Wikipedia kaawiki https://kaa.wikipedia.org/wiki/Bas_bet MediaWiki 1.45.0-wmf.6 first-letter Media Arnawlı Talqılaw Paydalanıwshı Paydalanıwshı talqılawı Wikipedia Wikipedia talqılawı Fayl Fayl talqılawı MediaWiki MediaWiki talqılawı Úlgi Úlgi talqılawı Járdem Járdem talqılawı Kategoriya Kategoriya talqılawı Portal Portal talqılawı TimedText TimedText talk Module Module talk 0 2091 121558 121494 2025-06-19T06:38:51Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121558 wikitext text/x-wiki {{Mámleketlik isker infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Adolf Gitler | negizgi atı = {{lang-de|Adolf Hitler}} | súwret = Hitler portrait crop.jpg | súwret uzınlıǵı = | súwret túsindirmesi = Rásmiy portret. 1938-jıl | qatarlıq sanı = | lawazım = Germaniya Fyurerı | bayraq = Standarte Adolf Hitlers.svg | bayraq2 = Reichsadler Deutsches Reich (1935–1945).svg | lawazımdaǵı atı = | lawazımǵa kirisiw sánesi = [[1934|1934-jıl]] [[2-avgust]] | lawazımnan ketiw sánesi = [[1945|1945-jıl]] [[30-aprel]] | premyer = | prezident = | spiker = | senat baslıǵı = | vice-prezident = | gubernator = | vice-gubernator = | ministr = | premyer-ministr = | birinshi ministr = | monarx = | orınbasarı = | kancler = | parlament = | lider = | hákim = | hákim járdemshisi = | húkimdar = | húkimdar járdemshisi = | járdemshisi = | waqıtsha = | qarsılas = | aldınǵı isker = ''lawazım tiklendi'';<br>Paul fon Gindenburg (reyxprezident retinde) | keyingi isker = ''lawazım biykar etildi'';<br>Karl Dyonic (reyxprezident retinde) | aldınǵısı = | keyingisi = | taj kiygiziw sánesi = | 1belgiatı = | 1tekstatı = | 2belgiatı = | 2tekstatı = | 3belgiatı = | 3tekstatı = | 4belgiatı = | 4tekstatı = | 5belgiatı = | 5tekstatı = | qatarlıq sanı_2 = | lawazım_2 = | bayraq_2 = | bayraq2_2 = | lawazımdaǵı atı_2 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_2 = | lawazımnan ketiw sánesi_2 = | premyer_2 = | prezident_2 = | vice-prezident_2 = | gubernator_2 = | vice-gubernator_2 = | ministr_2 = | premyer-ministr_2 = | birinshi ministr_2 = | monarx_2 = | orınbasarı_2 = | kancler_2 = | parlament_2 = | senat baslıǵı_2 = | lider_2 = | hákim_2 = | hákim járdemshisi_2 = | húkimdar_2 = | húkimdar járdemshisi_2 = | járdemshisi_2 = | waqıtsha_2 = | qarsılas_2 = | aldınǵı isker_2 = | keyingi isker_2 = | aldınǵısı_2 = | keyingisi_2 = | taj kiygiziw sánesi_2 = | 1belgiatı_2 = | 1tekstatı_2 = | 2belgiatı_2 = | 2tekstatı_2 = | 3belgiatı_2 = | 3tekstatı_2 = | 4belgiatı_2 = | 4tekstatı_2 = | 5belgiatı_2 = | 5tekstatı_2 = | qatarlıq sanı_3 = | lawazım_3 = | bayraq_3 = | bayraq2_3 = | lawazımdaǵı atı_3 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_3 = | lawazımnan ketiw sánesi_3 = | premyer_3 = | prezident_3 = | vice-prezident_3 = | gubernator_3 = | vice-gubernator_3 = | ministr_3 = | premyer-ministr_3 = | birinshi ministr_3 = | monarx_3 = | orınbasarı_3 = | kancler_3 = | parlament_3 = | lider_3 = | hákim_3 = | hákim járdemshisi_3 = | húkimdar_3 = | húkimdar járdemshisi_3 = | járdemshisi_3 = | waqıtsha_3 = | qarsılas_3 = | aldınǵı isker_3 = | keyingi isker_3 = | aldınǵısı_3 = | keyingisi_3 = | taj kiygiziw sánesi_3 = | 1belgiatı_3 = | 1tekstatı_3 = | 2belgiatı_3 = | 2tekstatı_3 = | 3belgiatı_3 = | 3tekstatı_3 = | 4belgiatı_3 = | 4tekstatı_3 = | 5belgiatı_3 = | 5tekstatı_3 = | qatarlıq sanı_4 = | lawazım_4 = | bayraq_4 = | bayraq2_4 = | lawazımdaǵı atı_4 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_4 = | lawazımnan ketiw sánesi_4 = | premyer_4 = | prezident_4 = | vice-prezident_4 = | gubernator_4 = | vice-gubernator_4 = | ministr_4 = | premyer-ministr_4 = | birinshi ministr_4 = | monarx_4 = | orınbasarı_4 = | kancler_4 = | parlament_4 = | lider_4 = | hákim_4 = | hákim járdemshisi_4 = | húkimdar_4 = | húkimdar járdemshisi_4 = | járdemshisi_4 = | waqıtsha_4 = | qarsılas_4 = | aldınǵı isker_4 = | keyingi isker_4 = | aldınǵısı_4 = | keyingisi_4 = | taj kiygiziw sánesi_4 = | 1belgiatı_4 = | 1tekstatı_4 = | 2belgiatı_4 = | 2tekstatı_4 = | 3belgiatı_4 = | 3tekstatı_4 = | 4belgiatı_4 = | 4tekstatı_4 = | 5belgiatı_4 = | 5tekstatı_4 = | qatarlıq sanı_5 = | lawazım_5 = | bayraq_5 = | bayraq2_5 = | lawazımdaǵı atı_5 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_5 = | lawazımnan ketiw sánesi_5 = | premyer_5 = | prezident_5 = | vice-prezident_5 = | gubernator_5 = | vice-gubernator_5 = | ministr_5 = | premyer-ministr_5 = | birinshi ministr_5 = | monarx_5 = | orınbasarı_5 = | kancler_5 = | parlament_5 = | lider_5 = | hákim_5 = | hákim járdemshisi_5 = | húkimdar_5 = | húkimdar járdemshisi_5 = | járdemshisi_5 = | waqıtsha_5 = | qarsılas_5 = | aldınǵı isker_5 = | keyingi isker_5 = | aldınǵısı_5 = | keyingisi_5 = | taj kiygiziw sánesi_5 = | 1belgiatı_5 = | 1tekstatı_5 = | 2belgiatı_5 = | 2tekstatı_5 = | 3belgiatı_5 = | 3tekstatı_5 = | 4belgiatı_5 = | 4tekstatı_5 = | 5belgiatı_5 = | 5tekstatı_5 = | qatarlıq sanı_6 = | lawazım_6 = | bayraq_6 = | bayraq2_6 = | lawazımdaǵı atı_6 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_6 = | lawazımnan ketiw sánesi_6 = | premyer_6 = | prezident_6 = | vice-prezident_6 = | gubernator_6 = | vice-gubernator_6 = | ministr_6 = | premyer-ministr_6 = | birinshi ministr_6 = | monarx_6 = | orınbasarı_6 = | kancler_6 = | parlament_6 = | lider_6 = | hákim_6 = | hákim járdemshisi_6 = | húkimdar_6 = | húkimdar járdemshisi_6 = | járdemshisi_6 = | waqıtsha_6 = | qarsılas_6 = | aldınǵı isker_6 = | keyingi isker_6 = | aldınǵısı_6 = | keyingisi_6 = | taj kiygiziw sánesi_6 = | 1belgiatı_6 = | 1tekstatı_6 = | 2belgiatı_6 = | 2tekstatı_6 = | 3belgiatı_6 = | 3tekstatı_6 = | 4belgiatı_6 = | 4tekstatı_6 = | 5belgiatı_6 = | 5tekstatı_6 = | aytılıwı = | tuwılǵan waqtındaǵı atı = | tuwılǵan sánesi = [[1889|1889-jıl]] [[20-aprel]] | tuwılǵan ornı = Braunau-am-Inn, [[Avstro-Vengriya]] | qaytıs bolǵan sánesi = [[1945|1945-jıl]] [[30-aprel]] | qaytıs bolǵan ornı = [[Berlin]] | qaytıs bolıw sebebi = | jerlengen ornı = | dinastiyası = | puqaralıǵı = | milleti = | partiya = | basqa partiya = | boyı = | ómirlik joldası = Eva Braun | balaları = | ákesi = Alois Gitler | anası = Klara Gitler | nekesiz zayıbı = | qatnasıqları = | tuwısqanları = | jasaw ornı = | dini = | bilim alǵan jeri = | qánigeligi = | kásibi = | belgili isleri = | aylıǵı = | kabinet = | komitetler = | portfolio = | ilimiy ataǵı = | ataǵı = | maǵlıwmatı = | sıylıqları = | blanka1 = | tekst1 = | blanka2 = | tekst2 = | blanka3 = | tekst3 = | blanka4 = | tekst4 = | blanka5 = | tekst5 = | qolı = | sayt = | laqabı = | tiyisliligi = | armiya túri = | xızmet etken jılları = |áskeriy sıylıqları = |áskeriy_blanka1 = |áskeriy_tekst1 = |áskeriy_blanka2 = |áskeriy_tekst2 = |áskeriy_blanka3 = |áskeriy_tekst3 = |áskeriy_blanka4 = |áskeriy_tekst4 = |áskeriy_blanka5 = |áskeriy_tekst5 = | modul = | modul2 = | modul3 = | modul4 = | modul5 = | túsindirmeler = | sáne = | jıl = | derek = }} '''Adolf Gitler''' ({{Lang-de|Adolf Hitler}}, {{Audio-nohelp|GT AH AMS.ogg|/ ˈaːdɔlf ˈhɪtlɐ}}; [[1889|1889-jıl]] [[20-aprel]], Braunau-am-Inn, Avsro-Vengriya — [[1945|1945-jı]]<nowiki/>l [[30-aprel]], [[Berlin]]) — Avstriyada tuwılǵan nemec mámleket hám [[Siyasat|siyasiy ǵayratker]], [[Nacizm|nacional-socializm]] tiykarlawshilerinen biri, 1933-jıldan 1945-jılda óz janına qas etıwıne shekem nacistler Germaniya [[Fyurer|diktatorı]]. 1933-jılda nacional-socialistik nemis jumısshı partiyası jetekshisi retinde húkimetke kelip, reyx kancleri boldı. 1934-jılda fyurer hám [[Reyxskansler|reyxskancler]] ataǵına iye boldı. 1939-jıl 1-sentyabrde Polshaǵa hújim etip, [[ekinshi jáhán urısı]] baslandı, nátiyjede 70 millionnan artıq kisi qaytıs boldı. Urıs dawamında áskeriy operaciyalarda aktiv qatnas etdi hám [[Xolokost|Xolokostda]] oraylıq rol oynadı, onıń jábirleniwshileri 6 millionǵa jaqın Evropa evreyleri hám basqa etnik jáne social toparlardıń kóplegen wákilleri boldı. [[Avstriya-Vengriya|Avstriya-Vengriyanıń]] Braunau-am-Inn qalasında tuwılǵan Gitler Lenc qalası janında ósken. 1908-jildan [[Vena]] qalasında jasap, 1913-jılı Germaniyaģa kóship ótedi. [[Birinshi jáhán urısı]] dáwirinde Germaniya armiyasında xızmet etip, bir qatar sıylıqlardı qolǵa kirgizgen.1919-jılı nacional-socialistlik Germaniya jumisshi partiyasınıń (NSDAP) aldıǵı bolǵan Germaniya jumisshi partiyasına aǵza bolǵan, 1921-jili bolsa NSDAPtıń jetekshisi bolǵan. 1923-jılı Myunxendegi «pivo putchı» waqtında hákimiyattı qolǵa kirgiziwge urınıwı nátiyjesiz bolip, 5 jil qamaq jazasına húkim etilgen. Qamaqxanada ómirbayanınıń birinshi tomın hám «Menin gúresim» ({{lang-de| Mein Kampf}}) siyasiy manifestın jazǵan. 1924-jılı múddetinen burın azat etilgennen keyin Versal shártnamasına qarsı shıqtı hám xarizmatik orator sıpatında óziniń shıǵıp sóylegen sózlerinde [[pangermanizm]], [[antisemitizm]] hám [[Antikommunizm|antikommunizmdi]] propoganda qilǵan. Xalıqaralıq [[kapitalizm]] hám [[Kommunizm|kommunizmdi]] evrey til biriktiriwiniń bir bólegi sıpatında qaralaǵan. 1932-jil noyabrde NSDAP Germaniya [[Reyxstag (Veymar respubliası)|reyxstagında]] kópshilik orınlardı iyeledi, biraq absolyut kópshilikke iye bolmadı. Nátiyjede birde-bir partiya reyxskancler lawazımına talabanlardı qollap-quwatlaw ushın kópshiliktiń parlament koaliciyasın qáliplestire almadı. Burınǵı reyxskancler [[Franc fon Papen]] hám basqa da konservativ basshılar reyxsprezident [[Paul fon Gindenburg|Paul fon Gindenburgtı]] Gitlerdi kancler etip tayınlawǵa kóndirgen. 1933-jil 30-yanvarda tayınlaw ámelge asırıldı. Kóp ótpey reyxstag Ayrıqsha wákillikler haqqındaǵı nızamdı qabıl etip, [[Veymar respublikası|Veymar respublikasınan]] nacional-socializmniń [[Totalitarizm|totalitar]] hám [[Avtokratiya|avtoritar]] ideologiyasına tiykarlanǵan bir partiyalı diktaturaǵa [[Germaniyada nacistlerdiń hákimiyatqa keliwi|ótiwdi]] baslap berdi. 1934-jılı 2-avgustta Gindenburg qaytıs bolǵannan keyin Gitler mámleket basshısı lawazımın da iyelep, barlıq hákimiyattı óz qolina aldı. Ol Birinshi jáhán urısınan keyin [[Britaniya imperiyası|Britaniya]] hám [[Úshinshi Franciya Respublikası|Franciya]] húkimdarlıq etken Evropa kartasın ózgertip, evreylerdi Germaniyadan quwip shiǵariw hám «<nowiki/>[[Jana tártip (nacizm)|jana tártip]]<nowiki/>» ornatiwǵa umtıldı. Onıń húkimdarlıǵınıń dáslepki altı jılı [[Ullı depressiya|Ullı depressiyadan]] keyin tez ekonomikalıq tikleniwge alıp keldi, [[Versal shártnaması]] sheklewlerin biykarladı hám millionlaǵan etnikalıq nemecler jasaytuǵın aymaqlardı qosıp aldı, bul bolsa onı xalıqtıń úlken qollap-quwatlawına alıp keldi. Gitler nemis xalqı ushın Shigis Evropadaǵı [[Shıǵıstaǵı turmıslıq mákan|turmıslıq mákandı]] ({{lang-de|Lebensraum}}) keńeytiwge umtıldı. Onıń agressiv sırtqı siyasatı Ekinshi jáhán urısınıń tiykarǵı sebebi esaplanadı. Keń kólemli qayta qurallaniwdi ámelge asırǵan Germaniya 1939-jıl 1-sentyabrde Polshaǵa bastırıp kirdi, nátiyjede [[Ullı Britaniya]] hám [[Franciya]] Germaniyaǵa uris járiyaladı. 1941-jıl iyunde Gitler [[«Barbarossa» operaciyası|Sovet Awqamına bastırıp kiriw]] haqqında buyrıq berdi, 1941-jıl dekabrde bolsa [[Germaniyanıń AQSHqa uris járiyalaw haqqındaǵı deklaraciyası (1941)|AQSHqa uris járiyaladı]]. 1941-jıldıń aqırına kelip, Germaniya [[Vermaxt|vermaxtı]] hám oniń awqamlasları Evropa hám Arqa Afrikanıń úlken bólimin basıp aldı. 1941-jıldan keyin bul tabıslar áste-aqırın joqqa shıqtı hám 1945-jılı awqamlas armiyalar vermaxttı pútkilley jeńdi. 1945-jılı 29-aprelde Berlindegi fyurer bunkerinde Gitler óziniń uzaq jıllıq joldası Eva Braunǵa úylendi hám erteńine onıń menen birge Qızıl Armiya qolına túsip qalmaw ushın [[Adolf Gitlerdiń ólimi|óz janına qas etti]]. Denelerdi órtep jiberiw kerek edi, biraq asıǵısta bul jumıstı aqırına jetkeriwge úlgermedi. Urıstan soń Xalıq aralıq áskeriy tribunal bir qatar burınǵı joqarı mártebeli nemec basshıların ólim jazasına yaki uzaq múddetli qamaq jazasına húkim etti hám Gitler tárepinen dúzilgen SS, SD hám Gestapo shólkemlerin jınayıy dep taptı. Britaniya tariyxshısı Yan Kershou Gitlerdi «zamanagóy siyasiy jawızlıq tımsalı» dep táriypleydi{{sfn|Kershaw|2000b|p=XVII}}. [[Nacizmniń rasalıq teoriyası|Rasalıq ideologiyasına]] tiykarlanǵan Gitler rejimi 6 millionǵa jaqın evrey hám basqa millionlap qurbanlardıń genocidine juwapker edi, olardı Gitler hám onıń sherikleri rasalıq jaqtan kemis yamasa sociallıq jaqtan qolaysız elementler dep esaplaǵan. Gitler rejimi, sonday-aq, shama menen 19,3 million tınısh xalıq hám áskeriy tutqınlardıń ólimine de juwapker. Bunnan tısqarı, Evropa áskeriy háreketler teatrında 28,7 million ásker qaytıs boldı. Ekinshi jáhán urısı waqtında [[Ekinshi jáhán urısındaǵı joǵaltıwlar|qaytıs bolǵan tınısh xalıq]] sanı áskeriy háreketler ushın misli kórilmegen edi. == Ómirbayanı == === Shejire === Gitlerdiń barlıq ataqlı ata-babaları házirgi [[Chexiya]] menen shegaralas (Avstriya-Vengriyanıń hákimshilik-aymaqlıq bóliniwine bola – [[Bogemiya]] menen) [[Tómengi Avstriya|Tómengi Avstriyanıń]] kámbaǵal wálayatı Valdfirtelden kelip shıqqan{{sfn|Хаманн|2016|c=59}}. «Gitler» familiyası hár qıylı jazılıwlarda (''Hittlaer'', ''Hiedler'') belgili hám eń keń tarqalǵan versiyaǵa kóre, ''Hütte'' («ılashıq») sózinen kelip shıqqan ''Hütler'' familiyası menen birdey<ref>{{lang|de|Deutsche Namenkunde: Unsere Familiennamen nach ihrer Entstehung und Bedeutung. München-Berlin, 1942. S. 276.}}</ref>{{sfn|Хаманн|2016|c=59}}. Adolftıń ákesi Alois Gitler (1837-1903) [[Pyolla|Dyollersxaym]] janındaǵı Strones awılında qırıq bir jasar hám turmısqa shıqpaǵan Mariya Shiklgruber shańaraǵında tuwılǵan. Alois tuwılǵanınan bes jil ótip, Mariya Shiklgruber pútkil ómirin kámbaǵallıqta ótkizgen hám óz úyine iye bolmaǵan Shpital awılınan (házirgi [[Vaytra]] qalasınıń bir bólimi) digirmanshı Iogann Georg Gidlerge (Xiedler) úylendi. Balanı Gidlerdıń inisi Iogann Nepomuk óz úyine alıp ketti. Iogann Georg Gidler 1857-jılı otız toǵız jasına shekem nızamsız tuwılǵan bala sıpatında anasınıń familiyasın alıp júrgen Aloisti asıra almay qaytıs boldı{{sfn|Хаманн|2016|c=59-60}}. Alois Shiklgruber on úsh jasında tolıq mektep bilimlerin ala almay, jumıs islew ushın ketedi, on segiz jasında bolsa bajıxana xızmetine kiredi, bul kámbaǵal diyxan shańaraǵınan shıqqan adam ushın úlken tabıs edi. Bajıxanada ol pensiyaǵa shıqqansha keyingi qırıq jıl xızmet etti{{sfn|Хаманн|2016|c=60-61}}. Tek 1876-jılı ǵana Iogann Nepomuk Gidlerdiń baslaması menen úsh gúwa Gidler tiri waqtında Aloisti óziniń balası dep moyınlaǵanın tastıyıqladı, bul oǵan familiyasın ózgertiwge múmkinshilik berdi. Soniń menen birge, Dollersxaym ruwxaniysi metrikalıq kitapqa dúzetiw kirgizip, familiyasın «Gitler» dep jazip berdi<ref name="davidson6">{{kitap deregi|автор=Davidson, Eugene.|title=The making of Adolf Hitler: the birth and rise of Nazism|ссылка=https://books.google.ru/books?id=JagUZcri3s8C&pg=PA4|издательство=[[University of Missouri Press]]|год=1997|pages=4—6|allpages=419|isbn=978-0-8262-1117-0}}{{ref-en}}</ref>{{sfn|Хаманн|2016|c=61}}. Gitler úlkenniń ómir bayanı haqqındaǵı maǵlıwmatlar 1932-jıldıń basınan baslap baspasózde járiyalandı. Birinshi márte jurnalist Xans Xabe Shiklgruber – Adolf Gitlerdiń haqıyqıy familiyası ekenligi haqqındaǵı dawagerlik haqıyqatqa tuwra kelmeydi{{sfn|Хаманн|2016|c=63}}<ref>{{cite web|lang=en|url=https://www.nytimes.com/1990/05/06/opinion/l-hitler-never-really-was-schicklgruber-016390.html|title=Hitler Never Really Was Schicklgruber|last=Davin|first=Eric Leif|date=1990-05-06|publisher=[[The New York Times]]|accessdate=2010-04-25|archive-date=2011-05-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20110514081317/http://www.nytimes.com/1990/05/06/opinion/l-hitler-never-really-was-schicklgruber-016390.html|deadlink=no}}</ref><ref name="shearer16">''[[Ширер, Уильям|Ширер, У.]]'' Взлёт и падение Третьего рейха. — Т. 1. — С. 16.</ref>. 1885-jılı 7-yanvarda Alois Gitler úshinshi nekesinde tuwısqanı (Iogann Nepomuk Gidlerdiń aqlıǵı) Klara Poelclge (1860-1907) úylendi. Alois tuwısqanlıq baylanısları sebepli Klaraǵa úyleniw ushın Muqaddes Taxttan ruxsat alıwǵa májbúr boldı<ref name="Вернер Мазер" /><ref>''Ширер, У.'' Взлёт и падение Третьего рейха. — Т. 1. — С. 18.</ref>. Bul waqıtqa kelip onıń ekinshi nekesinen tuwılǵan kishkene ulı Alois hám keyinrek Geli Raubaldıń anası bolǵan qızı Anxel bar edi. Ayırım tariyxshılar Iogann Nepomuk Gidler Aloistiń biologiyalıq ákesi bolganlıǵın da boljap aytadi<ref name="davidson6" /><ref name="Вернер Мазер">''[[Вернер Мазер]]''. Адольф Гитлер. {{Ростов н/Д}}: [[Феникс (издательство)|Феникс]], 1998. — 608 с. — (След в истории). — {{некорректный ISBN|5-222-004595-X|Так в источнике}}</ref><ref>{{kitap deregi |title=Hitler: a Study in Tyranny |год=1971 |ссылка=https://archive.org/details/hitlerstudyintyr00bull_0 |издательство={{нп3|Harper & Raw}} |место=[[Нью-Йорк|New York]] |язык=en |автор=Alan Bullock}}{{ref-en}}</ref>. Gitlerdiń qarsılasları onıń shıǵısına qızıǵıwshılıq bildirgeni sebepli (sol waqıttaǵı gazetalar siyasatshınıń evrey tuwısqanları haqqında bir qatar dawrıqlı maǵlıwmatlardı basıp shıǵardı, onıń ideologiyasınıń oraylıq noqatı antisemitizm edi), ol hákimiyatqa kelgennen keyin Valdfirtelde shańaraqtıń esteligin máńgilestiriwdi qadaǵan etti hám Lincti óziniń húrmetiniń orayına aylandırdı. 1938-jılı Dellersheym janında Batıs Evropadaǵı eń úlken oqıw poligoni qurıldı hám átirapındaǵı awıllar jaylastırıldı. 1942-jılı bul táǵdir Dellersheymniń ózine de nesip etti{{sfn|Хаманн|2016|c=63-66}}. == Derekler == [[Kategoriya:Siyasatshılar]] [[Kategoriya:Nacizm]] a2q07tcugto90owr3y1jeiwzezj55xe 121559 121558 2025-06-19T06:39:02Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121559 wikitext text/x-wiki {{Mámleketlik isker infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Adolf Gitler | negizgi atı = {{lang-de|Adolf Hitler}} | súwret = Hitler portrait crop.jpg | súwret uzınlıǵı = | súwret túsindirmesi = Rásmiy portret. 1938-jıl | qatarlıq sanı = | lawazım = Germaniya Fyurerı | bayraq = Standarte Adolf Hitlers.svg | bayraq2 = Reichsadler Deutsches Reich (1935–1945).svg | lawazımdaǵı atı = | lawazımǵa kirisiw sánesi = [[1934|1934-jıl]] [[2-avgust]] | lawazımnan ketiw sánesi = [[1945|1945-jıl]] [[30-aprel]] | premyer = | prezident = | spiker = | senat baslıǵı = | vice-prezident = | gubernator = | vice-gubernator = | ministr = | premyer-ministr = | birinshi ministr = | monarx = | orınbasarı = | kancler = | parlament = | lider = | hákim = | hákim járdemshisi = | húkimdar = | húkimdar járdemshisi = | járdemshisi = | waqıtsha = | qarsılas = | aldınǵı isker = ''lawazım tiklendi'';<br>Paul fon Gindenburg (reyxprezident retinde) | keyingi isker = ''lawazım biykar etildi'';<br>Karl Dyonic (reyxprezident retinde) | aldınǵısı = | keyingisi = | taj kiygiziw sánesi = | 1belgiatı = | 1tekstatı = | 2belgiatı = | 2tekstatı = | 3belgiatı = | 3tekstatı = | 4belgiatı = | 4tekstatı = | 5belgiatı = | 5tekstatı = | qatarlıq sanı_2 = | lawazım_2 = | bayraq_2 = | bayraq2_2 = | lawazımdaǵı atı_2 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_2 = | lawazımnan ketiw sánesi_2 = | premyer_2 = | prezident_2 = | vice-prezident_2 = | gubernator_2 = | vice-gubernator_2 = | ministr_2 = | premyer-ministr_2 = | birinshi ministr_2 = | monarx_2 = | orınbasarı_2 = | kancler_2 = | parlament_2 = | senat baslıǵı_2 = | lider_2 = | hákim_2 = | hákim járdemshisi_2 = | húkimdar_2 = | húkimdar járdemshisi_2 = | járdemshisi_2 = | waqıtsha_2 = | qarsılas_2 = | aldınǵı isker_2 = | keyingi isker_2 = | aldınǵısı_2 = | keyingisi_2 = | taj kiygiziw sánesi_2 = | 1belgiatı_2 = | 1tekstatı_2 = | 2belgiatı_2 = | 2tekstatı_2 = | 3belgiatı_2 = | 3tekstatı_2 = | 4belgiatı_2 = | 4tekstatı_2 = | 5belgiatı_2 = | 5tekstatı_2 = | qatarlıq sanı_3 = | lawazım_3 = | bayraq_3 = | bayraq2_3 = | lawazımdaǵı atı_3 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_3 = | lawazımnan ketiw sánesi_3 = | premyer_3 = | prezident_3 = | vice-prezident_3 = | gubernator_3 = | vice-gubernator_3 = | ministr_3 = | premyer-ministr_3 = | birinshi ministr_3 = | monarx_3 = | orınbasarı_3 = | kancler_3 = | parlament_3 = | lider_3 = | hákim_3 = | hákim járdemshisi_3 = | húkimdar_3 = | húkimdar járdemshisi_3 = | járdemshisi_3 = | waqıtsha_3 = | qarsılas_3 = | aldınǵı isker_3 = | keyingi isker_3 = | aldınǵısı_3 = | keyingisi_3 = | taj kiygiziw sánesi_3 = | 1belgiatı_3 = | 1tekstatı_3 = | 2belgiatı_3 = | 2tekstatı_3 = | 3belgiatı_3 = | 3tekstatı_3 = | 4belgiatı_3 = | 4tekstatı_3 = | 5belgiatı_3 = | 5tekstatı_3 = | qatarlıq sanı_4 = | lawazım_4 = | bayraq_4 = | bayraq2_4 = | lawazımdaǵı atı_4 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_4 = | lawazımnan ketiw sánesi_4 = | premyer_4 = | prezident_4 = | vice-prezident_4 = | gubernator_4 = | vice-gubernator_4 = | ministr_4 = | premyer-ministr_4 = | birinshi ministr_4 = | monarx_4 = | orınbasarı_4 = | kancler_4 = | parlament_4 = | lider_4 = | hákim_4 = | hákim járdemshisi_4 = | húkimdar_4 = | húkimdar járdemshisi_4 = | járdemshisi_4 = | waqıtsha_4 = | qarsılas_4 = | aldınǵı isker_4 = | keyingi isker_4 = | aldınǵısı_4 = | keyingisi_4 = | taj kiygiziw sánesi_4 = | 1belgiatı_4 = | 1tekstatı_4 = | 2belgiatı_4 = | 2tekstatı_4 = | 3belgiatı_4 = | 3tekstatı_4 = | 4belgiatı_4 = | 4tekstatı_4 = | 5belgiatı_4 = | 5tekstatı_4 = | qatarlıq sanı_5 = | lawazım_5 = | bayraq_5 = | bayraq2_5 = | lawazımdaǵı atı_5 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_5 = | lawazımnan ketiw sánesi_5 = | premyer_5 = | prezident_5 = | vice-prezident_5 = | gubernator_5 = | vice-gubernator_5 = | ministr_5 = | premyer-ministr_5 = | birinshi ministr_5 = | monarx_5 = | orınbasarı_5 = | kancler_5 = | parlament_5 = | lider_5 = | hákim_5 = | hákim járdemshisi_5 = | húkimdar_5 = | húkimdar járdemshisi_5 = | járdemshisi_5 = | waqıtsha_5 = | qarsılas_5 = | aldınǵı isker_5 = | keyingi isker_5 = | aldınǵısı_5 = | keyingisi_5 = | taj kiygiziw sánesi_5 = | 1belgiatı_5 = | 1tekstatı_5 = | 2belgiatı_5 = | 2tekstatı_5 = | 3belgiatı_5 = | 3tekstatı_5 = | 4belgiatı_5 = | 4tekstatı_5 = | 5belgiatı_5 = | 5tekstatı_5 = | qatarlıq sanı_6 = | lawazım_6 = | bayraq_6 = | bayraq2_6 = | lawazımdaǵı atı_6 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_6 = | lawazımnan ketiw sánesi_6 = | premyer_6 = | prezident_6 = | vice-prezident_6 = | gubernator_6 = | vice-gubernator_6 = | ministr_6 = | premyer-ministr_6 = | birinshi ministr_6 = | monarx_6 = | orınbasarı_6 = | kancler_6 = | parlament_6 = | lider_6 = | hákim_6 = | hákim járdemshisi_6 = | húkimdar_6 = | húkimdar járdemshisi_6 = | járdemshisi_6 = | waqıtsha_6 = | qarsılas_6 = | aldınǵı isker_6 = | keyingi isker_6 = | aldınǵısı_6 = | keyingisi_6 = | taj kiygiziw sánesi_6 = | 1belgiatı_6 = | 1tekstatı_6 = | 2belgiatı_6 = | 2tekstatı_6 = | 3belgiatı_6 = | 3tekstatı_6 = | 4belgiatı_6 = | 4tekstatı_6 = | 5belgiatı_6 = | 5tekstatı_6 = | aytılıwı = | tuwılǵan waqtındaǵı atı = | tuwılǵan sánesi = [[1889|1889-jıl]] [[20-aprel]] | tuwılǵan ornı = Braunau-am-Inn, [[Avstro-Vengriya]] | qaytıs bolǵan sánesi = [[1945|1945-jıl]] [[30-aprel]] | qaytıs bolǵan ornı = [[Berlin]] | qaytıs bolıw sebebi = | jerlengen ornı = | dinastiyası = | puqaralıǵı = | milleti = | partiya = | basqa partiya = | boyı = | ómirlik joldası = Eva Braun | balaları = | ákesi = Alois Gitler | anası = Klara Gitler | nekesiz zayıbı = | qatnasıqları = | tuwısqanları = | jasaw ornı = | dini = | bilim alǵan jeri = | qánigeligi = | kásibi = | belgili isleri = | aylıǵı = | kabinet = | komitetler = | portfolio = | ilimiy ataǵı = | ataǵı = | maǵlıwmatı = | sıylıqları = | blanka1 = | tekst1 = | blanka2 = | tekst2 = | blanka3 = | tekst3 = | blanka4 = | tekst4 = | blanka5 = | tekst5 = | qolı = | sayt = | laqabı = | tiyisliligi = | armiya túri = | xızmet etken jılları = |áskeriy sıylıqları = |áskeriy_blanka1 = |áskeriy_tekst1 = |áskeriy_blanka2 = |áskeriy_tekst2 = |áskeriy_blanka3 = |áskeriy_tekst3 = |áskeriy_blanka4 = |áskeriy_tekst4 = |áskeriy_blanka5 = |áskeriy_tekst5 = | modul = | modul2 = | modul3 = | modul4 = | modul5 = | túsindirmeler = | sáne = | jıl = | derek = }} '''Adolf Gitler''' ({{Lang-de|Adolf Hitler}}, {{Audio-nohelp|GT AH AMS.ogg|/ ˈaːdɔlf ˈhɪtlɐ}}; [[1889|1889-jıl]] [[20-aprel]], Braunau-am-Inn, Avsro-Vengriya — [[1945|1945-jı]]<nowiki/>l [[30-aprel]], [[Berlin]]) — Avstriyada tuwılǵan nemec mámleket hám [[Siyasat|siyasiy ǵayratker]], [[Nacizm|nacional-socializm]] tiykarlawshilerinen biri, 1933-jıldan 1945-jılda óz janına qas etıwıne shekem nacistler Germaniyası [[Fyurer|diktatorı]]. 1933-jılda nacional-socialistik nemis jumısshı partiyası jetekshisi retinde húkimetke kelip, reyx kancleri boldı. 1934-jılda fyurer hám [[Reyxskansler|reyxskancler]] ataǵına iye boldı. 1939-jıl 1-sentyabrde Polshaǵa hújim etip, [[ekinshi jáhán urısı]] baslandı, nátiyjede 70 millionnan artıq kisi qaytıs boldı. Urıs dawamında áskeriy operaciyalarda aktiv qatnas etdi hám [[Xolokost|Xolokostda]] oraylıq rol oynadı, onıń jábirleniwshileri 6 millionǵa jaqın Evropa evreyleri hám basqa etnik jáne social toparlardıń kóplegen wákilleri boldı. [[Avstriya-Vengriya|Avstriya-Vengriyanıń]] Braunau-am-Inn qalasında tuwılǵan Gitler Lenc qalası janında ósken. 1908-jildan [[Vena]] qalasında jasap, 1913-jılı Germaniyaģa kóship ótedi. [[Birinshi jáhán urısı]] dáwirinde Germaniya armiyasında xızmet etip, bir qatar sıylıqlardı qolǵa kirgizgen.1919-jılı nacional-socialistlik Germaniya jumisshi partiyasınıń (NSDAP) aldıǵı bolǵan Germaniya jumisshi partiyasına aǵza bolǵan, 1921-jili bolsa NSDAPtıń jetekshisi bolǵan. 1923-jılı Myunxendegi «pivo putchı» waqtında hákimiyattı qolǵa kirgiziwge urınıwı nátiyjesiz bolip, 5 jil qamaq jazasına húkim etilgen. Qamaqxanada ómirbayanınıń birinshi tomın hám «Menin gúresim» ({{lang-de| Mein Kampf}}) siyasiy manifestın jazǵan. 1924-jılı múddetinen burın azat etilgennen keyin Versal shártnamasına qarsı shıqtı hám xarizmatik orator sıpatında óziniń shıǵıp sóylegen sózlerinde [[pangermanizm]], [[antisemitizm]] hám [[Antikommunizm|antikommunizmdi]] propoganda qilǵan. Xalıqaralıq [[kapitalizm]] hám [[Kommunizm|kommunizmdi]] evrey til biriktiriwiniń bir bólegi sıpatında qaralaǵan. 1932-jil noyabrde NSDAP Germaniya [[Reyxstag (Veymar respubliası)|reyxstagında]] kópshilik orınlardı iyeledi, biraq absolyut kópshilikke iye bolmadı. Nátiyjede birde-bir partiya reyxskancler lawazımına talabanlardı qollap-quwatlaw ushın kópshiliktiń parlament koaliciyasın qáliplestire almadı. Burınǵı reyxskancler [[Franc fon Papen]] hám basqa da konservativ basshılar reyxsprezident [[Paul fon Gindenburg|Paul fon Gindenburgtı]] Gitlerdi kancler etip tayınlawǵa kóndirgen. 1933-jil 30-yanvarda tayınlaw ámelge asırıldı. Kóp ótpey reyxstag Ayrıqsha wákillikler haqqındaǵı nızamdı qabıl etip, [[Veymar respublikası|Veymar respublikasınan]] nacional-socializmniń [[Totalitarizm|totalitar]] hám [[Avtokratiya|avtoritar]] ideologiyasına tiykarlanǵan bir partiyalı diktaturaǵa [[Germaniyada nacistlerdiń hákimiyatqa keliwi|ótiwdi]] baslap berdi. 1934-jılı 2-avgustta Gindenburg qaytıs bolǵannan keyin Gitler mámleket basshısı lawazımın da iyelep, barlıq hákimiyattı óz qolina aldı. Ol Birinshi jáhán urısınan keyin [[Britaniya imperiyası|Britaniya]] hám [[Úshinshi Franciya Respublikası|Franciya]] húkimdarlıq etken Evropa kartasın ózgertip, evreylerdi Germaniyadan quwip shiǵariw hám «<nowiki/>[[Jana tártip (nacizm)|jana tártip]]<nowiki/>» ornatiwǵa umtıldı. Onıń húkimdarlıǵınıń dáslepki altı jılı [[Ullı depressiya|Ullı depressiyadan]] keyin tez ekonomikalıq tikleniwge alıp keldi, [[Versal shártnaması]] sheklewlerin biykarladı hám millionlaǵan etnikalıq nemecler jasaytuǵın aymaqlardı qosıp aldı, bul bolsa onı xalıqtıń úlken qollap-quwatlawına alıp keldi. Gitler nemis xalqı ushın Shigis Evropadaǵı [[Shıǵıstaǵı turmıslıq mákan|turmıslıq mákandı]] ({{lang-de|Lebensraum}}) keńeytiwge umtıldı. Onıń agressiv sırtqı siyasatı Ekinshi jáhán urısınıń tiykarǵı sebebi esaplanadı. Keń kólemli qayta qurallaniwdi ámelge asırǵan Germaniya 1939-jıl 1-sentyabrde Polshaǵa bastırıp kirdi, nátiyjede [[Ullı Britaniya]] hám [[Franciya]] Germaniyaǵa uris járiyaladı. 1941-jıl iyunde Gitler [[«Barbarossa» operaciyası|Sovet Awqamına bastırıp kiriw]] haqqında buyrıq berdi, 1941-jıl dekabrde bolsa [[Germaniyanıń AQSHqa uris járiyalaw haqqındaǵı deklaraciyası (1941)|AQSHqa uris járiyaladı]]. 1941-jıldıń aqırına kelip, Germaniya [[Vermaxt|vermaxtı]] hám oniń awqamlasları Evropa hám Arqa Afrikanıń úlken bólimin basıp aldı. 1941-jıldan keyin bul tabıslar áste-aqırın joqqa shıqtı hám 1945-jılı awqamlas armiyalar vermaxttı pútkilley jeńdi. 1945-jılı 29-aprelde Berlindegi fyurer bunkerinde Gitler óziniń uzaq jıllıq joldası Eva Braunǵa úylendi hám erteńine onıń menen birge Qızıl Armiya qolına túsip qalmaw ushın [[Adolf Gitlerdiń ólimi|óz janına qas etti]]. Denelerdi órtep jiberiw kerek edi, biraq asıǵısta bul jumıstı aqırına jetkeriwge úlgermedi. Urıstan soń Xalıq aralıq áskeriy tribunal bir qatar burınǵı joqarı mártebeli nemec basshıların ólim jazasına yaki uzaq múddetli qamaq jazasına húkim etti hám Gitler tárepinen dúzilgen SS, SD hám Gestapo shólkemlerin jınayıy dep taptı. Britaniya tariyxshısı Yan Kershou Gitlerdi «zamanagóy siyasiy jawızlıq tımsalı» dep táriypleydi{{sfn|Kershaw|2000b|p=XVII}}. [[Nacizmniń rasalıq teoriyası|Rasalıq ideologiyasına]] tiykarlanǵan Gitler rejimi 6 millionǵa jaqın evrey hám basqa millionlap qurbanlardıń genocidine juwapker edi, olardı Gitler hám onıń sherikleri rasalıq jaqtan kemis yamasa sociallıq jaqtan qolaysız elementler dep esaplaǵan. Gitler rejimi, sonday-aq, shama menen 19,3 million tınısh xalıq hám áskeriy tutqınlardıń ólimine de juwapker. Bunnan tısqarı, Evropa áskeriy háreketler teatrında 28,7 million ásker qaytıs boldı. Ekinshi jáhán urısı waqtında [[Ekinshi jáhán urısındaǵı joǵaltıwlar|qaytıs bolǵan tınısh xalıq]] sanı áskeriy háreketler ushın misli kórilmegen edi. == Ómirbayanı == === Shejire === Gitlerdiń barlıq ataqlı ata-babaları házirgi [[Chexiya]] menen shegaralas (Avstriya-Vengriyanıń hákimshilik-aymaqlıq bóliniwine bola – [[Bogemiya]] menen) [[Tómengi Avstriya|Tómengi Avstriyanıń]] kámbaǵal wálayatı Valdfirtelden kelip shıqqan{{sfn|Хаманн|2016|c=59}}. «Gitler» familiyası hár qıylı jazılıwlarda (''Hittlaer'', ''Hiedler'') belgili hám eń keń tarqalǵan versiyaǵa kóre, ''Hütte'' («ılashıq») sózinen kelip shıqqan ''Hütler'' familiyası menen birdey<ref>{{lang|de|Deutsche Namenkunde: Unsere Familiennamen nach ihrer Entstehung und Bedeutung. München-Berlin, 1942. S. 276.}}</ref>{{sfn|Хаманн|2016|c=59}}. Adolftıń ákesi Alois Gitler (1837-1903) [[Pyolla|Dyollersxaym]] janındaǵı Strones awılında qırıq bir jasar hám turmısqa shıqpaǵan Mariya Shiklgruber shańaraǵında tuwılǵan. Alois tuwılǵanınan bes jil ótip, Mariya Shiklgruber pútkil ómirin kámbaǵallıqta ótkizgen hám óz úyine iye bolmaǵan Shpital awılınan (házirgi [[Vaytra]] qalasınıń bir bólimi) digirmanshı Iogann Georg Gidlerge (Xiedler) úylendi. Balanı Gidlerdıń inisi Iogann Nepomuk óz úyine alıp ketti. Iogann Georg Gidler 1857-jılı otız toǵız jasına shekem nızamsız tuwılǵan bala sıpatında anasınıń familiyasın alıp júrgen Aloisti asıra almay qaytıs boldı{{sfn|Хаманн|2016|c=59-60}}. Alois Shiklgruber on úsh jasında tolıq mektep bilimlerin ala almay, jumıs islew ushın ketedi, on segiz jasında bolsa bajıxana xızmetine kiredi, bul kámbaǵal diyxan shańaraǵınan shıqqan adam ushın úlken tabıs edi. Bajıxanada ol pensiyaǵa shıqqansha keyingi qırıq jıl xızmet etti{{sfn|Хаманн|2016|c=60-61}}. Tek 1876-jılı ǵana Iogann Nepomuk Gidlerdiń baslaması menen úsh gúwa Gidler tiri waqtında Aloisti óziniń balası dep moyınlaǵanın tastıyıqladı, bul oǵan familiyasın ózgertiwge múmkinshilik berdi. Soniń menen birge, Dollersxaym ruwxaniysi metrikalıq kitapqa dúzetiw kirgizip, familiyasın «Gitler» dep jazip berdi<ref name="davidson6">{{kitap deregi|автор=Davidson, Eugene.|title=The making of Adolf Hitler: the birth and rise of Nazism|ссылка=https://books.google.ru/books?id=JagUZcri3s8C&pg=PA4|издательство=[[University of Missouri Press]]|год=1997|pages=4—6|allpages=419|isbn=978-0-8262-1117-0}}{{ref-en}}</ref>{{sfn|Хаманн|2016|c=61}}. Gitler úlkenniń ómir bayanı haqqındaǵı maǵlıwmatlar 1932-jıldıń basınan baslap baspasózde járiyalandı. Birinshi márte jurnalist Xans Xabe Shiklgruber – Adolf Gitlerdiń haqıyqıy familiyası ekenligi haqqındaǵı dawagerlik haqıyqatqa tuwra kelmeydi{{sfn|Хаманн|2016|c=63}}<ref>{{cite web|lang=en|url=https://www.nytimes.com/1990/05/06/opinion/l-hitler-never-really-was-schicklgruber-016390.html|title=Hitler Never Really Was Schicklgruber|last=Davin|first=Eric Leif|date=1990-05-06|publisher=[[The New York Times]]|accessdate=2010-04-25|archive-date=2011-05-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20110514081317/http://www.nytimes.com/1990/05/06/opinion/l-hitler-never-really-was-schicklgruber-016390.html|deadlink=no}}</ref><ref name="shearer16">''[[Ширер, Уильям|Ширер, У.]]'' Взлёт и падение Третьего рейха. — Т. 1. — С. 16.</ref>. 1885-jılı 7-yanvarda Alois Gitler úshinshi nekesinde tuwısqanı (Iogann Nepomuk Gidlerdiń aqlıǵı) Klara Poelclge (1860-1907) úylendi. Alois tuwısqanlıq baylanısları sebepli Klaraǵa úyleniw ushın Muqaddes Taxttan ruxsat alıwǵa májbúr boldı<ref name="Вернер Мазер" /><ref>''Ширер, У.'' Взлёт и падение Третьего рейха. — Т. 1. — С. 18.</ref>. Bul waqıtqa kelip onıń ekinshi nekesinen tuwılǵan kishkene ulı Alois hám keyinrek Geli Raubaldıń anası bolǵan qızı Anxel bar edi. Ayırım tariyxshılar Iogann Nepomuk Gidler Aloistiń biologiyalıq ákesi bolganlıǵın da boljap aytadi<ref name="davidson6" /><ref name="Вернер Мазер">''[[Вернер Мазер]]''. Адольф Гитлер. {{Ростов н/Д}}: [[Феникс (издательство)|Феникс]], 1998. — 608 с. — (След в истории). — {{некорректный ISBN|5-222-004595-X|Так в источнике}}</ref><ref>{{kitap deregi |title=Hitler: a Study in Tyranny |год=1971 |ссылка=https://archive.org/details/hitlerstudyintyr00bull_0 |издательство={{нп3|Harper & Raw}} |место=[[Нью-Йорк|New York]] |язык=en |автор=Alan Bullock}}{{ref-en}}</ref>. Gitlerdiń qarsılasları onıń shıǵısına qızıǵıwshılıq bildirgeni sebepli (sol waqıttaǵı gazetalar siyasatshınıń evrey tuwısqanları haqqında bir qatar dawrıqlı maǵlıwmatlardı basıp shıǵardı, onıń ideologiyasınıń oraylıq noqatı antisemitizm edi), ol hákimiyatqa kelgennen keyin Valdfirtelde shańaraqtıń esteligin máńgilestiriwdi qadaǵan etti hám Lincti óziniń húrmetiniń orayına aylandırdı. 1938-jılı Dellersheym janında Batıs Evropadaǵı eń úlken oqıw poligoni qurıldı hám átirapındaǵı awıllar jaylastırıldı. 1942-jılı bul táǵdir Dellersheymniń ózine de nesip etti{{sfn|Хаманн|2016|c=63-66}}. == Derekler == [[Kategoriya:Siyasatshılar]] [[Kategoriya:Nacizm]] rd129zpgmle3535afop9m4wdg8u9mp6 121560 121559 2025-06-19T06:39:13Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121560 wikitext text/x-wiki {{Mámleketlik isker infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Adolf Gitler | negizgi atı = {{lang-de|Adolf Hitler}} | súwret = Hitler portrait crop.jpg | súwret uzınlıǵı = | súwret túsindirmesi = Rásmiy portret. 1938-jıl | qatarlıq sanı = | lawazım = Germaniya Fyurerı | bayraq = Standarte Adolf Hitlers.svg | bayraq2 = Reichsadler Deutsches Reich (1935–1945).svg | lawazımdaǵı atı = | lawazımǵa kirisiw sánesi = [[1934|1934-jıl]] [[2-avgust]] | lawazımnan ketiw sánesi = [[1945|1945-jıl]] [[30-aprel]] | premyer = | prezident = | spiker = | senat baslıǵı = | vice-prezident = | gubernator = | vice-gubernator = | ministr = | premyer-ministr = | birinshi ministr = | monarx = | orınbasarı = | kancler = | parlament = | lider = | hákim = | hákim járdemshisi = | húkimdar = | húkimdar járdemshisi = | járdemshisi = | waqıtsha = | qarsılas = | aldınǵı isker = ''lawazım tiklendi'';<br>Paul fon Gindenburg (reyxprezident retinde) | keyingi isker = ''lawazım biykar etildi'';<br>Karl Dyonic (reyxprezident retinde) | aldınǵısı = | keyingisi = | taj kiygiziw sánesi = | 1belgiatı = | 1tekstatı = | 2belgiatı = | 2tekstatı = | 3belgiatı = | 3tekstatı = | 4belgiatı = | 4tekstatı = | 5belgiatı = | 5tekstatı = | qatarlıq sanı_2 = | lawazım_2 = | bayraq_2 = | bayraq2_2 = | lawazımdaǵı atı_2 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_2 = | lawazımnan ketiw sánesi_2 = | premyer_2 = | prezident_2 = | vice-prezident_2 = | gubernator_2 = | vice-gubernator_2 = | ministr_2 = | premyer-ministr_2 = | birinshi ministr_2 = | monarx_2 = | orınbasarı_2 = | kancler_2 = | parlament_2 = | senat baslıǵı_2 = | lider_2 = | hákim_2 = | hákim járdemshisi_2 = | húkimdar_2 = | húkimdar járdemshisi_2 = | járdemshisi_2 = | waqıtsha_2 = | qarsılas_2 = | aldınǵı isker_2 = | keyingi isker_2 = | aldınǵısı_2 = | keyingisi_2 = | taj kiygiziw sánesi_2 = | 1belgiatı_2 = | 1tekstatı_2 = | 2belgiatı_2 = | 2tekstatı_2 = | 3belgiatı_2 = | 3tekstatı_2 = | 4belgiatı_2 = | 4tekstatı_2 = | 5belgiatı_2 = | 5tekstatı_2 = | qatarlıq sanı_3 = | lawazım_3 = | bayraq_3 = | bayraq2_3 = | lawazımdaǵı atı_3 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_3 = | lawazımnan ketiw sánesi_3 = | premyer_3 = | prezident_3 = | vice-prezident_3 = | gubernator_3 = | vice-gubernator_3 = | ministr_3 = | premyer-ministr_3 = | birinshi ministr_3 = | monarx_3 = | orınbasarı_3 = | kancler_3 = | parlament_3 = | lider_3 = | hákim_3 = | hákim járdemshisi_3 = | húkimdar_3 = | húkimdar járdemshisi_3 = | járdemshisi_3 = | waqıtsha_3 = | qarsılas_3 = | aldınǵı isker_3 = | keyingi isker_3 = | aldınǵısı_3 = | keyingisi_3 = | taj kiygiziw sánesi_3 = | 1belgiatı_3 = | 1tekstatı_3 = | 2belgiatı_3 = | 2tekstatı_3 = | 3belgiatı_3 = | 3tekstatı_3 = | 4belgiatı_3 = | 4tekstatı_3 = | 5belgiatı_3 = | 5tekstatı_3 = | qatarlıq sanı_4 = | lawazım_4 = | bayraq_4 = | bayraq2_4 = | lawazımdaǵı atı_4 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_4 = | lawazımnan ketiw sánesi_4 = | premyer_4 = | prezident_4 = | vice-prezident_4 = | gubernator_4 = | vice-gubernator_4 = | ministr_4 = | premyer-ministr_4 = | birinshi ministr_4 = | monarx_4 = | orınbasarı_4 = | kancler_4 = | parlament_4 = | lider_4 = | hákim_4 = | hákim járdemshisi_4 = | húkimdar_4 = | húkimdar járdemshisi_4 = | járdemshisi_4 = | waqıtsha_4 = | qarsılas_4 = | aldınǵı isker_4 = | keyingi isker_4 = | aldınǵısı_4 = | keyingisi_4 = | taj kiygiziw sánesi_4 = | 1belgiatı_4 = | 1tekstatı_4 = | 2belgiatı_4 = | 2tekstatı_4 = | 3belgiatı_4 = | 3tekstatı_4 = | 4belgiatı_4 = | 4tekstatı_4 = | 5belgiatı_4 = | 5tekstatı_4 = | qatarlıq sanı_5 = | lawazım_5 = | bayraq_5 = | bayraq2_5 = | lawazımdaǵı atı_5 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_5 = | lawazımnan ketiw sánesi_5 = | premyer_5 = | prezident_5 = | vice-prezident_5 = | gubernator_5 = | vice-gubernator_5 = | ministr_5 = | premyer-ministr_5 = | birinshi ministr_5 = | monarx_5 = | orınbasarı_5 = | kancler_5 = | parlament_5 = | lider_5 = | hákim_5 = | hákim járdemshisi_5 = | húkimdar_5 = | húkimdar járdemshisi_5 = | járdemshisi_5 = | waqıtsha_5 = | qarsılas_5 = | aldınǵı isker_5 = | keyingi isker_5 = | aldınǵısı_5 = | keyingisi_5 = | taj kiygiziw sánesi_5 = | 1belgiatı_5 = | 1tekstatı_5 = | 2belgiatı_5 = | 2tekstatı_5 = | 3belgiatı_5 = | 3tekstatı_5 = | 4belgiatı_5 = | 4tekstatı_5 = | 5belgiatı_5 = | 5tekstatı_5 = | qatarlıq sanı_6 = | lawazım_6 = | bayraq_6 = | bayraq2_6 = | lawazımdaǵı atı_6 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_6 = | lawazımnan ketiw sánesi_6 = | premyer_6 = | prezident_6 = | vice-prezident_6 = | gubernator_6 = | vice-gubernator_6 = | ministr_6 = | premyer-ministr_6 = | birinshi ministr_6 = | monarx_6 = | orınbasarı_6 = | kancler_6 = | parlament_6 = | lider_6 = | hákim_6 = | hákim járdemshisi_6 = | húkimdar_6 = | húkimdar járdemshisi_6 = | járdemshisi_6 = | waqıtsha_6 = | qarsılas_6 = | aldınǵı isker_6 = | keyingi isker_6 = | aldınǵısı_6 = | keyingisi_6 = | taj kiygiziw sánesi_6 = | 1belgiatı_6 = | 1tekstatı_6 = | 2belgiatı_6 = | 2tekstatı_6 = | 3belgiatı_6 = | 3tekstatı_6 = | 4belgiatı_6 = | 4tekstatı_6 = | 5belgiatı_6 = | 5tekstatı_6 = | aytılıwı = | tuwılǵan waqtındaǵı atı = | tuwılǵan sánesi = [[1889|1889-jıl]] [[20-aprel]] | tuwılǵan ornı = Braunau-am-Inn, [[Avstro-Vengriya]] | qaytıs bolǵan sánesi = [[1945|1945-jıl]] [[30-aprel]] | qaytıs bolǵan ornı = [[Berlin]] | qaytıs bolıw sebebi = | jerlengen ornı = | dinastiyası = | puqaralıǵı = | milleti = | partiya = | basqa partiya = | boyı = | ómirlik joldası = Eva Braun | balaları = | ákesi = Alois Gitler | anası = Klara Gitler | nekesiz zayıbı = | qatnasıqları = | tuwısqanları = | jasaw ornı = | dini = | bilim alǵan jeri = | qánigeligi = | kásibi = | belgili isleri = | aylıǵı = | kabinet = | komitetler = | portfolio = | ilimiy ataǵı = | ataǵı = | maǵlıwmatı = | sıylıqları = | blanka1 = | tekst1 = | blanka2 = | tekst2 = | blanka3 = | tekst3 = | blanka4 = | tekst4 = | blanka5 = | tekst5 = | qolı = | sayt = | laqabı = | tiyisliligi = | armiya túri = | xızmet etken jılları = |áskeriy sıylıqları = |áskeriy_blanka1 = |áskeriy_tekst1 = |áskeriy_blanka2 = |áskeriy_tekst2 = |áskeriy_blanka3 = |áskeriy_tekst3 = |áskeriy_blanka4 = |áskeriy_tekst4 = |áskeriy_blanka5 = |áskeriy_tekst5 = | modul = | modul2 = | modul3 = | modul4 = | modul5 = | túsindirmeler = | sáne = | jıl = | derek = }} '''Adolf Gitler''' ({{Lang-de|Adolf Hitler}}, {{Audio-nohelp|GT AH AMS.ogg|/ ˈaːdɔlf ˈhɪtlɐ}}; [[1889|1889-jıl]] [[20-aprel]], Braunau-am-Inn, Avsro-Vengriya — [[1945|1945-jı]]<nowiki/>l [[30-aprel]], [[Berlin]]) — Avstriyada tuwılǵan nemec mámleket hám [[Siyasat|siyasiy ǵayratker]], [[Nacizm|nacional-socializm]] tiykarlawshilerinen biri, 1933-jıldan 1945-jılda óz janına qas etıwıne shekem [[nacistler Germaniyası]] [[Fyurer|diktatorı]]. 1933-jılda nacional-socialistik nemis jumısshı partiyası jetekshisi retinde húkimetke kelip, reyx kancleri boldı. 1934-jılda fyurer hám [[Reyxskansler|reyxskancler]] ataǵına iye boldı. 1939-jıl 1-sentyabrde Polshaǵa hújim etip, [[ekinshi jáhán urısı]] baslandı, nátiyjede 70 millionnan artıq kisi qaytıs boldı. Urıs dawamında áskeriy operaciyalarda aktiv qatnas etdi hám [[Xolokost|Xolokostda]] oraylıq rol oynadı, onıń jábirleniwshileri 6 millionǵa jaqın Evropa evreyleri hám basqa etnik jáne social toparlardıń kóplegen wákilleri boldı. [[Avstriya-Vengriya|Avstriya-Vengriyanıń]] Braunau-am-Inn qalasında tuwılǵan Gitler Lenc qalası janında ósken. 1908-jildan [[Vena]] qalasında jasap, 1913-jılı Germaniyaģa kóship ótedi. [[Birinshi jáhán urısı]] dáwirinde Germaniya armiyasında xızmet etip, bir qatar sıylıqlardı qolǵa kirgizgen.1919-jılı nacional-socialistlik Germaniya jumisshi partiyasınıń (NSDAP) aldıǵı bolǵan Germaniya jumisshi partiyasına aǵza bolǵan, 1921-jili bolsa NSDAPtıń jetekshisi bolǵan. 1923-jılı Myunxendegi «pivo putchı» waqtında hákimiyattı qolǵa kirgiziwge urınıwı nátiyjesiz bolip, 5 jil qamaq jazasına húkim etilgen. Qamaqxanada ómirbayanınıń birinshi tomın hám «Menin gúresim» ({{lang-de| Mein Kampf}}) siyasiy manifestın jazǵan. 1924-jılı múddetinen burın azat etilgennen keyin Versal shártnamasına qarsı shıqtı hám xarizmatik orator sıpatında óziniń shıǵıp sóylegen sózlerinde [[pangermanizm]], [[antisemitizm]] hám [[Antikommunizm|antikommunizmdi]] propoganda qilǵan. Xalıqaralıq [[kapitalizm]] hám [[Kommunizm|kommunizmdi]] evrey til biriktiriwiniń bir bólegi sıpatında qaralaǵan. 1932-jil noyabrde NSDAP Germaniya [[Reyxstag (Veymar respubliası)|reyxstagında]] kópshilik orınlardı iyeledi, biraq absolyut kópshilikke iye bolmadı. Nátiyjede birde-bir partiya reyxskancler lawazımına talabanlardı qollap-quwatlaw ushın kópshiliktiń parlament koaliciyasın qáliplestire almadı. Burınǵı reyxskancler [[Franc fon Papen]] hám basqa da konservativ basshılar reyxsprezident [[Paul fon Gindenburg|Paul fon Gindenburgtı]] Gitlerdi kancler etip tayınlawǵa kóndirgen. 1933-jil 30-yanvarda tayınlaw ámelge asırıldı. Kóp ótpey reyxstag Ayrıqsha wákillikler haqqındaǵı nızamdı qabıl etip, [[Veymar respublikası|Veymar respublikasınan]] nacional-socializmniń [[Totalitarizm|totalitar]] hám [[Avtokratiya|avtoritar]] ideologiyasına tiykarlanǵan bir partiyalı diktaturaǵa [[Germaniyada nacistlerdiń hákimiyatqa keliwi|ótiwdi]] baslap berdi. 1934-jılı 2-avgustta Gindenburg qaytıs bolǵannan keyin Gitler mámleket basshısı lawazımın da iyelep, barlıq hákimiyattı óz qolina aldı. Ol Birinshi jáhán urısınan keyin [[Britaniya imperiyası|Britaniya]] hám [[Úshinshi Franciya Respublikası|Franciya]] húkimdarlıq etken Evropa kartasın ózgertip, evreylerdi Germaniyadan quwip shiǵariw hám «<nowiki/>[[Jana tártip (nacizm)|jana tártip]]<nowiki/>» ornatiwǵa umtıldı. Onıń húkimdarlıǵınıń dáslepki altı jılı [[Ullı depressiya|Ullı depressiyadan]] keyin tez ekonomikalıq tikleniwge alıp keldi, [[Versal shártnaması]] sheklewlerin biykarladı hám millionlaǵan etnikalıq nemecler jasaytuǵın aymaqlardı qosıp aldı, bul bolsa onı xalıqtıń úlken qollap-quwatlawına alıp keldi. Gitler nemis xalqı ushın Shigis Evropadaǵı [[Shıǵıstaǵı turmıslıq mákan|turmıslıq mákandı]] ({{lang-de|Lebensraum}}) keńeytiwge umtıldı. Onıń agressiv sırtqı siyasatı Ekinshi jáhán urısınıń tiykarǵı sebebi esaplanadı. Keń kólemli qayta qurallaniwdi ámelge asırǵan Germaniya 1939-jıl 1-sentyabrde Polshaǵa bastırıp kirdi, nátiyjede [[Ullı Britaniya]] hám [[Franciya]] Germaniyaǵa uris járiyaladı. 1941-jıl iyunde Gitler [[«Barbarossa» operaciyası|Sovet Awqamına bastırıp kiriw]] haqqında buyrıq berdi, 1941-jıl dekabrde bolsa [[Germaniyanıń AQSHqa uris járiyalaw haqqındaǵı deklaraciyası (1941)|AQSHqa uris járiyaladı]]. 1941-jıldıń aqırına kelip, Germaniya [[Vermaxt|vermaxtı]] hám oniń awqamlasları Evropa hám Arqa Afrikanıń úlken bólimin basıp aldı. 1941-jıldan keyin bul tabıslar áste-aqırın joqqa shıqtı hám 1945-jılı awqamlas armiyalar vermaxttı pútkilley jeńdi. 1945-jılı 29-aprelde Berlindegi fyurer bunkerinde Gitler óziniń uzaq jıllıq joldası Eva Braunǵa úylendi hám erteńine onıń menen birge Qızıl Armiya qolına túsip qalmaw ushın [[Adolf Gitlerdiń ólimi|óz janına qas etti]]. Denelerdi órtep jiberiw kerek edi, biraq asıǵısta bul jumıstı aqırına jetkeriwge úlgermedi. Urıstan soń Xalıq aralıq áskeriy tribunal bir qatar burınǵı joqarı mártebeli nemec basshıların ólim jazasına yaki uzaq múddetli qamaq jazasına húkim etti hám Gitler tárepinen dúzilgen SS, SD hám Gestapo shólkemlerin jınayıy dep taptı. Britaniya tariyxshısı Yan Kershou Gitlerdi «zamanagóy siyasiy jawızlıq tımsalı» dep táriypleydi{{sfn|Kershaw|2000b|p=XVII}}. [[Nacizmniń rasalıq teoriyası|Rasalıq ideologiyasına]] tiykarlanǵan Gitler rejimi 6 millionǵa jaqın evrey hám basqa millionlap qurbanlardıń genocidine juwapker edi, olardı Gitler hám onıń sherikleri rasalıq jaqtan kemis yamasa sociallıq jaqtan qolaysız elementler dep esaplaǵan. Gitler rejimi, sonday-aq, shama menen 19,3 million tınısh xalıq hám áskeriy tutqınlardıń ólimine de juwapker. Bunnan tısqarı, Evropa áskeriy háreketler teatrında 28,7 million ásker qaytıs boldı. Ekinshi jáhán urısı waqtında [[Ekinshi jáhán urısındaǵı joǵaltıwlar|qaytıs bolǵan tınısh xalıq]] sanı áskeriy háreketler ushın misli kórilmegen edi. == Ómirbayanı == === Shejire === Gitlerdiń barlıq ataqlı ata-babaları házirgi [[Chexiya]] menen shegaralas (Avstriya-Vengriyanıń hákimshilik-aymaqlıq bóliniwine bola – [[Bogemiya]] menen) [[Tómengi Avstriya|Tómengi Avstriyanıń]] kámbaǵal wálayatı Valdfirtelden kelip shıqqan{{sfn|Хаманн|2016|c=59}}. «Gitler» familiyası hár qıylı jazılıwlarda (''Hittlaer'', ''Hiedler'') belgili hám eń keń tarqalǵan versiyaǵa kóre, ''Hütte'' («ılashıq») sózinen kelip shıqqan ''Hütler'' familiyası menen birdey<ref>{{lang|de|Deutsche Namenkunde: Unsere Familiennamen nach ihrer Entstehung und Bedeutung. München-Berlin, 1942. S. 276.