;&gt;{{Cite news|url=http://fightland.vice.com/blog/was-bruce-lee-of-english-descent|title=Was Bruce Lee of English Descent?|last=Russo|first=Charles|date=May 18, 2016|work=VICE Fightland}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=S0MuDAAAQBAJ&amp;pg=PA50|title=Striking Distance: Bruce Lee and the Dawn of Martial Arts in America|last=Russo|first=Charles}}&lt;/ref&gt; Fredda Dadli Balling Greys Lidiń tórtten úsh bólegi qıtaylı, al tórtten bir bólegi britaniyalı ekenin aytqan.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=o7iHCgAAQBAJ&amp;pg=PA36|title=Words of the Dragon: Interviews, 1958–1973|last=Balling|first=Fredda Dudley|date=2017}}&lt;/ref&gt;

2018-jılǵı &quot;Bryus Li: Bir ómir&quot; atlı ómirbayanlıq kitapta, Metyu Polli Lidiń ana tárepten atasın Xo Kom-tong dep anıqlaydı, ol kóbinese onıń asırap alǵan atası sıpatında xabarlanǵan edi. Xo Kom-tongtıń ákesi, Charlz Moris Bosman,{{Sfn|Polly|2018|pp=12–15}} [[Rotterdam|Rotterdamnan]] kelgen gollandiyalı evrey isbilermen bolǵan. Ol Gollandiya Shıǵıs Hindistan kompaniyası menen birge Gonkongqa kóship kelgen hám bir waqıtları Gonkongtaǵı Gollandiya konsulı bolıp xızmet etken. Onıń Sze Tay atlı qıtaylı toqalı bolǵan, olardan altı bala, sonıń ishinde Xo Kom Tong tuwılǵan. Keyin Bosman óz shańaraǵın taslap, Kaliforniyaǵa kóship ketken.{{Sfn|Polly|2018|p=12}} 

Onıń kishkene inisi Robert Li Jun-fay muzıkant hám qosıqshı; ol Gonkongtaǵı The Thunderbirds toparında dóretiwshilik etken. Bir neshe jeke qosıqları kóbinese yamasa tolıǵı menen inglis tilinde aytılǵan. Sonday-aq, Lidiń Ayrin Rayder menen birge aytqan dueti de shıǵarılǵan. Li Jun-fay Li menen birge AQSHtıń Los-Andjeles qalasında jasaǵan hám sol jerde qalǵan. Lidiń qaytıs bolıwınan keyin, Li Jun-fay Lige baǵıshlanǵan &quot;Bryus Li haqqında ballada&quot; dep atalǵan albom hám sol atamadaǵı jeke qosıq shıǵarǵan.

[[Vashington]] universitetinde oqıp júrgen waqtında ol bolajaq hayalı Linda Emeri menen tanıstı, ol da sol jerde muǵallim bolıwǵa oqıp atırǵan edi. AQSHtıń kóp shtatlarında hár qıylı rasadaǵı adamlar arasındaǵı qatnasıqlar ele de qadaǵan etilgenlikten, olar 1964-jıldıń avgust ayında jasırın túrde nekelesti. Lidiń Lindadan eki perzenti boldı: Brendon (1965–1993) hám Shennon Li (1969-jılı tuwılǵan). 1973-jılı Li qaytıs bolǵannan keyin, Linda Bryus Lidiń jekpe-jek óneri Jit Kun Donı úgitlewdi dawam etti. Ol 1975-jılı &quot;Bryus Li: Tek men bilgen adam&quot; atlı kitap jazdı, bul kitap tiykarında 1993-jılı &quot;Aydarha: Bryus Li haqqında ertek&quot; atlı tolıq metrajlı film islendi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1992-10-25-ca-1095-story.html|bet=ON LOCATION : Re-Enter the Dragon : A film biography of kung fu king Bruce Lee, who died almost 20 years ago, weaves martial arts action with an interracial love story|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200806135438/https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1992-10-25-ca-1095-story.html|arxivsáne=August 6, 2020|sáne=October 25, 1992|til=en-US|jumıs=Los Angeles Times|qaralǵan sáne=November 15, 2019}}&lt;/ref&gt; 1989-jılı ol &quot;Bryus Li tariyxı&quot; atlı kitaptı jazdı. 2001-jılı ol shańaraq múlkin basqarıwdan ketti.

Li qaytıs bolǵanda onıń ulı Brendon segiz jasta edi. Tiri waqtında Li Brendonǵa jekpe-jek ónerin úyretken hám onı túsiriliw maydanshalarına mirát etken. Bul Brendonda aktyorlıq kásibine qızıǵıwshılıq oyattı hám ol usı ónerdi úyreniwge kiristi. Jas jigit bolǵanda, Brendon Li &quot;Ǵázeptiń miyrası&quot; (1986), &quot;Kishkene Tokiodaǵı ayqas&quot; (1991) hám &quot;Tez ot&quot; (1992) sıyaqlı háreketsheń filmlerde oynap, belgili bir jetiskenliklerge eristi. 1993-jılı, 28 jasında, Brendon Li &quot;Ǵarǵa&quot; filminiń túsiriliwi waqtında rekvizit quraldan abaysızda atılıp qaytıs boldı.

Lee died when his daughter Shannon was four. In her youth she studied Jeet Kune Do under Richard Bustillo, one of her father's students; however, her serious studies did not begin until the late 1990s. To train for parts in action movies, she studied Jeet Kune Do with Ted Wong.&lt;ref name=&quot;BB1999&quot;&gt;{{Cite journal|last=Reid|first=Dr. Craig D.|title=Shannon Lee: Emerging From the Shadows of Bruce Lee, the Butterfly Spreads her Wings}}&lt;/ref&gt;

=== Dosları, shákirtleri hám zamanlasları ===
Lidiń inisi Robert onıń dosları Taki Kimura, Den Inosanto, Stiv Makkuin, Djeyms Kobern hám Piter Chin menen birge onıń tabıtın kóterip júrdi.&lt;ref name=&quot;auto1&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.historylink.org/index.cfm?DisplayPage=output.cfm&amp;file_id=3999|bet=Lee, Bruce (1940–1973), Martial Arts Master and Film Maker|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160825221754/http://www.historylink.org/index.cfm?DisplayPage=output.cfm&amp;file_id=3999|arxivsáne=August 25, 2016|jumıs=www.historylink.org|qaralǵan sáne=July 22, 2016}}&lt;/ref&gt; Kobern jekpe-jek óneriniń shákirti hám Lidiń dostı edi. Kobern Li hám Stirling Sillifant penen birge &quot;Únsiz fleyta&quot; filmin islep shıǵarıw ústinde islegen. Lidiń erte qaytıs bolıwına baylanıslı, onıń jerlewinde Kobern joqlaw sóz sóyledi.&lt;ref name=&quot;auto1&quot; /&gt; Makkuinge kelsek, Li Makkuinde bar nárseniń hámmesin qáleytuǵının hám onı alıw ushın hesh nárseden toqtamaytuǵının jasırmaǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.closerweekly.com/posts/steve-mcqueen-bruce-lee-163809/|bet=Steve McQueen and Bruce Lee: Inside Their Hollywood Rivalry|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191103012337/https://www.closerweekly.com/posts/steve-mcqueen-bruce-lee-163809/|arxivsáne=November 3, 2019|sáne=March 5, 2019|til=en-US|jumıs=Closer Weekly|qaralǵan sáne=November 3, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;bruce&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.historylink.org/File/3999//|bet=Lee, Bruce (1940–1973), Martial Arts Master and Film Maker|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180709222216/http://www.historylink.org/File/3999|arxivsáne=July 9, 2018|avtor=Burrows|at=Alyssa|sáne=October 21, 2002|baspaxana=History Link.org|qaralǵan sáne=April 15, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://chicago.cbslocal.com/2018/06/11/bruce-lee-matthew-polly-clint-eastwood-steve-mcqueen/|bet=Matthew Polly: 'Bruce Lee Wanted To Be The Next Clint Eastwood'|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191103012336/https://chicago.cbslocal.com/2018/06/11/bruce-lee-matthew-polly-clint-eastwood-steve-mcqueen/|arxivsáne=November 3, 2019|sáne=June 11, 2018|til=en-US|qaralǵan sáne=November 3, 2019}}&lt;/ref&gt; Inosanto hám Kimura Lidiń dosları hám shákirtleri edi. Inosanto keyin Lidiń ulı Brendondı úyretti.&lt;ref&gt;{{Cite news|date=May 30, 1993|title=Family Matters|work=The Age}}&lt;/ref&gt; Kimura Lidiń ónerin Sietlde oqıtıwdı dawam etti.&lt;ref&gt;{{Cite news|date=June 4, 1995|title=Visitors leave objects of devotion on graves of Bruce Lee and son}}&lt;/ref&gt; Lidiń hayalınıń aytıwınsha, Chin olardıń ómirlik shańaraq dostı hám Lidiń shákirti bolǵan.

Djeyms Yimm Li (tuwısqan emes) Lidiń jeke ózi tastıyıqlaǵan úsh 3-dárejeli oqıtıwshısınıń biri bolıp, Oklenddegi Djun Fan Gung-fu Institutın birge qurdı, onda Lidiń joqlıǵında Djun Fan Gung-fudı oqıttı. Djeyms Lidi Ed Parkerge tanıstırǵan, ol Long-Bich Xalıqaralıq karate chempionatınıń shólkemlestiriwshisi edi, sol jerde Li birinshi ret jekpe-jek óneri jámiyetine tanıstırıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://blackbeltmag.com/arts/chinese-arts/meet-james-yimm-lee-the-man-who-helped-make-bruce-lee-a-success|bet=Meet James Yimm Lee: &quot;The Man Who Helped Make Bruce Lee A Success&quot; {{!}} Black Belt Magazine|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190729192243/https://blackbeltmag.com/arts/chinese-arts/meet-james-yimm-lee-the-man-who-helped-make-bruce-lee-a-success|arxivsáne=July 29, 2019|sáne=April 21, 2014|til=en|jumıs=blackbeltmag.com|qaralǵan sáne=November 20, 2019}}&lt;/ref&gt; Gollivud jubı Roman Polanski hám Sheron Teyt Li menen jekpe-jek ónerin úyrendi. Polanski Lidi [[Shveycariya|Shveyсariyaǵa]] oqıtıw ushın alıp bardı. Teyt &quot;The Wrecking Crew&quot; filmindegi roli ushın tayarlanıp, Li menen birge shınıqtı. Teyt Menson shańaraǵı tárepinen óltirilgennen keyin, Polanski dáslep Liden gúmanlandı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.esquire.com/entertainment/movies/a28414367/roman-polanski-bruce-lee-killed-sharon-tate-true-story-once-upon-a-time-in-hollywood/|bet=The True Story Behind Bruce Lee's 'Once Upon a Time in Hollywood' Character|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200727044328/https://www.esquire.com/entertainment/movies/a28414367/roman-polanski-bruce-lee-killed-sharon-tate-true-story-once-upon-a-time-in-hollywood/|arxivsáne=July 27, 2020|sáne=July 24, 2019|qaralǵan sáne=July 25, 2019}}&lt;/ref&gt;

Sсenarist Stirling Sillifant jekpe-jek óneriniń shákirti hám Lidiń dostı edi. Sillifant Li hám Djeyms Kobern menen birge &quot;Únsiz fleyta&quot; filmin islep shıǵarıw ústinde isledi''.'' Li Sillifant jazǵan bir neshe joybarlarda aktyorlıq etti hám óziniń jekpe-jek óneri tájiriybesin berdi, birinshi ret &quot;Marlou&quot; (1969) filminde Li jekpe-jek ónerinde tájiriybeli jınayatshı Uinslou Vong rolin oynadı. Li jáne de &quot;Báhárgi jawında júriw&quot; (1970) filmi ushın urıs xoreografiyasın isledi hám &quot;Longstrit&quot; (1971) telekórsetiwinde bas qaharmanǵa sabaq beretuǵın Djit Kun-do oqıtıwshısı Li Cung rolin oynadı. Onıń jekpe-jek óneri filosofiyasınıń elementleri sońǵısınıń sсenariyine kirgizilgen.&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://catalog.afi.com/Film/22951-MARLOWE?cxt=filmography|bet=AFI{{!}}Catalog|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190608074317/https://catalog.afi.com/Film/22951-MARLOWE?cxt=filmography|arxivsáne=June 8, 2019|jumıs=catalog.afi.com|qaralǵan sáne=November 15, 2019}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://catalog.afi.com/Film/22951-MARLOWE?cxt=filmography &quot;AFI|Catalog&quot;]. &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://catalog.afi.com/Catalog/MovieDetails/23437|bet=AFI{{!}}Catalog|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190617032205/https://catalog.afi.com/Catalog/moviedetails/23437|arxivsáne=June 17, 2019|jumıs=catalog.afi.com|qaralǵan sáne=November 19, 2019}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://catalog.afi.com/Catalog/MovieDetails/23437 &quot;AFI|Catalog&quot;]. &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

Basketbol oyınshısı Karim Abdul-Djabbar jekpe-jek ónerin úyrendi hám Li menen dos boldı.&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite news|last=Heffernan|first=Harold|date=June 19, 1969|title=Hollywood|work=The Times-Tribune}}&lt;/ref&gt;

Aktyor hám karate chempionı Chak Norris Lidiń dostı hám shınıǵıw sherigi bolǵan.&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Blank|first=Ed|date=April 3, 1983|title=King Of The Good Guys|work=The Pittsburgh Press|volume=99}}&lt;/ref&gt; Lidiń óliminen keyin, Norris onıń shańaraǵı menen baylanıstı saqlap qalǵanın ayttı.&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Murray|first=Steve|date=May 3, 1993|title=Actor's new kick: family values|work=The Atlanta Constitution}}&lt;/ref&gt;

Dzyudoshı hám kásiplik gúresshi Djin LeBell &quot;Jasıl shıbın&quot; filminiń túsiriliw maydanında Li menen dos boldı. Olar birge shınıqtı hám jekpe-jek óneri boyınsha bilimlerin almastı.{{Sfn|Polly|2018|pp=187}}{{Sfn|Thomas|1994|pp=77}}

== Ólimi ==
[[Fayl:Bruce_Lee_1.JPG|nobaý|Bryus Li óziniń ulı Brendon menen birge Sietldegi Leyk-Vyu qábirstanında jerlengen.]]
1973-jılı 10-mayda Li Gonkongtaǵı Orange Sky Golden Harvest Film Studio studiyasında &quot;Aydaharǵa kiriw&quot; filmi ushın avtomatlastırılǵan dialog almastırıw sessiyası waqtında talıp qaldı. Onıń epilepsiya tutqanaqları hám bas awırıwları bolǵanlıqtan, ol tez arada Gonkong Baptist emlewxanasına jetkerildi, sol jerde shıpakerler miydiń shayqılıwı (сerebral edema) diagnozın qoydı.

1973-jılı 20-iyulde Li Gonkongta aktyor Djordj Lazenbi menen keshki awqatlanıw ushın kelgen edi, ol Lazenbi menen film túsiriwdi jobalastırǵan edi. Lidiń hayalı Lindanıń aytıwınsha, Li saaat 14:00 de úyinde prodyuser Reymond Chou menen ushırasıp, &quot;Ólim oyını&quot; filmin islep shıǵarıw haqqında sóylesken. Olar saat 16:00 ǵa shekem islegen, sońınan birge Lidiń kásiplesi, tayvanlı aktrisa Betti Ting Peydiń úyine barǵan. Úshewi Tingtiń úyinde sсenariydi qarap shıqqan, sońınan Chou keshki jıynalısqa ketken.

Li uyqıǵa ketken hám keshki awqatqa kelmegende, Chou kvartiraǵa kelgen, biraq Lidi oyata almaǵan. Shıpaker shaqırılıp, on minut dawamında Lidi tiriltiwge háreket etken, sońınan onı tez járdem arqalı Koroleva Elizabet emlewxanasına jibergen. Li 32 jasında emlewxanaǵa kelgende ólgen dep járiyalanǵan.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.scmp.com/news/hong-kong/article/1068705/bruce-lees-kowloon-tong-residence-go-sale|title=Bruce Lee's residence|work=[[South China Morning Post]]|date=October 24, 2012}}&lt;/ref&gt;

Li Sietldegi Leyk-Vyu qábirstanında jerlengen.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.chron.com/life/travel/article/Tourists-drawn-to-Seattle-s-dead-1857486.php|title=Tourists drawn to Seattle's dead|work=[[Houston Chronicle]]|date=November 1, 2006}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.tampabay.com/archive/1998/01/11/no-rest-for-the-dead-and-famous/|title=No rest for the dead and famous|work=[[Tampa Bay Times]]|date=January 11, 1998}}&lt;/ref&gt; 1973-jılı 25-iyulde Lidiń jerlewinde tabıt kóteriwshiler arasında Taki Kimura, Stiv Makkuin, Djeyms Kobern, Den Inosanto, Piter Chin hám Lidiń inisi Robert bar edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.historylink.org/File/3999|bet=Lee, Bruce (1940–1973), Martial Arts Master and Film Maker|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160825221754/http://www.historylink.org/index.cfm?DisplayPage=output.cfm&amp;file_id=3999|arxivsáne=August 25, 2016|jumıs=www.historylink.org}}&lt;/ref&gt;

=== Ólimniń múmkin bolǵan sebepleri ===
Lidiń belgili statusı hám waqıtsız ólimi kóp mısh-mıshlar hám teoriyalarǵa sebep boldı. Bular arasında triadalar qatnasqan óltiriw hám onıń ózi hám shańaraǵına qoyılǵan gúman etilgen ǵarǵıs bar edi.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.scmp.com/magazines/style/celebrity/article/3141681/what-killed-bruce-lee-triads-jealous-lover-ancient|title=What killed Bruce Lee — triads, a jealous lover, an ancient Chinese curse or the legendary 'touch of death'? 6 conspiracy theories explored|work=[[South China Morning Post]]|date=July 20, 2021}}&lt;/ref&gt;

Shotlandiya Yardı tárepinen usınıs etilgen, 1000 nan aslam ólik ashıwdı baqlaǵan sud-mediсina ilimpazı Donald Tir Lidiń ólik ashıwın ótkeriwge tayınlandı. Onıń juwmaǵı Equagesic quramalı dárisindegi birikpelerge reakсiya nátiyjesinde payda bolǵan miy shıyqıldawı sebepli &quot;baxıtsız waqıya arqalı ólim&quot; boldı. Ólik ashıw esabatlarına qaraǵanda, Lidiń miyi 1,400 grammnan 1,575 grammǵa deyin, yaǵnıy 12.5% ke úlkeygen edi. Li ólgen kúni Equagesic qabıllaǵan, onıń quramında aspirin hám tınıshlandırıwshı meprobamat bar edi, biraq ol bunı burın da kóp márte qabıllaǵan edi.

Dáslep Lidiń asqazanında tabılǵan kannabis onıń ólimine sebep bolǵan bolıwı múmkin degen boljawlar bolsa da, Tir bul &quot;Bryustıń 10-maydaǵı talıp qalıwı yamasa 20-iyuldaǵı ólimine [kannabis] sebep bolǵan bolıwı múmkin&quot; dep aytıw &quot;juwapkersiz hám aqılsız&quot; bolatuǵının ayttı. Koroleva Elizaveta emlewxanasınıń klinikalıq patologı doktor R. R. Laysett sudmedekspert tıńlawında ólimniń kannabisten bolıwı múmkin emesligin xabarladı.

2018-jılǵı biografiyada avtor Metyu Polli mediсina ekspertleri menen keńesip, Lidi óltirgen miy shıyqıldawınıń shamadan tıs kúsh salıw hám ıssılıq urıwdan bolǵan dep boljadı; ıssılıq urıwı sol waqıtta jaqsı túsinilmegen jaǵday bolǵanlıqtan, ol dıqqatqa alınbaǵan. Bunnan tısqarı, Li 1972-jıldıń aqırında qoltıq ter bezlerin aldırıp taslaǵan, sebebi qoltıq teri filmde jaqsı kórinbeydi dep esaplaǵan. Pollidiń pikirinshe, bul Lidiń denesiniń 1973-jılı 10-may hám 20-iyulde ıssı hawada shınıǵıw waqtında qattı qızıp ketiwine alıp kelgen, nátiyjede ıssılıq urıwı payda bolıp, bul óz gezeginde onıń ólimine alıp kelgen miy shıyqıldawın kúsheytken.{{Sfn|Polly|2018|pp=473–475}}

2022-jıldıń dekabr ayındaǵı &quot;Clinical Kidney Journal&quot; jurnalınıń maqalasında, izertlewshiler toparı Lidiń ólim sebebi haqqındaǵı hár qıylı teoriyalardı izertledi hám onıń ólimine alıp kelgen miydiń shıyqıldawı giponatremiya, yaǵnıy qandaǵı natriy konсentraсiyasınıń jetispewshiligi sebepli júz bergenin anıqladı. Avtorlar Lide giponatremiyaǵa alıp keliwshi bir neshe qáwip faktorları bolǵanın atap ótti, olardıń qatarına shekten tıs suw ishiw, eritpelerdi jeterli dárejede qabıl etpew, alkogol ishiw hám búyreklerdiń artıq suyıqlıqtı shıǵarıw qábiletin tómenletetuǵın bir neshe dárilerdi paydalanıw yamasa olardı shekten tıs qollanıw kiredi. Sonday-aq, Lidiń óliminen aldınǵı belgileri giponatremiyadan ólimge alıp kelgen belgili jaǵdaylarǵa júdá uqsas ekenligi anıqlandı.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Villalvazo|first=Priscila|date=March 10, 2022|title=Who killed Bruce Lee? The hyponatraemia hypothesis}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://variety.com/2022/film/news/bruce-lee-death-too-much-water-study-finds-1235439405/|title=Bruce Lee's Death Caused by Drinking Too Much Water, Researchers Propose in New Study|first=Jackson Kim|last=Murphy|work=[[Variety (magazine)|Variety]]|date=November 21, 2022|access-date=February 25, 2024}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.latimes.com/entertainment-arts/story/2022-11-21/bruce-lee-cause-of-death-theory-water-hyponatremia|title=Kidney specialists revisit Bruce Lee's cause of death|first=CHRISTIE|last=D'ZURILLA|work=[[Los Angeles Times]]|date=November 21, 2022|access-date=February 25, 2024}}&lt;/ref&gt;

== Miyras hám mádeniy tásir ==
[[Fayl:Hong_kong_bruce_lee_statue.jpg|alt=|nobaý|Gonkongtaǵı Bryus Lidiń esteligi]]
Geybir sholıwshılar hám jekpe-jek sheberleri tárepinen Li barlıq dáwirlerdegi eń tásirli jekpe-jek sheberi,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.fuel.tv/bruceleelives/|bet=Bruce Lee Lives Documentary|arxivurl=https://web.archive.org/web/20120629135830/http://www.fuel.tv/bruceleelives|arxivsáne=June 29, 2012}}&lt;/ref&gt; sonday-aq Shıǵıs penen Batıs arasındaǵı kópir bolǵan XX ásirdiń pop-mádeniyat belgisi dep esaplanadı.&lt;ref&gt;{{Cite news|date=December 11, 2009|title=From Icon to Lifestyle, the Marketing of Bruce Lee|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/2009/12/12/business/global/12iht-lee.html|access-date=June 3, 2011}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|date=November 30, 2010|title=Bruce Lee's 70th birth anniversary celebrated|work=The Hindu|url=http://www.thehindu.com/arts/cinema/article923515.ece?homepage=true|access-date=June 3, 2011}}&lt;/ref&gt; Time jurnalı Lidi XX ásirdiń eń áhmiyetli 100 adamınıń qatarına kirgizdi.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,991260-3,00.html|title=The Gladiator Bruce Lee|date=June 14, 1999|work=Time|access-date=August 29, 2010}}&lt;/ref&gt;

Li haqqında bir qansha biografiyalıq kitaplar jazılǵan. 1988-jılǵa kelip, bir biografiya 4 millionnan aslam nusqada satılǵan edi.

=== Ekshn filmler ===
Li 1970-jıllardaǵı &quot;kung-fu qızǵınlıǵın&quot; baslawǵa tiykarǵı sebepshi boldı. Ol dáslep kung-fudı Batısqa &quot;The Green Hornet&quot; hám &quot;Kung Fu&quot; sıyaqlı Amerika telekórsetiwleri arqalı tanıstırdı,&lt;ref name=&quot;Green&quot; /&gt; &quot;kung-fu qızǵınlıǵı&quot; 1973-jılı Gonkong jekpe-jek óneri filmleriniń ústemligi menen baslanbastan burın.&lt;ref name=&quot;Desser&quot; /&gt; Lidiń tabısı 1970-1990-jıllar dawamında Batıs jekpe-jek óneri filmleri hám telekórsetiwleriniń tolqının qozǵadı ([[Jan-Klod Van Damm]], Stiven Sigal hám Chak Norris sıyaqlı Batıs jekpe-jek juldızlarınıń karerasın basladı), sonday-aq 1980-1990-jıllarda Aziya jekpe-jek ónerleriniń Batıs ekshn filmleri hám telekórsetiwlerine ulıwma integraсiyasın qozǵadı.&lt;ref name=&quot;Green&quot; /&gt;

&quot;Aydaharǵa kiriw&quot; filmi hámme waqıtlardaǵı eń tásirli háreket filmleriniń biri sıpatında kórsetilgen. Vice jurnalınıń Sasha Matushak &quot;Aydaharǵa kiriw&quot; filmi &quot;hár qıylı mediada tilge alınadı, syujet sızıǵı hám personajları búgingi kúnde de gúrrińshilerge tásir etpekte, hám filmniń afrika-amerikalılardı, aziyalılardı hám dástúriy jekpe-jek ónerlerin sáwlelendiriw usılında revolyuсiyalıq tásiri ayrıqsha sezildi&quot; dep ayttı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://fightland.vice.com/blog/bruce-lees-last-words-enter-the-dragon-and-the-martial-arts-explosion|bet=Bruce Lee's Last Words: Enter the Dragon and the Martial Arts Explosion|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200102120348/http://fightland.vice.com/blog/bruce-lees-last-words-enter-the-dragon-and-the-martial-arts-explosion|arxivsáne=January 2, 2020|avtor=Matuszak|at=Sascha|sáne=July 1, 2015|jumıs=[[Vice (magazine)|Vice]]|qaralǵan sáne=March 23, 2020}}&lt;/ref&gt; Kuan-Sing Chen hám Beng Xuat Chua Lidiń &quot;Aydaharǵa kiriw&quot; sıyaqlı filmlerindegi urıs saxnaların &quot;jaqsılıq penen jamanlıqtıń dáslepki gúresin usınday tamashaǵa tolı usılda&quot; kórsetkeni ushın tásirli dep atap ótti.&lt;ref&gt;{{Cite book|last1=Chen|first1=Kuan-Hsing|url=https://books.google.com/books?id=q4d4CAAAQBAJ&amp;pg=PT489|title=The Inter-Asia Cultural Studies Reader|date=2015}}&lt;/ref&gt;

Dúnya júzindegi kóplegen ekshn filmleriniń rejissyorları Bryus Lidi óz kareralarına tásir etken adam sıpatında atap ótedi, olardıń qatarında Gonkong háreket filmleriniń rejissyorları [[Jackie Chan|Djeki Chan]]&lt;ref name=&quot;Birthday&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.youtube.com/watch?v=OneqSB_oeJk|bet=Happy 80th Birthday Bruce Lee!|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201128225852/https://www.youtube.com/watch?v=OneqSB_oeJk|arxivsáne=November 28, 2020|sáne=November 27, 2020|jumıs=YouTube|baspaxana=BruceLee.com|qaralǵan sáne=December 7, 2020}}&lt;/ref&gt; hám Djon Vu,&lt;ref name=&quot;:8&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://press.discovery.com/asia-pacific/dsc/programs/how-bruce-lee-changed-world/|bet=How Bruce Lee Changed the World|arxivurl=https://web.archive.org/web/20100124015816/http://press.discovery.com/asia-pacific/dsc/programs/how-bruce-lee-changed-world/|arxivsáne=January 24, 2010|sáne=January 24, 2010|jumıs=[[Discovery Channel]]|qaralǵan sáne=May 16, 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:9&quot; /&gt; sonday-aq Gollivud rejissyorları Kventin Tarantino&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.vulture.com/2015/08/quentin-tarantino-the-complete-syllabus.html|bet=Quentin Tarantino: The Complete Syllabus of His Influences and References|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220517042305/https://www.vulture.com/2015/08/quentin-tarantino-the-complete-syllabus.html|arxivsáne=May 17, 2022|avtor=Fitzmaurice|at=Larry|sáne=August 28, 2015|til=en-us|jumıs=[[Vulture.com]]|qaralǵan sáne=May 16, 2022}}&lt;/ref&gt; hám Brett Ratner bar.

=== Jekpe-jek óneri hám jekpe-jek sport túrleri ===
Djit Kun Do — Li tárepinen dúzilgen, hár qıylı jekpe-jek tártiplerinen paydalanǵan gibrid jekpe-jek filosofiyası — geyde aralas jekpe-jek sportı (MMA) ushın jol ashqan dep esaplanadı.&lt;ref name=&quot;auto2&quot;&gt;{{Cite book|last=Chris Crudelli|title=The Way of the Warrior|url=https://books.google.com/books?id=QlI0fxSm1vgC}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Black-Belt&quot;&gt;{{Cite journal|last=Beasley|first=Jerry|date=September 2003|title=The Man Who Changed the World: How Bruce Lee Continues to Influence the American Martial Arts|url=https://books.google.com/books?id=FtwDAAAAMBAJ|access-date=April 12, 2021}}&lt;/ref&gt; Aralas jekpe-jek konсepсiyası Batısta Bryus Lidiń Djit Kun Do sisteması arqalı keń tarqaldı. Li &quot;eń jaqsı jekpe-jek sheberi — boksser, karate yamasa dzyudo sheberi emes. Eń jaqsı jekpe-jek sheberi — hár qanday stilge beyimlese alatuǵın, formasız bolatuǵın, óziniń jeke stilin qabıllaytuǵın hám stiller sistemasına boysınbaytuǵın adam&quot; dep isengen.

2004-jılı Ultimate Fighting Championship (UFC) qurıwshısı Dana Uayt Lidi &quot;aralas jekpe-jek óneriniń atası&quot; dep atadı hám bılay dedi: &quot;Eger Bryus Lidiń qalay shınıqqanına, qalay gúreskenine hám ol jazǵan kóp nárselerge qarasańız, ol qátesiz stildiń stili joq ekenin aytqan. Siz hár nárseden azǵana alıwıńız kerek. Hár qıylı tártipten jaqsı nárselerdi alıp, isleytuǵının paydalanıp, qalǵanın taslap jiberiwińiz kerek&quot;.

Li kóp adamlardıń jekpe-jek óneri menen shuǵıllanıwına sebepshi boldı. Bulardıń qatarına Liden ilham alǵan jekpe-jek sportı boyınsha kóplegen gúresshiler kiredi; [[boks]] chempionı Shugar Rey Leonard óziniń djebin Lidi kórip jetilistirgenin ayttı, boks chempionı Menni Pakyao óziniń gúresiw stilin Lidikine salıstırdı, al UFC chempionı Konor Makgregor ózin Li menen salıstırıp, eger Li házirgi waqıtta jarısqa qatnasqanda UFC chempionı bolar edi dep isenetuǵının ayttı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.espn.com/espn/story/_/id/29266542/could-bruce-lee-win-real-fight|bet=Could Bruce Lee win a real fight?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200609164026/https://www.espn.com/espn/story/_/id/29266542/could-bruce-lee-win-real-fight|arxivsáne=June 9, 2020|avtor=Akintoye|at=Dotun|sáne=June 6, 2020|jumıs=[[ESPN.com]]|baspaxana=[[ESPN Inc.]]|qaralǵan sáne=June 10, 2020}}&lt;/ref&gt;

Li 1970-jıllarda Djo Lyuis hám Benni Urkidezdiń&lt;ref name=&quot;Black-Belt&quot; /&gt; Amerikada tolıq baylanıslı kikboksing turnirlerin shólkemlestiriwine ilham berdi. Amerikalı taekvondo pioneri Djun Gu Ri Liden ol &quot;akkupunch&quot; dep ataytuǵın nárseni úyrendi hám onı amerikalı taekvondoǵa kirgizdi. Keyinirek Ri awır salmaq boks chempionı [[Muhammed Ali|Muxammed Álidi]] shınıqtırdı hám oǵan &quot;akkupunch&quot;tı úyretti, Áli bunı 1975-jılı Richard Danndı nokautqa shıǵarıw ushın qollandı.&lt;ref name=&quot;Rhee&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.jhoonrhee.com/bio7.html|bet=Jhoon Rhee, Father of American Tae Kwon Do|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190506223915/http://www.jhoonrhee.com/bio7.html|arxivsáne=May 6, 2019|jumıs=jhoonrhee.com|qaralǵan sáne=May 1, 2019}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://www.jhoonrhee.com/bio7.html &quot;Jhoon Rhee, Father of American Tae Kwon Do&quot;]. &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; Awır salmaq boks chempionı [[Mike Tyson|Mayk Taysonnıń]] aytıwınsha, 1970-jıllarda &quot;hámme Bryus Li bolıwdı qáledi&quot;.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.youtube.com/watch?v=z4GidINB4Zw|bet=Everyone Wanted to be Bruce Lee|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210109065059/https://www.youtube.com/watch?v=z4GidINB4Zw|arxivsáne=January 9, 2021|avtor=Tyson|avtorsilteme=Mike Tyson|at=Mike|jumıs=YouTube|baspaxana=Hotboxin' with Mike Tyson|qaralǵan sáne=January 6, 2021}}&lt;/ref&gt;

Házirgi UFC awır salmaq chempionı Djon Djons Lidi ilham deregi sıpatında atap ótti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.coachmag.co.uk/sport/1461/exclusive-interview-with-ufc-champion-jon-jones|bet=Exclusive interview with UFC champion Jon Jones|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200616005357/https://www.coachmag.co.uk/sport/1461/exclusive-interview-with-ufc-champion-jon-jones|arxivsáne=June 16, 2020|avtor=Razvi|at=Sam|sáne=March 19, 2012|jumıs=Coach Mag|qaralǵan sáne=June 16, 2020}}&lt;/ref&gt; Djons dizege qıya tebiwdi jiyi qollanıwı menen belgili, bul texnika Li tárepinen keń tarqalǵan edi.&lt;ref name=&quot;Fantaousakis&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.bloodyelbow.com/2018/12/29/18158029/ufc-232-jones-vs-gustafsson-2-moves-to-look-for-breakdown-technique-oblique-kicks-jon-bones-gus|bet=UFC 232 — Jones vs. Gustafsson 2: Moves to look for|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200616005356/https://www.bloodyelbow.com/2018/12/29/18158029/ufc-232-jones-vs-gustafsson-2-moves-to-look-for-breakdown-technique-oblique-kicks-jon-bones-gus|arxivsáne=June 16, 2020|avtor=Fantaousakis|at=Kostas|sáne=December 29, 2018|jumıs=[[Bloody Elbow]]|baspaxana=[[Vox Media]]|qaralǵan sáne=June 16, 2020}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFFantaousakis2018&quot;&gt;Fantaousakis, Kostas (December 29, 2018). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; Burınǵı UFC orta salmaq chempionı Anderson Silva da Lidi ilham deregi sıpatında atap ótti.&lt;ref name=&quot;Birthday&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.youtube.com/watch?v=OneqSB_oeJk|bet=Happy 80th Birthday Bruce Lee!|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201128225852/https://www.youtube.com/watch?v=OneqSB_oeJk|arxivsáne=November 28, 2020|sáne=November 27, 2020|jumıs=YouTube|baspaxana=BruceLee.com|qaralǵan sáne=December 7, 2020}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=OneqSB_oeJk &quot;Happy 80th Birthday Bruce Lee!&quot;]. &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; Kóplegen basqa UFC gúresshileri de Lidi ózleriniń ilham deregi sıpatında atap ótti, olardıń bir neshewi onı MMA-dıń &quot;ata-babası&quot; yamasa &quot;úlken atası&quot; dep atadı.&lt;ref&gt;{{Cite news|last1=Stets|first1=Michael|title=The MMA World Pays Tribute to Bruce Lee 40 Years After His Death|url=https://bleacherreport.com/articles/1710603-the-mma-world-pays-tribute-to-bruce-lee-40-years-after-his-death|access-date=June 15, 2020|date=July 20, 2013}}&lt;/ref&gt;

== Derekler ==

[[Kategoriya:Kino álemi]]
&lt;references /&gt;
__BÖLİDİMÖNDEMEW__

[[Kategoriya:27-noyabrde tuwılǵanlar]]
[[Kategoriya:1940-jılı tuwılǵanlar]]
[[Kategoriya:20-iyulda qaytıs bolǵanlar]]
[[Kategoriya:1973-jılı qaytıs bolǵanlar]]</text>
      <sha1>nnklxs3ngpkkyipoqakkmv6c011p86b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cifrlastırıw</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21077</id>
    <revision>
      <id>120509</id>
      <parentid>109715</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:47:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (12),  –  →  —  (3) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120509</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22631" sha1="o0d3vqlob8vushhb42go9xxftkd1tev" xml:space="preserve">
[[Fayl:Internet_Archive_book_scanner_1.jpg|nobaý|Internet Arxiv kitap skaneri]]
'''Cifrlastırıw''' ''([[Inglis tili|ingl]]. Digitization)''&lt;ref name=&quot;wi2&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.techtarget.com/whatis/definition/digitization|bet=What is digitization?|til=en|jumıs=WhatIs.com|qaralǵan sáne=2023-04-14}}&lt;/ref&gt; ‒ bul [[Informaciya túsinigi|informaciyanı]] [[cifrlı]] (yaǵnıy kompyuter oqıy alatuǵın) formatqa aylandırıw processi. Nátiyje — obyekt, [[súwret]], ses, hújjet yamasa signaldı (ádette analog signal) diskret noqatlar yamasa úlgiler toparın táriyipleytuǵın sanlar qatarın payda etiw arqalı alınǵan kórinisi.&lt;ref name=&quot;abc&quot;&gt;{{Cite journal|title=The digitalization process: what has it led to, and what can we expect in the future?|url=https://metafizikajurnali.az/storage/images/site/files/Metafizika-20/Metafizika.Vol.5%2CNo.4%2CSerial.20%2Cpp.10-21.pdf|language=en|access-date=2022-10-14}}&lt;/ref&gt; Nátiyje cifrlı kórinis yamasa, anıǵıraǵı, obyekt ushın cifrlı súwret hám signal ushın cifrlı forma dep ataladı. Házirgi ámeliyatta cifrlastırılǵan [[Maǵlıwmat|maǵlıwmatlar]] [[Kompyuter|cifrlı kompyuterler]] menen islewdi hám basqa operaciyalardı ápiwayılastıratuǵın eki eseli sanlar túrinde boladı, biraq cifrlastırıw ápiwayı túrde &quot;analog dereklik materialın cifrlı formatqa aylandırıw&quot; mánisin ańlatadı; onıń ornına onlıq yamasa basqa [[sanaq sisteması]] qollanılıwı múmkin.&lt;ref name=&quot;Bloomberg&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.forbes.com/sites/jasonbloomberg/2018/04/29/digitization-digitalization-and-digital-transformation-confuse-them-at-your-peril/|bet=Digitization, Digitalization, And Digital Transformation: Confuse Them At Your Peril|avtor=Bloomberg|at=Jason|til=en|jumıs=Forbes|qaralǵan sáne=2023-04-14}}&lt;/ref&gt;

Cifrlastırıw [[Maǵlıwmat|maǵlıwmatlardı]] qayta islew, saqlaw hám jiberiw ushın ayrıqsha áhmiyetke iye, sebebi ol &quot;hár qıylı formattaǵı barlıq túrdegi [[Informaciya túsinigi|informaciyalardı]] birdey nátiyjelilik penen tasıwǵa hám olardı aralastırıwǵa múmkinshilik beredi.&quot; Analog maǵlıwmatlar ádette turaqlıraq bolsa da, [[Cifrlı maǵlıwmatlar|cifrlı maǵlıwmatlardı]] bólisiw hám olarǵa kiriw ádewir ańsat bolıwı múmkin hám, teoriyada, eger zárúr bolǵanda jańa, turaqlı formatlarǵa kóshirilse, áwladtan-áwladqa ótiwde joǵaltıwlarsız sheksiz kóbeytiliwi múmkin. Bul imkaniyat kiriw múmkinshiligin jaqsılaw ushın institucional cifrlastırıw joybarlarınıń dúziliwine hám cifrlı saqlaw tarawınıń tez ósiwine alıp keldi.&lt;ref name=&quot;:122&quot;&gt;{{Cite journal|doi=10.1080/01930826.2012.684504|title=The Digital Transformation of Special Collections|year=2012|last1=Daigle|first1=Bradley J.|journal=Journal of Library Administration|volume=52|issue=3–4|pages=244–264}}&lt;/ref&gt;

Geyde cifrlastırıw hám [[cifrlı]] saqlaw bir nárse dep qáte túsiniledi. Olar hár qıylı, biraq cifrlastırıw kóbinese cifrlı saqlawdıń áhmiyetli birinshi qádemi bolıp tabıladı.&lt;ref name=&quot;:132&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://blogs.loc.gov/thesignal/2011/07/digitization-is-different-than-digital-preservation-help-prevent-digital-orphans/|bet=Digitization is Different than Digital Preservation: Help Prevent Digital Orphans! {{!}} The Signal|avtor=LeFurgy|at=Bill|sáne=2011-07-15|jumıs=The Library of Congress|qaralǵan sáne=2023-04-14}}&lt;/ref&gt; Kitapxanalar, arxivler, muzeyler hám basqa estelik saqlaw mákemeleri názik materiallardı saqlaw hám paydalanıwshılar ushın kóbirek kiriw noqatların jaratıw maqsetinde zatlardı cifrlastıradı.&lt;ref name=&quot;:04&quot;&gt;{{Cite journal|title=The hidden cost of digitization — things to consider}}&lt;/ref&gt; Bul informaciya qánigeleri ushın mashqalalar payda etedi hám sheshimler olardı ámelge asıratuǵın mákemeler sıyaqlı hár qıylı bolıwı múmkin.&lt;ref name=&quot;:202&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&amp;hl=en&amp;user=3phltK0AAAAJ&amp;citation_for_view=3phltK0AAAAJ:d1gkVwhDpl0C|bet=Collaboration between libraries, archives and museums (LAMS) in the digitisation of information in South Africa|jumıs=scholar.google.com|qaralǵan sáne=2023-04-14}}&lt;/ref&gt; Audio hám video lentaları sıyaqlı ayırım analog materiallar óz ómir dáwiriniń aqırına jaqınlasıp atır, hám úskeneniń eskiriwi hám tasıwshınıń buzılıwı maǵlıwmatlardı qaytarıp bolmaytuǵın halǵa keltirmesten burın olardı cifrlastırıw áhmiyetli.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.dpconline.org/handbook/moving-pictures-and-sound?Itemid=501|bet=Moving pictures and sound — Digital Preservation Handbook|til=en-gb|jumıs=www.dpconline.org|qaralǵan sáne=2023-04-14}}&lt;/ref&gt;

Cifrlastırıw átirapında waqıt, qárejet, mádeniy tariyx máseleleri hám tariyxıy jaqtan shetke qaǵılǵan pikirler ushın ádil platforma jaratıw qatarlı mashqalalar hám nátiyjeler bar.&lt;ref name=&quot;:822&quot;&gt;{{Cite journal|last=Hughes-Watkins|first=Lae'l|date=2018-05-16|title=Moving Toward a Reparative Archive: A Roadmap for a Holistic Approach to Disrupting Homogenous Histories in Academic Repositories and Creating Inclusive Spaces for Marginalized Voices|url=https://elischolar.library.yale.edu/jcas/vol5/iss1/6|journal=Journal of Contemporary Archival Studies|volume=5|issue=1|issn=2380-8845}}&lt;/ref&gt; Kóplegen cifrlastırıw mákemeleri bul mashqalalarǵa ózleriniń sheshimlerin islep shıǵadı.&lt;ref name=&quot;:04&quot;&gt;{{Cite journal|title=The hidden cost of digitization — things to consider|last=Riley-Reid|first=Trevar D.|journal=Collection Building|volume=34|issue=3}}&lt;cite class=&quot;citation journal cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFRiley-Reid2015&quot;&gt;Riley-Reid, Trevar D. (2015). &quot;The hidden cost of digitization — things to consider&quot;. ''Collection Building''. '''34''' (3): 89–93. [[Doi (identifier)|doi]]:[[doi:10.1108/CB-01-2015-0001|10.1108/CB-01-2015-0001]].&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

Ǵalabalıq cifrlastırıw joybarları jıllar dawamında hár qıylı nátiyjelerge iye boldı, biraq ayırım mákemeler, hátte dástúrli Google Books úlgisinde bolmasa da tabısqa eristi. Elektron kitaplar basılǵan kitaplardıń satılıwına tásir etkenine qaramastan, 2017-jılǵı izertlew eki túrdiń de hár qıylı auditoriyaǵa hám qollanıw jaǵdaylarına qaratılǵanın kórsetti.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite journal|last1=Yoo|first1=Dong Kyoon|last2=Roh|first2=James Jungbae|date=2019-03-04|title=Adoption of e-Books: A Digital Textbook Perspective|url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/08874417.2017.1318688|journal=Journal of Computer Information Systems|language=en|volume=59|issue=2|pages=136–145|doi=10.1080/08874417.2017.1318688|issn=0887-4417}}&lt;/ref&gt; 1400 den aslam universitet studentleri arasında ótkerilgen izertlewde fizikalıq ádebiyattıń tereń úyreniw ushın qolaylıraq ekenligi, al elektron kitaplardıń bos waqıtta oqıw ushın jaqsıraq tájiriybe beretuǵınlıǵı anıqlandı.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

Texnologiyalıq ózgerisler jiyi hám tez júz beriwi múmkin, sonlıqtan cifrlastırıw standartların jańalap turıw qıyın. Taraw qánigeleri óz bilimlerin házirgi zaman talabına sáykes uslaw hám pikir almasıwǵa úles qosıw ushın konferenciyalarǵa qatnasıwı hám shólkemler menen jumıs toparlarına qosılıwı múmkin.&lt;ref name=&quot;:18&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.nedcc.org/preservation101/session-7/7digitization|bet=Session 7: Reformatting and Digitization|til=en|jumıs=Northeast Document Conservation Center|qaralǵan sáne=2023-04-14}}&lt;/ref&gt;

== Process ==
Cifrlastırıw termini kóbinese obyekt, tekst, ses, súwret yamasa dawıs sıyaqlı hár qıylı formadaǵı informaciyalar bir eki eseli kodqa aylandırılǵanda qollanıladı. Procestiń tiykarı — qabıllaw qurılması menen oynatıw qurılması arasındaǵı kelisim bolıp, bunda kórsetilgen nátiyje dáslepki deregin múmkin bolǵanınsha dál kórsetedi, al cifrlastırıwdıń artıqmashılıǵı — bul túrdegi informaciyanıń analog informaciyaǵa salıstırǵanda hesh qanday buzılıwsız jiberiliw tezligi hám dálligi bolıp tabıladı.

[[Cifrlı maǵlıwmatlar|Cifrlı maǵlıwmat]] eki cifrdıń biri túrinde — 0 yamasa 1 túrinde boladı. Bular [[Bit|bitler]] dep ataladı (binary digits sóziniń qısqartılǵan túri) hám maǵlıwmattı quraytuǵın 0 hám 1 izbe-izligi baytlar dep ataladı.

Analog signallar úziliksiz ózgermeli boladı, bul belgili bir waqıtta signaldıń múmkin bolǵan mánisleriniń sanında da, belgili bir [[waqıt]] aralıǵındaǵı signaldaǵı noqatlar sanında da kórinedi. Biraq, cifrlı signallar usı eki tárepten de diskret boladı — ulıwma alǵanda pútin sanlardıń shekli izbe-izligi — sonlıqtan cifrlastırıw, ámeliy jaqtan alǵanda, tek ǵana ol kórsetetuǵın signaldıń jaqınlasıwı ǵana bola aladı.

Cifrlastırıw eki bólimnen ibarat:

; Diskretlestiriw
: Analog signaldı A oqıw hám belgili waqıt aralıqlarında (jiyilikte) signaldıń mánisin noqatta úlgi etip alıw. Bunday hár bir oqıw úlgi dep ataladı hám bul basqıshta sheksiz dállikke iye bolıwı múmkin;
; Kvantlaw
: Úlgiler belgilengen sanlar toplamına (mısalı, pútin sanlarǵa) dóńgeleklenedi, bul process kvantlaw dep ataladı.

Ulıwma alǵanda, bular bir waqıtta júz beriwi múmkin, biraq olar konceptual jaqtan hár qıylı.

Cifrlı pútin sanlar qatarı dáslepki analog signalǵa jaqın bolǵan analog shıǵısqa aylandırılıwı múmkin. Bunday túrlendiriw cifrdan-analogqa túrlendiriw dep ataladı. Úlgi alıw tezligi hám pútin sanlardı kórsetiw ushın paydalanılatuǵın bitler sanı cifrlastırıwdıń analog signalǵa qanshelli jaqın bolatuǵının anıqlaydı.

== Mısallar ==
[[Fayl:Digitizing_Estonian_popular_science_magazine_Horisont.jpg|nobaý|1967-jılı yanvar ayında baspadan shıqqan Estoniya ilimiy-kópshilik &quot;Horisont&quot; jurnalınıń birinshi sanın cifrlastırıw]]
Bul termin, mısalı, analog dereklerdi (basılǵan fotosúwretler yamasa videojazbalardı) redakciyalaw ushın kompyuterlerge skanerlewdi, obyekttiń betin 3D modellestiriwdi jaratıwshı 3D skanerlewdi, hám audio (bunda úlgi alıw tezligi kóbinese kilogercte ólshenedi) hám tekstura kartasın túrlendiriwlerdi súwretlew ushın qollanıladı. Sońǵı jaǵdayda, ádettegi fotosúwretlerdegi sıyaqlı, úlgi alıw tezligi súwrettiń ajıratımlılıǵın ańlatadı hám kóbinese dyuymge piksel menen ólshenedi.

Cifrlastırıw — súwretlerdi [[Kompyuter|kompyuterde]] islew hám jiberiw ushın qolaylı formada saqlawdıń tiykarǵı usılı bolıp, ol eki ólshemli analog túpnusqalardan skanerlengen yamasa cifrlı kamera sıyaqlı súwret sensorı menen támiyinlengen qurılma, KT skaneri sıyaqlı tomografiyalıq ásbap arqalı alınǵan, yamasa 3D skanerlew qurılmasın paydalanıp avtomobil sıyaqlı haqıyqıy obyektten anıq ólshemlerdi alıw bolıp tabıladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://digimation.com/|bet=Digimation {{!}} 3D Training and Simulation|til=en-US|qaralǵan sáne=2023-04-14}}&lt;/ref&gt;

Cifrlastırıw geografiyalıq maǵlıwmat sistemasında rastrlı yamasa vektorlı súwretlerdi paydalanıp, geografiyalıq ózgesheliklerdiń cifrlı kórinislerin jasawda oraylıq áhmiyetke iye, yaǵnıy hár qıylı geografiyalıq hám sputnik súwretlerinen (rastr) yamasa dástúriy qaǵaz [[kartalar]] menen grafiklerdi (vektor) cifrlastırıw arqalı elektron kartalardı jaratıw.

&quot;Cifrlastırıw&quot; termini jáne de [[Maǵlıwmatlar bazası|maǵlıwmatlar bazaların]] fayllar yamasa [[Maǵlıwmat|maǵlıwmatlar]] menen toltırıw procesin súwretlew ushın qollanıladı. Bul qollanıw texnikalıq jaqtan nadurıs bolsa da, ol maqsetli maǵlıwmatlar bazalarına júklewden aldın basılǵan súwretler hám broshyuralar sıyaqlı analog dereklerdi cifrlastırıwdı óz ishine alǵan procestiń bir bólegin súwretlew ushın burın durıs qollanılǵan termin tiykarında payda bolǵan.&lt;ref name=&quot;abc&quot;&gt;{{Cite journal|last1=Mirzagayeva|first1=Shamiya|last2=Aslanov|first2=Heydar|date=2022-12-15|title=The digitalization process: what has it led to, and what can we expect in the future?|url=https://metafizikajurnali.az/storage/images/site/files/Metafizika-20/Metafizika.Vol.5%2CNo.4%2CSerial.20%2Cpp.10-21.pdf|journal=[[Metafizika (journal)|Metafizika]]|language=en|volume=5|issue=4|pages=10–21|issn=2616-6879|oclc=1117709579|access-date=2022-10-14}}&lt;cite class=&quot;citation journal cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFMirzagayevaAslanov2022&quot;&gt;Mirzagayeva, Shamiya; Aslanov, Heydar (2022-12-15). [https://web.archive.org/web/20221112173332/https://metafizikajurnali.az/storage/images/site/files/Metafizika-20/Metafizika.Vol.5,No.4,Serial.20,pp.10-21.pdf &quot;The digitalization process: what has it led to, and what can we expect in the future?&quot;] &lt;span class=&quot;cs1-format&quot;&gt;(PDF)&lt;/span&gt;. ''[[Metafizika (journal)?action=edit&amp;redlink=1|Metafizika]]''. '''5''' (4): 10–21. [[EISSN (identifier)|eISSN]]&amp;nbsp;[https://search.worldcat.org/issn/2617-751X 2617-751X]. [[ISSN (identifier)|ISSN]]&amp;nbsp;[https://search.worldcat.org/issn/2616-6879 2616-6879]. [[OCLC (identifier)|OCLC]]&amp;nbsp;[https://search.worldcat.org/oclc/1117709579 1117709579]. Archived from [https://metafizikajurnali.az/storage/images/site/files/Metafizika-20/Metafizika.Vol.5%2CNo.4%2CSerial.20%2Cpp.10-21.pdf the original] &lt;span class=&quot;cs1-format&quot;&gt;(PDF)&lt;/span&gt; on 2022-11-12&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;2022-10-14&lt;/span&gt;&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

Cifrlastırıw jáne de kiyim tigiw tarawında qollanılıwı múmkin, bunda súwret kestelew cifrlastırıw baǵdarlamalıq quralları járdeminde qayta jaratılıp, kestelew mashinasınıń kodı sıpatında saqlanadı. Bul mashina kodı kestelew mashinasına kirgizilip, gezlemege túsiriledi. Eń kóp qollanılatuǵın format — DST faylı. Kiyim tigiw kompaniyaları jáne de kiyim úlgilerin cifrlastıradı.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Hedstrom|first=Margaret|date=1997-05-01|title=Digital Preservation: A Time Bomb for Digital Libraries|journal=Computers and the Humanities|volume=31|issue=3|pages=189–202|doi=10.1023/A:1000676723815|issn=1572-8412|url=https://deepblue.lib.umich.edu/bitstream/2027.42/42573/1/10579_2004_Article_153071.pdf}}&lt;/ref&gt;

== Tariyxı ==

* 1957 Standart Elektron Avtomat Kompyuteri (SEAC) oylap tabıldı.&lt;ref name=&quot;:6&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://kodakdigitizing.com/blogs/news/what-is-the-history-of-digitization|bet=What is the History of Digitization?|jumıs=Kodak Digitizing|qaralǵan sáne=2023-04-14}}&lt;/ref&gt; Sol jılı Rassel Kirsch SEAC ke jalǵanǵan aylanbalı barabanlı skaner hám fotokóbeytkishti paydalanıp, óziniń náreste ulınıń fotosúwretinen birinshi cifrlı súwretti (176x176 piksel) jarattı. Bul súwret statiklestirgish arqalı SEAC yadında saqlanıp, katod nurlı oscilloskop arqalı kórsetildi.&lt;ref name=&quot;:7&quot; /&gt;
* 1971 Analog maǵlıwmatlardı cifrlı formatqa ańsat túrlendiriwge múmkinshilik bergen Zaryadtı Baylanıstırıwshı Qurılmalar oylap tabıldı.&lt;ref name=&quot;:6&quot; /&gt;
* 1986 JPEG formatı ústinde jumıs baslandı.&lt;ref name=&quot;:6&quot; /&gt;
* 1990-jıllar Kitapxanalar dúnya júzilik tor arqalı kiriw múmkinshiligin beriw ushın toplamlardı skanerlewdi basladı.

== Analog signallardan cifrlı signallarǵa ==
Analog signallar — úziliksiz elektr signalları; cifrlı signallar — úzilikli. Analog signallar analog-cifrlıq túrlendirgish járdeminde cifrlı signallarǵa túrlendiriliwi múmkin.

Analogtan cifrǵa túrlendiriw procesi eki bólimnen turadı: úlgi alıw hám kvantlaw. Úlgi alıw belgili aralıqlarda tolqın amplitudaların ólsheydi, olardı vertikal kósher boyınsha bóledi hám olarǵa sanlıq mánis beredi, al kvantlaw bolsa eki eselik mánisler arasındaǵı ólshemlerdi izlep, olardı joqarı yamasa tómen dóńgelekleydi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.sciencefocus.com/science/how-do-we-convert-audio-from-analogue-to-digital-and-back/|bet=How do we convert audio from analogue to digital and back?|til=en|jumıs=BBC Science Focus Magazine|qaralǵan sáne=2023-04-14}}&lt;/ref&gt;

Derlik barlıq jazılǵan muzıka cifrlastırılǵan, al Internet Kino Maǵlıwmatlar Bazasında dizimge alınǵan 500,000+ filmniń shama menen 12 procenti cifrlastırılǵan hám DVD de shıǵarılǵan.&lt;ref&gt;{{Cite journal|doi=10.6028/jres.107.010|title=The state of the art and practice in digital preservation|year=2002|last1=Lee|first1=K.H.|last2=Slattery|first2=O.|last3=Lu|first3=R.|last4=Tang|first4=X.|last5=McCrary|first5=V.|journal=Journal of Research of the National Institute of Standards and Technology|volume=107|issue=1|pages=93–106|pmid=27446721|pmc=4865277}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|doi=10.1257/jep.31.3.195|title=How Digitization Has Created a Golden Age of Music, Movies, Books, and Television|year=2017|last1=Waldfogel|first1=Joel|journal=Journal of Economic Perspectives|volume=31|issue=3|pages=195–214}}&lt;/ref&gt;

Úy videoların, slaydlardı hám fotosúwretlerdi cifrlastırıw jeke multimedianı saqlaw hám bólisiwdiń keń taraǵan usılı. Slaydlar hám fotosúwretler súwret skaneri járdeminde tez skanerleniwi múmkin, biraq analog video ushın videomagnitofonnıń haqıyqıy waqıt rejiminde oynatılıp atırǵan waqıtta kompyuterge jalǵanıwın talap etedi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www2.computerworld.co.nz/article/89569/good-bye_vhs_hello_dvd/|bet=Good-bye, VHS; Hello, DVD|jumıs=Computerworld New Zealand|qaralǵan sáne=2023-04-14}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.tomsguide.com/how-to/digitize-vhs-tapes|bet=How to digitize VHS tapes|avtor=Moses|at=Jeanette D.|sáne=2021-02-20|til=en|jumıs=Tom's Guide|qaralǵan sáne=2023-04-14}}&lt;/ref&gt; Slaydlar Nikon Coolscan 5000ED sıyaqlı slayd skaneri menen tezirek cifrlastırılıwı múmkin.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.nikonusa.com/en/nikon-products/product-archive/film-scanners/super-coolscan-5000-ed.html|bet=Super COOLSCAN 5000 ED {{!}} Nikon|til=en|jumıs=www.nikonusa.com|qaralǵan sáne=2023-04-14}}&lt;/ref&gt;

Cifrlastırıwdıń jáne bir mısalı — Shveycariyanıń Luganodaǵı Milliy Fonotekası tárepinen islep shıǵılǵan VisualAudio procesi, olar plastinkanıń joqarı ajıratımlılıqtaǵı fotosúwretin skanerlew arqalı islengen súwretten sesti shıǵarıp alıp, qayta tikley aladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.fonoteca.ch/index_en.htm|bet=Swiss National Sound Archives|jumıs=www.fonoteca.ch|qaralǵan sáne=2023-04-14}}&lt;/ref&gt;

Analog lentanıń buzılıwınan aldın yamasa zıyan kelgennen keyin cifrlastırıw, keleshek áwladlardıń úyreniwi hám zawıqlanıwı ushın jergilikli hám dástúriy mádeniy muzıkanıń jalǵız nusqaların saqlap qalıwı múmkin.&lt;ref name=&quot;:114&quot;&gt;{{Cite journal|last1=Breeding|first1=Marshall|date=2014-11-01|title=Ongoing Challenges in Digitization|url=https://librarytechnology.org/document/20128|journal=Computers in Libraries|language=en|volume=34|issue=9|pages=16–18}}&lt;/ref&gt;

== Analog tekstlerden cifrlı tekstlerge ==
[[Fayl:Book_scanner_digitization_lab_university_of_Liège_(2).jpg|alt=Image of a rare book in a book scanner where it will be digitized.|nobaý|Belgiyanıń Lej Universitetiniń cifrlastırıw laboratoriyasındaǵı kitap skaneri]]
Akademiyalıq hám kópshilik kitapxanalar, fondlar hám Google sıyaqlı jeke kompaniyalar eski baspa kitaplardı skanerlep, olardı gilt sózler menen izlew múmkin bolıwı ushın optikalıq háriplerdi tanıw (OCR) texnologiyaların qollanbaqta, biraq 2006-jılǵa kelip tek hár 20 teksttiń birewi ǵana cifrlastırılǵan edi. Kitapxanashılar hám arxivshiler bul statistikanı kóbeytiw ústinde islep atır hám 2019-jılı 1923-jıldan 1964-jılǵa shekem baspadan shıqqan hám kópshilik múlkine aylanǵan 480,000 kitaptı cifrlastırıwdı basladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.openculture.com/2019/09/libraries-archivists-are-digitizing-480000-books.html|bet=Libraries &amp; Archivists Are Digitizing 480,000 Books Published in 20th Century That Are Secretly in the Public Domain {{!}} Open Culture|avtor=|at=|til=en-US|qaralǵan sáne=2023-04-14}}&lt;/ref&gt;

Arnawlı toplamlarda saqlanǵan baspadan shıqpaǵan qoljazbalar hám basqa da siyrek ushırasatuǵın qaǵazlar hám hújjetler kitapxanalar hám arxivler tárepinen cifrlastırılmaqta.&lt;ref&gt;{{Cite journal|doi=10.1080/0361526X.2017.1329178|title=Improving Access and &quot;Unhiding&quot; the Special Collections|last=Tam|first=Marcella|journal=The Serials Librarian|volume=73|issue=2|pages=179–185}}&lt;/ref&gt; Cifrlastırıw arxivlik súwretke túsiriwdiń basqa variantların, mısalı, Milliy Arxiv hám Jazbalar Basqarması (NARA) sıyaqlı mákemeler tárepinen bul resurslardı saqlaw hám olarǵa kiriw múmkinshiligin beriw ushın ele de qollanılıp atırǵan mikrofilmge túsiriwdi tolıq almastırǵan joq.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.archives.gov/preservation/formats/microfilming.html|bet=Microfilm|sáne=2016-08-15|til=en|jumıs=National Archives|qaralǵan sáne=2023-04-14}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.ala.org/alcts/resources/collect/serials/microforms01|bet=1. Microforms in Libraries and Archives|avtor=CMCCONNELL|sáne=2013-08-16|til=en|jumıs=Association for Library Collections &amp; Technical Services (ALCTS)|qaralǵan sáne=2023-04-14}}&lt;/ref&gt;

== Standartlar ==
Cifrlastırıw turaqlı taraw emes hám standartlar jańa texnologiya menen birge ózgeredi, sonlıqtan jańa rawajlanıwlardan xabardar bolıp turıw cifrlastırıw menedjerleriniń wazıypası.&lt;ref name=&quot;:18&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.nedcc.org/preservation101/session-7/7digitization|bet=Session 7: Reformatting and Digitization|til=en|jumıs=Northeast Document Conservation Center|qaralǵan sáne=2023-04-14}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.nedcc.org/preservation101/session-7/7digitization &quot;Session 7: Reformatting and Digitization&quot;]. ''Northeast Document Conservation Center''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;2023-04-14&lt;/span&gt;&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; Hár bir cifrlastırıw joybarı hár qıylı bolsa da, óz-ara islesiw múmkinshiligi hám paydalanıwshılardıń kiriw múmkinshiligin eń jaqsı támiyinlew ushın formatlar, metamaǵlıwmatlar, sapa, atama beriw hám fayllardı saqlawdıń ulıwma standartları qollanılıwı kerek. Cifrlastırıw kóbinese cifrlı saqlawdıń birinshi basqıshı bolǵanlıqtan, cifrlıq fayllardı qalay qollaw haqqındaǵı máseleler mákeme standartlarında kórip shıǵılıwı kerek.

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Programmalıq injiniring]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>o0d3vqlob8vushhb42go9xxftkd1tev</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Biypul hám ashıq kodlı programmalıq támiynat</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21101</id>
    <revision>
      <id>120350</id>
      <parentid>110755</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:24:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (12),  –  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120350</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="36034" sha1="iz5t6gua942g4eh9z10rq12w54vkro9" xml:space="preserve">
[[Fayl:Fedora_Linux_36_takes_pic_with_bunch_of_FOSS_softwares.png|nobaý|[[Ashıq kodlı]] hám biypul programmalardıń ekran kórinisi (FOSS): Fedora Linux 36, KDE Plasma 5 desktop ortalıǵı, Firefox, Dolphin fayl menedjeri, VLC media pleyeri, LibreOffice Writer, GIMP hám KCalc.]]
'''Biypul hám ashıq kodlı programmalıq támiynat''' ''(sonday-aq: BAKPT, [[Inglis tili|ingl]]. Free and open-source software (FOSS))'' — bul [[Programmalıq támiynat|programmanı]] paydalanıw, ózgertiw hám tarqatıw huqıqın barlıq adamlarǵa biypul beriwshi, licenziya boyınsha qoljetimli [[Programmalıq támiynat|programmalıq támiyinlew]] bolıp tabıladı. Sonlıqtan, [[Derek kodı|derek kodınıń]] ashıq túrde qoljetimli bolıwı zárúrli, biraq jetkilikli bolıw shárt emes. BAKPT — [[biypul programmalıq támiynat]] hám [[Ashıq kodlı programmalıq támiynat|ashıq kodlı programmalıq támiynattı]] óz ishine qamtıytuǵın termin. BAKPT [[Menshikli programmalıq támiynat|menshikli programmalıq támiynatqa]] qarama-qarsı, onda programmalıq támiyinlewge sheklew qoyılǵan avtorlıq huqıq yamasa licenziyalaw astında boladı hám [[derek kodı]] [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshılardan]] jasırın boladı.

BAKPT (Biypul hám ashıq kodlı programmalıq támiynat) biypul programmalıq támiynattıń &quot;Tórt tiykargı erkinligi&quot; arqalı [[programmalıq támiynat]] paydalanıwshısınıń puqaralıq erkinlik huqıqların saqlaydı. BAKPTtı qollanıwdıń basqa da paydalı tárepleri — programmalıq támiynat bahasınıń azayıwı, [[Zıyanlı programma|zıyanlı programmalarǵa]] qarsı qáwipsizliktiń artıwı, turaqlılıq, jeke sırlılıq, bilimlendiriw maqsetlerinde paydalanıw múmkinshilikleri hám paydalanıwshılarga óz úskenelerin kóbirek basqarıw múmkinshiligin beriw. [[Linux]] distribuciyaları hám BSD nıń tuwındıları sıyaqlı biypul hám [[ashıq kodlı]] [[Operatsion sistema|operaciyalıq sistemalar]] búgingi kúnde keń qollanılıp, millionlagan serverler, [[Kompyuter|kompyuterler]], smartfonlar hám basqa da qurılmalardı isletiw ushın paydalanılmaqta.{{Sfn|Hatlestad|2005}}{{Sfn|Claburn|2007}} Biypul programmalıq támiynat licenziyaları hám ashıq kodlı licenziyalar búgingi kúnde kóplegen programmalıq támiynat paketleri tárepinen qollanılmaqta. Biypul programmalıq támiynat háreketi hám ashıq kodlı programmalıq támiynat háreketi — BAKPTtıń keń kólemde islep shıǵarılıwı, qabıl etiliwin hám alǵa ilgerlewin qollap-quwatlaytuǵın onlayn jámiyetlik háreketler bolıp, birinshisi BEPPT (Biypul hám erkin programmalıq támiynat), biypul yamasa erkin terminlerin qollanıwdı maqul kóredi.

== Sholıw ==
&quot;Biypul hám ashıq kodlı programmalıq támiynat&quot; (BAKPT) — bul bir waqıttıń ózinde hám biypul programmalıq támiynat, hám [[ashıq kodlı]] programmalıq támiynat dep esaplanatuǵın programmalıq támiynattı qamtıytuǵın ulıwmalastırıwshı termin.&lt;ref name=&quot;FSF 2016&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.gnu.org/philosophy/free-sw.html|bet=What is free software? The Free Software Definition|arxivurl=https://web.archive.org/web/20131014132149/https://www.gnu.org/philosophy/free-sw.html|arxivsáne=14 October 2013|avtor=Free Software Foundation|sáne=27 December 2016|jumıs=The GNU Project -- GNU|qaralǵan sáne=15 September 2018}}&lt;/ref&gt; &quot;Biypul programmalıq támiynat&quot; hám &quot;ashıq kodlı programmalıq támiynat&quot; terminleriniń anıq anıqlaması olardı [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshılarǵa]] usı programmalıq támiynattı qálegeninshe paydalanıw, ózgertiw hám qayta tarqatıw imkaniyatın beretuǵın shártler menen tarqatılǵan hár qanday programmalıq támiynatta qollanıladı, bunda paydalanıwshılardan kórsetilgen háreketlerdi ámelge asırıw ushın programmalıq támiynattıń avtor(lar)ına royalti yamasa tólem tólew talap etilmeydi.{{Sfn|Feller|2005|p=xvii}}

Biypul programmalıq támiynat licenziyaları menen ashıq kodlı programmalıq támiynat licenziyaları arasında derlik tolıq sáykeslik bolsa da, bul eki poziciyanıń jaqlawshıları arasında kúshli filosofiyalıq kelispewshilik bar. BAKPT terminologiyası Biypul Programmalıq Támiynat Fondi (BPTF) menen Ashıq Kodlı Baslaması (AKB) arasındaǵı bul filosofiyalıq kelispewshiliklerge qatnasta biytárep bolıw hám eki túsinikke de tiyisli bola alatuǵın birden-bir birlestiriwshi termin bolıw ushın dóretilgen, biraq Richard Stallman bul terminniń &quot;Biypul/Erkin hám Ashıq Kodlı Programmalıq Támiynat&quot; (BEAKPT) sıyaqlı uqsas terminge qaraǵanda biytárep bolıwda sátsiz bolǵanın aytadı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.gnu.org/philosophy/floss-and-foss.en.html|bet=FLOSS and FOSS|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180916040800/https://www.gnu.org/philosophy/floss-and-foss.en.html|arxivsáne=2018-09-16|avtor=Stallman|at=Richard|til=en|jumıs=www.gnu.org|qaralǵan sáne=2018-09-15}}&lt;/ref&gt;

=== Biypul programmalıq támiynat ===
Richard Stallmannıń BPTF tárepinen qabıl etilgen Biypul Programmalıq Támiynat Anıqlaması, biypul programmalıq támiynattı baha emes, al erkinlik máselesi retinde anıqlaydı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.gnu.org/philosophy/free-sw.html|bet=GNU|arxivurl=https://web.archive.org/web/20131014132149/https://www.gnu.org/philosophy/free-sw.html|arxivsáne=14 October 2013|sáne=20 September 2011|qaralǵan sáne=23 October 2011}}&lt;/ref&gt;hám Tórt Tiykarǵı Erkinlikti qollap-quwatlaydı. Onıń biypul programmalıq támiynat anıqlamasınıń belgili bolǵan eń erte basılımı BPTFtıń házirgi waqıtta toqtatılǵan GNU Byulleteni basılımınıń 1986-jıl fevral sanında&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.gnu.org/bulletins/bull1.txt|bet=GNU's Bulletin, Volume 1 Number 1, page 8|arxivurl=https://web.archive.org/web/20150623180723/https://www.gnu.org/bulletins/bull1.txt|arxivsáne=2015-06-23|baspaxana=GNU|qaralǵan sáne=2015-06-20}}&lt;/ref&gt; járiyalanǵan. Bul hújjettiń tiykarǵı deregi GNU Proektiniń veb-saytınıń filosofiya bóliminde jaylasqan. 2017-jıl avgust ayına kelip, ol 40 tilde járiyalanǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.gnu.org/philosophy/free-sw.html#translations|bet=The Free Software Definition — Translations of this page|arxivurl=https://web.archive.org/web/20131014132149/https://www.gnu.org/philosophy/free-sw.html#translations|arxivsáne=2013-10-14|baspaxana=GNU|qaralǵan sáne=2014-04-18}}&lt;/ref&gt;

==== Biypul Programmalıq Támiynattıń tórt tiykarǵı erkinligi ====
&quot;Biypul programmalıq támiynat&quot; anıqlamasına sáykes keliw ushın, BPTF programmalıq támiynat licenziyasınıń BPTF tárepinen programmalıq támiynat paydalanıwshısınıń &quot;Tórt Tiykarǵı Erkinligi&quot; dep atalatuǵın puqaralıq erkinlikler / adam huqıqların húrmet etiwdi talap etedi.&lt;ref name=&quot;FSF 20162&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.gnu.org/philosophy/free-sw.html|title=What is free software? The Free Software Definition|archive-url=https://web.archive.org/web/20131014132149/https://www.gnu.org/philosophy/free-sw.html|archive-date=14 October 2013|last=Free Software Foundation|date=27 December 2016|access-date=15 September 2018|url-status=live|website=The GNU Project -- GNU}}&lt;/ref&gt;

* Programmanı qálegenińizshe, hár qanday maqsette iske túsiriw erkinligi (0-erkinlik).
* Programmanıń qalay isleytuǵının úyreniw hám onı óz esaplaw talabıńızǵa sáykes ózgertiw erkinligi (1-erkinlik). Bunıń ushın [[Derek kodı|derek kodına]] erisiw aldın ala shárt bolıp tabıladı.
* Kóshirmelerdi qayta tarqatıw arqalı basqalarǵa járdem beriw erkinligi (2-erkinlik).
* Ózgertiw kirgizilgen nusqalarıńızdıń kóshirmelerin basqalarǵa tarqatıw erkinligi (3-erkinlik). Bunı islewińiz arqalı pútkil jámiyetke siziń ózgerislerińizden payda alıw múmkinshiligin bere alasız. Bunıń ushın derek kodına erisiw aldın ala shárt bolıp tabıladı.&lt;ref name=&quot;FSF 2016&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.gnu.org/philosophy/free-sw.html|bet=What is free software? The Free Software Definition|arxivurl=https://web.archive.org/web/20131014132149/https://www.gnu.org/philosophy/free-sw.html|arxivsáne=14 October 2013|avtor=Free Software Foundation|sáne=27 December 2016|jumıs=The GNU Project -- GNU|qaralǵan sáne=15 September 2018}}&lt;/ref&gt;

=== Ashıq kodlı ===
Ashıq Kodlı Anıqlaması Ashıq Kodlı Baslaması (AKB) tárepinen [[programmalıq támiynat]] licenziyasınıń shólkemniń ashıq kodlı programmalıq támiynat belgisine ılayıqlı ekenligin anıqlaw ushın qollanıladı. Bul anıqlama tiykarınan Bryus Perens tárepinen jazılǵan hám beyimlestirilgen Debian Biypul Programmalıq Támiynat Kórsetpelerine tiykarlanǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://opensource.org/docs/osd|bet=''The Open Source Definition''|arxivurl=https://web.archive.org/web/20131015144021/https://opensource.org/docs/osd|arxivsáne=2013-10-15|sáne=7 July 2006|qaralǵan sáne=2015-06-20}}, The Open Source Definition according to the Open Source Initiative&lt;/ref&gt; Perens óz jazbasın Biypul Programmalıq Támiynat Fondınıń biypul programmalıq támiynattıń Tórt Tiykarǵı Erkinligine tiykarlamaǵan, olar tek keyinirek veb-ke jetkilikli bolǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://news.slashdot.org/comments.pl?sid=1129863&amp;cid=26875815|bet=Slashdot.org|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130717074714/https://news.slashdot.org/comments.pl?sid=1129863&amp;cid=26875815|arxivsáne=17 July 2013|sáne=16 February 2009|jumıs=News.slashdot.org|qaralǵan sáne=23 October 2011}}&lt;/ref&gt; Keyinirek Perens Erik Raymondtıń ashıq kodlı programmalıq támiynattı alǵa ilgerletiwi Biypul Programmalıq Támiynat Fondınıń háreketlerin ádalatsız túrde kóleńkede qaldırǵanın aytıp, biypul programmalıq támiynattı qollap-quwatlawın qayta tastıyıqladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://lists.debian.org/debian-devel/1999/02/msg01641.html|bet=It's Time to Talk About Free Software Again|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140716055445/https://lists.debian.org/debian-devel/1999/02/msg01641.html|arxivsáne=2014-07-16|qaralǵan sáne=2015-02-18}}&lt;/ref&gt; Keyingi 2000-jıllarda ol ashıq kodlı programmalıq támiynat haqqında qaytadan sóyledi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://perens.com/works/articles/State8Feb2008.html|bet=Bruce Perens — State of Open Source Message: A New Decade For Open Source|arxivurl=https://web.archive.org/web/20131104135143/https://perens.com/works/articles/State8Feb2008.html|arxivsáne=2013-11-04|sáne=1998-02-09|baspaxana=Perens.com|qaralǵan sáne=2009-07-15}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://akashsingh.ulitzer.com/node/32606|bet=Meet the Perens|arxivurl=https://web.archive.org/web/20131106193215/https://akashsingh.ulitzer.com/node/32606|arxivsáne=November 6, 2013|avtor=Barr|at=Joe|sáne=January 13, 2003|baspaxana=LinuxWorld Magazine|qaralǵan sáne=February 18, 2017}}&lt;/ref&gt;

== Tariyxı ==
1950-jıllardan baslap 1980-jıllardıń dawamında [[kompyuter]] paydalanıwshılarınıń ózi qollanǵan barlıq programmalardıń [[Derek kodı|derek kodına]] iye bolıwı hám olardı óz maqsetleri ushın ózgertiw ruqsatı hám imkaniyatına iye bolıwı ádettegi jaǵday edi. [[Programmalıq támiynat]], sonıń ishinde derek kodı, kóbinese jámiyetlik múlk programmalıq támiynatı sıpatında&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://books.google.com/books?id=yy8EAAAAMBAJ&amp;pg=PA31|bet=Free software — Free software is a junkyard of software spare parts|arxivurl=https://web.archive.org/web/20240515023818/https://books.google.com/books?id=yy8EAAAAMBAJ&amp;pg=PA31#v=onepage&amp;q&amp;f=false|arxivsáne=2024-05-15|avtor=Shea|at=Tom|sáne=1983-06-23|jumıs=[[InfoWorld]]|qaralǵan sáne=2016-02-10}}&lt;/ref&gt; kompyuterlerdi paydalanǵan adamlar arasında ortaq paydalanılǵan (BAKPT jámiyetlik múlk programmalıq támiynatı menen birdey emes, sebebi jámiyetlik múlk programmalıq támiynatında avtorlıq huqıqlar bolmaydı). Kópshilik kompaniyalardıń biznes modeli úskene satıwǵa tiykarlanǵan bolıp, programmalıq támiynattı úskene menen birge biypul bergen yamasa qosıp bergen.&lt;ref&gt;{{Citation |last=Gates |first=Bill |title=An Open Letter to Hobbyists |date=February 3, 1976 |url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/14/Bill_Gates_Letter_to_Hobbyists.jpg |access-date=September 17, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180416224929/https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/14/Bill_Gates_Letter_to_Hobbyists.jpg |url-status=live |archive-date=April 16, 2018}}&lt;/ref&gt;

1960-jıllardıń aqırına kelip, [[Programmalıq támiynat|programmalıq támiyinlewge]] baylanıslı biznes modeli ózgere basladı. Rawajlanıp atırǵan programmalıq támiyinlew industriyası apparatlıq óndiriwshilerdiń komplektlestirilgen programmalıq ónimleri menen básekilese basladı; programmalıq támiyinlewdi rawajlandırıwdı apparatlıq tabıstan qarjılandırıwdıń ornına, bul jańa kompaniyalar programmalıq támiyinlewdi tuwrıdan-tuwrı satıwǵa ótti. Ijaraǵa berilgen mashinalar programmalıq qollap-quwatlawdı talap etti, biraq programmalıq támiynat ushın hesh qanday tabıs bermedi, al ayırım tutınıwshılar óz mútájliklerin jaqsıraq qanaatlandıra alatuǵın bolǵanlıqtan, apparatlıq ónim bahasına kirgizilgen programmalıq támiyinlew qunın tólewdi qálemedi. 1969-jılı 17-yanvarda baslanǵan [[Amerika Qurama Shtatları|AQSH]] húkimetiniń [[IBM]] kompaniyasına qarsı sudında, húkimet komplektlestirilgen programmalıq támiyinlewdiń básekige qarsı ekenin ayıpladı. Ayırım programmalıq támiynatlar ele de aqshasız hám licenziya sheklewlerisiz berile bergen bolsa da, tek aqshalay tólem hám sheklengen licenziya menen beriletuǵın programmalıq támiyinlewlerdiń muǵdarı artıp baratır edi. 1970-jıllar hám 1980-jıllardıń basında, programmalıq támiyinlew industriyasınıń ayırım bólimleri kompyuter paydalanıwshılarınıń olar satıp alǵan programmalıq támiyinlewdi úyreniw hám ózlestiriw ushın keri injeneriya usılların qollanıwınıń aldın alıw ushın texnikalıq ilajlardı (máselen, [[Kompyuter programması|kompyuter programmalarınıń]] tek binar versiyaların tarqatıw) qollana basladı. 1980-jılı AQSHta avtorlıq huqıq nızamı kompyuter programmalarına da keńeytildi—burın kompyuter programmaları ideyalar, proceduralar, usıllar, sistemalar hám processler retinde qaralıp, avtorlıq huqıq penen qorǵalmaytuǵın edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.lib.purdue.edu/uco/CopyrightBasics/basics.html|bet=Copyright Basics|arxivurl=https://web.archive.org/web/20150630101745/https://www.lib.purdue.edu/uco/CopyrightBasics/basics.html|arxivsáne=2015-06-30|jumıs=www.lib.purdue.edu|qaralǵan sáne=2015-04-01}}&lt;/ref&gt;{{Sfn|Weber|2009}}

Dáslepki waqıtları, jabıq kodlı programmalıq támiynat 1970-jıllardıń ortasınan 1980-jıllarǵa shekem siyrek ushırasatuǵın edi, 1983-jılı [[IBM]] kompaniyası &quot;tek obyekt kodı&quot; siyasatın engizip, [[Derek kodı|derek kodtı]] endi tarqatpaytuǵın boldı.

1983-jılı, MIT Jasalma Intellekt Laboratoriyasınıń xakerler jámiyetiniń kóp jıllıq aǵzası Richard Stollman [[GNU proekti|GNU proektin]] járiyaladı. Ol kompyuter industriyası hám onıń paydalanıwshıları mádeniyatındaǵı ózgerislerdiń nátiyjelerinen narazı bolǵanın ayttı.{{Sfn|William|2002}} GNU operaciyalıq sisteması ushın [[Programmalıq támiynat|programmalıq támiyinlewdi]] islep shıǵıw 1984-jıldıń yanvar ayında baslandı, al Biypul Programmalıq Támiyinlew Fondı (FSF) 1985-jıldıń oktyabr ayında dúzildi. Proekt hám onıń maqsetlerin súwretleytuǵın maqala 1985-jıldıń mart ayında &quot;GNU Manifesti&quot; degen at penen járiyalandı. Manifestte GNU filosofiyası, Biypul Programmalıq Támiynat anıqlaması hám &quot;[[Kopyleft|copyleft]]&quot; ideyaları keńnen túsindirilgen edi. FSF Biypul programmalıq támiyinlewdiń tiykarǵı máselesi etikalıq ekenin, yaǵnıy programmalıq támiyinlew paydalanıwshılarınıń &quot;Tórt tiykarǵı erkinlik&quot; dep atalatuǵın huqıqların támiyinlew ekenin moyınlaydı.&lt;ref name=&quot;FSF 2016&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.gnu.org/philosophy/free-sw.html|bet=What is free software? The Free Software Definition|arxivurl=https://web.archive.org/web/20131014132149/https://www.gnu.org/philosophy/free-sw.html|arxivsáne=14 October 2013|avtor=Free Software Foundation|sáne=27 December 2016|jumıs=The GNU Project -- GNU|qaralǵan sáne=15 September 2018}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFFree_Software_Foundation2016&quot;&gt;Free Software Foundation (27 December 2016). [https://www.gnu.org/philosophy/free-sw.html &quot;What is free software? The Free Software Definition&quot;]. ''The GNU Project -- GNU''. [https://web.archive.org/web/20131014132149/https://www.gnu.org/philosophy/free-sw.html Archived] from the original on 14 October 2013&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;15 September&lt;/span&gt; 2018&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

Linux yadrosı, Linus Torvalds tárepinen dóretilgen, 1991-jılı erkin ózgertiwge bolatuǵın derek kodı sıpatında shıǵarıldı. Dáslep, Linux ya Biypul programmalıq támiyinlew, yamasa Ashıq kodlı programmalıq támiyinlew licenziyası astında shıǵarılmaǵan edi. Biraq, 1992-jıldıń fevral ayında 0.12 versiyası menen, ol proektti GNU General Public License astında qayta licenziyaladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.kernel.org/pub/linux/kernel/Historic/old-versions/RELNOTES-0.12|bet=Release notes for Linux kernel 0.12|arxivurl=https://web.archive.org/web/20070819045030/https://www.kernel.org/pub/linux/kernel/Historic/old-versions/RELNOTES-0.12|arxivsáne=2007-08-19|baspaxana=Kernel.org|qaralǵan sáne=2016-07-25}}&lt;/ref&gt;

FreeBSD hám NetBSD (ekewi de 386BSD tiykarında islengen) 1993-jılı USL v. BSDi sudlasıwı sırttan kelisim menen sheshilgennen keyin Biypul programmalıq támiyinlew sıpatında shıǵarıldı. OpenBSD 1995-jılı NetBSD den ajıralıp shıqtı. Jáne de 1995-jılı, kóbinese Apache dep atalatuǵın Apache HTTP Server, Apache License 1.0 astında shıǵarıldı.

1997-jılı Erik Reymond &quot;The Cathedral and the Bazaar&quot; atlı maqalasın járiyaladı, bul maqalada xakerler jámiyeti hám Biypul programmalıq támiyinlew principleri analiz etilgen edi. Maqala 1998-jıldıń baslarında úlken itibarǵa iye boldı hám Netscape Communications Corporation kompaniyasınıń óziniń ataqlı Netscape Communicator Internet toplamın Biypul programmalıq támiyinlew sıpatında shıǵarıwına túrtki bolǵan faktorlardıń biri boldı. Bul kod búgingi kúnde Mozilla Firefox hám Thunderbird sıpatında jaqsı tanıs.

Netscape kompaniyasınıń bul háreketi Reymond hám basqalardı FSF diń Biypul programmalıq támiyinlew ideyaları hám onıń paydaların kommerciyalıq programmalıq támiyinlew industriyasına qalay alıp keliw múmkinligi haqqında oylanıwǵa májbúr etti. Olar FSF diń jámiyetlik aktivizmi Netscape sıyaqlı kompaniyalarǵa tartımlı emes ekenin túsindi hám Biypul programmalıq támiyinlew háreketin programmalıq támiyinlewdiń [[Derek kodı|derek kodın]] bólisiw hám birge islesiwdiń biznes potencialın ayrısha kórsetiw ushın qayta brendlewdiń jolın izlesti. Olar tańlaǵan jańa atama &quot;Ashıq kodlı&quot; boldı hám tez arada Bryus Perens, baspashı Tim O'Reyli, Linus Torvalds hám basqalar bul qayta brendlewge qosıldı. [[Ashıq kodlı|Ashıq Kodlı]] Iniciativa 1998-jıldıń fevral ayında jańa atamanıń qollanılıwın xoshametlew hám ashıq kodlı principlerdi táriyiplew ushın dúzildi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://opensource.org/history|bet=History of the OSI|arxivurl=https://web.archive.org/web/20120726073944/https://opensource.org/history|arxivsáne=2012-07-26|sáne=19 September 2006|baspaxana=Opensource.org|qaralǵan sáne=2014-02-02}}&lt;/ref&gt;

Ashıq Kodlı Iniciativa jańa atamanıń qollanılıwın xoshametlewge hám onıń uslanǵan principlerin táriyiplewge umtılǵan waqıtta, kommerciyalıq programmalıq támiyinlew vendorları ózlerin erkin tarqatılatuǵın programmalıq támiyinlew koncepciyası hám qollanbanıń derek kodına universal kiriw múmkinshiligi tárepinen barǵan sayın qáwip astında seze basladı. [[Microsoft]] kompaniyasınıń basshılarınıń biri 2001-jılı &quot;Ashıq kodlı — bul intellektual múlkti joq etiwshi. Programmalıq támiyinlew biznesi hám intellektual múlk biznesi ushın bunnan da jaman nárseni eleslete almayman&quot; dep ashıq málimledi. Haqıyqatında da, kompaniyalar FOSS ti qabıl etkende avtorlıq huqıq buzılıwı máselelerine dus kelgen.{{Sfn|Charny|2001}} Kóp jıllar dawamında FOSS jeke programmalıq támiyinlewdi islep shıǵarıwdıń tiykarǵı aǵımınan tısqarı tar tarawda xızmet atqardı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://sourcecodecontrol.co/foss/|bet=Issues when embracing FOSS|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191217215309/https://sourcecodecontrol.co/foss/|arxivsáne=17 December 2019|sáne=31 December 2016|baspaxana=sourcecodecontrol.co|qaralǵan sáne=14 September 2023}}&lt;/ref&gt; Biraq Linux, BSD sıyaqlı FOSS Operaciyalıq Sistemalarınıń hám Red Hat sıyaqlı FOSS tiykarındaǵı kompaniyalardıń tabısı programmalıq támiyinlew industriyasınıń kózqarasın ózgertti hám onı rawajlandırıwǵa baylanıslı korporativ filosofiyada úlken ózgeris júz berdi.{{Sfn|Miller|Voas|Costello|2010|pp=14–16}}

== Qollanıw ==

=== Menshikli programmalıq támiyinlewge salıstırǵanda artıqmashlıqları ===

==== Jeke baqlaw, qálewinshe ózgertiw hám erkinlik ====
FOSS paydalanıwshıları Tórt Tiykarǵı Erkinlikten payda aladı: bunday programmalıq támiyinlewdi sheklewsiz qollanıw, úyreniw, kóshirip alıw, ózgertiw hám ózgertiwler menen yamasa ózgertiwlersiz qayta tarqatıw. Eger olar programmalıq támiyinlewdiń funkcionallıǵın ózgertiwdi qálese, kodqa ózgerisler kirgize aladı hám, eger qálese, programmalıq támiyinlewdiń usınday ózgertilgen versiyaların tarqata aladı yaki kóbinese − programmalıq támiyinlewdiń sheshim qabıllaw modeli hám onıń basqa paydalanıwshılarına baylanıslı − hátte usınday ózgerislerdi dáslepki programmalıq támiyinlewge jańalanıwlar arqalı kirgiziwdi usınıs ete aladı yamasa talap ete aladı.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=jVq9AQAAQBAJ&amp;pg=PA372|title=Handbook of Research on Open Source Software: Technological, Economic, and Social Perspectives: Technological, Economic, and Social Perspectives|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=KDX0BwAAQBAJ&amp;pg=PA700|title=Building the Information Society: IFIP 18th World Computer Congress Topical Sessions 22–27 August 2004 Toulouse, France|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=lDs0MLAsO8MC&amp;pg=PA263|title=Google and the Law: Empirical Approaches to Legal Aspects of Knowledge-Economy Business Models|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.gnu.org/philosophy/free-sw.en.html|bet=What is free software?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20231115065058/https://www.gnu.org/philosophy/free-sw.en.html|arxivsáne=15 November 2023|til=en|jumıs=www.gnu.org|qaralǵan sáne=4 July 2017}}&lt;/ref&gt;

==== Qáwipsizlik hám jeke qupıyalıq ====
Menshikli, jabıq kodlı programmalıq támiyinlew óndiriwshilerine geyde óz programmalıq támiyinlewlerine jasırın kiriw jolları yaki basqa da jasırın, qálemegen funkciyalardı qosıwǵa májbúr etiledi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.gnu.org/proprietary/malware-microsoft.en.html|bet=Microsoft Back Doors|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191205010542/https://www.gnu.org/proprietary/malware-microsoft.en.html|arxivsáne=5 December 2019|til=en|jumıs=www.gnu.org|qaralǵan sáne=4 July 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.schneier.com/blog/archives/2016/08/microsoft_accid.html|bet=Microsoft Accidentally Leaks Key to Windows Backdoor — Schneier on Security|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170825142643/https://www.schneier.com/blog/archives/2016/08/microsoft_accid.html|arxivsáne=25 August 2017|sáne=15 August 2016|jumıs=www.schneier.com|qaralǵan sáne=4 July 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theregister.co.uk/2013/07/11/snowden_leak_shows_microsoft_added_outlookencryption_backdoor_for_feds/|bet=Snowden leak: Microsoft added Outlook.com backdoor for Feds|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170825104553/https://www.theregister.co.uk/2013/07/11/snowden_leak_shows_microsoft_added_outlookencryption_backdoor_for_feds/|arxivsáne=25 August 2017|avtor=Thomson|at=Iain|jumıs=[[The Register]]|qaralǵan sáne=4 July 2017}}&lt;/ref&gt;  Programmalıq támiyinlew jetkerip beriwshilerge iseniwdiń ornına, FOSS paydalanıwshıları derek kodtı ózleri tekserip, tastıyıqlay aladı hám erikli hám paydalanıwshılar jámiyetine isene aladı. Menshikli kod ádette jámiyettiń kózinen jasırın bolǵanlıqtan, tek jetkerip beriwshilerdiń ózleri hám xakerler ǵana olardaǵı hár qanday hálsizliklerden xabardar bolıwı múmkin,&lt;ref name=&quot;pcw1&quot; /&gt; al FOSS qátelerdi tez anıqlaw ushın múmkin bolǵanınsha kóp adamlardı tartadı.&lt;ref name=&quot;wash1&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://courses.cs.washington.edu/courses/csep590/05au/whitepaper_turnin/oss(10).pdf|bet=Is Open Source Software More Secure?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170724002906/https://courses.cs.washington.edu/courses/csep590/05au/whitepaper_turnin/oss(10).pdf|arxivsáne=24 July 2017|qaralǵan sáne=4 July 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;scmagazine&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.scmagazine.com/open-source-software-is-more-secure-than-you-think/article/541874/|bet=Open source software is more secure than you think|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170825102354/https://www.scmagazine.com/open-source-software-is-more-secure-than-you-think/article/541874/|arxivsáne=25 August 2017|sáne=8 October 2013|til=en|baspaxana=SC Media US|qaralǵan sáne=12 July 2017}}&lt;/ref&gt;

==== Tómen baha yamasa biypul ====
FOSS kóbinese biypul boladı, biraq qayırqomlıq etiw kóbinese xoshametlenedi. Bul paydalanıwshılarǵa programmalıq támiynattı jaqsıraq sınap kóriwge hám salıstırıwǵa múmkinshilik beredi.

==== Sapa, birge islesiw hám nátiyjelik ====
FOSS paydalanıwshılar yamasa qollanıw jaǵdayları ushın eń nátiyjeli programmalıq támiyinlewdi islep shıǵıw maqsetinde hár qıylı tárepler hám jeke adamlar arasında jaqsıraq birge islesiwge múmkinshilik beredi, al menshikli programmalıq támiyinlew ádette payda tabıwǵa baǵdarlanǵan. Bunnan tısqarı, kóp jaǵdaylarda bunday joybarlarǵa menshikli programmalıq támiyinlewge qaraǵanda kóbirek shólkemler hám jeke adamlar úles qosadı. Kompaniyalardıń ashıq kodlı programmalıq támiyinlewdi tańlawınıń tiykarǵı sebebi ádette texnikalıq artıqmashlıq ekenligi kórsetilgen.&lt;ref name=&quot;pcw1&quot; /&gt;

=== Menshikli programmalıq támiyinlewge salıstırǵanda kemshilikler ===

==== Qáwipsizlik hám paydalanıwshılardı qollap-quwatlaw ====
Linustıń nızamına kóre, kodtı kórip hám sınap kóre alatuǵın adamlar qansha kóp bolsa, qáteler tabılıp tez arada dúzetiliw itimallıǵı sonshama joqarı boladı. Biraq, bul joqarı dárejedegi qatnasıwǵa kepillik bermeydi. Ayırım jaǵdaylarda kommerciyalıq ónim artında tolıq jumıs kúni isleytuǵın isbilermenler toparınıń bolıwı FOSS-tan artıqmashlıqqa iye bolıwı múmkin.&lt;ref name=&quot;wash1&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://courses.cs.washington.edu/courses/csep590/05au/whitepaper_turnin/oss(10).pdf|bet=Is Open Source Software More Secure?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170724002906/https://courses.cs.washington.edu/courses/csep590/05au/whitepaper_turnin/oss(10).pdf|arxivsáne=24 July 2017|qaralǵan sáne=4 July 2017}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://courses.cs.washington.edu/courses/csep590/05au/whitepaper_turnin/oss(10).pdf &quot;Is Open Source Software More Secure?&quot;] &lt;span class=&quot;cs1-format&quot;&gt;(PDF)&lt;/span&gt;. [https://web.archive.org/web/20170724002906/https://courses.cs.washington.edu/courses/csep590/05au/whitepaper_turnin/oss(10).pdf Archived] &lt;span class=&quot;cs1-format&quot;&gt;(PDF)&lt;/span&gt; from the original on 24 July 2017&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;4 July&lt;/span&gt; 2017&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

Sonıń menen bir qatarda, járiyalanǵan derek kodı xakerlerge onnan hálsizliklerdi tabıwdı hám eksploytlar jazıwdı ańsatlastırıwı múmkin. Biraq bul jaǵdayda usınday zıyankes xakerlerdiń hálsizliklerdi juwapkershilik penen ashıp beretuǵın yamasa olardı dúzetiwge járdem beretuǵın aq qalpaqlı xakerlerden nátiyjelirek ekenligi, hesh qanday kod sızıp shıǵıwı yaki shıǵarıp alınıwı júz bermeytuǵını hám menshikli kodtı keri injeneriya qılıw zıyankes xakerler ushın áhmiyetli tosqınlıq bolıp tabılatuǵını boljanadı.&lt;ref name=&quot;wash1&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://courses.cs.washington.edu/courses/csep590/05au/whitepaper_turnin/oss(10).pdf|bet=Is Open Source Software More Secure?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170724002906/https://courses.cs.washington.edu/courses/csep590/05au/whitepaper_turnin/oss(10).pdf|arxivsáne=24 July 2017|qaralǵan sáne=4 July 2017}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://courses.cs.washington.edu/courses/csep590/05au/whitepaper_turnin/oss(10).pdf &quot;Is Open Source Software More Secure?&quot;] &lt;span class=&quot;cs1-format&quot;&gt;(PDF)&lt;/span&gt;. [https://web.archive.org/web/20170724002906/https://courses.cs.washington.edu/courses/csep590/05au/whitepaper_turnin/oss(10).pdf Archived] &lt;span class=&quot;cs1-format&quot;&gt;(PDF)&lt;/span&gt; from the original on 24 July 2017&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;4 July&lt;/span&gt; 2017&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

==== Apparatlıq hám programmalıq támiynat úylesimliligi ====
Geyde FOSS menshikli [[Apparatlıq támiynat|apparatlıq támiyinlew]] yaki belgili bir [[Programmalıq támiynat|programmalıq támiyinlew]] menen úylesimli bolmaydı. Bul kóbinese óndiriwshilerdiń FOSS-tı tosqınlıq qılıwı sebepli júz beredi, mısalı, FOSS háreketiniń aǵzaları olardıń apparatlıq támiyinlewi ushın drayverler jazıwı ushın kerek bolǵan interfeyslerdi yaki basqa specifikaciyalardı ashıp bermewi arqalı — máselen, olar tutınıwshılardıń tek ózleriniń menshikli programmalıq támiyinlewin paydalanıwın qálegenlikten yamasa sheriklik baylanıslardan payda kóriwi múmkin bolǵanlıqtan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.linuxtoday.com/developer/1998100500205OP|bet=Linux Today — KERNEL-DEV: UDI and Free Software by Richard Stallman|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170825105704/https://www.linuxtoday.com/developer/1998100500205OP|arxivsáne=25 August 2017|jumıs=www.linuxtoday.com|qaralǵan sáne=4 July 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Microsoft tries to block Linux off Windows 8 PCs|url=https://www.zdnet.com/article/microsoft-tries-to-block-linux-off-windows-8-pcs/|access-date=12 July 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.zdnet.com/article/lenovo-reportedly-blocking-linux-on-windows-10-signature-edition-pcs/|bet=Lenovo reportedly blocking Linux on Windows 10 Signature Edition PCs (updated)|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170714023050/https://www.zdnet.com/article/lenovo-reportedly-blocking-linux-on-windows-10-signature-edition-pcs/|arxivsáne=14 July 2017|avtor=Kingsley-Hughes|at=Adrian|til=en|jumıs=ZDNet|qaralǵan sáne=12 July 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.linuxtoday.com/infrastructure/2009041200535NWMDMS|bet=Linux Today — How Microsoft Changes the Prices at OEMs to Block GNU/Linux Sales|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170825105708/https://www.linuxtoday.com/infrastructure/2009041200535NWMDMS|arxivsáne=25 August 2017|jumıs=www.linuxtoday.com|qaralǵan sáne=12 July 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theregister.co.uk/2002/03/19/microsoft_killed_dell_linux_states/|bet=Microsoft 'killed Dell Linux' — States|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170717220530/https://www.theregister.co.uk/2002/03/19/microsoft_killed_dell_linux_states/|arxivsáne=17 July 2017|jumıs=[[The Register]]|qaralǵan sáne=12 July 2017}}&lt;/ref&gt;

==== Qáteler hám jetispeytuǵın funkciyalar ====
FOSS programmalıq támiyinlew funkciyaları hám turaqlılıǵı jaǵınan menshikli alternativlerden ústin bolıwı múmkin bolsa da, kóp jaǵdaylarda uqsas kommerciyalıq programmalıq támiyinlewge salıstırǵanda kóbirek dúzetilmegen qátelerge hám jetispeytuǵın funkciyalarǵa iye boladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.gnu.org/philosophy/when-free-software-isnt-practically-superior.en.html|bet=When Free Software Isn't (Practically) Superior|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170713084233/https://www.gnu.org/philosophy/when-free-software-isnt-practically-superior.en.html|arxivsáne=13 July 2017|avtor=Hill|at=Benjamin Mako|qaralǵan sáne=11 July 2017}}&lt;/ref&gt; Bul hár bir jaǵdayda hár qıylı bolıp, ádette belgili bir proektke bolǵan qızıǵıwshılıq dárejesine baylanıslı boladı. Biraq, jabıq kodlı programmalıq támiyinlewden parqı, jaqsılanıwlar buǵan motivaciyası, waqtı hám qábileti bar hár qanday adam tárepinen ámelge asırılıwı múmkin. 

A common obstacle in FOSS development is the lack of access to some common official standards, due to costly royalties or required non-disclosure agreements (e.g., for the DVD-Video format).

==== Rawajlanıwdıń kem kepilligi ====
FOSS proektleriniń dawamlı rawajlanıw ushın zárúr resurslar hám qatnasıwdı alıwına kompaniyalar tárepinen qollap-quwatlanatuǵın kommerciyalıq programmalıq támiyinlewge qaraǵanda kóbirek belgisizlik bar. Biraq, kompaniyalar da kóbinese paydasız bolǵan proektlerdi biykar etedi, sonıń menen birge iri kompaniyalar ashıq kodlı programmalıq támiyinlewge súyeniwi hám sonıń nátiyjesinde onı birgelikte rawajlandırıwı múmkin.&lt;ref name=&quot;scmagazine&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.scmagazine.com/open-source-software-is-more-secure-than-you-think/article/541874/|bet=Open source software is more secure than you think|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170825102354/https://www.scmagazine.com/open-source-software-is-more-secure-than-you-think/article/541874/|arxivsáne=25 August 2017|sáne=8 October 2013|til=en|baspaxana=SC Media US|qaralǵan sáne=12 July 2017}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.scmagazine.com/open-source-software-is-more-secure-than-you-think/article/541874/ &quot;Open source software is more secure than you think&quot;]. SC Media US. 8 October 2013. [https://web.archive.org/web/20170825102354/https://www.scmagazine.com/open-source-software-is-more-secure-than-you-think/article/541874/ Archived] from the original on 25 August 2017&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;12 July&lt;/span&gt; 2017&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; Ekinshi tárepten, eger menshikli programmalıq támiyinlewdi jetkerip beriwshi rawajlandırıwdı toqtatsa, basqa alternativalar bolmaydı; al FOSS penen, oǵan mútáj bolǵan hár qanday paydalanıwshı onı ózi rawajlandırıwdı dawam ettiriw yamasa bunı ámelge asırıw ushın 3-tárepke tólew huqıqına hám derek kodına iye boladı.

==== Jetispeytuǵın qollanbalar ====
[[Linux]] [[Operatsion sistema|operaciyalıq sistemasınıń]] FOSS distribuciyalarınıń aqırǵı paydalanıwshılar arasında bazar úlesi tómenirek bolǵanlıqtan, qoljetimli qollanbalar sanı da azıraq.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=VAa-AouAHxoC&amp;pg=PA147|title=Succeeding with Technology}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=PdpDFv5Gu5YC&amp;pg=PT24|title=Mastering Information Technology for CXC CSEC CAPE}}&lt;/ref&gt;

== Derekler ==

[[Kategoriya:Programmalıq injiniring]]
&lt;references /&gt;
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>iz5t6gua942g4eh9z10rq12w54vkro9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Frontend hám backend</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21104</id>
    <revision>
      <id>120817</id>
      <parentid>110483</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:28:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (4),  –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120817</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9434" sha1="9pb35w6mchky8an37brsyjqlfi0tmv9" xml:space="preserve">
[[Programmalıq injiniring|Programmalıq injiniringde]], '''Frontend''' hám '''backend''' (geyde '''back end''' yamasa '''back-end''' dep te jazıladı) terminleri [[Programmalıq támiynat|programmalıq támiynattıń]] bir bóleginiń kórsetiw qatlamı (Frontend), menen maǵlıwmatlarǵa kiriw qatlamı (backend) arasındaǵı, yamasa fizikalıq infrastruktura yamasa [[Apparatlıq támiynat|apparatlıq támiyinlew]] arasındaǵı máselelerdiń bóliniwin ańlatadı. Klient-server modelinde, klient ádette Frontend, al [[server]] ádette backend dep esaplanadı, hátte geybir sırtqı tárepti kórsetiw jumısları serverdiń ózinde orınlanǵan jaǵdayda da.

== Kirisiw ==
[[Programmalıq támiynat arxitekturası|Programmalıq támiynat arxitekturasında]], [[apparatlıq támiynat]] penen aqırǵı paydalanıwshı arasında kóp qatlamlar bolıwı múmkin. Frontend — bul abstrakciya, paydalanıwshıǵa qolaylı interfeys arqalı tiykarǵı komponentti ápiwayılastıradı, al backend ádette maǵlıwmatlardı saqlaw hám biznes logikasın basqaradı.

Telekommunikaciyada, Frontend qurılma yamasa xızmet sıpatında qaralıwı múmkin, al backend xızmet kórsetiwdi qollap-quwatlaytuǵın infrastruktura bolıp tabıladı.

Ulıwma qaǵıyda boyınsha, klient tárepi (yamasa &quot;Frontend&quot;) — bul paydalanıwshı tárepinen basqarılatuǵın hár qanday komponent. Server tárepindegi (yamasa &quot;backend&quot;) kod ádette serverde jaylasadı, kóbinese paydalanıwshıdan fizikalıq jaqtan uzaqta boladı.

== Programmalıq támiynat anıqlamaları ==
Kontent basqarıw sistemalarında, &quot;Frontend&quot; hám &quot;backend&quot; terminleri sáykes túrde CMS-tiń aqırǵı paydalanıwshı kóretuǵın kórinislerine hám administrativlik kórinislerine qatnaslı bolıwı múmkin.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://letsgodojo.com/front-end-vs-back-end/|bet=Front End vs Back End of Your Website: Everything You Need to Know|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220901020406/https://letsgodojo.com/front-end-vs-back-end/|arxivsáne=1 September 2022|sáne=7 February 2020|jumıs=DOJO Creative|qaralǵan sáne=31 August 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://joomlatuts.net/joomla-2-5/87-how-backend-model-view-controller-mvc-works-in-joomla/98-difference-between-frontend-and-backend-mvc|bet=Difference Between Frontend and Backend MVC — Joomlatuts|arxivurl=https://web.archive.org/web/20161230230237/http://joomlatuts.net/joomla-2-5/87-how-backend-model-view-controller-mvc-works-in-joomla/98-difference-between-frontend-and-backend-mvc|arxivsáne=30 December 2016|avtor=Thapliyal|at=Vimal|jumıs=joomlatuts.net|qaralǵan sáne=30 December 2016}}&lt;/ref&gt;

Sóylew sintezinde, &quot;Frontend&quot; sintez sistemasınıń kiris tekstti simvollıq fonetikalıq kóriniske aylandıratuǵın bólimine qatnaslı, al &quot;backend&quot; simvollıq fonetikalıq kórinisti haqıyqıy seslerge aylandıradı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://research.cs.tamu.edu/prism/lectures/sp/l18.pdf|bet=L18: Speech synthesis (backend)|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190214183352/http://research.cs.tamu.edu/prism/lectures/sp/l18.pdf|arxivsáne=14 February 2019|avtor=Gutierrez--Osuna|at=Ricardo|jumıs=tamu.edu|baspaxana=Texas A&amp;M University|qaralǵan sáne=29 December 2016}}&lt;/ref&gt;

[[Kompilyator|Kompilyatorlarda]], &quot;Frontend&quot; [[Programmalastırıw|kompyuter programmalastırıw]] [[Derek kodı|derek kodın]] aralıq kóriniske [[Translyator|awdaradı]], al &quot;backend&quot; aralıq kórinis penen islep, kompyuter shıǵıs tilinde kod jaratadı. &quot;Backend&quot; ádette tezirek isleytuǵın kod jaratıw ushın optimizaciyalanadı. &quot;Frontend&quot;/&quot;backend&quot; bóliniwi derek kodı menen islesetuǵın parser bólimin hám kod jaratıp, optimizaciyalaytuǵın &quot;backend&quot; bólimin ajıratıwı múmkin. GCC sıyaqlı ayırım dizaynlar hár qıylı &quot;Frontend&quot;ler (hár qıylı dereklik [[Programmalastırıw tili|tillerdi]] parslew) yamasa &quot;backend&quot;ler (hár qıylı maqsetli processorları ushın kod jaratıw) arasında tańlaw múmkinshiligin usınadı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.personal.kent.edu/~rmuhamma/Compilers/MyCompiler/phase.htm|bet=Operating Systems Notes|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180831090618/http://personal.kent.edu/~rmuhamma/Compilers/MyCompiler/phase.htm|arxivsáne=31 August 2018|avtor=Bin Muhammad|at=Rashid|jumıs=www.personal.kent.edu|baspaxana=Kent State University|qaralǵan sáne=30 December 2016}}&lt;/ref&gt;

Ayırım [[grafikalıq paydalanıwshı interfeysi]] (GUI) qollanbaları, desktop ortalıǵında isleytuǵın, tiykarǵı komandalıq qatar interfeysi (CLI) programmaları ushın juqa &quot;Frontend&quot; sıpatında ámelge asırıladı. Bul paydalanıwshını arnawlı terminologiyanı úyreniw hám komandalardı yadlawdan qutqaradı.

=== Veb-programmalastırıw mısal retinde ===
Ekewiniń arasındaǵı ayırmashılıqtı túsiniwdiń jáne bir jolı — &quot;Frontend&quot; hám &quot;backend&quot; [[Programmist (Baǵdarlamashı)|baǵdarlamashıdan]] talap etiletuǵın bilimlerdi túsiniw. Tómendegi dizim veb-programmalastırıwǵa mısal retinde itibar qaratadı.

==== Ekewi ushın da: ====

* [[Git]], Mercurial yamasa Subversion sıyaqlı versiyalardı basqarıw quralları
* FTP yamasa rsync sıyaqlı fayl jiberiw quralları hám protokolları

==== Frontend-ke baǵdarlanǵan: ====

* [[HTML]], [[Css|CSS]], [[JavaScript]] sıyaqlı belgilew hám veb tilleri, hám usı tillerde jiyi qollanılatuǵın Sass yamasa [[jQuery]] sıyaqlı qosımsha kitapxanalar
* Asinxron sorawlardı basqarıw hám [[Ajax (programmalastırıw)|AJAX]]
* Bir betli qollanbalar (React, Angular yamasa Vue.js sıyaqlı freymvorklar menen)
* Veb ónimlilik (eń úlken mazmunlı boyaw, interaktivlik waqıtı, sekundına 60 kadr animaciyalar hám óz-ara tásirler, yadtı paydalanıw hám t.b.)
* Juwap beretuǵın veb dizayn
* Brauzerler arasındaǵı úylesimlilik máseleleri hám olardı sheshiw jolları
* Basqarıwsız brauzer menen aqırǵı sınawlar
* JavaScript faylların ózgertiw hám biriktiriw, súwret ólshemlerin kemeytiw hám Webpack hám Gulp.js sıyaqlı qurallar járdeminde basqa processlerdi avtomatlastırıw
* Izlew sisteması optimizaciyası
* Qoljetimlilik máseleleri
* GIMP yamasa Photoshop sıyaqlı súwretti redaktorlaw quralların tiykarǵı paydalanıw
* Paydalanıwshı interfeysi

==== Backend-ke baǵdarlanǵan: ====

* [[PHP]], [[Python (programmalastırıw tili)|Python]], Ruby, Perl, [[Node.js]] sıyaqlı skript tilleri, yamasa C#, [[Java (programmalastırıw tili)|Java]] yamasa [[Go (programmalastırıw tili)|Go]] sıyaqlı kompilyaciyalanǵan tiller
* Maǵlıwmatlarǵa kiriw qatlamı
* Biznes logikası
* Maǵlıwmatlar bazasın basqarıw
* Masshtablanıw múmkinshiligi
* Joqarı qoljetimlilik
* Qáwipsizlik máseleleri, autentifikaciya hám avtorizaciya
* Baǵdarlama arxitekturası
* Maǵlıwmatlardı transformaciyalaw
* Rezerv kóshiriw usılları hám baǵdarlamalıq támiynatı

Esletip ótemiz, eki lawazım da, bir ónim ústinde islewi múmkin bolsa da, júdá ayrıqsha kónlikpeler toplamına iye.

=== API ===
Frontend backend penen API arqalı baylanısadı. Veb hám mobil frontend-ler jaǵdayında, API kóbinese HTTP soraw/juwap tiykarında dúziledi. API geyde &quot;Frontend ushın Backend&quot; (BFF) úlgisi tiykarında jobalanadı, ol frontend tárepte qayta islewdi ańsatlastırıw ushın juwaplar beredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://blog.bitsrc.io/bff-pattern-backend-for-frontend-an-introduction-e4fa965128bf|bet=The BFF Pattern (Backend for Frontend): An Introduction|arxivurl=https://web.archive.org/web/20240327144654/https://blog.bitsrc.io/bff-pattern-backend-for-frontend-an-introduction-e4fa965128bf?gi=f6e22c3d720c|arxivsáne=27 March 2024|avtor=Wickramarachchi|at=Viduni|sáne=24 February 2021|jumıs=Bits and pieces|qaralǵan sáne=13 November 2021}}&lt;/ref&gt;

== Apparatlıq qurallar anıqlamaları ==
Tarmaq esaplaw sistemasında, frontend tarmaq trafigin optimallastıratuǵın yamasa qorǵaytuǵın hár qanday apparatlıq quralǵa qatnaslı bolıwı múmkin.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://cacm.acm.org/magazines/2009/6/28494-network-front-end-processors-yet-again/fulltext|bet=Network Front-End Processors, Yet Again {{!}} June 2009 {{!}} Communications of the ACM|arxivurl=https://web.archive.org/web/20161230162057/http://cacm.acm.org/magazines/2009/6/28494-network-front-end-processors-yet-again/fulltext|arxivsáne=2016-12-30|avtor=O'Dell|at=Mike|jumıs=cacm.acm.org|qaralǵan sáne=2016-12-30}}&lt;/ref&gt; Ol ámeliy frontend apparatlıq quralı dep ataladı, sebebi ol tarmaqtıń sırtqa qaraǵan frontend-i yamasa shegarasına jaylastırılǵan. Tarmaq trafigi tarmaqqa kiriwden aldın frontend apparatlıq quralı arqalı ótedi.

Processor dizaynında, frontend dizaynı — bul Verilog sıyaqlı apparatlıq quraldı sıpatlaw tilinde sxema háreketiniń dáslepki táriyipi bolar edi, al serverlik dizayn bul háreketti matricadaǵı fizikalıq tranzistorlar menen salıstırıw procesi boladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://techdocs.altium.com/display/ADOH/Front-End+Design|bet=Front-End Design {{!}} Online Documentation for Altium Products|arxivurl=https://web.archive.org/web/20161230160759/http://techdocs.altium.com/display/ADOH/Front-End+Design|arxivsáne=2016-12-30|jumıs=techdocs.altium.com|qaralǵan sáne=2016-12-30}}&lt;/ref&gt;

== Derekler ==
{{Derekler|2}}
[[Kategoriya:Programmalıq injiniring]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__
[[Kategoriya:Programmalıq támiynat arxitekturası]]</text>
      <sha1>9pb35w6mchky8an37brsyjqlfi0tmv9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>1-dekabr</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21148</id>
    <revision>
      <id>120851</id>
      <parentid>118237</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:53:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  —  (19) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120851</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3802" sha1="m58zjx86nrt3otzcjs6hcmrm4vr64jm" xml:space="preserve">{{DekabrKalendarı}}

1-dekabr '''Qaraqalpaq tili bayramı kúni'''. Bul sáne [[Qaraqalpaq tili|qaraqalpaq tiline]] mámleketlik til biyligi berilgen kún retinde elimizde keń túrde bayramlanadı. Ana tili — bul qarım-qatnas quralı bolıwı menen birge, neshe ásirler dawamında óziniń qádir-qımbatın joytpay, áwladlarǵa shekem jetip kelgen biybaha ǵáziyne bolıp tabıladı. Hár bir xalıqtıń ózine tán ózgesheligin, hár bir eldiń rawajlanıw basqıshların hám keleshegin belgilewde ana tildiń tutqan ornı ayrıqsha sanaladı.&lt;ref&gt;https://web.archive.org/web/20241207103954/https://joqargikenes.uz/qr/20416.html&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://uza.uz/oz/posts/qoraqalpoq-tili-bayrami-keng-nishonlanmoqda_662667&lt;/ref&gt; 
== Bayramlar ==
[[Qaraqalpaqstan|Qaraqalpaqstanda]] ‒ '''Qaraqalpaq tili bayramı kúni''';&lt;ref&gt;https://web.archive.org/web/20241207103954/https://joqargikenes.uz/qr/20416.html&lt;/ref&gt;

[[Qazaqstan|Qazaqstanda]] ‒ '''Birinshi Prezident kúni''';

[[Oraylıq Afrika Respublikası|Oraylıq Afrika Respublikasında]] ‒ '''Respublika kúni''';

[[Panama|Panamada]] ‒ '''Muǵallimler kúni''';&lt;ref&gt;https://en.wikipedia.org/wiki/December_1&lt;/ref&gt;

Sonday-aq bul kún ‒ '''Dúnya júzilik AIJS penen gúresiw kúni'''. Dúnya júzilik AIJS penen gúresiw kúni hár jılı 1-dekabrde pútkil dúnya boyınsha belgilenedi. Bul kún 1988-jılı Dúnya júzilik densawlıqtı saqlaw shólkemi (DDS) hám [[Birlesken Milletler Shólkemi|BMSH]] Bas Assambleyasınıń qararı tiykarında belgilengen. Bul kún densawlıqtı saqlaw máseleleri menen baylanıslı eń áhmiyetli xalıqaralıq kúnlerdiń birine aylandı hám xalıqtıń xabardarlıǵın arttırıw, kesellikten qaytıs bolǵanlardı eske alıw, sonday-aq emlew hám aldın alıw ilajların keńeytiw sıyaqlı jetiskenliklerdi belgilew múmkinshilikleriniń biri bolıp esaplanadı. &lt;ref&gt;https://www.calend.ru/holidays/0/0/112/&lt;/ref&gt;

1-dekabr kúni '''Nevrologlar kúni''' keń túrde belgilenedi — bul oraylıq hám shetki nerv sisteması kesellikleriniń aldın alıw hám emlewge qaratılǵan ádiwli shıpakerler, qánigeler hám ilimpazlardıń rásmiy emes kásiplik bayramı.&lt;ref&gt;https://www.calend.ru/holidays/0/0/3588/&lt;/ref&gt;
== Waqıyalar ==
1913 — Qubla yarım shardaǵı hám [[Latın Amerika|Latın Amerikasındaǵı]] birinshi jer astı temir jol sisteması Buenos-Ayres metrosı jumısın baslaydı.&lt;ref&gt;https://web.archive.org/web/20150419212655/http://blogs.lanacion.com.ar/historia-argentina/historia/el-primer-subte/&lt;/ref&gt;

1988 — [[Birlesken Milletler Shólkemi|BMSH]] aǵza mámleketleri tárepinen dúnya júzi boyınsha Dúnyajúzilik AIJS (SPID) kúni járiyalanadı.

2011 — Almatı metrosı ashıldı.

2019 — Uxan qalasında koronavirus infekciyasınıń tarqalıwı baslanadı.

2020 — Aresibo teleskopı qulaydı.&lt;ref&gt;https://en.wikipedia.org/wiki/December_1&lt;/ref&gt;
== Tuwılǵanlar ==
1709 — Franc Ksaver Rixter, Chex kompozitorı, skripkashısı hám dirijyorı (q. 1789)

1716 — Eten Moris Falkone, Franciyalı músinshi (q. 1791)

1743 — Martin Genrix Klaprot, Nemis ximigi hám akademigi (q. 1817)

1792 — Nikolay Lobachevskiy, Rus matematigi (q. 1856)

1800 — Mixay Vyoryoshmarti, Venger shayırı (q. 1855)

1847 — Djuliya A. Mur, Amerika shayırı (q. 1920)

1869 — Eligiush Nevyadomskiy, Polyak súwretshisi hám sınshısı (q. 1923)

1886 — Reks Staut, Amerika detektiv romanları jazıwshısı (q. 1975)

1898 — Siril Ritchard, Avstraliya-Amerika aktyorı hám qosıqshısı (q. 1977)

1900 — Karna Mariya Birmingem, Avstraliya súwretshisi, illyustratorı hám baspa óneri sheberi (q. 1987)

1913 — Meri Martin, Amerika aktrisası hám qosıqshısı (q. 1990)

1926 — Keyt Mitchell, Avstraliyalı aktyor (q. 2015)

== Derekler ==</text>
      <sha1>m58zjx86nrt3otzcjs6hcmrm4vr64jm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dúnya júzlik baǵdarlamashılar konferenciyası</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21241</id>
    <revision>
      <id>120619</id>
      <parentid>119551</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:35:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (3),  –  →  —  (16) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120619</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="76081" sha1="kkq2holf8vif7ybwgaag8v67b0h2n61" xml:space="preserve">{| class=&quot;infobox vevent&quot;
|+WWDC
|-
| colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-image logo&quot; |[[Fayl:Apple_WWDC_wordmark_2024.svg|250x250px]]&lt;div class=&quot;infobox-caption&quot;&gt;Dúnya júzlik Baǵdarlamashılar Konferenciyası&lt;/div&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;white-space: nowrap;&quot; |Statusı
| class=&quot;infobox-data&quot; |Aktiv
|- style=&quot;display: none;&quot;
| colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-full-data&quot; |&lt;templatestyles src=&quot;Module:Infobox/styles.css&quot;&gt;&lt;/templatestyles&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;white-space: nowrap;&quot; |Janrı
| class=&quot;infobox-data&quot; |Konferenciya
|-
!Jiyiligi
|1983; 2006: avgust
1984: aprel

1986: yanvar

1987: mart hám aprel

1988: aprel hám sentyabr

jıl sayın (1989-jıldan baslap)

1989–2002: hár may ayında

2003; 2005; 2007–: hár iyun ayında

2004: iyun ayınıń aqırı–iyul ayınıń bası
|-
!Ótkeriw ornı
|1983: Danfey miymanxanası
1984: Moskone orayı

1986: Bruks zalı

1987: Universal amfiteatrı hám Santa-Klara konvenciya orayı

1988–2002; 2017–19: San-Xose konvenciya orayı

2003–16: Moskone Uest

2020–21: Apple Park-ta aldınnan jazıp alınǵan (COVID-19 pandemiyasına baylanıslı konferenciyalar onlayn rejiminde ótkerildi)

2022–: aldınnan jazıp alınǵan hám Apple Park (konferenciya onlayn hám Apple Park-ta júzbe-júz ótkerildi)
|-
!Ornalasıw(lar)
|1987: Santa-Klara, [[Kaliforniya shtatı|Kaliforniya]]
2003–16: [[San-Francisko]], Kaliforniya

1988–2002; 2017–19: San-Xose, Kaliforniya

2020–21: Kupertino, Kaliforniya (cifrlı konferenciya)

2022–: Kupertino, Kaliforniya (júzbe-júz hám cifrlı konferenciya)
|-
!Mámleket 
|[[Amerika Qurama Shtatları]]
|-
!'''Aktiv jılları''' 
|41
|-
!'''Dáslepki ótkerilgen jılı'''
|1983 
|-
!'''Tiykarshı'''
|[[Apple Inc.]] 
|-
!'''Eń sońǵısı''' 
|10–14-iyun, 2024 [https://www.youtube.com/watch?v=RXeOiIDNNek YouTube] 
|-
!'''Aldıńǵı ilaj''' 
|5–9-iyun, 2023 
|-
!Keyingi ilaj 
|Iyun 2025 
|-
!'''Qatnasıwshılar sanı''' 
|23 million onlayn kóriwshi (2020
|-
!'''Aymaǵı'''
|Dúnya júzi boyınsha 
|-
!Byudjeti
|50 million AQSH dolları 
|-
!Shólkemlestiriwshi
|Apple Inc. 
|-
!Veb-saytı 
|[https://developer.apple.com/wwdc24/ developer.apple.com/wwdc/]
|- style=&quot;display:none&quot;
| colspan=&quot;2&quot; |
|}
'''Dúnya júzlik Baǵdarlamashılar Konferenciyası''' ''([[Inglis tili|ingl]]. Worldwide Developers Conference; WWDC)'' — [[Apple Inc.]] tárepinen hár jılı ótkeriletuǵın [[Informaciyalıq texnologiya|informaciyalıq texnologiyalar]] konferenciyası. Házirgi waqıtta konferenciya [[Kaliforniya shtatı|Kaliforniyadaǵı]] Apple Park kompleksinde ótkeriledi. Bul is ilaj macOS, [[IOS|iOS]], iPadOS, watchOS, tvOS hám visionOS shańaraqlarındaǵı jańa [[Programmalıq támiynat|baǵdarlamalıq támiynat]] hám texnologiyalardı, sonday-aq basqa da Apple baǵdarlamalıq támiynatların kórsetiw ushın paydalanıladı; geyde jańa [[apparatlıq támiynat]] ónimleri de járiyalanadı. WWDC sonday-aq [[IPhone|iPhone]], iPad, Mac hám basqa Apple qurılmaları ushın qosımshalar islep shıǵaratuǵın úshinshi tárep baǵdarlamalıq támiynat [[Programmist (Baǵdarlamashı)|baǵdarlamashıları]] ushın shólkemlestirilgen is iláj bolıp tabıladı.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://manmadecycle.com.au/blogs/news/wwdc-2022|title=WWDC 2022: New rumours, new OS software, and new devices|access-date=2022-04-17|language=en}}&lt;/ref&gt; Qatnasıwshılar Apple injenerleri menen ámeliy laboratoriyalarǵa qatnasıwı hám kóp sanlı temalardı qamtıytuǵın tereń sessiyalarǵa qatnasıwı múmkin.

Birinshi WWDC 1983-jılı Apple Basic-tiń tanıstırılıwı menen ótkerilgen, biraq Apple bul konferenciyanı jańa ónimlerdi baslawdıń tiykarǵı maydanı sıpatında paydalanıwdı 2002-jılı ǵana basladı. 1987-jıldan baslap, WWDC Santa-Klarada ótkerildi. Jaqın jaylasqan San-Xosede 15 jıl ótkerilgennen soń, konferenciya [[San-Francisko|San-Franciskoǵa]] kóshirildi, ol jerde aqıbetinde Apple-dıń jıl sayınǵı tiykarǵı media waqıyasına aylandı hám úziliksiz túrde tolıq satıldı. 13 jıldan keyin WWDC San-Xosege qaytıp keldi.

COVID-19 pandemiyası sebepli WWDC 2020 hám WWDC 2021 tek onlayn formatta ótkerildi. WWDC 2022 COVID-19 pandemiyasına qaramastan, úsh jıldan keyin birinshi ret [[Programmist (Baǵdarlamashı)|baǵdarlamashılar]] hám baspasóz wákillerin Apple Park-ke mirát etti.&lt;ref name=&quot;WWDC 2022&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://developer.apple.com/wwdc22/|bet=WWDC2022|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220606074846/https://developer.apple.com/wwdc22/|arxivsáne=June 6, 2022|jumıs=Apple Developer|baspaxana=Apple Inc.|qaralǵan sáne=June 10, 2024}}&lt;/ref&gt; Tutınıwshılar hám keń jámiyetshilik bul is ilajdı onlayn tikkeley translyaciyalar arqalı baqladı. Bul waqıyalardıń barlıǵı [[Kaliforniya shtatı|Kaliforniya shtatınıń]] Kupertino qalasındaǵı Apple Park-te ótkerildi. WWDC 2023 hám onlayn, hám júzbe-júz formatta ótkerildi; eń sońǵı konferenciya, WWDC 2024 de 2024-jıldıń 10-iyun hám 14-iyun aralıǵında hám onlayn, hám júzbe-júz formatta ótkerildi.&lt;ref name=&quot;WWDC 2024&quot;&gt;{{Cite news|title=Apple WWDC 2024, set for June 10–14, promises to be 'A(bsolutely) I(ncredible)'|url=https://techcrunch.com/2024/03/26/apple-wwdc-2024-set-for-june-10-14-promises-to-be-absolutely-incredible/|access-date=March 26, 2024}}&lt;/ref&gt;

== Qatnasıw ==
2020-jılǵa shekem, konferenciyaǵa kiriw ushın 1,599 dollar turǵan bilet talap etiletuǵın edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.macworld.co.uk/how-to/wwdc-2019-tickets-3510253/|bet=Complete guide to scoring WWDC 2019 tickets|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220127175543/https://www.macworld.co.uk/how-to/wwdc-2019-tickets-3510253/|arxivsáne=January 27, 2022|avtor=Macro|at=Ashleigh|jumıs=Macworld UK|qaralǵan sáne=2021-05-24}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.macworld.co.uk/news/wwdc-2020-3782252/|bet=Everything Apple announced at WWDC 2020|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210802143552/https://www.macworld.co.uk/news/wwdc-2020-3782252/|arxivsáne=August 2, 2021|avtor=Haslam|at=Karen|jumıs=Macworld UK|qaralǵan sáne=2021-05-24}}&lt;/ref&gt; Biletler onlayn lotereya arqalı alınatuǵın edi. Studentler hám STEM shólkemleriniń aǵzaları ushın stipendiyalar bar. Qatnasıwshılar 13 jastan úlken bolıwı hám Apple Baǵdarlamashılar baǵdarlamasınıń aǵzası bolıwı kerek.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://developer.apple.com/wwdc/policy/|bet=WWDC18 Registration and Attendance Policy|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180901050239/https://developer.apple.com/wwdc/policy/|arxivsáne=September 1, 2018|sáne=2018|jumıs=Apple Developer|baspaxana=Apple|qaralǵan sáne=June 10, 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://developer.apple.com/wwdc/scholarships/|bet=Scholarships|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190310194519/https://developer.apple.com/wwdc/scholarships/|arxivsáne=March 10, 2019|sáne=2018|jumıs=Apple Developer|baspaxana=Apple|qaralǵan sáne=June 10, 2018}}&lt;/ref&gt;

2007-jılǵa shekem, qatnasıwshılar sanı 2,000 hám 4,200 arasında ózgerip turdı; biraq, WWDC 2007 waqtında [[Stiv Djobs]] 5,000-nan aslam qatnasıwshı bar ekenin atap ótti. 2008-jıldan 2015-jılǵa shekem ótkerilgen WWDC is ilajları 5,000 qatnasıwshı (arnawlı qatnasıwshılardı qosqanda 5,200) menen sheklengen hám tolıq satılıp ketken. WWDC 2018-de 77 elden 6,000 qatnasıwshı boldı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theguardian.com/technology/live/2018/jun/04/apple-wwdc-2018-keynote-ios-12-iphone-update-macbook-macos-1014-tim-cook-siri-live?page=with:block-5b157170e4b0033069063c09#block-5b157170e4b0033069063c09|bet=WWDC 2018 keynote: Apple to stop Facebook tracking on iOS 12 — as it happened|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220712125601/https://www.theguardian.com/technology/live/2018/jun/04/apple-wwdc-2018-keynote-ios-12-iphone-update-macbook-macos-1014-tim-cook-siri-live?page=with:block-5b157170e4b0033069063c09#block-5b157170e4b0033069063c09|arxivsáne=July 12, 2022|avtor=Hern|at=Alex|sáne=June 4, 2018|jumıs=[[The Guardian]]|qaralǵan sáne=June 10, 2018}}&lt;/ref&gt; sonıń ishinde 350 stipendiya alıwshı bar edi.

== Mazmunı ==
WWDC hár jılı iyun ayınıń bir háptesinde dúyshembiden jumaǵa shekem ótkeriledi. Konferenciya tiykarınan kirisiw sózi, prezentaciya sessiyaları, jeke &quot;laboratoriya&quot; másláhátleri hám arnawlı ushırasıwlar hám waqıyalardan ibarat.&lt;ref name=&quot;Schedule&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://developer.apple.com/wwdc/schedule/|bet=Schedule|arxivurl=https://web.archive.org/web/20181013035533/https://developer.apple.com/wwdc/schedule/|arxivsáne=October 13, 2018|sáne=2018|jumıs=Apple Developer|baspaxana=Apple|qaralǵan sáne=June 10, 2018}}&lt;/ref&gt;
[[Fayl:WWDC17_Platforms_State_of_the_Union.jpg|oñğa|nobaý|WWDC 2017-degi Platformalar jaǵdayı haqqında bayanat]]
Konferenciya dúyshembi kúni azanda Tim Kuk hám basqa Apple basshıları tárepinen beriletuǵın kirisiw sózi menen baslanadı. (1998-jıldan 2011-jılı jumıstan ketiwi hám qaytıs bolıwına shekem, [[Stiv Djobs]]-qa kirisiw sózin bergen, onı media kóbinese Stivnout dep ataǵan.) Oǵan konferenciya qatnasıwshıları da, media wákilleri de qatnasadı, sebebi Apple bul ilajda únemli túrde ónim járiyalawların ámelge asıradı. Kirisiw sózi waqtında járiyalanǵan apparatlıq támiynat keyin konferenciya zalında kórsetiliwi múmkin. Kirisiw sózinen keyin tústen keyin Platformalar jaǵdayı haqqında bayanat beriledi, onda Apple-dıń baǵdarlamalıq támiynat platformalarındaǵı ózgerisler kórsetiledi hám atap ótiledi, olar hápte dawamında sessiyalarda tolıǵıraq túsindiriledi. Apple Dizayn sıylıqları da konferenciyanıń birinshi kúni járiyalanadı.&lt;ref name=&quot;Schedule&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://developer.apple.com/wwdc/schedule/|bet=Schedule|arxivurl=https://web.archive.org/web/20181013035533/https://developer.apple.com/wwdc/schedule/|arxivsáne=October 13, 2018|sáne=2018|jumıs=Apple Developer|baspaxana=Apple|qaralǵan sáne=June 10, 2018}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://developer.apple.com/wwdc/schedule/ &quot;Schedule&quot;]. &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

Siyshembiden jumaǵa shekem bir neshe sessiya baǵdarları parallel túrde ótkeriledi. Prezentaciyalar [[programmalastırıw]], dizayn hám basqa temalardı qamtıp aladı hám baslanǵısh dárejeden joqarı dárejege shekem boladı. Derlik barlıq jobalastırılǵan prezentaciyalar Apple xızmetkerleri tárepinen ótkeriledi. Bul prezentaciyalar tikkeley efirde kórsetiledi, al jazbaları Apple Developer veb-saytında, konferenciyanıń [[IOS|iOS]] hám tvOS qosımshalarında talap boyınsha kóriw múmkin.&lt;ref name=&quot;Schedule&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://developer.apple.com/wwdc/schedule/|bet=Schedule|arxivurl=https://web.archive.org/web/20181013035533/https://developer.apple.com/wwdc/schedule/|arxivsáne=October 13, 2018|sáne=2018|jumıs=Apple Developer|baspaxana=Apple|qaralǵan sáne=June 10, 2018}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://developer.apple.com/wwdc/schedule/ &quot;Schedule&quot;]. &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; Túslik waqtındaǵı sessiyalar texnologiya hám ilim tarawındaǵı hár qıylı qonaq sóylewshiler tárepinen beriledi; bul sessiyalar translyaciya etilmeydi yamasa jazıp alınbaydı.&lt;ref name=&quot;Special&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://developer.apple.com/wwdc/special-events/|bet=Special Events|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180901012509/https://developer.apple.com/wwdc/special-events/|arxivsáne=September 1, 2018|sáne=2018|jumıs=Apple Developer|baspaxana=Apple|qaralǵan sáne=June 10, 2018}}&lt;/ref&gt; Burın ayırım sessiyalarda soraw-juwap waqtı bolǵan, al mashqalanı sheshiwde qánigelerdi sınaw sessiyası Apple xızmetkerleri menen qatnasıwshılar arasındaǵı óz-ara tásiri menen belgili bolǵan..
[[Fayl:StumpTheExperts2010_CrazySwissGui.jpg|oñğa|nobaý|WWDC 2010-daǵı qánigelerdi sınaw]]
Hápte dawamında ótkeriletuǵın laboratoriyalarda Apple injenerleri qatnasıwshı [[Programmist (Baǵdarlamashı)|programmistler]] menen jeke másláhátlesiwler ótkeriw ushın ashıq bolǵan.&lt;ref name=&quot;Schedule&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://developer.apple.com/wwdc/schedule/|bet=Schedule|arxivurl=https://web.archive.org/web/20181013035533/https://developer.apple.com/wwdc/schedule/|arxivsáne=October 13, 2018|sáne=2018|jumıs=Apple Developer|baspaxana=Apple|qaralǵan sáne=June 10, 2018}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://developer.apple.com/wwdc/schedule/ &quot;Schedule&quot;]. &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; Paydalanıwshı interfeysi dizaynı hám qoljetimlilik boyınsha qánigeler de aldınnan jazılıw arqalı másláhátlesiwler ushın ashıq aydın bolǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://developer.apple.com/wwdc/consultations/|bet=Consultation Labs|arxivurl=https://web.archive.org/web/20181122191707/https://developer.apple.com/wwdc/consultations/|arxivsáne=November 22, 2018|sáne=2018|jumıs=Apple Developer|baspaxana=Apple|qaralǵan sáne=June 10, 2018}}&lt;/ref&gt;

Apple konferenciya dawamında hár túrli toparlar ushın jámiyetlik ushırasıwlar shólkemlestiredi, mısalı, texnologiyadaǵı hayal-qızlar yamasa xalıqaralıq keńeytiw ya bolmasa [[mashinalıq oqıtıw]] menen qızıǵıwshı [[Programmist (Baǵdarlamashı)|programmistler]] ushın. Piyshembi keshki Bash-ke (burınǵı Beer Bash) jaqın jaylasqan parkte ótkeriledi, onda 21 jas hám onnan úlken barlıq qatnasıwshılar ushın janlı muzıka, awqat hám ishimlikler usınıladı.&lt;ref name=&quot;Special&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://developer.apple.com/wwdc/special-events/|bet=Special Events|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180901012509/https://developer.apple.com/wwdc/special-events/|arxivsáne=September 1, 2018|sáne=2018|jumıs=Apple Developer|baspaxana=Apple|qaralǵan sáne=June 10, 2018}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://developer.apple.com/wwdc/special-events/ &quot;Special Events&quot;]. &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== Tariyxı ==

=== 1980-jıllar ===

==== 1983 — Apple Ǵárezsiz Baǵdarlamashılar Konferenciyası ====
1983-jılı birinshi WWDC ótkerildi. Bul waqıtta is ilaj &quot;Apple Ǵárezsiz Baǵdarlamashılar Konferenciyası&quot; dep atalǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://apple.fandom.com/wiki/Apple_Independent_Software_Developers_Conference_1983|bet=Apple Independent Software Developers Conference 1983|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220622191208/https://apple.fandom.com/wiki/Apple_Independent_Software_Developers_Conference_1983|arxivsáne=June 22, 2022|til=en|jumıs=Apple Wiki|qaralǵan sáne=2021-05-24}}&lt;/ref&gt; Qatnasıwshılar qupıyalılıq kelisimine qol qoyıwı kerek bolǵanlıqtan, bul waqıya haqqında kóp nárse belgili emes, biraq belgili bolǵanı, adamlar dúnyadaǵı birinshi grafikalıq interfeysli [[jeke kompyuter]] Lisa menen tanıstı.&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://titanwolf.org/Network/Articles/Article?AID=c3f0aa73-7190-47d6-875a-6722c0a16dbf#gsc.tab=0|bet=Classic products published by WWDC in those years(Others-Community)|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210524190643/https://titanwolf.org/Network/Articles/Article?AID=c3f0aa73-7190-47d6-875a-6722c0a16dbf#gsc.tab=0|arxivsáne=2021-05-24|jumıs=titanwolf.org|qaralǵan sáne=2021-05-24}}&lt;/ref&gt;

==== 1984 — Apple II Máńgi ====
1984-jılı Djobs ataqlı Macintosh-tı, ekinshi grafikalıq interfeysli jeke kompyuterdi, baǵdarlamashılarǵa tanıstırdı. Bul sonday-aq konferenciyanıń mediaǵa ashıq bolǵan birinshi jılı edi.&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://titanwolf.org/Network/Articles/Article?AID=c3f0aa73-7190-47d6-875a-6722c0a16dbf#gsc.tab=0|bet=Classic products published by WWDC in those years(Others-Community)|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210524190643/https://titanwolf.org/Network/Articles/Article?AID=c3f0aa73-7190-47d6-875a-6722c0a16dbf#gsc.tab=0|arxivsáne=2021-05-24|jumıs=titanwolf.org|qaralǵan sáne=2021-05-24}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20210524190643/https://titanwolf.org/Network/Articles/Article?AID=c3f0aa73-7190-47d6-875a-6722c0a16dbf#gsc.tab=0 &quot;Classic products published by WWDC in those years(Others-Community)&quot;]. &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

==== 1986 — Apple Dúnya júzlik Konferenciyası ====
1986-jılǵı Apple Dúnya júzlik Konferenciyası [[San-Francisko|San-Franciskoda]] ótti, onda 400-den aslam kórgizbe hám 200 kompaniya Apple II hám Macintosh baylanıslı ónimlerin kórsetti. Qatnasıwshılar kompyuter aksessuarların, periferiya qurılmaların, [[apparatlıq támiynat]] hám [[Programmalıq támiynat|programmalıq támiynattı]] satıp alıw múmkinshiligine iye boldı. Apple sonday-aq konferenciyada monoxrom lazer printeri LaserWriter Plus-tı tanıstırdı. Styuart Alsop II, Devid Bannell, Ester Dayson, Adam Grin hám Gay Kavasaki sıyaqlı belgili taraw ekspertleri bir neshe konferenciyalarǵa basshılıq etti.

==== 1987 — AppleWorld Konferenciyası ====
1987-jılǵı AppleWorld Konferenciyası Apple kompaniyasınıń onınshı jıllıǵın belgilew hám jańa ónimlerdi tanıstırıw ushın 1987-jıl 2-3-mart kúnleri Los-Andjeleste ótkerilgen eki kúnlik ilaj boldı. Tiykarǵı bayanlamada Apple Macintosh SE hám Macintosh II-ni tanıstırdı, ol A/UX-tı, Apple-dıń Unix implementaciyasın qollawshı birinshi Macintosh edi. Sonıń menen bir qatarda, Apple 3Com menen birge EtherTalk-tı, AppleTalk protokolınıń Ethernet úylesimli versiyasın islep shıǵıw boyınsha birge islesiwin járiyaladı. Ashılıw májilisinde Apple operaciyalıq direktorı Del Yokam, Stiv Voznyak hám bas direktor Djon Skalli sáykes túrde Apple-dıń tariyxı, filosofiyası hám maqsetleri haqqında sóyledi. Skalli Apple-dıń keleshektegi jobaları, sonıń ishinde joqarı tınıqlıqtaǵı ekranlarǵa baǵdarlanǵanı haqqında málimledi.&lt;ref name=&quot;:8&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.wap.org/journal/showcase/washingtonapplepijournal198704.pdf|bet=APPLEWORLD '87-A SPECIAL REPORT: Part 1|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230330193610/https://www.wap.org/journal/showcase/washingtonapplepijournal198704.pdf|arxivsáne=March 30, 2023|avtor=Warrick|at=Tom|sáne=April 1987|til=en|jumıs=Washington Apple Pi|qaralǵan sáne=March 31, 2023}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1987-03-02-fi-4154-story.html|bet=Apple's Two New Machines Are Dandy|avtor=Magid|at=Lawrence J.|sáne=March 2, 1987|til=en-US|jumıs=Los Angeles Times|qaralǵan sáne=2023-03-31}}&lt;/ref&gt;

==== 1987 — Apple Baǵdarlamashılar Konferenciyası ====
1987-jılǵı DevCon aprel ayınıń birinshi háptesinde ótkerildi.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://archive.org/details/MacUser8708August1987|title=MacUser August 1987}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:9&quot;&gt;{{Cite book|url=https://vintageapple.org/apple_jobs/pdf/The_Macintosh_Way_1990.pdf|title=The Macintosh Way}}&lt;/ref&gt;

==== Báhár, 1988 ====
Aprel ayınıń sońǵı háptesinde, System 6.0 shıǵarılıwın kútip, Apple bul versiyaǵa kirgiziletuǵın bir qatar funkciyalardı járiyaladı. Bul funkciyalarǵa aldıńǵı qatardaǵı qollanbalarǵa maǵlıwmat jibere alatuǵın bildiriw menedjeri, klaviatura makrosların jaratıwǵa arnalǵan Macro Maker baǵdarlaması, Quickdraw-dıń ónimdarlıǵın arttırıwshı Quickergraf hám sistemanıń baspa monitorına kirgizilgen jaqsılanıwlar kiredi.

System 7.0 ushın Apple qosımsha funkciyalardı, sonıń ishinde qollanbalar arasındaǵı baylanısqa qatnaslı funkciyalardı járiyaladı, hám MultiFinder operaciyalıq sistemanıń standart, integraciyalanǵan bólegine aylanıp, Finder-di almastıradı. Apple sonday-aq Color Quickdraw kiretuǵın 32-bitli grafikaǵa baylanıslı máselelerdi de qarap shıqtı.

Processler arasındaǵı baylanıs túrinde kóbirek kóp tapsırmalılıq ta atap ótildi.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://developer.apple.com/library/archive/documentation/mac/pdf/Interapplication_Communication/Intro_to_IAC.pdf|title=Introduction to Interapplication Communication}}&lt;/ref&gt;

Bul jańalanıwlardan tısqarı, Bill Atkinson HyperCard-tıń 1.2-versiyasın tanıstırdı, ol CD-ROM hám basqa da jazıwdan qorǵalǵan medialardı qollawdı támiyinledi.

==== Jaz, 1988 ====
Sentyabr ayınıń ekinshi háptesinde Apple VMS hám DECnet ushın AppleTalk qollawın járiyaladı.

==== 1989 ====
1989-jılı System 7 járiyalandı.&lt;ref name=&quot;Cult of Mac&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.cultofmac.com/483836/events-turned-wwdc-tech-juggernaut/|title=WWDC over the years: How it became a tech juggernaut {{!}} Cult of Mac|date=June 1, 2017|magazine=Cult of Mac|access-date=2018-06-06|language=en-US}}&lt;/ref&gt;

=== 1990-jıllar ===

==== 1991 ====
1991-jılı WWDC-de QuickTime-nıń birinshi rásmiy demonstraciyası ótkerildi.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.theregister.co.uk/2011/12/02/apple_quicktime_multimedia_software_turns_20/|title=Happy birthday, Apple QuickTime|access-date=2018-06-06|language=en}}&lt;/ref&gt;

==== 1995 ====
1995-jılı WWDC'95 derlik tolıǵı menen Copland proektine baǵıshlandı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://product.info.apple.com/pr/press.releases/1995/q3/950508.pr.rel.copland.html|bet=Apple Unveils Next Generation of Mac OS to Developers|arxivurl=https://web.archive.org/web/19990506022846/http://product.info.apple.com/pr/press.releases/1995/q3/950508.pr.rel.copland.html|arxivsáne=May 6, 1999|jumıs=apple.com|qaralǵan sáne=September 21, 2016}}&lt;/ref&gt; bul waqıtqa kelip onı belgili bir dárejede kórsetiw múmkin boldı. Gil Amelio sistemanıń jazdıń aqırında beta-versiyada, al dáslepki kommerciyalıq versiyasınıń gúzdiń sońında shıǵarılıwı jobalastırılǵanın bildirdi. Biraq, júdá az sanlı tikkeley demonstraciyalar kórsetildi hám operaciyalıq sistemanıń hesh qanday beta-versiyası usınılmadı.

==== 1996 ====
1996-jılı WWDC'96-nıń tiykarǵı dıqqat orayı OpenDoc dep atalǵan jańa programmalıq támiynat komponenti texnologiyası boldı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://product.info.apple.com/pr/press.releases/1996/q3/960513.pr.rel.wwdc.html|bet=Apple Worldwide Developers Conference Convenes|arxivurl=https://web.archive.org/web/19990505160323/http://product.info.apple.com/pr/press.releases/1996/q3/960513.pr.rel.wwdc.html|arxivsáne=May 5, 1999|jumıs=apple.com|qaralǵan sáne=September 21, 2016}}&lt;/ref&gt; ol sońǵı paydalanıwshılarǵa ózleri eń kóp qálegen funkciyalardı usınatuǵın komponentlerden qosımsha dúziwge múmkinshilik berdi. OpenDoc konsorciumına Adobe, Lotus, basqalar hám Apple kirdi. Apple OpenDoc-tı Mac OS tiykarında qosımshalar qurılısınıń keleshektegi tiykarı sıpatında maqtadı. Koncepciyanıń dálili sıpatında, Apple Cyberdog dep atalǵan jańa sońǵı paydalanıwshı ónimin kórsetti, bul kompleksli Internet qosımsha komponentleri toplamı bolıp, paydalanıwshılarǵa integraciyalanǵan brauzer, elektron pochta, FTP, telnet, finger hám basqa da xızmetlerdi usındı, olar tolıǵı menen paydalanıwshılar almastıra alatuǵın OpenDoc komponentlerinen quralǵan edi. ClarisWorks (keyinirek AppleWorks dep qayta atalǵan), Apple-dıń tolıq iyeligindegi filialı Claris Corporation-nıń tiykarǵı ónimi, OpenDoc komponentlerin óz ishine ala alatuǵın etip modifikaciyalanǵan OpenDoc aldındaǵı [[Komponentlerge tiykarlanǵan programmalıq injiniring|komponent]] arxitekturası qosımshasınıń mısalı sıpatında kórsetildi.

==== 1997 ====
1997-jılı WWDC Stiv Djobstıń konsultant sıpatında qaytıp keliwin belgiledi, hám onıń bir baǵdarlamashınıń mazaǵına bergen ataqlı juwabın.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.businessinsider.com/steve-jobs-reaction-to-insult-2015-10?r=US&amp;IR=T|bet=Steve Jobs' reaction to this insult shows why he was such a great CEO|jumıs=[[Business Insider]]|qaralǵan sáne=December 21, 2021}}&lt;/ref&gt; WWDC'97 NeXT satıp alınǵannan keyingi birinshi kórsetiw boldı hám OPENSTEP-ti kelesi Mac OS-tiń tiykarı retinde paydalanıw boyınsha háreketlerge dıqqat awdardı. Sol waqıttaǵı joba Rhapsody dep atalǵan jańa sistemanı tanıstırıw edi, ol Mac-ke uqsas kóriniske hám sezimge iye bolǵan OPENSTEP-tiń modifikaciyalanǵan versiyasınan, Yellow Box-tan, sonday-aq bar Mac qosımshalarınıń OS emulyaciyası negizinde islewine múmkinshilik beretuǵın Blue Box-tan ibarat bolıwı kerek edi. Kórsetiw tiykarınan atqarılıp atırǵan jumıslarǵa, sonıń ishinde eki islenbe komandası 4-fevralda birleskennen beri bolǵan islenbe háreketleriniń qısqasha tariyxına baǵıshlandı. Sonday-aq, sistemaǵa bir neshe jańa qosımshalar kórsetildi, sonıń ishinde vkladkalı hám strukturalı kórinisler hám jańa obyektke tiykarlanǵan grafikalıq qatlam (NSBezier) bar edi.

==== 1998 ====
1998-jılı, baǵdarlamashılardıń jańa [[operaciyalıq sistema]] haqqındaǵı pikirlerine juwap retinde, WWDC'98-degi úlken jańalıq Carbon-nıń tanıstırılıwı boldı, bul ámelde OpenStep-te ámelge asırılǵan klassikalıq Mac OS API-sınıń versiyası edi. Dáslepki Rhapsody jobaları boyınsha, klassikalıq qosımshalar klassikalıq Mac OS-tiń izolyaciyalanǵan ornatıwında (Blue Box dep atalatuǵın) isleytuǵın edi hám jańa Mac OS X múmkinshiliklerine kiriw huqıqına iye bolmaytuǵın boldı. Qorǵalǵan yadro hám aldınnan kóp tapsırmalılıq sıyaqlı jańa múmkinshiliklerdi alıw ushın, baǵdarlamashılar qosımshalardı Yellow Box API-sin paydalanıp qayta jazıwı kerek edi. Baǵdarlamashılardıń sol waqıtta qısqarıp baratırǵan bazarǵa úlken portlaw háreketi haqqındaǵı shaǵımları hám olardıń ápiwayı túrde platformadan bas tartıwı múmkinligi haqqındaǵı eskertiwleri Apple kompaniyasın dáslepki jobanı qayta qarawǵa májbúr etti. Carbon bul máseleni kerekli háreketlerdi ádewir qısqartıw arqalı sheshti, sonıń menen birge tiykarǵı OS-tiń ayırım jańa funkciyaların ashıp berdi. WWDC'98-degi jáne bir úlken jańalıq Quartz súwretlew modeli boldı, ol Display PostScript-ti display PDF-ke uqsas nárse menen almastırdı. Bul ózgeristiń sebepleri anıq bolmasa da, Quartz klassikalıq OS-ten kelgen bar QuickDraw modelin jaqsıraq qollap-quwatladı hám (keyinirek belgili bolǵanınday) Java2D-ni de qollap-quwatladı. Grafikalıq modelde QuickDraw-dı tikkeley qollap-quwatlaw jáne bir baylanıslı járiyalanıwǵa alıp keldi: endi Blue Box kórinbeytuǵın boladı, óz aldına ayna emes, al bar desktopqa integraciyalanǵan boladı.

==== 1999 ====
1999-jılı WWDC'99 tiykarınan WWDC'98-de belgilengen jobalardıń ámelge asırılıwı haqqındaǵı esabat boldı. Úsh tiykarǵı járiyalaw — jańa OS tiykarındaǵı operaciyalıq sistemanıń Darwin sıpatında ashılıwı, Macintosh Finder-diń jaqsılanıwı hám QuickDraw 3D-diń OpenGL menen tiykarǵı 3D API sıpatında almastırılıwı boldı. Burın OpenStep dep atalǵan hám rawajlandırıw barısında Yellow Box dep atalǵan sistema rásmiy túrde Cocoa dep qayta ataldı. 2,563 baǵdarlamashı qatnastı.

=== 2000-jıllar ===

==== 2000 ====
WWDC 2000 Mac OS X-tiń jaqın arada shıǵarılıwınan aldın jáne bir &quot;progress esabatı&quot; boldı. Sońǵı ózgerisler ózgertilgen dok hám baǵdarlamashı qurallarınıń jaqsılanǵan versiyaların óz ishine aldı. Kórgizbede Developer Preview 4 shıǵarıldı, al kommerciyalıq reliz 2001-jıldıń yanvar ayına keshiktirildi. Sonıń menen birge, WebObjects-tiń bahası 699 AQSH dollarına túsirildi. Shama menen 3,600 baǵdarlamashı qatnastı hám The Rippingtons toparı Apple kampusında koncert berdi.

==== 2001 ====
2001-jılı Mac OS X jańa ǵana shıǵarılǵan edi, biraq WWDC'01-de Mac OS X Server hám WebObjects 5-tiń birinshi relizi qosıldı. 4,000-nan aslam baǵdarlamashı qatnastı hám qatnasıwshılarǵa arqasına úlken kók &quot;X&quot; kestelengen teri sırımaqlar (gúrteshe) tarqatıldı.

==== 2002 ====
2002-jılı Mac OS X v.10.2, QuickTime 6 hám Rendezvous (házir Bonjour dep ataladı) kórsetildi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.apple.com/pr/library/2002/may/06jaguar.html|bet=Apple — Press Info — Apple Previews &quot;Jaguar,&quot; the Next Major Release of Mac OS X|arxivurl=https://web.archive.org/web/20020520210116/http://www.apple.com/pr/library/2002/may/06jaguar.html|arxivsáne=May 20, 2002|jumıs=apple.com|qaralǵan sáne=August 19, 2014}}&lt;/ref&gt; Apple sonday-aq Mac OS 9 menen jasalma jerlew arqalı xoshlastı hám baǵdarlamashılarǵa Mac OS 9 rawajlandırıwı endi bolmaytuǵının ayttı, Mac-tiń keleshegi endi tolıǵı menen Mac OS X-ke tiyisli ekenin tastıyıqlap, Classic Mac OS operaciyalıq sistemasın jawıp tasladı.

==== 2003 ====
2003-jılı WWDC 2003-te Power Mac G5 kórsetildi, Mac OS X Panther (10.3) aldın ala kórsetildi, Safari 1.0-diń iske qosılıwı járiyalandı (beta basqıshı juwmaqlandı) hám iApps: iPhoto, iMovie, iDVD hám t.b. tanıstırıldı&lt;ref name=&quot;Cult of Mac&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.cultofmac.com/483836/events-turned-wwdc-tech-juggernaut/|title=WWDC over the years: How it became a tech juggernaut {{!}} Cult of Mac|date=June 1, 2017|work=Cult of Mac|access-date=2018-06-06|language=en-US}}&lt;cite class=&quot;citation news cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.cultofmac.com/483836/events-turned-wwdc-tech-juggernaut/ &quot;WWDC over the years: How it became a tech juggernaut | Cult of Mac&quot;]. &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; Qatnasıwshılar Apple-dıń birinshi iSight veb-kamerasın (iChat AV-niń iske qosılıwına sáykes), Mac OS X 10.3 hám Mac OS X 10.3 Server-diń aldınnan relizlerin, O'Reilly baspasınıń &quot;Cocoa in a Nutshell&quot; kitabın hám 17 dyumlik noutbuk sumkasın aldı. Apple sonday-aq qatnasıwshılar ushın Pixar-dıń &quot;Finding Nemo&quot; filmin kinoteatrlarda premerasınan aldın kórsetti. Dáslep 19-23-may aralıǵında Kaliforniyadaǵı San-Xosede jobalastırılǵan WWDC 2003, 23-27-iyun aralıǵında San-Franciskodaǵı Moscone orayında ótkerildi. Shama menen 3,000 baǵdarlamashı qatnastı.

==== 2004 ====
2004-jılı WWDC 28-iyunnan 2-iyulǵa shekem ótkerildi. Djobs 3,500 baǵdarlamashı qatnasqanın, bul 2003-jılǵa salıstırǵanda 17% kóp ekenin atap ótti. 23 hám 30 dyumlik keń ekranlı jańa displeyler tanıstırıldı. Mac OS X Tiger (10.4) aldınnan kórsetildi hám iTunes 4.9, podkastlardı qollaw kirgizilgen birinshi versiyası, Djobs tárepinen demonstraciya etildi. Barlıq qatnasıwshılar Tiger-diń baǵdarlamashı versiyasın, aldıńǵı tárepinde Apple logotipi hám artqı tárepinde &quot;WWDC 2004&quot; jazıwı bar sur futbolka, 17 dyumlik PowerBook sıyatuǵın arqa sumka hám Apple Remote Desktop 2.0 versiyasın aldı. Jimmy Eat World toparı qatnasıwshılar Moscone Center West-ten avtobuslar menen alıp kelingennen soń Apple kampusında koncert berdi.

==== 2005 ====
WWDC 2005 6-iyunnan 10-iyunǵa shekem ótkerildi. Bazar haqqında qısqasha maǵlıwmat bergennen soń, Djobs Apple kompaniyasınıń Mac-tı Intel processorlarına ótkeretuǵının járiyaladı. Tiykarǵı bayanatta Wolfram Research baǵdarlamashıları óz tájiriybeleri haqqında aytıp berdi, olar Mathematica-nı Intel platformasındaǵı Mac OS X-ke kóshirip islew boyınsha óz tájiriybeleri menen bólisti. Konferenciya 110 laboratoriya sessiyası hám 95 prezentaciya sessiyasınan ibarat boldı, 500 den aslam Apple injeneri 45 elden kelgen 3,800 qatnasıwshı menen birge jumıs alıp bardı. The Wallflowers toparı Apple kampusında koncert berdi.

==== 2006 ====
[[Fayl:BT_at_WWDC_2006.JPG|nobaý|BT toparı 2006-jılǵı WWDC Bash-ta 1 Infinite Loop kampusında dóretiwshiligin kórsetti.]]
2006-jılı Djobs jáne bir márte WWDC-de tiykarǵı bayanat penen shıqtı, ol 7-avgusttan 11-avgustqa shekem San-Franciskodaǵı Moscone Center West-te ótkerildi. Mac Pro Power Mac G5-diń ornın basıwshı sıpatında járiyalandı, ol Apple-dıń aldıńǵı kásiplik stol kompyuteri hám sońǵı qalǵan PowerPC tiykarındaǵı Mac edi. Standart Mac Pro eki dana 2.66 GHz eki yadrolı Xeon (Woodcrest) processorları, 1 GB RAM, 250 GB qattı disk hám 256 MB video kartası menen úskenelengen. Eki yadrolı Xeon-larǵa tiykarlanǵan Xserve jańalanıwı da járiyalandı. Rezervli quwat hám Lights Out Management Apple-dıń server qatarına qosılǵan qosımsha ónimlik jaqsılanıwlar edi. Mac OS X-tiń geypara tiykarǵı jaqsılanıwları ashıp aytılmaǵan bolsa da, kelesi Mac OS X Leopard (10.5) versiyasında 10 jaqsılanıw bar edi, sonıń ishinde: tolıq 64-bitli qosımshalardı qollaw, Time Machine, Boot Camp, Front Row, Photo Booth, Spaces (Virtual Stollar), Spotlight jaqsılanıwları, Core Animation, Universal Access jaqsılanıwları, Mail jaqsılanıwları hám Dashboard jaqsılanıwları (Dashcode hám iChat jaqsılanıwların qosqanda). Járiyalanǵan Leopard ózgeshelikleri menen birge, Mac OS X Server óniminiń úlken reviziyası da járiyalandı. Serverge qosılǵan jańa funkciyalar: ápiwayılastırılǵan ornatıw processi, iCal Server (CalDAV standartına tiykarlanǵan), Apple Teams (vebke-tiykarlanǵan birge islesiw xızmetleri toplamı), Spotlight Server hám Podcast Producer. 2006-jılǵı WWDC 48 mámleketten 4,200 baǵdarlamashını topladı, sonday-aq baǵdarlamashılar ushın 140 sessiya hám 100 praktikalıq laboratoriya boldı. Ilajda 1,000-nan aslam Apple injeneri qatnastı, al DJ BT Kupertinodaǵı Apple kampusında ónerlerin kórsetti.

==== 2007 ====
WWDC 2007 11-iyunnan 15-iyunǵa shekem Moscone Center West-te ótkerildi hám Djobstıń kirisiw sózi menen baslandı. Apple, Mac OS X Leopard-tıń tolıq funkciyalı beta-versiyasın kórsetti, onıń shıǵarılıw waqtı oktyabrge qaldırılǵan bolsa da. [[Stiv Djobs|Djobs]] Apple-dıń ózine tiyisli veb-brauzeri Safari-diń [[Microsoft Windows|Windows]] ushın versiyası jaratılǵanın hám sol kúni onlayn beta-versiyası járiyalanǵanın atap ótti. Apple sonday-aq sol waqıtta shıǵıwı kútilip atırǵan iPhone ushın úshinshi tárep baǵdarlamaların rawajlandırıwdı qollap-quwatlawdı járiyaladı, bul telefondaǵı Safari arqalı isleytuǵın onlayn veb-qosımshalar arqalı ámelge asırıladı. Bul járiyalaw Apple-dıń, hesh bolmaǵanda házirshe, [[IPhone|iPhone]] baǵdarlamalıq támiynatın rawajlandırıw jıynaǵın (SDK) shıǵarıw proektleri joq ekenin ańlattı, yaǵnıy baǵdarlamashılar standart veb-protokollardan paydalanıwı kerek. Sonday-aq, Djobs kirisiw sózinde WWDC 2007-de 5,000-nan aslam qatnasıwshı bar ekenin, bul aldıńǵı jılǵı rekordtı buzǵanın atap ótti. Ozomatli ansambli Yerba Buena Gardens-te koncert berdi.

==== 2008 ====
2008-jılı WWDC 2008 9-iyunnan 13-iyunǵa shekem Moscone Center West-te ótkerildi. Apple birinshi ret konferenciyanıń tolıq satılıp ketkenin xabarladı. Baǵdarlamashılar ushın úsh baǵdar bar edi: iPhone, Mac hám IT. Kirisiw sózinde járiyalanǵan jańalıqlar arasında iPhone hám iPod Touch ushın [[App Store]], iPhone SDK-nıń turaqlı versiyası, dúnya júzlik bazarlar ushın subsidiyalanǵan 3G iPhone versiyası,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.macrumors.com/2008/05/14/swiss-iphone-3g-iphone-on-june-9th/|bet=Swiss iPhone, 3G iPhone on June 9th?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220609101047/https://www.macrumors.com/2008/05/14/swiss-iphone-3g-iphone-on-june-9th/|arxivsáne=June 9, 2022|sáne=May 14, 2008|baspaxana=MacRumors|qaralǵan sáne=June 9, 2013}}&lt;/ref&gt; [[IOS|iPhone OS]] [[IPhone OS 2|2.0 versiyası]], Mac OS X Snow Leopard (10.6),&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.tuaw.com/2008/06/03/rumor-mac-os-x-10-6-to-debut-at-wwdc-08|bet=Rumor: Mac OS X 10.6 to debut at WWDC 08?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20150131150020/http://www.tuaw.com/2008/06/03/rumor-mac-os-x-10-6-to-debut-at-wwdc-08/|arxivsáne=January 31, 2015|avtor=Bohon|at=Cory|sáne=June 3, 2008|baspaxana=TUAW|qaralǵan sáne=June 9, 2013}}&lt;/ref&gt; hám .Mac-tıń MobileMe sıpatında qayta atalıwı bar edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.macdailynews.com/index.php/weblog/comments/17428|bet=Apple to rename .Mac and make it free (ad-supported)?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20100111042219/http://www.macdailynews.com/index.php/weblog/comments/17428|arxivsáne=January 11, 2010|sáne=June 2, 2008|baspaxana=MacDailyNews|qaralǵan sáne=June 9, 2013}}&lt;/ref&gt; Jeti jıl ótkennen keyin, Yahoo News 2008-jıldı &quot;bálkim WWDC ónimleriniń eń kóp tanıstırılǵan jılı&quot; dep sıpatladı, biraq bul MobileMe menen baylanıslı máseleler sebepli &quot;Apple tariyxındaǵı eń úlken jámiyetshilik penen baylanıs apatlarınıń biri&quot; boldı. 12-iyunde ótkerilgen keshede Barenaked Ladies toparı Yerba Buena Gardens-te koncert berdi.

==== 2009 ====
2009-jılı WWDC 2009 8-iyunnan 12-iyunǵa shekem Moscone Center West-te ótkerildi, hám Apple 2009-jılǵı konferenciyanıń aprel ayınıń sońında tolıq satılıp ketkenin xabarladı. Kirisiw sózinde járiyalanǵan jańalıqlar arasında martta baǵdarlamashılarǵa járiyalanǵan iPhone OS 3.0 baǵdarlamalıq támiynatınıń shıǵarılıwı, Mac OS X Snow Leopard (10.6) demonstraciyası, jańa 13&quot; MacBook Pro, 15&quot; hám 17&quot; MacBook Pro-lardıń jańalanıwları hám jańa [[IPhone 3GS|iPhone 3GS]] bar edi. Bul jılı Djobs ornına, ol jıldıń basınan medicinalıq sebepler boyınsha jumıstan bos bolǵanlıqtan, Apple kompaniyasınıń ónim marketingi boyınsha aǵa vice-prezidenti Fil Shiller WWDC kirisiw sózin usındı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.businessandleadership.com/technology/news/article/13638/technology/jobs-not-attending-wwdc|bet=Jobs not to present keynote at Apple's WWDC|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160311212642/http://businessandleadership.com/technology/news/article/13638/technology/jobs-not-attending-wwdc|arxivsáne=March 11, 2016|sáne=May 14, 2009|baspaxana=Business and Leadership|qaralǵan sáne=June 9, 2013}}&lt;/ref&gt; Qatnasıwshılar neopren xabarshı sumkasın aldı hám Cake toparı Yerba Buena Gardens-te koncert berdi. Bul basılǵan qaǵaz beydjikler ornına plastik beydjikler qollanılǵan birinshi jıl boldı.

=== 2010-jıllar ===

==== 2010 ====
[[Fayl:OK_Go_at_WWDC_2010.JPG|nobaý|OK Go toparı 2010-jılǵı WWDC keshesinde konferenciya sırımaqların (gúrteshe) kiyip turǵan waqtı]]
WWDC 2010 2010-jıldıń 28-aprelinde járiyalandı hám 7-iyunnan 11-iyunǵa shekem Moscone Center West-te ótkerildi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://developer.apple.com/wwdc|bet=WWDC — Apple Developer|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190312130213/https://developer.apple.com/wwdc/|arxivsáne=March 12, 2019|jumıs=apple.com|qaralǵan sáne=May 16, 2013}}&lt;/ref&gt; Apple kompaniyası biletler satıwǵa shıǵarılǵannan keyin 8 kún ishinde konferenciyanıń biletleri tolıq satılıp ketkenin xabarladı, biletler tek tolıq bahası 1599 AQSH dolları bolsa da (2009-jıl hám onnan burın, biletlerdi 300 AQSH dolları erterek satıp alıw jeńilligi menen satıp alıw múmkin edi). 2010-jıl 7-iyunda Djobs [[IPhone 4|iPhone 4]]-ti járiyaladı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://gizmodo.com/5557101/iphone-4-the-definitive-guide|bet=iPhone 4: The Definitive Guide|arxivurl=https://web.archive.org/web/20100608221652/http://gizmodo.com/5557101/iphone-4-the-definitive-guide|arxivsáne=June 8, 2010|avtor=Diaz, Jesus|sáne=June 7, 2010|jumıs=Gizmodo|qaralǵan sáne=June 7, 2010}}&lt;/ref&gt; onıń texnikalıq mashqalaları hám [[Stiv Djobs|Djobs]]-tıń bul mashqalalar ushın telefon iyelerin ayıplawı konferenciyadan keyingi dáwirde ústemlik etti (&quot;Antennagate&quot;). Sonday-aq, WWDC 2010-da [[IPhone OS 3|iPhone OS]] atınıń [[IOS|iOS]] dep ózgertilgeni járiyalandı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://appleinsider.com/articles/10/06/07/apple_drops_phone_from_its_mobile_os_for_new_name_ios_4|bet=Apple drops 'phone' from its mobile OS for new name: iOS 4|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220707100948/https://appleinsider.com/articles/10/06/07/apple_drops_phone_from_its_mobile_os_for_new_name_ios_4|arxivsáne=July 7, 2022|sáne=June 7, 2010|til=en-US|jumıs=AppleInsider|qaralǵan sáne=2018-06-06}}&lt;/ref&gt; FaceTime&lt;ref name=&quot;engadget ip4 facetime&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.engadget.com/2010/06/07/facetime-video-calling-added-to-iphone-4|bet=FaceTime video calling added to iPhone 4...and it's WiFi-only|arxivurl=https://web.archive.org/web/20100609163523/http://www.engadget.com/2010/06/07/facetime-video-calling-added-to-iphone-4|arxivsáne=June 9, 2010|avtor=Patel|at=Nilay|sáne=June 7, 2010|baspaxana=[[Engadget]]|qaralǵan sáne=June 7, 2010}}&lt;/ref&gt; hám [[IPhone|iPhone]] ushın iMovie qosımshası&lt;ref name=&quot;macrumors imovie&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.macrumors.com/2010/06/07/apple-announces-imovie-for-iphone-4|bet=Apple Announces iMovie for iPhone 4|arxivurl=https://web.archive.org/web/20100610024633/http://www.macrumors.com/2010/06/07/apple-announces-imovie-for-iphone-4|arxivsáne=June 10, 2010|avtor=Schultz|at=Marianne|sáne=June 7, 2010|baspaxana=MacRumors|qaralǵan sáne=June 7, 2010}}&lt;/ref&gt; da járiyalandı. OK Go toparı Yerba Buena Gardens-te koncert berdi. Qatnasıwshılar qara trek sırımaq aldı, onıń kókirek bóliminde &quot;WWDC&quot; háripleri, arqa tárepinde bolsa &quot;10&quot; sanı tigilgen edi.

 
==== 2011 ====
[[Fayl:Moscone_WWDC_2011_(5790979705).jpg|nobaý|WWDC 2011 waqtında Moscone West]]
WWDC 2011 2011-jıl 6-iyunnan 10-iyunǵa shekem Moscone Center West-te ótkerildi. Xabarlarǵa qaraǵanda, 2011-jıldıń 28-martında satıwǵa qoyılǵan 5,000 bilet tek 12 saat ishinde tolıq satılıp ketti. Bilet bahası 2010-jılǵı WWDC-daǵı menen birdey bolıp qaldı, yaǵnıy 1,599 AQSH dolları edi, biraq keyin bazardaǵı bilet bahaları 2,500 AQSH dollarınan 3,500 AQSH dollarına shekem jetti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.tuaw.com/2011/03/29/wwdc-2011-ticket-shows-up-on-ebay|bet=WWDC 2011 ticket shows up on eBay|arxivurl=https://web.archive.org/web/20150131160646/http://www.tuaw.com/2011/03/29/wwdc-2011-ticket-shows-up-on-ebay/|arxivsáne=January 31, 2015|avtor=Michael Grothaus|jumıs=Engadget|qaralǵan sáne=June 26, 2011}}&lt;/ref&gt; Tiykarǵı bayanatta Apple óziniń kelesi áwlad baǵdarlamalıq támiynatın kórsetti: Mac OS X Lion, Mac OS X operaciyalıq sistemasınıń segizinshi úlken relizi; iOS 5, iPad, iPhone hám iPod Touch qurılmaların basqaratuǵın Apple kompaniyasınıń aldıńǵı qatarlı mobil operaciyalıq sistemasınıń jańa versiyası; hám iCloud, Apple kompaniyasınıń keleshektegi bult xızmetleri usınısı. Maykl Franti menen Spirxed 9-iyun kúni Yerba Buena Gardens-tegi keshede dóretiwshilik etti. Qatnasıwshılar aldıńǵı jılǵıǵa uqsas qara trek sırımaq (gúrte) aldı, biraq aldıńǵı tárepinde kishirek &quot;WWDC&quot; jazıwı, arqa tárepinde bolsa &quot;11&quot; sanı tigilgen edi. Bul [[Stiv Djobs|Djobs]] qatnasqan sońǵı Apple waqıyası boldı, ol bunnan tórt ay keyin qaytıs boldı.

==== 2012 ====
WWDC 2012 2012-jıl 11-iyunnan 15-iyunǵa shekem Moscone Center West-te ótkerildi. Bilet bahası 2010-jılǵı WWDC-daǵı menen birdey bolıp qaldı, yaǵnıy 1,599 AQSH dolları edi. Apple satıp alıw procesin ózgertip, biletlerdi tólengen Apple baǵdarlamashı esabına baylanıslı Apple ID arqalı satıp alıwdı talap etti. Biletler 2012-jıldıń 25-aprel sárshembi kúni shıǵıs waqtı boyınsha saat 8:30 dan keyin satıwǵa shıqtı hám 1 saat 43 minut ishinde tolıq satılıp ketti. Tiykarǵı bayanatta Apple Maps-tiń iske qosılıwın atap ótti,&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite news|last=Tynan|first=Dan|date=June 5, 2015|title=Apple's Developers Conference: Best, Worst, and Weirdest Moments|language=en-US|work=Yahoo Tech|url=https://www.yahoo.com/tech/apples-developers-conference-best-worst-and-120788821689.html|access-date=2017-06-03}}&lt;/ref&gt; sonday-aq MacBook Air hám MacBook Pro-nıń jańa modellerin, sonıń ishinde Retina displeyli bir modeldi járiyaladı. Apple jáne de OS X Mountain Lion hám iOS 6 operaciyalıq sistemaların kórsetti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techstroke.com/wwdc-2012-key-products-launched-at-apple-wwdc/|bet=WWDC 2012: Key Products Launched at Apple WWDC|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190524211133/https://techstroke.com/wwdc-2012-key-products-launched-at-apple-wwdc/|arxivsáne=May 24, 2019|avtor=Meghna|sáne=June 12, 2012|jumıs=Techstroke|qaralǵan sáne=May 24, 2019}}&lt;/ref&gt;

Aldıńǵı jıllarda qatnasıwshılar keminde 18 jasta bolıwı kerek edi. 2012-jılı Apple bul talaptı keminde 13 jasqa ózgertti, sebebi 2011-jılı &quot;tosınnan&quot; túrde studentlik stipendiya alǵan jası jetpegen bala Tim Kukke tabıslı túrde baylanısıp, sıylıqtı saqlap qalǵan edi. Buǵan qaramastan, Beer Bash qatnasıwshıları jergilikli hám federal nızamlarǵa sáykes hámme waqıtta 18 jasta, al alkogol ishiw ushın 21 jasta bolıwı talap etildi. WWDC Bash-te Neon Trees toparı dóretiwshilik etti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://9to5mac.com/2012/06/12/neon-trees-to-perform-at-wwdc-bash-on-thursday/|bet=Neon Trees to perform at WWDC Bash on Thursday|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220703080605/https://9to5mac.com/2012/06/12/neon-trees-to-perform-at-wwdc-bash-on-thursday/|arxivsáne=July 3, 2022|sáne=June 12, 2012|jumıs=9to5Mac|qaralǵan sáne=April 17, 2020}}&lt;/ref&gt;

==== 2013 ====
2013-jılı WWDC 2013 10-iyunnan 14-iyunǵa shekem Moscone Center West-te ótkerildi.&lt;ref name=&quot;engadget wwdc13 announced&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.engadget.com/2013/04/24/apple-wwdc-2013-announced|title=Apple confirms WWDC 2013 will take place June 10th to 14th, tickets go on sale tomorrow|archive-url=https://web.archive.org/web/20131009204844/http://www.engadget.com/2013/04/24/apple-wwdc-2013-announced/|archive-date=October 9, 2013|last=Melanson|date=April 24, 2013|publisher=[[Engadget]]|access-date=April 24, 2013|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ars wwdc13 announced&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://arstechnica.com/apple/2013/04/apple-mixes-things-up-for-wwdc-2013-pre-announced-ticket-sales|title=Apple mixes things up for WWDC 2013, with pre-announced ticket sales|archive-url=https://web.archive.org/web/20130425021730/http://arstechnica.com/apple/2013/04/apple-mixes-things-up-for-wwdc-2013-pre-announced-ticket-sales/|archive-date=April 25, 2013|last=Cheng|first=Jacqui|date=April 24, 2013|access-date=April 24, 2013|website=Ars Technica|url-status=live}}&lt;/ref&gt; 2013-jıldıń 25-aprelinde Tınısh okean waqtı boyınsha saat 10:00 de satıwǵa shıqtı,&lt;ref name=&quot;engadget wwdc13 announced&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;ars wwdc13 announced&quot; /&gt; hám 71 sekund (1 minut 11 sekund) ishinde tolıq satılıp ketti.&lt;ref name=&quot;ars wwdc13 sold out&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://arstechnica.com/apple/2013/04/apples-wwdc-2013-tickets-sold-out-in-a-record-two-minutes|title=Apple's WWDC 2013 tickets sold out in a record two minutes (or less)|archive-url=https://web.archive.org/web/20130426001457/http://arstechnica.com/apple/2013/04/apples-wwdc-2013-tickets-sold-out-in-a-record-two-minutes/|archive-date=April 26, 2013|last=Cheng|first=Jacqui|date=April 25, 2013|access-date=April 25, 2013|website=Ars Technica|url-status=live}}&lt;/ref&gt; Apple jáne de jas qatnasıwshılardıń konferenciyanıń kóplegen seminarlarınan payda kóriwi ushın 150 biypul WWDC 2013 Studentlik Stipendiya biletlerin beriwdi járiyaladı.&lt;ref name=&quot;ars free tickets&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://arstechnica.com/apple/2013/04/apple-to-hand-out-150-free-wwdc-tickets-to-budding-young-developers|title=Apple to hand out 150 free WWDC tickets to budding young developers|archive-url=https://web.archive.org/web/20130425021707/http://arstechnica.com/apple/2013/04/apple-to-hand-out-150-free-wwdc-tickets-to-budding-young-developers/|archive-date=April 25, 2013|last=Ion|first=Florence|date=April 24, 2013|access-date=April 24, 2013|website=Ars Technica|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Tiykarǵı bayanatta Apple Mac Pro, AirPort Time Capsule, AirPort Extreme hám MacBook Air-diń qayta dizayn islengen modellerin kórsetti, sonday-aq OS X Mavericks, iOS 7, iCloud ushın iWork hám iTunes Radio dep atalǵan jańa muzıka aǵımlı xızmetin tanıstırdı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.latimes.com/business/technology/la-fi-tn-apples-wwdc-2013-roundup-20130610,0,3961886.story|bet=Top features, products unveiled at Apple's WWDC 2013 [Video chat|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130613143407/http://www.latimes.com/business/technology/la-fi-tn-apples-wwdc-2013-roundup-20130610,0,3961886.story|arxivsáne=June 13, 2013|avtor=Rodriguez|at=Salvador|sáne=June 10, 2013|jumıs=Los Angeles Times|qaralǵan sáne=July 8, 2013}}&lt;/ref&gt; 13-iyun kúni Yerba Buena Gardens-te ótkerilgen Bash-te Vampire Weekend toparı dóretiwshilik etti. Qatnasıwshılarǵa aldıńǵı tárepinde &quot;WWDC&quot; háripleri hám arqa tárepinde &quot;13&quot; sanı tigilgen qara sırımaq (gúrteshe) berildi.

==== 2014 ====
WWDC 2014 2-iyunnan 6-iyunǵa shekem Moscone Center West-te ótkerildi.&lt;ref name=&quot;Apple's WWDC 2014 will Happen On June 2&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.businessinsider.com/apple-wwdc-june-2-2014-4|bet=Apple's First Major Event Of The Year — WWDC — Will Happen On June 2|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140405171838/http://www.businessinsider.com/apple-wwdc-june-2-2014-4|arxivsáne=April 5, 2014|avtor=Yarow|at=Jay|sáne=April 3, 2014|jumıs=[[Business Insider]]|qaralǵan sáne=April 3, 2014}}&lt;/ref&gt; Birinshi ret bilet satıp alıw múmkinshiligi konferenciya járiyalanǵan waqıtta Apple baǵdarlamashı programmasınıń aǵzaları bolǵan hám Apple-dıń baǵdarlamashı veb-saytında dizimnen ótken baǵdarlamashılarǵa tosınnan berildi.&lt;ref name=&quot;wwdc-2014-ticket-lottery&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://developer.apple.com/wwdc/tickets/|bet=Tickets — WWDC — Apple Developer|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140407070028/https://developer.apple.com/wwdc/tickets/|arxivsáne=2014-04-07|baspaxana=[[Apple Inc.]]|qaralǵan sáne=April 3, 2014}}&lt;/ref&gt; Apple jáne de 200 biypul Studentlik Stipendiya biletlerin berdi. Tiykarǵı bayanat 2-iyunda baslandı hám Apple bir neshe jańa programmalıq ónimlerdi, sonıń ishinde [[App Store]] shıqqannan berli iOS-tıń eń úlken jańalanıwı iOS 8 hám iOS tásirinen dizaynı qayta islengen OS X Yosemite-ti kórsetti. Járiyalanǵanlar arasında jańa [[Swift (programmalastırıw tili)|programmalastırıw tili Swift]], iOS 8 ushın kóplegen baǵdarlamashı jıynaqları hám quralları bar edi, biraq jańa apparatlıq támiynat joq edi. Bastille Yerba Buena Gardens-te dóretiwshilik etti, al qatnasıwshılarǵa aldıńǵı tárepinde &quot;WWDC&quot; háripleri hám arqa tárepinde &quot;14&quot; sanı tigilgen qara sırımaq, sonday-aq WWDC-nıń 25 jıllıǵın belgilew ushın 25 AQSH dolları bahasındaǵı iTunes sawǵa kartası berildi.

==== 2015 ====
WWDC 2015 8-iyunnan 12-iyunǵa shekem San-Franciskodaǵı Moscone Center West-te ótkerildi. Tiykarǵı járiyalanıwlar iOS 9-dıń jańa qásiyetleri, OS X El Capitan dep atalǵan OS X-tiń kelesi versiyası, Apple Watch-tıń birinshi úlken programmalıq jańalanıwı, 30-iyunda Apple Music-tiń debyuti hám Swift tiliniń iOS, OS X hám Linux-ti qollaytuǵın [[Ashıq kodlı programmalıq támiynat|ashıq kodlı programmaǵa]] aylanıwı haqqındaǵı xabarlar boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.theinquirer.net/inquirer/news/2403994/wwdc-2015-ios-9-os-x-1011-and-what-else-to-expect|bet=WWDC 2015: iOS 9, OS X El Capitan, Apple Pay and other announcements|arxivurl=https://web.archive.org/web/20150417162836/http://www.theinquirer.net/inquirer/news/2403994/wwdc-2015-ios-9-os-x-1011-and-what-else-to-expect|arxivsáne=April 17, 2015|avtor=Page|at=Carly|sáne=April 14, 2015|jumıs=[[The Inquirer]]|qaralǵan sáne=June 16, 2015}}&lt;/ref&gt; Beer Bash 11-iyunde Yerba Buena Gardens-te ótkerildi. Sol jerde Walk the Moon dóretiwshilik etti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://appleinsider.com/articles/15/06/10/pop-band-walk-the-moon-to-play-2015-wwdc-bash|bet=Pop band Walk the Moon to play 2015 WWDC Bash|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220609074013/https://appleinsider.com/articles/15/06/10/pop-band-walk-the-moon-to-play-2015-wwdc-bash|arxivsáne=June 9, 2022|sáne=June 10, 2015|jumıs=AppleInsider|qaralǵan sáne=April 17, 2020}}&lt;/ref&gt;

==== 2016 ====
WWDC 2016 13-iyunnan 17-iyunǵa shekem San-Franciskodaǵı Bill Graham Civic Auditorium hám Moscone Center West-te ótkerildi. Is-ilajda járiyalanǵanlar arasında OS X-tiń atın macOS-ke ózgertiw, macOS Sierra dep atalǵan jańa versiya, sonday-aq iOS 10, watchOS 3 hám tvOS 10 jańalanıwları bar edi. Apple tiykarǵı bayanatta baǵdarlamashılar ushın eń úlken bolatuǵının járiyaladı; bul haqıyqatqa aylandı, sebebi olar úshinshi tárep baǵdarlamashılarına Messages, Apple Maps hám Siri funkcionallıǵın keńeytiwge ruqsat berdi. Cisco Systems hám Apple 2016-jılǵı WWDC-da sheriklik haqqında járiyaladı. Cisco DevNet arqalı kiriletuǵın Cisco API-leri Apple iOS hám API-leri menen kóbirek úylesimli bolıwı kerek edi.

Tiykarǵı kiris sóz kóbirek programmalıq támiynat jańalanıwları hám qásiyetleri haqqında boldı, sebebi hesh qanday jańa apparatlıq támiynat usınılmadı. Apple úy ushın funkciyalardı támiyinleytuǵın barlıq úshinshi tárep qosımshalarınıń basqarıw orayı sıpatında HomeKit penen isleytuǵın Home App-ti shıǵardı. Sonday-aq, Swift Playgrounds Apple-dıń Swift programmalastırıw tilin jas adamlarǵa úyretiwge járdem beretuǵın iPad ushın ǵana arnalǵan qosımsha sıpatında járiyalandı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://9to5mac.com/2016/06/13/apple-announces-swift-playgrounds-for-ipad/|bet=Apple announces Swift Playgrounds for iPad at WWDC, public release in fall|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220630072629/https://9to5mac.com/2016/06/13/apple-announces-swift-playgrounds-for-ipad/|arxivsáne=June 30, 2022|avtor=Mayo|at=Benjamin|sáne=June 13, 2016|jumıs=9to5Mac|qaralǵan sáne=2016-06-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://developer.apple.com/swift/playgrounds/|bet=Swift Playgrounds — Apple Developer|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170701202948/https://developer.apple.com/swift/playgrounds/|arxivsáne=July 1, 2017|jumıs=developer.apple.com|qaralǵan sáne=2016-06-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.apple.com/swift/playgrounds/|bet=Swift Playgrounds — Preview|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220708182700/https://www.apple.com/swift/playgrounds/|arxivsáne=July 8, 2022|til=en-US|jumıs=Apple|qaralǵan sáne=2016-06-19}}&lt;/ref&gt; Apple-dıń jańa fayl sisteması APFS tanıstırıldı.

Bash Bill Grem Civic Auditorium-da Gud Sharlotta tárepinen orınlandı.

==== 2017 ====
WWDC 2017 (WWDC17 dep stillengen) 2017-jıldıń 5-iyunnan 9-iyunǵa shekem Kaliforniya shtatınıń San-Xose qalasındaǵı San-Xose Konvenciya Orayında ótkerildi, bul 2002-jıldan berli konferenciyanıń bul qalada ótkerilgen birinshisi boldı.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; Programmalıq támiynat járiyalanıwlarına iOS 11, watchOS 4, macOS High Sierra hám tvOS 11 kiredi. Apparatlıq támiynat járiyalanıwlarına iMac, MacBook hám MacBook Pro jańalanıwları, sonday-aq jańa iMac Pro, 10.5 dyumlik iPad Pro hám aqıllı dinamik HomePod kiredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://9to5mac.com/2017/02/16/apple-announces-wwdc-2017-june-5th-9th-held-at-san-jose-mcenery-convention-center/|bet=Apple announces WWDC 2017: June 5th — 9th, held at San Jose McEnery Convention Center|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220621023639/https://9to5mac.com/2017/02/16/apple-announces-wwdc-2017-june-5th-9th-held-at-san-jose-mcenery-convention-center/|arxivsáne=June 21, 2022|avtor=Mayo|at=Benjamin|sáne=February 16, 2017|jumıs=9to5Mac|qaralǵan sáne=February 16, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.macrumors.com/2017/02/16/apple-announces-wwdc-2017-takes-place-june-5-9-in-san-jose/|bet=Apple Announces WWDC 2017 Takes Place June 5–9 in San Jose|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220609103742/https://www.macrumors.com/2017/02/16/apple-announces-wwdc-2017-takes-place-june-5-9-in-san-jose/|arxivsáne=June 9, 2022|avtor=Rossignol|at=Joe|sáne=February 16, 2017|qaralǵan sáne=February 16, 2017}}&lt;/ref&gt; Fall Out Boy 8-iyunde Discovery Meadow-da ótkerilgen Bash-ta atqarıwshılıq ónerin kórsetti. &lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://developer.apple.com/wwdc/events/|bet=Evening Events — WWDC — Apple Developer|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170817211525/https://developer.apple.com/wwdc/events/|arxivsáne=2017-08-17|sáne=August 17, 2017|qaralǵan sáne=2017-08-17}}&lt;/ref&gt;
[[Fayl:San_Jose_Convention_Center_plaza,_WWDC17.jpg|oñğa|nobaý|San-Xose Konvenciya Orayındaǵı WWDC 2017]]

==== 2018 ====
[[Fayl:San_Jose_Convention_Center_plaza,_WWDC18.jpg|oñğa|nobaý|San-Xose Konvenciya Orayındaǵı WWDC 2018]]
WWDC 2018 2018-jıl 4-iyunnan 8-iyunǵa shekem Kaliforniya shtatınıń San-Xose qalasındaǵı San-Xose Konvenciya Orayında ótkerildi. Ilajda járiyalanǵan jańalıqlar qatarına iOS 12, macOS Mojave, watchOS 5 hám tvOS 12 kiredi.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.theverge.com/2018/6/4/17410820/apple-wwdc-summary-updates-highlights-news-2018|title=The 6 biggest highlights from Apple WWDC 2018|work=The Verge|access-date=2018-06-07}}&lt;/ref&gt; 2016-jıldaǵıday, taǵı da jańa apparatlıq támiynat járiyalanbadı.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://appleinsider.com/articles/18/06/12/wwdc-was-all-about-software-just-like-it-was-when-steve-jobs-ran-the-show|title=WWDC was all about software, just like it was when Steve Jobs ran the show|work=Apple Insider|access-date=2018-06-15}}&lt;/ref&gt; Panic! at the Disco Discovery Meadow Park-taǵı Bash-ta atqarıwshılıq ónerin kórsetti.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.macrumors.com/2018/06/06/panic-at-the-disco-wwdc-bash-2018|title='Panic! At The Disco' to Headline Apple's Annual WWDC Bash|work=MacRumors|access-date=2018-06-15}}&lt;/ref&gt;

==== 2019 ====
WWDC 2019 2019-jıldıń 3-iyunınan 7-iyunına shekem Kaliforniya shtatınıń San-Xose qalasındaǵı San-Xose Konvenciya Orayında ótkerildi. Ilajda járiyalanǵan jańalıqlar qatarına iOS 13, macOS Catalina, watchOS 6, tvOS 13, iPadOS 13, 3-áwlad Mac Pro hám Pro Display XDR kiredi. Weezer Discovery Meadow Park-taǵı Bash-ta dóretiwshilik etti.

=== 2020-jıllar ===

==== 2020 ====
WWDC 2020 2020-jıl 22-iyunnan 26-iyunǵa shekem&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.macworld.co.uk/news/wwdc-2020-3782252/|bet=Everything Apple announced at WWDC 2020|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210802143552/https://www.macworld.co.uk/news/wwdc-2020-3782252/|arxivsáne=August 2, 2021|avtor=Haslam|at=Karen|jumıs=Macworld UK|qaralǵan sáne=2021-05-24}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFHaslam&quot;&gt;Haslam, Karen. &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; dawam etip atırǵan COVID-19 pandemiyası sebepli birinshi ret tek onlayn konferenciya sıpatında ótkerildi. Onlayn Apple Arnawlı Waqıyasında járiyalanǵan jańalıqlar qatarına iOS 14, iPadOS 14, watchOS 7, tvOS 14, macOS Big Sur, hám Apple kompaniyasınıń Macintosh jeke kompyuterler toparı ushın arnawlı ARM processorlarına ótiwi, sonıń ishinde baǵdarlamashılar ushın ARM tiykarındaǵı prototip Mac kiredi. Ilajdıń video materialları Kaliforniya shtatınıń Kupertino qalasındaǵı Apple Park-ta jazıp alındı. Ulıwma, ilajdı 22 millionnan aslam kóriw&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://9to5mac.com/guides/wwdc-2021/|bet=WWDC 2021: Dates, expectations, and more|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220610103650/https://9to5mac.com/guides/wwdc-2021/|arxivsáne=June 10, 2022|til=en-US|jumıs=9to5Mac|qaralǵan sáne=2021-05-24}}&lt;/ref&gt; hám shama menen 72 saatlıq kontent penen tamamlandı.&lt;ref name=&quot;:4&quot; /&gt;

==== 2021 ====
WWDC 2021, &quot;Jarqıra hám kór&quot; uranı menen,&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://9to5mac.com/guides/wwdc-2021/|bet=WWDC 2021: Dates, expectations, and more|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220610103650/https://9to5mac.com/guides/wwdc-2021/|arxivsáne=June 10, 2022|til=en-US|jumıs=9to5Mac|qaralǵan sáne=2021-05-24}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://9to5mac.com/guides/wwdc-2021/ &quot;WWDC 2021: Dates, expectations, and more&quot;]. &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; 2021-jıldıń 7-iyunınan 11-iyunına shekem&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://developer.apple.com/wwdc21/|bet=WWDC21|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220323003918/https://developer.apple.com/wwdc21/|arxivsáne=March 23, 2022|til=en|jumıs=developer.apple.com|qaralǵan sáne=2021-05-24}}&lt;/ref&gt; COVID-19 pandemiyası sebepli jáne bir ret tek onlayn konferenciya sıpatında ótkerildi.&lt;ref name=&quot;:4&quot; /&gt; iOS 15, iPadOS 15, watchOS 8, tvOS 15, macOS Monterey hám basqa da baǵdarlamalıq támiynat jańalanıwları járiyalandı. Konferenciyada jańa apparatlıq támiynat járiyalanbadı. 2020-jıldaǵıday, ilajdıń video materialları Kaliforniya shtatınıń Kupertino qalasındaǵı Apple Park-ta jazıp alındı.

==== 2022 ====
WWDC 2022, &quot;Kodlawǵa shaqırıw&quot; uranı menen, 2022-jıl 6-iyunnan 10-iyunǵa shekem, COVID-19 pandemiyasındaǵı jaqsılanıwlarǵa qaramastan, onlayn konferenciya sıpatında ótkerildi, biraq 6-iyun kúni Apple Park-ta arnawlı kún bolıp, baǵdarlamashılar hám studentlerge onlayn ilajlardı birge kóriwge múmkinshilik berildi.&lt;ref name=&quot;WWDC 2022&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://developer.apple.com/wwdc22/|bet=WWDC2022|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220606074846/https://developer.apple.com/wwdc22/|arxivsáne=June 6, 2022|jumıs=Apple Developer|baspaxana=Apple Inc.|qaralǵan sáne=June 10, 2024}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20220606074846/https://developer.apple.com/wwdc22/ &quot;WWDC2022&quot;]. &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; COVID-19 pandemiyasına qaramastan, bul waqıya 2019-jıldan keyin birinshi ret júzbe-júz konferenciya sıpatında da ótkerildi. Konferenciyada iOS 16, iPadOS 16, watchOS 9, tvOS 16 hám macOS Ventura járiyalandı. Sonday-aq, dáslepki prezentaciya waqtında Mac kompyuterleri ushın Stage Manager de tanıstırıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.tbsnews.net/tech/wwdc22-apples-newest-os-macs-and-more-446866|bet=WWDC22: Apple's newest OS, Macs and more|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220628182010/https://www.tbsnews.net/tech/wwdc22-apples-newest-os-macs-and-more-446866|arxivsáne=June 28, 2022|avtor=Ahmed|at=Rifat|sáne=June 25, 2022|til=en|jumıs=The Business Standard|qaralǵan sáne=2022-06-26}}&lt;/ref&gt; Apparatlıq támiynat jańalıqları qatarına M2 chipi hám oǵan tiykarlanǵan jańalanǵan MacBook Air hám 13 dyumlik MacBook Pro modelleri kiredi.

==== 2023 ====
WWDC 2023, &quot;Jańa dúnyalardı kodlań&quot; uranı menen 5-iyunnan 9-iyunǵa shekem onlayn formatta ótkerildi, kórsetiwdiń birinshi kúni Apple Park-ta júzbe-júz tájiriybe menen. Aldıńǵı jıllardaǵıday, Apple 2020-jılı birinshi ret baslanǵan Swift Student Challenge jarısın ótkerdi, arza beriw múddeti 19-aprelge shekem hám nátiyjeler 9-mayda járiyalandı. Sıylıqlar qatarına WWDC sırtqı kiyimi, AirPods Pro, arnawlı znachoklar toplamı hám Apple Developer Program-ǵa bir jıllıq aǵzalıq kirdi. Jeńimpazlar arasınan ayırımları tosınnan tańlaw arqalı Apple Park arnawlı ilajına qatnasıwǵa mirát etildi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.macrumors.com/2023/03/29/wwdc-2023-swift-student-challenge/|bet=WWDC 2023 Includes Swift Student Challenge, Some Winners Able to Attend Apple Park Special Event|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230421205705/https://www.macrumors.com/2023/03/29/wwdc-2023-swift-student-challenge/|arxivsáne=April 21, 2023|sáne=March 29, 2023|til=en|jumıs=MacRumors|qaralǵan sáne=2023-04-21}}&lt;/ref&gt; Baǵdarlama támiynatı boyınsha, Apple macOS 14 Sonoma, macOS-tiń 20-shi tiykarǵı relizin,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2023/06/05/apple-debuts-macos-14-sonoma/|bet=Apple debuts macOS 14 Sonoma|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230605175218/https://techcrunch.com/2023/06/05/apple-debuts-macos-14-sonoma/|arxivsáne=June 5, 2023|avtor=Heater|at=Brian|sáne=June 5, 2023|til=en-US|jumıs=TechCrunch|qaralǵan sáne=2023-06-05}}&lt;/ref&gt; sonday-aq iOS 17, iPadOS 17, watchOS 10, tvOS 17 hám AirPods ushın programmalıq támiynat jańalanıwların tanıstırdı. Apparatlıq támiynat boyınsha, olar Mac kompyuterleri ushın Apple M2 Ultra SoC, M2 chipi menen 15 dyumlik MacBook Air, M2 Max hám Ultra menen Mac Studio hám M2 Ultra menen Mac Pro-nı járiyaladı. Olar jáne de &quot;Apple Vision Pro&quot; atı menen AR/VR garniturasın ashıp kórsetti, ol Unity menen islep shıǵılǵan oyınlar hám tájiriybelerge iye boladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.msn.com/en-us/lifestyle/other/apple-just-revealed-its-first-major-product-in-over-8-years-meet-the-vision-pro/ar-AA1ca60b|bet=Apple just revealed its first major product in over 8 years — meet the 'Vision Pro'|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230605190855/https://www.msn.com/en-us/lifestyle/other/apple-just-revealed-its-first-major-product-in-over-8-years-meet-the-vision-pro/ar-AA1ca60b|arxivsáne=June 5, 2023|til=en-US|jumıs=MSN|qaralǵan sáne=2023-06-05}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://mashable.com/article/wwdc-2023-apple-mixed-vision-pro-headset-announcement-price-release-date|bet=Apple launches Vision Pro, its first-ever augmented reality headset|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230924074709/https://mashable.com/article/wwdc-2023-apple-mixed-vision-pro-headset-announcement-price-release-date|arxivsáne=September 24, 2023|sáne=June 5, 2023|til=en|jumıs=Mashable|qaralǵan sáne=2023-06-05}}&lt;/ref&gt;

==== 2024 ====
WWDC 2024, &quot;Háreketke tolı&quot; uranı menen, 2024-jıl 10-iyunnan 14-iyunǵa shekem onlayn formatta ótkerildi, 10-iyun kúni Apple Park-ta júzbe-júz ilaj benen birge. Bul is ilajda iOS 18, iPadOS 18, watchOS 11, macOS 15 Sequoia hám visionOS 2 járiyalandı, onıń tiykarǵı dıqqat oraylarınıń biri Apple Intelligence dep atalǵan iOS, iPadOS hám macOS ushın arnawlı islengen jasalma intellekt boldı.&lt;ref name=&quot;WWDC 2024&quot;&gt;{{Cite news|last=Heater|first=Brian|date=March 26, 2024|title=Apple WWDC 2024, set for June 10–14, promises to be 'A(bsolutely) I(ncredible)'|url=https://techcrunch.com/2024/03/26/apple-wwdc-2024-set-for-june-10-14-promises-to-be-absolutely-incredible/|access-date=March 26, 2024|work=TechCrunch|publisher=[[Yahoo!|Yahoo, Inc.]]}}&lt;cite class=&quot;citation news cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFHeater2024&quot;&gt;Heater, Brian (March 26, 2024). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; 2021-jıldaǵıday, konferenciyada hesh qanday jańa apparatlıq támiynat járiyalanbadı.

== Stipendiyalar ==
[[Fayl:Swift_Student_Challenge_2022_Award.jpg|nobaý|2022-jılǵı Swift Student Challenge jeńimpazların sıylıqlaw]]
2020-jılı, COVID-19 pandemiyasına baylanıslı, Apple hár jılǵı WWDC Stipendiyaların Swift Student Challenge benen almastırdı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cnet.com/tech/computing/apple-unveils-wwdc-2020-coding-contest-for-students/|bet=Apple unveils WWDC 2020 coding contest for students|avtor=Hiner|at=Jason|sáne=May 5, 2020|til=en|jumıs=CNET|qaralǵan sáne=2023-05-28}}&lt;/ref&gt; bul WWDC aldında ótkeriletuǵın, [[Swift (programmalastırıw tili)|Swift programmalastırıw tiline]] tiykarlanǵan [[programmalastırıw]] jarısı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2020/5/5/21182378/apple-wwdc-2020-online-only-june-22-date-keynote|bet=Apple's online-only WWDC starts on June 22nd|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230528115351/https://www.theverge.com/2020/5/5/21182378/apple-wwdc-2020-online-only-june-22-date-keynote|arxivsáne=May 28, 2023|avtor=Peters|at=Jay|sáne=May 5, 2020|til=en-US|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2023-05-28}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cnet.com/tech/services-and-software/wwdc-how-apples-swift-student-challenge-winners-are-fighting-covid-19/|bet=WWDC: How Apple's Swift Student Challenge winners are fighting coronavirus|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230528120953/https://www.cnet.com/tech/services-and-software/wwdc-how-apples-swift-student-challenge-winners-are-fighting-covid-19/|arxivsáne=May 28, 2023|avtor=Rayome|at=Alison DeNisco|sáne=June 24, 2020|til=en|jumıs=CNET|qaralǵan sáne=2023-05-28}}&lt;/ref&gt; 2020-jıldan baslap, baǵdarlama Apple baǵdarlamashılar marketingi baslıǵı Ester Xer tárepinen basqarıldı. 350 jeńimpaz tańlanadı, olar WWDC temasındaǵı kiyim, metall kókirek belgisi toplamın, Apple injenerleri menen ushırasıw múmkinshiligin,&lt;ref name=&quot;:14&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.standard.co.uk/tech/apple-wwdc-2020-student-scholarship-apply-a4437146.html|bet=Why budding coders should apply for Apple's WWDC scholarship scheme|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230528115420/https://www.standard.co.uk/tech/apple-wwdc-2020-student-scholarship-apply-a4437146.html|arxivsáne=May 28, 2023|avtor=Heathman|at=Amelia|sáne=May 19, 2020|til=en|jumıs=Evening Standard|qaralǵan sáne=2023-05-28}}&lt;/ref&gt; bir jıllıq Apple Developer Program aǵzalıǵın hám 2022-jıldan baslap AirPods Pro qulaqlıǵın aladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://9to5mac.com/2022/05/24/swift-challenge-winners-airpods-pro/|bet=Apple giving AirPods Pro to Swift Challenge winners along with WWDC22 outerwear and pin set|arxivurl=https://web.archive.org/web/20221013134056/https://9to5mac.com/2022/05/24/swift-challenge-winners-airpods-pro/|arxivsáne=October 13, 2022|avtor=Potuck|at=Michael|sáne=May 24, 2022|jumıs=9to5Mac|qaralǵan sáne=May 28, 2023}}&lt;/ref&gt; 2022-jılı Tim Kuk jeńimpazlardıń 12-si menen ushırastı.&lt;ref name=&quot;:33&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.macrumors.com/2023/03/29/wwdc-2023-swift-student-challenge/|bet=WWDC 2023 Includes Swift Student Challenge, Some Winners Able to Attend Apple Park Special Event|avtor=Clover|at=Juli|sáne=March 29, 2023|til=en|jumıs=MacRumors|qaralǵan sáne=2023-05-28}}&lt;/ref&gt; 2023-jılı studentler Apple Park-taǵı WWDC-ge júzbe-júz qatnasıw ushın lotereyaǵa da qatnasa aldı. 2024-jılı júzbe-júz qatnasıw lotereyadan 350 jeńimpazdıń ishinen eń jaqsı 50 proektke ózgertildi, bular &quot;Ayrıqsha jeńimpazlar&quot; dep ataladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://developer.apple.com/swift-student-challenge/distinguished-winners/|bet=Distinguished Winners- Swift Student Challenge|arxivurl=https://web.archive.org/web/20240225163352/https://developer.apple.com/swift-student-challenge/distinguished-winners/|arxivsáne=February 25, 2024|til=en|jumıs=Apple Developer|qaralǵan sáne=2024-02-25}}&lt;/ref&gt;

Tapsırma — Swift Playgrounds ishinde'',''&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://womenlovetech.com/put-your-coding-skills-to-the-test-with-apples-swift-student-challenge/|bet=Put Your Coding Skills To The Test With Apple's Swift Student Challenge|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230528115354/https://womenlovetech.com/put-your-coding-skills-to-the-test-with-apples-swift-student-challenge/|arxivsáne=May 28, 2023|avtor=Brard|at=Emeric|sáne=May 6, 2020|til=en|jumıs=Women Love Tech|qaralǵan sáne=2023-05-28}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:14&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.standard.co.uk/tech/apple-wwdc-2020-student-scholarship-apply-a4437146.html|bet=Why budding coders should apply for Apple's WWDC scholarship scheme|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230528115420/https://www.standard.co.uk/tech/apple-wwdc-2020-student-scholarship-apply-a4437146.html|arxivsáne=May 28, 2023|avtor=Heathman|at=Amelia|sáne=May 19, 2020|til=en|jumıs=Evening Standard|qaralǵan sáne=2023-05-28}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFHeathman2020&quot;&gt;Heathman, Amelia (May 19, 2020). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; Apple-dıń baslawısh programmalastırıwdı úyretetuǵın qosımshasında, 3 minuttan qısqa interaktiv saxna jaratıw.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.scmp.com/abacus/culture/article/3087951/12-year-old-programmer-hong-kong-tackles-apples-first-student-coding|bet=12-year-old programmer in Hong Kong tackles Apple's first student coding contest|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230528115352/https://www.scmp.com/abacus/culture/article/3087951/12-year-old-programmer-hong-kong-tackles-apples-first-student-coding|arxivsáne=May 28, 2023|avtor=Chiu|at=Karen|sáne=June 8, 2020|til=en|jumıs=South China Morning Post|qaralǵan sáne=2023-05-28}}&lt;/ref&gt; Proektler texnikalıq jetiskenlik, dóretiwshilik hám usınıs penen birge kelgen tekst tiykarında bahalanadı.&lt;ref name=&quot;:24&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.macrumors.com/2023/05/23/wwdc-2023-swift-student-prizes/|bet=WWDC 2023 Swift Student Challenge Winners Receive AirPods Pro, Sweatshirt and Pins|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230528115420/https://www.macrumors.com/2023/05/23/wwdc-2023-swift-student-prizes/|arxivsáne=May 28, 2023|avtor=Clover|at=Juli|sáne=May 23, 2023|til=en|jumıs=MacRumors|qaralǵan sáne=2023-05-28}}&lt;/ref&gt;

Jarıs tek AQSH-ta 13 jas yamasa onnan úlken, yamasa óz yurisdikciyasındaǵı minimal jastaǵı (mısalı, Evropa Awqamında 16 jas&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.macrumors.com/2021/03/30/wwdc-2021-swift-student-challenge/|bet=Students Can Win WWDC 2021 Swag in Apple's Annual Swift Coding Challenge|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230528125036/https://www.macrumors.com/2021/03/30/wwdc-2021-swift-student-challenge/|arxivsáne=May 28, 2023|avtor=Rossignol|at=Joe|sáne=March 30, 2021|til=en|jumıs=MacRumors|qaralǵan sáne=2023-05-28}}&lt;/ref&gt;) házirgi waqıtta akkreditaciyalanǵan oqıw ornında oqıytuǵın yamasa jaqında pitkergen,&lt;ref name=&quot;:14&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.standard.co.uk/tech/apple-wwdc-2020-student-scholarship-apply-a4437146.html|bet=Why budding coders should apply for Apple's WWDC scholarship scheme|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230528115420/https://www.standard.co.uk/tech/apple-wwdc-2020-student-scholarship-apply-a4437146.html|arxivsáne=May 28, 2023|avtor=Heathman|at=Amelia|sáne=May 19, 2020|til=en|jumıs=Evening Standard|qaralǵan sáne=2023-05-28}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFHeathman2020&quot;&gt;Heathman, Amelia (May 19, 2020). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; hám tolıq jumıs kúni baǵdarlamashı bolıp islemeytuǵın studentler ushın ashıq. Studentler bul sıylıqtı tórt mártege shekem utıp ala aladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://developer.apple.com/wwdc23/swift-student-challenge/|bet=WWDC23 Swift Student Challenge|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230602125830/https://developer.apple.com/wwdc23/swift-student-challenge/|arxivsáne=June 2, 2023|til=en|jumıs=Apple Developer|qaralǵan sáne=2023-05-15}}&lt;/ref&gt; Studentler &quot;Ayrıqsha jeńimpaz&quot; sıylıǵın bir márte ǵana uta aladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://developer.apple.com/swift-student-challenge/policy/|bet=Swift Student Challenge Terms and Conditions|arxivurl=https://web.archive.org/web/20240225163352/https://developer.apple.com/swift-student-challenge/policy/|arxivsáne=February 25, 2024|til=en|jumıs=Apple Developer|qaralǵan sáne=2024-02-25}}&lt;/ref&gt;

== Baylanıslı ilajlar ==
Hár jılı WWDC penen bir waqıtta bir neshe úshinshi tárep konferenciyaları ótkeriledi, sonıń ishinde AltConf, Layers hám NextDoor. Belgili podkasterler Djim Dalrimpl hám Djon Gruber jaqın jerde is ilajlar ótkeredi, al burınǵı Apple evangelisti Djeyms Dempsi qayırqomlıq koncertin beredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://developer.apple.com/wwdc/more/|bet=Beyond WWDC|arxivurl=https://web.archive.org/web/20181116060920/https://developer.apple.com/wwdc/more/|arxivsáne=November 16, 2018|sáne=2018|jumıs=Apple Developer|baspaxana=Apple|qaralǵan sáne=June 10, 2018}}&lt;/ref&gt;

Previously, Apple also announced new products at Macworld Expo and Apple Expo. Apple continues to hold &quot;special events&quot; throughout the year for product introductions, and on rare occasions releases products without holding an event.