}}</ref>{{sfn|Хаманн|2016|c=59}}. Adolftıń ákesi Alois Gitler (1837-1903) [[Pyolla|Dyollersxaym]] janındaǵı Strones awılında qırıq bir jasar hám turmısqa shıqpaǵan Mariya Shiklgruber shańaraǵında tuwılǵan. Alois tuwılǵanınan bes jil ótip, Mariya Shiklgruber pútkil ómirin kámbaǵallıqta ótkizgen hám óz úyine iye bolmaǵan Shpital awılınan (házirgi [[Vaytra]] qalasınıń bir bólimi) digirmanshı Iogann Georg Gidlerge (Xiedler) úylendi. Balanı Gidlerdıń inisi Iogann Nepomuk óz úyine alıp ketti. Iogann Georg Gidler 1857-jılı otız toǵız jasına shekem nızamsız tuwılǵan bala sıpatında anasınıń familiyasın alıp júrgen Aloisti asıra almay qaytıs boldı{{sfn|Хаманн|2016|c=59-60}}. Alois Shiklgruber on úsh jasında tolıq mektep bilimlerin ala almay, jumıs islew ushın ketedi, on segiz jasında bolsa bajıxana xızmetine kiredi, bul kámbaǵal diyxan shańaraǵınan shıqqan adam ushın úlken tabıs edi. Bajıxanada ol pensiyaǵa shıqqansha keyingi qırıq jıl xızmet etti{{sfn|Хаманн|2016|c=60-61}}. Tek 1876-jılı ǵana Iogann Nepomuk Gidlerdiń baslaması menen úsh gúwa Gidler tiri waqtında Aloisti óziniń balası dep moyınlaǵanın tastıyıqladı, bul oǵan familiyasın ózgertiwge múmkinshilik berdi. Soniń menen birge, Dollersxaym ruwxaniysi metrikalıq kitapqa dúzetiw kirgizip, familiyasın «Gitler» dep jazip berdi<ref name="davidson6">{{kitap deregi|автор=Davidson, Eugene.|title=The making of Adolf Hitler: the birth and rise of Nazism|ссылка=https://books.google.ru/books?id=JagUZcri3s8C&pg=PA4|издательство=[[University of Missouri Press]]|год=1997|pages=4—6|allpages=419|isbn=978-0-8262-1117-0}}{{ref-en}}</ref>{{sfn|Хаманн|2016|c=61}}. Gitler úlkenniń ómir bayanı haqqındaǵı maǵlıwmatlar 1932-jıldıń basınan baslap baspasózde járiyalandı. Birinshi márte jurnalist Xans Xabe Shiklgruber – Adolf Gitlerdiń haqıyqıy familiyası ekenligi haqqındaǵı dawagerlik haqıyqatqa tuwra kelmeydi{{sfn|Хаманн|2016|c=63}}<ref>{{cite web|lang=en|url=https://www.nytimes.com/1990/05/06/opinion/l-hitler-never-really-was-schicklgruber-016390.html|title=Hitler Never Really Was Schicklgruber|last=Davin|first=Eric Leif|date=1990-05-06|publisher=[[The New York Times]]|accessdate=2010-04-25|archive-date=2011-05-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20110514081317/http://www.nytimes.com/1990/05/06/opinion/l-hitler-never-really-was-schicklgruber-016390.html|deadlink=no}}</ref><ref name="shearer16">''[[Ширер, Уильям|Ширер, У.]]'' Взлёт и падение Третьего рейха. — Т. 1. — С. 16.</ref>. 1885-jılı 7-yanvarda Alois Gitler úshinshi nekesinde tuwısqanı (Iogann Nepomuk Gidlerdiń aqlıǵı) Klara Poelclge (1860-1907) úylendi. Alois tuwısqanlıq baylanısları sebepli Klaraǵa úyleniw ushın Muqaddes Taxttan ruxsat alıwǵa májbúr boldı<ref name="Вернер Мазер" /><ref>''Ширер, У.'' Взлёт и падение Третьего рейха. — Т. 1. — С. 18.</ref>. Bul waqıtqa kelip onıń ekinshi nekesinen tuwılǵan kishkene ulı Alois hám keyinrek Geli Raubaldıń anası bolǵan qızı Anxel bar edi. Ayırım tariyxshılar Iogann Nepomuk Gidler Aloistiń biologiyalıq ákesi bolganlıǵın da boljap aytadi<ref name="davidson6" /><ref name="Вернер Мазер">''[[Вернер Мазер]]''. Адольф Гитлер. {{Ростов н/Д}}: [[Феникс (издательство)|Феникс]], 1998. — 608 с. — (След в истории). — {{некорректный ISBN|5-222-004595-X|Так в источнике}}</ref><ref>{{kitap deregi |title=Hitler: a Study in Tyranny |год=1971 |ссылка=https://archive.org/details/hitlerstudyintyr00bull_0 |издательство={{нп3|Harper & Raw}} |место=[[Нью-Йорк|New York]] |язык=en |автор=Alan Bullock}}{{ref-en}}</ref>. Gitlerdiń qarsılasları onıń shıǵısına qızıǵıwshılıq bildirgeni sebepli (sol waqıttaǵı gazetalar siyasatshınıń evrey tuwısqanları haqqında bir qatar dawrıqlı maǵlıwmatlardı basıp shıǵardı, onıń ideologiyasınıń oraylıq noqatı antisemitizm edi), ol hákimiyatqa kelgennen keyin Valdfirtelde shańaraqtıń esteligin máńgilestiriwdi qadaǵan etti hám Lincti óziniń húrmetiniń orayına aylandırdı. 1938-jılı Dellersheym janında Batıs Evropadaǵı eń úlken oqıw poligoni qurıldı hám átirapındaǵı awıllar jaylastırıldı. 1942-jılı bul táǵdir Dellersheymniń ózine de nesip etti{{sfn|Хаманн|2016|c=63-66}}. == Derekler == [[Kategoriya:Siyasatshılar]] [[Kategoriya:Nacizm]] kz1apuab8imqtqhd8yrmvif1ji0j7r0 121561 121560 2025-06-19T06:39:29Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121561 wikitext text/x-wiki {{Mámleketlik isker infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Adolf Gitler | negizgi atı = {{lang-de|Adolf Hitler}} | súwret = Hitler portrait crop.jpg | súwret uzınlıǵı = | súwret túsindirmesi = Rásmiy portret. 1938-jıl | qatarlıq sanı = | lawazım = Germaniya Fyurerı | bayraq = Standarte Adolf Hitlers.svg | bayraq2 = Reichsadler Deutsches Reich (1935–1945).svg | lawazımdaǵı atı = | lawazımǵa kirisiw sánesi = [[1934|1934-jıl]] [[2-avgust]] | lawazımnan ketiw sánesi = [[1945|1945-jıl]] [[30-aprel]] | premyer = | prezident = | spiker = | senat baslıǵı = | vice-prezident = | gubernator = | vice-gubernator = | ministr = | premyer-ministr = | birinshi ministr = | monarx = | orınbasarı = | kancler = | parlament = | lider = | hákim = | hákim járdemshisi = | húkimdar = | húkimdar járdemshisi = | járdemshisi = | waqıtsha = | qarsılas = | aldınǵı isker = ''lawazım tiklendi'';<br>Paul fon Gindenburg (reyxprezident retinde) | keyingi isker = ''lawazım biykar etildi'';<br>Karl Dyonic (reyxprezident retinde) | aldınǵısı = | keyingisi = | taj kiygiziw sánesi = | 1belgiatı = | 1tekstatı = | 2belgiatı = | 2tekstatı = | 3belgiatı = | 3tekstatı = | 4belgiatı = | 4tekstatı = | 5belgiatı = | 5tekstatı = | qatarlıq sanı_2 = | lawazım_2 = | bayraq_2 = | bayraq2_2 = | lawazımdaǵı atı_2 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_2 = | lawazımnan ketiw sánesi_2 = | premyer_2 = | prezident_2 = | vice-prezident_2 = | gubernator_2 = | vice-gubernator_2 = | ministr_2 = | premyer-ministr_2 = | birinshi ministr_2 = | monarx_2 = | orınbasarı_2 = | kancler_2 = | parlament_2 = | senat baslıǵı_2 = | lider_2 = | hákim_2 = | hákim járdemshisi_2 = | húkimdar_2 = | húkimdar járdemshisi_2 = | járdemshisi_2 = | waqıtsha_2 = | qarsılas_2 = | aldınǵı isker_2 = | keyingi isker_2 = | aldınǵısı_2 = | keyingisi_2 = | taj kiygiziw sánesi_2 = | 1belgiatı_2 = | 1tekstatı_2 = | 2belgiatı_2 = | 2tekstatı_2 = | 3belgiatı_2 = | 3tekstatı_2 = | 4belgiatı_2 = | 4tekstatı_2 = | 5belgiatı_2 = | 5tekstatı_2 = | qatarlıq sanı_3 = | lawazım_3 = | bayraq_3 = | bayraq2_3 = | lawazımdaǵı atı_3 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_3 = | lawazımnan ketiw sánesi_3 = | premyer_3 = | prezident_3 = | vice-prezident_3 = | gubernator_3 = | vice-gubernator_3 = | ministr_3 = | premyer-ministr_3 = | birinshi ministr_3 = | monarx_3 = | orınbasarı_3 = | kancler_3 = | parlament_3 = | lider_3 = | hákim_3 = | hákim járdemshisi_3 = | húkimdar_3 = | húkimdar járdemshisi_3 = | járdemshisi_3 = | waqıtsha_3 = | qarsılas_3 = | aldınǵı isker_3 = | keyingi isker_3 = | aldınǵısı_3 = | keyingisi_3 = | taj kiygiziw sánesi_3 = | 1belgiatı_3 = | 1tekstatı_3 = | 2belgiatı_3 = | 2tekstatı_3 = | 3belgiatı_3 = | 3tekstatı_3 = | 4belgiatı_3 = | 4tekstatı_3 = | 5belgiatı_3 = | 5tekstatı_3 = | qatarlıq sanı_4 = | lawazım_4 = | bayraq_4 = | bayraq2_4 = | lawazımdaǵı atı_4 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_4 = | lawazımnan ketiw sánesi_4 = | premyer_4 = | prezident_4 = | vice-prezident_4 = | gubernator_4 = | vice-gubernator_4 = | ministr_4 = | premyer-ministr_4 = | birinshi ministr_4 = | monarx_4 = | orınbasarı_4 = | kancler_4 = | parlament_4 = | lider_4 = | hákim_4 = | hákim járdemshisi_4 = | húkimdar_4 = | húkimdar járdemshisi_4 = | járdemshisi_4 = | waqıtsha_4 = | qarsılas_4 = | aldınǵı isker_4 = | keyingi isker_4 = | aldınǵısı_4 = | keyingisi_4 = | taj kiygiziw sánesi_4 = | 1belgiatı_4 = | 1tekstatı_4 = | 2belgiatı_4 = | 2tekstatı_4 = | 3belgiatı_4 = | 3tekstatı_4 = | 4belgiatı_4 = | 4tekstatı_4 = | 5belgiatı_4 = | 5tekstatı_4 = | qatarlıq sanı_5 = | lawazım_5 = | bayraq_5 = | bayraq2_5 = | lawazımdaǵı atı_5 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_5 = | lawazımnan ketiw sánesi_5 = | premyer_5 = | prezident_5 = | vice-prezident_5 = | gubernator_5 = | vice-gubernator_5 = | ministr_5 = | premyer-ministr_5 = | birinshi ministr_5 = | monarx_5 = | orınbasarı_5 = | kancler_5 = | parlament_5 = | lider_5 = | hákim_5 = | hákim járdemshisi_5 = | húkimdar_5 = | húkimdar járdemshisi_5 = | járdemshisi_5 = | waqıtsha_5 = | qarsılas_5 = | aldınǵı isker_5 = | keyingi isker_5 = | aldınǵısı_5 = | keyingisi_5 = | taj kiygiziw sánesi_5 = | 1belgiatı_5 = | 1tekstatı_5 = | 2belgiatı_5 = | 2tekstatı_5 = | 3belgiatı_5 = | 3tekstatı_5 = | 4belgiatı_5 = | 4tekstatı_5 = | 5belgiatı_5 = | 5tekstatı_5 = | qatarlıq sanı_6 = | lawazım_6 = | bayraq_6 = | bayraq2_6 = | lawazımdaǵı atı_6 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_6 = | lawazımnan ketiw sánesi_6 = | premyer_6 = | prezident_6 = | vice-prezident_6 = | gubernator_6 = | vice-gubernator_6 = | ministr_6 = | premyer-ministr_6 = | birinshi ministr_6 = | monarx_6 = | orınbasarı_6 = | kancler_6 = | parlament_6 = | lider_6 = | hákim_6 = | hákim járdemshisi_6 = | húkimdar_6 = | húkimdar járdemshisi_6 = | járdemshisi_6 = | waqıtsha_6 = | qarsılas_6 = | aldınǵı isker_6 = | keyingi isker_6 = | aldınǵısı_6 = | keyingisi_6 = | taj kiygiziw sánesi_6 = | 1belgiatı_6 = | 1tekstatı_6 = | 2belgiatı_6 = | 2tekstatı_6 = | 3belgiatı_6 = | 3tekstatı_6 = | 4belgiatı_6 = | 4tekstatı_6 = | 5belgiatı_6 = | 5tekstatı_6 = | aytılıwı = | tuwılǵan waqtındaǵı atı = | tuwılǵan sánesi = [[1889|1889-jıl]] [[20-aprel]] | tuwılǵan ornı = Braunau-am-Inn, [[Avstro-Vengriya]] | qaytıs bolǵan sánesi = [[1945|1945-jıl]] [[30-aprel]] | qaytıs bolǵan ornı = [[Berlin]] | qaytıs bolıw sebebi = | jerlengen ornı = | dinastiyası = | puqaralıǵı = | milleti = | partiya = | basqa partiya = | boyı = | ómirlik joldası = Eva Braun | balaları = | ákesi = Alois Gitler | anası = Klara Gitler | nekesiz zayıbı = | qatnasıqları = | tuwısqanları = | jasaw ornı = | dini = | bilim alǵan jeri = | qánigeligi = | kásibi = | belgili isleri = | aylıǵı = | kabinet = | komitetler = | portfolio = | ilimiy ataǵı = | ataǵı = | maǵlıwmatı = | sıylıqları = | blanka1 = | tekst1 = | blanka2 = | tekst2 = | blanka3 = | tekst3 = | blanka4 = | tekst4 = | blanka5 = | tekst5 = | qolı = | sayt = | laqabı = | tiyisliligi = | armiya túri = | xızmet etken jılları = |áskeriy sıylıqları = |áskeriy_blanka1 = |áskeriy_tekst1 = |áskeriy_blanka2 = |áskeriy_tekst2 = |áskeriy_blanka3 = |áskeriy_tekst3 = |áskeriy_blanka4 = |áskeriy_tekst4 = |áskeriy_blanka5 = |áskeriy_tekst5 = | modul = | modul2 = | modul3 = | modul4 = | modul5 = | túsindirmeler = | sáne = | jıl = | derek = }} '''Adolf Gitler''' ({{Lang-de|Adolf Hitler}}, {{Audio-nohelp|GT AH AMS.ogg|/ ˈaːdɔlf ˈhɪtlɐ}}; [[1889|1889-jıl]] [[20-aprel]], Braunau-am-Inn, Avsro-Vengriya — [[1945|1945-jı]]<nowiki/>l [[30-aprel]], [[Berlin]]) — Avstriyada tuwılǵan nemec mámleket hám [[Siyasat|siyasiy ǵayratker]], [[Nacizm|nacional-socializm]] tiykarlawshilerinen biri, 1933-jıldan 1945-jılda óz janına qas etıwıne shekem [[nacistler Germaniyası|nacistler Germaniyasınıń]] [[Fyurer|diktatorı]]. 1933-jılda nacional-socialistik nemis jumısshı partiyası jetekshisi retinde húkimetke kelip, reyx kancleri boldı. 1934-jılda fyurer hám [[Reyxskansler|reyxskancler]] ataǵına iye boldı. 1939-jıl 1-sentyabrde Polshaǵa hújim etip, [[ekinshi jáhán urısı]] baslandı, nátiyjede 70 millionnan artıq kisi qaytıs boldı. Urıs dawamında áskeriy operaciyalarda aktiv qatnas etdi hám [[Xolokost|Xolokostda]] oraylıq rol oynadı, onıń jábirleniwshileri 6 millionǵa jaqın Evropa evreyleri hám basqa etnik jáne social toparlardıń kóplegen wákilleri boldı. [[Avstriya-Vengriya|Avstriya-Vengriyanıń]] Braunau-am-Inn qalasında tuwılǵan Gitler Lenc qalası janında ósken. 1908-jildan [[Vena]] qalasında jasap, 1913-jılı Germaniyaģa kóship ótedi. [[Birinshi jáhán urısı]] dáwirinde Germaniya armiyasında xızmet etip, bir qatar sıylıqlardı qolǵa kirgizgen.1919-jılı nacional-socialistlik Germaniya jumisshi partiyasınıń (NSDAP) aldıǵı bolǵan Germaniya jumisshi partiyasına aǵza bolǵan, 1921-jili bolsa NSDAPtıń jetekshisi bolǵan. 1923-jılı Myunxendegi «pivo putchı» waqtında hákimiyattı qolǵa kirgiziwge urınıwı nátiyjesiz bolip, 5 jil qamaq jazasına húkim etilgen. Qamaqxanada ómirbayanınıń birinshi tomın hám «Menin gúresim» ({{lang-de| Mein Kampf}}) siyasiy manifestın jazǵan. 1924-jılı múddetinen burın azat etilgennen keyin Versal shártnamasına qarsı shıqtı hám xarizmatik orator sıpatında óziniń shıǵıp sóylegen sózlerinde [[pangermanizm]], [[antisemitizm]] hám [[Antikommunizm|antikommunizmdi]] propoganda qilǵan. Xalıqaralıq [[kapitalizm]] hám [[Kommunizm|kommunizmdi]] evrey til biriktiriwiniń bir bólegi sıpatında qaralaǵan. 1932-jil noyabrde NSDAP Germaniya [[Reyxstag (Veymar respubliası)|reyxstagında]] kópshilik orınlardı iyeledi, biraq absolyut kópshilikke iye bolmadı. Nátiyjede birde-bir partiya reyxskancler lawazımına talabanlardı qollap-quwatlaw ushın kópshiliktiń parlament koaliciyasın qáliplestire almadı. Burınǵı reyxskancler [[Franc fon Papen]] hám basqa da konservativ basshılar reyxsprezident [[Paul fon Gindenburg|Paul fon Gindenburgtı]] Gitlerdi kancler etip tayınlawǵa kóndirgen. 1933-jil 30-yanvarda tayınlaw ámelge asırıldı. Kóp ótpey reyxstag Ayrıqsha wákillikler haqqındaǵı nızamdı qabıl etip, [[Veymar respublikası|Veymar respublikasınan]] nacional-socializmniń [[Totalitarizm|totalitar]] hám [[Avtokratiya|avtoritar]] ideologiyasına tiykarlanǵan bir partiyalı diktaturaǵa [[Germaniyada nacistlerdiń hákimiyatqa keliwi|ótiwdi]] baslap berdi. 1934-jılı 2-avgustta Gindenburg qaytıs bolǵannan keyin Gitler mámleket basshısı lawazımın da iyelep, barlıq hákimiyattı óz qolina aldı. Ol Birinshi jáhán urısınan keyin [[Britaniya imperiyası|Britaniya]] hám [[Úshinshi Franciya Respublikası|Franciya]] húkimdarlıq etken Evropa kartasın ózgertip, evreylerdi Germaniyadan quwip shiǵariw hám «<nowiki/>[[Jana tártip (nacizm)|jana tártip]]<nowiki/>» ornatiwǵa umtıldı. Onıń húkimdarlıǵınıń dáslepki altı jılı [[Ullı depressiya|Ullı depressiyadan]] keyin tez ekonomikalıq tikleniwge alıp keldi, [[Versal shártnaması]] sheklewlerin biykarladı hám millionlaǵan etnikalıq nemecler jasaytuǵın aymaqlardı qosıp aldı, bul bolsa onı xalıqtıń úlken qollap-quwatlawına alıp keldi. Gitler nemis xalqı ushın Shigis Evropadaǵı [[Shıǵıstaǵı turmıslıq mákan|turmıslıq mákandı]] ({{lang-de|Lebensraum}}) keńeytiwge umtıldı. Onıń agressiv sırtqı siyasatı Ekinshi jáhán urısınıń tiykarǵı sebebi esaplanadı. Keń kólemli qayta qurallaniwdi ámelge asırǵan Germaniya 1939-jıl 1-sentyabrde Polshaǵa bastırıp kirdi, nátiyjede [[Ullı Britaniya]] hám [[Franciya]] Germaniyaǵa uris járiyaladı. 1941-jıl iyunde Gitler [[«Barbarossa» operaciyası|Sovet Awqamına bastırıp kiriw]] haqqında buyrıq berdi, 1941-jıl dekabrde bolsa [[Germaniyanıń AQSHqa uris járiyalaw haqqındaǵı deklaraciyası (1941)|AQSHqa uris járiyaladı]]. 1941-jıldıń aqırına kelip, Germaniya [[Vermaxt|vermaxtı]] hám oniń awqamlasları Evropa hám Arqa Afrikanıń úlken bólimin basıp aldı. 1941-jıldan keyin bul tabıslar áste-aqırın joqqa shıqtı hám 1945-jılı awqamlas armiyalar vermaxttı pútkilley jeńdi. 1945-jılı 29-aprelde Berlindegi fyurer bunkerinde Gitler óziniń uzaq jıllıq joldası Eva Braunǵa úylendi hám erteńine onıń menen birge Qızıl Armiya qolına túsip qalmaw ushın [[Adolf Gitlerdiń ólimi|óz janına qas etti]]. Denelerdi órtep jiberiw kerek edi, biraq asıǵısta bul jumıstı aqırına jetkeriwge úlgermedi. Urıstan soń Xalıq aralıq áskeriy tribunal bir qatar burınǵı joqarı mártebeli nemec basshıların ólim jazasına yaki uzaq múddetli qamaq jazasına húkim etti hám Gitler tárepinen dúzilgen SS, SD hám Gestapo shólkemlerin jınayıy dep taptı. Britaniya tariyxshısı Yan Kershou Gitlerdi «zamanagóy siyasiy jawızlıq tımsalı» dep táriypleydi{{sfn|Kershaw|2000b|p=XVII}}. [[Nacizmniń rasalıq teoriyası|Rasalıq ideologiyasına]] tiykarlanǵan Gitler rejimi 6 millionǵa jaqın evrey hám basqa millionlap qurbanlardıń genocidine juwapker edi, olardı Gitler hám onıń sherikleri rasalıq jaqtan kemis yamasa sociallıq jaqtan qolaysız elementler dep esaplaǵan. Gitler rejimi, sonday-aq, shama menen 19,3 million tınısh xalıq hám áskeriy tutqınlardıń ólimine de juwapker. Bunnan tısqarı, Evropa áskeriy háreketler teatrında 28,7 million ásker qaytıs boldı. Ekinshi jáhán urısı waqtında [[Ekinshi jáhán urısındaǵı joǵaltıwlar|qaytıs bolǵan tınısh xalıq]] sanı áskeriy háreketler ushın misli kórilmegen edi. == Ómirbayanı == === Shejire === Gitlerdiń barlıq ataqlı ata-babaları házirgi [[Chexiya]] menen shegaralas (Avstriya-Vengriyanıń hákimshilik-aymaqlıq bóliniwine bola – [[Bogemiya]] menen) [[Tómengi Avstriya|Tómengi Avstriyanıń]] kámbaǵal wálayatı Valdfirtelden kelip shıqqan{{sfn|Хаманн|2016|c=59}}. «Gitler» familiyası hár qıylı jazılıwlarda (''Hittlaer'', ''Hiedler'') belgili hám eń keń tarqalǵan versiyaǵa kóre, ''Hütte'' («ılashıq») sózinen kelip shıqqan ''Hütler'' familiyası menen birdey<ref>{{lang|de|Deutsche Namenkunde: Unsere Familiennamen nach ihrer Entstehung und Bedeutung. München-Berlin, 1942. S. 276.}}</ref>{{sfn|Хаманн|2016|c=59}}. Adolftıń ákesi Alois Gitler (1837-1903) [[Pyolla|Dyollersxaym]] janındaǵı Strones awılında qırıq bir jasar hám turmısqa shıqpaǵan Mariya Shiklgruber shańaraǵında tuwılǵan. Alois tuwılǵanınan bes jil ótip, Mariya Shiklgruber pútkil ómirin kámbaǵallıqta ótkizgen hám óz úyine iye bolmaǵan Shpital awılınan (házirgi [[Vaytra]] qalasınıń bir bólimi) digirmanshı Iogann Georg Gidlerge (Xiedler) úylendi. Balanı Gidlerdıń inisi Iogann Nepomuk óz úyine alıp ketti. Iogann Georg Gidler 1857-jılı otız toǵız jasına shekem nızamsız tuwılǵan bala sıpatında anasınıń familiyasın alıp júrgen Aloisti asıra almay qaytıs boldı{{sfn|Хаманн|2016|c=59-60}}. Alois Shiklgruber on úsh jasında tolıq mektep bilimlerin ala almay, jumıs islew ushın ketedi, on segiz jasında bolsa bajıxana xızmetine kiredi, bul kámbaǵal diyxan shańaraǵınan shıqqan adam ushın úlken tabıs edi. Bajıxanada ol pensiyaǵa shıqqansha keyingi qırıq jıl xızmet etti{{sfn|Хаманн|2016|c=60-61}}. Tek 1876-jılı ǵana Iogann Nepomuk Gidlerdiń baslaması menen úsh gúwa Gidler tiri waqtında Aloisti óziniń balası dep moyınlaǵanın tastıyıqladı, bul oǵan familiyasın ózgertiwge múmkinshilik berdi. Soniń menen birge, Dollersxaym ruwxaniysi metrikalıq kitapqa dúzetiw kirgizip, familiyasın «Gitler» dep jazip berdi<ref name="davidson6">{{kitap deregi|автор=Davidson, Eugene.|title=The making of Adolf Hitler: the birth and rise of Nazism|ссылка=https://books.google.ru/books?id=JagUZcri3s8C&pg=PA4|издательство=[[University of Missouri Press]]|год=1997|pages=4—6|allpages=419|isbn=978-0-8262-1117-0}}{{ref-en}}</ref>{{sfn|Хаманн|2016|c=61}}. Gitler úlkenniń ómir bayanı haqqındaǵı maǵlıwmatlar 1932-jıldıń basınan baslap baspasózde járiyalandı. Birinshi márte jurnalist Xans Xabe Shiklgruber – Adolf Gitlerdiń haqıyqıy familiyası ekenligi haqqındaǵı dawagerlik haqıyqatqa tuwra kelmeydi{{sfn|Хаманн|2016|c=63}}<ref>{{cite web|lang=en|url=https://www.nytimes.com/1990/05/06/opinion/l-hitler-never-really-was-schicklgruber-016390.html|title=Hitler Never Really Was Schicklgruber|last=Davin|first=Eric Leif|date=1990-05-06|publisher=[[The New York Times]]|accessdate=2010-04-25|archive-date=2011-05-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20110514081317/http://www.nytimes.com/1990/05/06/opinion/l-hitler-never-really-was-schicklgruber-016390.html|deadlink=no}}</ref><ref name="shearer16">''[[Ширер, Уильям|Ширер, У.]]'' Взлёт и падение Третьего рейха. — Т. 1. — С. 16.</ref>. 1885-jılı 7-yanvarda Alois Gitler úshinshi nekesinde tuwısqanı (Iogann Nepomuk Gidlerdiń aqlıǵı) Klara Poelclge (1860-1907) úylendi. Alois tuwısqanlıq baylanısları sebepli Klaraǵa úyleniw ushın Muqaddes Taxttan ruxsat alıwǵa májbúr boldı<ref name="Вернер Мазер" /><ref>''Ширер, У.'' Взлёт и падение Третьего рейха. — Т. 1. — С. 18.</ref>. Bul waqıtqa kelip onıń ekinshi nekesinen tuwılǵan kishkene ulı Alois hám keyinrek Geli Raubaldıń anası bolǵan qızı Anxel bar edi. Ayırım tariyxshılar Iogann Nepomuk Gidler Aloistiń biologiyalıq ákesi bolganlıǵın da boljap aytadi<ref name="davidson6" /><ref name="Вернер Мазер">''[[Вернер Мазер]]''. Адольф Гитлер. {{Ростов н/Д}}: [[Феникс (издательство)|Феникс]], 1998. — 608 с. — (След в истории). — {{некорректный ISBN|5-222-004595-X|Так в источнике}}</ref><ref>{{kitap deregi |title=Hitler: a Study in Tyranny |год=1971 |ссылка=https://archive.org/details/hitlerstudyintyr00bull_0 |издательство={{нп3|Harper & Raw}} |место=[[Нью-Йорк|New York]] |язык=en |автор=Alan Bullock}}{{ref-en}}</ref>. Gitlerdiń qarsılasları onıń shıǵısına qızıǵıwshılıq bildirgeni sebepli (sol waqıttaǵı gazetalar siyasatshınıń evrey tuwısqanları haqqında bir qatar dawrıqlı maǵlıwmatlardı basıp shıǵardı, onıń ideologiyasınıń oraylıq noqatı antisemitizm edi), ol hákimiyatqa kelgennen keyin Valdfirtelde shańaraqtıń esteligin máńgilestiriwdi qadaǵan etti hám Lincti óziniń húrmetiniń orayına aylandırdı. 1938-jılı Dellersheym janında Batıs Evropadaǵı eń úlken oqıw poligoni qurıldı hám átirapındaǵı awıllar jaylastırıldı. 1942-jılı bul táǵdir Dellersheymniń ózine de nesip etti{{sfn|Хаманн|2016|c=63-66}}. == Derekler == [[Kategoriya:Siyasatshılar]] [[Kategoriya:Nacizm]] bjj55ovelt3dhtgmanmqhq38fiogem2 121562 121561 2025-06-19T06:39:59Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121562 wikitext text/x-wiki {{Mámleketlik isker infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Adolf Gitler | negizgi atı = {{lang-de|Adolf Hitler}} | súwret = Hitler portrait crop.jpg | súwret uzınlıǵı = | súwret túsindirmesi = Rásmiy portret. 1938-jıl | qatarlıq sanı = | lawazım = Germaniya Fyurerı | bayraq = Standarte Adolf Hitlers.svg | bayraq2 = Reichsadler Deutsches Reich (1935–1945).svg | lawazımdaǵı atı = | lawazımǵa kirisiw sánesi = [[1934|1934-jıl]] [[2-avgust]] | lawazımnan ketiw sánesi = [[1945|1945-jıl]] [[30-aprel]] | premyer = | prezident = | spiker = | senat baslıǵı = | vice-prezident = | gubernator = | vice-gubernator = | ministr = | premyer-ministr = | birinshi ministr = | monarx = | orınbasarı = | kancler = | parlament = | lider = | hákim = | hákim járdemshisi = | húkimdar = | húkimdar járdemshisi = | járdemshisi = | waqıtsha = | qarsılas = | aldınǵı isker = ''lawazım tiklendi'';<br>Paul fon Gindenburg (reyxprezident retinde) | keyingi isker = ''lawazım biykar etildi'';<br>Karl Dyonic (reyxprezident retinde) | aldınǵısı = | keyingisi = | taj kiygiziw sánesi = | 1belgiatı = | 1tekstatı = | 2belgiatı = | 2tekstatı = | 3belgiatı = | 3tekstatı = | 4belgiatı = | 4tekstatı = | 5belgiatı = | 5tekstatı = | qatarlıq sanı_2 = | lawazım_2 = | bayraq_2 = | bayraq2_2 = | lawazımdaǵı atı_2 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_2 = | lawazımnan ketiw sánesi_2 = | premyer_2 = | prezident_2 = | vice-prezident_2 = | gubernator_2 = | vice-gubernator_2 = | ministr_2 = | premyer-ministr_2 = | birinshi ministr_2 = | monarx_2 = | orınbasarı_2 = | kancler_2 = | parlament_2 = | senat baslıǵı_2 = | lider_2 = | hákim_2 = | hákim járdemshisi_2 = | húkimdar_2 = | húkimdar járdemshisi_2 = | járdemshisi_2 = | waqıtsha_2 = | qarsılas_2 = | aldınǵı isker_2 = | keyingi isker_2 = | aldınǵısı_2 = | keyingisi_2 = | taj kiygiziw sánesi_2 = | 1belgiatı_2 = | 1tekstatı_2 = | 2belgiatı_2 = | 2tekstatı_2 = | 3belgiatı_2 = | 3tekstatı_2 = | 4belgiatı_2 = | 4tekstatı_2 = | 5belgiatı_2 = | 5tekstatı_2 = | qatarlıq sanı_3 = | lawazım_3 = | bayraq_3 = | bayraq2_3 = | lawazımdaǵı atı_3 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_3 = | lawazımnan ketiw sánesi_3 = | premyer_3 = | prezident_3 = | vice-prezident_3 = | gubernator_3 = | vice-gubernator_3 = | ministr_3 = | premyer-ministr_3 = | birinshi ministr_3 = | monarx_3 = | orınbasarı_3 = | kancler_3 = | parlament_3 = | lider_3 = | hákim_3 = | hákim járdemshisi_3 = | húkimdar_3 = | húkimdar járdemshisi_3 = | járdemshisi_3 = | waqıtsha_3 = | qarsılas_3 = | aldınǵı isker_3 = | keyingi isker_3 = | aldınǵısı_3 = | keyingisi_3 = | taj kiygiziw sánesi_3 = | 1belgiatı_3 = | 1tekstatı_3 = | 2belgiatı_3 = | 2tekstatı_3 = | 3belgiatı_3 = | 3tekstatı_3 = | 4belgiatı_3 = | 4tekstatı_3 = | 5belgiatı_3 = | 5tekstatı_3 = | qatarlıq sanı_4 = | lawazım_4 = | bayraq_4 = | bayraq2_4 = | lawazımdaǵı atı_4 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_4 = | lawazımnan ketiw sánesi_4 = | premyer_4 = | prezident_4 = | vice-prezident_4 = | gubernator_4 = | vice-gubernator_4 = | ministr_4 = | premyer-ministr_4 = | birinshi ministr_4 = | monarx_4 = | orınbasarı_4 = | kancler_4 = | parlament_4 = | lider_4 = | hákim_4 = | hákim járdemshisi_4 = | húkimdar_4 = | húkimdar járdemshisi_4 = | járdemshisi_4 = | waqıtsha_4 = | qarsılas_4 = | aldınǵı isker_4 = | keyingi isker_4 = | aldınǵısı_4 = | keyingisi_4 = | taj kiygiziw sánesi_4 = | 1belgiatı_4 = | 1tekstatı_4 = | 2belgiatı_4 = | 2tekstatı_4 = | 3belgiatı_4 = | 3tekstatı_4 = | 4belgiatı_4 = | 4tekstatı_4 = | 5belgiatı_4 = | 5tekstatı_4 = | qatarlıq sanı_5 = | lawazım_5 = | bayraq_5 = | bayraq2_5 = | lawazımdaǵı atı_5 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_5 = | lawazımnan ketiw sánesi_5 = | premyer_5 = | prezident_5 = | vice-prezident_5 = | gubernator_5 = | vice-gubernator_5 = | ministr_5 = | premyer-ministr_5 = | birinshi ministr_5 = | monarx_5 = | orınbasarı_5 = | kancler_5 = | parlament_5 = | lider_5 = | hákim_5 = | hákim járdemshisi_5 = | húkimdar_5 = | húkimdar járdemshisi_5 = | járdemshisi_5 = | waqıtsha_5 = | qarsılas_5 = | aldınǵı isker_5 = | keyingi isker_5 = | aldınǵısı_5 = | keyingisi_5 = | taj kiygiziw sánesi_5 = | 1belgiatı_5 = | 1tekstatı_5 = | 2belgiatı_5 = | 2tekstatı_5 = | 3belgiatı_5 = | 3tekstatı_5 = | 4belgiatı_5 = | 4tekstatı_5 = | 5belgiatı_5 = | 5tekstatı_5 = | qatarlıq sanı_6 = | lawazım_6 = | bayraq_6 = | bayraq2_6 = | lawazımdaǵı atı_6 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_6 = | lawazımnan ketiw sánesi_6 = | premyer_6 = | prezident_6 = | vice-prezident_6 = | gubernator_6 = | vice-gubernator_6 = | ministr_6 = | premyer-ministr_6 = | birinshi ministr_6 = | monarx_6 = | orınbasarı_6 = | kancler_6 = | parlament_6 = | lider_6 = | hákim_6 = | hákim járdemshisi_6 = | húkimdar_6 = | húkimdar járdemshisi_6 = | járdemshisi_6 = | waqıtsha_6 = | qarsılas_6 = | aldınǵı isker_6 = | keyingi isker_6 = | aldınǵısı_6 = | keyingisi_6 = | taj kiygiziw sánesi_6 = | 1belgiatı_6 = | 1tekstatı_6 = | 2belgiatı_6 = | 2tekstatı_6 = | 3belgiatı_6 = | 3tekstatı_6 = | 4belgiatı_6 = | 4tekstatı_6 = | 5belgiatı_6 = | 5tekstatı_6 = | aytılıwı = | tuwılǵan waqtındaǵı atı = | tuwılǵan sánesi = [[1889|1889-jıl]] [[20-aprel]] | tuwılǵan ornı = Braunau-am-Inn, [[Avstro-Vengriya]] | qaytıs bolǵan sánesi = [[1945|1945-jıl]] [[30-aprel]] | qaytıs bolǵan ornı = [[Berlin]] | qaytıs bolıw sebebi = | jerlengen ornı = | dinastiyası = | puqaralıǵı = | milleti = | partiya = | basqa partiya = | boyı = | ómirlik joldası = Eva Braun | balaları = | ákesi = Alois Gitler | anası = Klara Gitler | nekesiz zayıbı = | qatnasıqları = | tuwısqanları = | jasaw ornı = | dini = | bilim alǵan jeri = | qánigeligi = | kásibi = | belgili isleri = | aylıǵı = | kabinet = | komitetler = | portfolio = | ilimiy ataǵı = | ataǵı = | maǵlıwmatı = | sıylıqları = | blanka1 = | tekst1 = | blanka2 = | tekst2 = | blanka3 = | tekst3 = | blanka4 = | tekst4 = | blanka5 = | tekst5 = | qolı = | sayt = | laqabı = | tiyisliligi = | armiya túri = | xızmet etken jılları = |áskeriy sıylıqları = |áskeriy_blanka1 = |áskeriy_tekst1 = |áskeriy_blanka2 = |áskeriy_tekst2 = |áskeriy_blanka3 = |áskeriy_tekst3 = |áskeriy_blanka4 = |áskeriy_tekst4 = |áskeriy_blanka5 = |áskeriy_tekst5 = | modul = | modul2 = | modul3 = | modul4 = | modul5 = | túsindirmeler = | sáne = | jıl = | derek = }} '''Adolf Gitler''' ({{Lang-de|Adolf Hitler}}, {{Audio-nohelp|GT AH AMS.ogg|/ ˈaːdɔlf ˈhɪtlɐ}}; [[1889|1889-jıl]] [[20-aprel]], Braunau-am-Inn, Avstro-Vengriya — [[1945|1945-jı]]<nowiki/>l [[30-aprel]], [[Berlin]]) — Avstriyada tuwılǵan nemec mámleket hám [[Siyasat|siyasiy ǵayratker]], [[Nacizm|nacional-socializm]] tiykarlawshilerinen biri, 1933-jıldan 1945-jılda óz janına qas etıwıne shekem [[nacistler Germaniyası|nacistler Germaniyasınıń]] [[Fyurer|diktatorı]]. 1933-jılda nacional-socialistik nemis jumısshı partiyası jetekshisi retinde húkimetke kelip, reyx kancleri boldı. 1934-jılda fyurer hám [[Reyxskansler|reyxskancler]] ataǵına iye boldı. 1939-jıl 1-sentyabrde Polshaǵa hújim etip, [[ekinshi jáhán urısı]] baslandı, nátiyjede 70 millionnan artıq kisi qaytıs boldı. Urıs dawamında áskeriy operaciyalarda aktiv qatnas etdi hám [[Xolokost|Xolokostda]] oraylıq rol oynadı, onıń jábirleniwshileri 6 millionǵa jaqın Evropa evreyleri hám basqa etnik jáne social toparlardıń kóplegen wákilleri boldı. [[Avstriya-Vengriya|Avstriya-Vengriyanıń]] Braunau-am-Inn qalasında tuwılǵan Gitler Lenc qalası janında ósken. 1908-jildan [[Vena]] qalasında jasap, 1913-jılı Germaniyaģa kóship ótedi. [[Birinshi jáhán urısı]] dáwirinde Germaniya armiyasında xızmet etip, bir qatar sıylıqlardı qolǵa kirgizgen.1919-jılı nacional-socialistlik Germaniya jumisshi partiyasınıń (NSDAP) aldıǵı bolǵan Germaniya jumisshi partiyasına aǵza bolǵan, 1921-jili bolsa NSDAPtıń jetekshisi bolǵan. 1923-jılı Myunxendegi «pivo putchı» waqtında hákimiyattı qolǵa kirgiziwge urınıwı nátiyjesiz bolip, 5 jil qamaq jazasına húkim etilgen. Qamaqxanada ómirbayanınıń birinshi tomın hám «Menin gúresim» ({{lang-de| Mein Kampf}}) siyasiy manifestın jazǵan. 1924-jılı múddetinen burın azat etilgennen keyin Versal shártnamasına qarsı shıqtı hám xarizmatik orator sıpatında óziniń shıǵıp sóylegen sózlerinde [[pangermanizm]], [[antisemitizm]] hám [[Antikommunizm|antikommunizmdi]] propoganda qilǵan. Xalıqaralıq [[kapitalizm]] hám [[Kommunizm|kommunizmdi]] evrey til biriktiriwiniń bir bólegi sıpatında qaralaǵan. 1932-jil noyabrde NSDAP Germaniya [[Reyxstag (Veymar respubliası)|reyxstagında]] kópshilik orınlardı iyeledi, biraq absolyut kópshilikke iye bolmadı. Nátiyjede birde-bir partiya reyxskancler lawazımına talabanlardı qollap-quwatlaw ushın kópshiliktiń parlament koaliciyasın qáliplestire almadı. Burınǵı reyxskancler [[Franc fon Papen]] hám basqa da konservativ basshılar reyxsprezident [[Paul fon Gindenburg|Paul fon Gindenburgtı]] Gitlerdi kancler etip tayınlawǵa kóndirgen. 1933-jil 30-yanvarda tayınlaw ámelge asırıldı. Kóp ótpey reyxstag Ayrıqsha wákillikler haqqındaǵı nızamdı qabıl etip, [[Veymar respublikası|Veymar respublikasınan]] nacional-socializmniń [[Totalitarizm|totalitar]] hám [[Avtokratiya|avtoritar]] ideologiyasına tiykarlanǵan bir partiyalı diktaturaǵa [[Germaniyada nacistlerdiń hákimiyatqa keliwi|ótiwdi]] baslap berdi. 1934-jılı 2-avgustta Gindenburg qaytıs bolǵannan keyin Gitler mámleket basshısı lawazımın da iyelep, barlıq hákimiyattı óz qolina aldı. Ol Birinshi jáhán urısınan keyin [[Britaniya imperiyası|Britaniya]] hám [[Úshinshi Franciya Respublikası|Franciya]] húkimdarlıq etken Evropa kartasın ózgertip, evreylerdi Germaniyadan quwip shiǵariw hám «<nowiki/>[[Jana tártip (nacizm)|jana tártip]]<nowiki/>» ornatiwǵa umtıldı. Onıń húkimdarlıǵınıń dáslepki altı jılı [[Ullı depressiya|Ullı depressiyadan]] keyin tez ekonomikalıq tikleniwge alıp keldi, [[Versal shártnaması]] sheklewlerin biykarladı hám millionlaǵan etnikalıq nemecler jasaytuǵın aymaqlardı qosıp aldı, bul bolsa onı xalıqtıń úlken qollap-quwatlawına alıp keldi. Gitler nemis xalqı ushın Shigis Evropadaǵı [[Shıǵıstaǵı turmıslıq mákan|turmıslıq mákandı]] ({{lang-de|Lebensraum}}) keńeytiwge umtıldı. Onıń agressiv sırtqı siyasatı Ekinshi jáhán urısınıń tiykarǵı sebebi esaplanadı. Keń kólemli qayta qurallaniwdi ámelge asırǵan Germaniya 1939-jıl 1-sentyabrde Polshaǵa bastırıp kirdi, nátiyjede [[Ullı Britaniya]] hám [[Franciya]] Germaniyaǵa uris járiyaladı. 1941-jıl iyunde Gitler [[«Barbarossa» operaciyası|Sovet Awqamına bastırıp kiriw]] haqqında buyrıq berdi, 1941-jıl dekabrde bolsa [[Germaniyanıń AQSHqa uris járiyalaw haqqındaǵı deklaraciyası (1941)|AQSHqa uris járiyaladı]]. 1941-jıldıń aqırına kelip, Germaniya [[Vermaxt|vermaxtı]] hám oniń awqamlasları Evropa hám Arqa Afrikanıń úlken bólimin basıp aldı. 1941-jıldan keyin bul tabıslar áste-aqırın joqqa shıqtı hám 1945-jılı awqamlas armiyalar vermaxttı pútkilley jeńdi. 1945-jılı 29-aprelde Berlindegi fyurer bunkerinde Gitler óziniń uzaq jıllıq joldası Eva Braunǵa úylendi hám erteńine onıń menen birge Qızıl Armiya qolına túsip qalmaw ushın [[Adolf Gitlerdiń ólimi|óz janına qas etti]]. Denelerdi órtep jiberiw kerek edi, biraq asıǵısta bul jumıstı aqırına jetkeriwge úlgermedi. Urıstan soń Xalıq aralıq áskeriy tribunal bir qatar burınǵı joqarı mártebeli nemec basshıların ólim jazasına yaki uzaq múddetli qamaq jazasına húkim etti hám Gitler tárepinen dúzilgen SS, SD hám Gestapo shólkemlerin jınayıy dep taptı. Britaniya tariyxshısı Yan Kershou Gitlerdi «zamanagóy siyasiy jawızlıq tımsalı» dep táriypleydi{{sfn|Kershaw|2000b|p=XVII}}. [[Nacizmniń rasalıq teoriyası|Rasalıq ideologiyasına]] tiykarlanǵan Gitler rejimi 6 millionǵa jaqın evrey hám basqa millionlap qurbanlardıń genocidine juwapker edi, olardı Gitler hám onıń sherikleri rasalıq jaqtan kemis yamasa sociallıq jaqtan qolaysız elementler dep esaplaǵan. Gitler rejimi, sonday-aq, shama menen 19,3 million tınısh xalıq hám áskeriy tutqınlardıń ólimine de juwapker. Bunnan tısqarı, Evropa áskeriy háreketler teatrında 28,7 million ásker qaytıs boldı. Ekinshi jáhán urısı waqtında [[Ekinshi jáhán urısındaǵı joǵaltıwlar|qaytıs bolǵan tınısh xalıq]] sanı áskeriy háreketler ushın misli kórilmegen edi. == Ómirbayanı == === Shejire === Gitlerdiń barlıq ataqlı ata-babaları házirgi [[Chexiya]] menen shegaralas (Avstriya-Vengriyanıń hákimshilik-aymaqlıq bóliniwine bola – [[Bogemiya]] menen) [[Tómengi Avstriya|Tómengi Avstriyanıń]] kámbaǵal wálayatı Valdfirtelden kelip shıqqan{{sfn|Хаманн|2016|c=59}}. «Gitler» familiyası hár qıylı jazılıwlarda (''Hittlaer'', ''Hiedler'') belgili hám eń keń tarqalǵan versiyaǵa kóre, ''Hütte'' («ılashıq») sózinen kelip shıqqan ''Hütler'' familiyası menen birdey<ref>{{lang|de|Deutsche Namenkunde: Unsere Familiennamen nach ihrer Entstehung und Bedeutung. München-Berlin, 1942. S. 276.}}</ref>{{sfn|Хаманн|2016|c=59}}. Adolftıń ákesi Alois Gitler (1837-1903) [[Pyolla|Dyollersxaym]] janındaǵı Strones awılında qırıq bir jasar hám turmısqa shıqpaǵan Mariya Shiklgruber shańaraǵında tuwılǵan. Alois tuwılǵanınan bes jil ótip, Mariya Shiklgruber pútkil ómirin kámbaǵallıqta ótkizgen hám óz úyine iye bolmaǵan Shpital awılınan (házirgi [[Vaytra]] qalasınıń bir bólimi) digirmanshı Iogann Georg Gidlerge (Xiedler) úylendi. Balanı Gidlerdıń inisi Iogann Nepomuk óz úyine alıp ketti. Iogann Georg Gidler 1857-jılı otız toǵız jasına shekem nızamsız tuwılǵan bala sıpatında anasınıń familiyasın alıp júrgen Aloisti asıra almay qaytıs boldı{{sfn|Хаманн|2016|c=59-60}}. Alois Shiklgruber on úsh jasında tolıq mektep bilimlerin ala almay, jumıs islew ushın ketedi, on segiz jasında bolsa bajıxana xızmetine kiredi, bul kámbaǵal diyxan shańaraǵınan shıqqan adam ushın úlken tabıs edi. Bajıxanada ol pensiyaǵa shıqqansha keyingi qırıq jıl xızmet etti{{sfn|Хаманн|2016|c=60-61}}. Tek 1876-jılı ǵana Iogann Nepomuk Gidlerdiń baslaması menen úsh gúwa Gidler tiri waqtında Aloisti óziniń balası dep moyınlaǵanın tastıyıqladı, bul oǵan familiyasın ózgertiwge múmkinshilik berdi. Soniń menen birge, Dollersxaym ruwxaniysi metrikalıq kitapqa dúzetiw kirgizip, familiyasın «Gitler» dep jazip berdi<ref name="davidson6">{{kitap deregi|автор=Davidson, Eugene.|title=The making of Adolf Hitler: the birth and rise of Nazism|ссылка=https://books.google.ru/books?id=JagUZcri3s8C&pg=PA4|издательство=[[University of Missouri Press]]|год=1997|pages=4—6|allpages=419|isbn=978-0-8262-1117-0}}{{ref-en}}</ref>{{sfn|Хаманн|2016|c=61}}. Gitler úlkenniń ómir bayanı haqqındaǵı maǵlıwmatlar 1932-jıldıń basınan baslap baspasózde járiyalandı. Birinshi márte jurnalist Xans Xabe Shiklgruber – Adolf Gitlerdiń haqıyqıy familiyası ekenligi haqqındaǵı dawagerlik haqıyqatqa tuwra kelmeydi{{sfn|Хаманн|2016|c=63}}<ref>{{cite web|lang=en|url=https://www.nytimes.com/1990/05/06/opinion/l-hitler-never-really-was-schicklgruber-016390.html|title=Hitler Never Really Was Schicklgruber|last=Davin|first=Eric Leif|date=1990-05-06|publisher=[[The New York Times]]|accessdate=2010-04-25|archive-date=2011-05-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20110514081317/http://www.nytimes.com/1990/05/06/opinion/l-hitler-never-really-was-schicklgruber-016390.html|deadlink=no}}</ref><ref name="shearer16">''[[Ширер, Уильям|Ширер, У.]]'' Взлёт и падение Третьего рейха. — Т. 1. — С. 16.</ref>. 1885-jılı 7-yanvarda Alois Gitler úshinshi nekesinde tuwısqanı (Iogann Nepomuk Gidlerdiń aqlıǵı) Klara Poelclge (1860-1907) úylendi. Alois tuwısqanlıq baylanısları sebepli Klaraǵa úyleniw ushın Muqaddes Taxttan ruxsat alıwǵa májbúr boldı<ref name="Вернер Мазер" /><ref>''Ширер, У.'' Взлёт и падение Третьего рейха. — Т. 1. — С. 18.</ref>. Bul waqıtqa kelip onıń ekinshi nekesinen tuwılǵan kishkene ulı Alois hám keyinrek Geli Raubaldıń anası bolǵan qızı Anxel bar edi. Ayırım tariyxshılar Iogann Nepomuk Gidler Aloistiń biologiyalıq ákesi bolganlıǵın da boljap aytadi<ref name="davidson6" /><ref name="Вернер Мазер">''[[Вернер Мазер]]''. Адольф Гитлер. {{Ростов н/Д}}: [[Феникс (издательство)|Феникс]], 1998. — 608 с. — (След в истории). — {{некорректный ISBN|5-222-004595-X|Так в источнике}}</ref><ref>{{kitap deregi |title=Hitler: a Study in Tyranny |год=1971 |ссылка=https://archive.org/details/hitlerstudyintyr00bull_0 |издательство={{нп3|Harper & Raw}} |место=[[Нью-Йорк|New York]] |язык=en |автор=Alan Bullock}}{{ref-en}}</ref>. Gitlerdiń qarsılasları onıń shıǵısına qızıǵıwshılıq bildirgeni sebepli (sol waqıttaǵı gazetalar siyasatshınıń evrey tuwısqanları haqqında bir qatar dawrıqlı maǵlıwmatlardı basıp shıǵardı, onıń ideologiyasınıń oraylıq noqatı antisemitizm edi), ol hákimiyatqa kelgennen keyin Valdfirtelde shańaraqtıń esteligin máńgilestiriwdi qadaǵan etti hám Lincti óziniń húrmetiniń orayına aylandırdı. 1938-jılı Dellersheym janında Batıs Evropadaǵı eń úlken oqıw poligoni qurıldı hám átirapındaǵı awıllar jaylastırıldı. 1942-jılı bul táǵdir Dellersheymniń ózine de nesip etti{{sfn|Хаманн|2016|c=63-66}}. == Derekler == [[Kategoriya:Siyasatshılar]] [[Kategoriya:Nacizm]] 249icziohfxdd6k4nbl2zw9h9lkj9xr 121563 121562 2025-06-19T06:40:07Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121563 wikitext text/x-wiki {{Mámleketlik isker infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Adolf Gitler | negizgi atı = {{lang-de|Adolf Hitler}} | súwret = Hitler portrait crop.jpg | súwret uzınlıǵı = | súwret túsindirmesi = Rásmiy portret. 1938-jıl | qatarlıq sanı = | lawazım = Germaniya Fyurerı | bayraq = Standarte Adolf Hitlers.svg | bayraq2 = Reichsadler Deutsches Reich (1935–1945).svg | lawazımdaǵı atı = | lawazımǵa kirisiw sánesi = [[1934|1934-jıl]] [[2-avgust]] | lawazımnan ketiw sánesi = [[1945|1945-jıl]] [[30-aprel]] | premyer = | prezident = | spiker = | senat baslıǵı = | vice-prezident = | gubernator = | vice-gubernator = | ministr = | premyer-ministr = | birinshi ministr = | monarx = | orınbasarı = | kancler = | parlament = | lider = | hákim = | hákim járdemshisi = | húkimdar = | húkimdar járdemshisi = | járdemshisi = | waqıtsha = | qarsılas = | aldınǵı isker = ''lawazım tiklendi'';<br>Paul fon Gindenburg (reyxprezident retinde) | keyingi isker = ''lawazım biykar etildi'';<br>Karl Dyonic (reyxprezident retinde) | aldınǵısı = | keyingisi = | taj kiygiziw sánesi = | 1belgiatı = | 1tekstatı = | 2belgiatı = | 2tekstatı = | 3belgiatı = | 3tekstatı = | 4belgiatı = | 4tekstatı = | 5belgiatı = | 5tekstatı = | qatarlıq sanı_2 = | lawazım_2 = | bayraq_2 = | bayraq2_2 = | lawazımdaǵı atı_2 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_2 = | lawazımnan ketiw sánesi_2 = | premyer_2 = | prezident_2 = | vice-prezident_2 = | gubernator_2 = | vice-gubernator_2 = | ministr_2 = | premyer-ministr_2 = | birinshi ministr_2 = | monarx_2 = | orınbasarı_2 = | kancler_2 = | parlament_2 = | senat baslıǵı_2 = | lider_2 = | hákim_2 = | hákim járdemshisi_2 = | húkimdar_2 = | húkimdar járdemshisi_2 = | járdemshisi_2 = | waqıtsha_2 = | qarsılas_2 = | aldınǵı isker_2 = | keyingi isker_2 = | aldınǵısı_2 = | keyingisi_2 = | taj kiygiziw sánesi_2 = | 1belgiatı_2 = | 1tekstatı_2 = | 2belgiatı_2 = | 2tekstatı_2 = | 3belgiatı_2 = | 3tekstatı_2 = | 4belgiatı_2 = | 4tekstatı_2 = | 5belgiatı_2 = | 5tekstatı_2 = | qatarlıq sanı_3 = | lawazım_3 = | bayraq_3 = | bayraq2_3 = | lawazımdaǵı atı_3 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_3 = | lawazımnan ketiw sánesi_3 = | premyer_3 = | prezident_3 = | vice-prezident_3 = | gubernator_3 = | vice-gubernator_3 = | ministr_3 = | premyer-ministr_3 = | birinshi ministr_3 = | monarx_3 = | orınbasarı_3 = | kancler_3 = | parlament_3 = | lider_3 = | hákim_3 = | hákim járdemshisi_3 = | húkimdar_3 = | húkimdar járdemshisi_3 = | járdemshisi_3 = | waqıtsha_3 = | qarsılas_3 = | aldınǵı isker_3 = | keyingi isker_3 = | aldınǵısı_3 = | keyingisi_3 = | taj kiygiziw sánesi_3 = | 1belgiatı_3 = | 1tekstatı_3 = | 2belgiatı_3 = | 2tekstatı_3 = | 3belgiatı_3 = | 3tekstatı_3 = | 4belgiatı_3 = | 4tekstatı_3 = | 5belgiatı_3 = | 5tekstatı_3 = | qatarlıq sanı_4 = | lawazım_4 = | bayraq_4 = | bayraq2_4 = | lawazımdaǵı atı_4 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_4 = | lawazımnan ketiw sánesi_4 = | premyer_4 = | prezident_4 = | vice-prezident_4 = | gubernator_4 = | vice-gubernator_4 = | ministr_4 = | premyer-ministr_4 = | birinshi ministr_4 = | monarx_4 = | orınbasarı_4 = | kancler_4 = | parlament_4 = | lider_4 = | hákim_4 = | hákim járdemshisi_4 = | húkimdar_4 = | húkimdar járdemshisi_4 = | járdemshisi_4 = | waqıtsha_4 = | qarsılas_4 = | aldınǵı isker_4 = | keyingi isker_4 = | aldınǵısı_4 = | keyingisi_4 = | taj kiygiziw sánesi_4 = | 1belgiatı_4 = | 1tekstatı_4 = | 2belgiatı_4 = | 2tekstatı_4 = | 3belgiatı_4 = | 3tekstatı_4 = | 4belgiatı_4 = | 4tekstatı_4 = | 5belgiatı_4 = | 5tekstatı_4 = | qatarlıq sanı_5 = | lawazım_5 = | bayraq_5 = | bayraq2_5 = | lawazımdaǵı atı_5 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_5 = | lawazımnan ketiw sánesi_5 = | premyer_5 = | prezident_5 = | vice-prezident_5 = | gubernator_5 = | vice-gubernator_5 = | ministr_5 = | premyer-ministr_5 = | birinshi ministr_5 = | monarx_5 = | orınbasarı_5 = | kancler_5 = | parlament_5 = | lider_5 = | hákim_5 = | hákim járdemshisi_5 = | húkimdar_5 = | húkimdar járdemshisi_5 = | járdemshisi_5 = | waqıtsha_5 = | qarsılas_5 = | aldınǵı isker_5 = | keyingi isker_5 = | aldınǵısı_5 = | keyingisi_5 = | taj kiygiziw sánesi_5 = | 1belgiatı_5 = | 1tekstatı_5 = | 2belgiatı_5 = | 2tekstatı_5 = | 3belgiatı_5 = | 3tekstatı_5 = | 4belgiatı_5 = | 4tekstatı_5 = | 5belgiatı_5 = | 5tekstatı_5 = | qatarlıq sanı_6 = | lawazım_6 = | bayraq_6 = | bayraq2_6 = | lawazımdaǵı atı_6 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_6 = | lawazımnan ketiw sánesi_6 = | premyer_6 = | prezident_6 = | vice-prezident_6 = | gubernator_6 = | vice-gubernator_6 = | ministr_6 = | premyer-ministr_6 = | birinshi ministr_6 = | monarx_6 = | orınbasarı_6 = | kancler_6 = | parlament_6 = | lider_6 = | hákim_6 = | hákim járdemshisi_6 = | húkimdar_6 = | húkimdar járdemshisi_6 = | járdemshisi_6 = | waqıtsha_6 = | qarsılas_6 = | aldınǵı isker_6 = | keyingi isker_6 = | aldınǵısı_6 = | keyingisi_6 = | taj kiygiziw sánesi_6 = | 1belgiatı_6 = | 1tekstatı_6 = | 2belgiatı_6 = | 2tekstatı_6 = | 3belgiatı_6 = | 3tekstatı_6 = | 4belgiatı_6 = | 4tekstatı_6 = | 5belgiatı_6 = | 5tekstatı_6 = | aytılıwı = | tuwılǵan waqtındaǵı atı = | tuwılǵan sánesi = [[1889|1889-jıl]] [[20-aprel]] | tuwılǵan ornı = Braunau-am-Inn, [[Avstro-Vengriya]] | qaytıs bolǵan sánesi = [[1945|1945-jıl]] [[30-aprel]] | qaytıs bolǵan ornı = [[Berlin]] | qaytıs bolıw sebebi = | jerlengen ornı = | dinastiyası = | puqaralıǵı = | milleti = | partiya = | basqa partiya = | boyı = | ómirlik joldası = Eva Braun | balaları = | ákesi = Alois Gitler | anası = Klara Gitler | nekesiz zayıbı = | qatnasıqları = | tuwısqanları = | jasaw ornı = | dini = | bilim alǵan jeri = | qánigeligi = | kásibi = | belgili isleri = | aylıǵı = | kabinet = | komitetler = | portfolio = | ilimiy ataǵı = | ataǵı = | maǵlıwmatı = | sıylıqları = | blanka1 = | tekst1 = | blanka2 = | tekst2 = | blanka3 = | tekst3 = | blanka4 = | tekst4 = | blanka5 = | tekst5 = | qolı = | sayt = | laqabı = | tiyisliligi = | armiya túri = | xızmet etken jılları = |áskeriy sıylıqları = |áskeriy_blanka1 = |áskeriy_tekst1 = |áskeriy_blanka2 = |áskeriy_tekst2 = |áskeriy_blanka3 = |áskeriy_tekst3 = |áskeriy_blanka4 = |áskeriy_tekst4 = |áskeriy_blanka5 = |áskeriy_tekst5 = | modul = | modul2 = | modul3 = | modul4 = | modul5 = | túsindirmeler = | sáne = | jıl = | derek = }} '''Adolf Gitler''' ({{Lang-de|Adolf Hitler}}, {{Audio-nohelp|GT AH AMS.ogg|/ ˈaːdɔlf ˈhɪtlɐ}}; [[1889|1889-jıl]] [[20-aprel]], Braunau-am-Inn, [[Avstro-Vengriya]] — [[1945|1945-jı]]<nowiki/>l [[30-aprel]], [[Berlin]]) — Avstriyada tuwılǵan nemec mámleket hám [[Siyasat|siyasiy ǵayratker]], [[Nacizm|nacional-socializm]] tiykarlawshilerinen biri, 1933-jıldan 1945-jılda óz janına qas etıwıne shekem [[nacistler Germaniyası|nacistler Germaniyasınıń]] [[Fyurer|diktatorı]]. 1933-jılda nacional-socialistik nemis jumısshı partiyası jetekshisi retinde húkimetke kelip, reyx kancleri boldı. 1934-jılda fyurer hám [[Reyxskansler|reyxskancler]] ataǵına iye boldı. 1939-jıl 1-sentyabrde Polshaǵa hújim etip, [[ekinshi jáhán urısı]] baslandı, nátiyjede 70 millionnan artıq kisi qaytıs boldı. Urıs dawamında áskeriy operaciyalarda aktiv qatnas etdi hám [[Xolokost|Xolokostda]] oraylıq rol oynadı, onıń jábirleniwshileri 6 millionǵa jaqın Evropa evreyleri hám basqa etnik jáne social toparlardıń kóplegen wákilleri boldı. [[Avstriya-Vengriya|Avstriya-Vengriyanıń]] Braunau-am-Inn qalasında tuwılǵan Gitler Lenc qalası janında ósken. 1908-jildan [[Vena]] qalasında jasap, 1913-jılı Germaniyaģa kóship ótedi. [[Birinshi jáhán urısı]] dáwirinde Germaniya armiyasında xızmet etip, bir qatar sıylıqlardı qolǵa kirgizgen.1919-jılı nacional-socialistlik Germaniya jumisshi partiyasınıń (NSDAP) aldıǵı bolǵan Germaniya jumisshi partiyasına aǵza bolǵan, 1921-jili bolsa NSDAPtıń jetekshisi bolǵan. 1923-jılı Myunxendegi «pivo putchı» waqtında hákimiyattı qolǵa kirgiziwge urınıwı nátiyjesiz bolip, 5 jil qamaq jazasına húkim etilgen. Qamaqxanada ómirbayanınıń birinshi tomın hám «Menin gúresim» ({{lang-de| Mein Kampf}}) siyasiy manifestın jazǵan. 1924-jılı múddetinen burın azat etilgennen keyin Versal shártnamasına qarsı shıqtı hám xarizmatik orator sıpatında óziniń shıǵıp sóylegen sózlerinde [[pangermanizm]], [[antisemitizm]] hám [[Antikommunizm|antikommunizmdi]] propoganda qilǵan. Xalıqaralıq [[kapitalizm]] hám [[Kommunizm|kommunizmdi]] evrey til biriktiriwiniń bir bólegi sıpatında qaralaǵan. 1932-jil noyabrde NSDAP Germaniya [[Reyxstag (Veymar respubliası)|reyxstagında]] kópshilik orınlardı iyeledi, biraq absolyut kópshilikke iye bolmadı. Nátiyjede birde-bir partiya reyxskancler lawazımına talabanlardı qollap-quwatlaw ushın kópshiliktiń parlament koaliciyasın qáliplestire almadı. Burınǵı reyxskancler [[Franc fon Papen]] hám basqa da konservativ basshılar reyxsprezident [[Paul fon Gindenburg|Paul fon Gindenburgtı]] Gitlerdi kancler etip tayınlawǵa kóndirgen. 