== Jáne de qarań ==

* Apple Inc. reklaması
* Apple Music festivalı
* Google I/O
* Microsoft Build
* Apple Inc. media is ilajlarınıń dizimi

== Derekler ==

[[Kategoriya:IPhone]]
[[Kategoriya:Programmalıq injiniring]]
&lt;references /&gt;
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>kkq2holf8vif7ybwgaag8v67b0h2n61</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Djon Xyuz (kinorejissyor)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21288</id>
    <revision>
      <id>120592</id>
      <parentid>98901</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:07:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  —  (4) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120592</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20877" sha1="qz9fgimh3dsoc5ieeampmme5lcag9ja" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı|atı=Djon Xyuz|portret=John_Hughes,_1967_HS_Yearbook.jpg|táriypi=Hughes at the premiere of ''[[Home Alone 2: Lost in New York]]'' in 1992|tuwılǵan waqtındaǵı atı=John Wilden Hughes Jr.|tuwılǵan sánesi=|tuwılǵan jeri=|qaytıs bolǵan sánesi=|qaytıs bolǵan jeri=|kásibi={{hlist|Rejissyor|prodyuser|jazıwshı}}|iskerlik jılları=1970–2009|ómirlik joldası={{marriage|Nensi Lyudvig|1970&lt;!--Omission per Template:Marriage instructions--&gt;}}&lt;ref name=&quot;bardofyouth&quot;&gt;{{cite magazine |first=David |last=Kamp |title=Sweet Bard of Youth |date=March 2010 |url=https://www.vanityfair.com/news/2010/03/john-hughes-201003?currentPage=1 |magazine=Vanity Fair |access-date = February 20, 2010}}&lt;/ref&gt;|balaları=2&lt;ref name=&quot;bardofyouth&quot;/&gt;}}
'''Kishi Djon Uaylden Xyuz.'''&lt;ref name=&quot;reutersa&quot;&gt;{{Cite news|last=Goodman|first=Dean|title=&quot;Brat Pack&quot; Director John Hughes Dies of Heart Attack|url=https://www.reuters.com/article/idUSTRE57569520090806|publisher=Reuters|date=August 6, 2009|access-date=October 15, 2010}}&lt;/ref&gt; ''([[Inglis tili|ingl]]. John Wilden Hughes Jr.; 1950-jıl [[18-fevral]] — [[2009]]-jıl 6-avgust)'' — amerikalı kinorejissyor, prodyuser hám scenarist bolǵan. Ol óz karerasın 1970-jılı National Lampoon jurnalı ushın házil esseler hám gúrrińler jazıwdan baslaǵan. Keyin ol Gollivudta 1980 hám 1990-jıllardıń eń tabıslı komediya filmlerin jazıw, prodyuserlik etiw hám rejissyorlıq etiw menen shuǵıllandı. Ol &quot;On altı sham&quot;, &quot;Tańǵı klub&quot;, &quot;Ájayıp ilim&quot;, &quot;Ferris Byullerdiń bos kúni&quot;, &quot;Samolyotlar, poezdler hám avtomobiller&quot;, &quot;Onıń balası bar&quot;, hám &quot;Dayı Bak&quot; sıyaqlı filmlerge rejissyorlıq etken, sonday-aq &quot;National Lampoon-nıń demalısı&quot;, &quot;Mister Mam&quot;, &quot;Qızǵısh kiyimdegi sulıw&quot;, &quot;Ullı tábiyat&quot;, &quot;National Lampoon-nıń rojdestvo demalısı&quot;, [[Úyde jalǵız|&quot;Úyde jalǵız&quot;]], &quot;Gollandiyalı&quot; hám &quot;Betxoven&quot; filmleriniń scenariylerin jazǵan.

Xyuzdiń kópshilik shıǵarmaları [[Chikago|Chikagodaǵı]] qıyalıy Shermer joqarı mektebinde ótip, jasóspirimlerdiń erjetiw dáwiri haqqındaǵı komediya filmleri edi. Bul jıllardaǵı onıń eń ataqlı qaharmanlarınıń kóbisi Molli Ringuold ushın jazılǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.today.com/popculture/molly-ringwald-looks-back-sixteen-candles-light-metoo-movement-t138565|bet=Molly Ringwald looks back on 'Sixteen Candles' in light of #MeToo movement|sáne=October 2, 2018|jumıs=TODAY.com|qaralǵan sáne=September 14, 2021}}&lt;/ref&gt; 2009-jıldıń jazında [[Nyu-York]] qalasında tańǵı seyil waqtında Xyuz júrek talmasınan qaytıs boldı. Onıń óliminen keyin, kóplegen adamlar, sonıń ishinde 82-Oskar sıylıqları saltanatında Ringuold, Metyu Broderik, Entoni Maykl Xoll, Chevi Cheyz hám [[Makoley Kalkin]] sıyaqlı onıń menen islesken aktyorlar onıń miyrasın húrmet penen eske aldı.&lt;ref name=&quot;popsugar&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.popsugar.com/Video-Tribute-John-Hughes-2010-Oscars-7661573|bet=Video Tribute to John Hughes at the 2010 Oscars|avtor=BuzzSugar|sáne=March 7, 2010|baspaxana=Popsugar.com|qaralǵan sáne=July 26, 2011}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;gather.com&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://news.gather.com/viewArticle.action?articleId=281474978089080|bet=Oscars 2010: John Hughes Remembered at Academy Awards|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110711082829/http://news.gather.com/viewArticle.action?articleId=281474978089080|arxivsáne=July 11, 2011|qaralǵan sáne=March 7, 2010}}&lt;/ref&gt; Xyuzdiń karerasın rawajlandırıwǵa járdem bergen aktyorlar qatarına Maykl Kiton, Xoll, Bill Pakston, Broderik, Kalkin hám Brat Pak toparınıń aǵzaları kiredi.

== Jaslıq dáwiri hám bilimi ==
Xyuz 1950-jılı 18-fevralda Michigan shtatınıń Lansing qalasında tuwılǵan. Onıń anası Marion Krouford qayırqomlıq jumısları menen shuǵıllanǵan, al ákesi Djon Xyuz úlken satıw tarawında islegen.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.legacy.com/obituaries/tucson/obituary.aspx?n=john-w-hughes&amp;pid=160077308&amp;fhid=2499|bet=John W. HUGHES' Obituary on Arizona Daily Star|jumıs=Arizona Daily Star}}&lt;/ref&gt; Ol jalǵız ul bala bolıp, úsh qız qarındası bolǵan. Ómiriniń dáslepki on eki jılın Michigan shtatınıń Gross-Poynt qalasında ótkizip, sol jerde Detroyt Red Uingz komandasınıń oń qanat hújimshisi Gordi Xoudıń ıqlasbenti bolǵan. Xoudıń ózi jibergen №9 forması keyinirek Xyuzdiń 1986-jılǵı &quot;Ferris Byullerdiń bos kúni&quot; filminde kórnekli orın alǵan.&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=https://melmagazine.com/why-cameron-frye-wore-a-gordie-howe-jersey-in-ferris-buellers-day-off-adfc36129fd5|title=Why Cameron Frye Wore a Gordie Howe Jersey in 'Ferris Bueller's Day Off'}}&lt;/ref&gt; Xyuz ózin &quot;biraz tınısh&quot; dep táriyiplegen:&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Molly Ringwald Interviews John Hughes|url=http://www.riverblue.com/hughes/articles/molly17.html}}&lt;/ref&gt;

Men tiykarınan qızlar hám jası úlken adamlar jasaytuǵın awılda óstim. Meniń jasımdaǵı balalar joq edi, sonlıqtan kóp waqıttı jalǵız ótkizip, hár túrli nárselerdi elesletetuǵın edim. Hám hár saparı bir jerge jaylasıp atırǵanımızda, biz kóship ketetuǵın edik. Jetinshi klassta ómir jaqsı bola baslaǵanda, biz Chikagoǵa kóship kettik. Men úlken joqarı mektepke bardım hám hesh kimdi tanımaytuǵın edim. Biraq sońınan [[The Beatles]] payda boldı hám pútkil ómirimdi ózgertti. Keyin Bob Dilannıń &quot;Bringing It All Back Home&quot; albomı shıqtı hám meni shınında da ózgertti. Piyshembi kúni men bir adam edim, al juma kúni basqa adamǵa aylandım. Meniń qaharmanlarım Dilan, Djon Lennon hám Pikasso edi, sebebi olardıń hár biri óz tarawın alǵa ilgerletti, hám ózlerin qolaylı sezgen waqıtta, olar bárhama alǵa ilgerlewdi dawam etti.
[[Fayl:John_Hughes,_1967_HS_Yearbook.jpg|oñğa|nobaý|Xyuz Glenbruk Arqa orta mektebiniń oqıwshısı retinde (1967)]]
1963-jılı Xyuzdiń shańaraǵı Chikagonıń shetki aymaǵı Nortbrukqa kóship keldi. Sol jerde onıń ákesi tom jabıw materialların satıw menen shuǵıllandı. Xyuz dáslep Grouv orta mektebinde oqıdı, keyin Glenbruk Arqa orta mektebine ótti, bul mektep oǵan keyinirek ataq áperiwshi filmleri ushın ilhamlandırdı.&lt;ref&gt;{{Cite news|title=When the Losers Ruled in Teenage Movies|last=Michael Joseph Gross|url=https://www.nytimes.com/2004/05/09/style/view-when-the-losers-ruled-in-teenage-movies.html?pagewanted=4&amp;src=pm|access-date=July 21, 2010|page=4|date=May 9, 2004}}&lt;/ref&gt; Ol orta mektepte óziniń bolajaq hayalı, Nensi Lyudvig penen tanıstı. Jasóspirim waqtında Xyuz filmlerge qashıw jolı sıpatında qaradı.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://hazlitt.net/longreads/diamond-and-kiss-women-john-hughes|title=A Diamond and a Kiss: The Women of John Hughes {{!}} Hazlitt|date=July 5, 2016|access-date=June 17, 2018}}&lt;/ref&gt; Balalıq dostı Djekson Petersonnıń aytıwınsha, &quot;Onıń ata-anası onı kóp sınǵa alatuǵın edi (...) Ol [Marion] Djonnıń islegisi kelgen nárselerin sınǵa alatuǵın edi&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Gora|first=Susannah|title=You Couldn't Ignore Me If You Tried: The Brat Pack, John Hughes, and Their Impact on a Generation|date=2011|publisher=Three Rivers Press|page=14|isbn=9780307716606|url=https://books.google.com/books?id=NxgaVJzdFc8C}}&lt;/ref&gt; Xyuz Bitlz toparınıń fanatı bolǵan hám tap filmler hámde &quot;Rat Pack&quot; haqqında kóp nárse bilgen.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Gora|first=Susannah|title=You Couldn't Ignore Me If You Tried: The Brat Pack, John Hughes, and Their Impact on a Generation|date=2011|publisher=Three Rivers Press|isbn=9780307716606|url=https://books.google.com/books?id=NxgaVJzdFc8C}}&lt;/ref&gt;

== Karerası ==

=== 1970–1981: Ataq-abırayǵa erisiw ===
Arizona universitetin taslaǵannan keyin,&lt;ref name=&quot;John Wilden Hughes, Jr&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.biography.com/people/john-hughes-476258#death|bet=John Wilden Hughes, Jr.|jumıs=Biography.com|baspaxana=A&amp;E Television Networks|qaralǵan sáne=September 12, 2014}}&lt;/ref&gt; Xyuz Rodni Dendjerfild hám Djoan Rivers sıyaqlı belgili artistlerge háziller sata basladı. Xyuz óz házillerin paydalanıp, 1970-jılı Chikagodaǵı Needham, Harper &amp; Steers firmasında, al 1974-jılı Leo Burnett Worldwide firmasında reklama tekstin jazıwshı lawazımında tómen dárejeli jumısqa kirdi. Usı dáwirde ol keyin ataqlı bolǵan Edge &quot;Kredit kartası menen qırınıw sınawı&quot; reklama kampaniyasın jarattı.

Xyuzdıń Virginia Slims esabındaǵı jumısı onı kóbinese Nyu-York qalasındaǵı Philip Morris bas ofisine alıp baratuǵın edi, bul oǵan National Lampoon jurnalınıń ofislerine barıw imkaniyatın berdi. Kóp uzamay Xyuz turaqlı avtorǵa aylandı;&lt;ref name=&quot;Salon2013&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.salon.com/2013/06/24/john_hughes_how_national_lampoon_led_to_the_breakfast_club_and_ferris_bueller/|bet=John Hughes: How National Lampoon led to 'The Breakfast Club' and 'Ferris Bueller': His '80s movies still define American teendom. It all began with the National Lampoon and Chevy Chase's 'Vacation'|avtor=STEIN|at=ELLIN|sáne=June 24, 2013|jumıs=[[Salon.com]]}}&lt;/ref&gt; redaktor P. J. O'Rurk &quot;Djon sonshelli tez hám sonshelli jaqsı jazǵanlıqtan, aylıq jurnal oǵan erise almaytuǵın edi&quot; dep esledi.&lt;ref name=&quot;orourke20150322&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.thedailybeast.com/articles/2015/03/22/how-john-hughes-made-conservatism-funny|bet=Don't You Forget About Me: The John Hughes I Knew|avtor=O'Rourke|avtorsilteme=P. J. O'Rourke|at=P.J.|sáne=March 22, 2015|jumıs=The Daily Beast|qaralǵan sáne=April 26, 2019}}&lt;/ref&gt;Xyuzdıń balalıǵındaǵı shańaraq sayaxatlarınan ilhamlanǵan dáslepki gúrrińleriniń biri keyinnen National Lampoon's Vacation filminiń tiykarına aylanatuǵın &quot;Vacation '58&quot; boldı.&lt;ref name=&quot;Salon2013&quot; /&gt;

=== 1982–1986: Úlken jetiskenlik hám jasóspirim filmleri ===
Onıń birinshi avtor retinde kórsetilgen scenariyi National Lampoon's Class Reunion jurnalında islep júrgen waqtında jazılǵan. Nátiyjede shıqqan film National Lampoon's Animal House filminiń úlken jetiskenligin qaytalanıw ushın flagmannıń ekinshi áwmetsiz urınısı boldı. Biraq, Xyuzdıń sol baspa ushın keyingi scenariyi, National Lampoon's Vacation,&lt;ref name=&quot;Salon2013&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.salon.com/2013/06/24/john_hughes_how_national_lampoon_led_to_the_breakfast_club_and_ferris_bueller/|bet=John Hughes: How National Lampoon led to 'The Breakfast Club' and 'Ferris Bueller': His '80s movies still define American teendom. It all began with the National Lampoon and Chevy Chase's 'Vacation'|avtor=STEIN|at=ELLIN|sáne=June 24, 2013|jumıs=[[Salon.com]]}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFSTEIN2013&quot;&gt;STEIN, ELLIN (June 24, 2013). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; 1983-jılı úlken xitke aylandı. Bul, sol jılı Xyuzdıń basqa scenariyi, Mr. Mom-nıń jetiskenligi menen birge, oǵan Universal Pictures penen úsh filmlik kelisim alıp keldi.

Xyuzdıń rejissyorlıq debyutı, Sixteen Candles (1984), 1984-jılı shıqqanda, sol waqıtta jasalǵan Porky's-ten ilhamlanǵan komediyalardan ayırmashılıǵı, óspirimlik dáwirin hám orta mektep ómiriniń sociallıq dinamikasın ádil súwretlewiniń arqasında derlik bir awızdan maqtawǵa iye boldı. Bul onıń orta mektep ishinde yaki átirapında bolıp ótken óspirimlik ómiri haqqındaǵı bir qatar jumıslarınıń birinshisi boldı, olardıń qatarına ol jazǵan hám rejissyorlıq etken The Breakfast Club (1985), Weird Science (1985) hám Ferris Bueller's Day Off (1986), sonday-aq ol jazǵan hám prodyuserlik etken Pretty in Pink (1986) hám Some Kind of Wonderful (1987) kiredi.

=== 1987–2008: Jasóspirim filmlerinen tısqarı ===
Tek jasóspirim filmlerin islewshi retinde tanılıp qalıwdan qashıw ushın, Xyuz 1987-jılı Stiv Martin hám Djon Kendi bas rollerdi oynaǵan xit komediya &quot;Samolyotlar, poezdler hám avtomobiller&quot; filmin jazıw, rejissyorlıq etiw hám prodyuserlik etiw arqalı basqa janrlarǵa ótti. Onıń keyingi jumısları sınshılar tárepinen sonshelli jaqsı qabıl etilmedi, Xyuz jazǵan hám prodyuserlik etken &quot;Gollandiyalı&quot; (1991) sıyaqlı filmler prokatta tómen nátiyje kórsetti. Biraq, &quot;Dayı Bak&quot; hám &quot;National Lampoon-nıń Rojdestvolıq dem alısı&quot; sıyaqlı filmler xalıq arasında tanımalı boldı. Onıń rejissyor retindegi sońǵı filmi 1991-jılǵı &quot;Buyra shashlı Syu&quot; boldı. Sol waqıtqa kelip, 1991-jılı onıń John Hughes Entertainment óndiris kompaniyası 20th Century Fox hám Warner Bros. penen túrli kelisimlerge qol qoyǵan edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1991-02-14-fi-1646-story.html|bet=Fox Says 'Big Deal' to New Hollywood Frugality: Movies: Writer-director John Hughes reportedly will get more than $200 million from Fox. Included is a sequel to the box-office hit|avtor=Cieply|at=Michael|sáne=February 14, 1991|til=en-US|jumıs=Los Angeles Times|qaralǵan sáne=January 6, 2022}}&lt;/ref&gt;

Aktyor Djon Kendi Xyuz jazǵan, rejissyorlıq etken yaki prodyuserlik etken filmlerinde kóplegen este qalarlıq roller jarattı, olardıń qatarında &quot;National Lampoon-nıń dem alısı&quot; (1983), &quot;Samolyotlar, poezdler hám avtomobiller&quot; (1987), &quot;Ullı ashıq hawa&quot; (1988), &quot;Dayı Bak&quot; (1989), &quot;Úyde jalǵız&quot; (1990), &quot;Karera imkaniyatları&quot; hám &quot;Jalǵız ǵana&quot; (ekewi de 1991) bar. Jıllar dawamında Xyuz hám Kendi jaqın doslıq qarım-qatnasın ornattı. Xyuz 1994-jılı Kendidiń júrek talmasınan birden qaytıs bolǵanınan qattı qayǵırdı. &quot;Ol Kendini qanshelli jaqsı kóretini haqqında kóp sóylesti — eger Kendi uzaǵıraq jasaǵanda, men oylayman, Djon rejissyor retinde kóbirek film islegen bolar edi&quot;, — dedi Xyuzdıń dostı Vins Von.

Xyuzdıń eń úlken kommerciyalıq tabısı ol jazǵan hám prodyuserlik etken &quot;[[Úyde jalǵız]]&quot; (1990) filmi menen keldi. Bul film shańaraǵı Rojdestvoǵa ketip baratırǵanda abaysızda úyde qalıp ketken bala haqqında bolıp, onı ózin hám úyin eki nadan urıdan qorǵawǵa májbúr etedi. Xyuz &quot;Úyde jalǵız&quot; filminiń birinshi jobasın barjoǵı toǵız kún ishinde juwmaqladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.chicagomag.com/Chicago-Magazine/December-2015/Home-Alone/|bet=Holy Cow, Home Alone Is 25!|til=en-US|jumıs=Chicago Magazine|qaralǵan sáne=August 3, 2022}}&lt;/ref&gt; &quot;Úyde jalǵız&quot; 1990-jıldıń eń kóp payda keltirgen filmi boldı hám hár qıylı waqıttıń eń tabıslı janlı shańaraq komediyası bolıp qalmaqta. Ol 1992-jılı &quot;[[Úyde jalǵız 2: Nyu-Yorkte joǵalǵan]]&quot; hám 1997-jılı &quot;Úyde jalǵız 3&quot; filmleri menen dawam etti. Ol usı waqıt ishinde jazǵan hám prodyuserlik etken keyingi filmleriniń ayırımlarında da &quot;Úyde jalǵız&quot; formulasınıń elementleri bolǵan, sonıń ishinde tabıslı &quot;Denis-qáwip qáteri&quot; (1993) hám prokatta sátsizlikke ushıraǵan &quot;Balanıń seyil kúni&quot; (1994) bar. Ol sonday-aq Aleksandr Dyumanıń &quot;Monte-Kristo grafı&quot; romanınıń bas qaharmanınıń atınan keyin Edmon Dantes (yaki Dantes) psevdonimı boyınsha scenariyler jazǵan. Dantes laqap atı menen jazılǵan scenariyler qatarına &quot;Manxettendegi xızmetshi&quot;, &quot;Burǵılawshı Teylor&quot; hám &quot;Betxoven&quot; kiredi.&lt;ref name=&quot;variety&quot;&gt;{{Cite news|url=https://variety.com/2009/film/markets-festivals/director-john-hughes-dies-at-59-1118006975/|title=Director John Hughes dies at 59}}&lt;/ref&gt;

== Jeke ómiri ==
1970-jılı, 20 jasında Xyuz mektepte tanısqan Nensi Lyudvigke úylendi. Olardıń eki balası bolǵan: Djon Xyuz III (1976-jılı tuwılǵan) hám Djeyms Xyuz (1979-jılı tuwılǵan). Olar Xyuzdiń 2009-jılı qaytıs bolıwına shekem birge bolǵan. Nensi Xyuz 2019-jıl 15-sentyabrde qaytıs boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://chicago.suntimes.com/2019/9/24/20882439/nancy-hughes-inspiration-trusted-adviser-wife-filmmaker-john-hughes-dies-68|bet=Nancy Hughes, inspiration, trusted adviser and wife of filmmaker John Hughes, has died at 68|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190925133534/https://chicago.suntimes.com/2019/9/24/20882439/nancy-hughes-inspiration-trusted-adviser-wife-filmmaker-john-hughes-dies-68|arxivsáne=September 25, 2019|avtor=O'Donnell|at=Maureen|sáne=September 24, 2019|jumıs=Chicago Sun-Times|qaralǵan sáne=July 23, 2021}}&lt;/ref&gt; 

== Keyingi ómiri ==
1994-jılı Xyuz jámiyetlik kózden jasırınıp, Chikago átirapına qaytıp kóshti. Kelesi jılı Xyuz hám Rikardo Mestres, ekewi de Uolt Disney Pictures penen óndiris kelisimlerine iye bolıp, qısqa múddetli birlesken kárxana óndiris studiyası Great Oaks Entertainment dúzdi.&lt;ref name=&quot;variety1994&quot;&gt;{{Cite news|url=https://variety.com/1995/film/features/hughes-and-mestres-team-in-disney-based-great-oaks-ent-99124577/|title=Hughes And Mestres Team In Disney-based Great Oaks Ent.|first1=Anita M.|last1=Busch|date=February 19, 1995}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last1=Petrikin|first1=Chris|title=Variety power players 2000: movers and shakers, power brokers and career makers in Hollywood|date=1999|isbn=0399525696|page=[https://archive.org/details/varietypowerplay00chri/page/50 50]|publisher=Perigee Books|url=https://archive.org/details/varietypowerplay00chri/page/50}}&lt;/ref&gt; Xyuz Chikagoda islegen, al Mestres Los-Andjeleste jaylasqan edi.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=John Hughes: A Life in Film|date=2015|publisher=Race Point Publishing|first1=Kirk|last1=Honeycutt|isbn=9781631060229|page=188}}&lt;/ref&gt; Kompaniya &quot;Djek&quot;, &quot;101 dalmatin&quot; hám &quot;Flabber&quot; filmlerin islep shıǵardı, biraq Xyuz hám Mestres 1997-jılı sherikligin toqtattı.&lt;ref name=&quot;variety1997&quot;&gt;{{Cite news|url=https://variety.com/1997/film/news/mestres-takes-root-at-disney-111661086/|title=Mestres takes root at Disney|first1=Dan|last1=Cox|date=November 4, 1997}}&lt;/ref&gt; Xyuz hám Mestres arasındaǵı sheriklik sheńberinde islep shıǵarılǵan 1998-jılǵı &quot;Reach the Rock&quot; filmi keyin &quot;Gramercy Pictures kompaniyasınıń Djon Xyuz hám Rikardo Mestres óndirisi&quot; dep kórsetildi.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://variety.com/1998/film/reviews/reach-the-rock-2-1117487790/|title=Reach the Rock|first1=Lael|last1=Loewenstein|date=October 16, 1998}}&lt;/ref&gt;

Keyingi jılları Xyuz ǵalaba xabar qurallarına siyrek intervyu berdi, tek 1999-jılı &quot;Reach the Rock&quot; filminiń saundtrek albomın reklama etiw ushın bir neshe intervyu berdi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.ink19.com/issues_F/99_03/screen/john_hughes.shtml|bet=1999 interview with Hughes|arxivurl=https://web.archive.org/web/20120222081155/http://www.ink19.com/issues_F/99_03/screen/john_hughes.shtml|arxivsáne=February 22, 2012|avtor=Diaz|at=Julio|sáne=March 1999|baspaxana=Ink 19|qaralǵan sáne=June 8, 2008}}&lt;/ref&gt; Albomdı Xyuzdiń ulı, Djon Xyuz III dúzgen hám onıń ulınıń Chikagodaǵı Hefty Records studiyasında shıǵarılǵan.&lt;ref&gt;{{Cite news|title=John Hughes' imprint remains. He's still revered in Hollywood, but whatever happened to the king of the teens?}}&lt;/ref&gt; Ol jáne de 1999-jılı DVD formatında shıqqan &quot;Ferris Bueller's Day Off&quot; filmi ushın audio kommentariy jazıp aldı.

== Qaytıs bolıwı ==
2009-jılı 5-avgustta Xyuz hám onıń hayalı ulı Djeyms hám jańa tuwılǵan aqlıǵın kóriw ushın [[Nyu-York]] qalasına bardı. Djeymstiń aytıwınsha, ákesi sol kúni keshte jaqsı densawlıqta kóringen hám shańaraq kelesi kúnge jobalar dúzgen. 6-avgust kúni azanda Xyuz [[Manhetten|Manxettendegi]] Batıs 55-kóshedegi miymanxanasınıń janında seyil etip júrgende júrek talmasına ushıradı. Ol tez arada Ruzvelt emlewxanasına jetkerildi, biraq sol jerde 59 jasında qaytıs bolǵanı anıqlandı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.movieline.com/2009/08/tracking-down-the-place-where-we-lost-john-hughes.php|bet=Tracking down the place where we lost John Hughes|arxivurl=https://web.archive.org/web/20111221113151/http://www.movieline.com//2009//08//tracking-down-the-place-where-we-lost-john-hughes.php|arxivsáne=December 21, 2011|sáne=August 13, 2009|baspaxana=movieline.com|qaralǵan sáne=August 6, 2009}}&lt;/ref&gt; Xyuzdiń jerlew máresimi 11-avgustta Chikagoda ótkerildi; ol Leyk-Forest qábiristanına jerlendi.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.chicagotribune.com/news/ct-famous-people-buried-in-chicago-htmlstory.html|title=Buried in Chicago: Where the famous rest in peace|last1=Kori Rumore|date=October 19, 2016}}&lt;/ref&gt; Oǵan onıń hayalı, eki balası hám aqlıqları qatnastı.&lt;ref name=&quot;John Wilden Hughes, Jr&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.biography.com/people/john-hughes-476258#death|bet=John Wilden Hughes, Jr.|jumıs=Biography.com|baspaxana=A&amp;E Television Networks|qaralǵan sáne=September 12, 2014}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://www.biography.com/people/john-hughes-476258#death &quot;John Wilden Hughes, Jr&quot;]. &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== Derekler == 
{{derekler}}  

[[Kategoriya:Kino álemi]]
__MAZMUNDATQIZW__
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>qz9fgimh3dsoc5ieeampmme5lcag9ja</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gollivud Dańq alleyası</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21334</id>
    <revision>
      <id>120904</id>
      <parentid>99531</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T11:53:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (14),  –  →  —  (11) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120904</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="106054" sha1="p6xn5md2f2e2d66rmoimd051jk9e5kh" xml:space="preserve">{| class=&quot;infobox&quot; style=&quot;width: 22em; text-align: left;&quot;
! colspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align: center; font-size: 125%; font-weight: bold; background-color: #CCCCCC;&quot; | Gollivud Dańq alleyası
|-
| colspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align: center;&quot; | [[File:Hollywood Walk of Fame.jpg|250px]]
|-
| colspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align: center; font-size: 88%;&quot; | Gollivudtaǵı Dolby teatrı janındaǵı 6801 Hollywood Boulevard, 2006
|-
| colspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align: center; font-size: 88%;&quot; | Gollivud Dańq alleyasınıń Gollivudtaǵı ornı
|-
! Ashılǵan kúni
| 8-fevral 1960
|-
! Ornı
| Hollywood Blvd. hám Vine St., Gollivud, Los-Andjeles
|-
! Koordinataları
| 34.1016°N 118.3267°W
|-
! Túri
| Oyın-zawıq dańq zalı
|-
! Keliwshiler sanı
| Jılına 10 million
|-
! Jámiyetlik transport
| Hollywood/Vine&lt;br /&gt;Hollywood/Highland
|-
! Veb-saytı
| [http://walkoffame.com walkoffame.com]
|-
! colspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align: center; background-color: #CCCCCC;&quot; | Los-Andjeles tariyxiy-mádeniy esteligi
|-
! Belgilengen kúni
| 5-iyul 1978
|-
! Maǵlıwmat nomeri
| 194
|}

'''Gollivud Dańq alleyası''' ‒ bul [[Los-Andjeles|Los-Andjelestiń]] [[Gollivud]] rayonındaǵı Gollivud bulvarınıń 15 kvartalı hám Vayn kóshesiniń 3 kvartalı boylap trotuarlarǵa ornatılǵan 2,800&lt;ref name=&quot;starcount&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://walkoffame.com/tim-burton/|bet=Tim Burton}}&lt;/ref&gt; bes múyeshli terracco hám latun juldızlardan ibarat kórnekli orın. 1960-jılı birinshi ret turaqlı túrde ornatılǵan juldızlar [[oyın-zawıq]] industriyasındaǵı jetiskenliklerdiń estelikleri bolıp, aktyorlar, muzıkantlar, prodyuserler, rejissyorlar, teatr/muzıkalıq toparlar, qıyalıy personajlar hám basqalardıń atların ózinde saqlaydı.

Dańq alleyasın Gollivud Sawda palatası basqaradı, olar tek juldız hám kino kamera belgisiniń birigip kelgen formasına sawda belgisi huqıqına iye, al onıń saqlanıwın ózin-ózi qarjılandıratuǵın Gollivud Tariyxıy Fondı ámelge asıradı. Gollivud Sawda palatası ataqlı adamlardan (yamasa olardıń qáwenderlerinen) juldız alıw ushın tólem jıynaydı (házirgi waqıtta 75 mıń dollar), bul tólem juldızdı islew hám ornatıw, sonday-aq Dańq alleyasın saqlaw ushın jumsaladı. Gollivud Sawda palatası basqa belgiler menen (yaǵnıy, televizor, mikrofon, plastinka) juldızǵa sawda belgisi huqıqına iye emes, sonlıqtan bul belgilerdi kommerciyalıq maqsetlerde paydalanıw erkin.  Bul jer turistler kóp baratuǵın orın bolıp, 2010-jılı shama menen 10 million adam kelip ketken.&lt;ref name=&quot;Martin1&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-2010-feb-06-la-fi-walk-of-fame6-2010feb06-story.html|title=Golden milestone for the Hollywood Walk of Fame|access-date=June 1, 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://walkoffame.com/pages/licensing|bet=Licensing for the Walk of Fame {{!}} Hollywood Walk of Fame|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190203150442/http://walkoffame.com/pages/licensing|arxivsáne=February 3, 2019|jumıs=Hollywood Walk of Fame|qaralǵan sáne=February 3, 2019}}&lt;/ref&gt;

== Táriyipleme ==
Dańq alleyası [[Gollivud]] bulvarı boylap shıǵıstan batısqa qaray 1.3 milya (2.1 km) uzınlıqta sozılıp, Gouer kóshesinen La Brea gúzarındaǵı Gollivud hám La Brea dárwazasına deyin baradı, sonıń menen birge Gollivud bulvarı menen La Brea arasında diagonal boyınsha ótetuǵın Marshfild Uey kóshesiniń qısqa bólegin de óz ishine aladı; al Vayn kóshesi boyınsha bolsa Yukka kóshesinen Sanset bulvarına deyin arqadan qublaǵa qaray 0.4 milya (0.64 km) sozıladı. NPO Plog Research bazar izertlew kompaniyasınıń 2003-jılǵı esabına sáykes, Dańq alleyasına jılına shama menen 10 million turist keledi — bul Sanset Strip, TCL Qıtay teatrı (burınǵı Grauman teatrı), Kuin Meri kemesi hám Los-Andjeles okruglik kórkem óner muzeyine keliwshilerdiń ulıwma sanınan da kóp — hám turizmniń Los-Andjeles okrugindegi eń iri industriyaǵa aylanıwında áhmiyetli rol oynaǵan.

=== Kategoriyaları ===
2023-jılǵa kelip Dańq alleyası 6 fut (1.8 m) aralıqta jaylasqan 2,752 juldızdan ibarat.&lt;ref name=&quot;starcount&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://walkoffame.com/tim-burton/|bet=Tim Burton}}&lt;/ref&gt; Estelikler latun menen qorshalǵan (ayırım jaǵdaylarda qátelik penen bronza (qola) delinedi) marjan-qızǵısh reńli terraccodan islengen bes múyeshli juldızlar bolıp, qara-kómir reńli terracco fonına ornatılǵan.&lt;ref name=&quot;WOFFAQ&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://walkoffame.com/frequently-asked-questions/|bet=Walk of Fame Frequently Asked Questions|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200408010421/https://walkoffame.com/frequently-asked-questions/|arxivsáne=April 8, 2020|baspaxana=[[Hollywood Chamber of Commerce]]|qaralǵan sáne=May 13, 2011}}&lt;/ref&gt; Húrmetke ılayıq dep esaplanǵan adamnıń atı hár bir juldızdıń joqarǵı bólegine latunnan islengen úlken háripler menen jazılǵan. Jazıwdıń astında, juldız maydanınıń tómengi yarımında, dóńgelek etip islengen latun emblema húrmetlengen adamnıń [[oyın-zawıq]] industriyasındaǵı qaysı kategoriyaǵa tiyisli ekenligin kórsetedi. Altı turaqlı kategoriya bar hám húrmetke iye bolǵanlar usı kategoriyalardıń birewine sáykes keliwi kerek.&lt;ref name=&quot;WOFFAQ&quot; /&gt; Altı kategoriya hám olardıń emblemaları tómendegiler:
 {{Plainlist|*[[File:Walk of Fame Category Motion Pictures.jpg|50px|alt=Circular 4-inch brass plaque showing a side view of a classic movie camera.]] '''Klassikalıq kino kamerası''' kino ónerin bildiredi.
*[[File:Walk of Fame Category Television.jpg|50px|alt=Circular 4-inch brass plaque with a tube-type television with twin aerials.]] '''Televizor qabıllaǵıshı''' efirlik televidenieni bildiredi.
*[[File:Walk of Fame Category Recording.jpg|50px|alt=Circular 4-inch brass plaque with a top view of phonograph disc and pickup arm.]] '''Fonograf plastinkası''' audio jazıw yamasa muzıkanı bildiredi.
*[[File:Walk of Fame Category Radio.jpg|50px|alt=Circular 4-inch brass plaque with an antique studio-style microphone.]] '''Radio mikrofonı''' radio xabar tarqatıwdı bildiredi.
*[[File:Walk of Fame Category Theater.jpg|50px|alt=Circular 4-inch brass plaque with the classic theatrical comedy/tragedy masks.]] '''Komediya/tragediya maskaları''' teatr/tikkeley tamashalardı bildiredi (1984-jılı qosılǵan).
'''Sport kubogı''' sport tamashaların bildiredi (2023-jılı qosılǵan).}}Házirgi kúnge shekem Dańq alleyasındaǵı juldızlardıń 47% kino tarawına, 24% televideniege, 17% audio jazıw yamasa muzıkaǵa, 10% radioǵa, 2% dan kemiregine teatr/tiri kórkem óner kórsetiwge hám 1% ten kemiregine sport tamashalarına berilgen. Gollivud Sawda palatasınıń maǵlıwmatlarına qaraǵanda, hár jılı Dańq alleyasına shama menen 30 jańa juldız qosıladı.&lt;ref name=&quot;WOFFAQ&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://walkoffame.com/frequently-asked-questions/|bet=Walk of Fame Frequently Asked Questions|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200408010421/https://walkoffame.com/frequently-asked-questions/|arxivsáne=April 8, 2020|baspaxana=[[Hollywood Chamber of Commerce]]|qaralǵan sáne=May 13, 2011}}&lt;/ref&gt;

=== Juldızlardıń jaylasıwı ===
[[Fayl:20161005_Broadway_Hollywood_Building_from_Hollywood_and_Vine_(2).jpg|nobaý|Uoktıń eki bas kóshesiniń (Gollivud bulvarı hám Vayn strit) 2016-jılı artqı kórinistegi Brodvey Gollivud imaratı menen súwretlengen kesilisiwi]]
Ayırım juldızlardıń jaylasıwı sózsiz túrde ıqtıyarlı emes. Kópshilikke belgili ataqlı adamlardıń juldızları TCL (burınǵı Graumannıń) Qıtay teatrınıń aldında jaylasqan. [[Oscar|&quot;Oskar&quot;]] sıylıǵınıń laureatlarınıń juldızları ádette hár jılǵı Akademiya sıylıqları tapsırılatuǵın Dolbi teatrınıń qasına qoyıladı. Jaylasıwlar geyde ironiyalıq yamasa kúlkili sebeplerge baylanıslı tańlanadı: Mayk Mayerstiń juldızı &quot;Xalıqaralıq Súyispenshilik Butiki&quot; dep atalǵan úlkenler dúkánınıń aldında jaylasqan,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.heraldtribune.com/story/news/2002/07/27/mike-myers-gets-a-star-on-hollywood-walk-of-fame/28406493007/|bet=Mike Myers gets a star on Hollywood Walk of Fame|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230728014936/https://www.heraldtribune.com/story/news/2002/07/27/mike-myers-gets-a-star-on-hollywood-walk-of-fame/28406493007/|arxivsáne=July 28, 2023|sáne=2002-07-27|baspaxana=Herald-Tribune|qaralǵan sáne=2024-01-10}}&lt;/ref&gt; bul onıń &quot;Ostin Pauers&quot; rolleri menen baylanıslı; Rodjer Murdıń juldızı hám Deniel Kreygtıń juldızı Djeyms Bond 007 filmler seriyasındaǵı olardıń titul rolin esapqa alıp 7007 [[Gollivud]] bulvarında jaylasqan;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://ew.com/movies/watch-daniel-craig-get-hollywood-walk-of-fame-star/|bet=Watch live as Daniel Craig gets Hollywood Walk of Fame star next to former James Bond Roger Moore|sáne=2021-10-06|baspaxana=Entertainment Weekly|qaralǵan sáne=2024-01-10}}&lt;/ref&gt; Ed O'Nilldiń juldızı &quot;Úylengen... balalar menen&quot; teleshowındaǵı onıń qaharmanlarınıń kásibine eliklep, ayaq kiyim dúkánınıń sırtında jaylasqan;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cbsnews.com/news/ed-oneills-walk-of-fame-star-in-front-of-shoe-store/|bet=Ed O'Neill's Walk of Fame star in front of shoe store — Celebrity Circuit|arxivurl=https://web.archive.org/web/20131213101631/http://www.cbsnews.com/news/ed-oneills-walk-of-fame-star-in-front-of-shoe-store/|arxivsáne=December 13, 2013|jumıs=CBS News|qaralǵan sáne=August 28, 2012}}&lt;/ref&gt; hám &quot;Tupik balalarınıń&quot; juldızı LaBrea hám Gollivud bulvarınıń múyeshiniń janında, 7080 Gollivud bulvarında jaylasqan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://walkoffame.com/dead-end-kids/|bet=The Dead End Kids|baspaxana=Hollywood Walk of Fame|qaralǵan sáne=December 15, 2024}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=WScZCgAAQBAJ|title=Behind Sach — The Huntz Hall Story|publisher=BearManor Media}}&lt;/ref&gt;

Sıylıq iyeleri óz juldızı ushın belgili bir jerdi sorawı múmkin, biraq aqırǵı sheshimler Palatada qaladı.&lt;ref name=&quot;Q&amp;A&quot;&gt;{{Cite news|date=July 22, 2005|url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-2005-jul-22-me-explainer22-story.html|title=Sidewalk Shrine to Celebrities Twinkles With Stars}}&lt;/ref&gt; Mısal ushın, Djey Leno Gollivud bulvarı hám Xaylend avenyusi múyeshiniń janınan orın soradı, óytkeni ol Gollivudqa kelgennen keyin kóp uzamay bul jerde policiya tárepinen eki márte qańǵıbaslıq ushın uslanǵan (biraq hesh qashan ayıplanbaǵan).&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.hurriyetdailynews.com/leno-returns-to-scene-of-crime-for-hollywood-honor.aspx?pageID=438&amp;n=leno-returns-to-scene-of-crime-for-hollywood-honor-2000-04-29|bet=Leno returns to scene of crime for Hollywood honor|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170103170003/http://www.hurriyetdailynews.com/leno-returns-to-scene-of-crime-for-hollywood-honor.aspx?pageID=438&amp;n=leno-returns-to-scene-of-crime-for-hollywood-honor-2000-04-29|arxivsáne=2017-01-03|sáne=April 29, 2000|baspaxana=Hurriyet Daily News}}&lt;/ref&gt; Djordj Karlin óziniń juldızın Sanset bulvarı hám Vayn strit múyeshiniń janındaǵı KDAY radiostanciyasınıń aldına qoyıwdı tańladı, ol jerde ol birinshi ret milliy moyınlawǵa (xoshametke) alıwǵa eristi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.kennedy-center.org/calendar/index.cfm?fuseaction=showIndividual&amp;entity_id=19830&amp;source_type=A|bet=Biographical information for George Carlin|arxivurl=https://web.archive.org/web/20090220184243/http://kennedy-center.org/calendar/index.cfm?fuseaction=showIndividual&amp;entity_id=19830&amp;source_type=A|arxivsáne=February 20, 2009|baspaxana=Kennedy Center|qaralǵan sáne=July 30, 2009}}&lt;/ref&gt; Lin-Manuel Miranda óziniń &quot;Biyikliklerde&quot; hám &quot;Gamilton&quot; myuziklleri qoyılǵan Pantages teatrınıń aldındaǵı orındı tańladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.nbclosangeles.com/news/local/Hollywood-Walk-of-Fame-to-Honor-Lin-Manuel-Miranda-with-Star-501597091.html|bet=Lin-Manuel Miranda Receives Star on Hollywood Walk of Fame|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190517212623/https://www.nbclosangeles.com/news/local/Hollywood-Walk-of-Fame-to-Honor-Lin-Manuel-Miranda-with-Star-501597091.html|arxivsáne=May 17, 2019|avtor=Service|at=City News|sáne=November 30, 2018|jumıs=NBC Southern California|qaralǵan sáne=June 19, 2019}}&lt;/ref&gt; Kerol Byornett 1986-jılǵı esteliginde óz tańlawın bılay túsindirdi: Alfred Xichkoktıń &quot;Poezdtegi biytanıslar&quot; filminiń 1951-jılǵı kórsetіliwi waqtında tariyxıy Uorner Brazers teatrında (házirgi Gollivud Pasifik teatrı) zalǵa kirgiziwshi bolıp islep júrgende, ol kórsetiliwiniń aqırǵı bir neshe minutında kelgen juplıqqa aqırǵı bólimdi kóriwden (hám buzıwdan) qashıw ushın keyingi kórsetiliwdi kútiwdi másláhát beriwdi óz moynına aldı. Teatr menedjerı onı sol jerde &quot;baǵınbaǵanlıǵı&quot; ushın jumıstan bosattı hám teatr foyesinde onıń formasınan epoletların sheship, onı qorladı. Jigirma altı jıldan keyin, onıń sorawı boyınsha, Byornetttiń juldızı Gollivud hám Uilkoks múyeshinde — teatrdıń aldında jaylastırıldı.&lt;ref name=&quot;Burnett&quot;&gt;{{Cite book|title=One More Time|url=https://archive.org/details/onemoretimememoiburn00burn|publisher=Random House}}&lt;/ref&gt;

Arnawlı kategoriya juldızları hár qıylı korporativ subektler, xızmet kórsetiw shólkemleri hám ayrıqsha húrmetke iye bolǵanlardıń úleslerin tán aladı hám sol húrmetlengen adamlarǵa tiyisli ayrıqsha belgilerdi kórsetedi.&lt;ref name=&quot;LATSpecial&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://projects.latimes.com/hollywood/star-walk/type/special/page/1/|bet=Special Stars — Page 1 — Hollywood Star Walk|arxivurl=https://web.archive.org/web/20111123035344/http://projects.latimes.com/hollywood/star-walk/type/special/page/1/|arxivsáne=November 23, 2011|jumıs=Los Angeles Times|qaralǵan sáne=May 18, 2011}}&lt;/ref&gt; ]. Mısalı, Los-Andjelestiń burınǵı meri Tom Bredlidiń juldızında Los-Andjeles qalasınıń móri bar;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.flickr.com/photos/tom_lohdan/2303230119/|bet=Hollywood Walk Of Fame Stars — Mayor Tom Bradley|arxivurl=https://web.archive.org/web/20131105231739/http://www.flickr.com/photos/tom_lohdan/2303230119/|arxivsáne=November 5, 2013|avtor=Lohdan|at=Tom|sáne=December 31, 2007|baspaxana=Flickr|qaralǵan sáne=May 18, 2011}}&lt;/ref&gt; Los-Andjeles policiya departamenti (LAPD) juldızınıń embleması Gollivud bóliminiń belgisiniń kóshirmesi bolıp tabıladı;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://lapdblog.typepad.com/lapd_blog/2006/05/dscf2995.html|bet=Hollywood Area|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230610223322/https://lapdblog.typepad.com/lapd_blog/2006/05/dscf2995.html|arxivsáne=Jun 10, 2023|avtor=Beck, Charlie|sáne=May 10, 2006|baspaxana=Los Angeles Police Department Blog}}&lt;/ref&gt; al Victoria's Secret hám Los-Andjeles Dodjers sıyaqlı korporaciyalardıń juldızlarında húrmetlengen kompaniyanıń logotipi kórsetilgen.&lt;ref name=&quot;LATSpecial&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;HWOFCats&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://hwof.com/about/categories/|bet=The Star Categories|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110305035214/http://hwof.com/about/categories/|arxivsáne=2011-03-05|baspaxana=HWOF LLC|qaralǵan sáne=May 17, 2011}}&lt;/ref&gt; &quot;Dańq alleyasınıń doslarınıń&quot; estelikleri qara-kómir reńli terraccodan islengen, kishi qızǵısh terracco juldızlar menen qorshalǵan tórt múyeshlik bolıp, sol waqıttaǵı bes standart kategoriya belgisin, qáwenderdiń korporativ logotipi menen birge kórsetedi, al qáwenderdiń atı hám úlesi latun háripler menen jazılǵan.&lt;ref name=&quot;LATAbs&quot; /&gt; Arnawlı juldızlar hám Doslar estelikleri Gollivud Sawda palatası yamasa Gollivud Tariyxıy Fondı tárepinen berilse de, olar Dańq alleyasınıń tiykarǵı bólegine kirmeydi hám jaqın átiraptaǵı jeke múlk aymaǵında jaylasqan.

Ayǵa ushqan Apollo 11 missiyasına arnalǵan estelikler ózgeshe formaǵa iye: Hár biri úsh kosmonavttıń atların (Neil A. Armstrong, Edwin E. Aldrin Jr. hám Michael Collins), Ayǵa birinshi ret qonıw sánesin (&quot;7/20/69&quot;) hám &quot;Apollo XI&quot; sózlerin óz ishine alǵan tórt birdey dóńgelek ay formasındaǵı estelikler Hollywood hám Vine kósheleriniń kesisiwiniń tórt múyeshine jaylastırılǵan.&lt;ref name=&quot;LATApollo&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://projects.latimes.com/hollywood/star-walk/apollo-landing/|bet=Hollywood Star Walk: Apollo Landing|arxivurl=https://web.archive.org/web/20181120095349/http://projects.latimes.com/hollywood/star-walk/apollo-landing/|arxivsáne=November 20, 2018|jumıs=Los Angeles Times|qaralǵan sáne=May 18, 2011}}&lt;/ref&gt;

== Tariyxı ==

=== Kelip shıǵıwı ===
[[Fayl:Hollywood_boulevard_from_kodak_theatre.jpg|nobaý|Dańq alleyasınıń 6800-blogı Gollivud bulvarında, aldıńǵı planda Dolbi teatrı hám Gollivud bulvarı menen Xaylend gúzarınıń kesilisiwi kórinip tur.]]
Gollivud Sawda palatası Dańq alleyasın jaratıw boyınsha dáslepki ideyanı 1953-jılǵı óziniń erikli prezidenti E.M. Styuartqa tiyisli dep esaplaydı. Xabarlanıwınsha, Styuart &quot;atı dúnyanıń tórt tárepinde de sulıwlıq hám qızıqlı waqıyalardı ańlatatuǵın jámiyettiń dańqın saqlap qalıw&quot; quralı sıpatında Dańq alleyasın usınǵan.&lt;ref name=&quot;historyof&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.walkoffame.com/pages/history|bet=History of the Walk of Fame|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191027173256/http://walkoffame.com/pages/history|arxivsáne=October 27, 2019|jumıs=Hollywood Walk of Fame|baspaxana=[[Hollywood Chamber of Commerce]]|qaralǵan sáne=May 16, 2011}}&lt;/ref&gt; Basqa bir dereklerde bul ideya Palatanıń basqa aǵzası hám Gollivudtı jaqsılaw associaciyasınıń prezidenti Garri Shugermanǵa tiyisli ekenligi aytıladı. Ideyanı rawajlandırıw ushın komitet dúzilip, anıq usınıslar islep shıǵıw ushın arxitekturalıq firma jallandı. 1955-jılǵa kelip, tiykarǵı koncepciya hám ulıwma dizayn kelisilip, joybarlar Los-Andjeles Qala Keńesine tapsırıldı.&lt;ref name=&quot;latimes.com&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.latimes.com/business/la-fi-hollywood-walk-of-fame6-2010feb06-pictures,0,3869071.photogallery|title=The Hollywood Walk of Fame {{!}} A brief history in photos|work=Los Angeles Times|access-date=May 31, 2010}}&lt;/ref&gt;

Juldız koncepciyasınıń kelip shıǵıwı haqqında bir neshe pikirler bar. Olardıń birewine muwapıq, házirgi Ovation Hollywood kompleksi hám Dolbi (burınǵı Kodak) teatrı jaylasqan jerde Gollivud bulvarında 50 jıldan aslam turǵan tariyxıy Gollivud miymanxanasınıń awqatlanıw zalınıń tóbesinde, eń ataqlı miymanlar otıratuǵın stollardıń ústinde juldızlar jaylasqan bolǵan, hám bul dáslepki ideya bolıwı múmkin.&lt;ref name=&quot;latimes.com&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.latimes.com/business/la-fi-hollywood-walk-of-fame6-2010feb06-pictures,0,3869071.photogallery|title=The Hollywood Walk of Fame {{!}} A brief history in photos|work=Los Angeles Times|access-date=May 31, 2010}}&lt;/ref&gt; Basqa bir derekke sáykes, juldızlar &quot;Shugermannıń Tropiks restoranınıń ishimlikler menyusınan ilham alǵan, onda ataqlı adamlardıń súwretleri altın juldızlar menen qorshap qoyılǵan edi&quot;.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.latimemachines.com/new_page_43.htm|bet=Los Angeles History — Extinct Restaurants &amp; Cafes S-Z|arxivurl=https://web.archive.org/web/20061020123952/http://www.latimemachines.com/new_page_43.htm|arxivsáne=October 20, 2006|avtor=Townsend|at=Martin|baspaxana=LATimeMachines.com|qaralǵan sáne=June 26, 2010}}&lt;/ref&gt;

1956-jıldıń fevral ayında, qońır fonda kók juldız ishinde húrmetlengen adamnıń (ayırım derekler boyınsha Djon Ueynniń&lt;ref&gt;{{Cite book|title=The Whole Equation: A History of Hollywood|publisher=Vintage|url=https://archive.org/details/wholeequationhi00thom/page/149}}&lt;/ref&gt;) karikaturası salınǵan prototip kórsetildi.&lt;ref name=&quot;historyof&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.walkoffame.com/pages/history|bet=History of the Walk of Fame|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191027173256/http://walkoffame.com/pages/history|arxivsáne=October 27, 2019|jumıs=Hollywood Walk of Fame|baspaxana=[[Hollywood Chamber of Commerce]]|qaralǵan sáne=May 16, 2011}}&lt;/ref&gt; Biraq, karikaturalardı sol waqıttaǵı texnologiya menen latunnan tayarlaw qımbat hám qıyın bolıp shıqtı; al qońır hám kók reńlerdi &quot;Mırza Gollivud&quot; dep atalǵan ápsanalı kóshpes múlk qurıwshısı Charlz E. Toberman qabıl etpedi, sebebi bul reńler onıń Gollivud bulvarında salıp atırǵan jańa imaratınıń reńi menen úylespeytuǵın edi.&lt;ref name=&quot;historyof&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=9W4R_CZtFe8C|title=The Story of Hollywood: An Illustrated History|publisher=BL Press}}&lt;/ref&gt;

=== Tańlaw hám qurılıs ===
1956-jıldıń martına kelip, aqırǵı dizayn hám marjan hám kómir túsli reń sxeması tastıyıqlandı. 1956-jıldıń báhári hám 1957-jıldıń gúzi aralıǵında sol waqıttaǵı oyın-яawıq industriyasınıń tórt tiykarǵı tarmaǵın: kinofilmler, televidenie, audio jazıw hám radionı tárepdar komitetler tárepinen 1558 sıylıq iyesi tańlandı. Komitetler &quot;Braun Derbi&quot; restoranında jıynaldı,&lt;ref name=&quot;ap2006&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.azcentral.com/arizonarepublic/preview/articles/0630walkoffame0630.html&lt;!--was http://www.azcentral.com/ent/movies/articles/0630walkoffame0630.html--&gt;|title=Price of Fame in Hollywood? $15,000|work=The Arizona Republic|access-date=June 27, 2009}}&lt;/ref&gt; hám olardıń qatarına Sesil B. DeMill, Semyuel Goldvin, Djessi L. Laski, Uolt Disney, Xel Rouch, Mak Sennett hám Uolter Lanc sıyaqlı belgili atlar kirdi.&lt;ref name=&quot;historyof&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.walkoffame.com/pages/history|bet=History of the Walk of Fame|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191027173256/http://walkoffame.com/pages/history|arxivsáne=October 27, 2019|jumıs=Hollywood Walk of Fame|baspaxana=[[Hollywood Chamber of Commerce]]|qaralǵan sáne=May 16, 2011}}&lt;/ref&gt;

Dáslepki audio jazıw komiteti tárepinen belgilengen talap (keyin ala biykar etilgen) barlıq muzıka kategoriyasınıń kandidatları ushın bir million plastinka yamasa 250 000 albomnıń eń kem satılıwın belgiledi. Komitet kóp uzamay bul talap boyınsha kóplegen áhmiyetli jazıwshı atqarıwshılardıń Uokten shette qalatuǵının túsindi. Nátiyjede, 1959-jılı birinshi &quot;Gremmi&quot; sıylıqlarına alıp kelgen muzıka industriyası ushın ayrıqsha sıylıq jaratıw ushın Milliy jazıw iskusstvosı hám ilimleri akademiyası dúzildi.

Uoktıń qurılısı 1958-jılı baslandı, biraq eki sud processi tamamlanıwdı keshiktirdi. Birinshi sud processi jergilikli múlk iyeleri tárepinen Uoktı, jańa kóshe jaqtılandırıwın hám tereklerdi tólew ushın olarǵa salınǵan 1,25 million dollarlıq salıq bahasınıń (2023-jılda 13 million dollarǵa teń) nızamlılıǵına shaǵım etildi. 1959-jıldıń oktyabr ayında baha nızamlı dep tabıldı.&lt;ref name=&quot;historyof&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.walkoffame.com/pages/history|bet=History of the Walk of Fame|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191027173256/http://walkoffame.com/pages/history|arxivsáne=October 27, 2019|jumıs=Hollywood Walk of Fame|baspaxana=[[Hollywood Chamber of Commerce]]|qaralǵan sáne=May 16, 2011}}&lt;/ref&gt; Charlz Chaplin kishi tárepinen berilgen ekinshi sud processi kóp tárepten basım sebepli kandidaturası qaytarıp alınǵan ákesiniń shetletiliwi ushın zıyandı talap etti. Chaplinniń shaǵımı 1960-jılı biykar etilip, joybardıń tamamlanıwına jol ashtı.&lt;ref name=&quot;historyof&quot; /&gt;

Kóbinese Djoan Vudvord Dańq Alleyasında juldız alǵan birinshi adam sıpatında aytıladı — bálkim, ol onı menen súwretke túsken birinshi adam bolǵanı ushın shıǵar&lt;ref name=&quot;Q&amp;A&quot;&gt;{{Cite news|date=July 22, 2005|url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-2005-jul-22-me-explainer22-story.html|title=Sidewalk Shrine to Celebrities Twinkles With Stars}}&lt;/ref&gt;– dáslepki juldızlar ayrıqsha máresimlersiz, úziliksiz joybar sıpatında ornatılǵan. Vudvordtıń atı dáslepki 1558 adamnan ıqtıyarsız tańlap alınǵan segiz attıń biri boldı hám sud processi turaqlı qurılısqa tosqınlıq etken waqıtta qurılǵan segiz prototip juldızǵa jazıldı.&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Conklin|first=Ellis E.|title=Hollywood's Walk On The Mild Side Of Fame|url=https://www.chicagotribune.com/1986/10/30/hollywoods-walk-on-the-mild-side-of-fame/|access-date=October 21, 2011}} (, )&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|first=Ellis|last=Conklin|title=Top Stars Missing on Hall of Fame|url=https://news.google.com/newspapers?id=jsAyAAAAIBAJ&amp;pg=1318,5172428&amp;dq=star+grant+said+they+did+and+on+feb&amp;hl=en|access-date=April 1, 2020}} (Google news archive)&lt;/ref&gt; Segiz prototip 1958-jıldıń avgustında Gollivud bulvarı hám Xaylend avenyusiniń arqa-batıs múyeshine waqtınsha ornatıldı, bul járiyalılıqtı arttırıw hám Uoktıń aqırı qanday kóriniste bolatuǵının kórsetiw ushın edi.&lt;ref name=&quot;historyof&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.walkoffame.com/pages/history|bet=History of the Walk of Fame|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191027173256/http://walkoffame.com/pages/history|arxivsáne=October 27, 2019|jumıs=Hollywood Walk of Fame|baspaxana=[[Hollywood Chamber of Commerce]]|qaralǵan sáne=May 16, 2011}}&lt;/ref&gt; Basqa jeti at — Oliv Borden, Ronald Kolman, Luiza Fazenda, Preston Foster, Bert Lankaster, Edvard Sedjvik hám Ernest Torrens.&lt;ref name=&quot;historyof&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Wana&quot;&gt;{{Cite book|title=Hollywood 1940–2008|first=Marc|last=Wanamaker|publisher=Arcadia Publishing|url=https://archive.org/details/hollywood19402000000wana}}&lt;/ref&gt; Rásmiy tiykar qazıw 1960-jıldıń 8-fevralında boldı.&lt;ref name=&quot;latimes.com&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.latimes.com/business/la-fi-hollywood-walk-of-fame6-2010feb06-pictures,0,3869071.photogallery|title=The Hollywood Walk of Fame {{!}} A brief history in photos|work=Los Angeles Times|access-date=May 31, 2010}}&lt;/ref&gt; 1960-jıldıń 28-martında jańa Uoktıń eń shıǵıs shetinde, Gollivud hám Gover kesilisiwiniń janında, rejissyor Stenli Kramerdiń birinshi turaqlı juldızı tamamlandı.&lt;ref name=&quot;historyof&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://latimes.newspapers.com/image/381016309/?terms=%22Kramer%20First%20Name%20Put%20in%20Walk%20of%20Fame%22&amp;match=1|title=Kramer First Name Put in Walk of Fame|access-date=June 12, 2010}}&lt;/ref&gt;

=== Toqtap qalıw hám qayta janlanıw ===
Júriw jolı dáslep Hollywood Boulevard-tı qayta rawajlandırıwdı xoshametlew ushın oylap tabılǵan bolsa da, 1960-jıllar hám 1970-jıllar turǵınlardıń jaqın átiraptaǵı shet aymaqlarǵa kóship ketiwi sebepli Gollivud aymaǵında uzaq múddetli qalalıq quldıraw dáwiri boldı.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://latimes.newspapers.com/image/385514845/?terms=%22The%20Old%20Glamor%20Has%20Vanished%22&amp;match=1|title=Hollywood Blvd.---The Old Glamor Has Vanished|work=Los Angeles Times|access-date=2010-06-09}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Vincent1&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-2008-may-06-fi-hollyangst6-story.html|title=Neighborhood face-lift gives Hollywood pause|work=Los Angeles Times|access-date=May 24, 2011}}&lt;/ref&gt; 1960 hám 1961-jılları shama menen 1,500 juldız ornatılǵannan keyin, segiz jıl dawamında jańa juldız qosılmadı. 1962-jılı Los-Andjeles qala keńesi Júriw jolına atlar qosıw boyınsha &quot;qalaǵa másláhát beriwshi agent&quot; sıpatında Gollivud Sawda palatasın tayınlaw haqqında qarar qabıl etti, hám Palata keyingi altı jıl ishinde bunı ámelge asırıw ushın qaǵıydalar, proceduralar hám qarjılandırıw usılların islep shıqtı.&lt;ref name=&quot;historyof&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.walkoffame.com/pages/history|bet=History of the Walk of Fame|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191027173256/http://walkoffame.com/pages/history|arxivsáne=October 27, 2019|jumıs=Hollywood Walk of Fame|baspaxana=[[Hollywood Chamber of Commerce]]|qaralǵan sáne=May 16, 2011}}&lt;/ref&gt;
1968-jıldıń dekabr ayında Richard D. Zanukke segiz jıl ishindegi birinshi juldız Denni Tomas júrgizgen sıylıqlaw máresiminde berildi.&lt;ref name=&quot;historyof&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;ap2006&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.azcentral.com/arizonarepublic/preview/articles/0630walkoffame0630.html&lt;!--was http://www.azcentral.com/ent/movies/articles/0630walkoffame0630.html--&gt;|title=Price of Fame in Hollywood? $15,000|work=The Arizona Republic|access-date=June 27, 2009}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://news.google.com/newspapers?id=uP5XAAAAIBAJ&amp;pg=2861,1539705&amp;dq=zanuck+1968+star+walk+of+fame&amp;hl=en|title=Walk of Fame|work=[[The Bulletin (Bend)|The Bulletin]]|access-date=April 1, 2020}}&lt;/ref&gt; 1978-jıldıń iyul ayında Los-Andjeles qalası Gollivud Dańq alleyasın Los-Andjelestiń tariyxıy-mádeniy esteligi dep belgiledi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://cityplanning.lacity.org/complan/HCM/dsp_hcm_result.cfm?community=Hollywood|bet=Historic-Cultural Monument (HCM) Report — Community: Hollywood|arxivurl=https://web.archive.org/web/20070926231328/http://cityplanning.lacity.org/complan/HCM/dsp_hcm_result.cfm?community=Hollywood|arxivsáne=September 26, 2007|baspaxana=Department of City Planning|qaralǵan sáne=May 31, 2010}}&lt;/ref&gt;

Radio tulǵası, televidenie prodyuseri hám Palata aǵzası Djonni Grant ulıwma Gollivud Dańq alleyasın qayta tiklegen hám onı áhmiyetli turistlik dıqqat orayına aylandırǵan ózgerislerdi ámelge asırıwda úlken úles qosqan adam sıpatında tán alınadı.&lt;ref name=&quot;ap2006&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.azcentral.com/arizonarepublic/preview/articles/0630walkoffame0630.html&lt;!--was http://www.azcentral.com/ent/movies/articles/0630walkoffame0630.html--&gt;|title=Price of Fame in Hollywood? $15,000|work=The Arizona Republic|access-date=June 27, 2009}}&lt;/ref&gt; 1968-jıldan baslap, Grant hár bir juldızdıń iyesi óziniń juldızınıń ashılıw máresimine jeke ózi qatnasıwın talap etiw arqalı járiyalanıwdı kúsheytti hám xalıqaralıq baspasóz járiyalanıwların xoshametledi.&lt;ref name=&quot;ap2006&quot; /&gt; Keyinirek Grant &quot;1980-jıllardaǵı aymaqtıń aqırında qayta tikleniwine shekem adamlardı juldızdı qabıl etiwge shaqırıw qıyın boldı&quot; dep eske aldı.&lt;ref name=&quot;Vincent1&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-2008-may-06-fi-hollyangst6-story.html|title=Neighborhood face-lift gives Hollywood pause|work=Los Angeles Times|access-date=May 24, 2011}}&lt;/ref&gt;

1980-jılı Grant Gollivud Dańq alleyasınıń saqlanıwın qarjılandırıw hám salıq tólewshilerge túsetuǵın júkti azaytıw ushın nominanttı usınǵan adam yamasa shólkemnen 2,500 dollar (2023-jılǵı 9,245 dollarǵa teń) muǵdarında tólem engizdi. Bul tólem waqıt ótiwi menen izbe-iz kóbeyip bardı. 2002-jılǵa kelip, ol 15,000 dollarǵa (2023-jılǵı 25,410 dollarǵa teń) jetti,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.hollywoodchamber.net/walkoffame/nom_proc.html|bet=Nomination Procedure|arxivurl=https://web.archive.org/web/20020608105215/http://www.hollywoodchamber.net/walkoffame/nom_proc.html|arxivsáne=June 8, 2002|sáne=June 8, 2002|baspaxana=[[Hollywood Chamber of Commerce]]}}&lt;/ref&gt; al 2012-jılı 30,000 dollardı (2023-jılǵı 39,814 dollarǵa teń) quradı.&lt;ref name=&quot;WOFFAQ&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://walkoffame.com/frequently-asked-questions/|bet=Walk of Fame Frequently Asked Questions|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200408010421/https://walkoffame.com/frequently-asked-questions/|arxivsáne=April 8, 2020|baspaxana=[[Hollywood Chamber of Commerce]]|qaralǵan sáne=May 13, 2011}}&lt;/ref&gt; 2023-jıldıń maǵlıwmatlarına muwapıq, tólem 75,000 dollardı quradı, bul dáslepki muǵdardıń inflyaciyaǵa dúzetilgen kórsetkishinen segiz ese kóp.&lt;ref name=&quot;Walk of Fame FAQs&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://walkoffame.com/faq/|bet=&quot;Walk of Fame FAQs&quot;|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230504154410/https://walkoffame.com/faq/|arxivsáne=May 4, 2023|qaralǵan sáne=2023-05-04}}&lt;/ref&gt;

Grantqa 1980-jılı televideniedegi jumısı ushın juldız berilgen edi.&lt;ref name=&quot;historyof&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.walkoffame.com/pages/history|bet=History of the Walk of Fame|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191027173256/http://walkoffame.com/pages/history|arxivsáne=October 27, 2019|jumıs=Hollywood Walk of Fame|baspaxana=[[Hollywood Chamber of Commerce]]|qaralǵan sáne=May 16, 2011}}&lt;/ref&gt; 2002-jılı ol Gollivud Dańq alleyasın jaqsılaw hám onıń ataq-abıroyın arttırıwdaǵı tiykarǵı xızmeti ushın &quot;ayrıqsha&quot; kategoriyada ekinshi juldızǵa iye boldı.&lt;ref name=&quot;JGrant&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.johnnygrant.com/index.php?page=4|bet=The Official Site Of Johnny Grant, Hollywood's Honorary Mayor|arxivurl=https://web.archive.org/web/20120721235701/http://www.johnnygrant.com/index.php?page=4|arxivsáne=July 21, 2012|jumıs=johnnygrant.com|baspaxana=[[Hollywood Chamber of Commerce]]|qaralǵan sáne=May 26, 2010}}&lt;/ref&gt; Ol sonday-aq Tańlaw komitetiniń baslıǵı hám Gollivudtıń húrmetli meri (burın Art Linkletter hám Monti Xoll,&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.proquest.com/docview/167153542|title=Linkletter Installed as Hollywood 'Mayor'|work=Los Angeles Times|access-date=May 26, 2010}}&lt;templatestyles src=&quot;Module:Citation/CS1/styles.css&quot;&gt;&lt;/templatestyles&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=89161002|bet=Pin-Up Queen Turns Hollywood Mayor Race Pink|arxivurl=https://web.archive.org/web/20240910075425/https://www.npr.org/2008/03/27/89161002/pin-up-queen-turns-hollywood-mayor-race-pink|arxivsáne=September 10, 2024|avtor=del Barco|at=Mandalit|sáne=March 27, 2008|baspaxana=NPR|qaralǵan sáne=May 26, 2010}}&lt;/ref&gt; hám basqalar iyelegen saltanatlı lawazım) etip tayınlandı.&lt;ref name=&quot;historyof&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;JGrant&quot; /&gt; Ol eki lawazımda da 1980-jıldan 2008-jılı qaytıs bolǵanǵa shekem xızmet etti hám usı dáwir ishinde ashılıw saltanatlarınıń kópshiligine baslawshılıq etti. Onıń ayrıqsha kategoriyadaǵı juldızı, &quot;Gollivud qalasınıń Ullı móri&quot;niń stillestirilgen embleması menen,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://hwof.com/star/special/johnny-grant/2448|bet=Johnny Grant|arxivurl=https://web.archive.org/web/20101030211136/http://hwof.com/star/special/johnny-grant/2448|arxivsáne=2010-10-30|baspaxana=HWOF LLC|qaralǵan sáne=May 26, 2011}}&lt;/ref&gt; Djonni Grant Jolınıń qasındaǵı Dolbi teatrınıń kirer awzında jaylasqan.&lt;ref name=&quot;GrantBio&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.johnnygrant.com/johnnygrantbio.html|bet=Johnny Grant's Bio|arxivurl=https://web.archive.org/web/20080116013603/http://www.johnnygrant.com/johnnygrantbio.html|arxivsáne=2008-01-16|baspaxana=JohnnyGrant.com|qaralǵan sáne=2008-01-09}}&lt;/ref&gt;

=== Keńeytiw ===
1984-jılı kórsetiw óneri tarawınıń tiri atqarıw tarmaǵınıń úleslerin tán alıw ushın besinshi kategoriya, Tiri Teatr, qosıldı hám hár bir trotuarda bar juldızlar menen gezeklesip jaylasıw ushın ekinshi qatar juldızlar dúzildi.&lt;ref name=&quot;historyof&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.walkoffame.com/pages/history|bet=History of the Walk of Fame|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191027173256/http://walkoffame.com/pages/history|arxivsáne=October 27, 2019|jumıs=Hollywood Walk of Fame|baspaxana=[[Hollywood Chamber of Commerce]]|qaralǵan sáne=May 16, 2011}}&lt;/ref&gt;
[[Fayl:Hollywood-walk-of-fame.jpg|nobaý|Gollivud bulvarı, 7000-blok, arqa tárepi, batısqa qarap]]
1994-jılı Gollivud Dańq alleyası Gollivud bulvarı boyınsha batısqa qaray bir blokqa, Sikamor avenyuden Arqa La-Brea avenyuge deyin (hám Gollivud penen La-Breanı baylanıstıratuǵın Marshfild Ueydiń qısqa bólegine) keńeytildi, házir ol gúmis &quot;Gollivudtıń tórt xanımı&quot; besedkası hám ayrıqsha &quot;Dańq alleyası&quot; juldızında tamamlanadı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://hwof.com/star/special/hollywood-walk-of-fame/3|bet=&quot;Hollywood Walk of Fame&quot; star|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110814002405/http://hwof.com/star/special/hollywood-walk-of-fame/3|arxivsáne=2011-08-14|baspaxana=HWOF LLC|qaralǵan sáne=May 27, 2011}}&lt;/ref&gt; Sol waqıtta Sofya Lorenge Dańq alleyasındaǵı 2000-juldız berildi.&lt;ref name=&quot;historyof&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.walkoffame.com/pages/history|bet=History of the Walk of Fame|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191027173256/http://walkoffame.com/pages/history|arxivsáne=October 27, 2019|jumıs=Hollywood Walk of Fame|baspaxana=[[Hollywood Chamber of Commerce]]|qaralǵan sáne=May 16, 2011}}&lt;/ref&gt;

1996-jılı Los-Andjeles metro sisteması ushın tunneller qurılısı barısında, Metropoliten transport basqarması (MTA) 300-den aslam juldızdı alıp taslap, saqlawǵa qoydı.&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Rescuing Elvis : Roadwork steals shine from icon's 'flaming star'|first=David|last=Bloom|date=December 4, 1996|url=http://www.thefreelibrary.com/RESCUING+ELVIS+%3a+ROADWORK+STEALS+SHINE+FROM+ICON%27S+%60FLAMING+STAR%27.-a084034046|access-date=September 28, 2012|archivedate=2013-12-05}}&lt;/ref&gt; MTA tunneller pitkennen keyin 3x3 fut ólshemli terraco taqtaların gúrsi menen buzıp, tek latun háripler, átirapı hám medalonlardı saqlap qalıp, keyin jańa terraco quyıwdı usınıs etkende qarama-qarsılıq kelip shıqtı;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.thefreelibrary.com/GIVING+STARS+THEIR+DUE%3B+ASSOCIATIONS+PRESS+MTA+TO+PRESERVE+HOLLYWOOD...-a083876638|bet=Giving stars their due; associations press MTA to preserve Hollywood icons|arxivurl=https://web.archive.org/web/20131205065300/http://www.thefreelibrary.com/GIVING+STARS+THEIR+DUE%3B+ASSOCIATIONS+PRESS+MTA+TO+PRESERVE+HOLLYWOOD...-a083876638|arxivsáne=2013-12-05|avtor=Orlov|at=Rick|sáne=August 21, 1997|baspaxana=Los Angeles Daily News (Free Online Library)|qaralǵan sáne=September 28, 2012}}&lt;/ref&gt; biraq Mádeniy miyras komissiyası juldız taqtaların tolıq saqlap qalıw kerekligin sheshti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.thefreelibrary.com/BRIEFLY+%3a+MTA+TOLD+TO+SAVE+WALK+OF+FAME+TILES.-a083877824|bet=Briefly: MTA told to save Walk of Fame tiles|arxivurl=https://web.archive.org/web/20131203013609/http://www.thefreelibrary.com/BRIEFLY+%3a+MTA+TOLD+TO+SAVE+WALK+OF+FAME+TILES.-a083877824|arxivsáne=2013-12-03|sáne=September 4, 1997|baspaxana=Los Angeles Daily News (Free Online Library)|qaralǵan sáne=September 28, 2012}}&lt;/ref&gt;

2023-jılı sportshılardıń kórsetiw óneri tarawına qosqan úlesin tán alıw ushın altınshı kategoriya, Sport kórsetiw óneri, qosıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://walkoffame.com/press_releases/michael-strahan-to-be-honored-with-first-hollywood-walk-of-fame-sports-entertainment-star/|bet=Michael Strahan to be Honored with First Hollywood Walk of Fame Sports Entertainment Star|arxivurl=https://web.archive.org/web/20240910075550/https://walkoffame.com/press_releases/michael-strahan-to-be-honored-with-first-hollywood-walk-of-fame-sports-entertainment-star/|arxivsáne=September 10, 2024|qaralǵan sáne=August 10, 2023}}&lt;/ref&gt;
[[Fayl:Michael_Landon's_star_on_the_Walk_of_Fame.jpg|nobaý|Maykl Landonnıń juldızınıń joqarǵı bóliminde jarıq bar]]
2008-jılı uzaq múddetli qayta tiklew joybarı sol waqıttaǵı Dańq alleyasındaǵı barlıq 2,365 juldızdı bahalawdan baslandı, hár bir juldızǵa A, B, C, D yamasa F háriplik baha berildi. Juldızları eń awır zıyan kórsetken F bahasın alǵan húrmetli adamlar arasında Djoan Kollinz, Piter Frempton, Dik Van Patten, Pol Duglas, Endryu L. Stoun, Uillard Uoterman, Richard Boleslavskiy, Ellen Dryu, Frenk Krumit hám Bobbi Shervud bar edi. Eliw ataqlı adamnıń juldızları &quot;D&quot; bahasın aldı. Zıyan ápiwayı hawa rayı tásirinen payda bolǵan kishi kosmetikalıq kemshiliklerden baslap, júriwge qáwip tuwdıratuǵın tesikler hám jarıqlarǵa deyin boldı. Keminde 778 juldızdı ońlaw yamasa almastırıw joybarı 4 million dollardan aslamǵa bahalandı.&lt;ref name=&quot;LAT22&quot;&gt;{{Cite news|last=Pool|first=Bob|date=July 22, 2008|url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-2008-jul-22-me-walk22-story.html|title=Walk of Fame going to have a little work done|access-date=May 28, 2011|archivedate=August 9, 2020}}&lt;/ref&gt;

Qayta tiklew Gollivud sawda palatası hám Los-Andjeles qalası hám okruginiń hár qıylı mákemeleri, sonday-aq Dańq alleyasınıń astınan ótetuǵın Metro B liniyasın basqaratuǵın MTA arasındaǵı birge islesiw bolıp tabıladı, sebebi metro liniyasınıń bolıwı sebepli jer qozǵalısı zıyannıń bir bólegine juwapker dep esaplanadı.&lt;ref name=&quot;WOFfix&quot;&gt;{{Cite news|last=Pool|first=Bob|date=July 17, 2008|url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-2008-jul-17-me-walk17-story.html|title=Walk of Fame fix won't be easy stroll|newspaper=Los Angeles Times|access-date=May 31, 2010}}&lt;/ref&gt;

Korporativlik demewshiler tárepinen joybarǵa qosımsha qarjılandırıwdı xoshametlew ushın &quot;Dańq alleyasınıń dosları&quot; baǵdarlaması iske qosıldı,&lt;ref name=&quot;LAT22&quot;&gt;{{Cite news|last=Pool|first=Bob|date=July 22, 2008|url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-2008-jul-22-me-walk22-story.html|title=Walk of Fame going to have a little work done|access-date=May 28, 2011|archivedate=August 9, 2020}}&lt;/ref&gt; donorlar Dolby teatrınıń aldındaǵı Dańq alleyasına jaqın jerdegi húrmet taqtaları arqalı tanıladı.&lt;ref name=&quot;LATAbs&quot;&gt;{{Cite news}}&lt;/ref&gt; Baǵdarlama birqansha sınǵa ushıradı; Los Angeles Times gazetasınan Alana Semuels onı &quot;jaqsı gáp-sóz satıp alıwdıń eń sońǵı korporativlik urınıwı&quot; dep súwretledi hám &quot;Men Djonni Granttıń qábirinde aynalıp ketetuǵının oylayman&quot; degen brend strateginnen citata keltirdi.&lt;ref name=&quot;LATAbs&quot; /&gt;

Los-Andjeles &quot;Gollivudtıń júregi bas rejesin&quot; engizdi, ol Gollivud bulvarın transport qozǵalısı ushın jabıw hám La-Brea avenyusınan Xaylend avenyusına shekem piyadalar zonasın jaratıw ideyasın alıp shıqtı, piyadalar qozǵalısınıń kóbeyiwin, sonıń ishinde turizmdi, háptelik kino premeraların&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://onlyinhollywood.org/alerts/|bet=Alerts Archive|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200121085515/http://onlyinhollywood.org/alerts/|arxivsáne=2020-01-21|til=en|jumıs=Only In Hollywood|qaralǵan sáne=2020-01-31}}&lt;/ref&gt; hám sıylıq tapsırıw saltanatlarınıń jabılıwın, sonıń ishinde Dolby teatrındaǵı Akademiya sıylıǵı tapsırıw máresimi ushın on kúndi mısalǵa keltirdi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://la.curbed.com/2018/3/2/17072092/hollywood-boulevard-close-cars-oscars|bet=Make the Oscars street closures permanent|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220908173705/https://la.curbed.com/2018/3/2/17072092/hollywood-boulevard-close-cars-oscars|arxivsáne=September 8, 2022|avtor=Walker|at=Alissa|sáne=2 March 2018|jumıs=Curbed LA|qaralǵan sáne=September 7, 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.latimes.com/opinion/livable-city/la-ol-hollywood-scramble-star-wars-20151230-story.html|bet=Opinion: Here's a New Year's resolution worth keeping: Close Hollywood Boulevard to cars in 2016|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220907233504/https://www.latimes.com/opinion/livable-city/la-ol-hollywood-scramble-star-wars-20151230-story.html|arxivsáne=September 7, 2022|avtor=Crotty|at=Emilia|sáne=2015-12-30|til=en-US|jumıs=[[Los Angeles Times]]|qaralǵan sáne=2020-01-31}}&lt;/ref&gt; 2019-jıldıń iyun ayında Los-Andjeles qalası Gensler Architects kompaniyasına Dańq alleyasın jaqsılaw hám &quot;kóshe kórinisin jańalaw&quot; ushın 4 million dollarlıq renovaciya ushın bas reje islep shıǵıwdı tapsırdı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://urbanize.la/post/hollywood-walk-fames-4-million-master-plan-moves-forward|bet=Hollywood Walk of Fame's $4-Million Master Plan Moves Forward|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201112035001/https://urbanize.la/post/hollywood-walk-fames-4-million-master-plan-moves-forward|arxivsáne=November 12, 2020|sáne=2019-06-14|til=en|jumıs=Urbanize LA|qaralǵan sáne=2020-01-31}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.nbclosangeles.com/news/city-selects-firm-to-design-hollywood-walk-of-fame-improvements/135152/|bet=Hollywood Walk of Fame Update Coming, City Selects Firm to Design Improvements|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220908180504/https://www.nbclosangeles.com/news/city-selects-firm-to-design-hollywood-walk-of-fame-improvements/135152/|arxivsáne=September 8, 2022|sáne=June 12, 2019|til=en-US|jumıs=NBC Los Angeles|qaralǵan sáne=2020-01-31}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.latimes.com/california/story/2020-01-30/hollywood-boulevard-highland-vine-road-diet-traffic|bet=L.A. considers bold makeover for Hollywood Boulevard: Fewer cars, bike lanes, wider sidewalks|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220907233504/https://www.latimes.com/california/story/2020-01-30/hollywood-boulevard-highland-vine-road-diet-traffic|arxivsáne=September 7, 2022|avtor=Nelson|at=Laura J.|sáne=2020-01-30|til=en-US|jumıs=[[Los Angeles Times]]|qaralǵan sáne=2020-01-31}}&lt;/ref&gt; Los-Andjeles qalalıq keńesiniń aǵzası Mitch O'Farrell 2020-jıldıń yanvar ayında Gensler hám Studio-MLA tárepinen islep shıǵılǵan bas rejeniń joybarın járiyaladı. Ol trotuarlardı keńeytiwdi, velosiped jolaqların qosıwdı, jańa kógallandırıwdı, trotuarda awqatlanıw orınların, shıǵıstaǵı Pantages teatrınan (Gouer strit) baslap batıstaǵı The Emerson teatrına (La-Brea avenyusı) shekem avtomobil qozǵalısı jolaqların hám kóshe parkovkasın alıp taslawdı usındı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://la.curbed.com/2020/1/31/21115464/hollywood-boulevard-walk-of-fame-pedestrian-friendly|bet='Exciting' Hollywood Boulevard makeover unveiled. But don't call it radical.|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220908032822/https://la.curbed.com/2020/1/31/21115464/hollywood-boulevard-walk-of-fame-pedestrian-friendly|arxivsáne=September 8, 2022|avtor=Barragan|at=Bianca|sáne=2020-01-31|til=en|jumıs=Curbed LA|qaralǵan sáne=2020-03-05}}&lt;/ref&gt; Maqullanǵan birinshi basqısh Oranj Drayv penen Gouer strit arasındaǵı parkovka jolaqların alıp taslawdı, orınlıqlar, stollar hám otırǵıshlar menen kóshe mebelirovkasın trotuardı keńeytiw menen qosıwdı óz ishine aladı. Ekinshi basqısh sxemalıq basqıshta. Ekinshi basqısh 2024-jılǵa rejelestirilgen hám bulvardı eki jolaqqa shekem jabıwdı, sayalı terekler menen kógallandırıwdı hám art-deko stilindegi kóshe taslarınan hám kiosklardan ibarat bes jámiyetlik maydanshasın qosıwdı óz ishine aladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://heartofhollywood.la/walk-fame-master-plan|bet=WALK OF FAME MASTER PLAN &amp;#124; Heart of Hollywood|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220816171435/https://heartofhollywood.la/walk-fame-master-plan|arxivsáne=August 16, 2022|sáne=|baspaxana=Heartofhollywood.la|qaralǵan sáne=2022-08-01}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://kfiam640.iheart.com/featured/la-local-news/content/2022-07-28-hollywood-walk-of-fame-to-get-streetscape-improvements/|bet=Hollywood Walk of Fame to Get Streetscape Improvements &amp;#124; KFI AM 640 &amp;#124; LA Local News|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220804130103/https://kfiam640.iheart.com/featured/la-local-news/content/2022-07-28-hollywood-walk-of-fame-to-get-streetscape-improvements/|arxivsáne=August 4, 2022|sáne=2022-07-28|baspaxana=Kfiam640.iheart.com|qaralǵan sáne=2022-08-01}}&lt;/ref&gt; 2026-jılǵa shekem juwmaqlanıwı rejelestirilgen 50 million dollarlıq joybar ushın qarjı toplanıp atır.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://urbanize.la/post/hollywood-walk-fames-4-million-master-plan-moves-forward|bet=Hollywood Walk of Fame's $4-Million Master Plan Moves Forward|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201112035001/https://urbanize.la/post/hollywood-walk-fames-4-million-master-plan-moves-forward|arxivsáne=November 12, 2020|sáne=June 14, 2019|jumıs=Urbanize LA|qaralǵan sáne=June 15, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.nbclosangeles.com/news/local/City-Selects-Firm-to-Design-Hollywood-Walk-of-Fame-Improvements-511169871.html|bet=City Selects Firm for Hollywood Walk of Fame Improvements|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190619193107/https://www.nbclosangeles.com/news/local/City-Selects-Firm-to-Design-Hollywood-Walk-of-Fame-Improvements-511169871.html|arxivsáne=June 19, 2019|avtor=Service|at=City News|sáne=June 12, 2019|jumıs=NBC Southern California|qaralǵan sáne=June 19, 2019}}&lt;/ref&gt;

== Nominaciya processi ==
[[Fayl:JamesCameronStarDec09.jpg|alt=director James Cameron squats by his new star, left hand propping up his plaque|nobaý|2009-jılı rejissyor [[Djeyms Kameron]] óziniń juldızın ashtı]]
Hár jılı orta esapta 200 nominaciya Gollivud Sawda palatasınıń Dańq alleyası saylaw komitetine jiberiledi. Nominanttı yamasa onıń basqarıwshısı nominaciyanı maqullasa, hár kim, sonıń ishinde ıqlasbentler de, kórsetiliw tarawında aktiv bolǵan hár kimdi nominaciyalay aladı. Nominantlar nominaciyalanǵan kategoriyada keminde bes jıllıq tájiriybege hám &quot;qayırqomlıq úlesleri&quot; tariyxına iye bolıwı kerek. Qaytıs bolǵan nominantlar keminde bes jıl burın qaytıs bolǵan bolıwı kerek. Hár jılı iyun ayında ótkeriletuǵın jıynalısta komitet Dańq alleyasında juldız alıwǵa shama menen 20-24 ataqlı adamdı tańlaydı. Sonday-aq hár jılı bir marhum nominantqa sıylıq beriledi. Tańlanbaǵan nominantlardıń nominaciyaları qayta qaraw ushın kelesi jılǵa ótkeriledi; qatar eki jıl tańlanbaǵanlar alıp taslanadı hám bunnan keyingi qaraw ushın qayta nominaciyalanıwı kerek. Tiri nominantlar tańlanǵannan keyin eki jıl ishinde ózleri sıylıqlaw saltanatına qatnasıwǵa kelisiwi kerek. Eger máresim eki jıl ishinde rejelestirilmese, jańa ótinish beriwi kerek. Qaytıs bolǵan nominantlardıń keyingi máresimlerine tuwısqanları qatnasıwı kerek. Tapsırıw saltanatları kópshilik ushın ashıq.&lt;ref name=&quot;WOFFAQ&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://walkoffame.com/frequently-asked-questions/|bet=Walk of Fame Frequently Asked Questions|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200408010421/https://walkoffame.com/frequently-asked-questions/|arxivsáne=April 8, 2020|baspaxana=[[Hollywood Chamber of Commerce]]|qaralǵan sáne=May 13, 2011}}&lt;/ref&gt;

75,000 dollar muǵdarındaǵı tólem (2023-jılǵı maǵlıwmatqa tiykarlanıp),&lt;ref name=&quot;Walk of Fame FAQs&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://walkoffame.com/faq/|bet=&quot;Walk of Fame FAQs&quot;|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230504154410/https://walkoffame.com/faq/|arxivsáne=May 4, 2023|qaralǵan sáne=2023-05-04}}&lt;/ref&gt; tańlaw waqtında tólenedi, juldızdı islew hám ornatıw, sonday-aq Dańq alleyasın ulıwma saqlaw ushın jıynaladı. Tólem ádette nominaciyalawshı shólkem tárepinen tólenedi, bul kino studiyası, jazıw kompaniyası, teleradiokompaniya yamasa bolajaq húrmetli adam menen baylanıslı basqa qáwender bolıwı múmkin.&lt;ref name=&quot;ap2006&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.azcentral.com/arizonarepublic/preview/articles/0630walkoffame0630.html&lt;!--was http://www.azcentral.com/ent/movies/articles/0630walkoffame0630.html--&gt;|title=Price of Fame in Hollywood? $15,000|work=The Arizona Republic|access-date=June 27, 2009}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.foxnews.com/story/hollywood-boulevards-price-of-fame|bet=Hollywood Boulevard's Price of Fame|arxivurl=https://web.archive.org/web/20060629115439/http://www.foxnews.com/story/0,2933,104660,00.html|arxivsáne=2006-06-29|avtor=Donaldson-Evans, Catherine|sáne=December 3, 2003|baspaxana=foxnews.com; News Corp}}&lt;/ref&gt; Mısalı, Starz kabel tarmaǵı Dennis Xopperdiń juldızı ushın óziniń &quot;Crash&quot; seriyasın reklama etiw bólegi sıpatında tóledi.&lt;ref name=&quot;ap2006&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.cnn.com/2010/SHOWBIZ/Movies/03/26/dennis.hopper/index.html|bet=Dennis Hopper attends Hollywood Walk of Fame ceremony|arxivurl=https://web.archive.org/web/20121108044140/http://www.cnn.com/2010/SHOWBIZ/Movies/03/26/dennis.hopper/index.html|arxivsáne=November 8, 2012|avtor=Duke, Alan|sáne=March 26, 2010|baspaxana=Cable News Network|qaralǵan sáne=2024-01-24}}&lt;/ref&gt;
[[Fayl:Matt_Damon_Star_Under_Construction.jpg|alt=Actor Matt Damon's star under construction, showing the brass star-shaped rim, exposed wire grid foundation, brass letters attached to two horizontal brackets, and the Motion Picture emblem, prior to pouring of pink terrazzo|solğa|nobaý|Matt Deymonnıń juldızı qurılıs barısında, 2007-jıldıń avgustı]]
Dástúr boyınsha, saylaw komiteti baslıǵınan basqa aǵzalarınıń kim ekenligi mápler soqlıǵısıwın azaytıw hám ataqlı adamlar hám olardıń wákilleri tárepinen lobbilik etiwdiń aldın alıw ushın (1950-jıllardıń aqırındaǵı dáslepki tańlawlar waqtındaǵı áhmiyetli mashqala) járiya etilmegen. Biraq, 1999-jılı, saylaw processindegi jasırınlıq haqqındaǵı kúsheyip baratırǵan ayıplawlarǵa juwap retinde, Palata aǵzalarınıń atların járiyaladı: Djonni Grant, kóp jıllıq baslıq hám televidenie kategoriyasınıń wákili; Erl Lestc, Paramount Studio Group prezidenti (kinofilmler); Sten Spero, KMPC hám KABC radiostanciyalarınıń pensiyadaǵı menedjeri (radio); Keyt Nelson, Palace Theatre iyesi (saxnalıq kórinis); hám Meri Lu Dudas, A&amp;M Records vice-prezidenti (jazıw industriyası).&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1999-jan-06-me-60983-story.html|title=Hollywood Tries to Help Stars Shine|access-date=August 14, 2024}}&lt;/ref&gt; Sol 1999-jılǵı járiyalawdan berli, palata tek Lestctıń (ol 2004-jılı óz juldızın alǵan) 2008-jılı Grant qaytıs bolǵannan keyin baslıq bolǵanın málim etti. Olardıń házirgi rásmiy poziciyası &quot;bes kategoriyanıń hár biri sol tarawda tájiriybege iye bolǵan birew tárepinen kórsetilgen&quot;.&lt;ref name=&quot;WOFFAQ&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://walkoffame.com/frequently-asked-questions/|bet=Walk of Fame Frequently Asked Questions|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200408010421/https://walkoffame.com/frequently-asked-questions/|arxivsáne=April 8, 2020|baspaxana=[[Hollywood Chamber of Commerce]]|qaralǵan sáne=May 13, 2011}}&lt;/ref&gt;

2010-jılı Lestctı Kino óneri hám ilim akademiyasınıń Kommunikaciyalar boyınsha burınǵı direktorı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://photos.presslist.oscars.org/listanevent.php?events=781|bet=Academy Appoints Unger Communications Chief|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110727154237/http://photos.presslist.oscars.org/listanevent.php?events=781|arxivsáne=2011-07-27|sáne=February 14, 2007|baspaxana=Oscars.org}}&lt;/ref&gt; Djon Pavlik baslıq etip almastırdı. Bul haqqında hesh qanday áshkara etilmese de, ol Palatanıń 2011-jılǵı juldız alıwshılardı járiyalaǵan press-relizinde baslıq sıpatında anıqlandı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.hollywoodchamber.net/index.php?page=13|bet=Walk of Fame 2011 Selection|arxivurl=https://web.archive.org/web/20100914174820/http://www.hollywoodchamber.net/index.php?page=13|arxivsáne=September 14, 2010|sáne=June 17, 2010|jumıs=hollywoodchamber.net|baspaxana=[[Hollywood Chamber of Commerce]]|qaralǵan sáne=June 21, 2010|citata=&quot;It was not an easy job to winnow down the extra large number of nominations this year to reach these 30 names&quot;, said John Pavlik, chair of the Hollywood Walk of Fame Committee ...}}&lt;/ref&gt; 2016-jılı, Palatanıń 2016-jılǵı tańlaw járiyalawına muwapıq, baslıq film prodyuseri Morin Shulc boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://variety.com/2015/biz/news/hollywood-walk-of-fame-2016-bradley-cooper-quentin-tarantino-1201525119/|bet=Bradley Cooper, Quentin Tarantino Among Hollywood Walk of Fame 2016 Honorees|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170211050013/http://variety.com/2015/biz/news/hollywood-walk-of-fame-2016-bradley-cooper-quentin-tarantino-1201525119/|arxivsáne=February 11, 2017|avtor=Holmes, M|sáne=June 22, 2015|baspaxana=Variety.com|qaralǵan sáne=2024-01-24}}&lt;/ref&gt; 2023-jılı saylaw komitetiniń baslıǵı radio diktorı Ellen K boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://walkoffame.com/press_releases/hollywood-walk-of-fame-class-of-2024-announced-by-walk-of-fame-chair-ellen-k/|bet=Hollywood Walk of Fame Class of 2024 Announced by Walk of Fame Chair Ellen K|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230629183932/https://walkoffame.com/press_releases/hollywood-walk-of-fame-class-of-2024-announced-by-walk-of-fame-chair-ellen-k/|arxivsáne=June 29, 2023|baspaxana=Hollywood Walk Of Fame|qaralǵan sáne=2024-01-24}}&lt;/ref&gt;

=== Qaǵıyda dúzetiwleri ===
[[Fayl:HollywoodWalkOfFameMoonAtHollywoodAndVine.jpg|alt=Moon Landing monument, with square pink terrazzo surround (not the usual charcoal color), with light gray terrazzo Moon disk showing TV emblem at top and the brass lettering &quot;Neil A. Armstrong, Edwin E. Aldrin and Michael Collins, 7/20/69, Apollo XI&quot;|nobaý|Gollivud hám Vayn kósheleriniń múyeshlerinde Apollo 11 kosmonavtların tán alatuǵın tórt esteliktiń biri]]
Dańq alleyasınıń qaǵıydaları altı tiykarǵı kórsetiliw kategoriyasınan tısqarı úlesleri bar nominantlardı qarawǵa tıyım saladı, biraq saylaw komiteti tańlawdı aqlaw ushın óz qaǵıydaların túsindiriwdi dúzetiwi múmkin ekenligi belgili. Mısalı, Gollivud hám Vayn kósheleriniń múyeshlerindegi Ayǵa qonıwǵa arnalǵan tórt dóńgelek estelik rásmiy túrde Apollo 11 kosmonavtların &quot;televidenie sanaatına qosqan úlesi&quot; ushın tán aladı. Djonni Grant 2005-jılı Ayǵa birinshi ret qonıwdı televiziyalıq kórsetiliw waqıyası sıpatında klassifikaciyalaw &quot;biraz sozılǵan&quot; ekenin moyınladı.[1] Medjik Djonson óziniń Magic Johnson Theatre tarmaǵına iyelik etiwine tiykarlanıp, kino kategoriyasına qosıldı, Graumen Qıtay teatrın qurǵan Sid Graumendi mısal retinde keltirdi.&lt;ref name=&quot;Q&amp;A&quot;&gt;{{Cite news|date=July 22, 2005|url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-2005-jul-22-me-explainer22-story.html|title=Sidewalk Shrine to Celebrities Twinkles With Stars}}&lt;/ref&gt;

[[Muhammed Ali|Muxammed Alidiń]] juldızı komitet boks &quot;janlı kórsetiliw&quot; túri dep esaplawǵa boladı dep sheshkennen keyin berildi. Onıń Dolby teatrınıń diywalına jaylastırılıwı onı vertikal betke ornatılǵan jalǵız juldız etedi, bul Alidiń atı basıp ótilmewi haqqındaǵı ótinishin qabıl etiw edi, sebebi ol óz atın Islam payǵambarı Muxammed penen bólisetuǵın edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://abcnews.go.com/US/muhammad-alis-star-hollywood-boulevard-floats-butterfly-ground/story?id=39634073|bet=Ali Is Only Person With Hollywood Star on a Wall|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190920142035/https://abcnews.go.com/US/muhammad-alis-star-hollywood-boulevard-floats-butterfly-ground/story?id=39634073|arxivsáne=September 20, 2019|jumıs=ABC News|qaralǵan sáne=June 15, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.boxingnewsandviews.com/2016/06/04/ali-hollywood-star/|bet=Why Ali Hollywood Star Is On The Wall Not The Floor|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200112043625/https://www.boxingnewsandviews.com/2016/06/04/ali-hollywood-star/|arxivsáne=2020-01-12|avtor=Doran|at=Niall|sáne=June 4, 2016}}&lt;/ref&gt;

1968-jıldan baslap barlıq tiri húrmet iyeleri óz juldızınıń ashılıw saltanatına jeke ózleri qatnasıwı talap etilgen, hám shama menen 40 adam usı shárt sebepli húrmetten bas tartqan. Búgingi kúnge shekem kelisim bergennen keyin kelmegen jalǵız alıwshı 1976-jılı Barbra Streyzand boldı. Onıń juldızı, soǵan qaramastan, Gollivud hám Xaylend kósheleriniń kesilispesine jaqın jerde ashıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://news.google.com/newspapers?nid=2318&amp;dat=19841205&amp;id=LpYpAAAAIBAJ&amp;sjid=7YIDAAAAIBAJ&amp;pg=4064,2288190|bet=Want your star on walk? It isn't easy|arxivurl=https://web.archive.org/web/20240910075928/https://news.google.com/newspapers?nid=2318&amp;dat=19841205&amp;id=LpYpAAAAIBAJ&amp;sjid=7YIDAAAAIBAJ&amp;pg=4064,2288190|arxivsáne=September 10, 2024|avtor=Sanello, Frank ([[UPI]])|sáne=December 5, 1984|qaralǵan sáne=2024-01-24}}&lt;/ref&gt; Streyzand 1998-jılı kúyewi Djeyms Brolinniń juldızı eki kvartal shıǵısta ashılǵanda qatnastı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://news.google.com/newspapers?nid=1955&amp;dat=19980828&amp;id=E4oxAAAAIBAJ&amp;sjid=L6YFAAAAIBAJ&amp;pg=3045,1628160|bet=Brolin, Streisand Revel in Stardom|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160429174424/https://news.google.com/newspapers?nid=1955&amp;dat=19980828&amp;id=E4oxAAAAIBAJ&amp;sjid=L6YFAAAAIBAJ&amp;pg=3045,1628160|arxivsáne=April 29, 2016|avtor=Halza, George|sáne=August 28, 1998|betler=B8|qaralǵan sáne=2024-01-24}}&lt;/ref&gt;

== Dańq alleyasındaǵı kórsetiliw ustaları ==

=== Birneshe juldızǵa iye kórsetiliw ustaları ===
Tómendegi belgili kórsetiliw ustalarınıń birneshe kategoriyadaǵı úlesleri birneshe juldız benen tán alınǵan.

==== Bes juldız ====
Djin Otri — 1983-2023 jıllar aralıǵında, kategoriyalar sanı bes bolǵan dáwirde, hár kategoriyada juldızı bar dep táriyiplengen jalǵız húrmet iyesi.&lt;ref name=&quot;MostStars&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://projects.latimes.com/hollywood/star-walk/about/#most-stars|bet=Hollywood Star Walk: Who has the most stars on the Walk of Fame?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110610020129/http://projects.latimes.com/hollywood/star-walk/about/#most-stars|arxivsáne=June 10, 2011|jumıs=Los Angeles Times|qaralǵan sáne=June 25, 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.geneautry.com/geneautry|bet=Gene Autry|arxivurl=https://web.archive.org/web/20100724053018/http://www.geneautry.com/geneautry/|arxivsáne=July 24, 2010|baspaxana=Gene Autry Entertainment|qaralǵan sáne=June 2, 2011}}&lt;/ref&gt;

==== Tórt juldız ====
Bob Xoup, Mikki Runi, Roy Rodjers hám Toni Martinniń hár biriniń tórt kategoriyada juldızları bar; Runidiń úshewi óziniki hám tórtinshisi segizinshi hayalı Djan Chemberlin menen birge,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://projects.latimes.com/hollywood/star-walk/mickey-rooney/|bet=Hollywood Star Walk: Mickey Rooney|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110610044749/http://projects.latimes.com/hollywood/star-walk/mickey-rooney/|arxivsáne=June 10, 2011|jumıs=Los Angeles Times|qaralǵan sáne=June 2, 2011}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://projects.latimes.com/hollywood/star-walk/jan-mickey-rooney/|bet=Hollywood Star Walk: Jan &amp; Mickey Rooney|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110610071552/http://projects.latimes.com/hollywood/star-walk/jan-mickey-rooney/|arxivsáne=June 10, 2011|jumıs=Los Angeles Times|qaralǵan sáne=June 2, 2011}}&lt;/ref&gt; al Rodjerstiń de úshewi óziniki, al tórtinshisi óz ansambli &quot;Pionerlerdiń ulları&quot; menen birge.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://projects.latimes.com/hollywood/star-walk/roy-rogers/|bet=Hollywood Star Walk: Roy Rogers|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110610062537/http://projects.latimes.com/hollywood/star-walk/roy-rogers/|arxivsáne=June 10, 2011|jumıs=Los Angeles Times|qaralǵan sáne=June 2, 2011}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://projects.latimes.com/hollywood/star-walk/sons-of-the-pioneers/|bet=Hollywood Star Walk: Sons of the Pioneers|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110610064857/http://projects.latimes.com/hollywood/star-walk/sons-of-the-pioneers/|arxivsáne=June 10, 2011|jumıs=Los Angeles Times|qaralǵan sáne=June 2, 2011}}&lt;/ref&gt;

==== Úsh juldız ====
Otız úsh húrmet iyesi, sonıń ishinde Bing Krosbi, Frenk Sinatra, Djo Stafford, Din Martin, Dayna Shor, Geyl Storm, Denni Key, Duglas Ferbenks kishkene hám Djek Benni úsh kategoriyada juldızlarǵa iye.&lt;ref name=&quot;MostStars&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://projects.latimes.com/hollywood/star-walk/about/#most-stars|bet=Hollywood Star Walk: Who has the most stars on the Walk of Fame?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110610020129/http://projects.latimes.com/hollywood/star-walk/about/#most-stars|arxivsáne=June 10, 2011|jumıs=Los Angeles Times|qaralǵan sáne=June 25, 2012}}&lt;/ref&gt;

==== Eki juldız ====
Onnan aslamınıń eki juldızı bar:

* Dolli Parton, jeke jumısı ushın hám Emmilu Xarris hám Linda Ronstadt penen birge qurǵan úshlik ushın.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.rollingstone.com/music/music-country/dolly-parton-emmylou-harris-linda-ronstadt-earn-hollywood-walk-of-fame-star-666959/|bet=Dolly Parton, Emmylou Harris, Linda Ronstadt Earn Hollywood Walk of Fame Star|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180718205021/https://www.rollingstone.com/music/music-country/dolly-parton-emmylou-harris-linda-ronstadt-earn-hollywood-walk-of-fame-star-666959/|arxivsáne=July 18, 2018|sáne=2018-06-26|baspaxana=Rolling Stone|qaralǵan sáne=2024-01-13}}&lt;/ref&gt;
* [[Maykl Djekson]],&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://walkoffame.com/michael-jackson/|bet=Michael Jackson|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210119081421/https://walkoffame.com/michael-jackson/|arxivsáne=January 19, 2021|sáne=October 25, 2019|baspaxana=Hollywood Walk of Fame|qaralǵan sáne=2024-01-31}}&lt;/ref&gt; jeke atqarıwshı sıpatında hám &quot;The Jacksons&quot; toparınıń aǵzası retinde.
* Dayana Ross, &quot;The Supremes&quot; toparınıń aǵzası sıpatında hám jeke jumısı ushın.
* Smoki Robinson, jeke atqarıwshı retinde hám &quot;The Miracles&quot; toparınıń aǵzası sıpatında.
* Djon Lennon, Pol Makkartni, Djordj Xarrison hám Ringo Starr jeke atqarıwshılar sıpatında hám [[The Beatles|&quot;The Beatles&quot;]] toparınıń aǵzaları retinde.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://forgottenjournal.com/index.php/2010/02/15/paul-mccartney-to-get-his-own-star-on-hollywood-walk-of-fame|title=Paul McCartney to get his own star on Hollywood Walk of Fame|date=February 15, 2010|accessdate=May 31, 2010}}&lt;/ref&gt;
* Djordj Istmen bir kategoriyada bir jetiskenlik ushın eki juldızǵa iye bolǵan jalǵız húrmet iyesi, ol rulonlı plenkanı oylap tapqanı ushın.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://projects.latimes.com/hollywood/star-walk/george-eastman|bet=Hollywood Star Walk: George Eastman|arxivurl=https://web.archive.org/web/20240910075933/https://projects.latimes.com/hollywood/star-walk/george-eastman/|arxivsáne=September 10, 2024|jumıs=Los Angeles Times|qaralǵan sáne=June 2, 2011}}&lt;/ref&gt;
* Uolt Disney film hám televidenie tarawlarındaǵı jumısı ushın eki hár qıylı kategoriyada juldızlarǵa iye;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://projects.latimes.com/hollywood/star-walk/walt-disney/index.html|bet=Walt Disney|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220304012409/https://projects.latimes.com/hollywood/star-walk/walt-disney/index.html|arxivsáne=March 4, 2022|jumıs=Los Angeles Times|qaralǵan sáne=April 19, 2022}}&lt;/ref&gt; bunnan tısqarı, [[Mickey Mouse|Mikki Maus]] (dáslep Uolt Disney dawıs bergen) hám [[Disneyland|Disneylendtiń]] de juldızları bar.
* Qurbaqa Kermit televidenie ushın jeke juldızǵa hám film ushın &quot;The Muppets&quot; toparınıń aǵzası sıpatında juldızǵa iye.
* Bett Devis, Alfred Xichkok,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://walkoffame.com/alfred-hitchcock/|bet=Alfred Hitchcock|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220525042815/https://walkoffame.com/alfred-hitchcock/|arxivsáne=May 25, 2022|sáne=October 25, 2019|qaralǵan sáne=June 16, 2022}}&lt;/ref&gt; Pol Xenreyd,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://walkoffame.com/paul-henreid/|bet=Paul Henreid|arxivurl=https://web.archive.org/web/20240426002252/https://walkoffame.com/paul-henreid/|arxivsáne=April 26, 2024|sáne=October 25, 2019|qaralǵan sáne=April 26, 2024}}&lt;/ref&gt; Djeyn Uayman, Loretta Yang hám Vinsent Praystıń hár biriniń film hám televidenie ushın bir juldızdan bar.
* Doris Dey hám [[Judy Garland|Djudi Garlandtıń]] hár biriniń film hám jazıw ushın bir juldızdan bar.
* Jan Xersholt hám Xetti Makdenieldiń hár biriniń film hám radio ushın bir juldızdan bar.
* Arlin Frensis&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://projects.latimes.com/hollywood/star-walk/arlene-francis/|bet=Arlene Francis|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230515125708/https://projects.latimes.com/hollywood/star-walk/arlene-francis/|arxivsáne=May 15, 2023|til=en|jumıs=[[Los Angeles Times]]|qaralǵan sáne=2023-05-15}}&lt;/ref&gt; hám Kess Deylidiń&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://walkoffame.com/cass-daley/|bet=Walk of Fame Official Website: Cass Daley|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230710150025/https://walkoffame.com/cass-daley/|arxivsáne=July 10, 2023|sáne=October 25, 2019|qaralǵan sáne=July 10, 2023}}&lt;/ref&gt; hár biriniń televidenie hám radio ushın bir juldızdan bar.

Sher 1983-jılı tańlanǵanda, májbúriy jeke qatnasıwdı rejelestiriwden bas tartıp, bul dizimge qosılıw múmkinshiliginen waz keshti.&lt;ref&gt;{{Cite news|title=It's a Hollywood Walk of Shame|work=[[The Spokesman-Review]]}}&lt;/ref&gt; Biraq, ol 1998-jılı jaqında qaytıs bolǵan burınǵı kúyewi Sonni Bononı eslew ushın Sonni &amp; Sher juldızınıń ashılıw saltanatına qatnastı.

== Ózgeshe hám ádetten tıs ==
On altı juldız bir sózli saxna atı menen belgilengen (mısalı, Liberache, Pink, Rozanna hám Slesh). Kleyton Mur óziniń Jalǵız Atlı personajı menen sonshelli baylanıslı, hátte karerası dawamında basqa rollerdi oynaǵan bolsa da, ol óz juldızında óz atı menen birge personajınıń atın jaylastırǵan eki aktyordıń biri bolıp esaplanadı. Ekinshisi — Tommi Riggs, onıń juldızı Betti Lu personajına silteme beredi. Bir juldız penen kórsetilgen eń úlken topar — bul 1939-jılǵı &quot;Oz sıyqırshısı&quot; atlı belgili filmdegi Manchkinler dep atalǵan shama menen 122 úlken hám 12 bala.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.kansasoz.com/infomunchkins.htm|bet=The 'MGM' Munchkin's|arxivurl=https://web.archive.org/web/20071011060510/http://www.kansasoz.com/infomunchkins.htm|arxivsáne=October 11, 2007|avtor=Brillhart, Ivan|baspaxana=kansasoz.com}}&lt;/ref&gt; 
[[Fayl:HarrisonFordHWoFOct10.jpg|nobaý|Xarrison Fordtıń juldızı, 2003-jılı aktyorǵa tapsırılǵan. Sessiz kino aktyorı bolǵan usı atlı adamnıń Gollivud bulvarınıń basqa jerinde birdey juldızı bar]]
Eki jup juldız hár qıylı adamlardı bildiretuǵın birdey atlarǵa iye. Eki Xarrison Ford juldızı bar, biri sessiz kino aktyorın (Gollivud bulvarı, 6665),&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://walkoffame.com/harrison-ford-silent-film-actor/|bet=Harrison Ford (silent film actor)|arxivurl=https://web.archive.org/web/20240125170827/https://walkoffame.com/harrison-ford-silent-film-actor/|arxivsáne=January 25, 2024|sáne=October 25, 2019|baspaxana=Hollywood Walk of Fame|qaralǵan sáne=2024-01-25}}&lt;/ref&gt; al ekinshisi házirgi zaman aktyorın (Dolbi teatrı aldında, Gollivud bulvarı, 6801) húrmetleydi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://walkoffame.com/harrison-ford/|bet=Harrison Ford|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230529162910/https://walkoffame.com/harrison-ford/|arxivsáne=May 29, 2023|sáne=October 25, 2019|baspaxana=Hollywood Walk of Fame|qaralǵan sáne=2024-01-25}}&lt;/ref&gt; Eki Maykl Djekson juldızı bar, biri pop qosıqshını (Gollivud bulvarı, 6927),&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://walkoffame.com/michael-jackson/|bet=Michael Jackson|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210119081421/https://walkoffame.com/michael-jackson/|arxivsáne=January 19, 2021|sáne=October 25, 2019|baspaxana=Hollywood Walk of Fame|qaralǵan sáne=2024-01-25}}&lt;/ref&gt; al ekinshisi radio tulǵasın (Vayn kóshesi, 1597) bildiredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://walkoffame.com/michael-jackson-radio/|bet=Michael Jackson (radio)|arxivurl=https://web.archive.org/web/20240125170826/https://walkoffame.com/michael-jackson-radio/|arxivsáne=January 25, 2024|sáne=October 25, 2019|baspaxana=Hollywood Walk of Fame|qaralǵan sáne=2024-01-25}}&lt;/ref&gt;

Vestmorlar teatr grimine qosqan úlesi ushın birinshi juldızdı aldı. Alleyadaǵı basqa grim qılıwshılar: Maks Faktor, Djon Chembers hám Rik Beyker. Úsh juldız arnawlı effektler boyınsha qánigelerdi tanıydı: Rey Xarrixauzen, Dennis Muren hám Sten Uinston. Tek eki kostyum dizayneri juldız aldı: segiz márte Akademiya sıylıǵınıń laureatı Edit Xed hám kostyum dizaynı ushın &quot;Oskar&quot; alǵan birinshi afroamerikalı Rut E. Karter.

Sidni Sheldon roman jazıwshı bolmastan burın The Bachelor and the Bobby-Soxer (1947) sıyaqlı filmler ushın scenariy jazǵanı ushın alǵan juldızǵa iye eki roman jazıwshınıń biri. Ekinshisi — Rey Bredberi, onıń kitapları hám gúrrińleri derlik 60 jıllıq dáwir ishinde onlaǵan filmler hám telebaǵdarlamalardıń tiykarın quradı.

Toǵız oylap tabıwshınıń alleyada juldızı bar: rulonlı plyonkanı oylap tapqan Djordj Istman;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://walkoffame.com/george-eastman/|bet=George Eastman|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210413202802/https://walkoffame.com/george-eastman/|arxivsáne=April 13, 2021|sáne=October 25, 2019|baspaxana=Hollywood Walk of Fame|qaralǵan sáne=2024-01-25}}&lt;/ref&gt; birinshi haqıyqıy kinoproektordı oylap tapqan hám kino texnologiyasına baylanıslı kóp patentlerge iye [[Thomas Edison|Tomas Edison]];&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://walkoffame.com/thomas-a-edison/|bet=Thomas A. Edison|arxivurl=https://web.archive.org/web/20240910075931/https://walkoffame.com/thomas-a-edison/|arxivsáne=September 10, 2024|sáne=October 25, 2019|baspaxana=Hollywood Walk of Fame|qaralǵan sáne=2024-01-25}}&lt;/ref&gt; radio hám tele kórsetwlerdiń rawajlanıwında áhmiyetli rol oyınǵan triodlı vakuum trubasın oylap tapqan Li de Forest,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.britannica.com/biography/Lee-de-Forest|bet=Lee de Forest|arxivurl=https://archive.today/20161005132931/https://www.britannica.com/biography/Lee-de-Forest|arxivsáne=October 5, 2016|baspaxana=Britannica|qaralǵan sáne=2024-01-25}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://walkoffame.com/lee-de-forest/|bet=Lee de Forest|arxivurl=https://web.archive.org/web/20240125205444/https://walkoffame.com/lee-de-forest/|arxivsáne=January 25, 2024|sáne=October 25, 2019|baspaxana=Hollywood Walk of Fame|qaralǵan sáne=2024-01-25}}&lt;/ref&gt; hám dawıslı filmlerdi múmkin etken Phonofilm; Texnikolordı oylap tapqan Gerbert Kalmus; kinokameranıń áhmiyetli komponentlerin oylap tapqan Ogyust hám Lui Lyumer; film montajı ushın qollanılatuǵın texnologiyanı oylap tapqan Mark Serryure; Wi-Fi tarmaqları hám [[Mobil telefon|uyalı telefon]] sistemalarınıń baslanıwı bolǵan chastotalı radio basqarıw sistemasın birgelikte oylap tapqan Xedi Lamarr;&lt;ref name=&quot;Lamarr&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://americanheritage.com/articles/magazine/it/1997/4/1997_4_10.shtml|bet=Advanced Weaponry of the Stars|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110314161122/http://www.americanheritage.com/articles/magazine/it/1997/4/1997_4_10.shtml|arxivsáne=March 14, 2011|avtor=Braun|at=Hans-Joachim|sáne=Spring 1997|jumıs=Invention &amp; Technology|baspaxana=AmericanHeritage.com|qaralǵan sáne=December 11, 2013}}&lt;/ref&gt; hám birinshi videomagnitofondı birgelikte islep shıǵarǵan hám Dolby dawıs tómenletiw sistemasın oylap tapqan Rey Dolbi.

Bir neshe juldız alıwshılar ózleriniń kórkem óner kareralarınan keyin siyasiy ataqlılıqqa eristi. [[AQSH prezidentleri dizimi|Amerika Qurama Shtatlarınıń eki Prezidenti]], [[Ronald Reagan|Ronald Reygan]] (40-shı Prezident) hám [[Donald Trump|Donald Tramp]] (45-shi hám 47-shi Prezident), Dańq alleyasında juldızlarǵa iye. Reygan sonday-aq Kaliforniya shtatınıń eki gubernatorınıń biri; ekinshisi — [[Arnold Schwarzenegger|Arnold Shvarcenegger]]. Bir AQSH senatorı (Djordj Merfi) hám AQSH Wákiller palatasınıń eki aǵzası (Xelen Gaxagan hám Sonni Bono) juldızlarǵa iye. Eki dúnya júzilik urıs arasında Polsha premer-ministri bolǵan Ignacı Paderevskiy jalǵız Evropa húkimet basshısı sıpatında kórsetilgen. Kino hám saxna aktyorı Albert Dekker 1940-jılları Kaliforniya shtatı Assambleyasında bir múddet xızmet etti.&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Autopsy Performed on Actor Albert Dekker|page=19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;hare&quot;&gt;{{Cite book|last=Hare|first=William|title=L.A. Noir: Nine Dark Visions of the City of Angels|year=2008|publisher=McFarland|isbn=978-0-7864-3740-5|page=143}}&lt;/ref&gt;

2005-jılı 50 jıllıǵında [[Disneyland|Disneylend]] Gollivud bulvarındaǵı Disney's Soda Fountain janında juldız aldı. Kommerciyalıq shólkemler ushın juldızlar tek Gollivud shou-biznesi menen keminde 50 jıllıq baylanısı bolǵanlar ushın qaraladı. Dańq alleyasınıń óziniń bir bólegi bolmasa da (qala qararı trotuarlarǵa kommerciyalıq atamalardı jaylastırıwǵa tıyım saladı), juldız onıń qasına ornatıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-2005-jul-13-et-walkfame13-story.html|bet=Disneyland to get star treatment|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200807213142/https://www.latimes.com/archives/la-xpm-2005-jul-13-et-walkfame13-story.html|arxivsáne=August 7, 2020|sáne=July 13, 2005|jumıs=L.A. Times|qaralǵan sáne=January 22, 2018}}&lt;/ref&gt;

Dańq alleyasında tórt iyt kórsetilgen: Lessi, Rin Tin Tin, Strongxart hám Snupi.

[[Charlie Chaplin|Charli Chaplin]] — Dańq alleyasında bir juldız ushın eki márte saylanǵan jalǵız húrmetli adam. Ol 1956-jılı dáslepki 500 adamnıń qatarına bir awızdan saylandı, biraq Tańlaw komiteti onı aqırında shıǵarıp tasladı. Bul negizinde onıń ádep-ikramlılıǵına baylanıslı sorawlar sebepli boldı (ol 1940-jıllardaǵı &quot;Aq qullıq&quot; isteriyası dáwirinde Mann nızamın buzǵanı ushın ayıplanǵan hám aqlanǵan edi),&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=-b9sDwAAQBAJ|title=Hollywood Lawyer: The Jerry Giesler Story}}&lt;/ref&gt; biraq shınında da onıń shep siyasiy kóz-qarasları sebepli bolıwı múmkin. Bul qarsılıq onıń ulı, Charlz Chaplin kishiniń sátsiz sud isine alıp keldi. Chaplinniń juldızı aqırında 1972-jılı, ol [[Oscar|Oskar]] sıylıǵın alǵan jılı Dańq alleyasına qosıldı.&lt;ref name=&quot;LATimesWhy&quot;&gt;{{Cite news}}&lt;/ref&gt; Hátte sonda da, 16 jıldan keyin, Gollivud Sawda palatası onı kirgiziw haqqındaǵı sheshimine qarsı mámlekettiń hár tárepinen narazı xatlar aldı.

Komitettiń Chaplin boyınsha qıyınshılıqları 1978-jılı dawlı opera qosıqshısı, aktyor, sportshı, jazıwshı, yurist hám jámiyetlik belsendi Pol Robsonǵa juldız beriwden bas tartıw sheshimine tásir etkeni aytıladı.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Thomson|first=David|url=https://archive.org/details/wholeequationhi00thom/page/164|title=The Whole Equation: A History of Hollywood|publisher=Vintage|year=2006|isbn=0-375-70154-0|pages=[https://archive.org/details/wholeequationhi00thom/page/164 164–5]}}&lt;/ref&gt; Kórkem óner industriyası, jámiyetlik toparlar, jergilikli hám milliy siyasatshılar hám basqa da kóp tarawlardan kelgen qarsılıq sonshelli kúshli boldı, sheshim ózgertilip, Robsonǵa 1979-jılı juldız berildi.

=== Qıyalıy personajlar ===
[[Fayl:Topolino_Walk_of_fame.jpg|alt=closeup of Mickey Mouse star, showing title and Motion Picture emblem|oñğa|nobaý|Mikki Maustıń juldızı animaciyalıq personajǵa berilgen birinshi juldız boldı.]]
1978-jılı, óziniń 50 jıllıǵı húrmetine, [[Mickey Mouse|Mikki Maus]] juldız alǵan birinshi animaciyalıq personaj boldı, hám keyingi on jıllıqlar dawamında jigirmaǵa jaqın basqa personajlar da juldız aldı. Dańq alleyasındaǵı basqa qıyalıy qaharmanlarǵa Munchkinler, kaydzyu Godzilla, Lessi atlı haqıyqıy iyt, Pol Rubens oynaǵan Pi-Vi German,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.walkoffame.com/pee-wee-herman|bet=Pee-wee Herman {{!}} Hollywood Walk of Fame|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190809225418/https://www.walkoffame.com/pee-wee-herman|arxivsáne=August 9, 2019|jumıs=www.walkoffame.com|qaralǵan sáne=August 9, 2019}}&lt;/ref&gt; Shrek hám Aq qar sıyaqlı animaciyalıq film qaharmanları, sonday-aq Simpsonlar hám Rugratslar sıyaqlı animaciyalıq televizion personajlar kiredi.

Djim Xenson juldızǵa iye bolǵan tórt quwırshaq oynatıwshınıń biri, biraq onıń dóretpelerine arnalǵan jáne úsh juldızı bar: birewi ulıwma Mappetler ushın, birewi Kermit baqası ushın hám birewi Úlken Qus ushın.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://projects.latimes.com/hollywood/star-walk/jim-henson/|bet=Jim Henson|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220506163558/https://projects.latimes.com/hollywood/star-walk/jim-henson/index.html|arxivsáne=2022-05-06|avtor=Heffley|at=Lynn|sáne=1990-05-17|til=en|jumıs=Los Angeles Times|qaralǵan sáne=2022-05-06}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://projects.latimes.com/hollywood/star-walk/big-bird/|bet=Big Bird|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220506163620/https://projects.latimes.com/hollywood/star-walk/big-bird/|arxivsáne=May 6, 2022|til=en|jumıs=Los Angeles Times|qaralǵan sáne=2022-05-06}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://projects.latimes.com/hollywood/star-walk/kermit-the-frog/|bet=Kermit the Frog|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220506174941/https://projects.latimes.com/hollywood/star-walk/kermit-the-frog/|arxivsáne=May 6, 2022|til=en|jumıs=Los Angeles Times|qaralǵan sáne=2022-05-06}}&lt;/ref&gt;

=== Qáteler ===
2010-jılı Djuliya Lui-Dreyfustıń juldızı &quot;Julia Luis Dreyfus&quot; dep jazılıp islengen.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.accesshollywood.com/julia-louis-dreyfus-honored-on-walk-of-fame-with-a-typo_article_31933|bet=Julia Louis-Dreyfus Honored on walk of fame with a typo|arxivurl=https://web.archive.org/web/20100508065548/http://www.accesshollywood.com/julia-louis-dreyfus-honored-on-walk-of-fame-with-a-typo_article_31933|arxivsáne=2010-05-08|sáne=May 4, 2010|baspaxana=Access Hollywood}}&lt;/ref&gt; Aktrisa buǵan kúlkili qaraǵanı aytıladı, hám qáte dúzetilgen.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://marquee.blogs.cnn.com/2010/05/04/welcome-to-the-hollywood-walk-of-oops/?hpt=C2|bet=Welcome to the Hollywood Walk of ... oops!|arxivurl=https://web.archive.org/web/20100506031049/https://marquee.blogs.cnn.com/2010/05/04/welcome-to-the-hollywood-walk-of-oops/|arxivsáne=2010-05-06|avtor=Daniel, David|sáne=May 4, 2010|jumıs=CNN|qaralǵan sáne=May 4, 2010}}&lt;/ref&gt; Usınday qáte 1993-jılı Dik Van Dayktıń juldızında da bolǵan (&quot;Vandyke&quot;), hám ol da dúzetilgen.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.aolnews.com/2010/05/07/notorious-spelling-mistakes-famous-mashed-words|bet=Notorious Spelling Mistakes: Famous Mashed Words|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110130054044/http://www.aolnews.com/2010/05/07/notorious-spelling-mistakes-famous-mashed-words|arxivsáne=January 30, 2011|avtor=Epting|at=Chris|sáne=May 7, 2010|baspaxana=AOLnews.com}}&lt;/ref&gt; Kino hám televidenie aktyorı Don Xeggertidiń juldızında dáslep atı &quot;Dan&quot; dep jazılǵan. Qáte dúzetilgen, biraq jıllar ótkennen keyin televidenie aktyorı Den Xeggerti de (Grizli Adams ataǵı menen belgili, Don menen tuwısqan emes) juldız alǵan. Bul shatasıw aqıbetinde Den Xeggerti Dańq alleyasınan juldızı alıp taslanǵan jalǵız húrmet iyesi degen qala ańızınıń payda bolıwına alıp kelgen. 28 jıl dawamında, Greta Garbonı AQSHqa alıp kelgen shved kinosınıń Xelsinkide tuwılǵan pioneri Mawric Stillerdi húrmetlewge arnalǵan juldızda &quot;Maurice Diller&quot; dep jazılǵan, bul múmkin awızeki aytılǵandı nadurıs jazıp alıwdıń nátiyjesi bolǵan. Juldız aqırında 1988-jılı durıs atı menen qayta islengen.&lt;ref name=&quot;stiller&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.latimes.com/business/la-fi-hollywood-walk-of-fame6-2010feb06-pictures,0,3869071.photogallery?index=la-walk-of-fame1988_kxcf63nc|bet=The Hollywood Walk of Fame : A brief history in photos, #6, Mauritz Stiller|arxivurl=https://web.archive.org/web/20120813103522/https://www.latimes.com/business/la-fi-hollywood-walk-of-fame6-2010feb06-pictures,0,3869071.photogallery?index=la-walk-of-fame1988_kxcf63nc|arxivsáne=2012-08-13|jumıs=Los Angeles Times}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1988-04-15-me-1498-story.html|bet=The 28-year mistake|arxivurl=https://web.archive.org/web/20240706002402/https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1988-04-15-me-1498-story.html|arxivsáne=July 6, 2024|avtor=Steve Harvey|sáne=April 15, 1988|jumıs=Los Angeles Times|qaralǵan sáne=2024-01-27}}&lt;/ref&gt;
[[Fayl:Monty_Woolley_star_HWF.JPG|alt=Monty Woolley's star, showing a &quot;TV&quot; emblem, even though his category is &quot;Motion Pictures&quot;|solğa|nobaý|&quot;Kino&quot; kategoriyası, &quot;TV&quot; embleması]]
Tórt juldızda ele de qáte jazıwlar bar: opera juldızı Lotte Lemann (&quot;Lottie&quot; dep jazılǵan); King Kongtı dóretken, rejissyor hám prodyuser hám Sineramanıń jetekshisi Merian K. Kuper (&quot;Meriam&quot;);&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.storydomain.com/airplane/mcooperk.htm|bet=Pilot of the Plane that Killed King Kong|arxivurl=https://web.archive.org/web/20080827193320/http://www.storydomain.com/airplane/mcooperk.htm|arxivsáne=August 27, 2008|avtor=Arnold|at=Marvin|jumıs=Story Domain|qaralǵan sáne=December 11, 2013}}&lt;/ref&gt; kinematografiya jetekshisi Ogyust Lyumer (&quot;August&quot;);&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://projects.latimes.com/hollywood/star-walk/auguste-lumiere/|bet=Auguste Lumiere|arxivurl=https://web.archive.org/web/20150928211812/http://projects.latimes.com/hollywood/star-walk/auguste-lumiere/|arxivsáne=September 28, 2015|jumıs=Los Angeles Times|qaralǵan sáne=2024-01-27}}&lt;/ref&gt; hám radio komediya aktrisası Meri Livingston (&quot;Livingston&quot;).&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://projects.latimes.com/hollywood/star-walk/mary-livingstone/|bet=Mary Livingstone|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220316234243/https://projects.latimes.com/hollywood/star-walk/mary-livingstone/|arxivsáne=March 16, 2022|jumıs=Los Angeles Times Starwalk Project|qaralǵan sáne=March 16, 2022}}&lt;/ref&gt;

Monti Vulli, «The Man Who Came to Dinner» (1942) filmi hám «Waqıt qızıq ótkende tez ótedi» degen sózi menen belgili bolǵan tájiriybeli kino hám saxna aktyorı, rásmiy túrde kino kategoriyasında dizimge alınǵan,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://walkoffame.com/monty-woolley|bet=Monty Woolley|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110901222806/http://walkoffame.com/monty-woolley|arxivsáne=September 1, 2011|sáne=October 25, 2019|jumıs=Hollywood Walk of Fame|baspaxana=[[Hollywood Chamber of Commerce]]|qaralǵan sáne=May 20, 2011}} ''Note: Official category is ''Motion Pictures'' but his star bears the television emblem.''&lt;/ref&gt; biraq onıń Gollivud Dańq alleyasındaǵı juldızında televidenie embleması bar. Vulli óz karerasınıń sońǵı dáwirinde kishi ekranda payda bolǵan, biraq onıń televideniedegi jumısları onıń keń kólemli saxna, kino hám radio jumıslarınıń kóleńkesinde qalǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://news.google.com/newspapers?id=LyILAAAAIBAJ&amp;sjid=c1IDAAAAIBAJ&amp;pg=6708,3397570&amp;dq=monty+woolley+dies&amp;hl=en|bet=Monty Woolley Dies|arxivurl=https://web.archive.org/web/20240910080505/https://news.google.com/newspapers?id=LyILAAAAIBAJ&amp;sjid=c1IDAAAAIBAJ&amp;pg=6708,3397570&amp;dq=monty+woolley+dies&amp;hl=en|arxivsáne=September 10, 2024|sáne=May 7, 1963|baspaxana=St. Petersburg Times|qaralǵan sáne=January 12, 2016}} via Google News&lt;/ref&gt; Usıǵan uqsas, kino aktrisası Karmen Mirandańıń juldızında da televidenie embleması bar, degen menen onıń rásmiy kategoriyası — kino.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://walkoffame.com/carmen-miranda|bet=Carmen Miranda|arxivurl=https://web.archive.org/web/20240910080441/https://walkoffame.com/carmen-miranda/|arxivsáne=September 10, 2024|sáne=October 25, 2019|jumıs=Hollywood Walk of Fame|baspaxana=[[Hollywood Chamber of Commerce]]|qaralǵan sáne=June 2, 2011}}&lt;/ref&gt; Radio hám televidenie tok-shou alıp barıwshısı Larri King rásmiy túrde televidenie salası boyınsha húrmet iyesi,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://walkoffame.com/larry-king|bet=Larry King|arxivurl=https://web.archive.org/web/20240910080443/https://walkoffame.com/larry-king/|arxivsáne=September 10, 2024|sáne=October 25, 2019|baspaxana=Hollywood Walk of Fame|qaralǵan sáne=2024-01-27}}&lt;/ref&gt; biraq onıń juldızında kino kamerası súwretlengen.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://projects.latimes.com/hollywood/star-walk/larry-king/|bet=Hollywood Star Walk — Larry King|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110610110100/http://projects.latimes.com/hollywood/star-walk/larry-king/|arxivsáne=June 10, 2011|jumıs=Los Angeles Times|qaralǵan sáne=2024-01-27}}&lt;/ref&gt;

== Urlaw hám vandalizm ==
Gollivud Dańq alleyasındaǵı vandalizm háreketleri juldızlarǵa marker hám boyaw menen jazılǵan ádepsiz sózler hám siyasiy málimlemelerden baslap, awır qurallar menen zıyan keltiriwge shekem bolǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://listverse.com/2018/01/04/10-celebrities-whose-walk-of-fame-stars-were-vandalized/|bet=10 Celebrities Whose Walk Of Fame Stars Were Vandalized|arxivurl=https://web.archive.org/web/20181106232808/http://listverse.com/2018/01/04/10-celebrities-whose-walk-of-fame-stars-were-vandalized/|arxivsáne=November 6, 2018|avtor=Paul|at=Leigh|sáne=January 4, 2018|jumıs=listverse.com|baspaxana=Listverse Ltd.|qaralǵan sáne=December 4, 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://sfvmedia.com/sfv/four-stars-vandalized-walk-fame/|bet=Four Stars Vandalized On Hollywood Walk of Fame|arxivurl=https://web.archive.org/web/20181204082048/https://sfvmedia.com/sfv/four-stars-vandalized-walk-fame/|arxivsáne=December 4, 2018|sáne=November 21, 2018|jumıs=sfvmedia.com|baspaxana=San Fernando News, Port Media Solutions LLC|qaralǵan sáne=December 4, 2018}}&lt;/ref&gt; Vandallar sonday-aq atlardıń astındaǵı juldızlarǵa ornatılǵan latun kategoriya emblemaların qashap alıp (oyıp, qırıp) ketiwge urınǵan,&lt;ref name=&quot;starthefts&quot;&gt;{{Cite news|date=November 30, 2005|url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-2005-nov-30-me-star30-story.html|title=A Star is Torn from Boulevard|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181121231714/http://articles.latimes.com/2005/nov/30/local/me-star30|archivedate=November 21, 2018}}&lt;/ref&gt; hátte Gollivudtıń Tórt Xanımı háykeliniń bir bólegin urlaǵan.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.latimes.com/local/lanow/la-me-ln-marilyn-monroe-statue-theft-charges-20190625-story.html|bet=Marilyn Monroe sculpture thief previously took a pickax to Trump's star, police say|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210421060601/https://www.latimes.com/local/lanow/la-me-ln-marilyn-monroe-statue-theft-charges-20190625-story.html|arxivsáne=April 21, 2021|avtor=Fry|at=Hannah|sáne=June 25, 2019|jumıs=Los Angeles Times|qaralǵan sáne=August 20, 2020}}&lt;/ref&gt; Jaman niyetli háreketlerdi boldırmaw maqsetinde La-Brea gúzarı menen Vayn kóshesiniń arasındaǵı Gollivud bulvarı boylap jabıq televizion baqlaw kameraları ornatılǵan.

Hár biri shama menen 300 funt (140 kg) salmaqqa iye bolǵan tórt juldız Gollivud Dańq alleyasınan urlanǵan. 2000-jılı Djeyms Styuart hám Kirk Duglastıń juldızları Gollivud penen Vayn kósheleriniń kesilisiwindegi orınlarınan joǵalıp ketti, olar sol jerde qurılıs jobası sebepli waqıtsha alıp taslanǵan edi. Policiya olardı Saut-Geyt degen shet aymaqtan tawıp aldı, ol jerde bir adamdı tutqınǵa alıp, onıń úyin tintiw barısında juldızlar tabıldı. Gúmanlanıwshı Gollivud hám Vayn jobasında islegen qurılıs jumısshısı bolıp shıqtı. Juldızlar qattı zıyanlanǵan edi hám olardı qayta islewge tuwra keldi. Djin Otriniń bes juldızınıń birewi de qurılıs maydanınan urlanǵan edi. Jáne bir urlıq 2005-jılı boldı, sol waqıtta urılar beton kesiwshi pila menen Gregori Pektiń juldızın Gollivud bulvarındaǵı Nort-El-Sentro gúzarı menen kesilisken jerindegi, Nort-Gouerge jaqın ornınan alıp ketken. Juldız derlik birden almastırıldı, biraq túpnusqası hesh qashan tabılmadı hám jınayatshılar uslanbadı.
[[Fayl:Donald_Trump's_Hollywood_Walk_of_Fame_Star_being_repaired.jpg|nobaý|Tramptıń juldızı 2018-jıl 25-iyulde buzıp taslanǵannan keyin, aradan kóp ótpesten qayta ońlanbaqta]]
[[Donald Trump|Donald Tramptıń]] juldızı, ol Miss Vselennaya tańlawınıń iyesi hám prodyuseri sıpatında islegeni ushın alınǵan,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.fastcompany.com/4023036/why-the-heck-does-donald-trump-have-a-walk-of-fame-star-anyway-its-not-the-reason-you-think|bet=Why the heck does Donald Trump have a Walk of Fame star, anyway? It's not the reason you think|arxivurl=https://web.archive.org/web/20171021021626/https://www.fastcompany.com/4023036/why-the-heck-does-donald-trump-have-a-walk-of-fame-star-anyway-its-not-the-reason-you-think|arxivsáne=October 21, 2017|avtor=Zara|avtorsilteme=Christopher Zara|at=Christopher|sáne=October 26, 2016|jumıs=[[Fast Company (magazine)|Fast Company]]|qaralǵan sáne=June 16, 2018}}&lt;/ref&gt; bir neshe márte búldirilgen.&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Trump: A star is scorned|url=http://www.politico.com/story/2016/05/trump-a-star-is-scorned-223661|date=May 28, 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Donald Trump's Walk of Fame Star Gets a Baby Border Wall (photos)|url=http://www.laweekly.com/news/donald-trumps-walk-of-fame-star-gets-a-baby-border-wall-photos-7157242|date=July 19, 2016|archivedate=July 20, 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160720102029/http://www.laweekly.com/news/donald-trumps-walk-of-fame-star-gets-a-baby-border-wall-photos-7157242}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Protester uses Donald Trump Hollywood Walk of Fame star to mock him|url=https://www.cbsnews.com/news/protester-uses-donald-trump-hollywood-walk-of-fame-star-to-mock-him/|publisher=[[CBS News]]|date=July 20, 2016|archivedate=July 21, 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160721112944/http://www.cbsnews.com/news/protester-uses-donald-trump-hollywood-walk-of-fame-star-to-mock-him/}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.latimes.com/local/lanow/la-me-ln-trump-star-vandalism-20190424-story.html|bet=Trump's star on Hollywood Walk of Fame is defaced by a vandal — again|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190424201113/https://www.latimes.com/local/lanow/la-me-ln-trump-star-vandalism-20190424-story.html|arxivsáne=April 24, 2019|avtor=Fry|at=Hannah|sáne=April 24, 2019|jumıs=[[Los Angeles Times]]|qaralǵan sáne=October 12, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.latimes.com/local/lanow/la-me-ln-marilyn-monroe-statue-theft-charges-20190625-story.html|bet=Marilyn Monroe sculpture thief previously took a pickax to Trump's star, police say|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210421060601/https://www.latimes.com/local/lanow/la-me-ln-marilyn-monroe-statue-theft-charges-20190625-story.html|arxivsáne=April 21, 2021|avtor=Fry|at=Hannah|sáne=June 25, 2019|jumıs=Los Angeles Times|qaralǵan sáne=August 20, 2020}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFFry2019&quot;&gt;Fry, Hannah (June 25, 2019). [https://www.latimes.com/local/lanow/la-me-ln-marilyn-monroe-statue-theft-charges-20190625-story.html &quot;Marilyn Monroe sculpture thief previously took a pickax to Trump's star, police say&quot;]. ''Los Angeles Times''. [https://web.archive.org/web/20210421060601/https://www.latimes.com/local/lanow/la-me-ln-marilyn-monroe-statue-theft-charges-20190625-story.html Archived] from the original on April 21, 2021&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;August 20,&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; 2016-jılǵı prezident saylawı waqtında, ózin Otis Elevator Company baylıǵınıń miyrasxorı dep ataytuǵın&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.hollywoodreporter.com/news/general-news/man-who-destroyed-trumps-star-2016-offers-legal-help-newly-accused-vandal-1129977/|bet=Man Who Destroyed Trump's Star in 2016 Offers Legal Help to New Alleged Vandal|arxivurl=https://web.archive.org/web/20240910080510/https://www.hollywoodreporter.com/news/general-news/man-who-destroyed-trumps-star-2016-offers-legal-help-newly-accused-vandal-1129977/|arxivsáne=September 10, 2024|avtor=Parker|at=Ryan|sáne=July 26, 2018|jumıs=The Hollywood Reporter|qaralǵan sáne=August 9, 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.reuters.com/article/us-usa-trump-vandal/elevator-scion-who-defaced-trumps-hollywood-star-gets-probation-idUSKBN161069|bet=Elevator scion who defaced Trump's Hollywood star gets probation|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210726035156/https://www.reuters.com/article/us-usa-trump-vandal/elevator-scion-who-defaced-trumps-hollywood-star-gets-probation-idUSKBN161069|arxivsáne=July 26, 2021|avtor=Gorman|at=Steve|sáne=February 21, 2017|jumıs=Reuters|qaralǵan sáne=August 9, 2021}}&lt;/ref&gt; Djeyms Otis atlı adam shókkish hám ketpen menen juldızdıń barlıq latun bezeklerin joq qıldı. Ol bul búldiriwdi ashıq moyınladı&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.politico.com/story/2016/10/trump-star-230391|title=Man who destroyed Trump's star is 'proud' of his work|date=October 27, 2016}}&lt;/ref&gt; hám qamaqqa alınıp, úsh jıl shártli jaza aldı.&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Man Sentenced to 3 Years Probation in Connection With Vandalizing Donald Trump's Star on Hollywood Walk of Fame|url=http://ktla.com/2017/02/21/man-sentenced-to-3-years-probation-in-connection-with-vandalizing-donald-trumps-star-on-hollywood-walk-of-fame/|date=February 21, 2017|archivedate=March 12, 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200312203915/https://ktla.com/news/local-news/man-sentenced-to-3-years-probation-in-connection-with-vandalizing-donald-trumps-star-on-hollywood-walk-of-fame/}}&lt;/ref&gt; Juldız qayta tiklendi hám Tramptı qollawshılardıń demonstraciya ornına aylandı,&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Trump supporters rally at repaired Hollywood Walk of Fame star|url=http://mynewsla.com/government/2016/10/30/trump-supporters-rally-at-repaired-hollywood-walk-of-fame-star/|date=October 30, 2016}}&lt;/ref&gt; biraq 2018-jıldıń iyul ayında Ostin Kley atlı adam tárepinen ekinshi márte joq etildi.&lt;ref&gt;{{Cite news|title=President Trump's Walk of Fame star was smashed to pieces|url=https://www.cnn.com/2018/07/25/politics/trump-walk-of-fame-star-smash/index.html|date=July 25, 2018|archivedate=March 9, 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210309214709/https://www.cnn.com/2018/07/25/politics/trump-walk-of-fame-star-smash/index.html}}&lt;/ref&gt; Keyin Kley ózi policiyaǵa tapsırıldı hám onı Djeyms Otis kepillikke aldı.&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Donald Trump's Star On The Hollywood Walk Of Fame Was Vandalized Again|url=https://www.buzzfeednews.com/article/tasneemnashrulla/trump-star-hollywood-walk-fame-vandalized-smashed|date=July 25, 2018|archivedate=July 29, 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180729045105/https://www.buzzfeednews.com/article/tasneemnashrulla/trump-star-hollywood-walk-fame-vandalized-smashed}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Man who vandalized Trump's Walk of Fame star bailed out by person who did it years ago: report|url=https://thehill.com/blogs/blog-briefing-room/news/398893-man-who-vandalized-trumps-walk-of-fame-star-bailed-out-by-guy/|date=July 25, 2018}}&lt;/ref&gt; Kley bir kún qamaq jazasına, úsh jıl shártli jazaǵa hám 20 kún jámiyetlik xızmetke húkim etildi. Oǵan jáne de psixologiyalıq másláhát alıwǵa hám Gollivud Sawda palatasına 9,404.46 dollar ótemhaqı tólewge buyrıq berildi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.hollywoodreporter.com/news/trump-walk-fame-star-vandal-sentenced-jail-pay-10k-1159217|bet=Trump Walk of Fame Star Vandal Sentenced to Jail, Probation|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190723211740/https://www.hollywoodreporter.com/news/trump-walk-fame-star-vandal-sentenced-jail-pay-10k-1159217|arxivsáne=July 23, 2019|sáne=November 7, 2018|til=en|jumıs=The Hollywood Reporter|qaralǵan sáne=July 23, 2019}}&lt;/ref&gt; 2018-jıldıń 18-dekabrinde juldız svastika hám basqa da óshirilmeytuǵın marker menen sızılǵan graffitiler menen búldirildi,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://losangeles.cbslocal.com/2018/12/20/president-trump-walk-fame-star-vandalized-again/|bet=President Trump's Walk Of Fame Star Vandalized Yet Again|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200725090027/https://losangeles.cbslocal.com/2018/12/20/president-trump-walk-fame-star-vandalized-again/|arxivsáne=July 25, 2020|sáne=December 20, 2018|jumıs=cbslocal.com|baspaxana=CBS Broadcasting, Inc.|qaralǵan sáne=January 7, 2020}}&lt;/ref&gt; al 2020-jıldıń 2-oktyabrinde onı jáne ketpen menen búldirdi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theguardian.com/us-news/2020/oct/02/donald-trump-hollywood-walk-of-fame-star-vandalized-again|bet=Donald Trump's Hollywood Walk of Fame star vandalized again|sáne=October 2, 2020|jumıs=The Guardian|qaralǵan sáne=October 3, 2020}}&lt;/ref&gt;

2018-jıldıń avgust ayında, Uest-Gollivud qala Keńesi bir awızdan juldızdı tákirar búldiriwshilikler sebepli turaqlı alıp taslaw haqqında qarar qabıl etti, mer Djon Durannıń aytıwınsha. Bul qarar tolıǵı menen simvollıq edi, sebebi Uest-Gollivudtıń Gollivud Dańq alleyasına qarata hesh qanday yurisdikciyası joq. Aktivist toparlar jáne de jámiyetlik hám kásiplik ómiri dawlı bolǵan tulǵalarǵa, sonıń ishinde Tramp, Bill Kosbi, Kevin Speysi hám Brett Ratnerge arnalǵan juldızlardı alıp taslawdı talap etti. Bul kampaniyalarǵa juwap retinde, Gollivud Sawda palatası Gollivud Dańq alleyası tariyxıy dárejeli orın bolǵanlıqtan, &quot;bir márte juldız qosılǵannan soń ... ol Gollivud Dańq alleyasınıń tariyxıy quramınıń bir bólegi dep esaplanadı&quot; hám onı alıp taslaw múmkin emes ekenin málim etti.

== ''Gollivud hám La-Brea dárwazası'' ==
[[File:Four_Ladies_of_Hollywood_2008.jpg|nobaý|Gollivud Dańq alleyasınıń batıs shetindegi Gollivud hám La-Brea dárwazası]]
Gollivud hám La-Brea dárwazası — arxitektor Ketrin Xardvik tárepinen 1993-jılı islengen quyma polattan jasalǵan jámiyetlik kórkem óner installyaciyası. &quot;Gollivudtıń tórt xanımı&quot; degen at penen keń tanılǵan bul estelik, Los-Andjeles Jámiyetlik qayta rawajlandırıw agentliginiń Kórkem óner baǵdarlaması tárepinen [[oyın-zawıq]] industriyasındaǵı kóp milletli hayal-qızlarǵa húrmet retinde buyırtpa berilgen. Installyaciya tórt múyeshli, quyma polattan islengen Art-Deko stilindegi qurılma yamasa gúmbezden ibarat bolıp, onıń arkalı tóbesi dóńgelek gúmbezdi uslap turadı, al onıń ústinde ortalıq obelisk bar. Obelisktiń tórt tárepinde tómenge qaray neon háripler menen &quot;Hollywood&quot; sózi jazılǵan. Obelisktiń ústinde [[Merilin Monro|Merilin Monronıń]] &quot;Jeti jıllıq qıshıma&quot; filmindegi belgili jelpildegen yubka pozasındaǵı altın jalatılǵan kishi hawa baǵıtı kórsetkishi tárizli esteligi ornatılǵan. Gúmbezli qurılmanıń múyeshleri Xarl Vest tárepinen músinlengen tórt kariatida menen tirelgen, olar afrika-amerikalı aktrisa Doroti Dendridj, aziya-amerikalı aktrisa Anna Mey Vong, meksikalı aktrisa Dolores del Rio hám Bruklinde tuwılǵan aktrisa Mey Vestti súwretleydi.  Installyaciya Gollivud Dańq alleyasınıń batıs shetinde, Gollivud bulvarı menen Arqa La-Brea prospektiniń kesilispesinde jaylasqan.

Gazebo 1994-jıl 1-fevralda hár túrli pikirler menen ashıldı. Los-Andjeles Tayms gazetasınıń kórkem óner sınshısı Kristofer Nayt onı &quot;sońǵı jıllardaǵı eń qayǵılı hám jaman jámiyetlik kórkem óner shıǵarması&quot; dep atadı, ol Xardviktiń hayallar haqqındaǵı niyetlengen húrmetine qarama-qarsı edi. &quot;Seks, hayaldıń Gollivudqa tariyxıy kiriw jolı sıpatında&quot;, — dep jazdı ol, — &quot;bunnan da anıǵıraq táriyiplenbegen bolar edi&quot;.

Gúmbez 1994-jılı 1-fevralda hár túrli pikirler menen ashıldı. Los-Andjeles Tayms gazetasınıń kórkem óner sınshısı Kristofer Nayt onı &quot;sońǵı jıllardaǵı eń qorqınıshlı jaman jámiyetlik kórkem óner shıǵarması&quot; dep atadı hám onıń Xardviktiń hayal-qızlarǵa arnalǵan húrmetine qarama-qarsı ekenligin ayttı. &quot;Jınıslıq qatnas, hayal-qızlardıń Gollivudqa tariyxıy kiriw jolı sıpatında&quot;, — dep jazdı ol, — &quot;bunnan da anıǵıraq táriyiplenbegen bolar edi&quot;. Ǵáreziz jazıwshı hám kino prodyuseri Geyl Choys onı &quot;óz názik iyinlerinde úlken júkti kótergen&quot; bir topar jol ashıwshı hám márt hayal-qızlarǵa ılayıqlı húrmet dep atadı. &quot;Men hesh qashan óz qıyalımda da reńli hayal-qızlardıń usınday dóretiwshilik hám ájayıp túrde máńgilestirilgenin kóremen dep oylamaǵan edim&quot;.[1] Xardvik sınshılardıń qurılmanıń &quot;házil hám simvolın&quot; túsinbey qalǵanın, ol &quot;Tinseltawnǵa (Gollivudqa) sińisip ketken jarqırawshı, jıltıraǵan metall Oskar esteligin hám stiller hám ármanlar aralaspasın qushaqlaydı hám mazaq etedi&quot; dep tastıyıqladı.

2019-jıldıń iyun ayında gúmbezdiń ústindegi Merilin Monro esteligin bir jıl burın Donald Tramptıń juldızın buzǵan Ostin Kley urlap ketti.

== Húrmet kórsetiw ==
[[Fayl:Michael_Jackson_Star.JPG|alt=Recording artist Michael Jackson's star, surrounded by flowers, candles, and cards, as observed about two weeks after his death in 2009|nobaý|Maykl Djeksonnıń juldızı, onıń 2009-jılǵı qaytıs bolıwınan shama menen eki hápte ótkennen keyin]]
Ayırım ıqlasbentler juldız iyelerine, olar tiri bolsın ya qaytıs bolǵan bolsın, húrmet kórsetiw ushın olardıń juldızlarına gúller yamasa basqa da simvollı sawǵalar qoyadı. Basqalar óz qollawın basqa jollar menen kórsetedi; mısalı, Xulio Iglesiasqa berilgen juldız &quot;qartayǵan hayallardıń sadıq toparı tárepinen hár ayda tazalanıp, jıltıratılıp, taza jaǵdayında&quot; saqlanadı.

Gollivud Sawda palatası jańadan qaytıs bolǵan sıylıq iyeleriniń juldızlarına gúl dástelerin qoyıw dástúrin qabıl etken; mısalı, 1989-jılı Bett Deviske, 2003-jılı Ketrin Xepbyornǵa hám 2011-jılı Djeki Kuperge. [[Maykl Djekson]], [[Bryus Li]], Farra Fosett, Elizabet Teylor, Sharl Aznavur, Richard Prayor, Rikardo Montalban, Djeyms Duxan, Frenk Sinatra, Robin Uilyams, Djoan Rivers, Djordj Xarrison, Areta Franklin, Sten Li, hám Betti Uayt sıyaqlı basqa da qaytıs bolǵan ataqlı adamlardıń juldızları da kútilmegen estelik hám sergeklik orınlarına aylanǵan, al ayırımları jıl sayın eske alınıwdı dawam etpekte.

== Derekler ==

[[Kategoriya:Kino álemi]]
&lt;references /&gt;
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>p6xn5md2f2e2d66rmoimd051jk9e5kh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gollivud</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21345</id>
    <revision>
      <id>120903</id>
      <parentid>99710</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T11:52:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (6),  –  →  —  (3) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120903</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="38675" sha1="f6n1j4vdk4h3a8hh7dknom0vpxlskry" xml:space="preserve">{| class=&quot;infobox&quot;
! colspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align:center; font-size: 125%; font-weight: bold; background-color: #CCCCCC;&quot; | Gollivud
|-
| colspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; | [[Fayl:View_from_behind_Hollywood_Sign_overlooking_LA.jpg|thumb|300px|2019-jıl yanvardaǵı Gollivud belgisi, Gollivud tawlarınıń aldınan kórinisi]]
|-
| colspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; | [[Fayl:Map_of_Hollywood_district,_Los_Angeles,_California.png|thumb|300px|Los-Anjeles qalasınıń Gollivud rayonınıń kartası]]
|-
| colspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; | [[Fayl:Location_map_Los_Angeles.png|thumb|300px|Gollivudtıń Los-Anjelestegi ornı]]
|-
! colspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align:center; background-color: #CCCCCC;&quot; | Tiykarǵı maǵlıwmatlar
|-
| '''Koordinatalar''' || 34°06′06″N 118°19′36″W
|-
| '''Mámleket''' || [[Amerika Qurama Shtatları]]
|-
| '''Shtat''' || [[Kaliforniya shtatı|Kaliforniya]]
|-
| '''Okrug''' || Los-Anjeles
|-
| '''Qala''' || Los-Anjeles
|-
| '''Dúzilgen waqtı''' || 1903
|-
| '''Los-Anjelesqa qosılǵan waqtı''' || 1910
|-
| '''Atı qoyılǵan sebebi''' || Illinoys shtatınıń Brukfild rayonındaǵı Gollivud atı berilgen
|-
| '''Teńiz dárejesinen biyikligi''' || 354 fut (108 m)
|-
| '''Telefon kodı''' || 323
|}
'''Gollivud''' ([[Inglis tili|ingl]]. ''Hollywood''), geyde rásmiy emes túrde '''Tinseltaun''' dep atalatuǵın, [[Kaliforniya shtatı|Kaliforniya]] shtatınıń [[Los-Andjeles]] qalası ishindegi Los-Andjeles okruginiń oraylıq aymaǵındaǵı elat hám rayon&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.britannica.com/place/Hollywood-California|bet=Hollywood {{!}} History, Movies, Map, Sign, &amp; Facts {{!}} Britannica|sáne=2024-09-28|til=en|jumıs=www.britannica.com|qaralǵan sáne=2024-09-29}}&lt;/ref&gt; bolıp esaplanadı. Onıń atı [[Amerika Qurama Shtatları|AQSH]] kino industriyası hám oǵan baylanıslı adamlar ushın qısqasha silteme bolıp tabıladı. [[Sony Pictures]], [[Walt Disney Studios]], [[Paramount Pictures]], [[Warner Bros.]] hám [[Universal Pictures]] sıyaqlı kóplegen belgili kino studiyaları Gollivudta yamasa onıń átirapında jaylasqan.

Gollivud 1903-jılı municipalitet sıpatında dizimge alınǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://cdnc.ucr.edu/cgi-bin/cdnc?a=d&amp;d=LAH19031115.2.91|bet=Los Angeles Herald, Volume XXXI, Number 45|baspaxana=By the [[California Digital Newspaper Collection]] (November 15, 1903)|qaralǵan sáne=February 22, 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.smithsonianmag.com/smart-news/hollywood-was-once-alcohol-free-community-1-180949851/|bet=Hollywood Was Once an Alcohol-Free Community|avtor=Nuwer|avtorsilteme=Rachel Nuwer|at=Rachel|sáne=February 21, 2014|qaralǵan sáne=February 22, 2014}}&lt;/ref&gt; Elattıń arqa hám shıǵıs bólimleri 1910-jılı Los-Andjeles qalası menen birlestirilgen. Sonnan keyin tez arada ataqlı kino industriyası bul aymaqqa kóship kelgen.

== Tariyxı ==

=== Dáslepki rawajlanıw ===
[[Fayl:El_Cabrillo_Courtyard.png|nobaý|El Kabrilo, 1928-jılı Sesil B. DeMill tárepinen qurılǵan tariyxıy Ispan kolonial qayta tiklew dáwiriniń belgili imaratı]]
[[Fayl:Glen-Holly-Hotel-1890.jpg|nobaý|Glen-Xolli miymanxanası, Gollivudtıń ekinshi miymanxanası, házirgi Yukka kóshesiniń múyeshinde 1890-jılları qurılǵan.]]
[[Fayl:HJWhitley_Hollywood_Hotel_ca_1904.jpg|nobaý|X. Dj. Uitli (shep tárepte qalpaq kiygen) hám Gollivud miymanxanası (shep tárepte) Xaylend gúzarı menen Gollivud bulvarınıń múyeshinde]]
[[Fayl:Charles_Toberman_Estate,_Hollywood.JPG|nobaý|Villa Las Kolinas, Charlz E. Toberman tárepinen 1922-jılı qurılǵan tariyxıy Missiya qayta tiklew dáwiriniń múlki]]
[[Fayl:Hollywood&amp;Highland-1907.jpg|nobaý|1907-jılı Gollivud hám Xaylend kósheleriniń kesilispesi]]
X. Dj. Uitli, jer-múlk rawajlandırıwshısı, 480 akr (1.9 km²) maydanǵa iye E.S. Xurd fermasın satıp alıwdı shólkemlestirdi. Uitli jańa qala haqqındaǵı jobaların Los Angeles Times gazetasınıń redaktorı general Xarrison Grey Otis hám aymaqtaǵı belgili isbilermen Ivar Veyd penen bólisti.

Deyda Uilkoks, Gollivudtıń rawajlanıwına járdem beriw ushın jer inam etken, Gollivud atın Illinoys shtatında usınday atamadaǵı múlkke iye bolǵan bir tanısınan esitken.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://nhm.org/stories/california-holly-how-hollywood-didnt-get-its-name|bet=California Holly: How Hollywood Didn't Get its Name|baspaxana=[[Natural History Museum of Los Angeles County]]|qaralǵan sáne=February 14, 2021}}&lt;/ref&gt;
Uilkokstıń mınaday dep aytqanı keltiriledi: &quot;Men Gollivud atamasın ápiwayı túrde jaqsı esitilgeni ushın hám ırımshıl bolǵanlıqtan, ostrolist baxıt ákeledi dep tańladım&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=S1TILGf0ZmsC&amp;q=cendars+Hollywood+Mecca|title=Hollywood: Mecca of the Movies|publisher=[[University of California]] Press}}&lt;/ref&gt;  Ol usı atamanı 1887-jıldıń 1-fevralında 120 akr jer satıp alǵan kúyewi Xarvi X. Uilkoksqa usınıs etti. Uilkoks bul atamanı paydalanıwdı 1887-jıldıń avgust ayında sheshti hám Los-Andjeles okruginiń Jazıw bólimine múlktiń gúwalıǵı hám uchastka kartasın tapsırdı.

1900-jılǵa kelip, aymaqta pochta bólimi, gazeta, miymanxana hám eki bazar bar edi. 102,479 adam jasaytuǵın Los-Andjeles júzimzarlar, arpa atızları hám [[Citrus ósimlikler|citrus]] baǵları arqalı shıǵısqa qaray 10 mil (16 km) jerde jaylasqan edi. Prospekt avenyusınıń ortasınan bir izlik tramvay jolı ótetuǵın edi, biraq qatnaw siyrek bolıp, jol eki saat dawam etetuǵın edi. Eski citrus miywelerin qaplaw úyi at sarayına aylandırılıp, Gollivud turǵınları ushın transport jaǵdayın jaqsıladı.

Gollivud miymanxanası 1902-jılı Los-Pasifik bulvarı hám rawajlandırıw kompaniyasınıń prezidenti Uitli tárepinen ashıldı. Sońında Xyord fermasın satıp alıp, onı bólimlerge bólgennen keyin, Uitli jer satıp alıwshılardı tartıw ushın miymanxananı qurdı. Xaylend gúzarınıń batıs tárepinde jaylasqan imarat Prospekt avenyusına (keyinirek Gollivud bulvarı) qarap turdı. Bul ele shańlı, asfaltlanbaǵan jol bolsa da, ol úziliksiz tegislenip, mayda taslı shegequm tóselip turatuǵın edi. Miymanxana xalıqaralıq dárejede belgili bolıp, kóp jıllar dawamında jámiyetlik hám sociallıq ómirdiń orayı hám kino juldızlarınıń úyi boldı.

Uitlidiń kompaniyası dáslepki turaq jay aymaqlarınıń biri bolǵan Okean kórinisi uchastkasın rawajlandırdı hám sattı.&lt;ref name=&quot;Los Angeles&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/losangelesfrommo03mcgr/page/816|pages=815–816|title=Los Angeles from the mountains to the sea : with selected biography of actors and witnesses to the period of growth and achievement|first=John Steven|last=McGroarty|publisher=The American Historical Society|location=Chicago, Illinois|date=1921}}&lt;/ref&gt; Uitli aymaqtı járiyala etiw ushın kóp is isledi. Ol elektr energiyasın ornatıw hám elektr jaqtılandırıwın shólkemlestiriw ushın mıńlaǵan dollar tóledi, sonday-aq ol Kauenga ótkeline bank hám jol qurdı. Jaqtılandırıw Prospekt boylap bir neshe kvartalǵa sozıldı. Uitlidiń jeri Xaylend gúzarınıń átirapında jaylasqan edi. Onıń 1918-jılǵı qurılısı Uitli biyiklikleri dep ataldı.

=== Birlesiw hám qosılıw ===
Gollivud 1903-jılı 14-noyabrde 88 dawıs penen 77 qarsı dawıs nátiyjesinde municipalitet sıpatında birlestirildi. 1904-jılı 30-yanvarda Gollivud saylawshıları 113 ke 96 esabı menen qala ishinde medicinalıq maqsetlerden basqa jaǵdaylarda spirtli ishimlikler satıwdı qadaǵan etiw haqqında sheshim qabıl etti. Miymanxanalar da, restoranlar da awqatlanıwdan aldın yaki keyin sharap yamasa spirtli ishimlikler beriwge ruqsat etilmedi.

1910-jılı qala jeterli suw menen támiyinlew hám Los-Andjeles kanalizaciya sistemasınan paydalanıw múmkinshiligin alıw ushın Los-Andjeles penen birlesiwge dawıs berdi.&lt;blockquote&gt;Qosılıwdan soń, gúzar atı Gollivud bulvarına ózgertildi hám jańa rayondaǵı barlıq kóshe nomerleri ózgertildi. Mısalı, Vermont gúzarındaǵı Prospekt gúzarı, 100 — Gollivud bulvarı, 6400 boldı; al Gollivud bulvarındaǵı Kauenga bulvarı, 100 — Kauenga bulvarı, 1700 ge ózgertildi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.abouthollywood.com/hollywood-neighborhoods/hollywood-california-history-and-information/|bet=Hollywood History and Information|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110418010207/http://www.abouthollywood.com/hollywood-neighborhoods/hollywood-california-history-and-information/|arxivsáne=2011-04-18|sáne=November 16, 2010|jumıs=AboutHollywood.com|qaralǵan sáne=25 July 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

=== Kino óndirisi ===
[[Fayl:NestorStudios-Hollywood-1913.jpg|nobaý|1912-jıl, Gollivudtıń birinshi kino studiyası Nestor Studiyası]]
[[Fayl:Hollywood-Studios-1922.jpg|oñğa|nobaý|1922-jılǵı Gollivud kino studiyaları]]
1912-jılǵa kelip, iri kino kompaniyaları Los-Andjeles qalasına yamasa onıń átirapına óndiris ornatıw ushın batısqa kóship kelgen edi.

1900-jıllardıń basında, kino kameraları hám úskeneleriniń kópshilik patentleri Nyu-Djersidegi [[Thomas Edison|Tomas Edisonnıń]] Kino Patentleri Kompaniyasına tiyisli bolıp, olar kóbinese kino túsiriwshilerge qarsı olardıń óndirisin toqtatıw ushın sud isi ashatuǵın edi. Bunnan qutılıw ushın kino túsiriwshiler Los-Andjeleske kóshe basladı, sebebi bul jerde Edisonnıń patentlerin ámelge asırıw háreketlerinen qutılıw ańsatıraq edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.u-s-history.com/pages/h3871.html|bet=History of Hollywood, California|qaralǵan sáne=May 27, 2014}}&lt;/ref&gt; Sonıń menen birge, hawa rayı kino túsiriw ushın qolaylı boldı hám hár qıylı scenariyler ushın kerekli orınlarǵa tez jetiw múmkinshiligi bar bolǵan. Los-Andjeles Qurama Shtatlardaǵı kino industriyasınıń paytaxtına aylandı. Tawlar, tegislikler hám arzan jer bahaları Gollivudtı kino studiyaların qurıw ushın jaqsı orınǵa aylandırdı.

Rejissyor D. U. Griffit Gollivudta birinshi kino túsirgen adam boldı. Onıń 17 minutlıq qısqa metrajlı filmi &quot;Eski Kaliforniyada&quot; (1910) Biograf Kompaniyası ushın túsirilgen.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theguardian.com/film/2010/feb/28/philip-french-best-hollywood-films|bet=How 100 years of Hollywood have charted the history of America|avtor=Philip French|sáne=February 28, 2010|jumıs=The Guardian|qaralǵan sáne=May 24, 2010}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=L.A. Then and Now: Film Pioneer Griffith Rode History to Fame}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=How the West was won Time lapse}}&lt;/ref&gt; Gollivud sol jılı qosılıwǵa shekem kinoteatrlardı qadaǵan etken bolsa da (ol jerde kinoteatrlar joq edi), Los-Andjeleste bunday sheklew joq edi.&lt;ref name=&quot;friedrich1986&quot;&gt;{{Cite book|title=City of Nets: A Portrait of Hollywood in the 1940s|url=https://books.google.com/books?id=0x8AFchW4JsC&amp;pg=PP1}}&lt;/ref&gt;

Gollivudtaǵı birinshi studiya 1913-jıldıń basında Formosa avenyusinde, Xelen Myuirdiń úyiniń tómengi kóshesinde ashıldı.&lt;ref name=&quot;Passion&quot; /&gt;: 447 Onıń ákesi Djon Myuir [[Evropa]] hám [[Shıǵıs Afrika]] sayaxatınan bir neshe ay keyin qaytıp kelip, Yosemiti hám óziniń &quot;Yosemiti&quot; kitabı ústinde jumısın dawam etti.&lt;ref name=&quot;Passion&quot;&gt;{{Cite book|date=2008|publisher=[[Oxford University Press]] (OUP)|pages=535|title=A Passion for Nature : The Life of John Muir|isbn=978-0-19-516682-8|oclc=191090285|last=Worster|first=Donald}}&lt;/ref&gt;: Nestor Film Kompaniyası birinshi studiya bolıp, 1911-jıldıń oktyabr ayında Nyu-Djersidegi Centavr Film Kompaniyası tárepinen 6121 Sanset bulvarında (Gouer kóshesiniń múyeshinde) jaylasqan jol boyındaǵı miymanxanada qurıldı. Tórt iri kino kompaniyası — Paramaunt, Uorner Brazers, RKO hám Kolumbiya — Gollivudta studiyalarǵa iye boldı, sonday-aq bir neshe kishi kompaniyalar hám ijara studiyaları da bar edi. 1920-jıllarda Gollivud eldegi besinshi eń iri industriya boldı. 1930-jıllarǵa kelip, Gollivud studiyaları tolıq vertikal integraciyalanǵan boldı, óytkeni óndiris, tarqatıw hám kórsetiw usı kompaniyalar tárepinen baqlandı, bul Gollivudqa jılına 600 film islep shıǵarıwǵa múmkinshilik berdi.

Gollivud kino industriyasınıń jarqıraǵan kórinisi sebepli &quot;Tinseltaun&quot;
hám &quot;árman fabrikası&quot; degen at penen ataqlı boldı.

=== Keyingi rawajlanıw ===
[[Fayl:Hollywood_boulevard_from_kodak_theatre.jpg|nobaý|2005-jılı Dolbi teatrınan kóringen Gollivud bulvarı]]
[[Fayl:Capitol_Records_Building_LA.jpg|nobaý|1991-jılǵı Kapitol Rekords imaratı]]
1923-jılı Gollivud tóbelerinde úlken HOLLYWOODLAND jazıwı ornatıldı, bul Vudraf hám Shoults degen jer-jay rawajlandırıwshılardıń turaq jay qurılısın reklama etiw ushın edi. 1949-jılı Gollivud Sawda palatası [[Los-Andjeles]] qalası menen jazıwdı ońlaw hám qayta qurıw boyınsha kelisim dúzdi. Kelisimge muwapıq, LAND sózi alıp taslanıp, HOLLYWOOD dep jazılıwı kerek edi, endi jazıw turaq jay qurılısına emes, al rayonǵa tiyisli boldı.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=KnzsAgAAQBAJ&amp;pg=PA94|title=The New Historical Dictionary of the American Film Industry|last=Slide|first=Anthony|date=February 25, 2014|publisher=Routledge|isbn=9781135925543|page=94|language=en}}&lt;/ref&gt;

1950-jıllardıń basında Kaliforniya shtatı Gollivudtıń arqa-shıǵıs múyeshinen Gollivud tez júriw jolın qurdı.

Vayn kóshesindegi, Gollivud bulvarınıń arqa tárepindegi Kapitol Rekords imaratı 1956-jılı salındı. [[Gollivud Dańq alleyası]] 1958-jılı kórkem óner ǵayratkerlerine hám [[oyın-zawıq]] industriyasına úles qosqan basqa da áhmiyetli adamlarǵa húrmet kórsetiw ushın dúzildi. Rásmiy ashılıwı 1960-jıldıń 8-fevralında boldı.&lt;ref name=&quot;Martin1&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-2010-feb-06-la-fi-walk-of-fame6-2010feb06-story.html|bet=Golden milestone for the Hollywood Walk of Fame|avtor=Martin|at=Hugo|sáne=February 8, 2010|qaralǵan sáne=March 6, 2016}}&lt;/ref&gt;

Gollivud bulvarı Kommerciyalıq hám [[Oyın-zawıq]] rayonı 1984-jılı Milliy tariyxıy orınlar dizimine kirgizildi.&lt;ref name=&quot;nrhp&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://npgallery.nps.gov/GetAsset/236d3254-47ee-4b31-9045-c2999cc465f2/|bet=National Register of Historic Places Inventory Nomination Form — Hollywood Boulevard Commercial and Entertainment District|sáne=April 4, 1985|til=en-US|baspaxana=United States Department of the Interior — National Park Service}}&lt;/ref&gt;

1999-jıldıń iyun ayında Los-Andjeles [[metro]] poyezdiniń Qızıl liniyasınıń Gollivud baǵıtındaǵı keńeytilgen bólimi ashıldı, ol Los-Andjeles orayınan San-Fernando maydanına shekem sozılıp, Gollivud bulvarı boylap Vestern gúzarı (Gollivud/Vestern metro bándirgisi), Vayn kóshesi (Gollivud/Vayn metro bándirgisi) hám Xaylend gúzarında (Gollivud/Xaylend metro bándirgisi) toqtaw bándirgileri menen jumıs isley basladı.

2001-jılı Gollivud &amp; Xaylend Orayı sawda orayında Kodak teatrı sıpatında ashılǵan Dolbi teatrı hár jılǵı [[Oscar|Oskar]] sıylıqların tapsırıw saltanatınıń ótkeriletuǵın ornı bolıp esaplanadı. Bul sawda orayı burın Gollivud miymanxanası jaylasqan jerde ornalasqan.

=== Qayta tiklew ===
1980-jıllarda aymaq júdá quramalı quldıraw dáwirin basınan keshirdi, jınayatshılıq, narkotikler hám ayırım turǵınlar arasında joqshılıqtıń artıwı sebepli kóplegen belgili orınlar qıyratılıw qáwpi astında qaldı. Sanset bulvarı menen Gauer kóshesiniń arqa-batıs múyeshinde jaylasqan Kolumbiya maydanı Gollivudtıń jańalanıw processiniń bir bólegi boldı. 1938-jılı pitkerilgen Art-Deko stilindegi studiya kompleksi bir waqıtları CBS telekanalınıń Gollivuddaǵı shtab-kvartirası bolǵan edi. 2014-jılı ol $420 million dollarlıq keńse, turaq jay hám usaqlap satıw kompleksiniń bir bólegi sıpatında MTV, Comedy Central, BET hám Spike TV kabel televidenie tarmaqlarınıń birlesken keńseleri jaylasqan jańa áwlad teleradiokompaniyalarınıń úyine aylandı.&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Viacom signs 12-year lease at Columbia Square in Hollywood|url=https://www.latimes.com/business/realestate/la-fi-columbia-square-viacom-20141120-story.html|last=Vincent|first=Roger|date=November 19, 2014|work=[[Los Angeles Times]]}}&lt;/ref&gt;

2000-jıldan baslap Gollivud jeke isbilermenler hám mámleketlik jobalawshılardıń tárepinen ámelge asırılǵan qayta tiklew jumısları nátiyjesinde úziliksiz rawajlanıp atır. 2001-jıldan 2016-jılǵa shekem Gollivud aymaǵında 1200 den aslam miymanxana bólmesi qosıldı. 2019-jılı 4000 jańa kvartira hám otızdan aslam tómen hám orta qabatlı rawajlanıw joybarları maqullandı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://la.curbed.com/maps/hollywood-development-hotels-apartments-construction|bet=Mapped: Hollywood's booming development landscape|avtor=Barragan|at=Blanca|sáne=April 17, 2019|jumıs=[[Curbed]] Los Angeles|qaralǵan sáne=August 28, 2021}}&lt;/ref&gt;

=== Bóliniw háreketi ===
[[Fayl:Hollywood_Sign_(Zuschnitt).jpg|nobaý|Gollivud tóbelerindegi belgili Gollivud belgisi]]
[[Fayl:HollywoodSecesssion-Pro-5277.jpg|nobaý|2002-jıldıń oktyabr ayında Los-Andjelesten Gollivudtıń bóliniwin qollap-quwatlawshı jıljımalı bilbord]]
2002-jılı Gollivudtaǵı ayırım saylawshılar aymaqtıń Los-Andjelesten bólinip, óz aldına municipalitet bolıwı ushın gúres basladı. Sol jıldıń iyun ayında Los-Andjeles okruginiń Qadaǵalawshılar keńesi Gollivud hám San-Fernando maydanınıń ekewi ushın de bóliniw referendumın saylaw byulletenine kirgizdi. Ótiw ushın usınıs etilgen jańa municipalitettegi saylawshılardıń kópshiliginiń, sonday-aq pútkil Los-Andjelestegi saylawshılardıń kópshiliginiń maqullawın talap etti. Noyabr ayındaǵı saylawda eki usınıs ta qala boyınsha dawıs beriwde úlken ayırmashılıq penen qabıl etilmedi.&lt;ref name=&quot;DailyBruin2002&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://dailybruin.com/2002/11/05/valley-hollywood-secession-mea/|bet=Valley, Hollywood secession measures fail|avtor=Grand|at=Noah|sáne=November 5, 2002|jumıs=[[Daily Bruin]]|qaralǵan sáne=December 29, 2013}}&lt;/ref&gt;

== Geografiyası ==
Los-Andjeles Tayms gazetasınıń «Mapping L.A.» joybarına muwapıq, Gollivud arqadan Gollivud tóbeleri, shıǵıs-arqadan Los-Feliz, shıǵıstan Shıǵıs Gollivud yamasa Virdjil Village, qubladan Larchmont hám Xenkok-park, qubla-batıstan Ferfaks, batıstan Batıs Gollivud hám arqa-batıstan Batıs Gollivud tóbeleri menen shegaralasqan.&lt;ref name=&quot;MappingLACentralLA&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://projects.latimes.com/mapping-la/neighborhoods/region/central-la/|bet=Central L.A.|jumıs=Mapping L.A.|baspaxana=[[Los Angeles Times]]|qaralǵan sáne=January 14, 2014}}&lt;/ref&gt;

Gollivud aymaǵınıń kóshe shegaraları: arqada, La Brea gúzarınan Uottls Garden parkiniń shıǵıs shegarasına shekem Gollivud bulvarı hám Bonita hám Batıs gúzarları arasındaǵı Franklin gúzarı; shıǵısta, Batıs gúzarı; qublada, Melrouz gúzarı, al batısta, La Brea gúzarı yamasa Batıs Gollivud qalasınıń shegarası.&lt;ref name=&quot;MappingLAHollywood&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://projects.latimes.com/mapping-la/neighborhoods/neighborhood/hollywood|bet=Hollywood|jumıs=Mapping L.A.|baspaxana=[[Los Angeles Times]]|qaralǵan sáne=January 14, 2014}}&lt;/ref&gt;

1918-jılı X. Dj. Uitli arxitektor A. S. Barnsqa Gollivud bulvarınıń ústindegi tóbelerde Jer Orta teńizi stilindegi awıl sıpatında Uitli-Xayts joybarın islep shıǵıwdı tapsırdı. Bul birinshi ataqlı adamlar jámiyetine aylandı.&lt;ref name=&quot;Mr. Whitley's Neighborhood&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.whitleyheights.org/about5.html|bet=About|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130818103325/http://www.whitleyheights.org/about5.html|arxivsáne=August 18, 2013|baspaxana=Whitley Heights|qaralǵan sáne=January 14, 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;HPOZ Whitley Heights&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.preservation.lacity.org/hpoz/la/whitley-heights|bet=Whitley Heights {{pipe}} Office of Historic Resources, City of Los Angeles|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170628012410/http://preservation.lacity.org/hpoz/la/whitley-heights|arxivsáne=June 28, 2017|baspaxana=City of Los Angeles|qaralǵan sáne=January 14, 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Whitley Heights pg. 34&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.whitleyheights.org/about9.html|bet=About|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130818104333/http://www.whitleyheights.org/about9.html|arxivsáne=August 18, 2013|baspaxana=Whitley Heights|qaralǵan sáne=January 14, 2014}}&lt;/ref&gt;

Gollivud ishindegi basqa aymaqlarǵa Franklin Village, Kishi Armeniya, Spolding maydanı, Tay qalası,&lt;ref name=&quot;MappingLAHollywood&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://projects.latimes.com/mapping-la/neighborhoods/neighborhood/hollywood|bet=Hollywood|jumıs=Mapping L.A.|baspaxana=[[Los Angeles Times]]|qaralǵan sáne=January 14, 2014}}&lt;/ref&gt; hám Yukka koridorı kiredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://ycchollywood.org/ycc-membership|bet=YCC Membership|arxivurl=https://web.archive.org/web/20151222220055/http://ycchollywood.org/ycc-membership/|arxivsáne=December 22, 2015|jumıs=ycchollywood.org|qaralǵan sáne=December 21, 2015}}&lt;/ref&gt;

== Sátsiz sawda belgisin alıw háreketi ==
1994-jılı Alabama shtatındaǵı Gollivud hám Gollivud dep atalatuǵın basqa on qala Gollivud Sawda palatasınıń atın sawda belgisi sıpatında dizimnen ótkeriw hám usınday atamadaǵı jámiyetlerdi ózine royalti tólewge májbúrlew háreketine qarsı tabıslı gúres alıp bardı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.al.com/living/index.ssf/2012/11/more_than_2_decades_ago_the_re.html|bet=More than 2 decades ago, the real Hollywood stood up and fought Tinseltown (Odd Travels)|arxivurl=https://web.archive.org/web/20211105101303/https://www.al.com/living/2012/11/more_than_2_decades_ago_the_re.html|arxivsáne=November 5, 2021|avtor=Kazek|at=Kelly|sáne=January 14, 2019|jumıs=al.com|qaralǵan sáne=August 28, 2021}}&lt;/ref&gt;

== Klimatı ==
[[Los-Andjeles|Los-Andjelestiń]] qalǵan bólimi sıyaqlı, Gollivudta da ıssı jazlı Jer Orta teńizi klimatı (Kyoppen boyınsha: Csa) yamasa qurǵaq jazlı subtropik klimat bar. Qıslar ádette jumsaq hám jeńil jawın-shashınlı boladı, biraq qısta da jıllı, quyashlı kúnler kóp boladı. Jazlar ıssı, quyashlı hám qurǵaq, áprelden oktyabrge shekem derlik jawın-shashın bolmaydı; jaz kúnleri ıssı bolıwı múmkin, biraq olar San-Fernando maydanına qaraǵanda ádewir salqın. Báhár hám gúz ádette jıllı, quyashlı hám jaǵımlı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://traveltips.usatoday.com/hollywood-climate-weather-14028.html|bet=Hollywood Climate &amp; Weather|avtor=Walsh, Kathryn|sáne=March 13, 2009|qaralǵan sáne=March 27, 2021}}&lt;/ref&gt; Santa-Ana samalları ádette gúz hám qıs aylarında boladı, biraq olar hár qanday ayda bolıwı múmkin; Santa-Ana samalları kúshli samallardı, joqarı temperaturanı hám hawanıń tómen ılǵallılıǵın alıp keledi, bul óz gezeginde, ásirese qurǵaq jıllarda, toǵay órtleri qáwpin arttıradı. Jaz aylarında geyde tútin payda bolıwı múmkin. May hám iyun ayları Gollivudta dumanlı hám bulıtlı bolıwı múmkin, bul qubılıs Qubla Kaliforniya turǵınlarına &quot;May kúlreńi&quot; yamasa &quot;Iyun qarańǵılıǵı&quot; dep ataladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.ocregister.com/2016/04/26/weather-no-room-for-june-gloom-in-southern-california/|bet=WEATHER: No room for June gloom in Southern California?|sáne=April 16, 2016|qaralǵan sáne=April 2, 2021}}&lt;/ref&gt;

Gollivudtaǵı eń joqarı temperatura rekordı 1990-jılı 26-iyunda 112 °F (44 °C) bolǵan, al eń tómen temperatura rekordı 1978-jılı 8-dekabrde hám 1990-jılı 23-dekabrde 24 °F (−4 °C) bolǵan.

== Demografiya ==
[[Fayl:Gateway_to_Hollywood_2018.jpg|nobaý|2018-jılı Gollivud bulvarındaǵı «Gollivudtıń tórt xanımı» esteligi]]
2000-jılǵı AQSH xalıq sanaǵı 3.51 kvadrat mil (9.1 km²) Gollivud aymaǵında 77,818 xalıq bar ekenin anıqladı — bul hár kvadrat milge 22,193 adam (8,569 adam/km²), Los-Andjeles okruginiń [[Xalıq tıǵızlıǵı|eń tıǵız]] jaylasqan jetinshi aymaǵı. 2008-jılı qala xalıq sanınıń 85,489-ǵa óskenin boljadı. Turǵınlardıń ortasha jası 31 bolıp, qalanıń ortasha kórsetkishine jaqın.&lt;ref name=&quot;MappingLAHollywood&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://projects.latimes.com/mapping-la/neighborhoods/neighborhood/hollywood|bet=Hollywood|jumıs=Mapping L.A.|baspaxana=[[Los Angeles Times]]|qaralǵan sáne=January 14, 2014}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://projects.latimes.com/mapping-la/neighborhoods/neighborhood/hollywood &quot;Hollywood&quot;]. &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

Gollivud pútkil qala menen salıstırǵanda «júdá kóp milletli» dep esaplanǵan. 2000-jılǵı etnikalıq bóliniw 42.2% latino yamasa ispan tilli, 41% ispan emes aq násilli, 7.1% aziyalı, 5.2% qara násilli hám 4.5% basqalar bolǵan.&lt;ref name=&quot;MappingLAHollywood&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://projects.latimes.com/mapping-la/neighborhoods/neighborhood/hollywood|bet=Hollywood|jumıs=Mapping L.A.|baspaxana=[[Los Angeles Times]]|qaralǵan sáne=January 14, 2014}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://projects.latimes.com/mapping-la/neighborhoods/neighborhood/hollywood &quot;Hollywood&quot;]. &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; Turǵınlardıń 53.8% shet elde tuwılǵan, bul kórsetkish pútkil qala boyınsha joqarı dep esaplanǵan. Olardıń eń kóp bólegi Meksika (21.3%) hám Gvatemaladan (13%) kelgen.&lt;ref name=&quot;MappingLAHollywood&quot; /&gt;

2008-jılı ortasha úy xojalıǵınıń tabısı $33,694 bolǵan, bul Los-Andjeles ushın tómen kórsetkish. Ortasha úy xojalıǵınıń kólemi 2.1 adam bolıp, qala normasınan tómen. Turaq jaylardıń 92.4% in ijarashılar, qalǵanın úy yaki kvartira iyeleri iyelegen.&lt;ref name=&quot;MappingLAHollywood&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://projects.latimes.com/mapping-la/neighborhoods/neighborhood/hollywood|bet=Hollywood|jumıs=Mapping L.A.|baspaxana=[[Los Angeles Times]]|qaralǵan sáne=January 14, 2014}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://projects.latimes.com/mapping-la/neighborhoods/neighborhood/hollywood &quot;Hollywood&quot;]. &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

Ulıwma úylenbegen erkekler (55.1%), hesh turmısqa shıqpaǵan hayallar (39.8%) hám jesirler (9.6%) procenti okrug boyınsha eń joqarı kórsetkishler arasında boldı. Jalǵız ata-analar basqaratuǵın 2,640 shańaraq bar edi, bul Los-Andjeles ushın ortasha kórsetkish.&lt;ref name=&quot;MappingLAHollywood&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://projects.latimes.com/mapping-la/neighborhoods/neighborhood/hollywood|bet=Hollywood|jumıs=Mapping L.A.|baspaxana=[[Los Angeles Times]]|qaralǵan sáne=January 14, 2014}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://projects.latimes.com/mapping-la/neighborhoods/neighborhood/hollywood &quot;Hollywood&quot;]. &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

2000-jılı 2,828 áskeriy veteran bar bolǵan, yaǵnıy 4.5%, bul pútkil qala boyınsha tómen kórsetkish.&lt;ref name=&quot;MappingLAHollywood&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://projects.latimes.com/mapping-la/neighborhoods/neighborhood/hollywood|bet=Hollywood|jumıs=Mapping L.A.|baspaxana=[[Los Angeles Times]]|qaralǵan sáne=January 14, 2014}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://projects.latimes.com/mapping-la/neighborhoods/neighborhood/hollywood &quot;Hollywood&quot;]. &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

2000-jılǵı sanaq maǵlıwmatlarına muwapıq, Los-Andjeles okrugindegi hár kvadrat milge xalıq sanınıń tıǵızlıǵı boyınsha eń joqarı on aymaq yamasa qala tómendegishe:

1. Koreytawn, Los-Andjeles, 42,611

2. Uestleyk, Los-Andjeles, 38,214

3. Shıǵıs Gollivud, Los-Andjeles, 31,095

4. Piko-Yunion, Los-Andjeles, 25,352

5. Meyvud, Kaliforniya, 23,638

6. Garvard Xayts, Los-Andjeles, 23,473

7. Gollivud, Los-Andjeles, 22,193

8. Uolnat-Park, Kaliforniya, 22,028

9. Palms, Los-Andjeles, 21,870

10. Adams-Normandi, Los-Andjeles, 21,848

=== Úysizlik ===
2022-jılı Gollivudta 1,374 úysiz adam bolǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.lahsa.org/data?id=54-homeless-count-by-city-community|bet=Homeless Count by City/Community|baspaxana=[[Los Angeles Homeless Services Authority]]|qaralǵan sáne=April 14, 2023}}&lt;/ref&gt;

== Radio hám televidenie ==
KNX 2005-jılı CBS Columbia Square-den Miracle Mile-degi studiyaǵa kóshpesten aldın Gollivudtan xabar tarqatqan sońǵı radiostanciya boldı.

1947-jıldıń 22-yanvarında [[Missisipi dáryası|Missisipi dáryasınıń]] batısındaǵı birinshi kommerciyalıq televidenie stanciyası KTLA Gollivudta jumıs basladı. Sol jıldıń dekabr ayında «The Public Prosecutor» Gollivudta túsirilgen birinshi tarmaq televizion serialı boldı. Sunset Boulevard-taǵı KTLA hám KCET televidenie stanciyaları Gollivud mánziline iye bolǵan sońǵı xabar tarqatıwshılar (televidenie yamasa radio) bolıp esaplanadı, biraq KCET óziniń Sunset-tegi studiyaların Saentologiya shirkewine sattı hám basqa jerge kóshiwdi jobalastırmaqta. KNBC 1962-jılı Sunset Boulevard hám Vine Street-tiń arqa-shıǵıs múyeshindegi burınǵı NBC Radio City Studios-tan Burbank-taǵı NBC Studios-qa kóshti. KTTV 1996-jılı Sunset Boulevard-taǵı burınǵı Metromedia Square-den Batıs Los-Andjeleske kóshti, al KCOP La Brea Avenue-degi úyinen shıǵıp, házirgi Fox Television Center-de KTTV menen birlesti. KCBS-TV hám KCAL-TV Sunset Boulevard-taǵı CBS Columbia Square-degi uzaq jıllıq úyinen Studio City-degi CBS Studio Center-degi jańa imaratqa kóshti.

== Húkimet ==
[[Fayl:Hollywood,_California,_post_office_building,_with_palm_trees,_2015.jpg|nobaý|2015-jıldaǵı Gollivud pochta bólimi]]
[[Fayl:LAFD_Station_-_27.JPG|nobaý|2010-jıldaǵı Gollivud órt óshiriw stanciyası 27]]
[[Fayl:HollywoodHighSchool.jpg|oñğa|nobaý|2008-jıldaǵı Gollivud joqarı mektebi]]
Gollivud [[Los-Andjeles]] qalasınıń shegaralarında jaylasqan rayon bolǵanlıqtan, óziniń municipallıq basqarıwına iye emes. Gollivud Sawda palatası tárepinen saltanatlı maqsetlerde xızmet etiw ushın húrmetli «Gollivud meri» lawazımına adam tayınlanǵan. Djonni Grant bul lawazımdı 1980-jıldan 2008-jıldıń 9-yanvarında qaytıs bolǵanǵa shekem iyelegen.&lt;ref name=&quot;CNNobit&quot;&gt;{{Cite news|url=http://www.cnn.com/2008/SHOWBIZ/TV/01/10/grant.obit|title=Johnny Grant, honorary Hollywood mayor, dies|publisher=[[CNN]]|access-date=January 12, 2008|date=January 10, 2008}}&lt;/ref&gt;

=== Ayrıqsha jaǵdaylar xızmeti ===
Los-Andjeles policiya departamenti policiya xızmetlerine juwapker. Gollivud policiya bólimi 1358 N. Wilcox Avenue mákan jayında jaylasqan.

Los-Andjeles órt óshiriw departamenti aymaqta tórt órt sóndiriw stanciyasın (27, 41, 52 hám 82) basqaradı.

Los-Andjeles okruginiń Densawlıqtı saqlaw departamenti Gollivudta Gollivud-Uilshir densawlıq orayın basqaradı.

=== Pochta xızmeti ===
AQSH Pochta xızmeti Gollivud pochta bólimin, Gollivud pavilonı pochta bólimin, hám Sanset pochta bólimin basqaradı.

=== Rayon keńesleri ===
Gollivud Birlesken Gollivud rayonlıq keńesi (HUNC),[59] Batıs Gollivud tóbeleri rayonlıq keńesi,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.hollywoodunitednc.org/|bet=Hollywood United Neighborhood Council|baspaxana=Hollywoodunitednc.org|qaralǵan sáne=January 14, 2014}}&lt;/ref&gt; hám Gollivud studiya rayonı rayonlıq keńesi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.hhwnc.org|bet=WELCOME {{pipe}} Hollywood Hills West|sáne=December 10, 2013|baspaxana=Hhwnc.org|qaralǵan sáne=January 14, 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.hhwnc.org/bylaws#article3|bet=Hollywood Hills West Neighborhood Council Bylaws — Area Boundaries|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140121073645/http://www.hhwnc.org/bylaws#article3|arxivsáne=January 21, 2014|sáne=February 15, 2012|baspaxana=Hhwnc.org|qaralǵan sáne=January 14, 2014}}&lt;/ref&gt; quramına kiredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.hsdnc.org/|bet=Hollywood Studio District Neighborhood Council|avtor=Hollywood Studio District Neighborhood Council|sáne=January 1, 2014|baspaxana=Hsdnc.org|qaralǵan sáne=January 14, 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://done.lacity.org/ncdatabase/nc_database_public/NCDetail.aspx?ncid=33|bet=Los Angeles Department of Neighborhood Enpowerment|arxivurl=https://web.archive.org/web/20131114154651/http://done.lacity.org/ncdatabase/nc_database_public/NCDetail.aspx?ncid=33|arxivsáne=November 14, 2013|sáne=January 20, 2012|baspaxana=Done.lacity.org|qaralǵan sáne=January 14, 2014}}&lt;/ref&gt; Rayonlıq keńesleri aymaqlastırıw, jobalastırıw hám basqa da jámiyetlik máseleler boyınsha másláhát beriwshi dawıs beredi. Keńes aǵzaları mápli tárepler tárepinen saylanadı, olar ulıwma túrde keńes shegarasında jasaytuǵın, isleytuǵın, múlk iyeleri yamasa shólkemge tiyisli bolǵan adamlar retinde anıqlanadı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://hsdnc.org/modules/smartfaq/|bet=HSDNC.org: FAQs|arxivurl=https://web.archive.org/web/20081208001742/http://hsdnc.org/modules/smartfaq/|arxivsáne=December 8, 2008}}&lt;/ref&gt;

== Bilimlendiriw ==
[[Fayl:Blessed_Sacrament_School,_Hollywood.JPG|nobaý|Qutlı Dástúrxan katolik mektebi]]
2000-jılı Gollivudta jasaytuǵın 25 hám onnan joqarı jastaǵı tórt jıllıq bilimge iye turǵınlar xalıqtıń 28% quradı, bul kórsetkish pútkil okrugtaǵı kórsetkish penen shamalas.&lt;ref name=&quot;MappingLAHollywood&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://projects.latimes.com/mapping-la/neighborhoods/neighborhood/hollywood|bet=Hollywood|jumıs=Mapping L.A.|baspaxana=[[Los Angeles Times]]|qaralǵan sáne=January 14, 2014}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://projects.latimes.com/mapping-la/neighborhoods/neighborhood/hollywood &quot;Hollywood&quot;]. &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

=== Jámiyetlik kitapxanalar ===
Los-Andjeles jámiyetlik kitapxanasınıń Uill hám Ariel Dyurant filialı, Djon S. Frimont filialı hám Frensis Govard Goldvin — Gollivud aymaqlıq filialı Gollivudta jaylasqan.

=== Mektepler ===
Mámleketlik mektepler Los-Andjeles birlesken mektep okrugi (LAUSD) tárepinen basqarıladı.
[[Fayl:Vine_Street_Elementary_School,_955_Vine_St,_Los_Angeles,_CA_90038_-_2024_October.jpg|nobaý|Vayn kóshesi baslawısh mektebi]]
Gollivudtaǵı mektepler:

* Gollivud Xram Izrail kúndizgi mektebi, jeke, 7300 Gollivud bulvarı
* Gardner kóshesi baslawısh mektebi, LAUSD, 7450 Xotorn gúzarı
* Selma gúzarı baslawısh mektebi, LAUSD, 6611 Selma gúzarı
* Grant baslawısh mektebi, 1530 Arqa Uilton ornı
* Jas Gollivud, jeke baslawısh mektep, 1547 Arqa Makkadden ornı
* Gollivud joqarı mektebi, LAUSD, 1521 Arqa Xaylend gúzarı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.hollywoodhighschool.net/|bet=Hollywood High School|jumıs=www.hollywoodhighschool.net|qaralǵan sáne=March 18, 2023}}&lt;/ref&gt;
* Gollivud jámiyetlik eresekler mektebi, LAUSD, 1521 Arqa Xaylend gúzarı
* Qutlı Dástúrxan mektebi, jeke baslawısh mektep, 6641 Sanset bulvarı
* Xelen Bernshteyn joqarı mektebi, LAUSD, 1309 Arqa Uilton ornı
* Richard A. Alonzo jámiyetlik kúndizgi mektebi, LAUSD, 5755 Fontan gúzarı
* Beverli Xillz RC mektebi, jeke baslawısh mektep, 6550 Fontan gúzarı
* Gollivud mektep úyi, jeke baslawısh mektep, 1233 Arqa Makkadden ornı
* Djozef Lekonte orta mektebi, LAUSD, 1316 Arqa Bronson gúzarı
* Gollivud baslawısh orayı, LAUSD baslawısh mektebi, 1115 Tamarind gúzarı
* Santa-Monika bulvarı jámiyetlik charter mektebi, 1022 Arqa Van Ness gúzarı
* Vayn kóshesi baslawısh mektebi, LAUSD, 955 Arqa Vayn kóshesi
* Xyubert Xou Bankroft orta mektebi, LAUSD, 929 Arqa Las Palmas gúzarı
* Larchmont charter mektebi, baslawısh mektep, 815 Arqa El Centro gúzarı
* Cheder Menaxem, jeke baslawısh mektep, 1606 Qubla La-Senega bulvarı

=== Kolledjler ===

* AFI Konservatoriyası, 2021 Arqa Batıs gúzarı
* Emerson kolledji ELA-Gollivud orayı, 5960 Sanset bulvarı
* Los-Andjeles qalalıq kolledji, 855 Arqa Vermont gúzarı
* Los-Andjeles film mektebi, 6363 Sanset bulvarı
* Los-Andjeles jazıw mektebi, 6690 Sanset bulvarı

== Kórnekli orınlar ==
[[Fayl:Victor_Rossetti_House,_Paul_R._Williams,_Architect_1928_(2).jpg|nobaý|Viktor Rossetti úyi, 1928-jılı arxitektor Pol R. Uilyams tárepinen salınǵan ispan qayta tiklew stilindegi múlk]]
CBS Kolumbiya maydanı
Charli Chaplin studiyaları

Sinerama gúmbezi

Dúnya jolları kesilispesi

Dolbi teatrı

Erl Kerroll teatrı (házirgi waqıtta Nikelodeon on Sanset)

El Kapitan teatrı

Frederiks of Gollivud

Gouer Gulch

Grauman Qıtay teatrı

Grauman Mısır teatrı

Gollivud &amp; Batıs imaratı

Oveyshn Gollivud

Gollivud hám Vayn

Gollivud Máńgi qábirstanı

Gollivud biyikligi, Los-Andjeles

Gollivud miyras muzeyi

Gollivud Palladium

Gollivud Masonic Temple

Gollivud muzeyi

Gollivud Dańq alleyası

Gollivud Wax muzeyi

Nikerboker miymanxanası

Madam Tyusso Gollivud

Musso &amp; Frank Grill

Pantaj teatrı

Ruzvelt miymanxanası

Sanset Gouer studiyaları

== Jıllıq waqıyalar ==
Ótken jıldaǵı filmlerdi xoshametleytuǵın [[Oskar sıylıǵı|Oskar]] sıylıqları 2004-jıldan baslap hár jılı fevral ayınıń aqırı/mart ayınıń basında ótkerilip kelmekte; 2004-jılǵa shekem olar mart ayınıń aqırı/aprel ayınıń basında ótkerilgen. 2002-jıldan baslap Oskar sıylıqları Gollivud bulvarı hám Xaylend gúzarında jaylasqan Dolbi teatrında (burınǵı Kodak teatrı) ótkerilip kelgen, tek 2020-jılı COVID-19 pandemiyası sebepli Los-Andjeles Yunion vokzalında ótkerilgen.

Hár jılǵı Gollivud Rojdestvo paradı Gollivud bulvarı boylap ótedi hám Los-Andjeles aymaǵında KTLA telekanalında, al AQSH boyınsha Tribune kompaniyasına tiyisli stanciyalarda hám WGN superstanciyasında translyaciya etiledi. Paradtıń 75-basılımı 2006-jılı ótkerilgen.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://hollywoodchamber.net/icons/parade.asp|bet=75th Diamond Hollywood Christmas Parade|arxivurl=https://web.archive.org/web/20090707022548/http://hollywoodchamber.net/icons/parade.asp|arxivsáne=July 7, 2009|baspaxana=[[Hollywood Chamber of Commerce]]}}&lt;/ref&gt;

Gollivud Yarım marafonı 2012-jılı baslanǵan hám hár jılı aprel ayında ótkeriledi. Bul is ilaj Gollivud bulvarı boylap ótetuǵın Yarım marafon, 10K, 5K hám Balalar kewilli juwırıwın óz ishine aladı hám jergilikli jaslarǵa arnalǵan úysiz adamlar baspanaları ushın qarjı hám xabardarlıqtı arttırıw maqsetinde qollanıladı.

== Derekler ==

[[Kategoriya:Kino álemi]]
&lt;references /&gt;
__BÖLİDİMÖNDEMEW__
[[Kategoriya:Qalalar hám elatlar]]</text>
      <sha1>f6n1j4vdk4h3a8hh7dknom0vpxlskry</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Civilizaciya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21353</id>
    <revision>
      <id>120518</id>
      <parentid>111543</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:47:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: -  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120518</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3173" sha1="9qkas9vuteq2kcnkomka6ax9ohr6bks" xml:space="preserve">'''Civilizaciya''' ({{Lang-la|«cuvilis»}}) — puqaralıqqa, mámleketke tiyisli, civilizaciyalıq 1) keń mániste — sanalı janzatlar bar ekenliginiń hárqanday forması; 2) [[mádeniyat]] sóziniń [[sinonim|sinonimi]]. Bul termin kóbinese materiallıq mádeniyat mánisinde de qollanıladı; 3) mádeniyattıń zaman hám mákanda shegaralangan táriyxıy tipi ([[Mısır]] civilizaciyası, [[Mesopotamiya]] civilizaciyası hám basqalar); 4) jabayılıq hám jawızlıqta keyingi sociallıq rawajlanıw basqıshı. &quot;C.&quot; túsinigi XVIII ásirde &quot;mádeniyat&quot; túsinigi menen tıǵız baylanıslı halda payda bolǵan. Francuz filosof-aǵartıwshıları ádillikke tiykarlangan jámiyetti civilizaciyalasqan jámiyet dep bilgen. Kópshilik [[filosof]]lar &quot;C.&quot; degende jámiyettiń materiallıq-texnikalıq jetiskenliklerin, &quot;mádeniyat&quot; degende bolsa tek ǵana oniń ruwxıy qádiriyatların túsingen. Olardıń ayırımları bul túsiniklerdi bir-birine qarama-qarsı qoyǵan. Máselen, O.Shpenglerdiń pikirinshe, &quot;C.&quot; hárqanday mádeniyat rawajlanıwınıń belgili bir juwmaqlanǵan basqıshın bildiredi. C.nı bunday dáwir awdarılıwı sıpatında túsiniw mádeniyatınıń bir pútinligi hám tábiyiylıǵına qarama-qarsıdur.

Civilizaciya — jámiyettiń rawajlanǵanlıq dárejesin kórsetiwshi túsinik, [[mádeniyat]], [[ilim]], [[texnika]], [[din]] hám basqalardı óz ishine aladı. Civilizaciya insan jámiyetiniń sanalı ekenligine itibar berip, onı basqa hárqanday sanasız jámiyetten ajıratadı.

&quot;Civilizaciya&quot; sózi latınshada puqaralarǵa tiyisli, sociallıq degen mánilerdi anlatadı. Bul túsinik ilimge [[Francuz|francuz]] filosofları tárepinen salıstırmalı jaqın waqıtta — eki ásir aldın kirgizilgen bolıp, pikirlew hám erkinlik húkim súrgen jámiyetlerdi sıpatlaw ushın qollanılǵan. Ulıwma alǵanda, civilizaciya rawajlanǵan mámleketlerdegi ekonomikalıq hám sociallıq-huqıqıy qatnasıqlardıń aqılǵa uǵras shólkemlestirilgen dúzimi sipatında talqılanadı. Jámiyet rawajlanıwın civilizaciya kózqarasınan úyreniwde civilizaciyalardıń almasıw teoriyası áhmiyetli orın tutadı. Bul teoriya tárepdarları tómendegi 7 basqıshtan ibarat civilizaciyanı ajıratıp kórsetedi:

# dawamlılıǵı 30-35 ásirdi óz ishine alǵan [[Neolit dáwir|neolit dáwir]]i;
# dawamlılıq múddeti 20-23 ásirdi óz ishine alǵan shıǵıs qulshılıq dáwiri ([[Bronza ásir|bronza ásir]]);
# dawamlılıq múddeti 12-13 ásirdi óz ishine alǵan antik dáwir ([[Temir dáwir|temir dáwir]]i);
# dawamlılıǵı 7 ásirdi óz ishine alǵan erte [[feodal dáwir]]i;
# dawamlılıǵı 4,5 ásirdi óz ishine alǵan industriallasıwǵa shekemgi dáwir;
# dawamlılıǵı 2,5 ásirdi óz ishine alǵan [[industrial dáwir]]i;
# dawamlılıq múddeti 1,3 ásirdi óz ishine alǵan joqarı industriallasıw dáwiri.

Bul atap ótilgen basqıshlardan kórinip turıptı, bul teoriyada hár qıylı kózqaraslar hám qatnaslardıń aralasıw jaǵdayına jol qoyılıp, jámiyet rawajlanıwınıń basqıshların ajıratıwdıń anıq bir ólshemi yamasa belgisi joq.

{{Shala}}
[[Kategoriya:Tariyx]]</text>
      <sha1>9qkas9vuteq2kcnkomka6ax9ohr6bks</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Elektron aqsha ótkeriw</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21359</id>
    <revision>
      <id>120653</id>
      <parentid>99401</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:54:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (4) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120653</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4903" sha1="q8r592nl9m53q15jhfwt5pa7n7asoe2" xml:space="preserve">'''Elektron aqsha ótkeriw''' ([[Inglis tili|ingl]]. ''Electronic funds transfer; EFT; sonday-aq '''Elektron qarjı ótkeriw''' yamasa '''Elektron qarjı awdarıw''''') — bul [[Kompyuter|kompyuterge]] tiykarlanǵan sistemalar arqalı bir bank esap-sanaǵınan ekinshisine, bir finanslıq mekeme ishinde yamasa bir neshe mákemeler arasında aqsha ótkeriw.

Qarjı ótkeriw processi ulıwma finanslıq mekemeler arasında jiberilgen bir qatar elektron xabarlardan ibarat bolıp, hár bir mákemege tranzakciyanı juwmaqlaw ushın zárúr bolǵan debet hám kredit esap jazıwların ámelge asırıwdı baǵdarlaydı. Elektron aqsha ótkeriw jiberetuǵın klient payda alıwshıǵa yamasa qabıllawshı klientke tólewdi ámelge asırıw maqsetinde elektron kórsetpeni jibergende baslanadı.&lt;ref&gt;Financial Crimes Enforcement Network. &quot;Appendix D&quot;. Feasibility of a Cross-Border Electronic Funds Transfer Reporting System under the Bank Secrecy Act (PDF) (Report). U.S. Department of the Treasury.
&lt;/ref&gt;

== Process ==
1978-jılǵı Amerika Qurama Shtatlarınıń Elektron Qarjı Awdarıwı Nızamına muwapıq, bul &quot;tutınıwshınıń esap-sanaǵın debetlew yamasa [[Kredit|kreditlew]] ushın finanslıq mekemege buyrıq beriw, kórsetpe beriw yamasa wákillik beriw maqsetinde elektron terminal, telefon, kompyuter (sonıń ishinde onlayn-banking) yamasa magnitli lenta arqalı ámelge asırılatuǵın qarjı awdarıwı&quot;.&lt;ref name=&quot;EFTA&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.federalreserve.gov/boarddocs/caletters/2008/0807/08-07_attachment.pdf|bet=Electronic Fund Transfer Act|jıl=1978|jumıs=www.federalreserve.gov|baspaxana=Federal Reserve Board|qaralǵan sáne=September 8, 2018}}&lt;/ref&gt;
[[Fayl:Example_BMT.png|ortağa|nobaý|400x400 nükte|Qarjı awdarıw mısalı]]
EFT tranzakciyaları eller hám hár qıylı tólem sistemaları boyınsha bir qansha atamalar menen belgili. Mısalı, [[Amerika Qurama Shtatları|Qurama Shtatlarda]] olar &quot;elektron chekler&quot; yamasa &quot;e-chekler&quot; dep atalıwı múmkin. Ullıbritaniyada &quot;BACS tólemi&quot;, &quot;bank awdarıwı&quot; hám &quot;bank tólemi&quot; terminleri qollanıladı, [[Kanada|Kanadada]] &quot;e-Transfer&quot; qollanıladı, al bir qansha basqa [[Evropa Awqamı|Evropa]] ellerinde &quot;giro awdarıwı&quot; ulıwma termin bolıp esaplanadı.
[[Fayl:GiroApp.png|nobaý|GiroApp]]

== Túrleri ==
[[Fayl:ATM_Machine_RAS_Syndrome_sign.jpg|nobaý|ATM]]
'''Elektron qarjı ótkeriw (EFT)''' — bul bir neshe hár túrli ótkeriw usılların óz ishine alatuǵın ulıwma termin:&lt;ref name=&quot;EFTA&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.federalreserve.gov/boarddocs/caletters/2008/0807/08-07_attachment.pdf|bet=Electronic Fund Transfer Act|jıl=1978|jumıs=www.federalreserve.gov|baspaxana=Federal Reserve Board|qaralǵan sáne=September 8, 2018}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.federalreserve.gov/boarddocs/caletters/2008/0807/08-07_attachment.pdf &quot;Electronic Fund Transfer Act&quot;] &lt;span class=&quot;cs1-format&quot;&gt;(PDF)&lt;/span&gt;. ''www.federalreserve.gov''. Federal Reserve Board. 1978&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;September 8,&lt;/span&gt; 2018&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

* Avtomatlastırılǵan kliring palatası (ACH) tólemleri dástúriy karta tarmaqları arqalı emes, al ACH tarmaǵı arqalı qayta islenedi. Barlıq EFT tólemleri ACH tarmaǵı arqalı qayta islenbeydi, biraq barlıq ACH tólemleri EFT bolıp esaplanadı.
* Avtomatlastırılǵan bankomat (ATM) arqalı ótkeriwler
* Tólewshi tárepinen baslanǵan qarjılardı tikkeley salıw yamasa alıw
* Biznestiń tovarlar yamasa xızmetler ushın tólem alıw maqsetinde tutınıwshınıń bank esap-sanaǵınan tikkeley debetlewi
* Onlayn-banking arqalı elektron esap-faktura tólemi, ol EFT yamasa qaǵaz chek arqalı jetkeriliwi múmkin
* QR kod tólemi — bul POS terminalı yamasa Cifrlı shıjlan arqalı skanerlengen [[QR kod|QR kodın]] paydalanıp baslanǵan tólem
* Telefon arqalı baslanǵan ótkeriwler (Pochta buyırtpası/Telefon buyırtpası)
* Satıw noqatında elektron qarjı ótkeriwi (EFTPOS) — tólem terminalı arqalı ámelge asırılǵan kredit yamasa debet karta tranzakciyalarınan kelip shıqqan ótkeriwler
* Veb/[[Internet]] arqalı onlayn tólemler (Elektron kommerciya tólem sisteması)
* Xalıqaralıq bank tarmaǵı arqalı pul ótkeriwi, mısalı, Pútkil dúnya júzilik bankler aralıq finanslıq telekommunikaciya jámiyeti (SWIFT)
* Haqıyqıy waqıt rejimindegi tólemler

== Derekler ==

* [https://efta.org/ Electronic Funds Transfer Association]
* [https://www.ftc.gov/legal-library/browse/statutes/electronic-fund-transfer-act USA Federal Trade Commission &amp;ndash; Electronic Funds Transfer Act]
* [https://www.austrac.gov.au/glossary/electronic-funds-transfer-instruction-efti Australian Government &amp;ndash; AUSTRAC Electronic funds transfer instruction (EFTI)]
[[Kategoriya:Programmalıq injiniring]]
&lt;references /&gt;
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>q8r592nl9m53q15jhfwt5pa7n7asoe2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cifrlı shıjlan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21360</id>
    <revision>
      <id>120512</id>
      <parentid>99391</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:47:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120512</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12356" sha1="qo2bagi371f8xrkq7wcmvgts3tiuhv8" xml:space="preserve">'''Cifrlı shıjlan''', ([[Inglis tili|ingl]]. ''digital wallet; e-wallet; mobile wallet'') sonday-aq '''elektron shıjlan''' yamasa '''mobil shıjlan''' dep te ataladı, ol elektron qurılma, onlayn xızmet yamasa [[Kompyuter programması|baǵdarlama]] bolıp, birinshi táreptiń ekinshi tárep penen [[cifrlı valyuta]] birliklerin tovarlar hám xızmetlerge almastırıw arqalı [[Elektron aqsha ótkeriw|elektron tranzakciyalardı]] ámelge asırıwına múmkinshilik beredi. Oǵan onlayn túrde yamasa dúkanda satıw noqatında zatlardı satıp alıw kiriwi múmkin, mobil tólem ([[smartfon]] yamasa basqa mobil qurılmada) yamasa (tek onlayn satıp alıw ushın) noutbuk yamasa basqa [[Jeke kompyuter|kompyuterdi]] qollanıw arqalı. Aqsha tranzakciyalardan aldın [[cifrlı]] [[Shıjlan|shıjlanǵa]] salınıwı múmkin yamasa ayırım jaǵdaylarda adamnıń bank shotı cifrlı [[Shıjlan|shıjlanǵa]] baylanıstırılıwı múmkin. Qollanıwshılar jáne de ózleriniń transport basqarıwshı gúwalıǵın, medicinalıq kartasın, sadıqlıq kartasın(ların) hám basqa da ID hújjetlerin shıjlanda saqlawı múmkin. Tiyisli maǵlıwmatlar sawda terminalına jaqın aralıqtaǵı baylanıs (NFC) arqalı sımsız jetkeriliwi múmkin.

Cifrlı shıjlanlar tek ápiwayı finanslıq operaciyalar ushın emes, al iyesiniń hújjetlerin tastıyıqlaw ushın da islenbekte. Mısalı, cifrlı shıjlan alkogol satıp alıw waqtında satıwshıǵa alıwshınıń jasın tastıyıqlap beriwi múmkin. Bul sistema álleqashan Yaponiyada keń tarqalǵan, onda cifrlı shıjlanlar &quot;mobil shıjlanlar&quot; dep ataladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.nfcworld.com/2012/10/11/318353/ntt-docomo-to-take-japanese-mobile-wallet-global/|bet=NTT Docomo to take Japanese mobile wallet global|arxivurl=https://web.archive.org/web/20171120074928/https://www.nfcworld.com/2012/10/11/318353/ntt-docomo-to-take-japanese-mobile-wallet-global/|arxivsáne=20 November 2017|avtor=Clark|at=Sarah|sáne=11 October 2012|baspaxana=NFC World|qaralǵan sáne=March 23, 2013}}&lt;/ref&gt; Sonıń menen bir qatarda, [[Amerika Qurama Shtatları|AQSHtıń]] bir neshe shtatları cifrlı transport basqarıw gúwalıqları hám mámleketlik hújjetlerdi fizikalıq karta ornına cifrlı shıjlanǵa qosıwǵa mólsherledi hám olardı ayırım aeroportlardaǵı TSA baqlaw punktlerinde, bank isinde yamasa kárxanalarda paydalanıwǵa boladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://fedtechmagazine.com/article/2023/02/digital-drivers-licenses-are-finding-their-way-state-and-federal-agencies|bet=Digital Driver's Licenses Are Finding Their Way to State and Federal Agencies|arxivurl=https://web.archive.org/web/20231101073724/https://fedtechmagazine.com/article/2023/02/digital-drivers-licenses-are-finding-their-way-state-and-federal-agencies|arxivsáne=November 1, 2023|avtor=Barrett|at=Randy|sáne=February 8, 2023|jumıs=FedTech|qaralǵan sáne=November 1, 2023}}&lt;/ref&gt;

Kriptovalyuta shıjlanı — bul [[bitkoin]] sıyaqlı [[Kriptovalyuta|kriptovalyutalar]] ushın jeke giltler saqlanatuǵın [[cifrlı]] [[shıjlan]].

== Texnologiya ==
Cifrlı shıjlannıń programmalıq támiynatı hám informaciya komponentide bar. Qáwipsiz hám ádil elektron tólem sistemaları áhmiyetli másele bolıp esaplanadı.&lt;ref name=&quot;Kang Shao Wang 2018 pp. 13–19&quot;&gt;{{Cite journal|last=Kang|first=Baoyuan|title=A fair electronic payment system for digital content using elliptic curve cryptography|date=2018}}&lt;/ref&gt; Baǵdarlamalıq támiynat jeke informaciya hám haqıyqıy tranzakciya ushın qáwipsizlik hám shifrlawdı támiyinleydi. Ádette, cifrlı shıjlanlar klient tárepte saqlanadı hám ańsat óz-ózine xızmet kórsetiledi hám kópshilik elektron sawda veb-saytları menen tolıq úylesimli. Server táreptegi cifrlı shıjlan, sonday-aq juqa shıjlan dep te ataladı, shólkemniń siz ushın hám siz haqqında dúzgen hám óz serverlerinde saqlaytuǵın shıjlanı. Server táreptegi cifrlı shıjlanlar iri usaqlap satıwshılar arasında keń tarqalmaqta, óytkeni olar aqırǵı paydalanıwshıǵa qáwipsizlik, nátiyjelilik hám qosımsha qolaylılıq beredi, bul olardıń ulıwma satıp alıwdan qanaatlanıwın arttıradı.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Miklesh Prasad Yadav|first=Madhu Arora|url=https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3369651|title=Study on impact on customer satisfaction for E-wallet using path analysis model.|date=2019|publisher=International Journal of Information Systems &amp; Management Science}}&lt;/ref&gt; Informaciya komponenti tiykarınan paydalanıwshı kirgizgen maǵlıwmatlar bazası bolıp tabıladı. Bul informaciyaǵa siziń jetkeriw mákan jayıńız, esap-faktura mánzilińiz, tólem usılları (kredit karta nomerleri, jaramlılıq múddeti hám qáwipsizlik nomerleri kiredi) hám basqa da maǵlıwmatlar kiredi.

Cifrlı shıjlanlar cifrlı shıjlan qurılmalarınan hám cifrlı shıjlan sistemalarınan ibarat. Dunhill kompaniyasınıń biometriyalıq shıjlanı sıyaqlı arnawlı cifrlı shıjlan qurılmaları bar bul naq aqsha hám kartalardı saqlaytuǵın hám Bluetooth mobil baylanısı bar fizikalıq qurılma. Házirgi waqıtta NFC cifrlı shıjlan múmkinshilikleri bar smartfonlar boyınsha qosımsha izertlewler alıp barılmaqta, mısalı, Google Pay hám [[Apple Pay]] sıyaqlı shıjlanlardı qollanıw ushın [[Google]]-dıń [[Android]] hám [[Apple Inc.|Apple]]-dıń [[IOS|iOS]] [[Mobil operaciyalıq sistema|operaciyalıq sistemaların]] paydalanatuǵın [[Smartfon|smartfonlar]] sıyaqlı.

Cifrlı shıjlan sistemaları mobil tólem sistemaları hám cifrlı shıjlan qosımshaları túrinde hár qıylı usaqlap satıw satıwshıları arasında cifrlı shıjlan tranzakciyaların keń qollanıwdı támiyinleydi. M-PESA mobil tólem sisteması hám mikroqarjılandırıw xızmeti Keniya hám [[Tanzaniya|Tanzaniyada]] keń tarqalǵan, al MasterCard PayPass qosımshası AQSH hám dúnya júzi boyınsha bir qatar satıwshılar tárepinen qabıl etilgen.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://newsroom.mastercard.com/press-releases/new-mastercard-advisors-study-on-contactless-payments-shows-almost-30-lift-in-total-spend-within-first-year-of-adoption/|bet=PayPass Adoption Study|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210301160745/https://newsroom.mastercard.com/press-releases/new-mastercard-advisors-study-on-contactless-payments-shows-almost-30-lift-in-total-spend-within-first-year-of-adoption/|arxivsáne=March 1, 2021|baspaxana=MasterCard Advisors|qaralǵan sáne=March 23, 2013}}&lt;/ref&gt;

Cifrlı shıjlanlar Aziya ellerinde de kóbirek qollanılmaqta. Házirgi waqıtta Aziyadaǵı hár bes tutınıwshınıń birewi cifrlı shıjlannan paydalanbaqta, bul eki jıl aldınǵıǵa salıstırǵanda eki ese kóbeygenin kórsetedi. MasterCard kompaniyasınıń 14 bazarda 18-64 jas aralıǵındaǵı 8500 eresek adam arasında ótkergen mobil satıp alıw sorawnaması, Qıtayda paydalanıwshılardıń 45%, Hindstanda 36.7% hám Singapurda 23.3% paydalanıwshılar cifrlı shıjlanlardı eń kóp qabıl etkenin kórsetti. Sorawnama 2015-jıldıń oktyabr hám dekabr ayları aralıǵında ótkerilgen. Qosımsha analiz bul aymaqlardaǵı tutınıwshılardıń 48.5% smartfonlar arqalı satıp alıwlar ámelge asırǵanın kórsetti. Hindstan tutınıwshıları 76.4% kórsetkish penen aldıńǵı orında turıptı, bul aldıńǵı jılǵa salıstırǵanda 29.3% ke kúshli ósimdi kórsetedi. Bul Reliance hám Amazon India sıyaqlı kompaniyalardı ózleriniń cifrlı shıjlanların shıǵarıwǵa ilhamlandırdı. Flipkart álleqashan óziniń cifrlı shıjlanın engizgen.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://economictimes.indiatimes.com/tech/internet/amazon-india-planning-launch-of-digital-wallet-in-a-bid-to-build-online-payments-business/articleshow/51282576.cms?intenttarget=no|bet=Amazon India planning launch of digital wallet in a bid to build online payments business|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190131041746/https://economictimes.indiatimes.com/tech/internet/amazon-india-planning-launch-of-digital-wallet-in-a-bid-to-build-online-payments-business/articleshow/51282576.cms?intenttarget=no|arxivsáne=31 January 2019|avtor=Chanchani|at=Madhav|sáne=7 March 2016|qaralǵan sáne=27 June 2017}}&lt;/ref&gt;

== Qáwipsizlik ==
Tutınıwshılar zat satıp alǵanda hár bir saytta buyırtpa formaların toltırıwı talap etilmeydi, sebebi informaciya álleqashan saqlanǵan hám cifrlı shıjlannan paydalanǵanda sawda saytlarındaǵı buyırtpa maydanlarına avtomatik túrde jańalanıp kirgiziledi. Tutınıwshılar cifrlı shıjlanlardı paydalanǵanda olardıń informaciyası shifrlanǵanı yaki jeke baǵdarlama kodı menen qorǵalǵanı sebepli de payda kóredi; sawdagerler bolsa aldawǵa qarsı qorǵanıw, tólemdi tezirek alıw, tranzakciya qárejetleriniń kemeyiwi hám urlawdan bolǵan zıyannıń azayıwı sıyaqlı artıqmashlıqlardan paydalanadı.

Cifrlı shıjlanlar tutınıwshılarǵa biypul beriledi hám olardı alıw ádewir ańsat. Mısalı, tutınıwshı server tárepindegi cifrlı shıjlanlardı qollawǵa sáykeslengen sawdager saytınan satıp alıw ámelge asırǵanda, olar óz atın, tólem hám jetkerip beriw informaciyasın sawdagerdiń óz formasına kirgizedi. Satıp alıwdıń aqırında, tutınıwshıdan keleshektegi satıp alıwlar ushın paydalanıwshı atı hám paroldi kirgiziw arqalı óz qálegen shıjlanına jazılıwı soraladı. Paydalanıwshılar shıjlanlardı shıjlan jetkerip beriwshi saytınan da alıwı múmkin.

Barlıǵı bolmasa da, kópshilik cifrlı shıjlanlar joqarı dárejeli qáwipsizlik ózgesheliklerin usınadı, mısalı, biometrikalıq tastıyıqlaw hám shifrlaw, bul paydalanıwshılardıń finanslıq informaciyasın qorǵap, aldawdıń aldın aladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://publication.sipmm.edu.sg/top-five-emerging-trends-procurement/#The_Advantages_of_using_E-Wallets|bet=Top Five Emerging Trends in Procurement — SIPMM Publications|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230406091029/https://publication.sipmm.edu.sg/top-five-emerging-trends-procurement/#The_Advantages_of_using_E-Wallets|arxivsáne=2023-04-06|sáne=2018-08-17|til=en-US|jumıs=publication.sipmm.edu.sg|qaralǵan sáne=2023-04-06}}&lt;/ref&gt;

== Evropa Tólemler Baslaması ==
iDEAL kompaniyasın satıp alıw menen, Evropa Tólemler Baslaması (EPI) Kompaniyası pútkil Evropa boyınsha cifrlı shıjlan jaratıwın járiyaladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://nltimes.nl/2023/04/25/dutch-payment-processor-ideal-become-european-standard|bet=Dutch payment processor iDeal to become European standard {{!}} NL Times|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230629141216/https://nltimes.nl/2023/04/25/dutch-payment-processor-ideal-become-european-standard|arxivsáne=2023-06-29|til=en|jumıs=nltimes.nl|qaralǵan sáne=2023-04-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://thepaypers.com/payments-general/epi-company-announces-ideal-and-payconiq-acquisition--1262337|bet=EPI Company announces iDEAL and Payconiq acquisition|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230426084002/https://thepaypers.com/payments-general/epi-company-announces-ideal-and-payconiq-acquisition--1262337|arxivsáne=2023-04-26|til=en|jumıs=thepaypers.com|qaralǵan sáne=2023-04-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.epicompany.eu/epi-company-announces-acquisitions-additional-shareholders-and-the-coming-launch-of-its-new-instant-payment-solution/|bet=[GLOBAL] EPI Company announces acquisitions, additional shareholders and the coming launch of its new instant payment solution|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230425100304/http://www.epicompany.eu/epi-company-announces-acquisitions-additional-shareholders-and-the-coming-launch-of-its-new-instant-payment-solution/|arxivsáne=2023-04-25|avtor=Dumitrescu|at=Irina|sáne=2023-04-25|til=en-US|jumıs=European Payments Initiative|qaralǵan sáne=2023-04-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.ideal.nl/en/actueel/nieuws/ideal-becomes-more-ideal/|bet=iDEAL Becomes More Ideal|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230425092413/https://www.ideal.nl/en/actueel/nieuws/ideal-becomes-more-ideal/|arxivsáne=2023-04-25|avtor=agency|at=Acato Digital|sáne=2023-04-25|til=en-US|jumıs=iDEAL|qaralǵan sáne=2023-04-26}}&lt;/ref&gt;

== Derekler ==

[[Kategoriya:Programmalıq injiniring]]
&lt;references /&gt;
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>qo2bagi371f8xrkq7wcmvgts3tiuhv8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Konstrukciyalawdıń tiykarǵı elementleri</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21386</id>
    <revision>
      <id>120683</id>
      <parentid>116031</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T20:31:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Janabaevazizbek atlı paydalanıwshı [[Konstrukciyalawdıń tiykarģı elementleri]] betin [[Konstrukciyalawdıń tiykarǵı elementleri]] betine aldınǵı bette baǵdarlawshı silteme qaldırmastan kóshirdi</comment>
      <origin>116031</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3368" sha1="j197c6kxj00ukqp8j8tgfixmulv6g89" xml:space="preserve">
'''Konstrukciyalaw (konstruktorlıq)''' -bul hár qanday ónim yamasa obektti joybarlaw procesinde qollanılatuģın tiykarģı elementler hám qaģiydalardıń jıyındısı. Bul elementler hár qanday joybardıń tabıslı hám nátiyjeli bolıwı ushın zárúr.

== Konstrukciyalaw túsinigi ==
Konstrukciyalaw - injenerlik, arxitektura hám texnologiya tarawlarında jana ónim, imarat yaki mexanizm jaratıw procesi. Bul process injenerlik bilimler, matematikalıq modellestiriw, materiallar qásiyetleri hám dizayn qaģıydaların birlestiredi.

=== Konstrukciyalawdıń tiykarģı elementleri ===
Konstrukciyalaw procesi tómendegi tiykargı elementlerden ibarat:

=== 1. Talaplar hám sheklewlerdi anıqlaw ===
Konstrukciya jaratılıp atırgan obyekt yaki ónim ushin tiykarģı talaplar hám sheklewler anıqlanadı. Bularga tómendegiler kiredi:

* Funkcional talaplar: ónim ne ushin mólsherlengenligin anıqlaw.
* Texnikalıq talaplar: islew sharayatları, quwat, tezlik, júk kóteriw sıyaqlı qásiyetler.
* Ekologiyalıq talaplar: ónimniń qorshagan ortalıqqa tásiri.

=== 2.  Materiallar tańlaw ===
Ónimniń ózgeshelikleri hám islew sharayatlarına sáykes materiallar tanlanadı. Materiallar tańlawda tómendegi faktorlar esapqa alınadı:

* Bekkemlik
* Elastiklik
* Korroziyaǵa shıdamlılıq
* Baha hám barlıq

=== 3. Konstrukciya geometriyası hám formasın joybarlaw ===
Figura hám geometriyalıq ólshemler ónimniń nátiyjeliligin arttırıw ushın úlken áhmietke ie. Bul basqıshta tómendegiler kórip shıǵıladı:

* Islesiw qolaylıǵı
* Ergonomika
* Sırtqı kórinis

=== 4. Mexanikalıq elementlerdi esaplaw ===
Konstrukciyalaw procesinde júk hám kúsh tásirin esaplaw, statikalıq hám dinamik turaqlılıqtı támiyinlew zárúr. Bul basqıshqa tómendegiler kiredi:

* Kernew hám deformaciya esap-sanaqları
* Mexanikalıq buwınlardıń turaqlılıǵın tekseriw
* Mexanizmniń uzaq múddetli islewin bahalaw

=== 5. Óndiris texnologiyasın anıqlaw ===
Konstrukciya islep shigarıwda qollanılatuģın texnologiyalar hám úskeneler anıqlanadı. Bul basqısh tómendegilerdi óz ishine aladı:

* Óndiris procesiniń beyimlesiwsheńligi
* Qayta islew imkaniyatları
* Energiya hám resurslardı únemlew

=== 6. Sınaw hám optimallastırıw ===
Konstrukciya tayarlangannan keyin sınaqtan ótkeriledi hám kerekli ózgerisler kirgiziledi. Sınaw nátiyjesinde ónimniń sapası hám nátiyjeliligi bahalanadı.

== Konstrukciyalawda zamanagóy jantasıwlar ==
Keyingi jılları konstrukciyalaw procesinde tómendegi zamanagóy usıllar keń qollanılmaqta:
* &quot; 'Kompyuter járdeminde joybarlaw (CAD) &quot; ': joybarlaw procesin avtomatlastıradı hám joybardıń anıqlıǵın arttıradı.
* &quot; '3D baspalaw &quot; ': prototipler jaratıwda tezlikti arttıradı.
* &quot; 'Turaqlı konstrukciyalaw &quot; ': qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw principlerin esapqa aladı.

== Juwmaq ==
Konstrukciyalaw procesi quramalı bolıp, hár bir basqıshta puqta oylanǵan qatnastı talap etedi. Tiykarǵı elementlerdi duris tańlaw ónimniń sapasın, nátiyjeliligin hám paydalanıwshı talaplarına sáykes keliwin támiyinleydi.

== Derekler ==
# A. A. Ivanov, &quot;Konstrukciyalaw tiykarları,&quot; Moskva, 2018.
# B. Karimov, &quot;Muhandislik loyihalash texnologiyalari,&quot; Toshkent, 2020.
# ISO 9001:2015 - Sıpat menedjmenti sisteması.</text>
      <sha1>j197c6kxj00ukqp8j8tgfixmulv6g89</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dáwlen Aytmuratov</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21455</id>
    <revision>
      <id>120614</id>
      <parentid>99991</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:34:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120614</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2627" sha1="itymg8ux9hqgdv3wxmjo11fuwmj4kb2" xml:space="preserve">{{Shayır infoqutısı|atı=Dáwlen Aytmuratov|tuwılǵan sánesi=3.05.1933|tuwılǵan jeri=Erkindárya awılı|dóretiwshilik jılları=[[1958]] — házirge shekem|dóretiwshilik túri=[[poeziya]], [[awdarma]], [[dramaturgiya]]|ataqları=[[Qaraqalpaqstan Respublikasına miyneti sińgen mádeniyat xızmetkeri|«Qaraqalpaqstan Respublikasına miyneti sińgen mádeniyat xızmetkeri»]]}}
'''Dáwlen Aytmuratov''' — [[shayır]], [[dramaturg]] hám alım.

== Ómir jolı ==
Dáwlen Aytmuratov 1933-jılı 3-mayda [[Qusxanataw (taw)|Qusxana tawı]]&lt;nowiki/&gt;nıń qubla tárepinde, [[Erkindárya (Bozataw rayonı)|Erkindárya]] aymaǵında tuwılǵan.

1962-jılı [[Moskva]]&lt;nowiki/&gt;daǵı A.M. Gorkiy atındaǵı ádebiyat institutın tamamlap, 1962-1973-jılları «Ámiwdárya» jurnalınıń bólim baslıǵı bolıp isleydi, [[Jetkinshek|«Jetkinshek» gazetası]]&lt;nowiki/&gt;nda xızmet atqaradı. 1974-1976-jılları [[Alma-Ata|Almatı]]&lt;nowiki/&gt;da [[Qazaqfilm|«Qazaqfilm» kinostudiyası]]&lt;nowiki/&gt;nda, 1976-jıldan baslap N. Dáwqaraev atındaǵı Til hám ádebiyat institutında ilimiy xızmetker, aǵa ilimiy xızmetker lawazımlarında isleydi.

D. Aytmuratov 1969-jıldan Jazıwshılar awqamınıń aǵzası.

== Dóretiwshiligi ==
Shayırdıń dáslepki qosıqları 1958-jıldan baslap jarıq kórdi. Onıń baspada «Qosıq hám tımsallar» (1960), «Aǵar dárya» (1965), «Tımsallar» (1975), «Men shınlıqtı súydim, olsız hesh nársede qádir yoq» (1990) degen toplamları hám «Yalǵanshınıń isi», sońınan «Aqmaqlıq dúnyasında» (1990) atlı komediyası járiyalandı hám «Pir qaqqan» komediyası teatr saxnasına qoyıldı.

=== Ilim jolı ===
D. Aytmuratov tariyx, til bilimi tarawında 1986-jılı «Tyurkskie etnonimi» atlı kólemli izertlewin bastırıp shıǵardı.

=== Awdarma ===
Ol Е.Rotterdamskiy, [[Taras Shevchenko|T. Shevchenko]], [[Mixail Lermontov|M.Yu. Lermontov]], [[Sergey Yesenin|S.A.Esenin]], V. V. Mayakovskiy, [[Alisher Nawayı|A.Nawayı]], Hafız, [[Shota Rustaveli|Sh. Rustaveli]] shıǵarmaların qaraqalpaq tiline awdardı.

== Jetiskenlikleri ==
D.Aytmuratov [[Qaraqalpaqstan Respublikasına miyneti sińgen mádeniyat xızmetkeri|«Qaraqalpaqstan Respublikasına miyneti sińgen mádeniyat xızmetkeri»]] húrmetli ataǵına iye.

== Ádebiyatlar ==
* Қарақалпақстан Республикасы жазыўшылары (библиографиялык маглыўмат) / нашрга тайёрловчи 3. Бекбергенова -T .: Extremum press , 2011. 240 бет.

[[Kategoriya:Qaraqalpaq shayırları]]
[[Kategoriya:Shayırlar]]</text>
      <sha1>itymg8ux9hqgdv3wxmjo11fuwmj4kb2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Galisiyshe Wikipedia</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21822</id>
    <revision>
      <id>120835</id>
      <parentid>100820</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:33:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120835</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="684" sha1="phwbjbc8acbo067ypw0dwcfto9qldh6" xml:space="preserve">{{US}}
'''Galisiyshe Wikipedia''' — Wikipedianıń galisiy tilindegi bólimi.

Qırǵızsha Wikipediada {{CURRENTYEAR}}-jıldıń {{CURRENTDAY}}-{{CURRENTMONTHNAMEGEN}} kúnine bola {{NUMBEROF|ARTICLES|gl|N}} {{plural:maqala|maqalalar|maqala}} bar. 

{{NUMBEROF|USERS|gl|N}} {{plural:{{NUMBEROF|USERS|gl}}||paydalanıwshı}} dizimnen ótken bolıp, aqırǵı 30 kún ishinde solardan  {{NUMBEROF|ACTIVEUSERS|gl|N}} paydalanıwshı redaktorlaǵan.

{{NUMBEROF|ADMINS|gl|N}} {{plural:{{NUMBEROF|ADMINS|gl}}|paydalanıwshı|paydalanıwshı|paydalanıwshı}} administrator lawazımına iye.

Ulıwma redaktorlawlar sanı — {{NUMBEROF|EDITS|gl|N}}.

[[Kategoriya:Wikipedia bólimleri]]</text>
      <sha1>phwbjbc8acbo067ypw0dwcfto9qldh6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Columbia Pictures</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21893</id>
    <revision>
      <id>120523</id>
      <parentid>119160</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:48:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (5),  –  →  —  (5) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120523</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="86494" sha1="ap4q09uroc3bpvx0mfbdcj6sfutvk2h" xml:space="preserve">{| class=&quot;infobox vcard&quot; style=&quot;width: 22em; text-align: left; font-size: 88%; line-height: 1.5em&quot;
! colspan=&quot;2&quot; class=&quot;fn org&quot; style=&quot;text-align: center; font-size: 125%; font-weight: bold; background: #E6E6FA&quot;|Columbia Pictures Industries, Inc.
|-
| colspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align: center&quot;|[[Fayl:Columbia Pictures logo.svg|250px]]&lt;br/&gt;1993-jıldan berli qollanılıp atırǵan logotip
|-
! Sawda belgisi
| Columbia Pictures
|-
! Burınǵı atı
| Columbia Pictures Corporation (1924–1968)
|-
! Kompaniya túri
| Bólim
|-
! Tarawı
| [[Film|Kino]]
|-
! Aldıńǵısı
| Cohn-Brandt-Cohn (CBC) Film Sales Corporation (1918–1924)
|-
! Dúzilgen waqtı
| [[19-iyun]], [[1918]]; (Cohn-Brandt-Cohn (CBC) Film Sales Corporation sıpatında) [[Nyu-York|Nyu-York qalası]], [[Amerika Qurama Shtatları|AQSH]]
[[10-yanvar]], [[1924]]; (Columbia Pictures retinde) [[Los-Andjeles]], AQSH
|-
! Tiykarshılar
| Garri Kon, Djek Kon, Djo Brandt
|-
! Bas keńse
| Talberg imaratı, 10202 Batıs Vashington bulvarı, Kalver-Siti, Kaliforniya, AQSH
|-
! Xızmet kórsetiw aymaǵı
| Dúnya júzi boyınsha
|-
! Tiykarǵı adamları
| Senford Panich (prezident), Maykl Marshall (biznes hám basqarıw bólimi prezidenti)
|-
! Ónimleri
| Filmler
|-
! Bas kompaniya
| 
* The Coca-Cola Company (1982–1987)
* Sony Pictures Entertainment (1987–1998)
* Sony Pictures Motion Picture Group (1998–házirgi waqıtqa shekem)
|-
! [[Sıńar kompaniya|Sıńar kompaniyaları]]
| Ghost Corps
|-
! Veb-saytı
| [http://www.sonypictures.com sonypictures.com]
|}

'''Columbia Pictures Industries, Inc.''', kóbinese '''Columbia Pictures''' dep ataladı, amerikalı [[film]] islep shıǵarıw hám tarqatıw kompaniyası bolıp, ol Sony Pictures Motion Picture Group-tıń basqarma bólimi bolıp esaplanadı. Bul bólim Sony Entertainment kompaniyasınıń [[Sony Pictures]] bóliminiń quramına kiredi, ol «Bes úlken» kino studiyasınıń biri hám kóp milletli konglomerat [[Sony|Sony Group Corporation]] kompaniyasınıń [[Sıńar kompaniya|sıńar kompaniyası]] bolıp tabıladı.&lt;ref name=&quot;Sony-Jun-2011-20-F&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://pdf.secdatabase.com/2080/0000950123-11-062283.pdf|bet=Sony, Form 20-F, Filing Date Jun 28, 2011|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130512160942/http://pdf.secdatabase.com/2080/0000950123-11-062283.pdf|arxivsáne=May 12, 2013|baspaxana=secdatabase.com|qaralǵan sáne=March 27, 2013}}&lt;/ref&gt;

1918-jılı 19-iyun kúni tuwısqan Djek hám Garri Kon hám olardıń biznes sherigi Djo Brandt studiyanı Cohn-Brandt-Cohn (CBC) Film Sales Corporation sıpatında shólkemlestirdi.&lt;ref name=&quot;nytimes1999&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1999/11/14/movies/holiday-films-screen-gems-it-happened-with-one-movie-a-studio-transformed.html|title=HOLIDAY FILMS: SCREEN GEMS; It Happened With One Movie: A Studio Transformed|last=Rozen|first=Leah|date=November 14, 1999|work=[[The New York Times]]}}&lt;/ref&gt; Ol 1924-jıldıń 10-yanvarında Columbia Pictures atın qabıl etti (1968-jıldıń 23-dekabrine shekem Columbia Pictures Corporation retinde jumıs isledi), eki jıldan soń jámiyetlik kompaniyaǵa aylandı hám aqırı AQSHtıń hayal kelbetindegi obrazı bolǵan Kolumbiyanıń súwretin óziniń logotipi sıpatında paydalana basladı.

Dáslepki jıllarında Columbia Gollivudta kishi rol oynawshı edi, biraq 1920-jıllardıń aqırında rejissyor Frank Kapra menen tabıslı birge islesiwi arqasında óse basladı. Kapra hám basqalar menen birge, sonıń ishinde eń tabıslı eki bólimli komediya seriyası «Úsh aqmaq» penen, Columbia komediyasınıń tiykarǵı oraylarınıń birine aylandı. 1930-jıllarda Columbianıń tiykarǵı shártnama juldızları Djin Artur hám Keri Grant boldı. 1940-jıllarda Rita Xeyvort studiyanıń baslı juldızına aylandı hám olardıń baxıtın 1950-jıllardıń aqırına shekem alǵa ilgerletti. Rozalind Rassel, Glenn Ford hám Uilyam Xolden de studiyanıń iri juldızlarına aylandı.

Bul dúnyadaǵı jetekshi kino studiyalarınıń biri hám Gollivudtıń Altın dáwiriniń segiz iri kino studiyası arasındaǵı «Kishi úshlik»tiń biri boldı. Búgingi kúnde ol dúnyadaǵı úshinshi eń iri kino studiyasına aylandı.

Kompaniya tiykarınan 1929-jıldan 1932-jılǵa shekem Disneydiń «Aqılsız simfoniya» film seriyasın, sonday-aq Mikki Maus multfilm seriyasın tarqatıwǵa juwapker boldı. Házirgi waqıtta studiyanıń bas keńsesi 1990-jıldan baslap Kaliforniya shtatınıń Kalver-Siti qalasında jaylasqan burınǵı Metro-Goldwyn-Mayer (házirgi waqıtta Sony Pictures Studios dep ataladı) maydanındaǵı Irving Talberg imaratında jaylasqan.

Columbia Pictures — Sony Pictures Entertainment quramındaǵı Kino Associaciyasınıń (MPA) aǵzası bolıp,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.mpaa.org/our-story|bet=Motion Picture Association of America — Who We Are — Our Story|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170830145244/http://www.mpaa.org/our-story|arxivsáne=August 30, 2017|baspaxana=MPAA|qaralǵan sáne=January 17, 2018}}&lt;/ref&gt; házirgi waqıtta Sony Pictures Motion Picture Group quramındaǵı bes tiri-háreketli belgilerdiń biri, TriStar Pictures, Screen Gems, Sony Pictures Classics hám 3000 Pictures penen birge. Columbianıń kommerciyalıq jaqtan eń tabıslı franshizaları arasında Órmekshi adam, Djumandji, Jaman balalar, Qara kiyimli adamlar, Karate bala, Robert Lengdon hám Ruwx awlawshıları bar, al studiyanıń dúnya júzi boyınsha eń kóp tabıs tapqan filmi — 1,92 milliard dollar kassalıq tabıs penen «Órmekshi adam: Úyge jol joq» bolıp tabıladı.

== Tariyxı ==

=== CBC sıpatındaǵı dáslepki jılları ===
[[Fayl:CBC_Film_Sales_Corporation_(logo,_1919-24).png|oñğa|class=skin-invert|nobaý|1919-jıldan 1924-jılǵa shekem qollanılǵan dáslepki CBC Film Sales logotipi]]
Studiya 1918-jılı 19-iyunda Djek hám Garri Kon tuwısqanları hám Djektiń jaqın dostı Djo Brandt tárepinen Cohn-Brandt-Cohn (CBC) Film Sales retinde dúzilgen hám óziniń birinshi tolıq metrajlı filmin «More to Be Pitied Than Scorned» 1922-jılı 20-avgustta shıǵarǵan. 20,000 dollar byudjeti menen islengen bul film tabıslı bolıp, kompaniyaǵa 130,000 dollar tabıs alıp keldi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.sonypictures.jp/corp/history/28341|bet=フランク・キャプラ、その才能の発掘 {{!}} ソニー・ピクチャーズ公式|jumıs=www.sonypictures.jp|qaralǵan sáne=August 25, 2022}}&lt;/ref&gt; Brandt CBC Film Sales prezidenti bolıp, Nyu-Yorkta satıw, marketing hám tarqatıw islerin Djek Kon menen birge alıp bardı, al Garri Kon Gollivudta óndiris penen shuǵıllandı. Studiyanıń dáslepki ónimleri tómen byudjetli qısqa metrajlı filmler edi: Screen Snapshots, Hallroom Boys (Edvard Flanagan hám Nili Edvards vodevil dueti) hám [[Charlie Chaplin|Charli Chaplinniń]] eliklewshisi Billi Vest. Jańadan ashılǵan CBC Gollivudtıń ataqlı arzan ijara haqılı Gouer kóshesindegi Poverty Row studiyasında orın arendaǵa aldı. Gollivudtıń elitaları arasında studiyanıń kishigirim ataǵı sebepli «CBC» qısqartpasın «Corned Beef and Cabbage» (Konservalanǵan mal góshi hám kapusta) dep házillesiwge alıp keldi.

=== Qayta shólkemlestiriw hám jańa at ===
CBC aǵa-iniler Garri hám Djek Kon hám eń jaqın dostı Djo Brandt tárepinen 1924-jılı 10-yanvarda '''Columbia Pictures Corporation''' sıpatında qayta shólkemlestirildi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://translate.google.com/translate?sl=de&amp;tl=en&amp;u=http%3A%2F%2Fwww.sonypictures.de%2F|bet=Home|jumıs=Sony Pictures Germany}}&lt;/ref&gt; Garri Kon 1932-jılı prezident boldı hám óndiris basshısı bolıp qaldı, solay etip óz qolında úlken kúshti topladı. Ol Columbia-nı ulıwma 34 jıl basqaradı, bul qanday da bir studiya basshısınıń eń uzaq múddetli jumıslarınıń biri edi ([[Warner Bros.]]&lt;nowiki/&gt;' Jack L. Warner óndiris basshısı yaki bas direktor bolǵan, biraq 1956-jılǵa shekem bas direktor bolmaǵan). Nepotizmge tolı tarmaqta da, Columbia Garri hám Djektiń bir qansha tuwısqanlarınıń joqarı lawazımlarda islewi menen ayrıqsha belgili bolǵan. Yumorist Robert Benchli onı Qaraǵay Studiyası dep atadı, &quot;sebebi onda kóp Konlar bar&quot;.

Brandt aqırı Kon aǵa-inileri menen islesiwden sharshadı hám 1932-jılı óziniń úshten bir úlesin Djek hám Garri Konǵa sattı, olar onıń ornın prezident sıpatında iyeledi.

Columbia-nıń ónimler qatarı tiykarınan ortasha byudjetli filmlerden hám komediyalar, sport filmleri, hár qıylı seriallar hám multfilmlerdi óz ishine alǵan qısqa temalardan ibarat edi. Columbia áste-aqırın joqarı byudjetli filmler islep shıǵarıwǵa ótti hám aqırı United Artists hám Universal menen birge Gollivud studiyalarınıń ekinshi qatarına qosıldı. United Artists hám [[Universal Pictures|Universal]] sıyaqlı, Columbia gorizontal integraciyalanǵan kompaniya edi. Ol óndiris hám tarqatıwdı qadaǵaladı; onıń teatrları bolmaǵan.

Kolumbiyanıń kóteriliwine járdem bergen nárse — talapshań rejissyor Frank Kapranıń keliwi boldı. 1927-jıldan 1939-jılǵa shekem Kapra úziliksiz Kondı jaqsıraq material hám úlkenirek byudjetler ushın basım ótkerdi. 1930-jıllardıń bası hám ortasında ol basqarǵan bir qatar xit filmler Kolumbiyanıń iri studiya sıpatındaǵı statusın bekkemledi. Ásirese, 1934-jılǵı Oskar sıylıqlarınıń derlik hámmesin jeńip alǵan «It Happened One Night» filmi Kolumbiyanı aldıńǵı qatarǵa shıǵardı. Sol waqıtqa shekem, Kolumbiyanıń biznesi óz kinoteatrlar tarmaǵı bolmaǵanlıqtan, onıń filmlerin kórsetiwge tayar kinoteatr iyelerine baylanıslı edi. Kapra basqarǵan basqa da xit filmler izinen keldi, sonıń ishinde Ronald Kolman qatnasqan «Lost Horizon» (1937) filminiń dáslepki versiyası hám Djeyms Styuarttı úlken juldızǵa aylandırǵan «Mr. Smith Goes to Washington» (1939) filmi bar.

1933-jılı Kolumbiya Robert Kalloxtı óziniń bas moda hám hayal-qızlar kiyim dizayneri etip jumısqa aldı. Ol studiya tárepinen jumısqa alınǵan birinshi shártnamalı kostyum dizayneri boldı hám studiyanıń kiyim bólimin dúzdi. Óz gezeginde, Kalloxtıń jumısqa alınıwı jetekshi aktrisalardı Kolumbiya Pictures olardıń karerasına investiciya qılıwdı niyet etkenine isendirdi.

1938-jılı B. B. Kaxaneniń vice-prezident lawazımına qosılıwı Charlz Vidordıń «Those High Grey Walls» (1939) hám Rita Xeyvort penen Glenn Fordtıń birinshi birgeliktegi filmi «The Lady in Question» (1940) filmlerin islep shıǵarıwǵa alıp keldi. Keyinirek, 1959-jılı Kaxane Kino óneri hám ilimleri akademiyasınıń prezidenti boldı hám bir jıldan soń qaytıs bolǵanǵa shekem usı lawazımda boldı.

Kolumbiya úlken shártnamalı juldızlar dizimin saqlap turıwǵa qáwipli bola almadı, sonlıqtan Djek Kon ádette olardı basqa studiyalardan qarızǵa alatuǵın edi. Industriyanıń eń abıraylı studiyası bolǵan Metro-Goldwyn-Mayer'de Kolumbiyaǵa «Sibir» degen laqap at berilgen edi, óytkeni Luis B. Mayer Kolumbiyaǵa qarızǵa beriwdi óziniń boysınbaytuǵın shártnama dúzgenlerin jazalaw usılı sıpatında paydalanatuǵın edi. 1930-jılları Kolumbiya Djin Artur menen uzaq múddetli shártnama dúzdi, hám «The Whole Town's Talking» (1935) filminen keyin Artur iri komediya juldızına aylandı. Enn Soternniń karerası Kolumbiya onı menen 1936-jılı shártnama dúzgende baslandı. Keri Grant 1937-jılı shártnama dúzdi hám kóp ótpesten ol RKO menen bólisilgen eksklyuziv emes shártnamaǵa ózgertildi.

Kóp kinoteatrlar úlken háptelik auditoriyanı tartıw ushın vesternlerge isenetuǵın edi, hám Kolumbiya bul bazardı bárqulla moyınlaytuǵın edi. Onıń birinshi kovboy juldızı Bak Djons boldı, ol 1930-jılı Kolumbiya menen burınǵı iri studiyadaǵı aylıǵınıń az bólegine shártnama dúzdi. Kelesi eki on jıllıqta Kolumbiya Djons, Tim Makkoy, Ken Meynard, Djek Luden, Bob Allen (Robert (Teks) Allen), Rassel Xeyden, Teks Ritter, Ken Kertis hám Djin Otri qatnasqan kóplegen sırtqı sayaxat filmlerin shıǵardı. Kolumbiyanıń eń ataqlı kovboyı Charlz Starrett boldı, ol 1935-jılı Kolumbiya menen shártnama dúzdi hám 17 jıl dawamında 131 vestern filminde bas rolde oynadı.

=== Qısqa metrajlı filmler ===
Garri Konnıń talap etiwi boyınsha, studiya 1934-jılı Úsh Studjdı shártnamaǵa aldı. MGM tárepinen qabıl etilmegen (olar tek tuwrı adam Ted Xilidi saqlap qalıp, Studjlardı jibergen), Studjlar 1934-jıldan 1957-jılǵa shekem Kolumbiya ushın 190 qısqa metrajlı film islegen. Kolumbiyanıń qısqa metrajlı bólimi kóplegen ataqlı komediantlardı jumısqa alǵan, olardıń arasında Baster Kiton, Charli Cheyz, Garri Lengdon, Endi Klayd hám Xyu Gerbert bar edi. Kolumbiyanıń 529 eki bólimli komediyalarınıń derlik 400-i 1958-jıldan 1961-jılǵa shekem televideniege shıǵarıldı; búgingi kúnge shekem barlıq Studjlar, Kiton, Charli Cheyz, Shemp Govard, Djo Besser hám Djo DeRita temaları úy videosına shıǵarılǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://columbiashortsdept.weebly.com/historical-overview.html|bet=A History of the Columbia Comedy Short|avtor=Hilbrich|at=Greg|jumıs=The Columbia Shorts Department}}&lt;/ref&gt;

Kolumbiya 1929-jılı animaciyanı óz studiyasına qostı, [[Paramount Pictures|Paramounttan]] keyin Kreyzi Ket multfilmlerin tarqattı. Kelesi jılı Kolumbiya Selebriti Prodakshnstan Mikki Maus seriyasın 1932-jılǵa shekem tarqatıwdı óz moynına aldı. 1933-jılı Minc studiyası Screen Gems brendi astında qayta qurıldı; Kolumbiyanıń jetekshi multfilm seriyaları Kreyzi Ket, Skreppi, Túlki hám Ǵarǵa hám (qısqa waqıtqa) Lil Abner boldı.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1999-jun-12-ca-45573-story.html|title=History of Gems|work=Los Angeles Times|date=June 12, 1999|access-date=April 4, 2016}}&lt;/ref&gt; Screen Gems qara-aq multfilmlerdi islep shıǵarǵan sońǵı iri multfilm studiyası bolıp, olardı 1946-jılǵa shekem islep shıǵardı. Sol jılı Screen Gems jabıldı, biraq studiya 1949-jılǵa shekem shıǵarıw ushın jetkilikli multfilmlerdi tayarlap úlgergen edi. 1948-jılı Kolumbiya United Productions of America kompaniyasınan animaciyalıq qısqa metrajlı filmlerdi shıǵarıwǵa kelisti; bul jańa qısqa metrajlı filmler Kolumbiyanıń eski multfilmlerine qaraǵanda ádewir rawajlanǵan edi hám olardıń kópshiligi sınshılardıń maqtawına hám industriya sıylıqlarına eristi. 1957-jılı, UPA kelisimi toqtatılıwınan eki jıl burın, Kolumbiya Xanna-Barbera multfilmlerin, sonıń ishinde 1959-jıldan 1965-jılǵa shekem Kolumbiyanıń sońǵı teatr multfilm seriyası Lupi De Luptı tarqattı. 1967-jılı Xanna-Barbera kelisimi pitti hám jańalanbadı.

Bob Tomastıń «Patsha Kon» kitabına muwapıq, studiya basshısı Garri Kon bárqulla seriallarǵa joqarı áhmiyet bergen. 1937-jıldan baslap, Kolumbiya paydalı serial bazarına kirdi hám basqa studiyalar olardı toqtatqannan keyin de, 1956-jılǵa shekem bul háptelik epizodlıq sayaxatlardı islep shıǵarıwdı dawam etti. Kolumbiyanıń eń ataqlı serialları komiks-lenta yamasa radio qaharmanlarına tiykarlanǵan: kóplegen basqalar menen birge, Sıyqırshı Mandreyk (1939), Kóleńke (1940), Terri hám Qaraqshılar (1940), Kapitan Polunoch (1942), Fantom (1943), Betmen (1943) hám ayrıqsha tabıslı Supermen (1948).

Kolumbiya sonday-aq muzıkalı qısqa metrajlı filmler, sport syujetleri (ádette sport kommentatorı Bill Stern tárepinen bayanlanǵan) hám sayaxat filmlerin islep shıǵardı. Onıń Gollivud juldızlarınıń saxna artındaǵı kórinislerin kórsetetuǵın «Ekran súwretleri» seriyası, Kolumbiyanıń úziliksiz shıǵarıp kiyatırǵan seriyası bolıp, studiya onı únsiz filmler dáwirinen baslap shıǵarıp kiyatır edi; prodyuser-rejissyor Ralf Staub bul seriyanı 1958-jılǵa shekem dawam ettirdi.

=== 1940-jıllar ===
[[Fayl:The end card of a Colour Rhapsody cartoon with cue mark, circa 1939 (Commons).png|thumb|285x285px|1936-jıldan 1976-jılǵa shekem Columbia qollanǵan logotip; bul versiya Color Rhapsody multfilmlerinde paydalanılǵan.]]
1940-jıllarda, Ekinshi jáhán urısı dáwirinde filmler ushın tamashagóylerdiń kóbeyiwi sebepli, studiya óziniń eń úlken juldızı Rita Xeyuorttıń ataqlılıǵınan da payda kórdi. Columbia 1950-jıllardıń ortasına shekem kelisim tiykarında isleytuǵın aktyorlardıń uzın dizimin saqlap qaldı; olardıń arasında Glenn Ford, Penni Singlton, Uilyam Xolden, Djudi Xollidey, Úsh aqmaq (The Three Stooges), Enn Miller, Evelin Keys, Enn Doran, Djek Lemmon, Kleo Mur, Barbara Xeyl, Adel Yergens, Larri Parks, Artur Leyk, Lyusil Boll, Kervin Metyus hám Kim Novak bar edi.

Garri Kon óz filmleriniń byudjetin qadaǵalap bardı, hám studiya qımbat dekoraciyalar, kostyumler hám rekvizitlerdi basqa filmlerde qayta qollanıw arqalı olardan maksimal payda aldı. Kolumbiyanıń tómen byudjetli «B» kategoriyalı filmleri hám qısqa metrajlı filmleriniń kópshiligi, studiyanıń nátiyjeli qayta paydalanıw siyasatı arqasında qımbat kórinedi. Kon hátte eń áhmiyetli filmlerine de úlken qarjı jumsawǵa qarsı edi, hám ol tek 1943-jılı ǵana tolıq metrajlı filmde úsh lentalı Texnikolor processin qollanıwǵa kelisti. Kolumbiya bul qımbat túsli processti qollanǵan eń sońǵı iri studiya boldı. Kolumbiyanıń birinshi Texnikolor filmi Rendolf Skott hám Glenn Ford basrolde oynaǵan «The Desperadoes» vesterni boldı. Kon Texnikolordı dárhal 1944-jılı shıǵarılǵan Xeyuort qatnasqan «Cover Girl» filminde qollandı, ol birden úlken jetiskenlikke eristi, hám 1945-jılı shıqqan [[Frédéric Chopin|Frederik Shopenniń]] qıyalıy biografiyası «A Song to Remember» filminde Kornel Uayld penen birge qollandı. Jáne bir biografiyalıq film, 1946-jılǵı Larri Parks hám Evelin Keys qatnasqan «The Jolson Story» qara-aq reńde baslanǵan edi, biraq Kon joybardıń qanshelli jaqsı alǵa ilgerilep atırǵanın kórgennen keyin, túsirilgen materialdı taslap, Texnikolorda túsiriwdi talap etti.

1948-jılı AQSH húkimetiniń Paramount Pictures kompaniyasına qarsı monopoliyaǵa qarsı qararı Gollivud kino kompaniyaların ózlerine tiyisli kinoteatrlar tarmaǵınan bas tartıwǵa májbúrledi. Kolumbiyanıń óz kinoteatrları bolmaǵanlıqtan, ol endi eń iri studiyalar menen teń shártlerde boldı. Studiya tez arada «Bes úlken» studiyalar diziminde RKO ornın iyeledi.

==== Screen Gems ====
[[Fayl:Screen Gems (1965) Logo.svg|thumb|left|Screen Gems kompaniyasınıń 1965-jıldan 1974-jılǵa shekem qollanılǵan sońǵı logotipi]]
1946-jılı Kolumbiya óziniń multfilmler baǵdarlamasınan Screen Gems brendin alıp tasladı, biraq hár túrli qosımsha jumıslar ushın Screen Gems atın saqlap qaldı, sonıń ishinde 16 mm filmlerdi ijaraǵa beriw agentligi hám televizion reklamalar islep shıǵarıw kompaniyası bar edi. 1948-jıl 8-noyabrde Kolumbiya óziniń televizion óndiris sıńar kompaniyası ushın Screen Gems atın qabıl etti, bul studiya Djek Konnıń ulı Ralf tárepinen tiykarlanǵan Pioneer Telefilms televizion reklama kompaniyasın satıp alǵannan keyin boldı. Pioneer 1947-jılı dúzilgen edi hám keyinirek Screen Gems bolıp qayta shólkemlestirildi. Studiya 1949-jıl 15-aprelde Nyu-Yorkte óz jumısın basladı.&lt;ref name=&quot;broadcasting19590413&quot;&gt;{{cite magazine|date=April 13, 1959|title=SCREEN GEMS HAS NEW IRON IN FIRE|magazine=Broadcasting|page=70}}&lt;/ref&gt; 1951-jılǵa kelip, Screen Gems tolıq qáliplesken televizion studiyaǵa aylandı hám televidenie ushın sitkomlardıń iri prodyuserine aylandı, «Father Knows Best» penen baslap, keyin «The Donna Reed Show», «The Partridge Family», «Bewitched», «I Dream of Jeannie» hám «The Monkees» serialları menen dawam etti.

1956-jıl 1-iyulde studiyanıń tájiriybeli xızmetkeri Irving Briskin Kolumbiya Pikchers basqarıwshısı lawazımınan ketti hám Screen Gems arqalı seriallar shıǵarıw hám onıń barlıq óndirislerin qadaǵalaw ushın óziniń Briskin Productions, Inc. óndiris kompaniyasın dúzdi.&lt;ref name=&quot;broadcasting19560611&quot;&gt;{{cite magazine|date=June 11, 1956|title=Briskin to Form Company |magazine=Broadcasting|page=52}}&lt;/ref&gt; 10-dekabrde Screen Gems televizion sindikaciya tarawına keńeydi, Hygo Television Films (basqasha «Serials Inc.» dep te atalǵan) hám onıń baylanıslı kompaniyası United Television Films, Inc. tı satıp alıw arqalı. Hygo Television Films 1951-jılı Djerom Xayams tárepinen dúzilgen bolıp, ol 1955-jılı Archi Mayers tárepinen dúzilgen United Television Films ti de satıp alǵan edi.&lt;ref name=&quot;broadcasting19561210&quot;&gt;{{cite magazine|date=December 10, 1956|title=SCREEN GEMS BUYS HYGO, UNITED, SETS UP TV OWNERSHIP DIVISION|magazine=Broadcasting|page=60}}&lt;/ref&gt;

1957-jılı, yaǵnıy bas kompaniyası Kolumbiya UPA dan eki jıl aldın bas tartpastan burın, Screen Gems Hanna-Barbera Productions penen distribuciya kelisimin dúzdi. Hanna-Barbera Productions «The Flintstones», «The Quick Draw McGraw Show», «The Huckleberry Hound Show», «The Yogi Bear Show», «Jonny Quest», «The Jetsons» hám «Top Cat» sıyaqlı klassikalıq animaciyalıq seriallardı islep shıǵarǵan edi. Screen Gems kompaniyanıń showların 1967-jılǵa shekem tarqattı, sol jılı Hanna-Barbera Taft Broadcasting ke satıldı. 1960-jılı animaciya studiyası Screen Gems, Inc. atı menen ashıq akcionerlik jámiyetke aylandı, Kolumbiya onıń 18% úlesin ajıratıp shıǵarǵanda.

=== 1950-jıllar ===
1950-jılǵa kelip, Kolumbiya óziniń kópshilik ataqlı serial filmlerin toqtattı (Boston Blackie, Blondie, The Lone Wolf, The Crime Doctor, Rusty hám basqalar). Tek 1949-jılı prodyuser Sem Kacman tárepinen baslanǵan Jungle Jim 1955-jılǵa shekem dawam etti. Kacman kriminal dramaları, ilimiy fantastika waqıyaları hám rok-n-roll myuziklleri sıyaqlı onlaǵan aktual tolıq metrajlı filmler islep shıǵarıw arqalı Kolumbiyanıń tabısına úlken úles qostı. Kolumbiya basqa studiyalar bul formatlardan bas tartqannan keyin de 1956-jılǵa shekem seriallar hám 1957-jılǵa shekem eki bólimli komediyalar islep shıǵarıwdı dawam etti.

1950-jıllarda iri studiyalardıń poziciyası tómenlegen waqıtta, Kolumbiyanıń jaǵdayı jaqsılandı. Bunıń tiykarǵı sebebi, ol basqa iri studiyalar sıyaqlı óz kinoteatrların joǵaltıwdan (ayırım jaǵdaylarda 90 procentten de kóbirek) úlken tabıs joǵaltıwınan zıyan kórmedi. Kolumbiya jılına 40-tan aslam film islep shıǵarıwdı dawam etti, kóbinese jańa baǵıtlardı ashqan hám tamashagóylerdi kinoteatrlarǵa tartqan ónimler usındı. Bul dáwirdegi ayırım áhmiyetli filmleri qatarına Djeyms Djonstıń pikirlerge sebepshi bolǵan romanınıń ekranlastırılıwı «From Here to Eternity» (1953), «On the Waterfront» (1954), hám Uilyam Xolden hám Alek Ginness qatnasqan «The Bridge on the River Kwai» (1957) kiredi, olardıń hámmesi Eń jaqsı súwret Oskarın uttı. Studiyanıń jáne bir áhmiyetli filmi Djordj Oruelldiń distopiyalıq romanınıń erkin ekranlastırılıwı «Nineteen Eighty-Four» (1956) boldı.

Kolumbiya sonday-aq inglis studiyası Warwick Films (prodyuserler Irving Allen hám Albert R. Brokkoli) ónimlerin, sonıń menen birge Angliyada jasaǵan prodyuser Karl Foremannıń kóplegen filmlerin de shıǵardı. Kolumbiya Angliyada jaylasqan Hammer studiyasınıń ayırım filmlerin de tarqattı.

1956-jıldıń dekabr ayında kompaniyanıń teń shólkemlestiriwshisi hám atqarıwshı vice-prezidenti Djek Kon qaytıs boldı.&lt;ref&gt;{{cite news|newspaper=[[The New York Times]]|date=December 10, 1956|page=31|title=Jack Cohn Dead; Film Pioneer, 67|url=https://www.nytimes.com/1956/12/10/archives/jack-cohn-dead-film-pioneer-67-cofounder-of-columbia-with-brother.html|access-date=January 10, 2021}}&lt;/ref&gt; 1958-jılı Kolumbiya óziniń jazıw studiyasın, Colpix Records ti qurdı, dáslep onı Kolumbiyanıń muzıka bólimin basqarǵan Djoni Taps, keyinirek Pol Veksler hám Lester Sill basqardı. Colpix 1966-jılǵa shekem jumıs islep, Kolumbiya RCA Victor menen birgelikte kelisimge kelip, Colpix tiń ornına óziniń jańa markası Colgems Records ti qurǵanǵa shekem jumıs alıp bardı.

=== 1960-jıllar: Garri Konnıń óliminen keyin ===
Qısqa metrajlı filmler bólimin jabıwdan kóp ótpey, 1958-jıldıń fevral ayında Kolumbiya prezidenti Garri Kon júrek infarktınan qaytıs boldı. Onıń jiyeni Ralf Kon 1959-jılı qaytıs bolıp, shama menen tórt on jıllıq shańaraq basqarıwına sheklew qoydı.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.nytimes.com/1959/08/02/archives/ralph-m-cohn-45-ty-official-diesi-screen-gems-president-a.html|title=RALPH M. COHN, 45, TY OFFICIAL, DIESI; President of Screen Gems a Columbia Pictures Aide, Had Been Film Producer|work=The New York Times|date=August 2, 1959|url-access=subscription}}&lt;/ref&gt;

Jańa basqarıwdı Eyb Shneyder basqardı, ol kompaniyaǵa joqarı mektepten keyin xatker bolıp kelip, 1929-jılı direktor bolǵan hám biznestiń qarjı tárepinen kóterilgen edi.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://variety.com/1993/film/news/ex-col-titan-schneider-dies-106225/|author=Suzan Ayscough|work=Variety|title=Ex-Col titan Schneider dies|date=April 23, 1993}}&lt;/ref&gt; 1963-jılı Kolumbiya muzıka baspashısı Aldon Music ti satıp aldı.&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.nytimes.com/1964/09/14/archives/bellhop-turned-millionaire-30-heads-a-columbia-film-division-don.html | title=Bellhop Turned Millionaire, 30, Heads a Columbia Film Division; Don Kirshner, President of Mask Unit, Made Fortane by Publishing Hit Tunes | work=The New York Times | date=September 14, 1964 }}&lt;/ref&gt;

1960-jıllardıń aqırına kelip, Kolumbiyanıń anıq emes bir sıpatı payda boldı, «A Man for All Seasons» hám «Oliver!» sıyaqlı eski úlgidegi filmler menen birge zamanagóy «Easy Rider» hám «The Monkees» sıyaqlı filmlerdi de usındı. Albert R. Brokkolidiń Eon Productions kompaniyasınıń Djeyms Bond filmlerin shıǵarıwdan bas tartqannan keyin, Kolumbiya Brokkolidiń burınǵı sherigi Irving Allendi Din Martin menen «Matt Helm» seriyasın islep shıǵarıw ushın jumısqa aldı. Sonday-aq, Kolumbiya Charlz K. Feldman menen birgelikte Djeyms Bondtıń parodiyası «Casino Royale» (1967) filmin de islep shıǵardı, bul romannıń ekranlastırıw huqıqlarına iye edi.

1966-jılǵa kelip, studiya kassalıq sátsizliklerden azap shegip atırǵan edi, hám onı satıp alıw haqqındaǵı gáp sózler payda bola basladı. Kolumbiya tek Screen Gems ten túsken payda menen jasap atırǵan edi, onıń quramına radio hám televidenie stanciyaları da kiretuǵın edi.&lt;ref&gt;Dick, pp. 18–20&lt;/ref&gt; 1968-jıldıń 23-dekabrinde Screen Gems Kolumbiya Pikchers Korporaciyası menen birlesti hám 24.5 million dollarǵa jańadan qurılǵan Columbia Pictures Industries, Inc. kompaniyasınıń bir bólegine aylandı.&lt;ref name=&quot;broadcasting19681223&quot;&gt;{{cite magazine|date=December 23, 1968|title=Columbia, SG complete $24.5 million merger|magazine=Broadcasting|page=53}}&lt;/ref&gt; Shneyder xolding kompaniyanıń baslıǵı, al Leo Djaffe prezidenti boldı. Birlesiwden keyin, 1969-jıldıń mart ayında, CPI Bell Records ti 3.5 million dollarǵa (tiykarınan CPI akciyaları menen) satıp aldı hám Larri Uttaldı leybl prezidenti etip qaldırdı.

=== 1970-jıllar ===
[[Fayl:Columbia Pictures Aktie.jpg|thumb|1965-jılǵı akciya sertifikatı]]
1970-jıllardıń basında derlik bankrot bolǵan studiya qayta qurıw arqalı qutqarıldı: Gouer-strit studiyaları (házir «Sanset Gouer Studiyaları» dep ataladı) satıldı hám jańa basqarıw komandası alıp kelindi. 1972-jılı Kolumbiya hám Warner Bros. The Burbank Studios dep atalatuǵın sheriklik dúzdi, onda eki kompaniya Berbanktegi Uorner studiya maydanın birge paydalandı.

1971-jılı Columbia Pictures notalıq baspa Columbia Pictures Publications ti qurdı, onıń vice-prezidenti hám bas menedjeri Frenk Dj. Xekinson edi, ol keyinirek prezident boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.fjhmusic.com/hackinson.htm|title=The F.J.H. Music Company Inc. — About us|website=fjhmusic.com|access-date=June 26, 2017|archive-date=July 20, 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170720130346/http://www.fjhmusic.com/hackinson.htm|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

1973-jılı Allen &amp; Co kompaniyası Columbia Pictures Industries ke finanslıq úles qostı hám Alan Xirshfild CEO etip tayınlandı,&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2015/01/29/business/media/alan-j-hirschfield-79-hollywood-executive-is-dead.html|title=Alan J. Hirschfield, 79, Hollywood Executive, Is Dead|last=Cieply|first=Michael|date=January 28, 2015|work=[[The New York Times]]|access-date=February 8, 2015|language=en-US|issn=0362-4331}}&lt;/ref&gt; ol baslıq bolǵan Leo Djaffeniń ornın bastı. Eyb Shneyderdiń ulı Stenli Shneyder (ákesi 1975-jılı direktorlar keńesinen ketpesten burın húrmetli baslıq bolǵan edi) Columbia Pictures studiyasınıń basshısı lawazımınan Devid Begelman menen almastırıldı, ol Xirshfildke esabat berdi. Bir neshe jıldan soń Begelman chek jasaw dawına aralasıp, studiyanıń abıroyına úlken zıyan keltirdi.

1974-jıldıń 6-mayında Columbia televidenieden Screen Gems atın alıp tasladı, televidenie bólimin Columbia Pictures Television dep qayta atadı.&lt;ref name=&quot;broadcasting19740506&quot;&gt;{{cite magazine|date=May 6, 1974|title=Remodeling at Screen Gems|magazine=Broadcasting|page=39}}&lt;/ref&gt; Bul attı sol waqıtta Kolumbiyanıń televidenie bóliminiń prezidenti Devid Gerber usınǵan edi. Sol jılı Columbia Pictures Rastar Pictures ti satıp aldı, oǵan Rastar Productions, Rastar Features hám Rastar Television kiretuǵın edi. Keyin Rey Stark Rastar Pictures tiń qayta tuwılıwı Rastar Films ti shólkemlestirdi, onı Columbia Pictures 1980-jıldıń fevral ayında satıp aldı.&lt;ref name=&quot;Google Books 1992&quot;&gt;Dick, p. 29.&lt;/ref&gt;

Columbia Pictures óziniń muzıka hám jazıw bólimlerin de qayta shólkemlestirdi. Klayv Devis 1974-jılı Columbia Pictures ke jazıw hám muzıka másláhátshisi etip jallandı hám keyinirek Bell Records tıń waqıtsha prezidenti boldı. Devistiń haqıyqıy maqseti Columbia Pictures tıń muzıka bólimin janlandırıw edi. CPI dıń 10 million dollar investiciyası hám hár qıylı Columbia Pictures miyras markaların (Colpix, Colgems hám Bell) qayta shólkemlestiriwi menen, Devis 1974-jıldıń noyabr ayında Columbia Pictures tıń jańa jazıw bólimi Arista Records ti tanıstırdı, Devistiń ózi jańa kárxannıń 20% ine iye edi. Columbia bul markaǵa 1979-jılǵa shekem baqlaw júrgizdi, sońınan ol Ariola Records qa satıldı. Bunnan tısqarı, Columbia óziniń muzıka baspa biznesin (Columbia-Screen Gems) 1976-jıldıń avgust ayında EMI ǵa 15 million dollarǵa sattı.&lt;ref name=hist7079&gt;{{Web deregi|url=http://www.emiarchivetrust.org/archiveHistory.aspx?id=1571498|title=A Brief History of EMI: 1970–1979|access-date=April 6, 2013|publisher=The EMI Group Archive Trust|archive-url=https://web.archive.org/web/20110923060515/http://www.emiarchivetrust.org/archiveHistory.aspx?id=1571498|archive-date=September 23, 2011|url-status=live}}&lt;/ref&gt; Keyinirek ekewi de Sony kompaniyasınıń qol astında Columbia Pictures penen birlestirildi.

1976-jıldıń dekabr ayında Columbia Pictures arkada oyınları kompaniyası D. Gottlieb &amp; Co. nı 50 million dollarǵa satıp aldı.&lt;ref name=&quot;googlebooks19771126&quot;&gt;{{cite magazine|date=November 26, 1977|title=Arista Helps Columbia Pictures|magazine=Billboard|page=8}}&lt;/ref&gt;

1978-jılı Begelman Columbia dan aqsha urlaǵanı ushın jumıstan shetletildi. Xirshfild onı qayta tiklewden bas tartqanı ushın jumıstan bosatıldı.&lt;ref&gt;{{cite news|first=Alex|last=Stedman|title=Alan Hirschfield, Former Columbia Chief Exec, Dies at 79 |url=https://variety.com/2015/film/news/alan-hirschfield-former-columbia-chief-exec-dies-at-79-1201408596/ |work=[[Variety (magazine)|Variety]] |date=January 16, 2015 |access-date=February 8, 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=Alan Hirschfield, Former Chief Exec of Columbia, Dies at 79 |url=https://www.hollywoodreporter.com/news/alan-hirschfield-chief-exec-columbia-764634 |work=[[The Hollywood Reporter]] |date=January 18, 2015 |access-date=February 8, 2015}}&lt;/ref&gt; Keyinirek Begelman jumıstan ketti hám 1978-jıldıń iyun ayında onıń ornına Deniel Melnik keldi.&lt;ref name=DV80&gt;{{cite news|work=[[Daily Variety]]|title=Film studio exec caught in revolving doors|date=October 28, 1980|page=34}}&lt;/ref&gt; Fey Vinsent Xirshfildtiń ornın basıw ushın jumısqa alındı.

Frenk Prays 1978-jılı óndiris prezidenti boldı. 1979-jıldıń mart ayında ol Melniktiń ornına Columbia Pictures tıń prezidenti boldı.&lt;ref name=DV80/&gt; Praystıń basqarıwı dáwirinde ol Columbia tariyxındaǵı eń kóp tabıs keltirgen 10 filmniń 9 ın islep shıǵarıwǵa juwapker boldı.&lt;ref name=dutka2&gt;{{Web deregi |url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1990-03-22-fi-1047-story.html |title=Hollywood Veteran Price to Head Film Unit at Columbia |work=[[Los Angeles Times]] |author=Elaine Dutka |date=March 22, 1990 |access-date=November 18, 2017}}&lt;/ref&gt;

1978-jıldıń gúzinde, Metro-Goldwyn-Mayer di de baqlawda uslaǵan Vegas Kirk Kerkoryan Columbia Pictures tıń 5.5% úlesin satıp aldı.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1990-03-08-fi-2987-story.html|title=MGM/UA Under Kerkorian Meant 20 Years of Change|date=March 8, 1990|work=Los Angeles Times|access-date=May 16, 2019|language=en-US|issn=0458-3035}}&lt;/ref&gt; Keyin ol 20-noyabrde studiyanıń jáne 20% in satıp alıw ushın tender usınıs beriwdi jobalastırǵanın járiyaladı.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; 14-dekabrde Columbia menen keminde úsh jıl dawamında 25% ten aspawǵa yaki baqlawdı izlemewge wáde beriw arqalı toqtaw kelisimi dúzildi.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

1979-jıldıń 15-yanvarında AQSH Ádillik ministrligi Kerkoryanǵa qarsı MGM di baqlap turıp, Columbia da úleske iye bolıwına tosqınlıq qılıw ushın antimonopoliya sud isin qozǵadı.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; 1979-jıldıń 19-fevralında Columbia Pictures Television 1976-jılı Bad Yorkin hám jazıwshılar Sol Turteltaub hám Berni Orenshteyn tárepinen dúzilgen TOY Productions ti satıp aldı.&lt;ref name=&quot;broadcasting19790219&quot;&gt;{{cite magazine|date=February 19, 1979|title=New TOY|magazine=Broadcasting|page=39}}&lt;/ref&gt; May ayında Kerkoryan Columbia daǵı qosımsha 214,000 akciyanı satıp alıp, óz úlesin 25% ke jetkerdi.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; 2-avgustta sud processi baslandı; 14-avgustta sud Kerkoryan paydasına qarar shıǵardı. 1979-jılı Columbia Time-Life Video menen 20 atamadaǵı filmdi videokassetada shıǵarıw boyınsha kelisimge keldi.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1979/06/13/archives/videotapes-for-homes-800000-recorders-sold-cassettes-for-rent.html|title = Videotapes for Homes|newspaper = The New York Times|date = June 13, 1979|last1 = Brown|first1 = Les}}&lt;/ref&gt;

=== 1980-jıllar: Coca-Cola, Tri-Star hám basqa satıp alıwlar hám birlesken isbilermenlikler ===
1980-jıldıń 30-sentyabrinde Kerkoryan Columbia nı akcionerlerdiń máplerin esapqa almaǵanı hám onıń menen dúzilgen kelisimdi buzǵanı ushın sudqa berdi.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; Keyinirek, 2-oktyabrde Columbia onı Nelson Bunker Hunt penen birge Columbia nı baqlawǵa alıw ushın jobalastırıw menen ayıpladı.

1981-jılı Kerkoryan Columbia daǵı 25% úlesin CPI ǵa qaytarıp sattı.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; Keyinirek Columbia Pictures 11 kinoteatrǵa iye bolǵan The Walter Reade Organization nıń 81% in satıp aldı; qalǵan 19% in 1985-jılı satıp aldı.

Usı waqıt dógereginde Columbia Stiven Spilbergtiń «Úshinshi dárejeli jaqın baylanıslar» filmine usınılǵan dawamı «Túngi aspan» dı qayta islewge jiberdi. Bul joybar aqırında sol waqıttaǵı eń kóp tabıs tapqan film — «E.T. the Extra-Terrestrial» ge aylandı. Columbia bul filmniń rawajlanıwına qatnasqanı ushın paydanıń bir bólegin aldı.&lt;ref&gt;{{cite news|work=[[Variety (magazine)|Variety]]|title=Exec Shifts Make Columbia the Gem of Commotion|date=November 22, 1989|page=1|last=Cohn|first=Lawrence}}&lt;/ref&gt;

1982-jıldıń 17-mayında Columbia Pictures Spelling-Goldberg Productions tı 40 million dollardan artıq summaǵa satıp aldı.&lt;ref&gt;Perry, pp. 28&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;broadcasting19820517&quot;&gt;{{cite magazine|date=May 17, 1982|title=Columbia buys Spelling-Goldberg|magazine=Broadcasting|page=42}}&lt;/ref&gt; Finanslıq jaǵdayı jaqsılanǵannan keyin (kóbinese «Kramer Kramerge qarsı», «Aqıldan azǵan», «Kók laguna» hám «Sızıqlar» sıyaqlı kassalıq tabıslı filmler sebepli) Columbia 1982-jıldıń 22-iyuninde The Coca-Cola Company tárepinen 750 million dollarǵa satıp alındı.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1982/06/23/business/coke-completes-columbia-merger.html|title=Coke Completes Columbia Merger|date=June 23, 1982|work=[[The New York Times]]|access-date=March 14, 2010|agency=[[Associated Press]]|language=en-US|issn=0362-4331}}&lt;/ref&gt; Studiya basshısı Frenk Prays «Tutsi», «Gandi», «Karate bala», «Úlken suwıq» hám «Arwaq awlawshılar» sıyaqlı úlken tabıslı filmlerdi kóp shıǵınlı sátsizlikler menen aralastırdı. Film islep shıǵarıwdıń ósip baratırǵan qárejetlerin bólisiw ushın Coca-Cola burın Gollivudtaǵı háreketleri sátsiz bolǵan eki sırtqı investordı tarttı. 1982-jılı Columbia, Time Inc. kompaniyasınıń HBO sı hám CBS birlesken kárxana sıpatında «Nova Pictures» ti járiyaladı; bul kárxana keyinirek Tri-Star Pictures dep qayta ataldı.&lt;ref&gt;{{cite news |id={{ProQuest|147616787}} |last1=Brown |first1=Merrill |title=TV Merger Hits Snag At Justice: Staff Opposes Plan Of HBO Rivals: Baxter Undecided Staff Opposes Plan For Pay TV Merger |newspaper=The Washington Post |date=May 25, 1983 |page=D9 }}&lt;/ref&gt; 1983-jılı Prays Coca-Cola menen kelispewshilikten keyin Columbia Pictures ten ketip, Universal ǵa qaytıp bardı.&lt;ref&gt;{{cite news |title=Price is Leaving Columbia |url=https://news.google.com/newspapers?nid=1734&amp;dat=19831010&amp;id=X1ocAAAAIBAJ&amp;sjid=vFIEAAAAIBAJ&amp;pg=5777,4137849 |work=The Dispatch |date=October 10, 1983|via=Google News|access-date=August 15, 2012}}&lt;/ref&gt; Onıń ornına Gay Makelveyn keldi.&lt;ref&gt;{{cite news|work=[[Variety (magazine)|Variety]]|title=Columbia In-House Productions — 1978–89|date=November 22, 1989|page=16}}&lt;/ref&gt;

1980-jıllardıń basında Columbia hám Tri-Star Pictures Delphi Film Associates penen film boyınsha sheriklik ornattı hám hár qıylı film shıǵarılıwlarına qızıǵıwshılıq bildirdi. 1984-jılı Delphi Film Associates III kompaniyası Tri-Star hám Columbia nıń 1984-jılǵı filmler dizimine qızıǵıwshılıq bildirdi, bul film óndirisi qarjılandırıwında 60 million dollar usınıs etiwi kerek edi.&lt;ref&gt;{{Cite news|date=February 15, 1984|title=7 Tri-Star Pix in Delphi III Float; Gross Cut as Invester Protection; HBO, CBS Deals: 'Fair Market'|page=3|work=[[Variety (magazine)|Variety]]}}&lt;/ref&gt; 

Columbia Pictures 1980-jıllarda muzıka baspa jumısların keńeytti, 1983-jılı MGM/UA Communications Co. dan Big 3 Publishing ti (burınǵı Robbins, Feist, hám Miller kompaniyalarınıń nota baspa operaciyaları), 1985-jılı Simon &amp; Schuster den Belwin-Mills Publishing ti hám 1987-jılı Al Gallico Music ti satıp aldı.&lt;ref&gt;{{Cite news| last = Irv Lichtman| title = Columbia Pictures To Acquire Big 3| magazine = Billboard| date = February 12, 1983|url=https://books.google.com/books?id=9iMEAAAAMBAJ&amp;pg=PT39|via=Google Books}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |id={{ProQuest|397955995}} |title=Gulf &amp; Western Unit Sells Belwin-Mills Publishing |work=The Wall Street Journal |date=March 25, 1985 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |id={{ProQuest|292549635}} |title=Columbia gained several popular song copyrights |work=Los Angeles Times  |date=February 4, 1987 }}&lt;/ref&gt;

1985-jıldıń 18-iyunında Columbia nıń bas kompaniyası Norman Lir hám Djerri Perenchionıń Embassy Communications, Inc. kompaniyasın (sonıń ishinde Embassy Pictures, Embassy Television, Tandem Productions, hám Embassy Home Entertainment) 485 million dollarǵa satıp aldı, tiykarınan onıń «All in the Family» hám «The Jeffersons» sıyaqlı teleseriallar kitapxanası ushın.&lt;ref name=&quot;Norman Lear 1985-6-18&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.normanlear.com/backstory_press_3.html|title=Coke buys Embassy: 485 million|archive-url=https://web.archive.org/web/20110722071434/http://www.normanlear.com/backstory_press_3.html |archive-date=July 22, 2011|website=normanlear.com}}&lt;/ref&gt; 1985-jıldıń 16-noyabrinde CBS Tri-Star birlesken kárxanasınan shıqtı.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1985/11/16/business/cbs-sells-stake-in-tri-star-inc.html|title=CBS Sells Stake In Tri-Star Inc.|date=November 16, 1985|work=The New York Times|access-date=May 16, 2019|agency=[[Associated Press]]|language=en-US|issn=0362-4331}}&lt;/ref&gt;

1986-jılı kóp ózgerisler boldı. Óziniń televidenie franshizasın keńeytip, 5-mayda Columbia sonday-aq Merv Griffin Enterprises ti 250 million dollarǵa satıp aldı. Bul kompaniya «Wheel of Fortune», «Jeopardy!», «Dance Fever» hám «The Merv Griffin Show» sıyaqlı baǵdarlamaları menen belgili edi.&lt;ref name=&quot;broadcasting19860512&quot;&gt;{{cite magazine|date=May 12, 1986|title=Structuring and restructuring|magazine=Broadcasting|page=66}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://content.time.com/time/subscriber/article/0,33009,961342,00.html|title=Fizz, Movies and Whoop-De-Do|last=Russell|first=George|date=May 12, 1986|magazine=[[Time (magazine)|Time]]|access-date=May 16, 2019|language=en-US|issn=0040-781X}}&lt;/ref&gt; Bir neshe aydan soń, 28-avgustta, Columbia Pictures Television Group Denni Arnoldtıń Danny Arnold Productions, Inc. kompaniyasın satıp aldı. Bul kelisim Arnoldtıń «Barney Miller» (Four D Productions) sitkomına bolǵan huqıqların hám basqa da «Fish» (The Mimus Corporation), «A.E.S. Hudson Street» (Triseme Corporation) hám «Joe Bash» (Tetagram Ltd.) sıyaqlı óndirilgen seriallardı óz ishine aldı. Arnold telestudiyaǵa qarsı monopoliyaǵa qarsı nızam buzıwshılıqlar, aldaw hám isenim minnetlemelerin buzıw ayıplawları boyınsha federal hám shtat shaǵımlarınan bas tarttı.&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://apnews.com/50b6146fe983b49d631795746d0bd2dc |title=COKE TO BUY FILM CONCERN TO SETTLE SUITS |date=August 29, 1986 |publisher=[[AP News Archive]] |access-date=November 30, 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1986/08/30/business/company-news-coke-suit-pact.html|title=COMPANY NEWS; Coke Suit Pact|date=August 30, 1986|work=[[The New York Times]]|access-date=May 17, 2011|agency=Associated Press|language=en-US|issn=0362-4331}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://news.google.com/newspapers?nid=1310&amp;dat=19860829&amp;id=w3ozAAAAIBAJ&amp;sjid=s-EDAAAAIBAJ&amp;pg=4751,7211700|title=Coke Gets 'Barney Miller'|work=Eugene Register-Guard|via=Google News|access-date=November 30, 2013}}&lt;/ref&gt; 

Coca-Cola Embassy Pictures bólimin Dino de Laurentiske sattı, ol keyin Embassy Pictures ti Dino de Laurentiis Productions, Inc. ke qostı. Kompaniyanıń atı De Laurentiis Entertainment Group dep ózgertildi. Coca-Cola sonday-aq Embassy Home Entertainment ti Nelson Entertainment ke sattı. Biraq, Coca-Cola Embassy Pictures atın, logotipin hám sawda belgisin ózinde saqlap qaldı. HBO Tri-Star birlesken kárxanasınan shıqqan sońǵı sherik boldı hám óz úlesin Columbia ǵa sattı.&lt;ref&gt;{{cite book |first=Stephen |last=Prince |url=https://archive.org/details/newpotofgold00step |url-access=registration |title=A New Pot of Gold: Hollywood Under the Electronic Rainbow |publisher=University of California Press |location=Berkeley, Calif. |year=2002 |orig-year=2000 |isbn=9780520232662 |series=History of the American Cinema Vol. 10 |page=[https://archive.org/details/newpotofgold00step/page/31 31] |access-date=August 13, 2013}}&lt;/ref&gt; Keyin Tri-Star jańa Tri-Star Television bólimi menen televidenie biznesine keńeydi.

Sol jılı Columbia britaniyalı prodyuser Devid Pattnamdı studiyaǵa basshılıq etiw ushın jumısqa aldı. Pattnam úlken byudjetli filmler ornına kishi filmler islep, Gollivud film islew usıllarına qarsı shıǵıwǵa háreket etti. Onıń amerikalıq film óndirisin sınǵa alıwı, sonıń menen birge ol ruqsat bergen filmlerdiń kópshiliginiń sátsiz bolıwı, Coca-Cola hám Gollivudtı táshiwishlendirdi.

Keyin Pattnam hár qıylı film rejissyorları, sonıń ishinde Norman Djuison menen kóp filmli kelisimlerdi toqtattı, bul kelisimler wáde etilgen ónimler tolıq jetkerip berilmesten burın toqtatılıwına ruqsat berildi.&lt;ref&gt;{{Cite news|date=April 1, 1987|title=Columbia Letting Multipic Pacts With Jewinson, Others Expire|page=37|work=[[Variety (magazine)|Variety]]}}&lt;/ref&gt; Pattnamnıń basqarıwı astında, ol ishki filmler hám satıp alıwlar ushın 270 million dollar paketin dúzdi, hám ortasha 25 filmniń hár biriniń bahası 10.78 million dollar bolıwı kútilgen edi, bul Pattnam kelmesten burınǵı Columbiadaǵıǵa qaraǵanda shama menen 4 million dollarǵa arzan edi. Sonday-aq, Spayk Lidiń 5 million dollarlıq «School Daze» filmi sıyaqlı bir qatar arzan satıp alıwlar da boldı.&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Tusher|first=Will|date=April 8, 1987|title=Col Sets $270-Mil Package Of In-House Pics, Acquisitions As Part of David Puttman's Initial Program|pages=3, 26|work=[[Variety (magazine)|Variety]]}}&lt;/ref&gt;

1986-jılı 22-oktyabrde Greg Kut Columbia Pictures tárepinen studiyanıń tiykarǵı basshısı etip tayınlandı, bul Devid Pattnamnıń Columbia Pictures-tıń xalıqaralıq bazarǵa dıqqatın qaratıw boyınsha wádesin tolıqtırıw ushın edi.&lt;ref&gt;{{Cite news|date=October 22, 1986|title=Col Looking To Put Australia's Coote Into Key Exec Slot|page=6|work=[[Variety (magazine)|Variety]]}}&lt;/ref&gt; 1986-jılı 17-dekabrde kompaniya Greg Kut basqarǵan Roadshow, Coote &amp; Carroll kompaniyasınıń 30% úlesin satıp aldı hám olar Columbia-nıń úlesin arttırıw ushın filmler hám mini-seriyallardı tańlap alatuǵının sheshti, hám Columbia dizimine qosılǵan onlaǵan teatr hám televizion filmleri hám mini-seriyalların dizimge kirgizdi.&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Groves|first=Don|date=December 17, 1986|title=Greg Coote Hoping Columbia Would Pick Up Films, Miniseries|pages=22, 33|work=[[Variety (magazine)|Variety]]}}&lt;/ref&gt;

1987-jılı 26-iyunde Coca-Cola The Walter Reade Organization dı Cineplex Odeon Corporation ǵa sattı.&lt;ref&gt;{{cite news |url=|title=Cineplex Odeon acquires New York's Walter Reade theatre circuit. (Walter Reade Organization Inc.) |date=June 26, 1987 |publisher=[[PR Newswire]] |access-date=}}&lt;/ref&gt; 1987-jılı 14-oktyabrde Coca-Cola nıń oyın-zawıq bólimi bes Gollivud basshısı menen birge Castle Rock Entertainment ke 30 million dollar investiciya saldı. Coke nıń oyın-zawıq biznes bólimi Castle Rock tıń 40% ine iye boldı, al basshılar 60% ke iye boldı.&lt;ref name=&quot;NewsBank&quot;&gt;{{cite news|url=http://nl.newsbank.com/nl-search/we/Archives?p_product=AT&amp;p_theme=at&amp;p_action=search&amp;p_maxdocs=200&amp;p_topdoc=1&amp;p_text_direct-0=0EB7C2F05DE50C09&amp;p_field_direct-0=document_id&amp;p_perpage=10&amp;p_sort=YMD_date:D|title=Coca-Cola (originally written as Cokca-Cola) division invests in film production company|website=nl.newsbank.com|access-date=May 16, 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20210224164902/http://nl.newsbank.com/nl-search/we/Archives?p_product=AT&amp;p_theme=at&amp;p_action=search&amp;p_maxdocs=200&amp;p_topdoc=1&amp;p_text_direct-0=0EB7C2F05DE50C09&amp;p_field_direct-0=document_id&amp;p_perpage=10&amp;p_sort=YMD_date:D|archive-date=February 24, 2021}}&lt;/ref&gt;

==== Columbia Pictures Entertainment dáwiri (1987–1989) ====

Turaqsız film biznesi Coke akcionerlerin tınıshsızlandırdı, hám Ishtar filminiń sın hám kassalıq sátsizliginen keyin, Coke 1987-jılı 21-dekabrde óziniń oyın-zawıq aktivlerin bólip shıǵardı hám onı Tri-Star Pictures ke 3.1 milliard dollarǵa sattı. Tri-Star Pictures, Inc. kompaniyasınıń atı Columbia Pictures Entertainment, Inc. (CPE) bolıp ózgertildi, Coke kompaniyanıń 80% ine iyelik etti.&lt;ref&gt;Dick, p. 46.&lt;/ref&gt; Eki studiya da óz atları menen filmler islep shıǵarıwdı hám tarqatıwdı dawam etti.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1987-09-02-fi-3400-story.html|title=Coke, Tri-Star Confirm Plans for $3.1-Billion Deal|last=Harris|first=Kathryn|date=September 2, 1987|work=[[Los Angeles Times]]|access-date=May 16, 2019|language=en-US|issn=0458-3035}}&lt;/ref&gt;

Pattnam bir jıldan keyin lawazımınan bosatıldı.&lt;ref&gt;Prince, Stephen (2000) ''A New Pot of Gold: Hollywood Under the Electronic Rainbow, 1980–1989'' (pp. 54–58). [[University of California Press]], [[Berkeley, California|Berkeley]]/[[Los Angeles, California]]. {{ISBN|0-520-23266-6}}&lt;/ref&gt; Pattnamnıń ornına Daun Stil keldi. Basqa da kishi kólemli, «butik» subektler dúzildi: britaniyalı hám kanadalı sherikler menen birge Nelson Entertainment, francuz studiyası Gaumont penen birge iyelik etilgen Triumph Films (házir tómen byudjetli studiya), hám Castle Rock Entertainment.

1988-jılı 2-yanvarda Columbia/Embassy Television hám Tri-Star Television jańa Columbia Pictures Television-ǵa birlestirildi, al Embassy Communications-tıń atı ELP Communications bolıp ózgertildi. 1988-jıldıń basında CPE jańa sıńar kompaniya Triumph Releasing Corporation-dı dúzdi, ol Arqa Amerika bazarı ushın Columbia hám Tri-Star filmlerin tarqatıwǵa baylanıslı administrativlik xızmetlerdi atqardı, al Triumph xalıqaralıq dárejede hár bir studiyanıń basshılıǵı astında Columbia hám Tri-Star filmleriniń satıwı, marketingi hám tarqatılıwına juwapker boldı, Patrik N. Uilyamson Triumph tıń basshısı bolıp xızmet etti.&lt;ref&gt;{{Cite news |date=January 6, 1988 |title=Columbia Resurrects 'Triumph' |page=7 |work=[[Variety (magazine)|Variety]]}}&lt;/ref&gt;

1988-jılı 16-yanvarda CPE niń akciyaları Nyu-York fond birjasında birinshi sawda kúni azǵana tómenledi. Coke óziniń Columbia úlesin CPE dagi 80% ten 49% ke shekem qısqartıw arqalı 34.1 million Columbia akciyasın óz akcionerlerine bólip berdi.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1988-01-16-fi-9327-story.html|title=Columbia Pictures' Stock Has Weak Wall St. Debut|last=Knoedelseder|first=William K. Jr.|date=January 16, 1988|work=Los Angeles Times|access-date=August 8, 2013|language=en-US|issn=0458-3035}}&lt;/ref&gt; 1988-jılı 13-aprelde CPE Tri-Star Pictures, Inc. ti Tri-Star studiyasınıń qayta dúzilgen kompaniyası sıpatında bólip shıǵardı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://appext20.dos.ny.gov/corp_public/CORPSEARCH.ENTITY_INFORMATION?p_nameid=1367154&amp;p_corpid=1252551&amp;p_entity_name=Tri-Star%20Pictures&amp;p_name_type=%25&amp;p_search_type=BEGINS&amp;p_srch_results_page=0|title = State of New York Division of Corporations — Entity Search: Tri-Star Pictures, Inc.|access-date = August 5, 2013}}&lt;/ref&gt; 1988-jılı aprel ayında CPE óziniń muzıka basıp shıǵarıw operaciyaların britaniyalı Filmtrax kompaniyasına sattı. (Filmtrax 1990-jılı Thorn EMI tárepinen satıp alındı.)&lt;ref&gt;{{cite news |id={{ProQuest|281273979}} |last1=Shiver |first1=Jube |title=Thorn EMI Buys Filmtrax Catalogue for $115 Million Music: The huge collection of songs owned by the company includes 'Stormy Weather' and 'Against All Odds' |work=Los Angeles Times |date=August 9, 1990 }}&lt;/ref&gt; 1988-jılı iyun ayında CPE Columbia Pictures Publications tı (baspa muzıka operaciyalarınan ibarat) Boston Ventures investiciya firmasına satıwdı járiyaladı hám onıń atı CPP/Belwin bolıp ózgertildi.&lt;ref&gt;{{cite news |id={{ProQuest|398049094}} |title=Business Brief: Columbia Pictures Entertainment |newspaper=The Wall Street Journal |date=June 3, 1988 }}&lt;/ref&gt; CPP/Belwin 1994-jılı Warner Bros. tıń Warner Chappell Music i tárepinen satıp alındı.&lt;ref&gt;{{cite news |id={{ProQuest|388726870}} |last1=Weaver |first1=Jay |title=MELODIC MERGER PRINT MUSIC DIVISIONS UNITE TO FORM WORLD'S BIGGEST PUBLISHING OPERATION |work=Sun Sentinel |date=October 5, 1994 }}&lt;/ref&gt;

1989-jılı 2-fevralda Columbia Pictures Television Norman Lirdiń Act III Communications kompaniyası menen birlesip, teleseriallar islep shıǵarıw ushın Act III Television (házirgi Act III Productions) dep atalǵan birlesken kárxana dúzdi, basqarıw ornına.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1989-02-02-fi-2616-story.html|title=Norman Lear, Columbia Form Joint TV Venture|last=Knoedelseder|first=William K. Jr.|date=February 2, 1989|work=Los Angeles Times|access-date=June 19, 2013|language=en-US|issn=0458-3035}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1989/02/02/business/lear-joins-with-columbia-to-produce-tv-not-manage.html|title=Lear Joins With Columbia To Produce TV, Not Manage|last=Stevenson|first=Richard W.|date=February 2, 1989|work=The New York Times|access-date=June 19, 2013|language=en-US|issn=0362-4331}}&lt;/ref&gt;

=== Sony dáwiri (1989-házirgi waqıtqa shekem) ===
1989-jılı 28-sentyabrde Columbia Pictures imperiyası elektronika gigantı [[Sony]]&lt;nowiki/&gt;ǵa, sol waqıtta Amerika múlklerin satıp alıp atırǵan bir neshe yapon firmalarınıń biri bolǵan kompaniyaǵa, 3.4 milliard dollar bahasında satıldı.&lt;ref&gt;{{cite news |last=Fabrikant |first=Geraldine |title=DEAL IS EXPECTED FOR SONY TO BUY COLUMBIA PICTURES |url=https://www.nytimes.com/1989/09/26/business/deal-is-expected-for-sony-to-buy-columbia-pictures.html |access-date=May 22, 2022 |work=The New York Times |date=September 26, 1989 |page=1 |language=en-US}}&lt;/ref&gt; Bul satıw Coca-Cola ǵa studiyaǵa salǵan investiciyasınan payda alıp keldi. Sońınan Sony eki prodyuserdi, Piter Guber hám Djon Pitersti, Sony 1989-jılı 29-sentyabrde Guber-Peters Entertainment Company dı (burınǵı teleoyın islep shıǵarıw kompaniyası, Barris Industries) 200 million dollarǵa satıp alǵanda, óndiris boyınsha birlesken basshılar sıpatında jumısqa aldı.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.nytimes.com/1989/09/29/business/company-news-sony-buys-guber-peters.html|title=Sony Buys Guber-Peters|date=September 29, 1989|agency=Reuters|newspaper=The New York Times}}&lt;/ref&gt; Guber hám Piters 1983-jıldan berli kompaniyada islep kelgen bolıp, 1989-jılı Warner Bros. penen uzaq múddetli kelisim dúzgen edi. Sol waqıtta Warner Communications-tıń sıńar kompaniyası Warner Bros., Sony dı 1 milliard dollarǵa sudqa berdi.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=IllKn7ctWhoC&amp;q=Guber-Peters%20signs%20contract%20deal%20with%20Warner%20Bros.&amp;pg=PT256|title=Bargaining for Advantage|isbn=9781101221372|last1=Richard Shell|first1=G.|date=May 2, 2006|publisher=Penguin }}&lt;/ref&gt; Sony CPE ni satıp alıwdı 8-noyabrde juwmaqladı, al Guber-Peters ti satıp alıw kelesi kúni tamamlandı.

1989-jılı 1-dekabrde Guber hám Piters GPEC tıń kóp jıllıq advokatı Alan Dj. Levindi jańadan dúzilgen Columbia-nıń Filmed Entertainment Group (FEG) kompaniyasınıń prezidenti hám bas operaciyalıq direktorı lawazımına tayınladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1989-12-01-fi-247-story.html|title=Columbia Names Alan Levine President|work=Los Angeles Times|date=December 1989}}&lt;/ref&gt; FEG quramına Columbia Pictures, Tri-Star Pictures, Triumph Releasing, Columbia Pictures Television, Columbia Pictures Television Distribution, Merv Griffin Enterprises, RCA/Columbia Pictures Home Video (xalıqaralıq ataması RCA/Columbia Pictures International Video), Guber-Peters Entertainment Company, hám qosımsha hám tarqatıw kompaniyaları kirdi.

==== 1990-jıllar ====
1990-jılı Sony júzlegen million dollar tóledi, Columbia House Records Club pochta arqalı satıw biznesiniń yarımın berdi hám Time Warner dan burınǵı Metro-Goldwyn-Mayer (MGM) studiyasınıń Kalver-Sitidegi maydanın satıp aldı. Bul uchastkanı Warner Communications 1989-jılı Lorimar-Telepictures ti satıp alǵanda qolǵa kirgizgen edi. Bul Burbank Studios sherikligin juwmaqladı. Dáslep Columbia Studios dep qayta atalǵan bul jer, keyin Sony Pictures Studios dep ózgertilip, Sony onı qayta qurıw ushın 100 million dollar jumsadı.

Guber hám Piters ózleriniń usı baylıqqa ılayıqlı ekenin dálillewge urındı, biraq ayırım tabıslı joybarlar menen birge kóplegen qımbat sátsizlikler de boldı. Sol jılı Frank Prays Columbia Pictures tıń baslıǵı bolıp tayınlandı. Onıń 1987-jılı tiykarlaǵan Price Entertainment, Inc. kompaniyası 1991-jıldıń mart ayında Columbia menen birlestirildi. Prays 1991-jılı 4-oktyabrde Columbia dan ketti hám onıń ornına Warner Bros. tıń basshısı Mark Kanton keldi. Prays bolsa Price Entertainment ti Price Entertainment Company sıpatında qayta iske qostı hám SPE menen eksklyuziv emes kelisim dúzdi.&lt;ref&gt;{{cite news|author=ALAN CITRON|date=October 4, 1991|url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1991-10-04-fi-3363-story.html|title=Columbia Pictures Wraps Up Deal to Make Canton Chairman|work=Los Angeles Times|access-date=February 25, 2013}}&lt;/ref&gt; Piters 1991-jılı sherigi Guber tárepinen jumıstan bosatıldı, al Guber 1994-jılı óz erkinen demalıs berip, kelesi jılı Mandalay Entertainment ti dúzdi.&lt;ref&gt;{{Cite news|last1=Bates|first1=James|last2=Dutka|first2=Elaine|date=September 30, 1994|title=Guber Leaves Sony Pictures to Form Own Firm|language=en-US|work=[[Los Angeles Times]]|url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1994-09-30-mn-44851-story.html}}&lt;/ref&gt; 1991-jılı 7-avgustta pútkil operaciya qayta shólkemlestirilip, Sony Pictures Entertainment (SPE) dep qayta ataldı,&lt;ref name=&quot;Los Angeles Times 1991-8-7&quot;&gt;[https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1991-08-08-fi-464-story.html &quot;She Holds Torch for Sony Pictures Entertainment&quot;]. ''[[Los Angeles Times]]''&lt;/ref&gt; hám sol waqıtta TriStar (rásmiy túrde defisi alıp taslanǵan) óziniń televidenie bólimin oktyabr ayında qayta iske qostı. 1991-jıldıń dekabr ayında SPE art-xaus filmleri ushın Sony Pictures Classics ti dúzdi, oǵan Michael Barker, Tom Bernard hám Marcie Bloom basshılıq etti,&lt;ref name=&quot;SPC at 15&quot;&gt;{{cite news |url=https://www.hollywoodreporter.com/news/sony-pictures-classics-at-15-139749 |title=Sony Pictures Classics at 15 |first=Anne |last=Thompson |date=October 17, 2006 |work=The Hollywood Reporter |archive-url=https://web.archive.org/web/20120209021120/http://www.hollywoodreporter.com/news/sony-pictures-classics-at-15-139749 |archive-date=February 9, 2012 |url-status=live |access-date=March 4, 2010 |quote=&quot;They stay behind the films and manage to find a significant core audience for a large number of them, with the occasional $130 million blowout like ''Crouching Tiger, Hidden Dragon,''&quot; [former United Artists president Bingham] Ray says. &quot;But they spend a fraction of what a major studio would spend to get the same number. Their philosophy is not to pile a lot of money on everything. They run a tight ship; they don't have an army of people working for them. They keep things simple.&quot; }} [http://www.allbusiness.com/services/motion-pictures/4803238-1.html Alt URL] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071215090950/http://www.allbusiness.com/services/motion-pictures/4803238-1.html |date=December 15, 2007 }}&lt;/ref&gt; olar burın United Artists Classics hám Orion Classics te islegen edi. Ashıqtan-ashıq masqara bolǵan Sony, Columbia ǵa salǵan investiciyasınan úlken zıyan kórdi, 1994-jılı 2.7 milliard dollar esaptan shıǵarıldı. 1996-jıldıń noyabr ayında John Calley SPE prezidenti boldı, Amy Pascal ti Columbia Pictures prezidenti hám Chris Lee ni TriStar da óndiris prezidenti etip tayınladı. Kelesi báhárge kelip, studiyalar anıq qayta tiklenip, kassada rekordlıq pátke eristi.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1997/05/26/business/a-strong-debut-helps-as-a-new-chief-tackles-sony-s-movie-problems.html|title=A Strong Debut Helps, as a New Chief Tackles Sony's Movie Problems|last=Fabrikant|first=Geraldine|date=May 26, 1997|work=The New York Times|access-date=May 16, 2019|language=en-US|issn=0362-4331}}&lt;/ref&gt; 1992-jılı 7-dekabrde Sony Pictures Barry &amp; Enright oyın-zawıq kórsetiwleri kitapxanasın satıp aldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.highbeam.com/doc/1G1-13539468.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20140611025717/http://www.highbeam.com/doc/1G1-13539468.html|title=Sony Pictures' secret: Goodson's price is right. (Sony Pictures Entertainment Inc.'s licensing deal with Mark Goodson Productions)|website=|date=December 7, 1992|access-date=January 21, 2013|archive-date=June 11, 2014}}&lt;/ref&gt;

1994-jılı 21-fevralda Columbia Pictures Television hám TriStar Television birlesip Columbia TriStar Television (CTT) ti dúzdi,&lt;ref&gt;{{Web deregi|work=[[Los Angeles Times]]|url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1994-02-11-fi-21622-story.html|title=TriStar President Expected to Head Combined Unit|date=February 11, 1994|access-date=June 28, 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite magazine |last1=Coe |first1=Steve |title=Feltheimer heads new Columbia TriStar TV |magazine=Broadcasting &amp; Cable |volume=124 |issue=8 |date=February 1994 |page=20 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;broadcasting19940221&quot;&gt;{{cite magazine|date=February 21, 1994|title=Feltheimer heads new Columbia TriStar TV |magazine=Broadcasting|page=20}}&lt;/ref&gt; buǵan CTT Merv Griffin Enterprises ti iyun ayında jawıp bolǵannan keyin &quot;Wheel of Fortune&quot; hám &quot;Jeopardy!&quot; huqıqları da kirgizildi.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1994-06-04-fi-207-story.html|title=Company Town Annex|work=Los Angeles Times|date=June 4, 1994|access-date=October 17, 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1994/06/07/business/sony-griffin-deal.html|title=Sony-Griffin Deal|date=June 7, 1994|work=The New York Times|access-date=July 1, 2013|agency=Reuters|language=en-US|issn=0362-4331}}&lt;/ref&gt; Sol jılı kompaniya jáne de Stewart Television di satıp aldı, ol &quot;Pyramid&quot; hám &quot;Chain Reaction&quot; sıyaqlı oyın-zawıq kórsetiwlerin islep shıǵarıwı menen tanılǵan edi. 1995-jılı 21-iyulda Sony Pictures Jim Henson Productions penen birlesip, Jim Henson Pictures birlesken kompaniyasın dúzdi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.thefreelibrary.com/Brian+Henson+and+Stephanie+Allain+to+Chat+on+Entertainment+Tonight...-a019461018|title=Brian Henson and Stephanie Allain to Chat on Entertainment Tonight Online|archive-url=https://web.archive.org/web/20140509001456/http://www.thefreelibrary.com/Brian+Henson+and+Stephanie+Allain+to+Chat+on+Entertainment+Tonight...-a019461018 |archive-date=May 9, 2014|website=thefreelibrary.com|access-date=August 28, 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|author=CLAUDIA ELLER|date=July 21, 1995|url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1995-07-21-fi-26458-story.html|title=Company Town : Muppets Cut Deal With Sony Pictures|work=[[Los Angeles Times]]|access-date=August 28, 2013}}&lt;/ref&gt;

1990-jılları Columbia, Casino Royale huqıqlarına iye bolǵanlıqtan hám Kevin McClory menen birge Thunderball filminiń úshinshi versiyasın islep shıǵarıwdı jobalap atırǵanlıqtan, básekiles James Bond franshizasın jaratıw jobasın járiyaladı. MGM hám franshizanıń iyeleri Danjaq, LLC 1997-jılı Sony Pictures ke qarsı sud isin qozǵadı, huqıqıy talas eki jıldan soń sırttan kelisim menen juwmaqlandı. Sony Casino Royale huqıqların 10 million dollarǵa, sonıń menen birge Spider-Man di túsiriw huqıqlarına almastırdı.&lt;ref&gt;{{Web deregi |url=http://www.mi6.co.uk/sections/articles/sony_past_007_attempts.php3?s=articles&amp;t | archive-url=http://arquivo.pt/wayback/20091010074357/http://www.mi6.co.uk/sections/articles/sony_past_007_attempts.php3?s=articles&amp;t | url-status=dead | archive-date=October 10, 2009 | title=Past 007 Attempts | publisher=MI6, Home of James Bond | date=September 14, 2004 | access-date=November 7, 2007 }}&lt;/ref&gt; Bul super qaharman Columbia-nıń eń tabıslı franshizasına aylandı:&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://variety.com/2002/scene/markets-festivals/a-league-of-her-own-1117871343/| title=A League of Her Own | first=Anne | last=Thompson |work=Variety | date=August 18, 2002 | access-date=September 8, 2021 }}&lt;/ref&gt; Birinshi film 2002-jılı shıqtı, al 2021-jılǵa kelip, jetinshi dawamı túsirilip, AQSH ta 2.5 milliard dollardan artıq tabıs keltirdi.&lt;ref&gt;{{Web deregi |url=https://www.boxofficemojo.com/franchise/fr3662122757/?ref_=bo_frs_table_5 | access-date=September 8, 2021 | title=Franchise: Spider-Man | publisher=Box Office Mojo}}&lt;/ref&gt; 2004-jılı hám 2007-jılı birinshi hám ekinshi dawamları arasında, Sony basshılıǵındaǵı konsorcium MGM di satıp aldı, bunıń nátiyjesinde James Bond franshizasın tarqatıw huqıqlarına iye boldı.

1997-jılı Columbia Pictures Qurama Shtatlarda eń kóp tabıs tapqan kinostudiya bolıp, 1.256 milliard dollar tabıs taptı. 1998-jılı Columbia hám TriStar birlesip Columbia TriStar Motion Picture Group (yaǵnıy Columbia TriStar Pictures) ti dúzdi, biraq eki studiya da óz atları menen óndiris hám tarqatıwdı dawam etti. Pascal jańadan birlesken Columbia Pictures tiń prezidenti lawazımın saqlap qaldı, al Lee birlesken studiyanıń óndiris basshısı boldı.&lt;ref&gt;[https://variety.com/1998/biz/news/sony-hitches-tristar-to-col-1117469309/ &quot;Sony hitches TriStar to Col&quot;], ''Variety'', March 31, 1998.&lt;/ref&gt; 1998-jıl 8-dekabrde Sony Pictures Entertainment, Triumph Films ti jawıp, Screen Gems brendin qorqınıshlı filmler hám ǵárezsiz filmlerdi tarqatıwshı kompaniya sıpatında qayta iske qostı.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1998-dec-08-fi-51776-story.html|title=Sony Forms New Movie Division|work=Los Angeles Times|date=December 8, 1998|access-date=October 17, 2021}}&lt;/ref&gt; 1999-jılı TriStar Television CTT ke qosıldı. Eki jıldan soń, CPT de CTT ke qosıldı.

==== 2000-jıllar ====
2000-jıllarda Sony, Joe Roth basqarǵan Revolution Studios óndiris/tarqatıw kompaniyasın qollap-quwatlaw arqalı óziniń film shıǵarıw kestesin keńeytti. 2001-jıl 25-oktyabrde CTT hám Columbia TriStar Television Distribution (CTTD) birlesip Columbia TriStar Domestic Television ti qurdı.[19] 2002-jıl 16-sentyabrde Columbia TriStar Domestic Television Sony Pictures Television dep qayta ataldı.[20] Jáne de 2002-jılı Columbia AQSH ishki teatr kassalarında eń úlken tabıs rekordın ornattı, 1.575 milliard dollar tabıs taptı, tosınnan óziniń 1997-jılǵı 1.256 milliard dollarlıq rekordın buzdı.&lt;ref name=&quot;RR Newswire 2002-9-16&quot;&gt;[http://www.prnewswire.com/news-releases/sony-pictures-entertainment-renames-television-operations-domestic-and-international-divisions-take-sony-name-75774997.html Sony Pictures Entertainment Renames Television Operations; Domestic and International Divisions Take Sony Name], prnewswire.com&lt;/ref&gt;

==== 2010-jıllar ====
2010-jıl 29-oktyabrde Columbia Pictures-tiń birlesken prezidenti Matt Tolmach The Amazing Spider-Man hám onıń dawamın prodyuserlew ushın lawazımınan ketti. Studiyanıń ekinshi birlesken prezidenti Doug Belgrad studiyanıń jalǵız prezidenti etip kóterildi. Belgrad hám Tolmach 2008-jıldan berli studiyanıń birlesken prezidentleri bolıp, 2003-jıldan berli komanda bolıp islep kelgen edi.&lt;ref name=&quot;The Hollywood Reporter&quot;&gt;{{cite news|author=Borys Kit|url=https://www.hollywoodreporter.com/blogs/heat-vision/matt-tolmach-steps-down-columbia-33676|title=Matt Tolmach Steps Down From Columbia Pictures to Produce Spider-Man|work=The Hollywood Reporter|access-date=November 27, 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Movie City News&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://moviecitynews.com/2010/10/longtime-columbia-pictures-chiefs-matt-tolmach-and-doug-belgrad-transition-into-new-roles/|title=Longtime Columbia Pictures Ciefs Matt Tolmach And Doug Belgrad Transition Into New Roles|website=Moviecitynews.com|access-date=November 27, 2013|archive-date=December 3, 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20131203033512/http://moviecitynews.com/2010/10/longtime-columbia-pictures-chiefs-matt-tolmach-and-doug-belgrad-transition-into-new-roles/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; Sol kúni Hanna Minghella Columbia-nıń óndiris prezidenti etip tayınlandı.&lt;ref name=&quot;The Hollywood Reporter&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Movie City News&quot; /&gt;

2012-jıl 18-noyabrde Sony Pictures Columbianıń Skyfall, The Amazing Spider-Man, 21 Jump Street, Men in Black 3 hám Hotel Transylvania filmleriniń hám Screen Gems tiń Underworld: Awakening, The Vow hám Resident Evil: Retribution filmleriniń tabıslı bolıwı menen dúnya júzi boyınsha 4 milliard dollar payda sızıǵınan ótkenin járiyaladı.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://deadline.com/2012/11/skyfalls-669-2m-global-helps-sony-pictures-post-best-ever-4b-worldwide-373984/|title=Skyfall's $669.2M Global Helps Sony Pictures Post Best Ever $4B Worldwide|work=Hollywood Deadline|access-date=November 19, 2012}}&lt;/ref&gt;

2014-jıl 16-iyulda Doug Belgrad Sony Pictures Entertainment Motion Picture Group tiń prezidenti etip tayınlandı.&lt;ref&gt;{{cite news|author=Saba Hamedy|date=July 16, 2014|url=https://www.latimes.com/entertainment/envelope/cotown/la-et-ct-doug-belgrad-sony-promotion-20140716-story.html|title=Doug Belgrad named Sony Motion Picture Group President|work=Los Angeles Times|access-date=July 16, 2014}}&lt;/ref&gt; Ol bul lawazımnan 2016-jıldıń iyun ayında ketti. 2-iyunda studiyada xalıqaralıq jergilikli til óndirisiniń basshısı Sanford Panitch Columbia Picturestiń prezidenti etip tayınlandı.&lt;ref name=&quot;Variety Panitch&quot;&gt;{{cite news|last1=Rainey|first1=James|title=Sony Names Sanford Panitch Columbia Pictures President|url=https://variety.com/2016/film/news/sony-sanford-panitch-president-columbia-pictures-1201788497/|access-date=June 23, 2017|work=Variety|date=June 3, 2016}}&lt;/ref&gt;

==== 2020-jıllar ====
2021-jıldıń aprel ayında Sony Netflix, Inc. hám The Walt Disney Company menen kelisim dúzdi, bul kelisim Sony dıń 2022-jıldan 2026-jılǵa shekemgi filmlerin Netflix, Hulu hám Disney+ te kórsetiwge ruqsat beredi. Netflix &quot;1-tólem aynası&quot; dep atalatuǵın eksklyuziv striming huqıqlarına qol qoydı, bul ádette filmniń kinoteatrlarda kórsetilgennen keyingi 18 aylıq dáwirdi qamtıydı,&lt;ref&gt;{{Web deregi |last=Couch |first=Aaron |date=2021-04-21 |title=Netflix Nabs Post-PVOD Streaming Rights to Sony's Feature Films in Multiyear Deal |url=https://www.hollywoodreporter.com/movies/movie-news/netflix-nabs-streaming-rights-to-sonys-feature-beginning-in-2022-4163295/ |access-date=2024-02-04 |website=[[The Hollywood Reporter]] |language=en-US}}&lt;/ref&gt; al Disney bolsa filmler ushın &quot;2-tólem aynası&quot; huqıqlarına qol qoydı, bul filmler Disney+ hám Hulu da kórsetiledi, sonday-aq Disneydiń sızıqlı televidenie tarmaqlarında da kórsetiledi.&lt;ref&gt;{{Web deregi |last=Couch |first=Aaron |date=2021-04-21 |title=Sony Films Will Move to Disney After Netflix Window Expires |url=https://www.hollywoodreporter.com/movies/movie-news/disney-nabs-post-pay-1-rights-for-sonys-feature-films-4170479/ |access-date=2023-02-26 |website=[[The Hollywood Reporter]] |language=en-US}}&lt;/ref&gt;

2021-jıl 17-dekabrde Columbia &quot;Spider-Man: No Way Home&quot; filmin shıǵardı. Film kinoteatrlarda 1 milliard dollardan aslam tabıs taptı, bul COVID-19 pandemiyası baslanǵannan berli bir milliard tabıs tapqan birinshi film boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi |last=Rubin |first=Rebecca |date=December 26, 2021 |title='Spider-Man: No Way Home' Becomes First Pandemic-Era Movie to Smash $1 Billion Milestone Globally |url=https://variety.com/2021/film/box-office/spiderman-billion-dollars-box-office-pandemic-1235143308/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211226165728/https://variety.com/2021/film/box-office/spiderman-billion-dollars-box-office-pandemic-1235143308/ |archive-date=December 26, 2021 |access-date=December 27, 2021 |website=[[Variety (magazine)|Variety]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi |last=Whitten |first=Sarah |date=December 26, 2021 |title='Spider-Man: No Way Home' becomes first pandemic-era film to break $1 billion at global box office |url=https://www.cnbc.com/2021/12/26/spider-man-no-way-home-tops-1-billion-at-global-box-office.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211226172026/https://www.cnbc.com/2021/12/26/spider-man-no-way-home-tops-1-billion-at-global-box-office.html |archive-date=December 26, 2021 |access-date=December 26, 2021 |website=[[CNBC]]}}&lt;/ref&gt; Bul film Sony Picturestiń eń kóp tabıs tapqan relizi boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi |last=Leston |first=Ryan |date=December 30, 2021 |title=Spider-Man: No Way Home Has Become Sony Pictures' Highest-Grossing Film of All-Time |url=https://www.ign.com/articles/spider-man-no-way-home-has-become-sony-pictures-highest-grossing-film-of-all-time |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220103204322/https://www.ign.com/articles/spider-man-no-way-home-has-become-sony-pictures-highest-grossing-film-of-all-time |archive-date=January 3, 2022 |access-date=January 4, 2022 |website=[[IGN]]}}&lt;/ref&gt;
[[Fayl:Columbia Pictures Sign.jpg|thumb | left | Kaliforniya shtatınıń Kalver-siti qalasındaǵı Sony Pictures Studiosta Columbia Picturestiń belgisi.]]
2024-jıl 10-yanvarda Sony Pictures Columbia Pictures tiń qurılǵanınıń 100 jıllıǵın jańa qozǵalıslı logomen atap ótti; 100 jıllıq baspa logosı aldın 2023-jıl 14-noyabrde ashıp kórsetilgen edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi | url=https://www.mediaplaynews.com/sony-celebrates-columbia-pictures-100th-with-disc-digital-titles-sales/ | title=Sony Celebrates Columbia Pictures' 100th with Disc, Digital Catalog Releases, Sales | date=10 January 2024 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi | url=https://www.hollywoodreporter.com/movies/movie-news/columbia-pictures-100th-anniversary-logo-revealed-1235646992/ | title=Sony Unveils Columbia Pictures 100th Anniversary Logo | website=[[The Hollywood Reporter]] | date=14 November 2023 }}&lt;/ref&gt; Qozǵalıslı logo 2024-jılı qayta shıǵarılǵan &quot;Spider-Man: Across the Spider-Verse&quot; filminde birinshi ret kinoteatrlarda kórsetildi.&lt;ref&gt;{{Web deregi |url=https://www.sonypictures.com/corp/press_releases/2024/0116 |title=Columbia Pictures Centennial Animated Logo To Debut On SPIDER-MAN™: ACROSS THE SPIDER-VERSE Re-Release On January 19 |quote=As Columbia Pictures celebrates its 100-year legacy, critically acclaimed and box office smash hit film ''Spider-Man: Across the Spider-Verse'' will be re-released in theaters on January 19, 2024, with the Columbia Pictures animated centennial logo making its theatrical debut. |date=January 16, 2024 |access-date=February 9, 2024 |website=Sony Pictures}}&lt;/ref&gt;

== Logotip ==
Columbia Pictures logotipi, qolında jalın uslaǵan hám ústinde drap kiyimi bar hayal (Amerika Qurama Shtatlarınıń kelbeti Kolumbiyanı sáwlelendiredi) súwretlengen Torch Xanım, bes úlken ózgeriske ushıraǵan.&lt;ref name=&quot;reelclassicslogo&quot;&gt;{{Web deregi |url=http://www.reelclassics.com/Studios/Columbia/columbia-article-logo.htm | title=The History of a Logo: The Lady with the Torch | publisher=reelclassics.com | archive-url=https://web.archive.org/web/20080201003950/http://www.reelclassics.com/Studios/Columbia/columbia-article-logo.htm| archive-date=February 1, 2008}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;logogallery&quot;&gt;{{Web deregi |url=http://www.reelclassics.com/Studios/Columbia/columbia-logo-gallery.htm | title=The Columbia Logo: The Lady with the Torch | publisher=reelclassics.com | archive-url=https://web.archive.org/web/20080209234721/http://www.reelclassics.com/Studios/Columbia/columbia-logo-gallery.htm | archive-date=February 9, 2008}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;hlaf&quot;&gt;[http://hollywoodlostandfound.net/stories/studiologos/page7.html ''Everything You Wanted To Know About American Film Company Logos But Were Afraid To Ask''], Hollywood Lost and Found&lt;/ref&gt; Bul logotip kóbinese Erkinlik músini menen salıstırıladı, sebebi Erkinlik músini Columbia Pictures logotipine ilham bergen.&lt;ref name=&quot;hlaf&quot;/&gt;

=== Logotip tariyxı ===
Dáslep 1924-jılı Columbia Pictures logosında shep qolında qalqan hám oń qolında biyday sabaǵın uslaǵan rim áskeri hayalı súwretlengen edi. Bul kórinis 1916-jıldan 1930-jılǵa shekem qollanılǵan turaqlı erkinlik retindegi studiyanıń modeli bolǵan aktrisa Doris Dosherge tiykarlanǵan edi, biraq studiyanıń versiyasında shashı uzınıraq etip islengen.&lt;ref&gt;{{Web deregi|title=USA Coin Album: The Standing Liberty Quarter Dollar {{!}} NGC|url=https://www.ngccoin.com/news/article/5890/USA-Coin-Album/|access-date=October 4, 2021|website=www.ngccoin.com}}&lt;/ref&gt; 1928-jılı logo ózgerdi, endi onda bayraq hám jalın uslaǵan jańa hayal kelbeti payda boldı. Hayal áyyemgi Rim stilindegi bas kiyim, stola kiygen hám palla uslaǵan edi, onıń ústinde doǵa tárizinde &quot;A Columbia Production&quot; (&quot;A Columbia Picture&quot; yamasa &quot;Columbia Pictures Corporation&quot;) degen jazıw bar edi. Bul illyustraciya Uolt Disneydiń &quot;Pinokkio&quot; multfilminde Kók Periniń dawısın bergen aktrisa Evelin Veneyblge tiykarlanǵan. 1926-jıldan 1932-jılǵa shekem qollanılǵan logonıń alternativ versiyasında &quot;Gems of the Screen&quot; (Ekran gáwharları) uranı bar edi; bul ózi &quot;Columbia, the Gem of the Ocean&quot; (Kolumbiya, okean gáwharı) qosıǵınan alınǵan bolıp, keyin Charlz Minc studiyasınıń atın Screen Gems dep ózgertiwge túrtki boldı.

1936-jılı logotip hámmege belgili klassikalıq kórinisine ózgertildi: endi Torch Hayal pedestalda turdı, bas kiyimi joq edi, al onıń artında &quot;Columbia&quot; degen jazıw oyılǵan háripler menen jazılǵan edi. Pittsburg tuwılǵan Djeyn Chester Bartolomyu, onı Garri Kon Kolumbiyada qosımsha aktrisa sıpatında islep atırǵanın kórip tapqan edi, logodaǵı Torch Hayaldı sáwlelendirdi. Jıllar dawamında logonıń bir neshe variantları boldı — ásirese, 1943-jılı &quot;The Desperadoes&quot; filmi ushın reńli versiyası islendi.&lt;ref name=&quot;hlaf&quot;/&gt; Eki jıl burın bayraq belgisiz drapqa aylandı.&lt;ref name=&quot;reelclassicslogo&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;logogallery&quot;/&gt; Sońǵı ózgeris Amerika bayraǵın kiyim sıpatında kiyiwdi nızamsız dep járiyalaǵan federal nızam qabıl etilgennen keyin engizildi. 1950-jılları hayaldıń kiyimi qayta sızılıp, tómen moyınlı hám ashıq tufliyli ayaǵı kórinetuǵın etip reńlendi. Logoda jańa animaciya usılı da qollanıldı, onda Torch jalın ornına nur shashatuǵın boldı. 1955-jıldan 1963-jılǵa shekem Kolumbiya 1936-jılǵı logotiptegi hayaldı Screen Gems bayraǵı astında qollandı, ózin rásmiy túrde &quot;Columbia Pictures gollivud studiyalarınıń bir bólegi&quot; dep járiyaladı, bul haqqında ayırım Screen Gems seriyaları aqırında xabarlandı. 1976-jılǵı &quot;Taxi Driver&quot; filmi &quot;Torch Hayal&quot; qayta isleniwinen aldın shıǵarılǵan sońǵı filmlerdiń biri boldı.

1976-jıldan 1993-jılǵa shekem,&lt;ref name=&quot;reelclassicslogo&quot;/&gt; Columbia Pictures eki logotipti qollandı. Birinshi logotip, 1976-jıldan 1981-jılǵa shekem (yamasa 1975-jıldan reklama materialları ushın 1982-jılǵa shekem xalıqaralıq aymaqlar ushın) tek jalınnan shıǵatuǵın nurlardı kórsetetuǵın quyash nurın paydalandı, biraq hayal ashılıw logotipinde qısqa waqıt kórinedi. Birinshi logoǵa muzıkanı Syuzanna Chiani dúzdi. Studiya birinshi logotipti animaciyalaw ushın vizual effektler jetekshisi Robert Abeldi jumısqa aldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi |title=Columbia Pictures Logo |url=https://www.famouslogos.us/columbia-pictures-logo/ |website=FamousLogos.us |access-date=February 23, 2022 |date=2012 |quote=Robert Abel, the legendary animator and visual effects pioneer was hired to make the animated version of the logo.}}&lt;/ref&gt; Súwret eliwden aslam jaqtılandırıw ekspoziciyası menen jaratıldı, oǵan sızıqlar hám arnawlı filtr ótkeriwler kiretuǵın edi. Hayal 1981-jılı qaytıp keldi, biraq Koka-Kola shishasına uqsaytuǵın ádewir tegis formada.&lt;ref name=&quot;reelclassicslogo&quot;/&gt; 1981-jılǵı versiya Triumf filmleri ushın da qollanıldı, logotipte hayal Triumf arkasınıń astında turdı. 1982-jıldan 1987-jılǵa shekem studiyanıń Koka-Kola kompaniyası menen birge islesiwi dawamında, Torch Hayaldıń altın versiyası Columbia Pictures Television logotipi ushın qollanıldı, Koka-Kola Kolumbiyanı Sonige satqannan keyin ol 1981-jılǵı versiya menen almastırılǵanǵa shekem. 1976 hám 1981-jılǵı logotipler ushın uranı sáykes túrde &quot;Bizlerge sizlerdi oyın-zawıqqa ruqsat etiń&quot; hám &quot;Áhmiyetli filmler&quot; boldı.

1936, 1976 hám 1981-jıllardaǵı logotip versiyaları keyinirek bir qansha Columbia shıǵarmalarında qollanıldı, ádette belgili bir filmniń qoyılǵan jılına sáykes keliwi ushın.

1992-jılı logotiptiń eń uzaq islegen hám bálkim eń tanımalı versiyası jaratıldı; televidenie bólimi onı birinshi bolıp qollandı. Filmler jańa logotipti kelesi jılı qollana basladı, Piter Guber Skott Mednik hám Mednik Toparın sol waqıtta Sony Pictures iyeligindegi barlıq oyın-zawıq múlkleri ushın logolar jaratıwǵa jumısqa alǵanda.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1992-03-08-ca-5890-story.html|title=A look inside Hollywood and the movies. : TOO HIP, GOTTA CHANGE : What We Have Here Is a Woman Ready For the '90s|first=DAVID J.|last=FOX|date=March 8, 1992|via=LA Times}}&lt;/ref&gt; Mednik Nyu-Orlean súwretshisi Maykl Disti&lt;ref&gt;Michael Deas, [http://www.michaeldeas.com/Columbia_Pictures_Logo.htm Columbia Pictures Logo, oil on panel, 18 x 32.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090225210601/http://michaeldeas.com/Columbia_Pictures_Logo.htm |date=February 25, 2009 }}&lt;/ref&gt; logotipti cifrlı qayta sızıw hám hayaldı onıń &quot;klassikalıq&quot; kórinisine qaytarıw ushın jumısqa aldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.neatorama.com/2008/12/03/the-story-behind-hollywood-studio-logos/|title=The Stories Behind Hollywood Studio Logos|author=Alex Santoso|date=December 3, 2008}}&lt;/ref&gt; Házirgi logotiptiń úlgisi aktrisa Annett Bening bolǵan degen qalalıq ańız bar. Beningtiń júzi keyinirek &quot;Siz qaysı planetadansız?&quot; (2000) filminiń ashılıw introsında Torch Hayaldıń ústine ishki házil sıpatında qoyılǵan. Maykl Dis logotip ushın úlgi sıpatında The Times-Picayune gazetasınıń 28 jasar grafika suwretshisi Djennifer Djozefti jumısqa aldı.&lt;ref name=&quot;ebert&quot;&gt;[[Roger Ebert|Ebert, Roger]] (October 31, 2004). [https://www.rogerebert.com/answer-man/hail-columbia-mystery-solved &quot;Hail, Columbia! Mystery solved&quot;]. ''[[Chicago Sun-Times]]''. Retrieved March 14, 2011.&lt;/ref&gt; Waqıt sheklewleri sebepli, ol túslik úzilisinde járdem beriwge kelisti. Bul onıń birinshi hám jalǵız modellik tájiriybesi boldı. Sol waqıtta Djozef jaqında eki qabat ekenin bilgen edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi |date=May 29, 2023 |title=She was 28 when she modeled for Columbia Pictures logo in 1992 and never posed again. Now, photographer shares story behind 'iconic' photoshoot. |url=https://www.yahoo.com/entertainment/she-28-she-modeled-columbia-140044908.html |access-date=May 31, 2023 |website=Yahoo Entertainment |language=en-US}}&lt;/ref&gt; Dis jáne The Times-Picayune fotografı Keti Andersondı anıqlama fotosúwretin túsiriw ushın jumısqa aldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://petapixel.com/2022/02/20/the-photo-behind-the-iconic-columbia-pictures-torch-lady-logo/|title=The Photo Behind the Iconic Columbia Pictures 'Torch Lady' Logo|date=February 20, 2022|website=PetaPixel}}&lt;/ref&gt; Animaciyanı 1993-jılı Synthespian Studios kompaniyasında Djeff Kleyzer hám Diana Valchak dúzdi, olar súwretten 2D elementlerin alıp, onı 3D-ge aylandırdı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.synthespianstudios.net/design/columbia/|title=Columbia Pictures Logo|website=Synthespian Studios|archive-url=https://web.archive.org/web/20150924112603/http://www.synthespianstudios.net/design/columbia/ |archive-date=September 24, 2015 }}&lt;/ref&gt; Studiyanıń Sony quramına kiriwi 1996-jılǵa shekem ekranda kórsetilmedi. VHS reklamalarında házirgi logotip Torch Hayaldıń artında stillengen &quot;75&quot; sanı menen kórsetildi, bul 1999-jılı studiyanıń 75 jıllıǵın &quot;Dúnya júzi ekranların jaqtılandırıw&quot; uranı menen belgilewge arnalǵan edi. Házirgi logotip jáne Screen Gems Network hám Columbia Showcase Theatre ushın qollanıldı, bular házir jabılǵan, sáykes túrde Sony Pictures iyeligindegi kórsetiwler hám filmlerdiń sindikatlanǵan efirlerin usınǵan baǵdarlama blokları edi. 2012-jılı házirgi logotip Nyu-Orleandaǵı Ogden Qubla Kórkem-óner muzeyinde súwret sıpatında kórsetildi. Dis WWL-TV ǵa intervyu berdi: &quot;Men onıń úlken ekranǵa shıǵatuǵının hesh oylamaǵan edim hám onıń 20 jıldan keyin de saqlanıp qalatuǵının oylamaǵan edim, álbette onıń muzeyge qoyılatuǵının da oylamaǵan edim, sonlıqtan bul biraz qanaatlandırarlı&quot;.&lt;ref&gt;{{Web deregi|title=Iconic image by local artist stands test of time |url=http://www.wwltv.com/news/10pm-Hoss-Columbia-Pictures-Logo-Artist-176043361.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20121028193900/http://www.wwltv.com/news/10pm-Hoss-Columbia-Pictures-Logo-Artist-176043361.html|archive-date=October 28, 2012|date=October 26, 2012|access-date=May 21, 2016}}&lt;/ref&gt; 2023-jıl 14-noyabrde Sony studiyanıń 100 jıllıǵı aldınan arnawlı yubiley logotipin ashtı, ol stillengen &quot;100&quot; sanınıń ishindegi házirgi Torch Hayaldan ibarat, al 2024-jıl 10-yanvarda, Columbia Pictures shólkemlestirilgeniniń 100 jıllıǵında, Spider-Verse filmleri stilinde eski logotiplerdi kórsetetuǵın animaciyanı járiyaladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi |last=Vlessing |first=Etan |date=2023-11-14 |title=Sony Unveils Columbia Pictures 100th Anniversary Logo |url=https://www.hollywoodreporter.com/movies/movie-news/columbia-pictures-100th-anniversary-logo-revealed-1235646992/ |access-date=2024-02-10 |website=The Hollywood Reporter |language=en-US}}&lt;/ref&gt;

== Derekler ==
{{Derekler}}

[[Kategoriya:Kino álemi]]

__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>ap4q09uroc3bpvx0mfbdcj6sfutvk2h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Generativ jasalma intellekt</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21909</id>
    <revision>
      <id>120845</id>
      <parentid>101195</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:36:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120845</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="52565" sha1="hvt2rr45s23y1yhm92c21hzcbyndwmy" xml:space="preserve">
[[Fayl:Théâtre_D’opéra_Spatial.png|alt=Impressionistic image of figures in a futuristic opera scene|nobaý|Theatre D'opera Spatial, generativ jasalma intellekt járdeminde jaratılǵan súwret]]
'''Generativ jasalma intellekt''' yamasa '''generativ JI''' ([[Inglis tili|ingl]]. ''Generative artificial intelligence; GenAI''; ''GAI''&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.gov.ca.gov/wp-content/uploads/2023/09/AI-EO-No.12-_-GGN-Signed.pdf|bet=Executive Order N-12-23|arxivurl=https://web.archive.org/web/20240221222035/https://www.gov.ca.gov/wp-content/uploads/2023/09/AI-EO-No.12-_-GGN-Signed.pdf|arxivsáne=February 21, 2024|avtor=Newsom, Gavin|sáne=September 5, 2023|baspaxana=Executive Department, State of California|qaralǵan sáne=September 7, 2023}}&lt;/ref&gt;) ‒ bul [[Jasalma intellekt|jasalma intellekttiń]] [[tekst]], [[súwret]], video yamasa basqa túrdegi [[Cifrlı maǵlıwmatlar|maǵlıwmatlardı]] jaratıw ushın generativ modellerdi qollanatuǵın bir bólegi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.mckinsey.com/featured-insights/mckinsey-explainers/what-is-generative-ai|bet=What is ChatGPT, DALL-E, and generative AI?|jumıs=McKinsey|qaralǵan sáne=2024-12-14}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.ibm.com/topics/generative-ai|bet=What is generative AI?|sáne=22 March 2024|jumıs=IBM}}&lt;/ref&gt; Bul modeller ózleriniń [[Mashinalıq oqıtıw|oqıtıw]] maǵlıwmatlarınıń tiykarǵı versiyaları menen strukturaların úyrenedi hám olardı jańa maǵlıwmatlar jaratıw ushın qollanadı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://openai.com/research/generative-models|bet=Generative models|arxivurl=https://web.archive.org/web/20231117151617/https://openai.com/research/generative-models|arxivsáne=November 17, 2023|avtor=Karpathy|at=Andrej|sáne=2016-06-16|baspaxana=OpenAI|qaralǵan sáne=March 15, 2023}}&lt;/ref&gt; bul kóbinese tábiyiy til buyrıqları túrinde keledi.&lt;ref name=&quot;nytimes&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.nytimes.com/2023/01/27/technology/anthropic-ai-funding.html|bet=Anthropic Said to Be Closing In on $300 Million in New A.I. Funding|arxivurl=https://web.archive.org/web/20231209074235/https://www.nytimes.com/2023/01/27/technology/anthropic-ai-funding.html|arxivsáne=December 9, 2023|avtor=Griffith|at=Erin|sáne=2023-01-27|jumıs=[[The New York Times]]|qaralǵan sáne=2023-03-14}}&lt;/ref&gt;

[[Transformator (tereń oqıtıw arxitekturası)|Transformatorǵa]] tiykarlanǵan [[Tereń oqıtıw|tereń]] neyron tarmaqlarındaǵı, ásirese [[Úlken til modeli|úlken til modellerindegi (LLMs)]] jetilistiriwler 2020-jıllardıń basında generativ JI sistemalarınıń JI bumine imkaniyat jarattı. Olarǵa [[ChatGPT]], [[Microsoft Copilot|Copilot]], [[Gemini (chatbot)|Gemini]] hám LLaMA sıyaqlı [[Chatbot|chatbotlar]]; Stable Diffusion, Midjourney hám [[DALL-E]] sıyaqlı tekstti súwretke aylandırıwshı jasalma intellekt súwret generaciya sistemaları; hám Sora sıyaqlı tekstti videoǵa aylandırıwshı JI generatorları kiredi.&lt;ref name=&quot;nytimes-gpt4&quot;&gt;{{Cite news|last=Metz|first=Cade|date=2023-03-14|title=OpenAI Plans to Up the Ante in Tech's A.I. Race|url=https://www.nytimes.com/2023/03/14/technology/openai-gpt4-chatgpt.html|access-date=2023-03-31}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.nytimes.com/2022/10/21/technology/generative-ai.html|bet=A Coming-Out Party for Generative A.I., Silicon Valley's New Craze|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230215010524/https://www.nytimes.com/2022/10/21/technology/generative-ai.html|arxivsáne=February 15, 2023|avtor=Roose|at=Kevin|sáne=2022-10-21|jumıs=[[The New York Times]]|qaralǵan sáne=2023-03-14}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Cite news|last=Metz|first=Cade|date=2024-02-15|title=OpenAI Unveils A.I. That Instantly Generates Eye-Popping Videos|url=https://www.nytimes.com/2024/02/15/technology/openai-sora-videos.html|access-date=2024-02-16}}&lt;/ref&gt; [[OpenAI]], [[Anthropic]], [[Microsoft]], [[Google]] hám Baidu sıyaqlı kompaniyalar, sonday-aq kóplegen kishi firmalar generativ JI modellerin islep shıqtı.&lt;ref name=&quot;nytimes&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.nytimes.com/2023/01/27/technology/anthropic-ai-funding.html|bet=Anthropic Said to Be Closing In on $300 Million in New A.I. Funding|arxivurl=https://web.archive.org/web/20231209074235/https://www.nytimes.com/2023/01/27/technology/anthropic-ai-funding.html|arxivsáne=December 9, 2023|avtor=Griffith|at=Erin|sáne=2023-01-27|jumıs=[[The New York Times]]|qaralǵan sáne=2023-03-14}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFGriffithMetz2023&quot;&gt;Griffith, Erin; Metz, Cade (January 27, 2023). [https://www.nytimes.com/2023/01/27/technology/anthropic-ai-funding.html &quot;Anthropic Said to Be Closing In on $300 Million in New A.I. Funding&quot;]. ''[[The New York Times]]''. [https://web.archive.org/web/20231209074235/https://www.nytimes.com/2023/01/27/technology/anthropic-ai-funding.html Archived] from the original on December 9, 2023&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;March 14,&lt;/span&gt; 2023&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;economist1&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.economist.com/business/2023/01/30/the-race-of-the-ai-labs-heats-up|title=The race of the AI labs heats up|date=2023-01-30|access-date=2023-03-14}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://cloud.google.com/blog/products/ai-machine-learning/generative-ai-for-businesses-and-governments|bet=Google Cloud brings generative AI to developers, businesses, and governments|arxivurl=https://web.archive.org/web/20231117160059/https://cloud.google.com/blog/products/ai-machine-learning/generative-ai-for-businesses-and-governments|arxivsáne=November 17, 2023|avtor=Yang|at=June|sáne=2023-03-14|qaralǵan sáne=March 15, 2023}}&lt;/ref&gt;

Generativ JI baǵdarlamalıq támiynat islep shıǵıw, densawlıqtı saqlaw, finans, oyın-zawıq, klientlerge xızmet kórsetiw,&lt;ref&gt;{{Citation |last=Brynjolfsson |first=Erik |title=Generative AI at Work |date=April 2023 |url=https://www.nber.org/papers/w31161 |type=Working Paper |access-date=2024-01-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240328004237/https://www.nber.org/papers/w31161 |url-status=live |series=Working Paper Series |doi=10.3386/w31161 |archive-date=March 28, 2024 |last2=Li |first2=Danielle |last3=Raymond |first3=Lindsey R.}}&lt;/ref&gt; satıw hám marketing,&lt;ref name=&quot;economist2&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.economist.com/business/2023/03/06/dont-fear-an-ai-induced-jobs-apocalypse-just-yet|bet=Don't fear an AI-induced jobs apocalypse just yet|arxivurl=https://web.archive.org/web/20231117160744/https://www.economist.com/business/2023/03/06/dont-fear-an-ai-induced-jobs-apocalypse-just-yet|arxivsáne=November 17, 2023|sáne=2023-03-06|baspaxana=[[The Economist]]|qaralǵan sáne=2023-03-14}}&lt;/ref&gt; kórkem óner, jazıw,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://apnews.com/article/hollywood-ai-strike-wga-artificial-intelligence-39ab72582c3a15f77510c9c30a45ffc8|bet=In Hollywood writers' battle against AI, humans win (for now)|arxivurl=https://web.archive.org/web/20240403060904/https://apnews.com/article/hollywood-ai-strike-wga-artificial-intelligence-39ab72582c3a15f77510c9c30a45ffc8|arxivsáne=April 3, 2024|avtor=Coyle|at=Jake|sáne=2023-09-27|jumıs=AP News|baspaxana=Associated Press|qaralǵan sáne=2024-01-26}}&lt;/ref&gt; moda,&lt;ref name=&quot;mckinsey&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.mckinsey.com/industries/retail/our-insights/generative-ai-unlocking-the-future-of-fashion|bet=Generative AI: Unlocking the future of fashion|arxivurl=https://web.archive.org/web/20231117160809/https://www.mckinsey.com/industries/retail/our-insights/generative-ai-unlocking-the-future-of-fashion|arxivsáne=November 17, 2023|avtor=Harreis|at=H.|qaralǵan sáne=March 14, 2023}}&lt;/ref&gt; hám ónim dizaynı&lt;ref&gt;{{Cite news|date=2023-06-16|title=How Generative AI Can Augment Human Creativity|url=https://hbr.org/2023/07/how-generative-ai-can-augment-human-creativity|access-date=2023-06-20}}&lt;/ref&gt; sıyaqlı kóplegen tarawlarda qollanıladı. Biraq, generativ JI-niń kiberjınayat, adamlardı aldaw yamasa manipulyaciya etiw ushın jalǵan xabarlar yamasa tereń ótirik videolardan paydalanıw, hám adam jumıs orınlarınıń ǵalabalıq almastırılıwı sıyaqlı potencial nadurıs qollanılıwı haqqında alańlawlar payda boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techpolicy.press/transcript-senate-judiciary-subcommittee-hearing-on-oversight-of-ai/|bet=Transcript: Senate Judiciary Subcommittee Hearing on Oversight of AI|arxivurl=https://web.archive.org/web/20231117160004/https://techpolicy.press/transcript-senate-judiciary-subcommittee-hearing-on-oversight-of-ai/|arxivsáne=November 17, 2023|avtor=Hendrix|at=Justin|sáne=May 16, 2023|jumıs=techpolicy.press|qaralǵan sáne=May 19, 2023}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Simon|first=Felix M.|date=2023-10-18|title=Misinformation reloaded? Fears about the impact of generative AI on misinformation are overblown|url=https://misinforeview.hks.harvard.edu/article/misinformation-reloaded-fears-about-the-impact-of-generative-ai-on-misinformation-are-overblown/|access-date=November 16, 2023}}&lt;/ref&gt; Sonday-aq, avtorlıq huqıq penen qorǵalǵan kórkem óner shıǵarmalarına úyretilgen hám olarǵa elikleytuǵın generativ modeller dógereginde intellektual múlk nızamı boyınsha máseleler de bar.&lt;ref&gt;{{Cite news|date=2023-08-01|title=New AI systems collide with copyright law|url=https://www.bbc.co.uk/news/business-66231268|access-date=2024-09-28}}&lt;/ref&gt;

== Tariyxı ==

=== Erte tariyx ===
Payda bolǵannan baslap, taraw izertlewshileri adam aqılınıń tábiyatı hám adam sıyaqlı intellektke iye jasalma tirishiliklerdi jaratıwdıń aqıbetleri haqqında filosofiyalıq hám etikalıq dálillerdi keltirdi; bul máseleler burınnan ańız, kórkem ádebiyat hám filosofiya arqalı áyyemgi dáwirden berli izertlenip kelgen. Avtomatlastırılǵan kórkem óner túsinigi keminde áyyemgi grek civilizaciyasınıń avtomatlarına barıp taqaladı, onda Dedal hám Aleksandriyalı Geron sıyaqlı oylap tabıwshılar tekst jaza alatuǵın, ses shıǵara alatuǵın hám muzıka oynay alatuǵın mashinalardı jobalaǵanı haqqında maǵlıwmatlar bar.&lt;ref&gt;{{Citation |last=Sharkey |first=Noel |title=A programmable robot from 60 AD |date=July 4, 2007 |url=https://www.newscientist.com/blog/technology/2007/07/programmable-robot-from-60ad.html |volume=2611 |access-date=October 22, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180113090903/https://www.newscientist.com/blog/technology/2007/07/programmable-robot-from-60ad.html |url-status=live |publisher=New Scientist |archive-date=January 13, 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Citation |last=Brett |first=Gerard |title=The Automata in the Byzantine &quot;Throne of Solomon&quot; |date=July 1954 |work=Speculum |volume=29 |issue=3 |pages=477–487 |postscript=. |doi=10.2307/2846790 |issn=0038-7134 |jstor=2846790 |s2cid=163031682}}&lt;/ref&gt; Dóretiwshi avtomatizaciyanıń dástúri pútkil tariyx dawamında rawajlanıp kelgen, oǵan 1800-jıllardıń basında jaratılǵan Mayyarde avtomatı mısal bola aladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.fi.edu/en/history-resources/automaton|bet=Maillardet's Automaton|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230824140212/https://www.fi.edu/en/history-resources/automaton|arxivsáne=August 24, 2023|avtor=kelinich|sáne=2014-03-08|til=en|jumıs=The Franklin Institute|qaralǵan sáne=2023-08-24}}&lt;/ref&gt; Markov shınjırları rus matematigi Andrey Markovtıń XX ásirdiń basındaǵı islep shıǵıwınan berli tábiyiy tillerdi modellestiriw ushın uzaq waqıttan berli qollanılıp kiyatır. Markov bul tema boyınsha birinshi maqalasın 1906-jılı járiyaladı hám Markov shınjırların qollanıp &quot;Evgeniy Onegin&quot; romanındaǵı dawıslı hám dawıssız seslerdiń izbe-izligin analizledi. Markov shınjırı tekst korpusında úyrenilgennen keyin, onı itimallıq tiykarında tekst generatorı sıpatında paydalanıw múmkin.

=== Akademiyalıq jasalma intellekt ===
Jasalma intellekttiń akademiyalıq tarawı 1956-jılı Dartmut kolledjinde ótkerilgen izertlew seminarında qurıldı hám sonnan berli on jıllıqlar dawamında bir neshe márte rawajlanıw hám optimizm tolqınların basınan ótkerdi. Jasalma Intellekt izertlewleri 1950-jıllardan &quot;Esaplaw mashinaları hám intellekt&quot; (1950) hám 1956-jılǵı Dartmuttaǵı Jasalma intellekt boyınsha jazǵı izertlew joybarı sıyaqlı jumıslar menen baslandı. 1950-jıllardan baslap, súwretshiler hám izertlewshiler kórkem óner shıǵarmaların jaratıw ushın jasalma intellektti paydalanıp keldi. 1970-jıllardıń basına kelip, Garold Koen ózi dóretken AARON kompyuter baǵdarlaması arqalı jaratılǵan generativ jasalma intellekt shıǵarmaların jaratıp hám kórgizbege qoyıp atırǵan edi.

&quot;Generativ jasalma intellekt proektlestiriw&quot; yamasa &quot;generativlik proektlestiriw&quot; terminleri 1980-1990-jıllarda jasalma intellekt proektlestiriw sistemalarına, ásirese belgilengen maqsetke jetiw ushın háreketler izbe-izligin payda etiwde qollanılatuǵın kompyuter járdeminde processti proektlestiriwǵa qatnaslı qollanılǵan.&lt;ref name=&quot;alting&quot;&gt;{{Cite journal|year=1989|title=Computer aided process planning: the state-of-the-art survey|pages=553–585}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|year=1998|title=Automated planning and scheduling for goal-based autonomous spacecraft|pages=50–55}}&lt;/ref&gt; Generativlik jasalma intellekt proektlestiriw sistemaları keńislik halatın izlew hám sheklewlerdi qanaatlandırıw sıyaqlı simvollıq jasalma intellekt usılların qollanǵan hám 1990-jıllardıń basına kelip &quot;salıstırmalı túrde jetilisken&quot; texnologiyaǵa aylanǵan edi. Olar áskeriy maqsetlerde krizis háreket jobaların,&lt;ref name=&quot;alting&quot; /&gt; óndiris ushın process jobaların hám prototip avtonom kosmos apparatlarındaǵı sıyaqlı sheshim qabıl etiw jobaların payda etiwde qollanılǵan.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=An Autonomous Spacecraft Agent Prototype|publisher=Autonomous Robots Volume 5, No. 1|year=1998|pages=29–45}}&lt;/ref&gt;

=== Generativ neyron tarmaqlar (2014-2019) ===
[[Fayl:Discriminative_vs_Generative_Neural_Networks.png|nobaý|Joqarıda: Súwret klassifikatorı, diskriminativlik maqset penen úyretilgen neyron tarmaǵınıń mısalı. Tómende: Tekstti súwretke aylandırıwshı model, generativlik maqset penen úyretilgen tarmaqtıń mısalı.]]
Payda bolǵannan baslap, [[mashinalıq oqıtıw]] tarawı maǵlıwmatlardı modellestiriw hám boljaw ushın diskriminativlik modeller menen birge generativlik modellerdi de qollanıp kelgen. 2000-jıllardıń aqırınan baslap, [[Tereń oqıtıw|tereń oqıtıwdıń]] payda bolıwı súwret klassifikaciyası, sóylewdi tanıw, [[Tábiyiy tildi qayta islew|tábiyǵıy tildi qayta islew]] hám basqa da wazıypalarda progress hám izertlewlerdi alǵa ilgerletti. Bul dáwirdegi neyron tarmaqlar, ádette, generativlik modellestiriwdiń qıyınlıǵına baylanıslı diskriminativlik modeller sıpatında úyretilgen.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Machine learning: discriminative and generative|publisher=Springer Science &amp; Business Media|year=2012}}&lt;/ref&gt;

2014-jılı variaciyalıq avtoenkoder hám generativlik qarama-qarsı tarmaq sıyaqlı jetiskenlikler súwretler sıyaqlı quramalı maǵlıwmatlar ushın diskriminativlik emes, al generativlik modellerdi úyreniwge qábiletli birinshi ámeliy tereń neyron tarmaqların payda etti. Bul tereń generativ modeller súwretler ushın tek klass belgilerin emes, al tolıq súwretlerdi de shıǵarǵan birinshi modeller boldı.

2017-jılı [[Transformator (tereń oqıtıw arxitekturası)|Transformer]] tarmaǵı eski Uzaq-Qısqa Múddetli Estelik (Long-Short Term Memory) modellerine salıstırǵanda generativlik modellerde alǵa ilgerilewlerge múmkinshilik berdi, bul 2018-jılı [[GPT-1]] dep atalǵan birinshi [[Generativ aldınnan tayarlanǵan transformator|generativ aldın-ala úyretilgen transformerdiń (GPT)]] payda bolıwına alıp keldi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://github.com/openai/finetune-transformer-lm|bet=finetune-transformer-lm|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230519062127/https://github.com/openai/finetune-transformer-lm|arxivsáne=May 19, 2023|jumıs=GitHub|qaralǵan sáne=2023-05-19}}&lt;/ref&gt; Bunnan soń 2019-jılı [[GPT-2]] payda boldı, ol Tiykar modeli sıpatında kóp hár qıylı wazıypalarǵa baqlawsız ulıwmalastırıw qábiletin kórsetti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://cdn.openai.com/better-language-models/language_models_are_unsupervised_multitask_learners.pdf|bet=Language models are unsupervised multitask learners|avtor=Radford|at=Alec|jıl=2019|jumıs=OpenAI Blog}}&lt;/ref&gt;

Bul dáwirde engizilgen jańa generativ modeller úlken neyron tarmaqların diskriminativlik modellerge tán bolǵan baqlaw astında oqıtıw ornına baqlawsız oqıtıw yamasa yarım-baqlawlı oqıtıw arqalı úyretiwge múmkinshilik berdi. Baqlawsız oqıtıw adamlardıń maǵlıwmatlardı qoldan belgilew zárúrligin saplastırdı, bul úlkenirek tarmaqlardı úyretiwge múmkinshilik berdi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://openai.com/index/language-unsupervised/|bet=Improving language understanding with unsupervised learning|avtor=Radford|at=Alec|sáne=June 11, 2018|jumıs=OpenAI|qaralǵan sáne=October 6, 2024}}&lt;/ref&gt;

=== Generativ jasalma intellekttiń rawajlanıwı (2020-jıldan baslap) ===
[[Fayl:Timeline-of-AI-generated-faces.png|nobaý|Jasalma intellekt penen jaratılǵan súwretler anaǵurlım rawajlandı.]]
2020-jıldıń mart ayında, belgisiz MIT izertlewshisi tárepinen dóretilgen 15.ai, minimal úyretiw maǵlıwmatların paydalanıp isenimli personaj dawısların generaciyalay alatuǵın biypul veb-qosımsha bar edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://towardsdatascience.com/generate-your-favourite-characters-voice-lines-using-machine-learning-c0939270c0c6|bet=Generate Your Favourite Characters' Voice Lines using Machine Learning|avtor=Chandraseta|at=Rionaldi|sáne=January 21, 2021|jumıs=Towards Data Science|qaralǵan sáne=December 18, 2024}}&lt;/ref&gt; Bul platforma memler hám kontent jaratıwda Jasalma Intellekt dawıstı klonlawdı (audio dipfeyklerdi) keń jámiyetshilikke tanıstırǵan birinshi xızmet sıpatında tán alınıp, keyingi dawıslı Jasalma Intellekt texnologiyasınıń rawajlanıwına tásir etti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://guardian.ng/technology/15-ai-creator-reveals-journey-from-mit-project-to-internet-phenomenon/|bet=15.ai Creator reveals journey from MIT Project to internet phenomenon|arxivurl=https://web.archive.org/web/20241228152312/https://guardian.ng/technology/15-ai-creator-reveals-journey-from-mit-project-to-internet-phenomenon/|arxivsáne=December 28, 2024|avtor=Temitope|at=Yusuf|sáne=December 10, 2024|jumıs=The Guardian|qaralǵan sáne=December 25, 2024}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://analyticsindiamag.com/ai-origins-evolution/deepfakes-are-elevating-meme-culture-but-at-what-cost/|bet=Deepfakes Are Elevating Meme Culture, But At What Cost?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20241226163953/https://analyticsindiamag.com/ai-origins-evolution/deepfakes-are-elevating-meme-culture-but-at-what-cost/|arxivsáne=December 26, 2024|avtor=Anirudh VK|sáne=March 18, 2023|jumıs=Analytics India Magazine|qaralǵan sáne=December 18, 2024|citata=&quot;While AI voice memes have been around in some form since '15.ai' launched in 2020, [...]&quot;}}&lt;/ref&gt;

2021-jılı [[DALL-E]] [[Transformator (tereń oqıtıw arxitekturası)|transformerge]] tiykarlanǵan piksel generativ modeliniń payda bolıwı Jasalma Intellekt penen jaratılǵan súwretlerdiń rawajlanıwında jańa basqısh boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2021/01/05/openais-dall-e-creates-plausible-images-of-literally-anything-you-ask-it-to/|bet=OpenAI's DALL-E creates plausible images of literally anything you ask it to|avtor=Coldewey|at=Devin|sáne=2021-01-05|til=en-US|jumıs=TechCrunch|qaralǵan sáne=2023-03-15}}&lt;/ref&gt; Bunnan keyin 2022-jılı Midjourney hám Stable Diffusion sistemalarınıń shıǵarılıwı tábiyiy til komandaları arqalı joqarı sapalı jasalma intellekt ónerin dóretiwge keń jámiyetshiliktiń múmkinshiligin arttırdı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://stability.ai/blog/stable-diffusion-public-release|bet=Stable Diffusion Public Release|til=en-GB|jumıs=Stability AI|qaralǵan sáne=2023-03-15}}&lt;/ref&gt; Bul sistemalar tekst táriyiplemeleri tiykarında fotorealistik súwretlerdi, kórkem óner shıǵarmaların hám dizaynlardı generaciyalawda burın bolmaǵan múmkinshiliklerdi kórsetti, bul súwretshiler, dizaynerler hám ulıwma xalıq arasında keń qollanılıwǵa alıp keldi.

2022-jıldıń aqırında [[ChatGPT]]-diń jámiyetshilikke shıǵarılıwı ulıwma maqsetli tekstke tiykarlanǵan wazıypalar ushın generativ jasalma intellekttiń qoljetimliligi hám qollanılıwın túp-tiykarınan ózgertti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theguardian.com/technology/2022/dec/05/what-is-ai-chatbot-phenomenon-chatgpt-and-could-it-replace-humans|bet=What is AI chatbot phenomenon ChatGPT and could it replace humans?|avtor=Lock|at=Samantha|sáne=2022-12-05|til=en-GB|jumıs=The Guardian|qaralǵan sáne=2023-03-15}}&lt;/ref&gt; Sistemanıń [[Chatbot|tábiyiy sáwbetlesiw]], dóretiwshilik mazmun jaratıw, kodlawǵa járdem beriw hám hár qıylı analitikalıq wazıypalardı orınlaw qábileti dúnya júzilik dıqqattı tarttı hám jasalma intellekttiń jumıs, bilimlendiriw hám dóretiwshilikke bolǵan potencial tásiri haqqında keń talqılawlardı payda etti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://arstechnica.com/ai/2023/08/how-chatgpt-turned-generative-ai-into-an-anything-tool/|bet=How ChatGPT turned generative AI into an &quot;anything tool&quot;|avtor=Huang|at=Haomiao|sáne=August 23, 2023|jumıs=Ars Technica|qaralǵan sáne=September 21, 2024}}&lt;/ref&gt;

2023-jıldıń mart ayında [[GPT-4]]-tiń shıǵarılıwı generativ jasalma intellekt múmkinshiliklerinde jáne bir alǵa ilgerlew boldı. Microsoft Research komandası dawlı pikir bildirip, onı &quot;ulıwma jasalma intellekt (AGI) sistemasınıń dáslepki (biraq ele tolıq emes) versiyası sıpatında qarawǵa boladı&quot; dep ayttı. Biraq, bul bahalaw basqa ilimpazlar tárepinen qarsılıqqa ushıradı, olar 2023-jılǵa kelip generativ jasalma intellekt &quot;ele 'ulıwma adam intellekti' kórsetkishine jetiwden ádewir uzaq&quot; ekenin tastıyıqladı.&lt;ref name=&quot;Schlagwein-2023&quot;&gt;{{Cite journal|title=ChatGPT et al: The Ethics of Using (Generative) Artificial Intelligence in Research and Science|first=Daniel|last=Schlagwein|date=September 13, 2023}}&lt;/ref&gt; 2023-jıldıń keyinirek waqtında [[Meta Platforms|Meta]] kompaniyası tekst, súwretler, video, jıllılıq maǵlıwmatları, 3D maǵlıwmatlar, audio hám háreket sıyaqlı bir neshe modallıqlardı birgelikte qollanatuǵın ImageBind atlı jasalma intellekt modelin shıǵardı, bul bolsa kóbirek immersiv generativlik jasalma intellekt qollanılıwları ushın jol ashtı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2023/5/9/23716558/meta-imagebind-open-source-multisensory-modal-ai-model-research|bet=Meta open-sources multisensory AI model that combines six types of data|sáne=May 9, 2023|qaralǵan sáne=March 14, 2024}}&lt;/ref&gt;

2023-jıldıń dekabr ayında [[Google]] kompaniyası Gemini atlı kóp modallı jasalma intellekt modelin járiyaladı, ol tórt versiyada jetkerildi: Ultra, Pro, Flash hám Nano.&lt;ref name=&quot;AnnounceWSJ&quot;&gt;{{Cite news|last=Kruppa|first=Miles|date=December 6, 2023|title=Google Announces AI System Gemini After Turmoil at Rival OpenAI|url=https://www.wsj.com/tech/ai/google-announces-ai-system-gemini-after-turmoil-at-rival-openai-10835335|access-date=December 6, 2023}}&lt;/ref&gt; Kompaniya Gemini Pro-nı óziniń [[Gemini (chatbot)|Bard chatbotına]] integraciyaladı hám úlkenirek Gemini Ultra modeli menen isleytuǵın &quot;Bard Advanced&quot; joybarın járiyaladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://arstechnica.com/information-technology/2023/12/google-launches-gemini-a-powerful-ai-model-it-says-can-surpass-gpt-4/|bet=Google launches Gemini—a powerful AI model it says can surpass GPT-4|avtor=Edwards|at=Benj|sáne=December 6, 2023|jumıs=Ars Technica|qaralǵan sáne=December 6, 2023}}&lt;/ref&gt; 2024-jıldıń fevral ayında Google Bard hám Duet AI-dı Gemini brendi tiykarında birlestirdi, [[Android]] platformasında mobil qosımshanı iske qostı hám xızmetti [[iOS]] platformasındaǵı Google qosımshasına integraciyaladı.&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Metz|first=Cade|date=February 8, 2024|title=Google Releases Gemini, an A.I.-Driven Chatbot and Voice Assistant|url=https://www.nytimes.com/2024/02/08/technology/google-gemini-ai-app.html|access-date=February 8, 2024}}&lt;/ref&gt;

2024-jıldıń mart ayında [[Anthropic]] kompaniyası [[Claude (til modeli)|Claude]] 3 Haiku, Sonnet hám Opus sıyaqlı úlken til modellerin óz ishine alǵan Claude 3 shańaraǵın shıǵardı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.anthropic.com/news/claude-3-family|bet=Introducing the next generation of Claude|qaralǵan sáne=4 March 2024}}&lt;/ref&gt; Bul modeller hár túrli kórsetkishler boyınsha múmkinshiliklerdiń ádewir jaqsılanǵanın kórsetti, ásirese Claude 3 Opus OpenAI hám Google kompaniyalarınıń aldıńǵı qatarlı modellerinen ozıp ketti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://venturebeat.com/ai/anthropic-unveils-claude-3-claims-new-standard-for-intelligence/|bet=Anthropic unveils Claude 3, surpassing GPT-4 and Gemini Ultra in benchmark tests|avtor=Nuñez|at=Michael|sáne=2024-03-04|jumıs=Venture Beat|qaralǵan sáne=2024-04-09}}&lt;/ref&gt; 2024-jıldıń iyun ayında Anthropic kompaniyası Claude 3.5 Sonnet-ti shıǵardı, ol úlkenirek Claude 3 Opus-qa salıstırǵanda jaqsıraq nátiyjelerdi kórsetti, ásirese kodlaw, kóp basqıshlı jumıs processleri hám súwret analizi sıyaqlı tarawlarda.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2024/6/20/24181961/anthropic-claude-35-sonnet-model-ai-launch|bet=Anthropic has a fast new AI model — and a clever new way to interact with chatbots|avtor=Pierce|at=David|sáne=2024-06-20|til=en|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2024-06-22}}&lt;/ref&gt;
[[Fayl:Private_investment_in_generative_AI_-_2024_AI_index.jpg|nobaý|Jasalma intellektke (qızǵısh) hám generativ jasalma intellektke (jasıl) jeke investiciyalar.]]
SAS hám Coleman Parkes Research tárepinen ótkerilgen sorawnamaǵa muwapıq, [[Qıtay]] generativ jasalma intellektti qabıl etiwde global jetekshige aylandı. Qıtaylı respondentlerdiń 83% bul texnologiyanı paydalanıp atır, bul kórsetkish global ortasha kórsetkish bolǵan 54% hám AQSHtıń 65% kórsetkishinen ádewir joqarı. Bul liderlik Qıtaydıń usı tarawdaǵı intellektual múlk rawajlanıwında da kórinedi. [[Birlesken Milletler Shólkemi|BMSHnıń]] esabatına muwapıq, 2014-jıldan 2023-jılǵa shekem Qıtay subektleri 38,000 nan aslam generativ jasalma intellekt patentin rásmiylestirgen, bul patent ótinish beriw boyınsha [[Amerika Qurama Shtatları|AQSHtan]] ádewir aldıǵa shıǵıp ketken.&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Baptista|first=Eduardo|date=9 July 2024|title=China leads the world in adoption of generative AI, survey shows|url=https://www.reuters.com/technology/artificial-intelligence/china-leads-world-adoption-generative-ai-survey-shows-2024-07-09/|access-date=14 July 2024|work=Reuters}}&lt;/ref&gt;

== Modallıqlar ==
Generativ jasalma intellekt sisteması baqlawsız mashina oqıwın qollanıw arqalı qurıladı (mısalı, generativlik qarama-qarsı tarmaqlar (GANs), variaciyalıq avtokodirovshikler (VAEs), [[Transformator (tereń oqıtıw arxitekturası)|transformerler]] yamasa maǵlıwmatlar toplamında úyretilgen óz-ózin baqlawshı mashina oqıwı sıyaqlı neyron tarmaq arxitekturaların qollanıw). Generativ jasalma intellekt sistemasınıń múmkinshilikleri qollanılǵan [[Maǵlıwmatlar jıynaǵı|maǵlıwmatlar toplamınıń]] modallıǵı yamasa túrine baylanıslı. Generativ jasalma intellekt bir modallı yamasa kóp modallı bolıwı múmkin; bir modallı sistemalar tek bir túrdegi kiris maǵlıwmatların qabıl etedi, al kóp modallı sistemalar birden kóp túrdegi kiris maǵlıwmatların qabıl ete aladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.marktechpost.com/2023/03/21/a-history-of-generative-ai-from-gan-to-gpt-4/|bet=A History of Generative AI: From GAN to GPT-4|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230610182158/https://www.marktechpost.com/2023/03/21/a-history-of-generative-ai-from-gan-to-gpt-4/|arxivsáne=June 10, 2023|sáne=21 March 2023|qaralǵan sáne=April 28, 2023}}&lt;/ref&gt; Mısalı, [[OpenAI]] kompaniyasınıń [[GPT-4]] modeliniń bir versiyası hám tekst, hám súwret kiris maǵlıwmatların qabıl etedi.&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Explainer: What is Generative AI, the technology behind OpenAI's ChatGPT?|url=https://www.reuters.com/technology/what-is-generative-ai-technology-behind-openais-chatgpt-2023-03-17/|date=March 17, 2023|access-date=March 17, 2023}}&lt;/ref&gt;

=== Tekst ===
Sózler yamasa sóz tokenlerinde úyretilgen generativ jasalma intellekt sistemalarına [[GPT-3]], [[GPT-4]], [[GPT-4o]], LaMDA, LLaMA, BLOOM, [[Gemini (chatbot)|Gemini]] hám basqalar kiredi ([[Úlken til modeli|úlken til modelleriniń]] dizimin qarań). Olar [[tábiyiy tildi qayta islew]], mashina awdarması hám tábiyiy tildi payda etiw uqıplılıǵına iye hám basqa wazıypalar ushın tiykar modeli sıpatında qollanılıwı múmkin. Maǵlıwmatlar toplamlarına BookCorpus, [[Wikipedia]] hám basqalar kiredi (tekst korpuslarınıń dizimin qarań).

=== Kod ===
Tábiyiy til tekstinen tısqarı, [[Úlken til modeli|úlken til modelleri]] [[programmalastırıw tili]] tekstinde de úyretiliwi múmkin, bul olarǵa jańa [[Kompyuter programması|kompyuter baǵdarlamaları]] ushın [[Derek kodı|derek kodın]] payda etiwge múmkinshilik beredi. Oǵan mısallar OpenAI Codex hám [[Visual Studio Code|VS Code]] tarmaǵı Cursor kiredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://a16z.com/announcement/investing-in-cursor/|bet=Investing in Cursor|jumıs=[[Andreesen Horowitz]]}}&lt;/ref&gt;

=== Súwretler ===
[[Fayl:Astronaut_Riding_a_Horse_(SD3.5).webp|nobaý|Stable Diffusion, attı minip kiyatırǵan kosmonavttıń fotosúwretin payda etiw]]
Joqarı sapalı kórkem óner dóretiw — generativ jasalma intellekttiń áhmiyetli qollanılıwı bolıp tabıladı.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Epstein|first1=Ziv|last2=Hertzmann|first2=Aaron|last3=Akten|first3=Memo|last4=Farid|first4=Hany|last5=Fjeld|first5=Jessica|last6=Frank|first6=Morgan R.|last7=Groh|first7=Matthew|last8=Herman|first8=Laura|last9=Leach|first9=Neil|title=Art and the science of generative AI|journal=[[Science (journal)|Science]]|date=2023|volume=380|issue=6650|pages=1110–1111|doi=10.1126/science.adh4451|pmid=37319193|bibcode=2023Sci...380.1110E}}&lt;/ref&gt; Tekst jazıwları menen súwretler toplamlarında úyretilgen generativ jasalma intellekt sistemalarına Imagen, [[DALL-E]], Midjourney, Adobe Firefly, FLUX.1, Stable Diffusion hám basqalar kiredi (Jasalma intellekt óneri, Generativlik óner hám Sintetikalıq medianı qarań). Olar kóbinese tekstti súwretke aylandırıw hám neyronlıq stil kóshiriw ushın qollanıladı. Maǵlıwmatlar toplamlarına LAION-5B hám basqalar kiredi (Kompyuter kóriwi hám súwret qayta islewdegi maǵlıwmatlar toplamlarınıń dizimin qarań).

=== Audio ===
Generativlik jasalma intellekt tábiyiy esitiletuǵın sóylew sintezi hám tekstti sóylewge aylandırıw imkaniyatların jaratıw ushın audio kliplerde keńnen úyretiliwi múmkin. Bul tarawdaǵı dáslepki novatorlardıń biri 2020-jıldıń mart ayında iske qosılǵan 15.ai boldı, ol tek 15 sekundlıq úyretiw maǵlıwmatların paydalanıp personaj dawısların kóshirip alıw qábiletin kórsetti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://towardsdatascience.com/generate-your-favourite-characters-voice-lines-using-machine-learning-c0939270c0c6|bet=Generate Your Favourite Characters' Voice Lines using Machine Learning|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210121132456/https://towardsdatascience.com/generate-your-favourite-characters-voice-lines-using-machine-learning-c0939270c0c6|arxivsáne=January 21, 2021|avtor=Chandraseta|at=Rionaldi|sáne=January 21, 2021|jumıs=Towards Data Science|qaralǵan sáne=December 18, 2024}}&lt;/ref&gt; Veb-sayt hár qıylı qıyalıy personajlar ushın emocional jaqtan ekspressiv sóylewdi payda etiw qábileti arqasında keń itibarǵa iye boldı, biraq keyinirek 2022-jılı avtorlıq huqıq máseleleri sebepli onlayn rejimnen shıǵarıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://guardian.ng/technology/15-ai-creator-reveals-journey-from-mit-project-to-internet-phenomenon/|bet=15.ai Creator reveals journey from MIT Project to internet phenomenon|arxivurl=https://web.archive.org/web/20241228152312/https://guardian.ng/technology/15-ai-creator-reveals-journey-from-mit-project-to-internet-phenomenon/|arxivsáne=December 28, 2024|avtor=Temitope|at=Yusuf|sáne=December 10, 2024|jumıs=[[The Guardian (Nigeria)|The Guardian]]|qaralǵan sáne=December 25, 2024|citata=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://automaton-media.com/articles/newsjp/20210119-149494/|bet=ゲームキャラ音声読み上げソフト「15.ai」公開中。『Undertale』や『Portal』のキャラに好きなセリフを言ってもらえる|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210119103031/https://automaton-media.com/articles/newsjp/20210119-149494/|arxivsáne=January 19, 2021|avtor=Kurosawa|at=Yuki|sáne=January 19, 2021|til=ja|jumıs=[[:ja:AUTOMATON|AUTOMATON]]|qaralǵan sáne=December 18, 2024|citata=英語版ボイスのみなので注意。;もうひとつ15.aiの大きな特徴として挙げられるのが、豊かな感情表現だ。}}&lt;/ref&gt; Keyin kommerciyalıq alternativalar payda boldı, sonıń ishinde ElevenLabs kompaniyasınıń kontekstke baǵdarlanǵan sintez quralları hám [[Meta Platforms|Meta Platform]] kompaniyasınıń Voicebox quralı bar.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theatlantic.com/technology/archive/2023/07/ai-voice-assistants-name-pronunciation/674731/|bet=A Voicebot Just Left Me Speechless|arxivurl=https://web.archive.org/web/20231208011846/https://www.theatlantic.com/technology/archive/2023/07/ai-voice-assistants-name-pronunciation/674731/|arxivsáne=December 8, 2023|avtor=Desai|at=Saahil|sáne=2023-07-17|til=en|jumıs=The Atlantic|qaralǵan sáne=2023-11-28}}&lt;/ref&gt;

MusicLM hám MusicGen&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.musicbusinessworldwide.com/meet-audiocraft-metas-new-generative-ai-tool-for-audio-and-music/|bet=Meta in June said that it used 20,000 hours of licensed music to train MusicGen, which included 10,000 &quot;high-quality&quot; licensed music tracks. At the time, Meta's researchers outlined in a paper the ethical challenges that they encountered around the development of generative AI models like MusicGen.|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230815224702/https://www.musicbusinessworldwide.com/meet-audiocraft-metas-new-generative-ai-tool-for-audio-and-music/|arxivsáne=August 15, 2023|avtor=Dalugdug|at=Mandy|sáne=August 3, 2023|qaralǵan sáne=}}&lt;/ref&gt; sıyaqlı generativ jasalma intellekt sistemaları jazıp alınǵan muzıkanıń audio tolqınları menen birge tekst annotaciyalarında da úyretiliwi múmkin, buzılǵan gitara riffi menen qosıp atırılǵan tınıshlandırıwshı skripka melodiyası sıyaqlı tekst sıpatlamaları tiykarında jańa muzıkalıq úlgilerdi payda etiw ushın.

==== Muzıka ====
Qosıqlardıń audio dipfeykleri dóretilgen, mısalı, Savages atlı qosıq, onda jasalma intellekt reper Jay-Z-dıń dawısın eliklew ushın qollanılǵan. Muzıka artistleriniń asbaplıq orınlawları hám qosıq sózleri avtorlıq huqıq penen qorǵalǵan, biraq olardıń dawısları ele regenerativlik jasalma intellektten qorǵalmaǵan, bul artistler audio dipfeyklerden royalti alıwı kerek pe degen tartıstı keltirip shıǵarmaqta.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.delawareonline.com/story/entertainment/2023/04/21/jay-zs-delaware-producer-young-guru-artificial-voice-generators-rights/70107389007/|bet=Jay-Z's Delaware producer sparks debate over AI rights|arxivurl=https://web.archive.org/web/20240227040558/https://www.delawareonline.com/story/entertainment/2023/04/21/jay-zs-delaware-producer-young-guru-artificial-voice-generators-rights/70107389007/|arxivsáne=February 27, 2024|qaralǵan sáne=February 27, 2024}}&lt;/ref&gt;

Tekst sóz dizbegi, janr opciyaları hám qaytalanatuǵın takt hám riffler kitapxanaları járdeminde payda etiliwi múmkin bolǵan kóplegen jasalma intellekt muzıka generatorları jaratılǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.unite.ai/best-ai-music-generators/|bet=10 &quot;Best&quot; AI Music Generators (April 2024) — Unite.AI|arxivurl=https://web.archive.org/web/20240129050505/https://www.unite.ai/best-ai-music-generators/|arxivsáne=January 29, 2024|sáne=October 19, 2022|qaralǵan sáne=February 27, 2024}}&lt;/ref&gt;

=== Video ===
[[Fayl:Borneo_wildlife_on_the_Kinabatangan_River.webm|nobaý|Sora tárepinen &quot;Borneo haywanat dúnyası Kinabatangan dáryasında&quot; degen tapsırma menen payda etilgen video]]
Annotaciyalanǵan videolarda úyretilgen generativ jasalma intellekt waqıt boyınsha úylesimli, detalı menen hám fotorealistik video kliplerin payda ete aladı. Mısallar qatarına [[OpenAI]] kompaniyasınıń Sora, Runway kompaniyasınıń Gen-1 hám Gen-2,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.nytimes.com/2023/04/04/technology/runway-ai-videos.html|bet=Instant Videos Could Represent the Next Leap in A.I. Technology|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230405024626/https://www.nytimes.com/2023/04/04/technology/runway-ai-videos.html|arxivsáne=April 5, 2023|avtor=Metz|at=Cade|sáne=April 4, 2023|til=en|jumıs=The New York Times|qaralǵan sáne=April 5, 2023}}&lt;/ref&gt; hám [[Meta Platforms]] kompaniyasınıń Make-A-Video sistemaları kiredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cnet.com/news/social-media/facebook-parent-metas-ai-tool-can-create-artsy-videos-from-text/|bet=Facebook Parent Meta's AI Tool Can Create Artsy Videos From Text|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230405024626/https://www.cnet.com/news/social-media/facebook-parent-metas-ai-tool-can-create-artsy-videos-from-text/|arxivsáne=April 5, 2023|avtor=Wong|at=Queenie|sáne=September 29, 2022|baspaxana=cnet.com|qaralǵan sáne=Apr 4, 2023}}&lt;/ref&gt;

=== Háreketler ===
Generativ jasalma intellekt jáne de [[Robototexnika|robotlıq]] sistemanıń háreketlerinde úyretilip, háreket jobalaw yamasa navigaciya ushın jańa traektoriyalardı payda ete aladı. Mısalı, Google Research kompaniyasınıń UniPi sisteması &quot;kók tabaqtı kóter&quot; yamasa &quot;sarı gubka menen tárelkanı súrt&quot; sıyaqlı tapsırmalardı qollanıp, robot qolınıń háreketlerin basqaradı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://ai.googleblog.com/2023/04/unipi-learning-universal-policies-via.html|bet=UniPi: Learning universal policies via text-guided video generation|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230524170321/https://ai.googleblog.com/2023/04/unipi-learning-universal-policies-via.html|arxivsáne=May 24, 2023|avtor=Yang|at=Sherry|sáne=2023-04-12|jumıs=Google Research, Brain Team|baspaxana=Google AI Blog|qaralǵan sáne=}}&lt;/ref&gt; Google kompaniyasınıń RT-2 sıyaqlı kóp modallı &quot;kóriw-til-háreket&quot; modelleri paydalanıwshı tapsırmaları hám vizuallıq kirgiziwlerge juwap retinde ápiwayı pikirley aladı, mısalı, oyınshıq haywanlar hám basqa zatlar menen tolı stoldan &quot;joq bolıp ketken haywandı kóter&quot; degen tapsırma berilgende oyınshıq dinozavrdı kóteriw.

=== 3D modellestiriw ===
Jasalma intellektke tiykarlanǵan kompyuter járdeminde proektlestiriw (CAD) tekstti 3D-ge, súwretti 3D-ge hám videonı 3D-ge aylandırıw arqalı 3D modellestiriwdi avtomatlastıra aladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.eweek.com/artificial-intelligence/best-ai-3d-generators/|bet=10 Best Artificial Intelligence (AI) 3D Generators|arxivurl=https://web.archive.org/web/20240507094343/https://www.eweek.com/artificial-intelligence/best-ai-3d-generators/|arxivsáne=May 7, 2024|avtor=Abdullahi|at=Aminu|sáne=November 17, 2023|jumıs=eWEEK|qaralǵan sáne=February 6, 2024}}&lt;/ref&gt; Sonday-aq, AI-ge tiykarlanǵan CAD kitapxanaları sxemalar hám diagrammalardıń baylanısqan ashıq maǵlıwmatların paydalanıp rawajlandırılıwı múmkin.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://insights.globalspec.com/article/21167/slash-cad-model-build-times-with-new-ai-driven-part-creation-methodology|bet=Slash CAD model build times with new AI-driven part creation methodology &amp;#124; GlobalSpec|arxivurl=https://web.archive.org/web/20240123101344/https://insights.globalspec.com/article/21167/slash-cad-model-build-times-with-new-ai-driven-part-creation-methodology|arxivsáne=January 23, 2024|qaralǵan sáne=February 6, 2024}}&lt;/ref&gt; AI CAD járdemshileri jumıs processin jedellestiriwge járdem beriwshi qural sıpatında qollanıladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.scan2cad.com/blog/cad/ai-cad/|bet=The Role of Artificial Intelligence (AI) in the CAD Industry|arxivurl=https://web.archive.org/web/20240209122639/https://www.scan2cad.com/blog/cad/ai-cad/|arxivsáne=February 9, 2024|sáne=March 22, 2023|qaralǵan sáne=February 6, 2024}}&lt;/ref&gt;

== Baǵdarlamalıq hám apparatlıq támiynat ==
[[Fayl:GenAI_Agent.png|oñğa|nobaý|Generativ JI agentiniń arxitekturası]]
Generativ JI modelleri [[ChatGPT]] sıyaqlı [[chatbot]] ónimlerin, GitHub Copilot sıyaqlı programmalastırıw quralların,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.axios.com/2023/06/30/githubs-vision-to-make-code-more-secure-by-design|bet=GitHub has a vision to make code more secure by design|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230815225809/https://www.axios.com/2023/06/30/githubs-vision-to-make-code-more-secure-by-design|arxivsáne=August 15, 2023|avtor=Sabin|at=Sam|sáne=2023-06-30|jumıs=Axios Codebook|qaralǵan sáne=2023-08-15}}&lt;/ref&gt; Midjourney sıyaqlı tekstti súwretke aylandırıw ónimlerin hám Runway Gen-2 sıyaqlı tekstti videoǵa aylandırıw ónimlerin isletiw ushın qollanıladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2023/3/20/23648113/text-to-video-generative-ai-runway-ml-gen-2-model-access|bet=Text-to-video AI inches closer as startup Runway announces new model|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230927003647/https://www.theverge.com/2023/3/20/23648113/text-to-video-generative-ai-runway-ml-gen-2-model-access|arxivsáne=September 27, 2023|avtor=Vincent|at=James|sáne=Mar 20, 2023|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2023-08-15|citata=Text-to-video is the next frontier for generative AI, though current output is rudimentary. Runway says it’ll be making its new generative video model, Gen-2, available to users in ‘the coming weeks.’}}&lt;/ref&gt; Generativ JI funkciyaları Microsoft Office (Microsoft Copilot),&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cnbc.com/2023/03/16/microsoft-to-improve-office-365-with-chatgpt-like-generative-ai-tech-.html|bet=Microsoft adds OpenAI technology to Word and Excel|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230815225809/https://www.cnbc.com/2023/03/16/microsoft-to-improve-office-365-with-chatgpt-like-generative-ai-tech-.html|arxivsáne=August 15, 2023|avtor=Vanian|at=Jonathan|sáne=2023-03-16|baspaxana=CNBC|qaralǵan sáne=2023-08-15|citata=Microsoft is bringing generative artificial intelligence technologies such as the popular ChatGPT chatting app to its Microsoft 365 suite of business software....the new A.I. features, dubbed Copilot, will be available in some of the company's most popular business apps, including Word, PowerPoint and Excel.}}&lt;/ref&gt; Google Photos,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.techradar.com/computing/software/google-photos-now-shows-you-an-ai-powered-highlights-reel-of-your-life|bet=The app's Memories feature just got a big upgrade|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230815225809/https://www.techradar.com/computing/software/google-photos-now-shows-you-an-ai-powered-highlights-reel-of-your-life|arxivsáne=August 15, 2023|avtor=Wilson|at=Mark|sáne=2023-08-15|jumıs=TechRadar|qaralǵan sáne=|citata=The Google Photos app is getting a redesigned, AI-powered Memories feature...you'll be able to use generative AI to come up with some suggested names like &quot;a desert adventure&quot;.}}&lt;/ref&gt; hám [[Adobe|Adobe Suite]] (Adobe Firefly) sıyaqlı bar bolǵan kommerciyalıq ónimlerge birlestirilgen.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.mediapost.com/publications/article/385660/adobe-adds-generative-ai-to-photoshop.html|bet=Adobe Adds Generative AI To Photoshop|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230815225809/https://www.mediapost.com/publications/article/385660/adobe-adds-generative-ai-to-photoshop.html|arxivsáne=August 15, 2023|avtor=Sullivan|at=Laurie|sáne=May 23, 2023|jumıs=MediaPost|qaralǵan sáne=2023-08-15|citata=Generative artificial intelligence (AI) will become one of the most important features for creative designers and marketers. Adobe on Tuesday unveiled a Generative Fill feature in Photoshop to bring Firefly's AI capabilities into design.}}&lt;/ref&gt; Kóplegen generativ JI modelleri, sonıń ishinde Stable Diffusion hám LLaMA til modeli sıyaqlılar, [[Ashıq kodlı programmalıq támiynat|ashıq kodlı baǵdarlama]] sıpatında da jetkilikli&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://venturebeat.com/ai/llama-2-how-to-access-and-use-metas-versatile-open-source-chatbot-right-now/|bet=LLaMA 2: How to access and use Meta's versatile open-source chatbot right now|arxivurl=https://web.archive.org/web/20231103020505/https://venturebeat.com/ai/llama-2-how-to-access-and-use-metas-versatile-open-source-chatbot-right-now/|arxivsáne=November 3, 2023|avtor=Michael Nuñez|sáne=July 19, 2023|jumıs=VentureBeat|qaralǵan sáne=2023-08-15|citata=If you want to run LLaMA 2 on your own machine or modify the code, you can download it directly from Hugging Face, a leading platform for sharing AI models.}}&lt;/ref&gt;

Bir neshe milliard parametrge iye bolǵan kishkene generativ JI modelleri smartfonlarda, ornatılǵan qurılmalarda hám [[Jeke kompyuter|jeke kompyuterlerde]] isledi. Mısalı, LLaMA-7B (7 milliard parametrli versiyası) Raspberry Pi 4-te isledi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.tomshardware.com/how-to/create-ai-chatbot-server-on-raspberry-pi|bet=How To Create Your Own AI Chatbot Server With Raspberry Pi 4|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230815225810/https://www.tomshardware.com/how-to/create-ai-chatbot-server-on-raspberry-pi|arxivsáne=August 15, 2023|avtor=Pounder|at=Les|sáne=2023-03-25|baspaxana=|qaralǵan sáne=2023-08-15|citata=Using a Pi 4 with 8GB of RAM, you can create a ChatGPT-like server based on LLaMA.}}&lt;/ref&gt; hám Stable Diffusion-nıń bir versiyası iPhone 11-de isledi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://the-decoder.com/draw-things-app-brings-stable-diffusion-to-the-iphone/|bet=&quot;Draw Things&quot; App brings Stable Diffusion to the iPhone|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230815225811/https://the-decoder.com/draw-things-app-brings-stable-diffusion-to-the-iphone/|arxivsáne=August 15, 2023|avtor=Kemper|at=Jonathan|sáne=Nov 10, 2022|jumıs=The Decoder|qaralǵan sáne=2023-08-15|citata=Draw Things is an app that brings Stable Diffusion to the iPhone. The AI images are generated locally, so you don't need an Internet connection.}}&lt;/ref&gt;

On milliardlaǵan parametrlerge iye úlkenirek modeller noutbuk yamasa stol kompyuterlerinde isledi. Qolaylı tezlikke erisiw ushın, bul kólemdegi modeller NVIDIA hám [[Advanced Micro Devices|AMD]] tárepinen islep shıǵarılǵan GPU chipleri yamasa Apple silicon ónimlerine kiritilgen Neural Engine sıyaqlı tezletkishlerdi talap etiwi múmkin. Mısalı, LLaMA-nıń 65 milliard parametrli versiyası stol kompyuterinde islewge konfiguraciya qılınıwı múmkin.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.hardware-corner.net/guides/computer-to-run-llama-ai-model/|bet=Best Computer to Run LLaMA AI Model at Home (GPU, CPU, RAM, SSD)|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230815225811/https://www.hardware-corner.net/guides/computer-to-run-llama-ai-model/|arxivsáne=August 15, 2023|avtor=Witt|at=Allan|sáne=2023-07-07|qaralǵan sáne=August 15, 2023|citata=To run LLaMA model at home, you will need a computer build with a powerful GPU that can handle the large amount of data and computation required for inferencing.}}&lt;/ref&gt;

Generativ JI-di jergilikli túrde isletiwdiń artıqmashlıqlarına jeke maǵlıwmatlar hám intellektual múlk qorǵawı, tezlik sheklewi kiredi. Ásirese, r/LocalLLaMA subredditi qısıw sıyaqlı usıllar arqalı tutınıwshılarǵa arnalǵan oyın grafikalıq kartaların&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.pcmag.com/how-to/how-to-run-your-own-chatgpt-like-llm-for-free-and-in-private|bet=Who Needs ChatGPT? How to Run Your Own Free and Private AI Chatbot|arxivurl=https://web.archive.org/web/20240107171858/https://www.pcmag.com/how-to/how-to-run-your-own-chatgpt-like-llm-for-free-and-in-private|arxivsáne=January 7, 2024|avtor=Westover|at=Brian|sáne=2023-09-28|baspaxana=[[Ziff Davis]]|qaralǵan sáne=2024-01-07}}&lt;/ref&gt; paydalanıwǵa itibar beredi.

GPT-4 yamasa [[PaLM]] sıyaqlı júzlegen milliard parametrlerge iye til modelleri ádette GPU massivleri (mısalı, NVIDIA-nıń H100) yamasa AI tezletkish chipleri (mısalı, Google-dıń TPU) menen támiyinlengen data oray kompyuterlerinde isledi. Bul júdá úlken modeller ádette Internet arqalı bult xızmetleri sıpatında qollanıladı.

2022-jılı AQSHtıń Qıtayǵa qarsı Joqarı Esaplaw hám Yarım ótkizgishler boyınsha Jańa Eksport Baqlawları generativ JI ushın qollanılatuǵın GPU hám AI tezletkish chipleriniń Qıtayǵa eksportına sheklewler qoydı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.reuters.com/technology/nvidia-says-us-has-imposed-new-license-requirement-future-exports-china-2022-08-31/|bet=U.S. officials order Nvidia to halt sales of top AI chips to China|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230815225809/https://www.reuters.com/technology/nvidia-says-us-has-imposed-new-license-requirement-future-exports-china-2022-08-31/|arxivsáne=August 15, 2023|avtor=Nellis|at=Stephen|sáne=September 1, 2022|jumıs=Reuters|qaralǵan sáne=2023-08-15}}&lt;/ref&gt; NVIDIA A800&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.tomshardware.com/news/nvidia-a800-performance-revealed|bet=Nvidia's Chinese A800 GPU's Performance Revealed|arxivurl=https://web.archive.org/web/20240507100659/https://www.tomshardware.com/news/nvidia-a800-performance-revealed|arxivsáne=May 7, 2024|avtor=Shilov|at=Anton|sáne=2023-05-07|baspaxana=Tom's Hardware|qaralǵan sáne=2023-08-15|citata=the A800 operates at 70% of the speed of A100 GPUs while complying with strict U.S. export standards that limit how much processing power Nvidia can sell.}}&lt;/ref&gt; hám Biren Technology BR104&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.semianalysis.com/p/how-chinas-biren-is-attempting-to|bet=How China's Biren Is Attempting To Evade US Sanctions|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230815225810/https://www.semianalysis.com/p/how-chinas-biren-is-attempting-to|arxivsáne=August 15, 2023|avtor=Patel|at=Dylan|sáne=October 24, 2022|qaralǵan sáne=August 15, 2023}}&lt;/ref&gt; sıyaqlı chipler sankciyalar talaplarına juwap beriw ushın islep shıǵarıldı.

Bazarda generativ jasalma intellekt (mısalı, GPTZero) tárepinen dóretilgen tekstti, sonıń menen birge onnan kelip shıqqan súwretlerdi, audio yamasa videonı tanıw múmkinshiligine iye biypul baǵdarlamalıq támiynat bar.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www-wired-it.translate.goog/article/software-riconoscere-intelligenza-artificiale-immagini-false/?_x_tr_sl=it&amp;_x_tr_tl=en&amp;_x_tr_hl=it&amp;_x_tr_pto=wapp|bet=5 free software to recognise fake AI-generated images|arxivurl=https://web.archive.org/web/20231029181337/https://www-wired-it.translate.goog/article/software-riconoscere-intelligenza-artificiale-immagini-false/?_x_tr_sl=it&amp;_x_tr_tl=en&amp;_x_tr_hl=it&amp;_x_tr_pto=wapp|arxivsáne=October 29, 2023|sáne=October 28, 2023|til=it|qaralǵan sáne=October 29, 2023}}&lt;/ref&gt; Generativ JI mazmunın anıqlawdıń potencial jumsartıw strategiyalarına cifrlı suw belgisin qoyıw, mazmundı autentifikaciyalaw, informaciya alıw hám mashina oqıtıw klassifikatorı modelleri kiredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.brookings.edu/articles/detecting-ai-fingerprints-a-guide-to-watermarking-and-beyond/|bet=Detecting AI fingerprints: A guide to watermarking and beyond|arxivurl=https://web.archive.org/web/20240903212302/https://www.brookings.edu/articles/detecting-ai-fingerprints-a-guide-to-watermarking-and-beyond/|arxivsáne=2024-09-03|sáne=2024-01-04|til=en-US|jumıs=[[Brookings Institution]]|qaralǵan sáne=2024-09-05}}&lt;/ref&gt; 

== Derekler ==

[[Kategoriya:Programmalıq injiniring]]
&lt;references /&gt;
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>hvt2rr45s23y1yhm92c21hzcbyndwmy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gabsburglar</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21931</id>
    <revision>
      <id>120828</id>
      <parentid>118024</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:31:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120828</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2386" sha1="0mlucghcrwbk66laqzwxw8gdsd9iccy" xml:space="preserve">'''Gabsburglar''' ({{lang-de|Habsburger}}) — Orta ásirler hám Jańa dáwirde Evropanıń eń qúdiretli monarx dinastiyalarınıń biri. 1342-jıldan baslap Avstriyada úzliksiz basqardı, 1438-jıldan baslap (1742-1745-jıllardaǵı qısqa úzilisten keyin) [[Muqaddes Rim imperiyası|Muqaddes Rim imperiyasınıń]] taxtın iyeledi. Ol tarqatılǵannan soń (1806) kóp milletli Avstriya (1804-1867) hám Avstro-Vengriya imperiyalarına (1867-1918) basshılıq etti. Aytılǵan barlıq mámleket basqarıwshıları [[Vena]] qalasındaǵı Xofburg sarayında jasaǵan. 

Gabsburg dinastiyasınıń ulıwma tajı astında Joqarı Sileziya hám onıń kóp sanlı Knyazlıqları hám Gerсoglıqları, Tómengi Sileziya, Slavoniya hám Dunay knyazlıqları da bolǵan.

Imperator [[Karl VI (Muqaddes Rim imperiyası imperatorı)|Karl VI]] dıń óliminen soń, ol óziniń barlıq múlkin qızı Mariya Tereziyaǵa miyras etip qaldırıwdı buyırdı. Mariya Tereziya Lotaringiya áwladınan bolǵan Franc Stefanǵa turmısqa shıqtı. Olardıń áwladı Gabsburg-Lotaringiya áwladı dep tanıldı.

XV ásirdıń aqırınan baslap olardıń sırtqı kórinisiniń ayırıqsha belgisi tómenge shıǵıp turatun iyegi bolǵan.

[[Fayl:COA Habsburg early crest.svg|nobaý|Gabsburglar gerbı]]

== Kelip shıǵıwı ==
Házirgi izertlewshilerdıń pikiri boyınsha, Gabsburglar Elzas gercogı Adalrik (Etixo) (683-jıldan soń qaytıs bolǵan) dáwirinen baslanǵan Etixonidler&lt;ref&gt;{{Genealogie Mittelalter|url=http://www.manfred-hiebl.de/genealogie-mittelalter/habsburger/habsburger.html|title=HABSBURGER|accessdate=2021-09-14}}&lt;/ref&gt; dinastiyasınan kelip shıǵıwı múmkin. Gabsburglardıń anıq belgili eń erte babası — Bay Guntram dep esaplanadı. Onı 950-jılı Germaniya patshası Ulı Otto I ge qarsı kóteriliske shıqqan graf Guntram menen birdey dep esaplaydı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.britannica.com/topic/House-of-Habsburg|title=house of Habsburg|author=John Graham Royde-Smith|description=Encyclopaedia Britannica|lang=en|accessdate=2021-09-14|archive-date=2018-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20180801095024/https://www.britannica.com/topic/House-of-Habsburg|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;. Onıń jerlerı Shveytcariya hám Elzasta (Zundgau hám Nordgau, Joqarı hám Tómengi Elzas) jaylasqan.

== Derekler ==
[[Kategoriya:Korollıq dinastiyalar]]</text>
      <sha1>0mlucghcrwbk66laqzwxw8gdsd9iccy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Francuzsha Wikipedia</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22143</id>
    <revision>
      <id>120783</id>
      <parentid>101550</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:11:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120783</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="598" sha1="sxtyknc0vmwxj3vk0g4vqbglke3gpon" xml:space="preserve">{{US}}
'''{{PAGENAME}}''' — Wikipedianiń francuz tilindegi bólimi.

Házirgi waqıtta {{PAGENAME}}da {{NUMBEROF|ARTICLES|fr|N}} {{plural:maqala|maqalalar|maqala}} bar. 

{{NUMBEROF|USERS|fr|N}} {{plural:{{NUMBEROF|USERS|fr}}||paydalanıwshı}} dizimnen ótken, aqırǵı 30 kún ishinde solardan  {{NUMBEROF|ACTIVEUSERS|fr|N}} paydalanıwshı redaktorlaǵan.

{{NUMBEROF|ADMINS|fr|N}} {{plural:{{NUMBEROF|ADMINS|fr}}|paydalanıwshı|paydalanıwshı|paydalanıwshı}} administrator lawazımına iye.

Ulıwma redaktorlawlar sanı — {{NUMBEROF|EDITS|fr|N}}.

[[Kategoriya:Wikipedia bólimleri]]</text>
      <sha1>sxtyknc0vmwxj3vk0g4vqbglke3gpon</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Finshe Wikipedia</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22165</id>
    <revision>
      <id>120764</id>
      <parentid>101573</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:05:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120764</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="594" sha1="d6cgkq1h6is99slxpquo2el7fkuunna" xml:space="preserve">{{US}}
'''{{PAGENAME}}''' — Wikipedianiń fin tilindegi bólimi.

Házirgi waqıtta {{PAGENAME}}da {{NUMBEROF|ARTICLES|fi|N}} {{plural:maqala|maqalalar|maqala}} bar. 

{{NUMBEROF|USERS|fi|N}} {{plural:{{NUMBEROF|USERS|fi}}||paydalanıwshı}} dizimnen ótken, aqırǵı 30 kún ishinde solardan  {{NUMBEROF|ACTIVEUSERS|fi|N}} paydalanıwshı redaktorlaǵan.

{{NUMBEROF|ADMINS|fi|N}} {{plural:{{NUMBEROF|ADMINS|fi}}|paydalanıwshı|paydalanıwshı|paydalanıwshı}} administrator lawazımına iye.

Ulıwma redaktorlawlar sanı — {{NUMBEROF|EDITS|fi|N}}.

[[Kategoriya:Wikipedia bólimleri]]</text>
      <sha1>d6cgkq1h6is99slxpquo2el7fkuunna</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Chexshe Wikipedia</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22166</id>
    <revision>
      <id>120448</id>
      <parentid>101574</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T13:01:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */ clean up, replaced: –  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120448</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="595" sha1="8ea9szanf8ff2fe9ilpgox5vt25b6hl" xml:space="preserve">{{US}}
'''{{PAGENAME}}''' — Wikipedianiń chex tilindegi bólimi.

Házirgi waqıtta {{PAGENAME}}da {{NUMBEROF|ARTICLES|cs|N}} {{plural:maqala|maqalalar|maqala}} bar. 

{{NUMBEROF|USERS|cs|N}} {{plural:{{NUMBEROF|USERS|cs}}||paydalanıwshı}} dizimnen ótken, aqırǵı 30 kún ishinde solardan  {{NUMBEROF|ACTIVEUSERS|cs|N}} paydalanıwshı redaktorlaǵan.

{{NUMBEROF|ADMINS|cs|N}} {{plural:{{NUMBEROF|ADMINS|cs}}|paydalanıwshı|paydalanıwshı|paydalanıwshı}} administrator lawazımına iye.

Ulıwma redaktorlawlar sanı — {{NUMBEROF|EDITS|cs|N}}.

[[Kategoriya:Wikipedia bólimleri]]</text>
      <sha1>8ea9szanf8ff2fe9ilpgox5vt25b6hl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Birinshi Kók-Moynaq</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22221</id>
    <revision>
      <id>120343</id>
      <parentid>101632</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:23:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120343</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1300" sha1="lhnbo40w5ewa8zeu1lq0z5jlyp1xa4b" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
|atı= {{PAGENAME}}
|negizgi atı=
|túri=awıl
|mámleket=Qırǵızstan
|region=Íssıkól wálayatı
|rayon=Toń rayonı
|jámáát=
|lat_deg= |lon_deg= |lat_min=|lat_sec=|lat_dir=N|lon_min=|lon_sec=|lon_dir=E|CoordAddon=|xalıq sanı= |sanalǵan jıl=2009|waqıt zonası=+6|CoordScale}}

'''{{PAGENAME}}''' — [[Qırǵızstan|Qırǵızstan Respublikası]]  [[Íssıkól wálayatı]]&lt;nowiki/&gt;nıń [[Toń rayonı]]&lt;nowiki/&gt;ndaǵı awıl.

== Xalqı ==
Xalqı — 544 adam. &lt;ref name=&quot;2009 census&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%98%D1%81%D1%81%D1%8B%D0%BA-%D0%9A%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|bet=2009 Population and Housing Census|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110810173103/http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%98%D1%81%D1%81%D1%8B%D0%BA-%D0%9A%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|arxivsáne=2011-08-10|jıl=2010|til=Russian|jumıs=The National Statistical Committee of the Kyrgyz Republic|qaralǵan sáne=12 November 2013}}&lt;/ref&gt;

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Qırǵızstan-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}

[[Kategoriya:Awıllar]]
[[Kategoriya:Qırǵızstan awılları]]</text>
      <sha1>lhnbo40w5ewa8zeu1lq0z5jlyp1xa4b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ekinshi Kók-Moynaq</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22222</id>
    <revision>
      <id>120642</id>
      <parentid>101633</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:53:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120642</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1340" sha1="lr1vypun4xbc6glx3271qhh9ytxkigt" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
|atı= {{PAGENAME}}
|negizgi atı=
|túri=awıl
|mámleket=Qırǵızstan
|xalıq sanı= 709
|sanalǵan jıl=2009
|region=Íssıkól wálayatı
|rayon=Toń rayonı
|jámáát=
|lat_deg= |lon_deg= |lat_min=|lat_sec=|lat_dir=N|lon_min=|lon_sec=|lon_dir=E|CoordAddon=|xalıq sanı= |sanalǵan jıl=2009|waqıt zonası=+6|CoordScale}}

'''{{PAGENAME}}''' — [[Qırǵızstan|Qırǵızstan Respublikası]]  [[Íssıkól wálayatı]]&lt;nowiki/&gt;nıń [[Toń rayonı]]&lt;nowiki/&gt;ndaǵı awıl.

== Xalqı ==
Xalqı — 709 adam. &lt;ref name=&quot;2009 census&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%98%D1%81%D1%81%D1%8B%D0%BA-%D0%9A%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|bet=2009 Population and Housing Census|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110810173103/http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%98%D1%81%D1%81%D1%8B%D0%BA-%D0%9A%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|arxivsáne=2011-08-10|jıl=2010|til=Russian|jumıs=The National Statistical Committee of the Kyrgyz Republic|qaralǵan sáne=12 November 2013}}&lt;/ref&gt;

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Qırǵızstan-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}

[[Kategoriya:Awıllar]]
[[Kategoriya:Qırǵızstan awılları]]</text>
      <sha1>lr1vypun4xbc6glx3271qhh9ytxkigt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Eshperov</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22223</id>
    <revision>
      <id>120696</id>
      <parentid>101634</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T06:53:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  — using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120696</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1342" sha1="1ubd2dbds4ifbgm12m08tt3ic9a1tko" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
|atı= {{PAGENAME}}
|negizgi atı=
|túri=awıl
|mámleket=Qırǵızstan
|xalıq sanı= 2535
|sanalǵan jıl=2009
|region=Íssıkól wálayatı
|rayon=Toń rayonı
|jámáát=
|lat_deg= |lon_deg= |lat_min=|lat_sec=|lat_dir=N|lon_min=|lon_sec=|lon_dir=E|CoordAddon=|xalıq sanı= |sanalǵan jıl=2009|waqıt zonası=+6|CoordScale}}

'''{{PAGENAME}}''' — [[Qırǵızstan|Qırǵızstan Respublikası]]  [[Íssıkól wálayatı]]&lt;nowiki/&gt;nıń [[Toń rayonı]]&lt;nowiki/&gt;ndaǵı awıl.