1933-jil 30-yanvarda tayınlaw ámelge asırıldı. Kóp ótpey reyxstag Ayrıqsha wákillikler haqqındaǵı nızamdı qabıl etip, [[Veymar respublikası|Veymar respublikasınan]] nacional-socializmniń [[Totalitarizm|totalitar]] hám [[Avtokratiya|avtoritar]] ideologiyasına tiykarlanǵan bir partiyalı diktaturaǵa [[Germaniyada nacistlerdiń hákimiyatqa keliwi|ótiwdi]] baslap berdi. 1934-jılı 2-avgustta Gindenburg qaytıs bolǵannan keyin Gitler mámleket basshısı lawazımın da iyelep, barlıq hákimiyattı óz qolina aldı. Ol Birinshi jáhán urısınan keyin [[Britaniya imperiyası|Britaniya]] hám [[Úshinshi Franciya Respublikası|Franciya]] húkimdarlıq etken Evropa kartasın ózgertip, evreylerdi Germaniyadan quwip shiǵariw hám «<nowiki/>[[Jana tártip (nacizm)|jana tártip]]<nowiki/>» ornatiwǵa umtıldı. Onıń húkimdarlıǵınıń dáslepki altı jılı [[Ullı depressiya|Ullı depressiyadan]] keyin tez ekonomikalıq tikleniwge alıp keldi, [[Versal shártnaması]] sheklewlerin biykarladı hám millionlaǵan etnikalıq nemecler jasaytuǵın aymaqlardı qosıp aldı, bul bolsa onı xalıqtıń úlken qollap-quwatlawına alıp keldi. Gitler nemis xalqı ushın Shigis Evropadaǵı [[Shıǵıstaǵı turmıslıq mákan|turmıslıq mákandı]] ({{lang-de|Lebensraum}}) keńeytiwge umtıldı. Onıń agressiv sırtqı siyasatı Ekinshi jáhán urısınıń tiykarǵı sebebi esaplanadı. Keń kólemli qayta qurallaniwdi ámelge asırǵan Germaniya 1939-jıl 1-sentyabrde Polshaǵa bastırıp kirdi, nátiyjede [[Ullı Britaniya]] hám [[Franciya]] Germaniyaǵa uris járiyaladı. 1941-jıl iyunde Gitler [[«Barbarossa» operaciyası|Sovet Awqamına bastırıp kiriw]] haqqında buyrıq berdi, 1941-jıl dekabrde bolsa [[Germaniyanıń AQSHqa uris járiyalaw haqqındaǵı deklaraciyası (1941)|AQSHqa uris járiyaladı]]. 1941-jıldıń aqırına kelip, Germaniya [[Vermaxt|vermaxtı]] hám oniń awqamlasları Evropa hám Arqa Afrikanıń úlken bólimin basıp aldı. 1941-jıldan keyin bul tabıslar áste-aqırın joqqa shıqtı hám 1945-jılı awqamlas armiyalar vermaxttı pútkilley jeńdi. 1945-jılı 29-aprelde Berlindegi fyurer bunkerinde Gitler óziniń uzaq jıllıq joldası Eva Braunǵa úylendi hám erteńine onıń menen birge Qızıl Armiya qolına túsip qalmaw ushın [[Adolf Gitlerdiń ólimi|óz janına qas etti]]. Denelerdi órtep jiberiw kerek edi, biraq asıǵısta bul jumıstı aqırına jetkeriwge úlgermedi. Urıstan soń Xalıq aralıq áskeriy tribunal bir qatar burınǵı joqarı mártebeli nemec basshıların ólim jazasına yaki uzaq múddetli qamaq jazasına húkim etti hám Gitler tárepinen dúzilgen SS, SD hám Gestapo shólkemlerin jınayıy dep taptı. Britaniya tariyxshısı Yan Kershou Gitlerdi «zamanagóy siyasiy jawızlıq tımsalı» dep táriypleydi{{sfn|Kershaw|2000b|p=XVII}}. [[Nacizmniń rasalıq teoriyası|Rasalıq ideologiyasına]] tiykarlanǵan Gitler rejimi 6 millionǵa jaqın evrey hám basqa millionlap qurbanlardıń genocidine juwapker edi, olardı Gitler hám onıń sherikleri rasalıq jaqtan kemis yamasa sociallıq jaqtan qolaysız elementler dep esaplaǵan. Gitler rejimi, sonday-aq, shama menen 19,3 million tınısh xalıq hám áskeriy tutqınlardıń ólimine de juwapker. Bunnan tısqarı, Evropa áskeriy háreketler teatrında 28,7 million ásker qaytıs boldı. Ekinshi jáhán urısı waqtında [[Ekinshi jáhán urısındaǵı joǵaltıwlar|qaytıs bolǵan tınısh xalıq]] sanı áskeriy háreketler ushın misli kórilmegen edi. == Ómirbayanı == === Shejire === Gitlerdiń barlıq ataqlı ata-babaları házirgi [[Chexiya]] menen shegaralas (Avstriya-Vengriyanıń hákimshilik-aymaqlıq bóliniwine bola – [[Bogemiya]] menen) [[Tómengi Avstriya|Tómengi Avstriyanıń]] kámbaǵal wálayatı Valdfirtelden kelip shıqqan{{sfn|Хаманн|2016|c=59}}. «Gitler» familiyası hár qıylı jazılıwlarda (''Hittlaer'', ''Hiedler'') belgili hám eń keń tarqalǵan versiyaǵa kóre, ''Hütte'' («ılashıq») sózinen kelip shıqqan ''Hütler'' familiyası menen birdey<ref>{{lang|de|Deutsche Namenkunde: Unsere Familiennamen nach ihrer Entstehung und Bedeutung. München-Berlin, 1942. S. 276.}}</ref>{{sfn|Хаманн|2016|c=59}}. Adolftıń ákesi Alois Gitler (1837-1903) [[Pyolla|Dyollersxaym]] janındaǵı Strones awılında qırıq bir jasar hám turmısqa shıqpaǵan Mariya Shiklgruber shańaraǵında tuwılǵan. Alois tuwılǵanınan bes jil ótip, Mariya Shiklgruber pútkil ómirin kámbaǵallıqta ótkizgen hám óz úyine iye bolmaǵan Shpital awılınan (házirgi [[Vaytra]] qalasınıń bir bólimi) digirmanshı Iogann Georg Gidlerge (Xiedler) úylendi. Balanı Gidlerdıń inisi Iogann Nepomuk óz úyine alıp ketti. Iogann Georg Gidler 1857-jılı otız toǵız jasına shekem nızamsız tuwılǵan bala sıpatında anasınıń familiyasın alıp júrgen Aloisti asıra almay qaytıs boldı{{sfn|Хаманн|2016|c=59-60}}. Alois Shiklgruber on úsh jasında tolıq mektep bilimlerin ala almay, jumıs islew ushın ketedi, on segiz jasında bolsa bajıxana xızmetine kiredi, bul kámbaǵal diyxan shańaraǵınan shıqqan adam ushın úlken tabıs edi. Bajıxanada ol pensiyaǵa shıqqansha keyingi qırıq jıl xızmet etti{{sfn|Хаманн|2016|c=60-61}}. Tek 1876-jılı ǵana Iogann Nepomuk Gidlerdiń baslaması menen úsh gúwa Gidler tiri waqtında Aloisti óziniń balası dep moyınlaǵanın tastıyıqladı, bul oǵan familiyasın ózgertiwge múmkinshilik berdi. Soniń menen birge, Dollersxaym ruwxaniysi metrikalıq kitapqa dúzetiw kirgizip, familiyasın «Gitler» dep jazip berdi<ref name="davidson6">{{kitap deregi|автор=Davidson, Eugene.|title=The making of Adolf Hitler: the birth and rise of Nazism|ссылка=https://books.google.ru/books?id=JagUZcri3s8C&pg=PA4|издательство=[[University of Missouri Press]]|год=1997|pages=4—6|allpages=419|isbn=978-0-8262-1117-0}}{{ref-en}}</ref>{{sfn|Хаманн|2016|c=61}}. Gitler úlkenniń ómir bayanı haqqındaǵı maǵlıwmatlar 1932-jıldıń basınan baslap baspasózde járiyalandı. Birinshi márte jurnalist Xans Xabe Shiklgruber – Adolf Gitlerdiń haqıyqıy familiyası ekenligi haqqındaǵı dawagerlik haqıyqatqa tuwra kelmeydi{{sfn|Хаманн|2016|c=63}}<ref>{{cite web|lang=en|url=https://www.nytimes.com/1990/05/06/opinion/l-hitler-never-really-was-schicklgruber-016390.html|title=Hitler Never Really Was Schicklgruber|last=Davin|first=Eric Leif|date=1990-05-06|publisher=[[The New York Times]]|accessdate=2010-04-25|archive-date=2011-05-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20110514081317/http://www.nytimes.com/1990/05/06/opinion/l-hitler-never-really-was-schicklgruber-016390.html|deadlink=no}}</ref><ref name="shearer16">''[[Ширер, Уильям|Ширер, У.]]'' Взлёт и падение Третьего рейха. — Т. 1. — С. 16.</ref>. 1885-jılı 7-yanvarda Alois Gitler úshinshi nekesinde tuwısqanı (Iogann Nepomuk Gidlerdiń aqlıǵı) Klara Poelclge (1860-1907) úylendi. Alois tuwısqanlıq baylanısları sebepli Klaraǵa úyleniw ushın Muqaddes Taxttan ruxsat alıwǵa májbúr boldı<ref name="Вернер Мазер" /><ref>''Ширер, У.'' Взлёт и падение Третьего рейха. — Т. 1. — С. 18.</ref>. Bul waqıtqa kelip onıń ekinshi nekesinen tuwılǵan kishkene ulı Alois hám keyinrek Geli Raubaldıń anası bolǵan qızı Anxel bar edi. Ayırım tariyxshılar Iogann Nepomuk Gidler Aloistiń biologiyalıq ákesi bolganlıǵın da boljap aytadi<ref name="davidson6" /><ref name="Вернер Мазер">''[[Вернер Мазер]]''. Адольф Гитлер. {{Ростов н/Д}}: [[Феникс (издательство)|Феникс]], 1998. — 608 с. — (След в истории). — {{некорректный ISBN|5-222-004595-X|Так в источнике}}</ref><ref>{{kitap deregi |title=Hitler: a Study in Tyranny |год=1971 |ссылка=https://archive.org/details/hitlerstudyintyr00bull_0 |издательство={{нп3|Harper & Raw}} |место=[[Нью-Йорк|New York]] |язык=en |автор=Alan Bullock}}{{ref-en}}</ref>. Gitlerdiń qarsılasları onıń shıǵısına qızıǵıwshılıq bildirgeni sebepli (sol waqıttaǵı gazetalar siyasatshınıń evrey tuwısqanları haqqında bir qatar dawrıqlı maǵlıwmatlardı basıp shıǵardı, onıń ideologiyasınıń oraylıq noqatı antisemitizm edi), ol hákimiyatqa kelgennen keyin Valdfirtelde shańaraqtıń esteligin máńgilestiriwdi qadaǵan etti hám Lincti óziniń húrmetiniń orayına aylandırdı. 1938-jılı Dellersheym janında Batıs Evropadaǵı eń úlken oqıw poligoni qurıldı hám átirapındaǵı awıllar jaylastırıldı. 1942-jılı bul táǵdir Dellersheymniń ózine de nesip etti{{sfn|Хаманн|2016|c=63-66}}. == Derekler == [[Kategoriya:Siyasatshılar]] [[Kategoriya:Nacizm]] fiduuooboowpwz4pfa1mk30fotjydz3 121564 121563 2025-06-19T06:40:34Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121564 wikitext text/x-wiki {{Mámleketlik isker infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Adolf Gitler | negizgi atı = {{lang-de|Adolf Hitler}} | súwret = Hitler portrait crop.jpg | súwret uzınlıǵı = | súwret túsindirmesi = Rásmiy portret. 1938-jıl | qatarlıq sanı = | lawazım = Germaniya Fyurerı | bayraq = Standarte Adolf Hitlers.svg | bayraq2 = Reichsadler Deutsches Reich (1935–1945).svg | lawazımdaǵı atı = | lawazımǵa kirisiw sánesi = [[1934|1934-jıl]] [[2-avgust]] | lawazımnan ketiw sánesi = [[1945|1945-jıl]] [[30-aprel]] | premyer = | prezident = | spiker = | senat baslıǵı = | vice-prezident = | gubernator = | vice-gubernator = | ministr = | premyer-ministr = | birinshi ministr = | monarx = | orınbasarı = | kancler = | parlament = | lider = | hákim = | hákim járdemshisi = | húkimdar = | húkimdar járdemshisi = | járdemshisi = | waqıtsha = | qarsılas = | aldınǵı isker = ''lawazım tiklendi'';<br>Paul fon Gindenburg (reyxprezident retinde) | keyingi isker = ''lawazım biykar etildi'';<br>Karl Dyonic (reyxprezident retinde) | aldınǵısı = | keyingisi = | taj kiygiziw sánesi = | 1belgiatı = | 1tekstatı = | 2belgiatı = | 2tekstatı = | 3belgiatı = | 3tekstatı = | 4belgiatı = | 4tekstatı = | 5belgiatı = | 5tekstatı = | qatarlıq sanı_2 = | lawazım_2 = | bayraq_2 = | bayraq2_2 = | lawazımdaǵı atı_2 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_2 = | lawazımnan ketiw sánesi_2 = | premyer_2 = | prezident_2 = | vice-prezident_2 = | gubernator_2 = | vice-gubernator_2 = | ministr_2 = | premyer-ministr_2 = | birinshi ministr_2 = | monarx_2 = | orınbasarı_2 = | kancler_2 = | parlament_2 = | senat baslıǵı_2 = | lider_2 = | hákim_2 = | hákim járdemshisi_2 = | húkimdar_2 = | húkimdar járdemshisi_2 = | járdemshisi_2 = | waqıtsha_2 = | qarsılas_2 = | aldınǵı isker_2 = | keyingi isker_2 = | aldınǵısı_2 = | keyingisi_2 = | taj kiygiziw sánesi_2 = | 1belgiatı_2 = | 1tekstatı_2 = | 2belgiatı_2 = | 2tekstatı_2 = | 3belgiatı_2 = | 3tekstatı_2 = | 4belgiatı_2 = | 4tekstatı_2 = | 5belgiatı_2 = | 5tekstatı_2 = | qatarlıq sanı_3 = | lawazım_3 = | bayraq_3 = | bayraq2_3 = | lawazımdaǵı atı_3 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_3 = | lawazımnan ketiw sánesi_3 = | premyer_3 = | prezident_3 = | vice-prezident_3 = | gubernator_3 = | vice-gubernator_3 = | ministr_3 = | premyer-ministr_3 = | birinshi ministr_3 = | monarx_3 = | orınbasarı_3 = | kancler_3 = | parlament_3 = | lider_3 = | hákim_3 = | hákim járdemshisi_3 = | húkimdar_3 = | húkimdar járdemshisi_3 = | járdemshisi_3 = | waqıtsha_3 = | qarsılas_3 = | aldınǵı isker_3 = | keyingi isker_3 = | aldınǵısı_3 = | keyingisi_3 = | taj kiygiziw sánesi_3 = | 1belgiatı_3 = | 1tekstatı_3 = | 2belgiatı_3 = | 2tekstatı_3 = | 3belgiatı_3 = | 3tekstatı_3 = | 4belgiatı_3 = | 4tekstatı_3 = | 5belgiatı_3 = | 5tekstatı_3 = | qatarlıq sanı_4 = | lawazım_4 = | bayraq_4 = | bayraq2_4 = | lawazımdaǵı atı_4 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_4 = | lawazımnan ketiw sánesi_4 = | premyer_4 = | prezident_4 = | vice-prezident_4 = | gubernator_4 = | vice-gubernator_4 = | ministr_4 = | premyer-ministr_4 = | birinshi ministr_4 = | monarx_4 = | orınbasarı_4 = | kancler_4 = | parlament_4 = | lider_4 = | hákim_4 = | hákim járdemshisi_4 = | húkimdar_4 = | húkimdar járdemshisi_4 = | járdemshisi_4 = | waqıtsha_4 = | qarsılas_4 = | aldınǵı isker_4 = | keyingi isker_4 = | aldınǵısı_4 = | keyingisi_4 = | taj kiygiziw sánesi_4 = | 1belgiatı_4 = | 1tekstatı_4 = | 2belgiatı_4 = | 2tekstatı_4 = | 3belgiatı_4 = | 3tekstatı_4 = | 4belgiatı_4 = | 4tekstatı_4 = | 5belgiatı_4 = | 5tekstatı_4 = | qatarlıq sanı_5 = | lawazım_5 = | bayraq_5 = | bayraq2_5 = | lawazımdaǵı atı_5 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_5 = | lawazımnan ketiw sánesi_5 = | premyer_5 = | prezident_5 = | vice-prezident_5 = | gubernator_5 = | vice-gubernator_5 = | ministr_5 = | premyer-ministr_5 = | birinshi ministr_5 = | monarx_5 = | orınbasarı_5 = | kancler_5 = | parlament_5 = | lider_5 = | hákim_5 = | hákim járdemshisi_5 = | húkimdar_5 = | húkimdar járdemshisi_5 = | járdemshisi_5 = | waqıtsha_5 = | qarsılas_5 = | aldınǵı isker_5 = | keyingi isker_5 = | aldınǵısı_5 = | keyingisi_5 = | taj kiygiziw sánesi_5 = | 1belgiatı_5 = | 1tekstatı_5 = | 2belgiatı_5 = | 2tekstatı_5 = | 3belgiatı_5 = | 3tekstatı_5 = | 4belgiatı_5 = | 4tekstatı_5 = | 5belgiatı_5 = | 5tekstatı_5 = | qatarlıq sanı_6 = | lawazım_6 = | bayraq_6 = | bayraq2_6 = | lawazımdaǵı atı_6 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_6 = | lawazımnan ketiw sánesi_6 = | premyer_6 = | prezident_6 = | vice-prezident_6 = | gubernator_6 = | vice-gubernator_6 = | ministr_6 = | premyer-ministr_6 = | birinshi ministr_6 = | monarx_6 = | orınbasarı_6 = | kancler_6 = | parlament_6 = | lider_6 = | hákim_6 = | hákim járdemshisi_6 = | húkimdar_6 = | húkimdar járdemshisi_6 = | járdemshisi_6 = | waqıtsha_6 = | qarsılas_6 = | aldınǵı isker_6 = | keyingi isker_6 = | aldınǵısı_6 = | keyingisi_6 = | taj kiygiziw sánesi_6 = | 1belgiatı_6 = | 1tekstatı_6 = | 2belgiatı_6 = | 2tekstatı_6 = | 3belgiatı_6 = | 3tekstatı_6 = | 4belgiatı_6 = | 4tekstatı_6 = | 5belgiatı_6 = | 5tekstatı_6 = | aytılıwı = | tuwılǵan waqtındaǵı atı = | tuwılǵan sánesi = [[1889|1889-jıl]] [[20-aprel]] | tuwılǵan ornı = Braunau-am-Inn, [[Avstro-Vengriya]] | qaytıs bolǵan sánesi = [[1945|1945-jıl]] [[30-aprel]] | qaytıs bolǵan ornı = [[Berlin]] | qaytıs bolıw sebebi = | jerlengen ornı = | dinastiyası = | puqaralıǵı = | milleti = | partiya = | basqa partiya = | boyı = | ómirlik joldası = Eva Braun | balaları = | ákesi = Alois Gitler | anası = Klara Gitler | nekesiz zayıbı = | qatnasıqları = | tuwısqanları = | jasaw ornı = | dini = | bilim alǵan jeri = | qánigeligi = | kásibi = | belgili isleri = | aylıǵı = | kabinet = | komitetler = | portfolio = | ilimiy ataǵı = | ataǵı = | maǵlıwmatı = | sıylıqları = | blanka1 = | tekst1 = | blanka2 = | tekst2 = | blanka3 = | tekst3 = | blanka4 = | tekst4 = | blanka5 = | tekst5 = | qolı = | sayt = | laqabı = | tiyisliligi = | armiya túri = | xızmet etken jılları = |áskeriy sıylıqları = |áskeriy_blanka1 = |áskeriy_tekst1 = |áskeriy_blanka2 = |áskeriy_tekst2 = |áskeriy_blanka3 = |áskeriy_tekst3 = |áskeriy_blanka4 = |áskeriy_tekst4 = |áskeriy_blanka5 = |áskeriy_tekst5 = | modul = | modul2 = | modul3 = | modul4 = | modul5 = | túsindirmeler = | sáne = | jıl = | derek = }} '''Adolf Gitler''' ({{Lang-de|Adolf Hitler}}, {{Audio-nohelp|GT AH AMS.ogg|/ ˈaːdɔlf ˈhɪtlɐ}}; [[1889|1889-jıl]] [[20-aprel]], [[Braunau-am-Inn]], [[Avstro-Vengriya]] — [[1945|1945-jı]]<nowiki/>l [[30-aprel]], [[Berlin]]) — Avstriyada tuwılǵan nemec mámleket hám [[Siyasat|siyasiy ǵayratker]], [[Nacizm|nacional-socializm]] tiykarlawshilerinen biri, 1933-jıldan 1945-jılda óz janına qas etıwıne shekem [[nacistler Germaniyası|nacistler Germaniyasınıń]] [[Fyurer|diktatorı]]. 1933-jılda nacional-socialistik nemis jumısshı partiyası jetekshisi retinde húkimetke kelip, reyx kancleri boldı. 1934-jılda fyurer hám [[Reyxskansler|reyxskancler]] ataǵına iye boldı. 1939-jıl 1-sentyabrde Polshaǵa hújim etip, [[ekinshi jáhán urısı]] baslandı, nátiyjede 70 millionnan artıq kisi qaytıs boldı. Urıs dawamında áskeriy operaciyalarda aktiv qatnas etdi hám [[Xolokost|Xolokostda]] oraylıq rol oynadı, onıń jábirleniwshileri 6 millionǵa jaqın Evropa evreyleri hám basqa etnik jáne social toparlardıń kóplegen wákilleri boldı. [[Avstriya-Vengriya|Avstriya-Vengriyanıń]] Braunau-am-Inn qalasında tuwılǵan Gitler Lenc qalası janında ósken. 1908-jildan [[Vena]] qalasında jasap, 1913-jılı Germaniyaģa kóship ótedi. [[Birinshi jáhán urısı]] dáwirinde Germaniya armiyasında xızmet etip, bir qatar sıylıqlardı qolǵa kirgizgen.1919-jılı nacional-socialistlik Germaniya jumisshi partiyasınıń (NSDAP) aldıǵı bolǵan Germaniya jumisshi partiyasına aǵza bolǵan, 1921-jili bolsa NSDAPtıń jetekshisi bolǵan. 1923-jılı Myunxendegi «pivo putchı» waqtında hákimiyattı qolǵa kirgiziwge urınıwı nátiyjesiz bolip, 5 jil qamaq jazasına húkim etilgen. Qamaqxanada ómirbayanınıń birinshi tomın hám «Menin gúresim» ({{lang-de| Mein Kampf}}) siyasiy manifestın jazǵan. 1924-jılı múddetinen burın azat etilgennen keyin Versal shártnamasına qarsı shıqtı hám xarizmatik orator sıpatında óziniń shıǵıp sóylegen sózlerinde [[pangermanizm]], [[antisemitizm]] hám [[Antikommunizm|antikommunizmdi]] propoganda qilǵan. Xalıqaralıq [[kapitalizm]] hám [[Kommunizm|kommunizmdi]] evrey til biriktiriwiniń bir bólegi sıpatında qaralaǵan. 1932-jil noyabrde NSDAP Germaniya [[Reyxstag (Veymar respubliası)|reyxstagında]] kópshilik orınlardı iyeledi, biraq absolyut kópshilikke iye bolmadı. Nátiyjede birde-bir partiya reyxskancler lawazımına talabanlardı qollap-quwatlaw ushın kópshiliktiń parlament koaliciyasın qáliplestire almadı. Burınǵı reyxskancler [[Franc fon Papen]] hám basqa da konservativ basshılar reyxsprezident [[Paul fon Gindenburg|Paul fon Gindenburgtı]] Gitlerdi kancler etip tayınlawǵa kóndirgen. 1933-jil 30-yanvarda tayınlaw ámelge asırıldı. Kóp ótpey reyxstag Ayrıqsha wákillikler haqqındaǵı nızamdı qabıl etip, [[Veymar respublikası|Veymar respublikasınan]] nacional-socializmniń [[Totalitarizm|totalitar]] hám [[Avtokratiya|avtoritar]] ideologiyasına tiykarlanǵan bir partiyalı diktaturaǵa [[Germaniyada nacistlerdiń hákimiyatqa keliwi|ótiwdi]] baslap berdi. 1934-jılı 2-avgustta Gindenburg qaytıs bolǵannan keyin Gitler mámleket basshısı lawazımın da iyelep, barlıq hákimiyattı óz qolina aldı. Ol Birinshi jáhán urısınan keyin [[Britaniya imperiyası|Britaniya]] hám [[Úshinshi Franciya Respublikası|Franciya]] húkimdarlıq etken Evropa kartasın ózgertip, evreylerdi Germaniyadan quwip shiǵariw hám «<nowiki/>[[Jana tártip (nacizm)|jana tártip]]<nowiki/>» ornatiwǵa umtıldı. Onıń húkimdarlıǵınıń dáslepki altı jılı [[Ullı depressiya|Ullı depressiyadan]] keyin tez ekonomikalıq tikleniwge alıp keldi, [[Versal shártnaması]] sheklewlerin biykarladı hám millionlaǵan etnikalıq nemecler jasaytuǵın aymaqlardı qosıp aldı, bul bolsa onı xalıqtıń úlken qollap-quwatlawına alıp keldi. Gitler nemis xalqı ushın Shigis Evropadaǵı [[Shıǵıstaǵı turmıslıq mákan|turmıslıq mákandı]] ({{lang-de|Lebensraum}}) keńeytiwge umtıldı. Onıń agressiv sırtqı siyasatı Ekinshi jáhán urısınıń tiykarǵı sebebi esaplanadı. Keń kólemli qayta qurallaniwdi ámelge asırǵan Germaniya 1939-jıl 1-sentyabrde Polshaǵa bastırıp kirdi, nátiyjede [[Ullı Britaniya]] hám [[Franciya]] Germaniyaǵa uris járiyaladı. 1941-jıl iyunde Gitler [[«Barbarossa» operaciyası|Sovet Awqamına bastırıp kiriw]] haqqında buyrıq berdi, 1941-jıl dekabrde bolsa [[Germaniyanıń AQSHqa uris járiyalaw haqqındaǵı deklaraciyası (1941)|AQSHqa uris járiyaladı]]. 1941-jıldıń aqırına kelip, Germaniya [[Vermaxt|vermaxtı]] hám oniń awqamlasları Evropa hám Arqa Afrikanıń úlken bólimin basıp aldı. 1941-jıldan keyin bul tabıslar áste-aqırın joqqa shıqtı hám 1945-jılı awqamlas armiyalar vermaxttı pútkilley jeńdi. 1945-jılı 29-aprelde Berlindegi fyurer bunkerinde Gitler óziniń uzaq jıllıq joldası Eva Braunǵa úylendi hám erteńine onıń menen birge Qızıl Armiya qolına túsip qalmaw ushın [[Adolf Gitlerdiń ólimi|óz janına qas etti]]. Denelerdi órtep jiberiw kerek edi, biraq asıǵısta bul jumıstı aqırına jetkeriwge úlgermedi. Urıstan soń Xalıq aralıq áskeriy tribunal bir qatar burınǵı joqarı mártebeli nemec basshıların ólim jazasına yaki uzaq múddetli qamaq jazasına húkim etti hám Gitler tárepinen dúzilgen SS, SD hám Gestapo shólkemlerin jınayıy dep taptı. Britaniya tariyxshısı Yan Kershou Gitlerdi «zamanagóy siyasiy jawızlıq tımsalı» dep táriypleydi{{sfn|Kershaw|2000b|p=XVII}}. [[Nacizmniń rasalıq teoriyası|Rasalıq ideologiyasına]] tiykarlanǵan Gitler rejimi 6 millionǵa jaqın evrey hám basqa millionlap qurbanlardıń genocidine juwapker edi, olardı Gitler hám onıń sherikleri rasalıq jaqtan kemis yamasa sociallıq jaqtan qolaysız elementler dep esaplaǵan. Gitler rejimi, sonday-aq, shama menen 19,3 million tınısh xalıq hám áskeriy tutqınlardıń ólimine de juwapker. Bunnan tısqarı, Evropa áskeriy háreketler teatrında 28,7 million ásker qaytıs boldı. Ekinshi jáhán urısı waqtında [[Ekinshi jáhán urısındaǵı joǵaltıwlar|qaytıs bolǵan tınısh xalıq]] sanı áskeriy háreketler ushın misli kórilmegen edi. == Ómirbayanı == === Shejire === Gitlerdiń barlıq ataqlı ata-babaları házirgi [[Chexiya]] menen shegaralas (Avstriya-Vengriyanıń hákimshilik-aymaqlıq bóliniwine bola – [[Bogemiya]] menen) [[Tómengi Avstriya|Tómengi Avstriyanıń]] kámbaǵal wálayatı Valdfirtelden kelip shıqqan{{sfn|Хаманн|2016|c=59}}. «Gitler» familiyası hár qıylı jazılıwlarda (''Hittlaer'', ''Hiedler'') belgili hám eń keń tarqalǵan versiyaǵa kóre, ''Hütte'' («ılashıq») sózinen kelip shıqqan ''Hütler'' familiyası menen birdey<ref>{{lang|de|Deutsche Namenkunde: Unsere Familiennamen nach ihrer Entstehung und Bedeutung. München-Berlin, 1942. S. 276.}}</ref>{{sfn|Хаманн|2016|c=59}}. Adolftıń ákesi Alois Gitler (1837-1903) [[Pyolla|Dyollersxaym]] janındaǵı Strones awılında qırıq bir jasar hám turmısqa shıqpaǵan Mariya Shiklgruber shańaraǵında tuwılǵan. Alois tuwılǵanınan bes jil ótip, Mariya Shiklgruber pútkil ómirin kámbaǵallıqta ótkizgen hám óz úyine iye bolmaǵan Shpital awılınan (házirgi [[Vaytra]] qalasınıń bir bólimi) digirmanshı Iogann Georg Gidlerge (Xiedler) úylendi. Balanı Gidlerdıń inisi Iogann Nepomuk óz úyine alıp ketti. Iogann Georg Gidler 1857-jılı otız toǵız jasına shekem nızamsız tuwılǵan bala sıpatında anasınıń familiyasın alıp júrgen Aloisti asıra almay qaytıs boldı{{sfn|Хаманн|2016|c=59-60}}. Alois Shiklgruber on úsh jasında tolıq mektep bilimlerin ala almay, jumıs islew ushın ketedi, on segiz jasında bolsa bajıxana xızmetine kiredi, bul kámbaǵal diyxan shańaraǵınan shıqqan adam ushın úlken tabıs edi. Bajıxanada ol pensiyaǵa shıqqansha keyingi qırıq jıl xızmet etti{{sfn|Хаманн|2016|c=60-61}}. Tek 1876-jılı ǵana Iogann Nepomuk Gidlerdiń baslaması menen úsh gúwa Gidler tiri waqtında Aloisti óziniń balası dep moyınlaǵanın tastıyıqladı, bul oǵan familiyasın ózgertiwge múmkinshilik berdi. Soniń menen birge, Dollersxaym ruwxaniysi metrikalıq kitapqa dúzetiw kirgizip, familiyasın «Gitler» dep jazip berdi<ref name="davidson6">{{kitap deregi|автор=Davidson, Eugene.|title=The making of Adolf Hitler: the birth and rise of Nazism|ссылка=https://books.google.ru/books?id=JagUZcri3s8C&pg=PA4|издательство=[[University of Missouri Press]]|год=1997|pages=4—6|allpages=419|isbn=978-0-8262-1117-0}}{{ref-en}}</ref>{{sfn|Хаманн|2016|c=61}}. Gitler úlkenniń ómir bayanı haqqındaǵı maǵlıwmatlar 1932-jıldıń basınan baslap baspasózde járiyalandı. Birinshi márte jurnalist Xans Xabe Shiklgruber – Adolf Gitlerdiń haqıyqıy familiyası ekenligi haqqındaǵı dawagerlik haqıyqatqa tuwra kelmeydi{{sfn|Хаманн|2016|c=63}}<ref>{{cite web|lang=en|url=https://www.nytimes.com/1990/05/06/opinion/l-hitler-never-really-was-schicklgruber-016390.html|title=Hitler Never Really Was Schicklgruber|last=Davin|first=Eric Leif|date=1990-05-06|publisher=[[The New York Times]]|accessdate=2010-04-25|archive-date=2011-05-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20110514081317/http://www.nytimes.com/1990/05/06/opinion/l-hitler-never-really-was-schicklgruber-016390.html|deadlink=no}}</ref><ref name="shearer16">''[[Ширер, Уильям|Ширер, У.]]'' Взлёт и падение Третьего рейха. — Т. 1. — С. 16.</ref>. 1885-jılı 7-yanvarda Alois Gitler úshinshi nekesinde tuwısqanı (Iogann Nepomuk Gidlerdiń aqlıǵı) Klara Poelclge (1860-1907) úylendi. Alois tuwısqanlıq baylanısları sebepli Klaraǵa úyleniw ushın Muqaddes Taxttan ruxsat alıwǵa májbúr boldı<ref name="Вернер Мазер" /><ref>''Ширер, У.'' Взлёт и падение Третьего рейха. — Т. 1. — С. 18.</ref>. Bul waqıtqa kelip onıń ekinshi nekesinen tuwılǵan kishkene ulı Alois hám keyinrek Geli Raubaldıń anası bolǵan qızı Anxel bar edi. Ayırım tariyxshılar Iogann Nepomuk Gidler Aloistiń biologiyalıq ákesi bolganlıǵın da boljap aytadi<ref name="davidson6" /><ref name="Вернер Мазер">''[[Вернер Мазер]]''. Адольф Гитлер. {{Ростов н/Д}}: [[Феникс (издательство)|Феникс]], 1998. — 608 с. — (След в истории). — {{некорректный ISBN|5-222-004595-X|Так в источнике}}</ref><ref>{{kitap deregi |title=Hitler: a Study in Tyranny |год=1971 |ссылка=https://archive.org/details/hitlerstudyintyr00bull_0 |издательство={{нп3|Harper & Raw}} |место=[[Нью-Йорк|New York]] |язык=en |автор=Alan Bullock}}{{ref-en}}</ref>. Gitlerdiń qarsılasları onıń shıǵısına qızıǵıwshılıq bildirgeni sebepli (sol waqıttaǵı gazetalar siyasatshınıń evrey tuwısqanları haqqında bir qatar dawrıqlı maǵlıwmatlardı basıp shıǵardı, onıń ideologiyasınıń oraylıq noqatı antisemitizm edi), ol hákimiyatqa kelgennen keyin Valdfirtelde shańaraqtıń esteligin máńgilestiriwdi qadaǵan etti hám Lincti óziniń húrmetiniń orayına aylandırdı. 1938-jılı Dellersheym janında Batıs Evropadaǵı eń úlken oqıw poligoni qurıldı hám átirapındaǵı awıllar jaylastırıldı. 1942-jılı bul táǵdir Dellersheymniń ózine de nesip etti{{sfn|Хаманн|2016|c=63-66}}. == Derekler == [[Kategoriya:Siyasatshılar]] [[Kategoriya:Nacizm]] n9851xox4hwve05tl4tp3uflmrqhr4d 121565 121564 2025-06-19T06:42:57Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121565 wikitext text/x-wiki {{Mámleketlik isker infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Adolf Gitler | negizgi atı = {{lang-de|Adolf Hitler}} | súwret = Hitler portrait crop.jpg | súwret uzınlıǵı = | súwret túsindirmesi = Rásmiy portret. 1938-jıl | qatarlıq sanı = | lawazım = Germaniya Fyurerı | bayraq = Standarte Adolf Hitlers.svg | bayraq2 = Reichsadler Deutsches Reich (1935–1945).svg | lawazımdaǵı atı = | lawazımǵa kirisiw sánesi = [[1934|1934-jıl]] [[2-avgust]] | lawazımnan ketiw sánesi = [[1945|1945-jıl]] [[30-aprel]] | premyer = | prezident = | spiker = | senat baslıǵı = | vice-prezident = | gubernator = | vice-gubernator = | ministr = | premyer-ministr = | birinshi ministr = | monarx = | orınbasarı = | kancler = | parlament = | lider = | hákim = | hákim járdemshisi = | húkimdar = | húkimdar járdemshisi = | járdemshisi = | waqıtsha = | qarsılas = | aldınǵı isker = ''lawazım tiklendi'';<br>Paul fon Gindenburg (reyxprezident retinde) | keyingi isker = ''lawazım biykar etildi'';<br>Karl Dyonic (reyxprezident retinde) | aldınǵısı = | keyingisi = | taj kiygiziw sánesi = | 1belgiatı = | 1tekstatı = | 2belgiatı = | 2tekstatı = | 3belgiatı = | 3tekstatı = | 4belgiatı = | 4tekstatı = | 5belgiatı = | 5tekstatı = | qatarlıq sanı_2 = | lawazım_2 = | bayraq_2 = | bayraq2_2 = | lawazımdaǵı atı_2 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_2 = | lawazımnan ketiw sánesi_2 = | premyer_2 = | prezident_2 = | vice-prezident_2 = | gubernator_2 = | vice-gubernator_2 = | ministr_2 = | premyer-ministr_2 = | birinshi ministr_2 = | monarx_2 = | orınbasarı_2 = | kancler_2 = | parlament_2 = | senat baslıǵı_2 = | lider_2 = | hákim_2 = | hákim járdemshisi_2 = | húkimdar_2 = | húkimdar járdemshisi_2 = | járdemshisi_2 = | waqıtsha_2 = | qarsılas_2 = | aldınǵı isker_2 = | keyingi isker_2 = | aldınǵısı_2 = | keyingisi_2 = | taj kiygiziw sánesi_2 = | 1belgiatı_2 = | 1tekstatı_2 = | 2belgiatı_2 = | 2tekstatı_2 = | 3belgiatı_2 = | 3tekstatı_2 = | 4belgiatı_2 = | 4tekstatı_2 = | 5belgiatı_2 = | 5tekstatı_2 = | qatarlıq sanı_3 = | lawazım_3 = | bayraq_3 = | bayraq2_3 = | lawazımdaǵı atı_3 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_3 = | lawazımnan ketiw sánesi_3 = | premyer_3 = | prezident_3 = | vice-prezident_3 = | gubernator_3 = | vice-gubernator_3 = | ministr_3 = | premyer-ministr_3 = | birinshi ministr_3 = | monarx_3 = | orınbasarı_3 = | kancler_3 = | parlament_3 = | lider_3 = | hákim_3 = | hákim járdemshisi_3 = | húkimdar_3 = | húkimdar járdemshisi_3 = | járdemshisi_3 = | waqıtsha_3 = | qarsılas_3 = | aldınǵı isker_3 = | keyingi isker_3 = | aldınǵısı_3 = | keyingisi_3 = | taj kiygiziw sánesi_3 = | 1belgiatı_3 = | 1tekstatı_3 = | 2belgiatı_3 = | 2tekstatı_3 = | 3belgiatı_3 = | 3tekstatı_3 = | 4belgiatı_3 = | 4tekstatı_3 = | 5belgiatı_3 = | 5tekstatı_3 = | qatarlıq sanı_4 = | lawazım_4 = | bayraq_4 = | bayraq2_4 = | lawazımdaǵı atı_4 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_4 = | lawazımnan ketiw sánesi_4 = | premyer_4 = | prezident_4 = | vice-prezident_4 = | gubernator_4 = | vice-gubernator_4 = | ministr_4 = | premyer-ministr_4 = | birinshi ministr_4 = | monarx_4 = | orınbasarı_4 = | kancler_4 = | parlament_4 = | lider_4 = | hákim_4 = | hákim járdemshisi_4 = | húkimdar_4 = | húkimdar járdemshisi_4 = | járdemshisi_4 = | waqıtsha_4 = | qarsılas_4 = | aldınǵı isker_4 = | keyingi isker_4 = | aldınǵısı_4 = | keyingisi_4 = | taj kiygiziw sánesi_4 = | 1belgiatı_4 = | 1tekstatı_4 = | 2belgiatı_4 = | 2tekstatı_4 = | 3belgiatı_4 = | 3tekstatı_4 = | 4belgiatı_4 = | 4tekstatı_4 = | 5belgiatı_4 = | 5tekstatı_4 = | qatarlıq sanı_5 = | lawazım_5 = | bayraq_5 = | bayraq2_5 = | lawazımdaǵı atı_5 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_5 = | lawazımnan ketiw sánesi_5 = | premyer_5 = | prezident_5 = | vice-prezident_5 = | gubernator_5 = | vice-gubernator_5 = | ministr_5 = | premyer-ministr_5 = | birinshi ministr_5 = | monarx_5 = | orınbasarı_5 = | kancler_5 = | parlament_5 = | lider_5 = | hákim_5 = | hákim járdemshisi_5 = | húkimdar_5 = | húkimdar járdemshisi_5 = | járdemshisi_5 = | waqıtsha_5 = | qarsılas_5 = | aldınǵı isker_5 = | keyingi isker_5 = | aldınǵısı_5 = | keyingisi_5 = | taj kiygiziw sánesi_5 = | 1belgiatı_5 = | 1tekstatı_5 = | 2belgiatı_5 = | 2tekstatı_5 = | 3belgiatı_5 = | 3tekstatı_5 = | 4belgiatı_5 = | 4tekstatı_5 = | 5belgiatı_5 = | 5tekstatı_5 = | qatarlıq sanı_6 = | lawazım_6 = | bayraq_6 = | bayraq2_6 = | lawazımdaǵı atı_6 = | lawazımǵa kirisiw sánesi_6 = | lawazımnan ketiw sánesi_6 = | premyer_6 = | prezident_6 = | vice-prezident_6 = | gubernator_6 = | vice-gubernator_6 = | ministr_6 = | premyer-ministr_6 = | birinshi ministr_6 = | monarx_6 = | orınbasarı_6 = | kancler_6 = | parlament_6 = | lider_6 = | hákim_6 = | hákim járdemshisi_6 = | húkimdar_6 = | húkimdar járdemshisi_6 = | járdemshisi_6 = | waqıtsha_6 = | qarsılas_6 = | aldınǵı isker_6 = | keyingi isker_6 = | aldınǵısı_6 = | keyingisi_6 = | taj kiygiziw sánesi_6 = | 1belgiatı_6 = | 1tekstatı_6 = | 2belgiatı_6 = | 2tekstatı_6 = | 3belgiatı_6 = | 3tekstatı_6 = | 4belgiatı_6 = | 4tekstatı_6 = | 5belgiatı_6 = | 5tekstatı_6 = | aytılıwı = | tuwılǵan waqtındaǵı atı = | tuwılǵan sánesi = [[1889|1889-jıl]] [[20-aprel]] | tuwılǵan ornı = [[Braunau-am-Inn]], [[Avstro-Vengriya]] | qaytıs bolǵan sánesi = [[1945|1945-jıl]] [[30-aprel]] | qaytıs bolǵan ornı = [[Berlin]], [[Nacistler Germaniyası|Germaniya]] | qaytıs bolıw sebebi = | jerlengen ornı = | dinastiyası = | puqaralıǵı = | milleti = | partiya = | basqa partiya = | boyı = | ómirlik joldası = Eva Braun | balaları = | ákesi = Alois Gitler | anası = Klara Gitler | nekesiz zayıbı = | qatnasıqları = | tuwısqanları = | jasaw ornı = | dini = | bilim alǵan jeri = | qánigeligi = | kásibi = | belgili isleri = | aylıǵı = | kabinet = | komitetler = | portfolio = | ilimiy ataǵı = | ataǵı = | maǵlıwmatı = | sıylıqları = | blanka1 = | tekst1 = | blanka2 = | tekst2 = | blanka3 = | tekst3 = | blanka4 = | tekst4 = | blanka5 = | tekst5 = | qolı = | sayt = | laqabı = | tiyisliligi = | armiya túri = | xızmet etken jılları = |áskeriy sıylıqları = |áskeriy_blanka1 = |áskeriy_tekst1 = |áskeriy_blanka2 = |áskeriy_tekst2 = |áskeriy_blanka3 = |áskeriy_tekst3 = |áskeriy_blanka4 = |áskeriy_tekst4 = |áskeriy_blanka5 = |áskeriy_tekst5 = | modul = | modul2 = | modul3 = | modul4 = | modul5 = | túsindirmeler = | sáne = | jıl = | derek = }} '''Adolf Gitler''' ({{Lang-de|Adolf Hitler}}, {{Audio-nohelp|GT AH AMS.ogg|/ ˈaːdɔlf ˈhɪtlɐ}}; [[1889|1889-jıl]] [[20-aprel]], [[Braunau-am-Inn]], [[Avstro-Vengriya]] — [[1945|1945-jı]]<nowiki/>l [[30-aprel]], [[Berlin]]) — Avstriyada tuwılǵan nemec mámleket hám [[Siyasat|siyasiy ǵayratker]], [[Nacizm|nacional-socializm]] tiykarlawshilerinen biri, 1933-jıldan 1945-jılda óz janına qas etıwıne shekem [[nacistler Germaniyası|nacistler Germaniyasınıń]] [[Fyurer|diktatorı]]. 1933-jılda nacional-socialistik nemis jumısshı partiyası jetekshisi retinde húkimetke kelip, reyx kancleri boldı. 1934-jılda fyurer hám [[Reyxskansler|reyxskancler]] ataǵına iye boldı. 1939-jıl 1-sentyabrde Polshaǵa hújim etip, [[ekinshi jáhán urısı]] baslandı, nátiyjede 70 millionnan artıq kisi qaytıs boldı. Urıs dawamında áskeriy operaciyalarda aktiv qatnas etdi hám [[Xolokost|Xolokostda]] oraylıq rol oynadı, onıń jábirleniwshileri 6 millionǵa jaqın Evropa evreyleri hám basqa etnik jáne social toparlardıń kóplegen wákilleri boldı. [[Avstriya-Vengriya|Avstriya-Vengriyanıń]] Braunau-am-Inn qalasında tuwılǵan Gitler Lenc qalası janında ósken. 1908-jildan [[Vena]] qalasında jasap, 1913-jılı Germaniyaģa kóship ótedi. [[Birinshi jáhán urısı]] dáwirinde Germaniya armiyasında xızmet etip, bir qatar sıylıqlardı qolǵa kirgizgen.1919-jılı nacional-socialistlik Germaniya jumisshi partiyasınıń (NSDAP) aldıǵı bolǵan Germaniya jumisshi partiyasına aǵza bolǵan, 1921-jili bolsa NSDAPtıń jetekshisi bolǵan. 1923-jılı Myunxendegi «pivo putchı» waqtında hákimiyattı qolǵa kirgiziwge urınıwı nátiyjesiz bolip, 5 jil qamaq jazasına húkim etilgen. Qamaqxanada ómirbayanınıń birinshi tomın hám «Menin gúresim» ({{lang-de| Mein Kampf}}) siyasiy manifestın jazǵan. 1924-jılı múddetinen burın azat etilgennen keyin Versal shártnamasına qarsı shıqtı hám xarizmatik orator sıpatında óziniń shıǵıp sóylegen sózlerinde [[pangermanizm]], [[antisemitizm]] hám [[Antikommunizm|antikommunizmdi]] propoganda qilǵan. Xalıqaralıq [[kapitalizm]] hám [[Kommunizm|kommunizmdi]] evrey til biriktiriwiniń bir bólegi sıpatında qaralaǵan. 1932-jil noyabrde NSDAP Germaniya [[Reyxstag (Veymar respubliası)|reyxstagında]] kópshilik orınlardı iyeledi, biraq absolyut kópshilikke iye bolmadı. Nátiyjede birde-bir partiya reyxskancler lawazımına talabanlardı qollap-quwatlaw ushın kópshiliktiń parlament koaliciyasın qáliplestire almadı. Burınǵı reyxskancler [[Franc fon Papen]] hám basqa da konservativ basshılar reyxsprezident [[Paul fon Gindenburg|Paul fon Gindenburgtı]] Gitlerdi kancler etip tayınlawǵa kóndirgen. 1933-jil 30-yanvarda tayınlaw ámelge asırıldı. Kóp ótpey reyxstag Ayrıqsha wákillikler haqqındaǵı nızamdı qabıl etip, [[Veymar respublikası|Veymar respublikasınan]] nacional-socializmniń [[Totalitarizm|totalitar]] hám [[Avtokratiya|avtoritar]] ideologiyasına tiykarlanǵan bir partiyalı diktaturaǵa [[Germaniyada nacistlerdiń hákimiyatqa keliwi|ótiwdi]] baslap berdi. 1934-jılı 2-avgustta Gindenburg qaytıs bolǵannan keyin Gitler mámleket basshısı lawazımın da iyelep, barlıq hákimiyattı óz qolina aldı. Ol Birinshi jáhán urısınan keyin [[Britaniya imperiyası|Britaniya]] hám [[Úshinshi Franciya Respublikası|Franciya]] húkimdarlıq etken Evropa kartasın ózgertip, evreylerdi Germaniyadan quwip shiǵariw hám «<nowiki/>[[Jana tártip (nacizm)|jana tártip]]<nowiki/>» ornatiwǵa umtıldı. Onıń húkimdarlıǵınıń dáslepki altı jılı [[Ullı depressiya|Ullı depressiyadan]] keyin tez ekonomikalıq tikleniwge alıp keldi, [[Versal shártnaması]] sheklewlerin biykarladı hám millionlaǵan etnikalıq nemecler jasaytuǵın aymaqlardı qosıp aldı, bul bolsa onı xalıqtıń úlken qollap-quwatlawına alıp keldi. Gitler nemis xalqı ushın Shigis Evropadaǵı [[Shıǵıstaǵı turmıslıq mákan|turmıslıq mákandı]] ({{lang-de|Lebensraum}}) keńeytiwge umtıldı. Onıń agressiv sırtqı siyasatı Ekinshi jáhán urısınıń tiykarǵı sebebi esaplanadı. Keń kólemli qayta qurallaniwdi ámelge asırǵan Germaniya 1939-jıl 1-sentyabrde Polshaǵa bastırıp kirdi, nátiyjede [[Ullı Britaniya]] hám [[Franciya]] Germaniyaǵa uris járiyaladı. 1941-jıl iyunde Gitler [[«Barbarossa» operaciyası|Sovet Awqamına bastırıp kiriw]] haqqında buyrıq berdi, 1941-jıl dekabrde bolsa [[Germaniyanıń AQSHqa uris járiyalaw haqqındaǵı deklaraciyası (1941)|AQSHqa uris járiyaladı]]. 1941-jıldıń aqırına kelip, Germaniya [[Vermaxt|vermaxtı]] hám oniń awqamlasları Evropa hám Arqa Afrikanıń úlken bólimin basıp aldı. 1941-jıldan keyin bul tabıslar áste-aqırın joqqa shıqtı hám 1945-jılı awqamlas armiyalar vermaxttı pútkilley jeńdi. 1945-jılı 29-aprelde Berlindegi fyurer bunkerinde Gitler óziniń uzaq jıllıq joldası Eva Braunǵa úylendi hám erteńine onıń menen birge Qızıl Armiya qolına túsip qalmaw ushın [[Adolf Gitlerdiń ólimi|óz janına qas etti]]. Denelerdi órtep jiberiw kerek edi, biraq asıǵısta bul jumıstı aqırına jetkeriwge úlgermedi. Urıstan soń Xalıq aralıq áskeriy tribunal bir qatar burınǵı joqarı mártebeli nemec basshıların ólim jazasına yaki uzaq múddetli qamaq jazasına húkim etti hám Gitler tárepinen dúzilgen SS, SD hám Gestapo shólkemlerin jınayıy dep taptı. Britaniya tariyxshısı Yan Kershou Gitlerdi «zamanagóy siyasiy jawızlıq tımsalı» dep táriypleydi{{sfn|Kershaw|2000b|p=XVII}}. [[Nacizmniń rasalıq teoriyası|Rasalıq ideologiyasına]] tiykarlanǵan Gitler rejimi 6 millionǵa jaqın evrey hám basqa millionlap qurbanlardıń genocidine juwapker edi, olardı Gitler hám onıń sherikleri rasalıq jaqtan kemis yamasa sociallıq jaqtan qolaysız elementler dep esaplaǵan. Gitler rejimi, sonday-aq, shama menen 19,3 million tınısh xalıq hám áskeriy tutqınlardıń ólimine de juwapker. Bunnan tısqarı, Evropa áskeriy háreketler teatrında 28,7 million ásker qaytıs boldı. Ekinshi jáhán urısı waqtında [[Ekinshi jáhán urısındaǵı joǵaltıwlar|qaytıs bolǵan tınısh xalıq]] sanı áskeriy háreketler ushın misli kórilmegen edi. == Ómirbayanı == === Shejire === Gitlerdiń barlıq ataqlı ata-babaları házirgi [[Chexiya]] menen shegaralas (Avstriya-Vengriyanıń hákimshilik-aymaqlıq bóliniwine bola – [[Bogemiya]] menen) [[Tómengi Avstriya|Tómengi Avstriyanıń]] kámbaǵal wálayatı Valdfirtelden kelip shıqqan{{sfn|Хаманн|2016|c=59}}. «Gitler» familiyası hár qıylı jazılıwlarda (''Hittlaer'', ''Hiedler'') belgili hám eń keń tarqalǵan versiyaǵa kóre, ''Hütte'' («ılashıq») sózinen kelip shıqqan ''Hütler'' familiyası menen birdey<ref>{{lang|de|Deutsche Namenkunde: Unsere Familiennamen nach ihrer Entstehung und Bedeutung. München-Berlin, 1942. S. 276.}}</ref>{{sfn|Хаманн|2016|c=59}}. Adolftıń ákesi Alois Gitler (1837-1903) [[Pyolla|Dyollersxaym]] janındaǵı Strones awılında qırıq bir jasar hám turmısqa shıqpaǵan Mariya Shiklgruber shańaraǵında tuwılǵan. Alois tuwılǵanınan bes jil ótip, Mariya Shiklgruber pútkil ómirin kámbaǵallıqta ótkizgen hám óz úyine iye bolmaǵan Shpital awılınan (házirgi [[Vaytra]] qalasınıń bir bólimi) digirmanshı Iogann Georg Gidlerge (Xiedler) úylendi. Balanı Gidlerdıń inisi Iogann Nepomuk óz úyine alıp ketti. Iogann Georg Gidler 1857-jılı otız toǵız jasına shekem nızamsız tuwılǵan bala sıpatında anasınıń familiyasın alıp júrgen Aloisti asıra almay qaytıs boldı{{sfn|Хаманн|2016|c=59-60}}. Alois Shiklgruber on úsh jasında tolıq mektep bilimlerin ala almay, jumıs islew ushın ketedi, on segiz jasında bolsa bajıxana xızmetine kiredi, bul kámbaǵal diyxan shańaraǵınan shıqqan adam ushın úlken tabıs edi. Bajıxanada ol pensiyaǵa shıqqansha keyingi qırıq jıl xızmet etti{{sfn|Хаманн|2016|c=60-61}}. Tek 1876-jılı ǵana Iogann Nepomuk Gidlerdiń baslaması menen úsh gúwa Gidler tiri waqtında Aloisti óziniń balası dep moyınlaǵanın tastıyıqladı, bul oǵan familiyasın ózgertiwge múmkinshilik berdi. Soniń menen birge, Dollersxaym ruwxaniysi metrikalıq kitapqa dúzetiw kirgizip, familiyasın «Gitler» dep jazip berdi<ref name="davidson6">{{kitap deregi|автор=Davidson, Eugene.|title=The making of Adolf Hitler: the birth and rise of Nazism|ссылка=https://books.google.ru/books?id=JagUZcri3s8C&pg=PA4|издательство=[[University of Missouri Press]]|год=1997|pages=4—6|allpages=419|isbn=978-0-8262-1117-0}}{{ref-en}}</ref>{{sfn|Хаманн|2016|c=61}}. Gitler úlkenniń ómir bayanı haqqındaǵı maǵlıwmatlar 1932-jıldıń basınan baslap baspasózde járiyalandı. Birinshi márte jurnalist Xans Xabe Shiklgruber – Adolf Gitlerdiń haqıyqıy familiyası ekenligi haqqındaǵı dawagerlik haqıyqatqa tuwra kelmeydi{{sfn|Хаманн|2016|c=63}}<ref>{{cite web|lang=en|url=https://www.nytimes.com/1990/05/06/opinion/l-hitler-never-really-was-schicklgruber-016390.html|title=Hitler Never Really Was Schicklgruber|last=Davin|first=Eric Leif|date=1990-05-06|publisher=[[The New York Times]]|accessdate=2010-04-25|archive-date=2011-05-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20110514081317/http://www.nytimes.com/1990/05/06/opinion/l-hitler-never-really-was-schicklgruber-016390.html|deadlink=no}}</ref><ref name="shearer16">''[[Ширер, Уильям|Ширер, У.]]'' Взлёт и падение Третьего рейха. — Т. 1. — С. 16.</ref>. 1885-jılı 7-yanvarda Alois Gitler úshinshi nekesinde tuwısqanı (Iogann Nepomuk Gidlerdiń aqlıǵı) Klara Poelclge (1860-1907) úylendi. Alois tuwısqanlıq baylanısları sebepli Klaraǵa úyleniw ushın Muqaddes Taxttan ruxsat alıwǵa májbúr boldı<ref name="Вернер Мазер" /><ref>''Ширер, У.'' Взлёт и падение Третьего рейха. — Т. 1. — С. 18.</ref>. Bul waqıtqa kelip onıń ekinshi nekesinen tuwılǵan kishkene ulı Alois hám keyinrek Geli Raubaldıń anası bolǵan qızı Anxel bar edi. Ayırım tariyxshılar Iogann Nepomuk Gidler Aloistiń biologiyalıq ákesi bolganlıǵın da boljap aytadi<ref name="davidson6" /><ref name="Вернер Мазер">''[[Вернер Мазер]]''. Адольф Гитлер. {{Ростов н/Д}}: [[Феникс (издательство)|Феникс]], 1998. — 608 с. — (След в истории). — {{некорректный ISBN|5-222-004595-X|Так в источнике}}</ref><ref>{{kitap deregi |title=Hitler: a Study in Tyranny |год=1971 |ссылка=https://archive.org/details/hitlerstudyintyr00bull_0 |издательство={{нп3|Harper & Raw}} |место=[[Нью-Йорк|New York]] |язык=en |автор=Alan Bullock}}{{ref-en}}</ref>. Gitlerdiń qarsılasları onıń shıǵısına qızıǵıwshılıq bildirgeni sebepli (sol waqıttaǵı gazetalar siyasatshınıń evrey tuwısqanları haqqında bir qatar dawrıqlı maǵlıwmatlardı basıp shıǵardı, onıń ideologiyasınıń oraylıq noqatı antisemitizm edi), ol hákimiyatqa kelgennen keyin Valdfirtelde shańaraqtıń esteligin máńgilestiriwdi qadaǵan etti hám Lincti óziniń húrmetiniń orayına aylandırdı. 1938-jılı Dellersheym janında Batıs Evropadaǵı eń úlken oqıw poligoni qurıldı hám átirapındaǵı awıllar jaylastırıldı. 1942-jılı bul táǵdir Dellersheymniń ózine de nesip etti{{sfn|Хаманн|2016|c=63-66}}. == Derekler == [[Kategoriya:Siyasatshılar]] [[Kategoriya:Nacizm]] 2g5ol7oa5lhbvpuxzr8h2020gyqptms 0 3039 121590 118255 2025-06-19T10:09:27Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121590 wikitext text/x-wiki {{Futbol klubı infoqutısı | klub atı = Liverpul | súwret =Liverpool FC crest, Main Stand.jpg | súwret_ólshem = 140px | vertikal_ólshem = 0.9 | alternativ_tekst = | astjazıw = Liverpul futbol klubı logotipi | tolıq atı = ''Liverpool Football Club'' | nikneym = ''Qızıllar'' ({{lang-en|The Reds}}) | qısqa atı = | dúzilgen waqtı = 1892 jıl 3-iyun | saplastırılǵan waqtı = | stadion = [[Enfild (stadion)|Enfild]]<br /> [[Liverpul]], [[Angliya]] | sıyımlılıǵı = 61276<ref name="stad">{{Web deregi |url=https://resources.premierleague.com/premierleague/document/2023/08/10/eb775c99-351a-46c1-9050-53dcae175a81/PL_Handbook_2023-24_DIGITAL_03.08.23.pdf |title=Premier League Handbook 2023/24 |publisher=Premier League |date=2023 |lang=en |format=pdf |access-date=2023-08-28 |archive-date=2023-08-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230815171445/ttps://resources.premierleague.com/premierleague/document/2023/08/10/eb775c99-351a-46c1-9050-53dcae175a81/PL_Handbook_2023-24_DIGITAL_03.08.23.pdf |deadlink=no }}</ref> | koordinatları = | iye titulı = | iyesi = Fenway Sports Group | baslıq titulı = | baslıǵı = {{bayraq|AQSH}} Tom Verner | menedjer titulı= | menedjeri = | treneri = {{bayraq|Niderlandiya}} [[Arne Slot]] | ligası = Angliya Premyer Ligası | máwsim = 2024/2025 | orın = 1-shı (chempion) | websayt = https://www.liverpoolfc.com/ | forma_alt1 = | úlgi_shepqol1 = _liverpool2425h | úlgi_dene1 = _liverpool2425h | úlgi_ońqol1 = _liverpool2425h | úlgi_shortı1 = _liverpool2425h | úlgi_shulıq1 = _liverpool2425hl | shepqol1 = E00000 | dene1 = E00000 | ońqol1 = E00000 | shortı1 = E00000 | shulıq1 = E00000 | úlgi_atı1 = | forma_alt2 = | úlgi_shepqol2 = _liverpool2425a | úlgi_dene2 = _liverpool2425a | úlgi_ońqol2 = _liverpool2425a | úlgi_shortı2 = _liverpool2425a | úlgi_shulıq2 = _liverpool2425al | shepqol2 = 141414 | dene2 = 141414 | ońqol2 = 141414 | shortı2 = 141414 | shulıq2 = 141414 | úlgi_atı2 = | forma_alt3 = | úlgi_shepqol3 = _liverpool2425t | úlgi_dene3 = _liverpool2425t | úlgi_ońqol3 = _liverpool2425t | úlgi_shortı3 = _liverpool2425t | úlgi_shulıq3 = _liverpool2425tl | shepqol3 = FFFFFF | dene3 = FFFFFF | ońqol3 = FFFFFF | shortı3 = 000000 | shulıq3 = FFFFFF | úlgi_atı3 = | házirgi = }} '''«Liverpul»''' (tolıq atı: «'''Liverpul» futbol klubı''', {{lang-en|Liverpool Football Club}}) — [[Mersisayd]] graflıǵında jaylasqan [[Angliya|inglis]] professional [[futbol klubı]]. 1892-jılı shólkemlestirilgen; kelesi jılı [[Angliya futbol ligası|Angliya futbol ligasına]] qosıldı. Shólkemlestirilgennen berli úy oyınların [[Enfild (stadion)|«Enfild»]] stadionında ótkerip kelmekte. Stadion 1884-jılı qurilǵan bolip, onda dáslep Liverpuldıń basqa bir klubı «[[Everton (futbol klubı)|Everton]]» oynap kelgen<ref>{{Web deregi|title=Anfield timeline|url=http://www.liverpoolfc.com/stadium/anfield|lang=en|access-date=2014-04-24|archive-date=2014-02-25|archive-url=https://www.webcitation.org/6NepFrwNr?url=http://www.liverpoolfc.com/stadium/anfield|deadlink=no}}</ref>. «Enfildqa» alpıs bir mıńnan aslam ıqlasbent sıyadı<ref name="stad" />. «Liverpul» [[Angliya futbol klublarınıń qolǵa kirgizilgen chempionlıqlar boyinsha dizimi|óz tariyxında qolǵa kirgizilgen chempionlıqlar sanı boyınsha Angliyanıń eń tabıslı klublarınan]] biri esaplanadı. «Liverpul» 20 márte [[Angliya futbol chempionları|Angliya chempionı]], 8 márte [[Angliya futbol kubogi|Angliya kubogi]], 10 márte [[Angliya futbol ligası kubogi|Liga kubogi]], 16 márte [[Futbol boyinsha Angliya Superkubogi|Angliya superkubogi]], 3 márte [[UEFA Evropa Ligası|UEFA kubogi]], 6 márte [[UEFA Chempionlar ligası|Chempionlar ligası]], 4 márte [[UEFA superkubogi]] hám 2019-jıl [[Klublar arasında futbol boyinsha jáhán chempionatı|klublar arasında jáhán chempionı]] bolıwǵa miyasar boldı. Ulıwma esapta «Liverpul» on úsh márte evropa chempionı boldı, bul «[[Real Madrid C.F.