== Xalqı ==
Xalqı — 2535 adam. &lt;ref name=&quot;2009 census&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%98%D1%81%D1%81%D1%8B%D0%BA-%D0%9A%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|bet=2009 Population and Housing Census|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110810173103/http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%98%D1%81%D1%81%D1%8B%D0%BA-%D0%9A%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|arxivsáne=2011-08-10|jıl=2010|til=Russian|jumıs=The National Statistical Committee of the Kyrgyz Republic|qaralǵan sáne=12 November 2013}}&lt;/ref&gt;

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Qırǵızstan-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}

[[Kategoriya:Awıllar]]
[[Kategoriya:Qırǵızstan awılları]]</text>
      <sha1>1ubd2dbds4ifbgm12m08tt3ic9a1tko</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Choǵom</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22252</id>
    <revision>
      <id>120452</id>
      <parentid>108934</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T13:01:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120452</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1237" sha1="gkn8he8uowtl5118pggn8zvpp8qihjx" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Qırǵızstan
| region túri= 
| region = Osh 
| kestede region =
| jer maydanı =
| xalıq sanı= 618 &lt;ref name=&quot;2009 census&quot;/&gt;
| sanalǵan jıl = 2009
| waqıt zonası = +6
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Qırǵızstan]]nıń  [[Osh wálayatı]]nıń  [[Aravan rayonı]]nda jaylasqan awıl.

== Xalqı ==
Xalqı — 618 adam&lt;ref name=&quot;2009 census&quot;&gt;{{Web deregi|title=2009 Population and Housing Census|work=The National Statistical Committee of the Kyrgyz Republic|accessdate=12 November 2013|url=http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%9E%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110810173103/http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%9E%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|archivedate=2011-08-10|location=Bishkek|language=Russian|year=2010|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Aravan rayonınıń xalıq punktleri}}

{{Sırtqı siltemeler}}

[[Kategoriya:Awıllar]]
[[Kategoriya:Qırǵızstan awılları]]
[[Kategoriya:Kerme-Taw APJ]]


{{Qırǵızstan-geo-stub}}</text>
      <sha1>gkn8he8uowtl5118pggn8zvpp8qihjx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Chertik</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22269</id>
    <revision>
      <id>120445</id>
      <parentid>108933</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T13:00:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120445</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1258" sha1="f3gl8m6ceflggruve80mzy7f067n6jm" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Qırǵızstan
| region túri= 
| region = Osh 
| kestede region =
| jer maydanı =
| xalıq sanı= 1241 &lt;ref name=&quot;2009 census&quot;/&gt;
| sanalǵan jıl = 2009
| waqıt zonası = +6
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Qırǵızstan]]nıń [[Osh wálayatı]] [[Aravan rayonı]] [[Tóbe-Qorǵan APJ]]da jaylasqan awıl.

== Xalqı ==
Xalqı — 1 241 adam&lt;ref name=&quot;2009 census&quot;&gt;{{Web deregi|title=2009 Population and Housing Census|work=The National Statistical Committee of the Kyrgyz Republic|accessdate=12 November 2013|url=http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%9E%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110810173103/http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%9E%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|archivedate=2011-08-10|location=Bishkek|language=Russian|year=2010|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Aravan rayonınıń xalıq punktleri}}

{{Sırtqı siltemeler}}

[[Kategoriya:Awıllar]]
[[Kategoriya:Qırǵızstan awılları]]
[[Kategoriya:Tóbe-Qorǵan APJ]]


{{Qırǵızstan-geo-stub}}</text>
      <sha1>f3gl8m6ceflggruve80mzy7f067n6jm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Erke-Kashka</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22292</id>
    <revision>
      <id>120667</id>
      <parentid>108943</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:57:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120667</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1255" sha1="ftdga6km4yllv12dk7yfp8zqnmzj4b2" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Qırǵızstan
| region túri= 
| region = Osh 
| kestede region =
| jer maydanı =
| xalıq sanı= 221 &lt;ref name=&quot;2009 census&quot;/&gt;
| sanalǵan jıl = 2009
| waqıt zonası = +6
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Qırǵızstan]]nıń [[Osh wálayatı]] [[Aravan rayonı]]daǵı awıl. [[Yusupov APJ]] quramına kiredi.

== Xalqı ==
Xalqı — 221 adam&lt;ref name=&quot;2009 census&quot;&gt;{{Web deregi|title=2009 Population and Housing Census|work=The National Statistical Committee of the Kyrgyz Republic|accessdate=12 November 2013|url=http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%9E%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110810173103/http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%9E%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|archivedate=2011-08-10|location=Bishkek|language=Russian|year=2010|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Aravan rayonınıń xalıq punktleri}}

{{Sırtqı siltemeler}}

[[Kategoriya:Awıllar]]
[[Kategoriya:Qırǵızstan awılları]]
[[Kategoriya:Yusupov APJ]]


{{Qırǵızstan-geo-stub}}</text>
      <sha1>ftdga6km4yllv12dk7yfp8zqnmzj4b2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Chuluk (awıl)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22303</id>
    <revision>
      <id>120454</id>
      <parentid>108935</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T13:02:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120454</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1265" sha1="hyhz05ih6xn46ng8aep82br7bfdctzk" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Qırǵızstan
| region túri= 
| region = Osh 
| kestede region =
| jer maydanı =
| xalıq sanı= 844 &lt;ref name=&quot;2009 census&quot;/&gt;
| sanalǵan jıl = 2009
| waqıt zonası = +6
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Qırǵızstan]]nıń [[Osh wálayatı]] [[Úlken-Alay rayonı]]daǵı awıl. [[Jekenli APJ]] quramına kiredi.

== Xalqı ==
Xalqı — 844 adam&lt;ref name=&quot;2009 census&quot;&gt;{{Web deregi|title=2009 Population and Housing Census|work=The National Statistical Committee of the Kyrgyz Republic|accessdate=12 November 2013|url=http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%9E%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110810173103/http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%9E%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|archivedate=2011-08-10|location=Bishkek|language=Russian|year=2010|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Úlken-Alay rayonınıń xalıq punktleri}}

{{Sırtqı siltemeler}}

[[Kategoriya:Awıllar]]
[[Kategoriya:Qırǵızstan awılları]]
[[Kategoriya:Jekenli APJ]]


{{Qırǵızstan-geo-stub}}</text>
      <sha1>hyhz05ih6xn46ng8aep82br7bfdctzk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Burǵan-Suw</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22309</id>
    <revision>
      <id>120391</id>
      <parentid>108929</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:35:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120391</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1271" sha1="ti515is6k4waqjgw7f585f6635vrw7z" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Qırǵızstan
| region túri= 
| region = Osh 
| kestede region =
| jer maydanı =
| xalıq sanı= 186 &lt;ref name=&quot;2009 census&quot;/&gt;
| sanalǵan jıl = 2009
| waqıt zonası = +6
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Qırǵızstan]]nıń [[Osh wálayatı]] [[Úlken-Alay rayonı]]daǵı awıl. [[Qashqa-Suw APJ]] quramına kiredi.

== Xalqı ==
Xalqı — 186 adam&lt;ref name=&quot;2009 census&quot;&gt;{{Web deregi|title=2009 Population and Housing Census|work=The National Statistical Committee of the Kyrgyz Republic|accessdate=12 November 2013|url=http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%9E%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110810173103/http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%9E%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|archivedate=2011-08-10|location=Bishkek|language=Russian|year=2010|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Úlken-Alay rayonınıń xalıq punktleri}}

{{Sırtqı siltemeler}}

[[Kategoriya:Awıllar]]
[[Kategoriya:Qırǵızstan awılları]]
[[Kategoriya:Qashqa-suw APJ]]


{{Qırǵızstan-geo-stub}}</text>
      <sha1>ti515is6k4waqjgw7f585f6635vrw7z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Chak</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22320</id>
    <revision>
      <id>120420</id>
      <parentid>108932</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:40:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120420</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1276" sha1="n5tjd5p1xc5tvueiy2g69fssyuaigid" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Qırǵızstan
| region túri= 
| region = Osh 
| kestede region =
| jer maydanı =
| xalıq sanı= 1884 &lt;ref name=&quot;2009 census&quot;/&gt;
| sanalǵan jıl = 2009
| waqıt zonası = +6
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Qırǵızstan]]nıń [[Osh wálayatı]] [[Úlken-Alay rayonı]]daǵı awıl. [[Úlken-Alay APJ]] quramına kiredi.

== Xalqı ==
Xalqı — 1 884 adam&lt;ref name=&quot;2009 census&quot;&gt;{{Web deregi|title=2009 Population and Housing Census|work=The National Statistical Committee of the Kyrgyz Republic|accessdate=12 November 2013|url=http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%9E%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110810173103/http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%9E%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|archivedate=2011-08-10|location=Bishkek|language=Russian|year=2010|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Úlken-Alay rayonınıń xalıq punktleri}}

{{Sırtqı siltemeler}}

[[Kategoriya:Awıllar]]
[[Kategoriya:Qırǵızstan awılları]]
[[Kategoriya:Úlken-Alay APJ]]


{{Qırǵızstan-geo-stub}}</text>
      <sha1>n5tjd5p1xc5tvueiy2g69fssyuaigid</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Darawıt-Qorǵan (Úlken-Alay rayonı)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22323</id>
    <revision>
      <id>120542</id>
      <parentid>108936</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:52:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120542</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1276" sha1="buxn3l2q5i7cfpg0xeqpikmpcz8fm6a" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Qırǵızstan
| region túri= 
| region = Osh 
| kestede region =
| jer maydanı =
| xalıq sanı= 7426 &lt;ref name=&quot;2009 census&quot;/&gt;
| sanalǵan jıl = 2009
| waqıt zonası = +6
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Qırǵızstan]]nıń [[Osh wálayatı]] [[Úlken-Alay rayonı]]daǵı awıl. [[Úlken-Alay APJ]] quramına kiredi.

== Xalqı ==
Xalqı — 7 426 adam&lt;ref name=&quot;2009 census&quot;&gt;{{Web deregi|title=2009 Population and Housing Census|work=The National Statistical Committee of the Kyrgyz Republic|accessdate=12 November 2013|url=http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%9E%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110810173103/http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%9E%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|archivedate=2011-08-10|location=Bishkek|language=Russian|year=2010|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Úlken-Alay rayonınıń xalıq punktleri}}

{{Sırtqı siltemeler}}

[[Kategoriya:Awıllar]]
[[Kategoriya:Qırǵızstan awılları]]
[[Kategoriya:Úlken-Alay APJ]]


{{Qırǵızstan-geo-stub}}</text>
      <sha1>buxn3l2q5i7cfpg0xeqpikmpcz8fm6a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bóri-Toǵay</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22330</id>
    <revision>
      <id>120405</id>
      <parentid>101852</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:37:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120405</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1101" sha1="d65v1rs14l13swkjascmw96r6kaqire" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Qırǵızstan
| region túri= 
| region = Osh 
| kestede region =
| jer maydanı =
| xalıq sanı= 209 &lt;ref name=&quot;Демогр2021&quot;/&gt;
| sanalǵan jıl = 2021
| waqıt zonası = +6
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Qırǵızstan]]nıń [[Osh wálayatı]] [[Qara-Qulja rayonı]]daǵı awıl. [[Alayquw APJ]] quramına kiredi.

== Xalqı ==
Xalqı — 209 adam&lt;ref name=&quot;Демогр2021&quot;&gt;[http://www.stat.kg/ru/statistics/download/operational/825 Кыргыз Республикасынын облустарынын, райондорунун, шаарларынын, шаарчаларынын, айыл аймактарынын жана айылдарынын калкынын саны (2021-ж. башында айыл өкмөттөрү берген маалымат боюнча)]&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Qara-Qulja rayonınıń xalıq punktleri}}
{{Qırǵızstan-geo-stub}}
{{Sırtqı siltemeler}}

[[Kategoriya:Awıllar]]
[[Kategoriya:Qırǵızstan awılları]]
[[Kategoriya:Alayquw APJ]]</text>
      <sha1>d65v1rs14l13swkjascmw96r6kaqire</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Biy-Mırza</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22358</id>
    <revision>
      <id>120349</id>
      <parentid>108920</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:24:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120349</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1272" sha1="5wguuulzjwr2mbz43x14gftra7u4t7k" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Qırǵızstan
| region túri= 
| region = Osh 
| kestede region =
| jer maydanı =
| xalıq sanı= 3883 &lt;ref name=&quot;2009 census&quot;/&gt;
| sanalǵan jıl = 2009
| waqıt zonası = +6
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Qırǵızstan]]nıń [[Osh wálayatı]] [[Qara-Qulja rayonı]]daǵı awıl. [[Qara-Qulja APJ]] quramına kiredi.

== Xalqı ==
Xalqı — 3 883 adam&lt;ref name=&quot;2009 census&quot;&gt;{{Web deregi|title=2009 Population and Housing Census|work=The National Statistical Committee of the Kyrgyz Republic|accessdate=12 November 2013|url=http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%9E%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110810173103/http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%9E%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|archivedate=2011-08-10|location=Bishkek|language=Russian|year=2010|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Qara-Qulja rayonınıń xalıq punktleri}}

{{Sırtqı siltemeler}}

[[Kategoriya:Awıllar]]
[[Kategoriya:Qırǵızstan awılları]]
[[Kategoriya:Qara-Qulja APJ]]


{{Qırǵızstan-geo-stub}}</text>
      <sha1>5wguuulzjwr2mbz43x14gftra7u4t7k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Birinshi May (Qara-Qulja rayonı)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22359</id>
    <revision>
      <id>120345</id>
      <parentid>108919</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:23:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120345</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1272" sha1="p8vozfrf5pm0d4mkqxv4od5ddtpkr72" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Qırǵızstan
| region túri= 
| region = Osh 
| kestede region =
| jer maydanı =
| xalıq sanı= 6359 &lt;ref name=&quot;2009 census&quot;/&gt;
| sanalǵan jıl = 2009
| waqıt zonası = +6
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Qırǵızstan]]nıń [[Osh wálayatı]] [[Qara-Qulja rayonı]]daǵı awıl. [[Qara-Qulja APJ]] quramına kiredi.

== Xalqı ==
Xalqı — 6 359 adam&lt;ref name=&quot;2009 census&quot;&gt;{{Web deregi|title=2009 Population and Housing Census|work=The National Statistical Committee of the Kyrgyz Republic|accessdate=12 November 2013|url=http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%9E%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110810173103/http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%9E%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|archivedate=2011-08-10|location=Bishkek|language=Russian|year=2010|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Qara-Qulja rayonınıń xalıq punktleri}}

{{Sırtqı siltemeler}}

[[Kategoriya:Awıllar]]
[[Kategoriya:Qırǵızstan awılları]]
[[Kategoriya:Qara-Qulja APJ]]


{{Qırǵızstan-geo-stub}}</text>
      <sha1>p8vozfrf5pm0d4mkqxv4od5ddtpkr72</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Buyǵa</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22397</id>
    <revision>
      <id>120401</id>
      <parentid>108930</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:37:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120401</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1317" sha1="1jd5cpxkvuc17mchv122d05fyi50gwe" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Qırǵızstan
| qaraydı  = [[Qara-Qulja rayonı]]
| region túri= awıl
| region = Osh wálayatı 
| kestede region =
| jer maydanı =
| xalıq sanı= 1573 &lt;ref name=&quot;2009 census&quot;/&gt;
| sanalǵan jıl = 2009
| waqıt zonası = +6
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Qırǵızstan]]nıń [[Osh wálayatı]] [[Qara-Qulja rayonı]]daǵı awıl. [[Shalma APJ]] quramına kiredi.

== Xalqı ==
Xalqı — 1 573 adam&lt;ref name=&quot;2009 census&quot;&gt;{{Web deregi|title=2009 Population and Housing Census|work=The National Statistical Committee of the Kyrgyz Republic|accessdate=12 November 2013|url=http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%9E%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110810173103/http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%9E%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|archivedate=2011-08-10|location=Bishkek|language=Russian|year=2010|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Qara-Qulja rayonınıń xalıq punktleri}}

{{Sırtqı siltemeler}}

[[Kategoriya:Awıllar]]
[[Kategoriya:Qırǵızstan awılları]]
[[Kategoriya:Shalma APJ]]


{{Qırǵızstan-geo-stub}}</text>
      <sha1>1jd5cpxkvuc17mchv122d05fyi50gwe</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bes-Kempir</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22398</id>
    <revision>
      <id>120329</id>
      <parentid>108916</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:17:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120329</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1287" sha1="3gdbsfacgs9jnrznbn5pwmb2dyhtahm" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Qırǵızstan
| qaraydı  = [[Qara-Qulja rayonı]]
| region túri= awıl
| region = Osh wálayatı 
| kestede region =
| jer maydanı =
| xalıq sanı= 634 &lt;ref name=&quot;2009 census&quot;/&gt;
| sanalǵan jıl = 2009
| waqıt zonası = +6
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Qırǵızstan]]nıń [[Osh wálayatı]] [[Qara-Qulja rayonı]]daǵı awıl. [[Shalma APJ]] quramına kiredi.

== Xalqı ==
Xalqı — 634 adam&lt;ref name=&quot;2009 census&quot;&gt;{{Web deregi|title=2009 Population and Housing Census|work=The National Statistical Committee of the Kyrgyz Republic|accessdate=12 November 2013|url=http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%9E%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110810173103/http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%9E%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|archivedate=2011-08-10|location=Bishkek|language=Russian|year=2010|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Qara-Qulja rayonınıń xalıq punktleri}}
{{Qırǵızstan-geo-stub}}

[[Kategoriya:Awıllar]]
[[Kategoriya:Qırǵızstan awılları]]
[[Kategoriya:Shalma APJ]]</text>
      <sha1>3gdbsfacgs9jnrznbn5pwmb2dyhtahm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Boz-Qaraǵan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22474</id>
    <revision>
      <id>120371</id>
      <parentid>108928</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:29:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120371</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1313" sha1="io7cdbx9uz0995y790tml38t8f968qc" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Qırǵızstan
| qaraydı  = [[Alay rayonı]]
| region túri= awıl
| region = Osh wálayatı 
| kestede region =
| jer maydanı =
| xalıq sanı= 1005 &lt;ref name=&quot;2009 census&quot;/&gt;
| sanalǵan jıl = 2009
| waqıt zonası = +6
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Qırǵızstan]]nıń [[Osh wálayatı]] [[Alay rayonı]]daǵı awıl. [[Qońır-Tóbe APJ]] quramına kiredi.

== Xalqı ==
Xalqı — 1 005 adam&lt;ref name=&quot;2009 census&quot;&gt;{{Web deregi|title=2009 Population and Housing Census|work=The National Statistical Committee of the Kyrgyz Republic|accessdate=12 November 2013|url=http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%9E%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110810173103/http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%9E%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|archivedate=2011-08-10|location=Bishkek|language=Russian|year=2010|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Alay rayonınıń xalıq punktleri}}

{{Sırtqı siltemeler}}

[[Kategoriya:Awıllar]]
[[Kategoriya:Qırǵızstan awılları]]
[[Kategoriya:Qońır-Tóbe APJ]]


{{Qırǵızstan-geo-stub}}</text>
      <sha1>io7cdbx9uz0995y790tml38t8f968qc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Birinshi May (Alay rayonı)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22487</id>
    <revision>
      <id>120344</id>
      <parentid>108918</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:23:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120344</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1299" sha1="faupqjdaicol3he4o8ccuh7irm8hnk2" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Qırǵızstan
| qaraydı  = [[Alay rayonı]]
| region túri= awıl
| region = Osh wálayatı 
| kestede region =
| jer maydanı =
| xalıq sanı= 1616 &lt;ref name=&quot;2009 census&quot;/&gt;
| sanalǵan jıl = 2009
| waqıt zonası = +6
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Qırǵızstan]]nıń [[Osh wálayatı]] [[Alay rayonı]]daǵı awıl. [[Qorıl APJ]] quramına kiredi.

== Xalqı ==
Xalqı — 1 616 adam&lt;ref name=&quot;2009 census&quot;&gt;{{Web deregi|title=2009 Population and Housing Census|work=The National Statistical Committee of the Kyrgyz Republic|accessdate=12 November 2013|url=http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%9E%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110810173103/http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%9E%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|archivedate=2011-08-10|location=Bishkek|language=Russian|year=2010|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Alay rayonınıń xalıq punktleri}}

{{Sırtqı siltemeler}}

[[Kategoriya:Awıllar]]
[[Kategoriya:Qırǵızstan awılları]]
[[Kategoriya:Qorıl APJ]]


{{Qırǵızstan-geo-stub}}</text>
      <sha1>faupqjdaicol3he4o8ccuh7irm8hnk2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gagarin (Alay rayonı)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22492</id>
    <revision>
      <id>120829</id>
      <parentid>108948</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:31:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120829</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1294" sha1="j7m6fqh9mijkfhspace83pucq8bgv04" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Qırǵızstan
| qaraydı  = [[Alay rayonı]]
| region túri= awıl
| region = Osh wálayatı 
| kestede region =
| jer maydanı =
| xalıq sanı= 309 &lt;ref name=&quot;2009 census&quot;/&gt;
| sanalǵan jıl = 2009
| waqıt zonası = +6
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Qırǵızstan]]nıń [[Osh wálayatı]] [[Alay rayonı]]daǵı awıl. [[Lenin APJ]] quramına kiredi.

== Xalqı ==
Xalqı — 309 adam&lt;ref name=&quot;2009 census&quot;&gt;{{Web deregi|title=2009 Population and Housing Census|work=The National Statistical Committee of the Kyrgyz Republic|accessdate=12 November 2013|url=http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%9E%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110810173103/http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%9E%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|archivedate=2011-08-10|location=Bishkek|language=Russian|year=2010|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Alay rayonınıń xalıq punktleri}}

{{Sırtqı siltemeler}}

[[Kategoriya:Awıllar]]
[[Kategoriya:Qırǵızstan awılları]]
[[Kategoriya:Lenin APJ]]


{{Qırǵızstan-geo-stub}}</text>
      <sha1>j7m6fqh9mijkfhspace83pucq8bgv04</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Esaplaw texnikası</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22551</id>
    <revision>
      <id>120673</id>
      <parentid>110802</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:58:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: -  →  —  (10),  –  →  —  (7) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120673</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="50950" sha1="0awahwequ9tdlg6w4moirg80ie1f2xa" xml:space="preserve">[[Fayl:GalvesLocherbach_-_Low_resolution.gif|alt=Computer simulation|oñğa|nobaý|Kompyuter simulyaciyası, tiykarǵı kros-esaplaw metodologiyalarınıń biri]]
'''Esaplaw texnikası''' ([[Inglis tili|ingl]]. ''Computing'') ‒ bul [[Kompyuter|esaplaw mashinaların]] talap etetuǵın, olardan payda kóretuǵın yamasa olardı jaratıwǵa baǵdarlanǵan hár qanday maqsetli iskerlik.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://dl.acm.org/ccs|bet=Computing Classification System|jumıs=Digital Library|baspaxana=Association for Computing Machinery}}&lt;/ref&gt; Ol [[Algoritm|algoritmlik]] processlerdi úyreniw hám tájiriybe ótkeriwdi, sonday-aq [[Kompyuter apparatlıq támiynatı|apparatlıq támiynat]] hám [[Programmalıq támiynat|programmalıq támiynattı]] islep shıǵıwdı óz ishine aladı. Esaplawdıń ilimiy, injenerlik, matematikalıq, texnologiyalıq hám sociallıq aspektleri bar. Tiykarǵı esaplaw pánlerine [[kompyuter injiniring]], [[Informatika|kompyuter ilimi]], [[Kompyuter qáwipsizligi|kiberqáwipsizlik]], maǵlıwmat ilimi, [[Informaciyalıq sistema|informaciyalıq sistemalar]], [[Informaciyalıq texnologiya|informaciyalıq texnologiyalar]] hám [[Programmalıq injiniring|programmalıq támiynat injiniringi]] kiredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://ceric.ca/wpdm-package/computing-careers-disciplines-a-quick-guide-for-prospective-students-and-career-advisors/|bet=Computing Careers &amp; Disciplines: A Quick Guide for Prospective Students and Career Advisors (2nd edition, ©2020)|sáne=17 January 2020|til=en-US|jumıs=CERIC|qaralǵan sáne=4 July 2022}}&lt;/ref&gt;

Esaplaw texnikası termini sanaw hám esaplaw menen de [[sinonim]] bolıp tabıladı. Burınǵı waqıtlarda ol mexanikalıq esaplaw mashinaları tárepinen orınlanǵan háreketlerge, al onnan da burın, adam esaplawshılarına baylanıslı qollanılatuǵın edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://mason.gmu.edu/~montecin/computer-hist-web.htm|bet=The History of Computing|jumıs=mason.gmu.edu|qaralǵan sáne=12 April 2019}}&lt;/ref&gt;
[[Fayl:ENIAC-changing_a_tube.jpg|alt=Early vacuum tube Turing complete computer|oñğa|nobaý|ENIAC, dáslepki programmalanatuǵın ulıwma maqsetli elektronlı cifrlı kompyuter]]

== Tariyxı ==
Esaplaw tariyxı esaplaw apparatlıq támiynatınıń tariyxınan uzaǵıraq hám kestelerdiń járdemisiz yamasa járdemi menen qálem hám qaǵaz (yamasa por hám taqta) ushın arnalǵan usıllardıń tariyxın óz ishine aladı. Esaplaw sanlardı kórsetiw menen tıǵız baylanıslı, degen menen esaplaw ushın zárúr bolǵan matematikalıq túsinikler [[Sanaq sisteması|sanaq sistemalarınan]] burın da bar edi. Esaplawda qollanıw ushın belgili bolǵan eń dáslepki ásbap — bul [[Abakus|abak]], hám onıń Vavilonda b.e.sh. shama menen 2700 hám 2300 jıllar aralıǵında oylap tabılǵan dep esaplanadı. Zamanagóy konstrukciyadaǵı abaklar búgingi kúnde de esaplaw ásbapları retinde qollanıladı.

Esaplawda cifrlı elektronikanı qollanıw boyınsha dáslepki jazılǵan usınıs — C. E. Wynn-Williams tárepinen jazılǵan &quot;Fizikalıq qubılıslardı joqarı tezlikte avtomat sanaw ushın tiratronlardı qollanıw&quot; atlı 1931-jıldaǵı maqala.&lt;ref&gt;{{Citation |last=Wynn-Williams |first=C. E. |title=The Use of Thyratrons for High Speed Automatic Counting of Physical Phenomena |date=2 July 1931 |work=[[Proceedings of the Royal Society A]] |volume=132 |issue=819 |pages=295–310 |bibcode=1931RSPSA.132..295W |doi=10.1098/rspa.1931.0102 |author-link=C. E. Wynn-Williams}}&lt;/ref&gt; Keyin Klod Shwnnonnıń 1938-jılǵı &quot;Rele hám kommutaciya sxemalarınıń simvollıq analizi&quot; maqalası elektronikanı Bul algebralıq operaciyaları ushın qollanıw ideyasın kirgizdi.

Maydan effekti tranzistorı túsinigi 1925-jılı Yulius Edgar Lilienfeld tárepinen usınıldı. Djon Bardin hám Uolter Bratteyn, Bell Labs-da Uilyam Shokli jetekshiligi basshılıǵında islep, 1947-jılı birinshi jumıs isleytuǵın [[tranzistor]], noqat-kontakt tranzistorın qurdı.&lt;ref name=&quot;Lee&quot;&gt;{{Cite book|last=Lee|first=Thomas H.|title=The Design of CMOS Radio-Frequency Integrated Circuits|date=2003}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Puers&quot;&gt;{{Cite book|last=Puers|first=Robert|title=Nanoelectronics: Materials, Devices, Applications, 2 Volumes|date=2017}}&lt;/ref&gt; 1953-jılı Manchester Universiteti birinshi tranzistorlı kompyuter, Manchester Baby-di isledi.&lt;ref&gt;{{Citation |last=Lavington |first=Simon |title=A History of Manchester Computers |pages=34–35 |year=1998 |edition=2 |place=Swindon |publisher=The British Computer Society}}&lt;/ref&gt; Biraq, dáslepki baylanıs tranzistorları salıstırmalı túrde úlken qurılmalar edi hám olardı ǵalabalı túrde óndiriw qıyın edi, bul olardı bir qatar arnawlı qollanıwlar menen shekledi.&lt;ref name=&quot;Moskowitz&quot;&gt;{{Cite book|last=Moskowitz|first=Sanford L.|title=Advanced Materials Innovation: Managing Global Technology in the 21st century|date=2016|pages=165–167}}&lt;/ref&gt;

1957-jılı Frosh hám Derik Bell Labs-ta birinshi kremniy dioksid maydan effekti tranzistorların islep shıǵara aldı, bul drenaj hám deregi bette jaqın bolǵan birinshi tranzistorlar edi. Keyin komanda 1960-jılı Bell Labs-ta jumıs isleytuǵın MOSFET-ti kórsetti.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=History of Semiconductor Engineering|date=2007}}&lt;/ref&gt; MOSFET joqarı tıǵızlıqtaǵı integrallanǵan sxemalardı qurıw múmkinshiligin berdi,&lt;ref name=&quot;computerhistory-transistor&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.computerhistory.org/atchm/who-invented-the-transistor/|bet=Who Invented the Transistor?|sáne=4 December 2013|jumıs=[[Computer History Museum]]|qaralǵan sáne=20 July 2019}}&lt;/ref&gt; bul kompyuter revolyuciyası&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Fundamentals of Ultra-Thin-Body MOSFETs and FinFETs|date=2013|url=https://books.google.com/books?id=zZJfAAAAQBAJ&amp;pg=PR7}}&lt;/ref&gt; yamasa mikrokompyuter revolyuciyası[4] dep atalatuǵın nátiyjege alıp keldi.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Making the Right Connections: Microcomputers and Electronic Instrumentation|date=1994|url=https://books.google.com/books?id=lyJGAQAAIAAJ}}&lt;/ref&gt;

== Kompyuter ==
Kompyuter — bul [[kompyuter programması]] dep atalatuǵın kórsetpeler (instrukciyalar) jıynaǵına sáykes maǵlıwmatlardı qayta isleytuǵın mashina.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.pcmag.com/encyclopedia/term/computer|bet=Definition of computer|til=en|jumıs=PCMAG|qaralǵan sáne=5 February 2024}}&lt;/ref&gt; Programmanıń kompyuter kórsetpelerdi orınlaw ushın tikkeley paydalana alatuǵın orınlanatuǵın forması bar. Sol programmanıń adam oqıytuǵın [[derek kodı]] forması [[Programmist (Baǵdarlamashı)|baǵdarlamashıǵa]] [[algoritm]] dep atalatuǵın adımlar izbe-izligin úyreniw hám islep shıǵıwǵa múmkinshilik beredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://theconversation.com/what-is-an-algorithm-how-computers-know-what-to-do-with-data-146665|bet=What is an algorithm? How computers know what to do with data|avtor=Denny|at=Jory|sáne=16 October 2020|til=en-US|jumıs=The Conversation|qaralǵan sáne=5 February 2024}}&lt;/ref&gt; Instrukciyalar hár túrli kompyuterlerde orınlanıwı múmkin bolǵanlıqtan, dereklik instrukciyalardıń bir jıynaǵı [[Oraylıq processor|CPU]] tipine muwapıq [[Mashina kodı|mashina kórsetpelerine]] aylandırıladı.&lt;ref&gt;{{Citation |last=Butterfield |first=Andrew |title=computer |date=21 January 2016 |url=https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780199688975.001.0001/acref-9780199688975-e-936 |work=A Dictionary of Computer Science |editor-last=Butterfield |editor-first=Andrew |access-date=5 February 2024 |publisher=Oxford University Press |language=en |doi=10.1093/acref/9780199688975.001.0001 |isbn=978-0-19-968897-5 |last2=Ngondi |first2=Gerard Ekembe NgondiGerard Ekembe |last3=Kerr |first3=Anne |editor2-last=Ngondi |editor2-first=Gerard Ekembe |editor3-last=Kerr |editor3-first=Anne}}&lt;/ref&gt;

Orınlaw procesi kompyuter programmasındaǵı kórsetpelerdi ámelge asıradı. Kórsetpeler kompyuter tárepinen orınlanatuǵın esaplawlardı bildiredi. Olar orınlawshı mashinada ápiwayı háreketler izbe-izligin iske qosadı. Bul háreketler kórsetpelerdiń semantikasına sáykes nátiyjelerdi payda etedi.

=== Kompyuter apparatlıq támiynatı ===
[[Kompyuter apparatlıq támiynatı]] [[oraylıq processor]] blogı, yad hám [[kirgiziw/shıǵarıw]] menen birge, kompyuterdiń fizikalıq bóleklerin óz ishine aladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.bbc.co.uk/bitesize/guides/zhppfcw/revision/2|bet=Common CPU components — The CPU — Eduqas — GCSE Computer Science Revision — Eduqas — BBC Bitesize|jumıs=www.bbc.co.uk|qaralǵan sáne=5 February 2024}}&lt;/ref&gt; Esaplaw logikası hám [[kompyuter arxitekturası]] kompyuter apparatlıq támiynatı tarawındaǵı tiykarǵı temalar bolıp tabıladı.&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=Computational logic: its origins and applications}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=Computational logic: its origins and applications}}&lt;/ref&gt;

=== Kompyuter programmalıq támiynatı ===
Kompyuter programmalıq támiynatı, yamasa tek [[programmalıq támiynat]] ‒ bul kompyuter programmaları hám baylanıslı maǵlıwmatlardıń jıynaǵı bolıp, kompyuterge kórsetpeler beredi. Programmalıq támiynat kompyuterdiń yadında saqlanǵan bir yamasa birneshe kompyuter programmalarına hám maǵlıwmatlarǵa tiyisli. Bul programmalar, proceduralar, algoritmler, sonday-aq maǵlıwmatlardı qayta islew sistemasınıń jumısına baylanıslı bolǵan hújjetler toplamı. Programmalıq támiynat ózi ámelge asıratuǵın [[Kompyuter programması|programmanıń]] funkciyasın orınlaydı, ya kompyuter apparatlıq támiynatına tikkeley kórsetpeler berip, ya bolmasa programmalıq támiynattıń basqa bólegine kirgiziw retinde xızmet etedi. Bul termin eski [[Kompyuter apparatlıq támiynatı|apparatlıq támiynat]] (fizikalıq qurılmalardı ańlatatuǵın) termini menen salıstırıw ushın oylap tabılǵan. Apparatlıq támiynattan ayırmashılıǵı, programmalıq támiynat materiallıq emes.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.wordreference.com/definition/software|bet=Wordreference.com: WordNet 2.0|baspaxana=Princeton University, Princeton, NJ|qaralǵan sáne=19 August 2007}}&lt;/ref&gt;

Programmalıq támiynat geyde tek ámeliy programmalıq támiynatın ańlatatuǵın tar mániste qollanıladı.

==== Sistemalı programmalıq támiynat ====
Sistemalı programmalıq támiynat yamasa sistemalar programmalıq támiynatı ‒ bul kompyuter apparatlıq támiynatın basqarıw hám baqlaw, sonday-aq qollanba programmalıq támiynatın iske túsiriw ushın platforma beriw ushın islep shıǵılǵan kompyuter programmalıq támiynatı. Sistemalı programmalıq támiynatqa [[Operaciyalıq sistema|operaciyalıq sistemalar]], utilita programmalıq támiynatı, qurılma drayverleri, ayna sistemaları hám mikroprogramma kiredi. Jiyi qollanılatuǵın rawajlandırıw quralları, mısalı, [[Kompilyator|kompilyatorlar]], baylanıstırıwshılar hám qáte tabıwshılar (debaggerler) sistema programmalıq támiynatı sıpatında klassifikaciyalanadı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://whatis.techtarget.com/definition/system-software|bet=system software|avtor=Rouse|at=Margaret|sáne=March 2019|jumıs=WhatIs.com|baspaxana=TechTarget}}&lt;/ref&gt; Sistemalı programmalıq támiynat hám aralıq programma kompyuterdiń imkaniyatların basqaradı hám integraciyalaydı, biraq qollanba programmalıq támiynatınan ayırmashılıǵı, ádette olardı paydalanıwshıǵa payda keltiretuǵın wazıypalardı orınlawda tikkeley qollanbaydı.

==== Qollanba (ámeliy) programmalıq támiynat ====
Qollanba programmalıq támiynatı, sonday-aq qollanba yamasa qosımsha dep te ataladı, paydalanıwshıǵa belgili bir wazıypalardı orınlawǵa járdem beriw ushın islep shıǵılǵan kompyuter programmalıq támiynatı bolıp tabıladı. Mısalı kárxana programmalıq támiynatı, buxgalteriya esabı programmalıq támiynatı, ofis paketleri, grafikalıq programmalıq támiynat hám media pleerler kiredi. Kóplegen qollanba programmaları tiykarınan hújjetler menen isleydi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://web.pdx.edu/~stipakb/download/PA550/BasicComputerTerms.htm|bet=Basic Computer Terms|jumıs=web.pdx.edu|qaralǵan sáne=2024-04-18}}&lt;/ref&gt; Qosımshalar kompyuter hám onıń sistema programmalıq támiynatı menen birge beriliwi múmkin yamasa bólek shıǵarılıwı múmkin. Ayırım paydalanıwshılar berilgen qosımshalar menen qanaatlanadı hám qosımsha programmalardı ornatıwǵa mútáj emes. Sistema programmalıq támiynatı apparatlıq támiynattı basqaradı hám qollanbaǵa xızmet etedi, al qollanba óz gezeginde paydalanıwshıǵa xızmet etedi.

Qollanba programmalıq támiynatı belgili bir esaplaw platformasınıń yamasa sistema programmalıq támiynatınıń kúshin belgili bir maqsetke qollanadı. Microsoft Office sıyaqlı ayırım qosımshalar bir neshe hár qıylı platformalar ushın bir neshe versiyada islep shıǵıladı; basqalarınıń talapları tarlaw hám ádette olar jumıs isleytuǵın platforma boyınsha ataladı. Mısalı, [[Microsoft Windows|Windows]] ushın geografiya qosımshası yamasa bilimlendiriw ushın [[Android]] qosımshası ya bolmasa Linux oyın qosımshası.&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=The Fibreculture Journal : 25 {{!}} FCJ-181 There's a History for That: Apps and Mundane Software as Commodity|journal=The Fibreculture Journal|issue=FCJ-181|url=https://twentyfive.fibreculturejournal.org/fcj-181-theres-a-history-for-that-apps-and-mundane-software-as-commodity/|access-date=5 February 2024|language=en-US|last1=Morris (Aff1)|first1=Jeremy Wade|last2=Elkins (Aff1)|first2=Evan}}&lt;/ref&gt;

=== Kompyuter tarmaǵı ===
Kompyuter tarmaǵı, kóbinese ápiwayı túrde tarmaq dep ataladı, resurslar hám informaciyanı bólisiwge múmkinshilik beretuǵın baylanıs kanalları arqalı bir-birine baylanısqan apparatlıq komponentler hám kompyuterler jıynaǵı bolıp tabıladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi |url=http://www.atis.org/glossary/definition.aspx?id=6555 |title=Computer network definition |access-date=12 November 2011 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120121061919/http://www.atis.org/glossary/definition.aspx?id=6555 |archive-date=21 January 2012 }}&lt;/ref&gt; Eger bir qurılmadaǵı keminde bir process alıstaǵı qurılmada jaylasqan keminde bir processke maǵlıwmat jibere alsa yamasa ala alsa, bul eki qurılma tarmaqta dep esaplanadı. Tarmaqlar maǵlıwmatlardı tasıw ushın qollanılatuǵın ortalıq, paydalanılǵan baylanıs protokolı, masshtabı, topologiyası hám shólkemlestiriw kólemi sıyaqlı keń kólemli ózgesheliklerge qaray klassifikaciyalanıwı múmkin.

Baylanıs protokolları kompyuter tarmaǵında informaciya almasıw ushın qaǵıydalar hám maǵlıwmat formatların anıqlaydı hám tarmaq programmalastırıw ushın tiykar bolıp xızmet etedi. Keń belgili baylanıs protokollarınıń biri — Ethernet, lokal tarmaqlarda keń tarqalǵan apparatlıq hám baylanıs qatlamı standartı. Basqa keń tarqalǵan protokol — Internet Protokolları Toplamı, ol intertarmaqlastırıw, yaǵnıy bir neshe tarmaqlar arasında maǵlıwmat almasıw, xost-xost maǵlıwmat uzatıw hám qollanbaǵa tiyisli maǵlıwmat jiberiw formatları ushın protokollar toplamın anıqlaydı.&lt;ref&gt;{{Web deregi |title=TCP/IP: What is TCP/IP and How Does it Work? |url=https://www.techtarget.com/searchnetworking/definition/TCP-IP |access-date=2024-03-14 |website=Networking |language=en}}&lt;/ref&gt;

Kompyuter tarmaǵı geyde elektr injeneriyası, telekommunikaciyalar, [[Informatika|kompyuter ilimi]], [[Informaciyalıq texnologiya|informaciyalıq texnologiyalar]] yamasa [[Kompyuter injiniring|kompyuter injeneriyasınıń]] bir tarmaǵı dep qaraladı, sebebi ol usı tarawlardıń teoriyalıq hám ámeliy qollanılıwına tiykarlanǵan.&lt;ref&gt;Dhavaleswarapu, Ratna. (2019). [https://www.researchgate.net/publication/338211242_The_Pallid_Image_of_Globalization_in_Kiran_Desai's_The_Inheritance_of_Loss The Pallid Image of Globalization in Kiran Desai's The Inheritance of Loss]. Retrieved 19 April 2024.&lt;/ref&gt;

==== Internet ====
Internet ‒ bul milliardlaǵan paydalanıwshılarǵa xızmet kórsetiw ushın standart Internet Protokolları Toplamın (TCP/IP) paydalanatuǵın óz-ara baylanısqan kompyuter tarmaqlarınıń global sisteması. Oǵan lokal hám global kólemdegi millionlaǵan jeke, jámiyetlik, akademiyalıq, biznes hám húkimet tarmaqları kiredi. Bul tarmaqlar elektronlıq, sımsız hám optikalıq tarmaq texnologiyalarınıń keń toplamı menen baylanısqan. Internet informaciyalıq resurslar hám xızmetlerdiń keń kólemin, mısalı, [[World Wide Web]]-tiń óz-ara baylanısqan gipertekst hújjetlerin hám elektron pochtanı qollap-quwatlawshı infrastrukturanı óz ishine aladı.&lt;ref name=&quot;Britannica Internet&quot;&gt;{{Web deregi |title=Internet {{!}} Description, History, Uses &amp; Facts |url=https://www.britannica.com/technology/Internet |website=Encyclopedia Britannica |date=3 June 2024 |access-date=7 June 2024}}&lt;/ref&gt;

=== Programmalastırıw ===
[[Programmalastırıw|Kompyuter programmalastırıw]] yamasa baǵdarlamalastırıw ‒ bul kompyuter programmalarınıń [[Derek kodı|derek kodın]] hám hújjetlestiriwin jazıw, sınaw, qátelerdi sazlaw hám saqlaw procesi. Bul derek kodı programmalastırıw tilinde jazıladı, ol tábiyiy tillerge qaraǵanda kóbirek sheklewshi, biraq kompyuter tárepinen ańsat awdarılatuǵın jasalma til bolıp tabıladı. Programmalastırıw mashinadan qálegen minez-qulıqtı (qáliplestiriwdi) shaqırıw ushın qollanıladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi |last=McGee |first=Vanesha |date=November 8, 2023 |title=What is Coding and What Is It Used For? |url=https://www.computerscience.org/resources/what-is-coding-used-for/ |access-date=June 23, 2024 |website=ComputerScience.org}}&lt;/ref&gt;

Joqarı sapalı derek kodtı jazıw ushın hám kompyuter ilimi tarawın, hám qollanba paydalanılatuǵın tarawdı biliw talap etiledi. Sonlıqtan, eń joqarı sapalı baǵdarlamalıq támiynat kóbinese rawajlanıwdıń hár qıylı tarawlarında qánigelesken taraw ekspertleri komandası tárepinen islep shıǵıladı.&lt;ref&gt;{{Cite book |date=1995 |editor-last=Nagl |editor-first=Manfred |url=http://dx.doi.org/10.1007/3-540-60618-1 |series=Lecture Notes in Computer Science |doi=10.1007/3-540-60618-1 |issn=0302-9743 |title=Graph-Theoretic Concepts in Computer Science |volume=1017 |isbn=978-3-540-60618-5 }}&lt;/ref&gt; Degen menen, baǵdarlamashı (programmist) termini xakerden baslap ashıq kodlı baǵdarlamaǵa úles qosıwshıǵa hám kásiplik baǵdarlamashıǵa shekem hár qıylı sapalı programmalarǵa qollanılıwı múmkin. Sonday-aq, bir baǵdarlamashınıń ózi jańa áhmiyetli qollanbanı iske qosıw ushın koncepciyanıń dálilin jaratıwǵa kerek bolǵan kompyuter programmalastırıwdıń kópshilik bólegin yamasa hámmesin islewi de múmkin.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Parsons |first=June |date=2022 |title=New Perspectives Computer Concepts Comprehensive {{!}} 21st Edition |journal=Cengage |volume=21st edition |isbn=9780357674819}}&lt;/ref&gt;

==== Baǵdarlamashı ====
[[Programmist (Baǵdarlamashı)|Baǵdarlamashı]], kompyuter programmisti yamasa koder ‒ bul kompyuter baǵdarlamalıq támiynatın jazatuǵın adam. Baǵdarlamashı termini kompyuter programmalastırıwdıń bir tarawınıń qánigesi yamasa kóp túrli baǵdarlamalıq támiynat ushın kod jazatuǵın ulıwma qánigege qatnaslı bolıwı múmkin. Programmalastırıwǵa formal usıldı ámelge asıratuǵın yamasa qollaytuǵın adam baǵdarlamashı-analitik dep te atalıwı múmkin. Baǵdarlamashınıń tiykarǵı kompyuter tili ([[C]], [[C++]], [[Java (programmalastırıw tili)|Java]], Lisp, [[Python (programmalastırıw tili)|Python]] hám t.b.) kóbinese joqarıdaǵı atamalardıń aldına qosıladı, al veb ortalıqta isleytuǵınlar óz lawazımlarınıń aldına Veb sózin qosadı. Baǵdarlamashı termini baǵdarlamalıq támiynat islep shıǵarıwshı, baǵdarlamalıq támiynat injeneri, kompyuter ilimpazı yamasa baǵdarlamalıq támiynat analizshisine qatnaslı bolıwı múmkin. Biraq, bul kásiplerdiń wákilleri ádette programmalastırıwdan tısqarı basqa da baǵdarlamalıq támiynat injenerligi kónlikpelerine iye boladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi |date=23 January 2019 |title=5 Skills Developers Need Beyond Writing Code |url=https://news.codecademy.com/5-skills-developers-need-beyond-writing-code/}}&lt;/ref&gt;

=== Kompyuter sanaatı ===
Kompyuter sanaatı kompyuter baǵdarlamalıq támiynatın islep shıǵarıw, kompyuter apparatlıq támiynatın hám kompyuter tarmaq infrastrukturaların proektlestiriw, kompyuter komponentlerin óndiriw hám informaciyalıq texnologiyalar xızmetlerin, sonıń ishinde sistema administraciyası hám texnikalıq xızmet kórsetiwdi usınıw menen shuǵıllanatuǵın kárxanalardan ibarat.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Bresnahan |first=Timothy F. |last2=Greenstein |first2=Shane |date=March 1999 |title=Technological Competition and the Structure of the Computer Industry |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/1467-6451.00088 |journal=The Journal of Industrial Economics |language=en |volume=47 |issue=1 |pages=1–40 |doi=10.1111/1467-6451.00088 |issn=0022-1821}}&lt;/ref&gt;

Baǵdarlamalıq támiynat sanaatı baǵdarlamalıq támiynattı islep shıǵarıw, onı saqlaw hám járiyalaw menen shuǵıllanatuǵın kárxanalardı óz ishine aladı. Bul sanaat jáne de oqıtıw, hújjetlestiriw hám másláhát beriw sıyaqlı baǵdarlamalıq támiynat xızmetlerin de óz ishine aladı.

== Kompyuter iliminiń tarmaqları ==

=== Kompyuter injeneriyası ===
[[Kompyuter injiniring|Kompyuter injeneriyası]] yamasa kompyuter injiniringi ‒ bul kompyuter [[Kompyuter apparatlıq támiynatı|apparatlıq]] hám [[Programmalıq támiynat|baǵdarlamalıq]] támiynatın islep shıǵıw ushın zárúr bolǵan elektr injeneriyası hám kompyuter iliminiń bir neshe tarawların biriktiretuǵın pán.&lt;ref&gt;{{Cite book | author1 = IEEE Computer Society | author-link = IEEE Computer Society | author2 = ACM | author-link2 = Association for Computing Machinery | title = Computer Engineering 2004: Curriculum Guidelines for Undergraduate Degree Programs in Computer Engineering | url = http://www.acm.org/education/education/curric_vols/CE-Final-Report.pdf | access-date = 17 December 2012 | date = 12 December 2004 | page = iii | quote = Computer System engineering has traditionally been viewed as a combination ofboth electronic engineering (EE) and computer science (CS). | archive-date = 12 June 2019 | archive-url = https://web.archive.org/web/20190612130313/https://www.acm.org/education/education/curric_vols/CE-Final-Report.pdf | url-status = dead }}&lt;/ref&gt; Kompyuter injenerleri ádette tek baǵdarlamalıq támiynat injeneriyası yamasa elektronika injeneriyası emes, al elektronika injeneriyası (yamasa elektr injeneriyası), baǵdarlamalıq támiynattı proektlestiriw hám apparatlıq-baǵdarlamalıq integraciya boyınsha tálim aladı. Kompyuter injenerleri ayırım [[Mikroprocessor|mikroprocessorlar]], [[Jeke kompyuter|jeke kompyuterler]] hám superkompyuterlerdi proektlestiriwden baslap sxemalardı proektlestiriwge shekem kompyuter texnologiyalarınıń kóplegen apparatlıq hám baǵdarlamalıq aspektleri menen shuǵıllanadı. Injeneriyanıń bul tarawı tek óz tarawı sheńberinde apparatlıq támiynattı proektlestiriwdi ǵana emes, sonday-aq apparatlıq támiynat penen onıń islew ortası arasındaǵı óz-ara tásirlerdi de óz ishine aladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi
 | last = Trinity College Dublin | url = http://www.tcd.ie/Engineering/about/what_is_eng/computer_eng_intro.html | title = What is Computer System Engineering | access-date = 21 April 2006}}, &quot;Computer engineers need not only to understand how computer systems themselves work, but also how they integrate into the larger picture. Consider the car. A modern car contains many separate computer systems for controlling such things as the engine timing, the brakes and the air bags. To be able to design and implement such a car, the computer engineer needs a broad theoretical understanding of all these various subsystems &amp; how they interact.&lt;/ref&gt;

=== Baǵdarlamalıq támiynat injeneriyası ===
[[Programmalıq injiniring|Baǵdarlamalıq támiynat injeneriyası]] yamasa programmalıq injiniring ‒ bul baǵdarlamalıq támiynattı proektlestiriw, rawajlandırıw, paydalanıw hám texnikalıq xızmet kórsetiwge sistemalı, tártipli hám san jaǵınan bahalanatuǵın usıldı qollanıw, sonday-aq usı usıllardı úyreniw.&lt;ref name=&quot;BoDu04&quot;&gt;{{cite book|pages =1| first1= Alain| last1=Abran| first2=James W.| last2=Moore| first3=Pierre| last3=Bourque| first4=Robert| last4=Dupuis| first5=Leonard L.| last5=Tripp| title=Guide to the Software Engineering Body of Knowledge| year=2004| publisher=IEEE| isbn=978-0-7695-2330-9}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi | author = ACM | year = 2006 | url = http://computingcareers.acm.org/?page_id=12 | title = Computing Degrees &amp; Careers | publisher = ACM | access-date = 23 November 2010 | archive-url = https://web.archive.org/web/20110617053818/http://computingcareers.acm.org/?page_id=12 | archive-date = 17 June 2011 | url-status = dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book | last = Laplante | first = Phillip | title = What Every Engineer Should Know about Software Engineering | publisher = CRC | location = Boca Raton | year = 2007 | isbn = 978-0-8493-7228-5 | url = https://books.google.com/books?id=pFHYk0KWAEgC&amp;q=What%20Every%20Engineer%20Should%20Know%20about%20Software%20Engineering.&amp;pg=PA1 | access-date = 21 January 2011 }}&lt;/ref&gt; Yaǵnıy, injeneriyanı baǵdarlamalıq támiynatqa qollanıw. Bul — máseleni sheshiw ushın túsiniklerdi paydalanıp, sheshimdi oylap tabıw, modellestiriw hám keńeytiw. Bul atamanıń birinshi márte qollanılıwı 1968-jılǵı NATO Baǵdarlamalıq támiynat injeneriyası konferenciyasında bolǵan hám sol waqıtta orın alǵan baǵdarlamalıq támiynat daǵdarısı haqqında oylanıwǵa túrtki bolıwı názerde tutılǵan.&lt;ref&gt;{{cite book| last=Sommerville| first=Ian| title=Software Engineering| edition=7| url=https://books.google.com/books?id=PqsWaBkFh1wC| access-date=10 January 2013
| year=2008| publisher=Pearson Education| isbn=978-81-7758-530-8| page=26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi| url = http://homepages.cs.ncl.ac.uk/brian.randell/NATO/NATOReports/index.html| title = The 1968/69 NATO Software Engineering Reports| access-date = 11 October 2008 | last = Randell | first = Brian | author-link = Brian Randell|date = 10 August 2001| work = Brian Randell's University Homepage| publisher = The School of the Computer Sciences, Newcastle University| quote = The idea for the first NATO Software Engineering Conference, and in particular that of adopting the then practically unknown term ''software engineering'' as its (deliberately provocative) title, I believe came originally from Professor [[Friedrich L. Bauer|Fritz Bauer]].}}&lt;/ref&gt; Keń qollanılatuǵın hám ulıwmalıq mániske iye bolǵan &quot;baǵdarlamalıq támiynattı rawajlandırıw&quot; termini injenerlik paradigmanı tolıq qamtıp almaydı. Baǵdarlamalıq támiynat injeneriyasınıń injenerlik pán sıpatında ulıwma qabıl etilgen túsinikleri Baǵdarlamalıq támiynat injeneriyası bilimler jıynaǵı boyınsha qollanbada (SWEBOK) anıqlanǵan. SWEBOK xalıqaralıq dárejede qabıl etilgen ISO/IEC TR 19759:2015 standartına aylanǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi | url = http://www.iso.org/iso/iso_catalogue/catalogue_tc/catalogue_detail.htm?csnumber=33897| id= ISO/IEC TR 19759:2015| access-date = 21 May 2019|title = Software Engineering — Guide to the software engineering body of knowledge (SWEBOK)|publisher = International Organization for Standardization}}&lt;/ref&gt;

=== Kompyuter ilimi ===
Kompyuter ilimi yamasa esaplaw ilimi (qısqartılǵan túrde CS yamasa Comp Sci) ‒ esaplawlar hám onıń qollanılıwlarına ilimiy hám ámeliy kózqaras. Kompyuter ilimi boyınsha qánige esaplaw teoriyası hám esaplaw sistemaların proektlestiriw tarawında qánigelesedi.&lt;ref&gt;{{Web deregi |url=http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=computer%20scientist |title=WordNet Search — 3.1 |publisher=Wordnetweb.princeton.edu |access-date=14 May 2012}}&lt;/ref&gt;

Onıń tarawları kompyuter sistemalarında ámelge asırıw hám qollanıw ushın ámeliy usıllar hám pútkilley teoriyalıq tarawlarǵa bóliniwi múmkin. Ayırımları, mısalı, esaplaw mashqalalarınıń tiykarǵı qásiyetlerin úyrenetuǵın esaplaw quramallıǵı teoriyası júdá abstrakt bolsa, al basqaları, mısalı, kompyuter grafikası haqıyqıy dúnyadaǵı qollanılıwlarǵa itibar qaratadı. Basqaları esaplawlardı ámelge asırıwdaǵı mashqalalarǵa dıqqat awdaradı. Mısalı, programmalastırıw tili teoriyası esaplawlardı táriyiplew usılların úyrense, kompyuter programmalastırıwdı úyreniw programmalastırıw tillerin hám quramalı sistemalardı qollanıwdı izertleydi. Adam-kompyuter óz-ara tásiri tarawı kompyuterler hám esaplawlardı adamlar ushın paydalı, qolaylı hám ulıwma ashıq aydın etiwdegi mashqalalarǵa itibar qaratadı. &lt;ref&gt;{{Web deregi |title=The Interaction Design Foundation — What is Human-Computer Interaction (HCI)? |url=https://www.interaction-design.org/literature/topics/human-computer-interaction}}&lt;/ref&gt;

=== Maǵlıwmatlar ilimi ===
Maǵlıwmatlar ilimi ‒ bul ilimiy hám esaplaw quralların qollanıp, maǵlıwmatlardıń kólemi hám qoljetimliliginiń artıwı menen baylanıslı bolǵan maǵlıwmatlardan informaciya hám túsiniklerdi alıw tarawı.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Dhar |first=Vasant |date=2013 |title=Data science and prediction |url=https://dl.acm.org/doi/10.1145/2500499 |journal=Communications of the ACM |language=en |volume=56 |issue=12 |pages=64–73 |doi=10.1145/2500499 |issn=0001-0782}}&lt;/ref&gt; Data mining, big data, statistika, [[mashinalıq oqıtıw]] hám [[tereń oqıtıw]] — bulardıń hámmesi maǵlıwmatlar ilimi menen baylanıslı.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Cao |first=Longbing |date=31 May 2018 |title=Data Science: A Comprehensive Overview |journal=ACM Computing Surveys |language=en |volume=50 |issue=3 |pages=1–42 |doi=10.1145/3076253 |s2cid=207595944 |issn=0360-0300|doi-access=free |arxiv=2007.03606 }}&lt;/ref&gt;

=== Informaciyalıq sistemalar ===
[[Informaciyalıq sistema|Informaciyalıq sistemalar]] (IS) ‒ bul adamlar hám shólkemler maǵlıwmatlardı jıynaw, filtrlew, islew, jaratıw hám tarqatıw ushın paydalanatuǵın qural-úskeneler hám programmalıq támiyinlewdiń (informaciyalıq texnologiyalardı qarań) bir-birin tolıqtırıwshı tarmaqların úyreniw.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://wwwmatthes.in.tum.de/wikis/system-cartography/application-landscape|title=Definition of Application Landscape|date=21 January 2009|publisher=Software Engineering for Business Information Systems (sebis)|access-date=14 January 2011|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20110305011857/http://wwwmatthes.in.tum.de/wikis/system-cartography/application-landscape|archive-date=5 March 2011}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal |last=Denning |first=Peter |date=July 1999 |title=COMPUTER SCIENCE: THE DISCIPLINE |journal=Encyclopaedia of Computer Science (2000 Edition) |quote=The Domain of Computer Science: Even though computer science addresses both human-made and natural information processes, the main effort in the discipline has been directed toward human-made processes, especially information processing systems and machines}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Jessup|first1=Leonard M.|first2=Joseph S.|last2=Valacich|date=2008|title=Information Systems Today|edition=3rd|publisher= Pearson Publishing|pages = –, 416}}&lt;/ref&gt; ACM (Association for Computing Machinery) niń Esaplaw kareraları IS nı bılay táriyipleydi:
{{Blockquote|
&quot;IS [dáreje] baǵdarlamalarınıń kópshiligi biznes mekteplerinde jaylasqan; biraq, olar basqarıw informaciyalıq sistemaları, kompyuter informaciyalıq sistemaları yamasa biznes informaciyalıq sistemaları sıyaqlı hár qıylı atamalarǵa iye bolıwı múmkin. Barlıq IS dárejeleri biznes hám esaplaw temaların birgelikte úyretedi, biraq texnikalıq hám shólkemlestiriw máseleleri arasındaǵı basımlıq baǵdarlamalar arasında ózgerip turadı. Mısalı, baǵdarlamalar talap etiletuǵın programmalastırıw muǵdarı boyınsha ádewir ayırmashılıq qıladı.&quot;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://computingcareers.acm.org/index.html@page_id=9.html|title=Computing Degrees &amp; Careers &quot; Information Systems|publisher=Association for Computing Machinery|access-date=6 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180706021730/http://computingcareers.acm.org/index.html@page_id=9.html|archive-date=6 July 2018|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
}}

IS izertlewi biznes hám kompyuter ilimin baylanıstıradı, informaciya hám esaplawdıń teoriyalıq tiykarların qollanıp, kompyuter ilimi tarawı sheńberinde hár qıylı biznes modellerin hám olarǵa baylanıslı algoritmlik processlerdi úyrenedi.&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Davis |first1=Timothy |last2=Geist |first2=Robert |last3=Matzko |first3=Sarah |last4=Westall |first4=James |date=March 2004 |title=τ'εχνη: A First Step |journal=Technical Symposium on Computer Science Education |pages=125–129 |isbn= 1-58113-798-2 |quote=In 1999, Clemson University established a (graduate) degree program that bridges the arts and the sciences... All students in the program are required to complete graduate level work in both the arts and computer science}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal |last=Khazanchi |first=Deepak |author2=Bjorn Erik Munkvold |date=Summer 2000 |title=Is information system a science? an inquiry into the nature of the information systems discipline |journal=ACM SIGMIS Database |volume=31 |issue=3 |pages=24–42 |issn=0095-0033 |doi=10.1145/381823.381834 |s2cid=52847480 |quote=From this we have concluded that IS is a science, i.e., a scientific discipline in contrast to purportedly non-scientific fields|doi-access=free }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|quote=Computer Science is the study of all aspects of computer systems, from the theoretical foundations to the very practical aspects of managing large software projects |title= Bachelor of Information Sciences (Computer Science) |date=	24 February 2006 |url=http://study.massey.ac.nz/major.asp?major_code=2010&amp;prog_code=93068 |website=Massey University |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20060619125916/http://study.massey.ac.nz/major.asp?major_code=2010&amp;prog_code=93068 |archive-date=19 June 2006 }}&lt;/ref&gt; Kompyuter Informaciyalıq Sistemaları (CIS) tarawı kompyuterlerdi hám algoritmlik processlerdi, sonıń ishinde olardıń principlerin, programmalıq hám apparatlıq dizaynın, qollanılıwların hám jámiyetke tásirin úyrenedi,&lt;ref&gt;{{cite journal |last=Polack |first=Jennifer |date=December 2009 |title=Planning a CIS Education Within a CS Framework |journal=Journal of Computing Sciences in Colleges |volume=25 |issue=2 |pages=100–106 |issn= 1937-4771}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal |last=Hayes |first=Helen |author2=Onkar Sharma |date=February 2003 |title=A decade of experience with a common first year program for computer science, information systems and information technology majors |journal=Journal of Computing Sciences in Colleges |volume=18 |issue=3 |pages=217–227 |issn=1937-4771 |quote=In 1988, a degree program in Computer Information Systems (CIS) was launched with the objective of providing an option for students who were less inclined to become programmers and were more interested in learning to design, develop, and implement Information Systems, and solve business problems using the systems approach}}&lt;/ref&gt; al IS bolsa dizaynǵa qaraǵanda funkcionallıqqa kóbirek itibar beredi.&lt;ref name=&quot;Freeman_Hart_2004&quot;&gt;{{cite journal |last1=Freeman |first1=Peter |last2=Hart |first2=David |date=August 2004 |title=A Science of Design for Software-Intensive Systems |doi-access=free |s2cid-access=free |journal=Communications of the ACM |volume=47 |issue=8 |pages=19–21 |issn= 0001-0782 |quote=Computer science and engineering needs an intellectually rigorous, analytical, teachable design process to ensure development of systems we all can live with ... Though the other components' connections to the software and their role in the overall design of the system are critical, the core consideration for a software-intensive system is the software itself, and other approaches to systematizing design have yet to solve the &quot;software problem&quot;—which won't be solved until software design is understood scientifically. |doi=10.1145/1012037.1012054|s2cid=14331332 }}&lt;/ref&gt;

=== Informaciyalıq texnologiya ===
[[Informaciyalıq texnologiya]] (IT) ‒ bul kompyuterler hám telekommunikaciya quralların maǵlıwmatlardı saqlaw, qayta tabıw, jiberiw hám qayta islew ushın qollanıw bolıp, [31] kóbinese biznes yamasa basqa kárxana kontekstinde islenedi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://foldoc.org/information+technology|title=Free on-line dictionary of computing (FOLDOC)|access-date=9 February 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130415234011/http://foldoc.org/Information+Technology|archive-date=15 April 2013|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; Bul atama ádette kompyuterler hám kompyuter tarmaqlarınıń sinonimi retinde qollanıladı, biraq sonday-aq televidenie hám telefonlar sıyaqlı basqa informaciya tarqatıw texnologiyaların da óz ishine aladı. Bir neshe sanaat tarawları informaciyalıq texnologiya menen baylanıslı, sonıń ishinde kompyuter apparatlıq támiynatı, programmalıq támiynat, elektronika, yarım ótkizgishler, internet, telekommunikaciya quralları, elektron sawda hám kompyuter xızmetleri bar.&lt;ref name=&quot;DMC&quot;&gt;
{{citation |last1=Chandler |first1=Daniel |last2=Munday |first2=Rod |contribution=Information technology |title=A Dictionary of Media and Communication |date=January 2011 |edition=first |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-956875-8 |url=http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&amp;entry=t326.e1343 |access-date=1 August 2012}} {{subscription required}}
&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ralston2000&quot;&gt;On the later more broad application of the term IT, Keary comments- &quot;In its original application 'information technology' was appropriate to describe the convergence of technologies with application in the broad field of data storage, retrieval, processing, and dissemination. This useful conceptual term has since been converted to what purports to be concrete use, but without the reinforcement of definition...the term IT lacks substance when applied to the name of any function, discipline, or position.&quot; {{cite book|author=Anthony Ralston|title=Encyclopedia of computer science|url=https://books.google.com/books?id=yQ9LAQAAIAAJ|access-date=12 May 2013|year=2000|publisher=Nature Pub. Group|isbn=978-1-56159-248-7}}.&lt;/ref&gt;

== Izertlew hám payda bolıp atırǵan texnologiyalar ==
DNK tiykarındaǵı esaplaw hám kvantlıq esaplaw hám apparatlıq, hám programmalıq támiynat ushın aktiv izertlew tarawları bolıp tabıladı, mısalı, kvantlıq algoritmlerdi islep shıǵıw. Keleshek texnologiyalar ushın potencial infrastruktura fotolitografiya ústindegi DNK origamisin&lt;ref&gt;{{cite journal | last1 = Kershner | first1 = Ryan J. | last2 = Bozano | first2 = Luisa D. | last3 = Micheel | first3 = Christine M. | last4 = Hung | first4 = Albert M. | last5 = Fornof | first5 = Ann R. | last6 = Cha | first6 = Jennifer N. | last7 = Rettner | first7 = Charles T. | last8 = Bersani | first8 = Marco | last9 = Frommer | first9 = Jane | last10 = Rothemund | first10 = Paul W. K. | last11 = Wallraff | first11 = Gregory M. | year = 2009 | title = Placement and orientation of individual DNA shapes on lithographically patterned surfaces | journal = [[Nature Nanotechnology]] | volume =  4| issue = 9| pages =  557–561| doi = 10.1038/nnano.2009.220 | pmid = 19734926 | bibcode = 2009NatNa...4..557K | citeseerx = 10.1.1.212.9767 }} [http://www.nature.com/nnano/journal/vaop/ncurrent/extref/nnano.2009.220-s1.pdf supplementary information: DNA origami on photolithography]&lt;/ref&gt; hám ion tutqıshları arasında informaciya almasıw ushın kvantlıq antennalardı.&lt;ref&gt;{{cite journal | doi = 10.1038/nature09800 | volume=471 | title=Trapped-ion antennae for the transmission of quantum information | year=2011 | journal=Nature | pages=200–203  | last1 = Harlander | first1 = M.| issue = 7337 | pmid = 21346764 | arxiv = 1011.3639 | bibcode = 2011Natur.471..200H | s2cid = 4388493 }}
*{{cite press release |date=26 February 2011 |title=Atomic antennas transmit quantum information across a microchip |website=ScienceDaily |url=https://www.sciencedaily.com/releases/2011/02/110223133444.htm}}&lt;/ref&gt; óz ishine aladı. 2011-jılǵa kelip, izertlewshiler 14 kubitti qamtıp alǵan edi.&lt;ref&gt;{{cite journal | doi = 10.1103/PhysRevLett.106.130506 | volume=106 | title=14-Qubit Entanglement: Creation and Coherence | year=2011 | journal=Physical Review Letters | last1 = Monz | first1 = Thomas| issue=13 | pmid=21517367 | arxiv=1009.6126 | bibcode=2011PhRvL.106m0506M | page=130506 | s2cid=8155660 }}
&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.nanowerk.com/news/newsid=20823.php|title=World record: Calculations with 14 quantum bits|website=www.nanowerk.com}}&lt;/ref&gt; Tez cifrlı sxemalar, sonıń ishinde Djozefson tutasıwlarına hám tez bir flyukslı kvantlıq texnologiyaǵa tiykarlanǵan sxemalar, nanomasshtablı asaótkizgishlerdiń ashılıwı menen ámelge asırılıwǵa jaqınlasıp atır.&lt;ref&gt;Saw-Wai Hla et al., ''Nature Nanotechnology'' 31 March 2010 [http://www.thinq.co.uk/news/2010/3/30/worlds-smallest-superconductor-discovered/ &quot;World's smallest superconductor discovered&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100528133148/http://www.thinq.co.uk/news/2010/3/30/worlds-smallest-superconductor-discovered/|date=28 May 2010}}. Four pairs of certain molecules have been shown to form a nanoscale superconductor, at a dimension of 0.87 [[Nanometer|nanometers]]. Access date 31 March 2010&lt;/ref&gt;

Optikalıq talshıq hám fotonlıq (optikalıq) qurılmalar, burınnan berli uzaq aralıqlarǵa maǵlıwmat jetkeriw ushın qollanılıp kelgen, házir maǵlıwmat orayları tárepinen CPU hám yarım ótkizgishli yad komponentleri menen birge qollanıla baslandı. Bul RAM di CPU dan optikalıq baylanıslar arqalı ajıratıwǵa múmkinshilik beredi.&lt;ref&gt;[http://www.technologyreview.com/computing/25924/?a=f Tom Simonite, &quot;Computing at the speed of light&quot;, ''Technology Review'' Wed., August 4, 2010] [[MIT]]&lt;/ref&gt; IBM elektronlıq hám optikalıq informaciyanı bir chipte qayta isleytuǵın integraciyalanǵan sxema dúzdi. Bul CMOS-integraciyalanǵan nanofotonika (CINP) dep ataladı.&lt;ref&gt;[http://www.extremetech.com/computing/142881-ibm-creates-first-cheap-commercially-viable-silicon-nanophotonic-chip Sebastian Anthony (Dec 10,2012), &quot;IBM creates first commercially viable silicon nanophotonic chip&quot;], accessdate=2012-12-10&lt;/ref&gt; Optikalıq baylanıslardıń bir artıqmashılıǵı — burın belgili bir túrdegi sistema-chip (SoC) talap etetuǵın tiykarǵı platalar endi burınǵı arnawlı yad hám tarmaq kontrollerlerin tiykarǵı platalardan shıǵarıp, olardı stellajǵa jaylastırıwǵa múmkinshilik beredi. Bul artqı taxta baylanısların hám hár qıylı SoC túrleri ushın tiykarǵı platalardı standartlastırıwǵa múmkinshilik beredi, bul bolsa CPU lardı óz waqtında jańalawǵa imkaniyat jaratadı.&lt;ref&gt;[https://www.zdnet.com/article/open-compute-does-the-data-center-have-an-open-future/ Open Compute: Does the data center have an open future?] accessdate=2013-08-11&lt;/ref&gt;

Izertlewdiń jáne bir tarawı ‒ spintronika. Spintronika qızıw payda etpesten esaplaw quwatı hám saqlaw múmkinshiligin bere aladı.&lt;ref&gt;{{Cite news|date=8 August 2007|title=Putting electronics in a spin|language=en-GB|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/technology/6935638.stm|access-date=23 November 2020}}&lt;/ref&gt; Fotonika hám spintronikanı birgelikte qollanatuǵın gibrid chipler boyınsha da ayırım izertlewler alıp barılmaqta.&lt;ref&gt;{{Web deregi |url=https://www.spice.uni-mainz.de/files/2018/11/UFS_2018_Koopmans.pdf |title=Merging spintronics with photonics |access-date=6 September 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190906155347/https://www.spice.uni-mainz.de/files/2018/11/UFS_2018_Koopmans.pdf |archive-date=6 September 2019 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Lalieu|first1=M. L. M.|last2=Lavrijsen|first2=R.|last3=Koopmans|first3=B.|date=10 January 2019|title=Integrating all-optical switching with spintronics|url= |journal=Nature Communications|language=en|volume=10|issue=1|pages=110|doi=10.1038/s41467-018-08062-4|pmid=30631067|pmc=6328538|arxiv=1809.02347|bibcode=2019NatCo..10..110L|issn=2041-1723}}&lt;/ref&gt; Sonday-aq, plazmonika, fotonika hám elektronikanı birgelikte qollanıw boyınsha da izertlewler dawam etpekte.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Farmakidis|first1=Nikolaos|last2=Youngblood|first2=Nathan|last3=Li|first3=Xuan|last4=Tan|first4=James|last5=Swett|first5=Jacob L.|last6=Cheng|first6=Zengguang|last7=Wright|first7=C. David|last8=Pernice|first8=Wolfram H. P.|last9=Bhaskaran|first9=Harish|date=1 November 2019|title=Plasmonic nanogap enhanced phase-change devices with dual electrical-optical functionality|url= |journal=Science Advances|language=en|volume=5|issue=11|pages=eaaw2687|doi=10.1126/sciadv.aaw2687|pmid=31819898|pmc=6884412|arxiv=1811.07651|bibcode=2019SciA....5.2687F|issn=2375-2548}}&lt;/ref&gt;

=== Bultlı esaplaw ===
Bult esaplawları ‒ bul esaplaw resursların, mısalı serverler yamasa qollanbalardı, usı resurslardıń iyesi menen aqırǵı paydalanıwshı arasında óz-ara tásir etiwdi talap etpesten paydalanıwǵa múmkinshilik beretuǵın model. Ol ádette xızmet sıpatında usınıladı, bul onı usınılatuǵın funkcionallıqqa baylanıslı Xızmet sıpatındaǵı Baǵdarlamalıq támiyinlew, Xızmet sıpatındaǵı Platformalar hám Xızmet sıpatındaǵı Infrastruktura mısalına aylandıradı. Tiykarǵı ózgesheliklerine talap boyınsha kiriw, keń tarmaqlı kiriw hám tez masshtablaw múmkinshiligi kiredi.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://faculty.winthrop.edu/domanm/csci411/Handouts/NIST.pdf |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/http://faculty.winthrop.edu/domanm/csci411/Handouts/NIST.pdf |archive-date=9 October 2022 |url-status=live|title=The NIST Definition of Cloud Computing|date=September 2011|work=U.S. Department of Commerce}}&lt;/ref&gt; Bul jeke paydalanıwshılarǵa yamasa kishi bizneske masshtab ekonomiyasınan payda alıwǵa múmkinshilik beredi.

Bul tarawdaǵı qızıǵıwshılıq tuwdırǵan bir baǵdar — onıń energiya nátiyjeliligin qollaw potencialı. Mıńlaǵan jeke mashinalar ornına bir mashinada esaplawdıń mıńlaǵan instanciyalarınıń orın alıwına múmkinshilik beriw energiyanı únemlewge járdem beriwi múmkin. Bul jáne de millionlaǵan úyler hám keńseler ornına bir server fermasın jańartılatuǵın energiya deregi menen támiyinlew jeterli bolǵanlıqtan, jańartılatuǵın energiya deregine ótiwdi de ańsatlastırıwı múmkin.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Berl|first1=A.|last2=Gelenbe|first2=E.|last3=Girolamo|first3=M. Di|last4=Giuliani|first4=G.|last5=Meer|first5=H. De|last6=Dang|first6=M. Q.|last7=Pentikousis|first7=K.|date=September 2010|title=Energy-Efficient Cloud Computing|url=https://ieeexplore.ieee.org/document/8130358|journal=The Computer Journal|volume=53|issue=7|pages=1045–1051|doi=10.1093/comjnl/bxp080|issn=1460-2067}}&lt;/ref&gt;

Biraq, bul oraylastırılǵan esaplaw modeli bir qatar mashqalalardı, ásirese qáwipsizlik hám jeke turmıs sırın saqlaw máselelerin keltirip shıǵaradı. Házirgi nızamshılıq paydalanıwshılardı kompaniyalardıń óz serverlerinde olardıń maǵlıwmatların nadurıs paydalanıwınan jetkilikli dárejede qorǵamaydı. Bul bult esaplawları hám texnologiya kompaniyaları boyınsha onnan keyingi nızamshılıq tártiplestiriwler ushın potencialdıń bar ekenligin kórsetedi.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Kaufman|first=L. M.|date=July 2009|title=Data Security in the World of Cloud Computing|journal=IEEE Security Privacy|volume=7|issue=4|pages=61–64|doi=10.1109/MSP.2009.87|s2cid=16233643|issn=1558-4046}}&lt;/ref&gt;

=== Kvantlıq esaplaw ===
Kvantlıq esaplaw ‒ kompyuter ilimi, informaciya teoriyası hám kvant fizikası pánlerin birlestiretuǵın izertlew tarawı. Informaciyanıń fizikanıń bir bólegi retindegi ideyası salıstırmalı túrde jańa bolsa da, informaciya teoriyası menen kvant mexanikası arasında kúshli baylanıs bar ekenligi kórinip tur.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Steane|first=Andrew|date=1 February 1998|title=Quantum computing|journal=Reports on Progress in Physics|language=en|volume=61|issue=2|pages=117–173|doi=10.1088/0034-4885/61/2/002|issn=0034-4885|bibcode=1998RPPh...61..117S|arxiv=quant-ph/9708022|s2cid=119473861}}&lt;/ref&gt; Dástúrli esaplaw birler hám nóllerden ibarat binar sistemada isleytuǵın bolsa, kvantlıq esaplaw kubitlerdi paydalanadı. Kubitler superpoziciyada, yaǵnıy bir hám nól halatlarınıń ekewinde de bir waqıtta bolıw uqıplılıǵına iye. Solay etip, kubittiń mánisi 1 menen 0 arasında emes, al ólshengen waqtına baylanıslı ózgeredi. Kubitlerdiń bul qásiyeti kvant shırmalısıwı dep ataladı hám kvant kompyuterleriniń úlken kólemli esaplawlardı orınlawına múmkinshilik beretuǵın kvantlıq esaplawdıń tiykarǵı ideyası bolıp tabıladı.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Horodecki|first1=Ryszard|last2=Horodecki|first2=Paweł|last3=Horodecki|first3=Michał|last4=Horodecki|first4=Karol|date=17 June 2009|title=Quantum entanglement|journal=Reviews of Modern Physics|volume=81|issue=2|pages=865–942|doi=10.1103/RevModPhys.81.865|bibcode=2009RvMP...81..865H|arxiv=quant-ph/0702225|s2cid=59577352}}&lt;/ref&gt; Kvantlıq esaplaw kóbinese ilimiy izertlewlerde, dástúrli kompyuterler zárúr esaplawlardı orınlaw ushın jetkilikli esaplaw quwatına iye bolmaǵan jaǵdaylarda, mısalı, molekulalıq modellestiriwde qollanıladı. Iri molekulalar hám olardıń reakciyaları dástúrli kompyuterler esaplawı ushın júdá quramalı, biraq kvant kompyuterleriniń esaplaw quwatı usınday esaplawlardı orınlaw ushın qural bola aladı.&lt;ref&gt;{{Cite journal |title= Quantum Computing for Molecular Biology*|journal=ChemBioChem |date=3 July 2023 |volume=24 |issue=13 |doi=10.1002/cbic.202300120 |url=https://chemistry-europe.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/cbic.202300120 |last1=Baiardi |first1=Alberto |last2=Christandl |first2=Matthias |last3=Reiher |first3=Markus |pages=e202300120 |pmid=37151197 |arxiv=2212.12220 }}&lt;/ref&gt;

== Derekler ==

[[Kategoriya:Programmalıq injiniring]]
&lt;references /&gt;
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>0awahwequ9tdlg6w4moirg80ie1f2xa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gejige</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22566</id>
    <revision>
      <id>120842</id>
      <parentid>108949</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:36:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>clean up, replaced: –  →  —  (2) using [[Project:AWB|AWB]]</comment>
      <origin>120842</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1304" sha1="gks2lup9yi11bprea15p1a4gf6eodjy" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı  = {{PAGENAMEBASE}}
| mámleket = Qırǵızstan
| qaraydı  = [[Alay rayonı]]
| region túri= awıl
| region = Osh wálayatı 
| kestede region =
| jer maydanı =
| xalıq sanı= 218 &lt;ref name=&quot;2009 census&quot;/&gt;
| sanalǵan jıl = 2009
| waqıt zonası = +6
| DST = bar
}}
'''{{PAGENAMEBASE}}''' — [[Qırǵızstan]]nıń [[Osh wálayatı]] [[Alay rayonı]]daǵı awıl. [[Úsh-Tóbe APJ]] quramına kiredi.

== Xalqı ==
Xalqı — 218 adam&lt;ref name=&quot;2009 census&quot;&gt;{{Web deregi|title=2009 Population and Housing Census|work=The National Statistical Committee of the Kyrgyz Republic|accessdate=12 November 2013|url=http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%9E%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110810173103/http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%9E%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|archivedate=2011-08-10|location=Bishkek|language=Russian|year=2010|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{Alay rayonınıń xalıq punktleri}}

{{Sırtqı siltemeler}}

[[Kategoriya:Awıllar]]
[[Kategoriya:Qırǵızstan awılları]]
[[Kategoriya:Úsh-Tóbe APJ]]


{{Qırǵızstan-geo-stub}}</text>
      <sha1>gks2lup9yi11bprea15p1a4gf6eodjy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Wikipedia:Redaktorlawlar sanı boyınsha Wikipediashılar dizimi</title>
    <ns>4</ns>
    <id>23879</id>
    <revision>
      <id>120325</id>
      <parentid>120236</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:00:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jembot</username>
        <id>4424</id>
      </contributor>
      <comment>Bot: Maǵlıwmatlar jańalandı</comment>
      <origin>120325</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8121" sha1="7vfm4vzwx9air1xj1j5fk9iptwksxhd" xml:space="preserve">{{/begin|50}}
|-
| 1 || [[User:Qaraqalpaqpan|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Qaraqalpaqpan&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Qaraqalpaqpan|{{formatnum:17813}}]] || {{Permissions|Qaraqalpaqpan}}
|-
| 2 || [[User:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] || [[Special:Contributions/Janabaevazizbek|{{formatnum:15022}}]] || {{Permissions|Janabaevazizbek}}
|-
| 3 || [[User:Inosham|Inosham]] || [[Special:Contributions/Inosham|{{formatnum:3907}}]] || {{Permissions|Inosham}}
|-
| 4 || [[User:Frhdkazan|Frhdkazan]] || [[Special:Contributions/Frhdkazan|{{formatnum:3421}}]] || {{Permissions|Frhdkazan}}
|-
| 5 || [[User:Abdullaeva Shaxnoza-Banu|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Abdullaeva Shaxnoza-Banu&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Abdullaeva Shaxnoza-Banu|{{formatnum:3374}}]] || {{Permissions|Abdullaeva Shaxnoza-Banu}}
|-
| 6 || [[User:Srajatdin Usnatdinov|Srajatdin Usnatdinov]] || [[Special:Contributions/Srajatdin Usnatdinov|{{formatnum:2698}}]] || {{Permissions|Srajatdin Usnatdinov}}
|-
| 7 || [[User:Рахман3|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Рахман3&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Рахман3|{{formatnum:2150}}]] || {{Permissions|Рахман3}}
|-
| 8 || [[User:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] || [[Special:Contributions/Doniyor Yóldoshev|{{formatnum:1922}}]] || {{Permissions|Doniyor Yóldoshev}}
|-
| 9 || [[User:Bekan88|Bekan88]] || [[Special:Contributions/Bekan88|{{formatnum:1842}}]] || {{Permissions|Bekan88}}
|-
| 10 || [[User:PirjanovNurlan|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;PirjanovNurlan&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/PirjanovNurlan|{{formatnum:1553}}]] || {{Permissions|PirjanovNurlan}}
|-
| 11 || [[User:Rabiga Shabatova|Rabiga Shabatova]] || [[Special:Contributions/Rabiga Shabatova|{{formatnum:1376}}]] || {{Permissions|Rabiga Shabatova}}
|-
| 12 || [[User:Anas1712|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Anas1712&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Anas1712|{{formatnum:1155}}]] || {{Permissions|Anas1712}}
|-
| 13 || [[User:Qarahat|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Qarahat&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Qarahat|{{formatnum:1104}}]] || {{Permissions|Qarahat}}
|-
| 14 || [[User:Gozzalina|Gozzalina]] || [[Special:Contributions/Gozzalina|{{formatnum:1043}}]] || {{Permissions|Gozzalina}}
|-
| 15 || [[User:Makenzis|Makenzis]] || [[Special:Contributions/Makenzis|{{formatnum:785}}]] || {{Permissions|Makenzis}}
|-
| 16 || [[User:Kuwanishbek|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Kuwanishbek&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Kuwanishbek|{{formatnum:778}}]] || {{Permissions|Kuwanishbek}}
|-
| 17 || [[User:AlefZet|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;AlefZet&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/AlefZet|{{formatnum:678}}]] || {{Permissions|AlefZet}}
|-
| 18 || [[User:Aysabirlijol|Aysabirlijol]] || [[Special:Contributions/Aysabirlijol|{{formatnum:624}}]] || {{Permissions|Aysabirlijol}}
|-
| 19 || [[User:Umarxon III|Umarxon III]] || [[Special:Contributions/Umarxon III|{{formatnum:615}}]] || {{Permissions|Umarxon III}}
|-
| 20 || [[User:Baurzhanuly|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Baurzhanuly&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Baurzhanuly|{{formatnum:538}}]] || {{Permissions|Baurzhanuly}}
|-
| 21 || [[User:Biypona|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Biypona&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Biypona|{{formatnum:517}}]] || {{Permissions|Biypona}}
|-
| 22 || [[User:Bazarbaeva Eleonora|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Bazarbaeva Eleonora&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Bazarbaeva Eleonora|{{formatnum:433}}]] || {{Permissions|Bazarbaeva Eleonora}}
|-
| 23 || [[User:QRNKS|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;QRNKS&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/QRNKS|{{formatnum:413}}]] || {{Permissions|QRNKS}}
|-
| 24 || [[User:Mrshaxas|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Mrshaxas&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Mrshaxas|{{formatnum:404}}]] || {{Permissions|Mrshaxas}}
|-
| 25 || [[User:Pathoschild|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Pathoschild&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Pathoschild|{{formatnum:399}}]] || {{Permissions|Pathoschild}}
|-
| 26 || [[User:Minorax|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Minorax&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Minorax|{{formatnum:352}}]] || {{Permissions|Minorax}}
|-
| 27 || [[User:Muxammedqudaynazarov|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Muxammedqudaynazarov&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Muxammedqudaynazarov|{{formatnum:352}}]] || {{Permissions|Muxammedqudaynazarov}}
|-
| 28 || [[User:Begdullaman|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Begdullaman&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Begdullaman|{{formatnum:310}}]] || {{Permissions|Begdullaman}}
|-
| 29 || [[User:Nurlibek Urgenichbaev|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Nurlibek Urgenichbaev&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Nurlibek Urgenichbaev|{{formatnum:297}}]] || {{Permissions|Nurlibek Urgenichbaev}}
|-
| 30 || [[User:Qareken Balasi|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Qareken Balasi&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Qareken Balasi|{{formatnum:285}}]] || {{Permissions|Qareken Balasi}}
|-
| 31 || [[User:BEGJIGIT|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;BEGJIGIT&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/BEGJIGIT|{{formatnum:252}}]] || {{Permissions|BEGJIGIT}}
|-
| 32 || [[User:Saxibjamal Esemuratova|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Saxibjamal Esemuratova&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Saxibjamal Esemuratova|{{formatnum:239}}]] || {{Permissions|Saxibjamal Esemuratova}}
|-
| 33 || [[User:Pirnazarova|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Pirnazarova&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Pirnazarova|{{formatnum:221}}]] || {{Permissions|Pirnazarova}}
|-
| 34 || [[User:Holder|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Holder&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Holder|{{formatnum:218}}]] || {{Permissions|Holder}}
|-
| 35 || [[User:Miracle0302|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Miracle0302&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Miracle0302|{{formatnum:213}}]] || {{Permissions|Miracle0302}}
|-
| 36 || [[User:Begjigit|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Begjigit&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Begjigit|{{formatnum:208}}]] || {{Permissions|Begjigit}}
|-
| 37 || [[User:Kmoksy|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Kmoksy&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Kmoksy|{{formatnum:207}}]] || {{Permissions|Kmoksy}}
|-
| 38 || [[User:ДолбоЯщер|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;ДолбоЯщер&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/ДолбоЯщер|{{formatnum:192}}]] || {{Permissions|ДолбоЯщер}}
|-
| 39 || [[User:NurkaArzay|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;NurkaArzay&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/NurkaArzay|{{formatnum:173}}]] || {{Permissions|NurkaArzay}}
|-
| 40 || [[User:Gúlxan Medetbekovna|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Gúlxan Medetbekovna&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Gúlxan Medetbekovna|{{formatnum:168}}]] || {{Permissions|Gúlxan Medetbekovna}}
|-
| 41 || [[User:Bakhit|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Bakhit&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Bakhit|{{formatnum:164}}]] || {{Permissions|Bakhit}}
|-
| 42 || [[User:Melek jurnalist|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Melek jurnalist&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Melek jurnalist|{{formatnum:155}}]] || {{Permissions|Melek jurnalist}}
|-
| 43 || [[User:DARIO SEVERI|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;DARIO SEVERI&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/DARIO SEVERI|{{formatnum:148}}]] || {{Permissions|DARIO SEVERI}}
|-
| 44 || [[User:Jannazarova Sh|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Jannazarova Sh&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Jannazarova Sh|{{formatnum:136}}]] || {{Permissions|Jannazarova Sh}}
|-
| 45 || [[User:Jámiy|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Jámiy&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Jámiy|{{formatnum:133}}]] || {{Permissions|Jámiy}}
|-
| 46 || [[User:Romaine|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Romaine&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Romaine|{{formatnum:128}}]] || {{Permissions|Romaine}}
|-
| 47 || [[User:Kagansky|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Kagansky&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Kagansky|{{formatnum:124}}]] || {{Permissions|Kagansky}}
|-
| 48 || [[User:Munavvaroy|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Munavvaroy&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Munavvaroy|{{formatnum:123}}]] || {{Permissions|Munavvaroy}}
|-
| 49 || [[User:Purodha|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Purodha&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Purodha|{{formatnum:121}}]] || {{Permissions|Purodha}}
|-
| 50 || [[User:Maqmud Abdujaparov|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Maqmud Abdujaparov&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Maqmud Abdujaparov|{{formatnum:112}}]] || {{Permissions|Maqmud Abdujaparov}}
{{/end}}</text>
      <sha1>7vfm4vzwx9air1xj1j5fk9iptwksxhd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Istanbul universiteti</title>
    <ns>0</ns>
    <id>24392</id>
    <revision>
      <id>120678</id>
      <parentid>115243</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T20:20:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <origin>120678</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21504" sha1="p32g331hkjayuh6fyjmb25xfl72y96k" xml:space="preserve">{{JOO infoqutısı|atı=Istanbul universiteti|negizgi atı={{Lang-tr|İstanbul Üniversitesi}}|logotip=İstanbul Üniversitesi Logo.svg|uranı=''«Tariyxtan keleshekke bilim kópiri»&lt;br/&gt;«Jańa zamanda»da jol basshı edik, «Bilim zamanı»nda da bolamız''|tiykar salınǵan jıl=[[1453|1453-jıl]] [[30-may]] &lt;small&gt;(tariyxıy)&lt;/small&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi |url=http://www.istanbul.edu.tr/tr/content/universitemiz/tarihce |title =İstanbul Üniversitesi tarihçesi | qaralǵan sáne =11-4-2019 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20190411111627/http://www.istanbul.edu.tr/tr/content/universitemiz/tarihce | archivedate =11-4-2019 }}&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;[[1933|1933-jıl]] [[1-avgust]] &lt;small&gt;(zamanagóy)&lt;/small&gt;|túri=mámleketlik universitet|rektor=[[Bülent Zülfikar|Osman Bülent Zülfikar]]&lt;ref&gt;{{Web deregi | url = https://www.istanbul.edu.tr/tr/haber/istanbul-universitesinin-yeni-rektoru-prof-dr-osman-bulent-zulfikar-oldu-6F00550048004E00330032004B00480052003800540039007900700046006200610041004F003200370077003200 | title = İstanbul Üniversitesi - Rektör | sáne = 1-8-2023 | publisher = İstanbul Üniversitesi | qaralǵan sáne  = 6-8-2023 | arxivurl = https://web.archive.org/web/20230806185253/https://www.istanbul.edu.tr/tr/haber/istanbul-universitesinin-yeni-rektoru-prof-dr-osman-bulent-zulfikar-oldu-6F00550048004E00330032004B00480052003800540039007900700046006200610041004F003200370077003200 | archivedate  = 6-8-2023 }}&lt;/ref&gt;|Qala atı=[[Istanbul]]|adres=Istanbul universiteti tiykarǵı kampusı&lt;br&gt;34452 Beyazıt/Fatih-Istanbul}}
'''Istanbul universiteti (IÜ)''' ({{Lang-tr|İstanbul Üniversitesi}}) — bas rezidenciyası [[Istanbul|Istanbul qalası]]nıń [[Fatih|Fatih rayonı]]nda jaylasqan [[Túrkiya]]nıń eń eski mámleketlik universiteti.

[[Ospanlı imperiyası]]ndaǵı birinshi Evropa usılındaǵı universitet esaplanǵan Darulfununnıń tikkeley dawamshısı bolǵan Istanbul universitetiniń ayırım bólimleriniń tiykarları 1453-jıldıń 30-mayında, Istanbuldıń basıp alınıwınıń erteńine [[Fatih Sultan Mehmet]]tiń buyrıǵı menen shólkemlestirilgen Sahn-i Seman medreselerine tiykarlanǵanlıǵı sebepli universitettiń shólkemlestiriliwi usı tariyxqa tiykarlanadı&lt;ref name=siyasal&gt;{{Web deregi |url=http://www.istanbul.edu.tr/siyasal/tarihce.htm | title =İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi web sitesi | qaralǵan sáne =20-8-2011 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20110816044536/http://www.istanbul.edu.tr/siyasal/tarihce.htm |archivedate =16-8-2011}}&lt;/ref&gt;. 1933-jılǵa shekem «Darulfunun-i Shahana», «Darulfunun-i Osmaniy» hám «Istanbul darulfununı» atları menen oqıtqan shólkem 1933-jıl 1-avgustta Istanbul universiteti atın aladı hám sol jıldıń 18-noyabrinde Túrkiyadaǵı birinshi hám birden-bir universitet sıpatında oqıtıwdı baslaydı&lt;ref&gt;{{Web deregi |url=http://www.higheredu-sci.org/pdf/pdf_HIG_1517.pdf | title =Arxiv nusqa  |qaralǵan sáne =11-1-2012 |arxivurl = https://web.archive.org/web/20211016013254/http://www.higheredu-sci.org/pdf/pdf_HIG_1517.pdf |archivedate =16-10-2021  }}&lt;/ref&gt;.

2019-jılı dúnyanıń eń jaqsı 500 joqarı oqıw ornı reytingine Túrkiyadan kirgen birden-bir joqarı oqıw ornı boldı&lt;ref&gt;Academic Ranking of World Universities 2019 - [https://web.archive.org/web/20190815195442/http://www.shanghairanking.com/ARWU2019.html Top 1000 World Universities] {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20190815195442/http://www.shanghairanking.com/ARWU2019.html |tarih=15-8-2019 }}&lt;/ref&gt;. Istanbul universiteti 2006-jıldan berli dúnyadaǵı eń jaqsı 500 joqarı oqıw orınları qatarına kiredi&lt;ref&gt;Academic Ranking of World Universities - [https://web.archive.org/web/20201111205512/http://www.shanghairanking.com/World-University-Rankings/Istanbul-University.html Istanbul University] {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20201111205512/http://www.shanghairanking.com/World-University-Rankings/Istanbul-University.html | date =11-11-2020 }}&lt;/ref&gt;. Universitet, sonday-aq, Aziya-Tınısh okeanı regionındaǵı eń jaqsı 100 joqarı oqıw orınları qatarına kiredi&lt;ref&gt;Academic Ranking of World Universities 2008 - [http://www.arwu.org/rank2008/ARWU2008_TopAsia(EN).htm Top 100 Asia Pacific Universities] {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20080816062732/http://www.arwu.org/rank2008/ARWU2008_TopAsia(EN).htm |date =16-8-2008 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Academic Ranking of World Universities 2007 - [https://web.archive.org/web/20071221235453/http://ed.sjtu.edu.cn/rank/2007/ARWU2007_TopAsia.htm Top 100 Asia Pacific Universities] {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20071221235453/http://ed.sjtu.edu.cn/rank/2007/ARWU2007_TopAsia.htm |date =21-12-2007 }}&lt;/ref&gt;.

Istanbul universiteti Biznes fakulteti 2012-jılı dúnyadaǵı biznes mekteplerin akkreditaciyalaǵan eń iri shólkem — «The Association to Advance Collegiate Schools of Business» (AACSB) tárepinen akkreditaciyadan ótkerilgen. Usı tárizde, Istanbul universiteti Biznes fakulteti Túrkiyanıń mámleketlik universitetleri arasında AACSB akkreditaciyasın alǵan birinshi hám birden-bir biznes fakulteti boldı&lt;ref&gt;{{Web deregi |url=https://www.aacsb.edu/accreditation/accredited-schools?F_Country=Turkey | title =AACSB-Accredited Universities and Business Schools | qaralǵan sáne =9-4-2020 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20200925185539/https://www.aacsb.edu/accreditation/accredited-schools?F_Country=Turkey | archivedate =25-9-2020}}&lt;/ref&gt;.

Universitette derlik 73 mıń bakalavrdan keyingi basqısh studentleri, bakalavr hám bakalavr aldı (2 jıllıq) studentleri bilim almaqta. Bul joqarı oqıw orınlarında 12 mıń professor-oqıtıwshılar tárepinen ámelge asırılmaqta.

== Embleması ==
[[Fayl:İst Üniv Logo.png|right|150px|thumb|'''Istanbul Darulfunun'''&lt;nowiki/&gt;'ı 1933-jılǵı nızam menen '''Istanbul universiteti''' bolǵannan keyin qollanılǵan birinshi logotip.]]
Istanbul universitetiniń belgisi bolgan «jılanlı tamǵa» 1243-jılǵı Seljuklı Shıpa Yurdı motivlerinen ilhamlangan halda Suxayl Unvar tárepinen islengen.

== Tariyxı ==
=== Osmanlılar dáwiri ===
[[Fayl:İstanbul_Üniversitesi.JPG|200px|right|thumb|Istanbul universitetiniń simvolı esaplanǵan kiriw dárwazası hám arqa táreptegi Beyazıt minarası]]
Istanbul universitetiniń shólkemlestiriliwine baylanıslı dissertaciyalar 1321-jılǵa shekem barıwı múmkin. [[Germaniya]] tariyxshısı Richard Xonig búgingi kúnde Beyazıt kampusındaǵı oraylıq imarat jaylasqan orında Rim universitetlerine teń dárejede [[medicina]], [[huqıq]], [[filosofiya]] hám [[ádebiyat]] boyınsha bilim beretuǵın mákeme haqqında sóz etip, bul mákeme 1321-jıldıń 1-martında shólkemlestirilgenin, bir tárepten, Istanbulda bilimlendiriwdiń baslanǵanı sıpatında atap ótedi&lt;ref&gt;{{Web deregi  | url = http://isletme.istanbul.edu.tr/?p=5945 | title = Tarihçe | sáne = 5-12-2012 | publisher = [[İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi]] | qaralǵan sánesi = 5-6-2016 | arxivurl = https://web.archive.org/web/20160806141449/http://isletme.istanbul.edu.tr/?p=5945 | archivedate  = 6-8-2016 }}&lt;/ref&gt;.

Túrk tariyxshıları bolsa Istanbul universitetiniń shólkemlestiriliwin 1453-jılı dep esaplaydı. 1453-jıl 30-mayda Istanbul basıp alınǵan kúnniń erteńine qalada bolıp ótken jıynalıslarda qalada bilimlendiriw mákemesin shólkemlestiriwge kelisip alınadı. Usı qarar tiykarında, 1470-jılı «Fatih» meshiti átirapında segiz bólim bolıp ashılǵan hám «segiz háwli» mánisin bildiretuǵın «Sahn-ı Seman» medreseleri házirgi kúnde Istanbul universitetiniń shólkemlestiriliw tariyxı bolıp esaplanadı. Sol sebepli Istanbul universitetiniń logotipinde shólkemlestiriw sánesi 1453-jıl dep jazılǵan. Sonday-aq, bir dáwir Istanbul universitetine rektorlıq etken huqıqtanıwshı Jamil Bilseldiń atap ótiwinshe, universitettiń shólkemlestirilgen jılı 1470-jıl, yaǵnıy Sahn-ı Seman medreseleriniń ashılǵan jılı ekenin aytadı&lt;ref&gt;{{Web deregi | url = http://www.istanbul.edu.tr/?p=68 | title = Tarihçe | sáne = 11-8-2011 | publisher = İstanbul Üniversitesi | qaralǵan sáne = 5-6-2016 | arxivurl = https://web.archive.org/web/20160316163933/http://www.istanbul.edu.tr/?p=68 | archivedate = 16-3-2016 }}&lt;/ref&gt;.

Ospanlı mámleketinde Evropa usılında zamanagóy universitet shólkemlestiriw baslaması 1846-jılı baslanǵan. 1863, 1870 hám 1874-jıllardaǵı sátsiz urınıwlardan keyin aqırında Abdulhamid IIniń pármanı menen 1900-jıl 31-avgustta «Darulfunun-i Shahana» dep atalǵan birinshi universitet ashıldı. Istanbul universiteti mine usı instituttıń tikkeley dawamı bolıp esaplanadı. Sonday-aq, [[Mustafa Kemal Atatürk|Atatúrk]] [[Yahya Kamal Bayatlı]] usınısı menen Darulfununga «fahriy mudarri» etip saylanǵan&lt;ref&gt;{{Cite journal |url=https://dergipark.org.tr/en/pub/higheredusci/issue/61474/917963|title =Atatürk ve Üniversite Reformu (1933)|lang = tr |accesdate =20-2-2023 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20230220204856/https://dergipark.org.tr/en/pub/higheredusci/issue/61474/917963|archivedate =20-2-2023}}&lt;/ref&gt;.

=== Respublikanıń dáslepki jıllarında ===
[[Fayl:Istanbul University campus March 2008c.JPG|right|200px|thumb|Osmanlı mámleketinde bir waqıtlar Áskeriy basqarma (Áskeriy ministrlik) sıpatında paydalanılǵan Istanbul universiteti rektorat imaratı hám onıń aldındaǵı Atatúrk esteligi.]]
[[Fayl:Atatürk's visit of Istanbul University, 1933.jpg|right|200px|thumb|Prezident M.Kamal Ataturktiń Istanbul universitetine saparı, 1933-jıl 2-iyul.]]
Túrkiya Respublikası 1924-jıl 21-apreldegi 493-sanlı nızam menen «Istanbul Darulfununi»nıń yuridikalıq shaxsın tán aldı.

Fatih hám Sulaymaniye medreseleri 1925-jıl 7-oktyabrde Darulfunun janındaǵı ilahiyat fakulteti sıpatında qayta shólkemlestirildi. (1925-26-oqıw jılı 284 student oqıǵan bul fakultet 1933-jılı universitet reforması nátiyjesinde Joqarı islam institutına aylandırıldı, kelesi jılı tek 20 studenti qalıp jabıldı.)

1924-jil 3-marttaǵı «Tawhid-i-Tadrisat»  nızamı menen dáslepki hám orta bilimlendiriwdi mámleketke aylandırǵan Respublika hákimshiligi Darulfununnıń gárezsiz statusına gúman menen qaraǵan.

=== Tiykarǵı imarat hám qapısı ===
[[Fayl:İstanbul_Üniversitesi.JPG|left|200px|thumb|Burınǵı Áskeriy ministrlik rezidenciyasınıń dárwazası bolǵan Babı Seraskeri. Házirgi kúnde Istanbul universiteti Beyazıt kampusına kiriw dárwazası sıpatında paydalanıladı.]]
Istanbul universiteti rektoratı jaylasqan Beyazıt kampusı Osmanlılar imperiyası dáwirinde «Eski Saray» atı menen atalǵan. Bul jerde Fatih Istanbuldı basıp alǵannan keyin saray qurǵızǵan, biraq [[Topkapı sarayı]] qurılǵannan keyin bul jerden paydalanıw toqtatılǵan edi. Mahmud II Yanicharlardı alıp taslap, ornına jańa armiya dúzgennen keyin, bul armiyaǵa sárkarda hám oǵan da bir shtab ajıratıp, Eski Saray aymaǵın usı shólkemge berdi. Bul mákeme dáslep Seraskerlik, keyin bolsa Áskeriy basqarma dep atalǵan. Seraskerilik shtab-kvartirası jaylasqan jer de Babı Seraskeri (bas sárkarda dárwazası) dep atalǵan. Bul jerde Sultan Abdulaziz dáwirinde 1864-66-jılları tastan úlken imarat hám úlken dárwaza qurılǵan. Bul qurılmadan 1922-jılǵa shekem Áskeriy basqarma retinde paydalanǵan. Respublikamızdıń járiyalanıwı menen mámleketlik uyımlar Ankaraǵa kóshirilgende bul struktura Istanbul universitetine ótkerildi. Házirgi kúnde bul imarat Istanbul universiteti rektoratınıń imaratı, esik bolsa Istanbul universiteti Beyazıt kampusına kiriw dárwazası sıpatında paydalanıladı&lt;ref&gt;{{Citation|last1=Cansever|first1=Meltem| title =Türkiye'nin Kültür Mirası 100 Saat Kulesi|year=2009|| publication-place=NTV Yayınları| location=İstanbul| isbn=9786055813239|page =130}}&lt;/ref&gt;.

[[Fayl:500 Old TL reverse.jpg|right|200px|thumb|Artqı tárepinde Istanbul universitetiniń tiykarǵı esiginiń súwreti túsirilgen 500 [[Túrk lirası]]. [[Túrkiya Respublikası Oraylıq bankı]]nıń altınshı emissiya banknotlarınan bolǵan bul banknot 1971-jılı aylanısqa kirgizilgen, 1984-jılı aylanıstan shıǵarılǵan.]]
[[Fayl:Süleymaniye Camii - İstanbul Üniversitesi - Aerial view.jpg|right|200px|thumb|Istanbul universiteti Beyazıt kampusı hám Sulaymaniye meshiti. Bul aymaq Osmanlılar imperiyası dáwirinde «Eski saray» dep atalǵan.]]
[[Fayl:İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi - panoramio.jpg|right|200px|thumb|Istanbul universiteti Pán fakulteti]]
[[Fayl:İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi binası.jpg|right|200px|thumb|Istanbul universiteti Ádebiyat fakulteti]]

=== Saat minaraları ===
Universitettiń Beyazıt maydanına kiriwdegi monumental dárwazanıń eki tárepinde jaylasqan Mustafa Shem-i Pek qolı qoyılǵan saat minaraları 1865-jılı qurılǵan.

== Fakultet hám basqa akademiyalıq birlikler ==
Istanbul universitetinde jámi 33 akademiyalıq birlik — fakultet, institut, kolledj hám kásip-óner kolledji jumıs alıp barmaqta. Istanbul universitetiniń fakultetleri tómendegishe&lt;ref name=&quot;:18&quot;&gt;{{Web deregi |url=https://yokatlas.yok.gov.tr/lisans-univ.php?u=1056| title =İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ'ndeki Tüm Programlar (Alfabetik Sırada)| qaralǵan sáne =15-11-2020| archivedate =10-8-2020|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200810023242/https://yokatlas.yok.gov.tr/lisans-univ.php?u=1056|date =|lang=tr|çalışma=yokatlas.yok.gov.tr|publisher =Yükseköğretim Kurumu|soyadı=}}&lt;/ref&gt;:

[[Fayl:Atatürk_in_Istanbul_University_Faculty_of_Law.jpg|left|200px|thumb|[[Mustafa Kamal Atatúrk|Atatúrk]] Istanbul universiteti Huqıq fakulteti amfiyinde, 1930.]]

=== Huqıq fakulteti ===
[[Istanbul universiteti Huqıq fakulteti]] 1874-jılı shólkemlestirilip, zamanagóy shárayatlar tiykarında qayta shólkemlestirilgen 1933-jılǵa shekem hár qıylı joqarı oqıw orınları atı menen jumıs alıp barǵan. Zamanagóy Túrkiyanıń dáslepki Huqıq fakulteti bolǵan Istanbul universiteti huqıq fakulteti Túrkiya advokatlar awqamı tárepinen huqıq fakultetlerine berilgen 22 ólshemli baha boyınsha Túrkiyanıń eń jaqsı huqıq fakulteti esaplanadı&lt;ref&gt;{{Web deregi |url=https://www.barobirlik.org.tr/Haberler/turkiye-nin-en-iyi-hukuk-fakulteleri-belli-oldu-77841| title =TÜRKİYE’NİN EN İYİ HUKUK FAKÜLTELERİ BELLİ OLDU| qaralǵan sáne =7-11-2020| archivedate =26-6-2019| arxivurl= https://web.archive.org/web/20190626153142/https://www.barobirlik.org.tr/Haberler/turkiye-nin-en-iyi-hukuk-fakulteleri-belli-oldu-77841|date =|lang = tr|jumıs =barobirlik.org.tr }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal  |url= https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuhfm/issue/9080/115087| title =İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ HUKUK FAKÜLTESİNİN KURUMLAŞMASININ TARİHÇESİ| date =22-12-2011|volume =1-2|lang = tr | ppages =85-174| jumıs =Journal of Istanbul University Law Faculty|san =61|first =Mehmet|last =Özcan|issn=1303-4375| qaralǵan sáne =29-1-2024| archiveurl =https://web.archive.org/web/20240129235153/https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuhfm/issue/9080/115087|archivedate =29-1-2024 }}&lt;/ref&gt;.

Fakultette jınayat huqıqı hám kriminologiya, salıstırmalı huqıq, hákimshilik huqıq, xalıqaralıq huqıq, insan huqıqları, Evropa huqıq sisteması, huqıq tariyxı, sawda huqıqı institutları hám ilimiy-izertlew orayları jumıs alıp barmaqta. Oqıw procesi tiykarınan túrk tilinde ámelge asırılsa da, inglis, nemis hám francuz tillerinde yuridikalıq fakultativler de bar.

1950-jılı ashılǵan Huqıq fakulteti kitapxanası 114 mıń 500 den aslam jergilikli hám sırt el kitapları, 25 mıń 600 tomlıq ilimiy basılımlar menen [[Túrkiya]]nıń eń iri kitapxanalarınan biri bolıp esaplanadı&lt;ref&gt;{{Web deregi |url=http://cdn.istanbul.edu.tr/FileHandler2.ashx?f=hukuk-faku%CC%88ltesi-kitapc%CC%A7ik.pdf| title =İÜ Hukuk Fakultesi Kitapçık|erişimtarihi=7-11-2020| archivedate =15-11-2020| arxivurl= https://web.archive.org/web/20201115031832/http://cdn.istanbul.edu.tr/FileHandler2.ashx?f=hukuk-faku%CC%88ltesi-kitapc%CC%A7ik.pdf|date =|lang = tr|work =| publisher = İÜ|second =}}&lt;/ref&gt;. Sonıń menen birge, fakultette studentlerge hár qıylı stipendiyalar beriwshi jámiyetler, R«espublikashı yuristler», «Shegara bilmes huqıq», «Sociallıq yuristler» sıyaqlı studentlerdiń ilimiy jámiyetleri jumıs alıp barmaqta&lt;ref&gt;{{Web deregi |url=https://hukuk.istanbul.edu.tr/tr/content/fakultemiz/tarihce| title =Tarihçe|erişimtarihi=7-11-2020| archivedate =11-11-2020|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201111025638/https://hukuk.istanbul.edu.tr/tr/content/fakultemiz/tarihce|date =| lang = tr | work =hukuk.istanbul.edu.tr| publisher =}}&lt;/ref&gt;.

Istanbul universitetiniń Huqıq fakulteti 2019-2020-oqıw jılınan baslap Germaniyanıń Gamburg universitetiniń huqıq fakulteti menen birge islesiwdi baslaǵan hám bul sheńberde birgeliktegi oqıw baǵdarlaması tayarlanǵan. Arnawlı baǵdarlamada hár eki joqarı oqıw ornınıń studentlerine bakalavriat dárejesinde tiyisli pánler jıllar kesiminde hár eki joqarı oqıw ornında da oqıtıladı. Solay etip, bul joqarı oqıw orınlarınıń yuridika fakulteti studentleri eki diplom alıw menen birge, hár qıylı huqıqıy tiykarǵa iye bolǵan joqarı oqıw orınlarınıń tájiriybesi menen de tanısadı&lt;ref&gt;{{Web deregi |url=https://hukuk.istanbul.edu.tr/tr/content/hamburg-istanbul-ortak-hukuk-lisans-programi/hamburg~2Fistanbul-ortak-hukuk-programi#title15934212267011| title =Hamburg-İstanbul Ortak Hukuk Lisans Programı| qaralǵan sáne =7-11-2020| archivedate =5-12-2021|arxivurl=https://web.archive.org/web/20211205133753/https://hukuk.istanbul.edu.tr/tr/content/hamburg-istanbul-ortak-hukuk-lisans-programi/hamburg~2Fistanbul-ortak-hukuk-programi#title15934212267011|date =|lang = tr |work =hukuk.istanbul.edu.tr}}&lt;/ref&gt;.

=== Istanbul medicina fakulteti ===
XV ásirde «Fatih Dârüşşifâsı» atı menen jumıs baslaǵan mákeme [[Mahmud II]]niń reformaları nátiyjesinde 1827-jıl 14-martta «Mekteb-i Tibbiya-i Adliya-i Shaxana» atlı zamanagóy bilimlendiriw mákemesi shólkemlestirildi. Usı jaǵınan Istanbul universiteti medicina fakulteti zamanagóy Túrkiyanıń birinshi medicina fakulteti bolıp esaplanadı&lt;ref&gt;{{Web deregi |url=https://istanbultiptanitim.istanbul.edu.tr/index.php/tarih/| title = Tarih| qaralǵan sáne =22-12-2020| archivedate =7-9-2022| arxivurl= https://web.archive.org/web/20220907191544/https://istanbultiptanitim.istanbul.edu.tr/index.php/tarih/|lang = tr| work=istanbultiptanitim.istanbul.edu.t| publisher =İstanbul Üniversitesi}}&lt;/ref&gt;. [[Birinshi jáhán urısı]] dáwirinde Filipp Shvarc, Zigfrid Oberndorfer, Erix Frank hám fakultettegi basqalar akademiyalıq potencialın germaniyalı professor-oqıtıwshılar menen bekkemlegeni keyingi dáwirdegi tabısların belgilep beretuǵın tiykarǵı faktorlardan biri boldı. 1933-jılı [[Mustafa Kemal Atatürk|Atatúrk]]tiń joqarı bilimlendiriw reforması menen birge ilimiy bólim «Medicina fakulteti» sıpatında qayta shólkemlestirildi&lt;ref&gt;{{Web deregi | url = https://hastane-istanbultip.istanbul.edu.tr/tr/content/tarihce/istanbul-tip-fakultesi-hastanesi-tarihcesi | title = Tarihçe | qaralǵan sáne = 22-11-2020 | lang = tr | work = hastane-istanbultip.istanbul.edu.tr | publisher = İstanbul Üniversitesi}}&lt;/ref&gt;.

Házirgi waqıtta «Çapa» kampusında jaylasqan fakultette 1500 orınlıq emlewxana, 193 poliklinika, 96 laboratoriya, 126 reanimaciya bólimi hám hár qıylı ilimiy-izertlew orayları bar. Fakultette oqıtıw procesi túrk tilinde alıp barıladı&lt;ref&gt;{{Web deregi | url = https://hastane-istanbultip.istanbul.edu.tr/tr/content/fiziksel-yapi/hastanemizin-fiziksel-yapisi | title = Hastanemizin Fiziksel Yapısı | qaralǵan sáne = 22-11-2020 | archivedate = 28-9-2022 | arxivurl = https://web.archive.org/web/20220928181437/https://hastane-istanbultip.istanbul.edu.tr/tr/content/fiziksel-yapi/hastanemizin-fiziksel-yapisi | date =  | lang = tr | publisher = İstanbul Üniversitesi }}&lt;/ref&gt;.

== Belgili pitkeriwshiler ==
=== Prezidentler hám Bas ministrler ===
{{div col|colwidth=20em}}
* [[Abdulla Gul]] — Túrkiya Respublikasınıń 11-prezidenti
* [[Izrail Ben-Zvi]] — Izraildin 2-prezident
* [[David Ben-Gurion]] — Izraildıń tiykarın salıwshısı hám birinshi bas wáziri
* [[Moshe Sharet]] — Izraildıń 2-bas ministr
* [[Masut Sabriy]] — [[uyǵırlar|uyǵır]], [[Ili kóterilisi]] waqtında [[Shıǵıs Túrkstan]] wákili
* [[Suat Xayri Ürgüplü]] — Túrkiya Respublikasınıń 11-bas ministri.
* [[Nihat Erim]] — Túrkiya Respublikasınıń 13-bas ministri, óz wazıypasın atqarıw waqtında óltirilgen birden-bir Túrkiya bas ministri
* [[Naim Talu]] — Túrkiya Respublikasınıń 15-bas ministr
* [[Sadi Irmak]] — Túrkiya Respublikasınıń 17-bas ministr
* [[Jıldırım Aqbult]] — Túrkiya Respublikasınıń 20-bas ministr
{{div col end}}

== Derekler ==
{{derekler|2}}

== Sırtqı siltemeler ==
{{commons|Istanbul University}}
* [http://www.istanbul.edu.tr Universitettiń rásmiy saytı]
* [https://web.archive.org/web/20090327085014/http://www.panoramikistanbul.com/beyazit-meydani-sanal-tur-beyazit-square-virtual-tour.html Istanbul universiteti kireberisiniń panoramalıq kórinisi]

{{sırtqı siltemeler}}</text>
      <sha1>p32g331hkjayuh6fyjmb25xfl72y96k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Úlgi:Kórsetpeler</title>
    <ns>10</ns>
    <id>25070</id>
    <revision>
      <id>120809</id>
      <parentid>120243</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:10:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>120809</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2886" sha1="77ek3la5ffbyf90v7g9g5g6d5qjj2yc" xml:space="preserve">{{Helpbox |clear:right;width:21.5em;
|templatename=Kórsetpeler
|name=[[:Kategoriya:Wikipedia yönergeleri|Wikipedia yönergeleri]]
|bodyclass= hlist

| list1 =
* [[Wikipedia:Politikalar listesi|Politikalar listesi]]
* [[Wikipedia:Yönergeler listesi|Yönergeler listesi]]

|group2=[[:Kategoriya:Wikipedia:Minez-qulıq kórsetpeleri|Minez-qulıq]]
|list2=
* [[Wikipedia:Çıkar çatışması|Çıkar çatışması]]
* [[Wikipedia:Etiket|Etiket]]
* [[Wikipedia:İşleyişi aksatıcı değişiklik|İşleyişi aksatıcı değişiklik]]
* [[Wikipedia:Iygilikli maqsetti gózleń|Iygilikli maqsetti gózleń]]
* [[Wikipedia:Görüşlerinizi açıklamak için Vikipedi'yi aksatmayın|Konuyla ilgisiz görüş açıklamayın]]
* [[Wikipedia:Kullanıcı sayfası|Kullanıcı sayfaları]]
* [[Wikipedia:Qaǵıydalar menen oynamań|Qaǵıydalar menen oynamań]]
* [[Wikipedia:Ótinish, jańa paydalanıwshılardı tislemeń|Jańa paydalanıwshılardı tislemeń]]

|group3=[[:Kategoriya:Wikipedia:Talqılaw|Talqılaw]]
|list3=
* [[Wikipedia:Qol|Qol qoyıw]]
* [[Wikipedia:Talqılaw beti|Talqılaw beti kórsetpeleri]]

|group4=[[:Kategoriya:Wikipedia:Kontent boyınsha kórsetpeler|Kontent]]
|list4=
* [[Wikipedia:Adil kullanım|Adil kullanım]]
* [[Wikipedia:Mánissiz kontent|Mánissiz kontent]]
* [[Wikipedia:Mistifikaciya menen shuǵıllanbań|Mistifikaciya menen shuǵıllanbań]]
* [[Wikipedia:Dış bağlantılar|Dış bağlantılar]]
* [[Wikipedia:Güvenilir kaynaklar|Güvenilir kaynaklar]]
* [[Wikipedia:Enciklopediyalıq áhmiyet|Enciklopediyalıq áhmiyet]]
* [[Wikipedia:Kaynak gösterme|Kaynak gösterme]]
* [[Wikipedia:Rahatsız edici malzeme|Rahatsız edici malzeme]]
* [[Wikipedia:Reklama|Reklama]]
* [[Wikipedia:Spoyler|Spoyler]]
* [[Wikipedia:Uzun birincil kaynakların tam metnini dahil etmeyin|Uzun birincil kaynaklar]]

|group5=[[:Kategoriya:Wikipedia:Redaktorlaw kórsetpeleri|Redaktorlaw]]
|list5=
* [[Wikipedia:Batıl bol|Batıl bol]]
* [[Wikipedia:Maqala kólemi|Maqala kólemi]]

|group6=[[:Kategoriya:Vikipedi kategorilendirme|Organizasyon]]
|list6=
* [[Wikipedia:Anlam ayrımı|Anlam ayrımı]]
* [[Wikipedia:Kategorilendirme|Kategorilendirme]]

|group7=[[:Kategoriya:Wikipedia:Qollanbalar|Qollanba]]
|list7=
* [[Wikipedia:Stillik qollanba|Stillik qollanba]]
** [[Wikipedia:Stillik qollanba/İçindekiler|İçindekiler]]
** [[Wikipedia:Stillik qollanba/Listeler|Listeler]]


|group8=Joybar mazmunı
|list8=
* [[Wikipedia:Qısqartpa|Qısqartpa]]
* [[Wikipedia:Kullanıcı sayfası|Kullanıcı sayfaları]]
** [[Wikipedia:Kullanıcı kutuları|Kullanıcı kutuları]]

&lt;inputbox&gt;
id = style-searchbox
type=fulltext
width=20
break=yes
searchfilter=deepcat:&quot;Wikipedia qaǵıydaları&quot;
namespaces=Wikipedia**
searchbuttonlabel = Jol-joba izlew
&lt;/inputbox&gt;
}}&lt;noinclude&gt;
{{hújjet}}
&lt;!-- Add categories to the /doc subpage, interwikis to Wikidata, not here --&gt;
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>77ek3la5ffbyf90v7g9g5g6d5qjj2yc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Google paydalanıwshısınıń qupıyalıq máseleleri</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25140</id>
    <revision>
      <id>120462</id>
      <timestamp>2025-06-07T15:02:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:en:Special:Redirect/revision/1292122266|Privacy concerns with Google]]» betinen awdarılıp jaratıldı</comment>
      <origin>120462</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="69069" sha1="00tszzurw1pghdkecakaz3aup6oymyu" xml:space="preserve">2012-jıl 16-martta [[Google]] kompaniyasınıń qupıyalıq siyasatına kirgizgen ózgerisleri kompaniyaǵa keń kólemdegi xızmetler arasında maǵlıwmatlardı bólisiwge múmkinshilik berdi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://policies.google.com/privacy/archive/20120301|bet=Privacy Policy – Privacy &amp; Terms|jumıs=Google|qaralǵan sáne=March 24, 2019}}&lt;/ref&gt; Bul integraciyalanǵan xızmetlerge AdSense hám Analytics qollanatuǵın millionlaǵan úshinshi tárep veb-saytları kiredi. Bul siyasat Internet paydalanıwshıların onlayn háreketlerinde qorqınısh hám saqlıqqa májbúrlep, Internettegi innovaciyalardı qollamaytuǵın ortalıqtı jaratqanı ushın keń kólemde sınǵa alındı.&lt;ref&gt;{{Jurnal deregi |date=March 5, 2012 |title=Will We Ever Get Strong Internet Privacy Rules? |url=https://ideas.time.com/2012/03/05/will-we-ever-get-strong-internet-privacy-rules/?xid=gonewsedit |magazine=Time}}&lt;/ref&gt;

2009-jıldıń dekabr ayı átirapında, jeke ómir qupıyalıǵı boyınsha táshwishler kóterilgennen keyin, Google kompaniyasınıń bas direktorı Erik Shmidt bılay dep málimledi: «Eger sizde hesh kim biliwin qálemeytuǵın bir nárse bar bolsa, múmkin siz onı burın basta islemewińiz kerek shıǵar. Eger sizge shınında da usınday jeke ómir qupıyalıǵı kerek bolsa, haqıyqatlıq sonnan ibarat, izlew sistemaları - sonıń ishinde Google - bul maǵlıwmatlardı bir neshe waqıt saqlaydı hám bul áhmiyetli, mısalı, AQSHta hámmemiz Patriot nızamına boysınamız hám usı barlıq maǵlıwmatlar biylikke beriliwi múmkin.»&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.theregister.co.uk/2009/12/07/schmidt_on_privacy/|title=Google chief: Only miscreants worry about net privacy|last=Cade|first=Metz|date=December 7, 2009|work=[[The Register]]}}&lt;/ref&gt;

Privacy International shólkemi millionlaǵan Internet paydalanıwshılarınıń izlewleriniń oraylastırılǵan, keń tarqalǵan maǵlıwmatlar bazasın saqlawdıń qáwipleri hám qupıyalıqqa tásiri haqqında, sonday-aq dawlı AQSH nızamları boyınsha Google kompaniyasınıń usı barlıq maǵlıwmatlardı AQSH húkimetine beriwge májbúr bolıwı múmkinligi tuwralı táshwishlerin bildirgen.&lt;ref name=&quot;BBC11June2011&quot;&gt;{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/technology/6740075.stm|work=[[BBC News]]|title=Google ranked 'worst' on privacy|date=June 11, 2007}}&lt;/ref&gt; 2007-jılǵı másláhátlesiw bayanlamasında Privacy International shólkemi Google kompaniyasın «Jeke ómir qupıyalıǵına dushpan» dep bahaladı, bul olardıń bayanlamasındaǵı eń tómen baha bolıp, Google usı dizimdegi bul bahanı alǵan jalǵız kompaniya boldı.

2010-jılı Techonomy konferenciyasında Erik Shmidt Internet ushın «haqıyqıy ashıqlıq hám anonimliktiń bolmawı» jolın tańlaw kerekligin boljadı: «Asinxron qáwipler dúnyasında sizdi sáykeslestiriwdiń qanday da bir usılı bolmawı júdá qáwipli. Bizge adamlar ushın [tastıyıqlanǵan] atamalar xızmeti kerek. Húkimetler bunı talap etedi.» Ol jáne bılay dedi: «Eger men siziń xabarlarıńız hám jaylasqan ornıńız haqqındaǵı jetkilikli maǵlıwmatlardı kórip shıqsam hám jasalma intellektti qollanatuǵın bolsam, biz siziń qayaqqa baratuǵınıńızdı boljay alamız. Bizge ózińizdiń 14 súwretińizdi kórsetiń, hám biz siziń kim ekenińizdi anıqlay alamız. Siz Internette ózińizdiń 14 súwretińiz joq dep oylaysız ba? Sizde Facebook súwretlerińiz bar!»&lt;ref name=&quot;thinq.co.uk&quot;&gt;{{Cite news|url=http://www.thinq.co.uk/2010/8/5/no-anonymity-future-web-says-google-ceo/|title=No anonymity on future web says Google CEO|date=August 5, 2010}}&lt;/ref&gt;

2016-jıldıń jazında Google óziniń DoubleClick reklama xızmetinde jeke sáykeslestiriwshi informaciyaǵa bolǵan tıyımdı áste alıp tasladı. Google kompaniyasınıń qupıyalıq siyasatı ózgertilip, DoubleClick arqalı alınǵan veb-brawzing jazbaların basqa Google xızmetlerin paydalanıw barısında alınǵan maǵlıwmatlar menen «biriktiriwi múmkin» ekenligi kórsetildi. Jańa paydalanıwshılar avtomatik túrde bul sistemaǵa qosılǵan bolsa, burınnan bar paydalanıwshılardan qosılıwdı qáleytuǵın-qálemeytuǵınlıǵı soraldı, hám Google akkauntınıń «Meniń akkauntım» betindegi «Aktivlik basqarıwları» bólimine ótiw arqalı bul sistemadan shıǵıw múmkinshiligi saqlanıp qaldı. ProPublica baspası bılay dep málimleydi: «Bul ózgeristiń ámeliy nátiyjesi sonnan ibarat, endi adamlardı internetke kirgende izleytuǵın DoubleClick reklamaları olardıń atı hám Google biletuǵın basqa da informaciyalar tiykarında jekelestiriliwi múmkin. Bul jáne Google qálegen jaǵdayda paydalanıwshınıń elektron pochtasında jazǵan hár bir nársesi, olar kirgen hár bir veb-sayt hám olar alıp barǵan izlewler tiykarında paydalanıwshınıń tolıq portretin atına baylanıstırıp dúze aladı degendi ańlatadı.» Google ProPublica baspasına xabarlasıp, házirgi waqıtta Gmail gilt sózlerin veb-reklamalardı maqsetlige alıw ushın paydalanbaytuǵının dúzetti.&lt;ref name=&quot;2016 DoubleClick change&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.propublica.org/article/google-has-quietly-dropped-ban-on-personally-identifiable-web-tracking|bet=Google Has Quietly Dropped Ban on Personally Identifiable Web Tracking|avtor=Angwin|avtorsilteme=Julia Angwin|at=Julia|sáne=October 21, 2016|baspaxana=ProPublica|qaralǵan sáne=October 23, 2016}}&lt;/ref&gt;

Business Insider basılımınıń jurnalisti Shona Gosh Google ǵa qarsı cifrlı qarsılıq háreketiniń kúsheyip baratırǵanın atap ótti. Google ónimlerin paydalanıwdan bas tartıwdı shólkemlestiriw ushın Google sınshılarınıń tiykarǵı orayı - Reddit platformasındaǵı r/degoogle subredditi bolıp tabıladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.businessinsider.com/profile-reddit-de-google-community-2019-3|bet=Thousands of Reddit users are trying to delete Google from their lives, but they're finding it impossible because Google is everywhere|jumıs=[[Business Insider]]}}&lt;/ref&gt; Puqaralıq erkinlikler máseleleri menen shuǵıllanatuǵın kommerciyalıq emes shólkem Electronic Frontier Foundation (EFF) ata-analardıń, oqıwshılardıń hám oqıtıwshılardıń kópshiliginiń oqıwshılar jeke ómiriniń buzılıwınan táshiwishke túsip atırǵanın kórsetken sorawnama ótkergennen keyin, oqıwshılar haqqındaǵı maǵlıwmatlarǵa baylanıslı jeke ómir máseleleri boyınsha táshiwish bildirdi. EFF maǵlıwmatlarına qaraǵanda, Federal sawda komissiyası 2018-jılı Bilimlendiriw ministrligi menen sáwbetlesiwler ótkergennen keyin de Google dıń oqıwshılar maǵlıwmatların hám izlew nátiyjelerin jıynap atırǵanı haqqındaǵı jámiyetshiliktiń shaǵımların itibarsız qaldırǵan.

Google óziniń veto huqıqınan paydalanıp, W3C nıń qupıyalıq boyınsha usınısların bloklaydı. W3C Pútkil dúnya torınıń qalay isleytuǵının anıqlaydı, al Google W3C nıń internet qupıyalıǵı toparındaǵı wákilligin keńeytiw ilajın veto qıldı.&lt;ref&gt;{{Cite news|date=2019-09-24|title=Google Blocks Privacy Push at the Group That Sets Web Standards|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2019-09-24/google-blocks-privacy-push-at-the-group-that-sets-web-standards|access-date=2024-03-08|work=Bloomberg.com|language=en}}&lt;/ref&gt;

== Maǵlıwmatlardı ashıw potencialı ==

=== Maǵlıwmatlardıń sırtqa shıǵıp ketiwi ===
2009-jıl 10-martta Google kompaniyası Google Docs taǵı bir qátelik ayırım jeke hújjetlerge ruqsatsız kiriwge múmkinshilik bergenin xabarladı. PCWorld basılımınıń pikirinshe, bul qátelik xızmet arqalı saqlanǵan barlıq hújjetlerdiń 0.05% ine tásir etken.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.pcworld.com/article/160927/google_docs_glitch_exposes_private_files.html|bet=Google Docs Glitch Exposes Private Files|sáne=March 9, 2009|til=en|jumıs=PCWorld|qaralǵan sáne=February 21, 2021}}&lt;/ref&gt; Google kompaniyası házirgi waqıtta bul qátelik dúzetilgenin málim etti.&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Google software bug shared private online documents|url=https://www.smh.com.au/technology/google-software-bug-shared-private-online-documents-20090310-8tup.html}}&lt;/ref&gt;

=== Kuki faylları ===
Google hár bir paydalanıwshınıń kompyuterine bir yamasa bir neshe kuki faylın jaylastıradı, bul adamnıń kóp sanlı baylanıssız veb-saytlardaǵı internette háreketin hám izlew tariyxın qadaǵalaw ushın qollanıladı. Eger paydalanıwshı Google xızmetine kirgen bolsa, Google sonday-aq kuki faylların hár bir veb-saytqa kirip atırǵan hám hár bir izlewdi ámelge asırıp atırǵan Google akkauntın jazıp alıw ushın paydalanadı. Dáslep kuki faylı 2038-jılǵa shekem jaramlı bolǵan, biraq onı paydalanıwshı qoldan óshirip taslawı yamasa brauzer sazlamaların ózgertiw arqalı bas tartıwı múmkin edi.&lt;ref name=&quot;agger&quot;&gt;{{Cite journal|url=http://www.slate.com/id/2175651/|title=Google's Evil Eye: Does the Big G know too much about us?|first=Michael|last=Agger|date=October 10, 2007|access-date=October 23, 2007}}&lt;/ref&gt; 2007-jıldan baslap, Google kuki faylı eki jıl dawamında jaramlı boldı, biraq Google xızmeti paydalanılǵan sayın ózin-ózi jańalap turdı. Bul Google reklama sazlamaları menedjerindegi bas tartıw funkciyasına da tásir etti, bul paydalanıwshılardıń bas tartqanın oylaǵanlar Google xızmetin yamasa veb-saytın, sonıń ishinde YouTube ti kórgennen keyin avtomat túrde qayta qosılǵanın ańlatadı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://jackyan.com/blog/2011/05/google-ads-preferences-manager-issue-conrmed-by-nai/|bet=Google Ads Preferences Manager issue conﬁrmed by NAI|avtor=Yan|at=Jack|sáne=May 5, 2011|qaralǵan sáne=September 24, 2024}}&lt;/ref&gt; 2011-jıldan baslap, Google jıynaytuǵın IP adres maǵlıwmatların toǵız aydan soń, al kuki faylları menen veb-kiriwler arasındaǵı baylanıstı 18 aydan soń anonimlestiretuǵının ayttı. 2016-jıldan baslap, Google qupıyalıq siyasatı paydalanıwshılardıń veb-brauzingi yamasa izlewi haqqındaǵı jazbalarınıń óshiriw-óshirilmewi yamasa qashan óshiriletuǵını haqqında hesh nárse wáde etpeydi.&lt;ref name=&quot;privacyfaq&quot;&gt;[https://www.google.com/privacy_faq.html &quot;Privacy FAQ&quot;], Google, accessed October 16, 2011, and December 20, 2016&lt;/ref&gt;

Kommerciyalıq emes topar Public Information Research «Googledıń monopoliyası, algoritmleri hám qupıyalıq máselelerine názer» dep reklama etilgen Google Watch veb-saytın iske qostı&lt;ref name=&quot;Sherman&quot;&gt;{{Cite book|title=Google power: unleash the full potential of Google|url=https://books.google.com/books?id=SRadJIuhVjAC&amp;q=Daniel+Brandt}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;theage&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.theage.com/news/Breaking/Google-critic-releases-source-code-for-proxy/2005/01/12/1105423537735.html|title=Google critic releases source code for proxy|work=The Age|date=January 12, 2005}}&lt;/ref&gt; Bul sayt Googledıń kuki faylların saqlawına baylanıslı máselelerdi kóterdi, olar 2007-jılı 32 jıldan aslam jasaw múddetine iye bolıp, paydalanıwshı maǵlıwmatları jurnalın jaratıwǵa múmkinshilik beretuǵın unikal identifikatordı óz ishine alǵan edi. Google óziniń sociallıq tarmaq versiyası Google Buzz-dı shıǵarǵanda sınǵa ushıradı, onda Gmail paydalanıwshılarınıń baylanıs dizimleri olar bas tartpasa, avtomat túrde járiyalanıp qoyılǵan edi.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://content.usatoday.com/communities/technologylive/post/2010/02/google-buzz--facebook-in-gmail/1|work=USA Today|title=Google adds Facebook-like features to Gmail|date=February 9, 2010}}&lt;/ref&gt;

Google bul informaciyanı huqıq qorǵaw uyımları hám basqa mámleketlik mákemeler menen olardan soraw alǵannan keyin bólisedi. Bul sorawlardıń kópshiligi hesh qanday sud yamasa sudyanıń qarap shıǵıwın yamasa maqullawın talap etpeydi.

=== Baqlaw ===
Googledıń baǵdarlamashılarǵa usınatuǵın hár túrli quralları, mısalı Google Analytics, Google Play Services, reCAPTCHA, Google Fonts hám Google APIs arqalı Internet paydalanıwshıları haqqında maǵlıwmat jıynaw hám biriktiriw menen shuǵıllanadı dep gúman etiledi. Bul Googleǵa izbe-iz saytlar arqalı qollanılıp atırǵan IP adresin baqlaw arqalı paydalanıwshınıń Internettegi jolın anıqlawǵa múmkinshilik beriwi múmkin (domen aralıq veb-baqlaw). Biraq, Google Analyticstiń tórtinshi áwladı Evropa Awqamı paydalanıwshılarınan alınǵan hár qanday IP informaciyasın óshirip taslaytuǵının málimleydi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://support.google.com/analytics/answer/12017362?hl=en|bet=EU-focused data and privacy - Analytics Help}}&lt;/ref&gt; Keń qollanılatuǵın Google APIs arqalı alınǵan basqa informaciya menen baylanıstırılıp, Google IP adreske yamasa paydalanıwshıǵa baylanıslı tolıq veb paydalanıwshı profilin beriwi múmkin. Bunday túrdegi maǵlıwmatlar marketing agentlikleri ushın, sonday-aq Googledıń óziniń marketing hám reklama jumıslarınıń nátiyjeliligin arttırıw ushın bahası joq.&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=Report from Dagstuhl: the liberation of mobile location data and its implications for privacy research|url=https://publica.fraunhofer.de/handle/publica/233066}}&lt;/ref&gt;

Google baǵdarlamashılardı óz quralların paydalanıwǵa hám aqırǵı paydalanıwshılardıń IP adreslerin Googleǵa jiberiwge shaqıradı: «Baǵdarlamashılarǵa sonday-aq API sorawın jiberip atırǵan aqırǵı paydalanıwshınıń IP adresin beriw ushın userip parametrinen paydalanıw usınıs etiledi. Bunı islew arqalı aqırǵı paydalanıwshıdan kelmeytuǵın trafikten bul nızamlı server tárepinen bolǵan trafikti ayırıp alıwǵa járdem beredi.» ReCAPTCHA ReCAPTCHA-ǵa tán domen ornına google.com domenin paydalanadı. Bul Googleǵa paydalanıwshı ushın álleqashan ornatılǵan hár qanday cookie faylların alıwǵa múmkinshilik beredi, bul arqalı úshinshi tárep cookie faylların ornatıwǵa bolǵan sheklewlerdi aylanıp ótedi hám kópshilik paydalanıwshılar qollanatuǵın Googledıń barlıq basqa xızmetleri menen trafikti baylanıstırıwǵa jol ashadı. ReCAPTCHA ózleriniń robot emes ekenin dálillewdi qálegen kóp paydalanıwshılardıń anonimligin isenimli túrde joq etiw ushın jetkilikli informaciya jıynaydı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://near.blog/you-probably-dont-need-recaptcha/|bet=You (probably) don't need ReCAPTCHA|avtor=Davis|at=Kevin|jumıs=Near.blog|qaralǵan sáne=November 20, 2024}}&lt;/ref&gt;

Googledıń informaciyanıń onlayn qay jerde kórinetuǵının qadaǵalawdı qıyınlastıratuǵın kóp saytları hám xızmetleri bar. Agressiv qadaǵalaw hám belgisiz maǵlıwmat saqlaw múddetleri boyınsha úziliksiz narazılıqlardan keyin, Google ósip kiyatırǵan sanda qupıyalıqqa itibar beretuǵın adamlarǵa jaǵıwǵa háreket etti. Google I/O 2019 da ol óz xızmetleriniń ayırımları ushın maǵlıwmat saqlaw múddetin sheklew jobaların, dáslep Veb hám qosımsha belsendiligi menen baslawdı járiyaladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.jucktion.com/limit-google-web-app-activity-data-retention-period|bet=Limit Google Web and App Activity data retention period|sáne=May 29, 2019|til=en-US|jumıs=Jucktion|qaralǵan sáne=July 4, 2019}}&lt;/ref&gt; Paydalanıwshılar Google Account Dashboard ishinde 3 aydan 18 ayǵa shekem múddetti tańlay aladı. Maǵlıwmat saqlaw múddetin sheklew ádepki boyınsha óshirilgen.

=== Gmail ===
Stiv Ballmer, Liz Figeroa, Mark Rash, hám Google Watch redaktorları&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.google-watch.org/gmail.html|bet=Gmail is too creepy|arxivurl=https://archive.today/20090714120817/http://www.google-watch.org/gmail.html|arxivsáne=July 14, 2009|jumıs=Google Watch|qaralǵan sáne=October 17, 2011}}&lt;/ref&gt; Googledıń [[Gmail]] xızmeti tárepinen elektron xat xabarları mazmunın qayta islew durıs paydalanıwdan asıp ketedi dep esaplaydı.

Google Inc.tiń tastıyıqlawınsha, Gmailge jiberilgen yamasa onnan alınǵan xatlardı akkaunt iyesinen basqa hesh bir adam oqımaydı, al kompyuterler tárepinen oqılǵan mazmun tek reklamalardıń orınlılıǵın jaqsılaw hám spam xatlardı bloklaw ushın paydalanıladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.google.com/privacypolicy.html|bet=Privacy Policy|qaralǵan sáne=February 12, 2015}}&lt;/ref&gt; Outlook.com hám [[Yahoo!|Yahoo]] sıyaqlı basqa da keń tarqalǵan elektron pochta xızmetleriniń qupıyalıq siyasatları paydalanıwshılardıń jeke maǵlıwmatların jıynawǵa hám reklama maqsetlerinde paydalanıwǵa ruqsat beredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://info.yahoo.com/privacy/us/yahoo/details.html|bet=Yahoo Privacy Policy|qaralǵan sáne=February 12, 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://privacy.microsoft.com/en-us/fullnotice.aspx#collection|bet=Microsoft Privacy Statement|baspaxana=Microsoft|qaralǵan sáne=February 12, 2015}}&lt;/ref&gt;

2004-jılı otız qupıyalıq hám puqaralıq erkinlikler shólkemleri Googleǵa xat jazıp, qupıyalıq máseleleri jetkilikli dárejede sheshilmegenshe, Gmail xızmetin toqtatıwdı talap etti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://privacyrights.org/ar/GmailLetter.htm|bet=Thirty-One Privacy and Civil Liberties Organizations Urge Google to Suspend Gmail|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160107021333/https://www.privacyrights.org/ar/GmailLetter.htm|arxivsáne=January 7, 2016|baspaxana=Privacy Rights Clearinghouse|qaralǵan sáne=December 5, 2015}}&lt;/ref&gt; Sonday-aq, xatta Googledan maǵlıwmatlardı saqlaw hám olardı óz biznes bólimleri arasında bólisiw boyınsha jazba informaciya siyasatların anıqlastırıw talap etildi. Shólkemler Googledıń reklama jaylastırıw maqsetinde barlıq kiyatırǵan xabarlar tekstin skanerlew jobasına baylanıslı óz táshwishlerin bildirdi, qupıya elektron xatlardı úshinshi tárep reklama mazmunın kirgiziw ushın skanerlew elektron pochta xızmet kórsetiwshisine bolǵan jasırın isenimdi buzatuǵının atap ótti.

2013-jılı Microsoft Googleǵa qarsı elektron xatlardı skanerlegeni ushın reklama kampaniyasın basladı, kópshilik Gmail paydalanıwshıları Googledıń maqsetli reklamalardı jetkeriw ushın olardıń jeke xabarların baqlaytuǵınınan xabarsız ekenin ayttı.&lt;ref name=&quot;nytimes1&quot;&gt;{{Cite news|url=http://bits.blogs.nytimes.com/2013/02/06/microsoft-attacks-google-on-gmail-privacy/?smid=tw-nytimesbits&amp;seid=auto|title=Microsoft Attacks Google on Gmail Privacy|access-date=June 14, 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://abcnews.go.com/Technology/microsoft-scroogled-campaign-attacks-google-gmail-ad-policies/story?id=18433524|bet=Microsoft's 'Scroogled' Campaign Attacks Google's Gmail Ad Policies|avtor=Stern|at=Joanna|til=en|jumıs=ABC News}}&lt;/ref&gt; Microsoft óziniń Outlook elektron pochta xızmeti xabarlar mazmunın skanerlemeytuǵının tastıyıqlaydı hám Microsofttıń sóz júrgiziwshisi qupıyalıq máselesin «Googledıń kriptoniti» dep atadı. Basqa táshwishler arasında Googledıń siyasatları maǵlıwmatlardı sheksiz múddetke saqlawǵa ruqsat beriwi hám Gmail jıynaytuǵın hám saqlaytuǵın informaciyanıń kútilmegen qosımsha maqsetlerde paydalanılıw múmkinshiligi bar.

2013-jıldıń avgust ayında Consumer Watchdog jámiyetlik shólkemi tárepinen ashılǵan sud hújjetinde Google sud hújjetinde Gmail paydalanıwshıları arasında óz elektron xatlarınıń qupıyalılıǵına baylanıslı «aqılǵa muwapıq kútiw» joq ekenin málimledi. Britaniya gazetası The Guardianǵa muwapıq, «Googledıń sud hújjeti Gmail paydalanıwshılarına emes, al Gmail paydalanıwshılarına xat jiberetuǵın basqa elektron pochta provayderleriniń paydalanıwshılarına qatnaslı edi».&lt;ref name=&quot;Rushe&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/technology/2013/aug/14/google-gmail-users-privacy-email-lawsuit|title=Google: Gmail users shouldn't expect email privacy|date=August 15, 2013|work=The Guardian|access-date=August 14, 2013}}&lt;/ref&gt; 2013-jıldıń may ayında berilgen shaǵım arzasına juwap retinde Google bılay dep túsindirdi:

''... elektron pochtanıń barlıq paydalanıwshıları óz elektron xatları avtomatlastırılǵan islew processinen ótetuǵının kútiwi kerek ... Biznes sherigine xat jiberiwshi xattı alıwshınıń járdemshisi xattı ashatuǵınına hayran qalmaǵanı sıyaqlı, búgingi kúnde vebke-tiykarlanǵan elektron pochtadan paydalanıwshılar da óz xabarların jetkeriw barısında alıwshınıń ECS [elektron baylanıs xızmeti] provayderi tárepinen islenetuǵınına hayran qalmawı kerek.''

Googledıń wákili 2013-jıldıń 15-avgustında ǵalaba xabar qurallarına korporaciyanıń Gmail paydalanıwshılarınıń qupıyalıq hám qáwipsizlik máselelerin «júdá qatań» qabıl etetuǵının bildirdi.

Federal sudya xabar almasıw mazmunın analizlep, onıń nátiyjelerin satıwǵa qarsı bolǵan Gmail paydalanıwshıları tárepinen berilgen shaǵım arzasın biykar etiwden bas tarttı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.salon.com/2014/02/05/4_ways_google_is_destroying_privacy_and_collecting_your_data_partner/|bet=4 ways Google is destroying privacy and collecting your data|sáne=February 5, 2014|til=en|jumıs=Salon|qaralǵan sáne=May 8, 2019}}&lt;/ref&gt;

2017-jılı Google Gmail reklamaların jekelestiriwdi toqtattı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://fortune.com/2017/06/28/gmail-google-account-ads-privacy-concerns-home-settings-policy/|bet=Google Still Doesn't Care About Your Privacy|til=en|jumıs=Fortune|qaralǵan sáne=May 8, 2019}}&lt;/ref&gt;

=== ORB (CIA) hám MQA (NSA) baylanısları ===
2010-jıldıń fevral ayında Googledıń Milliy Qáwipsizlik Agentligi (MQA) menen óz tarmaǵına bolǵan jaqında ámelge asırılǵan hújimlerdi tergew boyınsha kelisim islep atırǵanı haqqında xabar berildi. Bul kelisim MQA-ǵa Google paydalanıwshılarınıń izlewleri yamasa elektron pochta xabarları hám akkauntları boyınsha maǵlıwmatlarǵa kiriw imkaniyatın bermegen hám Google agentlik penen menshikli huqıqındaǵı maǵlıwmatlardı bólispegen bolsa da, qupıyalıq hám puqaralıq huqıq qorǵawshıları táshwishlendi.&lt;ref&gt;{{Jurnal deregi |last=Zetter |first=Kim |date=February 4, 2010 |title=Google Asks NSA to Help Secure Its Network |url=https://www.wired.com/2010/02/google-seeks-nsa-help/ |magazine=Wired |issn=1059-1028 |access-date=March 24, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Jurnal deregi |last=Shachtman |first=Noah |date=February 4, 2010 |title='Don't Be Evil,' Meet 'Spy on Everyone': How the NSA Deal Could Kill Google |url=https://www.wired.com/2010/02/from-dont-be-evil-to-spy-on-everyone/ |magazine=Wired |issn=1059-1028 |access-date=March 24, 2019}}&lt;/ref&gt;

2004-jıldıń oktyabr ayında Google Keyhole atlı 3D karta islew kompaniyasın satıp aldı. 2004-jıldıń fevral ayında, Google tárepinen satıp alınıwdan aldın, Keyhole ORB-nıń (CIA) investiciya bólimi In-Q-Telden investiciya aldı. 2010-jıldıń iyul ayında ORB (In-Q-Tel) hám Googledıń (Google Ventures) investiciya bólimleriniń ekewi de boljawlı analiz - internetti real waqıtta baqlaw hám sol maǵlıwmatlardı keleshekti boljaw ushın paydalanıw boyınsha qánigelesken Recorded Future kompaniyasına investiciya salǵanı haqqında xabar berildi. Jeke kompaniyalar usınday sistemalardı 1990-jıllardan berli paydalanıp kiyatırǵan edi, biraq Google hám ORB-nıń úlken maǵlıwmatlar bazaları menen qatnasıwı qupıyalıq máselelerin keltirip shıǵardı.&lt;ref&gt;{{Jurnal deregi |last=Shachtman |first=Noah |date=July 28, 2010 |title=Exclusive: Google, CIA Invest in 'Future' of Web Monitoring |url=https://www.wired.com/2010/07/exclusive-google-cia/ |magazine=Wired |issn=1059-1028 |access-date=March 24, 2019}}&lt;/ref&gt;

2011-jılı AQSHtaǵı federal rayon sudı sudyası Elektron qupıyalıq maǵlıwmat orayı tárepinen berilgen Informaciya erkinligi haqqındaǵı nızam boyınsha sorawdı qabıl etpedi. 2012-jıldıń may ayında Apellyaciya sudı bul qarardı tastıyıqladı. Sorawda 2010-jılı Qıtaydaǵı Google paydalanıwshılarına qarsı júz bergen kiberhújim boyınsha MQA (NSA) jazbaların ashıp beriw talap etilgen edi. MQA bunday maǵlıwmatlardı ashıp beriw AQSH húkimetiniń informaciyalıq sistemaların hújimge ushıratıw múmkin ekenin bildirdi. MQA bunday jazbalardıń bar ekenin yamasa joq ekenin, yaki MQA menen Google arasında qanday da bir baylanıstıń bar ekenin yamasa joq ekenin tastıyıqlawdan yamasa biykarlawdan bas tarttı.&lt;ref name=&quot;USAToday-nsa-spy-china&quot;&gt;{{Cite news|title=Court rules that Google-NSA spy ties can remain secret|url=https://www.usatoday.com/tech/news/story/2012-05-11/court-google-nsa-spy-china/54912902/1|date=May 11, 2012|work=USA Today}}&lt;/ref&gt;

2013-jıldıń iyun ayında The Guardian&lt;ref&gt;{{Cite news|title=NSA taps in to internet giants' systems to mine user data, secret files reveal|url=https://www.theguardian.com/world/2013/jun/06/us-tech-giants-nsa-data|access-date=June 6, 2013}}&lt;/ref&gt; hám The Washington Post&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/investigations/us-intelligence-mining-data-from-nine-us-internet-companies-in-broad-secret-program/2013/06/06/3a0c0da8-cebf-11e2-8845-d970ccb04497_story.html?hpid=z1|title=U.S. intelligence mining data from nine U.S. Internet companies in broad secret program|access-date=June 6, 2013}}&lt;/ref&gt; gazetaları tárepinen alınǵan MQA-nıń sızıp alınǵan hújjetlerinde Google kompaniyası MQA-nıń PRISM baqlaw baǵdarlaması menen birge islesetuǵın kompaniyalar diziminde kórsetilgen edi. Bul baǵdarlama húkimetke amerikalı kompaniyalar tárepinen saqlanǵan AQSH puqarası bolmaǵan adamlardıń maǵlıwmatların ordersiz jasırın túrde alıwǵa ruqsat beredi. Sızıp alınıwdan keyin húkimet wákilleri baǵdarlamanıń bar ekenin moyınladı.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2013/06/07/us/nsa-verizon-calls.html|title=U.S. Confirms That It Gathers Online Data Overseas|access-date=March 24, 2019}}&lt;/ref&gt; Sızıp alınǵan hújjetlerge muwapıq, MQA usı kompaniyalardıń serverlerine tuwrıdan-tuwrı kiriw múmkinshiligine iye, hám sızıp alınıwdan aldınǵı jıllarda baǵdarlama arqalı jıynalǵan maǵlıwmatlar kólemi tez ósip barǵan. Google «húkimetlik artqı esik»tiń bar ekenin biykarladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2013/06/06/google-facebook-apple-deny-participation-in-nsa-prism-program/|bet=Google, Facebook, Dropbox, Yahoo, Microsoft And Apple Deny Participation In NSA PRISM Surveillance Program|sáne=June 6, 2013|jumıs=Tech Crunch|qaralǵan sáne=June 6, 2013}}&lt;/ref&gt;

=== Húkimet sorawları ===
Google húkimetlerge júdá kóp informaciyanı dım tez bergeni ushın da, húkimetlerge óz nızamların orınlaw ushın kerek bolǵan informaciyanı bermegeni ushın da sınǵa alındı. 2010-jıldıń aprel ayında Google birinshi márte dúnya júzindegi ellerdiń paydalanıwshı maǵlıwmatların beriwdi yamasa informaciyanı cenzuradan ótkeriwdi qanshelli jiyi soraytuǵını haqqında tolıq maǵlıwmat berdi. Onlayn qurallar jańalanǵan maǵlıwmatlardı hámmege jetkilikli etedi.

2009-jıldıń iyul ayınan dekabr ayına shekem Braziliya paydalanıwshı maǵlıwmatların soraw boyınsha 3,663 soraw menen dizimniń basında turdı, al AQSH 3,580, Ullıbritaniya 1,166 hám Hindistan 1,061 soraw jibergen. Braziliya jáne de kontentti alıp taslaw boyınsha eń kóp soraw jibergen el boldı - 291 soraw, onnan keyin Germaniya 188, Hindistan 142 hám AQSH 123 soraw menen keledi.

Googledıń bas yuristi: «Bul sorawlardıń kópshiligi durıs, hám kerekli informaciya nızamlı jınayatlı tergewler yamasa balalar pornografiyasın joq etiw ushın talap etiledi», - dedi.

2019-jıldıń 20-martında AQSH Joqarǵı Sudı Googledıń jeke ómirge aralasıw boyınsha shaǵımlardı sheshiw ushın dúzgen 8.5 million dollarlıq kelisimin qáwip astına qoydı.

=== Google Chrome ===
2008-jılı Consumer Watchdog Google Chromenıń paydalanıwshınıń veb-adres maydanına jazǵanların qalay jazıp alatuǵının hám bul informaciyanı izlew usınısların toltırıw ushın Google serverlerine jiberetuǵının kórsetetuǵın video tayarladı. Videoda bul funkciyanıń jeke ómirge tiyisli potencial aqıbetleri haqqında talqılaw bar.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.consumerwatchdog.org/story/chrome-spying-you|bet=Is Chrome Spying on You?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130605141652/http://www.consumerwatchdog.org/story/chrome-spying-you|arxivsáne=June 5, 2013|avtor=Thompson|at=Chris|sáne=November 4, 2008|baspaxana=Consumer Watchdog|qaralǵan sáne=June 14, 2013}}&lt;/ref&gt;

=== Inkognito rejimi ===
Google Chrome «inkognito rejimi» dep atalatuǵın jeke kóriw funkciyasın óz ishine aladı, ol brauzerdiń kóriw tariyxı yamasa júklep alıw tariyxı informaciyasın ya bolmasa kuki faylların turaqlı saqlawına jol qoymaydı. Inkognito rejimin qollanıw brauzer tariyxında kórilgen betlerdiń saqlanıwın aldın aladı. Biraq, kórilgen ayırım veb-saytlar ele de saparlar haqqında informaciyanı qadaǵalap hám saqlay aladı. Ásirese, Google akkauntına kirip atırıp islengen hár qanday izlewler akkaunttıń veb-tariyxınıń bir bólegi sıpatında saqlanadı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.google.com/support/chrome/bin/answer.py?answer=95464&amp;hl=en|bet=Incognito Mode (browse in private)|qaralǵan sáne=November 4, 2013}}&lt;/ref&gt; Bunnan tısqarı, Chrome ishinen shaqırılatuǵın media fayllardı translyaciyalaw ushın qollanılatuǵın basqa programmalar, hátte inkognito rejimi qollanılıp atırǵan waqıtta da tariyx informaciyasın jazıp alıwı múmkin. Bunnan tısqarı, Apple kompaniyasınıń iOS 7 platformasınıń sheklewi inkognito brauzer aynalarınan ayırım informaciyanıń ádettegi Chrome brauzer aynalarına aǵıp ketiwine jol qoyadı. Bul sheklewler Chrome paydalanıwshıların inkognito rejimi haqıyqatında bar bolǵannan kóbirek jeke ómir qorǵawın támiyinleydi dep iseniwge alıp kelgeni haqqında táshwishler bar.

== Kóshe kórinisi ==
Google kompaniyasınıń onlayn karta xızmeti, Kóshe kórinisi, kóshelerde elektron xatlar hám basqa da jeke maǵlıwmatlardı («payload maǵlıwmatları») jıynawda, súwretke alıwda hám adamlardıń jeke úylerine dım tereń qarawda hám/yamasa kóshedegi adamlarǵa, olar súwretke túsirilip atırǵanın bilmegen waqıtta, júdá jaqın keliwde ayıplı dep tabılǵan.

== Wi-Fi tarmaqları haqqında informaciya jıynaw ==
2006-jıldan 2010-jılǵa shekem, Google Kóshe kórinisi kamera mashinaları 30-dan aslam mámlekette shifrlanbaǵan jámiyetlik hám jeke Wi-Fi tarmaqları paydalanıwshılarınan shama menen 600 gigabayt maǵlıwmat jıynaǵan. Bul tásir etilgen adamlarǵa da, Wi-Fi stanciyalarınıń iyelerine de hesh qanday informaciya ya bolmasa jeke ómir siyasatı berilmegen.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://finance.yahoo.com/news/Google-grabs-personal-info-apf-2162289993.html?x=0|bet=Google grabs personal info off of Wi-Fi networks|arxivurl=https://web.archive.org/web/20100528181755/http://finance.yahoo.com/news/Google-grabs-personal-info-apf-2162289993.html?x=0|arxivsáne=May 28, 2010|qaralǵan sáne=July 17, 2011}}, Michael Liedtke, AP, May 14, 14, 2010&lt;/ref&gt;

Google keshirim soradı hám «biz bul jerde qattı qátelestik» dep ayttı jeke ómirdi qorǵaw máselesinde, olar bul mashqala haqqında nemis regulyatorlarınan soraw kelgenshe bilmegenin, jeke maǵlıwmatlar abaysızda jıynalǵanın hám jıynalǵan jeke maǵlıwmatlardıń hesh biri Google izlew sistemasında yamasa basqa xızmetlerinde paydalanılmaǵanın bildirdi. Consumer Watchdog wákili bılay dep juwap berdi: «Google jáne bir márte jeke ómirge itibarsızlıǵın kórsetti. Onıń kompyuter injenerleri qáwipsizlik shegarasın buzıp, qolǵa túskenshe qanday maǵlıwmat bolsa da jıynaydı.» Nızamlı jazalardıń bolıwı múmkinliginiń belgisi sıpatında, Google bul maǵlıwmatlardı regulyatorlar ruqsat bermegenshe joq qılmaytuǵının ayttı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://finance.yahoo.com/news/Google-grabs-personal-info-apf-2162289993.html?x=0|bet=Google grabs personal info off of Wi-Fi networks|arxivurl=https://web.archive.org/web/20100528181755/http://finance.yahoo.com/news/Google-grabs-personal-info-apf-2162289993.html?x=0|arxivsáne=May 28, 2010|qaralǵan sáne=July 17, 2011}}, Michael Liedtke (AP), Yahoo! Finance, May 14, 2010&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/technology/8684110.stm|title=Google admits wi-fi data blunder}}&lt;/ref&gt; biraq keyin on bir mámlekette bunı orınlamadı.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/technology/google/9432552/Google-Streetview-data-letter-in-full.html|title=Google: Streetview data letter in full}}&lt;/ref&gt;

Street View maǵlıwmatların jıynaw AQSHta bir neshe sud isin keltirip shıǵardı. Bul sud isleri Kaliforniya federal sudında bir iske biriktirildi. Google kompaniyasınıń isti toqtatıw haqqındaǵı ótinishi, olar uslap alǵan Wi-Fi baylanısları «ulıwma xalıq ushın qoljetimli» bolǵanlıǵı sebepli federal tıńlaw nızamların buzbaydı degen tiykarda, 2011-jıldıń iyun ayında Kaliforniya Arqa rayonınıń AQSH Rayon sudı tárepinen hám 2013-jıldıń sentyabr ayında apellyaciya boyınsha AQSH Toǵızınshı okrug apellyaciya sudı tárepinen biykar etildi. Bul qarar Google ushın úlken huqıqıy sátsizlik dep esaplanadı hám istiń dodalaw ushın tómengi sudqa qaytıwına jol ashadı.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2013/09/11/technology/court-says-privacy-case-can-proceed-vs-google.html|title=Court Says Privacy Case Can Proceed vs. Google|access-date=March 24, 2019}}&lt;/ref&gt;

Házirgi waqıtta Google Street View arqalı WiFi maǵlıwmatların jıynamaydı, onıń ornına Android qurılmasınıń Wi-Fi ornalasıw sistemasın paydalanadı. Degen menen, olar Wi-Fi tiykarındaǵı jaylasıw sistemalarınan bas tartıwdıń birden-bir usılın jaratıwdı usındı. Atap aytqanda, sımsız kiriw noqatınıń SSID-ne «nomap» sózin qosıw arqalı onı Google WPS maǵlıwmatlar bazasınan shıǵarıp taslawdı usındı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.infosecurity-magazine.com/blog/2011/11/20/googles-approach-of-a-nomap-wifi-zone/460.aspx|bet=Infosecurity Blogs|avtor=Kent Row|jumıs=Infosecurity Magazine|qaralǵan sáne=February 12, 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://support.google.com/maps/bin/answer.py?hl=en&amp;answer=1725632|bet=Configure access points with Google Location Service|qaralǵan sáne=February 12, 2015}}&lt;/ref&gt;

== YouTube ==
2008-jıldıń 14-iyulında Viacom kompaniyası 1 milliard dollarlıq avtorlıq huqıq shaǵımında [[YouTube]] paydalanıwshılarınıń jeke maǵlıwmatların qorǵawǵa kelisti. Google kompaniyası maǵlıwmatlardı Viacom kompaniyasına beriwden aldın YouTube sıńar kompaniyasınıń paydalanıwshı maǵlıwmatları hám internet protokol adreslerin anonimlestiriwge kelisti. Qupıyalıq kelisimi FA Premier League, Rodgers &amp; Hammerstein shólkemi hám Scottish Premier League sıyaqlı basqa da shaǵım etiwshilerge qollanıldı. Biraq bul kelisim xızmetkerlerge anonimlikti keńeytpedi, sebebi Viacom Google xızmetkerleriniń saytqa nızamsız materiallardı júklew haqqında xabardar ekenligin dálillewdi qáleydi. Sonlıqtan, tárepler maǵlıwmatlar sudqa berilmesinen aldın bul másele boyınsha jáne ushırasadı. YouTube FTC-ǵa Balalardıń onlayn qupıyalıǵın qorǵaw nızamın orınlawı haqqındaǵı shaǵımı sebepli 170 million dollar tólewge hám jańa qupıyalıq sistemaların engiziwge májbúr boldı.&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Masnick|first=Mike|title=FTC's Latest Fine Of YouTube Over COPPA Violations Shows That COPPA And Section 230 Are On A Collision Course|url=https://www.techdirt.com/articles/20190905/17343942934/ftcs-latest-fine-youtube-over-coppa-violations-shows-that-coppa-section-230-are-collision-course.shtml|access-date=September 7, 2019|date=September 6, 2019}}&lt;/ref&gt;

== Google Buzz ==
2010-jıldıń 9-fevralında Google óziniń mikroblog xızmeti Google Buzz-dı iske qostı. Gmail akkauntı bar hár bir adam avtomat túrde aldınnan bar Gmail baylanıslarına qosıldı hám qatnasqısı kelmese, bas tartıwı kerek edi.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://content.usatoday.com/communities/technologylive/post/2010/02/google-buzz–facebook-in-gmail/1|title=Google adds Facebook-like features to Gmail|access-date=April 30, 2010}}&lt;/ref&gt;

Google Buzzdıń «bas tartıw» sociallıq tarmaǵı sıpatında iske qosılıwı paydalanıwshı qupıyalıǵın buzǵanı ushın dárhal sınǵa ushıradı, sebebi ol Gmail paydalanıwshılarınıń baylanıslarına olardıń basqa baylanısların avtomat túrde kóriw múmkinshiligin berdi. 2011-jılı AQSH Federal Sawda Komissiyası Google, Inc. qarsı komissiya is júrgiziwin basladı, onda Gmail paydalanıwshılarınıń ayırım jeke maǵlıwmatları Google Buzz sociallıq tarmaǵı arqalı paydalanıwshılardıń ruqsatısız bólisilgeni aytıldı.&lt;ref name=&quot;Maggs&quot;&gt;{{Cite book|title=Internet and Computer Law}}&lt;/ref&gt;

== Haqıyqıy atlar, Google+ hám Nymwars ==
Google Plus (G+) 2011-jıldıń iyun ayınıń aqırında iske qosıldı. Jańa xızmet bir neshe hápte ishinde 20 million aǵza topladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://news.cnet.com/8301-1023_3-20083499-93/google-name-policy-frustrating-google-confesses/|bet=Google+ name policy 'frustrating,' Google confesses|avtor=Whitney|at=Lance|sáne=July 26, 2011|jumıs=[[CNET]]|qaralǵan sáne=October 30, 2012}}&lt;/ref&gt; Iske qosılǵan waqıtta sayttıń paydalanıwshı mazmunı hám minez-qulıq siyasatında bılay delingen: «Spam menen gúresiwge hám jalǵan profillerdiń aldın alıwǵa járdem beriw ushın doslarıńız, shańaraǵıńız yamasa kásipleslerińiz sizdi ádette qalay ataytuǵın bolsa, sol attı paydalanıń».&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.google.com/intl/en/+/policy/content.html|bet=User Content and Conduct Policy|sáne=July 12, 2011|qaralǵan sáne=August 27, 2011}}&lt;/ref&gt; 2011-jıldıń iyul ayınan baslap Google psevdonimlerdi paydalanǵanlardıń akkauntların toqtatıw arqalı bul siyasattı ámelge asıra basladı.&lt;ref&gt;{{Jurnal deregi |last=McCracken |first=Harry |author-link=Harry McCracken |date=September 22, 2011 |title=Google+'s Real-Name Policy: Identity vs. Anonymity |url=http://content.time.com/time/business/article/0,8599,2094409,00.html |url-status=live |magazine=[[Time (magazine)|Time]] |archive-url=https://web.archive.org/web/20110922175240/http://www.time.com/time/business/article/0,8599,2094409,00.html |archive-date=September 22, 2011 |access-date=July 22, 2021}}&lt;/ref&gt;  2011-jıldıń avgust ayınan baslap Google haqıyqıy at siyasatın ámelge asırıw hám akkauntların toqtatıwdan aldın tórt kúnlik múddet berdi. Tórt kún aǵzalarǵa ózleriniń laqap atların haqıyqıy atlarına ózgertiw ushın waqıt berdi. Bul siyasat [[Gmail]] hám [[YouTube|YouTubetı]] qosıp barlıq Google xızmetleriniń jańa akkauntlarına qollanıldı, biraq jańa siyasattan aldın bar bolǵan akkauntların jańalaw talap etilmedi. 2012-jıldıń yanvar ayınıń aqırında Google aǵzalarǵa ózleriniń ádettegi yamasa haqıyqıy atları menen birge laqap atlardı, qızlıq familiyalardı hám basqa da «belgilengen» atlardı paydalanıwǵa ruqsat bere basladı.

Google kompaniyasınıń pikirinshe, haqıyqıy at siyasatı Googledı haqıyqıy dúnyaǵa uqsas etedi. Adamlar bir-birin telefon kitabı sıyaqlı ańsat taba aladı. Haqıyqıy at siyasatı balalar hám jas óspirimlerdi kiberqorqıtıwdan qorǵaydı dep esaplanadı, sebebi bunday qorqıtıwshılar laqap atlar artına jasırınadı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://support.google.com/plus/bin/answer.py?hl=en&amp;answer=1228271|bet=Google+ Page and Profile Names – Google+ Help|qaralǵan sáne=October 30, 2012}}&lt;/ref&gt; biraq bul kózqaras adamlardıń basqalarǵa belgisiz laqap atlardı paydalanıp qorqıtıwshılardan jasırına alatuǵının itibarǵa almaydı. Izlew sistemalarında «adamlardı izlew», yaǵnıy olardıń atın izlew arqalı adamlar haqqında maǵlıwmat tabıwǵa urınıw ádewir keń tarqalǵan.

Bir qatar belgili kommentatorlar, sonıń ishinde texnologlar Djeymi Zavinski,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.jwz.org/blog/2011/08/nym-wars/|bet=Nym Wars|avtor=Zawinski|avtorsilteme=Jamie Zawinski|at=Jamie|sáne=August 20, 2011|qaralǵan sáne=August 27, 2011}}&lt;/ref&gt; Kevin Marks,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://epeus.blogspot.com/2011/08/google-plus-must-stop-this-identity.html|bet=Epeus' epigone: Google Plus must stop this Identity Theatre|avtor=Marks|avtorsilteme=Kevin Marks|at=Kevin|sáne=August 20, 2011|qaralǵan sáne=August 27, 2011}}&lt;/ref&gt; hám Robert Skobl&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://plus.google.com/111091089527727420853/posts/XQKT1XkPBgi|bet=Several people have asked me to make this a real post so it…|avtor=Scoble|avtorsilteme=Robert Scoble|at=Robert|sáne=August 20, 2011|qaralǵan sáne=August 27, 2011}}&lt;/ref&gt; hám Electronic Frontier Foundation sıyaqlı shólkemler Googledıń siyasatların ashıq sınǵa aldı.&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.eff.org/deeplinks/2011/07/case-pseudonyms|bet=A Case for Pseudonyms|avtor=York|at=Jillian|sáne=July 29, 2011|baspaxana=[[Electronic Frontier Foundation]]|qaralǵan sáne=August 27, 2011}}&lt;/ref&gt;

Sınlar keń kólemli boldı, mısalı:

* Bul siyasat haqıyqıy dúnyaǵa uqsamaydı, sebebi oflayn dúnyada haqıyqıy atlar hám jeke maǵlıwmatlar hámme adamǵa belgili emes.
* Bul siyasat internettiń uzaq waqıtlı mádeniyatın hám úrp-ádetlerin itibarǵa almaydı.
* Onlayn haqıyqıy atlardı paydalanıw zorlıq-zombılıq yamasa basım qurbanları sıyaqlı ayırım adamlar ushın qolaysızlıq yamasa qáwip tuwdırıwı múmkin. Bul siyasat paydalanıwshılardıń óz jekeligin jasırıp ózin qorǵawına tosqınlıq etedi. Mısalı, adam huqıqlarınıń buzılıwı yamasa jınayat haqqında xabar berip, onı YouTubeqa júkleytuǵın adam endi bunı anonimli túrde isley almaydı. Qáwipler qatarına jekkóriwshilik jınayatları, huqıq buzıwshılıqtı áshkaralawshılarǵa qarsı juwap háreketleri, qarsılaslardı óltiriw, diniy quwǵınlar hám jınayat qurbanları yamasa gúwalarınan ósh alıw kiredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://geekfeminism.org/2010/06/10/hacker-news-and-pseudonymity/|bet=Hacker News and Pseudonymity|avtor=Alex &quot;Skud&quot; Bayley|sáne=June 10, 2010|baspaxana=GeekFeminism.org|qaralǵan sáne=October 18, 2011}}&lt;/ref&gt;
* Psevdonim paydalanıw anonimlikten ózgeshelenedi, hám izbe-iz paydalanılǵan psevdonim «haqıyqıy jekelikti» ańlatadı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.npr.org/2011/09/28/140879480/who-are-you-really-activists-fight-for-pseudonyms|bet=Who Are You, Really? Activists Fight for Pseudonyms|avtor=Kaste|at=Martin|sáne=September 28, 2011|baspaxana=NPR.org|qaralǵan sáne=October 18, 2011}}&lt;/ref&gt;
* Googledıń dálilleri jeke maǵlıwmatlardı haqıyqıy dúnyadaǵı jeke adamlarǵa baylanıstırıw arqalı alınatuǵın finanslıq paydanı esapqa almaydı.
* Google óz siyasatın bir qálipte ámelge asırmaǵan, ásirese psevdonimler hám bir komponentli atlardı paydalanatuǵın ataqlı adamlarǵa ayrıqshalıqlar beriw arqalı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.abc.net.au/unleashed/2943828.html|bet=Google+: What's In a Name?|avtor=Stilgherrian|sáne=September 27, 2011|baspaxana=ABC.net.au|qaralǵan sáne=October 18, 2011}}&lt;/ref&gt;
* Kórsetilgen siyasat spamnıń aldın alıw ushın jetkiliksiz.
* Bul siyasat onlayn xızmetlerge anonimli kiriwdi nızamlı talap etip belgileytuǵın nemis «Telemediengesetz» federal nızamı sıyaqlı nızamlı sheklewlerge qarama-qarsı keliwi múmkin.&lt;ref&gt;{{Citation |last=Alex |first=Jirko |title=Google+: Klarnamenzwang-Disput verwirrt Unionspolitiker |date=September 7, 2011 |url=https://www.computerbase.de/2011-09/google-plus-klarnamenzwang-disput-verwirrt-unionspolitiker/ |publisher=ComputerBase |language=de}}.&lt;/ref&gt;
* Bul siyasat trollerdiń aldın almaydı. Salamat sociallıq normalardıń rawajlanıwın xoshametlew sociallıq medianıń wazıypası, al adamlarǵa qalay minez-qulıq kórsetiw kerekligin májbúrlep aytıw nátiyjeli bolıwı múmkin emes.&lt;ref&gt;{{Citation |last=Danah Boyd |title=Designing for social Norms (or How Not to Create Angry Mobs) |date=September 5, 2011 |url=http://www.zephoria.org/thoughts/archives/2011/08/05/design-social-norms.html/}}&lt;/ref&gt;

== Do Not Track ==
2011-jıldıń aprel ayında Google Firefox, Internet Explorer, Safari hám Operanı qosıp, kópshilik zamanagóy veb-brauzerlerge kirgizilip atırǵan Chrome ushın Do Not Track funkciyasına qol qoymaǵanı ushın sınǵa ushıradı. Sınshılar Googleǵa 2011-jıldıń aprelinde berilgen jańa patent, veb-reklama arqalı paydalanıwshılardı ádewir keńeytilgen qadaǵalaw ushın, paydalanıwshı minez-qulqı haqqında anaǵurlım keńirek maǵlıwmat beretuǵının hám do not track funkciyası Googledıń bunnan paydalanıw múmkinshiligine zıyan keltiretuǵının atap ótti. Conceivably Tech programmalıq támiynat sholıwshısı Kurt Bakke bılay dep jazdı:
''Google basıp ótiw dárejeleri, ayırım paydalanıwshı háreketleri hám nátiyjelilik ushın tólew modeli tiykarında reklama beriwshilerden haqı alıwdı jobalastırıp atırǵanın ayttı. Pútkil patent Googledıń jaqında Chrome veb-brauzeri hám Chrome OS arqalı izlewdegi ústemligin saqlap qalıw ushın Chrome áhmiyetli ekenligi haqqındaǵı pikirlerine sáykes keledi hám paydalanıwshılardı Googledıń izlew sistemasına – sońında – onıń reklama xızmetlerine baylap qoyatuǵın qural sıpatında táriyiplendi. Solay eken, Googledıń do-not-track baǵdarın qollap-quwatlawı qanshelli itimal? Onsha itimal emes'' 
Mozilla baǵdarlamashısı Asa Dotzler bılay dep atap ótti: «Meniń pikirimshe, Chrome komandası Googledıń reklama biznesiniń basımına boysınıp atırǵanı anıq kórinip tur hám bul haqıyqıy sátsizlik. Men olar bunnan kóbirek ǵárezsizlikti kórseter dep úmit etken edim.»&lt;ref name=&quot;Bakke19Apr11&quot;&gt;{{Cite news|url=http://www.conceivablytech.com/6891/business/google-menu-ad-tracking-a-case-of-bad-timing|title=Google Menu Ad Tracking: A Case Of Bad Timing?|access-date=April 20, 2011|last1=Bakke|first1=Kurt}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Dotzler14Apr11&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://weblogs.mozillazine.org/asa/archives/2011/04/chrome_do_not_track.html|bet=Chrome, Do Not Track, and Google Advertising|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110423060325/http://weblogs.mozillazine.org/asa/archives/2011/04/chrome_do_not_track.html|arxivsáne=April 23, 2011|avtor=Dotzler|at=Asa|sáne=April 2011|qaralǵan sáne=April 20, 2011}}&lt;/ref&gt;

Sın pikirler aytılǵan waqıtta, Google bul texnologiya paydasız ekenin, sebebi reklama beriwshiler paydalanıwshınıń qadaǵalaw qálewlerine boysınıwı shárt emesligin hám qadaǵalawdıń ne ekenligi (statistikalıq maǵlıwmatlardı yamasa paydalanıwshı qálewlerin saqlawǵa qaraǵanda) ele anıq emesligin tastıyıqladı. Alternativa sıpatında, Google «Keep My Opt-Outs» dep atalatuǵın keńeytpeni usınıwdı dawam etti, ol reklama kompaniyalarınıń paydalanıwshınıń kompyuterine cookie faylların ornatıwınıń birotala aldın aladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://chrome.google.com/webstore/detail/hhnjdplhmcnkiecampfdgfjilccfpfoe|bet=Keep My Opt-Outs, Chrome Web Store|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110507231456/https://chrome.google.com/webstore/detail/hhnjdplhmcnkiecampfdgfjilccfpfoe|arxivsáne=May 7, 2011|qaralǵan sáne=June 19, 2011}}&lt;/ref&gt;

Bul keńeytpege bolǵan reakciya hár qıylı boldı. Windows IT Pro-dan Paul Thurrott keńeytpeni «men sorap atırǵan nársege - yaǵnıy, paydalanıwshıǵa hesh nárseni túsiniwdi talap etpey, ápiwayı isleytuǵın bir nársege - IE yamasa Firefox sheshimlerine qaraǵanda ádewir jaqınıraq» dep atadı, biraq keńeytpeniń brauzerdiń óziniń bir bólegi emesligine ókinish bildirdi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://winsupersite.com/news/daily-update-googles-do-not-track-solution-apple-stuff-crysis-2-demo-more|bet=Daily Update: Google's Do Not Track Solution, Apple Stuff, Crysis 2 Demo, More|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130128230719/http://winsupersite.com/news/daily-update-googles-do-not-track-solution-apple-stuff-crysis-2-demo-more|arxivsáne=January 28, 2013|avtor=Thurrott|at=Paul|sáne=January 25, 2011|qaralǵan sáne=April 22, 2011}}&lt;/ref&gt;

2012-jıldıń fevral ayında Google Chromeǵa 2012-jıldıń aqırına shekem Do Not Track funkciyası qosılatuǵının járiyaladı hám ol 2012-jıldıń noyabr ayınıń basında ámelge asırıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://browserfame.com/478/google-chrome-support-do-not-track|bet=Google and Chrome To Support Do Not Track|arxivurl=https://web.archive.org/web/20120226042318/http://browserfame.com/478/google-chrome-support-do-not-track|arxivsáne=February 26, 2012|qaralǵan sáne=March 3, 2012}}&lt;/ref&gt;

Sonıń menen birge, Pol Maxam Duglas Dj. (2016) ózleriniń «Googleǵa jalǵız ekenimdi bildirmeń» atlı izertlewinde eki úlken texnologiya gigantı paydalanıwshılardıń sezimtal kirgiziwleri tiykarında nátiyjeler beriwde júdá joqarı dállikke iye ekenliginiń kúshli dálillerin kórsetti. Pol Maxam Duglas Dj. (2016) tiykarınan paydalanıwshılardıń finanslıq hám jınısıy qálewlerine itibar qarattı hám «Google ushın, sezimtal temadaǵı paydalanıwshı sessiyalarınıń 100% izlew sisteması tárepinen sezimtal temanıń úyrenilmegeni haqqındaǵı gipotezanı biykarlaydı hám solay etip sezimtal dep anıqlanadı. Bing ushın sáykes anıqlaw dárejesi 91% quraydı» degen juwmaqqa keldi.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Aonghusa|first1=Pól Mac|title=Don't Let Google Know I'm Lonely}}&lt;/ref&gt;

== Scroogle ==
Qıyalıy personaj Ebenezer Skrudj atına qoyılǵan Scroogle paydalanıwshılarǵa Google izlewlerin anonimli túrde orınlawǵa múmkinshilik beretuǵın veb-xızmet edi. Ol Google cookie faylların bloklaw hám jurnal faylların saqlamaw arqalı izlewshiniń qupıyalıǵına kúshli itibar qarattı. Xızmet 2003-jılı Googledıń óz paydalanıwshıları haqqında jeke maǵlıwmatlar jıynawınan táshiwishlengen Google sınshısı Daniel Brandt tárepinen iske qosılǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.technologyreview.com/2004/03/01/233224/search-beyond-google/|bet=Search Beyond Google|til=en|jumıs=MIT Technology Review|qaralǵan sáne=October 24, 2020}}&lt;/ref&gt;

Scroogle paydalanıwshılarǵa Google izlewlerin anonimli túrde orınlawǵa múmkinshilik beretuǵın veb-interfeys hám Firefox, Google Chrome hám Internet Explorer ushın brauzer plaginlerin usındı. Xızmet Google izlew nátiyjelerin reklamalar hám qáwender siltemelerin alıp tasladı. Tek ǵana taza izlew nátiyjeleri qaytarıldı, bul bet aldın kóriw sıyaqlı funkciyalardıń joq ekenligin ańlatadı. Qosımsha qáwipsizlik ushın, Scroogle paydalanıwshılarǵa olardıń kompyuteri menen izlew beti arasındaǵı barlıq baylanıstıń SSL shifrlanǵan bolıwı múmkinshiligin berdi.

Scroogle xızmetiniń iskerligi texnikalıq jaqtan Googledıń xızmet kórsetiw shártlerin buzsa da, Google ulıwma onıń bar bolıwına shıdamlılıq kórsetti, bir neshe márte sayttı aq dizimge kirgizdi. 2005-jıldan keyin xızmet tez rawajlanıwǵa eristi, biraq 2010-jıldan baslap bir qatar mashqalalarǵa ushıradı. 2012-jıldıń fevral ayında xızmet Google tárepinen izlew sorawlarınıń shekleniliwi hám belgisiz adam yamasa topar tárepinen xızmet kórsetiwden bas tartıw hújimi sebepli onıń dóretiwshisi tárepinen birotala toqtatıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.betabeat.com/2012/02/21/scroogle-privacy-first-search-engine-shuts-down-for-good/|bet=Scroogle, Privacy-First Search Engine, Shuts Down for Good {{!}} Betabeat — News, gossip and intel from Silicon Alley 2.0.|arxivurl=https://web.archive.org/web/20120224015409/http://www.betabeat.com/2012/02/21/scroogle-privacy-first-search-engine-shuts-down-for-good/|arxivsáne=February 24, 2012|sáne=February 24, 2012|qaralǵan sáne=August 25, 2018}}&lt;/ref&gt;

Jabılmastan aldın, Scroogle kúnine shama menen 350,000 sorawdı qayta islegen, dúnya júzi boyınsha aldıńǵı 4,000 sayt arasında hám AQSH, Kanada, Ullıbritaniya, Avstraliya hám basqa mámleketler ushın veb-trafik boyınsha aldıńǵı 2,500 orın arasında jaylasqan.&lt;ref name=&quot;Alexa&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.alexa.com/siteinfo/scroogle.org|bet=Scroogle.org Site Info|arxivurl=https://web.archive.org/web/20111003173803/http://www.alexa.com/siteinfo/scroogle.org|arxivsáne=October 3, 2011|jıl=2012|baspaxana=Alexa.com|qaralǵan sáne=February 27, 2012}}&lt;/ref&gt;

== Mámleketler boyınsha qupıyalıq hám maǵlıwmatlardı qorǵaw isleri hám máseleleri ==

=== Evropa Awqamı ===
[[Evropa Awqamı]] (EA) maǵlıwmatlardı qorǵaw boyınsha wákilleri (EA-na qupıyalıq siyasatı boyınsha másláhát beretuǵın 29-statya jumıs toparı) Googleǵa xat jazıp, kompaniyadan adamlardıń internet izlewleri haqqındaǵı maǵlıwmatlardı eki jılǵa shekem saqlaw siyasatın tiykarlawdı soradı. Xatta Googledıń maǵlıwmatlardı qorǵaw boyınsha EA nızamlarındaǵı «barlıq zárúr talaplardı» orınlaǵan-orınlamaǵanı soraw astına alındı. 2007-jıldıń 31-mayında Google óziniń qupıyalıq siyasatı anıq emes ekenligin moyınladı hám onı paydalanıwshılar ushın anıǵıraq etiw ústinde úziliksiz jumıs alıp barıp atırǵanın bildirdi.

2012-jıldıń mart ayında Google óziniń hár qıylı qupıyalıq siyasatların bir siyasatqa biriktirgennen keyin, Evropa Awqamınıń barlıq maǵlıwmatlardı qorǵaw wákillikleri jumıs toparı onıń EA nızam sheńberine sáykes kelmeytuǵının anıqladı. Sońınan bir neshe mámleket olardıń qupıyalıq qaǵıydalarınıń múmkin bolǵan buzılıwın tekseriw ushın isler basladı.&lt;ref name=&quot;reuters_barzic_2014&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-google-privacy-france-idUSBREA161BS20140207|title=French court orders Google to display fine for privacy breach|access-date=February 8, 2014}}&lt;/ref&gt;

Google jáne Google Spain v AEPD hám Mario Costeja González isine de aralastı, bul is Audiencia Nacional (Ispaniyanıń milliy sudı) hám Evropa Ádillik Sudı aldında qaralıp, Googledan Evropa qupıyalıq nızamlarına (yaǵnıy, Maǵlıwmatlardı Qorǵaw Direktivasına) boysınıwdı hám Evropa Awqamında jumıs islegende paydalanıwshılarǵa umtılıw huqıqın beriwdi talap etti.&lt;ref&gt;{{Cite press release |title=Judgment of the Court of Justice in Case C-131/12: An internet search engine operator is responsible for the processing that it carries out of personal data which appear on web pages published by third parties |url=http://curia.europa.eu/jcms/jcms/P_127116/ |location=Luxembourg |date=May 13, 2014 |access-date=May 13, 2014 |author-link1=European Court of Justice}}&lt;/ref&gt;

=== Chexiya Respublikası ===
2010-jıldan baslap, Google menen bes aydan artıq nátiyjesiz sóylesiwlerden keyin, Chexiyanıń Jeke Maǵlıwmatlardı Qorǵaw Basqarması Street Viewǵa jańa orınlardı súwretke túsiriwge tıyım saldı. Basqarma Googledıń baǵdarlamasın «kósheden ádettegi kóriw shegarasınan tısqarı» súwretke túsiriw dep táriyipledi hám onıń «puqaralardıń qupıyalıǵın shamadan tıs buzǵanın» tastıyıqladı. Google 2012-jılı basqa mámleketlerde islegen jeńilliklerine uqsas bir qatar sheklewlerge keliskennen keyin Chexiya Respublikasında Street View xızmetin qayta basladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://searchengineland.com/czech-republic-gives-google-green-light-to-resume-street-view-110091|bet=Czech Republic Gives Google Green Light To Resume Street View|sáne=February 3, 2012|qaralǵan sáne=July 21, 2015}}&lt;/ref&gt;

=== Franciya ===
2014-jıldıń yanvar ayında Franciya wákilligi CNIL Googleǵa sankciya saldı, onnan eń joqarı ayıp puldı tólewdi hám óziniń izlew sisteması veb-saytında qarar haqqında xabar beretuǵın bannerdi jaylastırıwdı talap etti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.cnil.fr/english/news-and-events/news/article/the-cnils-sanctions-committee-issues-a-150-000-EUR-monetary-penalty-to-google-inc/|bet=The CNIL's Sanctions Committee issues a 150 000&amp;nbsp;€ monetary penalty to GOOGLE Inc.|sáne=January 8, 2014|baspaxana=[[CNIL]]|qaralǵan sáne=February 8, 2014}}&lt;/ref&gt; Google buǵan boysındı, biraq Franciyanıń eń joqarı hákimshilik sudı bolǵan Mámleketlik Keńeske (Conseil d'État) apellyaciya berdi.  Sol jılı francuz hám nemis kompaniyaları Googledıń óz xızmetlerine degen gúmanlanǵan jaqsı kóriwshiligine qarsı turıw ushın Open Internet Project-ti dúzdi.&lt;ref name=&quot;auto1&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2014/09/09/technology/google-is-target-of-european-backlash-on-us-tech-dominance.html|title=Google Is Target of European Backlash on U.S. Tech Dominance}}&lt;/ref&gt;

2019-jılı CNIL Googleǵa GDPR boyınsha jeke reklamalar ushın paydalanıwshılarǵa anıq maǵlıwmat bermegeni hám jaramlı kelisim almaǵanı ushın 50 million evro ayıp pul saldı. Mámleketlik Keńes 2020-jılı bul ayıp puldı tastıyıqladı.&lt;ref name=&quot;ConseilEtat2020&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.conseil-etat.fr/en/news/advertising-cookies-google-fined-100-million|bet=Advertising cookies: Google fined €100 million|sáne=19 June 2020|jumıs=Conseil d’État (France)|baspaxana=French Council of State|qaralǵan sáne=4 April 2025}}&lt;/ref&gt;

2020-jılı Google paydalanıwshınıń kelisimisiz reklama cookie faylların jaylastırǵanı ushın 100 million evro ayıp pul tóledi. Bul ayıp pul 2022-jılı Mámleketlik Keńes tárepinen tastıyıqlandı.&lt;ref name=&quot;ConseilEtat2022&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.conseil-etat.fr/en/news/advertising-cookies-google-fined-100-million|bet=Advertising cookies: Google fined €100 million|sáne=28 June 2022|jumıs=Conseil d’État (France)|baspaxana=French Council of State|qaralǵan sáne=4 April 2025}}&lt;/ref&gt;


2022-jılı CNIL Googleǵa paydalanıwshılardıń qadaǵalawdan bas tartıwın qıyınlastırǵanı ushın 150 million evro ayıp pul saldı. Keyinirek Google óz veb-saytlarına «Hámmesinen bas tartıw» túymesin qosıw arqalı buǵan boysındı.&lt;ref name=&quot;CNIL2023&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.cnil.fr/en/closure-order-issued-against-google|bet=Closure of the order issued against Google|sáne=21 July 2023|jumıs=CNIL|baspaxana=Commission Nationale de l'Informatique et des Libertés|qaralǵan sáne=4 April 2025}}&lt;/ref&gt;

=== Germaniya ===
2010-jıldıń may ayında Google qorǵalmaǵan úy sımsız tarmaqlarınan nızamsız jıynalǵan maǵlıwmatlardı tapsırıw ushın Gamburg maǵlıwmatlardı qorǵaw qadaǵalawshısı belgilegen múddetke úlgere almadı. Google jáne: «Kóbirek waqıt berilse, bul qıyın máseleni sheshe alatuǵınımızǵa úmit etemiz» dep qostı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://money.cnn.com/2010/05/27/news/companies/google_privacy_fortune.fortune/index.htm|bet=Google tells German privacy authority to wait for hard drive – May. 27, 2010|jumıs=archive.fortune.com|qaralǵan sáne=November 14, 2021}}&lt;/ref&gt; Maǵlıwmatlar 2010-jıldıń iyun ayınıń basında Germaniya, Franciya hám Ispaniya wákilliklerine tapsırıldı.

2010-jıldıń noyabr ayında Germaniyada vandallar Googledıń Street View xızmetinen bas tartqan úylerdi maqsetlige aldı.

2011-jıldıń aprel ayında Google Germaniyada óziniń Street View baǵdarlamasın keńeytpeytuǵının, biraq álleqashan súwretke túsirilgen nárseler - shama menen 20 qalanıń súwretleri - ashıq bolıp qalatuǵının járiyaladı. Bul qarar Berlin Mámleketlik Joqarǵı Sudınıń burınıraq Googledıń Street View baǵdarlamasın nızamlı dep tapqan qararına qaramastan qabıl etildi.

2014-jıldıń sentyabr ayında Germaniyanıń joqarı lawazımlı xızmetkeri Google News jańalanıwları menen payda bolatuǵın tekst úzindileri ushın kompensaciya talap etip sudta gúresip atırǵan baspashılar sebepli Googledı bóliwge shaqırdı. Germaniyanıń baspa gigantı Axel Springerdiń bas direktorı elde Googledıń ósip baratırǵan tásiri boyınsha uwayımın bildirdi.

=== Italiya ===
2010-jıldıń fevral ayında Daun sindromı bar adamlar ushın italiyalı jámiyetlik shólkem Vividown hám balanıń ákesi tárepinen berilgen shaǵım boyınsha, Googledıń úsh basshısına 2006-jılı Google Videoǵa júklengen, bir neshe klasslas oqıwshısı tárepinen qorlanǵan imkaniyatı sheklengen balanıń videosına baylanıslı Italiya Jeke Maǵlıwmatlardı Qorǵaw Kodeksin buzǵanı ushın altı aylıq shártli jaza berildi.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/technology/8533695.stm|title=Google bosses convicted in Italy|work=BBC News|date=February 24, 2010|access-date=April 30, 2010}}&lt;/ref&gt; 2012-jıldıń dekabr ayında bul ayıplawlar hám jazalar apellyaciya boyınsha biykar etildi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://milano.corriere.it/milano/notizie/cronaca/12_dicembre_21/manager-google-assolti-picchiato-ragazzo-disabile-video-2113264459098.shtml|bet=Video del ragazzo disabile picchiato, assolti i tre manager di Google|sáne=December 21, 2012|til=it|jumıs=Corriere della Sera Milano|qaralǵan sáne=March 24, 2019}}&lt;/ref&gt;

=== Norvegiya ===
Norvegiyanıń Maǵlıwmatlardı Qadaǵalaw Inspekciyası (Norvegiya EA aǵzası emes) Googledı (hám basqalardı) tekserdi hám Google usınǵan maǵlıwmatlardı 18-24 ay saqlaw múddeti júdá uzaq ekenligin málimledi.

=== Ullıbritaniya ===
2015-jıldıń 27-martında Apellyaciya Sudı britaniyalı adamlardıń jeke maǵlıwmatlardıń nadurıs paydalanılǵanı ushın Googleǵa qarsı Ullıbritaniyada sud isi qozǵaw huqıqına iye ekenligin qarar etti.&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Google loses UK appeal court battle over 'clandestine' tracking|url=https://www.theguardian.com/technology/2015/mar/27/google-loses-uk-appeal-court-battle-clandestine-tracking|work=[[The Guardian]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.computerweekly.com/news/4500243342/Google-appeal-ruling-should-sent-shivers-through-US-tech-companies|bet=Google appeal ruling should send shivers through US tech companies|jumıs=computerweekly.com|baspaxana=[[Computer Weekly]]}}&lt;/ref&gt;

=== Amerika Qurama Shtatları ===
2005-jıldıń basında AQSH Ádillik Ministrligi federal sudqa «eki aylıq dáwir dawamında Google izlew sistemasına kirgizilgen hár bir izlew qatarınıń teksti (bunday sorawdı kirgizgen adamdı anıqlaytuǵın hesh qanday maǵlıwmatsız)» ushın shaqırıw qaǵazı boyınsha Googledı májbúrlew haqqında ótinish berdi. Google paydalanıwshılardıń qupıyalıǵı boyınsha táshiwishler sebepli shaqırıw qaǵazına qarsı gúresti.&lt;ref name=&quot;googlesubpeona&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://googleblog.blogspot.com/2006/02/response-to-doj-motion.html|bet=Response to the DOJ Motion|avtor=Wong|avtorsilteme=Nicole Wong|at=Nicole|sáne=February 17, 2006|jumıs=[[Google]]|qaralǵan sáne=April 13, 2007}}&lt;/ref&gt; 2006-jıldıń mart ayında sud izlew sózlerin beriwdiń qupıyalıqqa tásirin moyınlap hám olarǵa ashıqlıqtı beriwden bas tartıp, qarardı tolıq emes Google paydasına shıǵardı.&lt;ref name=&quot;broache&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.cnet.com/news/judge-google-must-give-feds-limited-access-to-records/|bet=Judge: Google must give feds limited access to records|arxivurl=https://archive.today/20130120053719/http://news.cnet.com/Judge-Google-must-give-feds-limited-access-to-records/2100-1028_3-6051257.html|arxivsáne=January 20, 2013|avtor=Broache|at=Anne|sáne=March 20, 2006|jumıs=[[CNET]]|qaralǵan sáne=July 22, 2021}}&lt;/ref&gt;

2008-jıldıń aprel ayında Pittsburgten Aaron hám Kristin Boring atlı erli-zayıplılar Googleǵa qarsı «qupıyalıqtı buzǵanı» ushın sud isin qozǵadı. Olar Street View olardıń úyiniń súwretin onlayn járiya etkenin hám bul qupıyalıǵı ushın satıp alınǵan úyleriniń qunın tómenletkenin tastıyıqladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.thesmokinggun.com/documents/internet/couple-sues-google-over-street-view|bet=Couple Sues Google Over &quot;Street View&quot;.|sáne=April 4, 2008|jumıs=[[The Smoking Gun]]}}&lt;/ref&gt; Olar Pensilvaniya sudında iste utıldı. «Googledıń virtual kartalarında kórinetuǵın múlk iyeleriniń kópshiligi qupıyalıq nátiyjelerine narazı bolıwın elesletiw ańsat bolsa da, eń sezimtal adamlardan basqa hesh kim uyat yamasa kemsitiwge ushıraydı dep iseniw qıyın», - dep qarar shıǵardı sudya Xey; Google waqıya ushın Boring shańaraǵına bir dollar tóledi.&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Google wins Street View privacy case|url=https://www.theguardian.com/media/2009/feb/19/google-wins-street-view-privacy-case|date=February 19, 2009}}&lt;/ref&gt;

2010-jıldıń may ayında Oregon shtatınıń Portlend qalasındaǵı AQSH Rayon Sudı Googledan kompaniyanıń Street View baǵdarlaması elatlardı súwretke túsiriw barısında jıynaǵan sımsız maǵlıwmatlardıń eki versiyasın tapsırıwdı buyırdı.&lt;ref name=&quot;reuters&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/idUSN2713025120100527|title=US court orders Google to copy data in Wi-Fi case|first=Diane|last=Bartz|date=May 27, 2010|work=[[Reuters]]}}&lt;/ref&gt;

2012 hám 2013-jılları Google [[Apple Inc.|Appledıń]] Safari brauzerindegi qupıyalıq sazlawların aylanıp ótip, adamlardı olardıń biliwisiz onlayn qadaǵalaǵanı ushın eki márte kelisimge keldi. Birinshi kelisim 2012-jıldıń avgust ayında Federal Sawda Komissiyası menen 22.5 million dollarǵa - Komissiya qararınıń buzılǵanı ushın FTC alǵan eń úlken puqaralıq ayıp pul - kelisildi. Ekinshi kelisim 2013-jıldıń noyabr ayında 37 shtat hám Kolumbiya okrugi menen 17 million dollarǵa kelisildi. Ayıp pullardan tısqarı, Google brauzerdiń cookie-fayllardı bloklaw sazlawların biykarlaytuǵın programmalıq támiynattı paydalanbawǵa, adamlarǵa Google ónimlerin qalay paydalanatuǵını yamasa olar kóretuǵın reklamalardı qalay basqaratuǵını haqqında maǵlıwmatlardı alıp taslawdan yamasa burmalawdan qashıwǵa, bes jıl dawamında cookie-fayllardıń ne ekenligin hám olardı qalay basqarıwdı túsindiretuǵın veb-betti saqlawǵa hám Safari brauzerlerine baylanıslı cookie-fayllardıń múddeti pitiwin támiyinlewge kelisti. Eki kelisimde de Google hesh qanday nızam buzıwshılıqtı moyınlamadı, biraq bul ámeliyat ashıq xabar etilgennen keyin 2012-jıldıń basında sazlawlardı aylanıp ótiwdi toqtatqanın hám Safari paydalanıwshıların qadaǵalawdı hám olarǵa jeke reklamalardı kórsetiwdi toqtatqanın ayttı.

2019-jıldıń sentyabr ayında Google Nyu-Yorkta YouTube platformasında COPPA qaǵıydaların buzǵanı ushın Federal Sawda Komissiyası tárepinen 170 million dollar ayıp pul tóledi. [[YouTube]] video júklewshilerge 13 jastan kishi paydalanıwshılar ushın islengen videolardı belgilew múmkinshiligin qosıwı talap etildi. Bunday belgilengen videolarda reklamalar qadaǵan etildi. YouTube jáne balalardan jeke maǵlıwmatlardı jıynawdan aldın ata-analardıń ruqsatın sorawı talap etildi.&lt;ref&gt;{{Cite news|first1=Natasha|last1=Singer|first2=Kate|last2=Conger|access-date=April 12, 2020|title=Google Is Fined $170 Million for Violating Children's Privacy on YouTube|url=https://www.nytimes.com/2019/09/04/technology/google-youtube-fine-ftc.html|newspaper=[[The New York Times]]|date=September 4, 2019|issn=0362-4331}}&lt;/ref&gt;

== DoubleClick reklamalarınıń basqa Google xızmetleri menen biriktiriliwi ==
2016-jıldıń jazında Google óziniń DoubleClick reklama xızmetinde jeke anıqlaw maǵlıwmatlarına bolǵan tıyımdı áste alıp tasladı. Googledıń qupıyalıq siyasatı DoubleClick arqalı alınǵan veb-sholıw jazbaların kompaniyanıń basqa Google xızmetlerin paydalanıw arqalı biletuǵın nárseleri menen biriktiriwi «múmkin» dep ózgertildi. Jańa paydalanıwshılar avtomat túrde qosılǵan bolsa da, bar paydalanıwshılardan qosılıwdı qáleytuǵın-qálemeytuǵını soraldı, hám Google akkauntınıń My Account betindegi Iskerlik basqarıwlarında bas tartıw múmkinshiligi saqlanıp qaldı. ProPublica «Ózgeristiń ámeliy nátiyjesi sonda, internette adamlardı gezip júretuǵın DoubleClick reklamaları endi siziń atıńız hám Google biletuǵın basqa maǵlıwmatlar tiykarında sizge beyimlestiriliwi múmkin. Bul jáne Google qálese, paydalanıwshınıń elektron poshtada jazǵan hár bir nársesi, kirgen hár bir veb-saytı hám alıp barǵan izlewleri tiykarında atı menen tolıq portretin dúze aladı degendi ańlatadı» dep málimledi. Google ProPublica menen baylanısıp, házirgi waqıtta veb-reklamalardı maqsetlige alıw ushın Gmail gilt sózlerin paydalanbaytuǵının dúzetti.

== Derekler ==

[[Kategoriya:Google]]</text>
      <sha1>00tszzurw1pghdkecakaz3aup6oymyu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120463</id>
      <parentid>120462</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T15:04:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>120463</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="69104" sha1="26lr9c9oloevugw6eb6i1m3e6o7vgd0" xml:space="preserve">2012-jıl 16-martta [[Google]] kompaniyasınıń qupıyalıq siyasatına kirgizgen ózgerisleri kompaniyaǵa keń kólemdegi xızmetler arasında maǵlıwmatlardı bólisiwge múmkinshilik berdi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://policies.google.com/privacy/archive/20120301|bet=Privacy Policy – Privacy &amp; Terms|jumıs=Google|qaralǵan sáne=March 24, 2019}}&lt;/ref&gt; Bul integraciyalanǵan xızmetlerge AdSense hám Analytics qollanatuǵın millionlaǵan úshinshi tárep veb-saytları kiredi. Bul siyasat Internet paydalanıwshıların onlayn háreketlerinde qorqınısh hám saqlıqqa májbúrlep, Internettegi innovaciyalardı qollamaytuǵın ortalıqtı jaratqanı ushın keń kólemde sınǵa alındı.&lt;ref&gt;{{Jurnal deregi |date=March 5, 2012 |title=Will We Ever Get Strong Internet Privacy Rules? |url=https://ideas.time.com/2012/03/05/will-we-ever-get-strong-internet-privacy-rules/?xid=gonewsedit |magazine=Time}}&lt;/ref&gt;

2009-jıldıń dekabr ayı átirapında, jeke ómir qupıyalıǵı boyınsha táshwishler kóterilgennen keyin, Google kompaniyasınıń bas direktorı Erik Shmidt bılay dep málimledi: «Eger sizde hesh kim biliwin qálemeytuǵın bir nárse bar bolsa, múmkin siz onı burın basta islemewińiz kerek shıǵar. Eger sizge shınında da usınday jeke ómir qupıyalıǵı kerek bolsa, haqıyqatlıq sonnan ibarat, izlew sistemaları - sonıń ishinde Google - bul maǵlıwmatlardı bir neshe waqıt saqlaydı hám bul áhmiyetli, mısalı, AQSHta hámmemiz Patriot nızamına boysınamız hám usı barlıq maǵlıwmatlar biylikke beriliwi múmkin.»&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.theregister.co.uk/2009/12/07/schmidt_on_privacy/|title=Google chief: Only miscreants worry about net privacy|last=Cade|first=Metz|date=December 7, 2009|work=[[The Register]]}}&lt;/ref&gt;

Privacy International shólkemi millionlaǵan Internet paydalanıwshılarınıń izlewleriniń oraylastırılǵan, keń tarqalǵan maǵlıwmatlar bazasın saqlawdıń qáwipleri hám qupıyalıqqa tásiri haqqında, sonday-aq dawlı AQSH nızamları boyınsha Google kompaniyasınıń usı barlıq maǵlıwmatlardı AQSH húkimetine beriwge májbúr bolıwı múmkinligi tuwralı táshwishlerin bildirgen.&lt;ref name=&quot;BBC11June2011&quot;&gt;{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/technology/6740075.stm|work=[[BBC News]]|title=Google ranked 'worst' on privacy|date=June 11, 2007}}&lt;/ref&gt; 2007-jılǵı másláhátlesiw bayanlamasında Privacy International shólkemi Google kompaniyasın «Jeke ómir qupıyalıǵına dushpan» dep bahaladı, bul olardıń bayanlamasındaǵı eń tómen baha bolıp, Google usı dizimdegi bul bahanı alǵan jalǵız kompaniya boldı.

2010-jılı Techonomy konferenciyasında Erik Shmidt Internet ushın «haqıyqıy ashıqlıq hám anonimliktiń bolmawı» jolın tańlaw kerekligin boljadı: «Asinxron qáwipler dúnyasında sizdi sáykeslestiriwdiń qanday da bir usılı bolmawı júdá qáwipli. Bizge adamlar ushın [tastıyıqlanǵan] atamalar xızmeti kerek. Húkimetler bunı talap etedi.» Ol jáne bılay dedi: «Eger men siziń xabarlarıńız hám jaylasqan ornıńız haqqındaǵı jetkilikli maǵlıwmatlardı kórip shıqsam hám jasalma intellektti qollanatuǵın bolsam, biz siziń qayaqqa baratuǵınıńızdı boljay alamız. Bizge ózińizdiń 14 súwretińizdi kórsetiń, hám biz siziń kim ekenińizdi anıqlay alamız. Siz Internette ózińizdiń 14 súwretińiz joq dep oylaysız ba? Sizde Facebook súwretlerińiz bar!»&lt;ref name=&quot;thinq.co.uk&quot;&gt;{{Cite news|url=http://www.thinq.co.uk/2010/8/5/no-anonymity-future-web-says-google-ceo/|title=No anonymity on future web says Google CEO|date=August 5, 2010}}&lt;/ref&gt;

2016-jıldıń jazında Google óziniń DoubleClick reklama xızmetinde jeke sáykeslestiriwshi informaciyaǵa bolǵan tıyımdı áste alıp tasladı. Google kompaniyasınıń qupıyalıq siyasatı ózgertilip, DoubleClick arqalı alınǵan veb-brawzing jazbaların basqa Google xızmetlerin paydalanıw barısında alınǵan maǵlıwmatlar menen «biriktiriwi múmkin» ekenligi kórsetildi. Jańa paydalanıwshılar avtomatik túrde bul sistemaǵa qosılǵan bolsa, burınnan bar paydalanıwshılardan qosılıwdı qáleytuǵın-qálemeytuǵınlıǵı soraldı, hám Google akkauntınıń «Meniń akkauntım» betindegi «Aktivlik basqarıwları» bólimine ótiw arqalı bul sistemadan shıǵıw múmkinshiligi saqlanıp qaldı. ProPublica baspası bılay dep málimleydi: «Bul ózgeristiń ámeliy nátiyjesi sonnan ibarat, endi adamlardı internetke kirgende izleytuǵın DoubleClick reklamaları olardıń atı hám Google biletuǵın basqa da informaciyalar tiykarında jekelestiriliwi múmkin. Bul jáne Google qálegen jaǵdayda paydalanıwshınıń elektron pochtasında jazǵan hár bir nársesi, olar kirgen hár bir veb-sayt hám olar alıp barǵan izlewler tiykarında paydalanıwshınıń tolıq portretin atına baylanıstırıp dúze aladı degendi ańlatadı.» Google ProPublica baspasına xabarlasıp, házirgi waqıtta Gmail gilt sózlerin veb-reklamalardı maqsetlige alıw ushın paydalanbaytuǵının dúzetti.&lt;ref name=&quot;2016 DoubleClick change&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.propublica.org/article/google-has-quietly-dropped-ban-on-personally-identifiable-web-tracking|bet=Google Has Quietly Dropped Ban on Personally Identifiable Web Tracking|avtor=Angwin|avtorsilteme=Julia Angwin|at=Julia|sáne=October 21, 2016|baspaxana=ProPublica|qaralǵan sáne=October 23, 2016}}&lt;/ref&gt;

Business Insider basılımınıń jurnalisti Shona Gosh Google ǵa qarsı cifrlı qarsılıq háreketiniń kúsheyip baratırǵanın atap ótti. Google ónimlerin paydalanıwdan bas tartıwdı shólkemlestiriw ushın Google sınshılarınıń tiykarǵı orayı - Reddit platformasındaǵı r/degoogle subredditi bolıp tabıladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.businessinsider.com/profile-reddit-de-google-community-2019-3|bet=Thousands of Reddit users are trying to delete Google from their lives, but they're finding it impossible because Google is everywhere|jumıs=[[Business Insider]]}}&lt;/ref&gt; Puqaralıq erkinlikler máseleleri menen shuǵıllanatuǵın kommerciyalıq emes shólkem Electronic Frontier Foundation (EFF) ata-analardıń, oqıwshılardıń hám oqıtıwshılardıń kópshiliginiń oqıwshılar jeke ómiriniń buzılıwınan táshiwishke túsip atırǵanın kórsetken sorawnama ótkergennen keyin, oqıwshılar haqqındaǵı maǵlıwmatlarǵa baylanıslı jeke ómir máseleleri boyınsha táshiwish bildirdi. EFF maǵlıwmatlarına qaraǵanda, Federal sawda komissiyası 2018-jılı Bilimlendiriw ministrligi menen sáwbetlesiwler ótkergennen keyin de Google dıń oqıwshılar maǵlıwmatların hám izlew nátiyjelerin jıynap atırǵanı haqqındaǵı jámiyetshiliktiń shaǵımların itibarsız qaldırǵan.

Google óziniń veto huqıqınan paydalanıp, W3C nıń qupıyalıq boyınsha usınısların bloklaydı. W3C Pútkil dúnya torınıń qalay isleytuǵının anıqlaydı, al Google W3C nıń internet qupıyalıǵı toparındaǵı wákilligin keńeytiw ilajın veto qıldı.&lt;ref&gt;{{Cite news|date=2019-09-24|title=Google Blocks Privacy Push at the Group That Sets Web Standards|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2019-09-24/google-blocks-privacy-push-at-the-group-that-sets-web-standards|access-date=2024-03-08|work=Bloomberg.com|language=en}}&lt;/ref&gt;

== Maǵlıwmatlardı ashıw potencialı ==

=== Maǵlıwmatlardıń sırtqa shıǵıp ketiwi ===
2009-jıl 10-martta Google kompaniyası Google Docs taǵı bir qátelik ayırım jeke hújjetlerge ruqsatsız kiriwge múmkinshilik bergenin xabarladı. PCWorld basılımınıń pikirinshe, bul qátelik xızmet arqalı saqlanǵan barlıq hújjetlerdiń 0.05% ine tásir etken.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.pcworld.com/article/160927/google_docs_glitch_exposes_private_files.html|bet=Google Docs Glitch Exposes Private Files|sáne=March 9, 2009|til=en|jumıs=PCWorld|qaralǵan sáne=February 21, 2021}}&lt;/ref&gt; Google kompaniyası házirgi waqıtta bul qátelik dúzetilgenin málim etti.&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Google software bug shared private online documents|url=https://www.smh.com.au/technology/google-software-bug-shared-private-online-documents-20090310-8tup.html}}&lt;/ref&gt;

=== Kuki faylları ===
Google hár bir paydalanıwshınıń kompyuterine bir yamasa bir neshe kuki faylın jaylastıradı, bul adamnıń kóp sanlı baylanıssız veb-saytlardaǵı internette háreketin hám izlew tariyxın qadaǵalaw ushın qollanıladı. Eger paydalanıwshı Google xızmetine kirgen bolsa, Google sonday-aq kuki faylların hár bir veb-saytqa kirip atırǵan hám hár bir izlewdi ámelge asırıp atırǵan Google akkauntın jazıp alıw ushın paydalanadı. Dáslep kuki faylı 2038-jılǵa shekem jaramlı bolǵan, biraq onı paydalanıwshı qoldan óshirip taslawı yamasa brauzer sazlamaların ózgertiw arqalı bas tartıwı múmkin edi.&lt;ref name=&quot;agger&quot;&gt;{{Cite journal|url=http://www.slate.com/id/2175651/|title=Google's Evil Eye: Does the Big G know too much about us?|first=Michael|last=Agger|date=October 10, 2007|access-date=October 23, 2007}}&lt;/ref&gt; 2007-jıldan baslap, Google kuki faylı eki jıl dawamında jaramlı boldı, biraq Google xızmeti paydalanılǵan sayın ózin-ózi jańalap turdı. Bul Google reklama sazlamaları menedjerindegi bas tartıw funkciyasına da tásir etti, bul paydalanıwshılardıń bas tartqanın oylaǵanlar Google xızmetin yamasa veb-saytın, sonıń ishinde YouTube ti kórgennen keyin avtomat túrde qayta qosılǵanın ańlatadı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://jackyan.com/blog/2011/05/google-ads-preferences-manager-issue-conrmed-by-nai/|bet=Google Ads Preferences Manager issue conﬁrmed by NAI|avtor=Yan|at=Jack|sáne=May 5, 2011|qaralǵan sáne=September 24, 2024}}&lt;/ref&gt; 2011-jıldan baslap, Google jıynaytuǵın IP adres maǵlıwmatların toǵız aydan soń, al kuki faylları menen veb-kiriwler arasındaǵı baylanıstı 18 aydan soń anonimlestiretuǵının ayttı. 2016-jıldan baslap, Google qupıyalıq siyasatı paydalanıwshılardıń veb-brauzingi yamasa izlewi haqqındaǵı jazbalarınıń óshiriw-óshirilmewi yamasa qashan óshiriletuǵını haqqında hesh nárse wáde etpeydi.&lt;ref name=&quot;privacyfaq&quot;&gt;[https://www.google.com/privacy_faq.html &quot;Privacy FAQ&quot;], Google, accessed October 16, 2011, and December 20, 2016&lt;/ref&gt;

Kommerciyalıq emes topar Public Information Research «Googledıń monopoliyası, algoritmleri hám qupıyalıq máselelerine názer» dep reklama etilgen Google Watch veb-saytın iske qostı&lt;ref name=&quot;Sherman&quot;&gt;{{Cite book|title=Google power: unleash the full potential of Google|url=https://books.google.com/books?id=SRadJIuhVjAC&amp;q=Daniel+Brandt}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;theage&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.theage.com/news/Breaking/Google-critic-releases-source-code-for-proxy/2005/01/12/1105423537735.html|title=Google critic releases source code for proxy|work=The Age|date=January 12, 2005}}&lt;/ref&gt; Bul sayt Googledıń kuki faylların saqlawına baylanıslı máselelerdi kóterdi, olar 2007-jılı 32 jıldan aslam jasaw múddetine iye bolıp, paydalanıwshı maǵlıwmatları jurnalın jaratıwǵa múmkinshilik beretuǵın unikal identifikatordı óz ishine alǵan edi. Google óziniń sociallıq tarmaq versiyası Google Buzz-dı shıǵarǵanda sınǵa ushıradı, onda Gmail paydalanıwshılarınıń baylanıs dizimleri olar bas tartpasa, avtomat túrde járiyalanıp qoyılǵan edi.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://content.usatoday.com/communities/technologylive/post/2010/02/google-buzz--facebook-in-gmail/1|work=USA Today|title=Google adds Facebook-like features to Gmail|date=February 9, 2010}}&lt;/ref&gt;

Google bul informaciyanı huqıq qorǵaw uyımları hám basqa mámleketlik mákemeler menen olardan soraw alǵannan keyin bólisedi. Bul sorawlardıń kópshiligi hesh qanday sud yamasa sudyanıń qarap shıǵıwın yamasa maqullawın talap etpeydi.

=== Baqlaw ===
Googledıń baǵdarlamashılarǵa usınatuǵın hár túrli quralları, mısalı Google Analytics, Google Play Services, reCAPTCHA, Google Fonts hám Google APIs arqalı Internet paydalanıwshıları haqqında maǵlıwmat jıynaw hám biriktiriw menen shuǵıllanadı dep gúman etiledi. Bul Googleǵa izbe-iz saytlar arqalı qollanılıp atırǵan IP adresin baqlaw arqalı paydalanıwshınıń Internettegi jolın anıqlawǵa múmkinshilik beriwi múmkin (domen aralıq veb-baqlaw). Biraq, Google Analyticstiń tórtinshi áwladı Evropa Awqamı paydalanıwshılarınan alınǵan hár qanday IP informaciyasın óshirip taslaytuǵının málimleydi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://support.google.com/analytics/answer/12017362?hl=en|bet=EU-focused data and privacy - Analytics Help}}&lt;/ref&gt; Keń qollanılatuǵın Google APIs arqalı alınǵan basqa informaciya menen baylanıstırılıp, Google IP adreske yamasa paydalanıwshıǵa baylanıslı tolıq veb paydalanıwshı profilin beriwi múmkin. Bunday túrdegi maǵlıwmatlar marketing agentlikleri ushın, sonday-aq Googledıń óziniń marketing hám reklama jumıslarınıń nátiyjeliligin arttırıw ushın bahası joq.&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=Report from Dagstuhl: the liberation of mobile location data and its implications for privacy research|url=https://publica.fraunhofer.de/handle/publica/233066}}&lt;/ref&gt;

Google baǵdarlamashılardı óz quralların paydalanıwǵa hám aqırǵı paydalanıwshılardıń IP adreslerin Googleǵa jiberiwge shaqıradı: «Baǵdarlamashılarǵa sonday-aq API sorawın jiberip atırǵan aqırǵı paydalanıwshınıń IP adresin beriw ushın userip parametrinen paydalanıw usınıs etiledi. Bunı islew arqalı aqırǵı paydalanıwshıdan kelmeytuǵın trafikten bul nızamlı server tárepinen bolǵan trafikti ayırıp alıwǵa járdem beredi.» ReCAPTCHA ReCAPTCHA-ǵa tán domen ornına google.com domenin paydalanadı. Bul Googleǵa paydalanıwshı ushın álleqashan ornatılǵan hár qanday cookie faylların alıwǵa múmkinshilik beredi, bul arqalı úshinshi tárep cookie faylların ornatıwǵa bolǵan sheklewlerdi aylanıp ótedi hám kópshilik paydalanıwshılar qollanatuǵın Googledıń barlıq basqa xızmetleri menen trafikti baylanıstırıwǵa jol ashadı. ReCAPTCHA ózleriniń robot emes ekenin dálillewdi qálegen kóp paydalanıwshılardıń anonimligin isenimli túrde joq etiw ushın jetkilikli informaciya jıynaydı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://near.blog/you-probably-dont-need-recaptcha/|bet=You (probably) don't need ReCAPTCHA|avtor=Davis|at=Kevin|jumıs=Near.blog|qaralǵan sáne=November 20, 2024}}&lt;/ref&gt;

Googledıń informaciyanıń onlayn qay jerde kórinetuǵının qadaǵalawdı qıyınlastıratuǵın kóp saytları hám xızmetleri bar. Agressiv qadaǵalaw hám belgisiz maǵlıwmat saqlaw múddetleri boyınsha úziliksiz narazılıqlardan keyin, Google ósip kiyatırǵan sanda qupıyalıqqa itibar beretuǵın adamlarǵa jaǵıwǵa háreket etti. Google I/O 2019 da ol óz xızmetleriniń ayırımları ushın maǵlıwmat saqlaw múddetin sheklew jobaların, dáslep Veb hám qosımsha belsendiligi menen baslawdı járiyaladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.jucktion.com/limit-google-web-app-activity-data-retention-period|bet=Limit Google Web and App Activity data retention period|sáne=May 29, 2019|til=en-US|jumıs=Jucktion|qaralǵan sáne=July 4, 2019}}&lt;/ref&gt; Paydalanıwshılar Google Account Dashboard ishinde 3 aydan 18 ayǵa shekem múddetti tańlay aladı. Maǵlıwmat saqlaw múddetin sheklew ádepki boyınsha óshirilgen.

=== Gmail ===
Stiv Ballmer, Liz Figeroa, Mark Rash, hám Google Watch redaktorları&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.google-watch.org/gmail.html|bet=Gmail is too creepy|arxivurl=https://archive.today/20090714120817/http://www.google-watch.org/gmail.html|arxivsáne=July 14, 2009|jumıs=Google Watch|qaralǵan sáne=October 17, 2011}}&lt;/ref&gt; Googledıń [[Gmail]] xızmeti tárepinen elektron xat xabarları mazmunın qayta islew durıs paydalanıwdan asıp ketedi dep esaplaydı.

Google Inc.tiń tastıyıqlawınsha, Gmailge jiberilgen yamasa onnan alınǵan xatlardı akkaunt iyesinen basqa hesh bir adam oqımaydı, al kompyuterler tárepinen oqılǵan mazmun tek reklamalardıń orınlılıǵın jaqsılaw hám spam xatlardı bloklaw ushın paydalanıladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.google.com/privacypolicy.html|bet=Privacy Policy|qaralǵan sáne=February 12, 2015}}&lt;/ref&gt; Outlook.com hám [[Yahoo!|Yahoo]] sıyaqlı basqa da keń tarqalǵan elektron pochta xızmetleriniń qupıyalıq siyasatları paydalanıwshılardıń jeke maǵlıwmatların jıynawǵa hám reklama maqsetlerinde paydalanıwǵa ruqsat beredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://info.yahoo.com/privacy/us/yahoo/details.html|bet=Yahoo Privacy Policy|qaralǵan sáne=February 12, 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://privacy.microsoft.com/en-us/fullnotice.aspx#collection|bet=Microsoft Privacy Statement|baspaxana=Microsoft|qaralǵan sáne=February 12, 2015}}&lt;/ref&gt;

2004-jılı otız qupıyalıq hám puqaralıq erkinlikler shólkemleri Googleǵa xat jazıp, qupıyalıq máseleleri jetkilikli dárejede sheshilmegenshe, Gmail xızmetin toqtatıwdı talap etti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://privacyrights.org/ar/GmailLetter.htm|bet=Thirty-One Privacy and Civil Liberties Organizations Urge Google to Suspend Gmail|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160107021333/https://www.privacyrights.org/ar/GmailLetter.htm|arxivsáne=January 7, 2016|baspaxana=Privacy Rights Clearinghouse|qaralǵan sáne=December 5, 2015}}&lt;/ref&gt; Sonday-aq, xatta Googledan maǵlıwmatlardı saqlaw hám olardı óz biznes bólimleri arasında bólisiw boyınsha jazba informaciya siyasatların anıqlastırıw talap etildi. Shólkemler Googledıń reklama jaylastırıw maqsetinde barlıq kiyatırǵan xabarlar tekstin skanerlew jobasına baylanıslı óz táshwishlerin bildirdi, qupıya elektron xatlardı úshinshi tárep reklama mazmunın kirgiziw ushın skanerlew elektron pochta xızmet kórsetiwshisine bolǵan jasırın isenimdi buzatuǵının atap ótti.

2013-jılı Microsoft Googleǵa qarsı elektron xatlardı skanerlegeni ushın reklama kampaniyasın basladı, kópshilik Gmail paydalanıwshıları Googledıń maqsetli reklamalardı jetkeriw ushın olardıń jeke xabarların baqlaytuǵınınan xabarsız ekenin ayttı.&lt;ref name=&quot;nytimes1&quot;&gt;{{Cite news|url=http://bits.blogs.nytimes.com/2013/02/06/microsoft-attacks-google-on-gmail-privacy/?smid=tw-nytimesbits&amp;seid=auto|title=Microsoft Attacks Google on Gmail Privacy|access-date=June 14, 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://abcnews.go.com/Technology/microsoft-scroogled-campaign-attacks-google-gmail-ad-policies/story?id=18433524|bet=Microsoft's 'Scroogled' Campaign Attacks Google's Gmail Ad Policies|avtor=Stern|at=Joanna|til=en|jumıs=ABC News}}&lt;/ref&gt; Microsoft óziniń Outlook elektron pochta xızmeti xabarlar mazmunın skanerlemeytuǵının tastıyıqlaydı hám Microsofttıń sóz júrgiziwshisi qupıyalıq máselesin «Googledıń kriptoniti» dep atadı. Basqa táshwishler arasında Googledıń siyasatları maǵlıwmatlardı sheksiz múddetke saqlawǵa ruqsat beriwi hám Gmail jıynaytuǵın hám saqlaytuǵın informaciyanıń kútilmegen qosımsha maqsetlerde paydalanılıw múmkinshiligi bar.

2013-jıldıń avgust ayında Consumer Watchdog jámiyetlik shólkemi tárepinen ashılǵan sud hújjetinde Google sud hújjetinde Gmail paydalanıwshıları arasında óz elektron xatlarınıń qupıyalılıǵına baylanıslı «aqılǵa muwapıq kútiw» joq ekenin málimledi. Britaniya gazetası The Guardianǵa muwapıq, «Googledıń sud hújjeti Gmail paydalanıwshılarına emes, al Gmail paydalanıwshılarına xat jiberetuǵın basqa elektron pochta provayderleriniń paydalanıwshılarına qatnaslı edi».&lt;ref name=&quot;Rushe&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/technology/2013/aug/14/google-gmail-users-privacy-email-lawsuit|title=Google: Gmail users shouldn't expect email privacy|date=August 15, 2013|work=The Guardian|access-date=August 14, 2013}}&lt;/ref&gt; 2013-jıldıń may ayında berilgen shaǵım arzasına juwap retinde Google bılay dep túsindirdi:

''... elektron pochtanıń barlıq paydalanıwshıları óz elektron xatları avtomatlastırılǵan islew processinen ótetuǵının kútiwi kerek ... Biznes sherigine xat jiberiwshi xattı alıwshınıń járdemshisi xattı ashatuǵınına hayran qalmaǵanı sıyaqlı, búgingi kúnde vebke-tiykarlanǵan elektron pochtadan paydalanıwshılar da óz xabarların jetkeriw barısında alıwshınıń ECS [elektron baylanıs xızmeti] provayderi tárepinen islenetuǵınına hayran qalmawı kerek.''

Googledıń wákili 2013-jıldıń 15-avgustında ǵalaba xabar qurallarına korporaciyanıń Gmail paydalanıwshılarınıń qupıyalıq hám qáwipsizlik máselelerin «júdá qatań» qabıl etetuǵının bildirdi.

Federal sudya xabar almasıw mazmunın analizlep, onıń nátiyjelerin satıwǵa qarsı bolǵan Gmail paydalanıwshıları tárepinen berilgen shaǵım arzasın biykar etiwden bas tarttı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.salon.com/2014/02/05/4_ways_google_is_destroying_privacy_and_collecting_your_data_partner/|bet=4 ways Google is destroying privacy and collecting your data|sáne=February 5, 2014|til=en|jumıs=Salon|qaralǵan sáne=May 8, 2019}}&lt;/ref&gt;

2017-jılı Google Gmail reklamaların jekelestiriwdi toqtattı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://fortune.com/2017/06/28/gmail-google-account-ads-privacy-concerns-home-settings-policy/|bet=Google Still Doesn't Care About Your Privacy|til=en|jumıs=Fortune|qaralǵan sáne=May 8, 2019}}&lt;/ref&gt;

=== ORB (CIA) hám MQA (NSA) baylanısları ===
2010-jıldıń fevral ayında Googledıń Milliy Qáwipsizlik Agentligi (MQA) menen óz tarmaǵına bolǵan jaqında ámelge asırılǵan hújimlerdi tergew boyınsha kelisim islep atırǵanı haqqında xabar berildi. Bul kelisim MQA-ǵa Google paydalanıwshılarınıń izlewleri yamasa elektron pochta xabarları hám akkauntları boyınsha maǵlıwmatlarǵa kiriw imkaniyatın bermegen hám Google agentlik penen menshikli huqıqındaǵı maǵlıwmatlardı bólispegen bolsa da, qupıyalıq hám puqaralıq huqıq qorǵawshıları táshwishlendi.&lt;ref&gt;{{Jurnal deregi |last=Zetter |first=Kim |date=February 4, 2010 |title=Google Asks NSA to Help Secure Its Network |url=https://www.wired.com/2010/02/google-seeks-nsa-help/ |magazine=Wired |issn=1059-1028 |access-date=March 24, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Jurnal deregi |last=Shachtman |first=Noah |date=February 4, 2010 |title='Don't Be Evil,' Meet 'Spy on Everyone': How the NSA Deal Could Kill Google |url=https://www.wired.com/2010/02/from-dont-be-evil-to-spy-on-everyone/ |magazine=Wired |issn=1059-1028 |access-date=March 24, 2019}}&lt;/ref&gt;

2004-jıldıń oktyabr ayında Google Keyhole atlı 3D karta islew kompaniyasın satıp aldı. 2004-jıldıń fevral ayında, Google tárepinen satıp alınıwdan aldın, Keyhole ORB-nıń (CIA) investiciya bólimi In-Q-Telden investiciya aldı. 2010-jıldıń iyul ayında ORB (In-Q-Tel) hám Googledıń (Google Ventures) investiciya bólimleriniń ekewi de boljawlı analiz - internetti real waqıtta baqlaw hám sol maǵlıwmatlardı keleshekti boljaw ushın paydalanıw boyınsha qánigelesken Recorded Future kompaniyasına investiciya salǵanı haqqında xabar berildi. Jeke kompaniyalar usınday sistemalardı 1990-jıllardan berli paydalanıp kiyatırǵan edi, biraq Google hám ORB-nıń úlken maǵlıwmatlar bazaları menen qatnasıwı qupıyalıq máselelerin keltirip shıǵardı.&lt;ref&gt;{{Jurnal deregi |last=Shachtman |first=Noah |date=July 28, 2010 |title=Exclusive: Google, CIA Invest in 'Future' of Web Monitoring |url=https://www.wired.com/2010/07/exclusive-google-cia/ |magazine=Wired |issn=1059-1028 |access-date=March 24, 2019}}&lt;/ref&gt;

2011-jılı AQSHtaǵı federal rayon sudı sudyası Elektron qupıyalıq maǵlıwmat orayı tárepinen berilgen Informaciya erkinligi haqqındaǵı nızam boyınsha sorawdı qabıl etpedi. 2012-jıldıń may ayında Apellyaciya sudı bul qarardı tastıyıqladı. Sorawda 2010-jılı Qıtaydaǵı Google paydalanıwshılarına qarsı júz bergen kiberhújim boyınsha MQA (NSA) jazbaların ashıp beriw talap etilgen edi. MQA bunday maǵlıwmatlardı ashıp beriw AQSH húkimetiniń informaciyalıq sistemaların hújimge ushıratıw múmkin ekenin bildirdi. MQA bunday jazbalardıń bar ekenin yamasa joq ekenin, yaki MQA menen Google arasında qanday da bir baylanıstıń bar ekenin yamasa joq ekenin tastıyıqlawdan yamasa biykarlawdan bas tarttı.&lt;ref name=&quot;USAToday-nsa-spy-china&quot;&gt;{{Cite news|title=Court rules that Google-NSA spy ties can remain secret|url=https://www.usatoday.com/tech/news/story/2012-05-11/court-google-nsa-spy-china/54912902/1|date=May 11, 2012|work=USA Today}}&lt;/ref&gt;

2013-jıldıń iyun ayında The Guardian&lt;ref&gt;{{Cite news|title=NSA taps in to internet giants' systems to mine user data, secret files reveal|url=https://www.theguardian.com/world/2013/jun/06/us-tech-giants-nsa-data|access-date=June 6, 2013}}&lt;/ref&gt; hám The Washington Post&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/investigations/us-intelligence-mining-data-from-nine-us-internet-companies-in-broad-secret-program/2013/06/06/3a0c0da8-cebf-11e2-8845-d970ccb04497_story.html?hpid=z1|title=U.S. intelligence mining data from nine U.S. Internet companies in broad secret program|access-date=June 6, 2013}}&lt;/ref&gt; gazetaları tárepinen alınǵan MQA-nıń sızıp alınǵan hújjetlerinde Google kompaniyası MQA-nıń PRISM baqlaw baǵdarlaması menen birge islesetuǵın kompaniyalar diziminde kórsetilgen edi. Bul baǵdarlama húkimetke amerikalı kompaniyalar tárepinen saqlanǵan AQSH puqarası bolmaǵan adamlardıń maǵlıwmatların ordersiz jasırın túrde alıwǵa ruqsat beredi. Sızıp alınıwdan keyin húkimet wákilleri baǵdarlamanıń bar ekenin moyınladı.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2013/06/07/us/nsa-verizon-calls.html|title=U.S. Confirms That It Gathers Online Data Overseas|access-date=March 24, 2019}}&lt;/ref&gt; Sızıp alınǵan hújjetlerge muwapıq, MQA usı kompaniyalardıń serverlerine tuwrıdan-tuwrı kiriw múmkinshiligine iye, hám sızıp alınıwdan aldınǵı jıllarda baǵdarlama arqalı jıynalǵan maǵlıwmatlar kólemi tez ósip barǵan. Google «húkimetlik artqı esik»tiń bar ekenin biykarladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2013/06/06/google-facebook-apple-deny-participation-in-nsa-prism-program/|bet=Google, Facebook, Dropbox, Yahoo, Microsoft And Apple Deny Participation In NSA PRISM Surveillance Program|sáne=June 6, 2013|jumıs=Tech Crunch|qaralǵan sáne=June 6, 2013}}&lt;/ref&gt;

=== Húkimet sorawları ===
Google húkimetlerge júdá kóp informaciyanı dım tez bergeni ushın da, húkimetlerge óz nızamların orınlaw ushın kerek bolǵan informaciyanı bermegeni ushın da sınǵa alındı. 2010-jıldıń aprel ayında Google birinshi márte dúnya júzindegi ellerdiń paydalanıwshı maǵlıwmatların beriwdi yamasa informaciyanı cenzuradan ótkeriwdi qanshelli jiyi soraytuǵını haqqında tolıq maǵlıwmat berdi. Onlayn qurallar jańalanǵan maǵlıwmatlardı hámmege jetkilikli etedi.

2009-jıldıń iyul ayınan dekabr ayına shekem Braziliya paydalanıwshı maǵlıwmatların soraw boyınsha 3,663 soraw menen dizimniń basında turdı, al AQSH 3,580, Ullıbritaniya 1,166 hám Hindistan 1,061 soraw jibergen. Braziliya jáne de kontentti alıp taslaw boyınsha eń kóp soraw jibergen el boldı - 291 soraw, onnan keyin Germaniya 188, Hindistan 142 hám AQSH 123 soraw menen keledi.

Googledıń bas yuristi: «Bul sorawlardıń kópshiligi durıs, hám kerekli informaciya nızamlı jınayatlı tergewler yamasa balalar pornografiyasın joq etiw ushın talap etiledi», - dedi.

2019-jıldıń 20-martında AQSH Joqarǵı Sudı Googledıń jeke ómirge aralasıw boyınsha shaǵımlardı sheshiw ushın dúzgen 8.5 million dollarlıq kelisimin qáwip astına qoydı.

=== Google Chrome ===
2008-jılı Consumer Watchdog Google Chromenıń paydalanıwshınıń veb-adres maydanına jazǵanların qalay jazıp alatuǵının hám bul informaciyanı izlew usınısların toltırıw ushın Google serverlerine jiberetuǵının kórsetetuǵın video tayarladı. Videoda bul funkciyanıń jeke ómirge tiyisli potencial aqıbetleri haqqında talqılaw bar.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.consumerwatchdog.org/story/chrome-spying-you|bet=Is Chrome Spying on You?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130605141652/http://www.consumerwatchdog.org/story/chrome-spying-you|arxivsáne=June 5, 2013|avtor=Thompson|at=Chris|sáne=November 4, 2008|baspaxana=Consumer Watchdog|qaralǵan sáne=June 14, 2013}}&lt;/ref&gt;

=== Inkognito rejimi ===
Google Chrome «inkognito rejimi» dep atalatuǵın jeke kóriw funkciyasın óz ishine aladı, ol brauzerdiń kóriw tariyxı yamasa júklep alıw tariyxı informaciyasın ya bolmasa kuki faylların turaqlı saqlawına jol qoymaydı. Inkognito rejimin qollanıw brauzer tariyxında kórilgen betlerdiń saqlanıwın aldın aladı. Biraq, kórilgen ayırım veb-saytlar ele de saparlar haqqında informaciyanı qadaǵalap hám saqlay aladı. Ásirese, Google akkauntına kirip atırıp islengen hár qanday izlewler akkaunttıń veb-tariyxınıń bir bólegi sıpatında saqlanadı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.google.com/support/chrome/bin/answer.py?answer=95464&amp;hl=en|bet=Incognito Mode (browse in private)|qaralǵan sáne=November 4, 2013}}&lt;/ref&gt; Bunnan tısqarı, Chrome ishinen shaqırılatuǵın media fayllardı translyaciyalaw ushın qollanılatuǵın basqa programmalar, hátte inkognito rejimi qollanılıp atırǵan waqıtta da tariyx informaciyasın jazıp alıwı múmkin. Bunnan tısqarı, Apple kompaniyasınıń iOS 7 platformasınıń sheklewi inkognito brauzer aynalarınan ayırım informaciyanıń ádettegi Chrome brauzer aynalarına aǵıp ketiwine jol qoyadı. Bul sheklewler Chrome paydalanıwshıların inkognito rejimi haqıyqatında bar bolǵannan kóbirek jeke ómir qorǵawın támiyinleydi dep iseniwge alıp kelgeni haqqında táshwishler bar.

== Kóshe kórinisi ==
Google kompaniyasınıń onlayn karta xızmeti, Kóshe kórinisi, kóshelerde elektron xatlar hám basqa da jeke maǵlıwmatlardı («payload maǵlıwmatları») jıynawda, súwretke alıwda hám adamlardıń jeke úylerine dım tereń qarawda hám/yamasa kóshedegi adamlarǵa, olar súwretke túsirilip atırǵanın bilmegen waqıtta, júdá jaqın keliwde ayıplı dep tabılǵan.

== Wi-Fi tarmaqları haqqında informaciya jıynaw ==
2006-jıldan 2010-jılǵa shekem, Google Kóshe kórinisi kamera mashinaları 30-dan aslam mámlekette shifrlanbaǵan jámiyetlik hám jeke Wi-Fi tarmaqları paydalanıwshılarınan shama menen 600 gigabayt maǵlıwmat jıynaǵan. Bul tásir etilgen adamlarǵa da, Wi-Fi stanciyalarınıń iyelerine de hesh qanday informaciya ya bolmasa jeke ómir siyasatı berilmegen.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://finance.yahoo.com/news/Google-grabs-personal-info-apf-2162289993.html?x=0|bet=Google grabs personal info off of Wi-Fi networks|arxivurl=https://web.archive.org/web/20100528181755/http://finance.yahoo.com/news/Google-grabs-personal-info-apf-2162289993.html?x=0|arxivsáne=May 28, 2010|qaralǵan sáne=July 17, 2011}}, Michael Liedtke, AP, May 14, 14, 2010&lt;/ref&gt;

Google keshirim soradı hám «biz bul jerde qattı qátelestik» dep ayttı jeke ómirdi qorǵaw máselesinde, olar bul mashqala haqqında nemis regulyatorlarınan soraw kelgenshe bilmegenin, jeke maǵlıwmatlar abaysızda jıynalǵanın hám jıynalǵan jeke maǵlıwmatlardıń hesh biri Google izlew sistemasında yamasa basqa xızmetlerinde paydalanılmaǵanın bildirdi. Consumer Watchdog wákili bılay dep juwap berdi: «Google jáne bir márte jeke ómirge itibarsızlıǵın kórsetti. Onıń kompyuter injenerleri qáwipsizlik shegarasın buzıp, qolǵa túskenshe qanday maǵlıwmat bolsa da jıynaydı.» Nızamlı jazalardıń bolıwı múmkinliginiń belgisi sıpatında, Google bul maǵlıwmatlardı regulyatorlar ruqsat bermegenshe joq qılmaytuǵının ayttı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://finance.yahoo.com/news/Google-grabs-personal-info-apf-2162289993.html?x=0|bet=Google grabs personal info off of Wi-Fi networks|arxivurl=https://web.archive.org/web/20100528181755/http://finance.yahoo.com/news/Google-grabs-personal-info-apf-2162289993.html?x=0|arxivsáne=May 28, 2010|qaralǵan sáne=July 17, 2011}}, Michael Liedtke (AP), Yahoo! Finance, May 14, 2010&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/technology/8684110.stm|title=Google admits wi-fi data blunder}}&lt;/ref&gt; biraq keyin on bir mámlekette bunı orınlamadı.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/technology/google/9432552/Google-Streetview-data-letter-in-full.html|title=Google: Streetview data letter in full}}&lt;/ref&gt;

Street View maǵlıwmatların jıynaw AQSHta bir neshe sud isin keltirip shıǵardı. Bul sud isleri Kaliforniya federal sudında bir iske biriktirildi. Google kompaniyasınıń isti toqtatıw haqqındaǵı ótinishi, olar uslap alǵan Wi-Fi baylanısları «ulıwma xalıq ushın qoljetimli» bolǵanlıǵı sebepli federal tıńlaw nızamların buzbaydı degen tiykarda, 2011-jıldıń iyun ayında Kaliforniya Arqa rayonınıń AQSH Rayon sudı tárepinen hám 2013-jıldıń sentyabr ayında apellyaciya boyınsha AQSH Toǵızınshı okrug apellyaciya sudı tárepinen biykar etildi. Bul qarar Google ushın úlken huqıqıy sátsizlik dep esaplanadı hám istiń dodalaw ushın tómengi sudqa qaytıwına jol ashadı.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2013/09/11/technology/court-says-privacy-case-can-proceed-vs-google.html|title=Court Says Privacy Case Can Proceed vs. Google|access-date=March 24, 2019}}&lt;/ref&gt;

Házirgi waqıtta Google Street View arqalı WiFi maǵlıwmatların jıynamaydı, onıń ornına Android qurılmasınıń Wi-Fi ornalasıw sistemasın paydalanadı. Degen menen, olar Wi-Fi tiykarındaǵı jaylasıw sistemalarınan bas tartıwdıń birden-bir usılın jaratıwdı usındı. Atap aytqanda, sımsız kiriw noqatınıń SSID-ne «nomap» sózin qosıw arqalı onı Google WPS maǵlıwmatlar bazasınan shıǵarıp taslawdı usındı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.infosecurity-magazine.com/blog/2011/11/20/googles-approach-of-a-nomap-wifi-zone/460.aspx|bet=Infosecurity Blogs|avtor=Kent Row|jumıs=Infosecurity Magazine|qaralǵan sáne=February 12, 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://support.google.com/maps/bin/answer.py?hl=en&amp;answer=1725632|bet=Configure access points with Google Location Service|qaralǵan sáne=February 12, 2015}}&lt;/ref&gt;

== YouTube ==
2008-jıldıń 14-iyulında Viacom kompaniyası 1 milliard dollarlıq avtorlıq huqıq shaǵımında [[YouTube]] paydalanıwshılarınıń jeke maǵlıwmatların qorǵawǵa kelisti. Google kompaniyası maǵlıwmatlardı Viacom kompaniyasına beriwden aldın YouTube sıńar kompaniyasınıń paydalanıwshı maǵlıwmatları hám internet protokol adreslerin anonimlestiriwge kelisti. Qupıyalıq kelisimi FA Premier League, Rodgers &amp; Hammerstein shólkemi hám Scottish Premier League sıyaqlı basqa da shaǵım etiwshilerge qollanıldı. Biraq bul kelisim xızmetkerlerge anonimlikti keńeytpedi, sebebi Viacom Google xızmetkerleriniń saytqa nızamsız materiallardı júklew haqqında xabardar ekenligin dálillewdi qáleydi. Sonlıqtan, tárepler maǵlıwmatlar sudqa berilmesinen aldın bul másele boyınsha jáne ushırasadı. YouTube FTC-ǵa Balalardıń onlayn qupıyalıǵın qorǵaw nızamın orınlawı haqqındaǵı shaǵımı sebepli 170 million dollar tólewge hám jańa qupıyalıq sistemaların engiziwge májbúr boldı.&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Masnick|first=Mike|title=FTC's Latest Fine Of YouTube Over COPPA Violations Shows That COPPA And Section 230 Are On A Collision Course|url=https://www.techdirt.com/articles/20190905/17343942934/ftcs-latest-fine-youtube-over-coppa-violations-shows-that-coppa-section-230-are-collision-course.shtml|access-date=September 7, 2019|date=September 6, 2019}}&lt;/ref&gt;

== Google Buzz ==
2010-jıldıń 9-fevralında Google óziniń mikroblog xızmeti Google Buzz-dı iske qostı. Gmail akkauntı bar hár bir adam avtomat túrde aldınnan bar Gmail baylanıslarına qosıldı hám qatnasqısı kelmese, bas tartıwı kerek edi.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://content.usatoday.com/communities/technologylive/post/2010/02/google-buzz–facebook-in-gmail/1|title=Google adds Facebook-like features to Gmail|access-date=April 30, 2010}}&lt;/ref&gt;

Google Buzzdıń «bas tartıw» sociallıq tarmaǵı sıpatında iske qosılıwı paydalanıwshı qupıyalıǵın buzǵanı ushın dárhal sınǵa ushıradı, sebebi ol Gmail paydalanıwshılarınıń baylanıslarına olardıń basqa baylanısların avtomat túrde kóriw múmkinshiligin berdi. 2011-jılı AQSH Federal Sawda Komissiyası Google, Inc. qarsı komissiya is júrgiziwin basladı, onda Gmail paydalanıwshılarınıń ayırım jeke maǵlıwmatları Google Buzz sociallıq tarmaǵı arqalı paydalanıwshılardıń ruqsatısız bólisilgeni aytıldı.&lt;ref name=&quot;Maggs&quot;&gt;{{Cite book|title=Internet and Computer Law}}&lt;/ref&gt;

== Haqıyqıy atlar, Google+ hám Nymwars ==
Google Plus (G+) 2011-jıldıń iyun ayınıń aqırında iske qosıldı. Jańa xızmet bir neshe hápte ishinde 20 million aǵza topladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://news.cnet.com/8301-1023_3-20083499-93/google-name-policy-frustrating-google-confesses/|bet=Google+ name policy 'frustrating,' Google confesses|avtor=Whitney|at=Lance|sáne=July 26, 2011|jumıs=[[CNET]]|qaralǵan sáne=October 30, 2012}}&lt;/ref&gt; Iske qosılǵan waqıtta sayttıń paydalanıwshı mazmunı hám minez-qulıq siyasatında bılay delingen: «Spam menen gúresiwge hám jalǵan profillerdiń aldın alıwǵa járdem beriw ushın doslarıńız, shańaraǵıńız yamasa kásipleslerińiz sizdi ádette qalay ataytuǵın bolsa, sol attı paydalanıń».&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.google.com/intl/en/+/policy/content.html|bet=User Content and Conduct Policy|sáne=July 12, 2011|qaralǵan sáne=August 27, 2011}}&lt;/ref&gt; 2011-jıldıń iyul ayınan baslap Google psevdonimlerdi paydalanǵanlardıń akkauntların toqtatıw arqalı bul siyasattı ámelge asıra basladı.&lt;ref&gt;{{Jurnal deregi |last=McCracken |first=Harry |author-link=Harry McCracken |date=September 22, 2011 |title=Google+'s Real-Name Policy: Identity vs. Anonymity |url=http://content.time.com/time/business/article/0,8599,2094409,00.html |url-status=live |magazine=[[Time (magazine)|Time]] |archive-url=https://web.archive.org/web/20110922175240/http://www.time.com/time/business/article/0,8599,2094409,00.html |archive-date=September 22, 2011 |access-date=July 22, 2021}}&lt;/ref&gt;  2011-jıldıń avgust ayınan baslap Google haqıyqıy at siyasatın ámelge asırıw hám akkauntların toqtatıwdan aldın tórt kúnlik múddet berdi. Tórt kún aǵzalarǵa ózleriniń laqap atların haqıyqıy atlarına ózgertiw ushın waqıt berdi. Bul siyasat [[Gmail]] hám [[YouTube|YouTubetı]] qosıp barlıq Google xızmetleriniń jańa akkauntlarına qollanıldı, biraq jańa siyasattan aldın bar bolǵan akkauntların jańalaw talap etilmedi. 2012-jıldıń yanvar ayınıń aqırında Google aǵzalarǵa ózleriniń ádettegi yamasa haqıyqıy atları menen birge laqap atlardı, qızlıq familiyalardı hám basqa da «belgilengen» atlardı paydalanıwǵa ruqsat bere basladı.

Google kompaniyasınıń pikirinshe, haqıyqıy at siyasatı Googledı haqıyqıy dúnyaǵa uqsas etedi. Adamlar bir-birin telefon kitabı sıyaqlı ańsat taba aladı. Haqıyqıy at siyasatı balalar hám jas óspirimlerdi kiberqorqıtıwdan qorǵaydı dep esaplanadı, sebebi bunday qorqıtıwshılar laqap atlar artına jasırınadı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://support.google.com/plus/bin/answer.py?hl=en&amp;answer=1228271|bet=Google+ Page and Profile Names – Google+ Help|qaralǵan sáne=October 30, 2012}}&lt;/ref&gt; biraq bul kózqaras adamlardıń basqalarǵa belgisiz laqap atlardı paydalanıp qorqıtıwshılardan jasırına alatuǵının itibarǵa almaydı. Izlew sistemalarında «adamlardı izlew», yaǵnıy olardıń atın izlew arqalı adamlar haqqında maǵlıwmat tabıwǵa urınıw ádewir keń tarqalǵan.

Bir qatar belgili kommentatorlar, sonıń ishinde texnologlar Djeymi Zavinski,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.jwz.org/blog/2011/08/nym-wars/|bet=Nym Wars|avtor=Zawinski|avtorsilteme=Jamie Zawinski|at=Jamie|sáne=August 20, 2011|qaralǵan sáne=August 27, 2011}}&lt;/ref&gt; Kevin Marks,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://epeus.blogspot.com/2011/08/google-plus-must-stop-this-identity.html|bet=Epeus' epigone: Google Plus must stop this Identity Theatre|avtor=Marks|avtorsilteme=Kevin Marks|at=Kevin|sáne=August 20, 2011|qaralǵan sáne=August 27, 2011}}&lt;/ref&gt; hám Robert Skobl&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://plus.google.com/111091089527727420853/posts/XQKT1XkPBgi|bet=Several people have asked me to make this a real post so it…|avtor=Scoble|avtorsilteme=Robert Scoble|at=Robert|sáne=August 20, 2011|qaralǵan sáne=August 27, 2011}}&lt;/ref&gt; hám Electronic Frontier Foundation sıyaqlı shólkemler Googledıń siyasatların ashıq sınǵa aldı.&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.eff.org/deeplinks/2011/07/case-pseudonyms|bet=A Case for Pseudonyms|avtor=York|at=Jillian|sáne=July 29, 2011|baspaxana=[[Electronic Frontier Foundation]]|qaralǵan sáne=August 27, 2011}}&lt;/ref&gt;

Sınlar keń kólemli boldı, mısalı:

* Bul siyasat haqıyqıy dúnyaǵa uqsamaydı, sebebi oflayn dúnyada haqıyqıy atlar hám jeke maǵlıwmatlar hámme adamǵa belgili emes.
* Bul siyasat internettiń uzaq waqıtlı mádeniyatın hám úrp-ádetlerin itibarǵa almaydı.
* Onlayn haqıyqıy atlardı paydalanıw zorlıq-zombılıq yamasa basım qurbanları sıyaqlı ayırım adamlar ushın qolaysızlıq yamasa qáwip tuwdırıwı múmkin. Bul siyasat paydalanıwshılardıń óz jekeligin jasırıp ózin qorǵawına tosqınlıq etedi. Mısalı, adam huqıqlarınıń buzılıwı yamasa jınayat haqqında xabar berip, onı YouTubeqa júkleytuǵın adam endi bunı anonimli túrde isley almaydı. Qáwipler qatarına jekkóriwshilik jınayatları, huqıq buzıwshılıqtı áshkaralawshılarǵa qarsı juwap háreketleri, qarsılaslardı óltiriw, diniy quwǵınlar hám jınayat qurbanları yamasa gúwalarınan ósh alıw kiredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://geekfeminism.org/2010/06/10/hacker-news-and-pseudonymity/|bet=Hacker News and Pseudonymity|avtor=Alex &quot;Skud&quot; Bayley|sáne=June 10, 2010|baspaxana=GeekFeminism.org|qaralǵan sáne=October 18, 2011}}&lt;/ref&gt;
* Psevdonim paydalanıw anonimlikten ózgeshelenedi, hám izbe-iz paydalanılǵan psevdonim «haqıyqıy jekelikti» ańlatadı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.npr.org/2011/09/28/140879480/who-are-you-really-activists-fight-for-pseudonyms|bet=Who Are You, Really? Activists Fight for Pseudonyms|avtor=Kaste|at=Martin|sáne=September 28, 2011|baspaxana=NPR.org|qaralǵan sáne=October 18, 2011}}&lt;/ref&gt;
* Googledıń dálilleri jeke maǵlıwmatlardı haqıyqıy dúnyadaǵı jeke adamlarǵa baylanıstırıw arqalı alınatuǵın finanslıq paydanı esapqa almaydı.
* Google óz siyasatın bir qálipte ámelge asırmaǵan, ásirese psevdonimler hám bir komponentli atlardı paydalanatuǵın ataqlı adamlarǵa ayrıqshalıqlar beriw arqalı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.abc.net.au/unleashed/2943828.html|bet=Google+: What's In a Name?|avtor=Stilgherrian|sáne=September 27, 2011|baspaxana=ABC.net.au|qaralǵan sáne=October 18, 2011}}&lt;/ref&gt;
* Kórsetilgen siyasat spamnıń aldın alıw ushın jetkiliksiz.
* Bul siyasat onlayn xızmetlerge anonimli kiriwdi nızamlı talap etip belgileytuǵın nemis «Telemediengesetz» federal nızamı sıyaqlı nızamlı sheklewlerge qarama-qarsı keliwi múmkin.&lt;ref&gt;{{Citation |last=Alex |first=Jirko |title=Google+: Klarnamenzwang-Disput verwirrt Unionspolitiker |date=September 7, 2011 |url=https://www.computerbase.de/2011-09/google-plus-klarnamenzwang-disput-verwirrt-unionspolitiker/ |publisher=ComputerBase |language=de}}.&lt;/ref&gt;
* Bul siyasat trollerdiń aldın almaydı. Salamat sociallıq normalardıń rawajlanıwın xoshametlew sociallıq medianıń wazıypası, al adamlarǵa qalay minez-qulıq kórsetiw kerekligin májbúrlep aytıw nátiyjeli bolıwı múmkin emes.&lt;ref&gt;{{Citation |last=Danah Boyd |title=Designing for social Norms (or How Not to Create Angry Mobs) |date=September 5, 2011 |url=http://www.zephoria.org/thoughts/archives/2011/08/05/design-social-norms.html/}}&lt;/ref&gt;

== Do Not Track ==
2011-jıldıń aprel ayında Google Firefox, Internet Explorer, Safari hám Operanı qosıp, kópshilik zamanagóy veb-brauzerlerge kirgizilip atırǵan Chrome ushın Do Not Track funkciyasına qol qoymaǵanı ushın sınǵa ushıradı. Sınshılar Googleǵa 2011-jıldıń aprelinde berilgen jańa patent, veb-reklama arqalı paydalanıwshılardı ádewir keńeytilgen qadaǵalaw ushın, paydalanıwshı minez-qulqı haqqında anaǵurlım keńirek maǵlıwmat beretuǵının hám do not track funkciyası Googledıń bunnan paydalanıw múmkinshiligine zıyan keltiretuǵının atap ótti. Conceivably Tech programmalıq támiynat sholıwshısı Kurt Bakke bılay dep jazdı:
''Google basıp ótiw dárejeleri, ayırım paydalanıwshı háreketleri hám nátiyjelilik ushın tólew modeli tiykarında reklama beriwshilerden haqı alıwdı jobalastırıp atırǵanın ayttı. Pútkil patent Googledıń jaqında Chrome veb-brauzeri hám Chrome OS arqalı izlewdegi ústemligin saqlap qalıw ushın Chrome áhmiyetli ekenligi haqqındaǵı pikirlerine sáykes keledi hám paydalanıwshılardı Googledıń izlew sistemasına – sońında – onıń reklama xızmetlerine baylap qoyatuǵın qural sıpatında táriyiplendi. Solay eken, Googledıń do-not-track baǵdarın qollap-quwatlawı qanshelli itimal? Onsha itimal emes'' 
Mozilla baǵdarlamashısı Asa Dotzler bılay dep atap ótti: «Meniń pikirimshe, Chrome komandası Googledıń reklama biznesiniń basımına boysınıp atırǵanı anıq kórinip tur hám bul haqıyqıy sátsizlik. Men olar bunnan kóbirek ǵárezsizlikti kórseter dep úmit etken edim.»&lt;ref name=&quot;Bakke19Apr11&quot;&gt;{{Cite news|url=http://www.conceivablytech.com/6891/business/google-menu-ad-tracking-a-case-of-bad-timing|title=Google Menu Ad Tracking: A Case Of Bad Timing?|access-date=April 20, 2011|last1=Bakke|first1=Kurt}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Dotzler14Apr11&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://weblogs.mozillazine.org/asa/archives/2011/04/chrome_do_not_track.html|bet=Chrome, Do Not Track, and Google Advertising|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110423060325/http://weblogs.mozillazine.org/asa/archives/2011/04/chrome_do_not_track.html|arxivsáne=April 23, 2011|avtor=Dotzler|at=Asa|sáne=April 2011|qaralǵan sáne=April 20, 2011}}&lt;/ref&gt;

Sın pikirler aytılǵan waqıtta, Google bul texnologiya paydasız ekenin, sebebi reklama beriwshiler paydalanıwshınıń qadaǵalaw qálewlerine boysınıwı shárt emesligin hám qadaǵalawdıń ne ekenligi (statistikalıq maǵlıwmatlardı yamasa paydalanıwshı qálewlerin saqlawǵa qaraǵanda) ele anıq emesligin tastıyıqladı. Alternativa sıpatında, Google «Keep My Opt-Outs» dep atalatuǵın keńeytpeni usınıwdı dawam etti, ol reklama kompaniyalarınıń paydalanıwshınıń kompyuterine cookie faylların ornatıwınıń birotala aldın aladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://chrome.google.com/webstore/detail/hhnjdplhmcnkiecampfdgfjilccfpfoe|bet=Keep My Opt-Outs, Chrome Web Store|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110507231456/https://chrome.google.com/webstore/detail/hhnjdplhmcnkiecampfdgfjilccfpfoe|arxivsáne=May 7, 2011|qaralǵan sáne=June 19, 2011}}&lt;/ref&gt;

Bul keńeytpege bolǵan reakciya hár qıylı boldı. Windows IT Pro-dan Paul Thurrott keńeytpeni «men sorap atırǵan nársege - yaǵnıy, paydalanıwshıǵa hesh nárseni túsiniwdi talap etpey, ápiwayı isleytuǵın bir nársege - IE yamasa Firefox sheshimlerine qaraǵanda ádewir jaqınıraq» dep atadı, biraq keńeytpeniń brauzerdiń óziniń bir bólegi emesligine ókinish bildirdi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://winsupersite.com/news/daily-update-googles-do-not-track-solution-apple-stuff-crysis-2-demo-more|bet=Daily Update: Google's Do Not Track Solution, Apple Stuff, Crysis 2 Demo, More|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130128230719/http://winsupersite.com/news/daily-update-googles-do-not-track-solution-apple-stuff-crysis-2-demo-more|arxivsáne=January 28, 2013|avtor=Thurrott|at=Paul|sáne=January 25, 2011|qaralǵan sáne=April 22, 2011}}&lt;/ref&gt;

2012-jıldıń fevral ayında Google Chromeǵa 2012-jıldıń aqırına shekem Do Not Track funkciyası qosılatuǵının járiyaladı hám ol 2012-jıldıń noyabr ayınıń basında ámelge asırıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://browserfame.com/478/google-chrome-support-do-not-track|bet=Google and Chrome To Support Do Not Track|arxivurl=https://web.archive.org/web/20120226042318/http://browserfame.com/478/google-chrome-support-do-not-track|arxivsáne=February 26, 2012|qaralǵan sáne=March 3, 2012}}&lt;/ref&gt;

Sonıń menen birge, Pol Maxam Duglas Dj. (2016) ózleriniń «Googleǵa jalǵız ekenimdi bildirmeń» atlı izertlewinde eki úlken texnologiya gigantı paydalanıwshılardıń sezimtal kirgiziwleri tiykarında nátiyjeler beriwde júdá joqarı dállikke iye ekenliginiń kúshli dálillerin kórsetti. Pol Maxam Duglas Dj. (2016) tiykarınan paydalanıwshılardıń finanslıq hám jınısıy qálewlerine itibar qarattı hám «Google ushın, sezimtal temadaǵı paydalanıwshı sessiyalarınıń 100% izlew sisteması tárepinen sezimtal temanıń úyrenilmegeni haqqındaǵı gipotezanı biykarlaydı hám solay etip sezimtal dep anıqlanadı. Bing ushın sáykes anıqlaw dárejesi 91% quraydı» degen juwmaqqa keldi.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Aonghusa|first1=Pól Mac|title=Don't Let Google Know I'm Lonely}}&lt;/ref&gt;

== Scroogle ==
Qıyalıy personaj Ebenezer Skrudj atına qoyılǵan Scroogle paydalanıwshılarǵa Google izlewlerin anonimli túrde orınlawǵa múmkinshilik beretuǵın veb-xızmet edi. Ol Google cookie faylların bloklaw hám jurnal faylların saqlamaw arqalı izlewshiniń qupıyalıǵına kúshli itibar qarattı. Xızmet 2003-jılı Googledıń óz paydalanıwshıları haqqında jeke maǵlıwmatlar jıynawınan táshiwishlengen Google sınshısı Daniel Brandt tárepinen iske qosılǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.technologyreview.com/2004/03/01/233224/search-beyond-google/|bet=Search Beyond Google|til=en|jumıs=MIT Technology Review|qaralǵan sáne=October 24, 2020}}&lt;/ref&gt;

Scroogle paydalanıwshılarǵa Google izlewlerin anonimli túrde orınlawǵa múmkinshilik beretuǵın veb-interfeys hám Firefox, Google Chrome hám Internet Explorer ushın brauzer plaginlerin usındı. Xızmet Google izlew nátiyjelerin reklamalar hám qáwender siltemelerin alıp tasladı. Tek ǵana taza izlew nátiyjeleri qaytarıldı, bul bet aldın kóriw sıyaqlı funkciyalardıń joq ekenligin ańlatadı. Qosımsha qáwipsizlik ushın, Scroogle paydalanıwshılarǵa olardıń kompyuteri menen izlew beti arasındaǵı barlıq baylanıstıń SSL shifrlanǵan bolıwı múmkinshiligin berdi.

Scroogle xızmetiniń iskerligi texnikalıq jaqtan Googledıń xızmet kórsetiw shártlerin buzsa da, Google ulıwma onıń bar bolıwına shıdamlılıq kórsetti, bir neshe márte sayttı aq dizimge kirgizdi. 2005-jıldan keyin xızmet tez rawajlanıwǵa eristi, biraq 2010-jıldan baslap bir qatar mashqalalarǵa ushıradı. 2012-jıldıń fevral ayında xızmet Google tárepinen izlew sorawlarınıń shekleniliwi hám belgisiz adam yamasa topar tárepinen xızmet kórsetiwden bas tartıw hújimi sebepli onıń dóretiwshisi tárepinen birotala toqtatıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.betabeat.com/2012/02/21/scroogle-privacy-first-search-engine-shuts-down-for-good/|bet=Scroogle, Privacy-First Search Engine, Shuts Down for Good {{!}} Betabeat — News, gossip and intel from Silicon Alley 2.0.|arxivurl=https://web.archive.org/web/20120224015409/http://www.betabeat.com/2012/02/21/scroogle-privacy-first-search-engine-shuts-down-for-good/|arxivsáne=February 24, 2012|sáne=February 24, 2012|qaralǵan sáne=August 25, 2018}}&lt;/ref&gt;

Jabılmastan aldın, Scroogle kúnine shama menen 350,000 sorawdı qayta islegen, dúnya júzi boyınsha aldıńǵı 4,000 sayt arasında hám AQSH, Kanada, Ullıbritaniya, Avstraliya hám basqa mámleketler ushın veb-trafik boyınsha aldıńǵı 2,500 orın arasında jaylasqan.&lt;ref name=&quot;Alexa&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.alexa.com/siteinfo/scroogle.org|bet=Scroogle.org Site Info|arxivurl=https://web.archive.org/web/20111003173803/http://www.alexa.com/siteinfo/scroogle.org|arxivsáne=October 3, 2011|jıl=2012|baspaxana=Alexa.com|qaralǵan sáne=February 27, 2012}}&lt;/ref&gt;

== Mámleketler boyınsha qupıyalıq hám maǵlıwmatlardı qorǵaw isleri hám máseleleri ==

=== Evropa Awqamı ===
[[Evropa Awqamı]] (EA) maǵlıwmatlardı qorǵaw boyınsha wákilleri (EA-na qupıyalıq siyasatı boyınsha másláhát beretuǵın 29-statya jumıs toparı) Googleǵa xat jazıp, kompaniyadan adamlardıń internet izlewleri haqqındaǵı maǵlıwmatlardı eki jılǵa shekem saqlaw siyasatın tiykarlawdı soradı. Xatta Googledıń maǵlıwmatlardı qorǵaw boyınsha EA nızamlarındaǵı «barlıq zárúr talaplardı» orınlaǵan-orınlamaǵanı soraw astına alındı. 2007-jıldıń 31-mayında Google óziniń qupıyalıq siyasatı anıq emes ekenligin moyınladı hám onı paydalanıwshılar ushın anıǵıraq etiw ústinde úziliksiz jumıs alıp barıp atırǵanın bildirdi.

2012-jıldıń mart ayında Google óziniń hár qıylı qupıyalıq siyasatların bir siyasatqa biriktirgennen keyin, Evropa Awqamınıń barlıq maǵlıwmatlardı qorǵaw wákillikleri jumıs toparı onıń EA nızam sheńberine sáykes kelmeytuǵının anıqladı. Sońınan bir neshe mámleket olardıń qupıyalıq qaǵıydalarınıń múmkin bolǵan buzılıwın tekseriw ushın isler basladı.&lt;ref name=&quot;reuters_barzic_2014&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-google-privacy-france-idUSBREA161BS20140207|title=French court orders Google to display fine for privacy breach|access-date=February 8, 2014}}&lt;/ref&gt;

Google jáne Google Spain v AEPD hám Mario Costeja González isine de aralastı, bul is Audiencia Nacional (Ispaniyanıń milliy sudı) hám Evropa Ádillik Sudı aldında qaralıp, Googledan Evropa qupıyalıq nızamlarına (yaǵnıy, Maǵlıwmatlardı Qorǵaw Direktivasına) boysınıwdı hám Evropa Awqamında jumıs islegende paydalanıwshılarǵa umtılıw huqıqın beriwdi talap etti.&lt;ref&gt;{{Cite press release |title=Judgment of the Court of Justice in Case C-131/12: An internet search engine operator is responsible for the processing that it carries out of personal data which appear on web pages published by third parties |url=http://curia.europa.eu/jcms/jcms/P_127116/ |location=Luxembourg |date=May 13, 2014 |access-date=May 13, 2014 |author-link1=European Court of Justice}}&lt;/ref&gt;

=== Chexiya Respublikası ===
2010-jıldan baslap, Google menen bes aydan artıq nátiyjesiz sóylesiwlerden keyin, Chexiyanıń Jeke Maǵlıwmatlardı Qorǵaw Basqarması Street Viewǵa jańa orınlardı súwretke túsiriwge tıyım saldı. Basqarma Googledıń baǵdarlamasın «kósheden ádettegi kóriw shegarasınan tısqarı» súwretke túsiriw dep táriyipledi hám onıń «puqaralardıń qupıyalıǵın shamadan tıs buzǵanın» tastıyıqladı. Google 2012-jılı basqa mámleketlerde islegen jeńilliklerine uqsas bir qatar sheklewlerge keliskennen keyin Chexiya Respublikasında Street View xızmetin qayta basladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://searchengineland.com/czech-republic-gives-google-green-light-to-resume-street-view-110091|bet=Czech Republic Gives Google Green Light To Resume Street View|sáne=February 3, 2012|qaralǵan sáne=July 21, 2015}}&lt;/ref&gt;

=== Franciya ===
2014-jıldıń yanvar ayında Franciya wákilligi CNIL Googleǵa sankciya saldı, onnan eń joqarı ayıp puldı tólewdi hám óziniń izlew sisteması veb-saytında qarar haqqında xabar beretuǵın bannerdi jaylastırıwdı talap etti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.cnil.fr/english/news-and-events/news/article/the-cnils-sanctions-committee-issues-a-150-000-EUR-monetary-penalty-to-google-inc/|bet=The CNIL's Sanctions Committee issues a 150 000&amp;nbsp;€ monetary penalty to GOOGLE Inc.|sáne=January 8, 2014|baspaxana=[[CNIL]]|qaralǵan sáne=February 8, 2014}}&lt;/ref&gt; Google buǵan boysındı, biraq Franciyanıń eń joqarı hákimshilik sudı bolǵan Mámleketlik Keńeske (Conseil d'État) apellyaciya berdi.  Sol jılı francuz hám nemis kompaniyaları Googledıń óz xızmetlerine degen gúmanlanǵan jaqsı kóriwshiligine qarsı turıw ushın Open Internet Project-ti dúzdi.&lt;ref name=&quot;auto1&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2014/09/09/technology/google-is-target-of-european-backlash-on-us-tech-dominance.html|title=Google Is Target of European Backlash on U.S. Tech Dominance}}&lt;/ref&gt;

2019-jılı CNIL Googleǵa GDPR boyınsha jeke reklamalar ushın paydalanıwshılarǵa anıq maǵlıwmat bermegeni hám jaramlı kelisim almaǵanı ushın 50 million evro ayıp pul saldı. Mámleketlik Keńes 2020-jılı bul ayıp puldı tastıyıqladı.&lt;ref name=&quot;ConseilEtat2020&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.conseil-etat.fr/en/news/advertising-cookies-google-fined-100-million|bet=Advertising cookies: Google fined €100 million|sáne=19 June 2020|jumıs=Conseil d’État (France)|baspaxana=French Council of State|qaralǵan sáne=4 April 2025}}&lt;/ref&gt;

2020-jılı Google paydalanıwshınıń kelisimisiz reklama cookie faylların jaylastırǵanı ushın 100 million evro ayıp pul tóledi. Bul ayıp pul 2022-jılı Mámleketlik Keńes tárepinen tastıyıqlandı.&lt;ref name=&quot;ConseilEtat2022&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.conseil-etat.fr/en/news/advertising-cookies-google-fined-100-million|bet=Advertising cookies: Google fined €100 million|sáne=28 June 2022|jumıs=Conseil d’État (France)|baspaxana=French Council of State|qaralǵan sáne=4 April 2025}}&lt;/ref&gt;


2022-jılı CNIL Googleǵa paydalanıwshılardıń qadaǵalawdan bas tartıwın qıyınlastırǵanı ushın 150 million evro ayıp pul saldı. Keyinirek Google óz veb-saytlarına «Hámmesinen bas tartıw» túymesin qosıw arqalı buǵan boysındı.&lt;ref name=&quot;CNIL2023&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.cnil.fr/en/closure-order-issued-against-google|bet=Closure of the order issued against Google|sáne=21 July 2023|jumıs=CNIL|baspaxana=Commission Nationale de l'Informatique et des Libertés|qaralǵan sáne=4 April 2025}}&lt;/ref&gt;

=== Germaniya ===
2010-jıldıń may ayında Google qorǵalmaǵan úy sımsız tarmaqlarınan nızamsız jıynalǵan maǵlıwmatlardı tapsırıw ushın Gamburg maǵlıwmatlardı qorǵaw qadaǵalawshısı belgilegen múddetke úlgere almadı. Google jáne: «Kóbirek waqıt berilse, bul qıyın máseleni sheshe alatuǵınımızǵa úmit etemiz» dep qostı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://money.cnn.com/2010/05/27/news/companies/google_privacy_fortune.fortune/index.htm|bet=Google tells German privacy authority to wait for hard drive – May. 27, 2010|jumıs=archive.fortune.com|qaralǵan sáne=November 14, 2021}}&lt;/ref&gt; Maǵlıwmatlar 2010-jıldıń iyun ayınıń basında Germaniya, Franciya hám Ispaniya wákilliklerine tapsırıldı.

2010-jıldıń noyabr ayında Germaniyada vandallar Googledıń Street View xızmetinen bas tartqan úylerdi maqsetlige aldı.

2011-jıldıń aprel ayında Google Germaniyada óziniń Street View baǵdarlamasın keńeytpeytuǵının, biraq álleqashan súwretke túsirilgen nárseler - shama menen 20 qalanıń súwretleri - ashıq bolıp qalatuǵının járiyaladı. Bul qarar Berlin Mámleketlik Joqarǵı Sudınıń burınıraq Googledıń Street View baǵdarlamasın nızamlı dep tapqan qararına qaramastan qabıl etildi.

2014-jıldıń sentyabr ayında Germaniyanıń joqarı lawazımlı xızmetkeri Google News jańalanıwları menen payda bolatuǵın tekst úzindileri ushın kompensaciya talap etip sudta gúresip atırǵan baspashılar sebepli Googledı bóliwge shaqırdı. Germaniyanıń baspa gigantı Axel Springerdiń bas direktorı elde Googledıń ósip baratırǵan tásiri boyınsha uwayımın bildirdi.

=== Italiya ===
2010-jıldıń fevral ayında Daun sindromı bar adamlar ushın italiyalı jámiyetlik shólkem Vividown hám balanıń ákesi tárepinen berilgen shaǵım boyınsha, Googledıń úsh basshısına 2006-jılı Google Videoǵa júklengen, bir neshe klasslas oqıwshısı tárepinen qorlanǵan imkaniyatı sheklengen balanıń videosına baylanıslı Italiya Jeke Maǵlıwmatlardı Qorǵaw Kodeksin buzǵanı ushın altı aylıq shártli jaza berildi.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/technology/8533695.stm|title=Google bosses convicted in Italy|work=BBC News|date=February 24, 2010|access-date=April 30, 2010}}&lt;/ref&gt; 2012-jıldıń dekabr ayında bul ayıplawlar hám jazalar apellyaciya boyınsha biykar etildi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://milano.corriere.it/milano/notizie/cronaca/12_dicembre_21/manager-google-assolti-picchiato-ragazzo-disabile-video-2113264459098.shtml|bet=Video del ragazzo disabile picchiato, assolti i tre manager di Google|sáne=December 21, 2012|til=it|jumıs=Corriere della Sera Milano|qaralǵan sáne=March 24, 2019}}&lt;/ref&gt;

=== Norvegiya ===
Norvegiyanıń Maǵlıwmatlardı Qadaǵalaw Inspekciyası (Norvegiya EA aǵzası emes) Googledı (hám basqalardı) tekserdi hám Google usınǵan maǵlıwmatlardı 18-24 ay saqlaw múddeti júdá uzaq ekenligin málimledi.

=== Ullıbritaniya ===
2015-jıldıń 27-martında Apellyaciya Sudı britaniyalı adamlardıń jeke maǵlıwmatlardıń nadurıs paydalanılǵanı ushın Googleǵa qarsı Ullıbritaniyada sud isi qozǵaw huqıqına iye ekenligin qarar etti.&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Google loses UK appeal court battle over 'clandestine' tracking|url=https://www.theguardian.com/technology/2015/mar/27/google-loses-uk-appeal-court-battle-clandestine-tracking|work=[[The Guardian]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.computerweekly.com/news/4500243342/Google-appeal-ruling-should-sent-shivers-through-US-tech-companies|bet=Google appeal ruling should send shivers through US tech companies|jumıs=computerweekly.com|baspaxana=[[Computer Weekly]]}}&lt;/ref&gt;

=== Amerika Qurama Shtatları ===
2005-jıldıń basında AQSH Ádillik Ministrligi federal sudqa «eki aylıq dáwir dawamında Google izlew sistemasına kirgizilgen hár bir izlew qatarınıń teksti (bunday sorawdı kirgizgen adamdı anıqlaytuǵın hesh qanday maǵlıwmatsız)» ushın shaqırıw qaǵazı boyınsha Googledı májbúrlew haqqında ótinish berdi. Google paydalanıwshılardıń qupıyalıǵı boyınsha táshiwishler sebepli shaqırıw qaǵazına qarsı gúresti.&lt;ref name=&quot;googlesubpeona&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://googleblog.blogspot.com/2006/02/response-to-doj-motion.html|bet=Response to the DOJ Motion|avtor=Wong|avtorsilteme=Nicole Wong|at=Nicole|sáne=February 17, 2006|jumıs=[[Google]]|qaralǵan sáne=April 13, 2007}}&lt;/ref&gt; 2006-jıldıń mart ayında sud izlew sózlerin beriwdiń qupıyalıqqa tásirin moyınlap hám olarǵa ashıqlıqtı beriwden bas tartıp, qarardı tolıq emes Google paydasına shıǵardı.&lt;ref name=&quot;broache&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.cnet.com/news/judge-google-must-give-feds-limited-access-to-records/|bet=Judge: Google must give feds limited access to records|arxivurl=https://archive.today/20130120053719/http://news.cnet.com/Judge-Google-must-give-feds-limited-access-to-records/2100-1028_3-6051257.html|arxivsáne=January 20, 2013|avtor=Broache|at=Anne|sáne=March 20, 2006|jumıs=[[CNET]]|qaralǵan sáne=July 22, 2021}}&lt;/ref&gt;

2008-jıldıń aprel ayında Pittsburgten Aaron hám Kristin Boring atlı erli-zayıplılar Googleǵa qarsı «qupıyalıqtı buzǵanı» ushın sud isin qozǵadı. Olar Street View olardıń úyiniń súwretin onlayn járiya etkenin hám bul qupıyalıǵı ushın satıp alınǵan úyleriniń qunın tómenletkenin tastıyıqladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.thesmokinggun.com/documents/internet/couple-sues-google-over-street-view|bet=Couple Sues Google Over &quot;Street View&quot;.|sáne=April 4, 2008|jumıs=[[The Smoking Gun]]}}&lt;/ref&gt; Olar Pensilvaniya sudında iste utıldı. «Googledıń virtual kartalarında kórinetuǵın múlk iyeleriniń kópshiligi qupıyalıq nátiyjelerine narazı bolıwın elesletiw ańsat bolsa da, eń sezimtal adamlardan basqa hesh kim uyat yamasa kemsitiwge ushıraydı dep iseniw qıyın», - dep qarar shıǵardı sudya Xey; Google waqıya ushın Boring shańaraǵına bir dollar tóledi.&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Google wins Street View privacy case|url=https://www.theguardian.com/media/2009/feb/19/google-wins-street-view-privacy-case|date=February 19, 2009}}&lt;/ref&gt;

2010-jıldıń may ayında Oregon shtatınıń Portlend qalasındaǵı AQSH Rayon Sudı Googledan kompaniyanıń Street View baǵdarlaması elatlardı súwretke túsiriw barısında jıynaǵan sımsız maǵlıwmatlardıń eki versiyasın tapsırıwdı buyırdı.&lt;ref name=&quot;reuters&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/idUSN2713025120100527|title=US court orders Google to copy data in Wi-Fi case|first=Diane|last=Bartz|date=May 27, 2010|work=[[Reuters]]}}&lt;/ref&gt;

2012 hám 2013-jılları Google [[Apple Inc.|Appledıń]] Safari brauzerindegi qupıyalıq sazlawların aylanıp ótip, adamlardı olardıń biliwisiz onlayn qadaǵalaǵanı ushın eki márte kelisimge keldi. Birinshi kelisim 2012-jıldıń avgust ayında Federal Sawda Komissiyası menen 22.5 million dollarǵa - Komissiya qararınıń buzılǵanı ushın FTC alǵan eń úlken puqaralıq ayıp pul - kelisildi. Ekinshi kelisim 2013-jıldıń noyabr ayında 37 shtat hám Kolumbiya okrugi menen 17 million dollarǵa kelisildi. Ayıp pullardan tısqarı, Google brauzerdiń cookie-fayllardı bloklaw sazlawların biykarlaytuǵın programmalıq támiynattı paydalanbawǵa, adamlarǵa Google ónimlerin qalay paydalanatuǵını yamasa olar kóretuǵın reklamalardı qalay basqaratuǵını haqqında maǵlıwmatlardı alıp taslawdan yamasa burmalawdan qashıwǵa, bes jıl dawamında cookie-fayllardıń ne ekenligin hám olardı qalay basqarıwdı túsindiretuǵın veb-betti saqlawǵa hám Safari brauzerlerine baylanıslı cookie-fayllardıń múddeti pitiwin támiyinlewge kelisti. Eki kelisimde de Google hesh qanday nızam buzıwshılıqtı moyınlamadı, biraq bul ámeliyat ashıq xabar etilgennen keyin 2012-jıldıń basında sazlawlardı aylanıp ótiwdi toqtatqanın hám Safari paydalanıwshıların qadaǵalawdı hám olarǵa jeke reklamalardı kórsetiwdi toqtatqanın ayttı.

2019-jıldıń sentyabr ayında Google Nyu-Yorkta YouTube platformasında COPPA qaǵıydaların buzǵanı ushın Federal Sawda Komissiyası tárepinen 170 million dollar ayıp pul tóledi. [[YouTube]] video júklewshilerge 13 jastan kishi paydalanıwshılar ushın islengen videolardı belgilew múmkinshiligin qosıwı talap etildi. Bunday belgilengen videolarda reklamalar qadaǵan etildi. YouTube jáne balalardan jeke maǵlıwmatlardı jıynawdan aldın ata-analardıń ruqsatın sorawı talap etildi.&lt;ref&gt;{{Cite news|first1=Natasha|last1=Singer|first2=Kate|last2=Conger|access-date=April 12, 2020|title=Google Is Fined $170 Million for Violating Children's Privacy on YouTube|url=https://www.nytimes.com/2019/09/04/technology/google-youtube-fine-ftc.html|newspaper=[[The New York Times]]|date=September 4, 2019|issn=0362-4331}}&lt;/ref&gt;

== DoubleClick reklamalarınıń basqa Google xızmetleri menen biriktiriliwi ==
2016-jıldıń jazında Google óziniń DoubleClick reklama xızmetinde jeke anıqlaw maǵlıwmatlarına bolǵan tıyımdı áste alıp tasladı. Googledıń qupıyalıq siyasatı DoubleClick arqalı alınǵan veb-sholıw jazbaların kompaniyanıń basqa Google xızmetlerin paydalanıw arqalı biletuǵın nárseleri menen biriktiriwi «múmkin» dep ózgertildi. Jańa paydalanıwshılar avtomat túrde qosılǵan bolsa da, bar paydalanıwshılardan qosılıwdı qáleytuǵın-qálemeytuǵını soraldı, hám Google akkauntınıń My Account betindegi Iskerlik basqarıwlarında bas tartıw múmkinshiligi saqlanıp qaldı. ProPublica «Ózgeristiń ámeliy nátiyjesi sonda, internette adamlardı gezip júretuǵın DoubleClick reklamaları endi siziń atıńız hám Google biletuǵın basqa maǵlıwmatlar tiykarında sizge beyimlestiriliwi múmkin. Bul jáne Google qálese, paydalanıwshınıń elektron poshtada jazǵan hár bir nársesi, kirgen hár bir veb-saytı hám alıp barǵan izlewleri tiykarında atı menen tolıq portretin dúze aladı degendi ańlatadı» dep málimledi. Google ProPublica menen baylanısıp, házirgi waqıtta veb-reklamalardı maqsetlige alıw ushın Gmail gilt sózlerin paydalanbaytuǵının dúzetti.

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Google]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>26lr9c9oloevugw6eb6i1m3e6o7vgd0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sayt siltemesi</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25141</id>
    <revision>
      <id>120464</id>
      <timestamp>2025-06-07T15:05:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:en:Special:Redirect/revision/1152019777|Sitelink]]» betinen awdarılıp jaratıldı</comment>
      <origin>120464</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3576" sha1="n6l8mcxin44vb2dndaa3d60puo7kb7t" xml:space="preserve">'''Sayt siltemeleri''' – bul [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshılarǵa]] saytta nátiyjeli háreketleniwge járdem beriw ushın [[Google]] dizimleriniń astında payda bolatuǵın veb-sayt betlerine iye giper siltemeler. Sayt iyesi hesh qanday sayt siltemesin qosa almaydı; Google olardı óziniń jeke avtomatlastırılǵan algoritmleri arqalı qosadı. Eger sizde Google Adwords baǵdarlaması bar bolsa, siz kampaniya hám reklama toparı dárejesindegi sayt siltemelerin jarata alasız. Biraq, sayt iyesi jeke sayt siltemelerin bloklay aladı, eger olardı paydasız dep esaplasa, bul paydalı bolıwı múmkin&lt;ref&gt;{{Citation |last=Google Webmaster Central |title=Sitelinks |url=https://www.google.com/support/webmasters/bin/answer.py?answer=47334&amp;topic=8523}}&lt;/ref&gt;. Googleda hár bir sayt ushın keminde bir hám eń kóp on sayt siltemesi bar. Djon I Jerkovichtiń aytıwına qaraǵanda, «Hár bir sayt sayt siltemelerin alıwǵa umtılıwı kerek, sebebi olar abıray hám de veb-sayttaǵı ornın bildiredi. Sayt siltemeleri qosımsha izlew nátiyjeleri ekranındaǵı orındı da iyeleydi, bul orın siziń básekileslerińizdi nátiyjeler betinde tómengi orınǵa túsiredi — bul qálegen nátiyje.» Sonday-aq, sayt siltemeleri «Google bir nátiyjeni basqa nátiyjelerden ádewir áhmiyetli dep esaplaǵan (mısalı, navigaciyalıq yaki brendke baylanıslı izlewler) ayırım izlew nátiyjelerinde» payda boladı dep aytıladı.

Izlew sistemaların optimallastırıw (SEO) qánigeleri sayt siltemelerin sayttıń qanshelli «isenimli» ekenliginiń áhmiyetli kórsetkishi dep esaplaydı hám usıǵan muwapıq olardıń payda bolıwına ne sebep bolatuǵının anıqlawǵa háreket etti&lt;ref&gt;{{Citation |last=Cristian Mezei |title=Google Sitelinks: The Ultimate FAQ |date=March 3, 2008 |url=http://www.seopedia.org/internet-marketing-and-seo/google-sitelinks-the-ultimate-faq/}}&lt;/ref&gt;. Bul háreketler Google patentlerin úyreniwdi óz ishine alǵan. Usı patentlerge muwapıq, sayt siltemeleri paydalanıwshı minez-qulqınan, atap aytqanda, betke kiriw sanınan, bette ótkerilgen waqıt muǵdarınan hám bettiń mazmunınıń ózinen — bette kommerciyalıq operaciyalar bar yaki joq ekenliginen kelip shıǵadı&lt;ref&gt;{{Citation |last=A Roy, UC Berkeley |title=Web Site Metadata |url=http://www.ischool.berkeley.edu/files/student_projects/final_paper.pdf}}&lt;/ref&gt;. Alternativ variantta, veb-sayt provayderleri izlew sistemasına óz veb-saytları ishindegi maqul kórgen veb-betler dizimin usınıwı múmkinligi aytılǵan&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.freepatentsonline.com/y2010/0049762.html|bet=Electronic Document Retrieval System}}&lt;/ref&gt;.

Google ónimleri boyınsha aǵa menedjer Djerri Dischlerdiń aytıwınsha, 15 belgiden kem bolǵan sayt siltemeleri eń jaqsı nátiyje kórsetetuǵın sıyaqlı.&lt;ref&gt;{{Citation |last=Mona Elesseily |title=Supercharging Your Ads With Google Sitelinks |date=Apr 19, 2010 |url=http://searchengineland.com/supercharging-your-ads-with-google-sitelinks-40192}}&lt;/ref&gt; Sonday-aq, Google qáwenderligindegi siltemeler menen baylanıslı bolmaǵan tólemli Sayt siltemeleri funkciyası da bar, ol sayt iyelerine 10 ǵa shekem silteme jiberiwge hám Googleǵa izlewge eń sáykes keletuǵın 4 siltemeni tańlawǵa múmkinshilik beredi&lt;ref&gt;{{Citation |title=RF Search Agrees: Sitelinks Usually Effective |date=April 15, 2010 |url=http://razorfishsearch.com/2010/04/15/rf-search-agrees-sitelinks-usually-effective/ |publisher=RazorFishSearchShots}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==

[[Kategoriya:Google]]</text>
      <sha1>n6l8mcxin44vb2dndaa3d60puo7kb7t</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120465</id>
      <parentid>120464</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T15:06:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>120465</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3588" sha1="2ttj95zjp3e6guql0ft7v1zquzf63te" xml:space="preserve">'''Sayt siltemeleri''' – bul [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshılarǵa]] saytta nátiyjeli háreketleniwge járdem beriw ushın [[Google]] dizimleriniń astında payda bolatuǵın veb-sayt betlerine iye giper siltemeler. Sayt iyesi hesh qanday sayt siltemesin qosa almaydı; Google olardı óziniń jeke avtomatlastırılǵan algoritmleri arqalı qosadı. Eger sizde Google Adwords baǵdarlaması bar bolsa, siz kampaniya hám reklama toparı dárejesindegi sayt siltemelerin jarata alasız. Biraq, sayt iyesi jeke sayt siltemelerin bloklay aladı, eger olardı paydasız dep esaplasa, bul paydalı bolıwı múmkin&lt;ref&gt;{{Citation |last=Google Webmaster Central |title=Sitelinks |url=https://www.google.com/support/webmasters/bin/answer.py?answer=47334&amp;topic=8523}}&lt;/ref&gt;. Googleda hár bir sayt ushın keminde bir hám eń kóp on sayt siltemesi bar. Djon I Jerkovichtiń aytıwına qaraǵanda, «Hár bir sayt sayt siltemelerin alıwǵa umtılıwı kerek, sebebi olar abıray hám de veb-sayttaǵı ornın bildiredi. Sayt siltemeleri qosımsha izlew nátiyjeleri ekranındaǵı orındı da iyeleydi, bul orın siziń básekileslerińizdi nátiyjeler betinde tómengi orınǵa túsiredi — bul qálegen nátiyje.» Sonday-aq, sayt siltemeleri «Google bir nátiyjeni basqa nátiyjelerden ádewir áhmiyetli dep esaplaǵan (mısalı, navigaciyalıq yaki brendke baylanıslı izlewler) ayırım izlew nátiyjelerinde» payda boladı dep aytıladı.

Izlew sistemaların optimallastırıw (SEO) qánigeleri sayt siltemelerin sayttıń qanshelli «isenimli» ekenliginiń áhmiyetli kórsetkishi dep esaplaydı hám usıǵan muwapıq olardıń payda bolıwına ne sebep bolatuǵının anıqlawǵa háreket etti&lt;ref&gt;{{Citation |last=Cristian Mezei |title=Google Sitelinks: The Ultimate FAQ |date=March 3, 2008 |url=http://www.seopedia.org/internet-marketing-and-seo/google-sitelinks-the-ultimate-faq/}}&lt;/ref&gt;. Bul háreketler Google patentlerin úyreniwdi óz ishine alǵan. Usı patentlerge muwapıq, sayt siltemeleri paydalanıwshı minez-qulqınan, atap aytqanda, betke kiriw sanınan, bette ótkerilgen waqıt muǵdarınan hám bettiń mazmunınıń ózinen — bette kommerciyalıq operaciyalar bar yaki joq ekenliginen kelip shıǵadı&lt;ref&gt;{{Citation |last=A Roy, UC Berkeley |title=Web Site Metadata |url=http://www.ischool.berkeley.edu/files/student_projects/final_paper.pdf}}&lt;/ref&gt;. Alternativ variantta, veb-sayt provayderleri izlew sistemasına óz veb-saytları ishindegi maqul kórgen veb-betler dizimin usınıwı múmkinligi aytılǵan&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.freepatentsonline.com/y2010/0049762.html|bet=Electronic Document Retrieval System}}&lt;/ref&gt;.

Google ónimleri boyınsha aǵa menedjer Djerri Dischlerdiń aytıwınsha, 15 belgiden kem bolǵan sayt siltemeleri eń jaqsı nátiyje kórsetetuǵın sıyaqlı.&lt;ref&gt;{{Citation |last=Mona Elesseily |title=Supercharging Your Ads With Google Sitelinks |date=Apr 19, 2010 |url=http://searchengineland.com/supercharging-your-ads-with-google-sitelinks-40192}}&lt;/ref&gt; Sonday-aq, Google qáwenderligindegi siltemeler menen baylanıslı bolmaǵan tólemli Sayt siltemeleri funkciyası da bar, ol sayt iyelerine 10 ǵa shekem silteme jiberiwge hám Googleǵa izlewge eń sáykes keletuǵın 4 siltemeni tańlawǵa múmkinshilik beredi&lt;ref&gt;{{Citation |title=RF Search Agrees: Sitelinks Usually Effective |date=April 15, 2010 |url=http://razorfishsearch.com/2010/04/15/rf-search-agrees-sitelinks-usually-effective/ |publisher=RazorFishSearchShots}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Google]]</text>
      <sha1>2ttj95zjp3e6guql0ft7v1zquzf63te</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Proceratium google</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25142</id>
    <revision>
      <id>120466</id>
      <timestamp>2025-06-07T15:07:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:en:Special:Redirect/revision/1013735054|Proceratium google]]» betinen awdarılıp jaratıldı</comment>
      <origin>120466</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2022" sha1="0hotkxlbs60mi3tq5oj9jkauom1q8vc" xml:space="preserve">
'''Proceratium google''', sonday-aq '''Google qumırsqası''' dep te atalatuǵın, Kaliforniya Ilimler Akademiyasınıń Entomologiya boyınsha associaciyalanǵan kuratorı Brayan L. Fisher tárepinen [[Madagaskar|Madagaskarda]] ashıldı. Bul qumırsqanıń ózgeshe pishimdegi qursaǵı bar bolıp, ol tek órmekshilerdiń máyekleri menen awqatlanıwǵa beyimlesken.&lt;ref name=&quot;Google&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://googleblog.blogspot.se/2005/09/ants-unearthed-with-google-earth.html|bet=Ants unearthed with Google Earth|avtor=Fisher|at=Brian L.|sáne=30 September 2005|jumıs=Google Official Blog|qaralǵan sáne=30 September 2005}}&lt;/ref&gt;

Fisher bul qumırsqaǵa [[Google|Google Inc.]] izlew sisteması kompaniyasınıń atın berdi, bul onıń izertlewlerinde Google Earth diń paydalılıǵına húrmet retinde islendi. Ol bılay dep jazdı:&lt;ref name=&quot;Fisher&quot;&gt;Fisher, B. L. 2005. A new species of ''Discothyrea'' Roger from Mauritius and a new species of ''Proceratium'' Roger from Madagascar (Hymenoptera: Formicidae). ''Proceedings of the California Academy of Sciences'' (4)56:657-667. [2005-12-30] [http://antcat.org/documents/4379/Fisher_2005_Proc_Calif_Acad_Sci.pdf PDF] 131285&lt;/ref&gt;

Google kompaniyasınıń qollap-quwatlawın tán alıw ushın ataldı. Men Google kompaniyası óz talantın biohártúrlilik jámiyetine, qorǵaw jobalastırıwshılarına hám ulıwma xalıqqa tiyisli maǵlıwmatlardı usınıw ushın qollanıwdı dawam etedi dep úmit etemen. «Zoogle» di dóretiw arqalı Google túrler haqqında taksonomiyalıq hám biohártúrlilik maǵlıwmatlarına erkin hám demokratiyalıq jetisiwdi támiyinlewge járdem bere aladı. P. google diń sonday-aq órmekshilerdiń máyeklerin ańlawshı qánigelesken jırtqısh ekenligi gúman etiledi, bul da usı qumırsqanıń Google atına ılayıqlı ekenligin kórsetedi — siyrek oljanı izlep tabıw uqıplılıǵı ushın. Túrdiń atı erkin dúzilis bolıp, apoziciya sıpatında qabıl etiliwi kerek.

== Derekler ==

[[Kategoriya:Google]]</text>
      <sha1>0hotkxlbs60mi3tq5oj9jkauom1q8vc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120467</id>
      <parentid>120466</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T15:07:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>120467</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2057" sha1="i7alhsjnj2huttalk9cp9o6zjt6n80j" xml:space="preserve">
'''Proceratium google''', sonday-aq '''Google qumırsqası''' dep te atalatuǵın, Kaliforniya Ilimler Akademiyasınıń Entomologiya boyınsha associaciyalanǵan kuratorı Brayan L. Fisher tárepinen [[Madagaskar|Madagaskarda]] ashıldı. Bul qumırsqanıń ózgeshe pishimdegi qursaǵı bar bolıp, ol tek órmekshilerdiń máyekleri menen awqatlanıwǵa beyimlesken.&lt;ref name=&quot;Google&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://googleblog.blogspot.se/2005/09/ants-unearthed-with-google-earth.html|bet=Ants unearthed with Google Earth|avtor=Fisher|at=Brian L.|sáne=30 September 2005|jumıs=Google Official Blog|qaralǵan sáne=30 September 2005}}&lt;/ref&gt;

Fisher bul qumırsqaǵa [[Google|Google Inc.]] izlew sisteması kompaniyasınıń atın berdi, bul onıń izertlewlerinde Google Earth diń paydalılıǵına húrmet retinde islendi. Ol bılay dep jazdı:&lt;ref name=&quot;Fisher&quot;&gt;Fisher, B. L. 2005. A new species of ''Discothyrea'' Roger from Mauritius and a new species of ''Proceratium'' Roger from Madagascar (Hymenoptera: Formicidae). ''Proceedings of the California Academy of Sciences'' (4)56:657-667. [2005-12-30] [http://antcat.org/documents/4379/Fisher_2005_Proc_Calif_Acad_Sci.pdf PDF] 131285&lt;/ref&gt;

Google kompaniyasınıń qollap-quwatlawın tán alıw ushın ataldı. Men Google kompaniyası óz talantın biohártúrlilik jámiyetine, qorǵaw jobalastırıwshılarına hám ulıwma xalıqqa tiyisli maǵlıwmatlardı usınıw ushın qollanıwdı dawam etedi dep úmit etemen. «Zoogle» di dóretiw arqalı Google túrler haqqında taksonomiyalıq hám biohártúrlilik maǵlıwmatlarına erkin hám demokratiyalıq jetisiwdi támiyinlewge járdem bere aladı. P. google diń sonday-aq órmekshilerdiń máyeklerin ańlawshı qánigelesken jırtqısh ekenligi gúman etiledi, bul da usı qumırsqanıń Google atına ılayıqlı ekenligin kórsetedi — siyrek oljanı izlep tabıw uqıplılıǵı ushın. Túrdiń atı erkin dúzilis bolıp, apoziciya sıpatında qabıl etiliwi kerek.

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Google]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>i7alhsjnj2huttalk9cp9o6zjt6n80j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Product Sans</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25143</id>
    <revision>
      <id>120468</id>
      <timestamp>2025-06-07T15:09:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:en:Special:Redirect/revision/1287617513|Product Sans]]» betinen awdarılıp jaratıldı</comment>
      <origin>120468</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6612" sha1="5yvett0kmdynmvigm2ybfxnizs7ig7z" xml:space="preserve">'''Product Sans''' – bul [[Google]] tárepinen brending maqsetleri ushın jaratılǵan geometriyalıq sans-serif shrifti.&lt;ref name=&quot;Evolving the Google Identity&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://design.google.com/articles/evolving-the-google-identity/|bet=Evolving the Google Identity|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160506125945/https://design.google.com/articles/evolving-the-google-identity/|arxivsáne=6 May 2016|jumıs=Google Design|qaralǵan sáne=2 May 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Google created an entirely new typeface (Product Sans) for its snappy logo redesign&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://thenextweb.com/google/2015/09/01/google-created-an-entirely-new-typeface-for-its-snappy-logo-redesign/|bet=Google created an entirely new typeface (Product Sans) for its snappy logo redesign|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160510193056/http://thenextweb.com/google/2015/09/01/google-created-an-entirely-new-typeface-for-its-snappy-logo-redesign/|arxivsáne=10 May 2016|avtor=Swanner|at=Nate|sáne=September 2015|jumıs=The Next Web|qaralǵan sáne=2 May 2016}}&lt;/ref&gt; Ol 2015-jıl 1-sentyabrde Google kompaniyasınıń burınǵı logotibin almastırdı. Google brendingi hár túrli qurılma túrlerinde kóbirek kórine baslaǵan sayın, Google óz dizaynın logotibi sheklengen orınlarda da sáwleleniwi hám paydalanıwshılar ushın hár qıylı platformalarda birdey bolıp qalıwı ushın beyimlestiriwge umtıldı.

== Dizayn ==
Dizayn toparı aldınǵı logotiplerdegi ápiwayı hám qolaylı stillerdi saqlap qalıwdı, biraq sonıń menen birge geometriyalıq formalardı da kirgiziwdi qáledi. Atap ótiliwinshe, Product Sans dizaynı Futura shriftinen ilhamlanǵan.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://designforhackers.com/blog/googles-new-logo-font/|title=What Font is the New Google Logo? - Design for Hackers|date=2015-09-01|access-date=2017-03-12}}&lt;/ref&gt; Ekewiniń arasındaǵı eń áhmiyetli ayırmashılıq – bul eki qabatlı 'a' háribi bolıp, ol basqa belgilerdiń dóńgelek formalarına kontrast (qarama-qarsılıq) jaratıw ushın kirgizilgen.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://storage.googleapis.com/g-design/static/product-sans-specimen.pdf|bet=Product Sans Specimen|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170401142039/https://storage.googleapis.com/g-design/static/product-sans-specimen.pdf|arxivsáne=1 April 2017|jıl=2015|baspaxana=Google Inc.|qaralǵan sáne=12 March 2017}}&lt;/ref&gt; Product Sans shriftinde shtrix (sızıq) tóbeleriniń shama menen 45 gradus múyeshte tamamlanıwına ústinlik beriledi, hám bul kesilis shtrixqa tiyiwshi sızıqqa perpendikulyar boladı.

Sonday-aq, geometriyalıq formalarǵa azǵantay optikalıq dúzetiwler de kirgizildi. Bas «G» háribiniń dóńgelek forması kóldeneń sızıq penen tutasqan jerinde biraz ishke tartılǵan. '6', '8' hám '9' sanlarınıń ishki boslıqları (konturları) derlik ideal dóńgelek formasında. Bul vizuallıq dúzetiwler oqılıwın jaqsılaw ushın kirgizilgen.

== Licenziya ==
Product Sans jeke menshik bolıp tabıladı hám [[ashıq kodlı]] licenziya menen shıǵarılmaǵan.&lt;ref name=&quot;ProductSansLicense&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://fonts.google.com/license/productsans|bet=Google Fonts: license for Product Sans|arxivurl=https://web.archive.org/web/20161224225938/https://fonts.google.com/license/productsans|arxivsáne=2016-12-24|qaralǵan sáne=2017-03-02}}&lt;/ref&gt;

== Qollanılıwı ==
[[Fayl:Google_2015_logo.svg|nobaý|240x240 nükte|2015-jıl 1-sentyabrden baslap qollanılıp atırǵan [[Google logotibi]]]]
Házirgi [[Google logotibi]] Product Sans shriftine tiykarlanǵan. Logotipte shrift penen salıstırǵanda biraz ózgerisler bar; eń itibardı tartatuǵını – bul qıya 'e' háribi. Logotip penen Product Sans arasındaǵı ayırmashılıqlar Google logotibi menen ónim atamasın ajıratıwǵa imkaniyat beredi. Product Sans tiykarınan Google kompaniyasınıń Maps (Kartalar), Drive (Disk), News (Jańalıqlar) hám Earth (Jer) sıyaqlı kóp sanlı xızmetleriniń logotiplerindegi tekstte qollanıladı. Shrift sonday-aq Google Store dúkanında,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://store.google.com/|bet=Google Store|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180111034642/https://store.google.com/|arxivsáne=2018-01-11|avtor=|at=|sáne=|til=en-US|jumıs=Googe Store|qaralǵan sáne=2020-07-20}}&lt;/ref&gt; hám [[Android|Androidtıń]] ayırım versiyalarında qollanıladı.

== Variaciyaları ==
2018-jılı Google kompaniyası Google Sans shriftin jarattı, ol Product Sanstıń ólshemge qaray optimallastırılǵan versiyası bolıp, Google [[Material Design|Material Designnıń]] sazlanǵan hám beyimlestirilgen versiyası – «Google Material Theme» da displey shrifti sıpatında qollanıladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://9to5google.com/2018/05/09/google-sans-vs-product-sans/|bet=Now we know: Google Sans is actually a size-optimized version of Product Sans|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180514064205/https://9to5google.com/2018/05/09/google-sans-vs-product-sans/|arxivsáne=14 May 2018|avtor=Hall|at=Stephen|sáne=9 May 2018|jumıs=[[9to5Google]]|qaralǵan sáne=14 May 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://material.io/articles/how-google-created-a-custom-material-theme.html|bet=How Google created a custom Material theme|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180929122928/https://material.io/articles/how-google-created-a-custom-material-theme.html|arxivsáne=29 September 2018|jumıs=Material Design|qaralǵan sáne=2 October 2018}}&lt;/ref&gt;

2018 hám 2020-jıllar aralıǵında bir waqıtları, Google sonday-aq '''Google Sans Display'''di de jarattı, ol Google Sanstıń bir variaciyası.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://fiber-brand.appspot.com/downloads|bet=Downloads {{!}} Google Fiber Brand Guidelines|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210520161017/https://fiber-brand.appspot.com/downloads|arxivsáne=2021-05-20|jumıs=fiber-brand.appspot.com|qaralǵan sáne=2021-05-20}}&lt;/ref&gt;

2020-jılı Google kompaniyası '''Google Sans Text'''ti usındı – bul Google Sanstıń jáne bir variaciyası bolıp, ayırım qollanılatuǵın ónimlerde ushırasadı, onıń eń áhmiyetli ayırmashılıǵı bas «G» háribine qosımsha spur elementiniń qosılǵanlıǵı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://9to5google.com/2021/05/19/google-sans-text/|bet=Google apps are beginning to adopt 'Google Sans Text'|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210520004001/https://9to5google.com/2021/05/19/google-sans-text/|arxivsáne=2021-05-20|avtor=Li|at=Abner|sáne=2021-05-20|til=en-US|jumıs=[[9to5Google]]|qaralǵan sáne=2021-05-20}}&lt;/ref&gt;

== Derekler ==

[[Kategoriya:Google]]</text>
      <sha1>5yvett0kmdynmvigm2ybfxnizs7ig7z</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120469</id>
      <parentid>120468</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T15:09:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>120469</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6647" sha1="gdagsksq3mc4v4pjz5hgasqyyuj23bb" xml:space="preserve">'''Product Sans''' – bul [[Google]] tárepinen brending maqsetleri ushın jaratılǵan geometriyalıq sans-serif shrifti.&lt;ref name=&quot;Evolving the Google Identity&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://design.google.com/articles/evolving-the-google-identity/|bet=Evolving the Google Identity|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160506125945/https://design.google.com/articles/evolving-the-google-identity/|arxivsáne=6 May 2016|jumıs=Google Design|qaralǵan sáne=2 May 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Google created an entirely new typeface (Product Sans) for its snappy logo redesign&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://thenextweb.com/google/2015/09/01/google-created-an-entirely-new-typeface-for-its-snappy-logo-redesign/|bet=Google created an entirely new typeface (Product Sans) for its snappy logo redesign|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160510193056/http://thenextweb.com/google/2015/09/01/google-created-an-entirely-new-typeface-for-its-snappy-logo-redesign/|arxivsáne=10 May 2016|avtor=Swanner|at=Nate|sáne=September 2015|jumıs=The Next Web|qaralǵan sáne=2 May 2016}}&lt;/ref&gt; Ol 2015-jıl 1-sentyabrde Google kompaniyasınıń burınǵı logotibin almastırdı. Google brendingi hár túrli qurılma túrlerinde kóbirek kórine baslaǵan sayın, Google óz dizaynın logotibi sheklengen orınlarda da sáwleleniwi hám paydalanıwshılar ushın hár qıylı platformalarda birdey bolıp qalıwı ushın beyimlestiriwge umtıldı.

== Dizayn ==
Dizayn toparı aldınǵı logotiplerdegi ápiwayı hám qolaylı stillerdi saqlap qalıwdı, biraq sonıń menen birge geometriyalıq formalardı da kirgiziwdi qáledi. Atap ótiliwinshe, Product Sans dizaynı Futura shriftinen ilhamlanǵan.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://designforhackers.com/blog/googles-new-logo-font/|title=What Font is the New Google Logo? - Design for Hackers|date=2015-09-01|access-date=2017-03-12}}&lt;/ref&gt; Ekewiniń arasındaǵı eń áhmiyetli ayırmashılıq – bul eki qabatlı 'a' háribi bolıp, ol basqa belgilerdiń dóńgelek formalarına kontrast (qarama-qarsılıq) jaratıw ushın kirgizilgen.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://storage.googleapis.com/g-design/static/product-sans-specimen.pdf|bet=Product Sans Specimen|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170401142039/https://storage.googleapis.com/g-design/static/product-sans-specimen.pdf|arxivsáne=1 April 2017|jıl=2015|baspaxana=Google Inc.|qaralǵan sáne=12 March 2017}}&lt;/ref&gt; Product Sans shriftinde shtrix (sızıq) tóbeleriniń shama menen 45 gradus múyeshte tamamlanıwına ústinlik beriledi, hám bul kesilis shtrixqa tiyiwshi sızıqqa perpendikulyar boladı.

Sonday-aq, geometriyalıq formalarǵa azǵantay optikalıq dúzetiwler de kirgizildi. Bas «G» háribiniń dóńgelek forması kóldeneń sızıq penen tutasqan jerinde biraz ishke tartılǵan. '6', '8' hám '9' sanlarınıń ishki boslıqları (konturları) derlik ideal dóńgelek formasında. Bul vizuallıq dúzetiwler oqılıwın jaqsılaw ushın kirgizilgen.

== Licenziya ==
Product Sans jeke menshik bolıp tabıladı hám [[ashıq kodlı]] licenziya menen shıǵarılmaǵan.&lt;ref name=&quot;ProductSansLicense&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://fonts.google.com/license/productsans|bet=Google Fonts: license for Product Sans|arxivurl=https://web.archive.org/web/20161224225938/https://fonts.google.com/license/productsans|arxivsáne=2016-12-24|qaralǵan sáne=2017-03-02}}&lt;/ref&gt;

== Qollanılıwı ==
[[Fayl:Google_2015_logo.svg|nobaý|240x240 nükte|2015-jıl 1-sentyabrden baslap qollanılıp atırǵan [[Google logotibi]]]]
Házirgi [[Google logotibi]] Product Sans shriftine tiykarlanǵan. Logotipte shrift penen salıstırǵanda biraz ózgerisler bar; eń itibardı tartatuǵını – bul qıya 'e' háribi. Logotip penen Product Sans arasındaǵı ayırmashılıqlar Google logotibi menen ónim atamasın ajıratıwǵa imkaniyat beredi. Product Sans tiykarınan Google kompaniyasınıń Maps (Kartalar), Drive (Disk), News (Jańalıqlar) hám Earth (Jer) sıyaqlı kóp sanlı xızmetleriniń logotiplerindegi tekstte qollanıladı. Shrift sonday-aq Google Store dúkanında,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://store.google.com/|bet=Google Store|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180111034642/https://store.google.com/|arxivsáne=2018-01-11|avtor=|at=|sáne=|til=en-US|jumıs=Googe Store|qaralǵan sáne=2020-07-20}}&lt;/ref&gt; hám [[Android|Androidtıń]] ayırım versiyalarında qollanıladı.

== Variaciyaları ==
2018-jılı Google kompaniyası Google Sans shriftin jarattı, ol Product Sanstıń ólshemge qaray optimallastırılǵan versiyası bolıp, Google [[Material Design|Material Designnıń]] sazlanǵan hám beyimlestirilgen versiyası – «Google Material Theme» da displey shrifti sıpatında qollanıladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://9to5google.com/2018/05/09/google-sans-vs-product-sans/|bet=Now we know: Google Sans is actually a size-optimized version of Product Sans|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180514064205/https://9to5google.com/2018/05/09/google-sans-vs-product-sans/|arxivsáne=14 May 2018|avtor=Hall|at=Stephen|sáne=9 May 2018|jumıs=[[9to5Google]]|qaralǵan sáne=14 May 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://material.io/articles/how-google-created-a-custom-material-theme.html|bet=How Google created a custom Material theme|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180929122928/https://material.io/articles/how-google-created-a-custom-material-theme.html|arxivsáne=29 September 2018|jumıs=Material Design|qaralǵan sáne=2 October 2018}}&lt;/ref&gt;

2018 hám 2020-jıllar aralıǵında bir waqıtları, Google sonday-aq '''Google Sans Display'''di de jarattı, ol Google Sanstıń bir variaciyası.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://fiber-brand.appspot.com/downloads|bet=Downloads {{!}} Google Fiber Brand Guidelines|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210520161017/https://fiber-brand.appspot.com/downloads|arxivsáne=2021-05-20|jumıs=fiber-brand.appspot.com|qaralǵan sáne=2021-05-20}}&lt;/ref&gt;

2020-jılı Google kompaniyası '''Google Sans Text'''ti usındı – bul Google Sanstıń jáne bir variaciyası bolıp, ayırım qollanılatuǵın ónimlerde ushırasadı, onıń eń áhmiyetli ayırmashılıǵı bas «G» háribine qosımsha spur elementiniń qosılǵanlıǵı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://9to5google.com/2021/05/19/google-sans-text/|bet=Google apps are beginning to adopt 'Google Sans Text'|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210520004001/https://9to5google.com/2021/05/19/google-sans-text/|arxivsáne=2021-05-20|avtor=Li|at=Abner|sáne=2021-05-20|til=en-US|jumıs=[[9to5Google]]|qaralǵan sáne=2021-05-20}}&lt;/ref&gt;

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Google]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>gdagsksq3mc4v4pjz5hgasqyyuj23bb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Project Sunroof</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25144</id>
    <revision>
      <id>120470</id>
      <timestamp>2025-06-07T15:10:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:en:Special:Redirect/revision/1082233018|Project Sunroof]]» betinen awdarılıp jaratıldı</comment>
      <origin>120470</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4066" sha1="mcb4709sso6naovu2u1i6na1na4mc33" xml:space="preserve">'''Project Sunroof''' – bul [[Google]] injeneri Karl Elkin tárepinen baslanǵan quyash energiyası boyınsha baslama.&lt;ref name=&quot;CNN&quot;&gt;{{Cite news|last1=Kelly|first1=Heather|title=Google's Project Sunroof calculates solar cost|url=https://money.cnn.com/2015/08/17/technology/google-project-sunroof/|access-date=18 August 2015|publisher=CNN|date=17 August 2015}}&lt;/ref&gt; Baslamanıń járiyalanǵan maqseti – «planetanıń quyash potencialın hár bir úydiń tóbesi boyınsha kartaǵa túsiriw».

== Usılı ==
Project Sunroof tiykarınan quyash panellerin satıp alıw hám ornatıwdı ańsatlastırıw ushın bir qatar qurallardı usınıw arqalı jeke tártipte quyash energiyasın qollanıwdı xoshametlewge (úgitlewge) xızmet etedi. Google Maps-tan alınǵan joqarı ajıratqıshlıqtaǵı 3D súwretlew maǵlıwmatların qollanıp, jaqın átiraptaǵı imaratlar hám tereklerden túsetuǵın kóleńkelerdi esaplaw hám tariyxıy hawa-rayı menen temperaturalıq kórsetkishlerdi esapqa alıw arqalı, Project Sunroof veb-saytı paydalanıwshınıń quyash energiyasınan paydalanıw arqalı jıl sayın qansha aqsha únemlewi múmkin ekenligin esaplaydı. Sonıń menen birge, Project Sunroof veb-saytı sol aymaqta quyash panellerin ornata alatuǵın jergilikli quyash energiyası menen shuǵıllanıwshı satıwshılardıń dizimin de usınadı.

== Tariyxı ==
Project Sunroof Google injeneri Karl Elkin tárepinen onıń «20% waqıt» joybarı sıpatında jaratılǵan. Dáslepki waqıtları tek Boston, [[San-Francisko]] hám Fresno qalalarında iske qosılǵan bolsa da,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.youtube.com/watch?v=_BXf_h8tEes|bet=Introducing Project Sunroof|jumıs=YouTube|qaralǵan sáne=18 August 2015}}&lt;/ref&gt; házirgi waqıtta joybar AQSHtaǵı 43 million úy ushın quyash potencialın kórsetedi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://sustainability.google/progress/projects/project-sunroof/|bet=Project Sunroof|til=en|jumıs=Google Sustainability|qaralǵan sáne=2022-01-17}}&lt;/ref&gt; Google burın da quyash energiyası jetkerip beriwshi SolarCity kompaniyası menen birgelikte joybarlarǵa investiciya kirgizgen.

Project Sunroof tárepinen usınılǵan quyash energiyası boyınsha analitikalıq maǵlıwmatlar dáslep jeke úy tóbelerindegi quyash potencialı boyınsha maǵlıwmat beriw ushın qollanılǵan bolsa da, Google tárepinen bul maǵlıwmatlar ushın qosımsha qollanıw usılları islep shıǵıldı.

Project Sunroof veb-saytında Google 'Data Explorer' (Maǵlıwmatlar Izertlewshisi) quralın iske qostı, bul paydalanıwshılarǵa toplanǵan (ulıwmalastırılǵan) quyash energiyası boyınsha analitikalıq maǵlıwmatlardı, mısalı, úy tóbesine quyash panellerin ornatıwǵa jaramlı imaratlardıń ulıwma sanın, yamasa pútkil jámiyetler yaki qalalar ushın ulıwma quyash potencialın (megavattlarda kórsetilgen) kóriwge imkaniyat beredi.

2018-jıl sentyabr ayında Google Environmental Insights Explorer (Qorshaǵan Ortalıqtı Izertlew Platforması) platformasın iske qostı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://medium.com/google-earth/the-more-you-know-turning-environmental-insights-into-action-c4b80a191282|bet=The more you know: Turning environmental insights into action|avtor=Earth|at=Google|sáne=2019-09-18|til=en|jumıs=Google Earth and Earth Engine|qaralǵan sáne=2022-01-17}}&lt;/ref&gt; Bul qural qalalarǵa ózleriniń uglerod izin (karbon qaldıǵın) ólshewdi ańsatlastırıw hám klimat maqsetlerin qollap-quwatlaw boyınsha háreket etiw ushın islep shıǵılǵan. Qural Google Mapstan alınǵan tolıq geo-keńislik maǵlıwmatlarınan paydalanıp, qalanıń jıllıq uglerod shıǵındıları ushın boljamlı esaplardı usınadı. Ol Transport hám Imaratlar sektorlarınan shıǵatuǵın shıǵındılardıń boljamlı muǵdarın kórsetedi hám Project Sunroof maǵlıwmatlarınan paydalanıp, quyash energiyası arqalı shıǵındılardı kompensaciyalaw potencialın kórsetiw ushın pútkil qalanıń ulıwma quyash potencialın da bahalay aladı.

== Derekler ==

[[Kategoriya:Google]]</text>
      <sha1>mcb4709sso6naovu2u1i6na1na4mc33</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120471</id>
      <parentid>120470</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T15:11:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>120471</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4101" sha1="mbok704ob3dgb73lemxly2ogsnmitpt" xml:space="preserve">'''Project Sunroof''' – bul [[Google]] injeneri Karl Elkin tárepinen baslanǵan quyash energiyası boyınsha baslama.&lt;ref name=&quot;CNN&quot;&gt;{{Cite news|last1=Kelly|first1=Heather|title=Google's Project Sunroof calculates solar cost|url=https://money.cnn.com/2015/08/17/technology/google-project-sunroof/|access-date=18 August 2015|publisher=CNN|date=17 August 2015}}&lt;/ref&gt; Baslamanıń járiyalanǵan maqseti – «planetanıń quyash potencialın hár bir úydiń tóbesi boyınsha kartaǵa túsiriw».

== Usılı ==
Project Sunroof tiykarınan quyash panellerin satıp alıw hám ornatıwdı ańsatlastırıw ushın bir qatar qurallardı usınıw arqalı jeke tártipte quyash energiyasın qollanıwdı xoshametlewge (úgitlewge) xızmet etedi. Google Maps-tan alınǵan joqarı ajıratqıshlıqtaǵı 3D súwretlew maǵlıwmatların qollanıp, jaqın átiraptaǵı imaratlar hám tereklerden túsetuǵın kóleńkelerdi esaplaw hám tariyxıy hawa-rayı menen temperaturalıq kórsetkishlerdi esapqa alıw arqalı, Project Sunroof veb-saytı paydalanıwshınıń quyash energiyasınan paydalanıw arqalı jıl sayın qansha aqsha únemlewi múmkin ekenligin esaplaydı. Sonıń menen birge, Project Sunroof veb-saytı sol aymaqta quyash panellerin ornata alatuǵın jergilikli quyash energiyası menen shuǵıllanıwshı satıwshılardıń dizimin de usınadı.

== Tariyxı ==
Project Sunroof Google injeneri Karl Elkin tárepinen onıń «20% waqıt» joybarı sıpatında jaratılǵan. Dáslepki waqıtları tek Boston, [[San-Francisko]] hám Fresno qalalarında iske qosılǵan bolsa da,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.youtube.com/watch?v=_BXf_h8tEes|bet=Introducing Project Sunroof|jumıs=YouTube|qaralǵan sáne=18 August 2015}}&lt;/ref&gt; házirgi waqıtta joybar AQSHtaǵı 43 million úy ushın quyash potencialın kórsetedi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://sustainability.google/progress/projects/project-sunroof/|bet=Project Sunroof|til=en|jumıs=Google Sustainability|qaralǵan sáne=2022-01-17}}&lt;/ref&gt; Google burın da quyash energiyası jetkerip beriwshi SolarCity kompaniyası menen birgelikte joybarlarǵa investiciya kirgizgen.

Project Sunroof tárepinen usınılǵan quyash energiyası boyınsha analitikalıq maǵlıwmatlar dáslep jeke úy tóbelerindegi quyash potencialı boyınsha maǵlıwmat beriw ushın qollanılǵan bolsa da, Google tárepinen bul maǵlıwmatlar ushın qosımsha qollanıw usılları islep shıǵıldı.

Project Sunroof veb-saytında Google 'Data Explorer' (Maǵlıwmatlar Izertlewshisi) quralın iske qostı, bul paydalanıwshılarǵa toplanǵan (ulıwmalastırılǵan) quyash energiyası boyınsha analitikalıq maǵlıwmatlardı, mısalı, úy tóbesine quyash panellerin ornatıwǵa jaramlı imaratlardıń ulıwma sanın, yamasa pútkil jámiyetler yaki qalalar ushın ulıwma quyash potencialın (megavattlarda kórsetilgen) kóriwge imkaniyat beredi.

2018-jıl sentyabr ayında Google Environmental Insights Explorer (Qorshaǵan Ortalıqtı Izertlew Platforması) platformasın iske qostı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://medium.com/google-earth/the-more-you-know-turning-environmental-insights-into-action-c4b80a191282|bet=The more you know: Turning environmental insights into action|avtor=Earth|at=Google|sáne=2019-09-18|til=en|jumıs=Google Earth and Earth Engine|qaralǵan sáne=2022-01-17}}&lt;/ref&gt; Bul qural qalalarǵa ózleriniń uglerod izin (karbon qaldıǵın) ólshewdi ańsatlastırıw hám klimat maqsetlerin qollap-quwatlaw boyınsha háreket etiw ushın islep shıǵılǵan. Qural Google Mapstan alınǵan tolıq geo-keńislik maǵlıwmatlarınan paydalanıp, qalanıń jıllıq uglerod shıǵındıları ushın boljamlı esaplardı usınadı. Ol Transport hám Imaratlar sektorlarınan shıǵatuǵın shıǵındılardıń boljamlı muǵdarın kórsetedi hám Project Sunroof maǵlıwmatlarınan paydalanıp, quyash energiyası arqalı shıǵındılardı kompensaciyalaw potencialın kórsetiw ushın pútkil qalanıń ulıwma quyash potencialın da bahalay aladı.

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Google]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>mbok704ob3dgb73lemxly2ogsnmitpt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Project Zero</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25145</id>
    <revision>
      <id>120472</id>
      <timestamp>2025-06-07T15:12:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:en:Special:Redirect/revision/1290146336|Project Zero]]» betinen awdarılıp jaratıldı</comment>
      <origin>120472</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4879" sha1="faklfendwa2hvvcq2tpo7ak2352kq4f" xml:space="preserve">'''Project Zero''' – bul [[Google]] tárepinen jumısqa alınǵan, «nol kúnlik» kemshiliklerdi tabıw wazıypası júklengen qáwipsizlik analitikleri toparı.&lt;ref&gt;{{Jurnal deregi |last=Greenberg |first=Andy |date=2014-07-15 |title=Meet 'Project Zero,' Google's Secret Team of Bug-Hunting Hackers |url=https://www.wired.com/2014/07/google-project-zero/ |magazine=Wired |issn=1059-1028 |access-date=2019-03-06}}&lt;/ref&gt; Ol 2014-jıl 15-iyulda járiyalandı.&lt;ref name=&quot;announcement&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://googleonlinesecurity.blogspot.de/2014/07/announcing-project-zero.html|bet=Announcing Project Zero|avtor=Evans|at=Chris|sáne=15 July 2014|baspaxana=[[Google]] Online Security Blog|qaralǵan sáne=4 January 2015}}&lt;/ref&gt;

== Tariyxı ==
Kóp sanlı sońǵı paydalanıwshılar tárepinen qollanılatuǵın programmalıq támiynatta bir qatar kemshiliklerdi, mısalı, áhmiyetli «Heartbleed» kemshiligin izertlew waqtında anıqlaǵannan keyin, Google tek ǵana óz programmalıq támiynatında emes, al onıń paydalanıwshıları qollanatuǵın hár qanday programmalıq támiynatta usınday kemshiliklerdi tabıwǵa arnalǵan tolıq waqıtlı komanda dúziwge qarar etti. Jańa joybar 2014-jıl 15-iyulde Googledıń qáwipsizlik boyınsha blogında járiyalandı. Ol iske qosılǵanda, Project Zero usınǵan tiykarǵı innovaciyalardıń biri – qatań 90 kúnlik járiyalaw múddeti hám de kemshiliklerdi járiyalaw procesi hújjetlestirilgen, jámiyetshilikke kórinetuǵın bagtreker (kemshiliklerdi baqlaw sisteması) boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://bugs.chromium.org/p/project-zero/issues/list?can=1&amp;redir=1|bet=Project Zero Bug Tracker|qaralǵan sáne=2019-04-11}}&lt;/ref&gt;

Project Zero ideyası 2010-jılǵa barıp taqalsa da, onıń shólkemlestiriliwi Edvard Snoudenniń 2013-jılǵı globallıq qadaǵalaw haqqındaǵı maǵlıwmatlardı járiyalawınan keyingi Googledıń qadaǵalawǵa qarsı baslamalarınıń úlken tendenciyasına sáykes keledi. Komandanı burın Kris Evans basqarǵan, ol burın Googledıń Chrome qáwipsizlik toparınıń basshısı bolǵan hám keyinnen Tesla Motors kompaniyasına qosılǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://twitter.com/scarybeasts/status/628980384471105536|bet=Chris Evans on Twitter|qaralǵan sáne=2015-09-22}}&lt;/ref&gt; Basqa belgili aǵzalar qatarına qáwipsizlik izertlewshileri Ben Xouks, Yan Bir hám Tavis Ormandi kiredi.&lt;ref name=&quot;wired&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.wired.com/2014/07/google-project-zero/|bet=Meet 'Project Zero,' Google's Secret Team of Bug-Hunting Hackers|avtor=Greenberg|at=Andy|sáne=15 July 2014|baspaxana=[[Wired.com]]|qaralǵan sáne=4 January 2015}}&lt;/ref&gt; Xouks keyinirek komandanıń menedjeri boldı hám keyin 2022-jıl 4-mayda jumıstan ketti.

Komandanıń tiykarǵı itibarı tek ǵana kemshiliklerdi hám jańasha hújimlerdi tabıw emes, al sonday-aq bunday kemshiliklerdiń ámelde qalay paydalanılıwı múmkin ekenligin izertlew hám jámiyetshilikke hújjetlestiriw bolıp tabıladı. Bul qorǵawshılardıń hújimler haqqında jetkilikli túsinikke iye bolıwın támiyinlew ushın isleniledi; komanda ayırım hújimlerdi tolıq súwretleytuǵın maqalaları bar keń kólemli izertlew blogın júrgizedi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://googleprojectzero.blogspot.com|bet=Project Zero Research Blog|qaralǵan sáne=2019-04-11}}&lt;/ref&gt;

== Kemshiliklerdi tabıw hám xabarlaw ==
Project Zero toparı tárepinen tabılǵan kemshilikler (baglar) islep shıǵarıwshıǵa xabarlanadı hám tek ǵana jamaw (patch) shıǵarılǵannan keyin yamasa jamaw shıǵarılmay 90 kún ótkennen keyin jámiyetshilikke járiyalanadı.&lt;ref name=&quot;engadget&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.engadget.com/2015/01/02/google-posts-unpatched-microsoft-bug/|bet=Google posts Windows 8.1 vulnerability before Microsoft can patch it|avtor=Dent|at=Steven|sáne=2 January 2015|baspaxana=[[Engadget]]|qaralǵan sáne=4 January 2015}}&lt;/ref&gt; 90 kúnlik múddet – bul Googledıń «juwapkershilikli járiyalaw» usılın ámelge asırıwınıń bir kórinisi. Bul, programmalıq támiynat kompaniyalarına mashqalanı dúzetiw ushın 90 kún berip, soń paydalanıwshılardıń ózleri hújimlerden qorǵanıw ushın zárúrli ilajlar kóre alıwı maqsetinde jámiyetshilikti xabardar etiwdi ańlatadı. Komanda tárepinen jámiyetshilikke járiyalanǵanǵa shekem, jetkerip beriwshi (islep shıǵarıwshı) anıqlanǵan kemshilikler ushın 90 kún ishinde hesh qanday sheshim usınbaǵan jaǵdaylar da bolǵan, bul olsız da hálsiz paydalanıwshılar ushın qáwipti arttıradı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.engadget.com/2019/03/04/google-discloses-high-severity-mac-security-flaw/|bet=Google discloses 'high severity' Mac security flaw ahead of patch|avtor=Fingas|at=John|sáne=March 4, 2019|til=en|jumıs=Engadget|qaralǵan sáne=2019-03-06}}&lt;/ref&gt;

== Derekler ==

[[Kategoriya:Google]]</text>
      <sha1>faklfendwa2hvvcq2tpo7ak2352kq4f</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120473</id>
      <parentid>120472</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T15:12:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>120473</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4914" sha1="sdlhlhqsa4d69xuuz3qpbk6zv5qi0k2" xml:space="preserve">'''Project Zero''' – bul [[Google]] tárepinen jumısqa alınǵan, «nol kúnlik» kemshiliklerdi tabıw wazıypası júklengen qáwipsizlik analitikleri toparı.&lt;ref&gt;{{Jurnal deregi |last=Greenberg |first=Andy |date=2014-07-15 |title=Meet 'Project Zero,' Google's Secret Team of Bug-Hunting Hackers |url=https://www.wired.com/2014/07/google-project-zero/ |magazine=Wired |issn=1059-1028 |access-date=2019-03-06}}&lt;/ref&gt; Ol 2014-jıl 15-iyulda járiyalandı.&lt;ref name=&quot;announcement&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://googleonlinesecurity.blogspot.de/2014/07/announcing-project-zero.html|bet=Announcing Project Zero|avtor=Evans|at=Chris|sáne=15 July 2014|baspaxana=[[Google]] Online Security Blog|qaralǵan sáne=4 January 2015}}&lt;/ref&gt;

== Tariyxı ==
Kóp sanlı sońǵı paydalanıwshılar tárepinen qollanılatuǵın programmalıq támiynatta bir qatar kemshiliklerdi, mısalı, áhmiyetli «Heartbleed» kemshiligin izertlew waqtında anıqlaǵannan keyin, Google tek ǵana óz programmalıq támiynatında emes, al onıń paydalanıwshıları qollanatuǵın hár qanday programmalıq támiynatta usınday kemshiliklerdi tabıwǵa arnalǵan tolıq waqıtlı komanda dúziwge qarar etti. Jańa joybar 2014-jıl 15-iyulde Googledıń qáwipsizlik boyınsha blogında járiyalandı. Ol iske qosılǵanda, Project Zero usınǵan tiykarǵı innovaciyalardıń biri – qatań 90 kúnlik járiyalaw múddeti hám de kemshiliklerdi járiyalaw procesi hújjetlestirilgen, jámiyetshilikke kórinetuǵın bagtreker (kemshiliklerdi baqlaw sisteması) boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://bugs.chromium.org/p/project-zero/issues/list?can=1&amp;redir=1|bet=Project Zero Bug Tracker|qaralǵan sáne=2019-04-11}}&lt;/ref&gt;

Project Zero ideyası 2010-jılǵa barıp taqalsa da, onıń shólkemlestiriliwi Edvard Snoudenniń 2013-jılǵı globallıq qadaǵalaw haqqındaǵı maǵlıwmatlardı járiyalawınan keyingi Googledıń qadaǵalawǵa qarsı baslamalarınıń úlken tendenciyasına sáykes keledi. Komandanı burın Kris Evans basqarǵan, ol burın Googledıń Chrome qáwipsizlik toparınıń basshısı bolǵan hám keyinnen Tesla Motors kompaniyasına qosılǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://twitter.com/scarybeasts/status/628980384471105536|bet=Chris Evans on Twitter|qaralǵan sáne=2015-09-22}}&lt;/ref&gt; Basqa belgili aǵzalar qatarına qáwipsizlik izertlewshileri Ben Xouks, Yan Bir hám Tavis Ormandi kiredi.&lt;ref name=&quot;wired&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.wired.com/2014/07/google-project-zero/|bet=Meet 'Project Zero,' Google's Secret Team of Bug-Hunting Hackers|avtor=Greenberg|at=Andy|sáne=15 July 2014|baspaxana=[[Wired.com]]|qaralǵan sáne=4 January 2015}}&lt;/ref&gt; Xouks keyinirek komandanıń menedjeri boldı hám keyin 2022-jıl 4-mayda jumıstan ketti.

Komandanıń tiykarǵı itibarı tek ǵana kemshiliklerdi hám jańasha hújimlerdi tabıw emes, al sonday-aq bunday kemshiliklerdiń ámelde qalay paydalanılıwı múmkin ekenligin izertlew hám jámiyetshilikke hújjetlestiriw bolıp tabıladı. Bul qorǵawshılardıń hújimler haqqında jetkilikli túsinikke iye bolıwın támiyinlew ushın isleniledi; komanda ayırım hújimlerdi tolıq súwretleytuǵın maqalaları bar keń kólemli izertlew blogın júrgizedi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://googleprojectzero.blogspot.com|bet=Project Zero Research Blog|qaralǵan sáne=2019-04-11}}&lt;/ref&gt;

== Kemshiliklerdi tabıw hám xabarlaw ==
Project Zero toparı tárepinen tabılǵan kemshilikler (baglar) islep shıǵarıwshıǵa xabarlanadı hám tek ǵana jamaw (patch) shıǵarılǵannan keyin yamasa jamaw shıǵarılmay 90 kún ótkennen keyin jámiyetshilikke járiyalanadı.&lt;ref name=&quot;engadget&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.engadget.com/2015/01/02/google-posts-unpatched-microsoft-bug/|bet=Google posts Windows 8.1 vulnerability before Microsoft can patch it|avtor=Dent|at=Steven|sáne=2 January 2015|baspaxana=[[Engadget]]|qaralǵan sáne=4 January 2015}}&lt;/ref&gt; 90 kúnlik múddet – bul Googledıń «juwapkershilikli járiyalaw» usılın ámelge asırıwınıń bir kórinisi. Bul, programmalıq támiynat kompaniyalarına mashqalanı dúzetiw ushın 90 kún berip, soń paydalanıwshılardıń ózleri hújimlerden qorǵanıw ushın zárúrli ilajlar kóre alıwı maqsetinde jámiyetshilikti xabardar etiwdi ańlatadı. Komanda tárepinen jámiyetshilikke járiyalanǵanǵa shekem, jetkerip beriwshi (islep shıǵarıwshı) anıqlanǵan kemshilikler ushın 90 kún ishinde hesh qanday sheshim usınbaǵan jaǵdaylar da bolǵan, bul olsız da hálsiz paydalanıwshılar ushın qáwipti arttıradı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.engadget.com/2019/03/04/google-discloses-high-severity-mac-security-flaw/|bet=Google discloses 'high severity' Mac security flaw ahead of patch|avtor=Fingas|at=John|sáne=March 4, 2019|til=en|jumıs=Engadget|qaralǵan sáne=2019-03-06}}&lt;/ref&gt;

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Google]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>sdlhlhqsa4d69xuuz3qpbk6zv5qi0k2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kvantlıq jasalma intellekt laboratoriyası</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25146</id>
    <revision>
      <id>120474</id>
      <timestamp>2025-06-07T15:13:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:en:Special:Redirect/revision/1292410868|Quantum Artificial Intelligence Lab]]» betinen awdarılıp jaratıldı</comment>
      <origin>120474</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7589" sha1="3f2qipq1plj3bsyzr05jurezudt8tfl" xml:space="preserve">'''Kvantlıq jasalma intellekt laboratoriyası''' (sonday-aq '''Kvantlıq JI Laboratoriyası''' yamasa '''QuAIL''' dep te ataladı) – bul [[NASA]], Universitetler Kosmoslıq Izertlew Associaciyası hám [[Google]] (atap aytqanda, Google Research) tıń birgeliktegi baslaması bolıp, onıń maqseti kvantlıq esaplawlardıń [[mashinalıq oqıtıw]] hám basqa da qıyın [[Informatika|kompyuter ilimi]] máselelerine qalay járdem bere alatuǵının izertlewde jetekshi bolıw. Laboratoriya NASA nıń Eyms Izertlew Orayında jaylasqan.&lt;ref name=&quot;google-announcement&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://googleresearch.blogspot.com/2013/05/launching-quantum-artificial.html|bet=Launching the Quantum Artificial Intelligence Lab|avtor=Neven|at=Hartmut|sáne=May 16, 2013|baspaxana=Google Research|qaralǵan sáne=February 11, 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;official&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.nas.nasa.gov/quantum/|bet=QuAIL Home|arxivurl=https://web.archive.org/web/20150310044853/http://www.nas.nasa.gov/quantum/|arxivsáne=March 10, 2015|qaralǵan sáne=February 11, 2014}}&lt;/ref&gt;

== Tariyxı ==
Kvantlıq JI Laboratoriyası 2013-jıldıń 16-mayında Google Research tárepinen blog jazbasında járiyalandı.&lt;ref name=&quot;technologyreview-launch&quot;&gt;{{Jurnal deregi |last=Choi |first=Charles |date=May 16, 2013 |title=Google and NASA Launch Quantum Computing AI Lab: The Quantum Artificial Intelligence Lab will use the most advanced commercially available quantum computer, the D-Wave Two. |url=http://www.technologyreview.com/news/514846/google-and-nasa-launch-quantum-computing-ai-lab/ |url-status=dead |magazine=[[Technology Review]] |archive-url=https://web.archive.org/web/20201112021043/https://www.technologyreview.com/news/514846/google-and-nasa-launch-quantum-computing-ai-lab/ |archive-date=November 12, 2020 |access-date=February 11, 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.usatoday.com/story/tech/2013/05/24/google-nasa-computer/2358423/|title=Google, NASA take a 'quantum leap' with new computer|accessdate=February 11, 2014}}&lt;/ref&gt; Iske qosılǵan waqıtta Laboratoriya D-Wave Systems kompaniyasınıń D-Wave Two atlı eń rawajlanǵan kommerciyalıq jaqtan jetilisken kvantlıq kompyuterin paydalanǵan.

2013-jıldıń 10-oktyabrinde Google Kvantlıq JI Laboratoriyasınıń házirgi awhalın súwretleytuǵın qısqa film shıǵardı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://io9.com/a-sneak-peak-inside-google-and-nasas-new-quantum-ai-la-1444007785|bet=A sneak peak inside Google and NASA's new quantum AI lab|arxivurl=https://web.archive.org/web/20131011220426/http://io9.com/a-sneak-peak-inside-google-and-nasas-new-quantum-ai-la-1444007785|arxivsáne=October 11, 2013|avtor=Dvorsky|at=George|sáne=October 11, 2013|baspaxana=[[io9]]|qaralǵan sáne=February 11, 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://news.cnet.com/8301-1023_3-57607000-93/google-reveals-the-state-of-its-quantum-lab-in-short-film/|bet=Google reveals the state of its quantum lab in short film: The multiverse, physicist Richard Feynman, lobsters, and quantum tunneling all make appearances in Google's short documentary about its Quantum Artificial Intelligence Lab.|avtor=Rosenblatt|at=Seth|sáne=October 10, 2013|jumıs=[[CNet]]|qaralǵan sáne=February 11, 2014}}&lt;/ref&gt;

2013-jıldıń 18-oktyabrinde Google Minecraft oyınına kvantlıq fizikanı kirgizgenin járiyaladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://plus.google.com/+QuantumAILab/posts/grMbaaDGChH|bet=qCraft: Quantum Physics In Minecraft|sáne=October 18, 2013|baspaxana=Google Quantum A.I. Lab Team|qaralǵan sáne=February 11, 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2013/10/20/4859548/googles-quantum-ai-lab-minecraft-quantum-physics|bet=Google's Quantum AI Lab adds quantum physics to Minecraft|avtor=Hamburger|at=Ellis|sáne=October 20, 2013|jumıs=[[The Verge]]|qaralǵan sáne=February 11, 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Jurnal deregi |last=Oremus |first=Will |date=October 18, 2013 |title=Google Is Teaching Quantum Physics to Minecraft Addicts |url=http://www.slate.com/blogs/future_tense/2013/10/18/qcraft_google_quantum_ai_lab_s_minecraft_mod_introduces_gamers_to_quantum.html |magazine=[[Slate Magazine]] |access-date=February 11, 2014}}&lt;/ref&gt;

2014-jıldıń yanvar ayında Google laboratoriyadaǵı D-Wave Two nıń jumısın klassikalıq kompyuterler menen salıstırǵan nátiyjelerdi járiyaladı. Nátiyjeler eki mánisli bolıp, internette qızǵın talqılawlarǵa sebep boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://plus.google.com/+QuantumAILab/posts/DymNo8DzAYi|bet=Where do we stand on benchmarking the D-Wave 2?|sáne=January 19, 2014|baspaxana=Google Quantum A. I. Lab Team|qaralǵan sáne=February 11, 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theregister.co.uk/2014/01/21/dwave_benchmark_flunked_or_wrong_test/|bet=Boffin benchmark battle after D-Wave quantum kit crawls in test: D-Wave protests methods used to clock DW2 100 times slower than classical computers|avtor=Chrigwin|at=Richard|sáne=January 21, 2014|jumıs=[[The Register]]|qaralǵan sáne=February 11, 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://thinkingmachineblog.net/google-quantum-a-i-lab-update-on-the-d-wave-2-quantum-computer/|bet=Google Quantum A.I. Lab Update on the D-Wave 2 Quantum Computer|arxivurl=https://web.archive.org/web/20211013161813/https://thinkingmachineblog.net/bermain-judi-online-kini-lebih-mudah-dengan-android/|arxivsáne=October 13, 2021|avtor=Van Dusen|at=Augustus|sáne=January 21, 2014|baspaxana=Thinking Machine Blog|qaralǵan sáne=February 12, 2014}}&lt;/ref&gt;
2014-jıldıń 2-sentyabrinde Kvantlıq JI Laboratoriyasınıń UC Santa Barbara menen birge asıra ótkizgishli elektronika tiykarında kvantlıq informaciya processorların jaratıw boyınsha baslama baslaytuǵını haqqında járiyalandı.&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Google+ Post|url=https://plus.google.com/+QuantumAILab/posts/UcWGvc9Y6dU|access-date=18 June 2017}}&lt;/ref&gt;

2019-jıldıń 23-oktyabrinde Kvantlıq JI Laboratoriyası kvantlıq ústemlikke eriskeni haqqında maqalada járiyaladı.&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=Quantum supremacy using a programmable superconducting processor|publisher=Nature Journal|date=October 23, 2019|doi=10.1038/s41586-019-1666-5|last1=Arute|first1=Frank|last2=Arya|first2=Kunal|last3=Babbush|first3=Ryan|last4=Bacon|first4=Dave|last5=Bardin|first5=Joseph C.|last6=Barends|first6=Rami|last7=Biswas|first7=Rupak|last8=Boixo|first8=Sergio|last9=Brandao|first9=Fernando G. S. L.|journal=Nature|volume=574|issue=7779|pages=505–510|pmid=31645734|bibcode=2019Natur.574..505A}}&lt;/ref&gt;

== Házirgi waqıta ==
2024-jıldıń 9-dekabrinde Google [[Willow processorı|Willow]] dı tanıstırıp, onı «eń zamanagóy kvantlıq chip» dep táriyplegen. Google bul jańa chiptiń dúnyadaǵı eń tez kompyuterler on septillion jılda sheshetuǵın máseleni bes minutta sheshe alatuǵının tastıyıqlaydı. On septillion jıl - bul Álemniń jasınan da kóp.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.bbc.com/news/articles/c791ng0zvl3o|bet=Google unveils 'mind-boggling' quantum computing chip|til=en-GB|jumıs=www.bbc.com|qaralǵan sáne=2024-12-21}}&lt;/ref&gt;

Biraq, ekspertlerdiń aytıwınsha, Willow házirshe tiykarınan eksperimental qurılma. Real dúnyadaǵı keń kólemli mashqalalardı sheshe alatuǵın kúshli kvantlıq kompyuter jaratıwǵa ele jıllar – hám milliardlaǵan dollarlar – kerek.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://blog.google/technology/research/google-willow-quantum-chip/|bet=Meet Willow, our state-of-the-art quantum chip|sáne=2024-12-09|til=en-us|jumıs=Google|qaralǵan sáne=2024-12-21}}&lt;/ref&gt;

== Derekler ==

[[Kategoriya:Google]]</text>
      <sha1>3f2qipq1plj3bsyzr05jurezudt8tfl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120475</id>
      <parentid>120474</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T15:14:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>120475</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7624" sha1="48ti2z5m9844r0fon3vlz9szjq6j93s" xml:space="preserve">'''Kvantlıq jasalma intellekt laboratoriyası''' (sonday-aq '''Kvantlıq JI Laboratoriyası''' yamasa '''QuAIL''' dep te ataladı) – bul [[NASA]], Universitetler Kosmoslıq Izertlew Associaciyası hám [[Google]] (atap aytqanda, Google Research) tıń birgeliktegi baslaması bolıp, onıń maqseti kvantlıq esaplawlardıń [[mashinalıq oqıtıw]] hám basqa da qıyın [[Informatika|kompyuter ilimi]] máselelerine qalay járdem bere alatuǵının izertlewde jetekshi bolıw. Laboratoriya NASA nıń Eyms Izertlew Orayında jaylasqan.&lt;ref name=&quot;google-announcement&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://googleresearch.blogspot.com/2013/05/launching-quantum-artificial.html|bet=Launching the Quantum Artificial Intelligence Lab|avtor=Neven|at=Hartmut|sáne=May 16, 2013|baspaxana=Google Research|qaralǵan sáne=February 11, 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;official&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.nas.nasa.gov/quantum/|bet=QuAIL Home|arxivurl=https://web.archive.org/web/20150310044853/http://www.nas.nasa.gov/quantum/|arxivsáne=March 10, 2015|qaralǵan sáne=February 11, 2014}}&lt;/ref&gt;

== Tariyxı ==
Kvantlıq JI Laboratoriyası 2013-jıldıń 16-mayında Google Research tárepinen blog jazbasında járiyalandı.&lt;ref name=&quot;technologyreview-launch&quot;&gt;{{Jurnal deregi |last=Choi |first=Charles |date=May 16, 2013 |title=Google and NASA Launch Quantum Computing AI Lab: The Quantum Artificial Intelligence Lab will use the most advanced commercially available quantum computer, the D-Wave Two. |url=http://www.technologyreview.com/news/514846/google-and-nasa-launch-quantum-computing-ai-lab/ |url-status=dead |magazine=[[Technology Review]] |archive-url=https://web.archive.org/web/20201112021043/https://www.technologyreview.com/news/514846/google-and-nasa-launch-quantum-computing-ai-lab/ |archive-date=November 12, 2020 |access-date=February 11, 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.usatoday.com/story/tech/2013/05/24/google-nasa-computer/2358423/|title=Google, NASA take a 'quantum leap' with new computer|accessdate=February 11, 2014}}&lt;/ref&gt; Iske qosılǵan waqıtta Laboratoriya D-Wave Systems kompaniyasınıń D-Wave Two atlı eń rawajlanǵan kommerciyalıq jaqtan jetilisken kvantlıq kompyuterin paydalanǵan.

2013-jıldıń 10-oktyabrinde Google Kvantlıq JI Laboratoriyasınıń házirgi awhalın súwretleytuǵın qısqa film shıǵardı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://io9.com/a-sneak-peak-inside-google-and-nasas-new-quantum-ai-la-1444007785|bet=A sneak peak inside Google and NASA's new quantum AI lab|arxivurl=https://web.archive.org/web/20131011220426/http://io9.com/a-sneak-peak-inside-google-and-nasas-new-quantum-ai-la-1444007785|arxivsáne=October 11, 2013|avtor=Dvorsky|at=George|sáne=October 11, 2013|baspaxana=[[io9]]|qaralǵan sáne=February 11, 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://news.cnet.com/8301-1023_3-57607000-93/google-reveals-the-state-of-its-quantum-lab-in-short-film/|bet=Google reveals the state of its quantum lab in short film: The multiverse, physicist Richard Feynman, lobsters, and quantum tunneling all make appearances in Google's short documentary about its Quantum Artificial Intelligence Lab.|avtor=Rosenblatt|at=Seth|sáne=October 10, 2013|jumıs=[[CNet]]|qaralǵan sáne=February 11, 2014}}&lt;/ref&gt;

2013-jıldıń 18-oktyabrinde Google Minecraft oyınına kvantlıq fizikanı kirgizgenin járiyaladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://plus.google.com/+QuantumAILab/posts/grMbaaDGChH|bet=qCraft: Quantum Physics In Minecraft|sáne=October 18, 2013|baspaxana=Google Quantum A.I. Lab Team|qaralǵan sáne=February 11, 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2013/10/20/4859548/googles-quantum-ai-lab-minecraft-quantum-physics|bet=Google's Quantum AI Lab adds quantum physics to Minecraft|avtor=Hamburger|at=Ellis|sáne=October 20, 2013|jumıs=[[The Verge]]|qaralǵan sáne=February 11, 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Jurnal deregi |last=Oremus |first=Will |date=October 18, 2013 |title=Google Is Teaching Quantum Physics to Minecraft Addicts |url=http://www.slate.com/blogs/future_tense/2013/10/18/qcraft_google_quantum_ai_lab_s_minecraft_mod_introduces_gamers_to_quantum.html |magazine=[[Slate Magazine]] |access-date=February 11, 2014}}&lt;/ref&gt;

2014-jıldıń yanvar ayında Google laboratoriyadaǵı D-Wave Two nıń jumısın klassikalıq kompyuterler menen salıstırǵan nátiyjelerdi járiyaladı. Nátiyjeler eki mánisli bolıp, internette qızǵın talqılawlarǵa sebep boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://plus.google.com/+QuantumAILab/posts/DymNo8DzAYi|bet=Where do we stand on benchmarking the D-Wave 2?|sáne=January 19, 2014|baspaxana=Google Quantum A. I. Lab Team|qaralǵan sáne=February 11, 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theregister.co.uk/2014/01/21/dwave_benchmark_flunked_or_wrong_test/|bet=Boffin benchmark battle after D-Wave quantum kit crawls in test: D-Wave protests methods used to clock DW2 100 times slower than classical computers|avtor=Chrigwin|at=Richard|sáne=January 21, 2014|jumıs=[[The Register]]|qaralǵan sáne=February 11, 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://thinkingmachineblog.net/google-quantum-a-i-lab-update-on-the-d-wave-2-quantum-computer/|bet=Google Quantum A.I. Lab Update on the D-Wave 2 Quantum Computer|arxivurl=https://web.archive.org/web/20211013161813/https://thinkingmachineblog.net/bermain-judi-online-kini-lebih-mudah-dengan-android/|arxivsáne=October 13, 2021|avtor=Van Dusen|at=Augustus|sáne=January 21, 2014|baspaxana=Thinking Machine Blog|qaralǵan sáne=February 12, 2014}}&lt;/ref&gt;
2014-jıldıń 2-sentyabrinde Kvantlıq JI Laboratoriyasınıń UC Santa Barbara menen birge asıra ótkizgishli elektronika tiykarında kvantlıq informaciya processorların jaratıw boyınsha baslama baslaytuǵını haqqında járiyalandı.&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Google+ Post|url=https://plus.google.com/+QuantumAILab/posts/UcWGvc9Y6dU|access-date=18 June 2017}}&lt;/ref&gt;

2019-jıldıń 23-oktyabrinde Kvantlıq JI Laboratoriyası kvantlıq ústemlikke eriskeni haqqında maqalada járiyaladı.&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=Quantum supremacy using a programmable superconducting processor|publisher=Nature Journal|date=October 23, 2019|doi=10.1038/s41586-019-1666-5|last1=Arute|first1=Frank|last2=Arya|first2=Kunal|last3=Babbush|first3=Ryan|last4=Bacon|first4=Dave|last5=Bardin|first5=Joseph C.|last6=Barends|first6=Rami|last7=Biswas|first7=Rupak|last8=Boixo|first8=Sergio|last9=Brandao|first9=Fernando G. S. L.|journal=Nature|volume=574|issue=7779|pages=505–510|pmid=31645734|bibcode=2019Natur.574..505A}}&lt;/ref&gt;

== Házirgi waqıta ==
2024-jıldıń 9-dekabrinde Google [[Willow processorı|Willow]] dı tanıstırıp, onı «eń zamanagóy kvantlıq chip» dep táriyplegen. Google bul jańa chiptiń dúnyadaǵı eń tez kompyuterler on septillion jılda sheshetuǵın máseleni bes minutta sheshe alatuǵının tastıyıqlaydı. On septillion jıl - bul Álemniń jasınan da kóp.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.bbc.com/news/articles/c791ng0zvl3o|bet=Google unveils 'mind-boggling' quantum computing chip|til=en-GB|jumıs=www.bbc.com|qaralǵan sáne=2024-12-21}}&lt;/ref&gt;

Biraq, ekspertlerdiń aytıwınsha, Willow házirshe tiykarınan eksperimental qurılma. Real dúnyadaǵı keń kólemli mashqalalardı sheshe alatuǵın kúshli kvantlıq kompyuter jaratıwǵa ele jıllar – hám milliardlaǵan dollarlar – kerek.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://blog.google/technology/research/google-willow-quantum-chip/|bet=Meet Willow, our state-of-the-art quantum chip|sáne=2024-12-09|til=en-us|jumıs=Google|qaralǵan sáne=2024-12-21}}&lt;/ref&gt;

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Google]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>48ti2z5m9844r0fon3vlz9szjq6j93s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Google hám Wikipedia arasındaǵı qatnas</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25147</id>
    <revision>
      <id>120476</id>
      <timestamp>2025-06-07T15:15:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:en:Special:Redirect/revision/1279135637|Relationship between Google and Wikipedia]]» betinen awdarılıp jaratıldı</comment>
      <origin>120476</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7584" sha1="5ts611vy7zg46cddan7239em0v9jblb" xml:space="preserve">
'''Google hám Wikipedia arasındaǵı qatnas''' Wikipedianıń dáslepki kúnlerinde birge islesiw tiykarında boldı, sol waqıtta [[Google]] keń tarqalǵan, redakciyalanbaytuǵın hám vizual reklama fermaları bolǵan [[Wikipedia]] klonlarınıń bet reytingin (pagerank) tómenletiwge járdem berdi. 2007-jılı Google jámiyetlik enciklopediya jaratıwdıń tikkeley básekilesi bolǵan Knol-dı tanıstırdı, ol keyin 2012-jılı jabıldı. Keyinirek Google Wikimediaǵa kóplegen grantlar menen járdem berdi hám YouTubetaǵı nadurıs informaciya máselesin sheshiw ushın Wikipediaǵa súyendi, informaciya izlewshilerge tekseriletuǵın hám jaqsı dereklerge iye informaciyanı usındı. 2021-jılı Google hám [[Wikimedia Fondı|Wikimedia Enterprise]] sheriklik qatnasların basladı.&lt;ref&gt;{{Jurnal deregi |title=Wikipedia Is Finally Asking Big Tech to Pay Up |url=https://www.wired.com/story/wikipedia-finally-asking-big-tech-to-pay-up |magazine=Wired |language=en-US |issn=1059-1028 |access-date=2021-06-20}}&lt;/ref&gt;

== Tariyxı ==
2007-jılı [[Google]] paydalanıwshılar tárepinen jaratılǵan kontentke iye Knol enciklopediyasın tanıstırdı. Sol waqıtta The New York Times Wikipedia nı Knol menen salıstırdı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.nytimes.com/2007/12/15/technology/15web.html|bet=Wikipedia Competitor Being Tested by Google|avtor=Helft|at=Miguel|sáne=15 December 2007|til=en|jumıs=The New York Times}}&lt;/ref&gt; hám ol kóbinese tikkeley básekiles sıpatında qabıl etildi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://searchengineland.com/googles-knol-launches-like-wikipedia-with-moderation-14434|bet=Google's Knol Launches: Like Wikipedia, With Moderation - Search Engine Land|avtor=Sullivan|at=Danny|sáne=23 July 2008|jumıs=Search Engine Land}}&lt;/ref&gt; Knol kóbinese sátsizlik dep esaplandı hám joybar 2012-jılı jabılıp, keyin óshirildi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2011/11/22/google-announces-plans-to-shutter-knol-friend-connect-and-more/|bet=Google Announces Plans To Shutter Knol, Friend Connect, Wave, And More|sáne=22 November 2011|til=en-US|jumıs=TechCrunch|qaralǵan sáne=2022-05-05}}&lt;/ref&gt;

2008-jılı hár túrli jańalıqlar derekleri Wikipediaǵa keliwshi trafiktiń kópshilik bólegi Google izlew sistemasınan keletuǵının xabarladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://news.softpedia.com/news/Wikipedia-Traffic-Mostly-from-Google-85703.shtml|bet=Wikipedia Traffic, Mostly from Google|avtor=Teglet|at=Traian|sáne=15 May 2008|til=en|jumıs=softpedia}}&lt;/ref&gt;

2010-jıldıń fevral ayında Google [[Wikimedia Fondı|Wikimedia Foundationǵa]] óziniń birinshi grantı sıpatında 2,000,000 AQSH dolların berdi.&lt;ref name=&quot;Guardian 2010&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theguardian.com/technology/blog/2010/feb/18/wikipedia-google|bet=Wikipedia wins the Google lottery - but why?|avtor=Johnson|at=Bobbie|sáne=18 February 2010|til=en|jumıs=the Guardian}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://wikimediafoundation.org/wiki/Press_releases/Wikimedia_Foundation_announces_$2_million_grant_from_Google|bet=Wikimedia Foundation announces $2 million grant from Google|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180529235914/https://wikimediafoundation.org/wiki/Press_releases/Wikimedia_Foundation_announces_$2_million_grant_from_Google|arxivsáne=29 May 2018|avtor=Walsh|at=Jay|jumıs=wikimediafoundation.org|baspaxana=Wikimedia Foundation|qaralǵan sáne=27 January 2019}}&lt;/ref&gt; Google tiykarın salıwshı Sergey Brin «Wikipedia internettiń eń ullı jetiskenlikleriniń biri» dep pikir bildirdi.

2012-jıldıń may ayında Google Google Knowledge Graph dep atalǵan joybardı iske qostı, ol dástúrli izlew nátiyjeleri menen birge tez juwap beriw panellerin payda etti. Keyinirek, bilimler grafiginen soraw nátiyjeleri de qatar tekstke tiykarlanǵan izlewge qosılıp, izlew nátiyjeleriniń reytingli dizimin payda etiwge járdem berdi. Bilimler panelindegi informaciya qutılarında berilgen informaciyanıń úlken bólegi Wikipedia hám CRU nıń Dúnya faktları kitabınan alınǵan.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://googleblog.blogspot.com/2012/05/introducing-knowledge-graph-things-not.html|bet=Introducing the Knowledge Graph: Things, Not Strings|avtor=Singhal|at=Amit|sáne=May 16, 2012|jumıs=Google Official Blog|qaralǵan sáne=January 23, 2022}}&lt;/ref&gt;

2019-jıldıń yanvar ayında Google Wikimedia Foundation ǵa 3 million dollar járdem berdi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2019/01/22/google-org-donates-2-million-to-wikipedias-parent-org/|bet=Google.org donates $2 million to Wikipedia's parent org|avtor=Dickey|at=Megan Rose|sáne=22 January 2019|jumıs=TechCrunch}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://theoutline.com/post/6999/google-will-conquer-the-world-one-charitable-donation-at-a-time|bet=Google will conquer the world one charitable donation at a time|avtor=Litman-Navarro|at=Kevin|sáne=23 January 2019|til=en|jumıs=The Outline}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://blog.google/products/search/expanding-knowledge-access-wikimedia-foundation/|bet=Expanding knowledge access with the Wikimedia Foundation|avtor=Gomes|at=Ben|sáne=22 January 2019|til=en|jumıs=Google}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://wikimediafoundation.org/2019/01/22/google-and-wikimedia-foundation-partner-to-increase-knowledge-equity-online/|bet=Google and Wikimedia Foundation partner to increase knowledge equity online|avtor=Gruwell|at=Lisa|sáne=22 January 2019|jumıs=Wikimedia Foundation}}&lt;/ref&gt;

2022-jıldıń iyun ayında [[Google]] hám Internet Archive [[Wikimedia Fondı|Wikimedia Enterprisetiń]] birinshi klientleri sıpatında járiyalandı, biraq tek Google ǵana bul xızmet ushın tóleydi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2022/6/22/23178245/google-paying-wikimedia-foundation-information|bet=Google is paying the Wikimedia Foundation for better access to information|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220623043046/https://www.theverge.com/2022/6/22/23178245/google-paying-wikimedia-foundation-information|arxivsáne=June 23, 2022|avtor=Roth|at=Emma|sáne=June 22, 2022|jumıs=[[The Verge]]|qaralǵan sáne=June 23, 2022}}&lt;/ref&gt;

== Jalǵan informaciya menen gúresiw ==
I2018-jıldıń mart ayında [[YouTube]] veb-sayttaǵı jalǵan informaciya máselesin sheshiw ushın Wikipediadan informaciya paydalanatuǵının járiyaladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2018/03/14/wikipedia-wasnt-aware-of-youtubes-conspiracy-video-plan/|bet=Wikipedia wasn't aware of YouTube's conspiracy video plan|avtor=Etherington|at=Darrell|sáne=14 March 2018|jumıs=TechCrunch}}&lt;/ref&gt; 11-sentyabr hújimleri, Apollon baǵdarlaması, 2020-jılǵı AQSH prezident saylawları hám COVID-19 pandemiyası sıyaqlı belgili temalar haqqındaǵı videolardıń astında informaciyalıq paneller kirgizilgen.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://support.google.com/youtube/answer/10047535?hl=en&amp;ref_topic=9257092|bet=Election information panels - YouTube Help|jumıs=support.google.com|qaralǵan sáne=2022-05-05}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://support.google.com/youtube/answer/9004474?hl=en|bet=Information panel giving topical context - YouTube Help|jumıs=support.google.com|qaralǵan sáne=2022-05-05}}&lt;/ref&gt; Bul paneller jalǵan informaciya menen gúresiw ushın arnalǵan. Olar tikkeley Wikipediadan, sonday-aq Encyclopædia Britannica, The World Factbook, Associated Press hám Awırıwlardı qadaǵalaw hám aldın alıw orayları sıyaqlı basqa veb-saytlardan alınǵan informaciyanı óz ishine aladı.

== Derekler ==

[[Kategoriya:Wikipedia]]
[[Kategoriya:Google]]</text>
      <sha1>5ts611vy7zg46cddan7239em0v9jblb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120477</id>
      <parentid>120476</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T15:16:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>120477</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7619" sha1="pyz8354es20pa6qjuowjijem5hc75dv" xml:space="preserve">
'''Google hám Wikipedia arasındaǵı qatnas''' Wikipedianıń dáslepki kúnlerinde birge islesiw tiykarında boldı, sol waqıtta [[Google]] keń tarqalǵan, redakciyalanbaytuǵın hám vizual reklama fermaları bolǵan [[Wikipedia]] klonlarınıń bet reytingin (pagerank) tómenletiwge járdem berdi. 2007-jılı Google jámiyetlik enciklopediya jaratıwdıń tikkeley básekilesi bolǵan Knol-dı tanıstırdı, ol keyin 2012-jılı jabıldı. Keyinirek Google Wikimediaǵa kóplegen grantlar menen járdem berdi hám YouTubetaǵı nadurıs informaciya máselesin sheshiw ushın Wikipediaǵa súyendi, informaciya izlewshilerge tekseriletuǵın hám jaqsı dereklerge iye informaciyanı usındı. 2021-jılı Google hám [[Wikimedia Fondı|Wikimedia Enterprise]] sheriklik qatnasların basladı.&lt;ref&gt;{{Jurnal deregi |title=Wikipedia Is Finally Asking Big Tech to Pay Up |url=https://www.wired.com/story/wikipedia-finally-asking-big-tech-to-pay-up |magazine=Wired |language=en-US |issn=1059-1028 |access-date=2021-06-20}}&lt;/ref&gt;

== Tariyxı ==
2007-jılı [[Google]] paydalanıwshılar tárepinen jaratılǵan kontentke iye Knol enciklopediyasın tanıstırdı. Sol waqıtta The New York Times Wikipedia nı Knol menen salıstırdı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.nytimes.com/2007/12/15/technology/15web.html|bet=Wikipedia Competitor Being Tested by Google|avtor=Helft|at=Miguel|sáne=15 December 2007|til=en|jumıs=The New York Times}}&lt;/ref&gt; hám ol kóbinese tikkeley básekiles sıpatında qabıl etildi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://searchengineland.com/googles-knol-launches-like-wikipedia-with-moderation-14434|bet=Google's Knol Launches: Like Wikipedia, With Moderation - Search Engine Land|avtor=Sullivan|at=Danny|sáne=23 July 2008|jumıs=Search Engine Land}}&lt;/ref&gt; Knol kóbinese sátsizlik dep esaplandı hám joybar 2012-jılı jabılıp, keyin óshirildi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2011/11/22/google-announces-plans-to-shutter-knol-friend-connect-and-more/|bet=Google Announces Plans To Shutter Knol, Friend Connect, Wave, And More|sáne=22 November 2011|til=en-US|jumıs=TechCrunch|qaralǵan sáne=2022-05-05}}&lt;/ref&gt;

2008-jılı hár túrli jańalıqlar derekleri Wikipediaǵa keliwshi trafiktiń kópshilik bólegi Google izlew sistemasınan keletuǵının xabarladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://news.softpedia.com/news/Wikipedia-Traffic-Mostly-from-Google-85703.shtml|bet=Wikipedia Traffic, Mostly from Google|avtor=Teglet|at=Traian|sáne=15 May 2008|til=en|jumıs=softpedia}}&lt;/ref&gt;

2010-jıldıń fevral ayında Google [[Wikimedia Fondı|Wikimedia Foundationǵa]] óziniń birinshi grantı sıpatında 2,000,000 AQSH dolların berdi.&lt;ref name=&quot;Guardian 2010&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theguardian.com/technology/blog/2010/feb/18/wikipedia-google|bet=Wikipedia wins the Google lottery - but why?|avtor=Johnson|at=Bobbie|sáne=18 February 2010|til=en|jumıs=the Guardian}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://wikimediafoundation.org/wiki/Press_releases/Wikimedia_Foundation_announces_$2_million_grant_from_Google|bet=Wikimedia Foundation announces $2 million grant from Google|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180529235914/https://wikimediafoundation.org/wiki/Press_releases/Wikimedia_Foundation_announces_$2_million_grant_from_Google|arxivsáne=29 May 2018|avtor=Walsh|at=Jay|jumıs=wikimediafoundation.org|baspaxana=Wikimedia Foundation|qaralǵan sáne=27 January 2019}}&lt;/ref&gt; Google tiykarın salıwshı Sergey Brin «Wikipedia internettiń eń ullı jetiskenlikleriniń biri» dep pikir bildirdi.

2012-jıldıń may ayında Google Google Knowledge Graph dep atalǵan joybardı iske qostı, ol dástúrli izlew nátiyjeleri menen birge tez juwap beriw panellerin payda etti. Keyinirek, bilimler grafiginen soraw nátiyjeleri de qatar tekstke tiykarlanǵan izlewge qosılıp, izlew nátiyjeleriniń reytingli dizimin payda etiwge járdem berdi. Bilimler panelindegi informaciya qutılarında berilgen informaciyanıń úlken bólegi Wikipedia hám CRU nıń Dúnya faktları kitabınan alınǵan.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://googleblog.blogspot.com/2012/05/introducing-knowledge-graph-things-not.html|bet=Introducing the Knowledge Graph: Things, Not Strings|avtor=Singhal|at=Amit|sáne=May 16, 2012|jumıs=Google Official Blog|qaralǵan sáne=January 23, 2022}}&lt;/ref&gt;

2019-jıldıń yanvar ayında Google Wikimedia Foundation ǵa 3 million dollar járdem berdi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2019/01/22/google-org-donates-2-million-to-wikipedias-parent-org/|bet=Google.org donates $2 million to Wikipedia's parent org|avtor=Dickey|at=Megan Rose|sáne=22 January 2019|jumıs=TechCrunch}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://theoutline.com/post/6999/google-will-conquer-the-world-one-charitable-donation-at-a-time|bet=Google will conquer the world one charitable donation at a time|avtor=Litman-Navarro|at=Kevin|sáne=23 January 2019|til=en|jumıs=The Outline}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://blog.google/products/search/expanding-knowledge-access-wikimedia-foundation/|bet=Expanding knowledge access with the Wikimedia Foundation|avtor=Gomes|at=Ben|sáne=22 January 2019|til=en|jumıs=Google}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://wikimediafoundation.org/2019/01/22/google-and-wikimedia-foundation-partner-to-increase-knowledge-equity-online/|bet=Google and Wikimedia Foundation partner to increase knowledge equity online|avtor=Gruwell|at=Lisa|sáne=22 January 2019|jumıs=Wikimedia Foundation}}&lt;/ref&gt;

2022-jıldıń iyun ayında [[Google]] hám Internet Archive [[Wikimedia Fondı|Wikimedia Enterprisetiń]] birinshi klientleri sıpatında járiyalandı, biraq tek Google ǵana bul xızmet ushın tóleydi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2022/6/22/23178245/google-paying-wikimedia-foundation-information|bet=Google is paying the Wikimedia Foundation for better access to information|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220623043046/https://www.theverge.com/2022/6/22/23178245/google-paying-wikimedia-foundation-information|arxivsáne=June 23, 2022|avtor=Roth|at=Emma|sáne=June 22, 2022|jumıs=[[The Verge]]|qaralǵan sáne=June 23, 2022}}&lt;/ref&gt;

== Jalǵan informaciya menen gúresiw ==
I2018-jıldıń mart ayında [[YouTube]] veb-sayttaǵı jalǵan informaciya máselesin sheshiw ushın Wikipediadan informaciya paydalanatuǵının járiyaladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2018/03/14/wikipedia-wasnt-aware-of-youtubes-conspiracy-video-plan/|bet=Wikipedia wasn't aware of YouTube's conspiracy video plan|avtor=Etherington|at=Darrell|sáne=14 March 2018|jumıs=TechCrunch}}&lt;/ref&gt; 11-sentyabr hújimleri, Apollon baǵdarlaması, 2020-jılǵı AQSH prezident saylawları hám COVID-19 pandemiyası sıyaqlı belgili temalar haqqındaǵı videolardıń astında informaciyalıq paneller kirgizilgen.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://support.google.com/youtube/answer/10047535?hl=en&amp;ref_topic=9257092|bet=Election information panels - YouTube Help|jumıs=support.google.com|qaralǵan sáne=2022-05-05}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://support.google.com/youtube/answer/9004474?hl=en|bet=Information panel giving topical context - YouTube Help|jumıs=support.google.com|qaralǵan sáne=2022-05-05}}&lt;/ref&gt; Bul paneller jalǵan informaciya menen gúresiw ushın arnalǵan. Olar tikkeley Wikipediadan, sonday-aq Encyclopædia Britannica, The World Factbook, Associated Press hám Awırıwlardı qadaǵalaw hám aldın alıw orayları sıyaqlı basqa veb-saytlardan alınǵan informaciyanı óz ishine aladı.

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Wikipedia]]
[[Kategoriya:Google]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>pyz8354es20pa6qjuowjijem5hc75dv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Qupıyalıq maydanshası</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25148</id>
    <revision>
      <id>120478</id>
      <timestamp>2025-06-07T15:18:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:en:Special:Redirect/revision/1293397959|Privacy Sandbox]]» betinen awdarılıp jaratıldı</comment>
      <origin>120478</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29562" sha1="33gvvr12oy50eoyj39uxzuvpwdiv8qv" xml:space="preserve">'''Privacy Sandbox''' – bul [[Google]] tárepinen veb-saytlardıń paydalanıwshınıń jekeligin buzbastan paydalanıwshı informaciyasına kiriwi ushın veb-standartlardı jaratıw boyınsha ámelge asırılıp atırǵan baslama.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2019/08/22/google-proposes-new-privacy-and-anti-fingerprinting-controls-for-the-web/|bet=Google proposes new privacy and anti-fingerprinting controls for the web|avtor=Lardinois|at=Frederic|sáne=August 22, 2019|til=en-US|jumıs=[[TechCrunch]]|qaralǵan sáne=2021-05-19}}&lt;/ref&gt; Onıń tiykarǵı maqseti - úshinshi tárep cookie faylların paydalanbay, paydalanıwshınıń jeke maǵlıwmatlarınıń bir bólegin bólisiw arqalı onlayn reklamanı ámelge asırıw. Baslama bir qatar usınıslardı óz ishine aladı, bul usınıslardıń kópshiliginiń qus temasındaǵı atamaları bar, olar tiyisli funkciya ulıwma qoljetimli bolǵanda ózgertiledi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2021/3/30/22358287/privacy-ads-google-chrome-floc-cookies-cookiepocalypse-finger-printing|bet=Privacy and ads in Chrome are about to become FLoCing complicated|avtor=Bohn|at=Dieter|sáne=2021-03-30|til=en-US|jumıs=[[The Verge]]|qaralǵan sáne=2021-05-19}}&lt;/ref&gt; Texnologiyaǵa Topics API (burınǵı Federativ kogortalardı úyreniw yamasa FLoC),&lt;ref&gt;{{Jurnal deregi |last=Nield |first=David |date=2021-05-09 |title=What's Google FLoC? And How Does It Affect Your Privacy? |url=https://www.wired.com/story/google-floc-privacy-ad-tracking-explainer/ |magazine=Wired |language=en-US |issn=1059-1028 |access-date=2023-09-30}}&lt;/ref&gt; Qorǵalǵan auditoriya, Atribuciya esabatı, Jeke agregaciya, Bólisilgen saqlaw hám Shegaralanǵan freymler, sonday-aq basqa usınılǵan texnologiyalar kiredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2023/07/20/google-starts-the-ga-rollout-of-its-privacy-sandbox-apis-to-all-chrome-users/|bet=Google starts the GA rollout of its Privacy Sandbox APIs to all Chrome users|avtor=Lardinois|at=Frederic|sáne=2023-07-20|til=en-US|jumıs=TechCrunch|qaralǵan sáne=2023-09-30}}&lt;/ref&gt; Joybar 2019-jıldıń avgust ayında járiyalandı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://arstechnica.com/information-technology/2020/01/google-plans-to-drop-chrome-support-for-tracking-cookies-by-2022/|bet=Google plans to drop Chrome support for tracking cookies by 2022|avtor=Goodin|at=Dan|sáne=2020-01-15|til=en-us|jumıs=Ars Technica|qaralǵan sáne=2021-05-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.eff.org/deeplinks/2019/08/dont-play-googles-privacy-sandbox-1|bet=Don't Play in Google's Privacy Sandbox|avtor=Cyphers|at=Bennett|sáne=2019-08-30|til=en|jumıs=[[Electronic Frontier Foundation]]|qaralǵan sáne=2021-05-21}}&lt;/ref&gt;

2023-jıldıń 7-sentyabrinde Google Jeke maǵlıwmatlardı qorǵaw maydanshası API leriniń ulıwma qoljetimliligin járiyaladı, atap aytqanda Topics, Qorǵalǵan auditoriya, Atribuciya esabatı, Jeke agregaciya, Bólisilgen saqlaw hám Shegaralanǵan freymlerdi atap ótti, bul funkciyalar Google Chrome paydalanıwshılarınıń yarımınan kóbine qoljetimli bolǵanın ańlatadı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://privacysandbox.com/news/privacy-sandbox-for-the-web-reaches-general-availability/|bet=Privacy Sandbox for the Web reaches general availability - The Privacy Sandbox|til=en|jumıs=privacysandbox.com|qaralǵan sáne=2023-09-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://arstechnica.com/gadgets/2023/09/googles-widely-opposed-ad-platform-the-privacy-sandbox-launches-in-chrome/|bet=Google gets its way, bakes a user-tracking ad platform directly into Chrome|avtor=Amadeo|at=Ron|sáne=2023-09-07|til=en-us|jumıs=Ars Technica|qaralǵan sáne=2023-09-08}}&lt;/ref&gt; Jeke maǵlıwmatlardı qorǵaw maydanshasınıń funkciyaları shama menen sol waqıtta [[Android]] ta da qoljetimli boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://blog.google/products/android/introducing-privacy-sandbox-android/|bet=Introducing the Privacy Sandbox on Android|sáne=2022-02-16|til=en-us|jumıs=Google|qaralǵan sáne=2022-11-15}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.androidpolice.com/google-privacy-sandbox-third-party-cookie-replacement-beta-testing-android/|bet=Google's third-party cookie killer is almost ready for beta testing on Android|avtor=Vonau|at=Manuel|sáne=2022-11-15|til=en-US|jumıs=Android Police|qaralǵan sáne=2022-11-15}}&lt;/ref&gt;

Bul baslama básekige qarsı dep sıpatlanǵan hám antimonopoliya juwabın payda etken, sebebi kirgizilgen usınıslar dástúrli usıllar arqalı baqlawdı shekleydi hám reklama beriwshilerdi reklamalardı kórsetiw ushın Googledı dáldál sıpatında paydalanıwǵa májbúrleydi degen táshwishler bar.

== Model ==
Jeke maǵlıwmatlardı qorǵaw maydanshasındaǵı usınıslar k-anonimlik ideyasına ámel etedi hám jeke adamlardı baqlaw ornına kogortalar dep atalatuǵın adamlar toparlarına reklama beriwge tiykarlanǵan. Olar ulıwma [[Veb-brauzer|veb-brauzerdi]] paydalanıwshınıń jeke maǵlıwmatların qorǵawdı basqarıwshı etip qoyadı, reklamaǵa járdem beretuǵın maǵlıwmatlardı jıynaw hám islew processiniń bir bólegin paydalanıwshınıń qurılmasınıń ózine kóshiredi.&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{Cite journal}}&lt;/ref&gt;  Jeke maǵlıwmatlardı qorǵaw maydanshası baslamasında úsh baǵdar bar: saytaralıq baqlaw funkciyasın almastırıw, úshinshi tárep cookie faylların alıp taslaw hám qurılmanı identifikaciyalaw qáwpin azaytıw.

== Usınıslar ==
2020-jıldıń yanvar ayında Google reklama texnologiyaları kompaniyaların Pútkil dúnya júzilik veb konsorciumınıń (W3C) Veb-reklamanı jaqsılaw biznes toparına (IWABG) qosılıwǵa shaqırdı, bul Jeke maǵlıwmatlardı qorǵaw maydanshası ushın usınıslar processine qatnasıwdıń bir usılı edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.adexchanger.com/privacy/influential-w3c-working-group-calls-privacy-sandbox-proposal-harmful/|bet=Influential W3C Working Group Calls Privacy Sandbox Proposal 'Harmful'|avtor=Schiff|at=Allison|sáne=2021-04-14|til=en-US|jumıs=[[AdExchanger]]|qaralǵan sáne=2021-05-21}}&lt;/ref&gt;
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|+Usınıslar&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://privacysandbox.com/open-web/|bet=Privacy Sandbox for the Web|til=en-US|jumıs=Privacy Sandbox|qaralǵan sáne=2024-06-14}}&lt;/ref&gt;
!Usınıs
!Sıpatlama
!Status
|-
|Kogortalardıń Federaciyalıq Úyreniwi (FLoC)
|
Kogortalardıń Federaciyalıq Úyreniwi algoritmi paydalanıwshılardıń brauzerdegi onlayn aktivligin analizlep, SimHash algoritmin qollanıp «kogorta ID» in jaratadı,&lt;ref name=&quot;:6&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.eff.org/deeplinks/2021/03/googles-floc-terrible-idea|bet=Google's FLoC Is a Terrible Idea|avtor=Cyphers|at=Bennett|sáne=2021-03-03|jumıs=[[Electronic Frontier Foundation]]|qaralǵan sáne=2021-04-13}}&lt;/ref&gt; bul arqalı belgili bir paydalanıwshını uqsas mazmunǵa kirgen basqa paydalanıwshılar menen toplastıradı.
| style=&quot;background: var(--background-color-destructive-subtle); color: var(--color-base)&quot; |Toqtatılǵan
|-
|TURTLEDOVE
|TURTLEDOVE, «Eki baylanıssız soraw, keyin jergilikli orınlanǵan jeńis haqqındaǵı sheshim» degendi ańlatadı, bul Google tárepinen usınılǵan, brauzer arqalı reklamalardı kórsetiw ushın freymvork.
| style=&quot;background: var(--background-color-progressive-subtle); color: var(--color-base)&quot; |Yarımı ámelge asırılǵan
|-
|Jeke jaǵday belgileri
|Jeke jaǵday belgileri veb-saytlarǵa haqıyqıy adam ekenin, bot yamasa zıyanlı hújimshi emes ekenin tastıyıqlaw ushın brauzerlerge beriledi. Jeke jaǵday belgileri shifrlanǵan, sonlıqtan jeke adamnıń sáykesligi qorǵaladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.scmagazine.com/news/google-chrome-will-disable-third-party-cookies-for-millions-of-users-on-jan-4|bet=Google Chrome will disable third-party cookies for millions of users on Jan. 4|avtor=French|at=Laura|sáne=2023-12-15|til=en|jumıs=SC Media|qaralǵan sáne=2024-06-14}}&lt;/ref&gt;
| style=&quot;background: var(--background-color-success-subtle); color: var(--color-base)&quot; |Ámelge asırılǵan
|-
|Baylanıslı veb-sayt toparları
|Baylanıslı veb-sayt toparları (burın birinshi tárep toparları dep atalǵan) bir subektke tiyisli, hár qıylı domen atamalarına iye baylanıslı saytları bar domenlerge ózlerin «baylanıslı topar» sıpatında járiyalawǵa hám tanılıwǵa múmkinshilik beredi. Baylanıslı veb-sayt toparınan tısqarı informaciya almasıw paydalanıwshılardıń jeke maǵlıwmatların qorǵaw ushın sheklengen.
| style=&quot;background: var(--background-color-success-subtle); color: var(--color-base)&quot; |Ámelge asırılǵan
|-
|CHIPS
|CHIPS (Ǵárezsiz bólingen jaǵdayǵa iye kuki faylları) ayırım engizilgen xızmetlerdiń islewi ushın belgili bir paydalanıwshınıń sayttaǵı aktivligin biliwi kerek ekenin esapqa aladı. CHIPS - bul bólingen kuki faylları, olar brauzerlerge zárúr kuki faylınıń tek belgili bir sayt penen basqa engizilgen sayt arasında ǵana islewine ruqsat etilgenin bildiredi.
| style=&quot;background: var(--background-color-success-subtle); color: var(--color-base)&quot; |Ámelge asırılǵan
|-
|Saqlaw bóliniwi
|Saqlaw bóliniwi belgili bir saytta engizilgen xızmet tárepinen qollanılǵanda, saqlaw yamasa baylanıs ushın paydalanılatuǵın ayırım veb platforma API lerin izolyaciyalaydı. Bul veb jeke maǵlıwmatlardı qorǵawdı jaqsılaydı hám sonnıń menen birge bar saytlar menen veb úylesimlilikti saqlap qaladı.
| style=&quot;background: var(--background-color-success-subtle); color: var(--color-base)&quot; |Ámelge asırılǵan
|-
|Tarmaq jaǵdayın bóliw
|Tarmaq jaǵdayın bóliw brauzerdiń tarmaq resursların bóledi, bul resurslardıń birinshi tárep kontekstleri arasında bólisiliwiniń aldın aladı. Bul resurslardıń qayta paydalanılıwı ushın hár bir sorawdıń qosımsha «tarmaq bóliniw gilti» bolıwın talap etedi hám bólisilgen resurslarǵa hám basqa saytlardı júklewden úyrenilgen metamaǵlıwmatlarǵa kiriwge ruqsat bermew arqalı paydalanıwshınıń jeke maǵlıwmatların qorǵaydı.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite journal}}&lt;/ref&gt;
| style=&quot;background: var(--background-color-success-subtle); color: var(--color-base)&quot; |Ámelge asırılǵan
|-
|Federaciyalanǵan isenim bildiriw basqarıwı
|Federaciyalanǵan isenim bildiriw basqarıwı - bul burın úshinshi tárep kuki fayllarına tiykarlanǵan bir mártelik kiriw dizaynların qollap-quwatlaytuǵın API.
| style=&quot;background: var(--background-color-success-subtle); color: var(--color-base)&quot; |Ámelge asırılǵan
|-
|Klient keńesleri
|Klient keńesleri API saytlarǵa zárúr informaciyanı Paydalanıwshı-Agent jolı arqalı emes, al tuwrıdan-tuwrı soraw múmkinshiligin beredi. Bul passiv barmaq izin alıwǵa beyim áhmiyetli bet bolıp tabıladı, sonlıqtan paydalanıwshı haqqında onlayn rejiminde bólisiliwi múmkin bolǵan maǵlıwmatlar muǵdarın azaytadı.
| style=&quot;background: var(--background-color-success-subtle); color: var(--color-base)&quot; |Ámelge asırılǵan
|-
|Paydalanıwshı Agentin qısqartıw
|Paydalanıwshı Agentin qısqartıw Paydalanıwshı-Agent jolındaǵı informaciyanı minimumǵa túsiredi, sol arqalı onıń passiv barmaq izin alıwǵa beyimliligin azaytadı.&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Cite book}}&lt;/ref&gt;
| style=&quot;background: var(--background-color-success-subtle); color: var(--color-base)&quot; |Ámelge asırılǵan
|-
|Qupıyalıq byudjeti
|Qupıyalıq byudjeti saytqa kiriwge ruqsat etilgen identifikaciyalaw informaciyasın sheklew arqalı barmaq izin alıwdı sheklewge baǵdarlanǵan.
| style=&quot;background: var(--background-color-destructive-subtle); color: var(--color-base)&quot; |Toqtatılǵan
|-
|HTTP kesh bólistiriw
|HTTP kesh bólistiriw keshlengen resurslarǵa resurs URL menen birge 'tarmaq izolyaciya gilti'n beredi, ol joqarǵı dárejeli sayt hám aǵımdaǵı freym saytınan quraladı. Bul basqa veb-saytlarǵa basqa veb-sayttaǵı keshlengen resurslardıń jaǵdayı haqqında maǵlıwmat alıw múmkinshiligin bermeydi.
| style=&quot;background: var(--background-color-success-subtle); color: var(--color-base)&quot; |Ámelge asırılǵan
|-
|IP qorǵaw
|IP qorǵaw - bul eki basqıshlı anonimli proksi arqalı paydalanıwshınıń IP adresin úshinshi táreplerden jasırıw usınısı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://developers.google.com/privacy-sandbox/protections/ip-protection|bet=IP Protection {{!}} Privacy Sandbox|til=en|jumıs=Google for Developers|qaralǵan sáne=17 January 2024}}&lt;/ref&gt;
|Usınılǵan
|-
|HTTPS arqalı DNS
|HTTPS arqalı DNS protokolı Domen atamalar sisteması (DNS) sorawların shifrlaw arqalı hújimshilerdiń paydalanıwshı kirgen saytlardı baqlawınıń aldın aladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://duo.com/decipher/google-makes-dns-over-https-default-in-chrome|bet=Google Makes DNS Over HTTPS Default in Chrome|sáne=2020-05-20|til=en|jumıs=Decipher|qaralǵan sáne=2024-06-14}}&lt;/ref&gt;
| style=&quot;background: var(--background-color-success-subtle); color: var(--color-base)&quot; |Ámelge asırılǵan
|-
|Temalar API
|Temalar API reklama beriwshilerge paydalanıwshı qurılmasında qayta islengen jaqın aradaǵı brawzer tariyxına tiykarlanǵan qızıǵıwshılıq kategoriyaları yamasa 'temalar'dı bólisiw arqalı sáykes mazmun hám reklamalardı kórsetiw imkaniyatın beriwge baǵdarlanǵan.
| style=&quot;background: var(--background-color-success-subtle); color: var(--color-base)&quot; |Ámelge asırılǵan
|-
|Qorshalǵan freymler API
|Qorshalǵan freymler - bul berilgen xost beti menen baylanısıwǵa ruqsat etilmegen jaylastırılǵan freym túri bolıp, onıń bólinbegen saqlaw ornına qáwipsiz kiriwdi támiyinleydi, sebebi onıń identifikatorın joqarǵı sayt penen biriktiriw múmkin emes. FLEDGE tiykarındaǵı API lerdi paydalanatuǵın reklamalar tek Qorshalǵan freymler ishinde kórsetiliwine ruqsat etiledi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theregister.com/2022/05/03/google_fenced_frames/|bet=Google testing fenced frames to guard its Privacy Sandbox|avtor=Claburn|at=Thomas|til=en|jumıs=www.theregister.com|qaralǵan sáne=2024-06-14}}&lt;/ref&gt;
| style=&quot;background: var(--background-color-success-subtle); color: var(--color-base)&quot; |Ámelge asırılǵan
|-
|Atribuciya esabat beriw API
|Atribuciya esabat beriw API konversiyanı qadaǵalawdı ámelge asıradı, mısalı, reklamaǵa basıw yamasa kóriw satıp alıwǵa alıp kelgen waqıtlardı jazıp aladı, sonıń menen birge paydalanıwshılardı bir neshe veb-sayt arqalı qadaǵalaw múmkinshiligin basadı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2023/7/20/23801435/google-chrome-privacy-sandbox-cookies-api-release-enabled|bet=Google starts the next phase of its plan to kill third-party cookies|avtor=Weatherbed|at=Jess|sáne=2023-07-20|til=en|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2024-06-14}}&lt;/ref&gt;
| style=&quot;background: var(--background-color-success-subtle); color: var(--color-base)&quot; |Ámelge asırılǵan
|-
|Qorǵalǵan auditoriya API
|Qorǵalǵan auditoriya API qızıǵıwshılıq bildirgen auditoriyalardı maqsetlige alıw ushın jobalanǵan, sonıń ishinde qayta maqsetlige alıw arqalı. Bul reklama ushın tańlanǵan vendorlarǵa reklama beriwshiniń veb-sayt maǵlıwmatların alıwǵa hám paydalanıwshılardı belgili bir reklama beriwshi ushın arnawlı anıqlanǵan qızıǵıwshılıq toparlarına jaylastırıwǵa múmkinshilik beredi, yaǵnıy paydalanıwshılar ózleriniń jeke maǵlıwmatlarına zıyan keltirmey, ózlerine ılayıqlastırılǵan reklamalardı kóre aladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.adweek.com/programmatic/google-shelves-fledge-trials-until-late-2021/|bet=Google Shelves Fledge Trials Until Late 2021|avtor=Shields|at=Ronan|sáne=April 14, 2021|til=en-US|jumıs=[[Adweek]]|qaralǵan sáne=2021-05-21}}&lt;/ref&gt; 2023-jıl 17-avgust kúni global jetkiliklilikke erisiwden aldın, bul texnologiya «Birinshi jergilikli orınlanǵan toparlar boyınsha sheshim eksperimenti» (FLEDGE) dep atalǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://privacysandbox.com/intl/en_us/news/protected-audience-api-our-new-name-for-fledge/|bet=Protected Audience API: Our New Name for FLEDGE|til=en-us|jumıs=privacysandbox.com|qaralǵan sáne=2023-09-11}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2023/7/20/23801435/google-chrome-privacy-sandbox-cookies-api-release-enabled|bet=Google starts the next phase of its plan to kill third-party cookies|avtor=Weatherbed|at=Jess|sáne=2023-07-20|til=en-US|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2023-09-11}}&lt;/ref&gt;
| style=&quot;background: var(--background-color-success-subtle); color: var(--color-base)&quot; |Ámelge asırılǵan
|-
|Jeke agregaciya
|Jeke agregaciya API reklama kampaniyaları boyınsha jıynalǵan statistikanı qadaǵalaw ushın qollanılıwı múmkin.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theregister.com/2023/09/07/google_privacy_sandbox/|bet=How Google Chrome's Privacy Sandbox works and what it means|avtor=Claburn|at=Thomas|til=en|jumıs=www.theregister.com|qaralǵan sáne=2024-06-14}}&lt;/ref&gt;
| style=&quot;background: var(--background-color-success-subtle); color: var(--color-base)&quot; |Ámelge asırılǵan
|}

== Testlew ==
2022-jıl 31-mart kúni Google Temalar, FLEDGE hám Atribuciya esabat beriw API leri ushın bir derekli sınaqtıń baslanǵanın járiyaladı. Bul saytlarǵa API ler boyınsha birlesken eksperimentlerdi ótkeriwge múmkinshilik beredi.

2022-jıldıń oktyabr ayında RTB House paydalanıwshılardı qızıǵıwshılıq toparlarına qosıw arqalı FLEDGE ti belsendi sınaqtan ótkeriw nátiyjelerin járiyaladı. Google hám Criteo da sınaqlar ótkerdi. Esabatta FLEDGE derekli sınaqları unamlı bolsa da, kólemi sheklengen ekenligi atap ótildi. Onda FLEDGE tiń bir qatar áhmiyetli ózgeshelikleri, atap aytqanda k-anonimlik talapları, sınaqtan ótkeriw ushın jetkilikli emes ekenligi hám sanaat pikirlerinen keyin dúzetiwlerdi talap etetuǵınlıǵı kórsetilgen.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://blog.rtbhouse.com/whitepaper-deep-insights-from-early-fledge-experiments/|bet=[Whitepaper] Deep Insights From Early Fledge Experiments|avtor=Rumiński|at=Mateusz|sáne=October 5, 2022|til=en|jumıs=[[RTB House]]|qaralǵan sáne=2023-01-18}}&lt;/ref&gt;

Sınaqlardıń kólemi artıp barmaqta. Google Chrome 2023-jıldıń birinshi yarımın baǵdarlamashılardıń sınaqlarına arnawdı hám 2023-jıldıń ekinshi yarımında FLEDGE ti Chrome paydalanıwshılarınıń hámmesine jetkilikli etiwdi maqset etip qoyǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://developer.chrome.com/blog/expanding-privacy-sandbox-testing-2023/|bet=Privacy Sandbox for the web: Expanding testing into 2023|avtor=Trotz|at=Joey|sáne=November 10, 2022|til=en|qaralǵan sáne=2023-01-18}}&lt;/ref&gt;

2022-jıldıń noyabr ayında Básekilesiw hám bazarlar basqarması Google dıń Sandbox texnologiyaların san jaqtan sınawı haqqında esabat járiyaladı, onda industriyanıń ulıwma sınaq strukturasın qabıl etiwiniń áhmiyetliligi atap ótilgen, bul arqalı ónimlilik sınaqların bir neshe sınaq subektleri arasında keńirek ótkeriwge boladı. Google CMA menen birge usınday strukturanı islep shıǵarmaqta hám házirden baslap, eń keminde 2023-jıldıń 3-shereginde ulıwma jetkiliklilik baslanǵanǵa shekem bazar qatnasıwshıları menen sınaq dizaynı boyınsha baylanıstı kúsheytiwge háreket etpekte.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://assets.publishing.service.gov.uk/media/6363b00de90e0705a8c3544d/CMA_Experiments_note.pdf|bet=Quantitative testing of Google's Privacy Sandbox technologies – seeking input from affected firms and others on the CMA's proposals|sáne=November 2022|til=en|jumıs=[[Competition and Markets Authority]]|qaralǵan sáne=2023-01-18}}&lt;/ref&gt;

== Sın ==
Google dıń Privacy Sandbox sheńberinde jeke maǵlıwmatlardı qorǵaytuǵın reklamalar boyınsha usınısları ádewir qarsılıqlarǵa ushıradı. Usınıslardıń básekige qarsı hám jeke maǵlıwmatlardı qáwip astına qoyatuǵını haqqında táshwishler payda boldı.&lt;ref name=&quot;Nield&quot;&gt;{{Cite news|last=Nield|first=David|title=What’s Google FLoC? And How Does It Affect Your Privacy?|url=https://www.wired.com/story/google-floc-privacy-ad-tracking-explainer/|access-date=2024-06-23|language=en-US}}&lt;/ref&gt; Google dıń Privacy Sandbox sheńberinde jeke maǵlıwmatlardı qorǵaytuǵın reklamalar boyınsha dáslepki usınısı (FLoC dep atalǵan) brauzer óndiriwshileriniń kúshli qarsılıǵına ushıradı. Firefox ti islep shıǵaratuǵın Mozilla kompaniyası FLoC ti yaki basqa baylanıslı veb-reklama usınısların ámelge asırmawǵa arnalǵan málimleme járiyaladı.&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://arstechnica.com/gadgets/2021/04/everybody-hates-floc-googles-tracking-plan-for-chrome-ads/|bet=Everybody hates &quot;FLoC,&quot; Google’s tracking plan for Chrome ads|avtor=Amadeo|at=Ron|sáne=2021-04-20|til=en-us|jumıs=Ars Technica|qaralǵan sáne=2024-06-23}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:7&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://blog.mozilla.org/en/privacy-security/privacy-analysis-of-floc/|bet=Privacy analysis of FLoC {{!}} The Mozilla Blog|til=en-US|jumıs=blog.mozilla.org|qaralǵan sáne=2024-06-23}}&lt;/ref&gt; Safari di islep shıǵarıwshı [[Apple Inc.|Apple]] usınısqa qarsı poziciyanı iyeledi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2022/01/25/google-kills-off-floc-replaces-it-with-topics/|bet=Google kills off FLoC, replaces it with Topics|avtor=Lardinois|at=Frederic|sáne=2022-01-25|til=en-US|jumıs=TechCrunch|qaralǵan sáne=2024-06-23}}&lt;/ref&gt; Brave, Vivaldi hám Microsoft Edge sıyaqlı Chromium tuwındıları óz brauzerlerinde bul funkciyanı ádettegidey óshirip qoydı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2021/4/16/22387492/google-floc-ad-tech-privacy-browsers-brave-vivaldi-edge-mozilla-chrome-safari|bet=Nobody is flying to join Google’s FLoC|avtor=Bohn|at=Dieter|sáne=2021-04-16|til=en|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2024-06-23}}&lt;/ref&gt; FLoC usınısınıń veb-saytlarǵa paydalanıwshılardı burın úshinshi tárep cookie faylları arqalı múmkin bolmaǵan jańa usıllar menen baqlawǵa múmkinshilik beriwi múmkinligi haqqında táshwishler payda boldı, al FLoC usı texnologiyanı almastırıwǵa arnalǵan edi. Bir qansha ǵalaba xabar quralları hám jeke maǵlıwmatlardı qorǵaw boyınsha jámiyetlik shólkemler Google dıń sınaq dáwirinde bul funkciyanı barlıq paydalanıwshılar ushın ádettegidey qosıp qoyıw qararın sınǵa aldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://amifloced.org/|bet=Am I FLoCed?|avtor=Foundation|at=Electronic Frontier|til=en|jumıs=Am I FLoCed?|qaralǵan sáne=2024-06-23}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://arstechnica.com/gadgets/2022/01/google-drops-floc-after-widespread-opposition-pivots-to-topics-api-plan/|bet=Google drops FLoC after widespread opposition, pivots to &quot;Topics API&quot; plan|avtor=Amadeo|at=Ron|sáne=2022-01-25|til=en-us|jumıs=Ars Technica|qaralǵan sáne=2024-06-23}}&lt;/ref&gt; Bul Google dıń 2022-jıldıń basında usınıstı qaytarıp alıwına alıp keldi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theregister.com/2022/01/26/google_floc_topics/|bet=Google dumps interest-based ad system for another interest-based ad system|avtor=Claburn|at=Thomas|sáne=26 January 2022|jumıs=[[The Register]]|qaralǵan sáne=22 June 2024}}&lt;/ref&gt;

Google dıń FLoC ornına usınǵan Topics API&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://blog.google/products/chrome/get-know-new-topics-api-privacy-sandbox/|bet=Get to know the new Topics API for Privacy Sandbox|sáne=2022-01-25|til=en-us|jumıs=Google|qaralǵan sáne=2024-06-23}}&lt;/ref&gt; dep atalǵan joybarı da hár qıylı toparlar tárepinen uqsas sınǵa ushıradı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2022/1/25/22900567/google-floc-abandon-topics-api-cookies-tracking|bet=Google abandons FLoC, introduces Topics API to replace tracking cookies|avtor=Roth|at=Emma|sáne=2022-01-25|til=en|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2024-06-23}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.eff.org/deeplinks/2023/09/how-turn-googles-privacy-sandbox-ad-tracking-and-why-you-should|bet=How To Turn Off Google’s &quot;Privacy Sandbox&quot; Ad Tracking—and Why You Should|avtor=Klosowski|at=Thorin|sáne=2023-09-28|til=en|jumıs=Electronic Frontier Foundation|qaralǵan sáne=2024-06-23}}&lt;/ref&gt; Mozilla Topics API dizaynındaǵı kemshiliklerdi atap ótti, iri reklama tarmaqlarınıń paydalanıwshılardıń qızıǵıwshılıqların kóplegen veb-saytlar boyınsha jıynastırıp, olardı qayta anıqlaw hám baqlaw múmkinshiligin ayrıqsha kórsetti.&lt;ref name=&quot;:8&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://mozilla.github.io/ppa-docs/topics.pdf|bet=A Privacy Analysis of Google’s Topics Proposal|avtor=Thomson|at=Martin|sáne=6 January 2023|jumıs=mozilla.github.io|qaralǵan sáne=22 June 2024}}&lt;/ref&gt; Apple de usınday táshwishlerdi bildirdi, sonday-aq bul usınıstıń basqa brauzerlerdiń maǵlıwmatlardı hár bir sayt boyınsha bóliw baǵdarındaǵı háreketlerine qarama-qarsı keletuǵının atap ótti.&lt;ref name=&quot;:9&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theregister.com/2023/06/27/google_tweaks_topics_api_ahead/|bet=Google asks websites to kindly not break its shiny new targeted-advertising API|avtor=Claburn|at=Thomas|sáne=27 Jun 2023|jumıs=[[The Register]]|qaralǵan sáne=22 June 2024}}&lt;/ref&gt; Sonıń menen birge, usınıs dáslep járiyalanǵanda, Google yamasa basqa brauzer óndiriwshileriniń qáytip temalar taksonomiyasın dúzetuǵını anıq emes edi, bul API dıń áhmiyetli aspekti tolıq anıqlanbay qalǵan edi. Topics API menen bir qatarda, Google dıń Privacy Sandbox sheńberinde usınǵan Client Hints sıyaqlı basqa usınısları da basqa brauzerler arasında ádewir jeke maǵlıwmat qáwipsizligi boyınsha táshwishlerdi payda etti. Bul táshwishler tiykarınan Client Hints tiń brauzerlerde passiv barmaq izi qaldırıw maydanın keńeytiw múmkinshiligi átirapında toplandı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.zdnet.com/article/privacy-concerns-raised-about-upcoming-client-hints-web-standard/|bet=Privacy concerns raised about upcoming Client-Hints web standard|avtor=Cimpanu|at=Catalin|sáne=16 May 2019|til=en|jumıs=ZDNET|qaralǵan sáne=2024-06-23}}&lt;/ref&gt;

Google dıń eń úlken bazar úlesine iye brauzerge iyelik etiwi sebepli, onıń usınısları básekige qarsı tábiyatqa iye ekenligi haqqında táshwishler payda boldı. Nátiyjede, 2021-jıldıń yanvar ayında Birlesken Korolliktiń Báseki hám Bazarlar Biyligi (CMA) Privacy Sandbox baslamasın tekseriw jobasın járiyaladı, bunda baspashılar hám paydalanıwshılarǵa tiygizetuǵın potencial tásirlerge ayrıqsha dıqqat qaratıldı. Keyin CMA Google dıń Chrome da úshinshi tárep cookie faylların alıp taslaw hám Privacy Sandbox tı rawajlandırıw boyınsha usınısları haqqında nızamlı túrde májbúriy bolǵan minnetlemelerdi qabıl etti. CMA tárepinen bul minnetlemelerdiń rásmiy qabıl etiliwi tekseriwdiń jabılıwına alıp keldi, bunda 1998-jılǵı Báseki nızamı buzılǵanı yamasa buzılmaǵanı haqqında qarar qabıl etilmedi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.gov.uk/cma-cases/investigation-into-googles-privacy-sandbox-browser-changes#full-publication-update-history|bet=Investigation into Google's 'Privacy Sandbox' browser changes|sáne=January 8, 2021|til=en|jumıs=[[Competition and Markets Authority]]|qaralǵan sáne=2023-01-18}}&lt;/ref&gt; CMA nıń xabar beriwinshe, Google 2022-jıldıń iyul ayınan sentyabr ayına shekem óziniń nızamlı túrde májbúriy bolǵan minnetlemelerine ámel etti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://assets.publishing.service.gov.uk/media/63593c8fd3bf7f0bd21f3657/CMA_2nd_update_report.pdf|bet=CMA second update report on implementation of the Privacy Sandbox commitments|sáne=October 2022|til=en|jumıs=[[Competition and Markets Authority]]|qaralǵan sáne=2023-01-18}}&lt;/ref&gt; 2021-jıldıń mart ayında AQSHtıń 15 shtatınıń hám [[Puerto-Riko|Puerto-Rikonıń]] bas prokurorları aldıńǵı dekabr ayında berilgen antimonopoliyalıq shaǵımǵa ózgerisler kirgizdi; jańalanǵan shaǵımda Google Chromenıń 2022-jılı úshinshi tárep cookie faylların paydalanıwdan bas tartıwı&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2021/3/16/22333848/google-antitrust-lawsuit-texas-complaint-chrome-privacy|bet=Google antitrust suit takes aim at Chrome's Privacy Sandbox|avtor=Robertson|at=Adi|sáne=2021-03-16|jumıs=[[The Verge]]|qaralǵan sáne=2021-04-13}}&lt;/ref&gt; «házirgi waqıtta derlik barlıq Google emes baspashılar paydalanıwshılardı qadaǵalaw hám reklamalardı maqsetlige alıw ushın qollanatuǵın tiykarǵı cookie-qadaǵalaw texnologiyasın óshiredi. Sońınan [...] Chrome [...] Privacy Sandbox dep atalǵan jańa hám alternativ qadaǵalaw mexanizmlerin usınadı. Ulıwma alǵanda, bul ózgerisler básekige qarsı» ekenligi aytılǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.engadget.com/google-antitrust-lawsuit-texas-attorney-general-204043354.html|bet=Texas announces a multi-state antitrust suit against Google|avtor=Holt|at=K|sáne=December 16, 2020|jumıs=[[Engadget]]|qaralǵan sáne=2021-04-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.techdirt.com/articles/20210316/09073246429/googles-efforts-to-be-better-about-your-privacy-now-attacked-as-antitrust-violation.shtml|bet=Google's Efforts To Be Better About Your Privacy, Now Attacked As An Antitrust Violation|avtor=Masnick|at=Mike|sáne=16 March 2021|jumıs=[[Techdirt]]|qaralǵan sáne=2021-04-13}}&lt;/ref&gt; Sud shaǵımı Privacy Sandbox ta usınılǵan ózgerisler reklama beriwshilerdi reklama beriw ushın Googledı dáldál retinde paydalanıwǵa májbúr etedi dep boljaydı.

== Derekler ==

[[Kategoriya:Google]]</text>
      <sha1>33gvvr12oy50eoyj39uxzuvpwdiv8qv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120479</id>
      <parentid>120478</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T15:20:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>120479</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29610" sha1="ijgkmyp8pwlqs2mmlhi2saa088zvay5" xml:space="preserve">'''Privacy Sandbox''' – bul [[Google]] tárepinen [[Veb-sayt|veb-saytlardıń]] paydalanıwshınıń jekeligin buzbastan paydalanıwshı informaciyasına kiriwi ushın veb-standartlardı jaratıw boyınsha ámelge asırılıp atırǵan baslama.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2019/08/22/google-proposes-new-privacy-and-anti-fingerprinting-controls-for-the-web/|bet=Google proposes new privacy and anti-fingerprinting controls for the web|avtor=Lardinois|at=Frederic|sáne=August 22, 2019|til=en-US|jumıs=[[TechCrunch]]|qaralǵan sáne=2021-05-19}}&lt;/ref&gt; Onıń tiykarǵı maqseti - úshinshi tárep cookie faylların paydalanbay, paydalanıwshınıń jeke maǵlıwmatlarınıń bir bólegin bólisiw arqalı onlayn reklamanı ámelge asırıw. Baslama bir qatar usınıslardı óz ishine aladı, bul usınıslardıń kópshiliginiń qus temasındaǵı atamaları bar, olar tiyisli funkciya ulıwma qoljetimli bolǵanda ózgertiledi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2021/3/30/22358287/privacy-ads-google-chrome-floc-cookies-cookiepocalypse-finger-printing|bet=Privacy and ads in Chrome are about to become FLoCing complicated|avtor=Bohn|at=Dieter|sáne=2021-03-30|til=en-US|jumıs=[[The Verge]]|qaralǵan sáne=2021-05-19}}&lt;/ref&gt; Texnologiyaǵa Topics API (burınǵı Federativ kogortalardı úyreniw yamasa FLoC),&lt;ref&gt;{{Jurnal deregi |last=Nield |first=David |date=2021-05-09 |title=What's Google FLoC? And How Does It Affect Your Privacy? |url=https://www.wired.com/story/google-floc-privacy-ad-tracking-explainer/ |magazine=Wired |language=en-US |issn=1059-1028 |access-date=2023-09-30}}&lt;/ref&gt; Qorǵalǵan auditoriya, Atribuciya esabatı, Jeke agregaciya, Bólisilgen saqlaw hám Shegaralanǵan freymler, sonday-aq basqa usınılǵan texnologiyalar kiredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2023/07/20/google-starts-the-ga-rollout-of-its-privacy-sandbox-apis-to-all-chrome-users/|bet=Google starts the GA rollout of its Privacy Sandbox APIs to all Chrome users|avtor=Lardinois|at=Frederic|sáne=2023-07-20|til=en-US|jumıs=TechCrunch|qaralǵan sáne=2023-09-30}}&lt;/ref&gt; Joybar 2019-jıldıń avgust ayında járiyalandı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://arstechnica.com/information-technology/2020/01/google-plans-to-drop-chrome-support-for-tracking-cookies-by-2022/|bet=Google plans to drop Chrome support for tracking cookies by 2022|avtor=Goodin|at=Dan|sáne=2020-01-15|til=en-us|jumıs=Ars Technica|qaralǵan sáne=2021-05-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.eff.org/deeplinks/2019/08/dont-play-googles-privacy-sandbox-1|bet=Don't Play in Google's Privacy Sandbox|avtor=Cyphers|at=Bennett|sáne=2019-08-30|til=en|jumıs=[[Electronic Frontier Foundation]]|qaralǵan sáne=2021-05-21}}&lt;/ref&gt;

2023-jıldıń 7-sentyabrinde Google Jeke maǵlıwmatlardı qorǵaw maydanshası API leriniń ulıwma qoljetimliligin járiyaladı, atap aytqanda Topics, Qorǵalǵan auditoriya, Atribuciya esabatı, Jeke agregaciya, Bólisilgen saqlaw hám Shegaralanǵan freymlerdi atap ótti, bul funkciyalar Google Chrome paydalanıwshılarınıń yarımınan kóbine qoljetimli bolǵanın ańlatadı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://privacysandbox.com/news/privacy-sandbox-for-the-web-reaches-general-availability/|bet=Privacy Sandbox for the Web reaches general availability - The Privacy Sandbox|til=en|jumıs=privacysandbox.com|qaralǵan sáne=2023-09-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://arstechnica.com/gadgets/2023/09/googles-widely-opposed-ad-platform-the-privacy-sandbox-launches-in-chrome/|bet=Google gets its way, bakes a user-tracking ad platform directly into Chrome|avtor=Amadeo|at=Ron|sáne=2023-09-07|til=en-us|jumıs=Ars Technica|qaralǵan sáne=2023-09-08}}&lt;/ref&gt; Jeke maǵlıwmatlardı qorǵaw maydanshasınıń funkciyaları shama menen sol waqıtta [[Android]] ta da qoljetimli boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://blog.google/products/android/introducing-privacy-sandbox-android/|bet=Introducing the Privacy Sandbox on Android|sáne=2022-02-16|til=en-us|jumıs=Google|qaralǵan sáne=2022-11-15}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.androidpolice.com/google-privacy-sandbox-third-party-cookie-replacement-beta-testing-android/|bet=Google's third-party cookie killer is almost ready for beta testing on Android|avtor=Vonau|at=Manuel|sáne=2022-11-15|til=en-US|jumıs=Android Police|qaralǵan sáne=2022-11-15}}&lt;/ref&gt;

Bul baslama básekige qarsı dep sıpatlanǵan hám antimonopoliya juwabın payda etken, sebebi kirgizilgen usınıslar dástúrli usıllar arqalı baqlawdı shekleydi hám reklama beriwshilerdi reklamalardı kórsetiw ushın Googledı dáldál sıpatında paydalanıwǵa májbúrleydi degen táshwishler bar.

== Model ==
Jeke maǵlıwmatlardı qorǵaw maydanshasındaǵı usınıslar k-anonimlik ideyasına ámel etedi hám jeke adamlardı baqlaw ornına kogortalar dep atalatuǵın adamlar toparlarına reklama beriwge tiykarlanǵan. Olar ulıwma [[Veb-brauzer|veb-brauzerdi]] paydalanıwshınıń jeke maǵlıwmatların qorǵawdı basqarıwshı etip qoyadı, reklamaǵa járdem beretuǵın maǵlıwmatlardı jıynaw hám islew processiniń bir bólegin paydalanıwshınıń qurılmasınıń ózine kóshiredi.&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{Cite journal}}&lt;/ref&gt;  Jeke maǵlıwmatlardı qorǵaw maydanshası baslamasında úsh baǵdar bar: saytaralıq baqlaw funkciyasın almastırıw, úshinshi tárep cookie faylların alıp taslaw hám qurılmanı identifikaciyalaw qáwpin azaytıw.