|Real]]», «[[Milan (futbol klubı)|Milan]]» hám «[[Bavariya (futbol klubı)|Bavariya]]» dan keyingi tórtinshi nátiyje esaplanadı. Klub tariyxındaǵı eń tabıslı dáwir 1970-1980-jıllarda bolıp, bul dáwirde komandanı [[Bill Shenkli]] hám [[Bob Peysli]] basqarǵan hám olar 11 chempionlıq hám 7 Evropa kubogin qolǵa kirgizgen. Klubtıń uzaq jıllardan berli tiykarǵı qarsılasları Angliyanıń «[[Everton (futbol klubı)|Everton]]»<ref>{{Web deregi|url=http://www.liverpoolecho.co.uk/all-about/merseyside%20derby|title=Merseyside Derby|author=Liverpool Echo|work=Liverpool Echo|lang=en|access-date=2014-04-24|archive-date=2014-02-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20140209193306/http://www.liverpoolecho.co.uk/all-about/merseyside%20derby|deadlink=no}}</ref><ref>{{Web deregi|url=http://www.mirror.co.uk/all-about/merseyside%20derby|title=Merseyside Derby|author=The Mirror|work=The Mirror|lang=en|access-date=2014-04-24|archive-date=2014-04-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20140427124909/http://www.mirror.co.uk/all-about/merseyside%20derby|deadlink=no}}</ref> hám [[Manchester Yunayted|«Manchester Yunayted»]]<ref>{{Web deregi|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/news-and-comment/liverpool-v-manchester-united-the-greatest-northwest-derby-encounters-1807274.html|title=Liverpool v Manchester United: The greatest north-west derby encounters|author=Райс, Симон; Рейнолдс, Чарльз|work=The Independent|lang=en|access-date=2017-09-30|archive-date=2015-09-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20150925214343/http://www.independent.co.uk/sport/football/news-and-comment/liverpool-v-manchester-united-the-greatest-northwest-derby-encounters-1807274.html|deadlink=yes}}</ref> klubları bolıp, olar menen [[Mersisayd derbisi|Mersisayd]] hám Arqa-batıs derbi oyınları ótkeriledi. Keyninen Liverpul gruppası Gerry & The Pacemakers tárepinen atqarılǵan [[You’ll Never Walk Alone]] qosıǵı klub gimnı bolıp esaplanadı<ref>{{Web deregi|url=http://www.mirror.co.uk/sport/football/news/youll-never-walk-alone-story-3393661|title=You’ll Never Walk Alone: The story of the iconic Liverpool anthem to be told in new BT Sport documentary|author=Халл, Джо|work=Mirror Football|date=2013-04-09|lang=en|access-date=2014-04-24|archive-date=2014-04-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20140420064845/http://www.mirror.co.uk/sport/football/news/youll-never-walk-alone-story-3393661|deadlink=no}}</ref>. Deloitte auditorlıq kompaniyasınıń maǵlıwmatlarına bola, 2024-jılı «Liverpul» dúnyadaǵı barlıq futbol klubları arasında dáramat boyınsha jetinshi orındı iyelegen. 2024-jıldıń may ayında [[Forbes]] klubtı 5,37 milliard AQSh dollarına bahalaǵan edi<ref>{{Web deregi |url=https://www.forbes.com/teams/liverpool/ |title=Liverpool |website=[[Forbes]] |date=2024 |lang=en}}</ref>. Solay etip, «Liverpul» dúnyadaǵı eń qımbat futbol klubları diziminde tórtinshi orındı iyelep tur. 2020-jılı "Liverpul" CIES Football Observatory tárepinen ótkerilgen izertlew nátiyjeleri boyınsha Evropadaǵı quramı boyınsha eń qımbat klub dep tabıldı<ref>{{Web deregi|last=Рождественский|first=Михаил|title=CIES: у «Ливерпуля» самый дорогой состав в топ-лигах Европы|url=https://www.championat.com/football/news-3996839-cies-u-liverpulja-samyj-dorogoj-sostav-v-top-ligah-evropy.html|website=www.championat.com|date=2020-03-16|accessdate=2022-04-06|archive-date=2022-04-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20220406084537/https://www.championat.com/football/news-3996839-cies-u-liverpulja-samyj-dorogoj-sostav-v-top-ligah-evropy.html|deadlink=no}}</ref>. == Tariyxı == === 1892-1959 === [[Fayl:John Houlding.jpg|thumb|180px|left|[[Jon Xoulding]], «Liverpul» futbol klubınıń tiykarın salıwshısı]] «Liverpul» «<nowiki/>[[Everton (futbol klubı)|Everton]]<nowiki/>» komitetı hám klub prezidentı, «<nowiki/>[[Enfild (stadion)|Enfild]]<nowiki/>» jer maydanı iyesı [[Jon Xoulding]] ortasındaǵı ijara tólemi boyınsha kelispewshilik sebepli shólkemlestirilgen edi. Xoulding óz lawazımınan jeke payda tabıw ushın paydalanǵan dep ayıplandı. «Everton» stadionında segiz jıldan keyin 1892-jılı «Gudison Parkke» kóshedi, Xoгlding bolsa «Enfild» te oynaw ushın «Liverpuldı» shólkemlestiredi<ref name="formed">{{Web deregi|url=http://www.liverpoolfc.tv/history/timeline/1892-1917/liverpool-football-club-is-formed|title=Liverpool Football Club is formed|publisher=Liverpool F.C|accessdate=2010-08-11|archiveurl=https://www.webcitation.org/68j74VEBS?url=http://www.liverpoolfc.com/history/timeline/1892-1917/liverpool-football-club-is-formed|archivedate=2012-06-27|deadlink=no}}</ref>. Dáslep klub «Everton F.C. and Athletic Grounds Ltd» («Everton Atletik») dep atalǵan, biraq 1892-jılı iyun ayında Futbol associaciyası klubtı «Everton» dep tán alıwdan bas tartqanınan keyin «Liverpul» dep qayta ataldı. Nátiyjede komanda qala atı menen "Liverpul" dep atalgan<ref>{{Kitap deregi |title=Liverpool |издательство=Hamlyn Publishing Group |год=1985 |isbn=0-600-50254-6 |страницы=14 |язык=und |автор=Graham, Matthew}}</ref>. «Liverpul» óziniń birinshi oyının 1892-jil 1-sentyabrde ótkerdi: bul «Roterem Taun» klubına qarsı joldaslıq oyını bolıp, «Enfildte» mezbanlar 7:1 esabında jeńiske eristi<ref>{{Web deregi |url=https://www.lfchistory.net/SeasonArchive/FriendlyGame/8485 |title=Matchdetails from Liverpool - Rotherham Town played on Thursday 1 September 1892 |publisher=LFChistory |lang=en |access-date=2023-06-30 |archive-date=2023-06-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230603165504/https://www.lfchistory.net/SeasonArchive/FriendlyGame/8485 |deadlink=no }}</ref>. Jańa klub Lankashir ligasında qatnasıwdı basladı. Eki jıldan keyin klub 1893/94-jılǵı máwsimde Ekinshi divizionǵa kirip, Futbol ligasına kirdi. «Liverpul» futbol ligasındaǵı birinshi oyındı 1893-jil 2-sentyabrde «Midlsbro Ayronopolis» klubına qarsı ótkerip, onda 2:0 esabında jeńiske eristi. Futbol ligasındaǵı dáslepki máwsiminde «Liverpul» Ekinshi divizionda jeńimpaz boldı hám Birinshi divizionǵa kóterildi, biraq tek ekinshi urınıwdan keyin - 1896/97-jılǵı máwsimde oǵan bekkemleniwge eristi<ref>{{Web deregi|url=http://www.liverpoolfc.ru/istoriya-kluba/liverpool-in-the-making-ili-rannie-godi-velikogo-kluba|title=Liverpool in the Making, или Ранние годы великого клуба|author=Волков, Игорь|work=Liverpoolfc.ru|date=2009-12-05|lang=ru|accessdate=2013-10-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131029204644/http://www.liverpoolfc.ru/istoriya-kluba/liverpool-in-the-making-ili-rannie-godi-velikogo-kluba|archivedate=2013-10-29|deadlink=yes}}</ref>. «Liverpul» óziniń birinshi chempionlıq ataǵın 1900/01-jılǵı máwsimde qolǵa kirgizdi hám 5 jıldan keyin - 1905/06-jılǵı máwsimde jetiskenlikti tákirarladı<ref>{{kitap deregi |title=Liverpool |издательство=Hamlyn Publishing Group |год=1985 |isbn=0-600-50254-6 |страницы=16—18 |язык=und |автор=Graham, Matthew}}</ref>. «Qızıllar» Angliya kuboginiń birinshi finalına 1914-jılı shıqtı, biraq onda «Byornli» klubına 0:1 esabında jeńildi. Keyin 1921/22 hám 1922/23-jıllarda jáne eki chempionlıq jeńip alındı, biraq bunnan keyin «Liverpul» 1947-jılǵa shekem birde-bir sıylıqtı qolǵa kirgizbey, besinshi márte chempionlıqqa eristi. Klub 1950-jılı jáne Angliya kubogi finalına shıqtı, biraq «[[Arsenal (futbol klubı, London)|Arsenalǵa]]» 0:2 esabında jeńildi. «Liverpul» 1953/54-jıllarda Ekinshi divizionǵa túsip ketti. Bul dáwirde klub Angliya kuboginiń 1958/59-máwsiminde professional bolmagan «Vuster Siti» klubınan jeńiliske ushıradı. === 1959—1985 === [[Fayl:Bill Shankly statue.jpg|250px|thumb|«Enfild» aldındaǵı Bill Shenklinıń háykeli]] Bul ayanıshlı nátiyjelerden kóp ótpey, Bill Shenkli menedjeri etip tayınlandı. Komanda quramı ádewir jańalandı - bir waqıttıń ózinde 24 jańa futbolshı keldi. Bunnan tısqarı, ol «Enfildte» dáslep qoymaxana sıpatında paydalanılǵan orındı trenerler shay (yamasa basqa da ishimlikler) ústinde taktikanı talqılaytuǵın bólmege aylandırdı. Ol jerde Shenkli, sonday-aq, ''Boot Room'' tiykarın salıwshılar - [[Jo Fegan]], Robin Bennett hám [[Bob Peysli]] komandanı qayta dúziwdi basladı. Birinshi divizionǵa qaytiw 1961/62-jilǵi máwsimde ámelge asırıldı, keyin klub 1963/64-jilǵi máwsimde 17 jil ishinde birinshi márte Ligada jeniske eristi. Keyin 1966-jılı "Liverpul" 7-Angliya chempionlıǵın qolǵa kirgizdi hám bir jıl aldın "[[Lids Yunayted]]" penen qosımsha taymlarda jeńiske erisip, "qızıllar" dáslepki Angliya kubogin qolǵa kirgizdi. Klub 1973-jılı finalda [[Myunxengladbax|Myunxengladbaxtıń]] "[[Borussiya (futbol klubı, Myunxengladbax)|Borussiya]]" klubın 3:0 esabında jeńip, chempionlıq hám UEFA kubogin jáne kelesi jılı Angliya kubogin qolǵa kirgizdi. Sonnan keyin Shenkli ketiwge qarar etti hám onıń ornın járdemshisi Bob Peysli iyeledi. Peysli onnan da beter tabıslı boldı. Peysli dáwirinde «Liverpul» 490 rásmiy oyındı ótkerip, 275 jeńiske eristi, 91 oyında teńbe-teńlikke eristi hám 124 oyında jeńiliske ushıradı. Bul dáwirde klub 19 iri turnirde, sonıń ishinde, 6 chempionlıqta jeńiske eristi. Bob Peysli - bir klub penen úsh márte - 1977, 1978 hám 1981-jılları Chempionlar ligasın jeńip shıqqan dúnyadaǵı eki trenerden biri. Peysli 1983-jılı octavkaǵa shıqtı hám (Shenkli sıyaqlı) basqarıwdı Boot Room sherigi Jo Feganga tapsırdı. «Liverpul» Fegannıń birinshi máwsiminde úsh sıylıqtı qolǵa kirgizdi: chempionat, Futbol Ligası kubogi hám Evropa Chempionlar kubogi hám bir máwsimde úsh sıylıqtı qolǵa kirgizgen birinshi inglis komandası boldı. «Liverpul» 1985-jılı jáne Evropa Chempionlar kubogi finalına shıqtı. «[[Yuventus|Yuventusqa]]» qarsı oyın [[Bryussel|Bryusseldegi]] «Eyzel» stadionında bolıp ótti. Oyın baslanıwınan aldın qayǵılı waqıya júz berdi: «Liverpul» ıqlasbentleri eki topar ıqlasbentlerdi ajıratıp turǵan tosıqlardı buzıp, «Yuventus» ıqlasbentlerine hújim etti. Nátiyjede tıǵılıs baslanıp, 39 adam, tiykarınan italiyalılar qaytıs bolǵan. Báribir oyın biykarlanbaytuǵın boldı. «Liverpul» 0:1 esabında jeńildi. Angliya klubları bes jıl dawamında evropa kuboklarında qatnasıwı qadaǵan etildi, «Liverpul» 10 jıllıq diskvalifikaciya aldı, keyin ol altı jılǵa qısqartıldı. On tórt ıqlasbent oylanbaǵan halda adam óltiriwi ushın sudlanǵan. === 1985-jıldan baslap === [[Fayl:Hillsborough Memorial, Anfield.jpg|thumb|180px|left|[[Hillsboro stadionındaǵı tragediya|Hillsboro stadionındaǵı qayǵılı waqıya]] nátiyjesinde qaytıs bolǵan 96 adamnıń atı jazılǵan Hillsboro esteligi]] Júz bergen apatshılıq sebepli [[Jo Fegan]] octavkaǵa shıqtı, [[Kenni Dalglish]] komandada oynawshı trener etip tayınlandı<ref>{{kitap deregi|title=[https://archive.org/details/youllneverwalkal0000kell/page/172 172] |заглавие=Yoúll Never Walk Alone |ссылка=https://archive.org/details/youllneverwalkal0000kell |год=1988 |язык=und |автор=Kelly}}</ref>. Ol «Liverpuldı» basqarǵan waqıtta klub jáne úsh chempionlıq hám eki Angliya kubogin, sonıń ishinde, klassikalıq dubldi (chempionat hám Angliya kubogi) 1985/86-jıllarda qolǵa kirgizdi. «Liverpulnıń» tabısları Sheffildtegi «Hillsboro» stadionındaǵı tragediya menen qarańǵılastırıldı. «Nottingem Forest» penen Angliya kubogi yarım finalında, 1989-jıl 15-aprel. Tıǵılıs aqıbetinde «Liverpulnıń» júzlegen ıqlasbentleri jábir kórdi<ref>{{cite news | url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/april/15/newsid_2491000/2491195.stm | title=On This Day – 15 April 1989: Soccer fans crushed at Hillsborough | publisher=BBC | accessdate=2006-09-12 | date=1989-04-15 | archivedate=2017-10-12 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20171012110654/http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/april/15/newsid_2491000/2491195.stm }}</ref>. 93 adam sol kúni qaytıs bolǵan, jáne 2 adam alǵan jaraqatınan emlewxanada qaytıs bolǵan, 96 adam derlik tórt jıldan soń ózine kelmey qaytıs bolǵan. «Hillsboro» stadionındaǵı qayǵılı waqıya sebepli húkimet Ullı Britaniyadaǵı barlıq stadionlarda qáwipsizlikti tekseriw tapsırmasın berdi, onıń nátiyjesinde «Teylor esabatı» dep atalǵan hújjet payda boldı. Esabatta komissiya apatshılıqtıń tiykarǵı sebebi policiya qadaǵalawınıń sátsizligi ekenin tán alǵan<ref>{{cite news | url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/318497.stm | title=A hard lesson to learn | publisher=BBC | date=1999-04-15 | accessdate=2006-09-12 | archivedate=2016-01-13 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20160113022126/http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/318497.stm }}</ref>. == Derekler == {{derekler}} iq6pwudtilhp9biddwpe6315su9cwd8 121591 121590 2025-06-19T10:10:18Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121591 wikitext text/x-wiki {{Futbol klubı infoqutısı | klub atı = Liverpul | súwret =Liverpool FC crest, Main Stand.jpg | súwret_ólshem = 140px | vertikal_ólshem = 0.9 | alternativ_tekst = | astjazıw = Liverpul futbol klubı logotipi | tolıq atı = ''Liverpool Football Club'' | nikneym = ''Qızıllar'' ({{lang-en|The Reds}}) | qısqa atı = | dúzilgen waqtı = 1892 jıl 3-iyun | saplastırılǵan waqtı = | stadion = [[Enfild (stadion)|Enfild]]<br /> [[Liverpul]], [[Angliya]] | sıyımlılıǵı = 61276<ref name="stad">{{Web deregi |url=https://resources.premierleague.com/premierleague/document/2023/08/10/eb775c99-351a-46c1-9050-53dcae175a81/PL_Handbook_2023-24_DIGITAL_03.08.23.pdf |title=Premier League Handbook 2023/24 |publisher=Premier League |date=2023 |lang=en |format=pdf |access-date=2023-08-28 |archive-date=2023-08-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230815171445/ttps://resources.premierleague.com/premierleague/document/2023/08/10/eb775c99-351a-46c1-9050-53dcae175a81/PL_Handbook_2023-24_DIGITAL_03.08.23.pdf |deadlink=no }}</ref> | koordinatları = | iye titulı = | iyesi = Fenway Sports Group | baslıq titulı = | baslıǵı = {{bayraq|AQSH}} Tom Verner | menedjer titulı= | menedjeri = | treneri = {{bayraq|Niderlandiya}} [[Arne Slot]] | ligası = Angliya Premyer Ligası | máwsim = 2024/2025 | orın = 1-shı (chempion) | websayt = https://www.liverpoolfc.com/ | forma_alt1 = | úlgi_shepqol1 = _liverpool2425h | úlgi_dene1 = _liverpool2425h | úlgi_ońqol1 = _liverpool2425h | úlgi_shortı1 = _liverpool2425h | úlgi_shulıq1 = _liverpool2425hl | shepqol1 = E00000 | dene1 = E00000 | ońqol1 = E00000 | shortı1 = E00000 | shulıq1 = E00000 | úlgi_atı1 = | forma_alt2 = | úlgi_shepqol2 = _liverpool2425a | úlgi_dene2 = _liverpool2425a | úlgi_ońqol2 = _liverpool2425a | úlgi_shortı2 = _liverpool2425a | úlgi_shulıq2 = _liverpool2425al | shepqol2 = 141414 | dene2 = 141414 | ońqol2 = 141414 | shortı2 = 141414 | shulıq2 = 141414 | úlgi_atı2 = | forma_alt3 = | úlgi_shepqol3 = _liverpool2425t | úlgi_dene3 = _liverpool2425t | úlgi_ońqol3 = _liverpool2425t | úlgi_shortı3 = _liverpool2425t | úlgi_shulıq3 = _liverpool2425tl | shepqol3 = FFFFFF | dene3 = FFFFFF | ońqol3 = FFFFFF | shortı3 = 000000 | shulıq3 = FFFFFF | úlgi_atı3 = | házirgi = }} '''«Liverpul»''' (tolıq atı: «'''Liverpul» futbol klubı''', {{lang-en|Liverpool Football Club}}) — [[Mersisayd]] graflıǵında jaylasqan [[Angliya|inglis]] professional [[futbol klubı]]. 1892-jılı shólkemlestirilgen; kelesi jılı [[Angliya futbol ligası|Angliya futbol ligasına]] qosıldı. Shólkemlestirilgennen berli úy oyınların [[Enfild (stadion)|«Enfild»]] stadionında ótkerip kelmekte. Stadion 1884-jılı qurilǵan bolip, onda dáslep Liverpuldıń basqa bir klubı «[[Everton (futbol klubı)|Everton]]» oynap kelgen<ref>{{Web deregi|title=Anfield timeline|url=http://www.liverpoolfc.com/stadium/anfield|lang=en|access-date=2014-04-24|archive-date=2014-02-25|archive-url=https://www.webcitation.org/6NepFrwNr?url=http://www.liverpoolfc.com/stadium/anfield|deadlink=no}}</ref>. «Enfildqa» alpıs bir mıńnan aslam ıqlasbent sıyadı<ref name="stad" />. «Liverpul» [[Angliya futbol klublarınıń qolǵa kirgizilgen chempionlıqlar boyinsha dizimi|óz tariyxında qolǵa kirgizilgen chempionlıqlar sanı boyınsha Angliyanıń eń tabıslı klublarınan]] biri esaplanadı. «Liverpul» 20 márte [[Angliya futbol chempionları|Angliya chempionı]], 8 márte [[Angliya futbol kubogi|Angliya kubogi]], 10 márte [[Angliya futbol ligası kubogi|Liga kubogi]], 16 márte [[Futbol boyinsha Angliya Superkubogi|Angliya superkubogi]], 3 márte [[UEFA Evropa Ligası|UEFA kubogi]], 6 márte [[UEFA Chempionlar ligası|Chempionlar ligası]], 4 márte [[UEFA superkubogi]] hám 2019-jıl [[Klublar arasında futbol boyinsha jáhán chempionatı|klublar arasında jáhán chempionı]] bolıwǵa miyasar boldı. Ulıwma esapta «Liverpul» on úsh márte evropa chempionı boldı, bul «[[Real Madrid C.F.|Real]]», «[[Milan (futbol klubı)|Milan]]» hám «[[Bavariya (futbol klubı)|Bavariya]]» dan keyingi tórtinshi nátiyje esaplanadı. Klub tariyxındaǵı eń tabıslı dáwir 1970-1980-jıllarda bolıp, bul dáwirde komandanı [[Bill Shenkli]] hám [[Bob Peysli]] basqarǵan hám olar 11 chempionlıq hám 7 Evropa kubogin qolǵa kirgizgen. Klubtıń uzaq jıllardan berli tiykarǵı qarsılasları Angliyanıń «[[Everton (futbol klubı)|Everton]]»<ref>{{Web deregi|url=http://www.liverpoolecho.co.uk/all-about/merseyside%20derby|title=Merseyside Derby|author=Liverpool Echo|work=Liverpool Echo|lang=en|access-date=2014-04-24|archive-date=2014-02-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20140209193306/http://www.liverpoolecho.co.uk/all-about/merseyside%20derby|deadlink=no}}</ref><ref>{{Web deregi|url=http://www.mirror.co.uk/all-about/merseyside%20derby|title=Merseyside Derby|author=The Mirror|work=The Mirror|lang=en|access-date=2014-04-24|archive-date=2014-04-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20140427124909/http://www.mirror.co.uk/all-about/merseyside%20derby|deadlink=no}}</ref> hám [[Manchester Yunayted|«Manchester Yunayted»]]<ref>{{Web deregi|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/news-and-comment/liverpool-v-manchester-united-the-greatest-northwest-derby-encounters-1807274.html|title=Liverpool v Manchester United: The greatest north-west derby encounters|author=Райс, Симон; Рейнолдс, Чарльз|work=The Independent|lang=en|access-date=2017-09-30|archive-date=2015-09-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20150925214343/http://www.independent.co.uk/sport/football/news-and-comment/liverpool-v-manchester-united-the-greatest-northwest-derby-encounters-1807274.html|deadlink=yes}}</ref> klubları bolıp, olar menen [[Mersisayd derbisi|Mersisayd]] hám Arqa-batıs derbi oyınları ótkeriledi. Keyninen Liverpul gruppası Gerry & The Pacemakers tárepinen atqarılǵan [[You’ll Never Walk Alone]] qosıǵı klub gimnı bolıp esaplanadı<ref>{{Web deregi|url=http://www.mirror.co.uk/sport/football/news/youll-never-walk-alone-story-3393661|title=You’ll Never Walk Alone: The story of the iconic Liverpool anthem to be told in new BT Sport documentary|author=Халл, Джо|work=Mirror Football|date=2013-04-09|lang=en|access-date=2014-04-24|archive-date=2014-04-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20140420064845/http://www.mirror.co.uk/sport/football/news/youll-never-walk-alone-story-3393661|deadlink=no}}</ref>. Deloitte auditorlıq kompaniyasınıń maǵlıwmatlarına bola, 2024-jılı «Liverpul» dúnyadaǵı barlıq futbol klubları arasında dáramat boyınsha jetinshi orındı iyelegen. 2024-jıldıń may ayında [[Forbes]] klubtı 5,37 milliard AQSh dollarına bahalaǵan edi<ref>{{Web deregi |url=https://www.forbes.com/teams/liverpool/ |title=Liverpool |website=[[Forbes]] |date=2024 |lang=en}}</ref>. Solay etip, «Liverpul» dúnyadaǵı eń qımbat futbol klubları diziminde tórtinshi orındı iyelep tur. 2020-jılı "Liverpul" CIES Football Observatory tárepinen ótkerilgen izertlew nátiyjeleri boyınsha Evropadaǵı quramı boyınsha eń qımbat klub dep tabıldı<ref>{{Web deregi|last=Рождественский|first=Михаил|title=CIES: у «Ливерпуля» самый дорогой состав в топ-лигах Европы|url=https://www.championat.com/football/news-3996839-cies-u-liverpulja-samyj-dorogoj-sostav-v-top-ligah-evropy.html|website=www.championat.com|date=2020-03-16|accessdate=2022-04-06|archive-date=2022-04-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20220406084537/https://www.championat.com/football/news-3996839-cies-u-liverpulja-samyj-dorogoj-sostav-v-top-ligah-evropy.html|deadlink=no}}</ref>. == Tariyxı == === 1892-1959 === [[Fayl:John Houlding.jpg|thumb|180px|left|[[Jon Xoulding]], «Liverpul» futbol klubınıń tiykarın salıwshısı]] «Liverpul» «<nowiki/>[[Everton (futbol klubı)|Everton]]<nowiki/>» komitetı hám klub prezidentı, «<nowiki/>[[Enfild (stadion)|Enfild]]<nowiki/>» jer maydanı iyesı [[Jon Xoulding]] ortasındaǵı ijara tólemi boyınsha kelispewshilik sebepli shólkemlestirilgen edi. Xoulding óz lawazımınan jeke payda tabıw ushın paydalanǵan dep ayıplandı. «Everton» stadionında segiz jıldan keyin 1892-jılı «Gudison Parkke» kóshedi, Xoгlding bolsa «Enfild» te oynaw ushın «Liverpuldı» shólkemlestiredi<ref name="formed">{{Web deregi|url=http://www.liverpoolfc.tv/history/timeline/1892-1917/liverpool-football-club-is-formed|title=Liverpool Football Club is formed|publisher=Liverpool F.C|accessdate=2010-08-11|archiveurl=https://www.webcitation.org/68j74VEBS?url=http://www.liverpoolfc.com/history/timeline/1892-1917/liverpool-football-club-is-formed|archivedate=2012-06-27|deadlink=no}}</ref>. Dáslep klub «Everton F.C. and Athletic Grounds Ltd» («Everton Atletik») dep atalǵan, biraq 1892-jılı iyun ayında Futbol associaciyası klubtı «Everton» dep tán alıwdan bas tartqanınan keyin «Liverpul» dep qayta ataldı. Nátiyjede komanda qala atı menen «Liverpul» dep atalǵan<ref>{{Kitap deregi |title=Liverpool |издательство=Hamlyn Publishing Group |год=1985 |isbn=0-600-50254-6 |страницы=14 |язык=und |автор=Graham, Matthew}}</ref>. «Liverpul» óziniń birinshi oyının 1892-jil 1-sentyabrde ótkerdi: bul «Roterem Taun» klubına qarsı joldaslıq oyını bolıp, «Enfildte» mezbanlar 7:1 esabında jeńiske eristi<ref>{{Web deregi |url=https://www.lfchistory.net/SeasonArchive/FriendlyGame/8485 |title=Matchdetails from Liverpool - Rotherham Town played on Thursday 1 September 1892 |publisher=LFChistory |lang=en |access-date=2023-06-30 |archive-date=2023-06-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230603165504/https://www.lfchistory.net/SeasonArchive/FriendlyGame/8485 |deadlink=no }}</ref>. Jańa klub Lankashir ligasında qatnasıwdı basladı. Eki jıldan keyin klub 1893/94-jılǵı máwsimde Ekinshi divizionǵa kirip, Futbol ligasına kirdi. «Liverpul» futbol ligasındaǵı birinshi oyındı 1893-jil 2-sentyabrde «Midlsbro Ayronopolis» klubına qarsı ótkerip, onda 2:0 esabında jeńiske eristi. Futbol ligasındaǵı dáslepki máwsiminde «Liverpul» Ekinshi divizionda jeńimpaz boldı hám Birinshi divizionǵa kóterildi, biraq tek ekinshi urınıwdan keyin - 1896/97-jılǵı máwsimde oǵan bekkemleniwge eristi<ref>{{Web deregi|url=http://www.liverpoolfc.ru/istoriya-kluba/liverpool-in-the-making-ili-rannie-godi-velikogo-kluba|title=Liverpool in the Making, или Ранние годы великого клуба|author=Волков, Игорь|work=Liverpoolfc.ru|date=2009-12-05|lang=ru|accessdate=2013-10-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131029204644/http://www.liverpoolfc.ru/istoriya-kluba/liverpool-in-the-making-ili-rannie-godi-velikogo-kluba|archivedate=2013-10-29|deadlink=yes}}</ref>. «Liverpul» óziniń birinshi chempionlıq ataǵın 1900/01-jılǵı máwsimde qolǵa kirgizdi hám 5 jıldan keyin - 1905/06-jılǵı máwsimde jetiskenlikti tákirarladı<ref>{{kitap deregi |title=Liverpool |издательство=Hamlyn Publishing Group |год=1985 |isbn=0-600-50254-6 |страницы=16—18 |язык=und |автор=Graham, Matthew}}</ref>. «Qızıllar» Angliya kuboginiń birinshi finalına 1914-jılı shıqtı, biraq onda «Byornli» klubına 0:1 esabında jeńildi. Keyin 1921/22 hám 1922/23-jıllarda jáne eki chempionlıq jeńip alındı, biraq bunnan keyin «Liverpul» 1947-jılǵa shekem birde-bir sıylıqtı qolǵa kirgizbey, besinshi márte chempionlıqqa eristi. Klub 1950-jılı jáne Angliya kubogi finalına shıqtı, biraq «[[Arsenal (futbol klubı, London)|Arsenalǵa]]» 0:2 esabında jeńildi. «Liverpul» 1953/54-jıllarda Ekinshi divizionǵa túsip ketti. Bul dáwirde klub Angliya kuboginiń 1958/59-máwsiminde professional bolmagan «Vuster Siti» klubınan jeńiliske ushıradı. === 1959—1985 === [[Fayl:Bill Shankly statue.jpg|250px|thumb|«Enfild» aldındaǵı Bill Shenklinıń háykeli]] Bul ayanıshlı nátiyjelerden kóp ótpey, Bill Shenkli menedjeri etip tayınlandı. Komanda quramı ádewir jańalandı - bir waqıttıń ózinde 24 jańa futbolshı keldi. Bunnan tısqarı, ol «Enfildte» dáslep qoymaxana sıpatında paydalanılǵan orındı trenerler shay (yamasa basqa da ishimlikler) ústinde taktikanı talqılaytuǵın bólmege aylandırdı. Ol jerde Shenkli, sonday-aq, ''Boot Room'' tiykarın salıwshılar - [[Jo Fegan]], Robin Bennett hám [[Bob Peysli]] komandanı qayta dúziwdi basladı. Birinshi divizionǵa qaytiw 1961/62-jilǵi máwsimde ámelge asırıldı, keyin klub 1963/64-jilǵi máwsimde 17 jil ishinde birinshi márte Ligada jeniske eristi. Keyin 1966-jılı "Liverpul" 7-Angliya chempionlıǵın qolǵa kirgizdi hám bir jıl aldın "[[Lids Yunayted]]" penen qosımsha taymlarda jeńiske erisip, "qızıllar" dáslepki Angliya kubogin qolǵa kirgizdi. Klub 1973-jılı finalda [[Myunxengladbax|Myunxengladbaxtıń]] "[[Borussiya (futbol klubı, Myunxengladbax)|Borussiya]]" klubın 3:0 esabında jeńip, chempionlıq hám UEFA kubogin jáne kelesi jılı Angliya kubogin qolǵa kirgizdi. Sonnan keyin Shenkli ketiwge qarar etti hám onıń ornın járdemshisi Bob Peysli iyeledi. Peysli onnan da beter tabıslı boldı. Peysli dáwirinde «Liverpul» 490 rásmiy oyındı ótkerip, 275 jeńiske eristi, 91 oyında teńbe-teńlikke eristi hám 124 oyında jeńiliske ushıradı. Bul dáwirde klub 19 iri turnirde, sonıń ishinde, 6 chempionlıqta jeńiske eristi. Bob Peysli - bir klub penen úsh márte - 1977, 1978 hám 1981-jılları Chempionlar ligasın jeńip shıqqan dúnyadaǵı eki trenerden biri. Peysli 1983-jılı octavkaǵa shıqtı hám (Shenkli sıyaqlı) basqarıwdı Boot Room sherigi Jo Feganga tapsırdı. «Liverpul» Fegannıń birinshi máwsiminde úsh sıylıqtı qolǵa kirgizdi: chempionat, Futbol Ligası kubogi hám Evropa Chempionlar kubogi hám bir máwsimde úsh sıylıqtı qolǵa kirgizgen birinshi inglis komandası boldı. «Liverpul» 1985-jılı jáne Evropa Chempionlar kubogi finalına shıqtı. «[[Yuventus|Yuventusqa]]» qarsı oyın [[Bryussel|Bryusseldegi]] «Eyzel» stadionında bolıp ótti. Oyın baslanıwınan aldın qayǵılı waqıya júz berdi: «Liverpul» ıqlasbentleri eki topar ıqlasbentlerdi ajıratıp turǵan tosıqlardı buzıp, «Yuventus» ıqlasbentlerine hújim etti. Nátiyjede tıǵılıs baslanıp, 39 adam, tiykarınan italiyalılar qaytıs bolǵan. Báribir oyın biykarlanbaytuǵın boldı. «Liverpul» 0:1 esabında jeńildi. Angliya klubları bes jıl dawamında evropa kuboklarında qatnasıwı qadaǵan etildi, «Liverpul» 10 jıllıq diskvalifikaciya aldı, keyin ol altı jılǵa qısqartıldı. On tórt ıqlasbent oylanbaǵan halda adam óltiriwi ushın sudlanǵan. === 1985-jıldan baslap === [[Fayl:Hillsborough Memorial, Anfield.jpg|thumb|180px|left|[[Hillsboro stadionındaǵı tragediya|Hillsboro stadionındaǵı qayǵılı waqıya]] nátiyjesinde qaytıs bolǵan 96 adamnıń atı jazılǵan Hillsboro esteligi]] Júz bergen apatshılıq sebepli [[Jo Fegan]] octavkaǵa shıqtı, [[Kenni Dalglish]] komandada oynawshı trener etip tayınlandı<ref>{{kitap deregi|title=[https://archive.org/details/youllneverwalkal0000kell/page/172 172] |заглавие=Yoúll Never Walk Alone |ссылка=https://archive.org/details/youllneverwalkal0000kell |год=1988 |язык=und |автор=Kelly}}</ref>. Ol «Liverpuldı» basqarǵan waqıtta klub jáne úsh chempionlıq hám eki Angliya kubogin, sonıń ishinde, klassikalıq dubldi (chempionat hám Angliya kubogi) 1985/86-jıllarda qolǵa kirgizdi. «Liverpulnıń» tabısları Sheffildtegi «Hillsboro» stadionındaǵı tragediya menen qarańǵılastırıldı. «Nottingem Forest» penen Angliya kubogi yarım finalında, 1989-jıl 15-aprel. Tıǵılıs aqıbetinde «Liverpulnıń» júzlegen ıqlasbentleri jábir kórdi<ref>{{cite news | url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/april/15/newsid_2491000/2491195.stm | title=On This Day – 15 April 1989: Soccer fans crushed at Hillsborough | publisher=BBC | accessdate=2006-09-12 | date=1989-04-15 | archivedate=2017-10-12 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20171012110654/http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/april/15/newsid_2491000/2491195.stm }}</ref>. 93 adam sol kúni qaytıs bolǵan, jáne 2 adam alǵan jaraqatınan emlewxanada qaytıs bolǵan, 96 adam derlik tórt jıldan soń ózine kelmey qaytıs bolǵan. «Hillsboro» stadionındaǵı qayǵılı waqıya sebepli húkimet Ullı Britaniyadaǵı barlıq stadionlarda qáwipsizlikti tekseriw tapsırmasın berdi, onıń nátiyjesinde «Teylor esabatı» dep atalǵan hújjet payda boldı. Esabatta komissiya apatshılıqtıń tiykarǵı sebebi policiya qadaǵalawınıń sátsizligi ekenin tán alǵan<ref>{{cite news | url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/318497.stm | title=A hard lesson to learn | publisher=BBC | date=1999-04-15 | accessdate=2006-09-12 | archivedate=2016-01-13 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20160113022126/http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/318497.stm }}</ref>. == Derekler == {{derekler}} he8pqx4z9lmtbn275ccpk1nrj8n134h 0 3045 121567 116099 2025-06-19T09:55:35Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121567 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Liverpul | negizgi atı = {{lang-en|Liverpool}} | túri = | súwret =[[Fayl:Liverpool-Montage.jpg|200px]] | gerb = Coat of arms of Liverpool City Council.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir =N | lat_deg =53 | lat_min =25 | lat_sec = | lon_dir = W| lon_deg =3 | lon_min = 0| lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = Ullı Britaniya | status = qala | qaraydı = | region túri = Region | region = Arqa-batis Angliya | kestede region = | rayon túri = Graflıq | rayon = Mersisayd | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Basshı | basshı = [[Joan Anderson]] | dúzilgen waqtı = 1207-jıl | dáslepki derekler = 1190-jıl | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = 1880-jılı | jer maydanı = 111,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 513 441 | sanalǵan jıl = 2016 | xalıq tıǵızlıǵı = | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[inglis tili|inglis]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = | DST = | telefon kodı = +44 151 | pochta indeksi = L | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = http://www.liverpool.gov.uk/ }} '''Liverpul''' ({{lang-en|Liverpool}}) — [[Ullı Britaniya|Ulli Britaniyadaǵı]] [[Mersisayd]] graflıǵındaǵı qala, [[Angliya|Angliyanıń]] arqa-batis jaģasındaǵı port. [[Mersi (dárya)|Mersi]] dáryasınıń quyar jerinde jaylasqan. Xalqı 441 mıń 477 adam ([[2002]]-jıl) - Ullı Britaniyanıń besinshi (hám Angliyada úshinshi) qalası. [[Liverpul qalası aglomeraciyası|Liverpul aglomeraciyası]] xalqı 800 mıńnan aslam. [[XX ásir|XX ásirdiń]] 2-yarımı dawamında Liverpul depressiv qala sıpatında dańqqa eristi: 1930-jıllardan 2000-jıllardıń baslarına shekem onıń xalqı derlik eki esege azaydı<ref>{{Web deregi |url=https://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |title=Liverpool: the first 1,000 years — Arabella McIntyre-Brown — Google Книги|access-date=2017-10-02 |archive-date=2014-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140914012055/http://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |deadlink=no }}</ref>.  == Tariyxı == [[1170|1170-jilda]] birinshi márte Liuerpulle, yaǵnıy «laylı suw basseyni» dep atalgan mákan jay eske alınadı. Ayırım izertlewshiler tiykarǵı [[Toponimika|toponim]] sıpatında elverpool - «jılǵaqlı suw saqlaǵısh» variantın keltiredi. [[1207|1207-jılı]] korol [[Ioann Jersız]] Liverpulǵa boro statusın beriw haqqında jarlıq shıǵardı. Liverpul qorǵanı kóleńkesinde inglis áskerlerin [[Irlandiya|Irlandiyaǵa]] ótkeriw ámelge asırıldı. [[XVI ásir|XVI ásirdin]] ortalarında Liverpul bes júz adam jasaytuģın júdá kishi qalasha bolip qaldı. [[XVI ásir|XVII ásirde]] sawda tarawında hám xalıq sanınıń ósiwinde áste rawajlanıw júz berdi. [[Angliya revolyuciyası|Puqaralar urısı]] dáwirinde, [[1644|1644-jılı]] qala on segiz kúnlik qamalǵa ushıradı. Liverpuldıń batıs jaģasındaǵı port sipatındaǵı áhmiyeti [[XVIII ásir|XVIII ásirde]] Atlantika okeanı arqalı [[Transatlantik qul sawdası|qul sawdasınıń]] artıwı hám [[On úsh koloniya|Amerika koloniyalarınıń]] ekonomikalıq rawajlanıwı menen artıp bardı. Bul jerde [[1715|1715-jılı]] Angliyada birinshi ashıq port dok qurıldı<ref>{{Web deregi |title=Потерянный Ливерпульский Док |publisher=Channel 4: Time Team, 21 апреля 2008 |url=http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |access-date=2014-03-13 |archive-date=2011-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604145405/http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite news |title=Ливерпульская система доков |publisher=New York Times, 2 января 1898 |url=https://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF |accessdate=2017-10-02 |archivedate=2016-08-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160809181141/http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF }} Note: «pdf» reader needed to see full article</ref>. [[XIX ásir]] baslarında Liverpul arqalı jáhán sawda trafiginıń 40% ke jaqını ótken. 1831-jili [[Liverpul banki]] ashıldı. XIX ásir dawamında Liverpul da [[Manchester]] sıyaqlı [[Sanaat revolyuciyası|sanaat revolyuciyasınıń]] bayraǵı bolıp xızmet etti. Keyin ala barlıq mámleketler hám kontinentler ushın ádettegi bolıp qalǵan rawajlanıwdıń kóplegen ózgesheliklerin birinshi bolıp Liverpul basınan keshirdi. 1840-jıllar dawamında xalıqtıń sanı tez pát penen ósip bardı, ásirese, irlandiyalı kóshiriwshiler kele baslaǵanda. [[1851-jil|1851-jilǵa]] kelip, qala xalqının shama menen 25%ı irlandiyalı bolǵan. XIX ásir aqırı hám [[XX ásir]] baslarında Liverpul Evropanıń túrli mámleketlerinen kóplegen [[Xalıq immigraciyası|immigrantlardı]] qabıl etken. Bul qala boylap jaylasqan hár túrli diniy imaratlardıń bar ekenliginde óz kórinisin taptı, olardıń kópshiliginen búgingi kúnde de paydalanıladı. Liverpul qala statusın [[1880-jıl|1880-jılı]] aldı. Ol [[Ekinshi jáhán urısı]] baslanǵansha jedel rawajlanıwda dawam etti. Liverpul, sonday-aq, [[Britaniya imperiyası|Britaniya imperiyasınıń]] tiykargı kemesazlıq oraylarınan biri bolgan. Liverpul portına dańqlı «<nowiki/>[[Titanik]]<nowiki/>» superparaxodi hám basqa kóplegen transatlantikalıq kemeler biriktirilgen edi. 1960-jılları Liverpul jaslar mádeniyatınıń eń belgili oraylarınan birine aylandı. Bul jerde tuwılǵan eń belgili mádeniy fenomen [[The Beatles]] toparı boldı. Jergilikli xalıq ózine tán [[Skauz (dialekt)|skauz]] dialektinde sóyleydi. == Dıqqatqa ılayıq orınlar == [[YUNESKO]] tárepinen [[Liverpul portı]] administrativlik imaratlar ansambli (2004-2021) [[Pútkil jáhán miyrası]] esteligi dep tán alındı. Imaratlardıń tiykargı ózegi XX ásirdiń baslarında, korol [[Eduard VII]] húkimdarlıǵı dáwirinde, [[Kristofer Ren]] usılında [[Edvard arxitekturası|stilizaciya tártibinde]] qurilǵan. Qala orayında jedel qurılıs alıp barılıp atırǵanlıǵı sebepli (Liverpool Waters qurılıs joybarı boyınsha) [[YUNESKO Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyası|YUNESKOnıń Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyasında]] bul estelikti [[Qáwip astındaǵı pútkil jáhán miyrasınıń dizimi|Pútkil jáhán miyrasınıń joq etiliw qáwpi astında turǵan obyektleri dizimine]] kirgiziw haqqında qarar qabıl etildi<ref>{{Web deregi|url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|title=Комитет Всемирного наследия включает Ливерпуль в Список Всемирного наследия, находящегося под угрозой|archive-url=https://www.webcitation.org/69g9POamF?url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|archive-date=2012-08-05|access-date=2012-06-28|deadlink=no}}</ref>. 2021-jıl iyul ayında Qıtaydıń [[Fuchjou]] qalasında bolıp ótken YUNESKOnıń Jáhán miyrası komitetiniń 44-sessiyasında komitettiń on úsh aǵzası Liverpuldı Jáhán miyrası diziminen shıǵarıw ushın, bes aǵzası qarsı dawıs berdi. Kópshiliktiń dawısı menen "Liverpul - teńizshiler hám sawdagerler qalası" obyekti ayrıqsha qádir-qımbatqa iye ekenligin kórsetetuǵın ózgesheliklerdiń qaytıp tiklenbeytuǵın dárejede joǵalıwı múnásibeti menen Jáhán miyrasınıń diziminen shıǵarıp taslandı<ref>{{Web deregi|url=https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|title=ЮНЕСКО лишил Ливерпуль статуса всемирного наследия|date=2021-07-22|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722100549/https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|deadlink=no}}</ref>. Bul Jer júzilik mádeniy hám tábiyǵıy miyrastı qorǵaw haqqındaǵı konvenciya (1972) qabıl etilgeninen berli úshinshi jaǵday bolıp, aldın [[Drezden]] janındaǵı [[Elbanıń Drezden oypatlıǵı|Elba oypatlıǵı]] ([[Germaniya]]) hám Arabstan antilopası rezervatı ([[Oman]]) statusın joǵaltqan edi<ref>{{Web deregi|url=https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|title=Ливерпуль исключили из списка объектов Всемирного наследия ЮНЕСКО|website=ria.ru/|date=2021-07-21|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722123433/https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|deadlink=no}}</ref>. Liverpuldiń basqa esteliklerinen tómendegiler qızıqlı esaplanadı: • Liverpul ratushası (1754-1802, arxitektor Jon Vud) • Sent-Jordjz Xoll (1841-1854) - Viktoriya dáwirindegi neoklassikalıq usılda qurilǵan úlken jámiyetlik imarat • Vellington kolonnası (1861-1865) - inglislerdiń Vaterloo jeńisi esteligine qurilǵan • Liverpul Anglikan shirkewi - neogotika, XX ásir • Liverpul katolik shirkewi - modernizm, 1960-jıllar • Superlambanana - «banana qozi» esteligi • Nelson esteligi - 1813-jıl • Royal Liver Building (1908-1911) - Pir-Xed rayonındaģı ofis imaratı. Britaniyanıń arxitekturalıq yamasa tariyxıy áhmiyetke iye imaratlar diziminde (Listed building) birinshi, joqarı (eksklyuziv áhmiyetke iye) klasqa iye. YUNESKO tárepinen Jáhán miyrası dizimine kirgizilgen Liverpul portı kvartalınıń bir bólegi esaplanadı. 1911-1932-jılları Evropadaǵı eń biyik imarat, 1911-1961-jılları Ullı Britaniyadaǵı eń biyik imarat, 1911-1965-jılları qaladaǵı eń biyik imarat. Temir-betonnan qurilģan dúnyadaģi birinshi biyik imaratlardan biri. Liverpulda bir neshe muzeylerge barıw múmkin: • Liverpul muzeyi ({{lang-en|Liverpool Museum}}) • Teyt galereyasınıń Liverpul filialı • Dúnya tariyxı muzeyi (World museum) • Uoker kórkem óner galereyası (Walker art gallery) • Qulshılıq muzeyi (International slavery museum) • Liverpul turmıs muzeyi ([[Inglis tili|inglisshe]] Museum of Liverpool Life) • The Beatles muzeyi • Teńiz muzeyi (Maritime museum) <center><gallery widths="120" heights="120" mode="packed" caption="Fotogalereya"> Fayl:Liverpool Pier Head.jpg|Liverpul portınıń administrativlik imaratları Fayl:Albert dock at night.jpg|Albert-dok Fayl:Liverpool Metropolitan Cathedral at dusk (reduced grain), corrected perspective.jpg|[[Liverpul katolik shirkewi]] </gallery></center> == Ekonomika == === Transport === [[Fayl:Ferry terminal from the Mersey 2018-2.jpg|thumb|200px|left]] [[Fayl:Caribbean Princess and Princes Parade, Liverpool (geograph 2978483).jpg|thumb|200px]] Tiykarģı transport túyinleri - aeroport, temir jol vokzalı hám port. [[Liverpul Jon Lennon aeroportı|Jon Lennon aeroportı]] qala orayınan 12 km qubla-shıģısta jaylasqan. 2007-jılı jolawshı aylanısı derlik 5,5 mln. adamdı quradı. Liverpul hám basqa qalalar menen avtobus qatnawı arqalı baylanısadı. Sonday-aq, aeroportqa jaqın jerde Liverpul Saus Parkvey temir jol stanciyası bolıp, oǵan avtobusta da barıw múmkin. Liverpuldi Manchester menen Evropada birinshilerden biri [[Liverpul - Manchester temir jolı|Liverpul - Manchester temir joli]] baylanıstıradı. ''Liverpul Lime-Strit'' birinshi temir jol vokzalı 1836-jil avgustta ashılgan. 2005/2006-jıllarda jolawshı aylanısı 14,5 millionnan aslam adamdı quradı. Liverpul portı da qalanıń júdá áhmiyetli transport túyini esaplanadı. 2004-jılı onıń xızmetlerinen 700 mıńnan aslam adam paydalanǵan, 616 mıńnan aslam konteyner hám 32 million tonna júk tasılǵan. Liverpul portı bir jilda 15000 ģa jaqın kemeni ótkeredi. Qalada avtobus qatnawı keń rawajlanǵan. Taksiler júdá keń tarqalgan. Liverpulda Merseyrail [[Liverpul metropolitenı|qala átirapı metropoliten sisteması]] bar. == Sport == Liverpulda [[Angliya Premyer Ligası|Angliya Premyer-ligasında]] qatnasıwshı eki belgili professional [[futbol]] komandaları jaylasqan: • «<nowiki/>[[Everton (futbol klubı)|Everton]]<nowiki/>» — 1878-jılı shólkemlestirilgen bolıp, 40157 adamdı óz ishine alatuǵın «Gudison Park» stadionında jaylasqan. • «<nowiki/>[[Liverpul (futbol klubı)|Liverpul]]<nowiki/>» — 1892-jılı shólkemlestirilgen, 61 mıń 276 adamǵa mólshellengen «<nowiki/>[[Enfild (stadion)|Enfild]]<nowiki/>» stadionında jaylasqan; Liverpul futbol klubları jámi 28 márte [[Angliya futbol chempionları|Angliya chempionı]] bolgan. Kóbirek chempionlıqlar tek [[Manchester]] klubları esabında (30). [[Basketbol]] komandaları ishinde eń kúshlisi «Mersi Taygers» (2007-jilda dúzilgen) esaplanadı. Qalaǵa jaqın jerde shabıs ótkeriletuǵın Eyntri trassası jaylasqan. Sonday-aq, qalada bir neshe [[regbi]] komandaları bar. == Mádeniyatı == Liverpulda [[The Beatles]] toparı dúzilgen. Liverpul "Evrovidenie-2023" muzıkalıq tańlawına basshılıq etti. == Derekler == {{derekler}} [[Kategoriya:Angliya qalaları]] [[Kategoriya:Stubs]] lnft4cnnosqdqdx76uryzhffv42o510 121568 121567 2025-06-19T09:55:47Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121568 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Liverpul | negizgi atı = {{lang-en|Liverpool}} | túri = | súwret =[[Fayl:Liverpool-Montage.jpg|200px]] | gerb = Coat of arms of Liverpool City Council.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir =N | lat_deg =53 | lat_min =25 | lat_sec = | lon_dir = W| lon_deg =3 | lon_min = 0| lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = Ullı Britaniya | status = qala | qaraydı = | region túri = Region | region = Arqa-batis Angliya | kestede region = | rayon túri = Graflıq | rayon = Mersisayd | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Basshı | basshı = [[Joan Anderson]] | dúzilgen waqtı = 1207-jıl | dáslepki derekler = 1190-jıl | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = 1880-jılı | jer maydanı = 111,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 513 441 | sanalǵan jıl = 2016 | xalıq tıǵızlıǵı = | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[inglis tili|inglis]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = | DST = | telefon kodı = +44 151 | pochta indeksi = L | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = http://www.liverpool.gov.uk/ }} '''Liverpul''' ({{lang-en|Liverpool}}) — [[Ullı Britaniya|Ulli Britaniyadaǵı]] [[Mersisayd]] graflıǵındaǵı qala, [[Angliya|Angliyanıń]] arqa-batis jaǵasındaǵı port. [[Mersi (dárya)|Mersi]] dáryasınıń quyar jerinde jaylasqan. Xalqı 441 mıń 477 adam ([[2002]]-jıl) - Ullı Britaniyanıń besinshi (hám Angliyada úshinshi) qalası. [[Liverpul qalası aglomeraciyası|Liverpul aglomeraciyası]] xalqı 800 mıńnan aslam. [[XX ásir|XX ásirdiń]] 2-yarımı dawamında Liverpul depressiv qala sıpatında dańqqa eristi: 1930-jıllardan 2000-jıllardıń baslarına shekem onıń xalqı derlik eki esege azaydı<ref>{{Web deregi |url=https://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |title=Liverpool: the first 1,000 years — Arabella McIntyre-Brown — Google Книги|access-date=2017-10-02 |archive-date=2014-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140914012055/http://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |deadlink=no }}</ref>.  == Tariyxı == [[1170|1170-jilda]] birinshi márte Liuerpulle, yaǵnıy «laylı suw basseyni» dep atalgan mákan jay eske alınadı. Ayırım izertlewshiler tiykarǵı [[Toponimika|toponim]] sıpatında elverpool - «jılǵaqlı suw saqlaǵısh» variantın keltiredi. [[1207|1207-jılı]] korol [[Ioann Jersız]] Liverpulǵa boro statusın beriw haqqında jarlıq shıǵardı. Liverpul qorǵanı kóleńkesinde inglis áskerlerin [[Irlandiya|Irlandiyaǵa]] ótkeriw ámelge asırıldı. [[XVI ásir|XVI ásirdin]] ortalarında Liverpul bes júz adam jasaytuģın júdá kishi qalasha bolip qaldı. [[XVI ásir|XVII ásirde]] sawda tarawında hám xalıq sanınıń ósiwinde áste rawajlanıw júz berdi. [[Angliya revolyuciyası|Puqaralar urısı]] dáwirinde, [[1644|1644-jılı]] qala on segiz kúnlik qamalǵa ushıradı. Liverpuldıń batıs jaģasındaǵı port sipatındaǵı áhmiyeti [[XVIII ásir|XVIII ásirde]] Atlantika okeanı arqalı [[Transatlantik qul sawdası|qul sawdasınıń]] artıwı hám [[On úsh koloniya|Amerika koloniyalarınıń]] ekonomikalıq rawajlanıwı menen artıp bardı. Bul jerde [[1715|1715-jılı]] Angliyada birinshi ashıq port dok qurıldı<ref>{{Web deregi |title=Потерянный Ливерпульский Док |publisher=Channel 4: Time Team, 21 апреля 2008 |url=http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |access-date=2014-03-13 |archive-date=2011-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604145405/http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite news |title=Ливерпульская система доков |publisher=New York Times, 2 января 1898 |url=https://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF |accessdate=2017-10-02 |archivedate=2016-08-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160809181141/http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF }} Note: «pdf» reader needed to see full article</ref>. [[XIX ásir]] baslarında Liverpul arqalı jáhán sawda trafiginıń 40% ke jaqını ótken. 1831-jili [[Liverpul banki]] ashıldı. XIX ásir dawamında Liverpul da [[Manchester]] sıyaqlı [[Sanaat revolyuciyası|sanaat revolyuciyasınıń]] bayraǵı bolıp xızmet etti. Keyin ala barlıq mámleketler hám kontinentler ushın ádettegi bolıp qalǵan rawajlanıwdıń kóplegen ózgesheliklerin birinshi bolıp Liverpul basınan keshirdi. 1840-jıllar dawamında xalıqtıń sanı tez pát penen ósip bardı, ásirese, irlandiyalı kóshiriwshiler kele baslaǵanda. [[1851-jil|1851-jilǵa]] kelip, qala xalqının shama menen 25%ı irlandiyalı bolǵan. XIX ásir aqırı hám [[XX ásir]] baslarında Liverpul Evropanıń túrli mámleketlerinen kóplegen [[Xalıq immigraciyası|immigrantlardı]] qabıl etken. Bul qala boylap jaylasqan hár túrli diniy imaratlardıń bar ekenliginde óz kórinisin taptı, olardıń kópshiliginen búgingi kúnde de paydalanıladı. Liverpul qala statusın [[1880-jıl|1880-jılı]] aldı. Ol [[Ekinshi jáhán urısı]] baslanǵansha jedel rawajlanıwda dawam etti. Liverpul, sonday-aq, [[Britaniya imperiyası|Britaniya imperiyasınıń]] tiykargı kemesazlıq oraylarınan biri bolgan. Liverpul portına dańqlı «<nowiki/>[[Titanik]]<nowiki/>» superparaxodi hám basqa kóplegen transatlantikalıq kemeler biriktirilgen edi. 1960-jılları Liverpul jaslar mádeniyatınıń eń belgili oraylarınan birine aylandı. Bul jerde tuwılǵan eń belgili mádeniy fenomen [[The Beatles]] toparı boldı. Jergilikli xalıq ózine tán [[Skauz (dialekt)|skauz]] dialektinde sóyleydi. == Dıqqatqa ılayıq orınlar == [[YUNESKO]] tárepinen [[Liverpul portı]] administrativlik imaratlar ansambli (2004-2021) [[Pútkil jáhán miyrası]] esteligi dep tán alındı. Imaratlardıń tiykargı ózegi XX ásirdiń baslarında, korol [[Eduard VII]] húkimdarlıǵı dáwirinde, [[Kristofer Ren]] usılında [[Edvard arxitekturası|stilizaciya tártibinde]] qurilǵan. Qala orayında jedel qurılıs alıp barılıp atırǵanlıǵı sebepli (Liverpool Waters qurılıs joybarı boyınsha) [[YUNESKO Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyası|YUNESKOnıń Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyasında]] bul estelikti [[Qáwip astındaǵı pútkil jáhán miyrasınıń dizimi|Pútkil jáhán miyrasınıń joq etiliw qáwpi astında turǵan obyektleri dizimine]] kirgiziw haqqında qarar qabıl etildi<ref>{{Web deregi|url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|title=Комитет Всемирного наследия включает Ливерпуль в Список Всемирного наследия, находящегося под угрозой|archive-url=https://www.webcitation.org/69g9POamF?url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|archive-date=2012-08-05|access-date=2012-06-28|deadlink=no}}</ref>. 