== Usınıslar ==
2020-jıldıń yanvar ayında Google reklama texnologiyaları kompaniyaların Pútkil dúnya júzilik veb konsorciumınıń (W3C) Veb-reklamanı jaqsılaw biznes toparına (IWABG) qosılıwǵa shaqırdı, bul Jeke maǵlıwmatlardı qorǵaw maydanshası ushın usınıslar processine qatnasıwdıń bir usılı edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.adexchanger.com/privacy/influential-w3c-working-group-calls-privacy-sandbox-proposal-harmful/|bet=Influential W3C Working Group Calls Privacy Sandbox Proposal 'Harmful'|avtor=Schiff|at=Allison|sáne=2021-04-14|til=en-US|jumıs=[[AdExchanger]]|qaralǵan sáne=2021-05-21}}&lt;/ref&gt;
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|+Usınıslar&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://privacysandbox.com/open-web/|bet=Privacy Sandbox for the Web|til=en-US|jumıs=Privacy Sandbox|qaralǵan sáne=2024-06-14}}&lt;/ref&gt;
!Usınıs
!Sıpatlama
!Status
|-
|Kogortalardıń Federaciyalıq Úyreniwi (FLoC)
|
Kogortalardıń Federaciyalıq Úyreniwi algoritmi paydalanıwshılardıń brauzerdegi onlayn aktivligin analizlep, SimHash algoritmin qollanıp «kogorta ID» in jaratadı,&lt;ref name=&quot;:6&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.eff.org/deeplinks/2021/03/googles-floc-terrible-idea|bet=Google's FLoC Is a Terrible Idea|avtor=Cyphers|at=Bennett|sáne=2021-03-03|jumıs=[[Electronic Frontier Foundation]]|qaralǵan sáne=2021-04-13}}&lt;/ref&gt; bul arqalı belgili bir paydalanıwshını uqsas mazmunǵa kirgen basqa paydalanıwshılar menen toplastıradı.
| style=&quot;background: var(--background-color-destructive-subtle); color: var(--color-base)&quot; |Toqtatılǵan
|-
|TURTLEDOVE
|TURTLEDOVE, «Eki baylanıssız soraw, keyin jergilikli orınlanǵan jeńis haqqındaǵı sheshim» degendi ańlatadı, bul Google tárepinen usınılǵan, brauzer arqalı reklamalardı kórsetiw ushın freymvork.
| style=&quot;background: var(--background-color-progressive-subtle); color: var(--color-base)&quot; |Yarımı ámelge asırılǵan
|-
|Jeke jaǵday belgileri
|Jeke jaǵday belgileri veb-saytlarǵa haqıyqıy adam ekenin, bot yamasa zıyanlı hújimshi emes ekenin tastıyıqlaw ushın brauzerlerge beriledi. Jeke jaǵday belgileri shifrlanǵan, sonlıqtan jeke adamnıń sáykesligi qorǵaladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.scmagazine.com/news/google-chrome-will-disable-third-party-cookies-for-millions-of-users-on-jan-4|bet=Google Chrome will disable third-party cookies for millions of users on Jan. 4|avtor=French|at=Laura|sáne=2023-12-15|til=en|jumıs=SC Media|qaralǵan sáne=2024-06-14}}&lt;/ref&gt;
| style=&quot;background: var(--background-color-success-subtle); color: var(--color-base)&quot; |Ámelge asırılǵan
|-
|Baylanıslı veb-sayt toparları
|Baylanıslı veb-sayt toparları (burın birinshi tárep toparları dep atalǵan) bir subektke tiyisli, hár qıylı domen atamalarına iye baylanıslı saytları bar domenlerge ózlerin «baylanıslı topar» sıpatında járiyalawǵa hám tanılıwǵa múmkinshilik beredi. Baylanıslı veb-sayt toparınan tısqarı informaciya almasıw paydalanıwshılardıń jeke maǵlıwmatların qorǵaw ushın sheklengen.
| style=&quot;background: var(--background-color-success-subtle); color: var(--color-base)&quot; |Ámelge asırılǵan
|-
|CHIPS
|CHIPS (Ǵárezsiz bólingen jaǵdayǵa iye kuki faylları) ayırım engizilgen xızmetlerdiń islewi ushın belgili bir paydalanıwshınıń sayttaǵı aktivligin biliwi kerek ekenin esapqa aladı. CHIPS - bul bólingen kuki faylları, olar brauzerlerge zárúr kuki faylınıń tek belgili bir sayt penen basqa engizilgen sayt arasında ǵana islewine ruqsat etilgenin bildiredi.
| style=&quot;background: var(--background-color-success-subtle); color: var(--color-base)&quot; |Ámelge asırılǵan
|-
|Saqlaw bóliniwi
|Saqlaw bóliniwi belgili bir saytta engizilgen xızmet tárepinen qollanılǵanda, saqlaw yamasa baylanıs ushın paydalanılatuǵın ayırım veb platforma API lerin izolyaciyalaydı. Bul veb jeke maǵlıwmatlardı qorǵawdı jaqsılaydı hám sonnıń menen birge bar saytlar menen veb úylesimlilikti saqlap qaladı.
| style=&quot;background: var(--background-color-success-subtle); color: var(--color-base)&quot; |Ámelge asırılǵan
|-
|Tarmaq jaǵdayın bóliw
|Tarmaq jaǵdayın bóliw brauzerdiń tarmaq resursların bóledi, bul resurslardıń birinshi tárep kontekstleri arasında bólisiliwiniń aldın aladı. Bul resurslardıń qayta paydalanılıwı ushın hár bir sorawdıń qosımsha «tarmaq bóliniw gilti» bolıwın talap etedi hám bólisilgen resurslarǵa hám basqa saytlardı júklewden úyrenilgen metamaǵlıwmatlarǵa kiriwge ruqsat bermew arqalı paydalanıwshınıń jeke maǵlıwmatların qorǵaydı.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite journal}}&lt;/ref&gt;
| style=&quot;background: var(--background-color-success-subtle); color: var(--color-base)&quot; |Ámelge asırılǵan
|-
|Federaciyalanǵan isenim bildiriw basqarıwı
|Federaciyalanǵan isenim bildiriw basqarıwı - bul burın úshinshi tárep kuki fayllarına tiykarlanǵan bir mártelik kiriw dizaynların qollap-quwatlaytuǵın API.
| style=&quot;background: var(--background-color-success-subtle); color: var(--color-base)&quot; |Ámelge asırılǵan
|-
|Klient keńesleri
|Klient keńesleri API saytlarǵa zárúr informaciyanı Paydalanıwshı-Agent jolı arqalı emes, al tuwrıdan-tuwrı soraw múmkinshiligin beredi. Bul passiv barmaq izin alıwǵa beyim áhmiyetli bet bolıp tabıladı, sonlıqtan paydalanıwshı haqqında onlayn rejiminde bólisiliwi múmkin bolǵan maǵlıwmatlar muǵdarın azaytadı.
| style=&quot;background: var(--background-color-success-subtle); color: var(--color-base)&quot; |Ámelge asırılǵan
|-
|Paydalanıwshı Agentin qısqartıw
|Paydalanıwshı Agentin qısqartıw Paydalanıwshı-Agent jolındaǵı informaciyanı minimumǵa túsiredi, sol arqalı onıń passiv barmaq izin alıwǵa beyimliligin azaytadı.&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Cite book}}&lt;/ref&gt;
| style=&quot;background: var(--background-color-success-subtle); color: var(--color-base)&quot; |Ámelge asırılǵan
|-
|Qupıyalıq byudjeti
|Qupıyalıq byudjeti saytqa kiriwge ruqsat etilgen identifikaciyalaw informaciyasın sheklew arqalı barmaq izin alıwdı sheklewge baǵdarlanǵan.
| style=&quot;background: var(--background-color-destructive-subtle); color: var(--color-base)&quot; |Toqtatılǵan
|-
|HTTP kesh bólistiriw
|HTTP kesh bólistiriw keshlengen resurslarǵa resurs URL menen birge 'tarmaq izolyaciya gilti'n beredi, ol joqarǵı dárejeli sayt hám aǵımdaǵı freym saytınan quraladı. Bul basqa veb-saytlarǵa basqa veb-sayttaǵı keshlengen resurslardıń jaǵdayı haqqında maǵlıwmat alıw múmkinshiligin bermeydi.
| style=&quot;background: var(--background-color-success-subtle); color: var(--color-base)&quot; |Ámelge asırılǵan
|-
|IP qorǵaw
|IP qorǵaw - bul eki basqıshlı anonimli proksi arqalı paydalanıwshınıń IP adresin úshinshi táreplerden jasırıw usınısı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://developers.google.com/privacy-sandbox/protections/ip-protection|bet=IP Protection {{!}} Privacy Sandbox|til=en|jumıs=Google for Developers|qaralǵan sáne=17 January 2024}}&lt;/ref&gt;
|Usınılǵan
|-
|HTTPS arqalı DNS
|HTTPS arqalı DNS protokolı Domen atamalar sisteması (DNS) sorawların shifrlaw arqalı hújimshilerdiń paydalanıwshı kirgen saytlardı baqlawınıń aldın aladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://duo.com/decipher/google-makes-dns-over-https-default-in-chrome|bet=Google Makes DNS Over HTTPS Default in Chrome|sáne=2020-05-20|til=en|jumıs=Decipher|qaralǵan sáne=2024-06-14}}&lt;/ref&gt;
| style=&quot;background: var(--background-color-success-subtle); color: var(--color-base)&quot; |Ámelge asırılǵan
|-
|Temalar API
|Temalar API reklama beriwshilerge paydalanıwshı qurılmasında qayta islengen jaqın aradaǵı brawzer tariyxına tiykarlanǵan qızıǵıwshılıq kategoriyaları yamasa 'temalar'dı bólisiw arqalı sáykes mazmun hám reklamalardı kórsetiw imkaniyatın beriwge baǵdarlanǵan.
| style=&quot;background: var(--background-color-success-subtle); color: var(--color-base)&quot; |Ámelge asırılǵan
|-
|Qorshalǵan freymler API
|Qorshalǵan freymler - bul berilgen xost beti menen baylanısıwǵa ruqsat etilmegen jaylastırılǵan freym túri bolıp, onıń bólinbegen saqlaw ornına qáwipsiz kiriwdi támiyinleydi, sebebi onıń identifikatorın joqarǵı sayt penen biriktiriw múmkin emes. FLEDGE tiykarındaǵı API lerdi paydalanatuǵın reklamalar tek Qorshalǵan freymler ishinde kórsetiliwine ruqsat etiledi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theregister.com/2022/05/03/google_fenced_frames/|bet=Google testing fenced frames to guard its Privacy Sandbox|avtor=Claburn|at=Thomas|til=en|jumıs=www.theregister.com|qaralǵan sáne=2024-06-14}}&lt;/ref&gt;
| style=&quot;background: var(--background-color-success-subtle); color: var(--color-base)&quot; |Ámelge asırılǵan
|-
|Atribuciya esabat beriw API
|Atribuciya esabat beriw API konversiyanı qadaǵalawdı ámelge asıradı, mısalı, reklamaǵa basıw yamasa kóriw satıp alıwǵa alıp kelgen waqıtlardı jazıp aladı, sonıń menen birge paydalanıwshılardı bir neshe veb-sayt arqalı qadaǵalaw múmkinshiligin basadı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2023/7/20/23801435/google-chrome-privacy-sandbox-cookies-api-release-enabled|bet=Google starts the next phase of its plan to kill third-party cookies|avtor=Weatherbed|at=Jess|sáne=2023-07-20|til=en|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2024-06-14}}&lt;/ref&gt;
| style=&quot;background: var(--background-color-success-subtle); color: var(--color-base)&quot; |Ámelge asırılǵan
|-
|Qorǵalǵan auditoriya API
|Qorǵalǵan auditoriya API qızıǵıwshılıq bildirgen auditoriyalardı maqsetlige alıw ushın jobalanǵan, sonıń ishinde qayta maqsetlige alıw arqalı. Bul reklama ushın tańlanǵan vendorlarǵa reklama beriwshiniń veb-sayt maǵlıwmatların alıwǵa hám paydalanıwshılardı belgili bir reklama beriwshi ushın arnawlı anıqlanǵan qızıǵıwshılıq toparlarına jaylastırıwǵa múmkinshilik beredi, yaǵnıy paydalanıwshılar ózleriniń jeke maǵlıwmatlarına zıyan keltirmey, ózlerine ılayıqlastırılǵan reklamalardı kóre aladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.adweek.com/programmatic/google-shelves-fledge-trials-until-late-2021/|bet=Google Shelves Fledge Trials Until Late 2021|avtor=Shields|at=Ronan|sáne=April 14, 2021|til=en-US|jumıs=[[Adweek]]|qaralǵan sáne=2021-05-21}}&lt;/ref&gt; 2023-jıl 17-avgust kúni global jetkiliklilikke erisiwden aldın, bul texnologiya «Birinshi jergilikli orınlanǵan toparlar boyınsha sheshim eksperimenti» (FLEDGE) dep atalǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://privacysandbox.com/intl/en_us/news/protected-audience-api-our-new-name-for-fledge/|bet=Protected Audience API: Our New Name for FLEDGE|til=en-us|jumıs=privacysandbox.com|qaralǵan sáne=2023-09-11}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2023/7/20/23801435/google-chrome-privacy-sandbox-cookies-api-release-enabled|bet=Google starts the next phase of its plan to kill third-party cookies|avtor=Weatherbed|at=Jess|sáne=2023-07-20|til=en-US|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2023-09-11}}&lt;/ref&gt;
| style=&quot;background: var(--background-color-success-subtle); color: var(--color-base)&quot; |Ámelge asırılǵan
|-
|Jeke agregaciya
|Jeke agregaciya API reklama kampaniyaları boyınsha jıynalǵan statistikanı qadaǵalaw ushın qollanılıwı múmkin.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theregister.com/2023/09/07/google_privacy_sandbox/|bet=How Google Chrome's Privacy Sandbox works and what it means|avtor=Claburn|at=Thomas|til=en|jumıs=www.theregister.com|qaralǵan sáne=2024-06-14}}&lt;/ref&gt;
| style=&quot;background: var(--background-color-success-subtle); color: var(--color-base)&quot; |Ámelge asırılǵan
|}

== Testlew ==
2022-jıl 31-mart kúni Google Temalar, FLEDGE hám Atribuciya esabat beriw API leri ushın bir derekli sınaqtıń baslanǵanın járiyaladı. Bul saytlarǵa API ler boyınsha birlesken eksperimentlerdi ótkeriwge múmkinshilik beredi.

2022-jıldıń oktyabr ayında RTB House paydalanıwshılardı qızıǵıwshılıq toparlarına qosıw arqalı FLEDGE ti belsendi sınaqtan ótkeriw nátiyjelerin járiyaladı. Google hám Criteo da sınaqlar ótkerdi. Esabatta FLEDGE derekli sınaqları unamlı bolsa da, kólemi sheklengen ekenligi atap ótildi. Onda FLEDGE tiń bir qatar áhmiyetli ózgeshelikleri, atap aytqanda k-anonimlik talapları, sınaqtan ótkeriw ushın jetkilikli emes ekenligi hám sanaat pikirlerinen keyin dúzetiwlerdi talap etetuǵınlıǵı kórsetilgen.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://blog.rtbhouse.com/whitepaper-deep-insights-from-early-fledge-experiments/|bet=[Whitepaper] Deep Insights From Early Fledge Experiments|avtor=Rumiński|at=Mateusz|sáne=October 5, 2022|til=en|jumıs=[[RTB House]]|qaralǵan sáne=2023-01-18}}&lt;/ref&gt;

Sınaqlardıń kólemi artıp barmaqta. Google Chrome 2023-jıldıń birinshi yarımın baǵdarlamashılardıń sınaqlarına arnawdı hám 2023-jıldıń ekinshi yarımında FLEDGE ti Chrome paydalanıwshılarınıń hámmesine jetkilikli etiwdi maqset etip qoyǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://developer.chrome.com/blog/expanding-privacy-sandbox-testing-2023/|bet=Privacy Sandbox for the web: Expanding testing into 2023|avtor=Trotz|at=Joey|sáne=November 10, 2022|til=en|qaralǵan sáne=2023-01-18}}&lt;/ref&gt;

2022-jıldıń noyabr ayında Básekilesiw hám bazarlar basqarması Google dıń Sandbox texnologiyaların san jaqtan sınawı haqqında esabat járiyaladı, onda industriyanıń ulıwma sınaq strukturasın qabıl etiwiniń áhmiyetliligi atap ótilgen, bul arqalı ónimlilik sınaqların bir neshe sınaq subektleri arasında keńirek ótkeriwge boladı. Google CMA menen birge usınday strukturanı islep shıǵarmaqta hám házirden baslap, eń keminde 2023-jıldıń 3-shereginde ulıwma jetkiliklilik baslanǵanǵa shekem bazar qatnasıwshıları menen sınaq dizaynı boyınsha baylanıstı kúsheytiwge háreket etpekte.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://assets.publishing.service.gov.uk/media/6363b00de90e0705a8c3544d/CMA_Experiments_note.pdf|bet=Quantitative testing of Google's Privacy Sandbox technologies – seeking input from affected firms and others on the CMA's proposals|sáne=November 2022|til=en|jumıs=[[Competition and Markets Authority]]|qaralǵan sáne=2023-01-18}}&lt;/ref&gt;

== Sın ==
Google dıń Privacy Sandbox sheńberinde jeke maǵlıwmatlardı qorǵaytuǵın reklamalar boyınsha usınısları ádewir qarsılıqlarǵa ushıradı. Usınıslardıń básekige qarsı hám jeke maǵlıwmatlardı qáwip astına qoyatuǵını haqqında táshwishler payda boldı.&lt;ref name=&quot;Nield&quot;&gt;{{Cite news|last=Nield|first=David|title=What’s Google FLoC? And How Does It Affect Your Privacy?|url=https://www.wired.com/story/google-floc-privacy-ad-tracking-explainer/|access-date=2024-06-23|language=en-US}}&lt;/ref&gt; Google dıń Privacy Sandbox sheńberinde jeke maǵlıwmatlardı qorǵaytuǵın reklamalar boyınsha dáslepki usınısı (FLoC dep atalǵan) brauzer óndiriwshileriniń kúshli qarsılıǵına ushıradı. Firefox ti islep shıǵaratuǵın Mozilla kompaniyası FLoC ti yaki basqa baylanıslı veb-reklama usınısların ámelge asırmawǵa arnalǵan málimleme járiyaladı.&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://arstechnica.com/gadgets/2021/04/everybody-hates-floc-googles-tracking-plan-for-chrome-ads/|bet=Everybody hates &quot;FLoC,&quot; Google’s tracking plan for Chrome ads|avtor=Amadeo|at=Ron|sáne=2021-04-20|til=en-us|jumıs=Ars Technica|qaralǵan sáne=2024-06-23}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:7&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://blog.mozilla.org/en/privacy-security/privacy-analysis-of-floc/|bet=Privacy analysis of FLoC {{!}} The Mozilla Blog|til=en-US|jumıs=blog.mozilla.org|qaralǵan sáne=2024-06-23}}&lt;/ref&gt; Safari di islep shıǵarıwshı [[Apple Inc.|Apple]] usınısqa qarsı poziciyanı iyeledi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2022/01/25/google-kills-off-floc-replaces-it-with-topics/|bet=Google kills off FLoC, replaces it with Topics|avtor=Lardinois|at=Frederic|sáne=2022-01-25|til=en-US|jumıs=TechCrunch|qaralǵan sáne=2024-06-23}}&lt;/ref&gt; Brave, Vivaldi hám Microsoft Edge sıyaqlı Chromium tuwındıları óz brauzerlerinde bul funkciyanı ádettegidey óshirip qoydı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2021/4/16/22387492/google-floc-ad-tech-privacy-browsers-brave-vivaldi-edge-mozilla-chrome-safari|bet=Nobody is flying to join Google’s FLoC|avtor=Bohn|at=Dieter|sáne=2021-04-16|til=en|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2024-06-23}}&lt;/ref&gt; FLoC usınısınıń veb-saytlarǵa paydalanıwshılardı burın úshinshi tárep cookie faylları arqalı múmkin bolmaǵan jańa usıllar menen baqlawǵa múmkinshilik beriwi múmkinligi haqqında táshwishler payda boldı, al FLoC usı texnologiyanı almastırıwǵa arnalǵan edi. Bir qansha ǵalaba xabar quralları hám jeke maǵlıwmatlardı qorǵaw boyınsha jámiyetlik shólkemler Google dıń sınaq dáwirinde bul funkciyanı barlıq paydalanıwshılar ushın ádettegidey qosıp qoyıw qararın sınǵa aldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://amifloced.org/|bet=Am I FLoCed?|avtor=Foundation|at=Electronic Frontier|til=en|jumıs=Am I FLoCed?|qaralǵan sáne=2024-06-23}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://arstechnica.com/gadgets/2022/01/google-drops-floc-after-widespread-opposition-pivots-to-topics-api-plan/|bet=Google drops FLoC after widespread opposition, pivots to &quot;Topics API&quot; plan|avtor=Amadeo|at=Ron|sáne=2022-01-25|til=en-us|jumıs=Ars Technica|qaralǵan sáne=2024-06-23}}&lt;/ref&gt; Bul Google dıń 2022-jıldıń basında usınıstı qaytarıp alıwına alıp keldi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theregister.com/2022/01/26/google_floc_topics/|bet=Google dumps interest-based ad system for another interest-based ad system|avtor=Claburn|at=Thomas|sáne=26 January 2022|jumıs=[[The Register]]|qaralǵan sáne=22 June 2024}}&lt;/ref&gt;

Google dıń FLoC ornına usınǵan Topics API&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://blog.google/products/chrome/get-know-new-topics-api-privacy-sandbox/|bet=Get to know the new Topics API for Privacy Sandbox|sáne=2022-01-25|til=en-us|jumıs=Google|qaralǵan sáne=2024-06-23}}&lt;/ref&gt; dep atalǵan joybarı da hár qıylı toparlar tárepinen uqsas sınǵa ushıradı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2022/1/25/22900567/google-floc-abandon-topics-api-cookies-tracking|bet=Google abandons FLoC, introduces Topics API to replace tracking cookies|avtor=Roth|at=Emma|sáne=2022-01-25|til=en|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2024-06-23}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.eff.org/deeplinks/2023/09/how-turn-googles-privacy-sandbox-ad-tracking-and-why-you-should|bet=How To Turn Off Google’s &quot;Privacy Sandbox&quot; Ad Tracking—and Why You Should|avtor=Klosowski|at=Thorin|sáne=2023-09-28|til=en|jumıs=Electronic Frontier Foundation|qaralǵan sáne=2024-06-23}}&lt;/ref&gt; Mozilla Topics API dizaynındaǵı kemshiliklerdi atap ótti, iri reklama tarmaqlarınıń paydalanıwshılardıń qızıǵıwshılıqların kóplegen veb-saytlar boyınsha jıynastırıp, olardı qayta anıqlaw hám baqlaw múmkinshiligin ayrıqsha kórsetti.&lt;ref name=&quot;:8&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://mozilla.github.io/ppa-docs/topics.pdf|bet=A Privacy Analysis of Google’s Topics Proposal|avtor=Thomson|at=Martin|sáne=6 January 2023|jumıs=mozilla.github.io|qaralǵan sáne=22 June 2024}}&lt;/ref&gt; Apple de usınday táshwishlerdi bildirdi, sonday-aq bul usınıstıń basqa brauzerlerdiń maǵlıwmatlardı hár bir sayt boyınsha bóliw baǵdarındaǵı háreketlerine qarama-qarsı keletuǵının atap ótti.&lt;ref name=&quot;:9&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theregister.com/2023/06/27/google_tweaks_topics_api_ahead/|bet=Google asks websites to kindly not break its shiny new targeted-advertising API|avtor=Claburn|at=Thomas|sáne=27 Jun 2023|jumıs=[[The Register]]|qaralǵan sáne=22 June 2024}}&lt;/ref&gt; Sonıń menen birge, usınıs dáslep járiyalanǵanda, Google yamasa basqa brauzer óndiriwshileriniń qáytip temalar taksonomiyasın dúzetuǵını anıq emes edi, bul API dıń áhmiyetli aspekti tolıq anıqlanbay qalǵan edi. Topics API menen bir qatarda, Google dıń Privacy Sandbox sheńberinde usınǵan Client Hints sıyaqlı basqa usınısları da basqa brauzerler arasında ádewir jeke maǵlıwmat qáwipsizligi boyınsha táshwishlerdi payda etti. Bul táshwishler tiykarınan Client Hints tiń brauzerlerde passiv barmaq izi qaldırıw maydanın keńeytiw múmkinshiligi átirapında toplandı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.zdnet.com/article/privacy-concerns-raised-about-upcoming-client-hints-web-standard/|bet=Privacy concerns raised about upcoming Client-Hints web standard|avtor=Cimpanu|at=Catalin|sáne=16 May 2019|til=en|jumıs=ZDNET|qaralǵan sáne=2024-06-23}}&lt;/ref&gt;

Google dıń eń úlken bazar úlesine iye brauzerge iyelik etiwi sebepli, onıń usınısları básekige qarsı tábiyatqa iye ekenligi haqqında táshwishler payda boldı. Nátiyjede, 2021-jıldıń yanvar ayında Birlesken Korolliktiń Báseki hám Bazarlar Biyligi (CMA) Privacy Sandbox baslamasın tekseriw jobasın járiyaladı, bunda baspashılar hám paydalanıwshılarǵa tiygizetuǵın potencial tásirlerge ayrıqsha dıqqat qaratıldı. Keyin CMA Google dıń Chrome da úshinshi tárep cookie faylların alıp taslaw hám Privacy Sandbox tı rawajlandırıw boyınsha usınısları haqqında nızamlı túrde májbúriy bolǵan minnetlemelerdi qabıl etti. CMA tárepinen bul minnetlemelerdiń rásmiy qabıl etiliwi tekseriwdiń jabılıwına alıp keldi, bunda 1998-jılǵı Báseki nızamı buzılǵanı yamasa buzılmaǵanı haqqında qarar qabıl etilmedi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.gov.uk/cma-cases/investigation-into-googles-privacy-sandbox-browser-changes#full-publication-update-history|bet=Investigation into Google's 'Privacy Sandbox' browser changes|sáne=January 8, 2021|til=en|jumıs=[[Competition and Markets Authority]]|qaralǵan sáne=2023-01-18}}&lt;/ref&gt; CMA nıń xabar beriwinshe, Google 2022-jıldıń iyul ayınan sentyabr ayına shekem óziniń nızamlı túrde májbúriy bolǵan minnetlemelerine ámel etti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://assets.publishing.service.gov.uk/media/63593c8fd3bf7f0bd21f3657/CMA_2nd_update_report.pdf|bet=CMA second update report on implementation of the Privacy Sandbox commitments|sáne=October 2022|til=en|jumıs=[[Competition and Markets Authority]]|qaralǵan sáne=2023-01-18}}&lt;/ref&gt; 2021-jıldıń mart ayında AQSHtıń 15 shtatınıń hám [[Puerto-Riko|Puerto-Rikonıń]] bas prokurorları aldıńǵı dekabr ayında berilgen antimonopoliyalıq shaǵımǵa ózgerisler kirgizdi; jańalanǵan shaǵımda Google Chromenıń 2022-jılı úshinshi tárep cookie faylların paydalanıwdan bas tartıwı&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2021/3/16/22333848/google-antitrust-lawsuit-texas-complaint-chrome-privacy|bet=Google antitrust suit takes aim at Chrome's Privacy Sandbox|avtor=Robertson|at=Adi|sáne=2021-03-16|jumıs=[[The Verge]]|qaralǵan sáne=2021-04-13}}&lt;/ref&gt; «házirgi waqıtta derlik barlıq Google emes baspashılar paydalanıwshılardı qadaǵalaw hám reklamalardı maqsetlige alıw ushın qollanatuǵın tiykarǵı cookie-qadaǵalaw texnologiyasın óshiredi. Sońınan [...] Chrome [...] Privacy Sandbox dep atalǵan jańa hám alternativ qadaǵalaw mexanizmlerin usınadı. Ulıwma alǵanda, bul ózgerisler básekige qarsı» ekenligi aytılǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.engadget.com/google-antitrust-lawsuit-texas-attorney-general-204043354.html|bet=Texas announces a multi-state antitrust suit against Google|avtor=Holt|at=K|sáne=December 16, 2020|jumıs=[[Engadget]]|qaralǵan sáne=2021-04-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.techdirt.com/articles/20210316/09073246429/googles-efforts-to-be-better-about-your-privacy-now-attacked-as-antitrust-violation.shtml|bet=Google's Efforts To Be Better About Your Privacy, Now Attacked As An Antitrust Violation|avtor=Masnick|at=Mike|sáne=16 March 2021|jumıs=[[Techdirt]]|qaralǵan sáne=2021-04-13}}&lt;/ref&gt; Sud shaǵımı Privacy Sandbox ta usınılǵan ózgerisler reklama beriwshilerdi reklama beriw ushın Googledı dáldál retinde paydalanıwǵa májbúr etedi dep boljaydı.

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Google]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>ijgkmyp8pwlqs2mmlhi2saa088zvay5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Robot konstituciyası</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25149</id>
    <revision>
      <id>120480</id>
      <timestamp>2025-06-07T15:20:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:en:Special:Redirect/revision/1268882211|Robot Constitution]]» betinen awdarılıp jaratıldı</comment>
      <origin>120480</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2079" sha1="sgxpag2qz2xk5w6x75b96vrseiowwkv" xml:space="preserve">'''Robot konstituciyası''' – bul [[Google DeepMind]] tárepinen 2024-jıldıń yanvar ayında óziniń jasalma intellekt ónimleri ushın belgilengen AutoRT toplamınıń bir bólegi bolǵan qáwipsizlik qaǵıydalar toplamı. Bul qaǵıydalar Azimovtıń Robototexnikanıń úsh nızamınan ilham alınǵan. Qaǵıydalar járdemshi robotlardıń tiykarındaǵı [[Úlken til modeli|úlken til modellerine]] qollanıladı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2024/1/4/24025535/google-ai-robot-constitution-autort-deepmind-three-laws|bet=Google wrote a &quot;Robot Constitution&quot; to make sure its new AI droids won't kill us|avtor=Khalid|at=Amrita|sáne=January 4, 2024|jumıs=The Verge}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.businessinsider.com/google-deepmind-rules-ai-robots-safer-in-your-home-2024-1|bet=Google DeepMind has new rules to make sure AI robots behave when tidying your home|avtor=Chowdhury|at=Hasan|jumıs=Business Insider}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.siliconrepublic.com/machines/google-deepmind-robot-constitution-real-world-safety|bet=DeepMind is training robots for real-world activities|avtor=Gowran|at=Leigh Mc|sáne=January 5, 2024|jumıs=Silicon Republic}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.tomsguide.com/news/google-is-using-ai-to-teach-robots-household-chores-heres-the-result|bet=Google's DeepMind is using AI to teach robots household chores — here's the result|avtor=Ryan Morrison|sáne=January 5, 2024|jumıs=Tom's Guide}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://uk.pcmag.com/ai/150336/google-taps-asimovs-three-laws-of-robotics-for-real-robot-safety|bet=Google Taps Asimov's Three Laws of Robotics for Real Robot Safety|sáne=January 4, 2024|jumıs=PCMag UK}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2024/01/04/google-outlines-new-methods-for-training-robots-with-video-and-large-language-models/|bet=Google outlines new methods for training robots with video and large language models|sáne=4 January 2024}}&lt;/ref&gt;.
1-nızam boyınsha robot «adamǵa zıyan keltirmewi kerek».

== Derekler ==

[[Kategoriya:Google]]</text>
      <sha1>sgxpag2qz2xk5w6x75b96vrseiowwkv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120481</id>
      <parentid>120480</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T15:21:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>120481</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2114" sha1="p1ncmtyblr4n0kvm23eocqxrg3o5slq" xml:space="preserve">'''Robot konstituciyası''' – bul [[Google DeepMind]] tárepinen 2024-jıldıń yanvar ayında óziniń jasalma intellekt ónimleri ushın belgilengen AutoRT toplamınıń bir bólegi bolǵan qáwipsizlik qaǵıydalar toplamı. Bul qaǵıydalar Azimovtıń Robototexnikanıń úsh nızamınan ilham alınǵan. Qaǵıydalar járdemshi robotlardıń tiykarındaǵı [[Úlken til modeli|úlken til modellerine]] qollanıladı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2024/1/4/24025535/google-ai-robot-constitution-autort-deepmind-three-laws|bet=Google wrote a &quot;Robot Constitution&quot; to make sure its new AI droids won't kill us|avtor=Khalid|at=Amrita|sáne=January 4, 2024|jumıs=The Verge}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.businessinsider.com/google-deepmind-rules-ai-robots-safer-in-your-home-2024-1|bet=Google DeepMind has new rules to make sure AI robots behave when tidying your home|avtor=Chowdhury|at=Hasan|jumıs=Business Insider}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.siliconrepublic.com/machines/google-deepmind-robot-constitution-real-world-safety|bet=DeepMind is training robots for real-world activities|avtor=Gowran|at=Leigh Mc|sáne=January 5, 2024|jumıs=Silicon Republic}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.tomsguide.com/news/google-is-using-ai-to-teach-robots-household-chores-heres-the-result|bet=Google's DeepMind is using AI to teach robots household chores — here's the result|avtor=Ryan Morrison|sáne=January 5, 2024|jumıs=Tom's Guide}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://uk.pcmag.com/ai/150336/google-taps-asimovs-three-laws-of-robotics-for-real-robot-safety|bet=Google Taps Asimov's Three Laws of Robotics for Real Robot Safety|sáne=January 4, 2024|jumıs=PCMag UK}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2024/01/04/google-outlines-new-methods-for-training-robots-with-video-and-large-language-models/|bet=Google outlines new methods for training robots with video and large language models|sáne=4 January 2024}}&lt;/ref&gt;.
1-nızam boyınsha robot «adamǵa zıyan keltirmewi kerek».

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Google]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>p1ncmtyblr4n0kvm23eocqxrg3o5slq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Google Santa Tracker</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25150</id>
    <revision>
      <id>120482</id>
      <timestamp>2025-06-07T15:22:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:en:Special:Redirect/revision/1264974266|Google Santa Tracker]]» betinen awdarılıp jaratıldı</comment>
      <origin>120482</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8530" sha1="6wqcdozusrezz8b1659wa1gobuv672b" xml:space="preserve">
'''Google Santa Tracker''' – bul [[Google]] tárepinen 2004-jıldıń 1-dekabrinde birinshi ret iske túsirilgen hár jılǵı Rojdestvo temasındaǵı oyın-zawıq veb-saytı bolıp, ol Rojdestvo keshesinde&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://github.com/google/santa-tracker-android/issues/39|bet=Are the locations pre-programmed into the source code, or is the fake location of Santa Claus processed server-side? · Issue #39 · google/santa-tracker-android|til=en|jumıs=GitHub|qaralǵan sáne=November 16, 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.freecodecamp.org/news/create-your-own-santa-tracker-with-gatsby-and-react-leaflet/|bet=How to Create your own Santa Tracker with Gatsby and React Leaflet|sáne=2019-12-11|til=en|jumıs=freeCodeCamp.org|qaralǵan sáne=2020-12-25}}&lt;/ref&gt; [[Ańızlar|ańız]] personaj&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.britannica.com/topic/Santa-Claus|bet=Santa Claus {{!}} History, Legend, &amp; Facts|til=en|jumıs=Encyclopedia Britannica|qaralǵan sáne=November 16, 2020}}&lt;/ref&gt; Santa Klaustıń izleniwin aldın ala belgilengen orın informaciyasın paydalanıp simulyaciyalaydı.&lt;ref&gt;{{Jurnal deregi |last=Bruner |first=Raisa |date=December 24, 2018 |title=Where in the World Is Santa? Find Out With the Santa Tracker |url=https://time.com/5477091/santa-tracker-2018/ |magazine=[[Time (magazine)|Time]] |access-date=December 25, 2018}}&lt;/ref&gt; Ol sonday-aq paydalanıwshılarǵa hár túrli Rojdestvo temasındaǵı háreketler arqalı oynawǵa, kóriwge hám úyreniwge múmkinshilik beredi. Xızmet 1955-jıldan berli jumıs islep atırǵan NORAD Tracks Santa xızmetinen ilhamlanǵan.

== Tariyxı ==
2004-jıldıń basında Google xızmetkerleri NORAD Tracks Santa xızmetine juwap retinde «paydalanıwshılar ushın Santanıń házir qay jerde ekenin 'vizuallawdıń' jaqsıraq bolıwı múmkin dep oylaydı» dep ayttı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://googleblog.blogspot.com/2008/12/tracking-santa-backstory.html|bet=Tracking Santa: the backstory|til=en|jumıs=Official Google Blog|qaralǵan sáne=2022-12-23}}&lt;/ref&gt; Sol jıldıń keyinirek, Keyhole, Inc. 2004-jılı [[Google]] tárepinen satıp alınǵannan keyin, olar «Keyhole Earth Viewer» (Google Earth dıń dáslepki atı) dep atalǵan pullı xızmetti iske túsirdi, bul jerde olar baǵdarlama ishinde «Keyhole Santa Radar» dep atalǵan xızmetti iske túsirdi. Xızmet óziniń debyutinde 25,000 aǵzanı qabıl etti, al keyingi jılı 250,000 aǵza boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://martech.org/google-santa-tracking-tradition-rival-norad/|bet=How Google Became A Santa Tracker Tradition To Rival NORAD|avtor=Sullivan|at=Danny|sáne=2014-12-22|til=en|jumıs=MarTech|qaralǵan sáne=2022-12-23}}&lt;/ref&gt;

2007-jılı NORAD hám Google keyingi bes jıl dawam etetuǵın sheriklikti rasmiy túrde járiyaladı.

2015-jılı Google, Google Santa Trackerdiń endi [[GitHub]] arqalı ashıq kodlı ekenin járiyaladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://developers.googleblog.com/2015/04/ho-ho-ho-googles-santa-tracker-is-now.html|bet=Ho Ho Ho! Google's Santa Tracker is now open source|til=en|qaralǵan sáne=2022-12-23}}&lt;/ref&gt; Bul onıń paydalanıwshıları Google Santa Trackerin [[Android]] qurılmalarına APK faylı sıpatında ornatıwı múmkin degendi bildiredi. Olar sonday-aq Android Wear ushın bir neshe arnawlı saat ciferblatların járiyaladı.

2018-jılı Santa izlewshi studentler hám oqıtıwshılar ushın bir neshe ózgesheliklerdi qostı. 2018-jıldıń 4-dekabrinde veb-sayt kodlaw tiykarları hám dúnya boyınsha Rojdestvo dástúrleri haqqında oyınlar hám sabaq jobaları toplamın tolıq iske túsirdi. Saytta sonday-aq kommerciyalıq emes shólkemler Khan Academy hám Code.org haqqında informaciya bar.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://santatracker.google.com/press.html|bet=Press: About Santa Tracker|arxivurl=https://web.archive.org/web/20171224160439/https://santatracker.google.com/press.html|arxivsáne=December 24, 2017|qaralǵan sáne=December 4, 2018}}&lt;/ref&gt; 2018-jılǵı Google Santa Tracker beti sonday-aq paydalanıwshılarǵa Santaǵa qońıraw etiwdi simulyaciyalaw yamasa Rojdestvo gúrrińin tıńlaw ushın Google Assistant ti paydalanıwǵa múmkinshilik berdi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://9to5google.com/2018/12/04/google-santa-tracker-2018/|bet=Google Santa Tracker live w/ Maps integration as 'Call Santa' updated for Smart Displays|avtor=Li|at=Abner|sáne=December 4, 2018|jumıs=[[9to5Google]]|qaralǵan sáne=December 4, 2018}}&lt;/ref&gt; Veb-saytta sol jıldıń dekabrinde 42,2 million kiriwshi boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.similarweb.com/website/santatracker.google.com|bet=Santatracker.google.com: February 2019 Overview|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190327233641/https://www.similarweb.com/website/santatracker.google.com#overview|arxivsáne=March 27, 2019|sáne=March 2019|baspaxana=SimilarWeb}}&lt;/ref&gt; Veb-sayt Santanıń 2019-jılı 5,6 milliard sawǵa jetkizgenin ayttı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.al.com/news/2019/12/track-santa-2019-where-is-santa-now-norad-tracing-st-nicks-christmas-eve-flight.html|bet=Track Santa 2019: Where is Santa now?|sáne=December 24, 2019|jumıs=al|qaralǵan sáne=December 28, 2020}}&lt;/ref&gt;

2020 hám 2021-jılları, COVID-19 pandemiyası dawamında, Santa, Klaus xanım hám elfler bet maskaların kiygen jaǵdayda súwretlendi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://cnet3.cbsistatic.com/img/_WmT-crokJLo1tznGFBl9P8yhN0=/2020/12/24/04102062-52d4-4a23-be57-53af46b5f04e/santa-claus-google-tracker.png|bet=CNET Google Santa Tracker|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201224210811/https://cnet3.cbsistatic.com/img/_WmT-crokJLo1tznGFBl9P8yhN0=/2020/12/24/04102062-52d4-4a23-be57-53af46b5f04e/santa-claus-google-tracker.png|arxivsáne=December 24, 2020|qaralǵan sáne=December 24, 2020}}&lt;/ref&gt; Bet maskaları 2022-jılı alıp taslandı.

== Veb-sayt ==
Hár Rojdestvo keshesinde Google Santa Tracker eń shıǵıs waqıt belbewindegi tún yarımında (UTC 10:00) Santanı izlewdi simulyaciyalawdı baslaydı. Karta Santanıń sayaxatlaw hám qalalarda sawǵalar tarqatıw arasında almasıp turıwın kórsetedi. Santa shama menen saatına bir waqıt belbewi batısqa qaray sayaxatlaytuǵın bolıp kórinedi. Santa ádette qalalarǵa tún yarımı shamasında keledi. Esaplaǵıshlar kóriwshilerge Santanıń házirge shekem qansha jol júrgenin, onıń kartadaǵı kóriwshiniń qalasına jetiwine qansha waqıt qalǵanın, kóriwshiniń qalasınan qashıqlıqtı hám jetkizilgen sawǵalardıń ulıwma sanın simulyaciyalaydı. Santa onıń menen birge járdemshileri bar bolıp súwretlenedi, olardıń ishinde standart buǵılar hám elfler, sonday-aq [[Pingvin|pingvinler]] hám qar adamları bar.

Santanıń barıwı aytılǵan hár qala ushın tiyisli Wikipedia maqalasınıń dáslepki bir neshe abzacı kórsetiledi, bul qala haqqında ulıwma maǵlıwmat beredi. Veb-sayt sonday-aq arqa fonda qala hám aldıńǵı planda Santa yamasa onıń járdemshileriniń súwretleniwi menen fotosúwretlerdi kórsetedi. Qalanıń temperaturası The Weather Channel maǵlıwmatların paydalanıp dál berilgen. Hár bir úlken qalaǵa barılmaydı; basqa úlken qalalarǵa jaqın bolǵan ayırım úlken qalalar ótkerip jiberilse, basqa xalıq jasaytuǵın orınlardan uzaqta bolǵan kishkene qalalar geyde kórsetiledi. Santa sayaxatlap júrgen waqıtta da, jetkizilgen ulıwma sawǵalardı kórsetetuǵın esaplaǵısh artadı, biraq Santa qalada bolǵan waqıttaǵıdan ásten tezlikte. Bul tezlik Santa turǵan qalanıń xalqına baylanıslı tezirek yamasa ásterek boladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://santatracker.google.com/tracker.html#stats|bet=Google Santa Tracker – Stats|qaralǵan sáne=November 15, 2017}}&lt;/ref&gt;
[[Fayl:Google_Santa_Tracker_After_Santa’s_Return.jpg|nobaý|Santa [[Arqa polyus|Arqa polyuske]] qaytqannan keyingi Google Santa Tracker (GST)]]
2016-jılǵı saytta sonday-aq «Jańa xabar» bólimi boldı. Bul bólimde [[sociallıq media]] [[Veb-sayt|veb-saytlarında]] túsirilgenge uqsas fotosúwretler kórsetiledi, olarda Santa hám onıń járdemshileri hár qıylı háreketlerge qatnasadı, sonıń ishinde Abbey Road muqabasın eliklew, sawǵalar jetkiziw hám selfi túsiriw. Paydalanıwshılar sonday-aq animaciyalıq eskizlerdi kórip hám oyınlar oynay aladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://santatracker.google.com/tracker.html#livefeed|bet=Google Santa Tracker – Live Feed|qaralǵan sáne=November 15, 2017}}&lt;/ref&gt;

== Derekler ==

[[Kategoriya:Google]]</text>
      <sha1>6wqcdozusrezz8b1659wa1gobuv672b</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120483</id>
      <parentid>120482</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T15:23:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>120483</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8565" sha1="97i1jiy3dqv2xucagmcztpnpt8w182k" xml:space="preserve">
'''Google Santa Tracker''' – bul [[Google]] tárepinen 2004-jıldıń 1-dekabrinde birinshi ret iske túsirilgen hár jılǵı Rojdestvo temasındaǵı oyın-zawıq veb-saytı bolıp, ol Rojdestvo keshesinde&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://github.com/google/santa-tracker-android/issues/39|bet=Are the locations pre-programmed into the source code, or is the fake location of Santa Claus processed server-side? · Issue #39 · google/santa-tracker-android|til=en|jumıs=GitHub|qaralǵan sáne=November 16, 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.freecodecamp.org/news/create-your-own-santa-tracker-with-gatsby-and-react-leaflet/|bet=How to Create your own Santa Tracker with Gatsby and React Leaflet|sáne=2019-12-11|til=en|jumıs=freeCodeCamp.org|qaralǵan sáne=2020-12-25}}&lt;/ref&gt; [[Ańızlar|ańız]] personaj&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.britannica.com/topic/Santa-Claus|bet=Santa Claus {{!}} History, Legend, &amp; Facts|til=en|jumıs=Encyclopedia Britannica|qaralǵan sáne=November 16, 2020}}&lt;/ref&gt; Santa Klaustıń izleniwin aldın ala belgilengen orın informaciyasın paydalanıp simulyaciyalaydı.&lt;ref&gt;{{Jurnal deregi |last=Bruner |first=Raisa |date=December 24, 2018 |title=Where in the World Is Santa? Find Out With the Santa Tracker |url=https://time.com/5477091/santa-tracker-2018/ |magazine=[[Time (magazine)|Time]] |access-date=December 25, 2018}}&lt;/ref&gt; Ol sonday-aq paydalanıwshılarǵa hár túrli Rojdestvo temasındaǵı háreketler arqalı oynawǵa, kóriwge hám úyreniwge múmkinshilik beredi. Xızmet 1955-jıldan berli jumıs islep atırǵan NORAD Tracks Santa xızmetinen ilhamlanǵan.

== Tariyxı ==
2004-jıldıń basında Google xızmetkerleri NORAD Tracks Santa xızmetine juwap retinde «paydalanıwshılar ushın Santanıń házir qay jerde ekenin 'vizuallawdıń' jaqsıraq bolıwı múmkin dep oylaydı» dep ayttı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://googleblog.blogspot.com/2008/12/tracking-santa-backstory.html|bet=Tracking Santa: the backstory|til=en|jumıs=Official Google Blog|qaralǵan sáne=2022-12-23}}&lt;/ref&gt; Sol jıldıń keyinirek, Keyhole, Inc. 2004-jılı [[Google]] tárepinen satıp alınǵannan keyin, olar «Keyhole Earth Viewer» (Google Earth dıń dáslepki atı) dep atalǵan pullı xızmetti iske túsirdi, bul jerde olar baǵdarlama ishinde «Keyhole Santa Radar» dep atalǵan xızmetti iske túsirdi. Xızmet óziniń debyutinde 25,000 aǵzanı qabıl etti, al keyingi jılı 250,000 aǵza boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://martech.org/google-santa-tracking-tradition-rival-norad/|bet=How Google Became A Santa Tracker Tradition To Rival NORAD|avtor=Sullivan|at=Danny|sáne=2014-12-22|til=en|jumıs=MarTech|qaralǵan sáne=2022-12-23}}&lt;/ref&gt;

2007-jılı NORAD hám Google keyingi bes jıl dawam etetuǵın sheriklikti rasmiy túrde járiyaladı.

2015-jılı Google, Google Santa Trackerdiń endi [[GitHub]] arqalı ashıq kodlı ekenin járiyaladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://developers.googleblog.com/2015/04/ho-ho-ho-googles-santa-tracker-is-now.html|bet=Ho Ho Ho! Google's Santa Tracker is now open source|til=en|qaralǵan sáne=2022-12-23}}&lt;/ref&gt; Bul onıń paydalanıwshıları Google Santa Trackerin [[Android]] qurılmalarına APK faylı sıpatında ornatıwı múmkin degendi bildiredi. Olar sonday-aq Android Wear ushın bir neshe arnawlı saat ciferblatların járiyaladı.

2018-jılı Santa izlewshi studentler hám oqıtıwshılar ushın bir neshe ózgesheliklerdi qostı. 2018-jıldıń 4-dekabrinde veb-sayt kodlaw tiykarları hám dúnya boyınsha Rojdestvo dástúrleri haqqında oyınlar hám sabaq jobaları toplamın tolıq iske túsirdi. Saytta sonday-aq kommerciyalıq emes shólkemler Khan Academy hám Code.org haqqında informaciya bar.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://santatracker.google.com/press.html|bet=Press: About Santa Tracker|arxivurl=https://web.archive.org/web/20171224160439/https://santatracker.google.com/press.html|arxivsáne=December 24, 2017|qaralǵan sáne=December 4, 2018}}&lt;/ref&gt; 2018-jılǵı Google Santa Tracker beti sonday-aq paydalanıwshılarǵa Santaǵa qońıraw etiwdi simulyaciyalaw yamasa Rojdestvo gúrrińin tıńlaw ushın Google Assistant ti paydalanıwǵa múmkinshilik berdi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://9to5google.com/2018/12/04/google-santa-tracker-2018/|bet=Google Santa Tracker live w/ Maps integration as 'Call Santa' updated for Smart Displays|avtor=Li|at=Abner|sáne=December 4, 2018|jumıs=[[9to5Google]]|qaralǵan sáne=December 4, 2018}}&lt;/ref&gt; Veb-saytta sol jıldıń dekabrinde 42,2 million kiriwshi boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.similarweb.com/website/santatracker.google.com|bet=Santatracker.google.com: February 2019 Overview|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190327233641/https://www.similarweb.com/website/santatracker.google.com#overview|arxivsáne=March 27, 2019|sáne=March 2019|baspaxana=SimilarWeb}}&lt;/ref&gt; Veb-sayt Santanıń 2019-jılı 5,6 milliard sawǵa jetkizgenin ayttı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.al.com/news/2019/12/track-santa-2019-where-is-santa-now-norad-tracing-st-nicks-christmas-eve-flight.html|bet=Track Santa 2019: Where is Santa now?|sáne=December 24, 2019|jumıs=al|qaralǵan sáne=December 28, 2020}}&lt;/ref&gt;

2020 hám 2021-jılları, COVID-19 pandemiyası dawamında, Santa, Klaus xanım hám elfler bet maskaların kiygen jaǵdayda súwretlendi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://cnet3.cbsistatic.com/img/_WmT-crokJLo1tznGFBl9P8yhN0=/2020/12/24/04102062-52d4-4a23-be57-53af46b5f04e/santa-claus-google-tracker.png|bet=CNET Google Santa Tracker|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201224210811/https://cnet3.cbsistatic.com/img/_WmT-crokJLo1tznGFBl9P8yhN0=/2020/12/24/04102062-52d4-4a23-be57-53af46b5f04e/santa-claus-google-tracker.png|arxivsáne=December 24, 2020|qaralǵan sáne=December 24, 2020}}&lt;/ref&gt; Bet maskaları 2022-jılı alıp taslandı.

== Veb-sayt ==
Hár Rojdestvo keshesinde Google Santa Tracker eń shıǵıs waqıt belbewindegi tún yarımında (UTC 10:00) Santanı izlewdi simulyaciyalawdı baslaydı. Karta Santanıń sayaxatlaw hám qalalarda sawǵalar tarqatıw arasında almasıp turıwın kórsetedi. Santa shama menen saatına bir waqıt belbewi batısqa qaray sayaxatlaytuǵın bolıp kórinedi. Santa ádette qalalarǵa tún yarımı shamasında keledi. Esaplaǵıshlar kóriwshilerge Santanıń házirge shekem qansha jol júrgenin, onıń kartadaǵı kóriwshiniń qalasına jetiwine qansha waqıt qalǵanın, kóriwshiniń qalasınan qashıqlıqtı hám jetkizilgen sawǵalardıń ulıwma sanın simulyaciyalaydı. Santa onıń menen birge járdemshileri bar bolıp súwretlenedi, olardıń ishinde standart buǵılar hám elfler, sonday-aq [[Pingvin|pingvinler]] hám qar adamları bar.

Santanıń barıwı aytılǵan hár qala ushın tiyisli Wikipedia maqalasınıń dáslepki bir neshe abzacı kórsetiledi, bul qala haqqında ulıwma maǵlıwmat beredi. Veb-sayt sonday-aq arqa fonda qala hám aldıńǵı planda Santa yamasa onıń járdemshileriniń súwretleniwi menen fotosúwretlerdi kórsetedi. Qalanıń temperaturası The Weather Channel maǵlıwmatların paydalanıp dál berilgen. Hár bir úlken qalaǵa barılmaydı; basqa úlken qalalarǵa jaqın bolǵan ayırım úlken qalalar ótkerip jiberilse, basqa xalıq jasaytuǵın orınlardan uzaqta bolǵan kishkene qalalar geyde kórsetiledi. Santa sayaxatlap júrgen waqıtta da, jetkizilgen ulıwma sawǵalardı kórsetetuǵın esaplaǵısh artadı, biraq Santa qalada bolǵan waqıttaǵıdan ásten tezlikte. Bul tezlik Santa turǵan qalanıń xalqına baylanıslı tezirek yamasa ásterek boladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://santatracker.google.com/tracker.html#stats|bet=Google Santa Tracker – Stats|qaralǵan sáne=November 15, 2017}}&lt;/ref&gt;
[[Fayl:Google_Santa_Tracker_After_Santa’s_Return.jpg|nobaý|Santa [[Arqa polyus|Arqa polyuske]] qaytqannan keyingi Google Santa Tracker (GST)]]
2016-jılǵı saytta sonday-aq «Jańa xabar» bólimi boldı. Bul bólimde [[sociallıq media]] [[Veb-sayt|veb-saytlarında]] túsirilgenge uqsas fotosúwretler kórsetiledi, olarda Santa hám onıń járdemshileri hár qıylı háreketlerge qatnasadı, sonıń ishinde Abbey Road muqabasın eliklew, sawǵalar jetkiziw hám selfi túsiriw. Paydalanıwshılar sonday-aq animaciyalıq eskizlerdi kórip hám oyınlar oynay aladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://santatracker.google.com/tracker.html#livefeed|bet=Google Santa Tracker – Live Feed|qaralǵan sáne=November 15, 2017}}&lt;/ref&gt;

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Google]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>97i1jiy3dqv2xucagmcztpnpt8w182k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Schema.org</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25151</id>
    <revision>
      <id>120484</id>
      <timestamp>2025-06-07T15:25:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:en:Special:Redirect/revision/1276600603|Schema.org]]» betinen awdarılıp jaratıldı</comment>
      <origin>120484</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11552" sha1="qgxtaannyjz7glo422mmvh3ioqbbi1s" xml:space="preserve">&lt;syntaxhighlight lang=&quot;html&quot;&gt;&lt;div itemscope itemtype=&quot;http://schema.org/Movie&quot;&gt;
  &lt;h1 itemprop=&quot;name&quot;&gt;Avatar&lt;/h1&gt;
  &lt;div itemprop=&quot;director&quot; itemscope itemtype=&quot;http://schema.org/Person&quot;&gt;
  Rejissyor: &lt;span itemprop=&quot;name&quot;&gt;Djeyms Kemeron&lt;/span&gt; 
(tuwılǵan &lt;time itemprop=&quot;birthDate&quot; datetime=&quot;1954-08-16&quot;&gt;16 avgust 1954&lt;/time&gt;)
  &lt;/div&gt;
  &lt;span itemprop=&quot;genre&quot;&gt;Ilimiy fantastika&lt;/span&gt;
  &lt;a href=&quot;../movies/avatar-theatrical-trailer.html&quot; itemprop=&quot;trailer&quot;&gt;Treyler&lt;/a&gt;
&lt;/div&gt;&lt;/syntaxhighlight&gt;'''Schema.org''' – bul [[Veb-bet|veb-betlerde]] strukturalıq maǵlıwmat belgilewin paydalanıw ushın (mikromaǵlıwmatlar, RDFa yamasa JSON-LD formasında) hújjetlestiriw hám kórsetpeler járiyalanatuǵın anıqlama [[Veb-sayt|veb-saytı]]. Onıń tiykarǵı maqseti – veb-masterler tárepinen belgili bir qızıqlı tema haqqında bay nátiyjeler (izlew sisteması nátiyjelerinde vizual maǵlıwmatlar yamasa infografikalıq kesteler túrinde kórsetiledi) jaratıw ushın paydalanılatuǵın [[HTML]] teglerin standartlastırıw.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.w3.org/community/meat/2016/02/04/more-about-our-mission/|bet=About schema.org initiative|baspaxana=W3C|qaralǵan sáne=28 June 2018}}&lt;/ref&gt; Bul semantikalıq veb joybarınıń bir bólegi bolıp, ol hújjet belgilew kodların adamlar hám mashinalar ushın kóbirek oqılatuǵın hám mánili etiwdi maqset etedi.

== Tariyxı ==
Schema.org – bul 2011-jıldıń 2-iyunında Bing, [[Google]] hám [[Yahoo!]]&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://schema.org/|bet=Home - schema.org|jumıs=schema.org|qaralǵan sáne=2025-02-14}}&lt;/ref&gt; (sol waqıtta dúnyadaǵı eń úlken izlew sistemalarınıń operatorları)&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://gs.statcounter.com/#search_engine-ww-monthly-201010-201012|bet=Top 5 Search Engines from Oct to Dec 10|baspaxana=StatCounter|qaralǵan sáne=17 January 2011}}&lt;/ref&gt; tárepinen [[Veb-bet|veb-betlerde]] strukturalıq maǵlıwmat belgilewi ushın ulıwma sxemalar toplamın jaratıw hám qollaw maqsetinde baslanǵan iniciativa. 2011-jıldıń noyabrinde [[Yandex]] (onıń izlew sisteması [[Rossiya|Rossiyada]] eń úlkeni) baslamaǵa qosıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2011/11/01/yandex-joins-google-yahoo-and-bing-to-collaborate-on-schema-org/|bet=Yandex joins Google, Yahoo! and Bing to collaborate on Schema.org - TechCrunch|avtor=nate451|qaralǵan sáne=6 July 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://blog.schema.org/2011/11/yandex-now-supports-schemaorg-markup.html|bet=Yandex now supports schema.org markup|jumıs=blog.schema.org|qaralǵan sáne=6 July 2017}}&lt;/ref&gt; Olar veb-sayt mazmunın ózi haqqında metamaǵlıwmatlar menen belgilew ushın schema.org sózligin Mikromaǵlıwmatlar, RDFa yamasa JSON-LD formatları&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://schema.org/docs/gs.html|bet=Getting Started - schema.org|jumıs=schema.org|qaralǵan sáne=6 July 2017}}&lt;/ref&gt; menen birge paydalanıwdı usınıs etedi. Bunday belgilew izlew sisteması órmekshileri hám basqa parserler tárepinen tanıla aladı, solay etip saytlardıń mánisine kiriwge ruqsat beredi (Semantikalıq Vebti kóriń). Baslama sonday-aq qosımsha qásiyetlerdi qosıw ushın keńeytiw mexanizmin táriyipleydi.&lt;ref name=&quot;Extension&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.schema.org/docs/extension.html|bet=Extending Schemas|sáne=2011-06-02|jumıs=schema.org|qaralǵan sáne=2 June 2011}}&lt;/ref&gt; 
2012-jılı GoodRelations [[Ontologiya|ontologiyası]] Schema.org qa integraciyalandı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://blog.schema.org/2012/11/good-relations-and-schemaorg.html|bet=Good Relations and Schema.org|jumıs=blog.schema.org|qaralǵan sáne=6 July 2017}}&lt;/ref&gt;
Iniciativanıń jámiyetlik talqılawı kóbinese W3C jámiyetlik sózlikler pochta diziminde ótedi.&lt;ref name=&quot;Discussion&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://lists.w3.org/Archives/Public/public-vocabs/|bet=W3C web vocabularies mailing list|sáne=2013-07-22|jumıs=w3.org|qaralǵan sáne=22 July 2013}}&lt;/ref&gt;

Schema.org taǵı sózliktiń kóp bólegi mikroformatlar, FOAF hám OpenCyc sıyaqlı burınǵı formatlardan ilhamlanǵan.&lt;ref name=&quot;FAQ&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.schema.org/docs/faq.html|bet=FAQ|jumıs=schema.org|qaralǵan sáne=2 June 2011}}&lt;/ref&gt; Mikroformatlar, onıń eń ústem wákili hCard penen birge, (2015-jıl boyınsha) vebte keń járiyalanıwdı dawam ettirmekte, al Schema.org tıń jaylastırılıwı 2012 hám 2014-jıllar arasında aytarlıqtay arttı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://webdatacommons.org/structureddata|bet=Web Data Commons – RDFa, Microdata, and Microformat Data Sets -- Extracting Structured Data from the Common Web Crawl|sáne=2015-04-13|jumıs=3.1. Extraction Results from the December 2014 Common Crawl Corpus|qaralǵan sáne=2015-04-13}}&lt;/ref&gt; 2015-jılı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://webmasters.googleblog.com/2015/03/easier-website-development-with-web.html|bet=Easier website development with Web Components and JSON-LD|sáne=2015-03-09}}&lt;/ref&gt; Google JSON-LD formatın qollawdı basladı hám 2017-jıldıń sentyabrinen baslap múmkin bolǵansha strukturalıq maǵlıwmatlar ushın JSON-LD nı paydalanıwdı usındı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://developers.google.com/search/docs/guides/intro-structured-data#structured-data-format|bet=Introduction to Structured Data|sáne=2017-09-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.youtube.com/watch?v=idEX5SA9M8M&amp;list=PLptu98aBkH88ri7cq6-jH-8m6QvLFP7Wk|bet=How to add Schema Markup Data JSON-LD|sáne=2019-09-06|jumıs=[[YouTube]]}}&lt;/ref&gt;

Schema.org tı paydalanıwdıń artıqmashlıqlarına qaramastan, 2016-jıl boyınsha qabıl etiw sheklengen bolıp qaldı. 2016-jılı AQSHta jaylasqan 300 marketing agentligi hám tarmaqlar boyınsha B2C reklama beriwshiler arasında ótkerilgen soraw tek 17% qabıl etiwdi kórsetti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://advertiseonbing.blob.core.windows.net/blob/bingads/media/library/insight/prioritize-search-to%20boost-roi/forrester-prioritize-search-whitepaper.pdf?ext=.pdf|bet=Prioritize Search To Maximize ROI Of Marketing|sáne=2017-01-01}}&lt;/ref&gt; 2024-jıl boyınsha 45 millionnan aslam veb domen óz veb-betlerinde sxema belgilewin paydalanǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://schema.org/|bet=Schema.org - Schema.org|jumıs=schema.org|qaralǵan sáne=2025-02-14}}&lt;/ref&gt;

Eskirgen&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://developers.google.com/search/blog/2020/12/structured-data-testing-tool-update|bet=An update on the Structured Data Testing Tool {{!}} Google Search Central Blog|til=en|jumıs=Google for Developers|qaralǵan sáne=2024-07-02}}&lt;/ref&gt; Google Strukturalıq maǵlıwmatlardı testlew quralı yamasa jaqında shıqqan&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://webmasters.googleblog.com/2020/07/rich-results-test-out-of-beta.html|bet=The Rich Results Test is out of beta|jumıs=webmasters.googleblog.com|qaralǵan sáne=25 August 2020}}&lt;/ref&gt; Google Bay nátiyjeler test quralı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://search.google.com/test/rich-results|bet=Rich Result Tool|jumıs=www.google.com|qaralǵan sáne=28 July 2020}}&lt;/ref&gt; Schema.org Belgilew validatorı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://validator.schema.org|bet=Schema Markup Validator|jumıs=validator.schema.org|qaralǵan sáne=2024-07-02}}&lt;/ref&gt; Yandex Mikroformat validatorı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://webmaster.yandex.ru/microtest.xml|bet=Микроразметка — Яндекс.Вебмастер|jumıs=webmaster.yandex.ru|qaralǵan sáne=6 July 2017}}&lt;/ref&gt; hám Bing Belgilew validatorı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.bing.com/toolbox/markup-validator|bet=Bing - Markup Validator|jumıs=www.bing.com|qaralǵan sáne=6 July 2017}}&lt;/ref&gt; sıyaqlı validatorlar sxemalar hám Mikromaǵlıwmatlar menen belgilengen maǵlıwmatlardıń durıslıǵın testlew ushın paydalana aladı. Jaqında Google Search Console (burınǵı vebmaster quralları) parsing etilmeytuǵın strukturalıq maǵlıwmatlar ushın esabat bólimin támiyinledi. Eger veb-sayttaǵı qanday da bir Schema kodı nadurıs bolsa, ol bul esabatta kórinedi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.sqdigital.co.uk/seo/what-is-schema-markup-and-how-structured-data-can-benefit-your-business/|bet=What is Schema Mark Up and How Can it Benefit Your Business|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210818230530/https://www.sqdigital.co.uk/seo/what-is-schema-markup-and-how-structured-data-can-benefit-your-business/|arxivsáne=2021-08-18|sáne=2019-12-04|qaralǵan sáne=2021-08-18}}&lt;/ref&gt; 
Organization hám Person sıyaqlı ayırım sxema belgilewleri ádette Googledıń Bilim grafigi tárepinen qaytarılǵan izlew nátiyjelerine tásir etiw ushın paydalanıladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://developers.google.com/structured-data/customize/social-profiles|bet=Specify your social profiles to Google|jumıs=Google Developers|qaralǵan sáne=2015-06-25}}&lt;/ref&gt;

== Sxema túrleri ==
Schema sózligi túrler toplamların óz ishine aladı, olardıń hár birinde aldın ala belgilengen sanawlar hám Maǵlıwmat túrleri arqalı súwretleniwi múmkin bolǵan baylanıslı metamaǵlıwmat qásiyetleri bar. Túrler schema.org tárepinen basqarıladı hám turaqlı túrde jańalanadı, 2025-jıldıń fevral ayı boyınsha 800 den aslam sxema túrleri bar.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://schema.org/docs/schemas.html|bet=Schemas - Schema.org|jumıs=schema.org|qaralǵan sáne=2025-02-14}}&lt;/ref&gt;  Veb-betlerde Schema paydalanıp belgileniwi múmkin bolǵan bir qatar temalar hám elementler bar, mısallar tómendegilerdi óz ishine aladı:

* Maqala
* Navigaciyalaw
* Kurs
* Waqıya
* Kóp beriletuǵın sorawlar
* Jergilikli biznes
* Logotip
* Film
* Ónim
* Recept
* Sholıw
* Video

== Mısallar ==

=== Mikromaǵlıwmatlar ===
Tómende Schema.org sxemaları hám mikromaǵlıwmatlardı paydalanıp film hám onıń rejissyorı haqqındaǵı informaciyanı qalay belgilewdiń mısalı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://schema.org/docs/gs.html#microdata_itemscope_itemtype|bet=Getting Started - schema.org|jumıs=schema.org|qaralǵan sáne=6 July 2017}}&lt;/ref&gt; keltirilgen. Maǵlıwmatlardı belgilew ushın &lt;code&gt;itemtype&lt;/code&gt; atributı sxemanıń URL i menen birge paydalanıladı. &lt;code&gt;itemscope&lt;/code&gt; atributı itemtype tiń qollanıw sheńberin anıqlaydı. Házirgi elementtiń túri itemprop atributın paydalanıp anıqlanıwı múmkin.&lt;syntaxhighlight lang=&quot;html&quot;&gt;&lt;div vocab=&quot;http://schema.org/&quot; typeof=&quot;Movie&quot;&gt;
  &lt;h1 property=&quot;name&quot;&gt;Avatar&lt;/h1&gt;
  &lt;div property=&quot;director&quot; typeof=&quot;Person&quot;&gt;
  Rejissyor: &lt;span property=&quot;name&quot;&gt;Djeyms Kemeron&lt;/span&gt;
(tuwılǵan &lt;time property=&quot;birthDate&quot; datetime=&quot;1954-08-16&quot;&gt;16 avgust 1954&lt;/time&gt;)
  &lt;/div&gt;
  &lt;span property=&quot;genre&quot;&gt;Ilimiy fantastika&lt;/span&gt;
  &lt;a href=&quot;../movies/avatar-theatrical-trailer.html&quot; property=&quot;trailer&quot;&gt;Treyler&lt;/a&gt;
&lt;/div&gt;&lt;/syntaxhighlight&gt;

=== RDFa 1.1 Lite ===
&lt;syntaxhighlight lang=&quot;html&quot;&gt;&lt;script type=&quot;application/ld+json&quot;&gt;
{ 
  &quot;@context&quot;: &quot;http://schema.org/&quot;,
  &quot;@type&quot;: &quot;Movie&quot;,
  &quot;name&quot;: &quot;Avatar&quot;,
  &quot;director&quot;: 
    { 
       &quot;@type&quot;: &quot;Person&quot;,
       &quot;name&quot;: &quot;Djeyms Kemeron&quot;,
       &quot;birthDate&quot;: &quot;1954-08-16&quot;
    },
  &quot;genre&quot;: &quot;Ilimiy fantastika&quot;,
  &quot;trailer&quot;: &quot;../movies/avatar-theatrical-trailer.html&quot; 
}
&lt;/script&gt;&lt;/syntaxhighlight&gt;

=== JSON-LD ===
&lt;syntaxhighlight lang=&quot;html&quot;&gt;
&lt;script type=&quot;application/ld+json&quot;&gt;
{ 
  &quot;@context&quot;: &quot;http://schema.org/&quot;,
  &quot;@type&quot;: &quot;Movie&quot;,
  &quot;name&quot;: &quot;Avatar&quot;,
  &quot;director&quot;: 
    { 
       &quot;@type&quot;: &quot;Person&quot;,
       &quot;name&quot;: &quot;Djeyms Kemeron&quot;,
       &quot;birthDate&quot;: &quot;1954-08-16&quot;
    },
  &quot;genre&quot;: &quot;Ilimiy fantastika&quot;,
  &quot;trailer&quot;: &quot;../movies/avatar-theatrical-trailer.html&quot; 
}
&lt;/script&gt;
&lt;/syntaxhighlight&gt;

== Derekler ==

[[Kategoriya:Google]]</text>
      <sha1>qgxtaannyjz7glo422mmvh3ioqbbi1s</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120485</id>
      <parentid>120484</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T15:28:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>120485</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11204" sha1="9rolwhbktecjeq8bn96bbxm5wnehk5m" xml:space="preserve">'''Schema.org''' – bul [[Veb-bet|veb-betlerde]] strukturalıq maǵlıwmat belgilewin paydalanıw ushın (mikromaǵlıwmatlar, RDFa yamasa JSON-LD formasında) hújjetlestiriw hám kórsetpeler járiyalanatuǵın anıqlama [[Veb-sayt|veb-saytı]]. Onıń tiykarǵı maqseti – veb-masterler tárepinen belgili bir qızıqlı tema haqqında bay nátiyjeler (izlew sisteması nátiyjelerinde vizual maǵlıwmatlar yamasa infografikalıq kesteler túrinde kórsetiledi) jaratıw ushın paydalanılatuǵın [[HTML]] teglerin standartlastırıw.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.w3.org/community/meat/2016/02/04/more-about-our-mission/|bet=About schema.org initiative|baspaxana=W3C|qaralǵan sáne=28 June 2018}}&lt;/ref&gt; Bul semantikalıq veb joybarınıń bir bólegi bolıp, ol hújjet belgilew kodların adamlar hám mashinalar ushın kóbirek oqılatuǵın hám mánili etiwdi maqset etedi.

== Tariyxı ==
Schema.org – bul 2011-jıldıń 2-iyunında Bing, [[Google]] hám [[Yahoo!]]&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://schema.org/|bet=Home - schema.org|jumıs=schema.org|qaralǵan sáne=2025-02-14}}&lt;/ref&gt; (sol waqıtta dúnyadaǵı eń úlken izlew sistemalarınıń operatorları)&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://gs.statcounter.com/#search_engine-ww-monthly-201010-201012|bet=Top 5 Search Engines from Oct to Dec 10|baspaxana=StatCounter|qaralǵan sáne=17 January 2011}}&lt;/ref&gt; tárepinen [[Veb-bet|veb-betlerde]] strukturalıq maǵlıwmat belgilewi ushın ulıwma sxemalar toplamın jaratıw hám qollaw maqsetinde baslanǵan iniciativa. 2011-jıldıń noyabrinde [[Yandex]] (onıń izlew sisteması [[Rossiya|Rossiyada]] eń úlkeni) baslamaǵa qosıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2011/11/01/yandex-joins-google-yahoo-and-bing-to-collaborate-on-schema-org/|bet=Yandex joins Google, Yahoo! and Bing to collaborate on Schema.org - TechCrunch|avtor=nate451|qaralǵan sáne=6 July 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://blog.schema.org/2011/11/yandex-now-supports-schemaorg-markup.html|bet=Yandex now supports schema.org markup|jumıs=blog.schema.org|qaralǵan sáne=6 July 2017}}&lt;/ref&gt; Olar veb-sayt mazmunın ózi haqqında metamaǵlıwmatlar menen belgilew ushın schema.org sózligin Mikromaǵlıwmatlar, RDFa yamasa JSON-LD formatları&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://schema.org/docs/gs.html|bet=Getting Started - schema.org|jumıs=schema.org|qaralǵan sáne=6 July 2017}}&lt;/ref&gt; menen birge paydalanıwdı usınıs etedi. Bunday belgilew izlew sisteması órmekshileri hám basqa parserler tárepinen tanıla aladı, solay etip saytlardıń mánisine kiriwge ruqsat beredi (Semantikalıq Vebti kóriń). Baslama sonday-aq qosımsha qásiyetlerdi qosıw ushın keńeytiw mexanizmin táriyipleydi.&lt;ref name=&quot;Extension&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.schema.org/docs/extension.html|bet=Extending Schemas|sáne=2011-06-02|jumıs=schema.org|qaralǵan sáne=2 June 2011}}&lt;/ref&gt; 
2012-jılı GoodRelations [[Ontologiya|ontologiyası]] Schema.org qa integraciyalandı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://blog.schema.org/2012/11/good-relations-and-schemaorg.html|bet=Good Relations and Schema.org|jumıs=blog.schema.org|qaralǵan sáne=6 July 2017}}&lt;/ref&gt;
Iniciativanıń jámiyetlik talqılawı kóbinese W3C jámiyetlik sózlikler pochta diziminde ótedi.&lt;ref name=&quot;Discussion&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://lists.w3.org/Archives/Public/public-vocabs/|bet=W3C web vocabularies mailing list|sáne=2013-07-22|jumıs=w3.org|qaralǵan sáne=22 July 2013}}&lt;/ref&gt;

Schema.org taǵı sózliktiń kóp bólegi mikroformatlar, FOAF hám OpenCyc sıyaqlı burınǵı formatlardan ilhamlanǵan.&lt;ref name=&quot;FAQ&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.schema.org/docs/faq.html|bet=FAQ|jumıs=schema.org|qaralǵan sáne=2 June 2011}}&lt;/ref&gt; Mikroformatlar, onıń eń ústem wákili hCard penen birge, (2015-jıl boyınsha) vebte keń járiyalanıwdı dawam ettirmekte, al Schema.org tıń jaylastırılıwı 2012 hám 2014-jıllar arasında aytarlıqtay arttı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://webdatacommons.org/structureddata|bet=Web Data Commons – RDFa, Microdata, and Microformat Data Sets -- Extracting Structured Data from the Common Web Crawl|sáne=2015-04-13|jumıs=3.1. Extraction Results from the December 2014 Common Crawl Corpus|qaralǵan sáne=2015-04-13}}&lt;/ref&gt; 2015-jılı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://webmasters.googleblog.com/2015/03/easier-website-development-with-web.html|bet=Easier website development with Web Components and JSON-LD|sáne=2015-03-09}}&lt;/ref&gt; Google JSON-LD formatın qollawdı basladı hám 2017-jıldıń sentyabrinen baslap múmkin bolǵansha strukturalıq maǵlıwmatlar ushın JSON-LD nı paydalanıwdı usındı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://developers.google.com/search/docs/guides/intro-structured-data#structured-data-format|bet=Introduction to Structured Data|sáne=2017-09-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.youtube.com/watch?v=idEX5SA9M8M&amp;list=PLptu98aBkH88ri7cq6-jH-8m6QvLFP7Wk|bet=How to add Schema Markup Data JSON-LD|sáne=2019-09-06|jumıs=[[YouTube]]}}&lt;/ref&gt;

Schema.org tı paydalanıwdıń artıqmashlıqlarına qaramastan, 2016-jıl boyınsha qabıl etiw sheklengen bolıp qaldı. 2016-jılı AQSHta jaylasqan 300 marketing agentligi hám tarmaqlar boyınsha B2C reklama beriwshiler arasında ótkerilgen soraw tek 17% qabıl etiwdi kórsetti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://advertiseonbing.blob.core.windows.net/blob/bingads/media/library/insight/prioritize-search-to%20boost-roi/forrester-prioritize-search-whitepaper.pdf?ext=.pdf|bet=Prioritize Search To Maximize ROI Of Marketing|sáne=2017-01-01}}&lt;/ref&gt; 2024-jıl boyınsha 45 millionnan aslam veb domen óz veb-betlerinde sxema belgilewin paydalanǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://schema.org/|bet=Schema.org - Schema.org|jumıs=schema.org|qaralǵan sáne=2025-02-14}}&lt;/ref&gt;

Eskirgen&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://developers.google.com/search/blog/2020/12/structured-data-testing-tool-update|bet=An update on the Structured Data Testing Tool {{!}} Google Search Central Blog|til=en|jumıs=Google for Developers|qaralǵan sáne=2024-07-02}}&lt;/ref&gt; Google Strukturalıq maǵlıwmatlardı testlew quralı yamasa jaqında shıqqan&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://webmasters.googleblog.com/2020/07/rich-results-test-out-of-beta.html|bet=The Rich Results Test is out of beta|jumıs=webmasters.googleblog.com|qaralǵan sáne=25 August 2020}}&lt;/ref&gt; Google Bay nátiyjeler test quralı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://search.google.com/test/rich-results|bet=Rich Result Tool|jumıs=www.google.com|qaralǵan sáne=28 July 2020}}&lt;/ref&gt; Schema.org Belgilew validatorı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://validator.schema.org|bet=Schema Markup Validator|jumıs=validator.schema.org|qaralǵan sáne=2024-07-02}}&lt;/ref&gt; Yandex Mikroformat validatorı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://webmaster.yandex.ru/microtest.xml|bet=Микроразметка — Яндекс.Вебмастер|jumıs=webmaster.yandex.ru|qaralǵan sáne=6 July 2017}}&lt;/ref&gt; hám Bing Belgilew validatorı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.bing.com/toolbox/markup-validator|bet=Bing - Markup Validator|jumıs=www.bing.com|qaralǵan sáne=6 July 2017}}&lt;/ref&gt; sıyaqlı validatorlar sxemalar hám Mikromaǵlıwmatlar menen belgilengen maǵlıwmatlardıń durıslıǵın testlew ushın paydalana aladı. Jaqında Google Search Console (burınǵı vebmaster quralları) parsing etilmeytuǵın strukturalıq maǵlıwmatlar ushın esabat bólimin támiyinledi. Eger veb-sayttaǵı qanday da bir Schema kodı nadurıs bolsa, ol bul esabatta kórinedi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.sqdigital.co.uk/seo/what-is-schema-markup-and-how-structured-data-can-benefit-your-business/|bet=What is Schema Mark Up and How Can it Benefit Your Business|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210818230530/https://www.sqdigital.co.uk/seo/what-is-schema-markup-and-how-structured-data-can-benefit-your-business/|arxivsáne=2021-08-18|sáne=2019-12-04|qaralǵan sáne=2021-08-18}}&lt;/ref&gt; 
Organization hám Person sıyaqlı ayırım sxema belgilewleri ádette Googledıń Bilim grafigi tárepinen qaytarılǵan izlew nátiyjelerine tásir etiw ushın paydalanıladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://developers.google.com/structured-data/customize/social-profiles|bet=Specify your social profiles to Google|jumıs=Google Developers|qaralǵan sáne=2015-06-25}}&lt;/ref&gt;

== Sxema túrleri ==
Schema sózligi túrler toplamların óz ishine aladı, olardıń hár birinde aldın ala belgilengen sanawlar hám Maǵlıwmat túrleri arqalı súwretleniwi múmkin bolǵan baylanıslı metamaǵlıwmat qásiyetleri bar. Túrler schema.org tárepinen basqarıladı hám turaqlı túrde jańalanadı, 2025-jıldıń fevral ayı boyınsha 800 den aslam sxema túrleri bar.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://schema.org/docs/schemas.html|bet=Schemas - Schema.org|jumıs=schema.org|qaralǵan sáne=2025-02-14}}&lt;/ref&gt;  Veb-betlerde Schema paydalanıp belgileniwi múmkin bolǵan bir qatar temalar hám elementler bar, mısallar tómendegilerdi óz ishine aladı:

* Maqala
* Navigaciyalaw
* Kurs
* Waqıya
* Kóp beriletuǵın sorawlar
* Jergilikli biznes
* Logotip
* Film
* Ónim
* Recept
* Sholıw
* Video

== Mısallar ==

=== Mikromaǵlıwmatlar ===
Tómende Schema.org sxemaları hám mikromaǵlıwmatlardı paydalanıp film hám onıń rejissyorı haqqındaǵı informaciyanı qalay belgilewdiń mısalı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://schema.org/docs/gs.html#microdata_itemscope_itemtype|bet=Getting Started - schema.org|jumıs=schema.org|qaralǵan sáne=6 July 2017}}&lt;/ref&gt; keltirilgen. Maǵlıwmatlardı belgilew ushın &lt;code&gt;itemtype&lt;/code&gt; atributı sxemanıń URL i menen birge paydalanıladı. &lt;code&gt;itemscope&lt;/code&gt; atributı itemtype tiń qollanıw sheńberin anıqlaydı. Házirgi elementtiń túri itemprop atributın paydalanıp anıqlanıwı múmkin.&lt;syntaxhighlight lang=&quot;html&quot;&gt;&lt;div itemscope itemtype=&quot;http://schema.org/Movie&quot;&gt;
  &lt;h1 itemprop=&quot;name&quot;&gt;Avatar&lt;/h1&gt;
  &lt;div itemprop=&quot;director&quot; itemscope itemtype=&quot;http://schema.org/Person&quot;&gt;
  Rejissyor: &lt;span itemprop=&quot;name&quot;&gt;Djeyms Kemeron&lt;/span&gt; 
(tuwılǵan &lt;time itemprop=&quot;birthDate&quot; datetime=&quot;1954-08-16&quot;&gt;16 avgust 1954&lt;/time&gt;)
  &lt;/div&gt;
  &lt;span itemprop=&quot;genre&quot;&gt;Ilimiy fantastika&lt;/span&gt;
  &lt;a href=&quot;../movies/avatar-theatrical-trailer.html&quot; itemprop=&quot;trailer&quot;&gt;Treyler&lt;/a&gt;
&lt;/div&gt;&lt;/syntaxhighlight&gt;

=== RDFa 1.1 Lite ===
&lt;syntaxhighlight lang=&quot;html&quot;&gt;&lt;div vocab=&quot;http://schema.org/&quot; typeof=&quot;Movie&quot;&gt;
  &lt;h1 property=&quot;name&quot;&gt;Avatar&lt;/h1&gt;
  &lt;div property=&quot;director&quot; typeof=&quot;Person&quot;&gt;
  Rejissyor: &lt;span property=&quot;name&quot;&gt;Djeyms Kemeron&lt;/span&gt;
(tuwılǵan &lt;time property=&quot;birthDate&quot; datetime=&quot;1954-08-16&quot;&gt;16 avgust 1954&lt;/time&gt;)
  &lt;/div&gt;
  &lt;span property=&quot;genre&quot;&gt;Ilimiy fantastika&lt;/span&gt;
  &lt;a href=&quot;../movies/avatar-theatrical-trailer.html&quot; property=&quot;trailer&quot;&gt;Treyler&lt;/a&gt;
&lt;/div&gt;&lt;/syntaxhighlight&gt;

=== JSON-LD ===
&lt;syntaxhighlight lang=&quot;html&quot;&gt;
&lt;script type=&quot;application/ld+json&quot;&gt;
{ 
  &quot;@context&quot;: &quot;http://schema.org/&quot;,
  &quot;@type&quot;: &quot;Movie&quot;,
  &quot;name&quot;: &quot;Avatar&quot;,
  &quot;director&quot;: 
    { 
       &quot;@type&quot;: &quot;Person&quot;,
       &quot;name&quot;: &quot;Djeyms Kemeron&quot;,
       &quot;birthDate&quot;: &quot;1954-08-16&quot;
    },
  &quot;genre&quot;: &quot;Ilimiy fantastika&quot;,
  &quot;trailer&quot;: &quot;../movies/avatar-theatrical-trailer.html&quot; 
}
&lt;/script&gt;
&lt;/syntaxhighlight&gt;

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Google]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>9rolwhbktecjeq8bn96bbxm5wnehk5m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Izlew sistemasın manipulyaciyalaw tásiri</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25152</id>
    <revision>
      <id>120487</id>
      <timestamp>2025-06-07T15:29:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:en:Special:Redirect/revision/1292680487|Search engine manipulation effect]]» betinen awdarılıp jaratıldı</comment>
      <origin>120487</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2206" sha1="imukn0yg00lbneaex9ggygzzs0j3igr" xml:space="preserve">'''Izlew sistemasın manipulyaciyalaw tásiri (SEME)''' – bul [[psixolog]] Robert Epshteyn tárepinen 2015-jılı oylap tabılǵan termin bolıp, izlew sistemaları arqalı tutınıwshılardıń qálewleri hám saylaw qálewleriniń gipotezalanǵan ózgerisin súwretleydi. Advokatlar, [[Veb-sayt|veb-saytlar]] hám biznesler izlew sistemasınıń algoritminde óz orınların optimallastırıwǵa háreket etetuǵın izlew sistemasın optimizaciyalawdan ayırmashılıǵı, SEME izlew sisteması kompaniyalarınıń ózlerine dıqqat qaratadı. Epshteynniń pikirinshe, izlew sisteması kompaniyaları tutınıwshılar hám saylawshılardıń pikirlerin úlken kólemde manipulyaciyalaydı hám bunı ózleri qollap-quwatlaytuǵın talabanlardıń jeńiske erisiwin támiyinlew ushın isleydi. Epshteynniń izertlewleri kórsetkenindey, bunday manipulyaciyalar qararı joq saylawshılardıń saylaw qálewlerin 20 procentke yamasa onnan da kóbirek, al ayırım demografiyalıq toparlarda 80 procentke shekem ózgertiwi múmkin hám milliy saylawlardıń 25 procentinen kóbiniń nátiyjelerin ózgertiwi múmkin.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Crain|first=Matthew|date=2019|title=Political Manipulation and Internet Advertising Infrastructure}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;poli&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.politico.com/magazine/story/2015/08/how-google-could-rig-the-2016-election-121548|bet=How Google Could Rig the 2016 Election|avtor=Epstein|at=Robert|sáne=August 19, 2015|baspaxana=Politico.com|qaralǵan sáne=2015-08-24}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Epstein|first=Robert|date=2015-08-18|title=The search engine manipulation effect (SEME) and its possible impact on the outcomes of elections}}&lt;/ref&gt;

Bul ayıplawlarǵa juwap retinde [[Google]] paydalanıwshılardıń pikirlerin manipulyaciyalaw ushın izlew nátiyjeleriniń reytingin qayta dúziwdi yamasa saylawlar yamasa siyasiy kandidatlar ushın reytingti arnawlı túrde ózgertiwdi biykarladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.politico.com/magazine/story/2015/08/google-2016-election-121766|bet=A Flawed Elections Conspiracy Theory|sáne=26 August 2015|jumıs=POLITICO Magazine|qaralǵan sáne=2016-04-02}}&lt;/ref&gt;

== Derekler ==

[[Kategoriya:Google]]</text>
      <sha1>imukn0yg00lbneaex9ggygzzs0j3igr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120488</id>
      <parentid>120487</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T15:30:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>120488</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2241" sha1="mk85nzr2wy7dl8a4dnckrqczqia6s45" xml:space="preserve">'''Izlew sistemasın manipulyaciyalaw tásiri (SEME)''' – bul [[psixolog]] Robert Epshteyn tárepinen 2015-jılı oylap tabılǵan termin bolıp, izlew sistemaları arqalı tutınıwshılardıń qálewleri hám saylaw qálewleriniń gipotezalanǵan ózgerisin súwretleydi. Advokatlar, [[Veb-sayt|veb-saytlar]] hám biznesler izlew sistemasınıń algoritminde óz orınların optimallastırıwǵa háreket etetuǵın izlew sistemasın optimizaciyalawdan ayırmashılıǵı, SEME izlew sisteması kompaniyalarınıń ózlerine dıqqat qaratadı. Epshteynniń pikirinshe, izlew sisteması kompaniyaları tutınıwshılar hám saylawshılardıń pikirlerin úlken kólemde manipulyaciyalaydı hám bunı ózleri qollap-quwatlaytuǵın talabanlardıń jeńiske erisiwin támiyinlew ushın isleydi. Epshteynniń izertlewleri kórsetkenindey, bunday manipulyaciyalar qararı joq saylawshılardıń saylaw qálewlerin 20 procentke yamasa onnan da kóbirek, al ayırım demografiyalıq toparlarda 80 procentke shekem ózgertiwi múmkin hám milliy saylawlardıń 25 procentinen kóbiniń nátiyjelerin ózgertiwi múmkin.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Crain|first=Matthew|date=2019|title=Political Manipulation and Internet Advertising Infrastructure}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;poli&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.politico.com/magazine/story/2015/08/how-google-could-rig-the-2016-election-121548|bet=How Google Could Rig the 2016 Election|avtor=Epstein|at=Robert|sáne=August 19, 2015|baspaxana=Politico.com|qaralǵan sáne=2015-08-24}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Epstein|first=Robert|date=2015-08-18|title=The search engine manipulation effect (SEME) and its possible impact on the outcomes of elections}}&lt;/ref&gt;

Bul ayıplawlarǵa juwap retinde [[Google]] paydalanıwshılardıń pikirlerin manipulyaciyalaw ushın izlew nátiyjeleriniń reytingin qayta dúziwdi yamasa saylawlar yamasa siyasiy kandidatlar ushın reytingti arnawlı túrde ózgertiwdi biykarladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.politico.com/magazine/story/2015/08/google-2016-election-121766|bet=A Flawed Elections Conspiracy Theory|sáne=26 August 2015|jumıs=POLITICO Magazine|qaralǵan sáne=2016-04-02}}&lt;/ref&gt;

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Google]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>mk85nzr2wy7dl8a4dnckrqczqia6s45</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sensorvault</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25153</id>
    <revision>
      <id>120489</id>
      <timestamp>2025-06-07T15:30:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:en:Special:Redirect/revision/1270476117|Sensorvault]]» betinen awdarılıp jaratıldı</comment>
      <origin>120489</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3011" sha1="7f68f6qh6ia8lb84lwzsnud9y6fcji6" xml:space="preserve">
'''Sensorvault''' – bul paydalanıwshılardıń tariyxıy geo-orın maǵlıwmatlarınıń jazbaların óz ishine alǵan [[Google|Googledıń]] ishki [[maǵlıwmatlar bazası]].

Ol huqıq qorǵaw organları tárepinen geo-qorshaw orderin orınlaw hám jinayat bolǵan jerdiń átirapındaǵı (geo-qorshalǵan aymaqtaǵı) barlıq qurılmalardı izlew ushın qollanılǵan. Sol qurılmalardıń qozǵalısların kórip shıǵıp hám olardı potencial gúmanlanıwshılar yamasa gúwalar dárejesine shekem qısqartqannan keyin, Googledan sol qurılmalardıń iyeleri haqqında informaciya soraydı.

Biraq, geo-qorshaw orderlerin qollanıw qupıyalıq máselelerin kóterdi, sebebi olar qatnası joq adamlardı da qamtıwı hám adamlardıń qupıyalıq huqıqların buzıwı múmkin.&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Valentino-DeVries|first=Jennifer|date=2019-04-13|title=Google’s Sensorvault Is a Boon for Law Enforcement. This Is How It Works.|url=https://www.nytimes.com/2019/04/13/technology/google-sensorvault-location-tracking.html|access-date=2024-07-09|language=en-US}}&lt;/ref&gt; Orderler kóbinese itimal sebeplerdi belgilew ushın «amerikalılar uyalı telefonlarǵa iye hám Google kóp telefonlardıń orın maǵlıwmatlarına iye» degen tastıyıqlawǵa súyenedi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.eff.org/deeplinks/2019/04/googles-sensorvault-can-tell-police-where-youve-been|bet=Google's Sensorvault Can Tell Police Where You've Been|avtor=Lynch|at=Jennifer|sáne=2019-04-18|til=en|jumıs=Electronic Frontier Foundation|qaralǵan sáne=2024-07-09}}&lt;/ref&gt;

Ósip baratırǵan alańlawshılıqlarǵa juwap retinde, Google paydalanıwshılardıń orın maǵlıwmatları ushın geo-qorshaw orderi sorawlarına juwap beriw tájiriybesin toqtatıw rejelerin járiyaladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://telecom.economictimes.indiatimes.com/news/internet/google-to-end-geofence-warrant-requests-for-users-location-data/106081499|bet=Google to end 'geofence warrant' requests for users' location data - ET Telecom|avtor=www.ETTelecom.com|til=en|jumıs=ETTelecom.com|qaralǵan sáne=2024-07-09}}&lt;/ref&gt; Kompaniya «Orın tariyxı» maǵlıwmatların qalay islewine bir neshe ózgerisler kirgizedi:

# Orın tariyxı maǵlıwmatları Google bultında emes, paydalanıwshılardıń qurılmalarında ádepki boyınsha saqlanadı.
# Maǵlıwmatlar keminde 18 ay saqlanıwdıń ornına úsh aydan keyin óshiriliwge belgilenedi.
# Eger paydalanıwshılar óz maǵlıwmatların bultqa rezerv kóshiriwdi tańlasa, Google onı avtomatlı túrde shifrlaydı.

Bul ózgerisler Google ushın geo-qorshaw orderlerine juwap retinde kóplegen orın maǵlıwmatların beriwdi ádewir qıyınlastıradı, hátte múmkin emes etedi dep kútilmekte.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.eff.org/deeplinks/2023/12/end-geofence-warrants|bet=Is This the End of Geofence Warrants?|avtor=Lynch|at=Jennifer|sáne=2023-12-13|til=en|jumıs=Electronic Frontier Foundation|qaralǵan sáne=2024-07-09}}&lt;/ref&gt;

== Derekler ==

[[Kategoriya:Google]]</text>
      <sha1>7f68f6qh6ia8lb84lwzsnud9y6fcji6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120490</id>
      <parentid>120489</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T15:31:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>120490</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3046" sha1="fsym0klqnepreh9nxqd76zl2bg7wl3q" xml:space="preserve">
'''Sensorvault''' – bul paydalanıwshılardıń tariyxıy geo-orın maǵlıwmatlarınıń jazbaların óz ishine alǵan [[Google|Googledıń]] ishki [[maǵlıwmatlar bazası]].

Ol huqıq qorǵaw organları tárepinen geo-qorshaw orderin orınlaw hám jinayat bolǵan jerdiń átirapındaǵı (geo-qorshalǵan aymaqtaǵı) barlıq qurılmalardı izlew ushın qollanılǵan. Sol qurılmalardıń qozǵalısların kórip shıǵıp hám olardı potencial gúmanlanıwshılar yamasa gúwalar dárejesine shekem qısqartqannan keyin, Googledan sol qurılmalardıń iyeleri haqqında informaciya soraydı.

Biraq, geo-qorshaw orderlerin qollanıw qupıyalıq máselelerin kóterdi, sebebi olar qatnası joq adamlardı da qamtıwı hám adamlardıń qupıyalıq huqıqların buzıwı múmkin.&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Valentino-DeVries|first=Jennifer|date=2019-04-13|title=Google’s Sensorvault Is a Boon for Law Enforcement. This Is How It Works.|url=https://www.nytimes.com/2019/04/13/technology/google-sensorvault-location-tracking.html|access-date=2024-07-09|language=en-US}}&lt;/ref&gt; Orderler kóbinese itimal sebeplerdi belgilew ushın «amerikalılar uyalı telefonlarǵa iye hám Google kóp telefonlardıń orın maǵlıwmatlarına iye» degen tastıyıqlawǵa súyenedi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.eff.org/deeplinks/2019/04/googles-sensorvault-can-tell-police-where-youve-been|bet=Google's Sensorvault Can Tell Police Where You've Been|avtor=Lynch|at=Jennifer|sáne=2019-04-18|til=en|jumıs=Electronic Frontier Foundation|qaralǵan sáne=2024-07-09}}&lt;/ref&gt;

Ósip baratırǵan alańlawshılıqlarǵa juwap retinde, Google paydalanıwshılardıń orın maǵlıwmatları ushın geo-qorshaw orderi sorawlarına juwap beriw tájiriybesin toqtatıw rejelerin járiyaladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://telecom.economictimes.indiatimes.com/news/internet/google-to-end-geofence-warrant-requests-for-users-location-data/106081499|bet=Google to end 'geofence warrant' requests for users' location data - ET Telecom|avtor=www.ETTelecom.com|til=en|jumıs=ETTelecom.com|qaralǵan sáne=2024-07-09}}&lt;/ref&gt; Kompaniya «Orın tariyxı» maǵlıwmatların qalay islewine bir neshe ózgerisler kirgizedi:

# Orın tariyxı maǵlıwmatları Google bultında emes, paydalanıwshılardıń qurılmalarında ádepki boyınsha saqlanadı.
# Maǵlıwmatlar keminde 18 ay saqlanıwdıń ornına úsh aydan keyin óshiriliwge belgilenedi.
# Eger paydalanıwshılar óz maǵlıwmatların bultqa rezerv kóshiriwdi tańlasa, Google onı avtomatlı túrde shifrlaydı.

Bul ózgerisler Google ushın geo-qorshaw orderlerine juwap retinde kóplegen orın maǵlıwmatların beriwdi ádewir qıyınlastıradı, hátte múmkin emes etedi dep kútilmekte.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.eff.org/deeplinks/2023/12/end-geofence-warrants|bet=Is This the End of Geofence Warrants?|avtor=Lynch|at=Jennifer|sáne=2023-12-13|til=en|jumıs=Electronic Frontier Foundation|qaralǵan sáne=2024-07-09}}&lt;/ref&gt;

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Google]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>fsym0klqnepreh9nxqd76zl2bg7wl3q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategoriya:Ádebiyat boyınsha Nobel sıylıǵı laureatları</title>
    <ns>14</ns>
    <id>25154</id>
    <revision>
      <id>120491</id>
      <timestamp>2025-06-07T15:32:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <comment>Taza bet jaratıldı: «[[Nobel boyınsha ádebiyat sıylıǵı]] laureatların jıynaǵan kategoriya.  {{Commonscat|Nobel laureates in Literature}}  [[Kategoriya:Nobel ádebiyat sıylıǵı|*]] [[Kategoriya:Nobel sıylıǵı laureatları|Ádebiyat]] [[Kategoriya:Ádebiyatshılar]]  &lt;!-- interwiki --&gt;»</comment>
      <origin>120491</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="278" sha1="94erqqu3t31ohrkk9ymlobum787oqyl" xml:space="preserve">[[Nobel boyınsha ádebiyat sıylıǵı]] laureatların jıynaǵan kategoriya.

{{Commonscat|Nobel laureates in Literature}}

[[Kategoriya:Nobel ádebiyat sıylıǵı|*]]
[[Kategoriya:Nobel sıylıǵı laureatları|Ádebiyat]]
[[Kategoriya:Ádebiyatshılar]]

&lt;!-- interwiki --&gt;</text>
      <sha1>94erqqu3t31ohrkk9ymlobum787oqyl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120492</id>
      <parentid>120491</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T15:33:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>120492</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="288" sha1="t4nimszqyae9twyxq4a4tiebasvdd96" xml:space="preserve">[[Nobel boyınsha ádebiyat sıylıǵı]] laureatların jıynaǵan kategoriya.

{{Commonscat|Nobel laureates in Literature}}

[[Kategoriya:Nobel boyınsha ádebiyat sıylıǵı|*]]
[[Kategoriya:Nobel sıylıǵı laureatları|Ádebiyat]]
[[Kategoriya:Ádebiyatshılar]]

&lt;!-- interwiki --&gt;</text>
      <sha1>t4nimszqyae9twyxq4a4tiebasvdd96</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Qosımsha joybar waqtı</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25155</id>
    <revision>
      <id>120493</id>
      <timestamp>2025-06-07T15:33:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:en:Special:Redirect/revision/1288079180|Side project time]]» betinen awdarılıp jaratıldı</comment>
      <origin>120493</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16989" sha1="gkwb6egnv7m71azizjue10wi3625pyq" xml:space="preserve">Xızmetkerlerge beriletuǵın jeńillikler sıpatında, ayırım jumıs beriwshiler xızmetkerlerdiń jumıs waqtınıń bir bóleginde (ádette procent túrinde) óz jeke joybarları ústinde islewine kepillik beredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.inc.com/adam-robinson/google-employees-dedicate-20-percent-of-their-time-to-side-projects-heres-how-it-works.html|bet=Google Employees Dedicate 20 Percent of Their Time to Side Projects. Here's How It Works|avtor=Robinson|at=Adam|sáne=2018-03-12|til=en|jumıs=Inc.com|qaralǵan sáne=2021-11-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://arstechnica.com/gadgets/2012/11/apples-tim-cook-beefing-up-employee-perks-personal-project-time/|bet=Apple's Tim Cook beefing up employee perks, personal project time|avtor=Cheng|at=Jacqui|sáne=2012-11-13|til=en-us|jumıs=Ars Technica|qaralǵan sáne=2021-11-08}}&lt;/ref&gt; '''Qosımsha joybar waqtı''' eki shárt penen sheklengen: xızmetker islegen nárse jumıs beriwshiniń intellektual menshigi bolıp tabıladı hám eger soraw berilse, joybardıń kompaniyaǵa qanday da bir jol menen, hátte janapay túrde de payda keltiriwi haqqında túsindirme beriwi kerek.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://tighten.co/blog/give-your-developers-20-percent-time|bet=Why You Should be Giving Your Developers 20% time|avtor=Geitz|at=Samantha|sáne=2016-12-06|til=en|jumıs=Tighten|qaralǵan sáne=2021-11-08}}&lt;/ref&gt;

[[Google]] xızmetker waqtınıń 20 procentin qosımsha joybarlar ushın qollanıwǵa bolatuǵın tájiriybeni keń tarqatqanı retinde belgili.&lt;ref name=&quot;:8&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://builtin.com/software-engineering-perspectives/20-percent-time|bet=How Side Project Programs Foster Creativity at Work|avtor=Xu|at=Tammy|sáne=2020-10-06|til=en|jumıs=Built In|qaralǵan sáne=2021-11-08}}&lt;/ref&gt; Googleda bul AdSense sıyaqlı ónimlerdiń rawajlanıwına alıp keldi.&lt;ref name=&quot;:10&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://qz.com/115831/googles-20-time-which-brought-you-gmail-and-adsense-is-now-as-good-as-dead/|bet=Google's &quot;20% time,&quot; which brought you Gmail and AdSense, is now as good as dead|avtor=Mims|at=Christopher|sáne=2013-08-16|jumıs=Quartz|qaralǵan sáne=2021-11-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:12&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.businessinsider.com/google-20-percent-time-policy-2015-4|bet=The truth about Google's famous '20% time' policy|avtor=D'Onfro|at=Jillian|sáne=2015-04-18|til=en|jumıs=www.businessinsider.com|qaralǵan sáne=2019-05-31}}&lt;/ref&gt; [[Gmail]] kóbinese 20% joybar dep súwretlense de, onıń jaratıwshısı Pol Buxgeyt onıń hesh qashan bunday bolmaǵanın aytadı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://time.com/43263/gmail-10th-anniversary/#:~:text=Gmail%20is%20often,an%20email%20thing.%E2%80%9D|bet=How Gmail Happened: The Inside Story of Its Launch 10 Years Ago|sáne=April 2014}}&lt;/ref&gt; Baǵdarlamanıń dawamlılıǵı soraw astına alınsa da,[5] Google 2020-jılı onıń ele de aktiv baǵdarlama ekenin málimledi.&lt;ref name=&quot;:14&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.inc.com/bill-murphy-jr/google-says-it-still-uses-20-percent-rule-you-should-totally-copy-it.html|bet=Google Says It Still Swears By the 20 Percent Rule to Find Big Ideas, and You Should Totally Copy It|avtor=Murphy|at=Bill Jr.|sáne=2020-11-01|til=en|jumıs=Inc.com|qaralǵan sáne=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;

Bir waqıtları óz xızmetkerleriniń hámmesine yamasa bir bólegine bul jeńillikti usınǵan basqa iri kompaniyalar qatarına BBC (xızmetker waqtınıń 10 procenti),&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.bbc.co.uk/blogs/radiolabs/2008/01/ten_percent_time.shtml|bet=BBC - Radio Labs: 10 percent time|avtor=Ferne|at=Tristan|sáne=2008-01-08|til=en|jumıs=www.bbc.co.uk|qaralǵan sáne=2021-11-08}}&lt;/ref&gt; [[Apple Inc.|Apple]] (jıl sayın bir neshe qatar hápte) hám Atlassian (xızmetker waqtınıń 20 procenti) kiredi. LinkedIn sıyaqlı ayırım kompaniyalar xızmetkerler kompaniya waqtında olar ústinde islew ushın ruqsat alıw maqsetinde dáslep óz joybarların usınıwı kerek bolǵan kóbirek sheklewshi versiyalar menen tájiriybe ótkerdi.

Qosımsha joybar waqtı Queens College sociologiya professorı Abraxam Uoker sıyaqlı ayırım akademikler tárepinen «ekspluataciyalıq» dep sınǵa aldı, sebebi ol jumıs beriwshilerge xızmetkerlerdiń jeke biznes ideyaları ústinen intellektual menshik huqıqların beredi, al ideyalardı jumıs beriwshi basqa jaǵdayda hesh qashan islewdi soramaǵan bolar edi.

== Tariyxı ==

=== 3M hám 15% waqıt ===
15% joybarı 3M tárepinen dúzilgen baslama edi. Bul baǵdarlama ámelge asırılǵan waqıtta, Amerika Qurama Shtatlarınıń jumıs kúshi qatań biznes strukturalarındaǵı júdá iykemsiz jumıs múmkinshiliklerinen ibarat edi.&lt;ref name=&quot;:9&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.fastcompany.com/1663137/how-3m-gave-everyone-days-off-and-created-an-innovation-dynamo|bet=How 3M Gave Everyone Days Off and Created an Innovation Dynamo|avtor=Goetz|at=Kaomi|sáne=2011-02-01|til=en-US|jumıs=[[Fast Company]]|qaralǵan sáne=2019-05-31}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;wired&quot;&gt;{{Jurnal deregi |last=Kretkowski |first=Paul D. |title=The 15 Percent Solution |url=https://www.wired.com/1998/01/the-15-percent-solution/ |magazine=Wired}}&lt;/ref&gt; 

=== Google ámelge asırıwı ===
2004-jılı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://abc.xyz/investor/founders-letters/2004-ipo-letter/|bet=&quot;An Owner's Manual&quot; for Google's Shareholders|jumıs=Alphabet Investors Relations|qaralǵan sáne=28 June 2021}}&lt;/ref&gt; [[Google]] dúziwshileri bul sistemanı qollap-quwatladı. Google ishinde bul baslama «20% Joybarı» dep ataldı. Xızmetkerler tólenetuǵın jumıs waqtınıń 20 procentine shekem jeke joybarlardı ámelge asırıwǵa ilhamlandırıldı. Baǵdarlamanıń maqseti qatnasıwshı xızmetkerlerde innovaciyanı ilhamlandırıw hám sońında kompaniya potencialın arttırıw edi. Googledıń 20% Joybarı 3M baǵdarlamasınıń tásirinde boldı.&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://sites.google.com/site/pettystechclassroom/20-project/what-is-the-20-project-in-education|bet=The Tech Classroom - What is the 20% Project in Education?|til=en-US|jumıs=sites.google.com|qaralǵan sáne=2019-05-31}}&lt;/ref&gt; Googleda [[Gmail]] hám AdSense ekewide qosımsha joybarlardan kelip shıqtı.

Bunday sxemanı saqlap qalıwdıń artıqmashılıqların moyınlaw ósken sayın, mektepler óz oqıwshıları ushın klass ortalıǵında bul sistemanı kóshirip aldı. Bunday kreativ túrde stimullanǵan, bahalanbaytuǵın jumıstıń óndiriliwi oqıwshılarǵa bahalawdan qorıqpastan ideyalar menen tájiriybe ótkeriwge múmkinshilik beredi hám olardıń ulıwma oqıwlarına qatnasıwın arttırıwı múmkin.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://sites.google.com/site/pettystechclassroom/20-project/what-is-the-20-project-in-education|bet=The Tech Classroom - What is the 20% Project in Education?|til=en-US|jumıs=sites.google.com|qaralǵan sáne=2019-06-13}}&lt;/ref&gt; 2013-jıl átirapında ayırım Google xızmetkerleri kompaniya 20 procent waqıttı tolıq toqtatqanın yamasa onı dáslepki koncepciyasınan qayta islep shıqqanın ayttı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theatlantic.com/technology/archive/2013/08/20-time-perk-google-no-more/312063/|bet=The '20% Time' Perk at Google Is No More|avtor=Mims|at=Christopher|sáne=2013-08-16|til=en|jumıs=[[The Atlantic]]|qaralǵan sáne=2023-04-11}}&lt;/ref&gt; Biraq, kompaniya 2020-jılı 20 procent waqıttıń ele de bar ekenin málimledi.

20% Joybarı kóp Google xızmetleriniń rawajlanıwı ushın juwapker. Dúziwshiler Sergey Brin hám Larri Peydj xızmetkerlerge «waqtınıń 20% in Googleǵa eń kóp payda ákeletuǵın nárse ústinde islewge» keńes berdi.&lt;ref name=&quot;:7&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.businessinsider.com/google-20-percent-time-policy-2015-4|bet=The truth about Google's famous '20% time' policy|avtor=D'Onfro|at=Jillian|sáne=2015-04-18|til=en|jumıs=[[Business Insider]] Australia|qaralǵan sáne=2019-06-13}}&lt;/ref&gt; Syuzan Voyjicki óz waqtın olardıń AdSense ónimin jaratıwǵa paydalandı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.mercurynews.com/2011/02/03/susan-wojcicki-the-most-important-googler-youve-never-heard-of/|bet=Susan Wojcicki: The most important Googler you've never heard of|sáne=2011-02-03|til=en-US|jumıs=The Mercury News|qaralǵan sáne=2023-04-11}}&lt;/ref&gt; Aqırında, baǵdarlamashı Krishna Bxarat Google Newstı jeke izertlew hám xobbi sıpatında jarattı.

=== Basqa kompaniyalar ===
Avstraliyalı kárxana kompaniyası Atlassian 2008-jıldan baslap 20% joybarın qollanıp atır.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.atlassian.com/blog/archives/20_time_experiment|bet=Atlassian's 20% Time Experiment|sáne=2008-03-10|til=en-US|jumıs=Work Life by Atlassian|qaralǵan sáne=2019-05-31}}&lt;/ref&gt; Qosarlı dúziwshi Mayk Kennon-Bruks «kompaniya ósken sayın innovaciya páseyedi» dep ayttı.&lt;ref name=&quot;:6&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.atlassian.com/blog/archives/20_time_experiment|bet=Atlassian's 20% Time Experiment|sáne=2008-03-10|til=en-US|jumıs=Work Life by Atlassian|qaralǵan sáne=2019-06-13}}&lt;/ref&gt; Sonlıqtan, innovaciyanı qaytadan ilhamlandırıw ushın sxema kirgizildi. Sistemanıń kirgiziliwi altı aylıq sınaq boldı, injenerlerge 1 million dollar berildi hám olarǵa jeke qızıǵıwshılıqlarına tiykarlanǵan jeke joybarlar ústinde islewge ruqsat etildi.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.atlassian.com/blog/archives/atlassians_20_time_a_year_in_review|bet=Atlassian's 20% Time: A Year in Review|sáne=2009-02-19|til=en-US|jumıs=Work Life by Atlassian|qaralǵan sáne=2019-05-31}}&lt;/ref&gt; Bul 20% waqıttıń bir bólegi olardıń jıllıq «Ship It» kúni bolıp tabıladı, bunda xızmetkerler qálegen ónimdi jaratıw hám sońınan bul zattı 24 saat ishinde jiberiw wazıypası menen sınaladı.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.atlassian.com/company/shipit|bet=ShipIt Days|avtor=Atlassian|til=en|jumıs=Atlassian|qaralǵan sáne=2019-05-31}}&lt;/ref&gt; Jumısshılar tazalanǵan pivodan baslap 'Jira' programmalıq támiynat jańalanıwlarına shekem bolǵan ónimlerdi jarattı.

== Belgili joybarlar ==

=== AdSense ===
20% Joybarı AdSense rawajlanıwına járdem berdi, bul – baspashılar maqsetli auditoriya ushın media reklamalar óndire alatuǵın baǵdarlama. Bul xızmet veb-sayt islep shıǵıwshılarına hár basıw tiykarında payda tabıwǵa múmkinshilik beredi. Bul xızmet 2003-jıl 18-iyunda ashıq túrde shıǵarıldı. Bul xızmetti Gmail dúziwshisi Pol Buxgeyt kóz aldına keltirgen, ol Gmail xızmeti boyınsha sáykes reklamalardıń júriwin qálegen, biraq joybardı Syuzan Voyjicki ámelge asırdı, ol óziniń arnalǵan 20% waqtında platformanı jaratqan baǵdarlamashılar toparın topladı. Payda bolǵanınan eki jıl ótkennen soń, xızmet kompaniya paydasınıń 15 procentin ákelip atır edi. Xızmet endi ápiwayı tekst, flesh video yamasa bay media túrinde reklamalar usına aladı.

=== Google News ===
Xabarlar agregatorı Google News 20% Joybarınıń taǵı bir nátiyjesi bolıp tabıladı. Google News 2006-jılı shıǵarıldı, biraq beta versiyası 2002-jıl sentyabrde engizilgen edi. Bul xızmettiń jaratıwshısı Krishna Bxarat boldı, ol bul programmalıq támiynattı óziniń arnalǵan joybar waqtında islep shıqtı.

=== Google Dremel ===
Dremel 2006-jılı Googleda Andrey Gubarev tárepinen «20 procent» joybarı sıpatında oylap tabıldı.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Andrey Gubarev|title=Dremel: A Decade of Interactive SQL Analysis at Web Scale|date=2020|url=https://research.google/pubs/pub49489/|access-date=30 September 2022}}&lt;/ref&gt;

=== Atlassian ===
2008-jılı Atlassian óziniń «20% Waqıt Tájiriybesin» járiyaladı, bul altı aylıq sınaq keyinirek tolıq jılǵa uzaytıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.atlassian.com/blog/archives/20_time_experiment$|bet=Atlassian's 20% Time Experiment|avtor=Cannon-Brookes|at=Mike|sáne=10 March 2008|jumıs=Atlassian|qaralǵan sáne=12 June 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:13&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.atlassian.com/blog/archives/atlassians_20_time_a_year_in_review|bet=Atlassian's 20% Time: A Year in Review|avtor=Rotenstein|at=John|sáne=19 February 2009|jumıs=Atlassian|qaralǵan sáne=12 June 2022}}&lt;/ref&gt; Joybar baslanǵannan altı ay ótkennen soń, kompaniya Jira, Bamboo hám Confluence-de úlken jaqsılanıwlardı kórdi. Bamboo toparı arnalǵan joybar waqtı dawamında mayda Stash 1.0 dı engizdi. Eki belgilengen 'Innovaciya háptesi' seminarları dawamında kompaniya 12 funkciyanı jiberdi. Tájiriybe aqırında, soraw ótkerilgen baǵdarlamashılar ózleri ushırasqan eń úlken másele jańa funkciyalardı jetkeriw hám qáteliklerdi dúzetiw basımı ústinen 20% jumıs ushın waqıt rejelestiriw ekenin bildirdi. Nátiyjede, haqıyqatında qatnasqan baǵdarlamashılar sanına tiykarlanıp, bólingen waqıt «1.1% Waqıtqa» jaqınıraq boldı.

Tiyisli baslama – Atlassian-nıń hár sherekte ótkeriletuǵın 24 saatlıq «ShipIt» xakatonı, bul xızmetkerlerge qálegen joybardı ámelge asırıwǵa múmkinshilik beredi. Burın xızmetkerler bul waqıttı Jira Service Desk-ti jaqsılaw&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.atlassian.com/blog/inside-atlassian/atlassians-shipit-hackathon-for-technical-and-non-technical-teams|bet=&quot;24 hours of opportunity&quot;: behind the scenes of ShipIt|avtor=Price|at=Dominic|sáne=14 October 2019|jumıs=Work Life by Atlassian}}&lt;/ref&gt; hám júkleniw ekranları ushın Jira programmalıq támiynatın jaqsılaw ushın paydalanǵan.

== Paydası menen zıyanı ==
20% Joybarı xızmetkerlerge kompaniya qulaw basımısız yamasa jumıssızlıq qáwipsiz tájiriybe ótkeriwge múmkinshilik beriw ushın arnalǵan. Xızmetler hám ónimler koncepciyasınan rawajlanatuǵın kompaniyalar ushın innovaciyalıq hám isbilermenlik oylaw tabıs ushın júdá zárúr.

Biraq, islep turǵan biznes ushın ónimdarlıq 20% Joybarı tárepinen unamsız tásir etiliwi múmkin. Burın kompaniyanıń tiykarǵı joybarlarına jumsalǵan waqıttıń joǵalıwı kompaniyanıń ulıwma kórsetkishlerine unamsız tásir etiwi múmkin.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.hrzone.com/lead/culture/why-did-google-abandon-20-time-for-innovation|bet=Why did Google abandon 20% time for innovation?|avtor=Ross|at=Alastair|sáne=2015-06-03|til=en-gb|jumıs=HRZone|qaralǵan sáne=2019-06-13}}&lt;/ref&gt;

Bul joybardıń waqtın bóliw birgelki emes. [[Google|Googledıń]] burınǵı xızmetkeri hám [[Yahoo!]] CEOsı Marissa Mayer bir waqıtları «Men sizge Googledıń 20% waqtınıń patas kishkene sırın aytıwım kerek. Bul haqıyqatında 120% waqıt» dep aytqan.

2013-jılı Quartz Googledıń 20% Joybarın «ólgendey bolıp qalǵan» dep táriyipledi. Google basshısı Laslo Boktıń «Work Rules!» kitabında ol koncepciyanıń «ósip hám kemeyip turǵanın» aytadı. Ol xızmetkerlerdiń haqıyqatında jeke joybarlarǵa waqtınıń 10% in arnaytuǵının, ideya «tásirin kórsete baslaǵannan» keyin fokus waqtın arttıratuǵının aytadı. Ol «20 procent waqıt ideyası onıń haqıyqatınan góre áhmiyetlirek» dep aytadı. Jumısshılar hámme waqıt jeke innovaciyaǵa qaray háreketleniwi kerek, biraq ol «formal basqarıw sızıqlarınan sırtta qandayda bir dárejede» islewi kerek.

Atlassian 20% waqıttıń kemshilikleriniń mısalı sıpatında qollanılıwı múmkin. Atlassian qosarlı dúziwshi Mayk Kennon-Bruks 20% Joybarın kompaniya ónimine qanday da belgili jaqsılanıwlar yamasa kemshilikler ákeletuǵının kóriw ushın sınaq sıpatında ámelge asırdı. Olar altı aylıq sınaqtı bir million avstraliya dollarına qarjılandırdı. Bul process dawamında jumısshılar sxema ishindegi tábiyiy strukturalıq qıyınshılıqlar menen gúresti. Bir xızmetker bul 20% waqıttı «jańa funkciyalardı jetkeriw hám qáteliklerdi dúzetiw boyınsha barlıq basımlar arasında» teńlestiriwdiń qıyın ekenin ayttı; baǵdarlama óz xızmetkerleri ushın kóbirek múddetler kirgizdi. Nátiyjede, kompaniya bul 20% Joybardıń haqıyqatında olardıń jumıs waqtınıń 1.1% i bolıp qalǵanın anıqladı. Ushırasqan basqa másele joybarlarda qatnasatuǵın shólkemlestiriw hám topar jumısındaǵı qıyınshılıq boldı. Xızmetkerler jańa programmalıq támiynat jaratıw ushın toparlar shólkemlestirgende, olar basqa minnetlemeleri hám basqa waqıt kesteleri bar xızmetkerler menen islewde qıynaldı.&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.atlassian.com/blog/archives/innovation-week-20-time-in-a-box|bet=Innovation Week – 20% time in a box|sáne=2012-09-10|til=en-US|jumıs=Work Life by Atlassian|qaralǵan sáne=2019-05-31}}&lt;/ref&gt; Kompaniya blogları sońǵı on jıllıqta 20% Joybarǵa az silteme beriwdi basladı, bul sxemanıń uzaq múddetli tájiriybelerde tásirin joǵaltatuǵını haqqında siltemeler menen. Kompaniyanıń 'Ship It' kúni ele de xızmetkerge-tiykarlanǵan innovaciyaǵa arnalǵan waqıttıń gúlleniwin kórsetip turadı.

== Derekler ==

[[Kategoriya:Google]]</text>
      <sha1>gkwb6egnv7m71azizjue10wi3625pyq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120495</id>
      <parentid>120493</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T15:34:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>120495</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17021" sha1="0ayotbb6c0uwx2316xr8sfrmod0uh4a" xml:space="preserve">Xızmetkerlerge beriletuǵın jeńillikler sıpatında, ayırım jumıs beriwshiler xızmetkerlerdiń jumıs waqtınıń bir bóleginde (ádette procent túrinde) óz jeke joybarları ústinde islewine kepillik beredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.inc.com/adam-robinson/google-employees-dedicate-20-percent-of-their-time-to-side-projects-heres-how-it-works.html|bet=Google Employees Dedicate 20 Percent of Their Time to Side Projects. Here's How It Works|avtor=Robinson|at=Adam|sáne=2018-03-12|til=en|jumıs=Inc.com|qaralǵan sáne=2021-11-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://arstechnica.com/gadgets/2012/11/apples-tim-cook-beefing-up-employee-perks-personal-project-time/|bet=Apple's Tim Cook beefing up employee perks, personal project time|avtor=Cheng|at=Jacqui|sáne=2012-11-13|til=en-us|jumıs=Ars Technica|qaralǵan sáne=2021-11-08}}&lt;/ref&gt; '''Qosımsha joybar waqtı''' eki shárt penen sheklengen: xızmetker islegen nárse jumıs beriwshiniń intellektual menshigi bolıp tabıladı hám eger soraw berilse, joybardıń kompaniyaǵa qanday da bir jol menen, hátte janapay túrde de payda keltiriwi haqqında túsindirme beriwi kerek.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://tighten.co/blog/give-your-developers-20-percent-time|bet=Why You Should be Giving Your Developers 20% time|avtor=Geitz|at=Samantha|sáne=2016-12-06|til=en|jumıs=Tighten|qaralǵan sáne=2021-11-08}}&lt;/ref&gt;

[[Google]] xızmetker waqtınıń 20 procentin qosımsha joybarlar ushın qollanıwǵa bolatuǵın tájiriybeni keń tarqatqanı retinde belgili.&lt;ref name=&quot;:8&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://builtin.com/software-engineering-perspectives/20-percent-time|bet=How Side Project Programs Foster Creativity at Work|avtor=Xu|at=Tammy|sáne=2020-10-06|til=en|jumıs=Built In|qaralǵan sáne=2021-11-08}}&lt;/ref&gt; Googleda bul AdSense sıyaqlı ónimlerdiń rawajlanıwına alıp keldi.&lt;ref name=&quot;:10&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://qz.com/115831/googles-20-time-which-brought-you-gmail-and-adsense-is-now-as-good-as-dead/|bet=Google's &quot;20% time,&quot; which brought you Gmail and AdSense, is now as good as dead|avtor=Mims|at=Christopher|sáne=2013-08-16|jumıs=Quartz|qaralǵan sáne=2021-11-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:12&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.businessinsider.com/google-20-percent-time-policy-2015-4|bet=The truth about Google's famous '20% time' policy|avtor=D'Onfro|at=Jillian|sáne=2015-04-18|til=en|jumıs=www.businessinsider.com|qaralǵan sáne=2019-05-31}}&lt;/ref&gt; [[Gmail]] kóbinese 20% joybar dep súwretlense de, onıń jaratıwshısı Pol Buxgeyt onıń hesh qashan bunday bolmaǵanın aytadı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://time.com/43263/gmail-10th-anniversary/#:~:text=Gmail%20is%20often,an%20email%20thing.%E2%80%9D|bet=How Gmail Happened: The Inside Story of Its Launch 10 Years Ago|sáne=April 2014}}&lt;/ref&gt; Baǵdarlamanıń dawamlılıǵı soraw astına alınsa da, Google 2020-jılı onıń ele de aktiv baǵdarlama ekenin málimledi.&lt;ref name=&quot;:14&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.inc.com/bill-murphy-jr/google-says-it-still-uses-20-percent-rule-you-should-totally-copy-it.html|bet=Google Says It Still Swears By the 20 Percent Rule to Find Big Ideas, and You Should Totally Copy It|avtor=Murphy|at=Bill Jr.|sáne=2020-11-01|til=en|jumıs=Inc.com|qaralǵan sáne=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;

Bir waqıtları óz xızmetkerleriniń hámmesine yamasa bir bólegine bul jeńillikti usınǵan basqa iri kompaniyalar qatarına BBC (xızmetker waqtınıń 10 procenti),&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.bbc.co.uk/blogs/radiolabs/2008/01/ten_percent_time.shtml|bet=BBC - Radio Labs: 10 percent time|avtor=Ferne|at=Tristan|sáne=2008-01-08|til=en|jumıs=www.bbc.co.uk|qaralǵan sáne=2021-11-08}}&lt;/ref&gt; [[Apple Inc.|Apple]] (jıl sayın bir neshe qatar hápte) hám Atlassian (xızmetker waqtınıń 20 procenti) kiredi. LinkedIn sıyaqlı ayırım kompaniyalar xızmetkerler kompaniya waqtında olar ústinde islew ushın ruqsat alıw maqsetinde dáslep óz joybarların usınıwı kerek bolǵan kóbirek sheklewshi versiyalar menen tájiriybe ótkerdi.

Qosımsha joybar waqtı Queens College sociologiya professorı Abraxam Uoker sıyaqlı ayırım akademikler tárepinen «ekspluataciyalıq» dep sınǵa aldı, sebebi ol jumıs beriwshilerge xızmetkerlerdiń jeke biznes ideyaları ústinen intellektual menshik huqıqların beredi, al ideyalardı jumıs beriwshi basqa jaǵdayda hesh qashan islewdi soramaǵan bolar edi.

== Tariyxı ==

=== 3M hám 15% waqıt ===
15% joybarı 3M tárepinen dúzilgen baslama edi. Bul baǵdarlama ámelge asırılǵan waqıtta, Amerika Qurama Shtatlarınıń jumıs kúshi qatań biznes strukturalarındaǵı júdá iykemsiz jumıs múmkinshiliklerinen ibarat edi.&lt;ref name=&quot;:9&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.fastcompany.com/1663137/how-3m-gave-everyone-days-off-and-created-an-innovation-dynamo|bet=How 3M Gave Everyone Days Off and Created an Innovation Dynamo|avtor=Goetz|at=Kaomi|sáne=2011-02-01|til=en-US|jumıs=[[Fast Company]]|qaralǵan sáne=2019-05-31}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;wired&quot;&gt;{{Jurnal deregi |last=Kretkowski |first=Paul D. |title=The 15 Percent Solution |url=https://www.wired.com/1998/01/the-15-percent-solution/ |magazine=Wired}}&lt;/ref&gt; 

=== Google ámelge asırıwı ===
2004-jılı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://abc.xyz/investor/founders-letters/2004-ipo-letter/|bet=&quot;An Owner's Manual&quot; for Google's Shareholders|jumıs=Alphabet Investors Relations|qaralǵan sáne=28 June 2021}}&lt;/ref&gt; [[Google]] dúziwshileri bul sistemanı qollap-quwatladı. Google ishinde bul baslama «20% Joybarı» dep ataldı. Xızmetkerler tólenetuǵın jumıs waqtınıń 20 procentine shekem jeke joybarlardı ámelge asırıwǵa ilhamlandırıldı. Baǵdarlamanıń maqseti qatnasıwshı xızmetkerlerde innovaciyanı ilhamlandırıw hám sońında kompaniya potencialın arttırıw edi. Googledıń 20% Joybarı 3M baǵdarlamasınıń tásirinde boldı.&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://sites.google.com/site/pettystechclassroom/20-project/what-is-the-20-project-in-education|bet=The Tech Classroom - What is the 20% Project in Education?|til=en-US|jumıs=sites.google.com|qaralǵan sáne=2019-05-31}}&lt;/ref&gt; Googleda [[Gmail]] hám AdSense ekewide qosımsha joybarlardan kelip shıqtı.

Bunday sxemanı saqlap qalıwdıń artıqmashılıqların moyınlaw ósken sayın, mektepler óz oqıwshıları ushın klass ortalıǵında bul sistemanı kóshirip aldı. Bunday kreativ túrde stimullanǵan, bahalanbaytuǵın jumıstıń óndiriliwi oqıwshılarǵa bahalawdan qorıqpastan ideyalar menen tájiriybe ótkeriwge múmkinshilik beredi hám olardıń ulıwma oqıwlarına qatnasıwın arttırıwı múmkin.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://sites.google.com/site/pettystechclassroom/20-project/what-is-the-20-project-in-education|bet=The Tech Classroom - What is the 20% Project in Education?|til=en-US|jumıs=sites.google.com|qaralǵan sáne=2019-06-13}}&lt;/ref&gt; 2013-jıl átirapında ayırım Google xızmetkerleri kompaniya 20 procent waqıttı tolıq toqtatqanın yamasa onı dáslepki koncepciyasınan qayta islep shıqqanın ayttı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theatlantic.com/technology/archive/2013/08/20-time-perk-google-no-more/312063/|bet=The '20% Time' Perk at Google Is No More|avtor=Mims|at=Christopher|sáne=2013-08-16|til=en|jumıs=[[The Atlantic]]|qaralǵan sáne=2023-04-11}}&lt;/ref&gt; Biraq, kompaniya 2020-jılı 20 procent waqıttıń ele de bar ekenin málimledi.

20% Joybarı kóp Google xızmetleriniń rawajlanıwı ushın juwapker. Dúziwshiler Sergey Brin hám Larri Peydj xızmetkerlerge «waqtınıń 20% in Googleǵa eń kóp payda ákeletuǵın nárse ústinde islewge» keńes berdi.&lt;ref name=&quot;:7&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.businessinsider.com/google-20-percent-time-policy-2015-4|bet=The truth about Google's famous '20% time' policy|avtor=D'Onfro|at=Jillian|sáne=2015-04-18|til=en|jumıs=[[Business Insider]] Australia|qaralǵan sáne=2019-06-13}}&lt;/ref&gt; Syuzan Voyjicki óz waqtın olardıń AdSense ónimin jaratıwǵa paydalandı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.mercurynews.com/2011/02/03/susan-wojcicki-the-most-important-googler-youve-never-heard-of/|bet=Susan Wojcicki: The most important Googler you've never heard of|sáne=2011-02-03|til=en-US|jumıs=The Mercury News|qaralǵan sáne=2023-04-11}}&lt;/ref&gt; Aqırında, baǵdarlamashı Krishna Bxarat Google Newstı jeke izertlew hám xobbi sıpatında jarattı.

=== Basqa kompaniyalar ===
Avstraliyalı kárxana kompaniyası Atlassian 2008-jıldan baslap 20% joybarın qollanıp atır.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.atlassian.com/blog/archives/20_time_experiment|bet=Atlassian's 20% Time Experiment|sáne=2008-03-10|til=en-US|jumıs=Work Life by Atlassian|qaralǵan sáne=2019-05-31}}&lt;/ref&gt; Qosarlı dúziwshi Mayk Kennon-Bruks «kompaniya ósken sayın innovaciya páseyedi» dep ayttı.&lt;ref name=&quot;:6&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.atlassian.com/blog/archives/20_time_experiment|bet=Atlassian's 20% Time Experiment|sáne=2008-03-10|til=en-US|jumıs=Work Life by Atlassian|qaralǵan sáne=2019-06-13}}&lt;/ref&gt; Sonlıqtan, innovaciyanı qaytadan ilhamlandırıw ushın sxema kirgizildi. Sistemanıń kirgiziliwi altı aylıq sınaq boldı, injenerlerge 1 million dollar berildi hám olarǵa jeke qızıǵıwshılıqlarına tiykarlanǵan jeke joybarlar ústinde islewge ruqsat etildi.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.atlassian.com/blog/archives/atlassians_20_time_a_year_in_review|bet=Atlassian's 20% Time: A Year in Review|sáne=2009-02-19|til=en-US|jumıs=Work Life by Atlassian|qaralǵan sáne=2019-05-31}}&lt;/ref&gt; Bul 20% waqıttıń bir bólegi olardıń jıllıq «Ship It» kúni bolıp tabıladı, bunda xızmetkerler qálegen ónimdi jaratıw hám sońınan bul zattı 24 saat ishinde jiberiw wazıypası menen sınaladı.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.atlassian.com/company/shipit|bet=ShipIt Days|avtor=Atlassian|til=en|jumıs=Atlassian|qaralǵan sáne=2019-05-31}}&lt;/ref&gt; Jumısshılar tazalanǵan pivodan baslap 'Jira' programmalıq támiynat jańalanıwlarına shekem bolǵan ónimlerdi jarattı.

== Belgili joybarlar ==

=== AdSense ===
20% Joybarı AdSense rawajlanıwına járdem berdi, bul – baspashılar maqsetli auditoriya ushın media reklamalar óndire alatuǵın baǵdarlama. Bul xızmet veb-sayt islep shıǵıwshılarına hár basıw tiykarında payda tabıwǵa múmkinshilik beredi. Bul xızmet 2003-jıl 18-iyunda ashıq túrde shıǵarıldı. Bul xızmetti Gmail dúziwshisi Pol Buxgeyt kóz aldına keltirgen, ol Gmail xızmeti boyınsha sáykes reklamalardıń júriwin qálegen, biraq joybardı Syuzan Voyjicki ámelge asırdı, ol óziniń arnalǵan 20% waqtında platformanı jaratqan baǵdarlamashılar toparın topladı. Payda bolǵanınan eki jıl ótkennen soń, xızmet kompaniya paydasınıń 15 procentin ákelip atır edi. Xızmet endi ápiwayı tekst, flesh video yamasa bay media túrinde reklamalar usına aladı.

=== Google News ===
Xabarlar agregatorı Google News 20% Joybarınıń taǵı bir nátiyjesi bolıp tabıladı. Google News 2006-jılı shıǵarıldı, biraq beta versiyası 2002-jıl sentyabrde engizilgen edi. Bul xızmettiń jaratıwshısı Krishna Bxarat boldı, ol bul programmalıq támiynattı óziniń arnalǵan joybar waqtında islep shıqtı.

=== Google Dremel ===
Dremel 2006-jılı Googleda Andrey Gubarev tárepinen «20 procent» joybarı sıpatında oylap tabıldı.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Andrey Gubarev|title=Dremel: A Decade of Interactive SQL Analysis at Web Scale|date=2020|url=https://research.google/pubs/pub49489/|access-date=30 September 2022}}&lt;/ref&gt;

=== Atlassian ===
2008-jılı Atlassian óziniń «20% Waqıt Tájiriybesin» járiyaladı, bul altı aylıq sınaq keyinirek tolıq jılǵa uzaytıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.atlassian.com/blog/archives/20_time_experiment$|bet=Atlassian's 20% Time Experiment|avtor=Cannon-Brookes|at=Mike|sáne=10 March 2008|jumıs=Atlassian|qaralǵan sáne=12 June 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:13&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.atlassian.com/blog/archives/atlassians_20_time_a_year_in_review|bet=Atlassian's 20% Time: A Year in Review|avtor=Rotenstein|at=John|sáne=19 February 2009|jumıs=Atlassian|qaralǵan sáne=12 June 2022}}&lt;/ref&gt; Joybar baslanǵannan altı ay ótkennen soń, kompaniya Jira, Bamboo hám Confluence-de úlken jaqsılanıwlardı kórdi. Bamboo toparı arnalǵan joybar waqtı dawamında mayda Stash 1.0 dı engizdi. Eki belgilengen 'Innovaciya háptesi' seminarları dawamında kompaniya 12 funkciyanı jiberdi. Tájiriybe aqırında, soraw ótkerilgen baǵdarlamashılar ózleri ushırasqan eń úlken másele jańa funkciyalardı jetkeriw hám qáteliklerdi dúzetiw basımı ústinen 20% jumıs ushın waqıt rejelestiriw ekenin bildirdi. Nátiyjede, haqıyqatında qatnasqan baǵdarlamashılar sanına tiykarlanıp, bólingen waqıt «1.1% Waqıtqa» jaqınıraq boldı.

Tiyisli baslama – Atlassian-nıń hár sherekte ótkeriletuǵın 24 saatlıq «ShipIt» xakatonı, bul xızmetkerlerge qálegen joybardı ámelge asırıwǵa múmkinshilik beredi. Burın xızmetkerler bul waqıttı Jira Service Desk-ti jaqsılaw&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.atlassian.com/blog/inside-atlassian/atlassians-shipit-hackathon-for-technical-and-non-technical-teams|bet=&quot;24 hours of opportunity&quot;: behind the scenes of ShipIt|avtor=Price|at=Dominic|sáne=14 October 2019|jumıs=Work Life by Atlassian}}&lt;/ref&gt; hám júkleniw ekranları ushın Jira programmalıq támiynatın jaqsılaw ushın paydalanǵan.

== Paydası menen zıyanı ==
20% Joybarı xızmetkerlerge kompaniya qulaw basımısız yamasa jumıssızlıq qáwipsiz tájiriybe ótkeriwge múmkinshilik beriw ushın arnalǵan. Xızmetler hám ónimler koncepciyasınan rawajlanatuǵın kompaniyalar ushın innovaciyalıq hám isbilermenlik oylaw tabıs ushın júdá zárúr.

Biraq, islep turǵan biznes ushın ónimdarlıq 20% Joybarı tárepinen unamsız tásir etiliwi múmkin. Burın kompaniyanıń tiykarǵı joybarlarına jumsalǵan waqıttıń joǵalıwı kompaniyanıń ulıwma kórsetkishlerine unamsız tásir etiwi múmkin.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.hrzone.com/lead/culture/why-did-google-abandon-20-time-for-innovation|bet=Why did Google abandon 20% time for innovation?|avtor=Ross|at=Alastair|sáne=2015-06-03|til=en-gb|jumıs=HRZone|qaralǵan sáne=2019-06-13}}&lt;/ref&gt;

Bul joybardıń waqtın bóliw birgelki emes. [[Google|Googledıń]] burınǵı xızmetkeri hám [[Yahoo!]] CEOsı Marissa Mayer bir waqıtları «Men sizge Googledıń 20% waqtınıń patas kishkene sırın aytıwım kerek. Bul haqıyqatında 120% waqıt» dep aytqan.

2013-jılı Quartz Googledıń 20% Joybarın «ólgendey bolıp qalǵan» dep táriyipledi. Google basshısı Laslo Boktıń «Work Rules!» kitabında ol koncepciyanıń «ósip hám kemeyip turǵanın» aytadı. Ol xızmetkerlerdiń haqıyqatında jeke joybarlarǵa waqtınıń 10% in arnaytuǵının, ideya «tásirin kórsete baslaǵannan» keyin fokus waqtın arttıratuǵının aytadı. Ol «20 procent waqıt ideyası onıń haqıyqatınan góre áhmiyetlirek» dep aytadı. Jumısshılar hámme waqıt jeke innovaciyaǵa qaray háreketleniwi kerek, biraq ol «formal basqarıw sızıqlarınan sırtta qandayda bir dárejede» islewi kerek.

Atlassian 20% waqıttıń kemshilikleriniń mısalı sıpatında qollanılıwı múmkin. Atlassian qosarlı dúziwshi Mayk Kennon-Bruks 20% Joybarın kompaniya ónimine qanday da belgili jaqsılanıwlar yamasa kemshilikler ákeletuǵının kóriw ushın sınaq sıpatında ámelge asırdı. Olar altı aylıq sınaqtı bir million avstraliya dollarına qarjılandırdı. Bul process dawamında jumısshılar sxema ishindegi tábiyiy strukturalıq qıyınshılıqlar menen gúresti. Bir xızmetker bul 20% waqıttı «jańa funkciyalardı jetkeriw hám qáteliklerdi dúzetiw boyınsha barlıq basımlar arasında» teńlestiriwdiń qıyın ekenin ayttı; baǵdarlama óz xızmetkerleri ushın kóbirek múddetler kirgizdi. Nátiyjede, kompaniya bul 20% Joybardıń haqıyqatında olardıń jumıs waqtınıń 1.1% i bolıp qalǵanın anıqladı. Ushırasqan basqa másele joybarlarda qatnasatuǵın shólkemlestiriw hám topar jumısındaǵı qıyınshılıq boldı. Xızmetkerler jańa programmalıq támiynat jaratıw ushın toparlar shólkemlestirgende, olar basqa minnetlemeleri hám basqa waqıt kesteleri bar xızmetkerler menen islewde qıynaldı.&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.atlassian.com/blog/archives/innovation-week-20-time-in-a-box|bet=Innovation Week – 20% time in a box|sáne=2012-09-10|til=en-US|jumıs=Work Life by Atlassian|qaralǵan sáne=2019-05-31}}&lt;/ref&gt; Kompaniya blogları sońǵı on jıllıqta 20% Joybarǵa az silteme beriwdi basladı, bul sxemanıń uzaq múddetli tájiriybelerde tásirin joǵaltatuǵını haqqında siltemeler menen. Kompaniyanıń 'Ship It' kúni ele de xızmetkerge-tiykarlanǵan innovaciyaǵa arnalǵan waqıttıń gúlleniwin kórsetip turadı.

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Google]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>0ayotbb6c0uwx2316xr8sfrmod0uh4a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategoriya:28 elements boyınsha sırtqı siltemeler</title>
    <ns>14</ns>
    <id>25156</id>
    <revision>
      <id>120494</id>
      <timestamp>2025-06-07T15:34:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <comment>Taza bet jaratıldı: «__HIDDENCAT__»</comment>
      <origin>120494</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13" sha1="2twjmejn56ditxo46hqinfh52nh6flb" xml:space="preserve">__HIDDENCAT__</text>
      <sha1>2twjmejn56ditxo46hqinfh52nh6flb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategoriya:1972-jılı tuwılǵanlar</title>
    <ns>14</ns>
    <id>25157</id>
    <revision>
      <id>120496</id>
      <timestamp>2025-06-07T15:35:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <comment>Taza bet jaratıldı: «{{Birthyr}}»</comment>
      <origin>120496</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11" sha1="08sq2yuynda7rkfogwwmv67l0m71ju4" xml:space="preserve">{{Birthyr}}</text>
      <sha1>08sq2yuynda7rkfogwwmv67l0m71ju4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Úlgi:Orhan Pamuk</title>
    <ns>10</ns>
    <id>25158</id>
    <revision>
      <id>120497</id>
      <timestamp>2025-06-07T15:44:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <comment>Taza bet jaratıldı: «{{navbox |name =  Orhan Pamuk |title = '''[[Orhan Pamuk]]''' | titlestyle = hlist  | group1 = Romanlar |list1 = ''[[Cevdet Bey ve Oğulları]]'' {{*}} ''[[Sessiz Ev]]'' {{*}} ''[[Beyaz Kale]]'' {{*}} ''[[Kara Kitap]]'' {{*}} ''[[Yeni Hayat (roman)|Yeni Hayat]]'' {{*}}''[[Benim Adım Kırmızı]]'' {{*}} ''[[Kar (roman)|Kar]]'' {{*}} ''[[Masumiyet Müzesi]]'' {{*}} [[Masumiyet Müzesi (muzey)|müze]] {{*}} ''[[Kafamda Bir Tuhaflık]]'' {{*}} ''Kırmızı Saçlı K...»</comment>
      <origin>120497</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="953" sha1="6goqsznrkr7xnrxd5wx54vymt88tizp" xml:space="preserve">{{navbox
|name =  Orhan Pamuk
|title = '''[[Orhan Pamuk]]'''
| titlestyle = hlist

| group1 = Romanlar
|list1 = ''[[Cevdet Bey ve Oğulları]]'' {{*}} ''[[Sessiz Ev]]'' {{*}} ''[[Beyaz Kale]]'' {{*}} ''[[Kara Kitap]]'' {{*}} ''[[Yeni Hayat (roman)|Yeni Hayat]]'' {{*}}''[[Benim Adım Kırmızı]]'' {{*}} ''[[Kar (roman)|Kar]]'' {{*}} ''[[Masumiyet Müzesi]]'' {{*}} [[Masumiyet Müzesi (muzey)|müze]] {{*}} ''[[Kafamda Bir Tuhaflık]]'' {{*}} ''[[Kırmızı Saçlı Kadın]]'' {{*}} ''[[Veba Geceleri]]''

|group3 = Basqaları
|list3 = ''[[Gizli Yüz (sscenariy)|Gizli Yüz]]'' (sscenariy)  {{*}} ''[[Öteki Renkler]]'' {{*}} ''[[İstanbul: Hatıralar ve Şehir]]'' {{*}} ''[[Babamın Bavulu]]'' {{*}} ''[[Manzaradan Parçalar]]'' {{*}} ''[[Saf ve Düşünceli Romancı]]'' {{*}} ''[[Şeylerin Masumiyeti]]'' {{*}} ''[[Ben Bir Ağacım]]''
}}&lt;noinclude&gt;{{collapsible option}}[[Kategoriya:Túrkiyalı jazıwshılar úlgileri|{{PAGENAME}}]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>6goqsznrkr7xnrxd5wx54vymt88tizp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dilnozaxon Kattaxonova</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25159</id>
    <revision>
      <id>120499</id>
      <timestamp>2025-06-07T16:08:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MirfayzbekAbdullayev</username>
        <id>10387</id>
      </contributor>
      <comment>Taza bet jaratıldı: «'''Dilnozaxon Kattaxonova''' — ózbek siyasachısı, 2020-jıldan baslap Ózbekstan Jaslar isleri agentligi direktorınıń birinshi orınbasarı lawazımında islep kelmekte&lt;ref&gt;{{cite news |title=Yoshlar ishlari agentligi raisiga o'rinbosar tayinlandi |url=https://www.kun.uz/news/2020/07/11/yoshlar-ishlari-agentligi-raisiga-orinbosar-tayinlandi |access-date=19 May 2025 |agency=kun.uz}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |title=Dilnozaxon KATTAXONOVA, Yoshlar ishlari agentli...»</comment>
      <origin>120499</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1646" sha1="clwk48lwlxk1woojxrxm54gg1wf2gmc" xml:space="preserve">'''Dilnozaxon Kattaxonova''' — ózbek siyasachısı, 2020-jıldan baslap Ózbekstan Jaslar isleri agentligi direktorınıń birinshi orınbasarı lawazımında islep kelmekte&lt;ref&gt;{{cite news |title=Yoshlar ishlari agentligi raisiga o'rinbosar tayinlandi |url=https://www.kun.uz/news/2020/07/11/yoshlar-ishlari-agentligi-raisiga-orinbosar-tayinlandi |access-date=19 May 2025 |agency=kun.uz}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |title=Dilnozaxon KATTAXONOVA, Yoshlar ishlari agentligi direktorining birinchi o'rinbosari |url=https://www.green.nordicuniversity.org/barqarorlikka-doir-yangiliklar/dilnozaxon-kattaxonova-yoshlar-ishlari-agentligi-direktorining-birinchi-o-rinbosari |access-date=19 May 2025 |agency=Yashil universitet}}&lt;/ref&gt;. Kattaxonova burın eń iri mektep oqıwshıları awqamı bolǵan &quot;Kamalak&quot; balalar shólkeminiń baslıǵı (2018-2020) lawazımında islegen. 2021-jıl iyun ayında Kattaxonova Ózbekstan Prezidenti tárepinen &quot;Dwstlik&quot; mámleketlik sıylıǵı menen sıylıqlanǵan&lt;ref&gt;[https://president.uz/uz/lists/view/4460 Yoshlar kuni munosabati bilan yurtimizning faol va tashabbuskor yosh avlod vakillaridan bir guruhini mukofotlash toʻgʻrisida]&lt;/ref&gt;. Sonday-aq, ol siyasattanıw boyınsha filosofiya doktorı&lt;ref&gt;{{cite news |title=Каттаханова Дилнозахон Собир қизининг фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон |url=https://oak.uz/pages/8799 |access-date=19 May 2025 |agency=O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi huzuridagi Oliy attestatsiya komissiyasi}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{Derekler}}</text>
      <sha1>clwk48lwlxk1woojxrxm54gg1wf2gmc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120500</id>
      <parentid>120499</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:09:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MirfayzbekAbdullayev</username>
        <id>10387</id>
      </contributor>
      <origin>120500</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1650" sha1="5m6eyzo5l1bibf86y75kb37aojip96t" xml:space="preserve">'''Dilnozaxon Kattaxonova''' — ózbek siyasachısı, 2020-jıldan baslap Ózbekstan Jaslar isleri agentligi direktorınıń birinshi orınbasarı lawazımında islep kelmekte&lt;ref&gt;{{cite news |title=Yoshlar ishlari agentligi raisiga o'rinbosar tayinlandi |url=https://www.kun.uz/news/2020/07/11/yoshlar-ishlari-agentligi-raisiga-orinbosar-tayinlandi |access-date=19 May 2025 |agency=kun.uz}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |title=Dilnozaxon KATTAXONOVA, Yoshlar ishlari agentligi direktorining birinchi o'rinbosari |url=https://www.green.nordicuniversity.org/barqarorlikka-doir-yangiliklar/dilnozaxon-kattaxonova-yoshlar-ishlari-agentligi-direktorining-birinchi-o-rinbosari |access-date=19 May 2025 |agency=Yashil universitet}}&lt;/ref&gt;. Kattaxonova burın eń iri mektep oqıwshıları awqamı bolǵan «Kamalak» balalar shólkeminiń baslıǵı (2018-2020) lawazımında islegen. 2021-jıl iyun ayında Kattaxonova Ózbekstan Prezidenti tárepinen «Dwstlik» mámleketlik sıylıǵı menen sıylıqlanǵan&lt;ref&gt;[https://president.uz/uz/lists/view/4460 Yoshlar kuni munosabati bilan yurtimizning faol va tashabbuskor yosh avlod vakillaridan bir guruhini mukofotlash toʻgʻrisida]&lt;/ref&gt;. Sonday-aq, ol siyasattanıw boyınsha filosofiya doktorı&lt;ref&gt;{{cite news |title=Каттаханова Дилнозахон Собир қизининг фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон |url=https://oak.uz/pages/8799 |access-date=19 May 2025 |agency=O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi huzuridagi Oliy attestatsiya komissiyasi}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{Derekler}}</text>
      <sha1>5m6eyzo5l1bibf86y75kb37aojip96t</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120501</id>
      <parentid>120500</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:16:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MirfayzbekAbdullayev</username>
        <id>10387</id>
      </contributor>
      <origin>120501</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8664" sha1="qw5749xkiprjr3omypmho1jc3fnxzqh" xml:space="preserve">{{Mámleketlik isker infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı    = 
| negizgi atı          = 
| súwret               = 
| súwret uzınlıǵı      = 
| súwret túsindirmesi  = 
| qatarlıq sanı        = 
| lawazım              = 
| bayraq               =
| bayraq2              =
| lawazımdaǵı atı      = 
| lawazımǵa kirisiw sánesi  =  
| lawazımnan ketiw sánesi   =  
| premyer              = 
| aldınǵı isker        = 
| keyingi isker        =
| lawazım_2            =
| bayraq_2             =
| bayraq2_2            =
| lawazımdaǵı atı_2    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_2 =
| lawazımnan ketiw sánesi_2  = 
| aldınǵı isker_2      = 
| keyingi isker_2      = 
| lawazım_3            =
| bayraq_3             =
| bayraq2_3            =
| lawazımdaǵı atı_3    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_3    =
| lawazımnan ketiw sánesi_3  =
| premyer_3            =
| prezident_3          =
| vice-prezident_3     =
| gubernator_3         =
| vice-gubernator_3    =
| ministr_3            =
| premyer-ministr_3    =
| birinshi ministr_3   =
| monarx_3             =
| orınbasarı_3         =
| kancler_3            =
| parlament_3          =
| lider_3              =
| hákim_3              =
| hákim járdemshisi_3  =
| húkimdar_3            =
| húkimdar járdemshisi_3 =
| járdemshisi_3         =
| waqıtsha_3           =
| qarsılas_3           =
| aldınǵı isker_3      =
| keyingi isker_3      =
| aldınǵısı_3          = 
| keyingisi_3          = 
| taj kiygiziw sánesi_3 = 
| 1belgiatı_3          = 
| 1tekstatı_3          = 
| 2belgiatı_3          = 
| 2tekstatı_3          = 
| 3belgiatı_3          = 
| 3tekstatı_3          = 
| 4belgiatı_3          = 
| 4tekstatı_3          = 
| 5belgiatı_3          = 
| 5tekstatı_3          = 
| qatarlıq sanı_4      =
| lawazım_4            =
| bayraq_4             =
| bayraq2_4            =
| lawazımdaǵı atı_4    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_4 =
| lawazımnan ketiw sánesi_4 =
| premyer_4            =
| prezident_4          =
| vice-prezident_4     =
| gubernator_4         =
| vice-gubernator_4    =
| ministr_4            =
| premyer-ministr_4    =
| birinshi ministr_4   =
| monarx_4             =
| orınbasarı_4         =
| kancler_4            =
| parlament_4          =
| lider_4              =
| hákim_4              =       
| hákim járdemshisi_4  =
| húkimdar_4           =
| húkimdar járdemshisi_4 =
| járdemshisi_4        =
| waqıtsha_4           =
| qarsılas_4           =
| aldınǵı isker_4      =
| keyingi isker_4      =
| aldınǵısı_4          = 
| keyingisi_4          = 
| taj kiygiziw sánesi_4 = 
| 1belgiatı_4          = 
| 1tekstatı_4          = 
| 2belgiatı_4          = 
| 2tekstatı_4          =  
| 3belgiatı_4          = 
| 3tekstatı_4          = 
| 4belgiatı_4          = 
| 4tekstatı_4          = 
| 5belgiatı_4          = 
| 5tekstatı_4          = 
| qatarlıq sanı_5      =
| lawazım_5            =
| bayraq_5             =
| bayraq2_5            =
| lawazımdaǵı atı_5    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_5 =
| lawazımnan ketiw sánesi_5 =
| premyer_5            =
| prezident_5          =
| vice-prezident_5     =
| gubernator_5         =
| vice-gubernator_5    =
| ministr_5            =
| premyer-ministr_5    =
| birinshi ministr_5   =
| monarx_5             =
| orınbasarı_5         =
| kancler_5            =
| parlament_5          =
| lider_5              =
| hákim_5              =
| hákim járdemshisi_5  =
| húkimdar_5           =
| húkimdar járdemshisi_5 =
| járdemshisi_5        =   
| waqıtsha_5           =
| qarsılas_5           =
| aldınǵı isker_5      =
| keyingi isker_5      =
| aldınǵısı_5          = 
| keyingisi_5          =  
| taj kiygiziw sánesi_5 = 
| 1belgiatı_5          =  
| 1tekstatı_5          = 
| 2belgiatı_5          = 
| 2tekstatı_5          = 
| 3belgiatı_5          = 
| 3tekstatı_5          = 
| 4belgiatı_5          = 
| 4tekstatı_5          = 
| 5belgiatı_5          =  
| 5tekstatı_5          = 
| qatarlıq sanı_6      =
| lawazım_6            =
| bayraq_6             =
| bayraq2_6            =
| lawazımdaǵı atı_6    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_6 =
| lawazımnan ketiw sánesi_6 =
| premyer_6            =
| prezident_6          =
| vice-prezident_6     =
| gubernator_6         =
| vice-gubernator_6    =
| ministr_6            =
| premyer-ministr_6    =
| birinshi ministr_6   =
| monarx_6             =
| orınbasarı_6         =
| kancler_6            =
| parlament_6          =
| lider_6              =
| hákim_6              =
| hákim járdemshisi_6  =
| húkimdar_6           =
| húkimdar járdemshisi_6 =
| járdemshisi_6        = 
| waqıtsha_6           =
| qarsılas_6           =
| aldınǵı isker_6      =
| keyingi isker_6      =
| aldınǵısı_6          = 
| keyingisi_6          = 
| taj kiygiziw sánesi_6 = 
| 1belgiatı_6          = 
| 1tekstatı_6          = 
| 2belgiatı_6          = 
| 2tekstatı_6          = 
| 3belgiatı_6          = 
| 3tekstatı_6          = 
| 4belgiatı_6          =  
| 4tekstatı_6          = 
| 5belgiatı_6          = 
| 5tekstatı_6          =  
| aytılıwı             =
| tuwılǵan waqtındaǵı atı =
| tuwılǵan sánesi      = 
| tuwılǵan ornı        = 
| qaytıs bolǵan sánesi = 
| qaytıs bolǵan ornı   = 
| qaytıs bolıw sebebi  = 
| jerlengen ornı       =
| puqaralıǵı           = {{UZB}}
| milleti              = ózbek
| partiya              = 
| basqa partiya        =
| boyı                 =
| ómirlik joldası      =
| balaları             =
| ákesi                = 
| anası                = 
| nekesiz zayıbı       =
| qatnasıqları         =
| tuwısqanları         =
| jasaw ornı           =
| dini                 =
| bilim alǵan jeri     =
| qánigeligi           =
| kásibi               =
| belgili isleri       =
| aylıǵı               =
| kabinet              =
| komitetler           =
| portfolio            =
| ilimiy ataǵı         =
| ataǵı                =
| maǵlıwmatı           =
| sıylıqları           =
| blanka1              =
| tekst1               =
| blanka2              =
| tekst2               =
| blanka3              =
| tekst3               =
| blanka4              =
| tekst4               =
| blanka5              =
| tekst5               =
| qolı                 = 
| sayt                 =
| laqabı               =
| tiyisliligi          =
| armiya túri          =
| xızmet etken jılları =
|áskeriy sıylıqları    =
|áskeriy_blanka1       =
|áskeriy_tekst1        =
|áskeriy_blanka2       =
|áskeriy_tekst2        =
|áskeriy_blanka3       =
|áskeriy_tekst3        =
|áskeriy_blanka4       =
|áskeriy_tekst4        =
|áskeriy_blanka5       =
|áskeriy_tekst5        =
| modul                =
| modul2               =
| modul3               =
| modul4               =
| modul5               =
| túsindirmeler        =
| sáne                 =
| jıl                  =
| derek                =
}}

'''Dilnozaxon Kattaxonova''' — ózbek siyasachısı, 2020-jıldan baslap Ózbekstan Jaslar isleri agentligi direktorınıń birinshi orınbasarı lawazımında islep kelmekte&lt;ref&gt;{{cite news |title=Yoshlar ishlari agentligi raisiga o'rinbosar tayinlandi |url=https://www.kun.uz/news/2020/07/11/yoshlar-ishlari-agentligi-raisiga-orinbosar-tayinlandi |access-date=19 May 2025 |agency=kun.uz}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |title=Dilnozaxon KATTAXONOVA, Yoshlar ishlari agentligi direktorining birinchi o'rinbosari |url=https://www.green.nordicuniversity.org/barqarorlikka-doir-yangiliklar/dilnozaxon-kattaxonova-yoshlar-ishlari-agentligi-direktorining-birinchi-o-rinbosari |access-date=19 May 2025 |agency=Yashil universitet}}&lt;/ref&gt;. Kattaxonova burın eń iri mektep oqıwshıları awqamı bolǵan «Kamalak» balalar shólkeminiń baslıǵı (2018-2020) lawazımında islegen. 2021-jıl iyun ayında Kattaxonova Ózbekstan Prezidenti tárepinen «Dwstlik» mámleketlik sıylıǵı menen sıylıqlanǵan&lt;ref&gt;[https://president.uz/uz/lists/view/4460 Yoshlar kuni munosabati bilan yurtimizning faol va tashabbuskor yosh avlod vakillaridan bir guruhini mukofotlash toʻgʻrisida]&lt;/ref&gt;. Sonday-aq, ol siyasattanıw boyınsha filosofiya doktorı&lt;ref&gt;{{cite news |title=Каттаханова Дилнозахон Собир қизининг фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон |url=https://oak.uz/pages/8799 |access-date=19 May 2025 |agency=O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi huzuridagi Oliy attestatsiya komissiyasi}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{Derekler}}</text>
      <sha1>qw5749xkiprjr3omypmho1jc3fnxzqh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120502</id>
      <parentid>120501</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:18:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MirfayzbekAbdullayev</username>
        <id>10387</id>
      </contributor>
      <origin>120502</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8695" sha1="5jdrydhw1e2ynzvrvvstq4vja916sy7" xml:space="preserve">{{Mámleketlik isker infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı    = 
| negizgi atı          = 
| súwret               = Dilnozaxon_Kattaxonova.jpg
| súwret uzınlıǵı      = 250px
| súwret túsindirmesi  = 
| qatarlıq sanı        = 
| lawazım              = 
| bayraq               =
| bayraq2              =
| lawazımdaǵı atı      = 
| lawazımǵa kirisiw sánesi  =  
| lawazımnan ketiw sánesi   =  
| premyer              = 
| aldınǵı isker        = 
| keyingi isker        =
| lawazım_2            =
| bayraq_2             =
| bayraq2_2            =
| lawazımdaǵı atı_2    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_2 =
| lawazımnan ketiw sánesi_2  = 
| aldınǵı isker_2      = 
| keyingi isker_2      = 
| lawazım_3            =
| bayraq_3             =
| bayraq2_3            =
| lawazımdaǵı atı_3    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_3    =
| lawazımnan ketiw sánesi_3  =
| premyer_3            =
| prezident_3          =
| vice-prezident_3     =
| gubernator_3         =
| vice-gubernator_3    =
| ministr_3            =
| premyer-ministr_3    =
| birinshi ministr_3   =
| monarx_3             =
| orınbasarı_3         =
| kancler_3            =
| parlament_3          =
| lider_3              =
| hákim_3              =
| hákim járdemshisi_3  =
| húkimdar_3            =
| húkimdar járdemshisi_3 =
| járdemshisi_3         =
| waqıtsha_3           =
| qarsılas_3           =
| aldınǵı isker_3      =
| keyingi isker_3      =
| aldınǵısı_3          = 
| keyingisi_3          = 
| taj kiygiziw sánesi_3 = 
| 1belgiatı_3          = 
| 1tekstatı_3          = 
| 2belgiatı_3          = 
| 2tekstatı_3          = 
| 3belgiatı_3          = 
| 3tekstatı_3          = 
| 4belgiatı_3          = 
| 4tekstatı_3          = 
| 5belgiatı_3          = 
| 5tekstatı_3          = 
| qatarlıq sanı_4      =
| lawazım_4            =
| bayraq_4             =
| bayraq2_4            =
| lawazımdaǵı atı_4    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_4 =
| lawazımnan ketiw sánesi_4 =
| premyer_4            =
| prezident_4          =
| vice-prezident_4     =
| gubernator_4         =
| vice-gubernator_4    =
| ministr_4            =
| premyer-ministr_4    =
| birinshi ministr_4   =
| monarx_4             =
| orınbasarı_4         =
| kancler_4            =
| parlament_4          =
| lider_4              =
| hákim_4              =       
| hákim járdemshisi_4  =
| húkimdar_4           =
| húkimdar járdemshisi_4 =
| járdemshisi_4        =
| waqıtsha_4           =
| qarsılas_4           =
| aldınǵı isker_4      =
| keyingi isker_4      =
| aldınǵısı_4          = 
| keyingisi_4          = 
| taj kiygiziw sánesi_4 = 
| 1belgiatı_4          = 
| 1tekstatı_4          = 
| 2belgiatı_4          = 
| 2tekstatı_4          =  
| 3belgiatı_4          = 
| 3tekstatı_4          = 
| 4belgiatı_4          = 
| 4tekstatı_4          = 
| 5belgiatı_4          = 
| 5tekstatı_4          = 
| qatarlıq sanı_5      =
| lawazım_5            =
| bayraq_5             =
| bayraq2_5            =
| lawazımdaǵı atı_5    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_5 =
| lawazımnan ketiw sánesi_5 =
| premyer_5            =
| prezident_5          =
| vice-prezident_5     =
| gubernator_5         =
| vice-gubernator_5    =
| ministr_5            =
| premyer-ministr_5    =
| birinshi ministr_5   =
| monarx_5             =
| orınbasarı_5         =
| kancler_5            =
| parlament_5          =
| lider_5              =
| hákim_5              =
| hákim járdemshisi_5  =
| húkimdar_5           =
| húkimdar járdemshisi_5 =
| járdemshisi_5        =   
| waqıtsha_5           =
| qarsılas_5           =
| aldınǵı isker_5      =
| keyingi isker_5      =
| aldınǵısı_5          = 
| keyingisi_5          =  
| taj kiygiziw sánesi_5 = 
| 1belgiatı_5          =  
| 1tekstatı_5          = 
| 2belgiatı_5          = 
| 2tekstatı_5          = 
| 3belgiatı_5          = 
| 3tekstatı_5          = 
| 4belgiatı_5          = 
| 4tekstatı_5          = 
| 5belgiatı_5          =  
| 5tekstatı_5          = 
| qatarlıq sanı_6      =
| lawazım_6            =
| bayraq_6             =
| bayraq2_6            =
| lawazımdaǵı atı_6    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_6 =
| lawazımnan ketiw sánesi_6 =
| premyer_6            =
| prezident_6          =
| vice-prezident_6     =
| gubernator_6         =
| vice-gubernator_6    =
| ministr_6            =
| premyer-ministr_6    =
| birinshi ministr_6   =
| monarx_6             =
| orınbasarı_6         =
| kancler_6            =
| parlament_6          =
| lider_6              =
| hákim_6              =
| hákim járdemshisi_6  =
| húkimdar_6           =
| húkimdar járdemshisi_6 =
| járdemshisi_6        = 
| waqıtsha_6           =
| qarsılas_6           =
| aldınǵı isker_6      =
| keyingi isker_6      =
| aldınǵısı_6          = 
| keyingisi_6          = 
| taj kiygiziw sánesi_6 = 
| 1belgiatı_6          = 
| 1tekstatı_6          = 
| 2belgiatı_6          = 
| 2tekstatı_6          = 
| 3belgiatı_6          = 
| 3tekstatı_6          = 
| 4belgiatı_6          =  
| 4tekstatı_6          = 
| 5belgiatı_6          = 
| 5tekstatı_6          =  
| aytılıwı             =
| tuwılǵan waqtındaǵı atı =
| tuwılǵan sánesi      = 
| tuwılǵan ornı        = 
| qaytıs bolǵan sánesi = 
| qaytıs bolǵan ornı   = 
| qaytıs bolıw sebebi  = 
| jerlengen ornı       =
| puqaralıǵı           = {{UZB}}
| milleti              = ózbek
| partiya              = 
| basqa partiya        =
| boyı                 =
| ómirlik joldası      =
| balaları             =
| ákesi                = 
| anası                = 
| nekesiz zayıbı       =
| qatnasıqları         =
| tuwısqanları         =
| jasaw ornı           =
| dini                 =
| bilim alǵan jeri     =
| qánigeligi           =
| kásibi               =
| belgili isleri       =
| aylıǵı               =
| kabinet              =
| komitetler           =
| portfolio            =
| ilimiy ataǵı         =
| ataǵı                =
| maǵlıwmatı           =
| sıylıqları           =
| blanka1              =
| tekst1               =
| blanka2              =
| tekst2               =
| blanka3              =
| tekst3               =
| blanka4              =
| tekst4               =
| blanka5              =
| tekst5               =
| qolı                 = 
| sayt                 =
| laqabı               =
| tiyisliligi          =
| armiya túri          =
| xızmet etken jılları =
|áskeriy sıylıqları    =
|áskeriy_blanka1       =
|áskeriy_tekst1        =
|áskeriy_blanka2       =
|áskeriy_tekst2        =
|áskeriy_blanka3       =
|áskeriy_tekst3        =
|áskeriy_blanka4       =
|áskeriy_tekst4        =
|áskeriy_blanka5       =
|áskeriy_tekst5        =
| modul                =
| modul2               =
| modul3               =
| modul4               =
| modul5               =
| túsindirmeler        =
| sáne                 =
| jıl                  =
| derek                =
}}

'''Dilnozaxon Kattaxonova''' — ózbek siyasachısı, 2020-jıldan baslap Ózbekstan Jaslar isleri agentligi direktorınıń birinshi orınbasarı lawazımında islep kelmekte&lt;ref&gt;{{cite news |title=Yoshlar ishlari agentligi raisiga o'rinbosar tayinlandi |url=https://www.kun.uz/news/2020/07/11/yoshlar-ishlari-agentligi-raisiga-orinbosar-tayinlandi |access-date=19 May 2025 |agency=kun.uz}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |title=Dilnozaxon KATTAXONOVA, Yoshlar ishlari agentligi direktorining birinchi o'rinbosari |url=https://www.green.nordicuniversity.org/barqarorlikka-doir-yangiliklar/dilnozaxon-kattaxonova-yoshlar-ishlari-agentligi-direktorining-birinchi-o-rinbosari |access-date=19 May 2025 |agency=Yashil universitet}}&lt;/ref&gt;. Kattaxonova burın eń iri mektep oqıwshıları awqamı bolǵan «Kamalak» balalar shólkeminiń baslıǵı (2018-2020) lawazımında islegen. 2021-jıl iyun ayında Kattaxonova Ózbekstan Prezidenti tárepinen «Dwstlik» mámleketlik sıylıǵı menen sıylıqlanǵan&lt;ref&gt;[https://president.uz/uz/lists/view/4460 Yoshlar kuni munosabati bilan yurtimizning faol va tashabbuskor yosh avlod vakillaridan bir guruhini mukofotlash toʻgʻrisida]&lt;/ref&gt;. Sonday-aq, ol siyasattanıw boyınsha filosofiya doktorı&lt;ref&gt;{{cite news |title=Каттаханова Дилнозахон Собир қизининг фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон |url=https://oak.uz/pages/8799 |access-date=19 May 2025 |agency=O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi huzuridagi Oliy attestatsiya komissiyasi}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{Derekler}}</text>
      <sha1>5jdrydhw1e2ynzvrvvstq4vja916sy7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120503</id>
      <parentid>120502</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:21:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MirfayzbekAbdullayev</username>
        <id>10387</id>
      </contributor>
      <origin>120503</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8786" sha1="4aukta0apm0nm0dt3q4cyxcvfg33ebm" xml:space="preserve">{{Mámleketlik isker infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı    = 
| negizgi atı          = 
| súwret               = Dilnozaxon_Kattaxonova.jpg
| súwret uzınlıǵı      = 250px
| súwret túsindirmesi  = 
| qatarlıq sanı        = 
| lawazım              = Ózbekstan Jaslar isleri agentligi direktorınıń birinshi orınbasarı
| bayraq               =
| bayraq2              =
| lawazımdaǵı atı      = 
| lawazımǵa kirisiw sánesi  =  
| lawazımnan ketiw sánesi   =  
| premyer              = 
| aldınǵı isker        = 
| keyingi isker        =
| lawazım_2            =
| bayraq_2             =
| bayraq2_2            =
| lawazımdaǵı atı_2    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_2 =
| lawazımnan ketiw sánesi_2  = 
| aldınǵı isker_2      = 
| keyingi isker_2      = 
| lawazım_3            =
| bayraq_3             =
| bayraq2_3            =
| lawazımdaǵı atı_3    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_3    =
| lawazımnan ketiw sánesi_3  =
| premyer_3            =
| prezident_3          =
| vice-prezident_3     =
| gubernator_3         =
| vice-gubernator_3    =
| ministr_3            =
| premyer-ministr_3    =
| birinshi ministr_3   =
| monarx_3             =
| orınbasarı_3         =
| kancler_3            =
| parlament_3          =
| lider_3              =
| hákim_3              =
| hákim járdemshisi_3  =
| húkimdar_3            =
| húkimdar járdemshisi_3 =
| járdemshisi_3         =
| waqıtsha_3           =
| qarsılas_3           =
| aldınǵı isker_3      =
| keyingi isker_3      =
| aldınǵısı_3          = 
| keyingisi_3          = 
| taj kiygiziw sánesi_3 = 
| 1belgiatı_3          = 
| 1tekstatı_3          = 
| 2belgiatı_3          = 
| 2tekstatı_3          = 
| 3belgiatı_3          = 
| 3tekstatı_3          = 
| 4belgiatı_3          = 
| 4tekstatı_3          = 
| 5belgiatı_3          = 
| 5tekstatı_3          = 
| qatarlıq sanı_4      =
| lawazım_4            =
| bayraq_4             =
| bayraq2_4            =
| lawazımdaǵı atı_4    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_4 =
| lawazımnan ketiw sánesi_4 =
| premyer_4            =
| prezident_4          =
| vice-prezident_4     =
| gubernator_4         =
| vice-gubernator_4    =
| ministr_4            =
| premyer-ministr_4    =
| birinshi ministr_4   =
| monarx_4             =
| orınbasarı_4         =
| kancler_4            =
| parlament_4          =
| lider_4              =
| hákim_4              =       
| hákim járdemshisi_4  =
| húkimdar_4           =
| húkimdar járdemshisi_4 =
| járdemshisi_4        =
| waqıtsha_4           =
| qarsılas_4           =
| aldınǵı isker_4      =
| keyingi isker_4      =
| aldınǵısı_4          = 
| keyingisi_4          = 
| taj kiygiziw sánesi_4 = 
| 1belgiatı_4          = 
| 1tekstatı_4          = 
| 2belgiatı_4          = 
| 2tekstatı_4          =  
| 3belgiatı_4          = 
| 3tekstatı_4          = 
| 4belgiatı_4          = 
| 4tekstatı_4          = 
| 5belgiatı_4          = 
| 5tekstatı_4          = 
| qatarlıq sanı_5      =
| lawazım_5            =
| bayraq_5             =
| bayraq2_5            =
| lawazımdaǵı atı_5    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_5 =
| lawazımnan ketiw sánesi_5 =
| premyer_5            =
| prezident_5          =
| vice-prezident_5     =
| gubernator_5         =
| vice-gubernator_5    =
| ministr_5            =
| premyer-ministr_5    =
| birinshi ministr_5   =
| monarx_5             =
| orınbasarı_5         =
| kancler_5            =
| parlament_5          =
| lider_5              =
| hákim_5              =
| hákim járdemshisi_5  =
| húkimdar_5           =
| húkimdar járdemshisi_5 =
| járdemshisi_5        =   
| waqıtsha_5           =
| qarsılas_5           =
| aldınǵı isker_5      =
| keyingi isker_5      =
| aldınǵısı_5          = 
| keyingisi_5          =  
| taj kiygiziw sánesi_5 = 
| 1belgiatı_5          =  
| 1tekstatı_5          = 
| 2belgiatı_5          = 
| 2tekstatı_5          = 
| 3belgiatı_5          = 
| 3tekstatı_5          = 
| 4belgiatı_5          = 
| 4tekstatı_5          = 
| 5belgiatı_5          =  
| 5tekstatı_5          = 
| qatarlıq sanı_6      =
| lawazım_6            =
| bayraq_6             =
| bayraq2_6            =
| lawazımdaǵı atı_6    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_6 =
| lawazımnan ketiw sánesi_6 =
| premyer_6            =
| prezident_6          =
| vice-prezident_6     =
| gubernator_6         =
| vice-gubernator_6    =
| ministr_6            =
| premyer-ministr_6    =
| birinshi ministr_6   =
| monarx_6             =
| orınbasarı_6         =
| kancler_6            =
| parlament_6          =
| lider_6              =
| hákim_6              =
| hákim járdemshisi_6  =
| húkimdar_6           =
| húkimdar járdemshisi_6 =
| járdemshisi_6        = 
| waqıtsha_6           =
| qarsılas_6           =
| aldınǵı isker_6      =
| keyingi isker_6      =
| aldınǵısı_6          = 
| keyingisi_6          = 
| taj kiygiziw sánesi_6 = 
| 1belgiatı_6          = 
| 1tekstatı_6          = 
| 2belgiatı_6          = 
| 2tekstatı_6          = 
| 3belgiatı_6          = 
| 3tekstatı_6          = 
| 4belgiatı_6          =  
| 4tekstatı_6          = 
| 5belgiatı_6          = 
| 5tekstatı_6          =  
| aytılıwı             =
| tuwılǵan waqtındaǵı atı =
| tuwılǵan sánesi      = 
| tuwılǵan ornı        = 
| qaytıs bolǵan sánesi = 
| qaytıs bolǵan ornı   = 
| qaytıs bolıw sebebi  = 
| jerlengen ornı       =
| puqaralıǵı           = {{UZB}}
| milleti              = ózbek
| partiya              = 
| basqa partiya        =
| boyı                 =
| ómirlik joldası      =
| balaları             =
| ákesi                = 
| anası                = 
| nekesiz zayıbı       =
| qatnasıqları         =
| tuwısqanları         =
| jasaw ornı           =
| dini                 =
| bilim alǵan jeri     =
| qánigeligi           =
| kásibi               =
| belgili isleri       =
| aylıǵı               =
| kabinet              =
| komitetler           =
| portfolio            =
| ilimiy ataǵı         =filosofiya doktorı
| ataǵı                =
| maǵlıwmatı           =
| sıylıqları           =
| blanka1              =
| tekst1               =
| blanka2              =
| tekst2               =
| blanka3              =
| tekst3               =
| blanka4              =
| tekst4               =
| blanka5              =
| tekst5               =
| qolı                 = 
| sayt                 =
| laqabı               =
| tiyisliligi          =
| armiya túri          =
| xızmet etken jılları =
|áskeriy sıylıqları    =
|áskeriy_blanka1       =
|áskeriy_tekst1        =
|áskeriy_blanka2       =
|áskeriy_tekst2        =
|áskeriy_blanka3       =
|áskeriy_tekst3        =
|áskeriy_blanka4       =
|áskeriy_tekst4        =
|áskeriy_blanka5       =
|áskeriy_tekst5        =
| modul                =
| modul2               =
| modul3               =
| modul4               =
| modul5               =
| túsindirmeler        =
| sáne                 =
| jıl                  =
| derek                =
}}

'''Dilnozaxon Kattaxonova''' — ózbek siyasachısı, 2020-jıldan baslap Ózbekstan Jaslar isleri agentligi direktorınıń birinshi orınbasarı lawazımında islep kelmekte&lt;ref&gt;{{cite news |title=Yoshlar ishlari agentligi raisiga o'rinbosar tayinlandi |url=https://www.kun.uz/news/2020/07/11/yoshlar-ishlari-agentligi-raisiga-orinbosar-tayinlandi |access-date=19 May 2025 |agency=kun.uz}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |title=Dilnozaxon KATTAXONOVA, Yoshlar ishlari agentligi direktorining birinchi o'rinbosari |url=https://www.green.nordicuniversity.org/barqarorlikka-doir-yangiliklar/dilnozaxon-kattaxonova-yoshlar-ishlari-agentligi-direktorining-birinchi-o-rinbosari |access-date=19 May 2025 |agency=Yashil universitet}}&lt;/ref&gt;. Kattaxonova burın eń iri mektep oqıwshıları awqamı bolǵan «Kamalak» balalar shólkeminiń baslıǵı (2018-2020) lawazımında islegen. 2021-jıl iyun ayında Kattaxonova Ózbekstan Prezidenti tárepinen «Dwstlik» mámleketlik sıylıǵı menen sıylıqlanǵan&lt;ref&gt;[https://president.uz/uz/lists/view/4460 Yoshlar kuni munosabati bilan yurtimizning faol va tashabbuskor yosh avlod vakillaridan bir guruhini mukofotlash toʻgʻrisida]&lt;/ref&gt;. Sonday-aq, ol siyasattanıw boyınsha filosofiya doktorı&lt;ref&gt;{{cite news |title=Каттаханова Дилнозахон Собир қизининг фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон |url=https://oak.uz/pages/8799 |access-date=19 May 2025 |agency=O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi huzuridagi Oliy attestatsiya komissiyasi}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{Derekler}}</text>
      <sha1>4aukta0apm0nm0dt3q4cyxcvfg33ebm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120508</id>
      <parentid>120503</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:46:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>120508</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8840" sha1="136djpt54rljexa3fbvkq7docmhbknz" xml:space="preserve">{{Mámleketlik isker infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı    = 
| negizgi atı          = 
| súwret               = Dilnozaxon_Kattaxonova.jpg
| súwret uzınlıǵı      = 250px
| súwret túsindirmesi  = 
| qatarlıq sanı        = 
| lawazım              = Ózbekstan Jaslar isleri agentligi direktorınıń birinshi orınbasarı
| bayraq               =
| bayraq2              =
| lawazımdaǵı atı      = 
| lawazımǵa kirisiw sánesi  =  
| lawazımnan ketiw sánesi   =  
| premyer              = 
| aldınǵı isker        = 
| keyingi isker        =
| lawazım_2            =
| bayraq_2             =
| bayraq2_2            =
| lawazımdaǵı atı_2    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_2 =
| lawazımnan ketiw sánesi_2  = 
| aldınǵı isker_2      = 
| keyingi isker_2      = 
| lawazım_3            =
| bayraq_3             =
| bayraq2_3            =
| lawazımdaǵı atı_3    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_3    =
| lawazımnan ketiw sánesi_3  =
| premyer_3            =
| prezident_3          =
| vice-prezident_3     =
| gubernator_3         =
| vice-gubernator_3    =
| ministr_3            =
| premyer-ministr_3    =
| birinshi ministr_3   =
| monarx_3             =
| orınbasarı_3         =
| kancler_3            =
| parlament_3          =
| lider_3              =
| hákim_3              =
| hákim járdemshisi_3  =
| húkimdar_3            =
| húkimdar járdemshisi_3 =
| járdemshisi_3         =
| waqıtsha_3           =
| qarsılas_3           =
| aldınǵı isker_3      =
| keyingi isker_3      =
| aldınǵısı_3          = 
| keyingisi_3          = 
| taj kiygiziw sánesi_3 = 
| 1belgiatı_3          = 
| 1tekstatı_3          = 
| 2belgiatı_3          = 
| 2tekstatı_3          = 
| 3belgiatı_3          = 
| 3tekstatı_3          = 
| 4belgiatı_3          = 
| 4tekstatı_3          = 
| 5belgiatı_3          = 
| 5tekstatı_3          = 
| qatarlıq sanı_4      =
| lawazım_4            =
| bayraq_4             =
| bayraq2_4            =
| lawazımdaǵı atı_4    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_4 =
| lawazımnan ketiw sánesi_4 =
| premyer_4            =
| prezident_4          =
| vice-prezident_4     =
| gubernator_4         =
| vice-gubernator_4    =
| ministr_4            =
| premyer-ministr_4    =
| birinshi ministr_4   =
| monarx_4             =
| orınbasarı_4         =
| kancler_4            =
| parlament_4          =
| lider_4              =
| hákim_4              =       
| hákim járdemshisi_4  =
| húkimdar_4           =
| húkimdar járdemshisi_4 =
| járdemshisi_4        =
| waqıtsha_4           =
| qarsılas_4           =
| aldınǵı isker_4      =
| keyingi isker_4      =
| aldınǵısı_4          = 
| keyingisi_4          = 
| taj kiygiziw sánesi_4 = 
| 1belgiatı_4          = 
| 1tekstatı_4          = 
| 2belgiatı_4          = 
| 2tekstatı_4          =  
| 3belgiatı_4          = 
| 3tekstatı_4          = 
| 4belgiatı_4          = 
| 4tekstatı_4          = 
| 5belgiatı_4          = 
| 5tekstatı_4          = 
| qatarlıq sanı_5      =
| lawazım_5            =
| bayraq_5             =
| bayraq2_5            =
| lawazımdaǵı atı_5    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_5 =
| lawazımnan ketiw sánesi_5 =
| premyer_5            =
| prezident_5          =
| vice-prezident_5     =
| gubernator_5         =
| vice-gubernator_5    =
| ministr_5            =
| premyer-ministr_5    =
| birinshi ministr_5   =
| monarx_5             =
| orınbasarı_5         =
| kancler_5            =
| parlament_5          =
| lider_5              =
| hákim_5              =
| hákim járdemshisi_5  =
| húkimdar_5           =
| húkimdar járdemshisi_5 =
| járdemshisi_5        =   
| waqıtsha_5           =
| qarsılas_5           =
| aldınǵı isker_5      =
| keyingi isker_5      =
| aldınǵısı_5          = 
| keyingisi_5          =  
| taj kiygiziw sánesi_5 = 
| 1belgiatı_5          =  
| 1tekstatı_5          = 
| 2belgiatı_5          = 
| 2tekstatı_5          = 
| 3belgiatı_5          = 
| 3tekstatı_5          = 
| 4belgiatı_5          = 
| 4tekstatı_5          = 
| 5belgiatı_5          =  
| 5tekstatı_5          = 
| qatarlıq sanı_6      =
| lawazım_6            =
| bayraq_6             =
| bayraq2_6            =
| lawazımdaǵı atı_6    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_6 =
| lawazımnan ketiw sánesi_6 =
| premyer_6            =
| prezident_6          =
| vice-prezident_6     =
| gubernator_6         =
| vice-gubernator_6    =
| ministr_6            =
| premyer-ministr_6    =
| birinshi ministr_6   =
| monarx_6             =
| orınbasarı_6         =
| kancler_6            =
| parlament_6          =
| lider_6              =
| hákim_6              =
| hákim járdemshisi_6  =
| húkimdar_6           =
| húkimdar járdemshisi_6 =
| járdemshisi_6        = 
| waqıtsha_6           =
| qarsılas_6           =
| aldınǵı isker_6      =
| keyingi isker_6      =
| aldınǵısı_6          = 
| keyingisi_6          = 
| taj kiygiziw sánesi_6 = 
| 1belgiatı_6          = 
| 1tekstatı_6          = 
| 2belgiatı_6          = 
| 2tekstatı_6          = 
| 3belgiatı_6          = 
| 3tekstatı_6          = 
| 4belgiatı_6          =  
| 4tekstatı_6          = 
| 5belgiatı_6          = 
| 5tekstatı_6          =  
| aytılıwı             =
| tuwılǵan waqtındaǵı atı =
| tuwılǵan sánesi      = 
| tuwılǵan ornı        = 
| qaytıs bolǵan sánesi = 
| qaytıs bolǵan ornı   = 
| qaytıs bolıw sebebi  = 
| jerlengen ornı       =
| puqaralıǵı           = {{UZB}}
| milleti              = [[Ózbekler|ózbek]]
| partiya              = 
| basqa partiya        =
| boyı                 =
| ómirlik joldası      =
| balaları             =
| ákesi                = 
| anası                = 
| nekesiz zayıbı       =
| qatnasıqları         =
| tuwısqanları         =
| jasaw ornı           =
| dini                 =
| bilim alǵan jeri     =
| qánigeligi           =
| kásibi               =
| belgili isleri       =
| aylıǵı               =
| kabinet              =
| komitetler           =
| portfolio            =
| ilimiy ataǵı         = filosofiya doktorı
| ataǵı                =
| maǵlıwmatı           =
| sıylıqları           =
| blanka1              =
| tekst1               =
| blanka2              =
| tekst2               =
| blanka3              =
| tekst3               =
| blanka4              =
| tekst4               =
| blanka5              =
| tekst5               =
| qolı                 = 
| sayt                 =
| laqabı               =
| tiyisliligi          =
| armiya túri          =
| xızmet etken jılları =
|áskeriy sıylıqları    =
|áskeriy_blanka1       =
|áskeriy_tekst1        =
|áskeriy_blanka2       =
|áskeriy_tekst2        =
|áskeriy_blanka3       =
|áskeriy_tekst3        =
|áskeriy_blanka4       =
|áskeriy_tekst4        =
|áskeriy_blanka5       =
|áskeriy_tekst5        =
| modul                =
| modul2               =
| modul3               =
| modul4               =
| modul5               =
| túsindirmeler        =
| sáne                 =
| jıl                  =
| derek                =
}}
'''Dilnozaxon Kattaxonova''' — ózbek siyasatshısı, 2020-jıldan baslap [[Jaslar isleri agentligi|Ózbekstan Jaslar isleri agentligi]] direktorınıń birinshi orınbasarı lawazımında islep kelmekte&lt;ref&gt;{{cite news |title=Yoshlar ishlari agentligi raisiga o'rinbosar tayinlandi |url=https://www.kun.uz/news/2020/07/11/yoshlar-ishlari-agentligi-raisiga-orinbosar-tayinlandi |access-date=19 May 2025 |agency=kun.uz}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |title=Dilnozaxon KATTAXONOVA, Yoshlar ishlari agentligi direktorining birinchi o'rinbosari |url=https://www.green.nordicuniversity.org/barqarorlikka-doir-yangiliklar/dilnozaxon-kattaxonova-yoshlar-ishlari-agentligi-direktorining-birinchi-o-rinbosari |access-date=19 May 2025 |agency=Yashil universitet}}&lt;/ref&gt;. Kattaxonova burın eń iri mektep oqıwshıları awqamı bolǵan «[[Kamalak]]» balalar shólkeminiń baslıǵı (2018-2020) lawazımında islegen. 2021-jıl iyun ayında Ózbekstan Prezidenti tárepinen [[Doslıq ordeni|«Doslıq»]] mámleketlik sıylıǵı menen sıylıqlanǵan&lt;ref&gt;[https://president.uz/uz/lists/view/4460 Yoshlar kuni munosabati bilan yurtimizning faol va tashabbuskor yosh avlod vakillaridan bir guruhini mukofotlash toʻgʻrisida]&lt;/ref&gt;. Sonday-aq, ol siyasattanıw boyınsha filosofiya doktorı&lt;ref&gt;{{cite news |title=Каттаханова Дилнозахон Собир қизининг фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон |url=https://oak.uz/pages/8799 |access-date=19 May 2025 |agency=O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi huzuridagi Oliy attestatsiya komissiyasi}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{Derekler}}</text>
      <sha1>136djpt54rljexa3fbvkq7docmhbknz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120566</id>
      <parentid>120508</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:59:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MirfayzbekAbdullayev</username>
        <id>10387</id>
      </contributor>
      <origin>120566</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9466" sha1="b8kmeqb382xwtdd4fzlxudfucj9y8gi" xml:space="preserve">{{Mámleketlik isker infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı    = 
| negizgi atı          = 
| súwret               = Dilnozaxon_Kattaxonova.jpg
| súwret uzınlıǵı      = 250px
| súwret túsindirmesi  = 
| qatarlıq sanı        = 
| lawazım              = Ózbekstan Jaslar isleri agentligi direktorınıń birinshi orınbasarı
| bayraq               =
| bayraq2              =
| lawazımdaǵı atı      = 
| lawazımǵa kirisiw sánesi  =  
| lawazımnan ketiw sánesi   =  
| premyer              = 
| aldınǵı isker        = 
| keyingi isker        =
| lawazım_2            =
| bayraq_2             =
| bayraq2_2            =
| lawazımdaǵı atı_2    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_2 =
| lawazımnan ketiw sánesi_2  = 
| aldınǵı isker_2      = 
| keyingi isker_2      = 
| lawazım_3            =
| bayraq_3             =
| bayraq2_3            =
| lawazımdaǵı atı_3    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_3    =
| lawazımnan ketiw sánesi_3  =
| premyer_3            =
| prezident_3          =
| vice-prezident_3     =
| gubernator_3         =
| vice-gubernator_3    =
| ministr_3            =
| premyer-ministr_3    =
| birinshi ministr_3   =
| monarx_3             =
| orınbasarı_3         =
| kancler_3            =
| parlament_3          =
| lider_3              =
| hákim_3              =
| hákim járdemshisi_3  =
| húkimdar_3            =
| húkimdar járdemshisi_3 =
| járdemshisi_3         =
| waqıtsha_3           =
| qarsılas_3           =
| aldınǵı isker_3      =
| keyingi isker_3      =
| aldınǵısı_3          = 
| keyingisi_3          = 
| taj kiygiziw sánesi_3 = 
| 1belgiatı_3          = 
| 1tekstatı_3          = 
| 2belgiatı_3          = 
| 2tekstatı_3          = 
| 3belgiatı_3          = 
| 3tekstatı_3          = 
| 4belgiatı_3          = 
| 4tekstatı_3          = 
| 5belgiatı_3          = 
| 5tekstatı_3          = 
| qatarlıq sanı_4      =
| lawazım_4            =
| bayraq_4             =
| bayraq2_4            =
| lawazımdaǵı atı_4    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_4 =
| lawazımnan ketiw sánesi_4 =
| premyer_4            =
| prezident_4          =
| vice-prezident_4     =
| gubernator_4         =
| vice-gubernator_4    =
| ministr_4            =
| premyer-ministr_4    =
| birinshi ministr_4   =
| monarx_4             =
| orınbasarı_4         =
| kancler_4            =
| parlament_4          =
| lider_4              =
| hákim_4              =       
| hákim járdemshisi_4  =
| húkimdar_4           =
| húkimdar járdemshisi_4 =
| járdemshisi_4        =
| waqıtsha_4           =
| qarsılas_4           =
| aldınǵı isker_4      =
| keyingi isker_4      =
| aldınǵısı_4          = 
| keyingisi_4          = 
| taj kiygiziw sánesi_4 = 
| 1belgiatı_4          = 
| 1tekstatı_4          = 
| 2belgiatı_4          = 
| 2tekstatı_4          =  
| 3belgiatı_4          = 
| 3tekstatı_4          = 
| 4belgiatı_4          = 
| 4tekstatı_4          = 
| 5belgiatı_4          = 
| 5tekstatı_4          = 
| qatarlıq sanı_5      =
| lawazım_5            =
| bayraq_5             =
| bayraq2_5            =
| lawazımdaǵı atı_5    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_5 =
| lawazımnan ketiw sánesi_5 =
| premyer_5            =
| prezident_5          =
| vice-prezident_5     =
| gubernator_5         =
| vice-gubernator_5    =
| ministr_5            =
| premyer-ministr_5    =
| birinshi ministr_5   =
| monarx_5             =
| orınbasarı_5         =
| kancler_5            =
| parlament_5          =
| lider_5              =
| hákim_5              =
| hákim járdemshisi_5  =
| húkimdar_5           =
| húkimdar járdemshisi_5 =
| járdemshisi_5        =   
| waqıtsha_5           =
| qarsılas_5           =
| aldınǵı isker_5      =
| keyingi isker_5      =
| aldınǵısı_5          = 
| keyingisi_5          =  
| taj kiygiziw sánesi_5 = 
| 1belgiatı_5          =  
| 1tekstatı_5          = 
| 2belgiatı_5          = 
| 2tekstatı_5          = 
| 3belgiatı_5          = 
| 3tekstatı_5          = 
| 4belgiatı_5          = 
| 4tekstatı_5          = 
| 5belgiatı_5          =  
| 5tekstatı_5          = 
| qatarlıq sanı_6      =
| lawazım_6            =
| bayraq_6             =
| bayraq2_6            =
| lawazımdaǵı atı_6    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_6 =
| lawazımnan ketiw sánesi_6 =
| premyer_6            =
| prezident_6          =
| vice-prezident_6     =
| gubernator_6         =
| vice-gubernator_6    =
| ministr_6            =
| premyer-ministr_6    =
| birinshi ministr_6   =
| monarx_6             =
| orınbasarı_6         =
| kancler_6            =
| parlament_6          =
| lider_6              =
| hákim_6              =
| hákim járdemshisi_6  =
| húkimdar_6           =
| húkimdar járdemshisi_6 =
| járdemshisi_6        = 
| waqıtsha_6           =
| qarsılas_6           =
| aldınǵı isker_6      =
| keyingi isker_6      =
| aldınǵısı_6          = 
| keyingisi_6          = 
| taj kiygiziw sánesi_6 = 
| 1belgiatı_6          = 
| 1tekstatı_6          = 
| 2belgiatı_6          = 
| 2tekstatı_6          = 
| 3belgiatı_6          = 
| 3tekstatı_6          = 
| 4belgiatı_6          =  
| 4tekstatı_6          = 
| 5belgiatı_6          = 
| 5tekstatı_6          =  
| aytılıwı             =
| tuwılǵan waqtındaǵı atı =
| tuwılǵan sánesi      = 
| tuwılǵan ornı        = 
| qaytıs bolǵan sánesi = 
| qaytıs bolǵan ornı   = 
| qaytıs bolıw sebebi  = 
| jerlengen ornı       =
| puqaralıǵı           = {{UZB}}
| milleti              = [[Ózbekler|ózbek]]
| partiya              = 
| basqa partiya        =
| boyı                 =
| ómirlik joldası      =
| balaları             =
| ákesi                = 
| anası                = 
| nekesiz zayıbı       =
| qatnasıqları         =
| tuwısqanları         =
| jasaw ornı           =
| dini                 =
| bilim alǵan jeri     =
| qánigeligi           =
| kásibi               =
| belgili isleri       =
| aylıǵı               =
| kabinet              =
| komitetler           =
| portfolio            =
| ilimiy ataǵı         = filosofiya doktorı
| ataǵı                =
| maǵlıwmatı           =
| sıylıqları           =
| blanka1              =
| tekst1               =
| blanka2              =
| tekst2               =
| blanka3              =
| tekst3               =
| blanka4              =
| tekst4               =
| blanka5              =
| tekst5               =
| qolı                 = 
| sayt                 =
| laqabı               =
| tiyisliligi          =
| armiya túri          =
| xızmet etken jılları =
|áskeriy sıylıqları    =
|áskeriy_blanka1       =
|áskeriy_tekst1        =
|áskeriy_blanka2       =
|áskeriy_tekst2        =
|áskeriy_blanka3       =
|áskeriy_tekst3        =
|áskeriy_blanka4       =
|áskeriy_tekst4        =
|áskeriy_blanka5       =
|áskeriy_tekst5        =
| modul                =
| modul2               =
| modul3               =
| modul4               =
| modul5               =
| túsindirmeler        =
| sáne                 =
| jıl                  =
| derek                =
}}
'''Dilnozaxon Kattaxonova''' — ózbek siyasatshısı, 2020-jıldan baslap [[Jaslar isleri agentligi|Ózbekstan Jaslar isleri agentligi]] direktorınıń birinshi orınbasarı lawazımında islep kelmekte&lt;ref&gt;{{cite news |title=Yoshlar ishlari agentligi raisiga o'rinbosar tayinlandi |url=https://www.kun.uz/news/2020/07/11/yoshlar-ishlari-agentligi-raisiga-orinbosar-tayinlandi |access-date=19 May 2025 |agency=kun.uz}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |title=Dilnozaxon KATTAXONOVA, Yoshlar ishlari agentligi direktorining birinchi o'rinbosari |url=https://www.green.nordicuniversity.org/barqarorlikka-doir-yangiliklar/dilnozaxon-kattaxonova-yoshlar-ishlari-agentligi-direktorining-birinchi-o-rinbosari |access-date=19 May 2025 |agency=Yashil universitet}}&lt;/ref&gt;. Kattaxonova burın eń iri mektep oqıwshıları awqamı bolǵan «[[Kamalak]]» balalar shólkeminiń baslıǵı (2018-2020) lawazımında islegen. 2021-jıl iyun ayında Ózbekstan Prezidenti tárepinen [[Doslıq ordeni|«Doslıq»]] mámleketlik sıylıǵı menen sıylıqlanǵan&lt;ref&gt;[https://president.uz/uz/lists/view/4460 Yoshlar kuni munosabati bilan yurtimizning faol va tashabbuskor yosh avlod vakillaridan bir guruhini mukofotlash toʻgʻrisida]&lt;/ref&gt;. Sonday-aq, ol siyasattanıw boyınsha filosofiya doktorı&lt;ref&gt;{{cite news |title=Каттаханова Дилнозахон Собир қизининг фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон |url=https://oak.uz/pages/8799 |access-date=19 May 2025 |agency=O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi huzuridagi Oliy attestatsiya komissiyasi}}&lt;/ref&gt;.
==Karyera==
Ol 2014-jılı Mırza Ulıǵbek atındaǵı Ózbekstan Milliy universitetinen bakalavr dárejesin alıp shıqqan. 2016-jılı Ózbekstan Milliy universitetinde magistratura dárejesin tamamlaǵan. 2014-2016-jıllar aralıǵında &quot;Kamolot&quot; jaslar jámiyetlik háreketiniń Oraylıq Keńesiniń Sociallıq-huqıqıy joybarlar bóliminde jetekshi qánige sıpatında xızmet etken. 2016-2017-jıllar dawamında Ózbekstan Hayal-qızlar komitetiniń Xalıqaralıq baylanıslardı rawajlandırıw hám mámleketlik emes, kommerciyalıq emes shólkemlerdi qollap-quwatlaw bóliminiń bas qánigesi lawazımında islegen.
== Derekler ==
{{Derekler}}</text>
      <sha1>b8kmeqb382xwtdd4fzlxudfucj9y8gi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120568</id>
      <parentid>120566</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T17:10:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MirfayzbekAbdullayev</username>
        <id>10387</id>
      </contributor>
      <comment>/* Karyera */</comment>
      <origin>120568</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10186" sha1="pbxfn8rr14762n6hekluz8d7coh953z" xml:space="preserve">{{Mámleketlik isker infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı    = 
| negizgi atı          = 
| súwret               = Dilnozaxon_Kattaxonova.jpg
| súwret uzınlıǵı      = 250px
| súwret túsindirmesi  = 
| qatarlıq sanı        = 
| lawazım              = Ózbekstan Jaslar isleri agentligi direktorınıń birinshi orınbasarı
| bayraq               =
| bayraq2              =
| lawazımdaǵı atı      = 
| lawazımǵa kirisiw sánesi  =  
| lawazımnan ketiw sánesi   =  
| premyer              = 
| aldınǵı isker        = 
| keyingi isker        =
| lawazım_2            =
| bayraq_2             =
| bayraq2_2            =
| lawazımdaǵı atı_2    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_2 =
| lawazımnan ketiw sánesi_2  = 
| aldınǵı isker_2      = 
| keyingi isker_2      = 
| lawazım_3            =
| bayraq_3             =
| bayraq2_3            =
| lawazımdaǵı atı_3    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_3    =
| lawazımnan ketiw sánesi_3  =
| premyer_3            =
| prezident_3          =
| vice-prezident_3     =
| gubernator_3         =
| vice-gubernator_3    =
| ministr_3            =
| premyer-ministr_3    =
| birinshi ministr_3   =
| monarx_3             =
| orınbasarı_3         =
| kancler_3            =
| parlament_3          =
| lider_3              =
| hákim_3              =
| hákim járdemshisi_3  =
| húkimdar_3            =
| húkimdar járdemshisi_3 =
| járdemshisi_3         =
| waqıtsha_3           =
| qarsılas_3           =
| aldınǵı isker_3      =
| keyingi isker_3      =
| aldınǵısı_3          = 
| keyingisi_3          = 
| taj kiygiziw sánesi_3 = 
| 1belgiatı_3          = 
| 1tekstatı_3          = 
| 2belgiatı_3          = 
| 2tekstatı_3          = 
| 3belgiatı_3          = 
| 3tekstatı_3          = 
| 4belgiatı_3          = 
| 4tekstatı_3          = 
| 5belgiatı_3          = 
| 5tekstatı_3          = 
| qatarlıq sanı_4      =
| lawazım_4            =
| bayraq_4             =
| bayraq2_4            =
| lawazımdaǵı atı_4    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_4 =
| lawazımnan ketiw sánesi_4 =
| premyer_4            =
| prezident_4          =
| vice-prezident_4     =
| gubernator_4         =
| vice-gubernator_4    =
| ministr_4            =
| premyer-ministr_4    =
| birinshi ministr_4   =
| monarx_4             =
| orınbasarı_4         =
| kancler_4            =
| parlament_4          =
| lider_4              =
| hákim_4              =       
| hákim járdemshisi_4  =
| húkimdar_4           =
| húkimdar járdemshisi_4 =
| járdemshisi_4        =
| waqıtsha_4           =
| qarsılas_4           =
| aldınǵı isker_4      =
| keyingi isker_4      =
| aldınǵısı_4          = 
| keyingisi_4          = 
| taj kiygiziw sánesi_4 = 
| 1belgiatı_4          = 
| 1tekstatı_4          = 
| 2belgiatı_4          = 
| 2tekstatı_4          =  
| 3belgiatı_4          = 
| 3tekstatı_4          = 
| 4belgiatı_4          = 
| 4tekstatı_4          = 
| 5belgiatı_4          = 
| 5tekstatı_4          = 
| qatarlıq sanı_5      =
| lawazım_5            =
| bayraq_5             =
| bayraq2_5            =
| lawazımdaǵı atı_5    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_5 =
| lawazımnan ketiw sánesi_5 =
| premyer_5            =
| prezident_5          =
| vice-prezident_5     =
| gubernator_5         =
| vice-gubernator_5    =
| ministr_5            =
| premyer-ministr_5    =
| birinshi ministr_5   =
| monarx_5             =
| orınbasarı_5         =
| kancler_5            =
| parlament_5          =
| lider_5              =
| hákim_5              =
| hákim járdemshisi_5  =
| húkimdar_5           =
| húkimdar járdemshisi_5 =
| járdemshisi_5        =   
| waqıtsha_5           =
| qarsılas_5           =
| aldınǵı isker_5      =
| keyingi isker_5      =
| aldınǵısı_5          = 
| keyingisi_5          =  
| taj kiygiziw sánesi_5 = 
| 1belgiatı_5          =  
| 1tekstatı_5          = 
| 2belgiatı_5          = 
| 2tekstatı_5          = 
| 3belgiatı_5          = 
| 3tekstatı_5          = 
| 4belgiatı_5          = 
| 4tekstatı_5          = 
| 5belgiatı_5          =  
| 5tekstatı_5          = 
| qatarlıq sanı_6      =
| lawazım_6            =
| bayraq_6             =
| bayraq2_6            =
| lawazımdaǵı atı_6    =
| lawazımǵa kirisiw sánesi_6 =
| lawazımnan ketiw sánesi_6 =
| premyer_6            =
| prezident_6          =
| vice-prezident_6     =
| gubernator_6         =
| vice-gubernator_6    =
| ministr_6            =
| premyer-ministr_6    =
| birinshi ministr_6   =
| monarx_6             =
| orınbasarı_6         =
| kancler_6            =
| parlament_6          =
| lider_6              =
| hákim_6              =
| hákim járdemshisi_6  =
| húkimdar_6           =
| húkimdar járdemshisi_6 =
| járdemshisi_6        = 
| waqıtsha_6           =
| qarsılas_6           =
| aldınǵı isker_6      =
| keyingi isker_6      =
| aldınǵısı_6          = 
| keyingisi_6          = 
| taj kiygiziw sánesi_6 = 
| 1belgiatı_6          = 
| 1tekstatı_6          = 
| 2belgiatı_6          = 
| 2tekstatı_6          = 
| 3belgiatı_6          = 
| 3tekstatı_6          = 
| 4belgiatı_6          =  
| 4tekstatı_6          = 
| 5belgiatı_6          = 
| 5tekstatı_6          =  
| aytılıwı             =
| tuwılǵan waqtındaǵı atı =
| tuwılǵan sánesi      = 
| tuwılǵan ornı        = 
| qaytıs bolǵan sánesi = 
| qaytıs bolǵan ornı   = 
| qaytıs bolıw sebebi  = 
| jerlengen ornı       =
| puqaralıǵı           = {{UZB}}
| milleti              = [[Ózbekler|ózbek]]
| partiya              = 
| basqa partiya        =
| boyı                 =
| ómirlik joldası      =
| balaları             =
| ákesi                = 
| anası                = 
| nekesiz zayıbı       =
| qatnasıqları         =
| tuwısqanları         =
| jasaw ornı           =
| dini                 =
| bilim alǵan jeri     =
| qánigeligi           =
| kásibi               =
| belgili isleri       =
| aylıǵı               =
| kabinet              =
| komitetler           =
| portfolio            =
| ilimiy ataǵı         = filosofiya doktorı
| ataǵı                =
| maǵlıwmatı           =
| sıylıqları           =
| blanka1              =
| tekst1               =
| blanka2              =
| tekst2               =
| blanka3              =
| tekst3               =
| blanka4              =
| tekst4               =
| blanka5              =
| tekst5               =
| qolı                 = 
| sayt                 =
| laqabı               =
| tiyisliligi          =
| armiya túri          =
| xızmet etken jılları =
|áskeriy sıylıqları    =
|áskeriy_blanka1       =
|áskeriy_tekst1        =
|áskeriy_blanka2       =
|áskeriy_tekst2        =
|áskeriy_blanka3       =
|áskeriy_tekst3        =
|áskeriy_blanka4       =
|áskeriy_tekst4        =
|áskeriy_blanka5       =
|áskeriy_tekst5        =
| modul                =
| modul2               =
| modul3               =
| modul4               =
| modul5               =
| túsindirmeler        =
| sáne                 =
| jıl                  =
| derek                =
}}
'''Dilnozaxon Kattaxonova''' — ózbek siyasatshısı, 2020-jıldan baslap [[Jaslar isleri agentligi|Ózbekstan Jaslar isleri agentligi]] direktorınıń birinshi orınbasarı lawazımında islep kelmekte&lt;ref&gt;{{cite news |title=Yoshlar ishlari agentligi raisiga o'rinbosar tayinlandi |url=https://www.kun.uz/news/2020/07/11/yoshlar-ishlari-agentligi-raisiga-orinbosar-tayinlandi |access-date=19 May 2025 |agency=kun.uz}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |title=Dilnozaxon KATTAXONOVA, Yoshlar ishlari agentligi direktorining birinchi o'rinbosari |url=https://www.green.nordicuniversity.org/barqarorlikka-doir-yangiliklar/dilnozaxon-kattaxonova-yoshlar-ishlari-agentligi-direktorining-birinchi-o-rinbosari |access-date=19 May 2025 |agency=Yashil universitet}}&lt;/ref&gt;. Kattaxonova burın eń iri mektep oqıwshıları awqamı bolǵan «[[Kamalak]]» balalar shólkeminiń baslıǵı (2018-2020) lawazımında islegen. 2021-jıl iyun ayında Ózbekstan Prezidenti tárepinen [[Doslıq ordeni|«Doslıq»]] mámleketlik sıylıǵı menen sıylıqlanǵan&lt;ref&gt;[https://president.uz/uz/lists/view/4460 Yoshlar kuni munosabati bilan yurtimizning faol va tashabbuskor yosh avlod vakillaridan bir guruhini mukofotlash toʻgʻrisida]&lt;/ref&gt;. Sonday-aq, ol siyasattanıw boyınsha filosofiya doktorı&lt;ref&gt;{{cite news |title=Каттаханова Дилнозахон Собир қизининг фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон |url=https://oak.uz/pages/8799 |access-date=19 May 2025 |agency=O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi huzuridagi Oliy attestatsiya komissiyasi}}&lt;/ref&gt;.
==Karyera==
Ol 2014-jılı Mırza Ulıǵbek atındaǵı Ózbekstan Milliy universitetinen bakalavr dárejesin alıp shıqqan. 2016-jılı Ózbekstan Milliy universitetinde magistratura dárejesin tamamlaǵan. 2014-2016-jıllar aralıǵında &quot;Kamolot&quot; jaslar jámiyetlik háreketiniń Oraylıq Keńesiniń Sociallıq-huqıqıy joybarlar bóliminde jetekshi qánige sıpatında xızmet etken. 2016-2017-jıllar dawamında Ózbekstan Hayal-qızlar komitetiniń Xalıqaralıq baylanıslardı rawajlandırıw hám mámleketlik emes, kommerciyalıq emes shólkemlerdi qollap-quwatlaw bóliminiń bas qánigesi lawazımında islegen. 2017-jıl 5-iyul kúni Jaslar máseleleri boyınsha respublikalıq keńestiń májilisinde Ózbekstan jaslar awqamı Oraylıq Keńesi baslıǵınıń orınbasarı etip saylandı. 2018-2020-jıllarda &quot;Kamalak&quot; balalar shólkeminiń baslıǵı lawazımında jumıs alıp barǵan. 2018-jıldan Ózbekstan Respublikası Prezidenti janındaǵı Mámleketlik basqarıw akademiyasınıń erkin izertlewshisi. 2022-jıl mart ayında PhD diplomın aldı. 2020-jıl 10-iyul kúni jańadan shólkemlestirilgen Ózbekstan Respublikası Jaslar isleri agentligi direktorınıń orınbasarı lawazımına tayınlandı. 2023-jıl 20-dekabr kúni Jaslar isleri agentligi direktorınıń birinshi orınbasarı lawazımına tayınlandı.

== Derekler ==
{{Derekler}}</text>
      <sha1>pbxfn8rr14762n6hekluz8d7coh953z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategoriya:Orhan Pamuk</title>
    <ns>14</ns>
    <id>25160</id>
    <revision>
      <id>120505</id>
      <timestamp>2025-06-07T16:41:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <comment>Taza bet jaratıldı: «{{main|Orhan Pamuk}} {{commonscat|Orhan Pamuk}}  [[Kategoriya:Túrkiyalı jazıwshılar]]»</comment>
      <origin>120505</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="89" sha1="tl6vakwqwebqej73l951z2txmhwejhn" xml:space="preserve">{{main|Orhan Pamuk}}
{{commonscat|Orhan Pamuk}}

[[Kategoriya:Túrkiyalı jazıwshılar]]</text>
      <sha1>tl6vakwqwebqej73l951z2txmhwejhn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sidewalk Labs</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25161</id>
    <revision>
      <id>120506</id>
      <timestamp>2025-06-07T16:44:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:en:Special:Redirect/revision/1265980186|Sidewalk Labs]]» betinen awdarılıp jaratıldı</comment>
      <origin>120506</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23855" sha1="ev985v0fzjc2cxv2wayeo6x3n0jp5q9" xml:space="preserve">
'''Sidewalk Labs LLC'''&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://opencorporates.com/companies/us_de/5765181|bet=Sidewalk Labs LLC|sáne=2015-06-11|jumıs=[[OpenCorporates]]|qaralǵan sáne=2023-08-20}}&lt;/ref&gt; [[Google]] kompaniyasınıń qala jobalastırıw hám infrastruktura boyınsha [[Sıńar kompaniya|sıńar kompaniyası]] edi. Onıń járiyalanǵan maqseti texnologiyalıq sheshimler arqalı qala infrastrukturasın jaqsılaw, hám jasaw qunı, nátiyjeli transport hám energiya jumsaw sıyaqlı máselelerdi sheshiw edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.archdaily.com/771696/google-alphabet-sidewalk-labs-seek-to-improve-city-life|bet=Google (Alphabet) &quot;Sidewalk Labs&quot; Seeks to Improve City Life|arxivurl=https://web.archive.org/web/20150815005129/http://www.archdaily.com/771696/google-alphabet-sidewalk-labs-seek-to-improve-city-life|arxivsáne=August 15, 2015|avtor=Rosenfield|at=Karissa|sáne=August 11, 2015|jumıs=[[ArchDaily]]|qaralǵan sáne=December 11, 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Bidness&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.bidnessetc.com/66731-alphabet-subsidiary-sidewalk-labs-hints-development-plans-a/|bet=Alphabet Inc Subsidiary Sidewalk Labs Hints at Development Plans for a New City|arxivurl=https://web.archive.org/web/20161008083512/http://www.bidnessetc.com/66731-alphabet-subsidiary-sidewalk-labs-hints-development-plans-a/|arxivsáne=October 8, 2016|avtor=Kamran|at=Bilal|sáne=April 6, 2016|jumıs=BidnessEtc|qaralǵan sáne=May 27, 2021}}&lt;/ref&gt; Kompaniyanı 2021-jılǵa shekem Nyu-York qalası meriniń ekonomikalıq rawajlanıw boyınsha burınǵı orınbasarı hám Bloomberg L.P. kompaniyasınıń burınǵı bas atqarıwshı direktorı Daniel L. Doktoroff basqarǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.nytimes.com/2015/06/11/technology/sidewalk-labs-a-start-up-created-by-google-has-bold-aims-to-improve-city-living.html|bet=Sidewalk Labs, a Start-Up Created by Google, Has Bold Aims to Improve City Living|arxivurl=https://web.archive.org/web/20150611065930/https://www.nytimes.com/2015/06/11/technology/sidewalk-labs-a-start-up-created-by-google-has-bold-aims-to-improve-city-living.html|arxivsáne=June 11, 2015|avtor=Lohr|at=Steve|sáne=June 10, 2015|jumıs=[[The New York Times]]|qaralǵan sáne=January 10, 2016}}&lt;/ref&gt; Basqa belgili xızmetkerler qatarına Googledıń Nyu-Yorktaǵı ofisiniń tiykarshılarınıń biri hám Froogledı oylap tabıwshısı Kreyg Nevill-Menning, hám kompaniyanıń siyasat boyınsha bas xızmetkeri bolıp islegen hám házir Nyu-York qalasınıń Qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw departamentiniń komissarı bolǵan Roxit Aggarvala kiredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.vox.com/2016/2/22/11588096/sidewalk-labs-googles-company-for-cities-builds-its-inaugural|bet=Sidewalk Labs, Google's Company for Cities, Builds Its Inaugural Executive Team|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190908211007/https://www.vox.com/2016/2/22/11588096/sidewalk-labs-googles-company-for-cities-builds-its-inaugural|arxivsáne=September 8, 2019|sáne=February 22, 2016|jumıs=[[Vox (website)|Vox]]|qaralǵan sáne=April 22, 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://mobilesyrup.com/2018/03/20/sidewalk-labs-rohit-aggarwala-toronto-first-smart-neighbourhood/|bet=Sidewalk Labs' Rohit Aggarwala on building Toronto's first smart neighbourhood|sáne=2018-03-20|til=en|jumıs=MobileSyrup|qaralǵan sáne=2022-02-10}}&lt;/ref&gt; Ol dáslep Googledıń bas kompaniyası [[Alphabet Inc.]] quramında boldı, Doktorofftıń kompaniyadan ketiwinen keyin 2022-jılı Googleǵa qosıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2021/12/16/22840028/sidewalk-labs-google-doctoroff-health-toronto-quayside|bet=Sidewalk Labs will be folded into Google as CEO steps down for health reasons|arxivurl=https://web.archive.org/web/20211217011820/https://www.theverge.com/2021/12/16/22840028/sidewalk-labs-google-doctoroff-health-toronto-quayside|arxivsáne=December 17, 2021|avtor=Lyons|at=Kim|sáne=December 16, 2021|jumıs=[[The Verge]]|qaralǵan sáne=December 17, 2021}}&lt;/ref&gt;

== Joybarlar ==

=== Sidewalk Toronto ===
[[Fayl:Sidewalk_Labs_Toronto_Open_House.jpg|nobaý|Sidewalk Labstıń Torontodaǵı «307» dep atalǵan keńsesindegi ashıq esikler kúni]]
2016-jıl aprel ayında «The Information» basılımı Sidewalk kompaniyasınıń dizayn ideyaların haqıyqıy dúnyada ámelge asırıwdan aldın sınap kóriw ushın Amerika Qurama Shtatlarında jańa qala qurıwdı niyetlegeni haqqında xabar berdi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theinformation.com/sidewalk-labs-preps-proposal-for-digital-district|bet=Alphabet's Sidewalk Preps Proposal for Digital District|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160422120415/https://www.theinformation.com/sidewalk-labs-preps-proposal-for-digital-district|arxivsáne=April 22, 2016|avtor=Lessin|at=Jessica|sáne=April 14, 2016|jumıs=[[The Information (company)|The Information]]|qaralǵan sáne=April 16, 2016}}&lt;/ref&gt; Sidewalk bul xabardı tastıyıqlamadı, biraq jámiyetti «internetten baslap» rawajlandırıw qanday bolıwı múmkin ekenligi haqqında oy tájiriybelerin ótkergenin ayttı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://statescoop.com/google-wants-to-build-a-city|bet=Google wants to build a city|avtor=Williams|at=Jake|sáne=May 4, 2017|jumıs=Statescoop|qaralǵan sáne=May 5, 2017}}&lt;/ref&gt;

2017-jıl oktyabr ayında Sidewalk Labs Waterfront Toronto shólkemlestirgen tańlawǵa juwap retinde Kanadanıń Ontario shtatı, [[Toronto]] qalasındaǵı 12 akr (4,9 ga) maydandı iyelegen Kveysayd rayonın rawajlandırıw jobaların járiyaladı. Sidewalk Toronto brendi astında bul joybar qala jámiyetshiliklerinde turaqlılıq, qoljetimlilik, inklyuzivlik hám abadanlıq sıyaqlı máselelerdi sheshiw ushın «jańa texnologiyalar, materiallar hám processler ushın sınaq maydanshası» bolıwdı maqset etti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.thestar.com/news/city_hall/2017/10/04/google-firm-poised-to-partner-on-toronto-high-tech-neighbourhood.html|bet=Google firm poised to partner on Toronto high-tech neighbourhood|avtor=Rider|at=David|sáne=October 4, 2017|jumıs=[[Toronto Star]]|qaralǵan sáne=October 4, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://waterfrontoronto.ca/nbe/portal/waterfront/Home/waterfronthome/newsroom/newsarchive/news/2017/march/waterfront-toronto-takes-first-step-in-building-quayside|bet=Waterfront Toronto Takes First Step in Building Quayside: A New Community That Will Provide Testbed for Solutions to Pressing Urban Challenges|sáne=March 17, 2017|jumıs=[[Waterfront Toronto]]|qaralǵan sáne=October 4, 2017}}&lt;/ref&gt; Sonday-aq, bul baslama Torontonıń Port Lends aymaǵına – Arqa Amerikadaǵı eń iri az ózlestirilgen qala jerleriniń biri bolǵan 800 akr (320 ga) maydanǵa – keńeytiliwi kózlengen edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://sidewalktoronto.ca/|bet=Sidewalk Toronto|jumıs=[[Sidewalk Toronto]]|qaralǵan sáne=October 18, 2017}}&lt;/ref&gt; Joybar jámiyetshilik penen dawamlı másláhátlesiwler arqalı áste qozǵaldı.&lt;ref name=&quot;TheStar&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.thestar.com/news/gta/2018/06/17/curious-minds-drawn-to-sidewalk-torontos-innovative-prototypes-draw-2000.html|bet=Curious minds drawn to opening of Sidewalk Toronto workshop|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180617210228/https://www.thestar.com/news/gta/2018/06/17/curious-minds-drawn-to-sidewalk-torontos-innovative-prototypes-draw-2000.html|arxivsáne=June 17, 2018|avtor=Keung|at=Nicholas|sáne=June 17, 2018|jumıs=[[Toronto Star]]|qaralǵan sáne=December 16, 2021}}&lt;/ref&gt;

2018-jılı kompaniya Torontoda jańa ofis ashtı hám demalıs kúnleri ashıq esikler kúnlerin ótkere basladı, onda jámiyetshilik wákilleri Sidewalk Toronto joybarın rawajlandırıwǵa óz ideyaların qostı. 2019-jılı Sidewalk Labs óz rawajlanıw jobaları ushın mıńlaǵan Toronto turǵınları menen másláhátleskenin málim etti. Biraq, Waterfront Torontonıń Cifrlı strategiya boyınsha másláhát keńesi (DSAP) wákilleri Sidewalk Labs joybarlarında «texnologiya ushın texnologiya» principi dım kóp ekenin ayttı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.bbc.com/news/technology-49674533|bet=Google's smart-city plans 'tech for tech's sake'|sáne=September 12, 2019|jumıs=BBC News}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://waterfrontoronto.ca/nbe/wcm/connect/waterfront/30c682ff-8172-49dc-bf63-09b2a2f1845a/DSAP+Preliminary+Commentary+-+September+10,+2019.pdf?MOD=AJPERES|bet=DSAP Preliminary Commentary and Questions on Sidewalk Labs' Draft Master Innovation and Development Plan (MIDP)}}&lt;/ref&gt;

2020-jıl may ayında joybar toqtatıldı. Sidewalk Labs rásmiy túrde COVID-19 pandemiyası tuwdırǵan ekonomikalıq turaqsızlıqtı sebep etip kórsetti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cbc.ca/news/canada/toronto/sidewalk-labs-cancels-project-1.5559370|bet=Sidewalk Labs cancels plan to build high-tech neighbourhood in Toronto amid COVID-19|avtor=Carter|at=Adam|sáne=May 7, 2020|jumıs=CBC News|qaralǵan sáne=August 9, 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://medium.com/sidewalk-talk/why-were-no-longer-pursuing-the-quayside-project-and-what-s-next-for-sidewalk-labs-9a61de3fee3a|bet=Why we're no longer pursuing the Quayside project — and what's next for Sidewalk Labs|avtor=Doctoroff|at=Daniel L.|sáne=May 7, 2020|jumıs=Medium|qaralǵan sáne=August 9, 2020}}&lt;/ref&gt; Degen menen, joybar pandemiyadan aldın da áhmiyetli qıyınshılıqlarǵa ushıraǵan edi, sonıń ishinde, jeke maǵlıwmatlardıń qáwipsizligi hám maǵlıwmatlardı basqarıw máseleleri.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.technologyreview.com/2022/06/29/1054005/toronto-kill-the-smart-city|bet=Toronto wants to kill the smart city forever|avtor=Jacobs|at=Karrie|sáne=June 29, 2022|jumıs=MIT Technology Review|qaralǵan sáne=December 29, 2024}}&lt;/ref&gt;

=== Rawajlandırıw boyınsha másláhát xızmetleri ===
Sidewalk Labs kóshpes múlk baǵdarlamashılarına ekologiyalıq, qoljetimli baha hám teńlik maqsetlerine erisiw ushın texnologiyadan paydalanıw boyınsha másláhát xızmetlerin usındı. Sidewalk Labs tómendegi tórt joybar boyınsha másláhát berdi:&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.miamiherald.com/news/business/real-estate-news/article252259348.html|bet=Moishe Mana's massive, long-dormant Wynwood project shows tiny sparks of life|avtor=Rodriguez|at=Rene|sáne=June 22, 2021|jumıs=Miami Herald}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.bisnow.com/national/news/construction-development/sidewalk-labs-google-new-development-advisory-service-4-partnerships-109311|bet=Alphabet's Getting Into Commercial Real Estate Consulting, But Not To Throw Google's Weight Around|jumıs=Bisnow}}&lt;/ref&gt;

* Mana Wynwood — [[Mayami|Mayamidegi]] 23,5 akrlıq joybar, ol [[Latın Amerika|Latın Amerikası]] hám [[Qıtay]] arasında sawda orayı hám kórkem óner hám oyın-zawıq orayı xızmetin atqaradı.
* Downtown Summerlin — [[Las-Vegas|Las-Vegastaǵı]] minimallastırılǵan avtomobil toqtaw orınları menen 300 akrlıq kóp funkcionallı qurılıs.
* The Power Station — [[San-Francisko|San-Franciskodaǵı]] jaǵa boyında, burınǵı elektr stanciyası ornında jaylasqan 29 akrlıq kóp funkcionallı turaq jay kompleksi.
* Vancouver innovaciyalıq orayı — Portlend/Vankuver aymaǵındaǵı 180 akrlıq sanaat islep shıǵarıw aymaǵın kóp funkcionallı turaq jay hám kommerciyalıq jámiyetke aylandırıw.

=== Amerika Qurama Shtatlarındaǵı transport aǵımı ===
2016-jıl basında Sidewalk Labs AQSH Transport departamentiniń «Aqıllı qalalar» tańlawına qatnasqan on qala menen birge islesip, olarǵa real waqıt rejimindegi maǵlıwmatlardı paydalanıw arqalı kúndelikli kóshedegi háreketti jaqsıraq túsiniwge járdem bere basladı. Tańlaw AQSH boylap onlaǵan orta dárejedegi qalalardı 40 million AQSH dolları muǵdarındaǵı federallıq qarjılandırıw&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2016/2/22/11081968/sidewalk-labs-google-smart-city-product-link-nyc|bet=Sidewalk Labs hires 'dream team' to tackle city design in the self-driving age|avtor=Hawkins|at=Andrew J.|sáne=February 22, 2016|jumıs=The Verge}}&lt;/ref&gt; hám Pol G. Allen shańaraq qorınan qosımsha 10 million AQSH dolları&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2021/06/28/all-the-tech-that-went-into-turning-columbus-ohio-into-a-smart-city/|bet=All the tech that went into turning Columbus, Ohio, into a 'Smart City'|jumıs=[[TechCrunch]]}}&lt;/ref&gt; ushın básekilesiwge tarttı. Maqset – smartfonlardan alınǵan jol maǵlıwmatların bahalaw, tıǵılıslar hám basqa jol háreketi sharayatların analizlew, hám jol, avtomobil toqtaw orınları hám jámiyetlik transporttan paydalanıw nátiyjeliligin arttırıw ushın transporttı muwapıqlastırıw platformasın islep shıǵıw boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.sidewalklabs.com/flow/index.html|bet=Sidewalk Labs – Flow|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170508054441/http://www.flowmobility.io/|arxivsáne=May 8, 2017|qaralǵan sáne=May 27, 2021}}&lt;/ref&gt; Jeńimpaz, Ogayo shtatı, Kolumbus qalası, 2016-jıl iyun ayında járiyalandı.&lt;ref&gt;{{Jurnal deregi |last=Marshall |first=Aarian |date=June 28, 2021 |title=America's 'Smart City' Didn't Get Much Smarter |url=https://www.wired.com/story/us-smart-city-didnt-get-much-smarter/ |magazine=Wired |access-date=January 26, 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Jurnal deregi |last=Simonite |first=Tom |title=Portland's Face-Recognition Ban Is a New Twist on 'Smart Cities' |url=https://www.wired.com/story/portlands-face-recognition-ban-twist-smart-cities/ |magazine=[[Wired (magazine)|Wired]] |issn=1059-1028}}&lt;/ref&gt;

== Ónimler ==

* '''Mesa''', 2020-jıl sentyabr ayında iske qosılǵan, kommerciyalıq imaratlarǵa energiyanı nátiyjelirek paydalanıwǵa járdem beretuǵın qural bolıp tabıladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.smartcitiesdive.com/news/sidewalk-labs-tool-aims-to-boost-building-energy-efficiency/585621/|bet=Sidewalk Labs tool aims to boost building energy efficiency|jumıs=Smart Cities Dive}}&lt;/ref&gt;

* '''Delve''', 2020-jıl oktyabr ayında iske qosılǵan, baǵdarlamashılarǵa, arxitektorlarǵa hám qala dizaynerlerine kvartal joybarları ushın optimal dizayn tańlawların tabıwǵa járdem beretuǵın qural.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.archdaily.com/949392/sidewalk-labs-reimagines-urban-planning-with-new-delve-generative-design-tool|bet=Sidewalk Labs Reimagines Urban Planning with New Delve Generative Design Tool|sáne=October 13, 2020|jumıs=ArchDaily}}&lt;/ref&gt;

* '''Pebble''', 2021-jıl may ayında iske qosılǵan, qalalarda avtomobil toqtaw orınların basqarıwǵa járdem beretuǵın qural.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2021/05/18/sidewalk-labs-launches-pebble-a-sensor-that-uses-real-time-data-to-manage-city-parking/|bet=Sidewalk Labs launches Pebble, a sensor that uses real-time data to manage city parking|jumıs=TechCrunch}}&lt;/ref&gt;

== Investiciyalar hám portfel kompaniyaları ==
Sidewalk Labs Sidewalk Labs baslamaların qollap-quwatlay alatuǵın hám dúnya júzindegi qalalarǵa keńeye alatuǵın qurallardı islep shıqqan kompaniyalarǵa investiciya kirgizdi hám olardı inkubaciyaladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.sidewalklabs.com/about/incubated-brands|bet=Incubated and Portfolio Companies|sáne=May 27, 2021|jumıs=Sidewalk Labs}}&lt;/ref&gt;

=== Intersection hám Link ===
2015-jıl iyun ayında Sidewalk Labs Control Group hám Titan kompaniyaların satıp alıwda investorlar toparın basqarıp, Intersection dep atalǵan jańa kompaniyanı shólkemlestirdi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.businessinsider.com/google-sidewalk-labs-acquires-titan-outdoor-and-control-group-2015-6|bet=Google is funding a plan to bring free Wi-Fi to NYC|avtor=D'Onfro|at=Jillian|jumıs=Business Insider|qaralǵan sáne=February 5, 2018}}&lt;/ref&gt; Intersection qalalar hám jámiyetlik orınlarda internet baylanısın, informaciyanı hám kontentti usınıw ushın isleydi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.intersection.com/about-us/|bet=Intersection – About Us}}&lt;/ref&gt;

=== Cityblock ===
Cityblock Health 2017-jılı Sidewalk Labs kompaniyasınan bólinip shıqqan sıńar kompaniya bolıp tabıladı. Onıń maqseti - qıyın medicinalıq talaplarǵa iye tómen kirisli adamlar ushın densawlıqtı saqlaw xızmetin jaqsılaw. Ol 500 den aslam adamdı jumıs penen támiyinleydi hám AQShtıń úsh shtatında hám Vashington qalasında nawqasları bar.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2020-12-10/health-startup-for-low-income-patients-hits-1-billion-valuation|bet=Health Startup for Low-Income Patients Hits $1 Billion Valuation|avtor=Tozzi|at=John|sáne=December 10, 2020|jumıs=[[Bloomberg L.P.]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2019/04/11/public-health-startup-cityblock-raises-65m-series-b/|bet=Public health startup Cityblock raises $65M Series B|jumıs=[[TechCrunch]]}}&lt;/ref&gt;

=== Coord ===
2018-jılı Sidewalk Labs Coord degen sıńar kompaniyanı usındı. Bul kompaniya marshrutlaw, velosiped bólisiw boyınsha maǵlıwmatlar, jol haqı informaciyası hám jol shetindegi maǵlıwmatlar sıyaqlı informaciyaǵa kiriw ushın [[REST|RESTful API]] lar menen támiynlewge baǵdarlanǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2018/05/30/coord-will-get-you-there-with-its-new-apis/|bet=Coord will get you there one way or another with its new APIs|jumıs=[[TechCrunch]]|qaralǵan sáne=December 2, 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Jurnal deregi |last=Marshall |first=Aarian |title=Sidewalk Labs Is Building a Platform for Making the City of Tomorrow |url=https://www.wired.com/story/alphabet-sidewalk-labs-coord-city-of-tomorrow/ |magazine=[[Wired (magazine)|Wired]] |access-date=December 2, 2018}}&lt;/ref&gt; 2018-jıldıń oktyabr ayında Coord ónimlerdi islep shıǵıwdı dawam ettiriw ushın qosımsha 5 million dollar jıynadı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2018/10/11/coord-a-sidewalk-labs-spin-out-raises-5-million-to-help-mobility-services-better-integrate-into-cities/|bet=Coord, a Sidewalk Labs spin-out, raises $5 million to help mobility services better integrate into cities|jumıs=[[TechCrunch]]|qaralǵan sáne=December 2, 2018}}&lt;/ref&gt;

=== Replica ===
Replica - bul xalıq ádetleriniń ózgeriwine juwap retinde qalalarǵa operaciyalıq yamasa infrastrukturalıq ózgerisler kirgiziwge járdem beretuǵın JI menen isleytuǵın maǵlıwmatlar platforması.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.forbes.com/sites/ninawolpow/2021/04/21/sidewalk-labs-spinout-replica-raises-41-million-series-b/|bet=Sidewalk Labs Spinout Replica Raises $41 Million Series B|avtor=Wolpow|at=Nina|jumıs=[[Forbes]]}}&lt;/ref&gt; Ol 2017-jılı Sidewalk Labs ta joybar sıpatında baslandı hám 2019-jılı ǵárezsiz kompaniya bolıp bólinip shıqtı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://cities-today.com/sidewalk-labs-spinout-replica-plans-expansion-to-europe-and-asia/|bet=Sidewalk Labs spinout Replica plans expansion to Europe and Asia|sáne=April 27, 2021|jumıs=Cities Today}}&lt;/ref&gt;

=== Sidewalk Infrastructure Partners (SIP) ===
Sidewalk Infrastructure Partners (SIP) 2019-jılı Sidewalk Labs tan AQShtıń pútkil territoriyasındaǵı jámiyetlerde qayta islew, qaldıqlardı joq etiw hám transport sıyaqlı infrastrukturanı zamanagóylestiretuǵın texnologiyalardı rawajlandırıw ushın bólinip shıqqan sıńar kompaniya.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.smartcitiesworld.net/news/news/sidewalk-labs-launches-advanced-infrastructure-partnership-4543|bet=Sidewalk Labs launches advanced infrastructure partnership|jumıs=Smart Cities World}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://fortune.com/2020/05/07/alphabet-vets-infrastructure-funding-400-million/|bet=Exclusive: Alphabet vets raise $400 million to remake America's infrastructure|jumıs=[[Fortune (magazine)|Fortune]]}}&lt;/ref&gt;

=== Ori ===
Sidewalk Labs 2019-jılı Bostonda jaylasqan úy ishki dizaynı boyınsha robot kompaniyası Ori ge investiciya saldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://venturebeat.com/2019/09/05/alphabets-sidewalk-labs-leads-20-million-round-into-oris-robotic-furniture-for-small-spaces/|bet=Alphabet's Sidewalk Labs leads $20 million round into Ori's robotic furniture for small spaces|sáne=September 5, 2019|jumıs=[[VentureBeat]]}}&lt;/ref&gt;

=== Nico ===
Neighborhood Investment Company (Nico) jergilikli turǵınlarǵa óz rayonlarında kishkene, uzaq múddetli múlk investiciyaların salıwǵa múmkinshilik beredi. Sidewalk Labs 2019-jıldıń aqırında Nico ǵa investiciya saldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://impactalpha.com/the-brief-neighborhood-investment-companies-inclusive-fintech-in-indonesia-and-nigeria-solar-financing-in-india-tele-mental-health-training-letter-from-santiago/|bet=The Brief: Neighborhood investment companies, inclusive fintech in Indonesia and Nigeria, solar financing in India, tele-health training, letter from Santiago|sáne=December 4, 2019|jumıs=ImpactAlpha}}&lt;/ref&gt;

=== VoltServer ===
2019-jıldıń aqırında Sidewalk Labs «elektr energiyasın qáwipsiz etiwge» háreket etetuǵın hám elektr energiyasın bólistiriw ústine maǵlıwmatlardı qosatuǵın VoltServer kompaniyasına investiciya saldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2019/11/14/voltserver-adds-a-data-layer-to-electricity-distribution-in-a-move-that-could-help-smart-grid-rollout/|bet=VoltServer adds a data layer to electricity distribution in a move that could help smart grid rollout|jumıs=[[TechCrunch]]}}&lt;/ref&gt;

== ''Sarı kitap'' ==
Sidewalk Labs xızmetkerlerdi ruwxlandıratuǵın qalalardı ózgertiw boyınsha keń kólemli kózqarasların bayanlaytuǵın «Sarı kitap» dep atalatuǵın kitap dóretti. Onda óz texnologiyası menen isleytuǵın futuristlik qalanıń ármanlı dizaynları bar edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cnbc.com/2018/06/25/alphabet-sidewalk-yellow-book-secret-plans-sites.html|bet=Google sister-company Sidewalk has a secret 'yellow book' with its plans to reinvent cities, plus possible sites beyond Toronto|avtor=Farr|at=Christina|sáne=June 27, 2018|jumıs=[[CNBC]]|qaralǵan sáne=November 1, 2019}}&lt;/ref&gt; Kitapta kompaniya [[salıq]] salıw huqıqın, mektepler, jollar hám jámiyetlik transport sıyaqlı jámiyetlik xızmetlerdi basqarıwdı, jámiyettiń barlıq aǵzalarınıń házirgi hám ótken orınları haqqındaǵı maǵlıwmatlardı jıynawdı hám jergilikli jinayat ádilligi sistemasın qayta dúziwge járdem beriwdi óz ishine qosıwdı usındı. Kitapta sonday-aq «jaqsı minez-qulıqtı» sıylıqlaytuǵın sociallıq kredit sisteması da súwretlengen, bul sistema ayırımlar tárepinen Qıtayda qollanılatuǵın sistema menen salıstırılǵan.&lt;ref name=&quot;Globe&quot;&gt;{{Cite news|title=Sidewalk Labs document reveals company's early vision for data collection, tax powers, criminal justice|url=https://www.theglobeandmail.com/business/article-sidewalk-labs-document-reveals-companys-early-plans-for-data/|access-date=November 1, 2019|date=October 30, 2019|last=Cardoso|first=Tom}}&lt;/ref&gt;

Kitapta sonday-aq bunday investiciyalardıń potencial múlk paydalılıǵı da qamtılǵan bolıp, Detroyt, Denver hám Kaliforniyadaǵı Alameda qalalarındaǵı jámiyetler ushın teoriyalıq usınıslar bar edi. Kompaniya bul kitaptı «keń kólemli oy-pikir almasıw processi» dep táriyiplegen hám onıń ideyalarınıń kópshiligi Toronto joybarı ushın hesh qashan qaralmaǵanın, kóplegen ideyalardıń júdá fantastikalıq xarakterge iye ekenligin hám basqalarınıń Netflix serialı Black Mirror dı esletetuǵının aytqan.&lt;ref name=&quot;Globe&quot;&gt;{{Cite news|title=Sidewalk Labs document reveals company's early vision for data collection, tax powers, criminal justice|url=https://www.theglobeandmail.com/business/article-sidewalk-labs-document-reveals-companys-early-plans-for-data/|access-date=November 1, 2019|date=October 30, 2019|last=Cardoso|first=Tom}}&lt;/ref&gt;

== Derekler ==

[[Kategoriya:Google]]</text>
      <sha1>ev985v0fzjc2cxv2wayeo6x3n0jp5q9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120507</id>
      <parentid>120506</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:45:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>120507</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23890" sha1="oxdn0mfe0xbpxtn5q6jtg5ab32ofqj7" xml:space="preserve">
'''Sidewalk Labs LLC'''&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://opencorporates.com/companies/us_de/5765181|bet=Sidewalk Labs LLC|sáne=2015-06-11|jumıs=[[OpenCorporates]]|qaralǵan sáne=2023-08-20}}&lt;/ref&gt; [[Google]] kompaniyasınıń qala jobalastırıw hám infrastruktura boyınsha [[Sıńar kompaniya|sıńar kompaniyası]] edi. Onıń járiyalanǵan maqseti texnologiyalıq sheshimler arqalı qala infrastrukturasın jaqsılaw, hám jasaw qunı, nátiyjeli transport hám energiya jumsaw sıyaqlı máselelerdi sheshiw edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.archdaily.com/771696/google-alphabet-sidewalk-labs-seek-to-improve-city-life|bet=Google (Alphabet) &quot;Sidewalk Labs&quot; Seeks to Improve City Life|arxivurl=https://web.archive.org/web/20150815005129/http://www.archdaily.com/771696/google-alphabet-sidewalk-labs-seek-to-improve-city-life|arxivsáne=August 15, 2015|avtor=Rosenfield|at=Karissa|sáne=August 11, 2015|jumıs=[[ArchDaily]]|qaralǵan sáne=December 11, 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Bidness&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.bidnessetc.com/66731-alphabet-subsidiary-sidewalk-labs-hints-development-plans-a/|bet=Alphabet Inc Subsidiary Sidewalk Labs Hints at Development Plans for a New City|arxivurl=https://web.archive.org/web/20161008083512/http://www.bidnessetc.com/66731-alphabet-subsidiary-sidewalk-labs-hints-development-plans-a/|arxivsáne=October 8, 2016|avtor=Kamran|at=Bilal|sáne=April 6, 2016|jumıs=BidnessEtc|qaralǵan sáne=May 27, 2021}}&lt;/ref&gt; Kompaniyanı 2021-jılǵa shekem Nyu-York qalası meriniń ekonomikalıq rawajlanıw boyınsha burınǵı orınbasarı hám Bloomberg L.P. kompaniyasınıń burınǵı bas atqarıwshı direktorı Daniel L. Doktoroff basqarǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.nytimes.com/2015/06/11/technology/sidewalk-labs-a-start-up-created-by-google-has-bold-aims-to-improve-city-living.html|bet=Sidewalk Labs, a Start-Up Created by Google, Has Bold Aims to Improve City Living|arxivurl=https://web.archive.org/web/20150611065930/https://www.nytimes.com/2015/06/11/technology/sidewalk-labs-a-start-up-created-by-google-has-bold-aims-to-improve-city-living.html|arxivsáne=June 11, 2015|avtor=Lohr|at=Steve|sáne=June 10, 2015|jumıs=[[The New York Times]]|qaralǵan sáne=January 10, 2016}}&lt;/ref&gt; Basqa belgili xızmetkerler qatarına Googledıń Nyu-Yorktaǵı ofisiniń tiykarshılarınıń biri hám Froogledı oylap tabıwshısı Kreyg Nevill-Menning, hám kompaniyanıń siyasat boyınsha bas xızmetkeri bolıp islegen hám házir Nyu-York qalasınıń Qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw departamentiniń komissarı bolǵan Roxit Aggarvala kiredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.vox.com/2016/2/22/11588096/sidewalk-labs-googles-company-for-cities-builds-its-inaugural|bet=Sidewalk Labs, Google's Company for Cities, Builds Its Inaugural Executive Team|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190908211007/https://www.vox.com/2016/2/22/11588096/sidewalk-labs-googles-company-for-cities-builds-its-inaugural|arxivsáne=September 8, 2019|sáne=February 22, 2016|jumıs=[[Vox (website)|Vox]]|qaralǵan sáne=April 22, 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://mobilesyrup.com/2018/03/20/sidewalk-labs-rohit-aggarwala-toronto-first-smart-neighbourhood/|bet=Sidewalk Labs' Rohit Aggarwala on building Toronto's first smart neighbourhood|sáne=2018-03-20|til=en|jumıs=MobileSyrup|qaralǵan sáne=2022-02-10}}&lt;/ref&gt; Ol dáslep Googledıń bas kompaniyası [[Alphabet Inc.]] quramında boldı, Doktorofftıń kompaniyadan ketiwinen keyin 2022-jılı Googleǵa qosıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2021/12/16/22840028/sidewalk-labs-google-doctoroff-health-toronto-quayside|bet=Sidewalk Labs will be folded into Google as CEO steps down for health reasons|arxivurl=https://web.archive.org/web/20211217011820/https://www.theverge.com/2021/12/16/22840028/sidewalk-labs-google-doctoroff-health-toronto-quayside|arxivsáne=December 17, 2021|avtor=Lyons|at=Kim|sáne=December 16, 2021|jumıs=[[The Verge]]|qaralǵan sáne=December 17, 2021}}&lt;/ref&gt;

== Joybarlar ==

=== Sidewalk Toronto ===
[[Fayl:Sidewalk_Labs_Toronto_Open_House.jpg|nobaý|Sidewalk Labstıń Torontodaǵı «307» dep atalǵan keńsesindegi ashıq esikler kúni]]
2016-jıl aprel ayında «The Information» basılımı Sidewalk kompaniyasınıń dizayn ideyaların haqıyqıy dúnyada ámelge asırıwdan aldın sınap kóriw ushın Amerika Qurama Shtatlarında jańa qala qurıwdı niyetlegeni haqqında xabar berdi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theinformation.com/sidewalk-labs-preps-proposal-for-digital-district|bet=Alphabet's Sidewalk Preps Proposal for Digital District|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160422120415/https://www.theinformation.com/sidewalk-labs-preps-proposal-for-digital-district|arxivsáne=April 22, 2016|avtor=Lessin|at=Jessica|sáne=April 14, 2016|jumıs=[[The Information (company)|The Information]]|qaralǵan sáne=April 16, 2016}}&lt;/ref&gt; Sidewalk bul xabardı tastıyıqlamadı, biraq jámiyetti «internetten baslap» rawajlandırıw qanday bolıwı múmkin ekenligi haqqında oy tájiriybelerin ótkergenin ayttı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://statescoop.com/google-wants-to-build-a-city|bet=Google wants to build a city|avtor=Williams|at=Jake|sáne=May 4, 2017|jumıs=Statescoop|qaralǵan sáne=May 5, 2017}}&lt;/ref&gt;

2017-jıl oktyabr ayında Sidewalk Labs Waterfront Toronto shólkemlestirgen tańlawǵa juwap retinde Kanadanıń Ontario shtatı, [[Toronto]] qalasındaǵı 12 akr (4,9 ga) maydandı iyelegen Kveysayd rayonın rawajlandırıw jobaların járiyaladı. Sidewalk Toronto brendi astında bul joybar qala jámiyetshiliklerinde turaqlılıq, qoljetimlilik, inklyuzivlik hám abadanlıq sıyaqlı máselelerdi sheshiw ushın «jańa texnologiyalar, materiallar hám processler ushın sınaq maydanshası» bolıwdı maqset etti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.thestar.com/news/city_hall/2017/10/04/google-firm-poised-to-partner-on-toronto-high-tech-neighbourhood.html|bet=Google firm poised to partner on Toronto high-tech neighbourhood|avtor=Rider|at=David|sáne=October 4, 2017|jumıs=[[Toronto Star]]|qaralǵan sáne=October 4, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://waterfrontoronto.ca/nbe/portal/waterfront/Home/waterfronthome/newsroom/newsarchive/news/2017/march/waterfront-toronto-takes-first-step-in-building-quayside|bet=Waterfront Toronto Takes First Step in Building Quayside: A New Community That Will Provide Testbed for Solutions to Pressing Urban Challenges|sáne=March 17, 2017|jumıs=[[Waterfront Toronto]]|qaralǵan sáne=October 4, 2017}}&lt;/ref&gt; Sonday-aq, bul baslama Torontonıń Port Lends aymaǵına – Arqa Amerikadaǵı eń iri az ózlestirilgen qala jerleriniń biri bolǵan 800 akr (320 ga) maydanǵa – keńeytiliwi kózlengen edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://sidewalktoronto.ca/|bet=Sidewalk Toronto|jumıs=[[Sidewalk Toronto]]|qaralǵan sáne=October 18, 2017}}&lt;/ref&gt; Joybar jámiyetshilik penen dawamlı másláhátlesiwler arqalı áste qozǵaldı.&lt;ref name=&quot;TheStar&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.thestar.com/news/gta/2018/06/17/curious-minds-drawn-to-sidewalk-torontos-innovative-prototypes-draw-2000.html|bet=Curious minds drawn to opening of Sidewalk Toronto workshop|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180617210228/https://www.thestar.com/news/gta/2018/06/17/curious-minds-drawn-to-sidewalk-torontos-innovative-prototypes-draw-2000.html|arxivsáne=June 17, 2018|avtor=Keung|at=Nicholas|sáne=June 17, 2018|jumıs=[[Toronto Star]]|qaralǵan sáne=December 16, 2021}}&lt;/ref&gt;

2018-jılı kompaniya Torontoda jańa ofis ashtı hám demalıs kúnleri ashıq esikler kúnlerin ótkere basladı, onda jámiyetshilik wákilleri Sidewalk Toronto joybarın rawajlandırıwǵa óz ideyaların qostı. 2019-jılı Sidewalk Labs óz rawajlanıw jobaları ushın mıńlaǵan Toronto turǵınları menen másláhátleskenin málim etti. Biraq, Waterfront Torontonıń Cifrlı strategiya boyınsha másláhát keńesi (DSAP) wákilleri Sidewalk Labs joybarlarında «texnologiya ushın texnologiya» principi dım kóp ekenin ayttı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.bbc.com/news/technology-49674533|bet=Google's smart-city plans 'tech for tech's sake'|sáne=September 12, 2019|jumıs=BBC News}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://waterfrontoronto.ca/nbe/wcm/connect/waterfront/30c682ff-8172-49dc-bf63-09b2a2f1845a/DSAP+Preliminary+Commentary+-+September+10,+2019.pdf?MOD=AJPERES|bet=DSAP Preliminary Commentary and Questions on Sidewalk Labs' Draft Master Innovation and Development Plan (MIDP)}}&lt;/ref&gt;

2020-jıl may ayında joybar toqtatıldı. Sidewalk Labs rásmiy túrde COVID-19 pandemiyası tuwdırǵan ekonomikalıq turaqsızlıqtı sebep etip kórsetti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cbc.ca/news/canada/toronto/sidewalk-labs-cancels-project-1.5559370|bet=Sidewalk Labs cancels plan to build high-tech neighbourhood in Toronto amid COVID-19|avtor=Carter|at=Adam|sáne=May 7, 2020|jumıs=CBC News|qaralǵan sáne=August 9, 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://medium.com/sidewalk-talk/why-were-no-longer-pursuing-the-quayside-project-and-what-s-next-for-sidewalk-labs-9a61de3fee3a|bet=Why we're no longer pursuing the Quayside project — and what's next for Sidewalk Labs|avtor=Doctoroff|at=Daniel L.|sáne=May 7, 2020|jumıs=Medium|qaralǵan sáne=August 9, 2020}}&lt;/ref&gt; Degen menen, joybar pandemiyadan aldın da áhmiyetli qıyınshılıqlarǵa ushıraǵan edi, sonıń ishinde, jeke maǵlıwmatlardıń qáwipsizligi hám maǵlıwmatlardı basqarıw máseleleri.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.technologyreview.com/2022/06/29/1054005/toronto-kill-the-smart-city|bet=Toronto wants to kill the smart city forever|avtor=Jacobs|at=Karrie|sáne=June 29, 2022|jumıs=MIT Technology Review|qaralǵan sáne=December 29, 2024}}&lt;/ref&gt;

=== Rawajlandırıw boyınsha másláhát xızmetleri ===
Sidewalk Labs kóshpes múlk baǵdarlamashılarına ekologiyalıq, qoljetimli baha hám teńlik maqsetlerine erisiw ushın texnologiyadan paydalanıw boyınsha másláhát xızmetlerin usındı. Sidewalk Labs tómendegi tórt joybar boyınsha másláhát berdi:&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.miamiherald.com/news/business/real-estate-news/article252259348.html|bet=Moishe Mana's massive, long-dormant Wynwood project shows tiny sparks of life|avtor=Rodriguez|at=Rene|sáne=June 22, 2021|jumıs=Miami Herald}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.bisnow.com/national/news/construction-development/sidewalk-labs-google-new-development-advisory-service-4-partnerships-109311|bet=Alphabet's Getting Into Commercial Real Estate Consulting, But Not To Throw Google's Weight Around|jumıs=Bisnow}}&lt;/ref&gt;

* Mana Wynwood — [[Mayami|Mayamidegi]] 23,5 akrlıq joybar, ol [[Latın Amerika|Latın Amerikası]] hám [[Qıtay]] arasında sawda orayı hám kórkem óner hám oyın-zawıq orayı xızmetin atqaradı.
* Downtown Summerlin — [[Las-Vegas|Las-Vegastaǵı]] minimallastırılǵan avtomobil toqtaw orınları menen 300 akrlıq kóp funkcionallı qurılıs.
* The Power Station — [[San-Francisko|San-Franciskodaǵı]] jaǵa boyında, burınǵı elektr stanciyası ornında jaylasqan 29 akrlıq kóp funkcionallı turaq jay kompleksi.
* Vancouver innovaciyalıq orayı — Portlend/Vankuver aymaǵındaǵı 180 akrlıq sanaat islep shıǵarıw aymaǵın kóp funkcionallı turaq jay hám kommerciyalıq jámiyetke aylandırıw.

=== Amerika Qurama Shtatlarındaǵı transport aǵımı ===
2016-jıl basında Sidewalk Labs AQSH Transport departamentiniń «Aqıllı qalalar» tańlawına qatnasqan on qala menen birge islesip, olarǵa real waqıt rejimindegi maǵlıwmatlardı paydalanıw arqalı kúndelikli kóshedegi háreketti jaqsıraq túsiniwge járdem bere basladı. Tańlaw AQSH boylap onlaǵan orta dárejedegi qalalardı 40 million AQSH dolları muǵdarındaǵı federallıq qarjılandırıw&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2016/2/22/11081968/sidewalk-labs-google-smart-city-product-link-nyc|bet=Sidewalk Labs hires 'dream team' to tackle city design in the self-driving age|avtor=Hawkins|at=Andrew J.|sáne=February 22, 2016|jumıs=The Verge}}&lt;/ref&gt; hám Pol G. Allen shańaraq qorınan qosımsha 10 million AQSH dolları&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2021/06/28/all-the-tech-that-went-into-turning-columbus-ohio-into-a-smart-city/|bet=All the tech that went into turning Columbus, Ohio, into a 'Smart City'|jumıs=[[TechCrunch]]}}&lt;/ref&gt; ushın básekilesiwge tarttı. Maqset – smartfonlardan alınǵan jol maǵlıwmatların bahalaw, tıǵılıslar hám basqa jol háreketi sharayatların analizlew, hám jol, avtomobil toqtaw orınları hám jámiyetlik transporttan paydalanıw nátiyjeliligin arttırıw ushın transporttı muwapıqlastırıw platformasın islep shıǵıw boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.sidewalklabs.com/flow/index.html|bet=Sidewalk Labs – Flow|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170508054441/http://www.flowmobility.io/|arxivsáne=May 8, 2017|qaralǵan sáne=May 27, 2021}}&lt;/ref&gt; Jeńimpaz, Ogayo shtatı, Kolumbus qalası, 2016-jıl iyun ayında járiyalandı.&lt;ref&gt;{{Jurnal deregi |last=Marshall |first=Aarian |date=June 28, 2021 |title=America's 'Smart City' Didn't Get Much Smarter |url=https://www.wired.com/story/us-smart-city-didnt-get-much-smarter/ |magazine=Wired |access-date=January 26, 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Jurnal deregi |last=Simonite |first=Tom |title=Portland's Face-Recognition Ban Is a New Twist on 'Smart Cities' |url=https://www.wired.com/story/portlands-face-recognition-ban-twist-smart-cities/ |magazine=[[Wired (magazine)|Wired]] |issn=1059-1028}}&lt;/ref&gt;

== Ónimler ==

* '''Mesa''', 2020-jıl sentyabr ayında iske qosılǵan, kommerciyalıq imaratlarǵa energiyanı nátiyjelirek paydalanıwǵa járdem beretuǵın qural bolıp tabıladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.smartcitiesdive.com/news/sidewalk-labs-tool-aims-to-boost-building-energy-efficiency/585621/|bet=Sidewalk Labs tool aims to boost building energy efficiency|jumıs=Smart Cities Dive}}&lt;/ref&gt;

* '''Delve''', 2020-jıl oktyabr ayında iske qosılǵan, baǵdarlamashılarǵa, arxitektorlarǵa hám qala dizaynerlerine kvartal joybarları ushın optimal dizayn tańlawların tabıwǵa járdem beretuǵın qural.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.archdaily.com/949392/sidewalk-labs-reimagines-urban-planning-with-new-delve-generative-design-tool|bet=Sidewalk Labs Reimagines Urban Planning with New Delve Generative Design Tool|sáne=October 13, 2020|jumıs=ArchDaily}}&lt;/ref&gt;

* '''Pebble''', 2021-jıl may ayında iske qosılǵan, qalalarda avtomobil toqtaw orınların basqarıwǵa járdem beretuǵın qural.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2021/05/18/sidewalk-labs-launches-pebble-a-sensor-that-uses-real-time-data-to-manage-city-parking/|bet=Sidewalk Labs launches Pebble, a sensor that uses real-time data to manage city parking|jumıs=TechCrunch}}&lt;/ref&gt;

== Investiciyalar hám portfel kompaniyaları ==
Sidewalk Labs Sidewalk Labs baslamaların qollap-quwatlay alatuǵın hám dúnya júzindegi qalalarǵa keńeye alatuǵın qurallardı islep shıqqan kompaniyalarǵa investiciya kirgizdi hám olardı inkubaciyaladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.sidewalklabs.com/about/incubated-brands|bet=Incubated and Portfolio Companies|sáne=May 27, 2021|jumıs=Sidewalk Labs}}&lt;/ref&gt;

=== Intersection hám Link ===
2015-jıl iyun ayında Sidewalk Labs Control Group hám Titan kompaniyaların satıp alıwda investorlar toparın basqarıp, Intersection dep atalǵan jańa kompaniyanı shólkemlestirdi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.businessinsider.com/google-sidewalk-labs-acquires-titan-outdoor-and-control-group-2015-6|bet=Google is funding a plan to bring free Wi-Fi to NYC|avtor=D'Onfro|at=Jillian|jumıs=Business Insider|qaralǵan sáne=February 5, 2018}}&lt;/ref&gt; Intersection qalalar hám jámiyetlik orınlarda internet baylanısın, informaciyanı hám kontentti usınıw ushın isleydi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.intersection.com/about-us/|bet=Intersection – About Us}}&lt;/ref&gt;

=== Cityblock ===
Cityblock Health 2017-jılı Sidewalk Labs kompaniyasınan bólinip shıqqan sıńar kompaniya bolıp tabıladı. Onıń maqseti - qıyın medicinalıq talaplarǵa iye tómen kirisli adamlar ushın densawlıqtı saqlaw xızmetin jaqsılaw. Ol 500 den aslam adamdı jumıs penen támiyinleydi hám AQShtıń úsh shtatında hám Vashington qalasında nawqasları bar.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2020-12-10/health-startup-for-low-income-patients-hits-1-billion-valuation|bet=Health Startup for Low-Income Patients Hits $1 Billion Valuation|avtor=Tozzi|at=John|sáne=December 10, 2020|jumıs=[[Bloomberg L.P.]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2019/04/11/public-health-startup-cityblock-raises-65m-series-b/|bet=Public health startup Cityblock raises $65M Series B|jumıs=[[TechCrunch]]}}&lt;/ref&gt;

=== Coord ===
2018-jılı Sidewalk Labs Coord degen sıńar kompaniyanı usındı. Bul kompaniya marshrutlaw, velosiped bólisiw boyınsha maǵlıwmatlar, jol haqı informaciyası hám jol shetindegi maǵlıwmatlar sıyaqlı informaciyaǵa kiriw ushın [[REST|RESTful API]] lar menen támiynlewge baǵdarlanǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2018/05/30/coord-will-get-you-there-with-its-new-apis/|bet=Coord will get you there one way or another with its new APIs|jumıs=[[TechCrunch]]|qaralǵan sáne=December 2, 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Jurnal deregi |last=Marshall |first=Aarian |title=Sidewalk Labs Is Building a Platform for Making the City of Tomorrow |url=https://www.wired.com/story/alphabet-sidewalk-labs-coord-city-of-tomorrow/ |magazine=[[Wired (magazine)|Wired]] |access-date=December 2, 2018}}&lt;/ref&gt; 2018-jıldıń oktyabr ayında Coord ónimlerdi islep shıǵıwdı dawam ettiriw ushın qosımsha 5 million dollar jıynadı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2018/10/11/coord-a-sidewalk-labs-spin-out-raises-5-million-to-help-mobility-services-better-integrate-into-cities/|bet=Coord, a Sidewalk Labs spin-out, raises $5 million to help mobility services better integrate into cities|jumıs=[[TechCrunch]]|qaralǵan sáne=December 2, 2018}}&lt;/ref&gt;

=== Replica ===
Replica - bul xalıq ádetleriniń ózgeriwine juwap retinde qalalarǵa operaciyalıq yamasa infrastrukturalıq ózgerisler kirgiziwge járdem beretuǵın JI menen isleytuǵın maǵlıwmatlar platforması.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.forbes.com/sites/ninawolpow/2021/04/21/sidewalk-labs-spinout-replica-raises-41-million-series-b/|bet=Sidewalk Labs Spinout Replica Raises $41 Million Series B|avtor=Wolpow|at=Nina|jumıs=[[Forbes]]}}&lt;/ref&gt; Ol 2017-jılı Sidewalk Labs ta joybar sıpatında baslandı hám 2019-jılı ǵárezsiz kompaniya bolıp bólinip shıqtı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://cities-today.com/sidewalk-labs-spinout-replica-plans-expansion-to-europe-and-asia/|bet=Sidewalk Labs spinout Replica plans expansion to Europe and Asia|sáne=April 27, 2021|jumıs=Cities Today}}&lt;/ref&gt;

=== Sidewalk Infrastructure Partners (SIP) ===
Sidewalk Infrastructure Partners (SIP) 2019-jılı Sidewalk Labs tan AQShtıń pútkil territoriyasındaǵı jámiyetlerde qayta islew, qaldıqlardı joq etiw hám transport sıyaqlı infrastrukturanı zamanagóylestiretuǵın texnologiyalardı rawajlandırıw ushın bólinip shıqqan sıńar kompaniya.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.smartcitiesworld.net/news/news/sidewalk-labs-launches-advanced-infrastructure-partnership-4543|bet=Sidewalk Labs launches advanced infrastructure partnership|jumıs=Smart Cities World}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://fortune.com/2020/05/07/alphabet-vets-infrastructure-funding-400-million/|bet=Exclusive: Alphabet vets raise $400 million to remake America's infrastructure|jumıs=[[Fortune (magazine)|Fortune]]}}&lt;/ref&gt;

=== Ori ===
Sidewalk Labs 2019-jılı Bostonda jaylasqan úy ishki dizaynı boyınsha robot kompaniyası Ori ge investiciya saldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://venturebeat.com/2019/09/05/alphabets-sidewalk-labs-leads-20-million-round-into-oris-robotic-furniture-for-small-spaces/|bet=Alphabet's Sidewalk Labs leads $20 million round into Ori's robotic furniture for small spaces|sáne=September 5, 2019|jumıs=[[VentureBeat]]}}&lt;/ref&gt;

=== Nico ===
Neighborhood Investment Company (Nico) jergilikli turǵınlarǵa óz rayonlarında kishkene, uzaq múddetli múlk investiciyaların salıwǵa múmkinshilik beredi. Sidewalk Labs 2019-jıldıń aqırında Nico ǵa investiciya saldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://impactalpha.com/the-brief-neighborhood-investment-companies-inclusive-fintech-in-indonesia-and-nigeria-solar-financing-in-india-tele-mental-health-training-letter-from-santiago/|bet=The Brief: Neighborhood investment companies, inclusive fintech in Indonesia and Nigeria, solar financing in India, tele-health training, letter from Santiago|sáne=December 4, 2019|jumıs=ImpactAlpha}}&lt;/ref&gt;

=== VoltServer ===
2019-jıldıń aqırında Sidewalk Labs «elektr energiyasın qáwipsiz etiwge» háreket etetuǵın hám elektr energiyasın bólistiriw ústine maǵlıwmatlardı qosatuǵın VoltServer kompaniyasına investiciya saldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2019/11/14/voltserver-adds-a-data-layer-to-electricity-distribution-in-a-move-that-could-help-smart-grid-rollout/|bet=VoltServer adds a data layer to electricity distribution in a move that could help smart grid rollout|jumıs=[[TechCrunch]]}}&lt;/ref&gt;

== ''Sarı kitap'' ==
Sidewalk Labs xızmetkerlerdi ruwxlandıratuǵın qalalardı ózgertiw boyınsha keń kólemli kózqarasların bayanlaytuǵın «Sarı kitap» dep atalatuǵın kitap dóretti. Onda óz texnologiyası menen isleytuǵın futuristlik qalanıń ármanlı dizaynları bar edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cnbc.com/2018/06/25/alphabet-sidewalk-yellow-book-secret-plans-sites.html|bet=Google sister-company Sidewalk has a secret 'yellow book' with its plans to reinvent cities, plus possible sites beyond Toronto|avtor=Farr|at=Christina|sáne=June 27, 2018|jumıs=[[CNBC]]|qaralǵan sáne=November 1, 2019}}&lt;/ref&gt; Kitapta kompaniya [[salıq]] salıw huqıqın, mektepler, jollar hám jámiyetlik transport sıyaqlı jámiyetlik xızmetlerdi basqarıwdı, jámiyettiń barlıq aǵzalarınıń házirgi hám ótken orınları haqqındaǵı maǵlıwmatlardı jıynawdı hám jergilikli jinayat ádilligi sistemasın qayta dúziwge járdem beriwdi óz ishine qosıwdı usındı. Kitapta sonday-aq «jaqsı minez-qulıqtı» sıylıqlaytuǵın sociallıq kredit sisteması da súwretlengen, bul sistema ayırımlar tárepinen Qıtayda qollanılatuǵın sistema menen salıstırılǵan.&lt;ref name=&quot;Globe&quot;&gt;{{Cite news|title=Sidewalk Labs document reveals company's early vision for data collection, tax powers, criminal justice|url=https://www.theglobeandmail.com/business/article-sidewalk-labs-document-reveals-companys-early-plans-for-data/|access-date=November 1, 2019|date=October 30, 2019|last=Cardoso|first=Tom}}&lt;/ref&gt;

Kitapta sonday-aq bunday investiciyalardıń potencial múlk paydalılıǵı da qamtılǵan bolıp, Detroyt, Denver hám Kaliforniyadaǵı Alameda qalalarındaǵı jámiyetler ushın teoriyalıq usınıslar bar edi. Kompaniya bul kitaptı «keń kólemli oy-pikir almasıw processi» dep táriyiplegen hám onıń ideyalarınıń kópshiligi Toronto joybarı ushın hesh qashan qaralmaǵanın, kóplegen ideyalardıń júdá fantastikalıq xarakterge iye ekenligin hám basqalarınıń Netflix serialı Black Mirror dı esletetuǵının aytqan.&lt;ref name=&quot;Globe&quot;&gt;{{Cite news|title=Sidewalk Labs document reveals company's early vision for data collection, tax powers, criminal justice|url=https://www.theglobeandmail.com/business/article-sidewalk-labs-document-reveals-companys-early-plans-for-data/|access-date=November 1, 2019|date=October 30, 2019|last=Cardoso|first=Tom}}&lt;/ref&gt;

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Google]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>oxdn0mfe0xbpxtn5q6jtg5ab32ofqj7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sayt isenimliligin támiyinlew injeneriyası</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25162</id>
    <revision>
      <id>120522</id>
      <timestamp>2025-06-07T16:48:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:en:Special:Redirect/revision/1288436329|Site reliability engineering]]» betinen awdarılıp jaratıldı</comment>
      <origin>120522</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12911" sha1="tka725ii78w1t86dnk6ecqsiszs2395" xml:space="preserve">'''Sayt isenimliligin támiyinlew injeneriyası (SRE)''' – bul [[Programmalıq injiniring|programmalıq támiynat injeneriyası]] hám IT infrastrukturasın qollap-quwatlaw tarawındaǵı pán bolıp, ol ornatılǵan [[Programmalıq támiynat sisteması|programmalıq támiynat sistemaları]] hám úlken programmalıq xızmetlerdiń (jańa [[Programmalıq támiynat|programmalıq támiynattı]] ornatıw, apparatlıq támiynat buzılıwları hám [[Kompyuter qáwipsizligi|kiberqáwipsizlik]] hújimleri sıyaqlı waqıyalar dawamında isenimli juwap beriw waqtın támiyinlewi kútilgen) qoljetimliligi hám ónimdarlıǵın baqlaydı hám jaqsılaydı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://aws.amazon.com/what-is/sre/|bet=What is SRE? - Site Reliability Engineering Explained - AWS|til=en-US|jumıs=Amazon Web Services, Inc.|qaralǵan sáne=2024-12-26}}&lt;/ref&gt; Ádette avtomatlastırıwǵa hám kod sıpatındaǵı infrastruktura metodologiyasına dıqqat qaratıladı. SRE isenimlilikke járdem beriw ushın programmalıq támiynat injeneriyası, IT infrastrukturası, [[veb-islep shıǵıw]] hám operaciyalar elementlerinen paydalanadı.&lt;ref name=&quot;:7&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://cloud.google.com/blog/products/devops-sre/evaluating-where-your-team-lies-on-the-sre-spectrum/|bet=Evaluating where your team lies on the SRE spectrum|til=en|jumıs=Google Cloud Blog|qaralǵan sáne=2021-06-26}}&lt;/ref&gt; Ol DevOps qa uqsas, sebebi ekewi de ornatılǵan programmalıq támiynat sistemalarınıń isenimliligi hám qoljetimliligin jaqsılawdı maqset etedi.

== Tariyxı ==
Sayt isenimliligin támiyinlew injeneriyası [[Google]] da Benjamin Treynor Sloss tárepinen payda bolǵan,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.atlassian.com/incident-management/devops/sre|bet=Love DevOps? Wait until you meet SRE|avtor=Hill|at=Patrick|til=en|jumıs=[[Atlassian]]|qaralǵan sáne=June 17, 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.redhat.com/en/topics/devops/what-is-sre|bet=What is SRE?|til=en|jumıs=[[Red Hat]]|qaralǵan sáne=June 17, 2021}}&lt;/ref&gt; ol 2003-jılı SRE komandasın dúzgen.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.usenix.org/conference/srecon14/technical-sessions/presentation/keys-sre|bet=Keys to SRE|avtor=Treynor|at=Ben|sáne=2014|jumıs=[[USENIX]] SREcon14|qaralǵan sáne=June 17, 2021}}&lt;/ref&gt; Bul túsinik [[programmalıq támiynattı islep shıǵıw]] tarawında keńeyip, hár qıylı kompaniyalardı sayt isenimliligin támiyinlew injenerlerin jumısqa alıwǵa alıp keldi.&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://builtin.com/software-engineering-perspectives/site-reliability-engineer|bet=What Is a Site Reliability Engineer? What Does an SRE Do?|avtor=Gossett|at=Stephen|sáne=June 1, 2020|til=en|jumıs=Built In|qaralǵan sáne=June 17, 2021}}&lt;/ref&gt; 2016-jıl mart ayına shekem Google da 1000 nan aslam sayt isenimliligin támiyinlew injeneri jumıs islegen.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2016/03/02/are-site-reliability-engineers-the-next-data-scientists/|bet=Are site reliability engineers the next data scientists?|avtor=Fischer|at=Donald|sáne=March 2, 2016|til=en-US|jumıs=[[TechCrunch]]|qaralǵan sáne=June 17, 2021}}&lt;/ref&gt; Arnawlı SRE komandaları iri [[veb-islep shıǵıw]] kompaniyalarında keń tarqalǵan. Orta hám kishi kompaniyalarda geyde DevOps komandaları SRE nı da orınlaydı. Bul koncepciyanı qabıl etken shólkemler qatarına Airbnb, Dropbox, [[IBM]],&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.ibm.com/cloud/learn/site-reliability-engineering|bet=Site Reliability Engineering|sáne=November 12, 2020|til=en|jumıs=IBM Cloud Education|baspaxana=[[IBM]]|qaralǵan sáne=June 21, 2021}}&lt;/ref&gt; LinkedIn,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://engineering.linkedin.com/india-engineering/site-reliability-engineers|bet=Site Reliability Engineering (SRE)|jumıs=engineering.linkedin.com|qaralǵan sáne=March 12, 2024}}&lt;/ref&gt; Netflix hám [[Wikimedia Fondı|Wikimedia]] kiredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://wikitech.wikimedia.org/wiki/SRE|bet=SRE - Wikitech|til=en|jumıs=wikitech.wikimedia.org|qaralǵan sáne=2021-10-17}}&lt;/ref&gt;

== Anıqlama ==
Sayt isenimliligin támiyinlew injenerleri (SRE ler) sistemanıń ashıqlıǵı, keshigiw waqtı, ónimdarlıǵı, nátiyjeliligi, ózgerislerdi basqarıw, baqlaw, apatlı jaǵdaylarǵa juwap beriw hám quwattı jobalastırıw kombinaciyası ushın juwapker. SRE ler kóbinese [[Programmalıq injiniring|programmalıq támiynat injeneriyası]], sistemalar injeneriyası hám/yamasa sistema administraciyası tarawlarında tájiriybege iye.&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;
{{Jurnal deregi |last=Jones |first=Chris |last2=Underwood |first2=Todd |last3=Nukala |first3=Shylaja |date=June 2015 |title=Hiring Site Reliability Engineers |url=https://www.usenix.org/system/files/login/articles/login_june_07_jones.pdf |magazine=[[;login:]] |volume=40 |pages=35–39 |access-date=June 17, 2021}}&lt;/ref&gt; SRE diń baslı baǵdarları avtomatlastırıw, sistema dizaynı hám sistemanıń turaqlılıǵın jaqsılawdı óz ishine aladı.

SRE DevOps tıń anıq bir ámelge asırılıwı dep esaplanadı;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://driftboatdave.com/2018/10/09/interview-with-betsy-beyer-stephen-thorne-of-google/|bet=Interview with Betsy Beyer, Stephen Thorne of Google|avtor=Dave Harrison|sáne=9 Oct 2018|qaralǵan sáne=24 July 2024}}&lt;/ref&gt; ol ásirese isenimli sistemalar qurıwǵa baǵdarlanǵan, al DevOps operaciyalardıń keńirek kólemin qamtıydı.&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite AV media |url=https://www.youtube.com/watch?v=uTEL8Ff1Zvk |title=What's the Difference Between DevOps and SRE? (class SRE implements DevOps) |date=March 1, 2018 |last=Vargo |first=Seth |type=Video |publisher=[[Google]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:6&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://aws.amazon.com/what-is/sre/|bet=What is SRE? - SRE Explained - AWS|til=en-US|jumıs=Amazon Web Services, Inc.|qaralǵan sáne=2022-11-05}}&lt;/ref&gt; Hár qıylı baǵdarlarǵa iye bolıwına qaramastan, geypara kompaniyalar óz operaciyalıq komandaların SRE komandaları dep qayta ataǵan.

== Principler hám ámeliyatlar ==
Principlerdiń ulıwma anıqlamaları tómendegilerdi óz ishine aladı (biraq olar menen sheklenbeydi):

* Shıǵın nátiyjeliligi ushın qaytalanatuǵın tapsırmalardı avtomatlastırıw.
* Sheksiz háreketlerdiń aldın alıw ushın isenimlilik maqsetlerin anıqlaw.
* Qoljetimlilik, keshigiw hám nátiyjelilikke qáwip-qáterlerdi azaytıw maqsetinde sistemalardı dizaynlaw.
* Baqlaw imkaniyatı - aldın ala ne soraw kerek ekenligin bilmey turıp, sistema haqqında qálegen sorawlardı beriw múmkinshiligi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://docs.honeycomb.io/getting-started/learning-about-observability/|bet=Learn about observability {{!}} Honeycomb|til=en|jumıs=docs.honeycomb.io|qaralǵan sáne=2021-06-26}}&lt;/ref&gt;

Ámeliyatlardıń ulıwma anıqlamaları tómendegilerdi óz ishine aladı (biraq bular menen sheklenbeydi):&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.blameless.com//blog/sre-principles|bet=The 7 SRE Principles [And How to Put Them Into Practice]|til=en|jumıs=www.blameless.com|qaralǵan sáne=2021-06-26}}&lt;/ref&gt;

* Awır miynetti basqarıw, joqarıda kórsetilgen birinshi principti ámelge asırıw.
* Isenimlilik maqsetlerin anıqlaw hám ólshew - SLI, SLO hám qáte byudjetleri.
* Isenimlilikke baǵdarlanǵan Abstrakt emes úlken kólemli sistemalardı jobalastırıw (NALSD).
* Baqlaw múmkinshiligin jobalastırıw hám ámelge asırıw.
* Hádiyse basqarıw processin anıqlaw, sınaw hám júrgiziw.
* Quwatlılıqtı jobalastırıw.
* CI/CD qosqanda, ózgeris hám reliz basqarıwı.
* Xaos injenerligi.

== Ornalastırıw ==
SRE toparları shólkemler ishindegi basqa bólimler menen birge islesip, joqarıda aytılǵan principlerdi ámelge asırıwǵa jol kórsetedi. Tómende ulıwma ámeliyatlardıń ulıwma kórinisi berilgen:&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://cloud.google.com/blog/products/devops-sre/how-sre-teams-are-organized-and-how-to-get-started/|bet=SRE at Google: How to structure your SRE team|til=en|jumıs=Google Cloud Blog|qaralǵan sáne=2021-06-26}}&lt;/ref&gt;

=== Kitchen Sink ===
Kitchen Sink SRE komandalarınıń qadaǵalaytuǵın xızmetler hám jumıs processleriniń keń hám kóbinese shegarasız kólemin ańlatadı. Anıq belgilengen shegaraları bar dástúrli rollerden ayırmashılıǵı, SRE lar sistema ónimdarlıǵın optimallastırıw, incidentlerdi basqarıw hám avtomatlastırıw sıyaqlı hár qıylı juwapkershilikler menen tapsırılǵan. Bul usıl SRE larǵa kóp sanlı qıyınshılıqlardı sheshiwge múmkinshilik beredi, sistemalardıń ónimli islewin hám ózgeriwshi talaplar hám quramalılıqlarǵa juwap retinde rawajlanıwın támiyinleydi.

=== Infrastruktura ===
Infrastruktura SRE komandaları basqa komandalardıń jumıs processlerin qollap-quwatlaytuǵın sistemalardıń isenimliligin saqlaw hám jaqsılawǵa dıqqat qaratadı. Olar geyde platforma injenerlik komandaları menen birge islese de, olardıń tiykarǵı juwapkershiligi jumıs waqtı, ónimdarlıq hám ónimlilikti támiyinlew bolıp tabıladı. Ekinshi tárepten, platforma komandaları tiykarınan shólkem boyınsha qollanılatuǵın programmalıq támiynat hám sistemalardı islep shıǵadı. Isenimlilik ekewi ushın da maqset bolsa da, platforma komandaları ishki mápli tárepler tárepinen qollanılatuǵın qurallar hám xızmetlerdi jaratıw hám saqlawdı birinshi orınǵa qoyadı, al Infrastruktura SRE komandaları sol sistemalardıń nemquraylı islewin hám isenimlilik standartlarına juwap beriwin támiyinlew menen tapsırılǵan.

=== Qurallar ===
SRE komandaları sistema isenimliligin ólshew, saqlaw hám jaqsılaw maqsetinde hár qıylı qurallardı paydalanadı. Bul qurallar ónimdarlıqtı baqlawda, máselelerdi anıqlawda hám aldın ala texnikalıq xızmet kórsetiwdi jeńillestiriwde rol oynaydı. Mısalı, Nagios Core kóbinese sistemanı baqlaw hám eskertiw ushın qollanıladı, al Prometheus (programmalıq támiynat) bultqa-tiykarlanǵan ortalıqlarda metrikalardı jıynaw hám soraw ushın jiyi paydalanıladı.

=== Ónim yamasa Qosımsha ===
Belgili ónimler yamasa qosımshalarǵa arnalǵan SRE komandaları úlken shólkemlerde keń tarqalǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://cloud.google.com/blog/products/devops-sre/how-sre-teams-are-organized-and-how-to-get-started|bet=SRE at Google: How to structure your SRE team|til=en-US|jumıs=Google Cloud Blog|qaralǵan sáne=2024-11-11}}&lt;/ref&gt; Bul komandalar tiykarǵı xızmetlerdiń isenimliligi, masshtablanıwshılıǵı hám ónimdarlıǵın támiyinlew ushın juwapker. Úlkenirek kompaniyalarda hár biri hár túrli ónimler yamasa qosımshalarǵa dıqqat qaratıwshı birneshe SRE komandalarınıń bolıwı ádettegi jaǵday bolıp, bul hár bir tarawdıń ónimdarlıq hám qoljetimlilik maqsetlerine erisiw ushın arnawlı dıqqat qaratıwın támiyinleydi.

=== Ornatılǵan ===
Ornatılǵan modelde jeke SRE ler yamasa kishi SRE juplıqları programmalıq támiynat injenerlik komandalarına integraciyalanǵan. Bul SRE ler baǵdarlamashılar menen birge islep, avtomatlastırıw, baqlaw hám incidentlerge juwap beriw sıyaqlı tiykarǵı SRE principlerin programmalıq támiynattı islep shıǵıw cikline tuwrıdan-tuwrı qollanadı. Bul usıl isenimlilikti, ónimdarlıqtı hám SRE ler menen baǵdarlamashılar arasındaǵı birge islesiwdi jaqsılawdı maqset etedi.

=== Konsalting ===
Konsalting SRE komandaları shólkemlerge SRE principleri hám tájiriybelerin ámelge asırıw boyınsha keńes beriwge qánigelesken. Ádette hár qıylı ámelge asırıwlar boyınsha tariyxqa iye tájiriybeli SRE lerdan quralǵan bul komandalar belgili shólkemlik zárúrlikler ushın túsinikler hám jetekshilik beredi. Klientler menen tuwrıdan-tuwrı islegende, bul SRE ler kóbinese 'Klient Isenimliligi Injenerleri' dep ataladı.

SRE ni qabıl etken úlken shólkemlerde gibrid model keń tarqalǵan. Bul model hár túrli ónimlerdiń belgili isenimlilik zárúrliklerin sheshiwge arnalǵan birneshe Ónim/Qollaw SRE komandaları sıyaqlı hár túrli ámelge asırıwlardı óz ishine aladı. Infrastruktura SRE komandası barlıq ónimler hám qollawlardı qollap-quwatlaytuǵın birlesken platforma ushın ulıwma isenimlilik maqsetlerine erisiw ushın Platforma injenerlik toparı menen birge islewi múmkin.

== Sanaat ==
2014-jıldan baslap USENIX shólkemi hár túrli tarawlardan sayt isenimliligi injenerlerin biriktiretuǵın hár jılǵı SREcon konferenciyasın ótkeredi. Bul konferenciya professionallar ushın bilimlerdi bólisiw, ónimli tájiriybelerdi izertlew hám sayt isenimliligi injeneriyasındaǵı trendlerdi talqılaw ushın platforma bolıp tabıladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.usenix.org/srecon|bet=Usenix SREcon|avtor=&lt;!--Not stated--&gt;|sáne=2021|jumıs=[[USENIX]]|qaralǵan sáne=June 17, 2021}}&lt;/ref&gt;

== Derekler ==

[[Kategoriya:Programmalıq injiniring]]
[[Kategoriya:Google]]</text>
      <sha1>tka725ii78w1t86dnk6ecqsiszs2395</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120531</id>
      <parentid>120522</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:49:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>120531</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12946" sha1="mqv3ffgacfomcjepqaos9c1c0o15qbn" xml:space="preserve">'''Sayt isenimliligin támiyinlew injeneriyası (SRE)''' – bul [[Programmalıq injiniring|programmalıq támiynat injeneriyası]] hám IT infrastrukturasın qollap-quwatlaw tarawındaǵı pán bolıp, ol ornatılǵan [[Programmalıq támiynat sisteması|programmalıq támiynat sistemaları]] hám úlken programmalıq xızmetlerdiń (jańa [[Programmalıq támiynat|programmalıq támiynattı]] ornatıw, apparatlıq támiynat buzılıwları hám [[Kompyuter qáwipsizligi|kiberqáwipsizlik]] hújimleri sıyaqlı waqıyalar dawamında isenimli juwap beriw waqtın támiyinlewi kútilgen) qoljetimliligi hám ónimdarlıǵın baqlaydı hám jaqsılaydı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://aws.amazon.com/what-is/sre/|bet=What is SRE? - Site Reliability Engineering Explained - AWS|til=en-US|jumıs=Amazon Web Services, Inc.|qaralǵan sáne=2024-12-26}}&lt;/ref&gt; Ádette avtomatlastırıwǵa hám kod sıpatındaǵı infrastruktura metodologiyasına dıqqat qaratıladı. SRE isenimlilikke járdem beriw ushın programmalıq támiynat injeneriyası, IT infrastrukturası, [[veb-islep shıǵıw]] hám operaciyalar elementlerinen paydalanadı.&lt;ref name=&quot;:7&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://cloud.google.com/blog/products/devops-sre/evaluating-where-your-team-lies-on-the-sre-spectrum/|bet=Evaluating where your team lies on the SRE spectrum|til=en|jumıs=Google Cloud Blog|qaralǵan sáne=2021-06-26}}&lt;/ref&gt; Ol DevOps qa uqsas, sebebi ekewi de ornatılǵan programmalıq támiynat sistemalarınıń isenimliligi hám qoljetimliligin jaqsılawdı maqset etedi.

== Tariyxı ==
Sayt isenimliligin támiyinlew injeneriyası [[Google]] da Benjamin Treynor Sloss tárepinen payda bolǵan,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.atlassian.com/incident-management/devops/sre|bet=Love DevOps? Wait until you meet SRE|avtor=Hill|at=Patrick|til=en|jumıs=[[Atlassian]]|qaralǵan sáne=June 17, 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.redhat.com/en/topics/devops/what-is-sre|bet=What is SRE?|til=en|jumıs=[[Red Hat]]|qaralǵan sáne=June 17, 2021}}&lt;/ref&gt; ol 2003-jılı SRE komandasın dúzgen.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.usenix.org/conference/srecon14/technical-sessions/presentation/keys-sre|bet=Keys to SRE|avtor=Treynor|at=Ben|sáne=2014|jumıs=[[USENIX]] SREcon14|qaralǵan sáne=June 17, 2021}}&lt;/ref&gt; Bul túsinik [[programmalıq támiynattı islep shıǵıw]] tarawında keńeyip, hár qıylı kompaniyalardı sayt isenimliligin támiyinlew injenerlerin jumısqa alıwǵa alıp keldi.&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://builtin.com/software-engineering-perspectives/site-reliability-engineer|bet=What Is a Site Reliability Engineer? What Does an SRE Do?|avtor=Gossett|at=Stephen|sáne=June 1, 2020|til=en|jumıs=Built In|qaralǵan sáne=June 17, 2021}}&lt;/ref&gt; 2016-jıl mart ayına shekem Google da 1000 nan aslam sayt isenimliligin támiyinlew injeneri jumıs islegen.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2016/03/02/are-site-reliability-engineers-the-next-data-scientists/|bet=Are site reliability engineers the next data scientists?|avtor=Fischer|at=Donald|sáne=March 2, 2016|til=en-US|jumıs=[[TechCrunch]]|qaralǵan sáne=June 17, 2021}}&lt;/ref&gt; Arnawlı SRE komandaları iri [[veb-islep shıǵıw]] kompaniyalarında keń tarqalǵan. Orta hám kishi kompaniyalarda geyde DevOps komandaları SRE nı da orınlaydı. Bul koncepciyanı qabıl etken shólkemler qatarına Airbnb, Dropbox, [[IBM]],&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.ibm.com/cloud/learn/site-reliability-engineering|bet=Site Reliability Engineering|sáne=November 12, 2020|til=en|jumıs=IBM Cloud Education|baspaxana=[[IBM]]|qaralǵan sáne=June 21, 2021}}&lt;/ref&gt; LinkedIn,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://engineering.linkedin.com/india-engineering/site-reliability-engineers|bet=Site Reliability Engineering (SRE)|jumıs=engineering.linkedin.com|qaralǵan sáne=March 12, 2024}}&lt;/ref&gt; Netflix hám [[Wikimedia Fondı|Wikimedia]] kiredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://wikitech.wikimedia.org/wiki/SRE|bet=SRE - Wikitech|til=en|jumıs=wikitech.wikimedia.org|qaralǵan sáne=2021-10-17}}&lt;/ref&gt;

== Anıqlama ==
Sayt isenimliligin támiyinlew injenerleri (SRE ler) sistemanıń ashıqlıǵı, keshigiw waqtı, ónimdarlıǵı, nátiyjeliligi, ózgerislerdi basqarıw, baqlaw, apatlı jaǵdaylarǵa juwap beriw hám quwattı jobalastırıw kombinaciyası ushın juwapker. SRE ler kóbinese [[Programmalıq injiniring|programmalıq támiynat injeneriyası]], sistemalar injeneriyası hám/yamasa sistema administraciyası tarawlarında tájiriybege iye.&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;
{{Jurnal deregi |last=Jones |first=Chris |last2=Underwood |first2=Todd |last3=Nukala |first3=Shylaja |date=June 2015 |title=Hiring Site Reliability Engineers |url=https://www.usenix.org/system/files/login/articles/login_june_07_jones.pdf |magazine=[[;login:]] |volume=40 |pages=35–39 |access-date=June 17, 2021}}&lt;/ref&gt; SRE diń baslı baǵdarları avtomatlastırıw, sistema dizaynı hám sistemanıń turaqlılıǵın jaqsılawdı óz ishine aladı.

SRE DevOps tıń anıq bir ámelge asırılıwı dep esaplanadı;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://driftboatdave.com/2018/10/09/interview-with-betsy-beyer-stephen-thorne-of-google/|bet=Interview with Betsy Beyer, Stephen Thorne of Google|avtor=Dave Harrison|sáne=9 Oct 2018|qaralǵan sáne=24 July 2024}}&lt;/ref&gt; ol ásirese isenimli sistemalar qurıwǵa baǵdarlanǵan, al DevOps operaciyalardıń keńirek kólemin qamtıydı.&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite AV media |url=https://www.youtube.com/watch?v=uTEL8Ff1Zvk |title=What's the Difference Between DevOps and SRE? (class SRE implements DevOps) |date=March 1, 2018 |last=Vargo |first=Seth |type=Video |publisher=[[Google]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:6&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://aws.amazon.com/what-is/sre/|bet=What is SRE? - SRE Explained - AWS|til=en-US|jumıs=Amazon Web Services, Inc.|qaralǵan sáne=2022-11-05}}&lt;/ref&gt; Hár qıylı baǵdarlarǵa iye bolıwına qaramastan, geypara kompaniyalar óz operaciyalıq komandaların SRE komandaları dep qayta ataǵan.

== Principler hám ámeliyatlar ==
Principlerdiń ulıwma anıqlamaları tómendegilerdi óz ishine aladı (biraq olar menen sheklenbeydi):

* Shıǵın nátiyjeliligi ushın qaytalanatuǵın tapsırmalardı avtomatlastırıw.
* Sheksiz háreketlerdiń aldın alıw ushın isenimlilik maqsetlerin anıqlaw.
* Qoljetimlilik, keshigiw hám nátiyjelilikke qáwip-qáterlerdi azaytıw maqsetinde sistemalardı dizaynlaw.
* Baqlaw imkaniyatı - aldın ala ne soraw kerek ekenligin bilmey turıp, sistema haqqında qálegen sorawlardı beriw múmkinshiligi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://docs.honeycomb.io/getting-started/learning-about-observability/|bet=Learn about observability {{!}} Honeycomb|til=en|jumıs=docs.honeycomb.io|qaralǵan sáne=2021-06-26}}&lt;/ref&gt;

Ámeliyatlardıń ulıwma anıqlamaları tómendegilerdi óz ishine aladı (biraq bular menen sheklenbeydi):&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.blameless.com//blog/sre-principles|bet=The 7 SRE Principles [And How to Put Them Into Practice]|til=en|jumıs=www.blameless.com|qaralǵan sáne=2021-06-26}}&lt;/ref&gt;

* Awır miynetti basqarıw, joqarıda kórsetilgen birinshi principti ámelge asırıw.
* Isenimlilik maqsetlerin anıqlaw hám ólshew - SLI, SLO hám qáte byudjetleri.
* Isenimlilikke baǵdarlanǵan Abstrakt emes úlken kólemli sistemalardı jobalastırıw (NALSD).
* Baqlaw múmkinshiligin jobalastırıw hám ámelge asırıw.
* Hádiyse basqarıw processin anıqlaw, sınaw hám júrgiziw.
* Quwatlılıqtı jobalastırıw.
* CI/CD qosqanda, ózgeris hám reliz basqarıwı.
* Xaos injenerligi.

== Ornalastırıw ==
SRE toparları shólkemler ishindegi basqa bólimler menen birge islesip, joqarıda aytılǵan principlerdi ámelge asırıwǵa jol kórsetedi. Tómende ulıwma ámeliyatlardıń ulıwma kórinisi berilgen:&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://cloud.google.com/blog/products/devops-sre/how-sre-teams-are-organized-and-how-to-get-started/|bet=SRE at Google: How to structure your SRE team|til=en|jumıs=Google Cloud Blog|qaralǵan sáne=2021-06-26}}&lt;/ref&gt;

=== Kitchen Sink ===
Kitchen Sink SRE komandalarınıń qadaǵalaytuǵın xızmetler hám jumıs processleriniń keń hám kóbinese shegarasız kólemin ańlatadı. Anıq belgilengen shegaraları bar dástúrli rollerden ayırmashılıǵı, SRE lar sistema ónimdarlıǵın optimallastırıw, incidentlerdi basqarıw hám avtomatlastırıw sıyaqlı hár qıylı juwapkershilikler menen tapsırılǵan. Bul usıl SRE larǵa kóp sanlı qıyınshılıqlardı sheshiwge múmkinshilik beredi, sistemalardıń ónimli islewin hám ózgeriwshi talaplar hám quramalılıqlarǵa juwap retinde rawajlanıwın támiyinleydi.

=== Infrastruktura ===
Infrastruktura SRE komandaları basqa komandalardıń jumıs processlerin qollap-quwatlaytuǵın sistemalardıń isenimliligin saqlaw hám jaqsılawǵa dıqqat qaratadı. Olar geyde platforma injenerlik komandaları menen birge islese de, olardıń tiykarǵı juwapkershiligi jumıs waqtı, ónimdarlıq hám ónimlilikti támiyinlew bolıp tabıladı. Ekinshi tárepten, platforma komandaları tiykarınan shólkem boyınsha qollanılatuǵın programmalıq támiynat hám sistemalardı islep shıǵadı. Isenimlilik ekewi ushın da maqset bolsa da, platforma komandaları ishki mápli tárepler tárepinen qollanılatuǵın qurallar hám xızmetlerdi jaratıw hám saqlawdı birinshi orınǵa qoyadı, al Infrastruktura SRE komandaları sol sistemalardıń nemquraylı islewin hám isenimlilik standartlarına juwap beriwin támiyinlew menen tapsırılǵan.

=== Qurallar ===
SRE komandaları sistema isenimliligin ólshew, saqlaw hám jaqsılaw maqsetinde hár qıylı qurallardı paydalanadı. Bul qurallar ónimdarlıqtı baqlawda, máselelerdi anıqlawda hám aldın ala texnikalıq xızmet kórsetiwdi jeńillestiriwde rol oynaydı. Mısalı, Nagios Core kóbinese sistemanı baqlaw hám eskertiw ushın qollanıladı, al Prometheus (programmalıq támiynat) bultqa-tiykarlanǵan ortalıqlarda metrikalardı jıynaw hám soraw ushın jiyi paydalanıladı.

=== Ónim yamasa Qosımsha ===
Belgili ónimler yamasa qosımshalarǵa arnalǵan SRE komandaları úlken shólkemlerde keń tarqalǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://cloud.google.com/blog/products/devops-sre/how-sre-teams-are-organized-and-how-to-get-started|bet=SRE at Google: How to structure your SRE team|til=en-US|jumıs=Google Cloud Blog|qaralǵan sáne=2024-11-11}}&lt;/ref&gt; Bul komandalar tiykarǵı xızmetlerdiń isenimliligi, masshtablanıwshılıǵı hám ónimdarlıǵın támiyinlew ushın juwapker. Úlkenirek kompaniyalarda hár biri hár túrli ónimler yamasa qosımshalarǵa dıqqat qaratıwshı birneshe SRE komandalarınıń bolıwı ádettegi jaǵday bolıp, bul hár bir tarawdıń ónimdarlıq hám qoljetimlilik maqsetlerine erisiw ushın arnawlı dıqqat qaratıwın támiyinleydi.

=== Ornatılǵan ===
Ornatılǵan modelde jeke SRE ler yamasa kishi SRE juplıqları programmalıq támiynat injenerlik komandalarına integraciyalanǵan. Bul SRE ler baǵdarlamashılar menen birge islep, avtomatlastırıw, baqlaw hám incidentlerge juwap beriw sıyaqlı tiykarǵı SRE principlerin programmalıq támiynattı islep shıǵıw cikline tuwrıdan-tuwrı qollanadı. Bul usıl isenimlilikti, ónimdarlıqtı hám SRE ler menen baǵdarlamashılar arasındaǵı birge islesiwdi jaqsılawdı maqset etedi.

=== Konsalting ===
Konsalting SRE komandaları shólkemlerge SRE principleri hám tájiriybelerin ámelge asırıw boyınsha keńes beriwge qánigelesken. Ádette hár qıylı ámelge asırıwlar boyınsha tariyxqa iye tájiriybeli SRE lerdan quralǵan bul komandalar belgili shólkemlik zárúrlikler ushın túsinikler hám jetekshilik beredi. Klientler menen tuwrıdan-tuwrı islegende, bul SRE ler kóbinese 'Klient Isenimliligi Injenerleri' dep ataladı.

SRE ni qabıl etken úlken shólkemlerde gibrid model keń tarqalǵan. Bul model hár túrli ónimlerdiń belgili isenimlilik zárúrliklerin sheshiwge arnalǵan birneshe Ónim/Qollaw SRE komandaları sıyaqlı hár túrli ámelge asırıwlardı óz ishine aladı. Infrastruktura SRE komandası barlıq ónimler hám qollawlardı qollap-quwatlaytuǵın birlesken platforma ushın ulıwma isenimlilik maqsetlerine erisiw ushın Platforma injenerlik toparı menen birge islewi múmkin.

== Sanaat ==
2014-jıldan baslap USENIX shólkemi hár túrli tarawlardan sayt isenimliligi injenerlerin biriktiretuǵın hár jılǵı SREcon konferenciyasın ótkeredi. Bul konferenciya professionallar ushın bilimlerdi bólisiw, ónimli tájiriybelerdi izertlew hám sayt isenimliligi injeneriyasındaǵı trendlerdi talqılaw ushın platforma bolıp tabıladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.usenix.org/srecon|bet=Usenix SREcon|avtor=&lt;!--Not stated--&gt;|sáne=2021|jumıs=[[USENIX]]|qaralǵan sáne=June 17, 2021}}&lt;/ref&gt;

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Programmalıq injiniring]]
[[Kategoriya:Google]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>mqv3ffgacfomcjepqaos9c1c0o15qbn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategoriya:Makroekonomikalıq mashqalalar</title>
    <ns>14</ns>
    <id>25163</id>
    <revision>
      <id>120570</id>
      <timestamp>2025-06-07T17:14:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <comment>Taza bet jaratıldı: «[[Kategoriya:Makroekonomika|Mashqala]] [[Kategoriya:Ekonomikalıq mashqalalar]]»</comment>
      <origin>120570</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="79" sha1="clh4pv1emrqfd46q3wiy67n8bd214b2" xml:space="preserve">[[Kategoriya:Makroekonomika|Mashqala]]
[[Kategoriya:Ekonomikalıq mashqalalar]]</text>
      <sha1>clh4pv1emrqfd46q3wiy67n8bd214b2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategoriya:Aqsha</title>
    <ns>14</ns>
    <id>25164</id>
    <revision>
      <id>120571</id>
      <timestamp>2025-06-07T17:16:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <comment>Taza bet jaratıldı: «{{main|Aqsha}} {{Commonscat|Money}}  [[Kategoriya:Sawda]] [[Kategoriya:Ekonomikalıq antropologiya]]»</comment>
      <origin>120571</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="100" sha1="ek2k01tf6dqujfuc01xaclrketndo80" xml:space="preserve">{{main|Aqsha}}
{{Commonscat|Money}}

[[Kategoriya:Sawda]]
[[Kategoriya:Ekonomikalıq antropologiya]]</text>
      <sha1>ek2k01tf6dqujfuc01xaclrketndo80</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Wikipedia:Administratorlardı saylaw/Arxiv 2008</title>
    <ns>4</ns>
    <id>25165</id>
    <revision>
      <id>120573</id>
      <timestamp>2025-06-07T17:37:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <comment>Taza bet jaratıldı: «{{closed| === [[Paydalanıwshı:Atabek]] === I request sysop access. ==== Qollap-quwatlawshı / Support ==== # --[[Paydalanıwshı:Aziz|Aziz]] 06:18, 2008 j. iyunnin' 10 (UTC) # --[[Paydalanıwshı:Abdulla|Abdulla]] 11:29, 2008 j. iyunnin' 10 (UTC) # Strong '''Support'''--[[Paydalanıwshı:AlefZet|AlefZet]] 14:36, 2008 j. iyunnin' 10 (UTC) # --[[Paydalanıwshı:Bakhit|Bakhit]] 23:02, 2008 j. iyunnin' 10 (UTC) ==== Qarsı / Oppose ==== ==== Na'tiyje / Result ==== ...»</comment>
      <origin>120573</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1243" sha1="j5zfygcdus0ghymq68q0siwi0584t82" xml:space="preserve">{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:Atabek]] ===
I request sysop access.
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# --[[Paydalanıwshı:Aziz|Aziz]] 06:18, 2008 j. iyunnin' 10 (UTC)
# --[[Paydalanıwshı:Abdulla|Abdulla]] 11:29, 2008 j. iyunnin' 10 (UTC)
# Strong '''Support'''--[[Paydalanıwshı:AlefZet|AlefZet]] 14:36, 2008 j. iyunnin' 10 (UTC)
# --[[Paydalanıwshı:Bakhit|Bakhit]] 23:02, 2008 j. iyunnin' 10 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
==== Na'tiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:Atabek|Atabek]] administrator etip saylandı / Atabek is selected as an administrator
}}
{{-}}

{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:AlefZet|AlefZet]] ===
I request temporary adminship for ''one month''. Adminship is need for access to MediaWiki namespace, dealing with edit tools, gadgets etc.
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# Strong support --[[Paydalanıwshı:Atabek|Atabek]] 22:45, 2008 j. iyunnin' 10 (UTC)
# '''Support''' --[[Paydalanıwshı:Abdulla|Abdulla]] 16:25, 2008 j. iyunnin' 11 (UTC)
# --[[Paydalanıwshı:Aziz|Aziz]] 13:59, 2008 j. iyunnin' 16 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
==== Na'tiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:AlefZet|AlefZet]] 1 ayg'a waqtınshalıq administrator etip saylandı / Alefzet is granted a temporary adminship.
}}</text>
      <sha1>j5zfygcdus0ghymq68q0siwi0584t82</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120575</id>
      <parentid>120573</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T17:38:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Janabaevazizbek atlı paydalanıwshı [[Wikipedia:Administratorlardı saylaw/ Arxiv 2008]] betin [[Wikipedia:Administratorlardı saylaw/Arxiv 2008]] betine aldınǵı bette baǵdarlawshı silteme qaldırmastan kóshirdi</comment>
      <origin>120573</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1243" sha1="j5zfygcdus0ghymq68q0siwi0584t82" xml:space="preserve">{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:Atabek]] ===
I request sysop access.
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# --[[Paydalanıwshı:Aziz|Aziz]] 06:18, 2008 j. iyunnin' 10 (UTC)
# --[[Paydalanıwshı:Abdulla|Abdulla]] 11:29, 2008 j. iyunnin' 10 (UTC)
# Strong '''Support'''--[[Paydalanıwshı:AlefZet|AlefZet]] 14:36, 2008 j. iyunnin' 10 (UTC)
# --[[Paydalanıwshı:Bakhit|Bakhit]] 23:02, 2008 j. iyunnin' 10 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
==== Na'tiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:Atabek|Atabek]] administrator etip saylandı / Atabek is selected as an administrator
}}
{{-}}

{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:AlefZet|AlefZet]] ===
I request temporary adminship for ''one month''. Adminship is need for access to MediaWiki namespace, dealing with edit tools, gadgets etc.
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# Strong support --[[Paydalanıwshı:Atabek|Atabek]] 22:45, 2008 j. iyunnin' 10 (UTC)
# '''Support''' --[[Paydalanıwshı:Abdulla|Abdulla]] 16:25, 2008 j. iyunnin' 11 (UTC)
# --[[Paydalanıwshı:Aziz|Aziz]] 13:59, 2008 j. iyunnin' 16 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
==== Na'tiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:AlefZet|AlefZet]] 1 ayg'a waqtınshalıq administrator etip saylandı / Alefzet is granted a temporary adminship.
}}</text>
      <sha1>j5zfygcdus0ghymq68q0siwi0584t82</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Wikipedia:Administratorlardı saylaw/Arxiv 2022</title>
    <ns>4</ns>
    <id>25166</id>
    <revision>
      <id>120576</id>
      <timestamp>2025-06-07T17:39:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <comment>Taza bet jaratıldı: «{{closed| ===[[Paydalanıwshı:QRNKS|QRNKS]] ===  Assalawma aleykum Wikipedia paydalaniwshilar. Men Arman Jandosov aldin 88.135.12.167 IP-adress menen bir qansha ózgerisler kiritip jurdim, paydalaniwshi bolip qosildim  august ayinda qosildim. Óz miynet sindiremen degen niyette administratorliq namzatti qoydim! Administratorlar kobeyip maqala sani emes sapasi kobeyse jaqsi bolar edi.   ==== Qollap-quwatlawshı / Support ==== # {{Qollayman}} User:Inosham|&lt;span st...»</comment>
      <origin>120576</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5630" sha1="2xer05evi5352k4f9lbimi5h7l4ap0z" xml:space="preserve">{{closed|
===[[Paydalanıwshı:QRNKS|QRNKS]] === 
Assalawma aleykum Wikipedia paydalaniwshilar. Men Arman Jandosov
aldin 88.135.12.167 IP-adress menen bir qansha ózgerisler kiritip jurdim, paydalaniwshi bolip qosildim  august ayinda qosildim. Óz miynet sindiremen degen niyette administratorliq namzatti qoydim!
Administratorlar kobeyip maqala sani emes sapasi kobeyse jaqsi bolar edi.
 
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} [[User:Inosham|&lt;span style=&quot;font-family: Lucida Calligraphy&quot;&gt;&lt;b style=&quot;color: #7A69B8&quot;&gt;Inabat&lt;/b&gt;&lt;b style=&quot;color:#191970&quot;&gt;Allanova&lt;/b&gt;&lt;/span&gt;]] [[Image:Bouncywikilogo.gif|25px]][[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|&lt;sup&gt;talqılaw&lt;/sup&gt;]] هىخساشة 14:59, 2022 j. dekabrdiń 21 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Yòldoshev Doniyor|Yòldoshev Doniyor]] ([[Paydalanıwshı sa'wbeti:Yòldoshev Doniyor|talqılaw]]) 07:26, 2022 j. dekabrdiń 24 (UTC)
# {{Qollayman}}   @[[Paydalanıwshı:QRNKS|QRNKS]] Қателерің үстінде исле. [[Paydalanıwshı:KzWikiman|KzWikimen]] ([[Paydalanıwshı sa'wbeti:KzWikimen|talqılaw]]) 04:42, 2022 j. dekabrdiń 27 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ==== 
# {{Qarsıman}} Assalawma áleykum. 3 qatar sózińizde Orfografiyalıq qáte júdá kóp eken. Men Qaraqalpaqsha wikipediada bunday qáte jazatın administrator bolıwın qálemes edim. [[Paydalanıwshı:PirjanovNurlan|PirjanovNurlan]] 20:34, 2022 j. dekabrdiń 25 (UTC)
==== Na'tiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:QRNKS|QRNKS]] 3 ayǵa waqtınshalıq administrator etip saylandı / QRNKS is granted a temporary adminship.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:Inosham|Inosham]] ===
Hámmege sálem! Men Allanova Inabat usı kúnge shekem '''Inosham''' paydalanıwshı atı astında [[Qaraqalpaq Wikipediası|Kaawiki]]ge birqansha maqala hám redaktorlawlar islep kelmektemen. Sońǵı 30 kún ishinde 260 tan ziyat háreket islep, tek maqala jazıw menen emes bálkim shablonlar jaratıp, interfeys awdarmaların da islep óz úlesimdi qosıp kelemektemen.
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} Inabat administrator bolıwǵa ılayıq, sebebi ol Qaraqalpaqsha Wikipedia telegram kanalında hárdayım jańa paydalanıwshılarǵa óz bilgenlerin úyretip otıradı, jáne Wikide maqala jazǵanlardı xoshametlep turadı. Eń baslısı hár kúni Qaraqalpaqsha Wikipedia ushın azǵana bolsada waqıt tawadı [[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 15:46, 2022 j. noyabrdiń 4 (UTC)
# {{Qollayman}} Inabat administrator boliwga en ilayiqli kandidat dep bilemen. Oz pidayiligi, miynetkeshligi menen har kuni taza maqala jaratiwga, janaliqlar kiritiwge hareket etedi. Janadan agza bolganlarga uyretiwge hasla jaliqpaydi, ne bilse barin waqit tawip uyretiwge tayar. Bul belgiler hammeden de tabila bermeydi. [[Paydalaniwshi: Gulnaz|Daljanova Gulnaz]] 21:30, 2022 j. 4-noyabr (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:PirjanovNurlan|PirjanovNurlan]] 16:55, 2022 j. noyabrdiń 4 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalaniwshi:Blackmountcom|Blackmountcom]] 09:24, 2022 j. noyabrdiń 26 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
====  Na'tiyje / Result ====
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:PirjanovNurlan|PirjanovNurlan]] ===
Assalawma áleykum. Qaraqalpaqsha Wikipediya rawajlanıwına óz úlesimdi qosıp, isenimińizdi aqlayman. 
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{qollayman}}  ([[Paydalanıwshı:Inosham|Inosham]] هىخساشة 17:08, 2022 j. Avgusttıń 25 (UTC))
# {{qollayman}}. KaaWikida paydalı úles qosatuǵın aktiv admınıstratorlar sanı kóbeyse jaqsı jumıs boladı. — [[Paydalanıwshı:Kagansky|Kagansky]] ([[Paydalanıwshı sa'wbeti:Kagansky|талқылау]]) 09:10, 2022 j. Avgusttıń 28 (UTC)
# {{Qollayman}} Jaqınnan baslap wikige úles qosıp basladı, admin bolıwǵa arzıydı [[Paydalanıwshı:Qarahat|Qarahat]] ([[Paydalanıwshı sa'wbeti:Qarahat|талқылау]]) 02:07, 2022 j. Avgusttıń 29 (UTC)
# {{qollayman}}  ([[Paydalanıwshı:Muxammedqudaynazarov|Muxammedqudaynazarov]] ([[Paydalanıwshı sa'wbeti:Muxammedqudaynazarov|талқылау]]) 05:46, 2022 j. Avgusttıń 29 (UTC))
==== Qarsı / Oppose ====
====  Na'tiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:PirjanovNurlan|PirjanovNurlan]] waqtınshalıq administrator etip saylandı / PirjanovNurlan is granted a temporary adminship.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] ===
Assalawma aleykum húrmetli Qaraqalpaqsha Wikipedianıń aktiv paydalanıwshıları. Aqırǵı 55 kún ishinde [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] atı astında qaraqalpaqsha wikipediaǵa 130 dan artıq kishi kólemdegi taza maqalalar qosıwǵa eristim. Biraq ayırım qáte kirgizilgen (mısalı, aldınları, eski imlada jazılǵan) maqalalardı óshiriw ushın administrator dárejesindegi jeńilliklerge zárúrlik sezilmekte. Qaraqalpaqsha wikipediada administratorlar qatarına qosıla alsam, joybarǵa azlı-kem paydam tiyedi dep oylayman.
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:PirjanovNurlan|PirjanovNurlan]] 15:46, 2022 j. noyabrdiń 25 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalaniwshi:Blackmountcom|Blackmountcom]] 09:23, 2022 j. noyabrdiń 26 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Inosham|Inabat Allanova]] ([[Paydalanıwshı sa'wbeti:Inosham |sáwbet]]) ([[User:Inosham|&lt;span style=&quot;font-family: Lucida Calligraphy&quot;&gt;&lt;b style=&quot;color: #7A69B8&quot;&gt;Inabat&lt;/b&gt;&lt;b style=&quot;color:#191970&quot;&gt;Allanova&lt;/b&gt;&lt;/span&gt;]] [[Image:Bouncywikilogo.gif|25px]][[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|&lt;sup&gt;talqılaw&lt;/sup&gt;]] هىخساشة 22:18, 2022 j. noyabrdiń 26 (UTC))
==== Qarsı / Oppose ====
====  Na'tiyje / Result ====
}}</text>
      <sha1>2xer05evi5352k4f9lbimi5h7l4ap0z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Wikipedia:Administratorlardı saylaw/Arxiv 2023</title>
    <ns>4</ns>
    <id>25167</id>
    <revision>
      <id>120579</id>
      <timestamp>2025-06-07T17:47:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <comment>Taza bet jaratıldı: «{{closed| === [[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] === Assalawma áleykum Qaraqalpaqsha Wikipedia paydalanıwshıları. 2022-jıldıń oktyabr ayınan baslap [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] laqabı menen Qaraqalpaqsha Wikipediada tómendegi is kólemin orınlawǵa eristim: &lt;br&gt; a) Qaraqalpaqsha Wikipediada 7000nan aslam redaktorlaw;&lt;br&gt; b) translatewiki.net joybarında 4600den aslam awdarma;&lt;br&gt; c) Wikisózlik joybarında Wikisózlik:Sú...»</comment>
      <origin>120579</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3313" sha1="kw9gw0mg50v7w5n8vuupyu77sjn5nta" xml:space="preserve">{{closed|
=== [[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] ===
Assalawma áleykum Qaraqalpaqsha Wikipedia paydalanıwshıları. 2022-jıldıń oktyabr ayınan baslap [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] laqabı menen Qaraqalpaqsha Wikipediada tómendegi is kólemin orınlawǵa eristim: &lt;br&gt;
a) Qaraqalpaqsha Wikipediada 7000nan aslam redaktorlaw;&lt;br&gt;
b) translatewiki.net joybarında 4600den aslam awdarma;&lt;br&gt;
c) Wikisózlik joybarında Wikisózlik:Súmbile 2023 ilajın shólkemlestirip, volontyorlar járdeminde kirgizilgen 1500den artıq elementlerdi tekseriw;&lt;br&gt;
Qaraqalpaqsha Wikipediada administratorlıq dárejemniń múddetin sozıp, Qaraqalpaqsha Wikipedianı jaqın arada házirgi 223 orınnan kúshli 200likke kiriwine úles qosıw niyetim bar.
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
#{{Qollayman}} [[User:Inosham|&lt;span style=&quot;font-family: Lucida Calligraphy&quot;&gt;&lt;b style=&quot;color: #7A69B8&quot;&gt;Inabat&lt;/b&gt;&lt;b style=&quot;color:#191970&quot;&gt;Allanova&lt;/b&gt;&lt;/span&gt;]] [[Image:Bouncywikilogo.gif|25px]][[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|&lt;sup&gt;talqılaw&lt;/sup&gt;]] هىخساشة 20:28, 2023 j. sentyabrdiń 11 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ==== 
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 12 ayǵa waqtınshalıq administrator etip saylandı / [[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] is granted a temporary adminship for 12 month.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] ===
Assalawma aleykum húrmetli Qaraqalpaqsha Wikipedianıń az sanlı aktiv paydalanıwshıları. Ótken 2022-jıldıń oktyabr ayınan baslap [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] atı astında qaraqalpaqsha wikipediaǵa azlı-kópli úles qosıwǵa háreket ettim. Kaawikidiń interfeysin tolıq qaraqalpaqshaǵa alıp keliw ushın translatewiki.net joybarında 2200 den aslam awdarma isledim. Parallel jaǵdayda házirde kóbinshe úlgiler menen shuǵıllanıp atırman hámde ayırım qorǵalǵan hám qáte kirgizilgen úlgilerdi (mısalı, aldınları, eski imlada jazılǵan) durıslaw, qáte yamasa eki márte jazılǵan maqalalardı óshiriw ushın administrator dárejesindegi jeńilliklerge zárúrlik bar. Qaraqalpaqsha wikipediada administratorlıq dárejemniń múddeti sozılsa, baslı maqsetim bolǵan qaraqalpaqsha wikipedianıń qátelerin azaytıw jolında háreket etemen.
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:PirjanovNurlan|PirjanovNurlan]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:PirjanovNurlan|talqılaw]]) 06:03, 2023 j. marttıń 17 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Doniyor Yóldoshev|talqılaw]]) 06:23, 2023 j. marttıń 17 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Inosham|Inabat Allanova]] [[User:Inosham|&lt;span style=&quot;font-family: Lucida Calligraphy&quot;&gt;&lt;b style=&quot;color: #7A69B8&quot;&gt;Inabat&lt;/b&gt;&lt;b style=&quot;color:#191970&quot;&gt;Allanova&lt;/b&gt;&lt;/span&gt;]] [[Image:Bouncywikilogo.gif|25px]][[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|&lt;sup&gt;talqılaw&lt;/sup&gt;]] هىخساشة 22:18, 2023 j. marttıń 18 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ==== 
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 6 ayǵa waqtınshalıq administrator etip saylandı / [[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] is granted a temporary adminship.
}}</text>
      <sha1>kw9gw0mg50v7w5n8vuupyu77sjn5nta</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Wikipedia:Administratorlardı saylaw/Arxiv 2024</title>
    <ns>4</ns>
    <id>25168</id>
    <revision>
      <id>120581</id>
      <timestamp>2025-06-07T17:50:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <comment>Taza bet jaratıldı: «{{closed| ===[[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]]=== Assalawma áleykum! Qaraqaqalpaqsha Wikipedianıń aktiv paydalanıwshıları. Men Doniyor Yóldoshev atı astında 2 jıl 2 ay waqıttan beri qaraqalpaqsha wikipediaǵa úles qosıp kiyatırman. Usı jıl aprel ayında adminstrator bolǵan edim, házirde búl waqıt óz juwmaǵına jettı. Usı waqıtqa shekem 1700 den aslam ózgeris kirittim. Qaraqalpaqsha wikipediadaǵı maqalalardıń sap...»</comment>
      <origin>120581</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11810" sha1="e518nac9cntvthda90olbint29hydrj" xml:space="preserve">{{closed|
===[[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]]===
Assalawma áleykum! Qaraqaqalpaqsha Wikipedianıń aktiv paydalanıwshıları. Men Doniyor Yóldoshev atı astında 2 jıl 2 ay waqıttan beri qaraqalpaqsha wikipediaǵa úles qosıp kiyatırman. Usı jıl aprel ayında adminstrator bolǵan edim, házirde búl waqıt óz juwmaǵına jettı. Usı waqıtqa shekem 1700 den aslam ózgeris kirittim. Qaraqalpaqsha wikipediadaǵı maqalalardıń sapasın elede asırıw, enciklopediyalıq áhmiyetke iye bolmaǵan maqalalardı óshiriw, tereńlikti kúsheytiw maqsetinde adminstratorlıqqa óz kandidatımdı jáne bir márte qoydım. Eger meni Adminstator bolıwǵa ılayıq kórseńiz maǵan dawıs beriń
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Biypona|Biypona]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Biypona|talqılaw]]) 17:19, 2024 j. noyabrdiń 1 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Mihsan.kr|Mihsan.kr]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Mihsan.kr|talqılaw]]) 17:19, 2024 j. noyabrdiń 1 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Aysabirlijol|Aysabirlijol]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Aysabirlijol|talqılaw]])[[Paydalanıwshı:Aysabirlijol|Aysabirlijol]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Aysabirlijol|talqılaw]]) 02:26, 2024 j. noyabrdiń 2 (UTC)
# {{Qollayman}} -[[Paydalanıwshı:NurkaArzay|NurkaArzay]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:NurkaArzay|talqılaw]]) 09:47, 2024 j. maydıń 15 (+05)
# {{Qollayman}} - Aktiv admınıstratorlar joq ekenligi hám de olardıń etken jumısları sebep qollayman.  [[Paydalanıwshı:Mrshaxas|Mrshaxas]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Mrshaxas|talqılaw]]) 10:49, 2024 j. noyabrdiń 2 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Gozzalina|Gozzalina]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Gozzalina|talqılaw]]) 15:21, 2024 j. noyabrdiń 4 (UTC)
# {{Qollayman}}. [[User:Abdufattohov Ibrohimjon|&lt;font face=&quot;Georgia&quot;&gt;&lt;span style=&quot;color:#pink;&quot;&gt;'''''Ibrohimjon'''''&lt;/span&gt;&lt;/font&gt;]] 15:53, 2024 j. noyabrdiń 5 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Inosham|Inosham]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|talqılaw]]) 10:00, 2024 j. dekabrdiń 3 (UTC)
# {{Qollayman}} -- [[Paydalanıwshı:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Nurtenge|talqılaw]]) 20:03, 2024 j. dekabrdiń 21 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] 1 jılǵa waqıtsha administrator etip saylandı / [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] is granted a temporary adminship for 1 year.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ===
Hámmege, sálem! Men [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] paydalanıwshısı retinde sál kem 2 jıldan berli Qaraqalpaqsha Wikipedia betlerin jámi +1700 ret redaktorladım. 110+ maqala, +30 úlken-kishi úlgiler isledim. Olardı paydalanıwshı betime ótip, sortlanǵan túrde kóriwińiz múmkin. Qosımsha Qırǵızsha (5+ maqala, +100 redaktor) hám Túrkshe (1 maqala, 50+ redaktor) Wikipediada da Qaraqalpaqstanǵa baylanıslı maqalalar jazıp, aldın jaratılǵanların tolıqtırıp turaman.

Aldaǵı jobam:&lt;br/&gt;1. Qaraqalpaqstanǵa baylanıslı maqalalardıń sanın kóbeytiw, aldın jaratılǵan maqalalar sapasın jaqsılaw;&lt;br/&gt;2. Qaraqalpaqsha Wikipedianı wikireytingde joqarı sızıqlarǵa shıǵarıw;&lt;br/&gt;3. Basqa adminstratorlar menen kelisken halda birge islesiw;&lt;br/&gt;4. Úlgiler ústinde kóbirek islew, sonday-aq, hár qıylı rásmiy emes sıylıqlardıń úlgilerin islep, belsendi paydalanıwshılardı solar arqalı qollap-quwatlaw.
'''Juwapkershilikli túrde jumıs islew hám adminstrator retinde tájiriybemdi jetilistiriw maqsetinde''' Kaa.wikipedia.org tıń adminstratorlıǵına ózimniń kandidatlıǵımdı qoyıp atırman.

Poziciyam: «San emes, sapa!»

Qaraqalpaqsha Wikipedianıń táǵdiri barmaqlarıńızdıń ushında. ([[Paydalanıwshı talqılawı:Janabaevazizbek|talqılaw]]) 11:01, 2024 j. sentyabrdiń 10 (UTC).
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 14:01, 2024 j. sentyabrdiń 10 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Gozzalina|Gozzalina]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Gozzalina|talqılaw]]) 16:11, 2024 j. sentyabrdiń 10 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Doniyor Yóldoshev|talqılaw]]) 01:09, 2024 j. sentyabrdiń 12 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Rabiga Shabatova|Rabiga Shabatova]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Rabiga Shabatova|talqılaw]]) 06:30, 2024 j. oktyabrdiń 23 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Biypona|Biypona]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Biypona|talqılaw]]) 17:24, 2024 j. noyabrdiń 1 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Aysabirlijol|Aysabirlijol]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Aysabirlijol|talqılaw]])[[Paydalanıwshı:Aysabirlijol|Aysabirlijol]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Aysabirlijol|talqılaw]]) 02:26, 2024 j. noyabrdiń 2 (UTC)
# {{Qollayman}} Administrator bolıp saylandıńız degen úmittemen. Kesh bolsa da:) [[Paydalanıwshı:Inosham|Inosham]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|talqılaw]]) 10:02, 2024 j. dekabrdiń 3 (UTC)
# {{Qollayman}} -- [[Paydalanıwshı:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Nurtenge|talqılaw]]) 20:03, 2024 j. dekabrdiń 21 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] kandidatı kerekli dawıstı jıynawına qaramastan dawısqa qoyılǵannan baslap 1 yarım ay ishinde globallıq administratorlarǵa administratorlıq sorawı jiberilmegenligi sebepli paydalanıwshıǵa administratorlıq dárejesi berilmedi / Despite the fact that the candidate [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] collected the necessary votes, the user was not granted the administrative level due to the fact that an administrative request was not sent to global administrators within one and a half months from the date of voting.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:Umarxon III|Umarxon III]] ===
Hámmege sálem! Men Qaraqalpaqsha Wikipediyanıń maqalalar sanı hám sapasın asırıw maqsetinde 2 aydan berli aktiv redaktorlap kelip atırman hám redaktlarım sanı 600 ge jaqınlasqan. Usı waqıtta 127 ta maqala (olar arasında jańa jaratılǵanı da bar), 52 ta ulgi jarattım hám jaratıwdan toqtamayman. Aqırǵı waqıtlarda Qaraqalpaqsha Wikipediyanıń jańa paydalanıwshıları kóbeymekde, usınıń menen birge test betler, enciklopediyalıq áhmiyetke iye bolmaǵan maqalalar da bar. Olardı óshiriw, vandalizmge qarsı gúres, tereńlikti kúsheytiw maqsetinde adminstratorlıqqa óz kandidatımdı qoydım. Húrmet menen, [[Paydalanıwshı:Umarxon III|Umarxon III]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Umarxon III|talqılaw]]) 17:43, 2024 j. iyunnıń 7 (UTC).
=== Qollap-quwatlawshı / Support ===
# {{Qollayman}}. Jaqsı paydalanıwshı. [[Paydalanıwshı:BaxtiyJahon|BaxtiyJahon]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:BaxtiyJahon|talqılaw]]) 14:07, 2024 j. iyunnıń 13 (UTC).
# {{qollayman}}. Bul paydalanıwshı kaawikida talay aktiv hám úlgili. [[Paydalanıwshı:Munavvaroy|Munavvaroy]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Munavvaroy|talqılaw]]) 15:27, 2024 j. iyunnıń 13 (UTC).
=== Qarsı / Oppose ===
# {{Qarsıman}}. Qaraqalpaqsha Wikipedianıń házirgi administratorı hám interfeys administratorı, 10 000nan artıq redaktorlawlar iyesi sıpatında [[Paydalanıwshı:Umarxon III|Umarxon III]] atlı paydalanıwshınıń kaawikide administrator bolıwına qatań qarsıman. Birinshiden, paydalanıwshı qaraqalpaq tilin jaqsı bilmeydi hám jaratqan maqalalarında qáteler oǵırı kóp. Jáne oǵan dawıs beriwshiler kaawikide aktiv emes paydalanıwshılar. Bul kandidat talqılaw betlerine jazsa da, kaawikidiń aktiv paydalanıwshıları oǵan ótken 7 kún dawamında dawıs bermedi. Men oǵan qaraqalpaq tilin jaqsı úyrenip, keyinlew qaytadan háreket etip kóriwin másláhát etemen. / &lt;br&gt; As a current admin and interface admin of kaawiki and as an user with more than 10 000 edits, I am against of this candidate with user name [[Paydalanıwshı:Umarxon III|Umarxon III]]. At first, he doesn't know Karakalpak language very well and many of his articles are with mistakes. At second, the two supporters are not active in kaawiki, active kaawiki users don't support him during last 7 days, even he asked them in their talk pages. I advice him to learn Karakalpak language deeper and try later. [[Paydalanıwshı:Qaraqalpaqpan|Qaraqalpaqpan]] 16:19, 2024 j. iyunnıń 13 (UTC)
# {{Qarsıman}} [[Paydalanıwshı:Aysabirlijol|Aysabirlijol]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Aysabirlijol|talqılaw]])[[Paydalanıwshı:Aysabirlijol|Aysabirlijol]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Aysabirlijol|talqılaw]]) 02:27, 2024 j. noyabrdiń 2 (UTC)
===  Nátiyje / Result ===
[[Paydalanıwshı:Umarxon III|Umarxon III]] kandidatı Qaraqalpaqsha Wikipedia joybarınıń belsendi paydalanıwshıları tárepinen qollap-quwatlanbadı / 
The candidate of [[Paydalanıwshı:Umarxon III|Umarxon III]] was not supported by active users of the Karakalpak Wikipedia project.
}}

{{-}}
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] ===
Assalawma áleykum! Qaraqaqalpaqsha Wikipedianıń aktiv paydalanıwshıları. Men [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] atı astında 1 jıl 8 ay waqıttan beri qaraqalpaqsha wikipediaǵa úles qosıp kiyatırman. Usı waqıtqa shekem 1500 den aslam ózgeris kirittim. Qaraqalpaqsha wikipediadaǵı maqalalardıń sapasın elede asırıw, enciklopediyalıq áhmiyetke iye bolmaǵan maqalalardı óshiriw, tereńlikti kúsheytiw maqsetinde adminstratorlıqqa óz kandidatımdı qoydım. Eger meni Adminstator bolıwǵa ılayıq kórseńiz maǵan dawıs beriń
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Rabiga Shabatova|Rabiga Shabatova]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Rabiga Shabatova|talqılaw]]) 12:52, 2024 j. apreldiń 22 (UTC)
# {{Qollayman}} Daniyardıñ islep atirg'an shólkemlestiriw jumislari hám bar belsendiligi ushin qollap-quwatlayman. Tez arada onnan elede jaqsi nátiyjelerdi kútip qalaman. (Administratorliq lawazimnan paydalanip shegaradan ótiwshilik yamasa basqa til wikipediasin Qaraqalpaqsha Wikipedia hám sondagi iyelep turgan lawazimi arqali óz paydasi ushin ámelde qollanbaydi dep isenim bildiremen.)[[User:Inosham|&lt;span style=&quot;font-family: Lucida Calligraphy&quot;&gt;&lt;b style=&quot;color: #7A69B8&quot;&gt;Inabat&lt;/b&gt;&lt;b style=&quot;color:#191970&quot;&gt;Allanova&lt;/b&gt;&lt;/span&gt;]] [[Image:Bouncywikilogo.gif|25px]][[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|&lt;sup&gt;talqılaw&lt;/sup&gt;]] هىخساشة 00:10, 2024 j. apreldiń 24 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Biypona|Biypona]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Biypona|talqılaw]]) 06:11, 2024 j. apreldiń 24 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Gozzalina|Gozzalina]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Gozzalina|talqılaw]]) 16:16, 2024 j. apreldiń 26 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Esemuratova Shaxnoza|Esemuratova Shaxnoza]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Esemuratova Shaxnoza|talqılaw]]) 06:13, 2024 j. apreldiń 27 (UTC)
# {{Qollayman}}. [[Paydalanıwshı:Kagansky|Kagansky]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Kagansky|talqılaw]]) 11:44, 2024 j. apreldiń 29 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Laziz Baxtiyorov|Laziz Baxtiyorov]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Laziz Baxtiyorov|talqılaw]]) 11:46, 2024 j. apreldiń 29 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
====  Nátiyje / Result ====
[[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] 6 ayǵa waqtınshalıq administrator etip saylandı / [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] is granted a temporary adminship.
}}</text>
      <sha1>e518nac9cntvthda90olbint29hydrj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Wikipedia:Administratorlardı saylaw/Arxiv 2014</title>
    <ns>4</ns>
    <id>25169</id>
    <revision>
      <id>120583</id>
      <timestamp>2025-06-07T17:57:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <comment>Taza bet jaratıldı: «Arxiv silteme: https://kaa.wikipedia.org/w/index.php?diff=37271&amp;oldid=37033 {{closed| === [[Paydalanıwshı:Рахман3|Рахман]] ===   I request temporary adminship for ''one month''. Adminship is need for access to MediaWiki namespace, dealing with edit tools, gadgets etc.  ==== Qollap-quwatlawshı / Support ====   # --[[Paydalanıwshı:Devid|Devid]] 20:01, 2014 j. Oktyabrdin' 27 (UTC) # --[[Paydalanıwshı:Ajiniyaz saginbaev|Ajiniyaz saginbaev]] 20:13, 20...»</comment>
      <origin>120583</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2592" sha1="5506rlzppnxl3fhpd71z5453xq4r7j9" xml:space="preserve">Arxiv silteme: https://kaa.wikipedia.org/w/index.php?diff=37271&amp;oldid=37033
{{closed|
=== [[Paydalanıwshı:Рахман3|Рахман]] ===


I request temporary adminship for ''one month''. Adminship is need for access to MediaWiki namespace, dealing with edit tools, gadgets etc.

==== Qollap-quwatlawshı / Support ====  
# --[[Paydalanıwshı:Devid|Devid]] 20:01, 2014 j. Oktyabrdin' 27 (UTC)
# --[[Paydalanıwshı:Ajiniyaz saginbaev|Ajiniyaz saginbaev]] 20:13, 2014 j. Oktyabrdin' 27 (UTC)
# {{roziman}} - bu ishtirokchi administratorlik uchun yetarlicha faoldir. --[[Paydalanıwshı:Hurliman sarsenbaeva|Hurliman sarsenbaeva]] 20:26, 27 Oktyabrdin' 2014 (UTC)
# Strong '''Support'''--[[Paydalanıwshı:Maqmud Abdujaparov|Maqmud Abdujaparov]] 20:15, 2014 j. Oktyabrdin' 28 (UTC)
# Strong '''Support--[[Paydalanıwshı:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Paydalanıwshı sa'wbeti:Kaiyr|талқылауы]]) 15:57, 2014 j. oktyabrdin' 28 (UTC)
# Strong '''Support''. -- [[Paydalanıwshı:Дагиров Умар|Дагиров Умар]] ([[Paydalanıwshı sa'wbeti:Дагиров Умар|талқылауы]]) 18:55, 2014 j. oktyabrdin' 28 (UTC)
# {{roziman}} --[[Paydalanıwshı:Arystanbek|Arystanbek]] ([[Paydalanıwshı sa'wbeti:Arystanbek|талқылауы]]) 11:57, 2014 j. dekabrdin' 1 (UTC)
# {{roziman}} --[[Paydalanıwshı:Amir.Temur|Amir.Temur]] ([[Paydalanıwshı sa'wbeti:Amir.Temur|талқылауы]]) 16:18, 2015 j. yanvardın' 27 (UTC)

==== Qarsı / Oppose ====
# Bul paydalaniwshi ha'zirgi ku'nde Wikipediada aktiv bolg'ani menen, Wikipedia qag'iydalari menen ele jaqsilap tanisip u'lgermegen, sonin' ushin ele admin boliwg'a erte dep oylayman. [[Paydalanıwshı:Qarahat|Qarahat]] ([[Paydalanıwshı sa'wbeti:Qarahat|талқылауы]]) 01:00, 2014 j. oktyabrdin' 30 (UTC)

==== Na'tiyje / Result ====

'''comment''' This nomination was submitted to stewards for action, and there was comment passed at the request. As the comments query the current qualifications, I have closed that request as &quot;not done at this time&quot; and I am asking for that conversation to continue here. It would seem that the submission for rights was premature. I would also say that the self-nomination is short on detail, an expression of the reason why they are seeking the rights, and what they are wishing to achieve. Please get back to stewards when this is complete, and there is a clear reason and community expression of the need for rights. [[Paydalanıwshı:Billinghurst|Billinghurst]] ([[Paydalanıwshı sa'wbeti:Billinghurst|талқылауы]]) 01:48, 2014 j. oktyabrdin' 30 (UTC) (steward)
}}</text>
      <sha1>5506rlzppnxl3fhpd71z5453xq4r7j9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Wikipedia:Administratorlardı saylaw/Arxiv 2015</title>
    <ns>4</ns>
    <id>25170</id>
    <revision>
      <id>120584</id>
      <timestamp>2025-06-07T18:02:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <comment>Taza bet jaratıldı: «Arxiv silteme: https://kaa.wikipedia.org/w/index.php?diff=37271&amp;oldid=37033 {{-}} {{closed|  === [[Paydalanıwshı:Рахман3|Rаxman]] ===   I request temporary adminship for ''one month''. Adminship is need for access to MediaWiki namespace, dealing with edit tools, gadgets etc.  * Тіркелу wаqıtı:  8 oktyabr 2014 jıl, 05:52   * Өңдемелер саны: [http://tools.wmflabs.org/xtools/ec/?user=Рахман3&amp;project=kaa.wikipedia.org 1784]. * Д...»</comment>
      <origin>120584</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1383" sha1="k0cik457zudnvk1tr5l1ziptfutakr7" xml:space="preserve">Arxiv silteme: https://kaa.wikipedia.org/w/index.php?diff=37271&amp;oldid=37033
{{-}}
{{closed|

=== [[Paydalanıwshı:Рахман3|Rаxman]] ===


I request temporary adminship for ''one month''. Adminship is need for access to MediaWiki namespace, dealing with edit tools, gadgets etc.

* Тіркелу wаqıtı:  8 oktyabr 2014 jıl, 05:52 

* Өңдемелер саны: [http://tools.wmflabs.org/xtools/ec/?user=Рахман3&amp;project=kaa.wikipedia.org 1784].
* Дауыс беру уақыты: 24-01 yanvar, fevral, 2015 jıl.

==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# -- ([[Paydalanıwshı:Ajiniyaz saginbaev|Ajiniyaz saginbaev]] ([[Paydalanıwshı sa'wbeti:Ajiniyaz saginbaev|талқылауы]]) 11:05, 2015 j. yanvardın' 24 (UTC))
# -- ([[Paydalanıwshı:Baurzhanuly|Baurzhanuly]] ([[Paydalanıwshı sa'wbeti:Baurzhanuly|талқылауы]]) 14:54, 2015 j. yanvardın' 27 (UTC))
# -- ([[Arnawlı:Paydalanıwshı u'lesi/188.113.198.24|188.113.198.24]] 17:46, 2015 j. yanvardın' 28 (UTC))
# -- ([[Paydalanıwshı:Maqmud Abdujaparov|Maqmud Abdujaparov]] ([[Paydalanıwshı sa'wbeti:Maqmud Abdujaparov|талқылауы]]) 17:51, 2015 j. yanvardın' 28 (UTC))
# {{roziman}}--[[Paydalanıwshı:Amir.Temur|Amir.Temur]] ([[Paydalanıwshı sa'wbeti:Amir.Temur|талқылауы]]) 11:21, 2015 j. yanvardın' 30 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====

==== Na'tiyje / Result ====
}}</text>
      <sha1>k0cik457zudnvk1tr5l1ziptfutakr7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120585</id>
      <parentid>120584</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:03:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>120585</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1370" sha1="i9a7e6c71ponhkjugddtbpdbqh3p9eh" xml:space="preserve">Arxiv silteme: https://kaa.wikipedia.org/w/index.php?diff=37271&amp;oldid=37033
{{-}}

=== [[Paydalanıwshı:Рахман3|Rаxman]] ===


I request temporary adminship for ''one month''. Adminship is need for access to MediaWiki namespace, dealing with edit tools, gadgets etc.

* Тіркелу wаqıtı:  8 oktyabr 2014 jıl, 05:52 

* Өңдемелер саны: [http://tools.wmflabs.org/xtools/ec/?user=Рахман3&amp;project=kaa.wikipedia.org 1784].
* Дауыс беру уақыты: 24-01 yanvar, fevral, 2015 jıl.

==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# -- ([[Paydalanıwshı:Ajiniyaz saginbaev|Ajiniyaz saginbaev]] ([[Paydalanıwshı sa'wbeti:Ajiniyaz saginbaev|талқылауы]]) 11:05, 2015 j. yanvardın' 24 (UTC))
# -- ([[Paydalanıwshı:Baurzhanuly|Baurzhanuly]] ([[Paydalanıwshı sa'wbeti:Baurzhanuly|талқылауы]]) 14:54, 2015 j. yanvardın' 27 (UTC))
# -- ([[Arnawlı:Paydalanıwshı u'lesi/188.113.198.24|188.113.198.24]] 17:46, 2015 j. yanvardın' 28 (UTC))
# -- ([[Paydalanıwshı:Maqmud Abdujaparov|Maqmud Abdujaparov]] ([[Paydalanıwshı sa'wbeti:Maqmud Abdujaparov|талқылауы]]) 17:51, 2015 j. yanvardın' 28 (UTC))
# {{roziman}}--[[Paydalanıwshı:Amir.Temur|Amir.Temur]] ([[Paydalanıwshı sa'wbeti:Amir.Temur|талқылауы]]) 11:21, 2015 j. yanvardın' 30 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====

==== Na'tiyje / Result ====</text>
      <sha1>i9a7e6c71ponhkjugddtbpdbqh3p9eh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Úlgi:Potd/2025-06-08</title>
    <ns>10</ns>
    <id>25171</id>
    <revision>
      <id>120606</id>
      <timestamp>2025-06-07T18:20:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Frhdkazan</username>
        <id>4819</id>
      </contributor>
      <comment>Taza bet jaratıldı: «Okinawa Aquarium.jpg»</comment>
      <origin>120606</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20" sha1="nty403epsbkejerrnmo5xzbuhnv8iht" xml:space="preserve">Okinawa Aquarium.jpg</text>
      <sha1>nty403epsbkejerrnmo5xzbuhnv8iht</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Úlgi:Motd/2025-06-08</title>
    <ns>10</ns>
    <id>25172</id>
    <revision>
      <id>120607</id>
      <timestamp>2025-06-07T18:23:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Frhdkazan</username>
        <id>4819</id>
      </contributor>
      <comment>Taza bet jaratıldı: «Super sustainable surfactants (1080p).webm»</comment>
      <origin>120607</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="42" sha1="l0gmp0jxw14pi8wq4edrk30vqcs6zcb" xml:space="preserve">Super sustainable surfactants (1080p).webm</text>
      <sha1>l0gmp0jxw14pi8wq4edrk30vqcs6zcb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Google student elshisi baǵdarlaması</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25173</id>
    <revision>
      <id>120624</id>
      <timestamp>2025-06-07T18:55:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:en:Special:Redirect/revision/1221037419|Google Student Ambassador Program]]» betinen awdarılıp jaratıldı</comment>
      <origin>120624</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3590" sha1="7og7ilo9vpnw2k0cw9hzlatm7yw50bx" xml:space="preserve">{{Shólkem infoqutısı|image=|caption=|formation=|leader_title=Xosting korporaciyası|leader_name=[[Google]]|type=Bilimlendiriw, járiyalaw|membership=|region_served=Dúnya júzi|website=}}

'''Google student elshisi baǵdarlaması''' ({{Lang-en|Google Student Ambassador Program}}) barlıq akademiyalıq tarawlardaǵı belsendi joqarı oqıw ornı studentlerine baǵdarlanǵan global baǵdarlama edi. Bul studentlerge [[Google]] menen óz [[Universitet|universitetleri]] arasında baylanıstırıwshı bolıw múmkinshiligi, sonday-aq Google ushın keleshektegi jetekshilerdiń bilim alıwına úles qosıw imkaniyatı boldı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.ashesi.edu.gh/stories-and-events/1563-meet-ashesis-new-google-student-ambassadors.html|bet=Meet Ashesi's 2012/2013 Google Student Ambassadors|til=en-gb|jumıs=www.ashesi.edu.gh|qaralǵan sáne=2017-12-14}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.univ-bba.dz/index.php/recherche-scientifique/manifestations-scientifiques-2/42-google-student-ambassador-program|bet=Google Student Ambassador Program|avtor=Utilisateur|at=Super|til=fr-fr|jumıs=www.univ-bba.dz|qaralǵan sáne=2017-12-14}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://mysrm.srmuniv.ac.in/ir/content/google-student-ambassadors-srm-university|bet=Google Student Ambassadors of SRM University {{!}} International Relations|til=en|jumıs=mysrm.srmuniv.ac.in|qaralǵan sáne=2017-12-14}}&lt;/ref&gt;.

== Tariyxı ==
Baǵdarlama bakalavr hám magistr dárejelerindegi kampus jetekshilerin tańladı, bul studentler ushın ózleriniń jumsaq kónlikpelerin jetilistiriw, kásiplik qábiletlerin rawajlandırıw hám kontinent boylap basqa qızıqlı hám aqıllı adamlar menen birge islesiw múmkinshiligi edi&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://students.googleblog.com/2011/12/google-student-ambassador-program-in.html|title=Google Student Ambassador Program in MENA|work=Google Student Blog|access-date=2017-12-14|language=en-US}}&lt;/ref&gt;.

Baǵdarlama 2016-jılı toqtatıldı, Google bunıń tásir nátiyjesi emes, al ózgerip atırǵan global bilimlendiriw talapların qanaatlandırıw zárúrligi ekenin ayttı.

== Maqseti ==
Baǵdarlama Googledıń studentlerdi qollap-quwatlaw hám tańlanǵan studentlerge Google texnologiyalarınan eń jaqsı paydalanıwǵa hám keleshek kásiplerine jetkilikli tayarlanıwǵa járdem beriw boyınsha talpınısların kúsheytiw ushın islep shıǵılǵan&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://students.googleblog.com/2013/03/become-google-student-ambassador-at.html|title=Become a Google Student Ambassador at your university in the Middle East and North Africa|work=Google Student Blog|access-date=2017-12-14|language=en-US}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://sites.google.com/site/gstudentclubbzu/about-us/gsa-program|bet=The Google Student Ambassador Program - Google Student Club {{!}} BZU|jumıs=sites.google.com|qaralǵan sáne=2017-12-14}}&lt;/ref&gt;.

GSA jumısı tómendegilerdi óz ishine aldı:

* Google hám universitet arasında baylanıstırıwshı xızmetin atqarıw.
* Jergilikli Google komandaları menen birge islesiw.
* Óz kampuslarında Google ónimleri hám brendi haqqında xabardarlıqtı arttırıw.
* Google baǵdarlamaları, waqıyaları hám basqa múmkinshilikler (jarıslar, oqıw múmkinshilikleri, stipendiyalar hám t.b.) haqqında jańalıqlardı tarqatıw.
* Google atınan kampusta oqıtıwshılar hám student toparları menen baylanıslar ornatıw.
* Jańa Google ónimlerin hám funkciyaların sınap kóriw.
* Googledıń jaqsı niyetin óz kampuslarındaǵı studentlerge en jaydırıw.

== Derekler ==

[[Kategoriya:Google]]</text>
      <sha1>7og7ilo9vpnw2k0cw9hzlatm7yw50bx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120625</id>
      <parentid>120624</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:55:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>120625</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3625" sha1="73pikos8x4muwfmhkourdn8tczc2c2m" xml:space="preserve">{{Shólkem infoqutısı|image=|caption=|formation=|leader_title=Xosting korporaciyası|leader_name=[[Google]]|type=Bilimlendiriw, járiyalaw|membership=|region_served=Dúnya júzi|website=}}

'''Google student elshisi baǵdarlaması''' ({{Lang-en|Google Student Ambassador Program}}) barlıq akademiyalıq tarawlardaǵı belsendi joqarı oqıw ornı studentlerine baǵdarlanǵan global baǵdarlama edi. Bul studentlerge [[Google]] menen óz [[Universitet|universitetleri]] arasında baylanıstırıwshı bolıw múmkinshiligi, sonday-aq Google ushın keleshektegi jetekshilerdiń bilim alıwına úles qosıw imkaniyatı boldı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.ashesi.edu.gh/stories-and-events/1563-meet-ashesis-new-google-student-ambassadors.html|bet=Meet Ashesi's 2012/2013 Google Student Ambassadors|til=en-gb|jumıs=www.ashesi.edu.gh|qaralǵan sáne=2017-12-14}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.univ-bba.dz/index.php/recherche-scientifique/manifestations-scientifiques-2/42-google-student-ambassador-program|bet=Google Student Ambassador Program|avtor=Utilisateur|at=Super|til=fr-fr|jumıs=www.univ-bba.dz|qaralǵan sáne=2017-12-14}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://mysrm.srmuniv.ac.in/ir/content/google-student-ambassadors-srm-university|bet=Google Student Ambassadors of SRM University {{!}} International Relations|til=en|jumıs=mysrm.srmuniv.ac.in|qaralǵan sáne=2017-12-14}}&lt;/ref&gt;.

== Tariyxı ==
Baǵdarlama bakalavr hám magistr dárejelerindegi kampus jetekshilerin tańladı, bul studentler ushın ózleriniń jumsaq kónlikpelerin jetilistiriw, kásiplik qábiletlerin rawajlandırıw hám kontinent boylap basqa qızıqlı hám aqıllı adamlar menen birge islesiw múmkinshiligi edi&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://students.googleblog.com/2011/12/google-student-ambassador-program-in.html|title=Google Student Ambassador Program in MENA|work=Google Student Blog|access-date=2017-12-14|language=en-US}}&lt;/ref&gt;.

Baǵdarlama 2016-jılı toqtatıldı, Google bunıń tásir nátiyjesi emes, al ózgerip atırǵan global bilimlendiriw talapların qanaatlandırıw zárúrligi ekenin ayttı.

== Maqseti ==
Baǵdarlama Googledıń studentlerdi qollap-quwatlaw hám tańlanǵan studentlerge Google texnologiyalarınan eń jaqsı paydalanıwǵa hám keleshek kásiplerine jetkilikli tayarlanıwǵa járdem beriw boyınsha talpınısların kúsheytiw ushın islep shıǵılǵan&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://students.googleblog.com/2013/03/become-google-student-ambassador-at.html|title=Become a Google Student Ambassador at your university in the Middle East and North Africa|work=Google Student Blog|access-date=2017-12-14|language=en-US}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://sites.google.com/site/gstudentclubbzu/about-us/gsa-program|bet=The Google Student Ambassador Program - Google Student Club {{!}} BZU|jumıs=sites.google.com|qaralǵan sáne=2017-12-14}}&lt;/ref&gt;.

GSA jumısı tómendegilerdi óz ishine aldı:

* Google hám universitet arasında baylanıstırıwshı xızmetin atqarıw.
* Jergilikli Google komandaları menen birge islesiw.
* Óz kampuslarında Google ónimleri hám brendi haqqında xabardarlıqtı arttırıw.
* Google baǵdarlamaları, waqıyaları hám basqa múmkinshilikler (jarıslar, oqıw múmkinshilikleri, stipendiyalar hám t.b.) haqqında jańalıqlardı tarqatıw.
* Google atınan kampusta oqıtıwshılar hám student toparları menen baylanıslar ornatıw.
* Jańa Google ónimlerin hám funkciyaların sınap kóriw.
* Googledıń jaqsı niyetin óz kampuslarındaǵı studentlerge en jaydırıw.

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Google]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>73pikos8x4muwfmhkourdn8tczc2c2m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Google Station</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25174</id>
    <revision>
      <id>120626</id>
      <timestamp>2025-06-07T18:56:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:en:Special:Redirect/revision/1288010927|Google Station]]» betinen awdarılıp jaratıldı</comment>
      <origin>120626</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11193" sha1="j172cc5anisb3g17rsl3kow12oxhe90" xml:space="preserve">'''Google Station''' – bul [[Google]] xızmeti bolıp, ol sheriklerge jámiyetlik orınlarda Wi-Fi noqatların ornatıwǵa múmkinshilik berdi. Bul xızmet talshıqlı baylanıslardı Wi-Fiǵa aylandırıw ushın programmalıq támiynat hám apparatlıq támiynat boyınsha másláhátler usındı&lt;ref name=&quot;making&quot;&gt;{{Cite news|last=Sengupta|title=Google for India: Making our products work better for everyone|url=https://india.googleblog.com/2016/09/google-for-india-making-our-products.html|access-date=19 February 2018|date=27 September 2016}}&lt;/ref&gt;. Ol tek Hindstan hám Indoneziyada ámelge asırıldı, biraq 2018-jıldıń mart ayında xızmet Meksikada iske túsirildi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.celularactual.mx/2018/03/13/google-station-mexico/|bet=Llega Google Station, WiFi gratis para México|avtor=Mike|sáne=2018-03-13|til=es|jumıs=Celular Actual México|qaralǵan sáne=2025-04-29}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://station.google.com/|bet=Google Station - About|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191008174953/https://station.google.com/|arxivsáne=2019-10-08|qaralǵan sáne=2018-02-20}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.blog.google/topics/next-billion-users/google-station-brings-better-faster-wi-fi-more-people-mexico/|bet=Google Station brings better, faster Wi-Fi to more people in Mexico|sáne=13 March 2018}}&lt;/ref&gt;. 2020-jıldıń fevral ayında Google bul xızmettiń toqtatılatuǵının járiyaladı&lt;ref name=&quot;techcrunch.com&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2020/02/17/google-ends-its-free-wi-fi-program-station/|bet=Google ends its free Wi-Fi program Station|sáne=17 February 2020|jumıs=TechCrunch|qaralǵan sáne=30 October 2020}}&lt;/ref&gt;. Xızmet 2020-jıldıń 30-sentyabr kúni tolıq toqtatıldı&lt;ref name=&quot;Google Station&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://station.google.com/|bet=Google Station|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191008174953/https://station.google.com/|arxivsáne=8 October 2019|jumıs=Google Station|qaralǵan sáne=30 October 2020}}&lt;/ref&gt;.

RailTel Hindstanda bul xızmetti óz qolına aldı hám temir jol stanciyalarında biypul Wi-Fi usınıwdı dawam etpekte.

== Sholıw ==
Google Station «hámme ushın tez Wi-Fi» usınıwdı maqset etedi. Sonday-aq, ol Google tarmaǵında maǵlıwmatlardıń «qáwipsiz hám qorǵalǵan» bolatuǵının atap ótedi. Usınıstı keńeytiwdi názerde tutıp, potencial sherikler qatarına «úlken orınlar hám shólkemler, tarmaq operatorları, talshıqlı baylanıs provayderleri, sistema integratorları hám infrastruktura kompaniyaları» kiredi&lt;ref name=&quot;about&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://station.google.com/|bet=Google Station|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191008174953/https://station.google.com/|arxivsáne=8 October 2019|jumıs=Google Station|qaralǵan sáne=20 February 2018}}&lt;/ref&gt;. Google Stationnıń artıqmashılıqları - bul ápiwayı, qollanıwǵa qolaylı sheshim (hám paydalanıwshılar, hám sherikler ushın) bolıp, reklama arqalı aqsha islep tabıw múmkinshiliklerin de usınadı (Google Station ózin «joqarı dárejeli reklama satıw komandası hám tarmaǵı tárepinen qollap-quwatlanatuǵın reklama platforması» dep ataydı)&lt;ref name=&quot;partners&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://station.google.com/partners/|bet=Partners|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170106191815/https://station.google.com/partners/|arxivsáne=6 January 2017|jumıs=Google Station|qaralǵan sáne=20 February 2018}}&lt;/ref&gt;.

== Tariyxı ==

=== Hindstan ===
Baǵdarlama birinshi ret 2015-jıldıń sentyabr ayında, Hindstan Premer-Ministri Narendra Modi Googledıń Kaliforniyadaǵı Mauntin-Vyu qalasındaǵı bas keńsesine sapar etkende járiyalanǵan edi&lt;ref&gt;{{Cite news|last1=Guynn|first1=Jessica|title=Facebook, Silicon Valley like Indian Prime Minister Narendra Modi|url=https://www.usatoday.com/story/tech/2015/09/27/narendra-modi-india-facebook-mark-zuckerberg-google-sundar-pichai-silicon-valley/72936544|access-date=20 February 2018|work=USA Today|date=27 September 2015}}&lt;/ref&gt;. Google bas direktorı Sundar Pichai rásmiy Google blogındaǵı jazbasında jobanı tolıǵıraq túsindirip, onıń «Hindstandaǵı eń úlken jámiyetlik Wi-Fi joybarı hám potencial paydalanıwshılar sanı boyınsha dúnyadaǵı eń iri joybarlardıń biri» bolatuǵının atap ótti&lt;ref name=&quot;blog&quot;&gt;{{Cite news|last1=Pichai|first1=Sundar|title=Bringing the Internet to more Indians—starting with 10 million rail passengers a day|url=https://googleblog.blogspot.com/2015/09/bringing-the-internet-to-more-indians.html|access-date=19 February 2018|work=Official Google Blog|date=27 September 2015}}&lt;/ref&gt;.

2016-jıldıń yanvar ayında Google baǵdarlamanı [[Hindstan|Hindstandaǵı]] Mumbay Oraylıq temir jol vokzalında Hindstan temir jolları hám RailTel menen sheriklesip iske qostı&lt;ref name=&quot;kulk&quot;&gt;{{Cite news|last1=Kulkarni|first1=Nitish|title=Google's WiFi for Indian Train Stations Launches At Mumbai Central Railway Station Tomorrow|url=https://techcrunch.com/2016/01/21/googles-wifi-for-indian-train-stations-launches-tomorrow/|access-date=19 February 2018|work=TechCrunch|date=21 January 2016}}&lt;/ref&gt;. Mámleketlik kárxana RailTel, usı temir jol baǵıtlarınıń kópshiliginiń boyında jaylasqan keń talshıqlı tarmaǵı arqalı RailWire sıpatında Internet xızmetlerin kórsetedi. 2016-jıldıń sentyabr ayında joybar «Google Station» dep ataldı. 2016-jıldıń dekabr ayında Google Hindstandaǵı 100-shi temir jol vokzalında Google Stationdı iske túsirgenin járiyaladı&lt;ref name=&quot;azad&quot;&gt;{{Cite news|last1=Azad|first1=Gulzar|title=High-speed Wi-Fi rolls into 100th railway station in India|url=https://blog.google/topics/google-asia/high-speed-wi-fi-rolls-100th-railway-station-india/|access-date=19 February 2018|work=Google Blog|date=22 December 2016}}&lt;/ref&gt;.

2018-jıldıń yanvar ayında NDTV Google Stationnıń aqılı modelin sınaqtan ótkere baslaǵanın xabarladı, bul 2018-jılı 400-ge shamalas temir jol vokzalına jetiwi jobalastırılǵan&lt;ref name=&quot;ndtv&quot;&gt;{{Cite news|last=Singh|first=Jagmeet|title=Google Station Wi-Fi Goes Paid at Select Rail Stations With Free High-Speed Access Restricted to 30 Minutes|url=https://gadgets.ndtv.com/internet/news/google-station-public-wi-fi-railway-stations-india-paid-option-1796679|accessdate=19 February 2018|date=6 January 2018}}&lt;/ref&gt;. Sol aydıń aqırında Google birinshi ret Google Station joybarınıń temir jol vokzallarınan tısqarı keńeygenin, Punada 150 qosılıw noqatın iske qosqanın járiyaladı. Ol Hindstannıń eń iri injenerlik hám qurılıs kompaniyası Larsen &amp; Toubro menen birge islesti, hám joybar Hindstannıń Aqıllı qalalar missiyasınıń bir bólegi Aqıllı qala Puna joybarınıń bir bólegi boldı&lt;ref name=&quot;n18&quot;&gt;{{Cite news|title=Google Launches 150 Google Station WiFi Hotspots In Pune|url=http://www.news18.com/news/tech/google-wi-fi-150-google-station-hotspots-go-live-in-pune-1646823.html|accessdate=20 February 2018|date=31 January 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;abrar&quot;&gt;{{Cite news|last=Abrar|first=Peerzada|title=Google Station expands Wi-Fi service to smart cities|url=http://www.thehindu.com/business/google-station-expands-wi-fi-service-to-smart-cities/article22609791.ece|accessdate=20 February 2018|date=31 January 2018}}&lt;/ref&gt;. 2018-jıldıń iyun ayında Google Hindstan boylap 400 temir jol vokzalında WiFi ornatqanın, Dibrugarx temir jol vokzalı 400-shi vokzal bolǵanın járiyaladı. Kompaniya sonday-aq xızmetten ayına shama menen 8 million paydalanıwshı paydalanıp atırǵanın hám Google Stationdaǵı ortasha maǵlıwmat sessiyası 350 MB maǵlıwmat jumsaytuǵının bildirdi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://blog.google/technology/next-billion-users/400-train-stations-india/|bet=400 Wi-Fi enabled train stations in India and counting|sáne=2018-06-07|til=en-us|jumıs=Google|qaralǵan sáne=2022-06-17}}&lt;/ref&gt;.

=== Hindstannan tısqarı iske qosılıwı ===
Google [[Indoneziya|Indoneziyada]] Google Stationdı FiberStar hám CBN menen sheriklesip iske qosatuǵının járiyaladı, bul eki Indoneziya telekommunikaciya kompaniyası 2018-jılı [[Yava]] hám Bali atawlarındaǵı júzlegen orınlarda Wi-Fi qosılıw noqatların ornatıwdı jobalastırǵan&lt;ref name=&quot;tony&quot;&gt;{{Cite news|last1=Keusgen|first1=Tony|date=24 August 2017|title=11 announcements from Google for Indonesia|work=Google Blog|url=https://blog.google/topics/google-asia/11-announcements-google-indonesia|access-date=19 February 2018}}&lt;/ref&gt;. 2018-jıldıń mart ayında ol Meksikaǵa keńeyiwin járiyaladı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.blog.google/topics/next-billion-users/google-station-brings-better-faster-wi-fi-more-people-mexico/|bet=Google Station brings better, faster Wi-Fi to more people in Mexico|sáne=13 March 2018|jumıs=Google|qaralǵan sáne=14 March 2018}}&lt;/ref&gt; bul bar bolǵan SitWifi tarmaǵı menen sheriklesiwde ámelge asırıldı. 2018-jıldıń iyul ayında «Google for Nigeria» waqıyasında Google Station Lagosta iske qosıldı, 2019-jılǵa shekem eldiń 5 qalasında 200 orınǵa keńeytiw wádesi menen&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://digitalbarker.com/2019/05/google-plans-200-free-wifi-hotspot-locations-across-5-cities-in-nigeria.html|bet=Google plans 200 free WiFi hotspot locations across 5 cities in Nigeria|sáne=2019-05-29|til=en-US|jumıs=Digital Barker|qaralǵan sáne=2019-06-29}}&lt;/ref&gt;. 2019-jıldıń fevral ayında Google Station Filippinde Smart penen sheriklesip iske qosıldı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.philstar.com/headlines/2019/02/15/1893840/google-smart-establish-free-wifi-stations|bet=Google, Smart establish free WiFi stations|sáne=15 February 2019|jumıs=Philstar|qaralǵan sáne=29 April 2019}}&lt;/ref&gt;. 2019-jıldıń iyun ayında Google Station [[Braziliya|Braziliyanıń]] [[San Paulo|San-Paulu]] qalasında qoljetimli boldı, basqa Braziliya qalalarına keńeytiw jobalastırılǵan. Braziliyadaǵı baǵdarlama America Net hám Linkteldi sherikler sıpatında, al Itaúdı qáwender sıpatında qamtıydı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://blog.google/technology/next-billion-users/google-for-brazil|bet=Google for Brazil: expanding access to technology and information|sáne=6 June 2019|jumıs=Google Blog|qaralǵan sáne=7 June 2019}}&lt;/ref&gt;. 2019-jıldıń noyabr ayında Google Station [[Qubla Afrika Respublikası|Qubla Afrikadaǵı]] [[Keyptaun]] átirapındaǵı 125 orında Think Wi-Fi menen sheriklesip iske qosıldı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.forbes.com/sites/tobyshapshak/2019/11/07/free-wi-fi-service-google-station-launched-in-cape-town|bet=Free Wi-Fi Service Google Station Launched In Cape Town|sáne=8 November 2019|jumıs=Forbes|qaralǵan sáne=8 November 2019}}&lt;/ref&gt;

=== Jabılıwı ===
2020-jıldıń fevral ayında Google bul xızmettiń toqtatılatuǵının járiyaladı, onıń «endi zárúrligi joq» ekenin hám «Google ushın baǵdarlamanı keńeytiwdiń turaqlı biznes modelin tabıw qıyın bolıp qalǵanın» ayttı. Xızmet 2020-jıldıń 30-sentyabr kúni toqtatıldı. Hindstanda RailTel bul xızmetti óz qolına aldı hám Google brendisiz biypul Wi-Fi usınıwdı dawam etpekte.

== Derekler ==

[[Kategoriya:Google]]</text>
      <sha1>j172cc5anisb3g17rsl3kow12oxhe90</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120627</id>
      <parentid>120626</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:57:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>120627</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11228" sha1="671lz56e7k7hwdob6kxooe8l0fbdoib" xml:space="preserve">'''Google Station''' – bul [[Google]] xızmeti bolıp, ol sheriklerge jámiyetlik orınlarda Wi-Fi noqatların ornatıwǵa múmkinshilik berdi. Bul xızmet talshıqlı baylanıslardı Wi-Fiǵa aylandırıw ushın programmalıq támiynat hám apparatlıq támiynat boyınsha másláhátler usındı&lt;ref name=&quot;making&quot;&gt;{{Cite news|last=Sengupta|title=Google for India: Making our products work better for everyone|url=https://india.googleblog.com/2016/09/google-for-india-making-our-products.html|access-date=19 February 2018|date=27 September 2016}}&lt;/ref&gt;. Ol tek Hindstan hám Indoneziyada ámelge asırıldı, biraq 2018-jıldıń mart ayında xızmet Meksikada iske túsirildi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.celularactual.mx/2018/03/13/google-station-mexico/|bet=Llega Google Station, WiFi gratis para México|avtor=Mike|sáne=2018-03-13|til=es|jumıs=Celular Actual México|qaralǵan sáne=2025-04-29}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://station.google.com/|bet=Google Station - About|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191008174953/https://station.google.com/|arxivsáne=2019-10-08|qaralǵan sáne=2018-02-20}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.blog.google/topics/next-billion-users/google-station-brings-better-faster-wi-fi-more-people-mexico/|bet=Google Station brings better, faster Wi-Fi to more people in Mexico|sáne=13 March 2018}}&lt;/ref&gt;. 2020-jıldıń fevral ayında Google bul xızmettiń toqtatılatuǵının járiyaladı&lt;ref name=&quot;techcrunch.com&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2020/02/17/google-ends-its-free-wi-fi-program-station/|bet=Google ends its free Wi-Fi program Station|sáne=17 February 2020|jumıs=TechCrunch|qaralǵan sáne=30 October 2020}}&lt;/ref&gt;. Xızmet 2020-jıldıń 30-sentyabr kúni tolıq toqtatıldı&lt;ref name=&quot;Google Station&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://station.google.com/|bet=Google Station|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191008174953/https://station.google.com/|arxivsáne=8 October 2019|jumıs=Google Station|qaralǵan sáne=30 October 2020}}&lt;/ref&gt;.

RailTel Hindstanda bul xızmetti óz qolına aldı hám temir jol stanciyalarında biypul Wi-Fi usınıwdı dawam etpekte.

== Sholıw ==
Google Station «hámme ushın tez Wi-Fi» usınıwdı maqset etedi. Sonday-aq, ol Google tarmaǵında maǵlıwmatlardıń «qáwipsiz hám qorǵalǵan» bolatuǵının atap ótedi. Usınıstı keńeytiwdi názerde tutıp, potencial sherikler qatarına «úlken orınlar hám shólkemler, tarmaq operatorları, talshıqlı baylanıs provayderleri, sistema integratorları hám infrastruktura kompaniyaları» kiredi&lt;ref name=&quot;about&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://station.google.com/|bet=Google Station|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191008174953/https://station.google.com/|arxivsáne=8 October 2019|jumıs=Google Station|qaralǵan sáne=20 February 2018}}&lt;/ref&gt;. Google Stationnıń artıqmashılıqları - bul ápiwayı, qollanıwǵa qolaylı sheshim (hám paydalanıwshılar, hám sherikler ushın) bolıp, reklama arqalı aqsha islep tabıw múmkinshiliklerin de usınadı (Google Station ózin «joqarı dárejeli reklama satıw komandası hám tarmaǵı tárepinen qollap-quwatlanatuǵın reklama platforması» dep ataydı)&lt;ref name=&quot;partners&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://station.google.com/partners/|bet=Partners|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170106191815/https://station.google.com/partners/|arxivsáne=6 January 2017|jumıs=Google Station|qaralǵan sáne=20 February 2018}}&lt;/ref&gt;.

== Tariyxı ==

=== Hindstan ===
Baǵdarlama birinshi ret 2015-jıldıń sentyabr ayında, Hindstan Premer-Ministri Narendra Modi Googledıń Kaliforniyadaǵı Mauntin-Vyu qalasındaǵı bas keńsesine sapar etkende járiyalanǵan edi&lt;ref&gt;{{Cite news|last1=Guynn|first1=Jessica|title=Facebook, Silicon Valley like Indian Prime Minister Narendra Modi|url=https://www.usatoday.com/story/tech/2015/09/27/narendra-modi-india-facebook-mark-zuckerberg-google-sundar-pichai-silicon-valley/72936544|access-date=20 February 2018|work=USA Today|date=27 September 2015}}&lt;/ref&gt;. Google bas direktorı Sundar Pichai rásmiy Google blogındaǵı jazbasında jobanı tolıǵıraq túsindirip, onıń «Hindstandaǵı eń úlken jámiyetlik Wi-Fi joybarı hám potencial paydalanıwshılar sanı boyınsha dúnyadaǵı eń iri joybarlardıń biri» bolatuǵının atap ótti&lt;ref name=&quot;blog&quot;&gt;{{Cite news|last1=Pichai|first1=Sundar|title=Bringing the Internet to more Indians—starting with 10 million rail passengers a day|url=https://googleblog.blogspot.com/2015/09/bringing-the-internet-to-more-indians.html|access-date=19 February 2018|work=Official Google Blog|date=27 September 2015}}&lt;/ref&gt;.

2016-jıldıń yanvar ayında Google baǵdarlamanı [[Hindstan|Hindstandaǵı]] Mumbay Oraylıq temir jol vokzalında Hindstan temir jolları hám RailTel menen sheriklesip iske qostı&lt;ref name=&quot;kulk&quot;&gt;{{Cite news|last1=Kulkarni|first1=Nitish|title=Google's WiFi for Indian Train Stations Launches At Mumbai Central Railway Station Tomorrow|url=https://techcrunch.com/2016/01/21/googles-wifi-for-indian-train-stations-launches-tomorrow/|access-date=19 February 2018|work=TechCrunch|date=21 January 2016}}&lt;/ref&gt;. Mámleketlik kárxana RailTel, usı temir jol baǵıtlarınıń kópshiliginiń boyında jaylasqan keń talshıqlı tarmaǵı arqalı RailWire sıpatında Internet xızmetlerin kórsetedi. 2016-jıldıń sentyabr ayında joybar «Google Station» dep ataldı. 2016-jıldıń dekabr ayında Google Hindstandaǵı 100-shi temir jol vokzalında Google Stationdı iske túsirgenin járiyaladı&lt;ref name=&quot;azad&quot;&gt;{{Cite news|last1=Azad|first1=Gulzar|title=High-speed Wi-Fi rolls into 100th railway station in India|url=https://blog.google/topics/google-asia/high-speed-wi-fi-rolls-100th-railway-station-india/|access-date=19 February 2018|work=Google Blog|date=22 December 2016}}&lt;/ref&gt;.

2018-jıldıń yanvar ayında NDTV Google Stationnıń aqılı modelin sınaqtan ótkere baslaǵanın xabarladı, bul 2018-jılı 400-ge shamalas temir jol vokzalına jetiwi jobalastırılǵan&lt;ref name=&quot;ndtv&quot;&gt;{{Cite news|last=Singh|first=Jagmeet|title=Google Station Wi-Fi Goes Paid at Select Rail Stations With Free High-Speed Access Restricted to 30 Minutes|url=https://gadgets.ndtv.com/internet/news/google-station-public-wi-fi-railway-stations-india-paid-option-1796679|accessdate=19 February 2018|date=6 January 2018}}&lt;/ref&gt;. Sol aydıń aqırında Google birinshi ret Google Station joybarınıń temir jol vokzallarınan tısqarı keńeygenin, Punada 150 qosılıw noqatın iske qosqanın járiyaladı. Ol Hindstannıń eń iri injenerlik hám qurılıs kompaniyası Larsen &amp; Toubro menen birge islesti, hám joybar Hindstannıń Aqıllı qalalar missiyasınıń bir bólegi Aqıllı qala Puna joybarınıń bir bólegi boldı&lt;ref name=&quot;n18&quot;&gt;{{Cite news|title=Google Launches 150 Google Station WiFi Hotspots In Pune|url=http://www.news18.com/news/tech/google-wi-fi-150-google-station-hotspots-go-live-in-pune-1646823.html|accessdate=20 February 2018|date=31 January 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;abrar&quot;&gt;{{Cite news|last=Abrar|first=Peerzada|title=Google Station expands Wi-Fi service to smart cities|url=http://www.thehindu.com/business/google-station-expands-wi-fi-service-to-smart-cities/article22609791.ece|accessdate=20 February 2018|date=31 January 2018}}&lt;/ref&gt;. 2018-jıldıń iyun ayında Google Hindstan boylap 400 temir jol vokzalında WiFi ornatqanın, Dibrugarx temir jol vokzalı 400-shi vokzal bolǵanın járiyaladı. Kompaniya sonday-aq xızmetten ayına shama menen 8 million paydalanıwshı paydalanıp atırǵanın hám Google Stationdaǵı ortasha maǵlıwmat sessiyası 350 MB maǵlıwmat jumsaytuǵının bildirdi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://blog.google/technology/next-billion-users/400-train-stations-india/|bet=400 Wi-Fi enabled train stations in India and counting|sáne=2018-06-07|til=en-us|jumıs=Google|qaralǵan sáne=2022-06-17}}&lt;/ref&gt;.

=== Hindstannan tısqarı iske qosılıwı ===
Google [[Indoneziya|Indoneziyada]] Google Stationdı FiberStar hám CBN menen sheriklesip iske qosatuǵının járiyaladı, bul eki Indoneziya telekommunikaciya kompaniyası 2018-jılı [[Yava]] hám Bali atawlarındaǵı júzlegen orınlarda Wi-Fi qosılıw noqatların ornatıwdı jobalastırǵan&lt;ref name=&quot;tony&quot;&gt;{{Cite news|last1=Keusgen|first1=Tony|date=24 August 2017|title=11 announcements from Google for Indonesia|work=Google Blog|url=https://blog.google/topics/google-asia/11-announcements-google-indonesia|access-date=19 February 2018}}&lt;/ref&gt;. 2018-jıldıń mart ayında ol Meksikaǵa keńeyiwin járiyaladı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.blog.google/topics/next-billion-users/google-station-brings-better-faster-wi-fi-more-people-mexico/|bet=Google Station brings better, faster Wi-Fi to more people in Mexico|sáne=13 March 2018|jumıs=Google|qaralǵan sáne=14 March 2018}}&lt;/ref&gt; bul bar bolǵan SitWifi tarmaǵı menen sheriklesiwde ámelge asırıldı. 2018-jıldıń iyul ayında «Google for Nigeria» waqıyasında Google Station Lagosta iske qosıldı, 2019-jılǵa shekem eldiń 5 qalasında 200 orınǵa keńeytiw wádesi menen&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://digitalbarker.com/2019/05/google-plans-200-free-wifi-hotspot-locations-across-5-cities-in-nigeria.html|bet=Google plans 200 free WiFi hotspot locations across 5 cities in Nigeria|sáne=2019-05-29|til=en-US|jumıs=Digital Barker|qaralǵan sáne=2019-06-29}}&lt;/ref&gt;. 2019-jıldıń fevral ayında Google Station Filippinde Smart penen sheriklesip iske qosıldı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.philstar.com/headlines/2019/02/15/1893840/google-smart-establish-free-wifi-stations|bet=Google, Smart establish free WiFi stations|sáne=15 February 2019|jumıs=Philstar|qaralǵan sáne=29 April 2019}}&lt;/ref&gt;. 2019-jıldıń iyun ayında Google Station [[Braziliya|Braziliyanıń]] [[San Paulo|San-Paulu]] qalasında qoljetimli boldı, basqa Braziliya qalalarına keńeytiw jobalastırılǵan. Braziliyadaǵı baǵdarlama America Net hám Linkteldi sherikler sıpatında, al Itaúdı qáwender sıpatında qamtıydı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://blog.google/technology/next-billion-users/google-for-brazil|bet=Google for Brazil: expanding access to technology and information|sáne=6 June 2019|jumıs=Google Blog|qaralǵan sáne=7 June 2019}}&lt;/ref&gt;. 2019-jıldıń noyabr ayında Google Station [[Qubla Afrika Respublikası|Qubla Afrikadaǵı]] [[Keyptaun]] átirapındaǵı 125 orında Think Wi-Fi menen sheriklesip iske qosıldı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.forbes.com/sites/tobyshapshak/2019/11/07/free-wi-fi-service-google-station-launched-in-cape-town|bet=Free Wi-Fi Service Google Station Launched In Cape Town|sáne=8 November 2019|jumıs=Forbes|qaralǵan sáne=8 November 2019}}&lt;/ref&gt;

=== Jabılıwı ===
2020-jıldıń fevral ayında Google bul xızmettiń toqtatılatuǵının járiyaladı, onıń «endi zárúrligi joq» ekenin hám «Google ushın baǵdarlamanı keńeytiwdiń turaqlı biznes modelin tabıw qıyın bolıp qalǵanın» ayttı. Xızmet 2020-jıldıń 30-sentyabr kúni toqtatıldı. Hindstanda RailTel bul xızmetti óz qolına aldı hám Google brendisiz biypul Wi-Fi usınıwdı dawam etpekte.

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Google]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>671lz56e7k7hwdob6kxooe8l0fbdoib</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Solve for X</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25175</id>
    <revision>
      <id>120628</id>
      <timestamp>2025-06-07T18:57:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:en:Special:Redirect/revision/1256484319|Solve for X]]» betinen awdarılıp jaratıldı</comment>
      <origin>120628</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4692" sha1="2wj4u2ortlv3rwp27wtvm3vo01ui6n8" xml:space="preserve">{{Shólkem infoqutısı|image=Solve for X - logo 01.jpg|language=Inglis}}

'''Solve for X''' – bul jámiyetlik sheshim tabıw joybarı hám [[Google]] tárepinen baslap berilgen&lt;ref name=&quot;Fox News&quot;&gt;{{Cite news|url=http://www.foxnews.com/scitech/2012/02/06/google-unveils-secret-project-to-solve-worlds-biggest-problems/|title=Google unveils &quot;Solve for X,&quot; a secret project to solve the world's biggest problems|date=2012-02-06|work=[[Fox News]]|access-date=2013-03-06}}&lt;/ref&gt; ekspert orayı sıyaqlı ilaj bolıp, ol birge islesiwdi xoshametlew, global máselelerdi sheshiw hám innovatorlardı qollap-quwatlaw ushın dúzilgen. Atamadaǵı «X» birew yamasa topar álleqashan izlep atırǵan ilajdı ańlatadı hám 2012-jıldan 2014-jılǵa shekem dawam etti&lt;ref name=&quot;Rampton&quot;&gt;{{Cite news|url=http://searchenginewatch.com/article/2144664/Solve-for-X-Googles-Answer-to-All-World-Problems|title=Solve for X: Google's Answer to All World Problems|date=2012-02-07|work=[[Search Engine Watch]]|access-date=2013-03-06}}&lt;/ref&gt;.

== Tariyxı ==
Joybar 2012-jıl 1-fevralda Kaliforniyadaǵı San-Martin qalasındaǵı CordeValle kurortında ótkerilgen úsh kúnlik konferenciya menen baslandı. Google komandası hár qıylı sheshimler ústinde islep atırǵan adamlardı izlegen. X ushın sheshim tabıw bayanlamaları innovatorlar tárepinen 50 qatnasıwshıǵa usınıldı, keyin olar birge oylasıp, sheshimlerdi izlep atırǵanlarǵa járdem beriw birgelikte oy almastı. Bul iske Google basshıları Erik Shmidt, Megan Smit hám joybardı birge dúzgen Astro Teller jetekshilik etken&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://idealab.talkingpointsmemo.com/2012/02/google-reveals-solve-for-x-website-for-ted-like-talks-series.php|title=Google Reveals 'Solve For X' Website For TED-Like Talks Series|date=2012-02-07|work=[[Talking Points Memo]]|access-date=2013-03-06}}&lt;/ref&gt;. Konferenciya hár jılı ótkerilgen&lt;ref name=&quot;BBC&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/technology-16925842|title=Google 'Solve for X' meetings target tech 'moonshots'|date=2012-02-07|work=[[BBC News]]|access-date=2013-03-06}}&lt;/ref&gt;. Veb-sayt 2012-jıl 6-fevralda iske túsirilgen&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.huffingtonpost.com/2012/02/06/google-unveils-solve-for-_n_1258870.html|title=Solve For X, Google's Attempt At 'Moonshot Thinking,' Finally Opens To The Rest Of Us (VIDEO)|date=2012-02-06|work=[[The Huffington Post]]|access-date=2013-03-06}}&lt;/ref&gt;.

Solve for X tiń prezentaciya bólimi TED sóylesiwlerine uqsatılǵan&lt;ref name=&quot;Horn&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.pcmag.com/article2/0,2817,2399896,00.asp|title=Updated: Google Tackles 'Radical' Ideas Via 'Solve for X'|date=2012-02-06|work=[[PC Magazine]]|access-date=2013-03-06}}&lt;/ref&gt; sebebi eki joybar da innovatorlar tárepinen seminarlardı ótkeredi, olardı basqalar onlayn kóre aladı. Evropa direktorı Bruno Djussani Google talabı haqqında bılay dedi: «Dúnyaǵa kóbirek ideyalar kerek, azıraq emes hám olardı erkin hám ashıq bólisiwge kóbirek minnetleme kerek, solay etip biz birgelikte olardı sınap kórip, haqıyqatqa aylandıra alamız... Google bunıń kelip shıǵıwında bolǵanlıqtan, álbette texnologiya hám injenerlik Solve For X te úlken rol oynaydı».

Solve for X, Googledaǵı eki basshı tárepinen Erik Shmidttiń qollawı menen birgelikte dúzilgen, dáslebinde veb-baylanıslı qurılmalar, transport basqarıwshısız avtomobiller hám kosmos liftleri sıyaqlı jańa texnologiyalar ústinde isleytuǵın Google X laboratoriyası menen baylanıslı dep esaplanǵan edi.

2013-14-jılları Solve for X komandası bir neshe sherikles shólkemler menen birlesip, olardıń sóylesiwler-plyus-auditoriya-jámiyet-oylasıw formatın sherikles jıynalıslarına engiziwdi qolladı&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://blog.google/alphabet/solve-for-x-2014-celebrating-and/amp/|title=Solve for X: Celebrating and Accelerating Moonshot Pioneers|date=2014-02-10|work=[[Google Blog]]|access-date=2013-03-06}}&lt;/ref&gt;. 2012-jılı ótkerilgen birinshi jıynalısta oylap tabıwshı hám isbilermen Rob MakGinnis «Global suw jetispewshiligi» temasında sóyledi&lt;ref&gt;{{Citation |title=We Solve for X: Rob McGinnis on global water scarcity |url=https://www.youtube.com/watch?v=R63zYZZuRvQ |access-date=2020-01-23 |language=en}}&lt;/ref&gt;. Ira Glass 2014-jılǵı sammitti «Ira Glass sizdi ayǵa ushıwǵa májbúrlewge háreket etedi» dep atalǵan klimat ózgeriwi haqqındaǵı sóylesiw menen ashtı&lt;ref&gt;{{Cite AV media |url=https://www.youtube.com/watch?v=HHxuxrksO-4 |title=Ira Glass tries to boss you into a moonshot |date=2014-02-10 |last=Glass |first=Ira |access-date=2017-03-07}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==

[[Kategoriya:Google]]</text>
      <sha1>2wj4u2ortlv3rwp27wtvm3vo01ui6n8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120629</id>
      <parentid>120628</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:58:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>120629</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4727" sha1="d3tgpyi0ol7kvq7tboj8h2qjlh36qxw" xml:space="preserve">{{Shólkem infoqutısı|image=Solve for X - logo 01.jpg|language=Inglis}}

'''Solve for X''' – bul jámiyetlik sheshim tabıw joybarı hám [[Google]] tárepinen baslap berilgen&lt;ref name=&quot;Fox News&quot;&gt;{{Cite news|url=http://www.foxnews.com/scitech/2012/02/06/google-unveils-secret-project-to-solve-worlds-biggest-problems/|title=Google unveils &quot;Solve for X,&quot; a secret project to solve the world's biggest problems|date=2012-02-06|work=[[Fox News]]|access-date=2013-03-06}}&lt;/ref&gt; ekspert orayı sıyaqlı ilaj bolıp, ol birge islesiwdi xoshametlew, global máselelerdi sheshiw hám innovatorlardı qollap-quwatlaw ushın dúzilgen. Atamadaǵı «X» birew yamasa topar álleqashan izlep atırǵan ilajdı ańlatadı hám 2012-jıldan 2014-jılǵa shekem dawam etti&lt;ref name=&quot;Rampton&quot;&gt;{{Cite news|url=http://searchenginewatch.com/article/2144664/Solve-for-X-Googles-Answer-to-All-World-Problems|title=Solve for X: Google's Answer to All World Problems|date=2012-02-07|work=[[Search Engine Watch]]|access-date=2013-03-06}}&lt;/ref&gt;.

== Tariyxı ==
Joybar 2012-jıl 1-fevralda Kaliforniyadaǵı San-Martin qalasındaǵı CordeValle kurortında ótkerilgen úsh kúnlik konferenciya menen baslandı. Google komandası hár qıylı sheshimler ústinde islep atırǵan adamlardı izlegen. X ushın sheshim tabıw bayanlamaları innovatorlar tárepinen 50 qatnasıwshıǵa usınıldı, keyin olar birge oylasıp, sheshimlerdi izlep atırǵanlarǵa járdem beriw birgelikte oy almastı. Bul iske Google basshıları Erik Shmidt, Megan Smit hám joybardı birge dúzgen Astro Teller jetekshilik etken&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://idealab.talkingpointsmemo.com/2012/02/google-reveals-solve-for-x-website-for-ted-like-talks-series.php|title=Google Reveals 'Solve For X' Website For TED-Like Talks Series|date=2012-02-07|work=[[Talking Points Memo]]|access-date=2013-03-06}}&lt;/ref&gt;. Konferenciya hár jılı ótkerilgen&lt;ref name=&quot;BBC&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/technology-16925842|title=Google 'Solve for X' meetings target tech 'moonshots'|date=2012-02-07|work=[[BBC News]]|access-date=2013-03-06}}&lt;/ref&gt;. Veb-sayt 2012-jıl 6-fevralda iske túsirilgen&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.huffingtonpost.com/2012/02/06/google-unveils-solve-for-_n_1258870.html|title=Solve For X, Google's Attempt At 'Moonshot Thinking,' Finally Opens To The Rest Of Us (VIDEO)|date=2012-02-06|work=[[The Huffington Post]]|access-date=2013-03-06}}&lt;/ref&gt;.

Solve for X tiń prezentaciya bólimi TED sóylesiwlerine uqsatılǵan&lt;ref name=&quot;Horn&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.pcmag.com/article2/0,2817,2399896,00.asp|title=Updated: Google Tackles 'Radical' Ideas Via 'Solve for X'|date=2012-02-06|work=[[PC Magazine]]|access-date=2013-03-06}}&lt;/ref&gt; sebebi eki joybar da innovatorlar tárepinen seminarlardı ótkeredi, olardı basqalar onlayn kóre aladı. Evropa direktorı Bruno Djussani Google talabı haqqında bılay dedi: «Dúnyaǵa kóbirek ideyalar kerek, azıraq emes hám olardı erkin hám ashıq bólisiwge kóbirek minnetleme kerek, solay etip biz birgelikte olardı sınap kórip, haqıyqatqa aylandıra alamız... Google bunıń kelip shıǵıwında bolǵanlıqtan, álbette texnologiya hám injenerlik Solve For X te úlken rol oynaydı».

Solve for X, Googledaǵı eki basshı tárepinen Erik Shmidttiń qollawı menen birgelikte dúzilgen, dáslebinde veb-baylanıslı qurılmalar, transport basqarıwshısız avtomobiller hám kosmos liftleri sıyaqlı jańa texnologiyalar ústinde isleytuǵın Google X laboratoriyası menen baylanıslı dep esaplanǵan edi.

2013-14-jılları Solve for X komandası bir neshe sherikles shólkemler menen birlesip, olardıń sóylesiwler-plyus-auditoriya-jámiyet-oylasıw formatın sherikles jıynalıslarına engiziwdi qolladı&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://blog.google/alphabet/solve-for-x-2014-celebrating-and/amp/|title=Solve for X: Celebrating and Accelerating Moonshot Pioneers|date=2014-02-10|work=[[Google Blog]]|access-date=2013-03-06}}&lt;/ref&gt;. 2012-jılı ótkerilgen birinshi jıynalısta oylap tabıwshı hám isbilermen Rob MakGinnis «Global suw jetispewshiligi» temasında sóyledi&lt;ref&gt;{{Citation |title=We Solve for X: Rob McGinnis on global water scarcity |url=https://www.youtube.com/watch?v=R63zYZZuRvQ |access-date=2020-01-23 |language=en}}&lt;/ref&gt;. Ira Glass 2014-jılǵı sammitti «Ira Glass sizdi ayǵa ushıwǵa májbúrlewge háreket etedi» dep atalǵan klimat ózgeriwi haqqındaǵı sóylesiw menen ashtı&lt;ref&gt;{{Cite AV media |url=https://www.youtube.com/watch?v=HHxuxrksO-4 |title=Ira Glass tries to boss you into a moonshot |date=2014-02-10 |last=Glass |first=Ira |access-date=2017-03-07}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Google]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>d3tgpyi0ol7kvq7tboj8h2qjlh36qxw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Stenford cifrlı kitapxana joybarı</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25176</id>
    <revision>
      <id>120630</id>
      <timestamp>2025-06-07T18:58:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:en:Special:Redirect/revision/1224781315|Stanford Digital Library Project]]» betinen awdarılıp jaratıldı</comment>
      <origin>120630</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2308" sha1="dybvhhs7ro6jhln0y9xsjz1m4vdmxx2" xml:space="preserve">
'''Stenford cifrlı kitapxana joybarı''' (SCKJ) (sonday-aq Stenford integraciyalanǵan cifrlı kitapxana joybarı hám Stenford cifrlı kitapxana texnologiyaları joybarı dep te ataladı) 1990-jıllardıń ortasınan 2004-jılǵa shekem [[Stanford universiteti|Stenford universitetinde]] Gektor Garsiya-Molina, Terri Vinograd, Den Bonex hám Andreas Pepke tárepinen alıp barılǵan izertlew baǵdarlaması boldı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://diglib.stanford.edu:8091/|bet=The Stanford Digital Libraries Technologies Project|qaralǵan sáne=2009-07-24}}&lt;/ref&gt;.  Komandaǵa sonday-aq kitapxanashılar Rebekka Uesli hám Viki Reyx kirgen&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://diglib.stanford.edu:8091/diglib/pub/people.shtml|bet=The People: Stanford Participants|qaralǵan sáne=2018-10-05}}&lt;/ref&gt;. SCKJ joybarınıń tiykarǵı maqseti «hár túrli hám avtonom cifrlı kitapxana xızmetleri arasında óz-ara islesiwdi támiyinleytuǵın infrastrukturanı támiyinlew» bolǵan hám basqa jerde «payda bolıp atırǵan tarmaqlanǵan informaciya derekleri hám toplamlarınıń úlken sanına birdey kiriw múmkinshiligin bere otırıp, jalǵız, integraciyalanǵan hám 'universal' kitapxana ushın imkaniyat beretuǵın texnologiyalardı rawajlandırıw» dep sıpatlanǵan.

SCKJ Google tariyxında Larri Peydj hám Sergey Bringe (Bringe sonday-aq NSF Magistratura Izertlew Stipendiyası járdem bergen) Google izlew sistemasınıń dáslepki versiyaların hám onıń aldınǵıların rawajlandırǵan dáwirde, [[Google]] jeke kompaniya sıpatında dizimnen ótkerilgenge shekem, qarjılandırıwdıń tiykarǵı deregi sıpatında belgili. Sonday-aq, Larri Peydj Stenfordta SCKJ boyınsha jumıs islep atırǵan waqıtta PageRank ushın óziniń patentin rásmiylestirgen&lt;ref&gt;Patent Number: 6285999 {{Citation |last=Page |first=Lawrence |title=Method for node ranking in a linked database |date=2001-09-04 |url=http://patft.uspto.gov/netacgi/nph-Parser?Sect1=PTO1&amp;Sect2=HITOFF&amp;d=PALL&amp;p=1&amp;u=%2Fnetahtml%2FPTO%2Fsrchnum.htm&amp;r=1&amp;f=G&amp;l=50&amp;s1=6,285,999.PN.&amp;OS=PN/6,285,999&amp;RS=PN/6,285,999 |access-date=2009-07-24}}&lt;/ref&gt;.

SCKJ ózi Milliy Ilim Fondı kiretuǵın federal agentlikler koaliciyası, sonday-aq sanaat qáwenderleriniń járdemi tárepinen qarjılandırılǵan.

== Derekler ==

[[Kategoriya:Google]]</text>
      <sha1>dybvhhs7ro6jhln0y9xsjz1m4vdmxx2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120631</id>
      <parentid>120630</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:59:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>120631</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2343" sha1="sssfovu1xglnno2dgmfaoqf2trmv8zb" xml:space="preserve">
'''Stenford cifrlı kitapxana joybarı''' (SCKJ) (sonday-aq Stenford integraciyalanǵan cifrlı kitapxana joybarı hám Stenford cifrlı kitapxana texnologiyaları joybarı dep te ataladı) 1990-jıllardıń ortasınan 2004-jılǵa shekem [[Stanford universiteti|Stenford universitetinde]] Gektor Garsiya-Molina, Terri Vinograd, Den Bonex hám Andreas Pepke tárepinen alıp barılǵan izertlew baǵdarlaması boldı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://diglib.stanford.edu:8091/|bet=The Stanford Digital Libraries Technologies Project|qaralǵan sáne=2009-07-24}}&lt;/ref&gt;.  Komandaǵa sonday-aq kitapxanashılar Rebekka Uesli hám Viki Reyx kirgen&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://diglib.stanford.edu:8091/diglib/pub/people.shtml|bet=The People: Stanford Participants|qaralǵan sáne=2018-10-05}}&lt;/ref&gt;. SCKJ joybarınıń tiykarǵı maqseti «hár túrli hám avtonom cifrlı kitapxana xızmetleri arasında óz-ara islesiwdi támiyinleytuǵın infrastrukturanı támiyinlew» bolǵan hám basqa jerde «payda bolıp atırǵan tarmaqlanǵan informaciya derekleri hám toplamlarınıń úlken sanına birdey kiriw múmkinshiligin bere otırıp, jalǵız, integraciyalanǵan hám 'universal' kitapxana ushın imkaniyat beretuǵın texnologiyalardı rawajlandırıw» dep sıpatlanǵan.

SCKJ Google tariyxında Larri Peydj hám Sergey Bringe (Bringe sonday-aq NSF Magistratura Izertlew Stipendiyası járdem bergen) Google izlew sistemasınıń dáslepki versiyaların hám onıń aldınǵıların rawajlandırǵan dáwirde, [[Google]] jeke kompaniya sıpatında dizimnen ótkerilgenge shekem, qarjılandırıwdıń tiykarǵı deregi sıpatında belgili. Sonday-aq, Larri Peydj Stenfordta SCKJ boyınsha jumıs islep atırǵan waqıtta PageRank ushın óziniń patentin rásmiylestirgen&lt;ref&gt;Patent Number: 6285999 {{Citation |last=Page |first=Lawrence |title=Method for node ranking in a linked database |date=2001-09-04 |url=http://patft.uspto.gov/netacgi/nph-Parser?Sect1=PTO1&amp;Sect2=HITOFF&amp;d=PALL&amp;p=1&amp;u=%2Fnetahtml%2FPTO%2Fsrchnum.htm&amp;r=1&amp;f=G&amp;l=50&amp;s1=6,285,999.PN.&amp;OS=PN/6,285,999&amp;RS=PN/6,285,999 |access-date=2009-07-24}}&lt;/ref&gt;.

SCKJ ózi Milliy Ilim Fondı kiretuǵın federal agentlikler koaliciyası, sonday-aq sanaat qáwenderleriniń járdemi tárepinen qarjılandırılǵan.

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Google]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>sssfovu1xglnno2dgmfaoqf2trmv8zb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sky Map</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25177</id>
    <revision>
      <id>120632</id>
      <timestamp>2025-06-07T18:59:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:en:Special:Redirect/revision/1272039299|Sky Map]]» betinen awdarılıp jaratıldı</comment>
      <origin>120632</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2205" sha1="2tgqayivew5zur0472qzxx1saugbtlp" xml:space="preserve">[[Fayl:Sky_Map_Nexus_One.jpg|nobaý|Nexus Oneda qollanılıp atırǵan Sky Map]]
'''Sky Map''' – bul [[Android]] ushın arnalǵan planetariy programmalıq qosımshası&lt;ref name=&quot;Temperton 2011-11-22&quot;&gt;{{Cite news|first=James|last=Temperton|title=Google Sky Map for Android helps you explore the universe|date=2011-11-22|publisher=[[Incisive Media]]|url=http://www.computeractive.co.uk/ca/download-review/2126796/google-sky-map-android-helps-explore-universe|work=Computeractive|access-date=2013-10-23}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Baig&quot;&gt;{{Cite news|first=Edward C.|last=Baig|title=Google Sky Map Android app travels through time|date=2010-11-17|publisher=[[ABC News (United States)|ABC News]]|url=https://abcnews.go.com/Technology/google-sky-map-android-app-travels-time/story?id=12177867|work=USA Today|access-date=2013-10-23}}&lt;/ref&gt;.

== Tariyxı ==
Sky Map [[Google]] kompaniyasınıń Pittsburg, Pensilvaniyadaǵı injenerler toparı tárepinen olardıń [[Qosımsha joybar waqtı|20% waqtınıń]] bólegi sıpatında joybarlastırılǵan hám islep shıǵılǵan&lt;ref name=&quot;H&quot;&gt;{{Cite news|first=Dj|last=Walker-Morgan|title=Google's Sky Map for Android now open source|date=2012-01-23|url=http://www.h-online.com/open/news/item/Google-s-Sky-Map-for-Android-now-open-source-1419779.html|work=The H|access-date=2013-10-23}}&lt;/ref&gt;.

Házir ol «qayırqomlıq hám ashıq kodlı» bolıp tabıladı.

== Licenziyalaw ==
2012-jıl 20-yanvarda Google Karnegi-Mellon universiteti menen studentlik baǵdarlamashılar sherikligin járiyaladı hám Sky Maptı Apache 2.0 ashıq kodlı licenziyası boyınsha shıǵardı&lt;ref name=&quot;2012-01-20 R@G&quot;&gt;{{Cite news|first=John|last=Taylor|author2=Serafini, Kevin|title=Open-sourcing Sky Map and collaborating with Carnegie Mellon University|date=2012-01-20|url=http://googleresearch.blogspot.com/2012/01/open-sourcing-sky-map-and-collaborating.html|work=Research @ Google|access-date=2013-10-23}}&lt;/ref&gt;.

== Kod ==
Proekt házirgi waqıtta [[GitHub]] repozitoriyi túrinde ashıq&lt;ref name=&quot;Official repository&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://github.com/sky-map-team/stardroid/|bet=stardroid|baspaxana=[[GitHub]]|qaralǵan sáne=2016-03-08}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==

[[Kategoriya:Google]]</text>
      <sha1>2tgqayivew5zur0472qzxx1saugbtlp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120633</id>
      <parentid>120632</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:00:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>120633</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2240" sha1="ev9o1uk0bmagzgmef2bsa9n9pdpmand" xml:space="preserve">[[Fayl:Sky_Map_Nexus_One.jpg|nobaý|Nexus Oneda qollanılıp atırǵan Sky Map]]
'''Sky Map''' – bul [[Android]] ushın arnalǵan planetariy programmalıq qosımshası&lt;ref name=&quot;Temperton 2011-11-22&quot;&gt;{{Cite news|first=James|last=Temperton|title=Google Sky Map for Android helps you explore the universe|date=2011-11-22|publisher=[[Incisive Media]]|url=http://www.computeractive.co.uk/ca/download-review/2126796/google-sky-map-android-helps-explore-universe|work=Computeractive|access-date=2013-10-23}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Baig&quot;&gt;{{Cite news|first=Edward C.|last=Baig|title=Google Sky Map Android app travels through time|date=2010-11-17|publisher=[[ABC News (United States)|ABC News]]|url=https://abcnews.go.com/Technology/google-sky-map-android-app-travels-time/story?id=12177867|work=USA Today|access-date=2013-10-23}}&lt;/ref&gt;.

== Tariyxı ==
Sky Map [[Google]] kompaniyasınıń Pittsburg, Pensilvaniyadaǵı injenerler toparı tárepinen olardıń [[Qosımsha joybar waqtı|20% waqtınıń]] bólegi sıpatında joybarlastırılǵan hám islep shıǵılǵan&lt;ref name=&quot;H&quot;&gt;{{Cite news|first=Dj|last=Walker-Morgan|title=Google's Sky Map for Android now open source|date=2012-01-23|url=http://www.h-online.com/open/news/item/Google-s-Sky-Map-for-Android-now-open-source-1419779.html|work=The H|access-date=2013-10-23}}&lt;/ref&gt;.

Házir ol «qayırqomlıq hám ashıq kodlı» bolıp tabıladı.

== Licenziyalaw ==
2012-jıl 20-yanvarda Google Karnegi-Mellon universiteti menen studentlik baǵdarlamashılar sherikligin járiyaladı hám Sky Maptı Apache 2.0 ashıq kodlı licenziyası boyınsha shıǵardı&lt;ref name=&quot;2012-01-20 R@G&quot;&gt;{{Cite news|first=John|last=Taylor|author2=Serafini, Kevin|title=Open-sourcing Sky Map and collaborating with Carnegie Mellon University|date=2012-01-20|url=http://googleresearch.blogspot.com/2012/01/open-sourcing-sky-map-and-collaborating.html|work=Research @ Google|access-date=2013-10-23}}&lt;/ref&gt;.

== Kod ==
Proekt házirgi waqıtta [[GitHub]] repozitoriyi túrinde ashıq&lt;ref name=&quot;Official repository&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://github.com/sky-map-team/stardroid/|bet=stardroid|baspaxana=[[GitHub]]|qaralǵan sáne=2016-03-08}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Google]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>ev9o1uk0bmagzgmef2bsa9n9pdpmand</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>SkySat</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25178</id>
    <revision>
      <id>120634</id>
      <timestamp>2025-06-07T19:00:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:en:Special:Redirect/revision/1294337962|SkySat]]» betinen awdarılıp jaratıldı</comment>
      <origin>120634</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15798" sha1="il3ujbk7g2u6e8b3ro6cv7xww1n0wqa" xml:space="preserve">
'''SkySat''' – bul Planet Labs kompaniyasına tiyisli bolǵan, metrden kishi ólshemdegi rezolyuciyaǵa iye [[Jer|Jerdi]] baqlaw sputnikleriniń jıynaǵı bolıp, súwretler, joqarı anıqlıqtaǵı video hám analiz xızmetlerin usınadı&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.hindustantimes.com/india-news/ten-things-you-must-know-about-isro-s-record-launch-of-20-satellites/story-YJizWHqqhTYjoIyfcaMPBL.html|title=Ten things you must know about Isro's record launch of 20 satellites|date=2016-06-21|work=Hindustan Times|access-date=2018-06-05}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;planet&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.planet.com/pulse/terra-bella-officially-joins-planet/|bet=Terra Bella Officially Joins Planet|jumıs=planet.com|qaralǵan sáne=18 April 2017}}&lt;/ref&gt;. Planet bul sputniklerdi 2017-jılı [[Google|Googledan]] Terra Bella (burınǵı Skybox Imaging) kompaniyasın satıp alıw arqalı iyelik etti. Terra Bella - 2009-jılı Dan Berkenstok, Djulian Mann, Djon Fenvik hám Ching-Yu Xu tárepinen Mauntin-Vyu, Kaliforniyada dúzilgen kompaniya&lt;ref name=&quot;IEEE Spectrum&quot;&gt;{{Cite news|title=Start-up Profile: Skybox Imaging|url=https://spectrum.ieee.org/startup-profile-skybox-imaging|access-date=12 May 2014|work=IEEE Spectrum|date=1 May 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;auto&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.satellitetoday.com/technology/2014/08/05/google-closes-skybox-imaging-purchase/|bet=Google Closes Skybox Imaging Purchase|avtor=Henry|at=Caleb|sáne=2014-08-05|jumıs=Via Satellite|qaralǵan sáne=2014-08-10}}&lt;/ref&gt;.

== Sholıw ==
[[Fayl:Apple_Park_satellite_view_May_2017_(crop).jpg|nobaý|2017-jıldıń may ayında alınǵan Apple Parktıń SkySat súwreti.]]
[[Fayl:Monte_Fitz_Roy_19Mar2018_SkySat.jpg|nobaý|Fic Roydıń SkySat tárepinen alınǵan qıya súwreti]]
[[Fayl:São_Paulo_Brazil_12Mar2018_SkySat.jpg|nobaý|Braziliyanıń eń úlken qalası [[San Paulo|San-Paulonıń]] SkySat súwreti]]
SkySat sputnik súwretleri hám videolarınıń rezolyuciyası global ekonomikaǵa tásir etetuǵın obektlerdi, mısalı jer beti, avtomobiller hám júk konteynerlerin baqlaw ushın jetkilikli dárejede joqarı. Sputnikler sekundına 30 kadr tezligi menen 90 sekundqa shekem dawam etetuǵın video kliplerdi túsire aladı&lt;ref name=&quot;Scientific American&quot;&gt;{{Cite news|last=Wogan|first=David|title=High-definition video from space is available for purchase finally.|url=http://blogs.scientificamerican.com/plugged-in/2013/12/30/high-definition-video-from-space-is-available-for-purchase-finally/|access-date=12 May 2014|newspaper=Scientific American|date=30 December 2013}}&lt;/ref&gt;. SkySat sputniklerinen alınǵan joqarı anıqlıqtaǵı sputnik videoları «tovarlar hám adamlardıń qozǵalısın analizlew, támiynat shınjırları, júk tasıw, óndiris zavotlarınıń belsendiligi hám hátte gumanitar járdem kórsetiw isleri haqqında vizual maǵlıwmatlar beriw arqalı biziń dúnyamızdı jaqsıraq túsiniwimizge járdem beriwi múmkin».

Bul jıynaqtıń maqseti Jerdiń qálegen jeriniń joqarı rezolyuciyalı sputnik súwretlerin kúnine bir neshe ret usınıw bolıp tabıladı&lt;ref name=&quot;TechCrunch 4.12&quot;&gt;{{Cite news|title=Skybox Imaging Raises US$70 million To Launch Two High-Resolution Imaging Microsatellites|url=https://techcrunch.com/2012/04/17/skybox-imaging-closes-70m-in-series-c-funding-with-immediate-plans-to-lauch-two-high-res-imaging-microsatellites/|access-date=12 May 2014|work=TechCrunch|date=17 April 2012}}&lt;/ref&gt;. Skybox dáslebinde sputniklerdi islep shıqqanda, olar 50 million AQSH dollarınan kem bahaǵa iye «dúkannan alınǵan» elektronika menen sputnikler qurıp, sputnik industriyasınıń «tábiyatın ózgertiwdi» jobalastırǵan edi&lt;ref name=&quot;FastCo 12.13&quot;&gt;{{Cite news|title=Proof That Cheaper Satellites Still Can Take Incredibly Detailed Photos of Earth|url=http://www.fastcompany.com/3023325/fast-feed/proof-that-cheaper-satellites-still-can-take-incredibly-detailed-photos-of-earth?partner|access-date=12 May 2014|work=Fast Company|date=11 December 2013}}&lt;/ref&gt;.

== Tariyxı ==
2012-jıldıń aprel ayına shekem Skybox Imaging SkySat jıynaǵın rawajlandırıw ushın Khosla Ventures, Bessemer Venture Partners, Canaan Partners hám Norwest Venture Partners kompaniyalarınan ulıwma alǵanda 91 million dollar (2024-jılı shama menen 125 million dollarǵa teń) jeke kapital jıynaǵan edi.

2013-jıldıń 21-noyabrinde birinshi sputnik SkySat-1 Rossiyanıń Dombarovskiy avia bazasınan Dnepr raketası menen ushırıldı&lt;ref name=&quot;Spaceflight Now Nov 2013&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.spaceflightnow.com/news/n1311/21dnepr/#.U3FN-V4Sss2|bet=Silo-launched Dnepr rocket delivers 32 satellites to space|avtor=Clark|at=Stephen|jumıs=Website|baspaxana=Spaceflight Now|qaralǵan sáne=12 May 2014}}&lt;/ref&gt;. ] Bir aydan kem waqıttan soń, 2013-jıldıń 11-dekabrinde SkySat-1 sputnigi tárepinen túsirilgen Pert, [[Abu Dabi|Abu-Dabi]] hám [[Somali]] jaǵalawlarınıń birinshi súwretleri járiyalandı&lt;ref name=&quot;Fast Company December 2013&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.fastcompany.com/3023325/fast-feed/proof-that-cheaper-satellites-still-can-take-incredibly-detailed-photos-of-earth?partner|bet=Proof That Cheaper Satellites Still Can Take Incredibly Detailed Photos Of Earth|avtor=Truong|at=Alice|sáne=11 December 2013|jumıs=Website|baspaxana=Fast Company|qaralǵan sáne=11 December 2013}}&lt;/ref&gt;. Ekinshi sputnik SkySat-2 2014-jıldıń 8-iyulanda [[Qazaqstan|Qazaqstannıń]] Bayqońır kosmodromınan Soyuz-2/Fregat raketası menen ushırıldı&lt;ref name=&quot;9to5Google July 2014&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://9to5google.com/2014/07/08/skybox-imaging-successfully-launches-its-skysat-2-earth-observation-satellite/|bet=Skybox Imaging successfully launches its SkySat-2 Earth observation satellite|avtor=Hearn|at=Mark|sáne=8 July 2014|jumıs=Website|baspaxana=[[9to5Google]]|qaralǵan sáne=8 July 2014}}&lt;/ref&gt;. Kompaniya sońında 24 sputnikten ibarat flottı ushırıwdı jobalastıradı hám ushırılǵannan keyin 48 saat ishinde óziniń birinshi súwretleri járiyalandı&lt;ref name=&quot;Satellite Today July 2014&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.satellitetoday.com/technology/2014/07/11/skybox-imaging-releases-first-images-from-skysat-2/|bet=Skybox Imaging Releases First Images from SkySat 2|avtor=Henry|at=Caleb|sáne=11 July 2014|jumıs=Website|baspaxana=Satellite Today|qaralǵan sáne=11 July 2014}}&lt;/ref&gt;.

2014-jıldıń 10-fevralında SSL kompaniyası Skyboxtıń qayta islengen «SkySat C» dizaynı tiykarında jáne 13 sputnik qurıw ushın shártnama bergenin járiyaladı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://sslmda.com/html/pressreleases/pr20140210.htmlb|bet=Skybox Imaging Selects SSL To Build 13 Low Earth Orbit Imaging Satellites|sáne=10 February 2014|jumıs=sslmda.com|qaralǵan sáne=11 August 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;satellitetoday&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.satellitetoday.com/launch/2016/04/06/terra-bella-evaluating-launches-for-eight-skysats-by-2017/|bet=Terra Bella Evaluating Launches for Eight SkySats by 2017|sáne=6 April 2016|jumıs=Satellite Today|baspaxana=Access Intelligence|qaralǵan sáne=11 August 2016}}&lt;/ref&gt;. Bulardıń birinshi SkySat-3, yaǵnıy SkySat-C1 dep te ataladı, 2016-jıldıń 22-iyunında Hindstan kosmos izertlew shólkemi (ISRO) tárepinen PSLV-C34 polyarlıq sputnik ushırıw kóligi menen ushırıldı&lt;ref name=&quot;skysat3firstlight&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://terrabellatech.blogspot.com/2016/06/skysat-3-first-light.html|bet=SkySat-3 First Light|sáne=28 June 2016|jumıs=Terra Bella Blog|baspaxana=Google, Inc.|qaralǵan sáne=11 August 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;pslv34&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://spaceflight101.com/pslv-c34/pslv-c34-launch-success/|bet=International Assortment of Satellites lifted by Indian PSLV Rocket|sáne=22 June 2016|jumıs=Spaceflight101.com|qaralǵan sáne=11 August 2016}}&lt;/ref&gt;.

2014-jıldıń 10-iyunında Skybox Imaging kompaniyası [[Google]] tárepinen 500 million dollarǵa (2024-jılı shama menen 664 million dollarǵa teń) satıp alınıw haqqında kelisimge kelgenin járiyaladı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://investor.google.com/releases/2014/0609.html|bet=Alphabet Investor Relations|sáne=9 June 2014|jumıs=google.com|qaralǵan sáne=11 August 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Skybox Imaging Blog&quot;&gt;{{Cite news|title=Skybox Imaging + Google|access-date=29 June 2016|url=http://terrabellatech.blogspot.com/2014/06/skybox-imaging-google.html|date=8 June 2014}}&lt;/ref&gt;. Satıp alıw 2014-jıldıń 1-avgustında tamamlandı. Skybox Imaging 2016-jıldıń 8-martında súwret analizine itibar beriwin kórsetiw ushın atın «Terra Bella» dep ózgertti&lt;ref name=&quot;tcterrabella&quot;&gt;{{Cite news|title=Google renames its satellite startup, Skybox Imaging, to Terra Bella and adds focus on image analysis|url=https://techcrunch.com/2016/03/08/google-renames-its-satellite-startup-skybox-imaging-to-terra-bella-and-adds-focus-on-image-analysis/|access-date=8 March 2016|work=TechCrunch|date=8 March 2016}}&lt;/ref&gt;. Jańa at tolıq emes kompaniyanıń bas keńsesi jaylasqan Kaliforniya, Mauntin-Vyudegi Terra Bella gúzarına baylanıslı edi&lt;ref name=&quot;vbterrabella&quot;&gt;{{Cite news|title=Google rebrands Skybox as Terra Bella, will launch &quot;more than a dozen satellites&quot; over the next few years|url=https://venturebeat.com/2016/03/08/google-rebrands-skybox-as-terra-bella-will-launch-more-than-a-dozen-satellites-over-the-next-few-years/|access-date=8 March 2016|work=VentureBeat|date=8 March 2016}}&lt;/ref&gt;. Terra bella italyan tilinde «gózzal Jer» degendi ańlatadı. At ózgertiw tolıq emes Google satıp alıw processinde anıqlanǵan tovar belgisin buzıw máselesine de baylanıslı edi.

2016-jıldıń 16-sentyabrinde jáne tórt SkySat birligi Kuru kosmodromınan Vega raketasınıń jetinshi ushıwı menen ushırıldı.

2017-jılı Google Terra Bella hám onıń SkySat sputnik jıynaǵın Planet Labs kompaniyasına sattı, bul olardıń bar bolǵan shama menen 50 sputnikten ibarat flotına qosıldı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2017/02/03/google-selling-terra-bella-satellite-imaging-business-to-planet/|bet=Google selling Terra Bella satellite imaging business to Planet|sáne=3 February 2017|jumıs=TechCrunch|qaralǵan sáne=2019-12-12}}&lt;/ref&gt; fbahası ashılmaǵan hám SkySat súwretlew maǵlıwmatların satıp alıw boyınsha kóp jıllıq kelisim dúzildi&lt;ref name=&quot;PlanetLabsReuters&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-alphabet-terra-bella-sale-idUSKBN15I2Y8|title=Google sells satellite imaging business Terra Bella to Planet Labs|date=3 February 2017|access-date=3 February 2017}}&lt;/ref&gt;. Planet Labs 2017-jıldıń 31-oktyabrinde Vandenberg avia kúshleri bazasınan Minotaur-C raketası menen jáne altı SkySat sputnigin, tórt Dove CubeSat penen birge ushırdı&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.nasaspaceflight.com/2017/10/orbital-atk-minotaur-c-skysat-mission-vandenberg/|title=Orbital ATK Minotaur-C launches SkySat mission out of Vandenberg|last=Graham|first=William|date=31 October 2017|newspaper=NASASpaceFlight}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;6skysats&quot;&gt;{{Cite press release |title=Planet Doubles Sub-1 Meter Imaging Capacity With Successful Launch of 6 SkySats |url=https://www.planet.com/pulse/planet-doubles-sub-1-meter-imaging-capacity-with-successful-launch-of-6-skysats/ |publisher=Planet Labs Inc.}}&lt;/ref&gt;. Qosımsha eki SkySat sputnigi hám úsh Dove CubeSat 2018-jıldıń 3-dekabrinde Vandenbergten Falcon 9 raketası menen ushırıldı&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.planet.com/pulse/two-skysat-satellites-three-doves-and-a-record-breaking-launch-on-spaceflights-sso-a/|title=Two SkySat Satellites, Three Doves, and a Record-Breaking Launch on Spaceflight's SSO-A|last=Safyan|first=Mike|date=22 October 2018|newspaper=Planet Labs, Inc}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.space.com/42599-spacex-falcon-9-rocket-3rd-launch-success-sso-a.html|title=SpaceX Rocket Makes Historic 3rd Launch Into Space with 64 Satellites On Board|last=Wall|first=Mike|date=3 December 2018|newspaper=Space.com}}&lt;/ref&gt;.

== Sputnik jıynaǵı ==
SkySat sputnikleri CubeSat koncepciyasına tiykarlanǵan bolıp, arzan avtomobil dárejesindegi elektronika hám tez kommerciyalıq jetkilikli processorlardı paydalanadı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.skybox.com/technology#satellite-sensors|bet=High-Performance Satellites|arxivurl=https://web.archive.org/web/20150317060559/http://www.skybox.com/technology#satellite-sensors|arxivsáne=17 March 2015|jumıs=Skybox Imaging|qaralǵan sáne=17 March 2017}}&lt;/ref&gt; biraq shama menen kishi muzlatqısh ólshemine shekem úlkeytilgen&lt;ref name=&quot;startup-skybox&quot;&gt;{{Jurnal deregi |last=Samuels |first=David |title=Inside a Startup's Plan to Turn a Swarm of DIY Satellites Into an All-Seeing Eye |url=https://www.wired.com/2013/06/startup-skybox/ |magazine=Wired |access-date=4 November 2017}}&lt;/ref&gt;. Sputnikler shama menen 80 santimetr (31 dyuym) uzınlıqta, 3U CubeSat ushın shama menen 30 santimetr (12 dyuym) menen salıstırǵanda, hám salmaǵı 220 funt (100 kg).

Birinshi úsh prototip sputnik (SkySat-1, 2 hám 3) Skybox Imaging tárepinen óz ishinde óndirilgen. SkySat 1 hám 2 de qozǵalıs sisteması joq edi, SkySat 3 te Shveciyanıń ECAPS kompaniyası tárepinen qurılǵan qozǵalıs sisteması bar edi&lt;ref name=&quot;GunterSkySat12&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/skysat-1.htm|bet=SkySat 1, 2}}&lt;/ref&gt;.

Basqa 13 sputnik SSL tárepinen óndiriledi,&lt;ref&gt;{{Cite press release |url=https://www.sslmda.com/html/pressreleases/2017-09-05-High-Resolution-Smallsats-Built-by-SSL-Arrive-at-Vandenberg-AFB-for-Launch.php |title=High Resolution Smallsats Built by SSL Arrive at Vandenberg AFB for Launch |publisher=Space Systems/Loral, LLC |date=5 September 2017 |access-date=1 November 2017}}&lt;/ref&gt; optikalıq júkler L3 Technologies tárepinen qurıladı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://licensing.fcc.gov/myibfs/download.do?attachment_key=987872|bet=REQUEST OF SKYBOX IMAGING, INC. FOR DETERMINATION OF COMPLIANCE WITH SATELLITE IMPLEMENTATION MILESTONES|sáne=4 March 2013|jumıs=Federal Communications Commission|qaralǵan sáne=1 November 2017}}&lt;/ref&gt; hám sputnik qozǵaltqıshları ECAPS tárepinen támiyinlenedi&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Terra Bella's SkySat 3 Green Propulsion System Declared Operational - Via Satellite|url=http://www.satellitetoday.com/publications/st/2016/08/05/terra-bellas-skysat-3-green-propulsion-system-declared-operational/|access-date=1 November 2017|work=Via Satellite|date=5 August 2016}}&lt;/ref&gt;. 13 SkySat-C sputnikleri prototiplerge qaraǵanda biraz úlkenirek hám awırıraq (massası shama menen 120 kg yamasa 264 funt). Olardıń rejelestirilgen operaciyalıq ómiri 6 jıl&lt;ref name=&quot;GunterSkySat321&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/skysat-3.htm|bet=SkySat 3, ..., 21 (SkySat C1, ..., 19)|sáne=2013-06-06|jumıs=Gunter's Space Page|qaralǵan sáne=2021-03-16}}&lt;/ref&gt;.