2021-jıl iyul ayında Qıtaydıń [[Fuchjou]] qalasında bolıp ótken YUNESKOnıń Jáhán miyrası komitetiniń 44-sessiyasında komitettiń on úsh aǵzası Liverpuldı Jáhán miyrası diziminen shıǵarıw ushın, bes aǵzası qarsı dawıs berdi. Kópshiliktiń dawısı menen "Liverpul - teńizshiler hám sawdagerler qalası" obyekti ayrıqsha qádir-qımbatqa iye ekenligin kórsetetuǵın ózgesheliklerdiń qaytıp tiklenbeytuǵın dárejede joǵalıwı múnásibeti menen Jáhán miyrasınıń diziminen shıǵarıp taslandı<ref>{{Web deregi|url=https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|title=ЮНЕСКО лишил Ливерпуль статуса всемирного наследия|date=2021-07-22|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722100549/https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|deadlink=no}}</ref>. Bul Jer júzilik mádeniy hám tábiyǵıy miyrastı qorǵaw haqqındaǵı konvenciya (1972) qabıl etilgeninen berli úshinshi jaǵday bolıp, aldın [[Drezden]] janındaǵı [[Elbanıń Drezden oypatlıǵı|Elba oypatlıǵı]] ([[Germaniya]]) hám Arabstan antilopası rezervatı ([[Oman]]) statusın joǵaltqan edi<ref>{{Web deregi|url=https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|title=Ливерпуль исключили из списка объектов Всемирного наследия ЮНЕСКО|website=ria.ru/|date=2021-07-21|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722123433/https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|deadlink=no}}</ref>. Liverpuldiń basqa esteliklerinen tómendegiler qızıqlı esaplanadı: • Liverpul ratushası (1754-1802, arxitektor Jon Vud) • Sent-Jordjz Xoll (1841-1854) - Viktoriya dáwirindegi neoklassikalıq usılda qurilǵan úlken jámiyetlik imarat • Vellington kolonnası (1861-1865) - inglislerdiń Vaterloo jeńisi esteligine qurilǵan • Liverpul Anglikan shirkewi - neogotika, XX ásir • Liverpul katolik shirkewi - modernizm, 1960-jıllar • Superlambanana - «banana qozi» esteligi • Nelson esteligi - 1813-jıl • Royal Liver Building (1908-1911) - Pir-Xed rayonındaģı ofis imaratı. Britaniyanıń arxitekturalıq yamasa tariyxıy áhmiyetke iye imaratlar diziminde (Listed building) birinshi, joqarı (eksklyuziv áhmiyetke iye) klasqa iye. YUNESKO tárepinen Jáhán miyrası dizimine kirgizilgen Liverpul portı kvartalınıń bir bólegi esaplanadı. 1911-1932-jılları Evropadaǵı eń biyik imarat, 1911-1961-jılları Ullı Britaniyadaǵı eń biyik imarat, 1911-1965-jılları qaladaǵı eń biyik imarat. Temir-betonnan qurilģan dúnyadaģi birinshi biyik imaratlardan biri. Liverpulda bir neshe muzeylerge barıw múmkin: • Liverpul muzeyi ({{lang-en|Liverpool Museum}}) • Teyt galereyasınıń Liverpul filialı • Dúnya tariyxı muzeyi (World museum) • Uoker kórkem óner galereyası (Walker art gallery) • Qulshılıq muzeyi (International slavery museum) • Liverpul turmıs muzeyi ([[Inglis tili|inglisshe]] Museum of Liverpool Life) • The Beatles muzeyi • Teńiz muzeyi (Maritime museum) <center><gallery widths="120" heights="120" mode="packed" caption="Fotogalereya"> Fayl:Liverpool Pier Head.jpg|Liverpul portınıń administrativlik imaratları Fayl:Albert dock at night.jpg|Albert-dok Fayl:Liverpool Metropolitan Cathedral at dusk (reduced grain), corrected perspective.jpg|[[Liverpul katolik shirkewi]] </gallery></center> == Ekonomika == === Transport === [[Fayl:Ferry terminal from the Mersey 2018-2.jpg|thumb|200px|left]] [[Fayl:Caribbean Princess and Princes Parade, Liverpool (geograph 2978483).jpg|thumb|200px]] Tiykarģı transport túyinleri - aeroport, temir jol vokzalı hám port. [[Liverpul Jon Lennon aeroportı|Jon Lennon aeroportı]] qala orayınan 12 km qubla-shıģısta jaylasqan. 2007-jılı jolawshı aylanısı derlik 5,5 mln. adamdı quradı. Liverpul hám basqa qalalar menen avtobus qatnawı arqalı baylanısadı. Sonday-aq, aeroportqa jaqın jerde Liverpul Saus Parkvey temir jol stanciyası bolıp, oǵan avtobusta da barıw múmkin. Liverpuldi Manchester menen Evropada birinshilerden biri [[Liverpul - Manchester temir jolı|Liverpul - Manchester temir joli]] baylanıstıradı. ''Liverpul Lime-Strit'' birinshi temir jol vokzalı 1836-jil avgustta ashılgan. 2005/2006-jıllarda jolawshı aylanısı 14,5 millionnan aslam adamdı quradı. Liverpul portı da qalanıń júdá áhmiyetli transport túyini esaplanadı. 2004-jılı onıń xızmetlerinen 700 mıńnan aslam adam paydalanǵan, 616 mıńnan aslam konteyner hám 32 million tonna júk tasılǵan. Liverpul portı bir jilda 15000 ģa jaqın kemeni ótkeredi. Qalada avtobus qatnawı keń rawajlanǵan. Taksiler júdá keń tarqalgan. Liverpulda Merseyrail [[Liverpul metropolitenı|qala átirapı metropoliten sisteması]] bar. == Sport == Liverpulda [[Angliya Premyer Ligası|Angliya Premyer-ligasında]] qatnasıwshı eki belgili professional [[futbol]] komandaları jaylasqan: • «<nowiki/>[[Everton (futbol klubı)|Everton]]<nowiki/>» — 1878-jılı shólkemlestirilgen bolıp, 40157 adamdı óz ishine alatuǵın «Gudison Park» stadionında jaylasqan. • «<nowiki/>[[Liverpul (futbol klubı)|Liverpul]]<nowiki/>» — 1892-jılı shólkemlestirilgen, 61 mıń 276 adamǵa mólshellengen «<nowiki/>[[Enfild (stadion)|Enfild]]<nowiki/>» stadionında jaylasqan; Liverpul futbol klubları jámi 28 márte [[Angliya futbol chempionları|Angliya chempionı]] bolgan. Kóbirek chempionlıqlar tek [[Manchester]] klubları esabında (30). [[Basketbol]] komandaları ishinde eń kúshlisi «Mersi Taygers» (2007-jilda dúzilgen) esaplanadı. Qalaǵa jaqın jerde shabıs ótkeriletuǵın Eyntri trassası jaylasqan. Sonday-aq, qalada bir neshe [[regbi]] komandaları bar. == Mádeniyatı == Liverpulda [[The Beatles]] toparı dúzilgen. Liverpul "Evrovidenie-2023" muzıkalıq tańlawına basshılıq etti. == Derekler == {{derekler}} [[Kategoriya:Angliya qalaları]] [[Kategoriya:Stubs]] 8r432cytipt8qc12jkprb3d490pxcay 121569 121568 2025-06-19T09:56:10Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121569 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Liverpul | negizgi atı = {{lang-en|Liverpool}} | túri = | súwret =[[Fayl:Liverpool-Montage.jpg|200px]] | gerb = Coat of arms of Liverpool City Council.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir =N | lat_deg =53 | lat_min =25 | lat_sec = | lon_dir = W| lon_deg =3 | lon_min = 0| lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = Ullı Britaniya | status = qala | qaraydı = | region túri = Region | region = Arqa-batis Angliya | kestede region = | rayon túri = Graflıq | rayon = Mersisayd | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Basshı | basshı = [[Joan Anderson]] | dúzilgen waqtı = 1207-jıl | dáslepki derekler = 1190-jıl | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = 1880-jılı | jer maydanı = 111,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 513 441 | sanalǵan jıl = 2016 | xalıq tıǵızlıǵı = | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[inglis tili|inglis]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = | DST = | telefon kodı = +44 151 | pochta indeksi = L | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = http://www.liverpool.gov.uk/ }} '''Liverpul''' ({{lang-en|Liverpool}}) — [[Ullı Britaniya|Ulli Britaniyadaǵı]] [[Mersisayd]] graflıǵındaǵı qala, [[Angliya|Angliyanıń]] arqa-batis jaǵasındaǵı port. [[Mersi (dárya)|Mersi]] dáryasınıń quyar jerinde jaylasqan. Xalqı 441 mıń 477 adam ([[2002]]-jıl) — Ullı Britaniyanıń besinshi (hám Angliyada úshinshi) qalası. [[Liverpul qalası aglomeraciyası|Liverpul aglomeraciyası]] xalqı 800 mıńnan aslam. [[XX ásir|XX ásirdiń]] 2-yarımı dawamında Liverpul depressiv qala sıpatında dańqqa eristi: 1930-jıllardan 2000-jıllardıń baslarına shekem onıń xalqı derlik eki esege azaydı<ref>{{Web deregi |url=https://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |title=Liverpool: the first 1,000 years — Arabella McIntyre-Brown — Google Книги|access-date=2017-10-02 |archive-date=2014-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140914012055/http://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |deadlink=no }}</ref>.  == Tariyxı == [[1170|1170-jilda]] birinshi márte Liuerpulle, yaǵnıy «laylı suw basseyni» dep atalgan mákan jay eske alınadı. Ayırım izertlewshiler tiykarǵı [[Toponimika|toponim]] sıpatında elverpool - «jılǵaqlı suw saqlaǵısh» variantın keltiredi. [[1207|1207-jılı]] korol [[Ioann Jersız]] Liverpulǵa boro statusın beriw haqqında jarlıq shıǵardı. Liverpul qorǵanı kóleńkesinde inglis áskerlerin [[Irlandiya|Irlandiyaǵa]] ótkeriw ámelge asırıldı. [[XVI ásir|XVI ásirdin]] ortalarında Liverpul bes júz adam jasaytuģın júdá kishi qalasha bolip qaldı. [[XVI ásir|XVII ásirde]] sawda tarawında hám xalıq sanınıń ósiwinde áste rawajlanıw júz berdi. [[Angliya revolyuciyası|Puqaralar urısı]] dáwirinde, [[1644|1644-jılı]] qala on segiz kúnlik qamalǵa ushıradı. Liverpuldıń batıs jaģasındaǵı port sipatındaǵı áhmiyeti [[XVIII ásir|XVIII ásirde]] Atlantika okeanı arqalı [[Transatlantik qul sawdası|qul sawdasınıń]] artıwı hám [[On úsh koloniya|Amerika koloniyalarınıń]] ekonomikalıq rawajlanıwı menen artıp bardı. Bul jerde [[1715|1715-jılı]] Angliyada birinshi ashıq port dok qurıldı<ref>{{Web deregi |title=Потерянный Ливерпульский Док |publisher=Channel 4: Time Team, 21 апреля 2008 |url=http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |access-date=2014-03-13 |archive-date=2011-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604145405/http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite news |title=Ливерпульская система доков |publisher=New York Times, 2 января 1898 |url=https://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF |accessdate=2017-10-02 |archivedate=2016-08-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160809181141/http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF }} Note: «pdf» reader needed to see full article</ref>. [[XIX ásir]] baslarında Liverpul arqalı jáhán sawda trafiginıń 40% ke jaqını ótken. 1831-jili [[Liverpul banki]] ashıldı. XIX ásir dawamında Liverpul da [[Manchester]] sıyaqlı [[Sanaat revolyuciyası|sanaat revolyuciyasınıń]] bayraǵı bolıp xızmet etti. Keyin ala barlıq mámleketler hám kontinentler ushın ádettegi bolıp qalǵan rawajlanıwdıń kóplegen ózgesheliklerin birinshi bolıp Liverpul basınan keshirdi. 1840-jıllar dawamında xalıqtıń sanı tez pát penen ósip bardı, ásirese, irlandiyalı kóshiriwshiler kele baslaǵanda. [[1851-jil|1851-jilǵa]] kelip, qala xalqının shama menen 25%ı irlandiyalı bolǵan. XIX ásir aqırı hám [[XX ásir]] baslarında Liverpul Evropanıń túrli mámleketlerinen kóplegen [[Xalıq immigraciyası|immigrantlardı]] qabıl etken. Bul qala boylap jaylasqan hár túrli diniy imaratlardıń bar ekenliginde óz kórinisin taptı, olardıń kópshiliginen búgingi kúnde de paydalanıladı. Liverpul qala statusın [[1880-jıl|1880-jılı]] aldı. Ol [[Ekinshi jáhán urısı]] baslanǵansha jedel rawajlanıwda dawam etti. Liverpul, sonday-aq, [[Britaniya imperiyası|Britaniya imperiyasınıń]] tiykargı kemesazlıq oraylarınan biri bolgan. Liverpul portına dańqlı «<nowiki/>[[Titanik]]<nowiki/>» superparaxodi hám basqa kóplegen transatlantikalıq kemeler biriktirilgen edi. 1960-jılları Liverpul jaslar mádeniyatınıń eń belgili oraylarınan birine aylandı. Bul jerde tuwılǵan eń belgili mádeniy fenomen [[The Beatles]] toparı boldı. Jergilikli xalıq ózine tán [[Skauz (dialekt)|skauz]] dialektinde sóyleydi. == Dıqqatqa ılayıq orınlar == [[YUNESKO]] tárepinen [[Liverpul portı]] administrativlik imaratlar ansambli (2004-2021) [[Pútkil jáhán miyrası]] esteligi dep tán alındı. Imaratlardıń tiykargı ózegi XX ásirdiń baslarında, korol [[Eduard VII]] húkimdarlıǵı dáwirinde, [[Kristofer Ren]] usılında [[Edvard arxitekturası|stilizaciya tártibinde]] qurilǵan. Qala orayında jedel qurılıs alıp barılıp atırǵanlıǵı sebepli (Liverpool Waters qurılıs joybarı boyınsha) [[YUNESKO Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyası|YUNESKOnıń Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyasında]] bul estelikti [[Qáwip astındaǵı pútkil jáhán miyrasınıń dizimi|Pútkil jáhán miyrasınıń joq etiliw qáwpi astında turǵan obyektleri dizimine]] kirgiziw haqqında qarar qabıl etildi<ref>{{Web deregi|url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|title=Комитет Всемирного наследия включает Ливерпуль в Список Всемирного наследия, находящегося под угрозой|archive-url=https://www.webcitation.org/69g9POamF?url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|archive-date=2012-08-05|access-date=2012-06-28|deadlink=no}}</ref>. 2021-jıl iyul ayında Qıtaydıń [[Fuchjou]] qalasında bolıp ótken YUNESKOnıń Jáhán miyrası komitetiniń 44-sessiyasında komitettiń on úsh aǵzası Liverpuldı Jáhán miyrası diziminen shıǵarıw ushın, bes aǵzası qarsı dawıs berdi. Kópshiliktiń dawısı menen "Liverpul - teńizshiler hám sawdagerler qalası" obyekti ayrıqsha qádir-qımbatqa iye ekenligin kórsetetuǵın ózgesheliklerdiń qaytıp tiklenbeytuǵın dárejede joǵalıwı múnásibeti menen Jáhán miyrasınıń diziminen shıǵarıp taslandı<ref>{{Web deregi|url=https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|title=ЮНЕСКО лишил Ливерпуль статуса всемирного наследия|date=2021-07-22|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722100549/https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|deadlink=no}}</ref>. Bul Jer júzilik mádeniy hám tábiyǵıy miyrastı qorǵaw haqqındaǵı konvenciya (1972) qabıl etilgeninen berli úshinshi jaǵday bolıp, aldın [[Drezden]] janındaǵı [[Elbanıń Drezden oypatlıǵı|Elba oypatlıǵı]] ([[Germaniya]]) hám Arabstan antilopası rezervatı ([[Oman]]) statusın joǵaltqan edi<ref>{{Web deregi|url=https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|title=Ливерпуль исключили из списка объектов Всемирного наследия ЮНЕСКО|website=ria.ru/|date=2021-07-21|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722123433/https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|deadlink=no}}</ref>. Liverpuldiń basqa esteliklerinen tómendegiler qızıqlı esaplanadı: • Liverpul ratushası (1754-1802, arxitektor Jon Vud) • Sent-Jordjz Xoll (1841-1854) - Viktoriya dáwirindegi neoklassikalıq usılda qurilǵan úlken jámiyetlik imarat • Vellington kolonnası (1861-1865) - inglislerdiń Vaterloo jeńisi esteligine qurilǵan • Liverpul Anglikan shirkewi - neogotika, XX ásir • Liverpul katolik shirkewi - modernizm, 1960-jıllar • Superlambanana - «banana qozi» esteligi • Nelson esteligi - 1813-jıl • Royal Liver Building (1908-1911) - Pir-Xed rayonındaģı ofis imaratı. Britaniyanıń arxitekturalıq yamasa tariyxıy áhmiyetke iye imaratlar diziminde (Listed building) birinshi, joqarı (eksklyuziv áhmiyetke iye) klasqa iye. YUNESKO tárepinen Jáhán miyrası dizimine kirgizilgen Liverpul portı kvartalınıń bir bólegi esaplanadı. 1911-1932-jılları Evropadaǵı eń biyik imarat, 1911-1961-jılları Ullı Britaniyadaǵı eń biyik imarat, 1911-1965-jılları qaladaǵı eń biyik imarat. Temir-betonnan qurilģan dúnyadaģi birinshi biyik imaratlardan biri. Liverpulda bir neshe muzeylerge barıw múmkin: • Liverpul muzeyi ({{lang-en|Liverpool Museum}}) • Teyt galereyasınıń Liverpul filialı • Dúnya tariyxı muzeyi (World museum) • Uoker kórkem óner galereyası (Walker art gallery) • Qulshılıq muzeyi (International slavery museum) • Liverpul turmıs muzeyi ([[Inglis tili|inglisshe]] Museum of Liverpool Life) • The Beatles muzeyi • Teńiz muzeyi (Maritime museum) <center><gallery widths="120" heights="120" mode="packed" caption="Fotogalereya"> Fayl:Liverpool Pier Head.jpg|Liverpul portınıń administrativlik imaratları Fayl:Albert dock at night.jpg|Albert-dok Fayl:Liverpool Metropolitan Cathedral at dusk (reduced grain), corrected perspective.jpg|[[Liverpul katolik shirkewi]] </gallery></center> == Ekonomika == === Transport === [[Fayl:Ferry terminal from the Mersey 2018-2.jpg|thumb|200px|left]] [[Fayl:Caribbean Princess and Princes Parade, Liverpool (geograph 2978483).jpg|thumb|200px]] Tiykarģı transport túyinleri - aeroport, temir jol vokzalı hám port. [[Liverpul Jon Lennon aeroportı|Jon Lennon aeroportı]] qala orayınan 12 km qubla-shıģısta jaylasqan. 2007-jılı jolawshı aylanısı derlik 5,5 mln. adamdı quradı. Liverpul hám basqa qalalar menen avtobus qatnawı arqalı baylanısadı. Sonday-aq, aeroportqa jaqın jerde Liverpul Saus Parkvey temir jol stanciyası bolıp, oǵan avtobusta da barıw múmkin. Liverpuldi Manchester menen Evropada birinshilerden biri [[Liverpul - Manchester temir jolı|Liverpul - Manchester temir joli]] baylanıstıradı. ''Liverpul Lime-Strit'' birinshi temir jol vokzalı 1836-jil avgustta ashılgan. 2005/2006-jıllarda jolawshı aylanısı 14,5 millionnan aslam adamdı quradı. Liverpul portı da qalanıń júdá áhmiyetli transport túyini esaplanadı. 2004-jılı onıń xızmetlerinen 700 mıńnan aslam adam paydalanǵan, 616 mıńnan aslam konteyner hám 32 million tonna júk tasılǵan. Liverpul portı bir jilda 15000 ģa jaqın kemeni ótkeredi. Qalada avtobus qatnawı keń rawajlanǵan. Taksiler júdá keń tarqalgan. Liverpulda Merseyrail [[Liverpul metropolitenı|qala átirapı metropoliten sisteması]] bar. == Sport == Liverpulda [[Angliya Premyer Ligası|Angliya Premyer-ligasında]] qatnasıwshı eki belgili professional [[futbol]] komandaları jaylasqan: • «<nowiki/>[[Everton (futbol klubı)|Everton]]<nowiki/>» — 1878-jılı shólkemlestirilgen bolıp, 40157 adamdı óz ishine alatuǵın «Gudison Park» stadionında jaylasqan. • «<nowiki/>[[Liverpul (futbol klubı)|Liverpul]]<nowiki/>» — 1892-jılı shólkemlestirilgen, 61 mıń 276 adamǵa mólshellengen «<nowiki/>[[Enfild (stadion)|Enfild]]<nowiki/>» stadionında jaylasqan; Liverpul futbol klubları jámi 28 márte [[Angliya futbol chempionları|Angliya chempionı]] bolgan. Kóbirek chempionlıqlar tek [[Manchester]] klubları esabında (30). [[Basketbol]] komandaları ishinde eń kúshlisi «Mersi Taygers» (2007-jilda dúzilgen) esaplanadı. Qalaǵa jaqın jerde shabıs ótkeriletuǵın Eyntri trassası jaylasqan. Sonday-aq, qalada bir neshe [[regbi]] komandaları bar. == Mádeniyatı == Liverpulda [[The Beatles]] toparı dúzilgen. Liverpul "Evrovidenie-2023" muzıkalıq tańlawına basshılıq etti. == Derekler == {{derekler}} [[Kategoriya:Angliya qalaları]] [[Kategoriya:Stubs]] svypah3yto2tg5zjsyb1zpxdka8dz5v 121570 121569 2025-06-19T09:56:30Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121570 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Liverpul | negizgi atı = {{lang-en|Liverpool}} | túri = | súwret =[[Fayl:Liverpool-Montage.jpg|200px]] | gerb = Coat of arms of Liverpool City Council.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir =N | lat_deg =53 | lat_min =25 | lat_sec = | lon_dir = W| lon_deg =3 | lon_min = 0| lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = Ullı Britaniya | status = qala | qaraydı = | region túri = Region | region = Arqa-batis Angliya | kestede region = | rayon túri = Graflıq | rayon = Mersisayd | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Basshı | basshı = [[Joan Anderson]] | dúzilgen waqtı = 1207-jıl | dáslepki derekler = 1190-jıl | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = 1880-jılı | jer maydanı = 111,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 513 441 | sanalǵan jıl = 2016 | xalıq tıǵızlıǵı = | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[inglis tili|inglis]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = | DST = | telefon kodı = +44 151 | pochta indeksi = L | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = http://www.liverpool.gov.uk/ }} '''Liverpul''' ({{lang-en|Liverpool}}) — [[Ullı Britaniya|Ulli Britaniyadaǵı]] [[Mersisayd]] graflıǵındaǵı qala, [[Angliya|Angliyanıń]] arqa-batis jaǵasındaǵı port. [[Mersi (dárya)|Mersi]] dáryasınıń quyar jerinde jaylasqan. Xalqı 441 mıń 477 adam ([[2002]]-jıl) — Ullı Britaniyanıń besinshi (hám Angliyada úshinshi) qalası. [[Liverpul qalası aglomeraciyası|Liverpul aglomeraciyası]] xalqı 800 mıńnan aslam. [[XX ásir|XX ásirdiń]] 2-yarımı dawamında Liverpul depressiv qala sıpatında dańqqa eristi: 1930-jıllardan 2000-jıllardıń baslarına shekem onıń xalqı derlik eki esege azaydı<ref>{{Web deregi |url=https://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |title=Liverpool: the first 1,000 years — Arabella McIntyre-Brown — Google Книги|access-date=2017-10-02 |archive-date=2014-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140914012055/http://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |deadlink=no }}</ref>.  == Tariyxı == [[1170|1170-jilda]] birinshi márte Liuerpulle, yaǵnıy «laylı suw basseyni» dep atalǵan mákan jay eske alınadı. Ayırım izertlewshiler tiykarǵı [[Toponimika|toponim]] sıpatında elverpool - «jılǵaqlı suw saqlaǵısh» variantın keltiredi. [[1207|1207-jılı]] korol [[Ioann Jersız]] Liverpulǵa boro statusın beriw haqqında jarlıq shıǵardı. Liverpul qorǵanı kóleńkesinde inglis áskerlerin [[Irlandiya|Irlandiyaǵa]] ótkeriw ámelge asırıldı. [[XVI ásir|XVI ásirdin]] ortalarında Liverpul bes júz adam jasaytuģın júdá kishi qalasha bolip qaldı. [[XVI ásir|XVII ásirde]] sawda tarawında hám xalıq sanınıń ósiwinde áste rawajlanıw júz berdi. [[Angliya revolyuciyası|Puqaralar urısı]] dáwirinde, [[1644|1644-jılı]] qala on segiz kúnlik qamalǵa ushıradı. Liverpuldıń batıs jaģasındaǵı port sipatındaǵı áhmiyeti [[XVIII ásir|XVIII ásirde]] Atlantika okeanı arqalı [[Transatlantik qul sawdası|qul sawdasınıń]] artıwı hám [[On úsh koloniya|Amerika koloniyalarınıń]] ekonomikalıq rawajlanıwı menen artıp bardı. Bul jerde [[1715|1715-jılı]] Angliyada birinshi ashıq port dok qurıldı<ref>{{Web deregi |title=Потерянный Ливерпульский Док |publisher=Channel 4: Time Team, 21 апреля 2008 |url=http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |access-date=2014-03-13 |archive-date=2011-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604145405/http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite news |title=Ливерпульская система доков |publisher=New York Times, 2 января 1898 |url=https://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF |accessdate=2017-10-02 |archivedate=2016-08-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160809181141/http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF }} Note: «pdf» reader needed to see full article</ref>. [[XIX ásir]] baslarında Liverpul arqalı jáhán sawda trafiginıń 40% ke jaqını ótken. 1831-jili [[Liverpul banki]] ashıldı. XIX ásir dawamında Liverpul da [[Manchester]] sıyaqlı [[Sanaat revolyuciyası|sanaat revolyuciyasınıń]] bayraǵı bolıp xızmet etti. Keyin ala barlıq mámleketler hám kontinentler ushın ádettegi bolıp qalǵan rawajlanıwdıń kóplegen ózgesheliklerin birinshi bolıp Liverpul basınan keshirdi. 1840-jıllar dawamında xalıqtıń sanı tez pát penen ósip bardı, ásirese, irlandiyalı kóshiriwshiler kele baslaǵanda. [[1851-jil|1851-jilǵa]] kelip, qala xalqının shama menen 25%ı irlandiyalı bolǵan. XIX ásir aqırı hám [[XX ásir]] baslarında Liverpul Evropanıń túrli mámleketlerinen kóplegen [[Xalıq immigraciyası|immigrantlardı]] qabıl etken. Bul qala boylap jaylasqan hár túrli diniy imaratlardıń bar ekenliginde óz kórinisin taptı, olardıń kópshiliginen búgingi kúnde de paydalanıladı. Liverpul qala statusın [[1880-jıl|1880-jılı]] aldı. Ol [[Ekinshi jáhán urısı]] baslanǵansha jedel rawajlanıwda dawam etti. Liverpul, sonday-aq, [[Britaniya imperiyası|Britaniya imperiyasınıń]] tiykargı kemesazlıq oraylarınan biri bolgan. Liverpul portına dańqlı «<nowiki/>[[Titanik]]<nowiki/>» superparaxodi hám basqa kóplegen transatlantikalıq kemeler biriktirilgen edi. 1960-jılları Liverpul jaslar mádeniyatınıń eń belgili oraylarınan birine aylandı. Bul jerde tuwılǵan eń belgili mádeniy fenomen [[The Beatles]] toparı boldı. Jergilikli xalıq ózine tán [[Skauz (dialekt)|skauz]] dialektinde sóyleydi. == Dıqqatqa ılayıq orınlar == [[YUNESKO]] tárepinen [[Liverpul portı]] administrativlik imaratlar ansambli (2004-2021) [[Pútkil jáhán miyrası]] esteligi dep tán alındı. Imaratlardıń tiykargı ózegi XX ásirdiń baslarında, korol [[Eduard VII]] húkimdarlıǵı dáwirinde, [[Kristofer Ren]] usılında [[Edvard arxitekturası|stilizaciya tártibinde]] qurilǵan. Qala orayında jedel qurılıs alıp barılıp atırǵanlıǵı sebepli (Liverpool Waters qurılıs joybarı boyınsha) [[YUNESKO Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyası|YUNESKOnıń Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyasında]] bul estelikti [[Qáwip astındaǵı pútkil jáhán miyrasınıń dizimi|Pútkil jáhán miyrasınıń joq etiliw qáwpi astında turǵan obyektleri dizimine]] kirgiziw haqqında qarar qabıl etildi<ref>{{Web deregi|url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|title=Комитет Всемирного наследия включает Ливерпуль в Список Всемирного наследия, находящегося под угрозой|archive-url=https://www.webcitation.org/69g9POamF?url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|archive-date=2012-08-05|access-date=2012-06-28|deadlink=no}}</ref>. 2021-jıl iyul ayında Qıtaydıń [[Fuchjou]] qalasında bolıp ótken YUNESKOnıń Jáhán miyrası komitetiniń 44-sessiyasında komitettiń on úsh aǵzası Liverpuldı Jáhán miyrası diziminen shıǵarıw ushın, bes aǵzası qarsı dawıs berdi. Kópshiliktiń dawısı menen "Liverpul - teńizshiler hám sawdagerler qalası" obyekti ayrıqsha qádir-qımbatqa iye ekenligin kórsetetuǵın ózgesheliklerdiń qaytıp tiklenbeytuǵın dárejede joǵalıwı múnásibeti menen Jáhán miyrasınıń diziminen shıǵarıp taslandı<ref>{{Web deregi|url=https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|title=ЮНЕСКО лишил Ливерпуль статуса всемирного наследия|date=2021-07-22|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722100549/https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|deadlink=no}}</ref>. Bul Jer júzilik mádeniy hám tábiyǵıy miyrastı qorǵaw haqqındaǵı konvenciya (1972) qabıl etilgeninen berli úshinshi jaǵday bolıp, aldın [[Drezden]] janındaǵı [[Elbanıń Drezden oypatlıǵı|Elba oypatlıǵı]] ([[Germaniya]]) hám Arabstan antilopası rezervatı ([[Oman]]) statusın joǵaltqan edi<ref>{{Web deregi|url=https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|title=Ливерпуль исключили из списка объектов Всемирного наследия ЮНЕСКО|website=ria.ru/|date=2021-07-21|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722123433/https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|deadlink=no}}</ref>. Liverpuldiń basqa esteliklerinen tómendegiler qızıqlı esaplanadı: • Liverpul ratushası (1754-1802, arxitektor Jon Vud) • Sent-Jordjz Xoll (1841-1854) - Viktoriya dáwirindegi neoklassikalıq usılda qurilǵan úlken jámiyetlik imarat • Vellington kolonnası (1861-1865) - inglislerdiń Vaterloo jeńisi esteligine qurilǵan • Liverpul Anglikan shirkewi - neogotika, XX ásir • Liverpul katolik shirkewi - modernizm, 1960-jıllar • Superlambanana - «banana qozi» esteligi • Nelson esteligi - 1813-jıl • Royal Liver Building (1908-1911) - Pir-Xed rayonındaģı ofis imaratı. Britaniyanıń arxitekturalıq yamasa tariyxıy áhmiyetke iye imaratlar diziminde (Listed building) birinshi, joqarı (eksklyuziv áhmiyetke iye) klasqa iye. YUNESKO tárepinen Jáhán miyrası dizimine kirgizilgen Liverpul portı kvartalınıń bir bólegi esaplanadı. 1911-1932-jılları Evropadaǵı eń biyik imarat, 1911-1961-jılları Ullı Britaniyadaǵı eń biyik imarat, 1911-1965-jılları qaladaǵı eń biyik imarat. Temir-betonnan qurilģan dúnyadaģi birinshi biyik imaratlardan biri. Liverpulda bir neshe muzeylerge barıw múmkin: • Liverpul muzeyi ({{lang-en|Liverpool Museum}}) • Teyt galereyasınıń Liverpul filialı • Dúnya tariyxı muzeyi (World museum) • Uoker kórkem óner galereyası (Walker art gallery) • Qulshılıq muzeyi (International slavery museum) • Liverpul turmıs muzeyi ([[Inglis tili|inglisshe]] Museum of Liverpool Life) • The Beatles muzeyi • Teńiz muzeyi (Maritime museum) <center><gallery widths="120" heights="120" mode="packed" caption="Fotogalereya"> Fayl:Liverpool Pier Head.jpg|Liverpul portınıń administrativlik imaratları Fayl:Albert dock at night.jpg|Albert-dok Fayl:Liverpool Metropolitan Cathedral at dusk (reduced grain), corrected perspective.jpg|[[Liverpul katolik shirkewi]] </gallery></center> == Ekonomika == === Transport === [[Fayl:Ferry terminal from the Mersey 2018-2.jpg|thumb|200px|left]] [[Fayl:Caribbean Princess and Princes Parade, Liverpool (geograph 2978483).jpg|thumb|200px]] Tiykarģı transport túyinleri - aeroport, temir jol vokzalı hám port. [[Liverpul Jon Lennon aeroportı|Jon Lennon aeroportı]] qala orayınan 12 km qubla-shıģısta jaylasqan. 2007-jılı jolawshı aylanısı derlik 5,5 mln. adamdı quradı. Liverpul hám basqa qalalar menen avtobus qatnawı arqalı baylanısadı. Sonday-aq, aeroportqa jaqın jerde Liverpul Saus Parkvey temir jol stanciyası bolıp, oǵan avtobusta da barıw múmkin. Liverpuldi Manchester menen Evropada birinshilerden biri [[Liverpul - Manchester temir jolı|Liverpul - Manchester temir joli]] baylanıstıradı. ''Liverpul Lime-Strit'' birinshi temir jol vokzalı 1836-jil avgustta ashılgan. 2005/2006-jıllarda jolawshı aylanısı 14,5 millionnan aslam adamdı quradı. Liverpul portı da qalanıń júdá áhmiyetli transport túyini esaplanadı. 2004-jılı onıń xızmetlerinen 700 mıńnan aslam adam paydalanǵan, 616 mıńnan aslam konteyner hám 32 million tonna júk tasılǵan. Liverpul portı bir jilda 15000 ģa jaqın kemeni ótkeredi. Qalada avtobus qatnawı keń rawajlanǵan. Taksiler júdá keń tarqalgan. Liverpulda Merseyrail [[Liverpul metropolitenı|qala átirapı metropoliten sisteması]] bar. == Sport == Liverpulda [[Angliya Premyer Ligası|Angliya Premyer-ligasında]] qatnasıwshı eki belgili professional [[futbol]] komandaları jaylasqan: • «<nowiki/>[[Everton (futbol klubı)|Everton]]<nowiki/>» — 1878-jılı shólkemlestirilgen bolıp, 40157 adamdı óz ishine alatuǵın «Gudison Park» stadionında jaylasqan. • «<nowiki/>[[Liverpul (futbol klubı)|Liverpul]]<nowiki/>» — 1892-jılı shólkemlestirilgen, 61 mıń 276 adamǵa mólshellengen «<nowiki/>[[Enfild (stadion)|Enfild]]<nowiki/>» stadionında jaylasqan; Liverpul futbol klubları jámi 28 márte [[Angliya futbol chempionları|Angliya chempionı]] bolgan. Kóbirek chempionlıqlar tek [[Manchester]] klubları esabında (30). [[Basketbol]] komandaları ishinde eń kúshlisi «Mersi Taygers» (2007-jilda dúzilgen) esaplanadı. Qalaǵa jaqın jerde shabıs ótkeriletuǵın Eyntri trassası jaylasqan. Sonday-aq, qalada bir neshe [[regbi]] komandaları bar. == Mádeniyatı == Liverpulda [[The Beatles]] toparı dúzilgen. Liverpul "Evrovidenie-2023" muzıkalıq tańlawına basshılıq etti. == Derekler == {{derekler}} [[Kategoriya:Angliya qalaları]] [[Kategoriya:Stubs]] du6obnk7u1f5hxobcm85kwbh1a2njwn 121571 121570 2025-06-19T09:56:53Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121571 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Liverpul | negizgi atı = {{lang-en|Liverpool}} | túri = | súwret =[[Fayl:Liverpool-Montage.jpg|200px]] | gerb = Coat of arms of Liverpool City Council.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir =N | lat_deg =53 | lat_min =25 | lat_sec = | lon_dir = W| lon_deg =3 | lon_min = 0| lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = Ullı Britaniya | status = qala | qaraydı = | region túri = Region | region = Arqa-batis Angliya | kestede region = | rayon túri = Graflıq | rayon = Mersisayd | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Basshı | basshı = [[Joan Anderson]] | dúzilgen waqtı = 1207-jıl | dáslepki derekler = 1190-jıl | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = 1880-jılı | jer maydanı = 111,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 513 441 | sanalǵan jıl = 2016 | xalıq tıǵızlıǵı = | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[inglis tili|inglis]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = | DST = | telefon kodı = +44 151 | pochta indeksi = L | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = http://www.liverpool.gov.uk/ }} '''Liverpul''' ({{lang-en|Liverpool}}) — [[Ullı Britaniya|Ulli Britaniyadaǵı]] [[Mersisayd]] graflıǵındaǵı qala, [[Angliya|Angliyanıń]] arqa-batis jaǵasındaǵı port. [[Mersi (dárya)|Mersi]] dáryasınıń quyar jerinde jaylasqan. Xalqı 441 mıń 477 adam ([[2002]]-jıl) — Ullı Britaniyanıń besinshi (hám Angliyada úshinshi) qalası. [[Liverpul qalası aglomeraciyası|Liverpul aglomeraciyası]] xalqı 800 mıńnan aslam. [[XX ásir|XX ásirdiń]] 2-yarımı dawamında Liverpul depressiv qala sıpatında dańqqa eristi: 1930-jıllardan 2000-jıllardıń baslarına shekem onıń xalqı derlik eki esege azaydı<ref>{{Web deregi |url=https://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |title=Liverpool: the first 1,000 years — Arabella McIntyre-Brown — Google Книги|access-date=2017-10-02 |archive-date=2014-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140914012055/http://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |deadlink=no }}</ref>.  == Tariyxı == [[1170|1170-jilda]] birinshi márte Liuerpulle, yaǵnıy «laylı suw basseyni» dep atalǵan mákan jay eske alınadı. Ayırım izertlewshiler tiykarǵı [[Toponimika|toponim]] sıpatında elverpool - «jılǵaqlı suw saqlaǵısh» variantın keltiredi. [[1207|1207-jılı]] korol [[Ioann Jersız]] Liverpulǵa boro statusın beriw haqqında jarlıq shıǵardı. Liverpul qorǵanı kóleńkesinde inglis áskerlerin [[Irlandiya|Irlandiyaǵa]] ótkeriw ámelge asırıldı. [[XVI ásir|XVI ásirdin]] ortalarında Liverpul bes júz adam jasaytuǵın júdá kishi qalasha bolip qaldı. [[XVI ásir|XVII ásirde]] sawda tarawında hám xalıq sanınıń ósiwinde áste rawajlanıw júz berdi. [[Angliya revolyuciyası|Puqaralar urısı]] dáwirinde, [[1644|1644-jılı]] qala on segiz kúnlik qamalǵa ushıradı. Liverpuldıń batıs jaģasındaǵı port sipatındaǵı áhmiyeti [[XVIII ásir|XVIII ásirde]] Atlantika okeanı arqalı [[Transatlantik qul sawdası|qul sawdasınıń]] artıwı hám [[On úsh koloniya|Amerika koloniyalarınıń]] ekonomikalıq rawajlanıwı menen artıp bardı. Bul jerde [[1715|1715-jılı]] Angliyada birinshi ashıq port dok qurıldı<ref>{{Web deregi |title=Потерянный Ливерпульский Док |publisher=Channel 4: Time Team, 21 апреля 2008 |url=http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |access-date=2014-03-13 |archive-date=2011-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604145405/http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite news |title=Ливерпульская система доков |publisher=New York Times, 2 января 1898 |url=https://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF |accessdate=2017-10-02 |archivedate=2016-08-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160809181141/http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF }} Note: «pdf» reader needed to see full article</ref>. [[XIX ásir]] baslarında Liverpul arqalı jáhán sawda trafiginıń 40% ke jaqını ótken. 1831-jili [[Liverpul banki]] ashıldı. XIX ásir dawamında Liverpul da [[Manchester]] sıyaqlı [[Sanaat revolyuciyası|sanaat revolyuciyasınıń]] bayraǵı bolıp xızmet etti. Keyin ala barlıq mámleketler hám kontinentler ushın ádettegi bolıp qalǵan rawajlanıwdıń kóplegen ózgesheliklerin birinshi bolıp Liverpul basınan keshirdi. 1840-jıllar dawamında xalıqtıń sanı tez pát penen ósip bardı, ásirese, irlandiyalı kóshiriwshiler kele baslaǵanda. [[1851-jil|1851-jilǵa]] kelip, qala xalqının shama menen 25%ı irlandiyalı bolǵan. XIX ásir aqırı hám [[XX ásir]] baslarında Liverpul Evropanıń túrli mámleketlerinen kóplegen [[Xalıq immigraciyası|immigrantlardı]] qabıl etken. Bul qala boylap jaylasqan hár túrli diniy imaratlardıń bar ekenliginde óz kórinisin taptı, olardıń kópshiliginen búgingi kúnde de paydalanıladı. Liverpul qala statusın [[1880-jıl|1880-jılı]] aldı. Ol [[Ekinshi jáhán urısı]] baslanǵansha jedel rawajlanıwda dawam etti. Liverpul, sonday-aq, [[Britaniya imperiyası|Britaniya imperiyasınıń]] tiykargı kemesazlıq oraylarınan biri bolgan. Liverpul portına dańqlı «<nowiki/>[[Titanik]]<nowiki/>» superparaxodi hám basqa kóplegen transatlantikalıq kemeler biriktirilgen edi. 1960-jılları Liverpul jaslar mádeniyatınıń eń belgili oraylarınan birine aylandı. Bul jerde tuwılǵan eń belgili mádeniy fenomen [[The Beatles]] toparı boldı. Jergilikli xalıq ózine tán [[Skauz (dialekt)|skauz]] dialektinde sóyleydi. == Dıqqatqa ılayıq orınlar == [[YUNESKO]] tárepinen [[Liverpul portı]] administrativlik imaratlar ansambli (2004-2021) [[Pútkil jáhán miyrası]] esteligi dep tán alındı. Imaratlardıń tiykargı ózegi XX ásirdiń baslarında, korol [[Eduard VII]] húkimdarlıǵı dáwirinde, [[Kristofer Ren]] usılında [[Edvard arxitekturası|stilizaciya tártibinde]] qurilǵan. Qala orayında jedel qurılıs alıp barılıp atırǵanlıǵı sebepli (Liverpool Waters qurılıs joybarı boyınsha) [[YUNESKO Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyası|YUNESKOnıń Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyasında]] bul estelikti [[Qáwip astındaǵı pútkil jáhán miyrasınıń dizimi|Pútkil jáhán miyrasınıń joq etiliw qáwpi astında turǵan obyektleri dizimine]] kirgiziw haqqında qarar qabıl etildi<ref>{{Web deregi|url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|title=Комитет Всемирного наследия включает Ливерпуль в Список Всемирного наследия, находящегося под угрозой|archive-url=https://www.webcitation.org/69g9POamF?url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|archive-date=2012-08-05|access-date=2012-06-28|deadlink=no}}</ref>. 2021-jıl iyul ayında Qıtaydıń [[Fuchjou]] qalasında bolıp ótken YUNESKOnıń Jáhán miyrası komitetiniń 44-sessiyasında komitettiń on úsh aǵzası Liverpuldı Jáhán miyrası diziminen shıǵarıw ushın, bes aǵzası qarsı dawıs berdi. Kópshiliktiń dawısı menen "Liverpul - teńizshiler hám sawdagerler qalası" obyekti ayrıqsha qádir-qımbatqa iye ekenligin kórsetetuǵın ózgesheliklerdiń qaytıp tiklenbeytuǵın dárejede joǵalıwı múnásibeti menen Jáhán miyrasınıń diziminen shıǵarıp taslandı<ref>{{Web deregi|url=https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|title=ЮНЕСКО лишил Ливерпуль статуса всемирного наследия|date=2021-07-22|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722100549/https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|deadlink=no}}</ref>. Bul Jer júzilik mádeniy hám tábiyǵıy miyrastı qorǵaw haqqındaǵı konvenciya (1972) qabıl etilgeninen berli úshinshi jaǵday bolıp, aldın [[Drezden]] janındaǵı [[Elbanıń Drezden oypatlıǵı|Elba oypatlıǵı]] ([[Germaniya]]) hám Arabstan antilopası rezervatı ([[Oman]]) statusın joǵaltqan edi<ref>{{Web deregi|url=https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|title=Ливерпуль исключили из списка объектов Всемирного наследия ЮНЕСКО|website=ria.ru/|date=2021-07-21|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722123433/https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|deadlink=no}}</ref>. Liverpuldiń basqa esteliklerinen tómendegiler qızıqlı esaplanadı: • Liverpul ratushası (1754-1802, arxitektor Jon Vud) • Sent-Jordjz Xoll (1841-1854) - Viktoriya dáwirindegi neoklassikalıq usılda qurilǵan úlken jámiyetlik imarat • Vellington kolonnası (1861-1865) - inglislerdiń Vaterloo jeńisi esteligine qurilǵan • Liverpul Anglikan shirkewi - neogotika, XX ásir • Liverpul katolik shirkewi - modernizm, 1960-jıllar • Superlambanana - «banana qozi» esteligi • Nelson esteligi - 1813-jıl • Royal Liver Building (1908-1911) - Pir-Xed rayonındaģı ofis imaratı. Britaniyanıń arxitekturalıq yamasa tariyxıy áhmiyetke iye imaratlar diziminde (Listed building) birinshi, joqarı (eksklyuziv áhmiyetke iye) klasqa iye. YUNESKO tárepinen Jáhán miyrası dizimine kirgizilgen Liverpul portı kvartalınıń bir bólegi esaplanadı. 1911-1932-jılları Evropadaǵı eń biyik imarat, 1911-1961-jılları Ullı Britaniyadaǵı eń biyik imarat, 1911-1965-jılları qaladaǵı eń biyik imarat. Temir-betonnan qurilģan dúnyadaģi birinshi biyik imaratlardan biri. Liverpulda bir neshe muzeylerge barıw múmkin: • Liverpul muzeyi ({{lang-en|Liverpool Museum}}) • Teyt galereyasınıń Liverpul filialı • Dúnya tariyxı muzeyi (World museum) • Uoker kórkem óner galereyası (Walker art gallery) • Qulshılıq muzeyi (International slavery museum) • Liverpul turmıs muzeyi ([[Inglis tili|inglisshe]] Museum of Liverpool Life) • The Beatles muzeyi • Teńiz muzeyi (Maritime museum) <center><gallery widths="120" heights="120" mode="packed" caption="Fotogalereya"> Fayl:Liverpool Pier Head.jpg|Liverpul portınıń administrativlik imaratları Fayl:Albert dock at night.jpg|Albert-dok Fayl:Liverpool Metropolitan Cathedral at dusk (reduced grain), corrected perspective.jpg|[[Liverpul katolik shirkewi]] </gallery></center> == Ekonomika == === Transport === [[Fayl:Ferry terminal from the Mersey 2018-2.jpg|thumb|200px|left]] [[Fayl:Caribbean Princess and Princes Parade, Liverpool (geograph 2978483).jpg|thumb|200px]] Tiykarģı transport túyinleri - aeroport, temir jol vokzalı hám port. [[Liverpul Jon Lennon aeroportı|Jon Lennon aeroportı]] qala orayınan 12 km qubla-shıģısta jaylasqan. 2007-jılı jolawshı aylanısı derlik 5,5 mln. adamdı quradı. Liverpul hám basqa qalalar menen avtobus qatnawı arqalı baylanısadı. Sonday-aq, aeroportqa jaqın jerde Liverpul Saus Parkvey temir jol stanciyası bolıp, oǵan avtobusta da barıw múmkin. Liverpuldi Manchester menen Evropada birinshilerden biri [[Liverpul - Manchester temir jolı|Liverpul - Manchester temir joli]] baylanıstıradı. ''Liverpul Lime-Strit'' birinshi temir jol vokzalı 1836-jil avgustta ashılgan. 2005/2006-jıllarda jolawshı aylanısı 14,5 millionnan aslam adamdı quradı. Liverpul portı da qalanıń júdá áhmiyetli transport túyini esaplanadı. 2004-jılı onıń xızmetlerinen 700 mıńnan aslam adam paydalanǵan, 616 mıńnan aslam konteyner hám 32 million tonna júk tasılǵan. Liverpul portı bir jilda 15000 ģa jaqın kemeni ótkeredi. Qalada avtobus qatnawı keń rawajlanǵan. Taksiler júdá keń tarqalgan. Liverpulda Merseyrail [[Liverpul metropolitenı|qala átirapı metropoliten sisteması]] bar. == Sport == Liverpulda [[Angliya Premyer Ligası|Angliya Premyer-ligasında]] qatnasıwshı eki belgili professional [[futbol]] komandaları jaylasqan: • «<nowiki/>[[Everton (futbol klubı)|Everton]]<nowiki/>» — 1878-jılı shólkemlestirilgen bolıp, 40157 adamdı óz ishine alatuǵın «Gudison Park» stadionında jaylasqan. • «<nowiki/>[[Liverpul (futbol klubı)|Liverpul]]<nowiki/>» — 1892-jılı shólkemlestirilgen, 61 mıń 276 adamǵa mólshellengen «<nowiki/>[[Enfild (stadion)|Enfild]]<nowiki/>» stadionında jaylasqan; Liverpul futbol klubları jámi 28 márte [[Angliya futbol chempionları|Angliya chempionı]] bolgan. Kóbirek chempionlıqlar tek [[Manchester]] klubları esabında (30). [[Basketbol]] komandaları ishinde eń kúshlisi «Mersi Taygers» (2007-jilda dúzilgen) esaplanadı. Qalaǵa jaqın jerde shabıs ótkeriletuǵın Eyntri trassası jaylasqan. Sonday-aq, qalada bir neshe [[regbi]] komandaları bar. == Mádeniyatı == Liverpulda [[The Beatles]] toparı dúzilgen. Liverpul "Evrovidenie-2023" muzıkalıq tańlawına basshılıq etti. == Derekler == {{derekler}} [[Kategoriya:Angliya qalaları]] [[Kategoriya:Stubs]] 21tv0620jngpn83zmf4owde1l9plzc3 121572 121571 2025-06-19T09:57:10Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121572 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Liverpul | negizgi atı = {{lang-en|Liverpool}} | túri = | súwret =[[Fayl:Liverpool-Montage.jpg|200px]] | gerb = Coat of arms of Liverpool City Council.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir =N | lat_deg =53 | lat_min =25 | lat_sec = | lon_dir = W| lon_deg =3 | lon_min = 0| lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = Ullı Britaniya | status = qala | qaraydı = | region túri = Region | region = Arqa-batis Angliya | kestede region = | rayon túri = Graflıq | rayon = Mersisayd | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Basshı | basshı = [[Joan Anderson]] | dúzilgen waqtı = 1207-jıl | dáslepki derekler = 1190-jıl | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = 1880-jılı | jer maydanı = 111,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 513 441 | sanalǵan jıl = 2016 | xalıq tıǵızlıǵı = | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[inglis tili|inglis]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = | DST = | telefon kodı = +44 151 | pochta indeksi = L | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = http://www.liverpool.gov.uk/ }} '''Liverpul''' ({{lang-en|Liverpool}}) — [[Ullı Britaniya|Ulli Britaniyadaǵı]] [[Mersisayd]] graflıǵındaǵı qala, [[Angliya|Angliyanıń]] arqa-batis jaǵasındaǵı port. [[Mersi (dárya)|Mersi]] dáryasınıń quyar jerinde jaylasqan. Xalqı 441 mıń 477 adam ([[2002]]-jıl) — Ullı Britaniyanıń besinshi (hám Angliyada úshinshi) qalası. [[Liverpul qalası aglomeraciyası|Liverpul aglomeraciyası]] xalqı 800 mıńnan aslam. [[XX ásir|XX ásirdiń]] 2-yarımı dawamında Liverpul depressiv qala sıpatında dańqqa eristi: 1930-jıllardan 2000-jıllardıń baslarına shekem onıń xalqı derlik eki esege azaydı<ref>{{Web deregi |url=https://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |title=Liverpool: the first 1,000 years — Arabella McIntyre-Brown — Google Книги|access-date=2017-10-02 |archive-date=2014-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140914012055/http://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |deadlink=no }}</ref>.  == Tariyxı == [[1170|1170-jilda]] birinshi márte Liuerpulle, yaǵnıy «laylı suw basseyni» dep atalǵan mákan jay eske alınadı. Ayırım izertlewshiler tiykarǵı [[Toponimika|toponim]] sıpatında elverpool - «jılǵaqlı suw saqlaǵısh» variantın keltiredi. [[1207|1207-jılı]] korol [[Ioann Jersız]] Liverpulǵa boro statusın beriw haqqında jarlıq shıǵardı. Liverpul qorǵanı kóleńkesinde inglis áskerlerin [[Irlandiya|Irlandiyaǵa]] ótkeriw ámelge asırıldı. [[XVI ásir|XVI ásirdin]] ortalarında Liverpul bes júz adam jasaytuǵın júdá kishi qalasha bolip qaldı. [[XVI ásir|XVII ásirde]] sawda tarawında hám xalıq sanınıń ósiwinde áste rawajlanıw júz berdi. [[Angliya revolyuciyası|Puqaralar urısı]] dáwirinde, [[1644|1644-jılı]] qala on segiz kúnlik qamalǵa ushıradı. Liverpuldıń batıs jaǵasındaǵı port sipatındaǵı áhmiyeti [[XVIII ásir|XVIII ásirde]] Atlantika okeanı arqalı [[Transatlantik qul sawdası|qul sawdasınıń]] artıwı hám [[On úsh koloniya|Amerika koloniyalarınıń]] ekonomikalıq rawajlanıwı menen artıp bardı. Bul jerde [[1715|1715-jılı]] Angliyada birinshi ashıq port dok qurıldı<ref>{{Web deregi |title=Потерянный Ливерпульский Док |publisher=Channel 4: Time Team, 21 апреля 2008 |url=http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |access-date=2014-03-13 |archive-date=2011-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604145405/http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite news |title=Ливерпульская система доков |publisher=New York Times, 2 января 1898 |url=https://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF |accessdate=2017-10-02 |archivedate=2016-08-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160809181141/http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF }} Note: «pdf» reader needed to see full article</ref>. [[XIX ásir]] baslarında Liverpul arqalı jáhán sawda trafiginıń 40% ke jaqını ótken. 1831-jili [[Liverpul banki]] ashıldı. XIX ásir dawamında Liverpul da [[Manchester]] sıyaqlı [[Sanaat revolyuciyası|sanaat revolyuciyasınıń]] bayraǵı bolıp xızmet etti. Keyin ala barlıq mámleketler hám kontinentler ushın ádettegi bolıp qalǵan rawajlanıwdıń kóplegen ózgesheliklerin birinshi bolıp Liverpul basınan keshirdi. 1840-jıllar dawamında xalıqtıń sanı tez pát penen ósip bardı, ásirese, irlandiyalı kóshiriwshiler kele baslaǵanda. [[1851-jil|1851-jilǵa]] kelip, qala xalqının shama menen 25%ı irlandiyalı bolǵan. XIX ásir aqırı hám [[XX ásir]] baslarında Liverpul Evropanıń túrli mámleketlerinen kóplegen [[Xalıq immigraciyası|immigrantlardı]] qabıl etken. Bul qala boylap jaylasqan hár túrli diniy imaratlardıń bar ekenliginde óz kórinisin taptı, olardıń kópshiliginen búgingi kúnde de paydalanıladı. Liverpul qala statusın [[1880-jıl|1880-jılı]] aldı. Ol [[Ekinshi jáhán urısı]] baslanǵansha jedel rawajlanıwda dawam etti. Liverpul, sonday-aq, [[Britaniya imperiyası|Britaniya imperiyasınıń]] tiykargı kemesazlıq oraylarınan biri bolgan. Liverpul portına dańqlı «<nowiki/>[[Titanik]]<nowiki/>» superparaxodi hám basqa kóplegen transatlantikalıq kemeler biriktirilgen edi. 1960-jılları Liverpul jaslar mádeniyatınıń eń belgili oraylarınan birine aylandı. Bul jerde tuwılǵan eń belgili mádeniy fenomen [[The Beatles]] toparı boldı. Jergilikli xalıq ózine tán [[Skauz (dialekt)|skauz]] dialektinde sóyleydi. == Dıqqatqa ılayıq orınlar == [[YUNESKO]] tárepinen [[Liverpul portı]] administrativlik imaratlar ansambli (2004-2021) [[Pútkil jáhán miyrası]] esteligi dep tán alındı. Imaratlardıń tiykargı ózegi XX ásirdiń baslarında, korol [[Eduard VII]] húkimdarlıǵı dáwirinde, [[Kristofer Ren]] usılında [[Edvard arxitekturası|stilizaciya tártibinde]] qurilǵan. Qala orayında jedel qurılıs alıp barılıp atırǵanlıǵı sebepli (Liverpool Waters qurılıs joybarı boyınsha) [[YUNESKO Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyası|YUNESKOnıń Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyasında]] bul estelikti [[Qáwip astındaǵı pútkil jáhán miyrasınıń dizimi|Pútkil jáhán miyrasınıń joq etiliw qáwpi astında turǵan obyektleri dizimine]] kirgiziw haqqında qarar qabıl etildi<ref>{{Web deregi|url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|title=Комитет Всемирного наследия включает Ливерпуль в Список Всемирного наследия, находящегося под угрозой|archive-url=https://www.webcitation.org/69g9POamF?url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|archive-date=2012-08-05|access-date=2012-06-28|deadlink=no}}</ref>. 2021-jıl iyul ayında Qıtaydıń [[Fuchjou]] qalasında bolıp ótken YUNESKOnıń Jáhán miyrası komitetiniń 44-sessiyasında komitettiń on úsh aǵzası Liverpuldı Jáhán miyrası diziminen shıǵarıw ushın, bes aǵzası qarsı dawıs berdi. Kópshiliktiń dawısı menen "Liverpul - teńizshiler hám sawdagerler qalası" obyekti ayrıqsha qádir-qımbatqa iye ekenligin kórsetetuǵın ózgesheliklerdiń qaytıp tiklenbeytuǵın dárejede joǵalıwı múnásibeti menen Jáhán miyrasınıń diziminen shıǵarıp taslandı<ref>{{Web deregi|url=https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|title=ЮНЕСКО лишил Ливерпуль статуса всемирного наследия|date=2021-07-22|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722100549/https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|deadlink=no}}</ref>. Bul Jer júzilik mádeniy hám tábiyǵıy miyrastı qorǵaw haqqındaǵı konvenciya (1972) qabıl etilgeninen berli úshinshi jaǵday bolıp, aldın [[Drezden]] janındaǵı [[Elbanıń Drezden oypatlıǵı|Elba oypatlıǵı]] ([[Germaniya]]) hám Arabstan antilopası rezervatı ([[Oman]]) statusın joǵaltqan edi<ref>{{Web deregi|url=https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|title=Ливерпуль исключили из списка объектов Всемирного наследия ЮНЕСКО|website=ria.ru/|date=2021-07-21|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722123433/https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|deadlink=no}}</ref>. Liverpuldiń basqa esteliklerinen tómendegiler qızıqlı esaplanadı: • Liverpul ratushası (1754-1802, arxitektor Jon Vud) • Sent-Jordjz Xoll (1841-1854) - Viktoriya dáwirindegi neoklassikalıq usılda qurilǵan úlken jámiyetlik imarat • Vellington kolonnası (1861-1865) - inglislerdiń Vaterloo jeńisi esteligine qurilǵan • Liverpul Anglikan shirkewi - neogotika, XX ásir • Liverpul katolik shirkewi - modernizm, 1960-jıllar • Superlambanana - «banana qozi» esteligi • Nelson esteligi - 1813-jıl • Royal Liver Building (1908-1911) - Pir-Xed rayonındaģı ofis imaratı. Britaniyanıń arxitekturalıq yamasa tariyxıy áhmiyetke iye imaratlar diziminde (Listed building) birinshi, joqarı (eksklyuziv áhmiyetke iye) klasqa iye. YUNESKO tárepinen Jáhán miyrası dizimine kirgizilgen Liverpul portı kvartalınıń bir bólegi esaplanadı. 1911-1932-jılları Evropadaǵı eń biyik imarat, 1911-1961-jılları Ullı Britaniyadaǵı eń biyik imarat, 1911-1965-jılları qaladaǵı eń biyik imarat. Temir-betonnan qurilģan dúnyadaģi birinshi biyik imaratlardan biri. Liverpulda bir neshe muzeylerge barıw múmkin: • Liverpul muzeyi ({{lang-en|Liverpool Museum}}) • Teyt galereyasınıń Liverpul filialı • Dúnya tariyxı muzeyi (World museum) • Uoker kórkem óner galereyası (Walker art gallery) • Qulshılıq muzeyi (International slavery museum) • Liverpul turmıs muzeyi ([[Inglis tili|inglisshe]] Museum of Liverpool Life) • The Beatles muzeyi • Teńiz muzeyi (Maritime museum) <center><gallery widths="120" heights="120" mode="packed" caption="Fotogalereya"> Fayl:Liverpool Pier Head.jpg|Liverpul portınıń administrativlik imaratları Fayl:Albert dock at night.jpg|Albert-dok Fayl:Liverpool Metropolitan Cathedral at dusk (reduced grain), corrected perspective.jpg|[[Liverpul katolik shirkewi]] </gallery></center> == Ekonomika == === Transport === [[Fayl:Ferry terminal from the Mersey 2018-2.jpg|thumb|200px|left]] [[Fayl:Caribbean Princess and Princes Parade, Liverpool (geograph 2978483).jpg|thumb|200px]] Tiykarģı transport túyinleri - aeroport, temir jol vokzalı hám port. [[Liverpul Jon Lennon aeroportı|Jon Lennon aeroportı]] qala orayınan 12 km qubla-shıģısta jaylasqan. 2007-jılı jolawshı aylanısı derlik 5,5 mln. adamdı quradı. Liverpul hám basqa qalalar menen avtobus qatnawı arqalı baylanısadı. Sonday-aq, aeroportqa jaqın jerde Liverpul Saus Parkvey temir jol stanciyası bolıp, oǵan avtobusta da barıw múmkin. Liverpuldi Manchester menen Evropada birinshilerden biri [[Liverpul - Manchester temir jolı|Liverpul - Manchester temir joli]] baylanıstıradı. ''Liverpul Lime-Strit'' birinshi temir jol vokzalı 1836-jil avgustta ashılgan. 2005/2006-jıllarda jolawshı aylanısı 14,5 millionnan aslam adamdı quradı. Liverpul portı da qalanıń júdá áhmiyetli transport túyini esaplanadı. 2004-jılı onıń xızmetlerinen 700 mıńnan aslam adam paydalanǵan, 616 mıńnan aslam konteyner hám 32 million tonna júk tasılǵan. Liverpul portı bir jilda 15000 ģa jaqın kemeni ótkeredi. Qalada avtobus qatnawı keń rawajlanǵan. Taksiler júdá keń tarqalgan. Liverpulda Merseyrail [[Liverpul metropolitenı|qala átirapı metropoliten sisteması]] bar. == Sport == Liverpulda [[Angliya Premyer Ligası|Angliya Premyer-ligasında]] qatnasıwshı eki belgili professional [[futbol]] komandaları jaylasqan: • «<nowiki/>[[Everton (futbol klubı)|Everton]]<nowiki/>» — 1878-jılı shólkemlestirilgen bolıp, 40157 adamdı óz ishine alatuǵın «Gudison Park» stadionında jaylasqan. • «<nowiki/>[[Liverpul (futbol klubı)|Liverpul]]<nowiki/>» — 1892-jılı shólkemlestirilgen, 61 mıń 276 adamǵa mólshellengen «<nowiki/>[[Enfild (stadion)|Enfild]]<nowiki/>» stadionında jaylasqan; Liverpul futbol klubları jámi 28 márte [[Angliya futbol chempionları|Angliya chempionı]] bolgan. Kóbirek chempionlıqlar tek [[Manchester]] klubları esabında (30). [[Basketbol]] komandaları ishinde eń kúshlisi «Mersi Taygers» (2007-jilda dúzilgen) esaplanadı. Qalaǵa jaqın jerde shabıs ótkeriletuǵın Eyntri trassası jaylasqan. Sonday-aq, qalada bir neshe [[regbi]] komandaları bar. == Mádeniyatı == Liverpulda [[The Beatles]] toparı dúzilgen. Liverpul "Evrovidenie-2023" muzıkalıq tańlawına basshılıq etti. == Derekler == {{derekler}} [[Kategoriya:Angliya qalaları]] [[Kategoriya:Stubs]] 8l4z3pkgeugarpj1fiwgd94eawqtxfh 121573 121572 2025-06-19T09:57:34Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121573 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Liverpul | negizgi atı = {{lang-en|Liverpool}} | túri = | súwret =[[Fayl:Liverpool-Montage.jpg|200px]] | gerb = Coat of arms of Liverpool City Council.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir =N | lat_deg =53 | lat_min =25 | lat_sec = | lon_dir = W| lon_deg =3 | lon_min = 0| lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = Ullı Britaniya | status = qala | qaraydı = | region túri = Region | region = Arqa-batis Angliya | kestede region = | rayon túri = Graflıq | rayon = Mersisayd | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Basshı | basshı = [[Joan Anderson]] | dúzilgen waqtı = 1207-jıl | dáslepki derekler = 1190-jıl | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = 1880-jılı | jer maydanı = 111,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 513 441 | sanalǵan jıl = 2016 | xalıq tıǵızlıǵı = | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[inglis tili|inglis]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = | DST = | telefon kodı = +44 151 | pochta indeksi = L | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = http://www.liverpool.gov.uk/ }} '''Liverpul''' ({{lang-en|Liverpool}}) — [[Ullı Britaniya|Ulli Britaniyadaǵı]] [[Mersisayd]] graflıǵındaǵı qala, [[Angliya|Angliyanıń]] arqa-batis jaǵasındaǵı port. [[Mersi (dárya)|Mersi]] dáryasınıń quyar jerinde jaylasqan. Xalqı 441 mıń 477 adam ([[2002]]-jıl) — Ullı Britaniyanıń besinshi (hám Angliyada úshinshi) qalası. [[Liverpul qalası aglomeraciyası|Liverpul aglomeraciyası]] xalqı 800 mıńnan aslam. [[XX ásir|XX ásirdiń]] 2-yarımı dawamında Liverpul depressiv qala sıpatında dańqqa eristi: 1930-jıllardan 2000-jıllardıń baslarına shekem onıń xalqı derlik eki esege azaydı<ref>{{Web deregi |url=https://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |title=Liverpool: the first 1,000 years — Arabella McIntyre-Brown — Google Книги|access-date=2017-10-02 |archive-date=2014-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140914012055/http://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |deadlink=no }}</ref>.  == Tariyxı == [[1170|1170-jilda]] birinshi márte Liuerpulle, yaǵnıy «laylı suw basseyni» dep atalǵan mákan jay eske alınadı. Ayırım izertlewshiler tiykarǵı [[Toponimika|toponim]] sıpatında elverpool - «jılǵaqlı suw saqlaǵısh» variantın keltiredi. [[1207|1207-jılı]] korol [[Ioann Jersız]] Liverpulǵa boro statusın beriw haqqında jarlıq shıǵardı. Liverpul qorǵanı kóleńkesinde inglis áskerlerin [[Irlandiya|Irlandiyaǵa]] ótkeriw ámelge asırıldı. [[XVI ásir|XVI ásirdin]] ortalarında Liverpul bes júz adam jasaytuǵın júdá kishi qalasha bolip qaldı. [[XVI ásir|XVII ásirde]] sawda tarawında hám xalıq sanınıń ósiwinde áste rawajlanıw júz berdi. [[Angliya revolyuciyası|Puqaralar urısı]] dáwirinde, [[1644|1644-jılı]] qala on segiz kúnlik qamalǵa ushıradı. Liverpuldıń batıs jaǵasındaǵı port sipatındaǵı áhmiyeti [[XVIII ásir|XVIII ásirde]] Atlantika okeanı arqalı [[Transatlantik qul sawdası|qul sawdasınıń]] artıwı hám [[On úsh koloniya|Amerika koloniyalarınıń]] ekonomikalıq rawajlanıwı menen artıp bardı. Bul jerde [[1715|1715-jılı]] Angliyada birinshi ashıq port dok qurıldı<ref>{{Web deregi |title=Потерянный Ливерпульский Док |publisher=Channel 4: Time Team, 21 апреля 2008 |url=http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |access-date=2014-03-13 |archive-date=2011-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604145405/http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite news |title=Ливерпульская система доков |publisher=New York Times, 2 января 1898 |url=https://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF |accessdate=2017-10-02 |archivedate=2016-08-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160809181141/http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF }} Note: «pdf» reader needed to see full article</ref>. [[XIX ásir]] baslarında Liverpul arqalı jáhán sawda trafiginıń 40% ke jaqını ótken. 1831-jılı [[Liverpul banki]] ashıldı. XIX ásir dawamında Liverpul da [[Manchester]] sıyaqlı [[Sanaat revolyuciyası|sanaat revolyuciyasınıń]] bayraǵı bolıp xızmet etti. Keyin ala barlıq mámleketler hám kontinentler ushın ádettegi bolıp qalǵan rawajlanıwdıń kóplegen ózgesheliklerin birinshi bolıp Liverpul basınan keshirdi. 1840-jıllar dawamında xalıqtıń sanı tez pát penen ósip bardı, ásirese, irlandiyalı kóshiriwshiler kele baslaǵanda. [[1851-jil|1851-jilǵa]] kelip, qala xalqının shama menen 25%ı irlandiyalı bolǵan. XIX ásir aqırı hám [[XX ásir]] baslarında Liverpul Evropanıń túrli mámleketlerinen kóplegen [[Xalıq immigraciyası|immigrantlardı]] qabıl etken. Bul qala boylap jaylasqan hár túrli diniy imaratlardıń bar ekenliginde óz kórinisin taptı, olardıń kópshiliginen búgingi kúnde de paydalanıladı. Liverpul qala statusın [[1880-jıl|1880-jılı]] aldı. Ol [[Ekinshi jáhán urısı]] baslanǵansha jedel rawajlanıwda dawam etti. Liverpul, sonday-aq, [[Britaniya imperiyası|Britaniya imperiyasınıń]] tiykargı kemesazlıq oraylarınan biri bolgan. Liverpul portına dańqlı «<nowiki/>[[Titanik]]<nowiki/>» superparaxodi hám basqa kóplegen transatlantikalıq kemeler biriktirilgen edi. 1960-jılları Liverpul jaslar mádeniyatınıń eń belgili oraylarınan birine aylandı. Bul jerde tuwılǵan eń belgili mádeniy fenomen [[The Beatles]] toparı boldı. Jergilikli xalıq ózine tán [[Skauz (dialekt)|skauz]] dialektinde sóyleydi. == Dıqqatqa ılayıq orınlar == [[YUNESKO]] tárepinen [[Liverpul portı]] administrativlik imaratlar ansambli (2004-2021) [[Pútkil jáhán miyrası]] esteligi dep tán alındı. Imaratlardıń tiykargı ózegi XX ásirdiń baslarında, korol [[Eduard VII]] húkimdarlıǵı dáwirinde, [[Kristofer Ren]] usılında [[Edvard arxitekturası|stilizaciya tártibinde]] qurilǵan. Qala orayında jedel qurılıs alıp barılıp atırǵanlıǵı sebepli (Liverpool Waters qurılıs joybarı boyınsha) [[YUNESKO Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyası|YUNESKOnıń Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyasında]] bul estelikti [[Qáwip astındaǵı pútkil jáhán miyrasınıń dizimi|Pútkil jáhán miyrasınıń joq etiliw qáwpi astında turǵan obyektleri dizimine]] kirgiziw haqqında qarar qabıl etildi<ref>{{Web deregi|url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|title=Комитет Всемирного наследия включает Ливерпуль в Список Всемирного наследия, находящегося под угрозой|archive-url=https://www.webcitation.org/69g9POamF?url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|archive-date=2012-08-05|access-date=2012-06-28|deadlink=no}}</ref>. 2021-jıl iyul ayında Qıtaydıń [[Fuchjou]] qalasında bolıp ótken YUNESKOnıń Jáhán miyrası komitetiniń 44-sessiyasında komitettiń on úsh aǵzası Liverpuldı Jáhán miyrası diziminen shıǵarıw ushın, bes aǵzası qarsı dawıs berdi. Kópshiliktiń dawısı menen "Liverpul - teńizshiler hám sawdagerler qalası" obyekti ayrıqsha qádir-qımbatqa iye ekenligin kórsetetuǵın ózgesheliklerdiń qaytıp tiklenbeytuǵın dárejede joǵalıwı múnásibeti menen Jáhán miyrasınıń diziminen shıǵarıp taslandı<ref>{{Web deregi|url=https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|title=ЮНЕСКО лишил Ливерпуль статуса всемирного наследия|date=2021-07-22|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722100549/https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|deadlink=no}}</ref>. Bul Jer júzilik mádeniy hám tábiyǵıy miyrastı qorǵaw haqqındaǵı konvenciya (1972) qabıl etilgeninen berli úshinshi jaǵday bolıp, aldın [[Drezden]] janındaǵı [[Elbanıń Drezden oypatlıǵı|Elba oypatlıǵı]] ([[Germaniya]]) hám Arabstan antilopası rezervatı ([[Oman]]) statusın joǵaltqan edi<ref>{{Web deregi|url=https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|title=Ливерпуль исключили из списка объектов Всемирного наследия ЮНЕСКО|website=ria.ru/|date=2021-07-21|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722123433/https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|deadlink=no}}</ref>. Liverpuldiń basqa esteliklerinen tómendegiler qızıqlı esaplanadı: • Liverpul ratushası (1754-1802, arxitektor Jon Vud) • Sent-Jordjz Xoll (1841-1854) - Viktoriya dáwirindegi neoklassikalıq usılda qurilǵan úlken jámiyetlik imarat • Vellington kolonnası (1861-1865) - inglislerdiń Vaterloo jeńisi esteligine qurilǵan • Liverpul Anglikan shirkewi - neogotika, XX ásir • Liverpul katolik shirkewi - modernizm, 1960-jıllar • Superlambanana - «banana qozi» esteligi • Nelson esteligi - 1813-jıl • Royal Liver Building (1908-1911) - Pir-Xed rayonındaģı ofis imaratı. Britaniyanıń arxitekturalıq yamasa tariyxıy áhmiyetke iye imaratlar diziminde (Listed building) birinshi, joqarı (eksklyuziv áhmiyetke iye) klasqa iye. YUNESKO tárepinen Jáhán miyrası dizimine kirgizilgen Liverpul portı kvartalınıń bir bólegi esaplanadı. 1911-1932-jılları Evropadaǵı eń biyik imarat, 1911-1961-jılları Ullı Britaniyadaǵı eń biyik imarat, 1911-1965-jılları qaladaǵı eń biyik imarat. Temir-betonnan qurilģan dúnyadaģi birinshi biyik imaratlardan biri. Liverpulda bir neshe muzeylerge barıw múmkin: • Liverpul muzeyi ({{lang-en|Liverpool Museum}}) • Teyt galereyasınıń Liverpul filialı • Dúnya tariyxı muzeyi (World museum) • Uoker kórkem óner galereyası (Walker art gallery) • Qulshılıq muzeyi (International slavery museum) • Liverpul turmıs muzeyi ([[Inglis tili|inglisshe]] Museum of Liverpool Life) • The Beatles muzeyi • Teńiz muzeyi (Maritime museum) <center><gallery widths="120" heights="120" mode="packed" caption="Fotogalereya"> Fayl:Liverpool Pier Head.jpg|Liverpul portınıń administrativlik imaratları Fayl:Albert dock at night.jpg|Albert-dok Fayl:Liverpool Metropolitan Cathedral at dusk (reduced grain), corrected perspective.jpg|[[Liverpul katolik shirkewi]] </gallery></center> == Ekonomika == === Transport === [[Fayl:Ferry terminal from the Mersey 2018-2.jpg|thumb|200px|left]] [[Fayl:Caribbean Princess and Princes Parade, Liverpool (geograph 2978483).jpg|thumb|200px]] Tiykarģı transport túyinleri - aeroport, temir jol vokzalı hám port. [[Liverpul Jon Lennon aeroportı|Jon Lennon aeroportı]] qala orayınan 12 km qubla-shıģısta jaylasqan. 2007-jılı jolawshı aylanısı derlik 5,5 mln. adamdı quradı. Liverpul hám basqa qalalar menen avtobus qatnawı arqalı baylanısadı. Sonday-aq, aeroportqa jaqın jerde Liverpul Saus Parkvey temir jol stanciyası bolıp, oǵan avtobusta da barıw múmkin. Liverpuldi Manchester menen Evropada birinshilerden biri [[Liverpul - Manchester temir jolı|Liverpul - Manchester temir joli]] baylanıstıradı. ''Liverpul Lime-Strit'' birinshi temir jol vokzalı 1836-jil avgustta ashılgan. 2005/2006-jıllarda jolawshı aylanısı 14,5 millionnan aslam adamdı quradı. Liverpul portı da qalanıń júdá áhmiyetli transport túyini esaplanadı. 2004-jılı onıń xızmetlerinen 700 mıńnan aslam adam paydalanǵan, 616 mıńnan aslam konteyner hám 32 million tonna júk tasılǵan. Liverpul portı bir jilda 15000 ģa jaqın kemeni ótkeredi. Qalada avtobus qatnawı keń rawajlanǵan. Taksiler júdá keń tarqalgan. Liverpulda Merseyrail [[Liverpul metropolitenı|qala átirapı metropoliten sisteması]] bar. == Sport == Liverpulda [[Angliya Premyer Ligası|Angliya Premyer-ligasında]] qatnasıwshı eki belgili professional [[futbol]] komandaları jaylasqan: • «<nowiki/>[[Everton (futbol klubı)|Everton]]<nowiki/>» — 1878-jılı shólkemlestirilgen bolıp, 40157 adamdı óz ishine alatuǵın «Gudison Park» stadionında jaylasqan. • «<nowiki/>[[Liverpul (futbol klubı)|Liverpul]]<nowiki/>» — 1892-jılı shólkemlestirilgen, 61 mıń 276 adamǵa mólshellengen «<nowiki/>[[Enfild (stadion)|Enfild]]<nowiki/>» stadionında jaylasqan; Liverpul futbol klubları jámi 28 márte [[Angliya futbol chempionları|Angliya chempionı]] bolgan. Kóbirek chempionlıqlar tek [[Manchester]] klubları esabında (30). [[Basketbol]] komandaları ishinde eń kúshlisi «Mersi Taygers» (2007-jilda dúzilgen) esaplanadı. Qalaǵa jaqın jerde shabıs ótkeriletuǵın Eyntri trassası jaylasqan. Sonday-aq, qalada bir neshe [[regbi]] komandaları bar. == Mádeniyatı == Liverpulda [[The Beatles]] toparı dúzilgen. Liverpul "Evrovidenie-2023" muzıkalıq tańlawına basshılıq etti. == Derekler == {{derekler}} [[Kategoriya:Angliya qalaları]] [[Kategoriya:Stubs]] fz0yyqq5vfrrqw5k4zwfsr59dn7dxkn 121574 121573 2025-06-19T09:58:28Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121574 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Liverpul | negizgi atı = {{lang-en|Liverpool}} | túri = | súwret =[[Fayl:Liverpool-Montage.jpg|200px]] | gerb = Coat of arms of Liverpool City Council.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir =N | lat_deg =53 | lat_min =25 | lat_sec = | lon_dir = W| lon_deg =3 | lon_min = 0| lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = Ullı Britaniya | status = qala | qaraydı = | region túri = Region | region = Arqa-batis Angliya | kestede region = | rayon túri = Graflıq | rayon = Mersisayd | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Basshı | basshı = [[Joan Anderson]] | dúzilgen waqtı = 1207-jıl | dáslepki derekler = 1190-jıl | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = 1880-jılı | jer maydanı = 111,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 513 441 | sanalǵan jıl = 2016 | xalıq tıǵızlıǵı = | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[inglis tili|inglis]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = | DST = | telefon kodı = +44 151 | pochta indeksi = L | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = http://www.liverpool.gov.uk/ }} '''Liverpul''' ({{lang-en|Liverpool}}) — [[Ullı Britaniya|Ulli Britaniyadaǵı]] [[Mersisayd]] graflıǵındaǵı qala, [[Angliya|Angliyanıń]] arqa-batis jaǵasındaǵı port. [[Mersi (dárya)|Mersi]] dáryasınıń quyar jerinde jaylasqan. Xalqı 441 mıń 477 adam ([[2002]]-jıl) — Ullı Britaniyanıń besinshi (hám Angliyada úshinshi) qalası. [[Liverpul qalası aglomeraciyası|Liverpul aglomeraciyası]] xalqı 800 mıńnan aslam. [[XX ásir|XX ásirdiń]] 2-yarımı dawamında Liverpul depressiv qala sıpatında dańqqa eristi: 1930-jıllardan 2000-jıllardıń baslarına shekem onıń xalqı derlik eki esege azaydı<ref>{{Web deregi |url=https://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |title=Liverpool: the first 1,000 years — Arabella McIntyre-Brown — Google Книги|access-date=2017-10-02 |archive-date=2014-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140914012055/http://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |deadlink=no }}</ref>.  == Tariyxı == [[1170|1170-jilda]] birinshi márte Liuerpulle, yaǵnıy «laylı suw basseyni» dep atalǵan mákan jay eske alınadı. Ayırım izertlewshiler tiykarǵı [[Toponimika|toponim]] sıpatında elverpool - «jılǵaqlı suw saqlaǵısh» variantın keltiredi. [[1207|1207-jılı]] korol [[Ioann Jersız]] Liverpulǵa boro statusın beriw haqqında jarlıq shıǵardı. Liverpul qorǵanı kóleńkesinde inglis áskerlerin [[Irlandiya|Irlandiyaǵa]] ótkeriw ámelge asırıldı. [[XVI ásir|XVI ásirdin]] ortalarında Liverpul bes júz adam jasaytuǵın júdá kishi qalasha bolip qaldı. [[XVI ásir|XVII ásirde]] sawda tarawında hám xalıq sanınıń ósiwinde áste rawajlanıw júz berdi. [[Angliya revolyuciyası|Puqaralar urısı]] dáwirinde, [[1644|1644-jılı]] qala on segiz kúnlik qamalǵa ushıradı. Liverpuldıń batıs jaǵasındaǵı port sipatındaǵı áhmiyeti [[XVIII ásir|XVIII ásirde]] Atlantika okeanı arqalı [[Transatlantik qul sawdası|qul sawdasınıń]] artıwı hám [[On úsh koloniya|Amerika koloniyalarınıń]] ekonomikalıq rawajlanıwı menen artıp bardı. Bul jerde [[1715|1715-jılı]] Angliyada birinshi ashıq port dok qurıldı<ref>{{Web deregi |title=Потерянный Ливерпульский Док |publisher=Channel 4: Time Team, 21 апреля 2008 |url=http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |access-date=2014-03-13 |archive-date=2011-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604145405/http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite news |title=Ливерпульская система доков |publisher=New York Times, 2 января 1898 |url=https://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF |accessdate=2017-10-02 |archivedate=2016-08-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160809181141/http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF }} Note: «pdf» reader needed to see full article</ref>. [[XIX ásir]] baslarında Liverpul arqalı jáhán sawda trafiginıń 40% ke jaqını ótken. 1831-jılı [[Liverpul banki]] ashıldı. XIX ásir dawamında Liverpul da [[Manchester]] sıyaqlı [[Sanaat revolyuciyası|sanaat revolyuciyasınıń]] bayraǵı bolıp xızmet etti. Keyin ala barlıq mámleketler hám kontinentler ushın ádettegi bolıp qalǵan rawajlanıwdıń kóplegen ózgesheliklerin birinshi bolıp Liverpul basınan keshirdi. 1840-jıllar dawamında xalıqtıń sanı tez pát penen ósip bardı, ásirese, irlandiyalı kóshiriwshiler kele baslaǵanda. [[1851-jil|1851-jilǵa]] kelip, qala xalqının shama menen 25%ı irlandiyalı bolǵan. XIX ásir aqırı hám [[XX ásir]] baslarında Liverpul Evropanıń túrli mámleketlerinen kóplegen [[Xalıq immigraciyası|immigrantlardı]] qabıl etken. Bul qala boylap jaylasqan hár túrli diniy imaratlardıń bar ekenliginde óz kórinisin taptı, olardıń kópshiliginen búgingi kúnde de paydalanıladı. Liverpul qala statusın [[1880-jıl|1880-jılı]] aldı. Ol [[Ekinshi jáhán urısı]] baslanǵansha jedel rawajlanıwda dawam etti. Liverpul, sonday-aq, [[Britaniya imperiyası|Britaniya imperiyasınıń]] tiykargı kemesazlıq oraylarınan biri bolǵan. Liverpul portına dańqlı «<nowiki/>[[Titanik]]<nowiki/>» superparaxodi hám basqa kóplegen transatlantikalıq kemeler biriktirilgen edi. 1960-jılları Liverpul jaslar mádeniyatınıń eń belgili oraylarınan birine aylandı. Bul jerde tuwılǵan eń belgili mádeniy fenomen [[The Beatles]] toparı boldı. Jergilikli xalıq ózine tán [[Skauz (dialekt)|skauz]] dialektinde sóyleydi. == Dıqqatqa ılayıq orınlar == [[YUNESKO]] tárepinen [[Liverpul portı]] administrativlik imaratlar ansambli (2004-2021) [[Pútkil jáhán miyrası]] esteligi dep tán alındı. Imaratlardıń tiykargı ózegi XX ásirdiń baslarında, korol [[Eduard VII]] húkimdarlıǵı dáwirinde, [[Kristofer Ren]] usılında [[Edvard arxitekturası|stilizaciya tártibinde]] qurilǵan. Qala orayında jedel qurılıs alıp barılıp atırǵanlıǵı sebepli (Liverpool Waters qurılıs joybarı boyınsha) [[YUNESKO Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyası|YUNESKOnıń Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyasında]] bul estelikti [[Qáwip astındaǵı pútkil jáhán miyrasınıń dizimi|Pútkil jáhán miyrasınıń joq etiliw qáwpi astında turǵan obyektleri dizimine]] kirgiziw haqqında qarar qabıl etildi<ref>{{Web deregi|url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|title=Комитет Всемирного наследия включает Ливерпуль в Список Всемирного наследия, находящегося под угрозой|archive-url=https://www.webcitation.org/69g9POamF?url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|archive-date=2012-08-05|access-date=2012-06-28|deadlink=no}}</ref>. 2021-jıl iyul ayında Qıtaydıń [[Fuchjou]] qalasında bolıp ótken YUNESKOnıń Jáhán miyrası komitetiniń 44-sessiyasında komitettiń on úsh aǵzası Liverpuldı Jáhán miyrası diziminen shıǵarıw ushın, bes aǵzası qarsı dawıs berdi. Kópshiliktiń dawısı menen "Liverpul - teńizshiler hám sawdagerler qalası" obyekti ayrıqsha qádir-qımbatqa iye ekenligin kórsetetuǵın ózgesheliklerdiń qaytıp tiklenbeytuǵın dárejede joǵalıwı múnásibeti menen Jáhán miyrasınıń diziminen shıǵarıp taslandı<ref>{{Web deregi|url=https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|title=ЮНЕСКО лишил Ливерпуль статуса всемирного наследия|date=2021-07-22|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722100549/https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|deadlink=no}}</ref>. Bul Jer júzilik mádeniy hám tábiyǵıy miyrastı qorǵaw haqqındaǵı konvenciya (1972) qabıl etilgeninen berli úshinshi jaǵday bolıp, aldın [[Drezden]] janındaǵı [[Elbanıń Drezden oypatlıǵı|Elba oypatlıǵı]] ([[Germaniya]]) hám Arabstan antilopası rezervatı ([[Oman]]) statusın joǵaltqan edi<ref>{{Web deregi|url=https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|title=Ливерпуль исключили из списка объектов Всемирного наследия ЮНЕСКО|website=ria.ru/|date=2021-07-21|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722123433/https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|deadlink=no}}</ref>. Liverpuldiń basqa esteliklerinen tómendegiler qızıqlı esaplanadı: • Liverpul ratushası (1754-1802, arxitektor Jon Vud) • Sent-Jordjz Xoll (1841-1854) - Viktoriya dáwirindegi neoklassikalıq usılda qurilǵan úlken jámiyetlik imarat • Vellington kolonnası (1861-1865) - inglislerdiń Vaterloo jeńisi esteligine qurilǵan • Liverpul Anglikan shirkewi - neogotika, XX ásir • Liverpul katolik shirkewi - modernizm, 1960-jıllar • Superlambanana - «banana qozi» esteligi • Nelson esteligi - 1813-jıl • Royal Liver Building (1908-1911) - Pir-Xed rayonındaģı ofis imaratı. Britaniyanıń arxitekturalıq yamasa tariyxıy áhmiyetke iye imaratlar diziminde (Listed building) birinshi, joqarı (eksklyuziv áhmiyetke iye) klasqa iye. YUNESKO tárepinen Jáhán miyrası dizimine kirgizilgen Liverpul portı kvartalınıń bir bólegi esaplanadı. 1911-1932-jılları Evropadaǵı eń biyik imarat, 1911-1961-jılları Ullı Britaniyadaǵı eń biyik imarat, 1911-1965-jılları qaladaǵı eń biyik imarat. Temir-betonnan qurilģan dúnyadaģi birinshi biyik imaratlardan biri. Liverpulda bir neshe muzeylerge barıw múmkin: • Liverpul muzeyi ({{lang-en|Liverpool Museum}}) • Teyt galereyasınıń Liverpul filialı • Dúnya tariyxı muzeyi (World museum) • Uoker kórkem óner galereyası (Walker art gallery) • Qulshılıq muzeyi (International slavery museum) • Liverpul turmıs muzeyi ([[Inglis tili|inglisshe]] Museum of Liverpool Life) • The Beatles muzeyi • Teńiz muzeyi (Maritime museum) <center><gallery widths="120" heights="120" mode="packed" caption="Fotogalereya"> Fayl:Liverpool Pier Head.jpg|Liverpul portınıń administrativlik imaratları Fayl:Albert dock at night.jpg|Albert-dok Fayl:Liverpool Metropolitan Cathedral at dusk (reduced grain), corrected perspective.jpg|[[Liverpul katolik shirkewi]] </gallery></center> == Ekonomika == === Transport === [[Fayl:Ferry terminal from the Mersey 2018-2.jpg|thumb|200px|left]] [[Fayl:Caribbean Princess and Princes Parade, Liverpool (geograph 2978483).jpg|thumb|200px]] Tiykarģı transport túyinleri - aeroport, temir jol vokzalı hám port. [[Liverpul Jon Lennon aeroportı|Jon Lennon aeroportı]] qala orayınan 12 km qubla-shıģısta jaylasqan. 2007-jılı jolawshı aylanısı derlik 5,5 mln. adamdı quradı. Liverpul hám basqa qalalar menen avtobus qatnawı arqalı baylanısadı. Sonday-aq, aeroportqa jaqın jerde Liverpul Saus Parkvey temir jol stanciyası bolıp, oǵan avtobusta da barıw múmkin. Liverpuldi Manchester menen Evropada birinshilerden biri [[Liverpul - Manchester temir jolı|Liverpul - Manchester temir joli]] baylanıstıradı. ''Liverpul Lime-Strit'' birinshi temir jol vokzalı 1836-jil avgustta ashılgan. 2005/2006-jıllarda jolawshı aylanısı 14,5 millionnan aslam adamdı quradı. Liverpul portı da qalanıń júdá áhmiyetli transport túyini esaplanadı. 2004-jılı onıń xızmetlerinen 700 mıńnan aslam adam paydalanǵan, 616 mıńnan aslam konteyner hám 32 million tonna júk tasılǵan. Liverpul portı bir jilda 15000 ģa jaqın kemeni ótkeredi. Qalada avtobus qatnawı keń rawajlanǵan. Taksiler júdá keń tarqalgan. Liverpulda Merseyrail [[Liverpul metropolitenı|qala átirapı metropoliten sisteması]] bar. == Sport == Liverpulda [[Angliya Premyer Ligası|Angliya Premyer-ligasında]] qatnasıwshı eki belgili professional [[futbol]] komandaları jaylasqan: • «<nowiki/>[[Everton (futbol klubı)|Everton]]<nowiki/>» — 1878-jılı shólkemlestirilgen bolıp, 40157 adamdı óz ishine alatuǵın «Gudison Park» stadionında jaylasqan. • «<nowiki/>[[Liverpul (futbol klubı)|Liverpul]]<nowiki/>» — 1892-jılı shólkemlestirilgen, 61 mıń 276 adamǵa mólshellengen «<nowiki/>[[Enfild (stadion)|Enfild]]<nowiki/>» stadionında jaylasqan; Liverpul futbol klubları jámi 28 márte [[Angliya futbol chempionları|Angliya chempionı]] bolgan. Kóbirek chempionlıqlar tek [[Manchester]] klubları esabında (30). [[Basketbol]] komandaları ishinde eń kúshlisi «Mersi Taygers» (2007-jilda dúzilgen) esaplanadı. Qalaǵa jaqın jerde shabıs ótkeriletuǵın Eyntri trassası jaylasqan. Sonday-aq, qalada bir neshe [[regbi]] komandaları bar. == Mádeniyatı == Liverpulda [[The Beatles]] toparı dúzilgen. Liverpul "Evrovidenie-2023" muzıkalıq tańlawına basshılıq etti. == Derekler == {{derekler}} [[Kategoriya:Angliya qalaları]] [[Kategoriya:Stubs]] al6fl27ifz60qkis8v0heuryt4c17cx 121575 121574 2025-06-19T09:59:09Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121575 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Liverpul | negizgi atı = {{lang-en|Liverpool}} | túri = | súwret =[[Fayl:Liverpool-Montage.jpg|200px]] | gerb = Coat of arms of Liverpool City Council.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir =N | lat_deg =53 | lat_min =25 | lat_sec = | lon_dir = W| lon_deg =3 | lon_min = 0| lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = Ullı Britaniya | status = qala | qaraydı = | region túri = Region | region = Arqa-batis Angliya | kestede region = | rayon túri = Graflıq | rayon = Mersisayd | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Basshı | basshı = [[Joan Anderson]] | dúzilgen waqtı = 1207-jıl | dáslepki derekler = 1190-jıl | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = 1880-jılı | jer maydanı = 111,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 513 441 | sanalǵan jıl = 2016 | xalıq tıǵızlıǵı = | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[inglis tili|inglis]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = | DST = | telefon kodı = +44 151 | pochta indeksi = L | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = http://www.liverpool.gov.uk/ }} '''Liverpul''' ({{lang-en|Liverpool}}) — [[Ullı Britaniya|Ulli Britaniyadaǵı]] [[Mersisayd]] graflıǵındaǵı qala, [[Angliya|Angliyanıń]] arqa-batis jaǵasındaǵı port. [[Mersi (dárya)|Mersi]] dáryasınıń quyar jerinde jaylasqan. Xalqı 441 mıń 477 adam ([[2002]]-jıl) — Ullı Britaniyanıń besinshi (hám Angliyada úshinshi) qalası. [[Liverpul qalası aglomeraciyası|Liverpul aglomeraciyası]] xalqı 800 mıńnan aslam. [[XX ásir|XX ásirdiń]] 2-yarımı dawamında Liverpul depressiv qala sıpatında dańqqa eristi: 1930-jıllardan 2000-jıllardıń baslarına shekem onıń xalqı derlik eki esege azaydı<ref>{{Web deregi |url=https://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |title=Liverpool: the first 1,000 years — Arabella McIntyre-Brown — Google Книги|access-date=2017-10-02 |archive-date=2014-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140914012055/http://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |deadlink=no }}</ref>.  == Tariyxı == [[1170|1170-jilda]] birinshi márte Liuerpulle, yaǵnıy «laylı suw basseyni» dep atalǵan mákan jay eske alınadı. Ayırım izertlewshiler tiykarǵı [[Toponimika|toponim]] sıpatında elverpool - «jılǵaqlı suw saqlaǵısh» variantın keltiredi. [[1207|1207-jılı]] korol [[Ioann Jersız]] Liverpulǵa boro statusın beriw haqqında jarlıq shıǵardı. Liverpul qorǵanı kóleńkesinde inglis áskerlerin [[Irlandiya|Irlandiyaǵa]] ótkeriw ámelge asırıldı. [[XVI ásir|XVI ásirdin]] ortalarında Liverpul bes júz adam jasaytuǵın júdá kishi qalasha bolip qaldı. [[XVI ásir|XVII ásirde]] sawda tarawında hám xalıq sanınıń ósiwinde áste rawajlanıw júz berdi. [[Angliya revolyuciyası|Puqaralar urısı]] dáwirinde, [[1644|1644-jılı]] qala on segiz kúnlik qamalǵa ushıradı. Liverpuldıń batıs jaǵasındaǵı port sipatındaǵı áhmiyeti [[XVIII ásir|XVIII ásirde]] Atlantika okeanı arqalı [[Transatlantik qul sawdası|qul sawdasınıń]] artıwı hám [[On úsh koloniya|Amerika koloniyalarınıń]] ekonomikalıq rawajlanıwı menen artıp bardı. Bul jerde [[1715|1715-jılı]] Angliyada birinshi ashıq port dok qurıldı<ref>{{Web deregi |title=Потерянный Ливерпульский Док |publisher=Channel 4: Time Team, 21 апреля 2008 |url=http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |access-date=2014-03-13 |archive-date=2011-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604145405/http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite news |title=Ливерпульская система доков |publisher=New York Times, 2 января 1898 |url=https://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF |accessdate=2017-10-02 |archivedate=2016-08-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160809181141/http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF }} Note: «pdf» reader needed to see full article</ref>. [[XIX ásir]] baslarında Liverpul arqalı jáhán sawda trafiginıń 40% ke jaqını ótken. 1831-jılı [[Liverpul banki]] ashıldı. XIX ásir dawamında Liverpul da [[Manchester]] sıyaqlı [[Sanaat revolyuciyası|sanaat revolyuciyasınıń]] bayraǵı bolıp xızmet etti. Keyin ala barlıq mámleketler hám kontinentler ushın ádettegi bolıp qalǵan rawajlanıwdıń kóplegen ózgesheliklerin birinshi bolıp Liverpul basınan keshirdi. 1840-jıllar dawamında xalıqtıń sanı tez pát penen ósip bardı, ásirese, irlandiyalı kóshiriwshiler kele baslaǵanda. [[1851-jil|1851-jilǵa]] kelip, qala xalqının shama menen 25%ı irlandiyalı bolǵan. XIX ásir aqırı hám [[XX ásir]] baslarında Liverpul Evropanıń túrli mámleketlerinen kóplegen [[Xalıq immigraciyası|immigrantlardı]] qabıl etken. Bul qala boylap jaylasqan hár túrli diniy imaratlardıń bar ekenliginde óz kórinisin taptı, olardıń kópshiliginen búgingi kúnde de paydalanıladı. Liverpul qala statusın [[1880-jıl|1880-jılı]] aldı. Ol [[Ekinshi jáhán urısı]] baslanǵansha jedel rawajlanıwda dawam etti. Liverpul, sonday-aq, [[Britaniya imperiyası|Britaniya imperiyasınıń]] tiykargı kemesazlıq oraylarınan biri bolǵan. Liverpul portına dańqlı «<nowiki/>[[Titanik]]<nowiki/>» superparaxodi hám basqa kóplegen transatlantikalıq kemeler biriktirilgen edi. 1960-jılları Liverpul jaslar mádeniyatınıń eń belgili oraylarınan birine aylandı. Bul jerde tuwılǵan eń belgili mádeniy fenomen [[The Beatles]] toparı boldı. Jergilikli xalıq ózine tán [[Skauz (dialekt)|skauz]] dialektinde sóyleydi. == Dıqqatqa ılayıq orınlar == [[YUNESKO]] tárepinen [[Liverpul portı]] administrativlik imaratlar ansambli (2004-2021) [[Pútkil jáhán miyrası]] esteligi dep tán alındı. Imaratlardıń tiykargı ózegi XX ásirdiń baslarında, patsha [[Eduard VII]] húkimdarlıǵı dáwirinde, [[Kristofer Ren]] usılında [[Edvard arxitekturası|stilizaciya tártibinde]] qurilǵan. Qala orayında jedel qurılıs alıp barılıp atırǵanlıǵı sebepli (Liverpool Waters qurılıs joybarı boyınsha) [[YUNESKO Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyası|YUNESKOnıń Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyasında]] bul estelikti [[Qáwip astındaǵı pútkil jáhán miyrasınıń dizimi|Pútkil jáhán miyrasınıń joq etiliw qáwpi astında turǵan obyektleri dizimine]] kirgiziw haqqında qarar qabıl etildi<ref>{{Web deregi|url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|title=Комитет Всемирного наследия включает Ливерпуль в Список Всемирного наследия, находящегося под угрозой|archive-url=https://www.webcitation.org/69g9POamF?url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|archive-date=2012-08-05|access-date=2012-06-28|deadlink=no}}</ref>. 2021-jıl iyul ayında Qıtaydıń [[Fuchjou]] qalasında bolıp ótken YUNESKOnıń Jáhán miyrası komitetiniń 44-sessiyasında komitettiń on úsh aǵzası Liverpuldı Jáhán miyrası diziminen shıǵarıw ushın, bes aǵzası qarsı dawıs berdi. Kópshiliktiń dawısı menen "Liverpul - teńizshiler hám sawdagerler qalası" obyekti ayrıqsha qádir-qımbatqa iye ekenligin kórsetetuǵın ózgesheliklerdiń qaytıp tiklenbeytuǵın dárejede joǵalıwı múnásibeti menen Jáhán miyrasınıń diziminen shıǵarıp taslandı<ref>{{Web deregi|url=https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|title=ЮНЕСКО лишил Ливерпуль статуса всемирного наследия|date=2021-07-22|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722100549/https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|deadlink=no}}</ref>. Bul Jer júzilik mádeniy hám tábiyǵıy miyrastı qorǵaw haqqındaǵı konvenciya (1972) qabıl etilgeninen berli úshinshi jaǵday bolıp, aldın [[Drezden]] janındaǵı [[Elbanıń Drezden oypatlıǵı|Elba oypatlıǵı]] ([[Germaniya]]) hám Arabstan antilopası rezervatı ([[Oman]]) statusın joǵaltqan edi<ref>{{Web deregi|url=https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|title=Ливерпуль исключили из списка объектов Всемирного наследия ЮНЕСКО|website=ria.ru/|date=2021-07-21|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722123433/https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|deadlink=no}}</ref>. Liverpuldiń basqa esteliklerinen tómendegiler qızıqlı esaplanadı: • Liverpul ratushası (1754-1802, arxitektor Jon Vud) • Sent-Jordjz Xoll (1841-1854) - Viktoriya dáwirindegi neoklassikalıq usılda qurilǵan úlken jámiyetlik imarat • Vellington kolonnası (1861-1865) - inglislerdiń Vaterloo jeńisi esteligine qurilǵan • Liverpul Anglikan shirkewi - neogotika, XX ásir • Liverpul katolik shirkewi - modernizm, 1960-jıllar • Superlambanana - «banana qozi» esteligi • Nelson esteligi - 1813-jıl • Royal Liver Building (1908-1911) - Pir-Xed rayonındaģı ofis imaratı. Britaniyanıń arxitekturalıq yamasa tariyxıy áhmiyetke iye imaratlar diziminde (Listed building) birinshi, joqarı (eksklyuziv áhmiyetke iye) klasqa iye. YUNESKO tárepinen Jáhán miyrası dizimine kirgizilgen Liverpul portı kvartalınıń bir bólegi esaplanadı. 1911-1932-jılları Evropadaǵı eń biyik imarat, 1911-1961-jılları Ullı Britaniyadaǵı eń biyik imarat, 1911-1965-jılları qaladaǵı eń biyik imarat. Temir-betonnan qurilģan dúnyadaģi birinshi biyik imaratlardan biri. Liverpulda bir neshe muzeylerge barıw múmkin: • Liverpul muzeyi ({{lang-en|Liverpool Museum}}) • Teyt galereyasınıń Liverpul filialı • Dúnya tariyxı muzeyi (World museum) • Uoker kórkem óner galereyası (Walker art gallery) • Qulshılıq muzeyi (International slavery museum) • Liverpul turmıs muzeyi ([[Inglis tili|inglisshe]] Museum of Liverpool Life) • The Beatles muzeyi • Teńiz muzeyi (Maritime museum) <center><gallery widths="120" heights="120" mode="packed" caption="Fotogalereya"> Fayl:Liverpool Pier Head.jpg|Liverpul portınıń administrativlik imaratları Fayl:Albert dock at night.jpg|Albert-dok Fayl:Liverpool Metropolitan Cathedral at dusk (reduced grain), corrected perspective.jpg|[[Liverpul katolik shirkewi]] </gallery></center> == Ekonomika == === Transport === [[Fayl:Ferry terminal from the Mersey 2018-2.jpg|thumb|200px|left]] [[Fayl:Caribbean Princess and Princes Parade, Liverpool (geograph 2978483).jpg|thumb|200px]] Tiykarģı transport túyinleri - aeroport, temir jol vokzalı hám port. [[Liverpul Jon Lennon aeroportı|Jon Lennon aeroportı]] qala orayınan 12 km qubla-shıģısta jaylasqan. 2007-jılı jolawshı aylanısı derlik 5,5 mln. adamdı quradı. Liverpul hám basqa qalalar menen avtobus qatnawı arqalı baylanısadı. Sonday-aq, aeroportqa jaqın jerde Liverpul Saus Parkvey temir jol stanciyası bolıp, oǵan avtobusta da barıw múmkin. Liverpuldi Manchester menen Evropada birinshilerden biri [[Liverpul - Manchester temir jolı|Liverpul - Manchester temir joli]] baylanıstıradı. ''Liverpul Lime-Strit'' birinshi temir jol vokzalı 1836-jil avgustta ashılgan. 2005/2006-jıllarda jolawshı aylanısı 14,5 millionnan aslam adamdı quradı. Liverpul portı da qalanıń júdá áhmiyetli transport túyini esaplanadı. 2004-jılı onıń xızmetlerinen 700 mıńnan aslam adam paydalanǵan, 616 mıńnan aslam konteyner hám 32 million tonna júk tasılǵan. Liverpul portı bir jilda 15000 ģa jaqın kemeni ótkeredi. Qalada avtobus qatnawı keń rawajlanǵan. Taksiler júdá keń tarqalgan. Liverpulda Merseyrail [[Liverpul metropolitenı|qala átirapı metropoliten sisteması]] bar. == Sport == Liverpulda [[Angliya Premyer Ligası|Angliya Premyer-ligasında]] qatnasıwshı eki belgili professional [[futbol]] komandaları jaylasqan: • «<nowiki/>[[Everton (futbol klubı)|Everton]]<nowiki/>» — 1878-jılı shólkemlestirilgen bolıp, 40157 adamdı óz ishine alatuǵın «Gudison Park» stadionında jaylasqan. • «<nowiki/>[[Liverpul (futbol klubı)|Liverpul]]<nowiki/>» — 1892-jılı shólkemlestirilgen, 61 mıń 276 adamǵa mólshellengen «<nowiki/>[[Enfild (stadion)|Enfild]]<nowiki/>» stadionında jaylasqan; Liverpul futbol klubları jámi 28 márte [[Angliya futbol chempionları|Angliya chempionı]] bolgan. Kóbirek chempionlıqlar tek [[Manchester]] klubları esabında (30). [[Basketbol]] komandaları ishinde eń kúshlisi «Mersi Taygers» (2007-jilda dúzilgen) esaplanadı. Qalaǵa jaqın jerde shabıs ótkeriletuǵın Eyntri trassası jaylasqan. Sonday-aq, qalada bir neshe [[regbi]] komandaları bar. == Mádeniyatı == Liverpulda [[The Beatles]] toparı dúzilgen. Liverpul "Evrovidenie-2023" muzıkalıq tańlawına basshılıq etti. == Derekler == {{derekler}} [[Kategoriya:Angliya qalaları]] [[Kategoriya:Stubs]] 8nopb25icvk2559k63we2p86huy3ykp 121576 121575 2025-06-19T09:59:34Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121576 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Liverpul | negizgi atı = {{lang-en|Liverpool}} | túri = | súwret =[[Fayl:Liverpool-Montage.jpg|200px]] | gerb = Coat of arms of Liverpool City Council.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir =N | lat_deg =53 | lat_min =25 | lat_sec = | lon_dir = W| lon_deg =3 | lon_min = 0| lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = Ullı Britaniya | status = qala | qaraydı = | region túri = Region | region = Arqa-batis Angliya | kestede region = | rayon túri = Graflıq | rayon = Mersisayd | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Basshı | basshı = [[Joan Anderson]] | dúzilgen waqtı = 1207-jıl | dáslepki derekler = 1190-jıl | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = 1880-jılı | jer maydanı = 111,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 513 441 | sanalǵan jıl = 2016 | xalıq tıǵızlıǵı = | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[inglis tili|inglis]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = | DST = | telefon kodı = +44 151 | pochta indeksi = L | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = http://www.liverpool.gov.uk/ }} '''Liverpul''' ({{lang-en|Liverpool}}) — [[Ullı Britaniya|Ulli Britaniyadaǵı]] [[Mersisayd]] graflıǵındaǵı qala, [[Angliya|Angliyanıń]] arqa-batis jaǵasındaǵı port. [[Mersi (dárya)|Mersi]] dáryasınıń quyar jerinde jaylasqan. Xalqı 441 mıń 477 adam ([[2002]]-jıl) — Ullı Britaniyanıń besinshi (hám Angliyada úshinshi) qalası. [[Liverpul qalası aglomeraciyası|Liverpul aglomeraciyası]] xalqı 800 mıńnan aslam. [[XX ásir|XX ásirdiń]] 2-yarımı dawamında Liverpul depressiv qala sıpatında dańqqa eristi: 1930-jıllardan 2000-jıllardıń baslarına shekem onıń xalqı derlik eki esege azaydı<ref>{{Web deregi |url=https://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |title=Liverpool: the first 1,000 years — Arabella McIntyre-Brown — Google Книги|access-date=2017-10-02 |archive-date=2014-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140914012055/http://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |deadlink=no }}</ref>.  == Tariyxı == [[1170|1170-jilda]] birinshi márte Liuerpulle, yaǵnıy «laylı suw basseyni» dep atalǵan mákan jay eske alınadı. Ayırım izertlewshiler tiykarǵı [[Toponimika|toponim]] sıpatında elverpool - «jılǵaqlı suw saqlaǵısh» variantın keltiredi. [[1207|1207-jılı]] korol [[Ioann Jersız]] Liverpulǵa boro statusın beriw haqqında jarlıq shıǵardı. Liverpul qorǵanı kóleńkesinde inglis áskerlerin [[Irlandiya|Irlandiyaǵa]] ótkeriw ámelge asırıldı. [[XVI ásir|XVI ásirdin]] ortalarında Liverpul bes júz adam jasaytuǵın júdá kishi qalasha bolip qaldı. [[XVI ásir|XVII ásirde]] sawda tarawında hám xalıq sanınıń ósiwinde áste rawajlanıw júz berdi. [[Angliya revolyuciyası|Puqaralar urısı]] dáwirinde, [[1644|1644-jılı]] qala on segiz kúnlik qamalǵa ushıradı. Liverpuldıń batıs jaǵasındaǵı port sipatındaǵı áhmiyeti [[XVIII ásir|XVIII ásirde]] Atlantika okeanı arqalı [[Transatlantik qul sawdası|qul sawdasınıń]] artıwı hám [[On úsh koloniya|Amerika koloniyalarınıń]] ekonomikalıq rawajlanıwı menen artıp bardı. Bul jerde [[1715|1715-jılı]] Angliyada birinshi ashıq port dok qurıldı<ref>{{Web deregi |title=Потерянный Ливерпульский Док |publisher=Channel 4: Time Team, 21 апреля 2008 |url=http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |access-date=2014-03-13 |archive-date=2011-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604145405/http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite news |title=Ливерпульская система доков |publisher=New York Times, 2 января 1898 |url=https://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF |accessdate=2017-10-02 |archivedate=2016-08-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160809181141/http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF }} Note: «pdf» reader needed to see full article</ref>. [[XIX ásir]] baslarında Liverpul arqalı jáhán sawda trafiginıń 40% ke jaqını ótken. 1831-jılı [[Liverpul banki]] ashıldı. XIX ásir dawamında Liverpul da [[Manchester]] sıyaqlı [[Sanaat revolyuciyası|sanaat revolyuciyasınıń]] bayraǵı bolıp xızmet etti. Keyin ala barlıq mámleketler hám kontinentler ushın ádettegi bolıp qalǵan rawajlanıwdıń kóplegen ózgesheliklerin birinshi bolıp Liverpul basınan keshirdi. 1840-jıllar dawamında xalıqtıń sanı tez pát penen ósip bardı, ásirese, irlandiyalı kóshiriwshiler kele baslaǵanda. [[1851-jil|1851-jilǵa]] kelip, qala xalqının shama menen 25%ı irlandiyalı bolǵan. XIX ásir aqırı hám [[XX ásir]] baslarında Liverpul Evropanıń túrli mámleketlerinen kóplegen [[Xalıq immigraciyası|immigrantlardı]] qabıl etken. Bul qala boylap jaylasqan hár túrli diniy imaratlardıń bar ekenliginde óz kórinisin taptı, olardıń kópshiliginen búgingi kúnde de paydalanıladı. Liverpul qala statusın [[1880-jıl|1880-jılı]] aldı. Ol [[Ekinshi jáhán urısı]] baslanǵansha jedel rawajlanıwda dawam etti. Liverpul, sonday-aq, [[Britaniya imperiyası|Britaniya imperiyasınıń]] tiykargı kemesazlıq oraylarınan biri bolǵan. Liverpul portına dańqlı «<nowiki/>[[Titanik]]<nowiki/>» superparaxodi hám basqa kóplegen transatlantikalıq kemeler biriktirilgen edi. 1960-jılları Liverpul jaslar mádeniyatınıń eń belgili oraylarınan birine aylandı. Bul jerde tuwılǵan eń belgili mádeniy fenomen [[The Beatles]] toparı boldı. Jergilikli xalıq ózine tán [[Skauz (dialekt)|skauz]] dialektinde sóyleydi. == Dıqqatqa ılayıq orınlar == [[YUNESKO]] tárepinen [[Liverpul portı]] administrativlik imaratlar ansambli (2004-2021) [[Pútkil jáhán miyrası]] esteligi dep tán alındı. Imaratlardıń tiykargı ózegi XX ásirdiń baslarında, patsha [[Eduard VII]] húkimdarlıǵı dáwirinde, [[Kristofer Ren]] usılında [[Edvard arxitekturası|stilizaciya tártibinde]] qurilǵan. Qala orayında jedel qurılıs alıp barılıp atırǵanlıǵı sebepli (Liverpool Waters qurılıs joybarı boyınsha) [[YUNESKO Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyası|YUNESKOnıń Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyasında]] bul estelikti [[Qáwip astındaǵı pútkil jáhán miyrasınıń dizimi|Pútkil jáhán miyrasınıń joq etiliw qáwpi astında turǵan obyektleri dizimine]] kirgiziw haqqında qarar qabıl etildi<ref>{{Web deregi|url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|title=Комитет Всемирного наследия включает Ливерпуль в Список Всемирного наследия, находящегося под угрозой|archive-url=https://www.webcitation.org/69g9POamF?url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|archive-date=2012-08-05|access-date=2012-06-28|deadlink=no}}</ref>. 2021-jıl iyul ayında Qıtaydıń [[Fuchjou]] qalasında bolıp ótken YUNESKOnıń Jáhán miyrası komitetiniń 44-sessiyasında komitettiń on úsh aǵzası Liverpuldı Jáhán miyrası diziminen shıǵarıw ushın, bes aǵzası qarsı dawıs berdi. Kópshiliktiń dawısı menen "Liverpul - teńizshiler hám sawdagerler qalası" obyekti ayrıqsha qádir-qımbatqa iye ekenligin kórsetetuǵın ózgesheliklerdiń qaytıp tiklenbeytuǵın dárejede joǵalıwı múnásibeti menen Jáhán miyrasınıń diziminen shıǵarıp taslandı<ref>{{Web deregi|url=https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|title=ЮНЕСКО лишил Ливерпуль статуса всемирного наследия|date=2021-07-22|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722100549/https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|deadlink=no}}</ref>. Bul Jer júzilik mádeniy hám tábiyǵıy miyrastı qorǵaw haqqındaǵı konvenciya (1972) qabıl etilgeninen berli úshinshi jaǵday bolıp, aldın [[Drezden]] janındaǵı [[Elbanıń Drezden oypatlıǵı|Elba oypatlıǵı]] ([[Germaniya]]) hám Arabstan antilopası rezervatı ([[Oman]]) statusın joǵaltqan edi<ref>{{Web deregi|url=https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|title=Ливерпуль исключили из списка объектов Всемирного наследия ЮНЕСКО|website=ria.ru/|date=2021-07-21|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722123433/https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|deadlink=no}}</ref>. Liverpuldiń basqa esteliklerinen tómendegiler qızıqlı esaplanadı: • Liverpul ratushası (1754-1802, arxitektor Jon Vud) • Sent-Jordjz Xoll (1841-1854) - Viktoriya dáwirindegi neoklassikalıq usılda qurilǵan úlken jámiyetlik imarat • Vellington kolonnası (1861-1865) - inglislerdiń Vaterloo jeńisi esteligine qurilǵan • Liverpul Anglikan shirkewi - neogotika, XX ásir • Liverpul katolik shirkewi - modernizm, 1960-jıllar • Superlambanana - «banana qozi» esteligi • Nelson esteligi - 1813-jıl • Royal Liver Building (1908-1911) - Pir-Xed rayonındaģı ofis imaratı. Britaniyanıń arxitekturalıq yamasa tariyxıy áhmiyetke iye imaratlar diziminde (Listed building) birinshi, joqarı (eksklyuziv áhmiyetke iye) klasqa iye. YUNESKO tárepinen Jáhán miyrası dizimine kirgizilgen Liverpul portı kvartalınıń bir bólegi esaplanadı. 1911-1932-jılları Evropadaǵı eń biyik imarat, 1911-1961-jılları Ullı Britaniyadaǵı eń biyik imarat, 1911-1965-jılları qaladaǵı eń biyik imarat. Temir-betonnan qurilģan dúnyadaģi birinshi biyik imaratlardan biri. Liverpulda bir neshe muzeylerge barıw múmkin: • Liverpul muzeyi ({{lang-en|Liverpool Museum}}) • Teyt galereyasınıń Liverpul filialı • Dúnya tariyxı muzeyi (World museum) • Uoker kórkem óner galereyası (Walker art gallery) • Qulshılıq muzeyi (International slavery museum) • Liverpul turmıs muzeyi ([[Inglis tili|inglisshe]] Museum of Liverpool Life) • The Beatles muzeyi • Teńiz muzeyi (Maritime museum) <center><gallery widths="120" heights="120" mode="packed" caption="Fotogalereya"> Fayl:Liverpool Pier Head.jpg|Liverpul portınıń administrativlik imaratları Fayl:Albert dock at night.jpg|Albert-dok Fayl:Liverpool Metropolitan Cathedral at dusk (reduced grain), corrected perspective.jpg|[[Liverpul katolik shirkewi]] </gallery></center> == Ekonomika == === Transport === [[Fayl:Ferry terminal from the Mersey 2018-2.jpg|thumb|200px|left]] [[Fayl:Caribbean Princess and Princes Parade, Liverpool (geograph 2978483).jpg|thumb|200px]] Tiykarģı transport túyinleri - aeroport, temir jol vokzalı hám port. [[Liverpul Jon Lennon aeroportı|Jon Lennon aeroportı]] qala orayınan 12 km qubla-shıģısta jaylasqan. 2007-jılı jolawshı aylanısı derlik 5,5 mln. adamdı quradı. Liverpul hám basqa qalalar menen avtobus qatnawı arqalı baylanısadı. Sonday-aq, aeroportqa jaqın jerde Liverpul Saus Parkvey temir jol stanciyası bolıp, oǵan avtobusta da barıw múmkin. Liverpuldi Manchester menen Evropada birinshilerden biri [[Liverpul - Manchester temir jolı|Liverpul - Manchester temir joli]] baylanıstıradı. ''Liverpul Lime-Strit'' birinshi temir jol vokzalı 1836-jil avgustta ashılgan. 2005/2006-jıllarda jolawshı aylanısı 14,5 millionnan aslam adamdı quradı. Liverpul portı da qalanıń júdá áhmiyetli transport túyini esaplanadı. 2004-jılı onıń xızmetlerinen 700 mıńnan aslam adam paydalanǵan, 616 mıńnan aslam konteyner hám 32 million tonna júk tasılǵan. Liverpul portı bir jilda 15000 ģa jaqın kemeni ótkeredi. Qalada avtobus qatnawı keń rawajlanǵan. Taksiler júdá keń tarqalgan. Liverpulda Merseyrail [[Liverpul metropolitenı|qala átirapı metropoliten sisteması]] bar. == Sport == Liverpulda [[Angliya Premyer Ligası|Angliya Premyer-ligasında]] qatnasıwshı eki belgili professional [[futbol]] komandaları jaylasqan: • «<nowiki/>[[Everton (futbol klubı)|Everton]]<nowiki/>» — 1878-jılı shólkemlestirilgen bolıp, 40157 adamdı óz ishine alatuǵın «Gudison Park» stadionında jaylasqan. • «<nowiki/>[[Liverpul (futbol klubı)|Liverpul]]<nowiki/>» — 1892-jılı shólkemlestirilgen, 61 mıń 276 adamǵa mólshellengen «<nowiki/>[[Enfild (stadion)|Enfild]]<nowiki/>» stadionında jaylasqan; Liverpul futbol klubları jámi 28 márte [[Angliya futbol chempionları|Angliya chempionı]] bolgan. Kóbirek chempionlıqlar tek [[Manchester]] klubları esabında (30). [[Basketbol]] komandaları ishinde eń kúshlisi «Mersi Taygers» (2007-jilda dúzilgen) esaplanadı. Qalaǵa jaqın jerde shabıs ótkeriletuǵın Eyntri trassası jaylasqan. Sonday-aq, qalada bir neshe [[regbi]] komandaları bar. == Mádeniyatı == Liverpulda [[The Beatles]] toparı dúzilgen. Liverpul "Evrovidenie-2023" muzıkalıq tańlawına basshılıq etti. == Derekler == {{derekler}} [[Kategoriya:Angliya qalaları]] [[Kategoriya:Stubs]] kuj8xtrprly0h02awbcwhkniri47zop 121577 121576 2025-06-19T10:00:14Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121577 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Liverpul | negizgi atı = {{lang-en|Liverpool}} | túri = | súwret =[[Fayl:Liverpool-Montage.jpg|200px]] | gerb = Coat of arms of Liverpool City Council.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir =N | lat_deg =53 | lat_min =25 | lat_sec = | lon_dir = W| lon_deg =3 | lon_min = 0| lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = Ullı Britaniya | status = qala | qaraydı = | region túri = Region | region = Arqa-batis Angliya | kestede region = | rayon túri = Graflıq | rayon = Mersisayd | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Basshı | basshı = [[Joan Anderson]] | dúzilgen waqtı = 1207-jıl | dáslepki derekler = 1190-jıl | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = 1880-jılı | jer maydanı = 111,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 513 441 | sanalǵan jıl = 2016 | xalıq tıǵızlıǵı = | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[inglis tili|inglis]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = | DST = | telefon kodı = +44 151 | pochta indeksi = L | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = http://www.liverpool.gov.uk/ }} '''Liverpul''' ({{lang-en|Liverpool}}) — [[Ullı Britaniya|Ulli Britaniyadaǵı]] [[Mersisayd]] graflıǵındaǵı qala, [[Angliya|Angliyanıń]] arqa-batis jaǵasındaǵı port. [[Mersi (dárya)|Mersi]] dáryasınıń quyar jerinde jaylasqan. Xalqı 441 mıń 477 adam ([[2002]]-jıl) — Ullı Britaniyanıń besinshi (hám Angliyada úshinshi) qalası. [[Liverpul qalası aglomeraciyası|Liverpul aglomeraciyası]] xalqı 800 mıńnan aslam. [[XX ásir|XX ásirdiń]] 2-yarımı dawamında Liverpul depressiv qala sıpatında dańqqa eristi: 1930-jıllardan 2000-jıllardıń baslarına shekem onıń xalqı derlik eki esege azaydı<ref>{{Web deregi |url=https://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |title=Liverpool: the first 1,000 years — Arabella McIntyre-Brown — Google Книги|access-date=2017-10-02 |archive-date=2014-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140914012055/http://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |deadlink=no }}</ref>.  == Tariyxı == [[1170|1170-jilda]] birinshi márte Liuerpulle, yaǵnıy «laylı suw basseyni» dep atalǵan mákan jay eske alınadı. Ayırım izertlewshiler tiykarǵı [[Toponimika|toponim]] sıpatında elverpool - «jılǵaqlı suw saqlaǵısh» variantın keltiredi. [[1207|1207-jılı]] korol [[Ioann Jersız]] Liverpulǵa boro statusın beriw haqqında jarlıq shıǵardı. Liverpul qorǵanı kóleńkesinde inglis áskerlerin [[Irlandiya|Irlandiyaǵa]] ótkeriw ámelge asırıldı. [[XVI ásir|XVI ásirdin]] ortalarında Liverpul bes júz adam jasaytuǵın júdá kishi qalasha bolip qaldı. [[XVI ásir|XVII ásirde]] sawda tarawında hám xalıq sanınıń ósiwinde áste rawajlanıw júz berdi. [[Angliya revolyuciyası|Puqaralar urısı]] dáwirinde, [[1644|1644-jılı]] qala on segiz kúnlik qamalǵa ushıradı. Liverpuldıń batıs jaǵasındaǵı port sipatındaǵı áhmiyeti [[XVIII ásir|XVIII ásirde]] Atlantika okeanı arqalı [[Transatlantik qul sawdası|qul sawdasınıń]] artıwı hám [[On úsh koloniya|Amerika koloniyalarınıń]] ekonomikalıq rawajlanıwı menen artıp bardı. Bul jerde [[1715|1715-jılı]] Angliyada birinshi ashıq port dok qurıldı<ref>{{Web deregi |title=Потерянный Ливерпульский Док |publisher=Channel 4: Time Team, 21 апреля 2008 |url=http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |access-date=2014-03-13 |archive-date=2011-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604145405/http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite news |title=Ливерпульская система доков |publisher=New York Times, 2 января 1898 |url=https://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF |accessdate=2017-10-02 |archivedate=2016-08-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160809181141/http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF }} Note: «pdf» reader needed to see full article</ref>. [[XIX ásir]] baslarında Liverpul arqalı jáhán sawda trafiginıń 40% ke jaqını ótken. 1831-jılı [[Liverpul banki]] ashıldı. XIX ásir dawamında Liverpul da [[Manchester]] sıyaqlı [[Sanaat revolyuciyası|sanaat revolyuciyasınıń]] bayraǵı bolıp xızmet etti. Keyin ala barlıq mámleketler hám kontinentler ushın ádettegi bolıp qalǵan rawajlanıwdıń kóplegen ózgesheliklerin birinshi bolıp Liverpul basınan keshirdi. 1840-jıllar dawamında xalıqtıń sanı tez pát penen ósip bardı, ásirese, irlandiyalı kóshiriwshiler kele baslaǵanda. [[1851-jil|1851-jilǵa]] kelip, qala xalqının shama menen 25%ı irlandiyalı bolǵan. XIX ásir aqırı hám [[XX ásir]] baslarında Liverpul Evropanıń túrli mámleketlerinen kóplegen [[Xalıq immigraciyası|immigrantlardı]] qabıl etken. Bul qala boylap jaylasqan hár túrli diniy imaratlardıń bar ekenliginde óz kórinisin taptı, olardıń kópshiliginen búgingi kúnde de paydalanıladı. Liverpul qala statusın [[1880-jıl|1880-jılı]] aldı. Ol [[Ekinshi jáhán urısı]] baslanǵansha jedel rawajlanıwda dawam etti. Liverpul, sonday-aq, [[Britaniya imperiyası|Britaniya imperiyasınıń]] tiykargı kemesazlıq oraylarınan biri bolǵan. Liverpul portına dańqlı «<nowiki/>[[Titanik]]<nowiki/>» superparaxodi hám basqa kóplegen transatlantikalıq kemeler biriktirilgen edi. 1960-jılları Liverpul jaslar mádeniyatınıń eń belgili oraylarınan birine aylandı. Bul jerde tuwılǵan eń belgili mádeniy fenomen [[The Beatles]] toparı boldı. Jergilikli xalıq ózine tán [[Skauz (dialekt)|skauz]] dialektinde sóyleydi. == Dıqqatqa ılayıq orınlar == [[YUNESKO]] tárepinen [[Liverpul portı]] administrativlik imaratlar ansambli (2004-2021) [[Pútkil jáhán miyrası]] esteligi dep tán alındı. Imaratlardıń tiykargı ózegi XX ásirdiń baslarında, patsha [[Eduard VII]] húkimdarlıǵı dáwirinde, [[Kristofer Ren]] usılında [[Edvard arxitekturası|stilizaciya tártibinde]] qurilǵan. Qala orayında jedel qurılıs alıp barılıp atırǵanlıǵı sebepli (Liverpool Waters qurılıs joybarı boyınsha) [[YUNESKO Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyası|YUNESKOnıń Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyasında]] bul estelikti [[Qáwip astındaǵı pútkil jáhán miyrasınıń dizimi|Pútkil jáhán miyrasınıń joq etiliw qáwpi astında turǵan obyektleri dizimine]] kirgiziw haqqında qarar qabıl etildi<ref>{{Web deregi|url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|title=Комитет Всемирного наследия включает Ливерпуль в Список Всемирного наследия, находящегося под угрозой|archive-url=https://www.webcitation.org/69g9POamF?url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|archive-date=2012-08-05|access-date=2012-06-28|deadlink=no}}</ref>. 2021-jıl iyul ayında Qıtaydıń [[Fuchjou]] qalasında bolıp ótken YUNESKOnıń Jáhán miyrası komitetiniń 44-sessiyasında komitettiń on úsh aǵzası Liverpuldı Jáhán miyrası diziminen shıǵarıw ushın, bes aǵzası qarsı dawıs berdi. Kópshiliktiń dawısı menen «Liverpul - teńizshiler hám sawdagerler qalası» obyekti ayrıqsha qádir-qımbatqa iye ekenligin kórsetetuǵın ózgesheliklerdiń qaytıp tiklenbeytuǵın dárejede joǵalıwı múnásibeti menen Jáhán miyrasınıń diziminen shıǵarıp taslandı<ref>{{Web deregi|url=https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|title=ЮНЕСКО лишил Ливерпуль статуса всемирного наследия|date=2021-07-22|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722100549/https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|deadlink=no}}</ref>. Bul Jer júzilik mádeniy hám tábiyǵıy miyrastı qorǵaw haqqındaǵı konvenciya (1972) qabıl etilgeninen berli úshinshi jaǵday bolıp, aldın [[Drezden]] janındaǵı [[Elbanıń Drezden oypatlıǵı|Elba oypatlıǵı]] ([[Germaniya]]) hám Arabstan antilopası rezervatı ([[Oman]]) statusın joǵaltqan edi<ref>{{Web deregi|url=https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|title=Ливерпуль исключили из списка объектов Всемирного наследия ЮНЕСКО|website=ria.ru/|date=2021-07-21|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722123433/https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|deadlink=no}}</ref>. Liverpuldiń basqa esteliklerinen tómendegiler qızıqlı esaplanadı: • Liverpul ratushası (1754-1802, arxitektor Jon Vud) • Sent-Jordjz Xoll (1841-1854) - Viktoriya dáwirindegi neoklassikalıq usılda qurilǵan úlken jámiyetlik imarat • Vellington kolonnası (1861-1865) - inglislerdiń Vaterloo jeńisi esteligine qurilǵan • Liverpul Anglikan shirkewi - neogotika, XX ásir • Liverpul katolik shirkewi - modernizm, 1960-jıllar • Superlambanana - «banana qozi» esteligi • Nelson esteligi - 1813-jıl • Royal Liver Building (1908-1911) - Pir-Xed rayonındaģı ofis imaratı. Britaniyanıń arxitekturalıq yamasa tariyxıy áhmiyetke iye imaratlar diziminde (Listed building) birinshi, joqarı (eksklyuziv áhmiyetke iye) klasqa iye. YUNESKO tárepinen Jáhán miyrası dizimine kirgizilgen Liverpul portı kvartalınıń bir bólegi esaplanadı. 1911-1932-jılları Evropadaǵı eń biyik imarat, 1911-1961-jılları Ullı Britaniyadaǵı eń biyik imarat, 1911-1965-jılları qaladaǵı eń biyik imarat. Temir-betonnan qurilģan dúnyadaģi birinshi biyik imaratlardan biri. Liverpulda bir neshe muzeylerge barıw múmkin: • Liverpul muzeyi ({{lang-en|Liverpool Museum}}) • Teyt galereyasınıń Liverpul filialı • Dúnya tariyxı muzeyi (World museum) • Uoker kórkem óner galereyası (Walker art gallery) • Qulshılıq muzeyi (International slavery museum) • Liverpul turmıs muzeyi ([[Inglis tili|inglisshe]] Museum of Liverpool Life) • The Beatles muzeyi • Teńiz muzeyi (Maritime museum) <center><gallery widths="120" heights="120" mode="packed" caption="Fotogalereya"> Fayl:Liverpool Pier Head.jpg|Liverpul portınıń administrativlik imaratları Fayl:Albert dock at night.jpg|Albert-dok Fayl:Liverpool Metropolitan Cathedral at dusk (reduced grain), corrected perspective.jpg|[[Liverpul katolik shirkewi]] </gallery></center> == Ekonomika == === Transport === [[Fayl:Ferry terminal from the Mersey 2018-2.jpg|thumb|200px|left]] [[Fayl:Caribbean Princess and Princes Parade, Liverpool (geograph 2978483).jpg|thumb|200px]] Tiykarģı transport túyinleri - aeroport, temir jol vokzalı hám port. [[Liverpul Jon Lennon aeroportı|Jon Lennon aeroportı]] qala orayınan 12 km qubla-shıģısta jaylasqan. 2007-jılı jolawshı aylanısı derlik 5,5 mln. adamdı quradı. Liverpul hám basqa qalalar menen avtobus qatnawı arqalı baylanısadı. Sonday-aq, aeroportqa jaqın jerde Liverpul Saus Parkvey temir jol stanciyası bolıp, oǵan avtobusta da barıw múmkin. Liverpuldi Manchester menen Evropada birinshilerden biri [[Liverpul - Manchester temir jolı|Liverpul - Manchester temir joli]] baylanıstıradı. ''Liverpul Lime-Strit'' birinshi temir jol vokzalı 1836-jil avgustta ashılgan. 2005/2006-jıllarda jolawshı aylanısı 14,5 millionnan aslam adamdı quradı. Liverpul portı da qalanıń júdá áhmiyetli transport túyini esaplanadı. 2004-jılı onıń xızmetlerinen 700 mıńnan aslam adam paydalanǵan, 616 mıńnan aslam konteyner hám 32 million tonna júk tasılǵan. Liverpul portı bir jilda 15000 ģa jaqın kemeni ótkeredi. Qalada avtobus qatnawı keń rawajlanǵan. Taksiler júdá keń tarqalgan. Liverpulda Merseyrail [[Liverpul metropolitenı|qala átirapı metropoliten sisteması]] bar. == Sport == Liverpulda [[Angliya Premyer Ligası|Angliya Premyer-ligasında]] qatnasıwshı eki belgili professional [[futbol]] komandaları jaylasqan: • «<nowiki/>[[Everton (futbol klubı)|Everton]]<nowiki/>» — 1878-jılı shólkemlestirilgen bolıp, 40157 adamdı óz ishine alatuǵın «Gudison Park» stadionında jaylasqan. • «<nowiki/>[[Liverpul (futbol klubı)|Liverpul]]<nowiki/>» — 1892-jılı shólkemlestirilgen, 61 mıń 276 adamǵa mólshellengen «<nowiki/>[[Enfild (stadion)|Enfild]]<nowiki/>» stadionında jaylasqan; Liverpul futbol klubları jámi 28 márte [[Angliya futbol chempionları|Angliya chempionı]] bolgan. Kóbirek chempionlıqlar tek [[Manchester]] klubları esabında (30). [[Basketbol]] komandaları ishinde eń kúshlisi «Mersi Taygers» (2007-jilda dúzilgen) esaplanadı. Qalaǵa jaqın jerde shabıs ótkeriletuǵın Eyntri trassası jaylasqan. Sonday-aq, qalada bir neshe [[regbi]] komandaları bar. == Mádeniyatı == Liverpulda [[The Beatles]] toparı dúzilgen. Liverpul "Evrovidenie-2023" muzıkalıq tańlawına basshılıq etti. == Derekler == {{derekler}} [[Kategoriya:Angliya qalaları]] [[Kategoriya:Stubs]] 5vxv3r75mjmj1ynpek031cpjoeo9fw6 121578 121577 2025-06-19T10:01:43Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121578 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Liverpul | negizgi atı = {{lang-en|Liverpool}} | túri = | súwret =[[Fayl:Liverpool-Montage.jpg|200px]] | gerb = Coat of arms of Liverpool City Council.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir =N | lat_deg =53 | lat_min =25 | lat_sec = | lon_dir = W| lon_deg =3 | lon_min = 0| lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = Ullı Britaniya | status = qala | qaraydı = | region túri = Region | region = Arqa-batis Angliya | kestede region = | rayon túri = Graflıq | rayon = Mersisayd | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Basshı | basshı = [[Joan Anderson]] | dúzilgen waqtı = 1207-jıl | dáslepki derekler = 1190-jıl | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = 1880-jılı | jer maydanı = 111,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 513 441 | sanalǵan jıl = 2016 | xalıq tıǵızlıǵı = | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[inglis tili|inglis]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = | DST = | telefon kodı = +44 151 | pochta indeksi = L | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = http://www.liverpool.gov.uk/ }} '''Liverpul''' ({{lang-en|Liverpool}}) — [[Ullı Britaniya|Ulli Britaniyadaǵı]] [[Mersisayd]] graflıǵındaǵı qala, [[Angliya|Angliyanıń]] arqa-batis jaǵasındaǵı port. [[Mersi (dárya)|Mersi]] dáryasınıń quyar jerinde jaylasqan. Xalqı 441 mıń 477 adam ([[2002]]-jıl) — Ullı Britaniyanıń besinshi (hám Angliyada úshinshi) qalası. [[Liverpul qalası aglomeraciyası|Liverpul aglomeraciyası]] xalqı 800 mıńnan aslam. [[XX ásir|XX ásirdiń]] 2-yarımı dawamında Liverpul depressiv qala sıpatında dańqqa eristi: 1930-jıllardan 2000-jıllardıń baslarına shekem onıń xalqı derlik eki esege azaydı<ref>{{Web deregi |url=https://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |title=Liverpool: the first 1,000 years — Arabella McIntyre-Brown — Google Книги|access-date=2017-10-02 |archive-date=2014-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140914012055/http://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |deadlink=no }}</ref>.  == Tariyxı == [[1170|1170-jilda]] birinshi márte Liuerpulle, yaǵnıy «laylı suw basseyni» dep atalǵan mákan jay eske alınadı. Ayırım izertlewshiler tiykarǵı [[Toponimika|toponim]] sıpatında elverpool - «jılǵaqlı suw saqlaǵısh» variantın keltiredi. [[1207|1207-jılı]] korol [[Ioann Jersız]] Liverpulǵa boro statusın beriw haqqında jarlıq shıǵardı. Liverpul qorǵanı kóleńkesinde inglis áskerlerin [[Irlandiya|Irlandiyaǵa]] ótkeriw ámelge asırıldı. [[XVI ásir|XVI ásirdin]] ortalarında Liverpul bes júz adam jasaytuǵın júdá kishi qalasha bolip qaldı. [[XVI ásir|XVII ásirde]] sawda tarawında hám xalıq sanınıń ósiwinde áste rawajlanıw júz berdi. [[Angliya revolyuciyası|Puqaralar urısı]] dáwirinde, [[1644|1644-jılı]] qala on segiz kúnlik qamalǵa ushıradı. Liverpuldıń batıs jaǵasındaǵı port sipatındaǵı áhmiyeti [[XVIII ásir|XVIII ásirde]] Atlantika okeanı arqalı [[Transatlantik qul sawdası|qul sawdasınıń]] artıwı hám [[On úsh koloniya|Amerika koloniyalarınıń]] ekonomikalıq rawajlanıwı menen artıp bardı. Bul jerde [[1715|1715-jılı]] Angliyada birinshi ashıq port dok qurıldı<ref>{{Web deregi |title=Потерянный Ливерпульский Док |publisher=Channel 4: Time Team, 21 апреля 2008 |url=http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |access-date=2014-03-13 |archive-date=2011-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604145405/http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite news |title=Ливерпульская система доков |publisher=New York Times, 2 января 1898 |url=https://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF |accessdate=2017-10-02 |archivedate=2016-08-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160809181141/http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF }} Note: «pdf» reader needed to see full article</ref>. [[XIX ásir]] baslarında Liverpul arqalı jáhán sawda trafiginıń 40% ke jaqını ótken. 1831-jılı [[Liverpul banki]] ashıldı. XIX ásir dawamında Liverpul da [[Manchester]] sıyaqlı [[Sanaat revolyuciyası|sanaat revolyuciyasınıń]] bayraǵı bolıp xızmet etti. Keyin ala barlıq mámleketler hám kontinentler ushın ádettegi bolıp qalǵan rawajlanıwdıń kóplegen ózgesheliklerin birinshi bolıp Liverpul basınan keshirdi. 1840-jıllar dawamında xalıqtıń sanı tez pát penen ósip bardı, ásirese, irlandiyalı kóshiriwshiler kele baslaǵanda. [[1851-jil|1851-jilǵa]] kelip, qala xalqının shama menen 25%ı irlandiyalı bolǵan. XIX ásir aqırı hám [[XX ásir]] baslarında Liverpul Evropanıń túrli mámleketlerinen kóplegen [[Xalıq immigraciyası|immigrantlardı]] qabıl etken. Bul qala boylap jaylasqan hár túrli diniy imaratlardıń bar ekenliginde óz kórinisin taptı, olardıń kópshiliginen búgingi kúnde de paydalanıladı. Liverpul qala statusın [[1880-jıl|1880-jılı]] aldı. Ol [[Ekinshi jáhán urısı]] baslanǵansha jedel rawajlanıwda dawam etti. Liverpul, sonday-aq, [[Britaniya imperiyası|Britaniya imperiyasınıń]] tiykargı kemesazlıq oraylarınan biri bolǵan. Liverpul portına dańqlı «<nowiki/>[[Titanik]]<nowiki/>» superparaxodi hám basqa kóplegen transatlantikalıq kemeler biriktirilgen edi. 1960-jılları Liverpul jaslar mádeniyatınıń eń belgili oraylarınan birine aylandı. Bul jerde tuwılǵan eń belgili mádeniy fenomen [[The Beatles]] toparı boldı. Jergilikli xalıq ózine tán [[Skauz (dialekt)|skauz]] dialektinde sóyleydi. == Dıqqatqa ılayıq orınlar == [[YUNESKO]] tárepinen [[Liverpul portı]] administrativlik imaratlar ansambli (2004-2021) [[Pútkil jáhán miyrası]] esteligi dep tán alındı. Imaratlardıń tiykargı ózegi XX ásirdiń baslarında, patsha [[Eduard VII]] húkimdarlıǵı dáwirinde, [[Kristofer Ren]] usılında [[Edvard arxitekturası|stilizaciya tártibinde]] qurilǵan. Qala orayında jedel qurılıs alıp barılıp atırǵanlıǵı sebepli (Liverpool Waters qurılıs joybarı boyınsha) [[YUNESKO Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyası|YUNESKOnıń Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyasında]] bul estelikti [[Qáwip astındaǵı pútkil jáhán miyrasınıń dizimi|Pútkil jáhán miyrasınıń joq etiliw qáwpi astında turǵan obyektleri dizimine]] kirgiziw haqqında qarar qabıl etildi<ref>{{Web deregi|url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|title=Комитет Всемирного наследия включает Ливерпуль в Список Всемирного наследия, находящегося под угрозой|archive-url=https://www.webcitation.org/69g9POamF?url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|archive-date=2012-08-05|access-date=2012-06-28|deadlink=no}}</ref>. 2021-jıl iyul ayında Qıtaydıń [[Fuchjou]] qalasında bolıp ótken YUNESKOnıń Jáhán miyrası komitetiniń 44-sessiyasında komitettiń on úsh aǵzası Liverpuldı Jáhán miyrası diziminen shıǵarıw ushın, bes aǵzası qarsı dawıs berdi. Kópshiliktiń dawısı menen «Liverpul - teńizshiler hám sawdagerler qalası» obyekti ayrıqsha qádir-qımbatqa iye ekenligin kórsetetuǵın ózgesheliklerdiń qaytıp tiklenbeytuǵın dárejede joǵalıwı múnásibeti menen Jáhán miyrasınıń diziminen shıǵarıp taslandı<ref>{{Web deregi|url=https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|title=ЮНЕСКО лишил Ливерпуль статуса всемирного наследия|date=2021-07-22|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722100549/https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|deadlink=no}}</ref>. Bul Jer júzilik mádeniy hám tábiyǵıy miyrastı qorǵaw haqqındaǵı konvenciya (1972) qabıl etilgeninen berli úshinshi jaǵday bolıp, aldın [[Drezden]] janındaǵı [[Elbanıń Drezden oypatlıǵı|Elba oypatlıǵı]] ([[Germaniya]]) hám Arabstan antilopası rezervatı ([[Oman]]) statusın joǵaltqan edi<ref>{{Web deregi|url=https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|title=Ливерпуль исключили из списка объектов Всемирного наследия ЮНЕСКО|website=ria.ru/|date=2021-07-21|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722123433/https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|deadlink=no}}</ref>. Liverpuldiń basqa esteliklerinen tómendegiler qızıqlı esaplanadı: • Liverpul ratushası (1754-1802, arxitektor Jon Vud) • Sent-Jordjz Xoll (1841-1854) — Viktoriya dáwirindegi neoklassikalıq usılda qurilǵan úlken jámiyetlik imarat • Vellington kolonnası (1861-1865) — inglislerdiń Vaterloo jeńisi esteligine qurilǵan • Liverpul Anglikan shirkewi — neogotika, XX ásir • Liverpul katolik shirkewi — modernizm, 1960-jıllar • Superlambanana — «banana qozi» esteligi • Nelson esteligi — 1813-jıl • Royal Liver Building (1908-1911) — Pir-Xed rayonındaǵı ofis imaratı. Britaniyanıń arxitekturalıq yamasa tariyxıy áhmiyetke iye imaratlar diziminde (Listed building) birinshi, joqarı (eksklyuziv áhmiyetke iye) klasqa iye. YUNESKO tárepinen Jáhán miyrası dizimine kirgizilgen Liverpul portı kvartalınıń bir bólegi esaplanadı. 1911-1932-jılları Evropadaǵı eń biyik imarat, 1911-1961-jılları Ullı Britaniyadaǵı eń biyik imarat, 1911-1965-jılları qaladaǵı eń biyik imarat. Temir-betonnan qurilģan dúnyadaģi birinshi biyik imaratlardan biri. Liverpulda bir neshe muzeylerge barıw múmkin: • Liverpul muzeyi ({{lang-en|Liverpool Museum}}) • Teyt galereyasınıń Liverpul filialı • Dúnya tariyxı muzeyi (World museum) • Uoker kórkem óner galereyası (Walker art gallery) • Qulshılıq muzeyi (International slavery museum) • Liverpul turmıs muzeyi ([[Inglis tili|inglisshe]] Museum of Liverpool Life) • The Beatles muzeyi • Teńiz muzeyi (Maritime museum) <center><gallery widths="120" heights="120" mode="packed" caption="Fotogalereya"> Fayl:Liverpool Pier Head.jpg|Liverpul portınıń administrativlik imaratları Fayl:Albert dock at night.jpg|Albert-dok Fayl:Liverpool Metropolitan Cathedral at dusk (reduced grain), corrected perspective.jpg|[[Liverpul katolik shirkewi]] </gallery></center> == Ekonomika == === Transport === [[Fayl:Ferry terminal from the Mersey 2018-2.jpg|thumb|200px|left]] [[Fayl:Caribbean Princess and Princes Parade, Liverpool (geograph 2978483).jpg|thumb|200px]] Tiykarģı transport túyinleri - aeroport, temir jol vokzalı hám port. [[Liverpul Jon Lennon aeroportı|Jon Lennon aeroportı]] qala orayınan 12 km qubla-shıģısta jaylasqan. 2007-jılı jolawshı aylanısı derlik 5,5 mln. adamdı quradı. Liverpul hám basqa qalalar menen avtobus qatnawı arqalı baylanısadı. Sonday-aq, aeroportqa jaqın jerde Liverpul Saus Parkvey temir jol stanciyası bolıp, oǵan avtobusta da barıw múmkin. Liverpuldi Manchester menen Evropada birinshilerden biri [[Liverpul - Manchester temir jolı|Liverpul - Manchester temir joli]] baylanıstıradı. ''Liverpul Lime-Strit'' birinshi temir jol vokzalı 1836-jil avgustta ashılgan. 2005/2006-jıllarda jolawshı aylanısı 14,5 millionnan aslam adamdı quradı. Liverpul portı da qalanıń júdá áhmiyetli transport túyini esaplanadı. 2004-jılı onıń xızmetlerinen 700 mıńnan aslam adam paydalanǵan, 616 mıńnan aslam konteyner hám 32 million tonna júk tasılǵan. Liverpul portı bir jilda 15000 ģa jaqın kemeni ótkeredi. Qalada avtobus qatnawı keń rawajlanǵan. Taksiler júdá keń tarqalgan. Liverpulda Merseyrail [[Liverpul metropolitenı|qala átirapı metropoliten sisteması]] bar. == Sport == Liverpulda [[Angliya Premyer Ligası|Angliya Premyer-ligasında]] qatnasıwshı eki belgili professional [[futbol]] komandaları jaylasqan: • «<nowiki/>[[Everton (futbol klubı)|Everton]]<nowiki/>» — 1878-jılı shólkemlestirilgen bolıp, 40157 adamdı óz ishine alatuǵın «Gudison Park» stadionında jaylasqan. • «<nowiki/>[[Liverpul (futbol klubı)|Liverpul]]<nowiki/>» — 1892-jılı shólkemlestirilgen, 61 mıń 276 adamǵa mólshellengen «<nowiki/>[[Enfild (stadion)|Enfild]]<nowiki/>» stadionında jaylasqan; Liverpul futbol klubları jámi 28 márte [[Angliya futbol chempionları|Angliya chempionı]] bolgan. Kóbirek chempionlıqlar tek [[Manchester]] klubları esabında (30). [[Basketbol]] komandaları ishinde eń kúshlisi «Mersi Taygers» (2007-jilda dúzilgen) esaplanadı. Qalaǵa jaqın jerde shabıs ótkeriletuǵın Eyntri trassası jaylasqan. Sonday-aq, qalada bir neshe [[regbi]] komandaları bar. == Mádeniyatı == Liverpulda [[The Beatles]] toparı dúzilgen. Liverpul "Evrovidenie-2023" muzıkalıq tańlawına basshılıq etti. == Derekler == {{derekler}} [[Kategoriya:Angliya qalaları]] [[Kategoriya:Stubs]] d13wadzv1ipjm77mvtkpt18mfszlfiu 121579 121578 2025-06-19T10:01:57Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121579 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Liverpul | negizgi atı = {{lang-en|Liverpool}} | túri = | súwret =[[Fayl:Liverpool-Montage.jpg|200px]] | gerb = Coat of arms of Liverpool City Council.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir =N | lat_deg =53 | lat_min =25 | lat_sec = | lon_dir = W| lon_deg =3 | lon_min = 0| lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = Ullı Britaniya | status = qala | qaraydı = | region túri = Region | region = Arqa-batis Angliya | kestede region = | rayon túri = Graflıq | rayon = Mersisayd | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Basshı | basshı = [[Joan Anderson]] | dúzilgen waqtı = 1207-jıl | dáslepki derekler = 1190-jıl | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = 1880-jılı | jer maydanı = 111,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 513 441 | sanalǵan jıl = 2016 | xalıq tıǵızlıǵı = | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[inglis tili|inglis]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = | DST = | telefon kodı = +44 151 | pochta indeksi = L | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = http://www.liverpool.gov.uk/ }} '''Liverpul''' ({{lang-en|Liverpool}}) — [[Ullı Britaniya|Ulli Britaniyadaǵı]] [[Mersisayd]] graflıǵındaǵı qala, [[Angliya|Angliyanıń]] arqa-batis jaǵasındaǵı port. [[Mersi (dárya)|Mersi]] dáryasınıń quyar jerinde jaylasqan. Xalqı 441 mıń 477 adam ([[2002]]-jıl) — Ullı Britaniyanıń besinshi (hám Angliyada úshinshi) qalası. [[Liverpul qalası aglomeraciyası|Liverpul aglomeraciyası]] xalqı 800 mıńnan aslam. [[XX ásir|XX ásirdiń]] 2-yarımı dawamında Liverpul depressiv qala sıpatında dańqqa eristi: 1930-jıllardan 2000-jıllardıń baslarına shekem onıń xalqı derlik eki esege azaydı<ref>{{Web deregi |url=https://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |title=Liverpool: the first 1,000 years — Arabella McIntyre-Brown — Google Книги|access-date=2017-10-02 |archive-date=2014-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140914012055/http://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |deadlink=no }}</ref>.  == Tariyxı == [[1170|1170-jilda]] birinshi márte Liuerpulle, yaǵnıy «laylı suw basseyni» dep atalǵan mákan jay eske alınadı. Ayırım izertlewshiler tiykarǵı [[Toponimika|toponim]] sıpatında elverpool - «jılǵaqlı suw saqlaǵısh» variantın keltiredi. [[1207|1207-jılı]] korol [[Ioann Jersız]] Liverpulǵa boro statusın beriw haqqında jarlıq shıǵardı. Liverpul qorǵanı kóleńkesinde inglis áskerlerin [[Irlandiya|Irlandiyaǵa]] ótkeriw ámelge asırıldı. [[XVI ásir|XVI ásirdin]] ortalarında Liverpul bes júz adam jasaytuǵın júdá kishi qalasha bolip qaldı. [[XVI ásir|XVII ásirde]] sawda tarawında hám xalıq sanınıń ósiwinde áste rawajlanıw júz berdi. [[Angliya revolyuciyası|Puqaralar urısı]] dáwirinde, [[1644|1644-jılı]] qala on segiz kúnlik qamalǵa ushıradı. Liverpuldıń batıs jaǵasındaǵı port sipatındaǵı áhmiyeti [[XVIII ásir|XVIII ásirde]] Atlantika okeanı arqalı [[Transatlantik qul sawdası|qul sawdasınıń]] artıwı hám [[On úsh koloniya|Amerika koloniyalarınıń]] ekonomikalıq rawajlanıwı menen artıp bardı. Bul jerde [[1715|1715-jılı]] Angliyada birinshi ashıq port dok qurıldı<ref>{{Web deregi |title=Потерянный Ливерпульский Док |publisher=Channel 4: Time Team, 21 апреля 2008 |url=http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |access-date=2014-03-13 |archive-date=2011-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604145405/http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite news |title=Ливерпульская система доков |publisher=New York Times, 2 января 1898 |url=https://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF |accessdate=2017-10-02 |archivedate=2016-08-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160809181141/http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF }} Note: «pdf» reader needed to see full article</ref>. [[XIX ásir]] baslarında Liverpul arqalı jáhán sawda trafiginıń 40% ke jaqını ótken. 1831-jılı [[Liverpul banki]] ashıldı. XIX ásir dawamında Liverpul da [[Manchester]] sıyaqlı [[Sanaat revolyuciyası|sanaat revolyuciyasınıń]] bayraǵı bolıp xızmet etti. Keyin ala barlıq mámleketler hám kontinentler ushın ádettegi bolıp qalǵan rawajlanıwdıń kóplegen ózgesheliklerin birinshi bolıp Liverpul basınan keshirdi. 1840-jıllar dawamında xalıqtıń sanı tez pát penen ósip bardı, ásirese, irlandiyalı kóshiriwshiler kele baslaǵanda. [[1851-jil|1851-jilǵa]] kelip, qala xalqının shama menen 25%ı irlandiyalı bolǵan. XIX ásir aqırı hám [[XX ásir]] baslarında Liverpul Evropanıń túrli mámleketlerinen kóplegen [[Xalıq immigraciyası|immigrantlardı]] qabıl etken. Bul qala boylap jaylasqan hár túrli diniy imaratlardıń bar ekenliginde óz kórinisin taptı, olardıń kópshiliginen búgingi kúnde de paydalanıladı. Liverpul qala statusın [[1880-jıl|1880-jılı]] aldı. Ol [[Ekinshi jáhán urısı]] baslanǵansha jedel rawajlanıwda dawam etti. Liverpul, sonday-aq, [[Britaniya imperiyası|Britaniya imperiyasınıń]] tiykargı kemesazlıq oraylarınan biri bolǵan. Liverpul portına dańqlı «<nowiki/>[[Titanik]]<nowiki/>» superparaxodi hám basqa kóplegen transatlantikalıq kemeler biriktirilgen edi. 1960-jılları Liverpul jaslar mádeniyatınıń eń belgili oraylarınan birine aylandı. Bul jerde tuwılǵan eń belgili mádeniy fenomen [[The Beatles]] toparı boldı. Jergilikli xalıq ózine tán [[Skauz (dialekt)|skauz]] dialektinde sóyleydi. == Dıqqatqa ılayıq orınlar == [[YUNESKO]] tárepinen [[Liverpul portı]] administrativlik imaratlar ansambli (2004-2021) [[Pútkil jáhán miyrası]] esteligi dep tán alındı. Imaratlardıń tiykargı ózegi XX ásirdiń baslarında, patsha [[Eduard VII]] húkimdarlıǵı dáwirinde, [[Kristofer Ren]] usılında [[Edvard arxitekturası|stilizaciya tártibinde]] qurilǵan. Qala orayında jedel qurılıs alıp barılıp atırǵanlıǵı sebepli (Liverpool Waters qurılıs joybarı boyınsha) [[YUNESKO Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyası|YUNESKOnıń Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyasında]] bul estelikti [[Qáwip astındaǵı pútkil jáhán miyrasınıń dizimi|Pútkil jáhán miyrasınıń joq etiliw qáwpi astında turǵan obyektleri dizimine]] kirgiziw haqqında qarar qabıl etildi<ref>{{Web deregi|url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|title=Комитет Всемирного наследия включает Ливерпуль в Список Всемирного наследия, находящегося под угрозой|archive-url=https://www.webcitation.org/69g9POamF?url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|archive-date=2012-08-05|access-date=2012-06-28|deadlink=no}}</ref>. 2021-jıl iyul ayında Qıtaydıń [[Fuchjou]] qalasında bolıp ótken YUNESKOnıń Jáhán miyrası komitetiniń 44-sessiyasında komitettiń on úsh aǵzası Liverpuldı Jáhán miyrası diziminen shıǵarıw ushın, bes aǵzası qarsı dawıs berdi. Kópshiliktiń dawısı menen «Liverpul — teńizshiler hám sawdagerler qalası» obyekti ayrıqsha qádir-qımbatqa iye ekenligin kórsetetuǵın ózgesheliklerdiń qaytıp tiklenbeytuǵın dárejede joǵalıwı múnásibeti menen Jáhán miyrasınıń diziminen shıǵarıp taslandı<ref>{{Web deregi|url=https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|title=ЮНЕСКО лишил Ливерпуль статуса всемирного наследия|date=2021-07-22|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722100549/https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|deadlink=no}}</ref>. Bul Jer júzilik mádeniy hám tábiyǵıy miyrastı qorǵaw haqqındaǵı konvenciya (1972) qabıl etilgeninen berli úshinshi jaǵday bolıp, aldın [[Drezden]] janındaǵı [[Elbanıń Drezden oypatlıǵı|Elba oypatlıǵı]] ([[Germaniya]]) hám Arabstan antilopası rezervatı ([[Oman]]) statusın joǵaltqan edi<ref>{{Web deregi|url=https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|title=Ливерпуль исключили из списка объектов Всемирного наследия ЮНЕСКО|website=ria.ru/|date=2021-07-21|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722123433/https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|deadlink=no}}</ref>. Liverpuldiń basqa esteliklerinen tómendegiler qızıqlı esaplanadı: • Liverpul ratushası (1754-1802, arxitektor Jon Vud) • Sent-Jordjz Xoll (1841-1854) — Viktoriya dáwirindegi neoklassikalıq usılda qurilǵan úlken jámiyetlik imarat • Vellington kolonnası (1861-1865) — inglislerdiń Vaterloo jeńisi esteligine qurilǵan • Liverpul Anglikan shirkewi — neogotika, XX ásir • Liverpul katolik shirkewi — modernizm, 1960-jıllar • Superlambanana — «banana qozi» esteligi • Nelson esteligi — 1813-jıl • Royal Liver Building (1908-1911) — Pir-Xed rayonındaǵı ofis imaratı. Britaniyanıń arxitekturalıq yamasa tariyxıy áhmiyetke iye imaratlar diziminde (Listed building) birinshi, joqarı (eksklyuziv áhmiyetke iye) klasqa iye. YUNESKO tárepinen Jáhán miyrası dizimine kirgizilgen Liverpul portı kvartalınıń bir bólegi esaplanadı. 1911-1932-jılları Evropadaǵı eń biyik imarat, 1911-1961-jılları Ullı Britaniyadaǵı eń biyik imarat, 1911-1965-jılları qaladaǵı eń biyik imarat. Temir-betonnan qurilģan dúnyadaģi birinshi biyik imaratlardan biri. Liverpulda bir neshe muzeylerge barıw múmkin: • Liverpul muzeyi ({{lang-en|Liverpool Museum}}) • Teyt galereyasınıń Liverpul filialı • Dúnya tariyxı muzeyi (World museum) • Uoker kórkem óner galereyası (Walker art gallery) • Qulshılıq muzeyi (International slavery museum) • Liverpul turmıs muzeyi ([[Inglis tili|inglisshe]] Museum of Liverpool Life) • The Beatles muzeyi • Teńiz muzeyi (Maritime museum) <center><gallery widths="120" heights="120" mode="packed" caption="Fotogalereya"> Fayl:Liverpool Pier Head.jpg|Liverpul portınıń administrativlik imaratları Fayl:Albert dock at night.jpg|Albert-dok Fayl:Liverpool Metropolitan Cathedral at dusk (reduced grain), corrected perspective.jpg|[[Liverpul katolik shirkewi]] </gallery></center> == Ekonomika == === Transport === [[Fayl:Ferry terminal from the Mersey 2018-2.jpg|thumb|200px|left]] [[Fayl:Caribbean Princess and Princes Parade, Liverpool (geograph 2978483).jpg|thumb|200px]] Tiykarģı transport túyinleri - aeroport, temir jol vokzalı hám port. [[Liverpul Jon Lennon aeroportı|Jon Lennon aeroportı]] qala orayınan 12 km qubla-shıģısta jaylasqan. 2007-jılı jolawshı aylanısı derlik 5,5 mln. adamdı quradı. Liverpul hám basqa qalalar menen avtobus qatnawı arqalı baylanısadı. Sonday-aq, aeroportqa jaqın jerde Liverpul Saus Parkvey temir jol stanciyası bolıp, oǵan avtobusta da barıw múmkin. Liverpuldi Manchester menen Evropada birinshilerden biri [[Liverpul - Manchester temir jolı|Liverpul - Manchester temir joli]] baylanıstıradı. ''Liverpul Lime-Strit'' birinshi temir jol vokzalı 1836-jil avgustta ashılgan. 2005/2006-jıllarda jolawshı aylanısı 14,5 millionnan aslam adamdı quradı. Liverpul portı da qalanıń júdá áhmiyetli transport túyini esaplanadı. 2004-jılı onıń xızmetlerinen 700 mıńnan aslam adam paydalanǵan, 616 mıńnan aslam konteyner hám 32 million tonna júk tasılǵan. Liverpul portı bir jilda 15000 ģa jaqın kemeni ótkeredi. Qalada avtobus qatnawı keń rawajlanǵan. Taksiler júdá keń tarqalgan. Liverpulda Merseyrail [[Liverpul metropolitenı|qala átirapı metropoliten sisteması]] bar. == Sport == Liverpulda [[Angliya Premyer Ligası|Angliya Premyer-ligasında]] qatnasıwshı eki belgili professional [[futbol]] komandaları jaylasqan: • «<nowiki/>[[Everton (futbol klubı)|Everton]]<nowiki/>» — 1878-jılı shólkemlestirilgen bolıp, 40157 adamdı óz ishine alatuǵın «Gudison Park» stadionında jaylasqan. • «<nowiki/>[[Liverpul (futbol klubı)|Liverpul]]<nowiki/>» — 1892-jılı shólkemlestirilgen, 61 mıń 276 adamǵa mólshellengen «<nowiki/>[[Enfild (stadion)|Enfild]]<nowiki/>» stadionında jaylasqan; Liverpul futbol klubları jámi 28 márte [[Angliya futbol chempionları|Angliya chempionı]] bolgan. Kóbirek chempionlıqlar tek [[Manchester]] klubları esabında (30). [[Basketbol]] komandaları ishinde eń kúshlisi «Mersi Taygers» (2007-jilda dúzilgen) esaplanadı. Qalaǵa jaqın jerde shabıs ótkeriletuǵın Eyntri trassası jaylasqan. Sonday-aq, qalada bir neshe [[regbi]] komandaları bar. == Mádeniyatı == Liverpulda [[The Beatles]] toparı dúzilgen. Liverpul "Evrovidenie-2023" muzıkalıq tańlawına basshılıq etti. == Derekler == {{derekler}} [[Kategoriya:Angliya qalaları]] [[Kategoriya:Stubs]] 3y01jgv47e7mhm6gflbvqt43r20xm0h 121580 121579 2025-06-19T10:02:40Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121580 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Liverpul | negizgi atı = {{lang-en|Liverpool}} | túri = | súwret =[[Fayl:Liverpool-Montage.jpg|200px]] | gerb = Coat of arms of Liverpool City Council.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir =N | lat_deg =53 | lat_min =25 | lat_sec = | lon_dir = W| lon_deg =3 | lon_min = 0| lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = Ullı Britaniya | status = qala | qaraydı = | region túri = Region | region = Arqa-batis Angliya | kestede region = | rayon túri = Graflıq | rayon = Mersisayd | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Basshı | basshı = [[Joan Anderson]] | dúzilgen waqtı = 1207-jıl | dáslepki derekler = 1190-jıl | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = 1880-jılı | jer maydanı = 111,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 513 441 | sanalǵan jıl = 2016 | xalıq tıǵızlıǵı = | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[inglis tili|inglis]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = | DST = | telefon kodı = +44 151 | pochta indeksi = L | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = http://www.liverpool.gov.uk/ }} '''Liverpul''' ({{lang-en|Liverpool}}) — [[Ullı Britaniya|Ulli Britaniyadaǵı]] [[Mersisayd]] graflıǵındaǵı qala, [[Angliya|Angliyanıń]] arqa-batis jaǵasındaǵı port. [[Mersi (dárya)|Mersi]] dáryasınıń quyar jerinde jaylasqan. Xalqı 441 mıń 477 adam ([[2002]]-jıl) — Ullı Britaniyanıń besinshi (hám Angliyada úshinshi) qalası. [[Liverpul qalası aglomeraciyası|Liverpul aglomeraciyası]] xalqı 800 mıńnan aslam. [[XX ásir|XX ásirdiń]] 2-yarımı dawamında Liverpul depressiv qala sıpatında dańqqa eristi: 1930-jıllardan 2000-jıllardıń baslarına shekem onıń xalqı derlik eki esege azaydı<ref>{{Web deregi |url=https://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |title=Liverpool: the first 1,000 years — Arabella McIntyre-Brown — Google Книги|access-date=2017-10-02 |archive-date=2014-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140914012055/http://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |deadlink=no }}</ref>.  == Tariyxı == [[1170|1170-jilda]] birinshi márte Liuerpulle, yaǵnıy «laylı suw basseyni» dep atalǵan mákan jay eske alınadı. Ayırım izertlewshiler tiykarǵı [[Toponimika|toponim]] sıpatında elverpool - «jılǵaqlı suw saqlaǵısh» variantın keltiredi. [[1207|1207-jılı]] korol [[Ioann Jersız]] Liverpulǵa boro statusın beriw haqqında jarlıq shıǵardı. Liverpul qorǵanı kóleńkesinde inglis áskerlerin [[Irlandiya|Irlandiyaǵa]] ótkeriw ámelge asırıldı. [[XVI ásir|XVI ásirdin]] ortalarında Liverpul bes júz adam jasaytuǵın júdá kishi qalasha bolip qaldı. [[XVI ásir|XVII ásirde]] sawda tarawında hám xalıq sanınıń ósiwinde áste rawajlanıw júz berdi. [[Angliya revolyuciyası|Puqaralar urısı]] dáwirinde, [[1644|1644-jılı]] qala on segiz kúnlik qamalǵa ushıradı. Liverpuldıń batıs jaǵasındaǵı port sipatındaǵı áhmiyeti [[XVIII ásir|XVIII ásirde]] Atlantika okeanı arqalı [[Transatlantik qul sawdası|qul sawdasınıń]] artıwı hám [[On úsh koloniya|Amerika koloniyalarınıń]] ekonomikalıq rawajlanıwı menen artıp bardı. Bul jerde [[1715|1715-jılı]] Angliyada birinshi ashıq port dok qurıldı<ref>{{Web deregi |title=Потерянный Ливерпульский Док |publisher=Channel 4: Time Team, 21 апреля 2008 |url=http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |access-date=2014-03-13 |archive-date=2011-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604145405/http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite news |title=Ливерпульская система доков |publisher=New York Times, 2 января 1898 |url=https://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF |accessdate=2017-10-02 |archivedate=2016-08-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160809181141/http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF }} Note: «pdf» reader needed to see full article</ref>. [[XIX ásir]] baslarında Liverpul arqalı jáhán sawda trafiginıń 40% ke jaqını ótken. 1831-jılı [[Liverpul banki]] ashıldı. XIX ásir dawamında Liverpul da [[Manchester]] sıyaqlı [[Sanaat revolyuciyası|sanaat revolyuciyasınıń]] bayraǵı bolıp xızmet etti. Keyin ala barlıq mámleketler hám kontinentler ushın ádettegi bolıp qalǵan rawajlanıwdıń kóplegen ózgesheliklerin birinshi bolıp Liverpul basınan keshirdi. 1840-jıllar dawamında xalıqtıń sanı tez pát penen ósip bardı, ásirese, irlandiyalı kóshiriwshiler kele baslaǵanda. [[1851-jil|1851-jilǵa]] kelip, qala xalqının shama menen 25%ı irlandiyalı bolǵan. XIX ásir aqırı hám [[XX ásir]] baslarında Liverpul Evropanıń túrli mámleketlerinen kóplegen [[Xalıq immigraciyası|immigrantlardı]] qabıl etken. Bul qala boylap jaylasqan hár túrli diniy imaratlardıń bar ekenliginde óz kórinisin taptı, olardıń kópshiliginen búgingi kúnde de paydalanıladı. Liverpul qala statusın [[1880-jıl|1880-jılı]] aldı. Ol [[Ekinshi jáhán urısı]] baslanǵansha jedel rawajlanıwda dawam etti. Liverpul, sonday-aq, [[Britaniya imperiyası|Britaniya imperiyasınıń]] tiykargı kemesazlıq oraylarınan biri bolǵan. Liverpul portına dańqlı «<nowiki/>[[Titanik]]<nowiki/>» superparaxodi hám basqa kóplegen transatlantikalıq kemeler biriktirilgen edi. 1960-jılları Liverpul jaslar mádeniyatınıń eń belgili oraylarınan birine aylandı. Bul jerde tuwılǵan eń belgili mádeniy fenomen [[The Beatles]] toparı boldı. Jergilikli xalıq ózine tán [[Skauz (dialekt)|skauz]] dialektinde sóyleydi. == Dıqqatqa ılayıq orınlar == [[YUNESKO]] tárepinen [[Liverpul portı]] administrativlik imaratlar ansambli (2004-2021) [[Pútkil jáhán miyrası]] esteligi dep tán alındı. Imaratlardıń tiykargı ózegi XX ásirdiń baslarında, patsha [[Eduard VII]] húkimdarlıǵı dáwirinde, [[Kristofer Ren]] usılında [[Edvard arxitekturası|stilizaciya tártibinde]] qurilǵan. Qala orayında jedel qurılıs alıp barılıp atırǵanlıǵı sebepli (Liverpool Waters qurılıs joybarı boyınsha) [[YUNESKO Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyası|YUNESKOnıń Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyasında]] bul estelikti [[Qáwip astındaǵı pútkil jáhán miyrasınıń dizimi|Pútkil jáhán miyrasınıń joq etiliw qáwpi astında turǵan obyektleri dizimine]] kirgiziw haqqında qarar qabıl etildi<ref>{{Web deregi|url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|title=Комитет Всемирного наследия включает Ливерпуль в Список Всемирного наследия, находящегося под угрозой|archive-url=https://www.webcitation.org/69g9POamF?url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|archive-date=2012-08-05|access-date=2012-06-28|deadlink=no}}</ref>. 2021-jıl iyul ayında Qıtaydıń [[Fuchjou]] qalasında bolıp ótken YUNESKOnıń Jáhán miyrası komitetiniń 44-sessiyasında komitettiń on úsh aǵzası Liverpuldı Jáhán miyrası diziminen shıǵarıw ushın, bes aǵzası qarsı dawıs berdi. Kópshiliktiń dawısı menen «Liverpul — teńizshiler hám sawdagerler qalası» obyekti ayrıqsha qádir-qımbatqa iye ekenligin kórsetetuǵın ózgesheliklerdiń qaytıp tiklenbeytuǵın dárejede joǵalıwı múnásibeti menen Jáhán miyrasınıń diziminen shıǵarıp taslandı<ref>{{Web deregi|url=https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|title=ЮНЕСКО лишил Ливерпуль статуса всемирного наследия|date=2021-07-22|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722100549/https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|deadlink=no}}</ref>. Bul Jer júzilik mádeniy hám tábiyǵıy miyrastı qorǵaw haqqındaǵı konvenciya (1972) qabıl etilgeninen berli úshinshi jaǵday bolıp, aldın [[Drezden]] janındaǵı [[Elbanıń Drezden oypatlıǵı|Elba oypatlıǵı]] ([[Germaniya]]) hám Arabstan antilopası rezervatı ([[Oman]]) statusın joǵaltqan edi<ref>{{Web deregi|url=https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|title=Ливерпуль исключили из списка объектов Всемирного наследия ЮНЕСКО|website=ria.ru/|date=2021-07-21|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722123433/https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|deadlink=no}}</ref>. Liverpuldiń basqa esteliklerinen tómendegiler qızıqlı esaplanadı: • Liverpul ratushası (1754-1802, arxitektor Jon Vud) • Sent-Jordjz Xoll (1841-1854) — Viktoriya dáwirindegi neoklassikalıq usılda qurilǵan úlken jámiyetlik imarat • Vellington kolonnası (1861-1865) — inglislerdiń Vaterloo jeńisi esteligine qurilǵan • Liverpul Anglikan shirkewi — neogotika, XX ásir • Liverpul katolik shirkewi — modernizm, 1960-jıllar • Superlambanana — «banana qozi» esteligi • Nelson esteligi — 1813-jıl • Royal Liver Building (1908-1911) — Pir-Xed rayonındaǵı ofis imaratı. Britaniyanıń arxitekturalıq yamasa tariyxıy áhmiyetke iye imaratlar diziminde (Listed building) birinshi, joqarı (eksklyuziv áhmiyetke iye) klasqa iye. YUNESKO tárepinen Jáhán miyrası dizimine kirgizilgen Liverpul portı kvartalınıń bir bólegi esaplanadı. 1911-1932-jılları Evropadaǵı eń biyik imarat, 1911-1961-jılları Ullı Britaniyadaǵı eń biyik imarat, 1911-1965-jılları qaladaǵı eń biyik imarat. Temir-betonnan qurilǵan dúnyadaǵi birinshi biyik imaratlardan biri. Liverpulda bir neshe muzeylerge barıw múmkin: • Liverpul muzeyi ({{lang-en|Liverpool Museum}}) • Teyt galereyasınıń Liverpul filialı • Dúnya tariyxı muzeyi (World museum) • Uoker kórkem óner galereyası (Walker art gallery) • Qulshılıq muzeyi (International slavery museum) • Liverpul turmıs muzeyi ([[Inglis tili|inglisshe]] Museum of Liverpool Life) • The Beatles muzeyi • Teńiz muzeyi (Maritime museum) <center><gallery widths="120" heights="120" mode="packed" caption="Fotogalereya"> Fayl:Liverpool Pier Head.jpg|Liverpul portınıń administrativlik imaratları Fayl:Albert dock at night.jpg|Albert-dok Fayl:Liverpool Metropolitan Cathedral at dusk (reduced grain), corrected perspective.jpg|[[Liverpul katolik shirkewi]] </gallery></center> == Ekonomika == === Transport === [[Fayl:Ferry terminal from the Mersey 2018-2.jpg|thumb|200px|left]] [[Fayl:Caribbean Princess and Princes Parade, Liverpool (geograph 2978483).jpg|thumb|200px]] Tiykarģı transport túyinleri - aeroport, temir jol vokzalı hám port. [[Liverpul Jon Lennon aeroportı|Jon Lennon aeroportı]] qala orayınan 12 km qubla-shıģısta jaylasqan. 2007-jılı jolawshı aylanısı derlik 5,5 mln. adamdı quradı. Liverpul hám basqa qalalar menen avtobus qatnawı arqalı baylanısadı. Sonday-aq, aeroportqa jaqın jerde Liverpul Saus Parkvey temir jol stanciyası bolıp, oǵan avtobusta da barıw múmkin. Liverpuldi Manchester menen Evropada birinshilerden biri [[Liverpul - Manchester temir jolı|Liverpul - Manchester temir joli]] baylanıstıradı. ''Liverpul Lime-Strit'' birinshi temir jol vokzalı 1836-jil avgustta ashılgan. 2005/2006-jıllarda jolawshı aylanısı 14,5 millionnan aslam adamdı quradı. Liverpul portı da qalanıń júdá áhmiyetli transport túyini esaplanadı. 2004-jılı onıń xızmetlerinen 700 mıńnan aslam adam paydalanǵan, 616 mıńnan aslam konteyner hám 32 million tonna júk tasılǵan. Liverpul portı bir jilda 15000 ģa jaqın kemeni ótkeredi. Qalada avtobus qatnawı keń rawajlanǵan. Taksiler júdá keń tarqalgan. Liverpulda Merseyrail [[Liverpul metropolitenı|qala átirapı metropoliten sisteması]] bar. == Sport == Liverpulda [[Angliya Premyer Ligası|Angliya Premyer-ligasında]] qatnasıwshı eki belgili professional [[futbol]] komandaları jaylasqan: • «<nowiki/>[[Everton (futbol klubı)|Everton]]<nowiki/>» — 1878-jılı shólkemlestirilgen bolıp, 40157 adamdı óz ishine alatuǵın «Gudison Park» stadionında jaylasqan. • «<nowiki/>[[Liverpul (futbol klubı)|Liverpul]]<nowiki/>» — 1892-jılı shólkemlestirilgen, 61 mıń 276 adamǵa mólshellengen «<nowiki/>[[Enfild (stadion)|Enfild]]<nowiki/>» stadionında jaylasqan; Liverpul futbol klubları jámi 28 márte [[Angliya futbol chempionları|Angliya chempionı]] bolgan. Kóbirek chempionlıqlar tek [[Manchester]] klubları esabında (30). [[Basketbol]] komandaları ishinde eń kúshlisi «Mersi Taygers» (2007-jilda dúzilgen) esaplanadı. Qalaǵa jaqın jerde shabıs ótkeriletuǵın Eyntri trassası jaylasqan. Sonday-aq, qalada bir neshe [[regbi]] komandaları bar. == Mádeniyatı == Liverpulda [[The Beatles]] toparı dúzilgen. Liverpul "Evrovidenie-2023" muzıkalıq tańlawına basshılıq etti. == Derekler == {{derekler}} [[Kategoriya:Angliya qalaları]] [[Kategoriya:Stubs]] ef3t0tkwru4weion3kg1ua8ujpg6c0h 121581 121580 2025-06-19T10:03:15Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121581 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Liverpul | negizgi atı = {{lang-en|Liverpool}} | túri = | súwret =[[Fayl:Liverpool-Montage.jpg|200px]] | gerb = Coat of arms of Liverpool City Council.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir =N | lat_deg =53 | lat_min =25 | lat_sec = | lon_dir = W| lon_deg =3 | lon_min = 0| lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = Ullı Britaniya | status = qala | qaraydı = | region túri = Region | region = Arqa-batis Angliya | kestede region = | rayon túri = Graflıq | rayon = Mersisayd | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Basshı | basshı = [[Joan Anderson]] | dúzilgen waqtı = 1207-jıl | dáslepki derekler = 1190-jıl | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = 1880-jılı | jer maydanı = 111,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 513 441 | sanalǵan jıl = 2016 | xalıq tıǵızlıǵı = | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[inglis tili|inglis]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = | DST = | telefon kodı = +44 151 | pochta indeksi = L | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = http://www.liverpool.gov.uk/ }} '''Liverpul''' ({{lang-en|Liverpool}}) — [[Ullı Britaniya|Ulli Britaniyadaǵı]] [[Mersisayd]] graflıǵındaǵı qala, [[Angliya|Angliyanıń]] arqa-batis jaǵasındaǵı port. [[Mersi (dárya)|Mersi]] dáryasınıń quyar jerinde jaylasqan. Xalqı 441 mıń 477 adam ([[2002]]-jıl) — Ullı Britaniyanıń besinshi (hám Angliyada úshinshi) qalası. [[Liverpul qalası aglomeraciyası|Liverpul aglomeraciyası]] xalqı 800 mıńnan aslam. [[XX ásir|XX ásirdiń]] 2-yarımı dawamında Liverpul depressiv qala sıpatında dańqqa eristi: 1930-jıllardan 2000-jıllardıń baslarına shekem onıń xalqı derlik eki esege azaydı<ref>{{Web deregi |url=https://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |title=Liverpool: the first 1,000 years — Arabella McIntyre-Brown — Google Книги|access-date=2017-10-02 |archive-date=2014-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140914012055/http://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |deadlink=no }}</ref>.  == Tariyxı == [[1170|1170-jilda]] birinshi márte Liuerpulle, yaǵnıy «laylı suw basseyni» dep atalǵan mákan jay eske alınadı. Ayırım izertlewshiler tiykarǵı [[Toponimika|toponim]] sıpatında elverpool - «jılǵaqlı suw saqlaǵısh» variantın keltiredi. [[1207|1207-jılı]] korol [[Ioann Jersız]] Liverpulǵa boro statusın beriw haqqında jarlıq shıǵardı. Liverpul qorǵanı kóleńkesinde inglis áskerlerin [[Irlandiya|Irlandiyaǵa]] ótkeriw ámelge asırıldı. [[XVI ásir|XVI ásirdin]] ortalarında Liverpul bes júz adam jasaytuǵın júdá kishi qalasha bolip qaldı. [[XVI ásir|XVII ásirde]] sawda tarawında hám xalıq sanınıń ósiwinde áste rawajlanıw júz berdi. [[Angliya revolyuciyası|Puqaralar urısı]] dáwirinde, [[1644|1644-jılı]] qala on segiz kúnlik qamalǵa ushıradı. Liverpuldıń batıs jaǵasındaǵı port sipatındaǵı áhmiyeti [[XVIII ásir|XVIII ásirde]] Atlantika okeanı arqalı [[Transatlantik qul sawdası|qul sawdasınıń]] artıwı hám [[On úsh koloniya|Amerika koloniyalarınıń]] ekonomikalıq rawajlanıwı menen artıp bardı. Bul jerde [[1715|1715-jılı]] Angliyada birinshi ashıq port dok qurıldı<ref>{{Web deregi |title=Потерянный Ливерпульский Док |publisher=Channel 4: Time Team, 21 апреля 2008 |url=http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |access-date=2014-03-13 |archive-date=2011-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604145405/http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite news |title=Ливерпульская система доков |publisher=New York Times, 2 января 1898 |url=https://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF |accessdate=2017-10-02 |archivedate=2016-08-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160809181141/http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF }} Note: «pdf» reader needed to see full article</ref>. [[XIX ásir]] baslarında Liverpul arqalı jáhán sawda trafiginıń 40% ke jaqını ótken. 1831-jılı [[Liverpul banki]] ashıldı. XIX ásir dawamında Liverpul da [[Manchester]] sıyaqlı [[Sanaat revolyuciyası|sanaat revolyuciyasınıń]] bayraǵı bolıp xızmet etti. Keyin ala barlıq mámleketler hám kontinentler ushın ádettegi bolıp qalǵan rawajlanıwdıń kóplegen ózgesheliklerin birinshi bolıp Liverpul basınan keshirdi. 1840-jıllar dawamında xalıqtıń sanı tez pát penen ósip bardı, ásirese, irlandiyalı kóshiriwshiler kele baslaǵanda. [[1851-jil|1851-jilǵa]] kelip, qala xalqının shama menen 25%ı irlandiyalı bolǵan. XIX ásir aqırı hám [[XX ásir]] baslarında Liverpul Evropanıń túrli mámleketlerinen kóplegen [[Xalıq immigraciyası|immigrantlardı]] qabıl etken. Bul qala boylap jaylasqan hár túrli diniy imaratlardıń bar ekenliginde óz kórinisin taptı, olardıń kópshiliginen búgingi kúnde de paydalanıladı. Liverpul qala statusın [[1880-jıl|1880-jılı]] aldı. Ol [[Ekinshi jáhán urısı]] baslanǵansha jedel rawajlanıwda dawam etti. Liverpul, sonday-aq, [[Britaniya imperiyası|Britaniya imperiyasınıń]] tiykargı kemesazlıq oraylarınan biri bolǵan. Liverpul portına dańqlı «<nowiki/>[[Titanik]]<nowiki/>» superparaxodi hám basqa kóplegen transatlantikalıq kemeler biriktirilgen edi. 1960-jılları Liverpul jaslar mádeniyatınıń eń belgili oraylarınan birine aylandı. Bul jerde tuwılǵan eń belgili mádeniy fenomen [[The Beatles]] toparı boldı. Jergilikli xalıq ózine tán [[Skauz (dialekt)|skauz]] dialektinde sóyleydi. == Dıqqatqa ılayıq orınlar == [[YUNESKO]] tárepinen [[Liverpul portı]] administrativlik imaratlar ansambli (2004-2021) [[Pútkil jáhán miyrası]] esteligi dep tán alındı. Imaratlardıń tiykargı ózegi XX ásirdiń baslarında, patsha [[Eduard VII]] húkimdarlıǵı dáwirinde, [[Kristofer Ren]] usılında [[Edvard arxitekturası|stilizaciya tártibinde]] qurilǵan. Qala orayında jedel qurılıs alıp barılıp atırǵanlıǵı sebepli (Liverpool Waters qurılıs joybarı boyınsha) [[YUNESKO Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyası|YUNESKOnıń Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyasında]] bul estelikti [[Qáwip astındaǵı pútkil jáhán miyrasınıń dizimi|Pútkil jáhán miyrasınıń joq etiliw qáwpi astında turǵan obyektleri dizimine]] kirgiziw haqqında qarar qabıl etildi<ref>{{Web deregi|url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|title=Комитет Всемирного наследия включает Ливерпуль в Список Всемирного наследия, находящегося под угрозой|archive-url=https://www.webcitation.org/69g9POamF?url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|archive-date=2012-08-05|access-date=2012-06-28|deadlink=no}}</ref>. 2021-jıl iyul ayında Qıtaydıń [[Fuchjou]] qalasında bolıp ótken YUNESKOnıń Jáhán miyrası komitetiniń 44-sessiyasında komitettiń on úsh aǵzası Liverpuldı Jáhán miyrası diziminen shıǵarıw ushın, bes aǵzası qarsı dawıs berdi. Kópshiliktiń dawısı menen «Liverpul — teńizshiler hám sawdagerler qalası» obyekti ayrıqsha qádir-qımbatqa iye ekenligin kórsetetuǵın ózgesheliklerdiń qaytıp tiklenbeytuǵın dárejede joǵalıwı múnásibeti menen Jáhán miyrasınıń diziminen shıǵarıp taslandı<ref>{{Web deregi|url=https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|title=ЮНЕСКО лишил Ливерпуль статуса всемирного наследия|date=2021-07-22|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722100549/https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|deadlink=no}}</ref>. Bul Jer júzilik mádeniy hám tábiyǵıy miyrastı qorǵaw haqqındaǵı konvenciya (1972) qabıl etilgeninen berli úshinshi jaǵday bolıp, aldın [[Drezden]] janındaǵı [[Elbanıń Drezden oypatlıǵı|Elba oypatlıǵı]] ([[Germaniya]]) hám Arabstan antilopası rezervatı ([[Oman]]) statusın joǵaltqan edi<ref>{{Web deregi|url=https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|title=Ливерпуль исключили из списка объектов Всемирного наследия ЮНЕСКО|website=ria.ru/|date=2021-07-21|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722123433/https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|deadlink=no}}</ref>. Liverpuldiń basqa esteliklerinen tómendegiler qızıqlı esaplanadı: • Liverpul ratushası (1754-1802, arxitektor Jon Vud) • Sent-Jordjz Xoll (1841-1854) — Viktoriya dáwirindegi neoklassikalıq usılda qurilǵan úlken jámiyetlik imarat • Vellington kolonnası (1861-1865) — inglislerdiń Vaterloo jeńisi esteligine qurilǵan • Liverpul Anglikan shirkewi — neogotika, XX ásir • Liverpul katolik shirkewi — modernizm, 1960-jıllar • Superlambanana — «banana qozi» esteligi • Nelson esteligi — 1813-jıl • Royal Liver Building (1908-1911) — Pir-Xed rayonındaǵı ofis imaratı. Britaniyanıń arxitekturalıq yamasa tariyxıy áhmiyetke iye imaratlar diziminde (Listed building) birinshi, joqarı (eksklyuziv áhmiyetke iye) klasqa iye. YUNESKO tárepinen Jáhán miyrası dizimine kirgizilgen Liverpul portı kvartalınıń bir bólegi esaplanadı. 1911-1932-jılları Evropadaǵı eń biyik imarat, 1911-1961-jılları Ullı Britaniyadaǵı eń biyik imarat, 1911-1965-jılları qaladaǵı eń biyik imarat. Temir-betonnan qurilǵan dúnyadaǵi birinshi biyik imaratlardan biri. Liverpulda bir neshe muzeylerge barıw múmkin: • Liverpul muzeyi ({{lang-en|Liverpool Museum}}) • Teyt galereyasınıń Liverpul filialı • Dúnya tariyxı muzeyi (World museum) • Uoker kórkem óner galereyası (Walker art gallery) • Qulshılıq muzeyi (International slavery museum) • Liverpul turmıs muzeyi ([[Inglis tili|inglisshe]] Museum of Liverpool Life) • The Beatles muzeyi • Teńiz muzeyi (Maritime museum) <center><gallery widths="120" heights="120" mode="packed" caption="Fotogalereya"> Fayl:Liverpool Pier Head.jpg|Liverpul portınıń administrativlik imaratları Fayl:Albert dock at night.jpg|Albert-dok Fayl:Liverpool Metropolitan Cathedral at dusk (reduced grain), corrected perspective.jpg|[[Liverpul katolik shirkewi]] </gallery></center> == Ekonomika == === Transport === [[Fayl:Ferry terminal from the Mersey 2018-2.jpg|thumb|200px|left]] [[Fayl:Caribbean Princess and Princes Parade, Liverpool (geograph 2978483).jpg|thumb|200px]] Tiykarģı transport túyinleri - aeroport, temir jol vokzalı hám port. [[Liverpul Jon Lennon aeroportı|Jon Lennon aeroportı]] qala orayınan 12 km qubla-shıǵısta jaylasqan. 2007-jılı jolawshı aylanısı derlik 5,5 mln. adamdı quradı. Liverpul hám basqa qalalar menen avtobus qatnawı arqalı baylanısadı. Sonday-aq, aeroportqa jaqın jerde Liverpul Saus Parkvey temir jol stanciyası bolıp, oǵan avtobusta da barıw múmkin. Liverpuldi Manchester menen Evropada birinshilerden biri [[Liverpul - Manchester temir jolı|Liverpul - Manchester temir joli]] baylanıstıradı. ''Liverpul Lime-Strit'' birinshi temir jol vokzalı 1836-jil avgustta ashılgan. 2005/2006-jıllarda jolawshı aylanısı 14,5 millionnan aslam adamdı quradı. Liverpul portı da qalanıń júdá áhmiyetli transport túyini esaplanadı. 2004-jılı onıń xızmetlerinen 700 mıńnan aslam adam paydalanǵan, 616 mıńnan aslam konteyner hám 32 million tonna júk tasılǵan. Liverpul portı bir jilda 15000 ģa jaqın kemeni ótkeredi. Qalada avtobus qatnawı keń rawajlanǵan. Taksiler júdá keń tarqalgan. Liverpulda Merseyrail [[Liverpul metropolitenı|qala átirapı metropoliten sisteması]] bar. == Sport == Liverpulda [[Angliya Premyer Ligası|Angliya Premyer-ligasında]] qatnasıwshı eki belgili professional [[futbol]] komandaları jaylasqan: • «<nowiki/>[[Everton (futbol klubı)|Everton]]<nowiki/>» — 1878-jılı shólkemlestirilgen bolıp, 40157 adamdı óz ishine alatuǵın «Gudison Park» stadionında jaylasqan. • «<nowiki/>[[Liverpul (futbol klubı)|Liverpul]]<nowiki/>» — 1892-jılı shólkemlestirilgen, 61 mıń 276 adamǵa mólshellengen «<nowiki/>[[Enfild (stadion)|Enfild]]<nowiki/>» stadionında jaylasqan; Liverpul futbol klubları jámi 28 márte [[Angliya futbol chempionları|Angliya chempionı]] bolgan. Kóbirek chempionlıqlar tek [[Manchester]] klubları esabında (30). [[Basketbol]] komandaları ishinde eń kúshlisi «Mersi Taygers» (2007-jilda dúzilgen) esaplanadı. Qalaǵa jaqın jerde shabıs ótkeriletuǵın Eyntri trassası jaylasqan. Sonday-aq, qalada bir neshe [[regbi]] komandaları bar. == Mádeniyatı == Liverpulda [[The Beatles]] toparı dúzilgen. Liverpul "Evrovidenie-2023" muzıkalıq tańlawına basshılıq etti. == Derekler == {{derekler}} [[Kategoriya:Angliya qalaları]] [[Kategoriya:Stubs]] g0parzzpqarxs06lh7qipm5ycjic2df 121582 121581 2025-06-19T10:03:43Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121582 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Liverpul | negizgi atı = {{lang-en|Liverpool}} | túri = | súwret =[[Fayl:Liverpool-Montage.jpg|200px]] | gerb = Coat of arms of Liverpool City Council.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir =N | lat_deg =53 | lat_min =25 | lat_sec = | lon_dir = W| lon_deg =3 | lon_min = 0| lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = Ullı Britaniya | status = qala | qaraydı = | region túri = Region | region = Arqa-batis Angliya | kestede region = | rayon túri = Graflıq | rayon = Mersisayd | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Basshı | basshı = [[Joan Anderson]] | dúzilgen waqtı = 1207-jıl | dáslepki derekler = 1190-jıl | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = 1880-jılı | jer maydanı = 111,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 513 441 | sanalǵan jıl = 2016 | xalıq tıǵızlıǵı = | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[inglis tili|inglis]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = | DST = | telefon kodı = +44 151 | pochta indeksi = L | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = http://www.liverpool.gov.uk/ }} '''Liverpul''' ({{lang-en|Liverpool}}) — [[Ullı Britaniya|Ulli Britaniyadaǵı]] [[Mersisayd]] graflıǵındaǵı qala, [[Angliya|Angliyanıń]] arqa-batis jaǵasındaǵı port. [[Mersi (dárya)|Mersi]] dáryasınıń quyar jerinde jaylasqan. Xalqı 441 mıń 477 adam ([[2002]]-jıl) — Ullı Britaniyanıń besinshi (hám Angliyada úshinshi) qalası. [[Liverpul qalası aglomeraciyası|Liverpul aglomeraciyası]] xalqı 800 mıńnan aslam. [[XX ásir|XX ásirdiń]] 2-yarımı dawamında Liverpul depressiv qala sıpatında dańqqa eristi: 1930-jıllardan 2000-jıllardıń baslarına shekem onıń xalqı derlik eki esege azaydı<ref>{{Web deregi |url=https://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |title=Liverpool: the first 1,000 years — Arabella McIntyre-Brown — Google Книги|access-date=2017-10-02 |archive-date=2014-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140914012055/http://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |deadlink=no }}</ref>.  == Tariyxı == [[1170|1170-jilda]] birinshi márte Liuerpulle, yaǵnıy «laylı suw basseyni» dep atalǵan mákan jay eske alınadı. Ayırım izertlewshiler tiykarǵı [[Toponimika|toponim]] sıpatında elverpool - «jılǵaqlı suw saqlaǵısh» variantın keltiredi. [[1207|1207-jılı]] korol [[Ioann Jersız]] Liverpulǵa boro statusın beriw haqqında jarlıq shıǵardı. Liverpul qorǵanı kóleńkesinde inglis áskerlerin [[Irlandiya|Irlandiyaǵa]] ótkeriw ámelge asırıldı. [[XVI ásir|XVI ásirdin]] ortalarında Liverpul bes júz adam jasaytuǵın júdá kishi qalasha bolip qaldı. [[XVI ásir|XVII ásirde]] sawda tarawında hám xalıq sanınıń ósiwinde áste rawajlanıw júz berdi. [[Angliya revolyuciyası|Puqaralar urısı]] dáwirinde, [[1644|1644-jılı]] qala on segiz kúnlik qamalǵa ushıradı. Liverpuldıń batıs jaǵasındaǵı port sipatındaǵı áhmiyeti [[XVIII ásir|XVIII ásirde]] Atlantika okeanı arqalı [[Transatlantik qul sawdası|qul sawdasınıń]] artıwı hám [[On úsh koloniya|Amerika koloniyalarınıń]] ekonomikalıq rawajlanıwı menen artıp bardı. Bul jerde [[1715|1715-jılı]] Angliyada birinshi ashıq port dok qurıldı<ref>{{Web deregi |title=Потерянный Ливерпульский Док |publisher=Channel 4: Time Team, 21 апреля 2008 |url=http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |access-date=2014-03-13 |archive-date=2011-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604145405/http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite news |title=Ливерпульская система доков |publisher=New York Times, 2 января 1898 |url=https://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF |accessdate=2017-10-02 |archivedate=2016-08-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160809181141/http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF }} Note: «pdf» reader needed to see full article</ref>. [[XIX ásir]] baslarında Liverpul arqalı jáhán sawda trafiginıń 40% ke jaqını ótken. 1831-jılı [[Liverpul banki]] ashıldı. XIX ásir dawamında Liverpul da [[Manchester]] sıyaqlı [[Sanaat revolyuciyası|sanaat revolyuciyasınıń]] bayraǵı bolıp xızmet etti. Keyin ala barlıq mámleketler hám kontinentler ushın ádettegi bolıp qalǵan rawajlanıwdıń kóplegen ózgesheliklerin birinshi bolıp Liverpul basınan keshirdi. 1840-jıllar dawamında xalıqtıń sanı tez pát penen ósip bardı, ásirese, irlandiyalı kóshiriwshiler kele baslaǵanda. [[1851-jil|1851-jilǵa]] kelip, qala xalqının shama menen 25%ı irlandiyalı bolǵan. XIX ásir aqırı hám [[XX ásir]] baslarında Liverpul Evropanıń túrli mámleketlerinen kóplegen [[Xalıq immigraciyası|immigrantlardı]] qabıl etken. Bul qala boylap jaylasqan hár túrli diniy imaratlardıń bar ekenliginde óz kórinisin taptı, olardıń kópshiliginen búgingi kúnde de paydalanıladı. Liverpul qala statusın [[1880-jıl|1880-jılı]] aldı. Ol [[Ekinshi jáhán urısı]] baslanǵansha jedel rawajlanıwda dawam etti. Liverpul, sonday-aq, [[Britaniya imperiyası|Britaniya imperiyasınıń]] tiykargı kemesazlıq oraylarınan biri bolǵan. Liverpul portına dańqlı «<nowiki/>[[Titanik]]<nowiki/>» superparaxodi hám basqa kóplegen transatlantikalıq kemeler biriktirilgen edi. 1960-jılları Liverpul jaslar mádeniyatınıń eń belgili oraylarınan birine aylandı. Bul jerde tuwılǵan eń belgili mádeniy fenomen [[The Beatles]] toparı boldı. Jergilikli xalıq ózine tán [[Skauz (dialekt)|skauz]] dialektinde sóyleydi. == Dıqqatqa ılayıq orınlar == [[YUNESKO]] tárepinen [[Liverpul portı]] administrativlik imaratlar ansambli (2004-2021) [[Pútkil jáhán miyrası]] esteligi dep tán alındı. Imaratlardıń tiykargı ózegi XX ásirdiń baslarında, patsha [[Eduard VII]] húkimdarlıǵı dáwirinde, [[Kristofer Ren]] usılında [[Edvard arxitekturası|stilizaciya tártibinde]] qurilǵan. Qala orayında jedel qurılıs alıp barılıp atırǵanlıǵı sebepli (Liverpool Waters qurılıs joybarı boyınsha) [[YUNESKO Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyası|YUNESKOnıń Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyasında]] bul estelikti [[Qáwip astındaǵı pútkil jáhán miyrasınıń dizimi|Pútkil jáhán miyrasınıń joq etiliw qáwpi astında turǵan obyektleri dizimine]] kirgiziw haqqında qarar qabıl etildi<ref>{{Web deregi|url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|title=Комитет Всемирного наследия включает Ливерпуль в Список Всемирного наследия, находящегося под угрозой|archive-url=https://www.webcitation.org/69g9POamF?url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|archive-date=2012-08-05|access-date=2012-06-28|deadlink=no}}</ref>. 2021-jıl iyul ayında Qıtaydıń [[Fuchjou]] qalasında bolıp ótken YUNESKOnıń Jáhán miyrası komitetiniń 44-sessiyasında komitettiń on úsh aǵzası Liverpuldı Jáhán miyrası diziminen shıǵarıw ushın, bes aǵzası qarsı dawıs berdi. Kópshiliktiń dawısı menen «Liverpul — teńizshiler hám sawdagerler qalası» obyekti ayrıqsha qádir-qımbatqa iye ekenligin kórsetetuǵın ózgesheliklerdiń qaytıp tiklenbeytuǵın dárejede joǵalıwı múnásibeti menen Jáhán miyrasınıń diziminen shıǵarıp taslandı<ref>{{Web deregi|url=https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|title=ЮНЕСКО лишил Ливерпуль статуса всемирного наследия|date=2021-07-22|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722100549/https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|deadlink=no}}</ref>. Bul Jer júzilik mádeniy hám tábiyǵıy miyrastı qorǵaw haqqındaǵı konvenciya (1972) qabıl etilgeninen berli úshinshi jaǵday bolıp, aldın [[Drezden]] janındaǵı [[Elbanıń Drezden oypatlıǵı|Elba oypatlıǵı]] ([[Germaniya]]) hám Arabstan antilopası rezervatı ([[Oman]]) statusın joǵaltqan edi<ref>{{Web deregi|url=https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|title=Ливерпуль исключили из списка объектов Всемирного наследия ЮНЕСКО|website=ria.ru/|date=2021-07-21|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722123433/https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|deadlink=no}}</ref>. Liverpuldiń basqa esteliklerinen tómendegiler qızıqlı esaplanadı: • Liverpul ratushası (1754-1802, arxitektor Jon Vud) • Sent-Jordjz Xoll (1841-1854) — Viktoriya dáwirindegi neoklassikalıq usılda qurilǵan úlken jámiyetlik imarat • Vellington kolonnası (1861-1865) — inglislerdiń Vaterloo jeńisi esteligine qurilǵan • Liverpul Anglikan shirkewi — neogotika, XX ásir • Liverpul katolik shirkewi — modernizm, 1960-jıllar • Superlambanana — «banana qozi» esteligi • Nelson esteligi — 1813-jıl • Royal Liver Building (1908-1911) — Pir-Xed rayonındaǵı ofis imaratı. Britaniyanıń arxitekturalıq yamasa tariyxıy áhmiyetke iye imaratlar diziminde (Listed building) birinshi, joqarı (eksklyuziv áhmiyetke iye) klasqa iye. YUNESKO tárepinen Jáhán miyrası dizimine kirgizilgen Liverpul portı kvartalınıń bir bólegi esaplanadı. 1911-1932-jılları Evropadaǵı eń biyik imarat, 1911-1961-jılları Ullı Britaniyadaǵı eń biyik imarat, 1911-1965-jılları qaladaǵı eń biyik imarat. Temir-betonnan qurilǵan dúnyadaǵi birinshi biyik imaratlardan biri. Liverpulda bir neshe muzeylerge barıw múmkin: • Liverpul muzeyi ({{lang-en|Liverpool Museum}}) • Teyt galereyasınıń Liverpul filialı • Dúnya tariyxı muzeyi (World museum) • Uoker kórkem óner galereyası (Walker art gallery) • Qulshılıq muzeyi (International slavery museum) • Liverpul turmıs muzeyi ([[Inglis tili|inglisshe]] Museum of Liverpool Life) • The Beatles muzeyi • Teńiz muzeyi (Maritime museum) <center><gallery widths="120" heights="120" mode="packed" caption="Fotogalereya"> Fayl:Liverpool Pier Head.jpg|Liverpul portınıń administrativlik imaratları Fayl:Albert dock at night.jpg|Albert-dok Fayl:Liverpool Metropolitan Cathedral at dusk (reduced grain), corrected perspective.jpg|[[Liverpul katolik shirkewi]] </gallery></center> == Ekonomika == === Transport === [[Fayl:Ferry terminal from the Mersey 2018-2.jpg|thumb|200px|left]] [[Fayl:Caribbean Princess and Princes Parade, Liverpool (geograph 2978483).jpg|thumb|200px]] Tiykarģı transport túyinleri - aeroport, temir jol vokzalı hám port. [[Liverpul Jon Lennon aeroportı|Jon Lennon aeroportı]] qala orayınan 12 km qubla-shıǵısta jaylasqan. 2007-jılı jolawshı aylanısı derlik 5,5 mln. adamdı quradı. Liverpul hám basqa qalalar menen avtobus qatnawı arqalı baylanısadı. Sonday-aq, aeroportqa jaqın jerde Liverpul Saus Parkvey temir jol stanciyası bolıp, oǵan avtobusta da barıw múmkin. Liverpuldi Manchester menen Evropada birinshilerden biri [[Liverpul - Manchester temir jolı|Liverpul — Manchester temir joli]] baylanıstıradı. ''Liverpul Lime-Strit'' birinshi temir jol vokzalı 1836-jil avgustta ashılgan. 2005/2006-jıllarda jolawshı aylanısı 14,5 millionnan aslam adamdı quradı. Liverpul portı da qalanıń júdá áhmiyetli transport túyini esaplanadı. 2004-jılı onıń xızmetlerinen 700 mıńnan aslam adam paydalanǵan, 616 mıńnan aslam konteyner hám 32 million tonna júk tasılǵan. Liverpul portı bir jilda 15000 ģa jaqın kemeni ótkeredi. Qalada avtobus qatnawı keń rawajlanǵan. Taksiler júdá keń tarqalgan. Liverpulda Merseyrail [[Liverpul metropolitenı|qala átirapı metropoliten sisteması]] bar. == Sport == Liverpulda [[Angliya Premyer Ligası|Angliya Premyer-ligasında]] qatnasıwshı eki belgili professional [[futbol]] komandaları jaylasqan: • «<nowiki/>[[Everton (futbol klubı)|Everton]]<nowiki/>» — 1878-jılı shólkemlestirilgen bolıp, 40157 adamdı óz ishine alatuǵın «Gudison Park» stadionında jaylasqan. • «<nowiki/>[[Liverpul (futbol klubı)|Liverpul]]<nowiki/>» — 1892-jılı shólkemlestirilgen, 61 mıń 276 adamǵa mólshellengen «<nowiki/>[[Enfild (stadion)|Enfild]]<nowiki/>» stadionında jaylasqan; Liverpul futbol klubları jámi 28 márte [[Angliya futbol chempionları|Angliya chempionı]] bolgan. Kóbirek chempionlıqlar tek [[Manchester]] klubları esabında (30). [[Basketbol]] komandaları ishinde eń kúshlisi «Mersi Taygers» (2007-jilda dúzilgen) esaplanadı. Qalaǵa jaqın jerde shabıs ótkeriletuǵın Eyntri trassası jaylasqan. Sonday-aq, qalada bir neshe [[regbi]] komandaları bar. == Mádeniyatı == Liverpulda [[The Beatles]] toparı dúzilgen. Liverpul "Evrovidenie-2023" muzıkalıq tańlawına basshılıq etti. == Derekler == {{derekler}} [[Kategoriya:Angliya qalaları]] [[Kategoriya:Stubs]] riuxpwfd77lpklqlrog23cef0pgvxmv 121583 121582 2025-06-19T10:03:58Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121583 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Liverpul | negizgi atı = {{lang-en|Liverpool}} | túri = | súwret =[[Fayl:Liverpool-Montage.jpg|200px]] | gerb = Coat of arms of Liverpool City Council.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir =N | lat_deg =53 | lat_min =25 | lat_sec = | lon_dir = W| lon_deg =3 | lon_min = 0| lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = Ullı Britaniya | status = qala | qaraydı = | region túri = Region | region = Arqa-batis Angliya | kestede region = | rayon túri = Graflıq | rayon = Mersisayd | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Basshı | basshı = [[Joan Anderson]] | dúzilgen waqtı = 1207-jıl | dáslepki derekler = 1190-jıl | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = 1880-jılı | jer maydanı = 111,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 513 441 | sanalǵan jıl = 2016 | xalıq tıǵızlıǵı = | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[inglis tili|inglis]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = | DST = | telefon kodı = +44 151 | pochta indeksi = L | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = http://www.liverpool.gov.uk/ }} '''Liverpul''' ({{lang-en|Liverpool}}) — [[Ullı Britaniya|Ulli Britaniyadaǵı]] [[Mersisayd]] graflıǵındaǵı qala, [[Angliya|Angliyanıń]] arqa-batis jaǵasındaǵı port. [[Mersi (dárya)|Mersi]] dáryasınıń quyar jerinde jaylasqan. Xalqı 441 mıń 477 adam ([[2002]]-jıl) — Ullı Britaniyanıń besinshi (hám Angliyada úshinshi) qalası. [[Liverpul qalası aglomeraciyası|Liverpul aglomeraciyası]] xalqı 800 mıńnan aslam. [[XX ásir|XX ásirdiń]] 2-yarımı dawamında Liverpul depressiv qala sıpatında dańqqa eristi: 1930-jıllardan 2000-jıllardıń baslarına shekem onıń xalqı derlik eki esege azaydı<ref>{{Web deregi |url=https://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |title=Liverpool: the first 1,000 years — Arabella McIntyre-Brown — Google Книги|access-date=2017-10-02 |archive-date=2014-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140914012055/http://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |deadlink=no }}</ref>.  == Tariyxı == [[1170|1170-jilda]] birinshi márte Liuerpulle, yaǵnıy «laylı suw basseyni» dep atalǵan mákan jay eske alınadı. Ayırım izertlewshiler tiykarǵı [[Toponimika|toponim]] sıpatında elverpool - «jılǵaqlı suw saqlaǵısh» variantın keltiredi. [[1207|1207-jılı]] korol [[Ioann Jersız]] Liverpulǵa boro statusın beriw haqqında jarlıq shıǵardı. Liverpul qorǵanı kóleńkesinde inglis áskerlerin [[Irlandiya|Irlandiyaǵa]] ótkeriw ámelge asırıldı. [[XVI ásir|XVI ásirdin]] ortalarında Liverpul bes júz adam jasaytuǵın júdá kishi qalasha bolip qaldı. [[XVI ásir|XVII ásirde]] sawda tarawında hám xalıq sanınıń ósiwinde áste rawajlanıw júz berdi. [[Angliya revolyuciyası|Puqaralar urısı]] dáwirinde, [[1644|1644-jılı]] qala on segiz kúnlik qamalǵa ushıradı. Liverpuldıń batıs jaǵasındaǵı port sipatındaǵı áhmiyeti [[XVIII ásir|XVIII ásirde]] Atlantika okeanı arqalı [[Transatlantik qul sawdası|qul sawdasınıń]] artıwı hám [[On úsh koloniya|Amerika koloniyalarınıń]] ekonomikalıq rawajlanıwı menen artıp bardı. Bul jerde [[1715|1715-jılı]] Angliyada birinshi ashıq port dok qurıldı<ref>{{Web deregi |title=Потерянный Ливерпульский Док |publisher=Channel 4: Time Team, 21 апреля 2008 |url=http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |access-date=2014-03-13 |archive-date=2011-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604145405/http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite news |title=Ливерпульская система доков |publisher=New York Times, 2 января 1898 |url=https://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF |accessdate=2017-10-02 |archivedate=2016-08-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160809181141/http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF }} Note: «pdf» reader needed to see full article</ref>. [[XIX ásir]] baslarında Liverpul arqalı jáhán sawda trafiginıń 40% ke jaqını ótken. 1831-jılı [[Liverpul banki]] ashıldı. XIX ásir dawamında Liverpul da [[Manchester]] sıyaqlı [[Sanaat revolyuciyası|sanaat revolyuciyasınıń]] bayraǵı bolıp xızmet etti. Keyin ala barlıq mámleketler hám kontinentler ushın ádettegi bolıp qalǵan rawajlanıwdıń kóplegen ózgesheliklerin birinshi bolıp Liverpul basınan keshirdi. 1840-jıllar dawamında xalıqtıń sanı tez pát penen ósip bardı, ásirese, irlandiyalı kóshiriwshiler kele baslaǵanda. [[1851-jil|1851-jilǵa]] kelip, qala xalqının shama menen 25%ı irlandiyalı bolǵan. XIX ásir aqırı hám [[XX ásir]] baslarında Liverpul Evropanıń túrli mámleketlerinen kóplegen [[Xalıq immigraciyası|immigrantlardı]] qabıl etken. Bul qala boylap jaylasqan hár túrli diniy imaratlardıń bar ekenliginde óz kórinisin taptı, olardıń kópshiliginen búgingi kúnde de paydalanıladı. Liverpul qala statusın [[1880-jıl|1880-jılı]] aldı. Ol [[Ekinshi jáhán urısı]] baslanǵansha jedel rawajlanıwda dawam etti. Liverpul, sonday-aq, [[Britaniya imperiyası|Britaniya imperiyasınıń]] tiykargı kemesazlıq oraylarınan biri bolǵan. Liverpul portına dańqlı «<nowiki/>[[Titanik]]<nowiki/>» superparaxodi hám basqa kóplegen transatlantikalıq kemeler biriktirilgen edi. 1960-jılları Liverpul jaslar mádeniyatınıń eń belgili oraylarınan birine aylandı. Bul jerde tuwılǵan eń belgili mádeniy fenomen [[The Beatles]] toparı boldı. Jergilikli xalıq ózine tán [[Skauz (dialekt)|skauz]] dialektinde sóyleydi. == Dıqqatqa ılayıq orınlar == [[YUNESKO]] tárepinen [[Liverpul portı]] administrativlik imaratlar ansambli (2004-2021) [[Pútkil jáhán miyrası]] esteligi dep tán alındı. Imaratlardıń tiykargı ózegi XX ásirdiń baslarında, patsha [[Eduard VII]] húkimdarlıǵı dáwirinde, [[Kristofer Ren]] usılında [[Edvard arxitekturası|stilizaciya tártibinde]] qurilǵan. Qala orayında jedel qurılıs alıp barılıp atırǵanlıǵı sebepli (Liverpool Waters qurılıs joybarı boyınsha) [[YUNESKO Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyası|YUNESKOnıń Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyasında]] bul estelikti [[Qáwip astındaǵı pútkil jáhán miyrasınıń dizimi|Pútkil jáhán miyrasınıń joq etiliw qáwpi astında turǵan obyektleri dizimine]] kirgiziw haqqında qarar qabıl etildi<ref>{{Web deregi|url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|title=Комитет Всемирного наследия включает Ливерпуль в Список Всемирного наследия, находящегося под угрозой|archive-url=https://www.webcitation.org/69g9POamF?url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|archive-date=2012-08-05|access-date=2012-06-28|deadlink=no}}</ref>. 2021-jıl iyul ayında Qıtaydıń [[Fuchjou]] qalasında bolıp ótken YUNESKOnıń Jáhán miyrası komitetiniń 44-sessiyasında komitettiń on úsh aǵzası Liverpuldı Jáhán miyrası diziminen shıǵarıw ushın, bes aǵzası qarsı dawıs berdi. Kópshiliktiń dawısı menen «Liverpul — teńizshiler hám sawdagerler qalası» obyekti ayrıqsha qádir-qımbatqa iye ekenligin kórsetetuǵın ózgesheliklerdiń qaytıp tiklenbeytuǵın dárejede joǵalıwı múnásibeti menen Jáhán miyrasınıń diziminen shıǵarıp taslandı<ref>{{Web deregi|url=https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|title=ЮНЕСКО лишил Ливерпуль статуса всемирного наследия|date=2021-07-22|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722100549/https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|deadlink=no}}</ref>. Bul Jer júzilik mádeniy hám tábiyǵıy miyrastı qorǵaw haqqındaǵı konvenciya (1972) qabıl etilgeninen berli úshinshi jaǵday bolıp, aldın [[Drezden]] janındaǵı [[Elbanıń Drezden oypatlıǵı|Elba oypatlıǵı]] ([[Germaniya]]) hám Arabstan antilopası rezervatı ([[Oman]]) statusın joǵaltqan edi<ref>{{Web deregi|url=https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|title=Ливерпуль исключили из списка объектов Всемирного наследия ЮНЕСКО|website=ria.ru/|date=2021-07-21|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722123433/https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|deadlink=no}}</ref>. Liverpuldiń basqa esteliklerinen tómendegiler qızıqlı esaplanadı: • Liverpul ratushası (1754-1802, arxitektor Jon Vud) • Sent-Jordjz Xoll (1841-1854) — Viktoriya dáwirindegi neoklassikalıq usılda qurilǵan úlken jámiyetlik imarat • Vellington kolonnası (1861-1865) — inglislerdiń Vaterloo jeńisi esteligine qurilǵan • Liverpul Anglikan shirkewi — neogotika, XX ásir • Liverpul katolik shirkewi — modernizm, 1960-jıllar • Superlambanana — «banana qozi» esteligi • Nelson esteligi — 1813-jıl • Royal Liver Building (1908-1911) — Pir-Xed rayonındaǵı ofis imaratı. Britaniyanıń arxitekturalıq yamasa tariyxıy áhmiyetke iye imaratlar diziminde (Listed building) birinshi, joqarı (eksklyuziv áhmiyetke iye) klasqa iye. YUNESKO tárepinen Jáhán miyrası dizimine kirgizilgen Liverpul portı kvartalınıń bir bólegi esaplanadı. 1911-1932-jılları Evropadaǵı eń biyik imarat, 1911-1961-jılları Ullı Britaniyadaǵı eń biyik imarat, 1911-1965-jılları qaladaǵı eń biyik imarat. Temir-betonnan qurilǵan dúnyadaǵi birinshi biyik imaratlardan biri. Liverpulda bir neshe muzeylerge barıw múmkin: • Liverpul muzeyi ({{lang-en|Liverpool Museum}}) • Teyt galereyasınıń Liverpul filialı • Dúnya tariyxı muzeyi (World museum) • Uoker kórkem óner galereyası (Walker art gallery) • Qulshılıq muzeyi (International slavery museum) • Liverpul turmıs muzeyi ([[Inglis tili|inglisshe]] Museum of Liverpool Life) • The Beatles muzeyi • Teńiz muzeyi (Maritime museum) <center><gallery widths="120" heights="120" mode="packed" caption="Fotogalereya"> Fayl:Liverpool Pier Head.jpg|Liverpul portınıń administrativlik imaratları Fayl:Albert dock at night.jpg|Albert-dok Fayl:Liverpool Metropolitan Cathedral at dusk (reduced grain), corrected perspective.jpg|[[Liverpul katolik shirkewi]] </gallery></center> == Ekonomika == === Transport === [[Fayl:Ferry terminal from the Mersey 2018-2.jpg|thumb|200px|left]] [[Fayl:Caribbean Princess and Princes Parade, Liverpool (geograph 2978483).jpg|thumb|200px]] Tiykarģı transport túyinleri - aeroport, temir jol vokzalı hám port. [[Liverpul Jon Lennon aeroportı|Jon Lennon aeroportı]] qala orayınan 12 km qubla-shıǵısta jaylasqan. 2007-jılı jolawshı aylanısı derlik 5,5 mln. adamdı quradı. Liverpul hám basqa qalalar menen avtobus qatnawı arqalı baylanısadı. Sonday-aq, aeroportqa jaqın jerde Liverpul Saus Parkvey temir jol stanciyası bolıp, oǵan avtobusta da barıw múmkin. Liverpuldi Manchester menen Evropada birinshilerden biri [[Liverpul - Manchester temir jolı|Liverpul — Manchester temir joli]] baylanıstıradı. ''Liverpul Lime-Strit'' birinshi temir jol vokzalı 1836-jil avgustta ashılǵan. 2005/2006-jıllarda jolawshı aylanısı 14,5 millionnan aslam adamdı quradı. Liverpul portı da qalanıń júdá áhmiyetli transport túyini esaplanadı. 2004-jılı onıń xızmetlerinen 700 mıńnan aslam adam paydalanǵan, 616 mıńnan aslam konteyner hám 32 million tonna júk tasılǵan. Liverpul portı bir jilda 15000 ģa jaqın kemeni ótkeredi. Qalada avtobus qatnawı keń rawajlanǵan. Taksiler júdá keń tarqalgan. Liverpulda Merseyrail [[Liverpul metropolitenı|qala átirapı metropoliten sisteması]] bar. == Sport == Liverpulda [[Angliya Premyer Ligası|Angliya Premyer-ligasında]] qatnasıwshı eki belgili professional [[futbol]] komandaları jaylasqan: • «<nowiki/>[[Everton (futbol klubı)|Everton]]<nowiki/>» — 1878-jılı shólkemlestirilgen bolıp, 40157 adamdı óz ishine alatuǵın «Gudison Park» stadionında jaylasqan. • «<nowiki/>[[Liverpul (futbol klubı)|Liverpul]]<nowiki/>» — 1892-jılı shólkemlestirilgen, 61 mıń 276 adamǵa mólshellengen «<nowiki/>[[Enfild (stadion)|Enfild]]<nowiki/>» stadionında jaylasqan; Liverpul futbol klubları jámi 28 márte [[Angliya futbol chempionları|Angliya chempionı]] bolgan. Kóbirek chempionlıqlar tek [[Manchester]] klubları esabında (30). [[Basketbol]] komandaları ishinde eń kúshlisi «Mersi Taygers» (2007-jilda dúzilgen) esaplanadı. Qalaǵa jaqın jerde shabıs ótkeriletuǵın Eyntri trassası jaylasqan. Sonday-aq, qalada bir neshe [[regbi]] komandaları bar. == Mádeniyatı == Liverpulda [[The Beatles]] toparı dúzilgen. Liverpul "Evrovidenie-2023" muzıkalıq tańlawına basshılıq etti. == Derekler == {{derekler}} [[Kategoriya:Angliya qalaları]] [[Kategoriya:Stubs]] 45s6vakixqqyjjghfsoypcpv5lauwqy 121584 121583 2025-06-19T10:04:24Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121584 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Liverpul | negizgi atı = {{lang-en|Liverpool}} | túri = | súwret =[[Fayl:