SkySat-C sputnikleri 500 kilometr (310 mil) Quyash-sinxron orbitasına jaylastırılǵan.

Planet kompaniyasınıń úsh kommerciyalıq SkySat (SkySat-16, -17 hám -18) Jerdi súwretlew kosmoslıq kemeleri 2020-jıldıń 13-iyunında Falcon 9 raketası menen 58 SpaceX Starlink-8 sputnikleri stekiniń ústinde ushırıldı,&lt;ref name=&quot;Starlink8&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://spaceflightnow.com/launch-schedule/|bet=Launch Schedule|baspaxana=Spaceflight Now|qaralǵan sáne=2020-06-13}}&lt;/ref&gt; hám jáne úshewi (SkySat-19, -20 hám -21) 2020-jıldıń 18-avgustinde basqa SpaceX missiyasında jol aldı. Maxar Technologies tárepinen qurılǵan hár bir SkySat sputniginiń ushırıw waqtındaǵı salmaǵı shama menen 110 kilogramm (240 funt). Planet maǵlıwmatlarına muwapıq, SkySat sputnikleri kishi muzlatqısh ólsheminde hám olardıń optikalıq quralı Jerdiń 50 sm rezolyuciyalı súwretlerin óndiredi.

== Derekler ==

[[Kategoriya:Google]]</text>
      <sha1>il3ujbk7g2u6e8b3ro6cv7xww1n0wqa</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120635</id>
      <parentid>120634</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:01:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>120635</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15833" sha1="6w8ccmfmcdnvawf4vhe93k4px5mtgl1" xml:space="preserve">
'''SkySat''' – bul Planet Labs kompaniyasına tiyisli bolǵan, metrden kishi ólshemdegi rezolyuciyaǵa iye [[Jer|Jerdi]] baqlaw sputnikleriniń jıynaǵı bolıp, súwretler, joqarı anıqlıqtaǵı video hám analiz xızmetlerin usınadı&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.hindustantimes.com/india-news/ten-things-you-must-know-about-isro-s-record-launch-of-20-satellites/story-YJizWHqqhTYjoIyfcaMPBL.html|title=Ten things you must know about Isro's record launch of 20 satellites|date=2016-06-21|work=Hindustan Times|access-date=2018-06-05}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;planet&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.planet.com/pulse/terra-bella-officially-joins-planet/|bet=Terra Bella Officially Joins Planet|jumıs=planet.com|qaralǵan sáne=18 April 2017}}&lt;/ref&gt;. Planet bul sputniklerdi 2017-jılı [[Google|Googledan]] Terra Bella (burınǵı Skybox Imaging) kompaniyasın satıp alıw arqalı iyelik etti. Terra Bella - 2009-jılı Dan Berkenstok, Djulian Mann, Djon Fenvik hám Ching-Yu Xu tárepinen Mauntin-Vyu, Kaliforniyada dúzilgen kompaniya&lt;ref name=&quot;IEEE Spectrum&quot;&gt;{{Cite news|title=Start-up Profile: Skybox Imaging|url=https://spectrum.ieee.org/startup-profile-skybox-imaging|access-date=12 May 2014|work=IEEE Spectrum|date=1 May 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;auto&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.satellitetoday.com/technology/2014/08/05/google-closes-skybox-imaging-purchase/|bet=Google Closes Skybox Imaging Purchase|avtor=Henry|at=Caleb|sáne=2014-08-05|jumıs=Via Satellite|qaralǵan sáne=2014-08-10}}&lt;/ref&gt;.

== Sholıw ==
[[Fayl:Apple_Park_satellite_view_May_2017_(crop).jpg|nobaý|2017-jıldıń may ayında alınǵan Apple Parktıń SkySat súwreti.]]
[[Fayl:Monte_Fitz_Roy_19Mar2018_SkySat.jpg|nobaý|Fic Roydıń SkySat tárepinen alınǵan qıya súwreti]]
[[Fayl:São_Paulo_Brazil_12Mar2018_SkySat.jpg|nobaý|Braziliyanıń eń úlken qalası [[San Paulo|San-Paulonıń]] SkySat súwreti]]
SkySat sputnik súwretleri hám videolarınıń rezolyuciyası global ekonomikaǵa tásir etetuǵın obektlerdi, mısalı jer beti, avtomobiller hám júk konteynerlerin baqlaw ushın jetkilikli dárejede joqarı. Sputnikler sekundına 30 kadr tezligi menen 90 sekundqa shekem dawam etetuǵın video kliplerdi túsire aladı&lt;ref name=&quot;Scientific American&quot;&gt;{{Cite news|last=Wogan|first=David|title=High-definition video from space is available for purchase finally.|url=http://blogs.scientificamerican.com/plugged-in/2013/12/30/high-definition-video-from-space-is-available-for-purchase-finally/|access-date=12 May 2014|newspaper=Scientific American|date=30 December 2013}}&lt;/ref&gt;. SkySat sputniklerinen alınǵan joqarı anıqlıqtaǵı sputnik videoları «tovarlar hám adamlardıń qozǵalısın analizlew, támiynat shınjırları, júk tasıw, óndiris zavotlarınıń belsendiligi hám hátte gumanitar járdem kórsetiw isleri haqqında vizual maǵlıwmatlar beriw arqalı biziń dúnyamızdı jaqsıraq túsiniwimizge járdem beriwi múmkin».

Bul jıynaqtıń maqseti Jerdiń qálegen jeriniń joqarı rezolyuciyalı sputnik súwretlerin kúnine bir neshe ret usınıw bolıp tabıladı&lt;ref name=&quot;TechCrunch 4.12&quot;&gt;{{Cite news|title=Skybox Imaging Raises US$70 million To Launch Two High-Resolution Imaging Microsatellites|url=https://techcrunch.com/2012/04/17/skybox-imaging-closes-70m-in-series-c-funding-with-immediate-plans-to-lauch-two-high-res-imaging-microsatellites/|access-date=12 May 2014|work=TechCrunch|date=17 April 2012}}&lt;/ref&gt;. Skybox dáslebinde sputniklerdi islep shıqqanda, olar 50 million AQSH dollarınan kem bahaǵa iye «dúkannan alınǵan» elektronika menen sputnikler qurıp, sputnik industriyasınıń «tábiyatın ózgertiwdi» jobalastırǵan edi&lt;ref name=&quot;FastCo 12.13&quot;&gt;{{Cite news|title=Proof That Cheaper Satellites Still Can Take Incredibly Detailed Photos of Earth|url=http://www.fastcompany.com/3023325/fast-feed/proof-that-cheaper-satellites-still-can-take-incredibly-detailed-photos-of-earth?partner|access-date=12 May 2014|work=Fast Company|date=11 December 2013}}&lt;/ref&gt;.

== Tariyxı ==
2012-jıldıń aprel ayına shekem Skybox Imaging SkySat jıynaǵın rawajlandırıw ushın Khosla Ventures, Bessemer Venture Partners, Canaan Partners hám Norwest Venture Partners kompaniyalarınan ulıwma alǵanda 91 million dollar (2024-jılı shama menen 125 million dollarǵa teń) jeke kapital jıynaǵan edi.

2013-jıldıń 21-noyabrinde birinshi sputnik SkySat-1 Rossiyanıń Dombarovskiy avia bazasınan Dnepr raketası menen ushırıldı&lt;ref name=&quot;Spaceflight Now Nov 2013&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.spaceflightnow.com/news/n1311/21dnepr/#.U3FN-V4Sss2|bet=Silo-launched Dnepr rocket delivers 32 satellites to space|avtor=Clark|at=Stephen|jumıs=Website|baspaxana=Spaceflight Now|qaralǵan sáne=12 May 2014}}&lt;/ref&gt;. ] Bir aydan kem waqıttan soń, 2013-jıldıń 11-dekabrinde SkySat-1 sputnigi tárepinen túsirilgen Pert, [[Abu Dabi|Abu-Dabi]] hám [[Somali]] jaǵalawlarınıń birinshi súwretleri járiyalandı&lt;ref name=&quot;Fast Company December 2013&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.fastcompany.com/3023325/fast-feed/proof-that-cheaper-satellites-still-can-take-incredibly-detailed-photos-of-earth?partner|bet=Proof That Cheaper Satellites Still Can Take Incredibly Detailed Photos Of Earth|avtor=Truong|at=Alice|sáne=11 December 2013|jumıs=Website|baspaxana=Fast Company|qaralǵan sáne=11 December 2013}}&lt;/ref&gt;. Ekinshi sputnik SkySat-2 2014-jıldıń 8-iyulanda [[Qazaqstan|Qazaqstannıń]] Bayqońır kosmodromınan Soyuz-2/Fregat raketası menen ushırıldı&lt;ref name=&quot;9to5Google July 2014&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://9to5google.com/2014/07/08/skybox-imaging-successfully-launches-its-skysat-2-earth-observation-satellite/|bet=Skybox Imaging successfully launches its SkySat-2 Earth observation satellite|avtor=Hearn|at=Mark|sáne=8 July 2014|jumıs=Website|baspaxana=[[9to5Google]]|qaralǵan sáne=8 July 2014}}&lt;/ref&gt;. Kompaniya sońında 24 sputnikten ibarat flottı ushırıwdı jobalastıradı hám ushırılǵannan keyin 48 saat ishinde óziniń birinshi súwretleri járiyalandı&lt;ref name=&quot;Satellite Today July 2014&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.satellitetoday.com/technology/2014/07/11/skybox-imaging-releases-first-images-from-skysat-2/|bet=Skybox Imaging Releases First Images from SkySat 2|avtor=Henry|at=Caleb|sáne=11 July 2014|jumıs=Website|baspaxana=Satellite Today|qaralǵan sáne=11 July 2014}}&lt;/ref&gt;.

2014-jıldıń 10-fevralında SSL kompaniyası Skyboxtıń qayta islengen «SkySat C» dizaynı tiykarında jáne 13 sputnik qurıw ushın shártnama bergenin járiyaladı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://sslmda.com/html/pressreleases/pr20140210.htmlb|bet=Skybox Imaging Selects SSL To Build 13 Low Earth Orbit Imaging Satellites|sáne=10 February 2014|jumıs=sslmda.com|qaralǵan sáne=11 August 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;satellitetoday&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.satellitetoday.com/launch/2016/04/06/terra-bella-evaluating-launches-for-eight-skysats-by-2017/|bet=Terra Bella Evaluating Launches for Eight SkySats by 2017|sáne=6 April 2016|jumıs=Satellite Today|baspaxana=Access Intelligence|qaralǵan sáne=11 August 2016}}&lt;/ref&gt;. Bulardıń birinshi SkySat-3, yaǵnıy SkySat-C1 dep te ataladı, 2016-jıldıń 22-iyunında Hindstan kosmos izertlew shólkemi (ISRO) tárepinen PSLV-C34 polyarlıq sputnik ushırıw kóligi menen ushırıldı&lt;ref name=&quot;skysat3firstlight&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://terrabellatech.blogspot.com/2016/06/skysat-3-first-light.html|bet=SkySat-3 First Light|sáne=28 June 2016|jumıs=Terra Bella Blog|baspaxana=Google, Inc.|qaralǵan sáne=11 August 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;pslv34&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://spaceflight101.com/pslv-c34/pslv-c34-launch-success/|bet=International Assortment of Satellites lifted by Indian PSLV Rocket|sáne=22 June 2016|jumıs=Spaceflight101.com|qaralǵan sáne=11 August 2016}}&lt;/ref&gt;.

2014-jıldıń 10-iyunında Skybox Imaging kompaniyası [[Google]] tárepinen 500 million dollarǵa (2024-jılı shama menen 664 million dollarǵa teń) satıp alınıw haqqında kelisimge kelgenin járiyaladı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://investor.google.com/releases/2014/0609.html|bet=Alphabet Investor Relations|sáne=9 June 2014|jumıs=google.com|qaralǵan sáne=11 August 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Skybox Imaging Blog&quot;&gt;{{Cite news|title=Skybox Imaging + Google|access-date=29 June 2016|url=http://terrabellatech.blogspot.com/2014/06/skybox-imaging-google.html|date=8 June 2014}}&lt;/ref&gt;. Satıp alıw 2014-jıldıń 1-avgustında tamamlandı. Skybox Imaging 2016-jıldıń 8-martında súwret analizine itibar beriwin kórsetiw ushın atın «Terra Bella» dep ózgertti&lt;ref name=&quot;tcterrabella&quot;&gt;{{Cite news|title=Google renames its satellite startup, Skybox Imaging, to Terra Bella and adds focus on image analysis|url=https://techcrunch.com/2016/03/08/google-renames-its-satellite-startup-skybox-imaging-to-terra-bella-and-adds-focus-on-image-analysis/|access-date=8 March 2016|work=TechCrunch|date=8 March 2016}}&lt;/ref&gt;. Jańa at tolıq emes kompaniyanıń bas keńsesi jaylasqan Kaliforniya, Mauntin-Vyudegi Terra Bella gúzarına baylanıslı edi&lt;ref name=&quot;vbterrabella&quot;&gt;{{Cite news|title=Google rebrands Skybox as Terra Bella, will launch &quot;more than a dozen satellites&quot; over the next few years|url=https://venturebeat.com/2016/03/08/google-rebrands-skybox-as-terra-bella-will-launch-more-than-a-dozen-satellites-over-the-next-few-years/|access-date=8 March 2016|work=VentureBeat|date=8 March 2016}}&lt;/ref&gt;. Terra bella italyan tilinde «gózzal Jer» degendi ańlatadı. At ózgertiw tolıq emes Google satıp alıw processinde anıqlanǵan tovar belgisin buzıw máselesine de baylanıslı edi.

2016-jıldıń 16-sentyabrinde jáne tórt SkySat birligi Kuru kosmodromınan Vega raketasınıń jetinshi ushıwı menen ushırıldı.

2017-jılı Google Terra Bella hám onıń SkySat sputnik jıynaǵın Planet Labs kompaniyasına sattı, bul olardıń bar bolǵan shama menen 50 sputnikten ibarat flotına qosıldı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2017/02/03/google-selling-terra-bella-satellite-imaging-business-to-planet/|bet=Google selling Terra Bella satellite imaging business to Planet|sáne=3 February 2017|jumıs=TechCrunch|qaralǵan sáne=2019-12-12}}&lt;/ref&gt; fbahası ashılmaǵan hám SkySat súwretlew maǵlıwmatların satıp alıw boyınsha kóp jıllıq kelisim dúzildi&lt;ref name=&quot;PlanetLabsReuters&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-alphabet-terra-bella-sale-idUSKBN15I2Y8|title=Google sells satellite imaging business Terra Bella to Planet Labs|date=3 February 2017|access-date=3 February 2017}}&lt;/ref&gt;. Planet Labs 2017-jıldıń 31-oktyabrinde Vandenberg avia kúshleri bazasınan Minotaur-C raketası menen jáne altı SkySat sputnigin, tórt Dove CubeSat penen birge ushırdı&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.nasaspaceflight.com/2017/10/orbital-atk-minotaur-c-skysat-mission-vandenberg/|title=Orbital ATK Minotaur-C launches SkySat mission out of Vandenberg|last=Graham|first=William|date=31 October 2017|newspaper=NASASpaceFlight}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;6skysats&quot;&gt;{{Cite press release |title=Planet Doubles Sub-1 Meter Imaging Capacity With Successful Launch of 6 SkySats |url=https://www.planet.com/pulse/planet-doubles-sub-1-meter-imaging-capacity-with-successful-launch-of-6-skysats/ |publisher=Planet Labs Inc.}}&lt;/ref&gt;. Qosımsha eki SkySat sputnigi hám úsh Dove CubeSat 2018-jıldıń 3-dekabrinde Vandenbergten Falcon 9 raketası menen ushırıldı&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.planet.com/pulse/two-skysat-satellites-three-doves-and-a-record-breaking-launch-on-spaceflights-sso-a/|title=Two SkySat Satellites, Three Doves, and a Record-Breaking Launch on Spaceflight's SSO-A|last=Safyan|first=Mike|date=22 October 2018|newspaper=Planet Labs, Inc}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.space.com/42599-spacex-falcon-9-rocket-3rd-launch-success-sso-a.html|title=SpaceX Rocket Makes Historic 3rd Launch Into Space with 64 Satellites On Board|last=Wall|first=Mike|date=3 December 2018|newspaper=Space.com}}&lt;/ref&gt;.

== Sputnik jıynaǵı ==
SkySat sputnikleri CubeSat koncepciyasına tiykarlanǵan bolıp, arzan avtomobil dárejesindegi elektronika hám tez kommerciyalıq jetkilikli processorlardı paydalanadı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.skybox.com/technology#satellite-sensors|bet=High-Performance Satellites|arxivurl=https://web.archive.org/web/20150317060559/http://www.skybox.com/technology#satellite-sensors|arxivsáne=17 March 2015|jumıs=Skybox Imaging|qaralǵan sáne=17 March 2017}}&lt;/ref&gt; biraq shama menen kishi muzlatqısh ólshemine shekem úlkeytilgen&lt;ref name=&quot;startup-skybox&quot;&gt;{{Jurnal deregi |last=Samuels |first=David |title=Inside a Startup's Plan to Turn a Swarm of DIY Satellites Into an All-Seeing Eye |url=https://www.wired.com/2013/06/startup-skybox/ |magazine=Wired |access-date=4 November 2017}}&lt;/ref&gt;. Sputnikler shama menen 80 santimetr (31 dyuym) uzınlıqta, 3U CubeSat ushın shama menen 30 santimetr (12 dyuym) menen salıstırǵanda, hám salmaǵı 220 funt (100 kg).

Birinshi úsh prototip sputnik (SkySat-1, 2 hám 3) Skybox Imaging tárepinen óz ishinde óndirilgen. SkySat 1 hám 2 de qozǵalıs sisteması joq edi, SkySat 3 te Shveciyanıń ECAPS kompaniyası tárepinen qurılǵan qozǵalıs sisteması bar edi&lt;ref name=&quot;GunterSkySat12&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/skysat-1.htm|bet=SkySat 1, 2}}&lt;/ref&gt;.

Basqa 13 sputnik SSL tárepinen óndiriledi,&lt;ref&gt;{{Cite press release |url=https://www.sslmda.com/html/pressreleases/2017-09-05-High-Resolution-Smallsats-Built-by-SSL-Arrive-at-Vandenberg-AFB-for-Launch.php |title=High Resolution Smallsats Built by SSL Arrive at Vandenberg AFB for Launch |publisher=Space Systems/Loral, LLC |date=5 September 2017 |access-date=1 November 2017}}&lt;/ref&gt; optikalıq júkler L3 Technologies tárepinen qurıladı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://licensing.fcc.gov/myibfs/download.do?attachment_key=987872|bet=REQUEST OF SKYBOX IMAGING, INC. FOR DETERMINATION OF COMPLIANCE WITH SATELLITE IMPLEMENTATION MILESTONES|sáne=4 March 2013|jumıs=Federal Communications Commission|qaralǵan sáne=1 November 2017}}&lt;/ref&gt; hám sputnik qozǵaltqıshları ECAPS tárepinen támiyinlenedi&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Terra Bella's SkySat 3 Green Propulsion System Declared Operational - Via Satellite|url=http://www.satellitetoday.com/publications/st/2016/08/05/terra-bellas-skysat-3-green-propulsion-system-declared-operational/|access-date=1 November 2017|work=Via Satellite|date=5 August 2016}}&lt;/ref&gt;. 13 SkySat-C sputnikleri prototiplerge qaraǵanda biraz úlkenirek hám awırıraq (massası shama menen 120 kg yamasa 264 funt). Olardıń rejelestirilgen operaciyalıq ómiri 6 jıl&lt;ref name=&quot;GunterSkySat321&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/skysat-3.htm|bet=SkySat 3, ..., 21 (SkySat C1, ..., 19)|sáne=2013-06-06|jumıs=Gunter's Space Page|qaralǵan sáne=2021-03-16}}&lt;/ref&gt;.

SkySat-C sputnikleri 500 kilometr (310 mil) Quyash-sinxron orbitasına jaylastırılǵan.

Planet kompaniyasınıń úsh kommerciyalıq SkySat (SkySat-16, -17 hám -18) Jerdi súwretlew kosmoslıq kemeleri 2020-jıldıń 13-iyunında Falcon 9 raketası menen 58 SpaceX Starlink-8 sputnikleri stekiniń ústinde ushırıldı,&lt;ref name=&quot;Starlink8&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://spaceflightnow.com/launch-schedule/|bet=Launch Schedule|baspaxana=Spaceflight Now|qaralǵan sáne=2020-06-13}}&lt;/ref&gt; hám jáne úshewi (SkySat-19, -20 hám -21) 2020-jıldıń 18-avgustinde basqa SpaceX missiyasında jol aldı. Maxar Technologies tárepinen qurılǵan hár bir SkySat sputniginiń ushırıw waqtındaǵı salmaǵı shama menen 110 kilogramm (240 funt). Planet maǵlıwmatlarına muwapıq, SkySat sputnikleri kishi muzlatqısh ólsheminde hám olardıń optikalıq quralı Jerdiń 50 sm rezolyuciyalı súwretlerin óndiredi.

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Google]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>6w8ccmfmcdnvawf4vhe93k4px5mtgl1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Qaraqalpaqstan bayraģı</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25179</id>
    <redirect title="Qaraqalpaqstan bayraǵı" />
    <revision>
      <id>120677</id>
      <timestamp>2025-06-07T20:10:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Srajatdin Usnatdinov</username>
        <id>12560</id>
      </contributor>
      <comment>Srajatdin Usnatdinov atlı paydalanıwshı [[Qaraqalpaqstan bayraģı]] betin [[Qaraqalpaqstan bayraǵı]] betine kóshirdi</comment>
      <origin>120677</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="36" sha1="6kjlc2w3miyt2ywp076prpjoyjp2ip2" xml:space="preserve">#AÝDAW [[Qaraqalpaqstan bayraǵı]]</text>
      <sha1>6kjlc2w3miyt2ywp076prpjoyjp2ip2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Google Wave Federation Protocol</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25180</id>
    <revision>
      <id>120685</id>
      <timestamp>2025-06-07T21:49:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:en:Special:Redirect/revision/1228835049|Google Wave Federation Protocol]]» betinen awdarılıp jaratıldı</comment>
      <origin>120685</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8879" sha1="mx4uyng16mh3i1g4zrkngecdakkp8ee" xml:space="preserve">'''Wave Federation Protocol''' (burınǵı '''Google Wave Federation Protocol''' dep atalǵan) – bul Apache Wave-te qollanılatuǵın Keńeytilgen Xabar Almasıw hám Qatnasıw Protokolınıń (XMPP) keńeytpesi bolǵan ashıq protokol. Ol kompyuter qollap-quwatlaytuǵın birge islesiw tolqın serverleri arasında derlik real waqıt rejiminde baylanıs ornatıw ushın dúzilgen.

== Sholıw ==
Házirgi waqıtta ele islep shıǵılıw basqıshında bolǵan Wave Federation Protocol - bul ashıq protokol bolıp, ol elektron pochta protokolınıń ashıqlıǵına uqsas bolıwdı maqset etedi, solay etip tolqınlar elektron pochtanıń ornın basıp, [[Internet]] baylanısınıń tiykarǵı túrine aylanıwı múmkin&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.waveprotocol.org/|bet=Google Wave Federation Protocol|arxivurl=https://web.archive.org/web/20090530164834/http://www.waveprotocol.org/|arxivsáne=2009-05-30|qaralǵan sáne=2009-05-29}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.pcmag.com/article2/0,2817,2347795,00.asp|title=Google Reinvents Email, Docs with Google Wave|access-date=2009-06-02}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;gwarchitecture&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.waveprotocol.org/whitepapers/google-wave-architecture|bet=Google Wave Federation Architecture - Google Wave Federation Protocol|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130330084045/http://www.waveprotocol.org/whitepapers/google-wave-architecture|arxivsáne=2013-03-30|qaralǵan sáne=2009-06-05}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;wpcsmodel&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.waveprotocol.org/whitepapers/internal-client-server-protocol|bet=Google Wave Client-Server Protocol - Google Wave Federation Protocol|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130330000929/http://www.waveprotocol.org/whitepapers/internal-client-server-protocol|arxivsáne=2013-03-30|qaralǵan sáne=2009-06-05}}&lt;/ref&gt;.

== Qoljetimlilik ==
Protokol ashıq bolǵanlıqtan, hár kim tolqın provayderi bolıp, basqalar menen tolqınlardı bólise aladı. Elektron pochta sıyaqlı, baylanıs provayderge qaramastan múmkin. Mısalı, shólkemler óz aǵzaları ushın tolqın provayderi sıpatında isley aladı, jeke adam bir paydalanıwshı yamasa shańaraq aǵzaları ushın jeke tolqın serverin iske túsire aladı, al Internet xızmet kórsetiwshi óz paydalanıwshıları ushın elektron pochta, jedel xabar almasıw, FTP hám t.b. qosımsha sıpatında tolqın xızmetin basqa bir Internet xızmeti retinde usına aladı. Bul modelde Google Wave - kóp sanlı tolqın provayderleriniń biri bolıp esaplanadı.

«Google Wave Federation Prototype Server» ushın [[Java (programmalastırıw tili)|Java]] [[derek kodı]] 2009-jıldıń iyul ayında Apache License 2.0 boyınsha Mercurial repozitoriyinde járiyalandı&lt;ref name=&quot;srvsrcblog&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://googlewavedev.blogspot.com/2009/07/google-wave-federation-protocol-and.html|bet=Google Wave Federation Protocol and Open Source Updates}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;srvsrc&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://code.google.com/p/wave-protocol/|bet=Google Code Archive - Long-term storage for Google Code Project Hosting}}&lt;/ref&gt;.

== Freymvork ==
Tolqın federaciya protokolı tárepinen miyras etip alınǵan Keńeytiletuǵın Xabar Almasıw hám Qatnasıw Protokolınıń (XMPP) ayırım ózgeshelikleri - bul Domen Atamaları Sisteması (DNS) SRV jazbaların paydalanıp IP mánzilleri hám port nomerlerin anıqlaw, sonday-aq baylanıslardı TLS autentifikaciyalaw hám shifrlaw. XMPP transportı operaciyalardı transport dárejesinde shifrlaydı. Solay etip, ol tek bir-birine tikkeley baylanısqan serverler arasında kriptografiyalıq qáwipsizlikti támiyinleydi. Qosımsha kriptografiya qatlamı kriptografiyalıq qoltańbalar hám sertifikatlardı paydalanıp tolqın provayderleri arasında túpkilikli autentifikaciyanı támiyinleydi, bul barlıq tolqın provayderlerine operaciyanıń qásiyetlerin tekseriwge múmkinshilik beredi. Sonlıqtan, tómengi aǵımdaǵı tolqın provayderi tolqın provayderiniń tolqın operaciyaların aldap kórsetpegenin teksere aladı. Ol tolqın operaciyasınıń basqa tolqın provayderindegi paydalanıwshıdan kelip shıqqanın yamasa basqa kontekstte payda bolǵanın jalǵan túrde talap ete almawı kerek. Bul eki paydalanıwshı hár qıylı, isenimli tolqın provayderlerinen bolıp, zıyankes provayderde jaylasqan tolqınnıń qatnasıwshıları bolǵan jaǵdaydı sheshedi. Protokol hár bir qatnasıwshıdan óz paydalanıwshısınıń operaciyaların óz sertifikatı menen qol qoyıwın talap etedi. Xost tárepinen jiberilgen barlıq operaciyalardıń qoltańbaları qatnasıwshılar tárepinen bahalanadı. Bul zıyankes xostlardıń basqa xızmetler paydalanıwshısınıń xabarları mazmunın ózgertiwine yamasa aldap kórsetiwine jol qoymaw ushın islenedi. Barlıq qol qoyıw hám tekseriw aqırǵı paydalanıwshılardıń klient programmalıq támiynatı emes, al tolqın provayderleri tárepinen ámelge asırıladı.

Barlıq tolqınlar hám tolqınlar (bala tolqınlar) global unikal tolqın identifikatorı menen belgilenedi, ol domen atı hám identifikator qatarınan ibarat. Domen atı tolqınnıń payda bolǵan tolqın provayderin anıqlaydı. Tolqınlar hám tolqınshalar jaratıwshınıń tolqın provayderi tárepinen xosting etiledi. Bir tolqındaǵı tolqınlar hár qıylı tolqın provayderleri tárepinen xosting etiliwi múmkin. Biraq, paydalanıwshı maǵlıwmatları federaciyalanbaydı, yaǵnıy basqa tolqın provayderleri menen bólispeydi. Jeke juwap tolqınları da múmkin, olar haqqında basqa qatnasıwshılardıń bilimi yamasa kiriw múmkinshiligi joq. Eger jeke tolqın bir tolqın provayderindegi paydalanıwshılar arasında jiberilse, ata tolqınnıń qay jerde xosting etilgenine qaramastan, ol federaciyalanbaydı.

== Bir waqıttaǵı federaciya ==
Tolqın provayderi bir yamasa bir neshe tarmaqlanǵan serverlerde tolqın xızmetin iske túsiredi. Tolqın xızmetiniń oraylıq bólekleri - tolqınsha operaciyaların saqlaytuǵın tolqın qoyması hám tolqın serveri bolıp, ol tolqınsha operaciyaların operaciyalıq transformaciya arqalı sheshedi hám tolqın qoymasına tolqınsha operaciyaların jazadı hám oqıydı. Ádette, tolqın xızmeti tolqın xızmeti aldıńǵı interfeysine qosılatuǵın tolqın provayderi paydalanıwshılarına tolqınlardı usınadı. Federaciya maqsetinde tolqın xızmeti basqa provayderlerdiń qatnasıwshıları menen tolqınlardı usı tolqın provayderleriniń serverleri menen baylanısıw arqalı bólisedi. Tolqınlardıń kóshirmeleri belgili bir tolqında qatnasıwshıları bar barlıq tolqın provayderlerine tarqatıladı. Belgili bir provayderdegi tolqınnıń kóshirmeleri jergilikli yamasa uzaqtan bolıwı múmkin. Biz tolqın kóshirmeleriniń usı eki túrin belgilew ushın termin qollanamız (eki jaǵdayda da, biz tolqınnıń ózin emes, al tolqın kóshirmesin názerde tutamız). Tolqın kórinisi bir waqıtta jergilikli hám uzaqtan tolqın kóshirmelerin óz ishine alıwı múmkin.

Dáslepki tolqın serveri jergilikli qatnasıwshılar hám basqa tolqın provayderleriniń uzaqtan qatnasıwshıları tárepinen jiberilgen tolqın operaciyaların jaylastırıw hám islew ushın juwapker boladı. Tolqın serveri jiberilgen tolqın operaciyaların operaciyalıq transformaciya járdeminde bir-birine salıstırmalı tártipke salıw arqalı bir waqıttaǵı basqarıwdı ámelge asıradı. Ol jáne de operaciyalardı jergilikli tolqınǵa qollanıwdan aldın olardı tekseredi.

Uzaqtan tolqınlar basqa provayderler tárepinen jaylastırıladı, keshlenedi hám jergilikli provayder uzaqtan xosttan alatuǵın tolqın operaciyaları menen jańalanadı. Jergilikli qatnasıwshı uzaqtan tolqınǵa tolqınsha operaciyasın jibergende, tolqın serveri operaciyanı jaylastırıwshı provayderdiń tolqın serverine jiberedi. Sońınan transformaciyalanǵan hám qollanılǵan operaciya keri qaytarıladı hám keshlengen kóshirmege qollanıladı.

Tolqın xızmetleri basqa tolqın provayderleri menen baylanısıw hám tolqınlardı bólisiw ushın federaciya shlyuzleri hám federaciya proksi komponentlerinen paydalanadı. Federaciya shlyuzleri jergilikli tolqın operaciyaların xabarlaydı, jańa jergilikli tolqın operaciyaların basqa qatnasıwshılardıń uzaqtan tolqın provayderlerine jiberedi, eski tolqın operaciyaları boyınsha sorawlardı orınlaydı hám tolqınsha operaciyaların jiberiw sorawların isleydi. Federaciya proksi uzaqtan tolqın operaciyaların xabarlaydı hám uzaqtan provayderlerdiń federaciya shlyuzi menen baylanısatuǵın tolqın provayderiniń komponenti bolıp tabıladı. Ol basqa provayderlerden ózine jiberilgen jańa tolqın operaciyaların qabıl etedi, eski tolqın operaciyaların soraydı hám tolqın operaciyaların basqa provayderlerge jiberedi.

== Derekler ==

[[Kategoriya:Google]]</text>
      <sha1>mx4uyng16mh3i1g4zrkngecdakkp8ee</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120686</id>
      <parentid>120685</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T21:50:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>120686</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8914" sha1="li76zw4p18puymh5kdntdld4w4h37u4" xml:space="preserve">'''Wave Federation Protocol''' (burınǵı '''Google Wave Federation Protocol''' dep atalǵan) – bul Apache Wave-te qollanılatuǵın Keńeytilgen Xabar Almasıw hám Qatnasıw Protokolınıń (XMPP) keńeytpesi bolǵan ashıq protokol. Ol kompyuter qollap-quwatlaytuǵın birge islesiw tolqın serverleri arasında derlik real waqıt rejiminde baylanıs ornatıw ushın dúzilgen.

== Sholıw ==
Házirgi waqıtta ele islep shıǵılıw basqıshında bolǵan Wave Federation Protocol - bul ashıq protokol bolıp, ol elektron pochta protokolınıń ashıqlıǵına uqsas bolıwdı maqset etedi, solay etip tolqınlar elektron pochtanıń ornın basıp, [[Internet]] baylanısınıń tiykarǵı túrine aylanıwı múmkin&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.waveprotocol.org/|bet=Google Wave Federation Protocol|arxivurl=https://web.archive.org/web/20090530164834/http://www.waveprotocol.org/|arxivsáne=2009-05-30|qaralǵan sáne=2009-05-29}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.pcmag.com/article2/0,2817,2347795,00.asp|title=Google Reinvents Email, Docs with Google Wave|access-date=2009-06-02}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;gwarchitecture&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.waveprotocol.org/whitepapers/google-wave-architecture|bet=Google Wave Federation Architecture - Google Wave Federation Protocol|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130330084045/http://www.waveprotocol.org/whitepapers/google-wave-architecture|arxivsáne=2013-03-30|qaralǵan sáne=2009-06-05}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;wpcsmodel&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.waveprotocol.org/whitepapers/internal-client-server-protocol|bet=Google Wave Client-Server Protocol - Google Wave Federation Protocol|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130330000929/http://www.waveprotocol.org/whitepapers/internal-client-server-protocol|arxivsáne=2013-03-30|qaralǵan sáne=2009-06-05}}&lt;/ref&gt;.

== Qoljetimlilik ==
Protokol ashıq bolǵanlıqtan, hár kim tolqın provayderi bolıp, basqalar menen tolqınlardı bólise aladı. Elektron pochta sıyaqlı, baylanıs provayderge qaramastan múmkin. Mısalı, shólkemler óz aǵzaları ushın tolqın provayderi sıpatında isley aladı, jeke adam bir paydalanıwshı yamasa shańaraq aǵzaları ushın jeke tolqın serverin iske túsire aladı, al Internet xızmet kórsetiwshi óz paydalanıwshıları ushın elektron pochta, jedel xabar almasıw, FTP hám t.b. qosımsha sıpatında tolqın xızmetin basqa bir Internet xızmeti retinde usına aladı. Bul modelde Google Wave - kóp sanlı tolqın provayderleriniń biri bolıp esaplanadı.

«Google Wave Federation Prototype Server» ushın [[Java (programmalastırıw tili)|Java]] [[derek kodı]] 2009-jıldıń iyul ayında Apache License 2.0 boyınsha Mercurial repozitoriyinde járiyalandı&lt;ref name=&quot;srvsrcblog&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://googlewavedev.blogspot.com/2009/07/google-wave-federation-protocol-and.html|bet=Google Wave Federation Protocol and Open Source Updates}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;srvsrc&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://code.google.com/p/wave-protocol/|bet=Google Code Archive - Long-term storage for Google Code Project Hosting}}&lt;/ref&gt;.

== Freymvork ==
Tolqın federaciya protokolı tárepinen miyras etip alınǵan Keńeytiletuǵın Xabar Almasıw hám Qatnasıw Protokolınıń (XMPP) ayırım ózgeshelikleri - bul Domen Atamaları Sisteması (DNS) SRV jazbaların paydalanıp IP mánzilleri hám port nomerlerin anıqlaw, sonday-aq baylanıslardı TLS autentifikaciyalaw hám shifrlaw. XMPP transportı operaciyalardı transport dárejesinde shifrlaydı. Solay etip, ol tek bir-birine tikkeley baylanısqan serverler arasında kriptografiyalıq qáwipsizlikti támiyinleydi. Qosımsha kriptografiya qatlamı kriptografiyalıq qoltańbalar hám sertifikatlardı paydalanıp tolqın provayderleri arasında túpkilikli autentifikaciyanı támiyinleydi, bul barlıq tolqın provayderlerine operaciyanıń qásiyetlerin tekseriwge múmkinshilik beredi. Sonlıqtan, tómengi aǵımdaǵı tolqın provayderi tolqın provayderiniń tolqın operaciyaların aldap kórsetpegenin teksere aladı. Ol tolqın operaciyasınıń basqa tolqın provayderindegi paydalanıwshıdan kelip shıqqanın yamasa basqa kontekstte payda bolǵanın jalǵan túrde talap ete almawı kerek. Bul eki paydalanıwshı hár qıylı, isenimli tolqın provayderlerinen bolıp, zıyankes provayderde jaylasqan tolqınnıń qatnasıwshıları bolǵan jaǵdaydı sheshedi. Protokol hár bir qatnasıwshıdan óz paydalanıwshısınıń operaciyaların óz sertifikatı menen qol qoyıwın talap etedi. Xost tárepinen jiberilgen barlıq operaciyalardıń qoltańbaları qatnasıwshılar tárepinen bahalanadı. Bul zıyankes xostlardıń basqa xızmetler paydalanıwshısınıń xabarları mazmunın ózgertiwine yamasa aldap kórsetiwine jol qoymaw ushın islenedi. Barlıq qol qoyıw hám tekseriw aqırǵı paydalanıwshılardıń klient programmalıq támiynatı emes, al tolqın provayderleri tárepinen ámelge asırıladı.

Barlıq tolqınlar hám tolqınlar (bala tolqınlar) global unikal tolqın identifikatorı menen belgilenedi, ol domen atı hám identifikator qatarınan ibarat. Domen atı tolqınnıń payda bolǵan tolqın provayderin anıqlaydı. Tolqınlar hám tolqınshalar jaratıwshınıń tolqın provayderi tárepinen xosting etiledi. Bir tolqındaǵı tolqınlar hár qıylı tolqın provayderleri tárepinen xosting etiliwi múmkin. Biraq, paydalanıwshı maǵlıwmatları federaciyalanbaydı, yaǵnıy basqa tolqın provayderleri menen bólispeydi. Jeke juwap tolqınları da múmkin, olar haqqında basqa qatnasıwshılardıń bilimi yamasa kiriw múmkinshiligi joq. Eger jeke tolqın bir tolqın provayderindegi paydalanıwshılar arasında jiberilse, ata tolqınnıń qay jerde xosting etilgenine qaramastan, ol federaciyalanbaydı.

== Bir waqıttaǵı federaciya ==
Tolqın provayderi bir yamasa bir neshe tarmaqlanǵan serverlerde tolqın xızmetin iske túsiredi. Tolqın xızmetiniń oraylıq bólekleri - tolqınsha operaciyaların saqlaytuǵın tolqın qoyması hám tolqın serveri bolıp, ol tolqınsha operaciyaların operaciyalıq transformaciya arqalı sheshedi hám tolqın qoymasına tolqınsha operaciyaların jazadı hám oqıydı. Ádette, tolqın xızmeti tolqın xızmeti aldıńǵı interfeysine qosılatuǵın tolqın provayderi paydalanıwshılarına tolqınlardı usınadı. Federaciya maqsetinde tolqın xızmeti basqa provayderlerdiń qatnasıwshıları menen tolqınlardı usı tolqın provayderleriniń serverleri menen baylanısıw arqalı bólisedi. Tolqınlardıń kóshirmeleri belgili bir tolqında qatnasıwshıları bar barlıq tolqın provayderlerine tarqatıladı. Belgili bir provayderdegi tolqınnıń kóshirmeleri jergilikli yamasa uzaqtan bolıwı múmkin. Biz tolqın kóshirmeleriniń usı eki túrin belgilew ushın termin qollanamız (eki jaǵdayda da, biz tolqınnıń ózin emes, al tolqın kóshirmesin názerde tutamız). Tolqın kórinisi bir waqıtta jergilikli hám uzaqtan tolqın kóshirmelerin óz ishine alıwı múmkin.

Dáslepki tolqın serveri jergilikli qatnasıwshılar hám basqa tolqın provayderleriniń uzaqtan qatnasıwshıları tárepinen jiberilgen tolqın operaciyaların jaylastırıw hám islew ushın juwapker boladı. Tolqın serveri jiberilgen tolqın operaciyaların operaciyalıq transformaciya járdeminde bir-birine salıstırmalı tártipke salıw arqalı bir waqıttaǵı basqarıwdı ámelge asıradı. Ol jáne de operaciyalardı jergilikli tolqınǵa qollanıwdan aldın olardı tekseredi.

Uzaqtan tolqınlar basqa provayderler tárepinen jaylastırıladı, keshlenedi hám jergilikli provayder uzaqtan xosttan alatuǵın tolqın operaciyaları menen jańalanadı. Jergilikli qatnasıwshı uzaqtan tolqınǵa tolqınsha operaciyasın jibergende, tolqın serveri operaciyanı jaylastırıwshı provayderdiń tolqın serverine jiberedi. Sońınan transformaciyalanǵan hám qollanılǵan operaciya keri qaytarıladı hám keshlengen kóshirmege qollanıladı.

Tolqın xızmetleri basqa tolqın provayderleri menen baylanısıw hám tolqınlardı bólisiw ushın federaciya shlyuzleri hám federaciya proksi komponentlerinen paydalanadı. Federaciya shlyuzleri jergilikli tolqın operaciyaların xabarlaydı, jańa jergilikli tolqın operaciyaların basqa qatnasıwshılardıń uzaqtan tolqın provayderlerine jiberedi, eski tolqın operaciyaları boyınsha sorawlardı orınlaydı hám tolqınsha operaciyaların jiberiw sorawların isleydi. Federaciya proksi uzaqtan tolqın operaciyaların xabarlaydı hám uzaqtan provayderlerdiń federaciya shlyuzi menen baylanısatuǵın tolqın provayderiniń komponenti bolıp tabıladı. Ol basqa provayderlerden ózine jiberilgen jańa tolqın operaciyaların qabıl etedi, eski tolqın operaciyaların soraydı hám tolqın operaciyaların basqa provayderlerge jiberedi.

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Google]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>li76zw4p18puymh5kdntdld4w4h37u4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>VisBug</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25181</id>
    <revision>
      <id>120687</id>
      <timestamp>2025-06-07T21:50:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:en:Special:Redirect/revision/1213978680|VisBug]]» betinen awdarılıp jaratıldı</comment>
      <origin>120687</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1667" sha1="ijci00rugfmx77d7trc7e2bgsejcqsw" xml:space="preserve">'''VisBug''' – bul [[Google]] tárepinen jaratılǵan [[Ashıq kodlı programmalıq támiynat|ashıq kodlı]] chromium keńeytpe paneli. Ol 2018-jılı shıǵarılǵan hám aldıńǵı qatar veb-dizayn ushın FireBug sıpatında reklamalanǵan. Ol [[veb-bet]] maketlerin ózgertiw ushın qurallarǵa iye hám kishi [[CSS]] ózgertiwlerin ámelge asırıwǵa járdem beredi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.zdnet.com/article/google-launches-visbug-a-chrome-extension-for-point-and-click-web-design/|bet=Google launches VisBug, a Chrome extension for point-and-click web design|avtor=Cimpanu|at=Catalin|til=en|jumıs=ZDNet|qaralǵan sáne=2020-12-04}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.blogdumoderateur.com/visbug-google-edition-page-chrome/|bet=Le projet VisBug de Google permet l'édition de pages web depuis Chrome|sáne=2018-11-13|til=fr-FR|jumıs=BDM|qaralǵan sáne=2020-12-04}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.tadviser.ru/index.php/%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%83%D0%BA%D1%82:VisBug_(%D0%BE%D1%82%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D1%87%D0%B8%D0%BA_%D0%B2%D0%B5%D0%B1-%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B6%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B9)|bet=Google выпустила инструмент для &quot;чайников&quot; в веб-дизайне.|jumıs=TAdviser.ru|qaralǵan sáne=2020-12-04}}&lt;/ref&gt;.

== Ózgeshelikleri ==

# Kóshiriw quralı
# Súwret almastırıw
# Shetki qural&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://portalzine.de/dev/html5/visbug-hover-inspect-in-the-browser/|bet=VisBug - Hover inspect in the browser|sáne=26 February 2019|til=en-gb|jumıs=portalZINE NMN {{!}} Development meets Creativity|qaralǵan sáne=2020-12-04}}&lt;/ref&gt;

== Derekler ==

[[Kategoriya:Google]]</text>
      <sha1>ijci00rugfmx77d7trc7e2bgsejcqsw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120688</id>
      <parentid>120687</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T21:51:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>120688</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1702" sha1="9g1ot0zcp99hn1399c1wr2ec7o5pn8a" xml:space="preserve">'''VisBug''' – bul [[Google]] tárepinen jaratılǵan [[Ashıq kodlı programmalıq támiynat|ashıq kodlı]] chromium keńeytpe paneli. Ol 2018-jılı shıǵarılǵan hám aldıńǵı qatar veb-dizayn ushın FireBug sıpatında reklamalanǵan. Ol [[veb-bet]] maketlerin ózgertiw ushın qurallarǵa iye hám kishi [[CSS]] ózgertiwlerin ámelge asırıwǵa járdem beredi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.zdnet.com/article/google-launches-visbug-a-chrome-extension-for-point-and-click-web-design/|bet=Google launches VisBug, a Chrome extension for point-and-click web design|avtor=Cimpanu|at=Catalin|til=en|jumıs=ZDNet|qaralǵan sáne=2020-12-04}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.blogdumoderateur.com/visbug-google-edition-page-chrome/|bet=Le projet VisBug de Google permet l'édition de pages web depuis Chrome|sáne=2018-11-13|til=fr-FR|jumıs=BDM|qaralǵan sáne=2020-12-04}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.tadviser.ru/index.php/%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%83%D0%BA%D1%82:VisBug_(%D0%BE%D1%82%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D1%87%D0%B8%D0%BA_%D0%B2%D0%B5%D0%B1-%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B6%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B9)|bet=Google выпустила инструмент для &quot;чайников&quot; в веб-дизайне.|jumıs=TAdviser.ru|qaralǵan sáne=2020-12-04}}&lt;/ref&gt;.

== Ózgeshelikleri ==

# Kóshiriw quralı
# Súwret almastırıw
# Shetki qural&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://portalzine.de/dev/html5/visbug-hover-inspect-in-the-browser/|bet=VisBug - Hover inspect in the browser|sáne=26 February 2019|til=en-gb|jumıs=portalZINE NMN {{!}} Development meets Creativity|qaralǵan sáne=2020-12-04}}&lt;/ref&gt;

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Google]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>9g1ot0zcp99hn1399c1wr2ec7o5pn8a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>UTM parametrleri</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25182</id>
    <revision>
      <id>120689</id>
      <timestamp>2025-06-07T21:51:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:en:Special:Redirect/revision/1287590900|UTM parameters]]» betinen awdarılıp jaratıldı</comment>
      <origin>120689</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4068" sha1="3vpvt0b0fwyn1vevfbxxvuimnc5q1su" xml:space="preserve">
'''Urchin Tracking Module (UTM) parametrleri''' – bul marketologlar tárepinen onlayn [[marketing]] kampaniyalarınıń nátiyjeliligin hár túrli trafik derekleri hám járiyalaw mediaları arqalı baqlaw ushın qollanılatuǵın URL parametrleriniń bes túri. Olar [[Google Analytics|Google Analyticstiń]] aldıńǵısı Urchin tárepinen engizilgen hám, nátiyjede, Google Analytics tárepinen tikkeley qollap-quwatlanadı. URL-degi UTM parametrleri belgili bir [[Veb-sayt|veb-saytqa]] trafik jiberetuǵın kampaniyanı anıqlaydı&lt;ref name=&quot;GAHelp&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://support.google.com/analytics/answer/1033863|bet=Custom campaigns – Analytics helps|baspaxana=Google Inc.|qaralǵan sáne=March 15, 2016}}&lt;/ref&gt; hám brauzerdiń veb-sayt sessiyasın hám kampaniya atribuciya aralıǵı pitkenshe bolǵan keyingi sessiyalardı oǵan baylanıstıradı. Parametrler analiz qurallarınan ótkere aladı hám esabatlardı toltırıw ushın qollana aladı&lt;ref name=&quot;Using UTM Campaign Parameters&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://community.digitalanalyticsassociation.org/blogs/adam-greco/2016/05/24/using-utm-campaign-parameters-in-adobe-analytics|bet=Using UTM Parameters in Adobe Analytics|baspaxana=Adam Greco|qaralǵan sáne=January 24, 2017}}&lt;/ref&gt;.

Bul mısal URL-de bes UTM parametriniń tórtewi ajıratıp kórsetilgen:

: &lt;nowiki&gt;https://www.example.com/page?&lt;/nowiki&gt;&lt;mark style=&quot;overflow-wrap:break-word&quot;&gt;utm_content=buffercf3b2&amp;utm_medium=social&amp;utm_source=snapchat.com&amp;utm_campaign=buffer&lt;/mark&gt;

== Qollanılıwı ==
URL-degi UTM parametrleri belgili bir veb-saytqa trafik jiberetuǵın marketing kampaniyasın anıqlaydı. Tiyisli UTM parametrlerin anıqlaw hám olardı sáykes URL-lerge qosıw ushın, marketologlar ádette ápiwayı, elektron kestege tiykarlanǵan yamasa avtomatlastırılǵan UTM qurıw quralların qollanadı&lt;ref name=&quot;UTM Builder Guide&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.campaigntrackly.com/google-utm-builder-guide/|bet=UTM Builders Guide|baspaxana=M. Mitova|qaralǵan sáne=January 23, 2017}}&lt;/ref&gt;, sonıń ishinde veb-saytlar ushın Google Analytics URL qurıwshısı&lt;ref name=&quot;Google Analytics URL Builder for Website&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://ga-dev-tools.appspot.com/campaign-url-builder/|bet=Google Analytics URL Builder|baspaxana=Google Analytics|qaralǵan sáne=January 23, 2017}}&lt;/ref&gt;. Gipersilteme UTM parametrleri bar URL-di óz ishine alǵanda, maqsetli veb-sayttıń veb-analitika programmalıq támiynatı parametr informaciyasın interpretaciya qıladı hám onı brauzerdiń veb-sayt sessiyasına hám kampaniya atribuciya aralıǵı pitkenshe bolǵan keyingi sessiyalarǵa baylanıstıradı (standart boyınsha, Google Analyticste altı ay).

URL-lerge berilgen UTM parametrleri Google Analytics hám Adobe Analytics sıyaqlı analitika quralları tárepinen analiz etiledi, al maǵlıwmatlar standart hám arnawlı analitika esabatların toltırıw ushın qollanıladı. Veb-analitika programmalıq támiynatı parametrlerdi brauzerdiń házirgi hám keyingi sessiyalarına kampaniya aralıǵı pitkenshe baylanıstırıwı múmkin.

== Parametrler ==
Bes túrli UTM parametri bar, olar qálegen tártipte qollanılıwı múmkin:
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|+
!Parameter
!'''Maqseti'''
!'''Mısal'''
|-
|utm_source
|Trafikti jibergen sayttı anıqlaydı hám májbúriy parametr bolıp esaplanadı.
|utm_source='''google'''
|-
|utm_medium
|Qollanılǵan baylanıs túrin anıqlaydı, mısalı, elektron pochta yamasa tólew-boyınsha-basıw reklaması.
|utm_medium='''ppc'''
|-
|utm_campaign
|Belgili bir ónim reklamasın yamasa strategiyalıq kampaniyanı anıqlaydı.
|utm_campaign='''spring_sale'''
|-
|utm_term
|Izlew sózlerin anıqlaydı.
|utm_term='''running+shoes'''
|-
|utm_content
|Paydalanıwshını saytqa alıp kelgen nárseni anıq anıqlaydı, mısalı, banner reklama yamasa tekst baylanısı. Bul kóbinese A/B testlew hám mazmunǵa baǵdarlanǵan reklamalar ushın qollanıladı.
|utm_content='''logolink''' yamasa utm_content='''textlink'''
|}

== Derekler ==

[[Kategoriya:Google]]</text>
      <sha1>3vpvt0b0fwyn1vevfbxxvuimnc5q1su</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120690</id>
      <parentid>120689</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T21:52:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>120690</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4103" sha1="7cjipxwl4chq1d7zkyn3zi50a7qjwwy" xml:space="preserve">
'''Urchin Tracking Module (UTM) parametrleri''' – bul marketologlar tárepinen onlayn [[marketing]] kampaniyalarınıń nátiyjeliligin hár túrli trafik derekleri hám járiyalaw mediaları arqalı baqlaw ushın qollanılatuǵın URL parametrleriniń bes túri. Olar [[Google Analytics|Google Analyticstiń]] aldıńǵısı Urchin tárepinen engizilgen hám, nátiyjede, Google Analytics tárepinen tikkeley qollap-quwatlanadı. URL-degi UTM parametrleri belgili bir [[Veb-sayt|veb-saytqa]] trafik jiberetuǵın kampaniyanı anıqlaydı&lt;ref name=&quot;GAHelp&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://support.google.com/analytics/answer/1033863|bet=Custom campaigns – Analytics helps|baspaxana=Google Inc.|qaralǵan sáne=March 15, 2016}}&lt;/ref&gt; hám brauzerdiń veb-sayt sessiyasın hám kampaniya atribuciya aralıǵı pitkenshe bolǵan keyingi sessiyalardı oǵan baylanıstıradı. Parametrler analiz qurallarınan ótkere aladı hám esabatlardı toltırıw ushın qollana aladı&lt;ref name=&quot;Using UTM Campaign Parameters&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://community.digitalanalyticsassociation.org/blogs/adam-greco/2016/05/24/using-utm-campaign-parameters-in-adobe-analytics|bet=Using UTM Parameters in Adobe Analytics|baspaxana=Adam Greco|qaralǵan sáne=January 24, 2017}}&lt;/ref&gt;.

Bul mısal URL-de bes UTM parametriniń tórtewi ajıratıp kórsetilgen:

: &lt;nowiki&gt;https://www.example.com/page?&lt;/nowiki&gt;&lt;mark style=&quot;overflow-wrap:break-word&quot;&gt;utm_content=buffercf3b2&amp;utm_medium=social&amp;utm_source=snapchat.com&amp;utm_campaign=buffer&lt;/mark&gt;

== Qollanılıwı ==
URL-degi UTM parametrleri belgili bir veb-saytqa trafik jiberetuǵın marketing kampaniyasın anıqlaydı. Tiyisli UTM parametrlerin anıqlaw hám olardı sáykes URL-lerge qosıw ushın, marketologlar ádette ápiwayı, elektron kestege tiykarlanǵan yamasa avtomatlastırılǵan UTM qurıw quralların qollanadı&lt;ref name=&quot;UTM Builder Guide&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.campaigntrackly.com/google-utm-builder-guide/|bet=UTM Builders Guide|baspaxana=M. Mitova|qaralǵan sáne=January 23, 2017}}&lt;/ref&gt;, sonıń ishinde veb-saytlar ushın Google Analytics URL qurıwshısı&lt;ref name=&quot;Google Analytics URL Builder for Website&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://ga-dev-tools.appspot.com/campaign-url-builder/|bet=Google Analytics URL Builder|baspaxana=Google Analytics|qaralǵan sáne=January 23, 2017}}&lt;/ref&gt;. Gipersilteme UTM parametrleri bar URL-di óz ishine alǵanda, maqsetli veb-sayttıń veb-analitika programmalıq támiynatı parametr informaciyasın interpretaciya qıladı hám onı brauzerdiń veb-sayt sessiyasına hám kampaniya atribuciya aralıǵı pitkenshe bolǵan keyingi sessiyalarǵa baylanıstıradı (standart boyınsha, Google Analyticste altı ay).

URL-lerge berilgen UTM parametrleri Google Analytics hám Adobe Analytics sıyaqlı analitika quralları tárepinen analiz etiledi, al maǵlıwmatlar standart hám arnawlı analitika esabatların toltırıw ushın qollanıladı. Veb-analitika programmalıq támiynatı parametrlerdi brauzerdiń házirgi hám keyingi sessiyalarına kampaniya aralıǵı pitkenshe baylanıstırıwı múmkin.

== Parametrler ==
Bes túrli UTM parametri bar, olar qálegen tártipte qollanılıwı múmkin:
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|+
!Parameter
!'''Maqseti'''
!'''Mısal'''
|-
|utm_source
|Trafikti jibergen sayttı anıqlaydı hám májbúriy parametr bolıp esaplanadı.
|utm_source='''google'''
|-
|utm_medium
|Qollanılǵan baylanıs túrin anıqlaydı, mısalı, elektron pochta yamasa tólew-boyınsha-basıw reklaması.
|utm_medium='''ppc'''
|-
|utm_campaign
|Belgili bir ónim reklamasın yamasa strategiyalıq kampaniyanı anıqlaydı.
|utm_campaign='''spring_sale'''
|-
|utm_term
|Izlew sózlerin anıqlaydı.
|utm_term='''running+shoes'''
|-
|utm_content
|Paydalanıwshını saytqa alıp kelgen nárseni anıq anıqlaydı, mısalı, banner reklama yamasa tekst baylanısı. Bul kóbinese A/B testlew hám mazmunǵa baǵdarlanǵan reklamalar ushın qollanıladı.
|utm_content='''logolink''' yamasa utm_content='''textlink'''
|}

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Google]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>7cjipxwl4chq1d7zkyn3zi50a7qjwwy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Unity (kabel sisteması)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25183</id>
    <revision>
      <id>120691</id>
      <timestamp>2025-06-07T21:52:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:en:Special:Redirect/revision/1245438065|Unity (cable system)]]» betinen awdarılıp jaratıldı</comment>
      <origin>120691</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5226" sha1="9mih3wptzgqpqhs7fzyryyfgn1oz97v" xml:space="preserve">
'''Unity''' – [[Yaponiya]] menen [[Amerika Qurama Shtatları]] arasındaǵı Trans-Tınısh okeanı suw astı baylanıs kabeli bolıp, ol 2010-jıldıń aprel ayında tamamlanǵan&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.usatoday.com/tech/world/2008-02-26-google-broadband-cable_N.htm|title=Google will help build trans-Pacific fiber-optic cable|access-date=1 January 2012|publisher=USA Today|date=26 February 2008}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;washpost1&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2008/02/26/AR2008022601055.html|title=Google part of group building cable to Japan|access-date=1 January 2012|date=26 February 2008}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://in.reuters.com/article/idINIndia-32155620080226|title=Google, SingTel, others to build submarine cable|access-date=1 January 2012|publisher=Reuters|date=26 February 2008}}&lt;/ref&gt;.

Unity 10,000 km sızıqlı kabel sistemasınan ibarat bolıp, onıń ótkiziw qábileti 7.68 Tbit/s ke shekem jetetuǵın «kóp terabitli» quwatqa iye&lt;ref name=&quot;unity&quot;&gt;Grahame Lynch &quot;[http://www.commsday.com/commsday/?p=186 Google plans new undersea &quot;Unity&quot; cable across Pacific] {{Webarchive}}.&quot; ''[[CommsDay.com]].'' September 21, 2007. Retrieved on September 21, 2007.&lt;/ref&gt;. Kabeldiń qurılısı 2008-jıldıń fevral ayında qurılǵan konsorcium tárepinen qarjılandırılǵan bolıp, oǵan Bharti Airtel, Global Transit, [[Google]], KDDI Corporation, Pacnet hám SingTel kompaniyaları kiredi. Unity diń ornatılıwı shama menen 300 million AQSH dollarına túsken hám onıń tamamlanıwı Trans-Tınısh okeanı kabel quwatın shama menen 20 procentke arttırǵan.

== Tariyxı ==
[[Fayl:CS_Tyco_Responder-27527.jpg|oñğa|nobaý|''CS Tyco Resolute'', Unity suw astı baylanıs kabellerin ornatıw ushın paydalanılǵan kabel tósewshi keme]]
2008-jıldıń fevral ayında Bharti Airtel, Global Transit, Google, KDDI Corporation, Pacnet hám SingTel kompaniyalarınan quralǵan konsorcium Qurama Shtatlar menen Yaponiyanı baylanıstıratuǵın joqarı ótkiziw qábiletine iye suw astı optikalıq talshıqlı kabelin qurıw boyınsha kelisimlerge qol qoyǵanın járiyaladı. Qurılıstıń boljamlı qunı 300 million AQSH dolları dep belgilendi.

2008-jıldıń 23-fevral kúni Tokioda ótkerilgen qol qoyıw ilajında Unity konsorciumı [[NEC|NEC Corporation]] hám Tyco Telecommunications kompaniyalarına sistemanı qurıw hám ornatıw boyınsha shártnama berdi&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.pcworld.com/article/147467/work_begins_on_googlebacked_unity_undersea_cable.html|title=Work Begins on Google-backed 'Unity' Undersea Cable|access-date=1 January 2012|publisher=PC World|date=24 June 2008}}&lt;/ref&gt;. NEC hám Tyco joybar ústinde jumıstı 2008-jıldıń iyun ayında basladı&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.pcworld.com/article/181258/googlebacked_unity_cable_lands_in_japan.html|title=Google-backed Unity Cable Lands in Japan|access-date=1 January 2012|publisher=PC World|date=3 November 2009}}&lt;/ref&gt;. Testing of the cable was completed, and it became ready for service, in April 2010.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://biz.thestar.com.my/news/story.asp?file=/2010/4/2/business/5982231&amp;|title=Unity cable set for service|access-date=1 January 2012|date=2 April 2010}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/business/companies/article364772.ece|title=Bharti launches $300 m Unity cable system|access-date=1 January 2012|date=1 April 2010}}&lt;/ref&gt;

== Texnikalıq sıpatlamaları ==
Unity - Tokioǵa jaqın jaylasqan Chikura menen Los-Andjeles hám Qurama Shtatlardıń batıs jaǵalawındaǵı basqa tarmaq noqatları arasındaǵı 10,000 kilometrlik Trans-Tınısh okeanı kabeli. Chikurada Unity basqa kabel sistemalarına qosılǵan.

Jańa bes talshıqlı jup kabel sisteması bes talshıqlı jupqa iye, hár bir talshıqlı jup sekundına 960 gigabitke (Gbit/s) shekem maǵlıwmat jetkize aladı. Joqarı talshıq sanına iye bolǵanlıqtan, Unity tómenirek birlik bahasında kóbirek ótkiziw qábiletin usınıw múmkinshiligine iye.

Unity dáslep Trans-Tınısh okeanı jaqtılandırılǵan kabel quwatın shama menen 20 procentke arttıradı dep kútilmekte, bul Tınısh okeanı arqalı sekundına 7.68 terabitke (Tbit/s) shekem ótkiziw qábiletin qosıw múmkinshiligin beredi.

== Ǵalaba xabar qurallarınıń juwabı ==
2007-jıldıń sentyabr ayında The New York Times gazetasında Saul Xansell Google kompaniyasınıń Unity joybarına qatnasıwı haqqında bılay dep jazdı:

«Google eń joqarı dárejedegi ózi isleytuǵın kompaniya bolıwı múmkin. Basınan-aq, Google óziniń injenerlik ústinligine bolǵan isenimi menen birge únemshil kózqarası onı óz serverlerin qurıwǵa alıp keldi. Ol óziniń operaciyalıq sistemaların jazadı. Házir ol sımsız baylanıs tasıwshı spektrin satıp alıwǵa qáwip salmaqta hám Tınısh okeanı arqalı maǵlıwmat almasıw kabelin tóseytuǵın kemelerdi jallawǵa tayarlanıp atır...»&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://bits.blogs.nytimes.com/2007/09/21/google-plans-undersea-pacific-cable/|title=Has Google Plans to Lay a Pacific Cable?|access-date=2 January 2012|work=The New York Times|date=21 September 2007}}&lt;/ref&gt;

== Derekler ==

[[Kategoriya:Google]]</text>
      <sha1>9mih3wptzgqpqhs7fzyryyfgn1oz97v</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120692</id>
      <parentid>120691</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T21:53:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>120692</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5261" sha1="7c3a9bjw28p27gpfnpjifii61ilzur6" xml:space="preserve">
'''Unity''' – [[Yaponiya]] menen [[Amerika Qurama Shtatları]] arasındaǵı Trans-Tınısh okeanı suw astı baylanıs kabeli bolıp, ol 2010-jıldıń aprel ayında tamamlanǵan&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.usatoday.com/tech/world/2008-02-26-google-broadband-cable_N.htm|title=Google will help build trans-Pacific fiber-optic cable|access-date=1 January 2012|publisher=USA Today|date=26 February 2008}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;washpost1&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2008/02/26/AR2008022601055.html|title=Google part of group building cable to Japan|access-date=1 January 2012|date=26 February 2008}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://in.reuters.com/article/idINIndia-32155620080226|title=Google, SingTel, others to build submarine cable|access-date=1 January 2012|publisher=Reuters|date=26 February 2008}}&lt;/ref&gt;.

Unity 10,000 km sızıqlı kabel sistemasınan ibarat bolıp, onıń ótkiziw qábileti 7.68 Tbit/s ke shekem jetetuǵın «kóp terabitli» quwatqa iye&lt;ref name=&quot;unity&quot;&gt;Grahame Lynch &quot;[http://www.commsday.com/commsday/?p=186 Google plans new undersea &quot;Unity&quot; cable across Pacific] {{Webarchive}}.&quot; ''[[CommsDay.com]].'' September 21, 2007. Retrieved on September 21, 2007.&lt;/ref&gt;. Kabeldiń qurılısı 2008-jıldıń fevral ayında qurılǵan konsorcium tárepinen qarjılandırılǵan bolıp, oǵan Bharti Airtel, Global Transit, [[Google]], KDDI Corporation, Pacnet hám SingTel kompaniyaları kiredi. Unity diń ornatılıwı shama menen 300 million AQSH dollarına túsken hám onıń tamamlanıwı Trans-Tınısh okeanı kabel quwatın shama menen 20 procentke arttırǵan.

== Tariyxı ==
[[Fayl:CS_Tyco_Responder-27527.jpg|oñğa|nobaý|''CS Tyco Resolute'', Unity suw astı baylanıs kabellerin ornatıw ushın paydalanılǵan kabel tósewshi keme]]
2008-jıldıń fevral ayında Bharti Airtel, Global Transit, Google, KDDI Corporation, Pacnet hám SingTel kompaniyalarınan quralǵan konsorcium Qurama Shtatlar menen Yaponiyanı baylanıstıratuǵın joqarı ótkiziw qábiletine iye suw astı optikalıq talshıqlı kabelin qurıw boyınsha kelisimlerge qol qoyǵanın járiyaladı. Qurılıstıń boljamlı qunı 300 million AQSH dolları dep belgilendi.

2008-jıldıń 23-fevral kúni Tokioda ótkerilgen qol qoyıw ilajında Unity konsorciumı [[NEC|NEC Corporation]] hám Tyco Telecommunications kompaniyalarına sistemanı qurıw hám ornatıw boyınsha shártnama berdi&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.pcworld.com/article/147467/work_begins_on_googlebacked_unity_undersea_cable.html|title=Work Begins on Google-backed 'Unity' Undersea Cable|access-date=1 January 2012|publisher=PC World|date=24 June 2008}}&lt;/ref&gt;. NEC hám Tyco joybar ústinde jumıstı 2008-jıldıń iyun ayında basladı&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.pcworld.com/article/181258/googlebacked_unity_cable_lands_in_japan.html|title=Google-backed Unity Cable Lands in Japan|access-date=1 January 2012|publisher=PC World|date=3 November 2009}}&lt;/ref&gt;. Testing of the cable was completed, and it became ready for service, in April 2010.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://biz.thestar.com.my/news/story.asp?file=/2010/4/2/business/5982231&amp;|title=Unity cable set for service|access-date=1 January 2012|date=2 April 2010}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/business/companies/article364772.ece|title=Bharti launches $300 m Unity cable system|access-date=1 January 2012|date=1 April 2010}}&lt;/ref&gt;

== Texnikalıq sıpatlamaları ==
Unity - Tokioǵa jaqın jaylasqan Chikura menen Los-Andjeles hám Qurama Shtatlardıń batıs jaǵalawındaǵı basqa tarmaq noqatları arasındaǵı 10,000 kilometrlik Trans-Tınısh okeanı kabeli. Chikurada Unity basqa kabel sistemalarına qosılǵan.

Jańa bes talshıqlı jup kabel sisteması bes talshıqlı jupqa iye, hár bir talshıqlı jup sekundına 960 gigabitke (Gbit/s) shekem maǵlıwmat jetkize aladı. Joqarı talshıq sanına iye bolǵanlıqtan, Unity tómenirek birlik bahasında kóbirek ótkiziw qábiletin usınıw múmkinshiligine iye.

Unity dáslep Trans-Tınısh okeanı jaqtılandırılǵan kabel quwatın shama menen 20 procentke arttıradı dep kútilmekte, bul Tınısh okeanı arqalı sekundına 7.68 terabitke (Tbit/s) shekem ótkiziw qábiletin qosıw múmkinshiligin beredi.

== Ǵalaba xabar qurallarınıń juwabı ==
2007-jıldıń sentyabr ayında The New York Times gazetasında Saul Xansell Google kompaniyasınıń Unity joybarına qatnasıwı haqqında bılay dep jazdı:

«Google eń joqarı dárejedegi ózi isleytuǵın kompaniya bolıwı múmkin. Basınan-aq, Google óziniń injenerlik ústinligine bolǵan isenimi menen birge únemshil kózqarası onı óz serverlerin qurıwǵa alıp keldi. Ol óziniń operaciyalıq sistemaların jazadı. Házir ol sımsız baylanıs tasıwshı spektrin satıp alıwǵa qáwip salmaqta hám Tınısh okeanı arqalı maǵlıwmat almasıw kabelin tóseytuǵın kemelerdi jallawǵa tayarlanıp atır...»&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://bits.blogs.nytimes.com/2007/09/21/google-plans-undersea-pacific-cable/|title=Has Google Plans to Lay a Pacific Cable?|access-date=2 January 2012|work=The New York Times|date=21 September 2007}}&lt;/ref&gt;

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Google]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>7c3a9bjw28p27gpfnpjifii61ilzur6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Google TV (operaciyalıq sistema)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25184</id>
    <revision>
      <id>120693</id>
      <timestamp>2025-06-07T21:53:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:en:Special:Redirect/revision/1293717714|Google TV (operating system)]]» betinen awdarılıp jaratıldı</comment>
      <origin>120693</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17790" sha1="em0ete6rpmq5m1z5qxvsagr60c6vm9q" xml:space="preserve">'''Google TV''' – bul [[Google]] tárepinen [[Intel]], [[Sony]] hám Logitech penen birgelikte islep shıǵılǵan aqıllı televizor [[Operaciyalıq sistema|operaciyalıq sisteması]]. Ol 2010-jıldıń oktyabr ayında iske qosıldı,&lt;ref name=&quot;gannounce&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.google.com/intl/en/press/pressrel/20100520_googletv.html|bet=Industry Leaders Announce Open Platform to Bring Web to TV|sáne=May 20, 2010|qaralǵan sáne=December 4, 2010}}&lt;/ref&gt; dáslepki rásmiy qurılmalardı Sony hám Logitech islep shıǵardı&lt;ref name=&quot;glaunch&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://googleblog.blogspot.com/2010/10/here-comes-google-tv.html|bet=Here comes Google TV|sáne=October 4, 2010|qaralǵan sáne=December 4, 2010}}&lt;/ref&gt;. Google TV [[Android|Android 3.0/3.2]] operaciyalıq sistemasın hám Google Chrome [[Veb-brauzer|veb-brauzerin]] biriktirip, bar bolǵan onlayn video saytlarınıń ústine interaktiv televizor qatlamın qostı, bul arqalı aqıllı televizor tájiriybesi ushın 10 futlıq paydalanıwshı interfeysin jarattı.

Google TVnıń birinshi áwlad qurılmaları hámmesi x86 arxitekturasındaǵı processorlarǵa tiykarlanǵan bolıp, [[Sony]] hám Logitech tárepinen jaratıldı hám kommerciyalastırıldı. Ekinshi áwlad qurılmaları hámmesi ARM arxitekturasındaǵı processorlarǵa tiykarlanǵan hám LG, [[Samsung]],&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://googletv.blogspot.com/2011/01/samsung-and-google-tv.html|bet=Samsung Plans Blu-ray Disc Google TV Release|sáne=January 7, 2011|baspaxana=Googletv.blogspot.com|qaralǵan sáne=January 13, 2012}}&lt;/ref&gt; Vizio hám Hisense sıyaqlı qosımsha sheriklerdi óz ishine aladı. 2013-jılı Hisense, Netgear, TCL hám Asus sıyaqlı jańa sherikler tárepinen kóbirek ekinshi áwlad Google TV qollawshı qurılmalar járiyalandı, olardıń geyparaları 3D video qollawın óz ishine aladı.

Google TV 2014-jıldıń iyun ayında Android TV tárepinen almastırıldı, bul jańaraq platforma Android platforması menen jaqınıraq baylanıslarǵa iye hám Knowledge Graph penen integraciyalanǵan, mobil qurılmalardan translyaciya qollawın támiyinleytuǵın jańalanǵan paydalanıwshı tájiriybesine iye&lt;ref name=&quot;V&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2014/6/25/5840424/google-announces-android-tv|bet=Google officially unveils Android TV|avtor=Opam|at=Kwame|sáne=June 25, 2014|jumıs=[[The Verge]]|baspaxana=[[Vox Media]]|qaralǵan sáne=June 27, 2014}}&lt;/ref&gt;. 2014-jıldıń iyun ayınan baslap, Google TV SDK endi jetkilikli emes, bul bar bolǵan qurılmalar ushın keleshektegi hár qanday programmalıq támiynattı islep shıǵıwdı toqtatadı hám platformanı tiykarınan eskirgen dep esaplaydı&lt;ref name=&quot;verge-googletvdead&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2014/6/25/5840424/google-announces-android-tv|bet=Google TV is finally dead. Long live Android TV|sáne=June 25, 2014|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=January 6, 2015}}&lt;/ref&gt;. «Google TV» brendi sońınan Google Play Movies &amp; TV ornına qollanıldı hám jańaraq Android TV qurılmalarında (mısalı, Google TV menen Chromecast) qollanılatuǵın paydalanıwshı interfeysin bildiriw ushın qollanıldı.

== Tariyxı ==

* 2010-jıl mart – Media quralları Google TV joybarınıń jolǵa qoyılǵanın xabarladı, biraq sherik kompaniyalar óz qatnasıwın keyinirek tastıyıqlamaǵansha, bul isbilermenliktegi qatnasıwın tastıyıqlamadı&lt;ref name=&quot;nyt&quot;&gt;{{Cite news|title=Google and Partners Seek TV Foothold|work=The New York Times|date=March 17, 2010|url=https://www.nytimes.com/2010/03/18/technology/18webtv.html|access-date=May 21, 2010|first=Nick|last=Bilton}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;msspec&quot;&gt;{{Cite news|title=Google TV on the cards in three-way project|work=The Spy Report|date=March 20, 2010|url=http://www.mediaspy.org/report/2010/05/21/google-tv-throws-down-the-gauntlet/|access-date=May 21, 2010}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;eweek&quot;&gt;{{Cite news|title=Google TV Coming to Make Your TV a Larger Computer|first=Clint|last=Boulton|work=eWeek.com|date=March 18, 2010|url=http://www.eweek.com/c/a/Search-Engines/Google-TV-Coming-to-Make-Your-TV-a-Larger-Computer-815990/|access-date=May 21, 2010}}&lt;/ref&gt;.
* 2010-jıl 20-may – Google TV joybarı 2010-jılǵı Google I/O konferenciyasında 20-mayda rásmiy túrde járiyalandı&lt;ref name=&quot;engadget&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.engadget.com/2010/05/20/google-tv-turns-on-at-i-o/|bet=Google TV turns on at I/O: runs Android and Flash, partnered with Sony, Logitech, and Intel|avtor=Patel|at=Nilay|sáne=May 20, 2010|qaralǵan sáne=May 21, 2010}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;appmarket.tv&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.appmarket.tv/opinion/34-writers/401-google-tv-the-good-the-bad-and-the-ugly-at-io2010-with-the-android-flash-and-chrome-show.html|bet=Google TV – The Good, the Bad and the Ugly at #io2010 with the Android, Flash and Chrome Show|avtor=Kastelein|at=Richard|sáne=May 21, 2010|qaralǵan sáne=May 21, 2010}}&lt;/ref&gt;. Google bul jańa platformanıń [[Sony]] tárepinen jańa joqarı anıqlıqtaǵı televizorlar hám Blu-ray Disc oynatqıshlarına tuwrıdan-tuwrı qosılatuǵının bildirdi, degen menen Logitech tárepinen de qosımsha qurılmalar islep shıǵarılatuǵın edi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://gtvhub.com/2010/05/what-we-know-so-far-about-google-tv/|bet=What we know so far about Google TV|arxivurl=https://web.archive.org/web/20100604112624/http://gtvhub.com/2010/05/what-we-know-so-far-about-google-tv/|arxivsáne=June 4, 2010|sáne=May 24, 2010|qaralǵan sáne=May 29, 2010}}&lt;/ref&gt;. Kompaniya Sony hám Logitech tárepinen islep shıǵarılǵan jańa sistemalardıń Intel Atom tiykarındaǵı CE4100 tutınıwshı elektronikası sisteması-chipi menen isleytuǵının kórsetti. Sonday-aq, «tolıq optimallastırılǵan» kóriwshi tájiriybesi Dish Network arqalı jetkilikli bolatuǵının, biraq platforma hár qanday provayder arqalı isleytuǵının bildirdi.
* 2010-jıl may – Sony 2010-jıldıń gúzinde óziniń Google qollawındaǵı Sony Internet TV ónim qatarın, sonıń ishinde óz aldına televizor modellerin hám integraciyalanǵan Blu-ray Disc diskovodları bar qosımsha qurılmalardı shıǵaratuǵının járiyaladı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://news.sel.sony.com/en/press_room/corporate_news/release/57588.html|bet=Sony to Introduce 'SONY INTERNET TV' – World's First TV Incorporating 'Google TV' Platform, Delivering Unprecedented TV-Internet Integration|arxivurl=https://web.archive.org/web/20120717054906/https://news.sel.sony.com/en/press_room/corporate_news/release/57588.html|arxivsáne=July 17, 2012|sáne=May 20, 2010|qaralǵan sáne=May 21, 2010}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://discover.sonystyle.com/internettv/|bet=Sony introduces the world's first HDTV incorporating the Google TV platform|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110710164938/http://discover.sonystyle.com/internettv/|arxivsáne=July 10, 2011|sáne=May 20, 2010|qaralǵan sáne=May 21, 2010}}&lt;/ref&gt;.
* 2010-jıl 10-noyabr – Dish Network óziniń Google TV sheshiminiń&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.theamericandishtv.com/blog/dish-network-google-tv-solution/|bet=Dish Network Google TV Solution Now Available to Dish Subscribers|arxivurl=https://web.archive.org/web/20101115013734/http://www.theamericandishtv.com/blog/dish-network-google-tv-solution/|arxivsáne=November 15, 2010|baspaxana=theamericandishtv.com|qaralǵan sáne=November 11, 2010}}&lt;/ref&gt; tutınıwshılar ushın jetkilikli ekenin járiyaladı. Dish Network kompaniyasınıń Google TV sheshimi, DVR integraciya xızmetin talap etedi hám óz ishine Google TV menen Logitech Revue kishi qosımsha qurılmasın aladı.
* 2010-jıl 15-dekabr – Google birinshi Google TV jańalanıwın járiyalaydı, onda bazı bir qátelikler dúzetilip, tórt tiykarǵı jaqsılanıw kirgizilgen: atap aytqanda Netflix aǵımlı katalogı, Qos kórinisi, Android telefonları ushın aralıqtan basqarıw qosımshası hám filmlerdi izlew nátiyjeleri&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://techshrimp.com/2010/12/15/google-pushes-out-first-google-tv-software-update-with-four-major-improvements/|bet=Google pushes out first Google TV software update with four major improvements|qaralǵan sáne=December 15, 2010}}&lt;/ref&gt;.
* 2011-jıl 10-may – Google I/O konferenciyasında Google TV qurılmalarınıń Android 3.1 Honeycomb versiyasına jańalanatuǵını, Android Marketke kiriw múmkinshiligine iye bolatuǵını hám bazı bir qosımshalar jańalanatuǵını járiyalanadı.
* 2011-jıl 18-iyun – Google úy media programmalıq támiynatın islep shıǵarıwshı SageTV kompaniyasın satıp aladı.
* 2011-jıl 26-avgust – Google kompaniyası Google TVnıń 2012-jıldıń yanvar ayında Evropada rásmiy túrde shıǵarılatuǵının járiyalaydı&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-google-edinburgh-idUSTRE77P35820110826|title=Google TV to launch in Europe next year|access-date=April 9, 2012|work=Reuters|date=August 26, 2011}}&lt;/ref&gt;.
* 2011-jıl 28-oktyabr – Google TV Android 3.1 operaciyalıq sisteması hám Marketke kiriw múmkinshiligi menen Google TV 2.0 versiyasın en jayıp baslaydı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://googletv.blogspot.com/2011/10/update-on-google-tv.html|bet=The Official Google TV Blog: An Update on Google TV|sáne=October 28, 2011|baspaxana=Googletv.blogspot.com|qaralǵan sáne=January 13, 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.linuxfordevices.com/c/a/News/Google-TV-2-rolls-out/|bet=Google TV 2.0 gains Honeycomb, Android Market|arxivurl=https://archive.today/20120905214746/http://www.linuxfordevices.com/c/a/News/Google-TV-2-rolls-out/|arxivsáne=September 5, 2012}}&lt;/ref&gt;.
* 2012-jıl 8-yanvar – Google TV qurılmalarınıń jańa áwladınıń hár túrli ARM SoC dizaynlarında isleytuǵını járiyalanadı. Tiykarǵı jetkiziwshilerdiń biri Armada 1500&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2012/1/8/2692555/marvells-armada-1500-reference-design-for-google-tv-hands-on|bet=Marvell's Armada 1500 reference design for Google TV hands-on|sáne=January 9, 2012}}&lt;/ref&gt; platforması menen Marvell kompaniyası boladı.
* 2012-jıl 10-yanvar – Sony Corporation Google TVnı 2012-jıldıń jaz máwsiminde Kanadaǵa alıp keliwdi jobalastıradı. Anıq shıǵarılıw sánesi járiyalanbaǵan&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://ca.news.yahoo.com/video/tech-22186835/google-tv-for-canada-27838677.html|bet=A video 'Google TV for Canada' from Yahoo|arxivurl=https://web.archive.org/web/20120321003316/http://ca.news.yahoo.com/video/tech-22186835/google-tv-for-canada-27838677.html|arxivsáne=March 21, 2012|qaralǵan sáne=April 9, 2012}}&lt;/ref&gt;. Sony marketing direktorı Stefan Labruss Sony kompaniyasınıń Google TV tiykarındaǵı ónimlerdi 2012-jıldıń sentyabr ayında Evropada satıwdı baslaytuǵının bildirgen&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://gigaom.com/video/google-tv-european-launch/|bet=Google TV is coming to Europe this September|arxivurl=https://web.archive.org/web/20120402212556/http://gigaom.com/video/google-tv-european-launch/|arxivsáne=April 2, 2012|sáne=April 2, 2012|qaralǵan sáne=April 3, 2012}}&lt;/ref&gt;.
* 2012-jıl 19-aprel – Google TV hám filmler qosımshasın jámiyetlik funkciyalar menen jańalaydı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://googletv.blogspot.co.nz/2012/04/headline-making-google-tv-more-personal.html|bet=Making Google TV more personal with TV &amp; Movies|avtor=Funk|at=Greg|qaralǵan sáne=April 19, 2012}}&lt;/ref&gt;.
* 2012-jıl 25-iyun – Sony kompaniyası Google TVnı 2012-jıldıń sentyabr ayında Evropada shıǵarıwdı jobalastıradı. Bul NSZ-GS7 tarmaq media pleeri hám NSZ-GS9 Google TV integraciyalanǵan Blu-ray pleeri menen ámelge asırıladı hám dáslep Ullı Britaniyada satılıwǵa shıǵarıladı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.broadbandtvnews.com/2012/06/25/sony-brings-google-tv-to-europe-2/|bet=Sony brings Google TV to Europe|avtor=Robert Briel|sáne=June 25, 2012|baspaxana=Bradband TV News|qaralǵan sáne=June 25, 2012}}&lt;/ref&gt;.
* 2012-jıl 12-oktyabr – Google TV 3-versiyasınıń Google video demosı sırtqa shıǵıp ketedi. 3-versiya funkciyalarına jaqsılanǵan Primetime TV baǵdarlama qollanbası, sonday-aq Android qosımsha qosımshası kiredi. Mikrofonı bar modeller ushın dawıs arqalı TV hám veb-izlew. Satıp alıw ushın aǵımlı video usınıs etetuǵın Movies &amp; TV Play Store qosımshası&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.youtube.com/watch?v=mQ92HQluvW4|bet=Google TV V3 from Google – Demo|arxivurl=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211215/mQ92HQluvW4|arxivsáne=December 15, 2021|sáne=October 19, 2012|baspaxana=YouTube|qaralǵan sáne=June 15, 2013}}&lt;/ref&gt;.
* 2013-jıl yanvar – Google TV 3-versiyası kópshilik Google TV qurılmalarına en jayılıp baslanadı.
* 2013-jıl 15-may – Google 2-áwlad Google TV qurılmalarınıń (ARM processorların qollanatuǵın) Android 4.2.2 hám Android Chromenıń eń sońǵı versiyasına jańalanıw múmkinshiligine iye bolatuǵının járiyalaydı, Desktop Chrome ornına&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://gigaom.com/2013/05/15/google-tv-android-jelly-bean-update/|bet=Google TV will receive Android 4.2.2 update as well as latest version of Chrome|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130607034537/http://gigaom.com/2013/05/15/google-tv-android-jelly-bean-update/|arxivsáne=June 7, 2013|sáne=May 15, 2012|qaralǵan sáne=May 15, 2012}}&lt;/ref&gt;.
* 2013-jıl 10-oktyabr – Esabatta Google kompaniyasınıń Google TVnı Android TV dep qayta ataytuǵını hám shama menen bir million Google TV qurılması qollanılıp atırǵanı aytıladı&lt;ref name=&quot;GigaOm-Oct13&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://gigaom.com/2013/10/10/google-tv-rebranded-android-tv/|bet=Google to sunset Google TV brand as its smart TV platform merges with Android — Tech News and Analysis|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140414202119/http://gigaom.com/2013/10/10/google-tv-rebranded-android-tv/|arxivsáne=April 14, 2014|sáne=October 10, 2013|baspaxana=Gigaom.com|qaralǵan sáne=April 21, 2014}}&lt;/ref&gt;.
* 2013-jıl 11-oktyabr – Google Google TV 4-versiyasınıń sońında tuwma Chromecast sıyaqlı funkcionallıqqa iye bolatuǵının tastıyıqlaydı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.engadget.com/2013/10/11/google-tv-v4-android-hacked-rom/|bet=Google TV v4 close to release, hacked 'Android TV' ROM is running in the wild|avtor=Lawler|at=Richard|sáne=October 11, 2013|baspaxana=Engadget.com|qaralǵan sáne=April 21, 2014}}&lt;/ref&gt;.
* 2013-jıl 24-oktyabr – Google TV menen úskenelengen LG televizorları Android 4.2.2 jańalanıwın alıwdı baslaydı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.androidpolice.com/2013/10/24/various-lg-google-tv-models-get-updated-to-android-4-2-2-finally-kiss-honeycomb-goodbye/|bet=Various LG Google TV Models Get Updated To Android 4.2.2, Finally Kiss Honeycomb Goodbye|sáne=October 24, 2013|baspaxana=Androidpolice.com|qaralǵan sáne=April 21, 2014}}&lt;/ref&gt;.

== Ózgeshelikleri ==
Google TV Googledıń bar bolǵan kóp ónimlerinen paydalandı. Google TVnıń operaciyalıq sisteması, televizor ushın arnawlı jobalanǵan Android 3.0/3.2 versiyası, tiykarǵı bazanı támiyinledi, bul baǵdarlamashılarǵa sistemanıń funkcionallıǵın keńeytetuǵın qosımshalardı jaratıwǵa múmkinshilik berdi. Googledıń Chrome brauzeri internetke kiriw qapısın támiyinledi, tutınıwshılarǵa veb-saytlardı kóriw hám bir waqıttıń ózinde televizor kóriw imkaniyatın berdi. Tutınıwshılar Chrome brauzeri arqalı HBO, CNBC hám basqa da provayderlerdiń kontentine kire alatuǵın edi. [[Android]] hám [[Apple Inc.|Apple]] [[Smartfon|smartfonları]] hám planshet kompyuterleri Google TV ushın aralıqtan basqarıw pulti sıpatında qollanıla alatuǵın edi. Google TV ónimleri tolıq QWERTY klaviaturası bar sımsız aralıqtan basqarıw pultleri menen jetkerildi. 2011-jıldıń noyabr ayındaǵı jańalanıw [[Google Play|Google Playge]] kiriwge ruqsat berdi hám izlewdiń tikkeley efirdegi televidenie, Netflix, YouTube, HBO GO, Amazon hám basqa da dereklerden kontent tabıwına múmkinshilik berdi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://code.google.com/tv/faq.html#android|bet=Frequently Asked Questions – Google TV – Google Developers|qaralǵan sáne=January 13, 2012}}&lt;/ref&gt;

Xyologic eń kóp ornatılǵan dáslepki Google TV qosımshalarınıń dizimin dúzdi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.xyologic.com/blog/google-tv-apps-fact-sheet/|bet=The Early Days of Google TV Apps|sáne=February 13, 2012|baspaxana=Xyologic.com|qaralǵan sáne=November 18, 2012}}&lt;/ref&gt;. 2012-jıldıń noyabr ayına kelip, eń kóp ornatılǵan qosımshalar Napster, Pandora Radio hám CNBC boldı.

== Sherikler ==
Google TV platforması Google tárepinen OEM-lerge (original úskene óndiriwshilerge) olardıń tutınıwshı ónimlerine qosıw ushın beriledi. Tutınıwshı qurılmalarınıń birinshi áwladı Logitech hám [[Sony]] tárepinen óndirildi. Tutınıwshı qurılmalarınıń ekinshi áwladı Sony,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.slashgear.com/sony-outs-2nd-gen-google-tv-boxes-with-streamlined-remote-10208207/|bet=Sony outs 2nd-Gen Google TV boxes with streamlined remote|sáne=January 10, 2012|baspaxana=SlashGear|qaralǵan sáne=April 17, 2012}}&lt;/ref&gt; LG (LG L9 SoC qarań), Vizio,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2012/1/10/2696210/vizio-google-tv-vap430-media-streamer|bet=Vizio introduces Google TV-powered VAP430 media streamer|avtor=Bishop|at=Bryan|sáne=January 10, 2012|baspaxana=The Verge|qaralǵan sáne=April 17, 2012}}&lt;/ref&gt; Hisense, NetGear hám Asus tárepinen óndirildi. Tutınıwshı qurılmalarınıń úshinshi áwladı 2013-jılǵı Xalıqaralıq tutınıwshı elektronikası kórgizbesinde (CES) LG tárepinen járiyalandı, olar ózleriniń televizor modellerin járiyaladı.

== Derekler ==

[[Kategoriya:Google]]</text>
      <sha1>em0ete6rpmq5m1z5qxvsagr60c6vm9q</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120694</id>
      <parentid>120693</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T21:54:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>120694</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17825" sha1="j8s50yr010mim0k0nzumrw7udj14rhv" xml:space="preserve">'''Google TV''' – bul [[Google]] tárepinen [[Intel]], [[Sony]] hám Logitech penen birgelikte islep shıǵılǵan aqıllı televizor [[Operaciyalıq sistema|operaciyalıq sisteması]]. Ol 2010-jıldıń oktyabr ayında iske qosıldı,&lt;ref name=&quot;gannounce&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.google.com/intl/en/press/pressrel/20100520_googletv.html|bet=Industry Leaders Announce Open Platform to Bring Web to TV|sáne=May 20, 2010|qaralǵan sáne=December 4, 2010}}&lt;/ref&gt; dáslepki rásmiy qurılmalardı Sony hám Logitech islep shıǵardı&lt;ref name=&quot;glaunch&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://googleblog.blogspot.com/2010/10/here-comes-google-tv.html|bet=Here comes Google TV|sáne=October 4, 2010|qaralǵan sáne=December 4, 2010}}&lt;/ref&gt;. Google TV [[Android|Android 3.0/3.2]] operaciyalıq sistemasın hám Google Chrome [[Veb-brauzer|veb-brauzerin]] biriktirip, bar bolǵan onlayn video saytlarınıń ústine interaktiv televizor qatlamın qostı, bul arqalı aqıllı televizor tájiriybesi ushın 10 futlıq paydalanıwshı interfeysin jarattı.

Google TVnıń birinshi áwlad qurılmaları hámmesi x86 arxitekturasındaǵı processorlarǵa tiykarlanǵan bolıp, [[Sony]] hám Logitech tárepinen jaratıldı hám kommerciyalastırıldı. Ekinshi áwlad qurılmaları hámmesi ARM arxitekturasındaǵı processorlarǵa tiykarlanǵan hám LG, [[Samsung]],&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://googletv.blogspot.com/2011/01/samsung-and-google-tv.html|bet=Samsung Plans Blu-ray Disc Google TV Release|sáne=January 7, 2011|baspaxana=Googletv.blogspot.com|qaralǵan sáne=January 13, 2012}}&lt;/ref&gt; Vizio hám Hisense sıyaqlı qosımsha sheriklerdi óz ishine aladı. 2013-jılı Hisense, Netgear, TCL hám Asus sıyaqlı jańa sherikler tárepinen kóbirek ekinshi áwlad Google TV qollawshı qurılmalar járiyalandı, olardıń geyparaları 3D video qollawın óz ishine aladı.

Google TV 2014-jıldıń iyun ayında Android TV tárepinen almastırıldı, bul jańaraq platforma Android platforması menen jaqınıraq baylanıslarǵa iye hám Knowledge Graph penen integraciyalanǵan, mobil qurılmalardan translyaciya qollawın támiyinleytuǵın jańalanǵan paydalanıwshı tájiriybesine iye&lt;ref name=&quot;V&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2014/6/25/5840424/google-announces-android-tv|bet=Google officially unveils Android TV|avtor=Opam|at=Kwame|sáne=June 25, 2014|jumıs=[[The Verge]]|baspaxana=[[Vox Media]]|qaralǵan sáne=June 27, 2014}}&lt;/ref&gt;. 2014-jıldıń iyun ayınan baslap, Google TV SDK endi jetkilikli emes, bul bar bolǵan qurılmalar ushın keleshektegi hár qanday programmalıq támiynattı islep shıǵıwdı toqtatadı hám platformanı tiykarınan eskirgen dep esaplaydı&lt;ref name=&quot;verge-googletvdead&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2014/6/25/5840424/google-announces-android-tv|bet=Google TV is finally dead. Long live Android TV|sáne=June 25, 2014|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=January 6, 2015}}&lt;/ref&gt;. «Google TV» brendi sońınan Google Play Movies &amp; TV ornına qollanıldı hám jańaraq Android TV qurılmalarında (mısalı, Google TV menen Chromecast) qollanılatuǵın paydalanıwshı interfeysin bildiriw ushın qollanıldı.

== Tariyxı ==

* 2010-jıl mart – Media quralları Google TV joybarınıń jolǵa qoyılǵanın xabarladı, biraq sherik kompaniyalar óz qatnasıwın keyinirek tastıyıqlamaǵansha, bul isbilermenliktegi qatnasıwın tastıyıqlamadı&lt;ref name=&quot;nyt&quot;&gt;{{Cite news|title=Google and Partners Seek TV Foothold|work=The New York Times|date=March 17, 2010|url=https://www.nytimes.com/2010/03/18/technology/18webtv.html|access-date=May 21, 2010|first=Nick|last=Bilton}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;msspec&quot;&gt;{{Cite news|title=Google TV on the cards in three-way project|work=The Spy Report|date=March 20, 2010|url=http://www.mediaspy.org/report/2010/05/21/google-tv-throws-down-the-gauntlet/|access-date=May 21, 2010}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;eweek&quot;&gt;{{Cite news|title=Google TV Coming to Make Your TV a Larger Computer|first=Clint|last=Boulton|work=eWeek.com|date=March 18, 2010|url=http://www.eweek.com/c/a/Search-Engines/Google-TV-Coming-to-Make-Your-TV-a-Larger-Computer-815990/|access-date=May 21, 2010}}&lt;/ref&gt;.
* 2010-jıl 20-may – Google TV joybarı 2010-jılǵı Google I/O konferenciyasında 20-mayda rásmiy túrde járiyalandı&lt;ref name=&quot;engadget&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.engadget.com/2010/05/20/google-tv-turns-on-at-i-o/|bet=Google TV turns on at I/O: runs Android and Flash, partnered with Sony, Logitech, and Intel|avtor=Patel|at=Nilay|sáne=May 20, 2010|qaralǵan sáne=May 21, 2010}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;appmarket.tv&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.appmarket.tv/opinion/34-writers/401-google-tv-the-good-the-bad-and-the-ugly-at-io2010-with-the-android-flash-and-chrome-show.html|bet=Google TV – The Good, the Bad and the Ugly at #io2010 with the Android, Flash and Chrome Show|avtor=Kastelein|at=Richard|sáne=May 21, 2010|qaralǵan sáne=May 21, 2010}}&lt;/ref&gt;. Google bul jańa platformanıń [[Sony]] tárepinen jańa joqarı anıqlıqtaǵı televizorlar hám Blu-ray Disc oynatqıshlarına tuwrıdan-tuwrı qosılatuǵının bildirdi, degen menen Logitech tárepinen de qosımsha qurılmalar islep shıǵarılatuǵın edi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://gtvhub.com/2010/05/what-we-know-so-far-about-google-tv/|bet=What we know so far about Google TV|arxivurl=https://web.archive.org/web/20100604112624/http://gtvhub.com/2010/05/what-we-know-so-far-about-google-tv/|arxivsáne=June 4, 2010|sáne=May 24, 2010|qaralǵan sáne=May 29, 2010}}&lt;/ref&gt;. Kompaniya Sony hám Logitech tárepinen islep shıǵarılǵan jańa sistemalardıń Intel Atom tiykarındaǵı CE4100 tutınıwshı elektronikası sisteması-chipi menen isleytuǵının kórsetti. Sonday-aq, «tolıq optimallastırılǵan» kóriwshi tájiriybesi Dish Network arqalı jetkilikli bolatuǵının, biraq platforma hár qanday provayder arqalı isleytuǵının bildirdi.
* 2010-jıl may – Sony 2010-jıldıń gúzinde óziniń Google qollawındaǵı Sony Internet TV ónim qatarın, sonıń ishinde óz aldına televizor modellerin hám integraciyalanǵan Blu-ray Disc diskovodları bar qosımsha qurılmalardı shıǵaratuǵının járiyaladı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://news.sel.sony.com/en/press_room/corporate_news/release/57588.html|bet=Sony to Introduce 'SONY INTERNET TV' – World's First TV Incorporating 'Google TV' Platform, Delivering Unprecedented TV-Internet Integration|arxivurl=https://web.archive.org/web/20120717054906/https://news.sel.sony.com/en/press_room/corporate_news/release/57588.html|arxivsáne=July 17, 2012|sáne=May 20, 2010|qaralǵan sáne=May 21, 2010}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://discover.sonystyle.com/internettv/|bet=Sony introduces the world's first HDTV incorporating the Google TV platform|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110710164938/http://discover.sonystyle.com/internettv/|arxivsáne=July 10, 2011|sáne=May 20, 2010|qaralǵan sáne=May 21, 2010}}&lt;/ref&gt;.
* 2010-jıl 10-noyabr – Dish Network óziniń Google TV sheshiminiń&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.theamericandishtv.com/blog/dish-network-google-tv-solution/|bet=Dish Network Google TV Solution Now Available to Dish Subscribers|arxivurl=https://web.archive.org/web/20101115013734/http://www.theamericandishtv.com/blog/dish-network-google-tv-solution/|arxivsáne=November 15, 2010|baspaxana=theamericandishtv.com|qaralǵan sáne=November 11, 2010}}&lt;/ref&gt; tutınıwshılar ushın jetkilikli ekenin járiyaladı. Dish Network kompaniyasınıń Google TV sheshimi, DVR integraciya xızmetin talap etedi hám óz ishine Google TV menen Logitech Revue kishi qosımsha qurılmasın aladı.
* 2010-jıl 15-dekabr – Google birinshi Google TV jańalanıwın járiyalaydı, onda bazı bir qátelikler dúzetilip, tórt tiykarǵı jaqsılanıw kirgizilgen: atap aytqanda Netflix aǵımlı katalogı, Qos kórinisi, Android telefonları ushın aralıqtan basqarıw qosımshası hám filmlerdi izlew nátiyjeleri&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://techshrimp.com/2010/12/15/google-pushes-out-first-google-tv-software-update-with-four-major-improvements/|bet=Google pushes out first Google TV software update with four major improvements|qaralǵan sáne=December 15, 2010}}&lt;/ref&gt;.
* 2011-jıl 10-may – Google I/O konferenciyasında Google TV qurılmalarınıń Android 3.1 Honeycomb versiyasına jańalanatuǵını, Android Marketke kiriw múmkinshiligine iye bolatuǵını hám bazı bir qosımshalar jańalanatuǵını járiyalanadı.
* 2011-jıl 18-iyun – Google úy media programmalıq támiynatın islep shıǵarıwshı SageTV kompaniyasın satıp aladı.
* 2011-jıl 26-avgust – Google kompaniyası Google TVnıń 2012-jıldıń yanvar ayında Evropada rásmiy túrde shıǵarılatuǵının járiyalaydı&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-google-edinburgh-idUSTRE77P35820110826|title=Google TV to launch in Europe next year|access-date=April 9, 2012|work=Reuters|date=August 26, 2011}}&lt;/ref&gt;.
* 2011-jıl 28-oktyabr – Google TV Android 3.1 operaciyalıq sisteması hám Marketke kiriw múmkinshiligi menen Google TV 2.0 versiyasın en jayıp baslaydı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://googletv.blogspot.com/2011/10/update-on-google-tv.html|bet=The Official Google TV Blog: An Update on Google TV|sáne=October 28, 2011|baspaxana=Googletv.blogspot.com|qaralǵan sáne=January 13, 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.linuxfordevices.com/c/a/News/Google-TV-2-rolls-out/|bet=Google TV 2.0 gains Honeycomb, Android Market|arxivurl=https://archive.today/20120905214746/http://www.linuxfordevices.com/c/a/News/Google-TV-2-rolls-out/|arxivsáne=September 5, 2012}}&lt;/ref&gt;.
* 2012-jıl 8-yanvar – Google TV qurılmalarınıń jańa áwladınıń hár túrli ARM SoC dizaynlarında isleytuǵını járiyalanadı. Tiykarǵı jetkiziwshilerdiń biri Armada 1500&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2012/1/8/2692555/marvells-armada-1500-reference-design-for-google-tv-hands-on|bet=Marvell's Armada 1500 reference design for Google TV hands-on|sáne=January 9, 2012}}&lt;/ref&gt; platforması menen Marvell kompaniyası boladı.
* 2012-jıl 10-yanvar – Sony Corporation Google TVnı 2012-jıldıń jaz máwsiminde Kanadaǵa alıp keliwdi jobalastıradı. Anıq shıǵarılıw sánesi járiyalanbaǵan&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://ca.news.yahoo.com/video/tech-22186835/google-tv-for-canada-27838677.html|bet=A video 'Google TV for Canada' from Yahoo|arxivurl=https://web.archive.org/web/20120321003316/http://ca.news.yahoo.com/video/tech-22186835/google-tv-for-canada-27838677.html|arxivsáne=March 21, 2012|qaralǵan sáne=April 9, 2012}}&lt;/ref&gt;. Sony marketing direktorı Stefan Labruss Sony kompaniyasınıń Google TV tiykarındaǵı ónimlerdi 2012-jıldıń sentyabr ayında Evropada satıwdı baslaytuǵının bildirgen&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://gigaom.com/video/google-tv-european-launch/|bet=Google TV is coming to Europe this September|arxivurl=https://web.archive.org/web/20120402212556/http://gigaom.com/video/google-tv-european-launch/|arxivsáne=April 2, 2012|sáne=April 2, 2012|qaralǵan sáne=April 3, 2012}}&lt;/ref&gt;.
* 2012-jıl 19-aprel – Google TV hám filmler qosımshasın jámiyetlik funkciyalar menen jańalaydı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://googletv.blogspot.co.nz/2012/04/headline-making-google-tv-more-personal.html|bet=Making Google TV more personal with TV &amp; Movies|avtor=Funk|at=Greg|qaralǵan sáne=April 19, 2012}}&lt;/ref&gt;.
* 2012-jıl 25-iyun – Sony kompaniyası Google TVnı 2012-jıldıń sentyabr ayında Evropada shıǵarıwdı jobalastıradı. Bul NSZ-GS7 tarmaq media pleeri hám NSZ-GS9 Google TV integraciyalanǵan Blu-ray pleeri menen ámelge asırıladı hám dáslep Ullı Britaniyada satılıwǵa shıǵarıladı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.broadbandtvnews.com/2012/06/25/sony-brings-google-tv-to-europe-2/|bet=Sony brings Google TV to Europe|avtor=Robert Briel|sáne=June 25, 2012|baspaxana=Bradband TV News|qaralǵan sáne=June 25, 2012}}&lt;/ref&gt;.
* 2012-jıl 12-oktyabr – Google TV 3-versiyasınıń Google video demosı sırtqa shıǵıp ketedi. 3-versiya funkciyalarına jaqsılanǵan Primetime TV baǵdarlama qollanbası, sonday-aq Android qosımsha qosımshası kiredi. Mikrofonı bar modeller ushın dawıs arqalı TV hám veb-izlew. Satıp alıw ushın aǵımlı video usınıs etetuǵın Movies &amp; TV Play Store qosımshası&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.youtube.com/watch?v=mQ92HQluvW4|bet=Google TV V3 from Google – Demo|arxivurl=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211215/mQ92HQluvW4|arxivsáne=December 15, 2021|sáne=October 19, 2012|baspaxana=YouTube|qaralǵan sáne=June 15, 2013}}&lt;/ref&gt;.
* 2013-jıl yanvar – Google TV 3-versiyası kópshilik Google TV qurılmalarına en jayılıp baslanadı.
* 2013-jıl 15-may – Google 2-áwlad Google TV qurılmalarınıń (ARM processorların qollanatuǵın) Android 4.2.2 hám Android Chromenıń eń sońǵı versiyasına jańalanıw múmkinshiligine iye bolatuǵının járiyalaydı, Desktop Chrome ornına&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://gigaom.com/2013/05/15/google-tv-android-jelly-bean-update/|bet=Google TV will receive Android 4.2.2 update as well as latest version of Chrome|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130607034537/http://gigaom.com/2013/05/15/google-tv-android-jelly-bean-update/|arxivsáne=June 7, 2013|sáne=May 15, 2012|qaralǵan sáne=May 15, 2012}}&lt;/ref&gt;.
* 2013-jıl 10-oktyabr – Esabatta Google kompaniyasınıń Google TVnı Android TV dep qayta ataytuǵını hám shama menen bir million Google TV qurılması qollanılıp atırǵanı aytıladı&lt;ref name=&quot;GigaOm-Oct13&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://gigaom.com/2013/10/10/google-tv-rebranded-android-tv/|bet=Google to sunset Google TV brand as its smart TV platform merges with Android — Tech News and Analysis|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140414202119/http://gigaom.com/2013/10/10/google-tv-rebranded-android-tv/|arxivsáne=April 14, 2014|sáne=October 10, 2013|baspaxana=Gigaom.com|qaralǵan sáne=April 21, 2014}}&lt;/ref&gt;.
* 2013-jıl 11-oktyabr – Google Google TV 4-versiyasınıń sońında tuwma Chromecast sıyaqlı funkcionallıqqa iye bolatuǵının tastıyıqlaydı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.engadget.com/2013/10/11/google-tv-v4-android-hacked-rom/|bet=Google TV v4 close to release, hacked 'Android TV' ROM is running in the wild|avtor=Lawler|at=Richard|sáne=October 11, 2013|baspaxana=Engadget.com|qaralǵan sáne=April 21, 2014}}&lt;/ref&gt;.
* 2013-jıl 24-oktyabr – Google TV menen úskenelengen LG televizorları Android 4.2.2 jańalanıwın alıwdı baslaydı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.androidpolice.com/2013/10/24/various-lg-google-tv-models-get-updated-to-android-4-2-2-finally-kiss-honeycomb-goodbye/|bet=Various LG Google TV Models Get Updated To Android 4.2.2, Finally Kiss Honeycomb Goodbye|sáne=October 24, 2013|baspaxana=Androidpolice.com|qaralǵan sáne=April 21, 2014}}&lt;/ref&gt;.

== Ózgeshelikleri ==
Google TV Googledıń bar bolǵan kóp ónimlerinen paydalandı. Google TVnıń operaciyalıq sisteması, televizor ushın arnawlı jobalanǵan Android 3.0/3.2 versiyası, tiykarǵı bazanı támiyinledi, bul baǵdarlamashılarǵa sistemanıń funkcionallıǵın keńeytetuǵın qosımshalardı jaratıwǵa múmkinshilik berdi. Googledıń Chrome brauzeri internetke kiriw qapısın támiyinledi, tutınıwshılarǵa veb-saytlardı kóriw hám bir waqıttıń ózinde televizor kóriw imkaniyatın berdi. Tutınıwshılar Chrome brauzeri arqalı HBO, CNBC hám basqa da provayderlerdiń kontentine kire alatuǵın edi. [[Android]] hám [[Apple Inc.|Apple]] [[Smartfon|smartfonları]] hám planshet kompyuterleri Google TV ushın aralıqtan basqarıw pulti sıpatında qollanıla alatuǵın edi. Google TV ónimleri tolıq QWERTY klaviaturası bar sımsız aralıqtan basqarıw pultleri menen jetkerildi. 2011-jıldıń noyabr ayındaǵı jańalanıw [[Google Play|Google Playge]] kiriwge ruqsat berdi hám izlewdiń tikkeley efirdegi televidenie, Netflix, YouTube, HBO GO, Amazon hám basqa da dereklerden kontent tabıwına múmkinshilik berdi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://code.google.com/tv/faq.html#android|bet=Frequently Asked Questions – Google TV – Google Developers|qaralǵan sáne=January 13, 2012}}&lt;/ref&gt;

Xyologic eń kóp ornatılǵan dáslepki Google TV qosımshalarınıń dizimin dúzdi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.xyologic.com/blog/google-tv-apps-fact-sheet/|bet=The Early Days of Google TV Apps|sáne=February 13, 2012|baspaxana=Xyologic.com|qaralǵan sáne=November 18, 2012}}&lt;/ref&gt;. 2012-jıldıń noyabr ayına kelip, eń kóp ornatılǵan qosımshalar Napster, Pandora Radio hám CNBC boldı.

== Sherikler ==
Google TV platforması Google tárepinen OEM-lerge (original úskene óndiriwshilerge) olardıń tutınıwshı ónimlerine qosıw ushın beriledi. Tutınıwshı qurılmalarınıń birinshi áwladı Logitech hám [[Sony]] tárepinen óndirildi. Tutınıwshı qurılmalarınıń ekinshi áwladı Sony,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.slashgear.com/sony-outs-2nd-gen-google-tv-boxes-with-streamlined-remote-10208207/|bet=Sony outs 2nd-Gen Google TV boxes with streamlined remote|sáne=January 10, 2012|baspaxana=SlashGear|qaralǵan sáne=April 17, 2012}}&lt;/ref&gt; LG (LG L9 SoC qarań), Vizio,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2012/1/10/2696210/vizio-google-tv-vap430-media-streamer|bet=Vizio introduces Google TV-powered VAP430 media streamer|avtor=Bishop|at=Bryan|sáne=January 10, 2012|baspaxana=The Verge|qaralǵan sáne=April 17, 2012}}&lt;/ref&gt; Hisense, NetGear hám Asus tárepinen óndirildi. Tutınıwshı qurılmalarınıń úshinshi áwladı 2013-jılǵı Xalıqaralıq tutınıwshı elektronikası kórgizbesinde (CES) LG tárepinen járiyalandı, olar ózleriniń televizor modellerin járiyaladı.

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Google]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>j8s50yr010mim0k0nzumrw7udj14rhv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Lana Del Rey</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25185</id>
    <revision>
      <id>120789</id>
      <timestamp>2025-06-08T08:19:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Srajatdin Usnatdinov</username>
        <id>12560</id>
      </contributor>
      <comment>Taza bet jaratıldı: «{{Shaxs infoqutısı |qaraqalpaqsha atı        = Lana Del Rey |negizgi atı              = {{lang-en|Lana Del Rey}} |súwret                   = Lana Primavera (1).jpg |súwret eni               = 220 |súwret táriypi           =  |tuwılǵan waqtındaǵı atı  = Elizabet Vulridj Grant |tuwılǵan sánesi          = [[1985|1985-jıl]] [[21-iyun]] |tuwılǵan jeri            = [[Nyu-York]], [[Nyu-York (shtat)|Nyu-York]], [[AQSH]] |qaytıs bolǵan sánesi     =  |...»</comment>
      <origin>120789</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3047" sha1="n6er45aj1ktdhyccv9sxr82a5v71bf9" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı
|qaraqalpaqsha atı        = Lana Del Rey
|negizgi atı              = {{lang-en|Lana Del Rey}}
|súwret                   = Lana Primavera (1).jpg
|súwret eni               = 220
|súwret táriypi           = 
|tuwılǵan waqtındaǵı atı  = Elizabet Vulridj Grant
|tuwılǵan sánesi          = [[1985|1985-jıl]] [[21-iyun]]
|tuwılǵan jeri            = [[Nyu-York]], [[Nyu-York (shtat)|Nyu-York]], [[AQSH]]
|qaytıs bolǵan sánesi     = 
|qaytıs bolǵan jeri       =  
|puqaralıǵı               = {{bayraqlastırıw|AQSH}}
|milleti                  = 
|kásibi                   = [[qosıqshı]], [[muzikalıq produuser]]&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9603256/jack-antonoff-producers-now-digital-cover-interview/ |title=Jack Antonoff's Guide to Producing: Billboard Cover – Billboard |access-date=2021-07-20 |archive-date=2021-07-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210720150502/https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9603256/jack-antonoff-producers-now-digital-cover-interview/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;, [[shayır]]&lt;ref name=&quot;contralto&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.washingtonpost.com/entertainment/music/lana-del-rey-lacks-the-emotion-to-offset-a-thin-voice/2012/01/30/gIQA2eLddQ_story.html |title=Lana Del Rey Lacks the Emotion, But Not the Voice |accessdate=2014-03-16 |publisher=''[[The Washington Post]]'' |author=Chris Richards |date=2012-01-30 |lang=en |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140215120602/http://www.washingtonpost.com/entertainment/music/lana-del-rey-lacks-the-emotion-to-offset-a-thin-voice/2012/01/30/gIQA2eLddQ_story.html |archivedate=2014-02-15 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;
|oqıǵan jeri              = 
|iskerlik jılları         = [[2005|2005-jıldan]] baslap
|belgili pikirleri        = 
|ákesi                    = 
|anası                    = 
|ómirlik joldası          = 
|ómirlik joldasları       = 
|perzentleri              = 
|sıylıqları               = 
|ataqları                 = 
|sayt                     = https://www.lanadelrey.com/
|qolı                     = Lana Del Rey signature.svg
}}
'''Lana Del Rey''' ({{lang-en|Lana Del Rey}}, negizgi atı — '''Elizabet Vulridj Grant''', {{lang-en|Elizabeth Woolridge Grant}}; 1985-jıl 21-iyun, Nyu-York, AQSH) — amerikalı qosıqshı, qosıq jazıwshı hám shayır, «Gremmi» sıylıǵına on bir mártebe kandidat. Ol óziniń ayrıqsha usılı sebepli zamanagóy muzıka sanaatındaǵı eń áhmiyetli shaxslardan biri bolıp, ol melanxolik estetika, 1950-1970-jıllardaǵı Amerika pop mádeniyatına bolǵan nostalgiya hám dawıstıń kinematografiyalıǵın ózinde jámlegen. Lana Del Reydiń dóretiwshiligi sınshılar arasında da, keń auditoriya arasında da tán alıwǵa eristi. Variety jurnalı onı «XXI ásirdiń eń abıraylı avtor-atqarıwshılarınan biri» dep atadı hám Rolling Stone onı «XXI ásirdiń eń ullı amerikalı qosıq avtorı» dep atap, «Barlıq dáwirlerdiń 200 eń ullı qosıqshıları» dizimine kirgizdi.</text>
      <sha1>n6er45aj1ktdhyccv9sxr82a5v71bf9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120790</id>
      <parentid>120789</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:20:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Srajatdin Usnatdinov</username>
        <id>12560</id>
      </contributor>
      <origin>120790</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3056" sha1="ni9z5db817qt7yjsa8knvlfz12yf7f8" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı
|qaraqalpaqsha atı        = Lana Del Rey
|negizgi atı              = {{lang-en|Lana Del Rey}}
|súwret                   = Lana Primavera (1).jpg
|súwret eni               = 220
|súwret táriypi           = 
|tuwılǵan waqtındaǵı atı  = Elizabet Vulridj Grant
|tuwılǵan sánesi          = [[1985|1985-jıl]] [[21-iyun]]
|tuwılǵan jeri            = [[Nyu-York]], [[Nyu-York (shtat)|Nyu-York]], [[AQSH]]
|qaytıs bolǵan sánesi     = 
|qaytıs bolǵan jeri       =  
|puqaralıǵı               = {{bayraqlastırıw|AQSH}}
|milleti                  = 
|kásibi                   = [[qosıqshı]], [[muzikalıq produuser]]&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9603256/jack-antonoff-producers-now-digital-cover-interview/ |title=Jack Antonoff's Guide to Producing: Billboard Cover – Billboard |access-date=2021-07-20 |archive-date=2021-07-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210720150502/https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9603256/jack-antonoff-producers-now-digital-cover-interview/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;, [[shayır]]&lt;ref name=&quot;contralto&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.washingtonpost.com/entertainment/music/lana-del-rey-lacks-the-emotion-to-offset-a-thin-voice/2012/01/30/gIQA2eLddQ_story.html |title=Lana Del Rey Lacks the Emotion, But Not the Voice |accessdate=2014-03-16 |publisher=''[[The Washington Post]]'' |author=Chris Richards |date=2012-01-30 |lang=en |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140215120602/http://www.washingtonpost.com/entertainment/music/lana-del-rey-lacks-the-emotion-to-offset-a-thin-voice/2012/01/30/gIQA2eLddQ_story.html |archivedate=2014-02-15 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;
|oqıǵan jeri              = 
|iskerlik jılları         = [[2005|2005-jıldan]] baslap
|belgili pikirleri        = 
|ákesi                    = 
|anası                    = 
|ómirlik joldası          = 
|ómirlik joldasları       = 
|perzentleri              = 
|sıylıqları               = 
|ataqları                 = 
|sayt                     = https://www.lanadelrey.com/
|qolı                     = Lana Del Rey signature.svg
}}
'''Lana Del Rey''' ({{lang-en|Lana Del Rey}}, negizgi atı — '''Elizabet Vulridj Grant''', {{lang-en|Elizabeth Woolridge Grant}}; [[1985|1985-jıl]] 21-iyun, Nyu-York, AQSH) — amerikalı qosıqshı, qosıq jazıwshı hám shayır, «Gremmi» sıylıǵına on bir mártebe kandidat. Ol óziniń ayrıqsha usılı sebepli zamanagóy muzıka sanaatındaǵı eń áhmiyetli shaxslardan biri bolıp, ol melanxolik estetika, 1950-1970-jıllardaǵı Amerika pop mádeniyatına bolǵan nostalgiya hám dawıstıń kinematografiyalıǵın ózinde jámlegen. Lana Del Reydiń dóretiwshiligi sınshılar arasında da, keń auditoriya arasında da tán alıwǵa eristi. Variety jurnalı onı «XXI ásirdiń eń abıraylı avtor-atqarıwshılarınan biri» dep atadı hám Rolling Stone onı «XXI ásirdiń eń ullı amerikalı qosıq avtorı» dep atap, «Barlıq dáwirlerdiń 200 eń ullı qosıqshıları» dizimine kirgizdi.</text>
      <sha1>ni9z5db817qt7yjsa8knvlfz12yf7f8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120791</id>
      <parentid>120790</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:20:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Srajatdin Usnatdinov</username>
        <id>12560</id>
      </contributor>
      <origin>120791</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3060" sha1="4gbjnnj8dyu0e14di76ngdmtrxvxy9a" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı
|qaraqalpaqsha atı        = Lana Del Rey
|negizgi atı              = {{lang-en|Lana Del Rey}}
|súwret                   = Lana Primavera (1).jpg
|súwret eni               = 220
|súwret táriypi           = 
|tuwılǵan waqtındaǵı atı  = Elizabet Vulridj Grant
|tuwılǵan sánesi          = [[1985|1985-jıl]] [[21-iyun]]
|tuwılǵan jeri            = [[Nyu-York]], [[Nyu-York (shtat)|Nyu-York]], [[AQSH]]
|qaytıs bolǵan sánesi     = 
|qaytıs bolǵan jeri       =  
|puqaralıǵı               = {{bayraqlastırıw|AQSH}}
|milleti                  = 
|kásibi                   = [[qosıqshı]], [[muzikalıq produuser]]&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9603256/jack-antonoff-producers-now-digital-cover-interview/ |title=Jack Antonoff's Guide to Producing: Billboard Cover – Billboard |access-date=2021-07-20 |archive-date=2021-07-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210720150502/https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9603256/jack-antonoff-producers-now-digital-cover-interview/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;, [[shayır]]&lt;ref name=&quot;contralto&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.washingtonpost.com/entertainment/music/lana-del-rey-lacks-the-emotion-to-offset-a-thin-voice/2012/01/30/gIQA2eLddQ_story.html |title=Lana Del Rey Lacks the Emotion, But Not the Voice |accessdate=2014-03-16 |publisher=''[[The Washington Post]]'' |author=Chris Richards |date=2012-01-30 |lang=en |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140215120602/http://www.washingtonpost.com/entertainment/music/lana-del-rey-lacks-the-emotion-to-offset-a-thin-voice/2012/01/30/gIQA2eLddQ_story.html |archivedate=2014-02-15 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;
|oqıǵan jeri              = 
|iskerlik jılları         = [[2005|2005-jıldan]] baslap
|belgili pikirleri        = 
|ákesi                    = 
|anası                    = 
|ómirlik joldası          = 
|ómirlik joldasları       = 
|perzentleri              = 
|sıylıqları               = 
|ataqları                 = 
|sayt                     = https://www.lanadelrey.com/
|qolı                     = Lana Del Rey signature.svg
}}
'''Lana Del Rey''' ({{lang-en|Lana Del Rey}}, negizgi atı — '''Elizabet Vulridj Grant''', {{lang-en|Elizabeth Woolridge Grant}}; [[1985|1985-jıl]] [[21-iyun]], Nyu-York, AQSH) — amerikalı qosıqshı, qosıq jazıwshı hám shayır, «Gremmi» sıylıǵına on bir mártebe kandidat. Ol óziniń ayrıqsha usılı sebepli zamanagóy muzıka sanaatındaǵı eń áhmiyetli shaxslardan biri bolıp, ol melanxolik estetika, 1950-1970-jıllardaǵı Amerika pop mádeniyatına bolǵan nostalgiya hám dawıstıń kinematografiyalıǵın ózinde jámlegen. Lana Del Reydiń dóretiwshiligi sınshılar arasında da, keń auditoriya arasında da tán alıwǵa eristi. Variety jurnalı onı «XXI ásirdiń eń abıraylı avtor-atqarıwshılarınan biri» dep atadı hám Rolling Stone onı «XXI ásirdiń eń ullı amerikalı qosıq avtorı» dep atap, «Barlıq dáwirlerdiń 200 eń ullı qosıqshıları» dizimine kirgizdi.</text>
      <sha1>4gbjnnj8dyu0e14di76ngdmtrxvxy9a</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120792</id>
      <parentid>120791</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:20:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Srajatdin Usnatdinov</username>
        <id>12560</id>
      </contributor>
      <origin>120792</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3064" sha1="24vs6zek47dmu204x3vowwxq1li9pfc" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı
|qaraqalpaqsha atı        = Lana Del Rey
|negizgi atı              = {{lang-en|Lana Del Rey}}
|súwret                   = Lana Primavera (1).jpg
|súwret eni               = 220
|súwret táriypi           = 
|tuwılǵan waqtındaǵı atı  = Elizabet Vulridj Grant
|tuwılǵan sánesi          = [[1985|1985-jıl]] [[21-iyun]]
|tuwılǵan jeri            = [[Nyu-York]], [[Nyu-York (shtat)|Nyu-York]], [[AQSH]]
|qaytıs bolǵan sánesi     = 
|qaytıs bolǵan jeri       =  
|puqaralıǵı               = {{bayraqlastırıw|AQSH}}
|milleti                  = 
|kásibi                   = [[qosıqshı]], [[muzikalıq produuser]]&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9603256/jack-antonoff-producers-now-digital-cover-interview/ |title=Jack Antonoff's Guide to Producing: Billboard Cover – Billboard |access-date=2021-07-20 |archive-date=2021-07-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210720150502/https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9603256/jack-antonoff-producers-now-digital-cover-interview/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;, [[shayır]]&lt;ref name=&quot;contralto&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.washingtonpost.com/entertainment/music/lana-del-rey-lacks-the-emotion-to-offset-a-thin-voice/2012/01/30/gIQA2eLddQ_story.html |title=Lana Del Rey Lacks the Emotion, But Not the Voice |accessdate=2014-03-16 |publisher=''[[The Washington Post]]'' |author=Chris Richards |date=2012-01-30 |lang=en |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140215120602/http://www.washingtonpost.com/entertainment/music/lana-del-rey-lacks-the-emotion-to-offset-a-thin-voice/2012/01/30/gIQA2eLddQ_story.html |archivedate=2014-02-15 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;
|oqıǵan jeri              = 
|iskerlik jılları         = [[2005|2005-jıldan]] baslap
|belgili pikirleri        = 
|ákesi                    = 
|anası                    = 
|ómirlik joldası          = 
|ómirlik joldasları       = 
|perzentleri              = 
|sıylıqları               = 
|ataqları                 = 
|sayt                     = https://www.lanadelrey.com/
|qolı                     = Lana Del Rey signature.svg
}}
'''Lana Del Rey''' ({{lang-en|Lana Del Rey}}, negizgi atı — '''Elizabet Vulridj Grant''', {{lang-en|Elizabeth Woolridge Grant}}; [[1985|1985-jıl]] [[21-iyun]], [[Nyu-York]], AQSH) — amerikalı qosıqshı, qosıq jazıwshı hám shayır, «Gremmi» sıylıǵına on bir mártebe kandidat. Ol óziniń ayrıqsha usılı sebepli zamanagóy muzıka sanaatındaǵı eń áhmiyetli shaxslardan biri bolıp, ol melanxolik estetika, 1950-1970-jıllardaǵı Amerika pop mádeniyatına bolǵan nostalgiya hám dawıstıń kinematografiyalıǵın ózinde jámlegen. Lana Del Reydiń dóretiwshiligi sınshılar arasında da, keń auditoriya arasında da tán alıwǵa eristi. Variety jurnalı onı «XXI ásirdiń eń abıraylı avtor-atqarıwshılarınan biri» dep atadı hám Rolling Stone onı «XXI ásirdiń eń ullı amerikalı qosıq avtorı» dep atap, «Barlıq dáwirlerdiń 200 eń ullı qosıqshıları» dizimine kirgizdi.</text>
      <sha1>24vs6zek47dmu204x3vowwxq1li9pfc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120793</id>
      <parentid>120792</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:20:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Srajatdin Usnatdinov</username>
        <id>12560</id>
      </contributor>
      <origin>120793</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3068" sha1="rxckyon5wlx1xeba9qn3ymp54oz75pf" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı
|qaraqalpaqsha atı        = Lana Del Rey
|negizgi atı              = {{lang-en|Lana Del Rey}}
|súwret                   = Lana Primavera (1).jpg
|súwret eni               = 220
|súwret táriypi           = 
|tuwılǵan waqtındaǵı atı  = Elizabet Vulridj Grant
|tuwılǵan sánesi          = [[1985|1985-jıl]] [[21-iyun]]
|tuwılǵan jeri            = [[Nyu-York]], [[Nyu-York (shtat)|Nyu-York]], [[AQSH]]
|qaytıs bolǵan sánesi     = 
|qaytıs bolǵan jeri       =  
|puqaralıǵı               = {{bayraqlastırıw|AQSH}}
|milleti                  = 
|kásibi                   = [[qosıqshı]], [[muzikalıq produuser]]&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9603256/jack-antonoff-producers-now-digital-cover-interview/ |title=Jack Antonoff's Guide to Producing: Billboard Cover – Billboard |access-date=2021-07-20 |archive-date=2021-07-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210720150502/https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9603256/jack-antonoff-producers-now-digital-cover-interview/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;, [[shayır]]&lt;ref name=&quot;contralto&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.washingtonpost.com/entertainment/music/lana-del-rey-lacks-the-emotion-to-offset-a-thin-voice/2012/01/30/gIQA2eLddQ_story.html |title=Lana Del Rey Lacks the Emotion, But Not the Voice |accessdate=2014-03-16 |publisher=''[[The Washington Post]]'' |author=Chris Richards |date=2012-01-30 |lang=en |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140215120602/http://www.washingtonpost.com/entertainment/music/lana-del-rey-lacks-the-emotion-to-offset-a-thin-voice/2012/01/30/gIQA2eLddQ_story.html |archivedate=2014-02-15 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;
|oqıǵan jeri              = 
|iskerlik jılları         = [[2005|2005-jıldan]] baslap
|belgili pikirleri        = 
|ákesi                    = 
|anası                    = 
|ómirlik joldası          = 
|ómirlik joldasları       = 
|perzentleri              = 
|sıylıqları               = 
|ataqları                 = 
|sayt                     = https://www.lanadelrey.com/
|qolı                     = Lana Del Rey signature.svg
}}
'''Lana Del Rey''' ({{lang-en|Lana Del Rey}}, negizgi atı — '''Elizabet Vulridj Grant''', {{lang-en|Elizabeth Woolridge Grant}}; [[1985|1985-jıl]] [[21-iyun]], [[Nyu-York]], [[AQSH]]) — amerikalı qosıqshı, qosıq jazıwshı hám shayır, «Gremmi» sıylıǵına on bir mártebe kandidat. Ol óziniń ayrıqsha usılı sebepli zamanagóy muzıka sanaatındaǵı eń áhmiyetli shaxslardan biri bolıp, ol melanxolik estetika, 1950-1970-jıllardaǵı Amerika pop mádeniyatına bolǵan nostalgiya hám dawıstıń kinematografiyalıǵın ózinde jámlegen. Lana Del Reydiń dóretiwshiligi sınshılar arasında da, keń auditoriya arasında da tán alıwǵa eristi. Variety jurnalı onı «XXI ásirdiń eń abıraylı avtor-atqarıwshılarınan biri» dep atadı hám Rolling Stone onı «XXI ásirdiń eń ullı amerikalı qosıq avtorı» dep atap, «Barlıq dáwirlerdiń 200 eń ullı qosıqshıları» dizimine kirgizdi.</text>
      <sha1>rxckyon5wlx1xeba9qn3ymp54oz75pf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120794</id>
      <parentid>120793</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:20:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Srajatdin Usnatdinov</username>
        <id>12560</id>
      </contributor>
      <origin>120794</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3072" sha1="p00kuiiqj047ohqktjtl2x54a4algrh" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı
|qaraqalpaqsha atı        = Lana Del Rey
|negizgi atı              = {{lang-en|Lana Del Rey}}
|súwret                   = Lana Primavera (1).jpg
|súwret eni               = 220
|súwret táriypi           = 
|tuwılǵan waqtındaǵı atı  = Elizabet Vulridj Grant
|tuwılǵan sánesi          = [[1985|1985-jıl]] [[21-iyun]]
|tuwılǵan jeri            = [[Nyu-York]], [[Nyu-York (shtat)|Nyu-York]], [[AQSH]]
|qaytıs bolǵan sánesi     = 
|qaytıs bolǵan jeri       =  
|puqaralıǵı               = {{bayraqlastırıw|AQSH}}
|milleti                  = 
|kásibi                   = [[qosıqshı]], [[muzikalıq produuser]]&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9603256/jack-antonoff-producers-now-digital-cover-interview/ |title=Jack Antonoff's Guide to Producing: Billboard Cover – Billboard |access-date=2021-07-20 |archive-date=2021-07-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210720150502/https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9603256/jack-antonoff-producers-now-digital-cover-interview/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;, [[shayır]]&lt;ref name=&quot;contralto&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.washingtonpost.com/entertainment/music/lana-del-rey-lacks-the-emotion-to-offset-a-thin-voice/2012/01/30/gIQA2eLddQ_story.html |title=Lana Del Rey Lacks the Emotion, But Not the Voice |accessdate=2014-03-16 |publisher=''[[The Washington Post]]'' |author=Chris Richards |date=2012-01-30 |lang=en |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140215120602/http://www.washingtonpost.com/entertainment/music/lana-del-rey-lacks-the-emotion-to-offset-a-thin-voice/2012/01/30/gIQA2eLddQ_story.html |archivedate=2014-02-15 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;
|oqıǵan jeri              = 
|iskerlik jılları         = [[2005|2005-jıldan]] baslap
|belgili pikirleri        = 
|ákesi                    = 
|anası                    = 
|ómirlik joldası          = 
|ómirlik joldasları       = 
|perzentleri              = 
|sıylıqları               = 
|ataqları                 = 
|sayt                     = https://www.lanadelrey.com/
|qolı                     = Lana Del Rey signature.svg
}}
'''Lana Del Rey''' ({{lang-en|Lana Del Rey}}, negizgi atı — '''Elizabet Vulridj Grant''', {{lang-en|Elizabeth Woolridge Grant}}; [[1985|1985-jıl]] [[21-iyun]], [[Nyu-York]], [[AQSH]]) — amerikalı [[qosıqshı]], qosıq jazıwshı hám shayır, «Gremmi» sıylıǵına on bir mártebe kandidat. Ol óziniń ayrıqsha usılı sebepli zamanagóy muzıka sanaatındaǵı eń áhmiyetli shaxslardan biri bolıp, ol melanxolik estetika, 1950-1970-jıllardaǵı Amerika pop mádeniyatına bolǵan nostalgiya hám dawıstıń kinematografiyalıǵın ózinde jámlegen. Lana Del Reydiń dóretiwshiligi sınshılar arasında da, keń auditoriya arasında da tán alıwǵa eristi. Variety jurnalı onı «XXI ásirdiń eń abıraylı avtor-atqarıwshılarınan biri» dep atadı hám Rolling Stone onı «XXI ásirdiń eń ullı amerikalı qosıq avtorı» dep atap, «Barlıq dáwirlerdiń 200 eń ullı qosıqshıları» dizimine kirgizdi.</text>
      <sha1>p00kuiiqj047ohqktjtl2x54a4algrh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120795</id>
      <parentid>120794</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:20:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Srajatdin Usnatdinov</username>
        <id>12560</id>
      </contributor>
      <origin>120795</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3076" sha1="qwjibaeaao4xjwhkm2ca9jm0chia9vz" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı
|qaraqalpaqsha atı        = Lana Del Rey
|negizgi atı              = {{lang-en|Lana Del Rey}}
|súwret                   = Lana Primavera (1).jpg
|súwret eni               = 220
|súwret táriypi           = 
|tuwılǵan waqtındaǵı atı  = Elizabet Vulridj Grant
|tuwılǵan sánesi          = [[1985|1985-jıl]] [[21-iyun]]
|tuwılǵan jeri            = [[Nyu-York]], [[Nyu-York (shtat)|Nyu-York]], [[AQSH]]
|qaytıs bolǵan sánesi     = 
|qaytıs bolǵan jeri       =  
|puqaralıǵı               = {{bayraqlastırıw|AQSH}}
|milleti                  = 
|kásibi                   = [[qosıqshı]], [[muzikalıq produuser]]&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9603256/jack-antonoff-producers-now-digital-cover-interview/ |title=Jack Antonoff's Guide to Producing: Billboard Cover – Billboard |access-date=2021-07-20 |archive-date=2021-07-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210720150502/https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9603256/jack-antonoff-producers-now-digital-cover-interview/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;, [[shayır]]&lt;ref name=&quot;contralto&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.washingtonpost.com/entertainment/music/lana-del-rey-lacks-the-emotion-to-offset-a-thin-voice/2012/01/30/gIQA2eLddQ_story.html |title=Lana Del Rey Lacks the Emotion, But Not the Voice |accessdate=2014-03-16 |publisher=''[[The Washington Post]]'' |author=Chris Richards |date=2012-01-30 |lang=en |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140215120602/http://www.washingtonpost.com/entertainment/music/lana-del-rey-lacks-the-emotion-to-offset-a-thin-voice/2012/01/30/gIQA2eLddQ_story.html |archivedate=2014-02-15 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;
|oqıǵan jeri              = 
|iskerlik jılları         = [[2005|2005-jıldan]] baslap
|belgili pikirleri        = 
|ákesi                    = 
|anası                    = 
|ómirlik joldası          = 
|ómirlik joldasları       = 
|perzentleri              = 
|sıylıqları               = 
|ataqları                 = 
|sayt                     = https://www.lanadelrey.com/
|qolı                     = Lana Del Rey signature.svg
}}
'''Lana Del Rey''' ({{lang-en|Lana Del Rey}}, negizgi atı — '''Elizabet Vulridj Grant''', {{lang-en|Elizabeth Woolridge Grant}}; [[1985|1985-jıl]] [[21-iyun]], [[Nyu-York]], [[AQSH]]) — amerikalı [[qosıqshı]], qosıq jazıwshı hám [[shayır]], «Gremmi» sıylıǵına on bir mártebe kandidat. Ol óziniń ayrıqsha usılı sebepli zamanagóy muzıka sanaatındaǵı eń áhmiyetli shaxslardan biri bolıp, ol melanxolik estetika, 1950-1970-jıllardaǵı Amerika pop mádeniyatına bolǵan nostalgiya hám dawıstıń kinematografiyalıǵın ózinde jámlegen. Lana Del Reydiń dóretiwshiligi sınshılar arasında da, keń auditoriya arasında da tán alıwǵa eristi. Variety jurnalı onı «XXI ásirdiń eń abıraylı avtor-atqarıwshılarınan biri» dep atadı hám Rolling Stone onı «XXI ásirdiń eń ullı amerikalı qosıq avtorı» dep atap, «Barlıq dáwirlerdiń 200 eń ullı qosıqshıları» dizimine kirgizdi.</text>
      <sha1>qwjibaeaao4xjwhkm2ca9jm0chia9vz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120796</id>
      <parentid>120795</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:20:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Srajatdin Usnatdinov</username>
        <id>12560</id>
      </contributor>
      <origin>120796</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3098" sha1="a355devrhmxkof4evc7un11g04efhit" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı
|qaraqalpaqsha atı        = Lana Del Rey
|negizgi atı              = {{lang-en|Lana Del Rey}}
|súwret                   = Lana Primavera (1).jpg
|súwret eni               = 220
|súwret táriypi           = 
|tuwılǵan waqtındaǵı atı  = Elizabet Vulridj Grant
|tuwılǵan sánesi          = [[1985|1985-jıl]] [[21-iyun]]
|tuwılǵan jeri            = [[Nyu-York]], [[Nyu-York (shtat)|Nyu-York]], [[AQSH]]
|qaytıs bolǵan sánesi     = 
|qaytıs bolǵan jeri       =  
|puqaralıǵı               = {{bayraqlastırıw|AQSH}}
|milleti                  = 
|kásibi                   = [[qosıqshı]], [[muzikalıq produuser]]&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9603256/jack-antonoff-producers-now-digital-cover-interview/ |title=Jack Antonoff's Guide to Producing: Billboard Cover – Billboard |access-date=2021-07-20 |archive-date=2021-07-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210720150502/https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9603256/jack-antonoff-producers-now-digital-cover-interview/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;, [[shayır]]&lt;ref name=&quot;contralto&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.washingtonpost.com/entertainment/music/lana-del-rey-lacks-the-emotion-to-offset-a-thin-voice/2012/01/30/gIQA2eLddQ_story.html |title=Lana Del Rey Lacks the Emotion, But Not the Voice |accessdate=2014-03-16 |publisher=''[[The Washington Post]]'' |author=Chris Richards |date=2012-01-30 |lang=en |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140215120602/http://www.washingtonpost.com/entertainment/music/lana-del-rey-lacks-the-emotion-to-offset-a-thin-voice/2012/01/30/gIQA2eLddQ_story.html |archivedate=2014-02-15 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;
|oqıǵan jeri              = 
|iskerlik jılları         = [[2005|2005-jıldan]] baslap
|belgili pikirleri        = 
|ákesi                    = 
|anası                    = 
|ómirlik joldası          = 
|ómirlik joldasları       = 
|perzentleri              = 
|sıylıqları               = 
|ataqları                 = 
|sayt                     = https://www.lanadelrey.com/
|qolı                     = Lana Del Rey signature.svg
}}
'''Lana Del Rey''' ({{lang-en|Lana Del Rey}}, negizgi atı — '''Elizabet Vulridj Grant''', {{lang-en|Elizabeth Woolridge Grant}}; [[1985|1985-jıl]] [[21-iyun]], [[Nyu-York]], [[AQSH]]) — amerikalı [[qosıqshı]], qosıq jazıwshı hám [[shayır]], «&lt;nowiki/&gt;[[Gremmi]]&lt;nowiki/&gt;» sıylıǵına on bir mártebe kandidat. Ol óziniń ayrıqsha usılı sebepli zamanagóy muzıka sanaatındaǵı eń áhmiyetli shaxslardan biri bolıp, ol melanxolik estetika, 1950-1970-jıllardaǵı Amerika pop mádeniyatına bolǵan nostalgiya hám dawıstıń kinematografiyalıǵın ózinde jámlegen. Lana Del Reydiń dóretiwshiligi sınshılar arasında da, keń auditoriya arasında da tán alıwǵa eristi. Variety jurnalı onı «XXI ásirdiń eń abıraylı avtor-atqarıwshılarınan biri» dep atadı hám Rolling Stone onı «XXI ásirdiń eń ullı amerikalı qosıq avtorı» dep atap, «Barlıq dáwirlerdiń 200 eń ullı qosıqshıları» dizimine kirgizdi.</text>
      <sha1>a355devrhmxkof4evc7un11g04efhit</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120797</id>
      <parentid>120796</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:21:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Srajatdin Usnatdinov</username>
        <id>12560</id>
      </contributor>
      <origin>120797</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3114" sha1="rl9hpg9ps5g5yusqyy6veagt887loon" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı
|qaraqalpaqsha atı        = Lana Del Rey
|negizgi atı              = {{lang-en|Lana Del Rey}}
|súwret                   = Lana Primavera (1).jpg
|súwret eni               = 220
|súwret táriypi           = 
|tuwılǵan waqtındaǵı atı  = Elizabet Vulridj Grant
|tuwılǵan sánesi          = [[1985|1985-jıl]] [[21-iyun]]
|tuwılǵan jeri            = [[Nyu-York]], [[Nyu-York (shtat)|Nyu-York]], [[AQSH]]
|qaytıs bolǵan sánesi     = 
|qaytıs bolǵan jeri       =  
|puqaralıǵı               = {{bayraqlastırıw|AQSH}}
|milleti                  = 
|kásibi                   = [[qosıqshı]], [[muzikalıq produuser]]&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9603256/jack-antonoff-producers-now-digital-cover-interview/ |title=Jack Antonoff's Guide to Producing: Billboard Cover – Billboard |access-date=2021-07-20 |archive-date=2021-07-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210720150502/https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9603256/jack-antonoff-producers-now-digital-cover-interview/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;, [[shayır]]&lt;ref name=&quot;contralto&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.washingtonpost.com/entertainment/music/lana-del-rey-lacks-the-emotion-to-offset-a-thin-voice/2012/01/30/gIQA2eLddQ_story.html |title=Lana Del Rey Lacks the Emotion, But Not the Voice |accessdate=2014-03-16 |publisher=''[[The Washington Post]]'' |author=Chris Richards |date=2012-01-30 |lang=en |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140215120602/http://www.washingtonpost.com/entertainment/music/lana-del-rey-lacks-the-emotion-to-offset-a-thin-voice/2012/01/30/gIQA2eLddQ_story.html |archivedate=2014-02-15 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;
|oqıǵan jeri              = 
|iskerlik jılları         = [[2005|2005-jıldan]] baslap
|belgili pikirleri        = 
|ákesi                    = 
|anası                    = 
|ómirlik joldası          = 
|ómirlik joldasları       = 
|perzentleri              = 
|sıylıqları               = 
|ataqları                 = 
|sayt                     = https://www.lanadelrey.com/
|qolı                     = Lana Del Rey signature.svg
}}
'''Lana Del Rey''' ({{lang-en|Lana Del Rey}}, negizgi atı — '''Elizabet Vulridj Grant''', {{lang-en|Elizabeth Woolridge Grant}}; [[1985|1985-jıl]] [[21-iyun]], [[Nyu-York]], [[AQSH]]) — amerikalı [[qosıqshı]], qosıq jazıwshı hám [[shayır]], «&lt;nowiki/&gt;[[Gremmi]]&lt;nowiki/&gt;» sıylıǵına on bir mártebe kandidat. Ol óziniń ayrıqsha usılı sebepli zamanagóy muzıka sanaatındaǵı eń áhmiyetli shaxslardan biri bolıp, ol [[Melanxoliya|melanxolik]] estetika, 1950-1970-jıllardaǵı Amerika pop mádeniyatına bolǵan nostalgiya hám dawıstıń kinematografiyalıǵın ózinde jámlegen. Lana Del Reydiń dóretiwshiligi sınshılar arasında da, keń auditoriya arasında da tán alıwǵa eristi. Variety jurnalı onı «XXI ásirdiń eń abıraylı avtor-atqarıwshılarınan biri» dep atadı hám Rolling Stone onı «XXI ásirdiń eń ullı amerikalı qosıq avtorı» dep atap, «Barlıq dáwirlerdiń 200 eń ullı qosıqshıları» dizimine kirgizdi.</text>
      <sha1>rl9hpg9ps5g5yusqyy6veagt887loon</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120798</id>
      <parentid>120797</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:21:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Srajatdin Usnatdinov</username>
        <id>12560</id>
      </contributor>
      <origin>120798</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3118" sha1="itm77ig1vmzx4zr9ivtf8lc5uqhjs4k" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı
|qaraqalpaqsha atı        = Lana Del Rey
|negizgi atı              = {{lang-en|Lana Del Rey}}
|súwret                   = Lana Primavera (1).jpg
|súwret eni               = 220
|súwret táriypi           = 
|tuwılǵan waqtındaǵı atı  = Elizabet Vulridj Grant
|tuwılǵan sánesi          = [[1985|1985-jıl]] [[21-iyun]]
|tuwılǵan jeri            = [[Nyu-York]], [[Nyu-York (shtat)|Nyu-York]], [[AQSH]]
|qaytıs bolǵan sánesi     = 
|qaytıs bolǵan jeri       =  
|puqaralıǵı               = {{bayraqlastırıw|AQSH}}
|milleti                  = 
|kásibi                   = [[qosıqshı]], [[muzikalıq produuser]]&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9603256/jack-antonoff-producers-now-digital-cover-interview/ |title=Jack Antonoff's Guide to Producing: Billboard Cover – Billboard |access-date=2021-07-20 |archive-date=2021-07-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210720150502/https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9603256/jack-antonoff-producers-now-digital-cover-interview/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;, [[shayır]]&lt;ref name=&quot;contralto&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.washingtonpost.com/entertainment/music/lana-del-rey-lacks-the-emotion-to-offset-a-thin-voice/2012/01/30/gIQA2eLddQ_story.html |title=Lana Del Rey Lacks the Emotion, But Not the Voice |accessdate=2014-03-16 |publisher=''[[The Washington Post]]'' |author=Chris Richards |date=2012-01-30 |lang=en |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140215120602/http://www.washingtonpost.com/entertainment/music/lana-del-rey-lacks-the-emotion-to-offset-a-thin-voice/2012/01/30/gIQA2eLddQ_story.html |archivedate=2014-02-15 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;
|oqıǵan jeri              = 
|iskerlik jılları         = [[2005|2005-jıldan]] baslap
|belgili pikirleri        = 
|ákesi                    = 
|anası                    = 
|ómirlik joldası          = 
|ómirlik joldasları       = 
|perzentleri              = 
|sıylıqları               = 
|ataqları                 = 
|sayt                     = https://www.lanadelrey.com/
|qolı                     = Lana Del Rey signature.svg
}}
'''Lana Del Rey''' ({{lang-en|Lana Del Rey}}, negizgi atı — '''Elizabet Vulridj Grant''', {{lang-en|Elizabeth Woolridge Grant}}; [[1985|1985-jıl]] [[21-iyun]], [[Nyu-York]], [[AQSH]]) — amerikalı [[qosıqshı]], qosıq jazıwshı hám [[shayır]], «&lt;nowiki/&gt;[[Gremmi]]&lt;nowiki/&gt;» sıylıǵına on bir mártebe kandidat. Ol óziniń ayrıqsha usılı sebepli zamanagóy muzıka sanaatındaǵı eń áhmiyetli shaxslardan biri bolıp, ol [[Melanxoliya|melanxolik]] estetika, 1950-1970-jıllardaǵı Amerika pop mádeniyatına bolǵan [[nostalgiya]] hám dawıstıń kinematografiyalıǵın ózinde jámlegen. Lana Del Reydiń dóretiwshiligi sınshılar arasında da, keń auditoriya arasında da tán alıwǵa eristi. Variety jurnalı onı «XXI ásirdiń eń abıraylı avtor-atqarıwshılarınan biri» dep atadı hám Rolling Stone onı «XXI ásirdiń eń ullı amerikalı qosıq avtorı» dep atap, «Barlıq dáwirlerdiń 200 eń ullı qosıqshıları» dizimine kirgizdi.</text>
      <sha1>itm77ig1vmzx4zr9ivtf8lc5uqhjs4k</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120799</id>
      <parentid>120798</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:22:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Srajatdin Usnatdinov</username>
        <id>12560</id>
      </contributor>
      <origin>120799</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3151" sha1="emb26os00tfy0msdph4585fxtac4jz4" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı
|qaraqalpaqsha atı        = Lana Del Rey
|negizgi atı              = {{lang-en|Lana Del Rey}}
|súwret                   = Lana Primavera (1).jpg
|súwret eni               = 220
|súwret táriypi           = 
|tuwılǵan waqtındaǵı atı  = Elizabet Vulridj Grant
|tuwılǵan sánesi          = [[1985|1985-jıl]] [[21-iyun]]
|tuwılǵan jeri            = [[Nyu-York]], [[Nyu-York (shtat)|Nyu-York]], [[AQSH]]
|qaytıs bolǵan sánesi     = 
|qaytıs bolǵan jeri       =  
|puqaralıǵı               = {{bayraqlastırıw|AQSH}}
|milleti                  = 
|kásibi                   = [[qosıqshı]], [[muzikalıq produuser]]&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9603256/jack-antonoff-producers-now-digital-cover-interview/ |title=Jack Antonoff's Guide to Producing: Billboard Cover – Billboard |access-date=2021-07-20 |archive-date=2021-07-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210720150502/https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9603256/jack-antonoff-producers-now-digital-cover-interview/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;, [[shayır]]&lt;ref name=&quot;contralto&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.washingtonpost.com/entertainment/music/lana-del-rey-lacks-the-emotion-to-offset-a-thin-voice/2012/01/30/gIQA2eLddQ_story.html |title=Lana Del Rey Lacks the Emotion, But Not the Voice |accessdate=2014-03-16 |publisher=''[[The Washington Post]]'' |author=Chris Richards |date=2012-01-30 |lang=en |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140215120602/http://www.washingtonpost.com/entertainment/music/lana-del-rey-lacks-the-emotion-to-offset-a-thin-voice/2012/01/30/gIQA2eLddQ_story.html |archivedate=2014-02-15 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;
|oqıǵan jeri              = 
|iskerlik jılları         = [[2005|2005-jıldan]] baslap
|belgili pikirleri        = 
|ákesi                    = 
|anası                    = 
|ómirlik joldası          = 
|ómirlik joldasları       = 
|perzentleri              = 
|sıylıqları               = 
|ataqları                 = 
|sayt                     = https://www.lanadelrey.com/
|qolı                     = Lana Del Rey signature.svg
}}
'''Lana Del Rey''' ({{lang-en|Lana Del Rey}}, negizgi atı — '''Elizabet Vulridj Grant''', {{lang-en|Elizabeth Woolridge Grant}}; [[1985|1985-jıl]] [[21-iyun]], [[Nyu-York]], [[AQSH]]) — amerikalı [[qosıqshı]], qosıq jazıwshı hám [[shayır]], «&lt;nowiki/&gt;[[Gremmi]]&lt;nowiki/&gt;» sıylıǵına on bir mártebe kandidat. Ol óziniń ayrıqsha usılı sebepli zamanagóy muzıka sanaatındaǵı eń áhmiyetli shaxslardan biri bolıp, ol [[Melanxoliya|melanxolik]] estetika, 1950-1970-jıllardaǵı Amerika pop mádeniyatına bolǵan [[nostalgiya]] hám dawıstıń kinematografiyalıǵın ózinde jámlegen. [[Lana Del Rey diskografiyası|Lana Del Reydiń dóretiwshiligi]] sınshılar arasında da, keń auditoriya arasında da tán alıwǵa eristi. Variety jurnalı onı «XXI ásirdiń eń abıraylı avtor-atqarıwshılarınan biri» dep atadı hám Rolling Stone onı «XXI ásirdiń eń ullı amerikalı qosıq avtorı» dep atap, «Barlıq dáwirlerdiń 200 eń ullı qosıqshıları» dizimine kirgizdi.</text>
      <sha1>emb26os00tfy0msdph4585fxtac4jz4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120800</id>
      <parentid>120799</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:23:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Srajatdin Usnatdinov</username>
        <id>12560</id>
      </contributor>
      <origin>120800</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3155" sha1="tcmpvcj9sib2p9gzupjzldc3g10jvzz" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı
|qaraqalpaqsha atı        = Lana Del Rey
|negizgi atı              = {{lang-en|Lana Del Rey}}
|súwret                   = Lana Primavera (1).jpg
|súwret eni               = 220
|súwret táriypi           = 
|tuwılǵan waqtındaǵı atı  = Elizabet Vulridj Grant
|tuwılǵan sánesi          = [[1985|1985-jıl]] [[21-iyun]]
|tuwılǵan jeri            = [[Nyu-York]], [[Nyu-York (shtat)|Nyu-York]], [[AQSH]]
|qaytıs bolǵan sánesi     = 
|qaytıs bolǵan jeri       =  
|puqaralıǵı               = {{bayraqlastırıw|AQSH}}
|milleti                  = 
|kásibi                   = [[qosıqshı]], [[muzikalıq produuser]]&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9603256/jack-antonoff-producers-now-digital-cover-interview/ |title=Jack Antonoff's Guide to Producing: Billboard Cover – Billboard |access-date=2021-07-20 |archive-date=2021-07-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210720150502/https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9603256/jack-antonoff-producers-now-digital-cover-interview/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;, [[shayır]]&lt;ref name=&quot;contralto&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.washingtonpost.com/entertainment/music/lana-del-rey-lacks-the-emotion-to-offset-a-thin-voice/2012/01/30/gIQA2eLddQ_story.html |title=Lana Del Rey Lacks the Emotion, But Not the Voice |accessdate=2014-03-16 |publisher=''[[The Washington Post]]'' |author=Chris Richards |date=2012-01-30 |lang=en |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140215120602/http://www.washingtonpost.com/entertainment/music/lana-del-rey-lacks-the-emotion-to-offset-a-thin-voice/2012/01/30/gIQA2eLddQ_story.html |archivedate=2014-02-15 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;
|oqıǵan jeri              = 
|iskerlik jılları         = [[2005|2005-jıldan]] baslap
|belgili pikirleri        = 
|ákesi                    = 
|anası                    = 
|ómirlik joldası          = 
|ómirlik joldasları       = 
|perzentleri              = 
|sıylıqları               = 
|ataqları                 = 
|sayt                     = https://www.lanadelrey.com/
|qolı                     = Lana Del Rey signature.svg
}}
'''Lana Del Rey''' ({{lang-en|Lana Del Rey}}, negizgi atı — '''Elizabet Vulridj Grant''', {{lang-en|Elizabeth Woolridge Grant}}; [[1985|1985-jıl]] [[21-iyun]], [[Nyu-York]], [[AQSH]]) — amerikalı [[qosıqshı]], qosıq jazıwshı hám [[shayır]], «&lt;nowiki/&gt;[[Gremmi]]&lt;nowiki/&gt;» sıylıǵına on bir mártebe kandidat. Ol óziniń ayrıqsha usılı sebepli zamanagóy muzıka sanaatındaǵı eń áhmiyetli shaxslardan biri bolıp, ol [[Melanxoliya|melanxolik]] estetika, 1950-1970-jıllardaǵı Amerika pop mádeniyatına bolǵan [[nostalgiya]] hám dawıstıń kinematografiyalıǵın ózinde jámlegen. [[Lana Del Rey diskografiyası|Lana Del Reydiń dóretiwshiligi]] sınshılar arasında da, keń auditoriya arasında da tán alıwǵa eristi. ''Variety'' jurnalı onı «XXI ásirdiń eń abıraylı avtor-atqarıwshılarınan biri» dep atadı hám Rolling Stone onı «XXI ásirdiń eń ullı amerikalı qosıq avtorı» dep atap, «Barlıq dáwirlerdiń 200 eń ullı qosıqshıları» dizimine kirgizdi.</text>
      <sha1>tcmpvcj9sib2p9gzupjzldc3g10jvzz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120801</id>
      <parentid>120800</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:23:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Srajatdin Usnatdinov</username>
        <id>12560</id>
      </contributor>
      <origin>120801</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3159" sha1="rquir9107lmsx7i3uk1un794b04swji" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı
|qaraqalpaqsha atı        = Lana Del Rey
|negizgi atı              = {{lang-en|Lana Del Rey}}
|súwret                   = Lana Primavera (1).jpg
|súwret eni               = 220
|súwret táriypi           = 
|tuwılǵan waqtındaǵı atı  = Elizabet Vulridj Grant
|tuwılǵan sánesi          = [[1985|1985-jıl]] [[21-iyun]]
|tuwılǵan jeri            = [[Nyu-York]], [[Nyu-York (shtat)|Nyu-York]], [[AQSH]]
|qaytıs bolǵan sánesi     = 
|qaytıs bolǵan jeri       =  
|puqaralıǵı               = {{bayraqlastırıw|AQSH}}
|milleti                  = 
|kásibi                   = [[qosıqshı]], [[muzikalıq produuser]]&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9603256/jack-antonoff-producers-now-digital-cover-interview/ |title=Jack Antonoff's Guide to Producing: Billboard Cover – Billboard |access-date=2021-07-20 |archive-date=2021-07-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210720150502/https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9603256/jack-antonoff-producers-now-digital-cover-interview/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;, [[shayır]]&lt;ref name=&quot;contralto&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.washingtonpost.com/entertainment/music/lana-del-rey-lacks-the-emotion-to-offset-a-thin-voice/2012/01/30/gIQA2eLddQ_story.html |title=Lana Del Rey Lacks the Emotion, But Not the Voice |accessdate=2014-03-16 |publisher=''[[The Washington Post]]'' |author=Chris Richards |date=2012-01-30 |lang=en |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140215120602/http://www.washingtonpost.com/entertainment/music/lana-del-rey-lacks-the-emotion-to-offset-a-thin-voice/2012/01/30/gIQA2eLddQ_story.html |archivedate=2014-02-15 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;
|oqıǵan jeri              = 
|iskerlik jılları         = [[2005|2005-jıldan]] baslap
|belgili pikirleri        = 
|ákesi                    = 
|anası                    = 
|ómirlik joldası          = 
|ómirlik joldasları       = 
|perzentleri              = 
|sıylıqları               = 
|ataqları                 = 
|sayt                     = https://www.lanadelrey.com/
|qolı                     = Lana Del Rey signature.svg
}}
'''Lana Del Rey''' ({{lang-en|Lana Del Rey}}, negizgi atı — '''Elizabet Vulridj Grant''', {{lang-en|Elizabeth Woolridge Grant}}; [[1985|1985-jıl]] [[21-iyun]], [[Nyu-York]], [[AQSH]]) — amerikalı [[qosıqshı]], qosıq jazıwshı hám [[shayır]], «&lt;nowiki/&gt;[[Gremmi]]&lt;nowiki/&gt;» sıylıǵına on bir mártebe kandidat. Ol óziniń ayrıqsha usılı sebepli zamanagóy muzıka sanaatındaǵı eń áhmiyetli shaxslardan biri bolıp, ol [[Melanxoliya|melanxolik]] estetika, 1950-1970-jıllardaǵı Amerika pop mádeniyatına bolǵan [[nostalgiya]] hám dawıstıń kinematografiyalıǵın ózinde jámlegen. [[Lana Del Rey diskografiyası|Lana Del Reydiń dóretiwshiligi]] sınshılar arasında da, keń auditoriya arasında da tán alıwǵa eristi. ''[[Variety]]'' jurnalı onı «XXI ásirdiń eń abıraylı avtor-atqarıwshılarınan biri» dep atadı hám Rolling Stone onı «XXI ásirdiń eń ullı amerikalı qosıq avtorı» dep atap, «Barlıq dáwirlerdiń 200 eń ullı qosıqshıları» dizimine kirgizdi.</text>
      <sha1>rquir9107lmsx7i3uk1un794b04swji</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120802</id>
      <parentid>120801</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:23:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Srajatdin Usnatdinov</username>
        <id>12560</id>
      </contributor>
      <origin>120802</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3163" sha1="7xbratz9l94loygv5whm9i5fa12r1kk" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı
|qaraqalpaqsha atı        = Lana Del Rey
|negizgi atı              = {{lang-en|Lana Del Rey}}
|súwret                   = Lana Primavera (1).jpg
|súwret eni               = 220
|súwret táriypi           = 
|tuwılǵan waqtındaǵı atı  = Elizabet Vulridj Grant
|tuwılǵan sánesi          = [[1985|1985-jıl]] [[21-iyun]]
|tuwılǵan jeri            = [[Nyu-York]], [[Nyu-York (shtat)|Nyu-York]], [[AQSH]]
|qaytıs bolǵan sánesi     = 
|qaytıs bolǵan jeri       =  
|puqaralıǵı               = {{bayraqlastırıw|AQSH}}
|milleti                  = 
|kásibi                   = [[qosıqshı]], [[muzikalıq produuser]]&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9603256/jack-antonoff-producers-now-digital-cover-interview/ |title=Jack Antonoff's Guide to Producing: Billboard Cover – Billboard |access-date=2021-07-20 |archive-date=2021-07-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210720150502/https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9603256/jack-antonoff-producers-now-digital-cover-interview/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;, [[shayır]]&lt;ref name=&quot;contralto&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.washingtonpost.com/entertainment/music/lana-del-rey-lacks-the-emotion-to-offset-a-thin-voice/2012/01/30/gIQA2eLddQ_story.html |title=Lana Del Rey Lacks the Emotion, But Not the Voice |accessdate=2014-03-16 |publisher=''[[The Washington Post]]'' |author=Chris Richards |date=2012-01-30 |lang=en |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140215120602/http://www.washingtonpost.com/entertainment/music/lana-del-rey-lacks-the-emotion-to-offset-a-thin-voice/2012/01/30/gIQA2eLddQ_story.html |archivedate=2014-02-15 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;
|oqıǵan jeri              = 
|iskerlik jılları         = [[2005|2005-jıldan]] baslap
|belgili pikirleri        = 
|ákesi                    = 
|anası                    = 
|ómirlik joldası          = 
|ómirlik joldasları       = 
|perzentleri              = 
|sıylıqları               = 
|ataqları                 = 
|sayt                     = https://www.lanadelrey.com/
|qolı                     = Lana Del Rey signature.svg
}}
'''Lana Del Rey''' ({{lang-en|Lana Del Rey}}, negizgi atı — '''Elizabet Vulridj Grant''', {{lang-en|Elizabeth Woolridge Grant}}; [[1985|1985-jıl]] [[21-iyun]], [[Nyu-York]], [[AQSH]]) — amerikalı [[qosıqshı]], qosıq jazıwshı hám [[shayır]], «&lt;nowiki/&gt;[[Gremmi]]&lt;nowiki/&gt;» sıylıǵına on bir mártebe kandidat. Ol óziniń ayrıqsha usılı sebepli zamanagóy muzıka sanaatındaǵı eń áhmiyetli shaxslardan biri bolıp, ol [[Melanxoliya|melanxolik]] estetika, 1950-1970-jıllardaǵı Amerika pop mádeniyatına bolǵan [[nostalgiya]] hám dawıstıń kinematografiyalıǵın ózinde jámlegen. [[Lana Del Rey diskografiyası|Lana Del Reydiń dóretiwshiligi]] sınshılar arasında da, keń auditoriya arasında da tán alıwǵa eristi. ''[[Variety]]'' jurnalı onı «XXI ásirdiń eń abıraylı avtor-atqarıwshılarınan biri» dep atadı hám [[Rolling Stone]] onı «XXI ásirdiń eń ullı amerikalı qosıq avtorı» dep atap, «Barlıq dáwirlerdiń 200 eń ullı qosıqshıları» dizimine kirgizdi.</text>
      <sha1>7xbratz9l94loygv5whm9i5fa12r1kk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120803</id>
      <parentid>120802</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:23:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Srajatdin Usnatdinov</username>
        <id>12560</id>
      </contributor>
      <origin>120803</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3181" sha1="67e6djpth9g3mki0tnlc42lr5ijo5xw" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı
|qaraqalpaqsha atı        = Lana Del Rey
|negizgi atı              = {{lang-en|Lana Del Rey}}
|súwret                   = Lana Primavera (1).jpg
|súwret eni               = 220
|súwret táriypi           = 
|tuwılǵan waqtındaǵı atı  = Elizabet Vulridj Grant
|tuwılǵan sánesi          = [[1985|1985-jıl]] [[21-iyun]]
|tuwılǵan jeri            = [[Nyu-York]], [[Nyu-York (shtat)|Nyu-York]], [[AQSH]]
|qaytıs bolǵan sánesi     = 
|qaytıs bolǵan jeri       =  
|puqaralıǵı               = {{bayraqlastırıw|AQSH}}
|milleti                  = 
|kásibi                   = [[qosıqshı]], [[muzikalıq produuser]]&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9603256/jack-antonoff-producers-now-digital-cover-interview/ |title=Jack Antonoff's Guide to Producing: Billboard Cover – Billboard |access-date=2021-07-20 |archive-date=2021-07-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210720150502/https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9603256/jack-antonoff-producers-now-digital-cover-interview/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;, [[shayır]]&lt;ref name=&quot;contralto&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.washingtonpost.com/entertainment/music/lana-del-rey-lacks-the-emotion-to-offset-a-thin-voice/2012/01/30/gIQA2eLddQ_story.html |title=Lana Del Rey Lacks the Emotion, But Not the Voice |accessdate=2014-03-16 |publisher=''[[The Washington Post]]'' |author=Chris Richards |date=2012-01-30 |lang=en |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140215120602/http://www.washingtonpost.com/entertainment/music/lana-del-rey-lacks-the-emotion-to-offset-a-thin-voice/2012/01/30/gIQA2eLddQ_story.html |archivedate=2014-02-15 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;
|oqıǵan jeri              = 
|iskerlik jılları         = [[2005|2005-jıldan]] baslap
|belgili pikirleri        = 
|ákesi                    = 
|anası                    = 
|ómirlik joldası          = 
|ómirlik joldasları       = 
|perzentleri              = 
|sıylıqları               = 
|ataqları                 = 
|sayt                     = https://www.lanadelrey.com/
|qolı                     = Lana Del Rey signature.svg
}}
'''Lana Del Rey''' ({{lang-en|Lana Del Rey}}, negizgi atı — '''Elizabet Vulridj Grant''', {{lang-en|Elizabeth Woolridge Grant}}; [[1985|1985-jıl]] [[21-iyun]], [[Nyu-York]], [[AQSH]]) — amerikalı [[qosıqshı]], qosıq jazıwshı hám [[shayır]], «&lt;nowiki/&gt;[[Gremmi]]&lt;nowiki/&gt;» sıylıǵına on bir mártebe kandidat. Ol óziniń ayrıqsha usılı sebepli zamanagóy muzıka sanaatındaǵı eń áhmiyetli shaxslardan biri bolıp, ol [[Melanxoliya|melanxolik]] estetika, 1950-1970-jıllardaǵı Amerika pop mádeniyatına bolǵan [[nostalgiya]] hám dawıstıń kinematografiyalıǵın ózinde jámlegen. [[Lana Del Rey diskografiyası|Lana Del Reydiń dóretiwshiligi]] sınshılar arasında da, keń auditoriya arasında da tán alıwǵa eristi. ''[[Variety]]'' jurnalı onı «XXI ásirdiń eń abıraylı avtor-atqarıwshılarınan biri» dep atadı hám [[Rolling Stone|''Rolling Stone'']] onı «XXI ásirdiń eń ullı amerikalı qosıq avtorı» dep atap, «Barlıq dáwirlerdiń 200 eń ullı qosıqshıları» dizimine kirgizdi.</text>
      <sha1>67e6djpth9g3mki0tnlc42lr5ijo5xw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120804</id>
      <parentid>120803</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:24:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Srajatdin Usnatdinov</username>
        <id>12560</id>
      </contributor>
      <origin>120804</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3197" sha1="dzwnn76mja97e4l5eof74aw54anwyue" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı
|qaraqalpaqsha atı        = Lana Del Rey
|negizgi atı              = {{lang-en|Lana Del Rey}}
|súwret                   = Lana Primavera (1).jpg
|súwret eni               = 220
|súwret táriypi           = 
|tuwılǵan waqtındaǵı atı  = Elizabet Vulridj Grant
|tuwılǵan sánesi          = [[1985|1985-jıl]] [[21-iyun]]
|tuwılǵan jeri            = [[Nyu-York]], [[Nyu-York (shtat)|Nyu-York]], [[AQSH]]
|qaytıs bolǵan sánesi     = 
|qaytıs bolǵan jeri       =  
|puqaralıǵı               = {{bayraqlastırıw|AQSH}}
|milleti                  = 
|kásibi                   = [[qosıqshı]], [[muzikalıq produuser]]&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9603256/jack-antonoff-producers-now-digital-cover-interview/ |title=Jack Antonoff's Guide to Producing: Billboard Cover – Billboard |access-date=2021-07-20 |archive-date=2021-07-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210720150502/https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9603256/jack-antonoff-producers-now-digital-cover-interview/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;, [[shayır]]&lt;ref name=&quot;contralto&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.washingtonpost.com/entertainment/music/lana-del-rey-lacks-the-emotion-to-offset-a-thin-voice/2012/01/30/gIQA2eLddQ_story.html |title=Lana Del Rey Lacks the Emotion, But Not the Voice |accessdate=2014-03-16 |publisher=''[[The Washington Post]]'' |author=Chris Richards |date=2012-01-30 |lang=en |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140215120602/http://www.washingtonpost.com/entertainment/music/lana-del-rey-lacks-the-emotion-to-offset-a-thin-voice/2012/01/30/gIQA2eLddQ_story.html |archivedate=2014-02-15 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;
|oqıǵan jeri              = 
|iskerlik jılları         = [[2005|2005-jıldan]] baslap
|belgili pikirleri        = 
|ákesi                    = 
|anası                    = 
|ómirlik joldası          = 
|ómirlik joldasları       = 
|perzentleri              = 
|sıylıqları               = 
|ataqları                 = 
|sayt                     = https://www.lanadelrey.com/
|qolı                     = Lana Del Rey signature.svg
}}
'''Lana Del Rey''' ({{lang-en|Lana Del Rey}}, negizgi atı — '''Elizabet Vulridj Grant''', {{lang-en|Elizabeth Woolridge Grant}}; [[1985|1985-jıl]] [[21-iyun]], [[Nyu-York]], [[AQSH]]) — amerikalı [[qosıqshı]], qosıq jazıwshı hám [[shayır]], «&lt;nowiki/&gt;[[Gremmi]]&lt;nowiki/&gt;» sıylıǵına on bir mártebe kandidat. Ol óziniń ayrıqsha usılı sebepli zamanagóy muzıka sanaatındaǵı eń áhmiyetli shaxslardan biri bolıp, ol [[Melanxoliya|melanxolik]] estetika, 1950-1970-jıllardaǵı Amerika pop mádeniyatına bolǵan [[nostalgiya]] hám dawıstıń kinematografiyalıǵın ózinde jámlegen. [[Lana Del Rey diskografiyası|Lana Del Reydiń dóretiwshiligi]] sınshılar arasında da, keń auditoriya arasında da tán alıwǵa eristi. ''[[Variety]]'' jurnalı onı «XXI ásirdiń eń abıraylı avtor-atqarıwshılarınan biri» dep atadı hám [[Rolling Stone|''Rolling Stone'']] onı «XXI ásirdiń eń ullı amerikalı qosıq avtorı» dep atap, «Barlıq dáwirlerdiń 200 eń ullı qosıqshıları» dizimine kirgizdi.

== Derekler ==</text>
      <sha1>dzwnn76mja97e4l5eof74aw54anwyue</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120805</id>
      <parentid>120804</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:26:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Srajatdin Usnatdinov</username>
        <id>12560</id>
      </contributor>
      <origin>120805</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3479" sha1="fd38zdqr1k2ohp93x5180lceh22leeg" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı
|qaraqalpaqsha atı        = Lana Del Rey
|negizgi atı              = {{lang-en|Lana Del Rey}}
|súwret                   = Lana Primavera (1).jpg
|súwret eni               = 220
|súwret táriypi           = 
|tuwılǵan waqtındaǵı atı  = Elizabet Vulridj Grant
|tuwılǵan sánesi          = [[1985|1985-jıl]] [[21-iyun]]
|tuwılǵan jeri            = [[Nyu-York]], [[Nyu-York (shtat)|Nyu-York]], [[AQSH]]
|qaytıs bolǵan sánesi     = 
|qaytıs bolǵan jeri       =  
|puqaralıǵı               = {{bayraqlastırıw|AQSH}}
|milleti                  = 
|kásibi                   = [[qosıqshı]], [[muzikalıq produuser]]&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9603256/jack-antonoff-producers-now-digital-cover-interview/ |title=Jack Antonoff's Guide to Producing: Billboard Cover – Billboard |access-date=2021-07-20 |archive-date=2021-07-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210720150502/https://www.billboard.com/articles/columns/pop/9603256/jack-antonoff-producers-now-digital-cover-interview/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;, [[shayır]]&lt;ref name=&quot;contralto&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.washingtonpost.com/entertainment/music/lana-del-rey-lacks-the-emotion-to-offset-a-thin-voice/2012/01/30/gIQA2eLddQ_story.html |title=Lana Del Rey Lacks the Emotion, But Not the Voice |accessdate=2014-03-16 |publisher=''[[The Washington Post]]'' |author=Chris Richards |date=2012-01-30 |lang=en |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140215120602/http://www.washingtonpost.com/entertainment/music/lana-del-rey-lacks-the-emotion-to-offset-a-thin-voice/2012/01/30/gIQA2eLddQ_story.html |archivedate=2014-02-15 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;
|oqıǵan jeri              = 
|iskerlik jılları         = [[2005|2005-jıldan]] baslap
|belgili pikirleri        = 
|ákesi                    = 
|anası                    = 
|ómirlik joldası          = 
|ómirlik joldasları       = 
|perzentleri              = 
|sıylıqları               = 
|ataqları                 = 
|sayt                     = https://www.lanadelrey.com/
|qolı                     = Lana Del Rey signature.svg
}}
'''Lana Del Rey''' ({{lang-en|Lana Del Rey}}, negizgi atı — '''Elizabet Vulridj Grant''', {{lang-en|Elizabeth Woolridge Grant}}; [[1985|1985-jıl]] [[21-iyun]], [[Nyu-York]], [[AQSH]]) — amerikalı [[qosıqshı]], qosıq jazıwshı hám [[shayır]], «&lt;nowiki/&gt;[[Gremmi]]&lt;nowiki/&gt;» sıylıǵına on bir mártebe kandidat. Ol óziniń ayrıqsha usılı sebepli zamanagóy muzıka sanaatındaǵı eń áhmiyetli shaxslardan biri bolıp, ol [[Melanxoliya|melanxolik]] estetika, 1950-1970-jıllardaǵı Amerika pop mádeniyatına bolǵan [[nostalgiya]] hám dawıstıń kinematografiyalıǵın ózinde jámlegen. [[Lana Del Rey diskografiyası|Lana Del Reydiń dóretiwshiligi]] sınshılar arasında da, keń auditoriya arasında da tán alıwǵa eristi. ''[[Variety]]'' jurnalı onı «XXI ásirdiń eń abıraylı avtor-atqarıwshılarınan biri» dep atadı hám [[Rolling Stone|''Rolling Stone'']] onı «XXI ásirdiń eń ullı amerikalı qosıq avtorı» dep atap, «Barlıq dáwirlerdiń 200 eń ullı qosıqshıları» dizimine kirgizdi.

Nyu-Yorkta tuwılǵan, balalıǵın kishi Lyek-Plesid qalasında ótkizgen. Onıń dóretiwshiligi 2000-jıllarda óz ambiciyaların ámelge asırıw ushın Nyu-Yorkqa qaytqanında baslanǵan. Dáslep ol óziniń haqıyqıy atı-familiyası menen ǵárezsiz joybarlar shıǵardı.

== Derekler ==</text>
      <sha1>fd38zdqr1k2ohp93x5180lceh22leeg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Wikipedia:Ótinish, jańa paydalanıwshılardı tislemeń</title>
    <ns>4</ns>
    <id>25186</id>
    <revision>
      <id>120806</id>
      <timestamp>2025-06-08T09:56:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <comment>Taza bet jaratıldı: «{{kórsetpe|[[WP:ÓJPT]]}} [[Wikipedia]]nıń rawajlanıwı tek ǵana ózin bul iske baǵıshlagan júdá kúshli miynet etip atırǵan aǵzalardıń háreketleri menen ǵana emes, kóbinese qızıǵıwshań jana paydalanıwshılardıń anonim úlesleri de boladı. Hámmemiz bir waqıtları jaǵa paydalanıwshı boldıq, hátte, kópshiligimiz jaǵa paydalanıwshınıń islegen qátelerin isledik, redaktorlaw islep júrgennen birneshe aydan keyin de bul tiptegi qá...»</comment>
      <origin>120806</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2426" sha1="fhwxv8w9xvla3shn90glv831zpykqfv" xml:space="preserve">{{kórsetpe|[[WP:ÓJPT]]}}
[[Wikipedia]]nıń rawajlanıwı tek ǵana ózin bul iske baǵıshlagan júdá kúshli miynet etip atırǵan aǵzalardıń háreketleri menen ǵana emes, kóbinese qızıǵıwshań jana paydalanıwshılardıń anonim úlesleri de boladı. Hámmemiz bir waqıtları jaǵa paydalanıwshı boldıq, hátte, kópshiligimiz jaǵa paydalanıwshınıń islegen qátelerin isledik, redaktorlaw islep júrgennen birneshe aydan keyin de bul tiptegi qáteler bar ekenligin túsinip alıwımız lazım.

Jańa paydalanıwshılar endi jetisilip kiyatırǵan «aǵzalar» hám sol sebepli biziń eń bahalı deregimiz esaplanadı. Jańa aydalanıwshılarǵa ádepli hám sabırlı múnásibette bolıwımız, itimallı aydalanıwshılardı bul jerden tez alıp taslaytuǵın dushpanlıq hám jek kóriwshilik kózqaraslardan uzaq bolıwımız kerek. Jańa kelgenler ayırım maǵlıwmatlardan xabarı joq bolǵan halda ortalıqqa úyrenisip atırǵanda, olarǵa jol kórsetiwimiz kerek.

== Ótinish, jańa paydalanıwshılardı qorqıtpań ==
* Jańa kelgenler jámiyet ushın zárúr hám áhmiyetli ekenligin túsiniń. Jańa kelgenlerge ruxsat beriw arqalı Wikipediada túrli bilim, ideya hám ideallarǵa erisiw, Wikipedianı isenimli hám qalıs derekke aylandırıw imkaniyatın asırasız.
* Jańa kelgenlerge jollaǵan shaqırıwımızdı hám uranımızdı este tutıń: '''[[Wikipedia:Batıl bol|Batıl bol!]]''' Bizde dástúrler, standartlar hám qaǵıydalar bar, biraq olardı bizden jańa kelgenlerdi toqtatıw jolı sıpatında qollanıw múmkin emes. Bul jerge jańa kelgenler óz ideyaları hám dóretiwshilik energiyasın, hár qıylı tarawlardaǵı jańa hám bay tájiriybesin, ámeldegi qaǵıyda hám standartlarǵa qaramastan, jetkerip beriwi múmkin hám bul úlesler jámiyetimizdi jáne de rawajlandırıw hám onıń juwmaqlawshı ónimin bunnan bılay da jetilistiriwge qaratılıwı múmkin. Jańa kelgenlerdiń ayırımlarınıń bir qaraǵanda «durıs emes» dep esaplanıwı múmkin bolǵan úlesleri tiykarında qaǵıydalar hám standartlardı islep shıǵıw hám keńeytiwdi talap etiwi múmkin, bul olardıń Wikipedianı rawajlandırıp atırǵanınıń dáliyli bolıwı da múmkin. Jańa paydalanıwshılardı bir múddet baqlań hám eger kerek bolsa, islegen isin «jaman» yamasa «standart emes» dep atawdan aldın onnan ne islewge umtılıp atırǵanın sorań.</text>
      <sha1>fhwxv8w9xvla3shn90glv831zpykqfv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120807</id>
      <parentid>120806</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T09:57:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>«[[Kategoriya:Wikipedia:Minez-qulıq kórsetpeleri|Wikipedia:Minez-qulıq kórsetpeleri]]» kategoriyası qosıldı ([[WP:HOTCAT|HotCat]] quralınıń kómegi menen)</comment>
      <origin>120807</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2479" sha1="6okuryad85fwtiibcenbbxeaiqegy9q" xml:space="preserve">{{kórsetpe|[[WP:ÓJPT]]}}
[[Wikipedia]]nıń rawajlanıwı tek ǵana ózin bul iske baǵıshlagan júdá kúshli miynet etip atırǵan aǵzalardıń háreketleri menen ǵana emes, kóbinese qızıǵıwshań jana paydalanıwshılardıń anonim úlesleri de boladı. Hámmemiz bir waqıtları jaǵa paydalanıwshı boldıq, hátte, kópshiligimiz jaǵa paydalanıwshınıń islegen qátelerin isledik, redaktorlaw islep júrgennen birneshe aydan keyin de bul tiptegi qáteler bar ekenligin túsinip alıwımız lazım.

Jańa paydalanıwshılar endi jetisilip kiyatırǵan «aǵzalar» hám sol sebepli biziń eń bahalı deregimiz esaplanadı. Jańa aydalanıwshılarǵa ádepli hám sabırlı múnásibette bolıwımız, itimallı aydalanıwshılardı bul jerden tez alıp taslaytuǵın dushpanlıq hám jek kóriwshilik kózqaraslardan uzaq bolıwımız kerek. Jańa kelgenler ayırım maǵlıwmatlardan xabarı joq bolǵan halda ortalıqqa úyrenisip atırǵanda, olarǵa jol kórsetiwimiz kerek.

== Ótinish, jańa paydalanıwshılardı qorqıtpań ==
* Jańa kelgenler jámiyet ushın zárúr hám áhmiyetli ekenligin túsiniń. Jańa kelgenlerge ruxsat beriw arqalı Wikipediada túrli bilim, ideya hám ideallarǵa erisiw, Wikipedianı isenimli hám qalıs derekke aylandırıw imkaniyatın asırasız.
* Jańa kelgenlerge jollaǵan shaqırıwımızdı hám uranımızdı este tutıń: '''[[Wikipedia:Batıl bol|Batıl bol!]]''' Bizde dástúrler, standartlar hám qaǵıydalar bar, biraq olardı bizden jańa kelgenlerdi toqtatıw jolı sıpatında qollanıw múmkin emes. Bul jerge jańa kelgenler óz ideyaları hám dóretiwshilik energiyasın, hár qıylı tarawlardaǵı jańa hám bay tájiriybesin, ámeldegi qaǵıyda hám standartlarǵa qaramastan, jetkerip beriwi múmkin hám bul úlesler jámiyetimizdi jáne de rawajlandırıw hám onıń juwmaqlawshı ónimin bunnan bılay da jetilistiriwge qaratılıwı múmkin. Jańa kelgenlerdiń ayırımlarınıń bir qaraǵanda «durıs emes» dep esaplanıwı múmkin bolǵan úlesleri tiykarında qaǵıydalar hám standartlardı islep shıǵıw hám keńeytiwdi talap etiwi múmkin, bul olardıń Wikipedianı rawajlandırıp atırǵanınıń dáliyli bolıwı da múmkin. Jańa paydalanıwshılardı bir múddet baqlań hám eger kerek bolsa, islegen isin «jaman» yamasa «standart emes» dep atawdan aldın onnan ne islewge umtılıp atırǵanın sorań.

[[Kategoriya:Wikipedia:Minez-qulıq kórsetpeleri]]</text>
      <sha1>6okuryad85fwtiibcenbbxeaiqegy9q</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120808</id>
      <parentid>120807</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:08:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <origin>120808</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4299" sha1="1awv111gkmituw85ycomc4s9e90683d" xml:space="preserve">{{kórsetpe|[[WP:ÓJPT]]}}
[[Wikipedia]]nıń rawajlanıwı tek ǵana ózin bul iske baǵıshlagan júdá kúshli miynet etip atırǵan aǵzalardıń háreketleri menen ǵana emes, kóbinese qızıǵıwshań jana paydalanıwshılardıń anonim úlesleri de boladı. '''Hámmemiz''' bir waqıtları jaǵa paydalanıwshı boldıq, hátte, kópshiligimiz jańa paydalanıwshınıń islegen qátelerin isledik, redaktorlaw islep júrgennen birneshe aydan keyin de bul tiptegi qáteler bar ekenligin túsinip alıwımız lazım.

Jańa paydalanıwshılar endi jetisilip kiyatırǵan «aǵzalar» hám sol sebepli biziń eń bahalı deregimiz esaplanadı. Jańa aydalanıwshılarǵa ádepli hám sabırlı múnásibette bolıwımız, itimallı aydalanıwshılardı bul jerden tez alıp taslaytuǵın dushpanlıq hám jek kóriwshilik kózqaraslardan uzaq bolıwımız kerek. Jańa kelgenler ayırım maǵlıwmatlardan xabarı joq bolǵan halda ortalıqqa úyrenisip atırǵanda, olarǵa jol kórsetiwimiz kerek.

== Ótinish, jańa paydalanıwshılardı qorqıtpań ==
* Jańa kelgenler jámiyet ushın zárúr hám áhmiyetli ekenligin túsiniń. Jańa kelgenlerge ruxsat beriw arqalı Wikipediada túrli bilim, ideya hám ideallarǵa erisiw, Wikipedianı isenimli hám qalıs derekke aylandırıw imkaniyatın asırasız.
* Jańa kelgenlerge jollaǵan shaqırıwımızdı hám uranımızdı este tutıń: '''[[Wikipedia:Batıl bol|Batıl bol!]]''' Bizde dástúrler, standartlar hám qaǵıydalar bar, biraq olardı bizden jańa kelgenlerdi toqtatıw jolı sıpatında qollanıw múmkin emes. Bul jerge jańa kelgenler óz ideyaları hám dóretiwshilik energiyasın, hár qıylı tarawlardaǵı jańa hám bay tájiriybesin, ámeldegi qaǵıyda hám standartlarǵa qaramastan, jetkerip beriwi múmkin hám bul úlesler jámiyetimizdi jáne de rawajlandırıw hám onıń juwmaqlawshı ónimin bunnan bılay da jetilistiriwge qaratılıwı múmkin. Jańa kelgenlerdiń ayırımlarınıń bir qaraǵanda «durıs emes» dep esaplanıwı múmkin bolǵan úlesleri tiykarında qaǵıydalar hám standartlardı islep shıǵıw hám keńeytiwdi talap etiwi múmkin, bul olardıń Wikipedianı rawajlandırıp atırǵanınıń dáliyli bolıwı da múmkin. Jańa paydalanıwshılardı bir múddet baqlań hám eger kerek bolsa, islegen isin «jaman» yamasa «standart emes» dep atawdan aldın onnan ne islewge umtılıp atırǵanın sorań.
* Eger jańa kelgen paydalanıwshı kitaplardıń atların jazıwdı umıtıp, film atamaların qıya hárip penen jazbay, paydalı siltemelerdi beriwdi umıtıp, qáteliklerge jol qoyıp atırǵanın kórseńiz, bul qátelerdi ózińiz dúzetiwge háreket etiń. Bulardı jańa paydalanıwshınıń betine baspań. Esińizde bolsın, bul jerde hámme ózgertiwi múmkin, demek, hámmeniń tiykarǵı juwapkershiligi ózgertiw bolıwı kerek, basqalardı kritikalaw yaki basqalarǵa kóz-kóreki bolıw emes.
* Eger siz jańa kelgen paydalanıwshınıń qátesi tuwralı, shártli túrde, bir nárse aytıwıńız kerek bolsa, járdem kórsetiw keypiyatında aytıń. Sózinizdi ózińizdi tanıstırıwdan baslań hám bul jerge «xosh keldińiz» aytıń hám oǵan dostıńızday qatnas bildirip, áste-aqırınlıq penen onıń qátelerin aytıp beriń hám, hátte, onıń ayırım isleri sizge unaytuǵının bildiriń. Eger siz bunı isley almasańız, onda hesh nárse aytpaǵanınız maqul.
* Jańa kelgenler ózgeris kirgiziwge, ásirese, [[Wikipedia:Biytárep kózqaras|biytárep kózqaras]] yamasa bet atın ózgertiw sıyaqlı máselelerde úlken ózgerisler kirgiziwge tartınıwı múmkin (basqa [[Wikipedia:Wikipediashılar|wikipediashı]]lardı ashıwlandırmaw yamasa olardı ókpeletpew ushın). Olarǵa [[Wikipedia:Batıl bol|batıl bolıw]]dı úyretiń hám tartınshaqlıqtan bolmawın aytıń.
* Qátelikke jol qoyǵan jańa paydalanıwshıǵa tiyisli qollanbalarǵa baǵdarlaw maqsetke muwapıq bolsa da, óshiriwge talaban maqalalarda dawıs beriwde hám t.b. qatnasıwdan waz keshiwin aytıw orınsız boladı. Bunday is-háreket jańa paydalanıwshınıń ruwxın túsiredi hám [[Wikipedia:Qaǵıydalar dizimi|Wikipedia siyasatları]]n zárúr bolǵan jańa kózqaraslardan ayıradı.

[[Kategoriya:Wikipedia:Minez-qulıq kórsetpeleri]]</text>
      <sha1>1awv111gkmituw85ycomc4s9e90683d</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120810</id>
      <parentid>120808</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T10:24:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <origin>120810</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5919" sha1="pvgcskl74bbtqlyz9381k40hfuzcqf4" xml:space="preserve">{{kórsetpe|[[WP:ÓJPT]]}}
[[Wikipedia]]nıń rawajlanıwı tek ǵana ózin bul iske baǵıshlagan júdá kúshli miynet etip atırǵan aǵzalardıń háreketleri menen ǵana emes, kóbinese qızıǵıwshań jana paydalanıwshılardıń anonim úlesleri de boladı. '''Hámmemiz''' bir waqıtları jańa paydalanıwshı boldıq, hátte, kópshiligimiz jańa paydalanıwshınıń islegen qátelerin isledik, redaktorlaw islep júrgennen birneshe aydan keyin de bul tiptegi qáteler bar ekenligin túsinip alıwımız lazım.

Jańa paydalanıwshılar endi jetisilip kiyatırǵan «aǵzalar» hám sol sebepli biziń eń bahalı deregimiz esaplanadı. Jańa aydalanıwshılarǵa ádepli hám sabırlı múnásibette bolıwımız, itimallı aydalanıwshılardı bul jerden tez alıp taslaytuǵın dushpanlıq hám jek kóriwshilik kózqaraslardan uzaq bolıwımız kerek. Jańa kelgenler ayırım maǵlıwmatlardan xabarı joq bolǵan halda ortalıqqa úyrenisip atırǵanda, olarǵa jol kórsetiwimiz kerek.

== Ótinish, jańa paydalanıwshılardı qorqıtpań ==
* Jańa kelgenler jámiyet ushın zárúr hám áhmiyetli ekenligin túsiniń. Jańa kelgenlerge ruxsat beriw arqalı Wikipediada túrli bilim, ideya hám ideallarǵa erisiw, Wikipedianı isenimli hám qalıs derekke aylandırıw imkaniyatın asırasız.
* Jańa kelgenlerge jollaǵan shaqırıwımızdı hám uranımızdı este tutıń: '''[[Wikipedia:Batıl bol|Batıl bol!]]''' Bizde dástúrler, standartlar hám qaǵıydalar bar, biraq olardı bizden jańa kelgenlerdi toqtatıw jolı sıpatında qollanıw múmkin emes. Bul jerge jańa kelgenler óz ideyaları hám dóretiwshilik energiyasın, hár qıylı tarawlardaǵı jańa hám bay tájiriybesin, ámeldegi qaǵıyda hám standartlarǵa qaramastan, jetkerip beriwi múmkin hám bul úlesler jámiyetimizdi jáne de rawajlandırıw hám onıń juwmaqlawshı ónimin bunnan bılay da jetilistiriwge qaratılıwı múmkin. Jańa kelgenlerdiń ayırımlarınıń bir qaraǵanda «durıs emes» dep esaplanıwı múmkin bolǵan úlesleri tiykarında qaǵıydalar hám standartlardı islep shıǵıw hám keńeytiwdi talap etiwi múmkin, bul olardıń Wikipedianı rawajlandırıp atırǵanınıń dáliyli bolıwı da múmkin. Jańa paydalanıwshılardı bir múddet baqlań hám eger kerek bolsa, islegen isin «jaman» yamasa «standart emes» dep atawdan aldın onnan ne islewge umtılıp atırǵanın sorań.
* Eger jańa kelgen paydalanıwshı kitaplardıń atların jazıwdı umıtıp, film atamaların qıya hárip penen jazbay, paydalı siltemelerdi beriwdi umıtıp, qáteliklerge jol qoyıp atırǵanın kórseńiz, bul qátelerdi ózińiz dúzetiwge háreket etiń. Bulardı jańa paydalanıwshınıń betine baspań. Esińizde bolsın, bul jerde hámme ózgertiwi múmkin, demek, hámmeniń tiykarǵı juwapkershiligi ózgertiw bolıwı kerek, basqalardı kritikalaw yaki basqalarǵa kóz-kóreki bolıw emes.
* Eger siz jańa kelgen paydalanıwshınıń qátesi tuwralı, shártli túrde, bir nárse aytıwıńız kerek bolsa, járdem kórsetiw keypiyatında aytıń. Sózinizdi ózińizdi tanıstırıwdan baslań hám bul jerge «xosh keldińiz» aytıń hám oǵan dostıńızday qatnas bildirip, áste-aqırınlıq penen onıń qátelerin aytıp beriń hám, hátte, onıń ayırım isleri sizge unaytuǵının bildiriń. Eger siz bunı isley almasańız, onda hesh nárse aytpaǵanınız maqul.
* Jańa kelgenler ózgeris kirgiziwge, ásirese, [[Wikipedia:Biytárep kózqaras|biytárep kózqaras]] yamasa bet atın ózgertiw sıyaqlı máselelerde úlken ózgerisler kirgiziwge tartınıwı múmkin (basqa [[Wikipedia:Wikipediashılar|wikipediashı]]lardı ashıwlandırmaw yamasa olardı ókpeletpew ushın). Olarǵa [[Wikipedia:Batıl bol|batıl bolıw]]dı úyretiń hám tartınshaqlıqtan bolmawın aytıń.
* Qátelikke jol qoyǵan jańa paydalanıwshıǵa tiyisli qollanbalarǵa baǵdarlaw maqsetke muwapıq bolsa da, óshiriwge talaban maqalalarda dawıs beriwde hám t.b. qatnasıwdan waz keshiwin aytıw orınsız boladı. Bunday is-háreket jańa paydalanıwshınıń ruwxın túsiredi hám [[Wikipedia:Qaǵıydalar dizimi|Wikipedia siyasatları]]n zárúr bolǵan jańa kózqaraslardan ayıradı.
* Jańa kelgenlerge másláhát berip atırıp, sózińizdiń tonın Wikipediadaǵı ádettegi áste sóylewlerden jáne birneshe perde tómenletiń. Jańa kelgen paydalanıwshınıń joqarı dárejedegi klubqa qabıl etiliwi ushın «siziń razılıǵıńızdan ótiwi kerek» degen sezimge emes, al bul jerge, haqıyqatında da, paydası tiyedi degen sezimge beriliwine erisiń. Belgili bir maqsetke qaratılǵan hár qanday jumıstıń ózine tán sheklewleri hám strukturası bar bolıp, olardı úyreniw hám waqıt talap etedi, hám waqtı-waqtı menen qayta kórip shıǵıw hám dúzetiwler kirgiziwde paydalı boladı.
* Jańa kelgenlerge «[[Wikipedia:Quwırshaq|quwırshaq]]» hám t.b. sıyaqlı kemsitiwshi atlardı taqpań. Eger kóplegen jańa kelgen paydalanıwshılar dawıs beriwde bir tárepte dawıs bergen bolsa, olardıń dawısları haqıyqıy emes dep esaplanıwı múmkinligin qızǵın hám jıllı sóz benen túsindiriń. At taǵıwdıń keregi joq.
* Paydalanıwshılar ayırım waqıtları talqılaw betlerine tórt (~) belgisi menen qol qoyıwdı umıtıwı múmkin. Tómendegi úlgi járdeminde eske túsiriw procesin áste hám az ashıwlandırıwshı etiwge erisiw múmkin. Bul usıl ózińizdi ashıwlandırıwǵa qaraǵanda nátiyjelirek. Sonıń menen birge, siz &lt;nowiki&gt;{{Imzasız}}&lt;/nowiki&gt; járdeminde imzasız pikirlerdi kim jazǵanın da belgilewińiz múmkin.
** {{Úlgi:Imza}} --&lt;nowiki&gt;{{Imza}}&lt;/nowiki&gt;
* Jańa kelgen adam [[Wikipedia:Iygilikli maqsetti gózleń|jaqsı niyetli]] dep oylań. Úlken itimal menen olar járdem beriwdi qáleydi. Olarǵa múmkinshilik beriń.

[[Kategoriya:Wikipedia:Minez-qulıq kórsetpeleri]]</text>
      <sha1>pvgcskl74bbtqlyz9381k40hfuzcqf4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>120899</id>
      <parentid>120810</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T11:50:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <origin>120899</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8698" sha1="7nrhz6haeqp0ibr4x196mbq69thnijj" xml:space="preserve">{{kórsetpe|[[WP:ÓJPT]]}}
[[Wikipedia]]nıń rawajlanıwı tek ǵana ózin bul iske baǵıshlagan júdá kúshli miynet etip atırǵan aǵzalardıń háreketleri menen ǵana emes, kóbinese qızıǵıwshań jana paydalanıwshılardıń anonim úlesleri de boladı. '''Hámmemiz''' bir waqıtları jańa paydalanıwshı boldıq, hátte, kópshiligimiz jańa paydalanıwshınıń islegen qátelerin isledik, redaktorlaw islep júrgennen birneshe aydan keyin de bul tiptegi qáteler bar ekenligin túsinip alıwımız lazım.

Jańa paydalanıwshılar endi jetisilip kiyatırǵan «aǵzalar» hám sol sebepli biziń eń bahalı deregimiz esaplanadı. Jańa aydalanıwshılarǵa ádepli hám sabırlı múnásibette bolıwımız, itimallı aydalanıwshılardı bul jerden tez alıp taslaytuǵın dushpanlıq hám jek kóriwshilik kózqaraslardan uzaq bolıwımız kerek. Jańa kelgenler ayırım maǵlıwmatlardan xabarı joq bolǵan halda ortalıqqa úyrenisip atırǵanda, olarǵa jol kórsetiwimiz kerek.

== Ótinish, jańa paydalanıwshılardı qorqıtpań ==
* Jańa kelgenler jámiyet ushın zárúr hám áhmiyetli ekenligin túsiniń. Jańa kelgenlerge ruxsat beriw arqalı Wikipediada túrli bilim, ideya hám ideallarǵa erisiw, Wikipedianı isenimli hám qalıs derekke aylandırıw imkaniyatın asırasız.
* Jańa kelgenlerge jollaǵan shaqırıwımızdı hám uranımızdı este tutıń: '''[[Wikipedia:Batıl bol|Batıl bol!]]''' Bizde dástúrler, standartlar hám qaǵıydalar bar, biraq olardı bizden jańa kelgenlerdi toqtatıw jolı sıpatında qollanıw múmkin emes. Bul jerge jańa kelgenler óz ideyaları hám dóretiwshilik energiyasın, hár qıylı tarawlardaǵı jańa hám bay tájiriybesin, ámeldegi qaǵıyda hám standartlarǵa qaramastan, jetkerip beriwi múmkin hám bul úlesler jámiyetimizdi jáne de rawajlandırıw hám onıń juwmaqlawshı ónimin bunnan bılay da jetilistiriwge qaratılıwı múmkin. Jańa kelgenlerdiń ayırımlarınıń bir qaraǵanda «durıs emes» dep esaplanıwı múmkin bolǵan úlesleri tiykarında qaǵıydalar hám standartlardı islep shıǵıw hám keńeytiwdi talap etiwi múmkin, bul olardıń Wikipedianı rawajlandırıp atırǵanınıń dáliyli bolıwı da múmkin. Jańa paydalanıwshılardı bir múddet baqlań hám eger kerek bolsa, islegen isin «jaman» yamasa «standart emes» dep atawdan aldın onnan ne islewge umtılıp atırǵanın sorań.
* Eger jańa kelgen paydalanıwshı kitaplardıń atların jazıwdı umıtıp, film atamaların qıya hárip penen jazbay, paydalı siltemelerdi beriwdi umıtıp, qáteliklerge jol qoyıp atırǵanın kórseńiz, bul qátelerdi ózińiz dúzetiwge háreket etiń. Bulardı jańa paydalanıwshınıń betine baspań. Esińizde bolsın, bul jerde hámme ózgertiwi múmkin, demek, hámmeniń tiykarǵı juwapkershiligi ózgertiw bolıwı kerek, basqalardı kritikalaw yaki basqalarǵa kóz-kóreki bolıw emes.
* Eger siz jańa kelgen paydalanıwshınıń qátesi tuwralı, shártli túrde, bir nárse aytıwıńız kerek bolsa, járdem kórsetiw keypiyatında aytıń. Sózinizdi ózińizdi tanıstırıwdan baslań hám bul jerge «xosh keldińiz» aytıń hám oǵan dostıńızday qatnas bildirip, áste-aqırınlıq penen onıń qátelerin aytıp beriń hám, hátte, onıń ayırım isleri sizge unaytuǵının bildiriń. Eger siz bunı isley almasańız, onda hesh nárse aytpaǵanınız maqul.
* Jańa kelgenler ózgeris kirgiziwge, ásirese, [[Wikipedia:Biytárep kózqaras|biytárep kózqaras]] yamasa bet atın ózgertiw sıyaqlı máselelerde úlken ózgerisler kirgiziwge tartınıwı múmkin (basqa [[Wikipedia:Wikipediashılar|wikipediashı]]lardı ashıwlandırmaw yamasa olardı ókpeletpew ushın). Olarǵa [[Wikipedia:Batıl bol|batıl bolıw]]dı úyretiń hám tartınshaqlıqtan bolmawın aytıń.
* Qátelikke jol qoyǵan jańa paydalanıwshıǵa tiyisli qollanbalarǵa baǵdarlaw maqsetke muwapıq bolsa da, óshiriwge talaban maqalalarda dawıs beriwde hám t.b. qatnasıwdan waz keshiwin aytıw orınsız boladı. Bunday is-háreket jańa paydalanıwshınıń ruwxın túsiredi hám [[Wikipedia:Qaǵıydalar dizimi|Wikipedia siyasatları]]n zárúr bolǵan jańa kózqaraslardan ayıradı.
* Jańa kelgenlerge másláhát berip atırıp, sózińizdiń tonın Wikipediadaǵı ádettegi áste sóylewlerden jáne birneshe perde tómenletiń. Jańa kelgen paydalanıwshınıń joqarı dárejedegi klubqa qabıl etiliwi ushın «siziń razılıǵıńızdan ótiwi kerek» degen sezimge emes, al bul jerge, haqıyqatında da, paydası tiyedi degen sezimge beriliwine erisiń. Belgili bir maqsetke qaratılǵan hár qanday jumıstıń ózine tán sheklewleri hám strukturası bar bolıp, olardı úyreniw hám waqıt talap etedi, hám waqtı-waqtı menen qayta kórip shıǵıw hám dúzetiwler kirgiziwde paydalı boladı.
* Jańa kelgenlerge «[[Wikipedia:Quwırshaq|quwırshaq]]» hám t.b. sıyaqlı kemsitiwshi atlardı taqpań. Eger kóplegen jańa kelgen paydalanıwshılar dawıs beriwde bir tárepte dawıs bergen bolsa, olardıń dawısları haqıyqıy emes dep esaplanıwı múmkinligin qızǵın hám jıllı sóz benen túsindiriń. At taǵıwdıń keregi joq.
* Paydalanıwshılar ayırım waqıtları talqılaw betlerine tórt (~) belgisi menen qol qoyıwdı umıtıwı múmkin. Tómendegi úlgi járdeminde eske túsiriw procesin áste hám az ashıwlandırıwshı etiwge erisiw múmkin. Bul usıl ózińizdi ashıwlandırıwǵa qaraǵanda nátiyjelirek. Sonıń menen birge, siz &lt;nowiki&gt;{{Imzasız}}&lt;/nowiki&gt; járdeminde imzasız pikirlerdi kim jazǵanın da belgilewińiz múmkin.
** {{Úlgi:Imza}} --&lt;nowiki&gt;{{Imza}}&lt;/nowiki&gt;
* Jańa kelgen adam [[Wikipedia:Iygilikli maqsetti gózleń|jaqsı niyetli]] dep oylań. Úlken itimal menen olar járdem beriwdi qáleydi. Olarǵa múmkinshilik beriń.
* Tájiriybeli wikipediashılar ushın zıyanlı bolıp kórinetuǵın minez-qulıqlar, tiykarınan, biziń kútkenlerimiz hám qaǵıydalarımızdı bilmewimizden kelip shıǵadı. Birewdiń qádirsiz, paydasız, trol, vandalizm yamasa onnan da jaman ekenligine 100% isenim payda etseńiz de, onday emes dep oylań. Sabırlı, itibarlı hám húrmetli bolıw arqalı siz óz abırayıńızdı arttırǵan bolasız hám joybarımızdı jáne de rawajlandırǵan bolasız.
* Bir waqıtları siz de «jańa kelgen paydalanıwshı» bolǵanıńızdı umıtpań. Wikipediaǵa jańa kelgenińizde qalay kútip alınıwdı qáleseńiz, basqalardı da solay kútip alıń (múmkin bolǵansha '''jaqsıraq''').

== Ótinish, jańa administratorlardı tislemeń ==
[[Wikipedia:Administratorlardı saylaw|Administratorlardı saylaw]] boyınsha múrájatlar barǵan sayın artıp barmaqta. Qátelerge jol qoyǵan jańa administratorlar bul qátelerdi izbe-iz birneshe paydalanıwshılar tárepinen kórsetilgende ózlerin «tislengen» dep esaplawı múmkin.

Jańa administratorlarǵa jiberilgen miyrimsiz xabarlar tap jańa kelgenlerge jiberilgen xabarlar sıyaqlı boladı. Solay eken, jańa kelgen administratorlardı da tislemeń. Esinizde bolsın, hár bir administrator jańa administrator retinde jumıs baslaydı hám hárbir administrator keminde basqarıwǵa tiyisli qátelikke jol qoyadı. Jańa kelgen paydalanıwshıǵa járdem bergenińiz sıyaqlı, Wikipedianıń qalǵan bólimleri menen birge olarǵa da ózlerinde payda bolǵan kúsh-jiger haqqında járdem beriń.

Sonıń menen birge administratorlar da «men úyrenshikpen» degen sóz hár qanday mashqalanı sheshetuǵın sıltaw emesligin ańlap jetiwi kerek. Olardan Wikipedia principleri sheńberinde jaqsı niyet penen qolınan kelgenin islewi kútiledi.

Dodalawlar ushın [[Wikipedia talqılaw:Ótinish, jańa paydalanıwshılardı tislemeń|talqılaw beti]]nen paydalanıń. Minez-qulıqqa baylanıslı usınıslar boyınsha aqılǵa uǵras pikirlew ushın sorawnama ótkeriwdiń keregi bolmaydı.

== «Tislengen» bolmaw ushın islenetuǵın jumıslar ==
Jáne de ulıwmalastırıp aytqanda, eger siz «tisleniw»di qálemeseńiz, tómendegi másláhátlerge ámel etiwińiz múmkin:
* Túsindiriwlerde keskin sózlerden (jaman, aqmaq, aqılsız hám t.b. sózler hám úndew belgileri) saqlanıń;
* Basqalardıń qatnası hám usılı aldında abaylı bolıń;
* Juwap bergende salmaqlı bolıń;
* Hár qanday jaǵdayda hám shárayatta basqalardıń islegen-islemegenin jıllı júzlilik penen qabıl etiń;
* Ózgesheliklerislerdi unamlı qabıllań hám kelisimli múnásibet kórsetiń;
* Kelispewshiliklerdi sheshiwde belsene qatnasıwǵa tayar bolıń.
* Talqılawlardı oqıwda belsendi bolıń.

[[Kategoriya:Wikipedia:Minez-qulıq kórsetpeleri]]</text>
      <sha1>7nrhz6haeqp0ibr4x196mbq69thnijj</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>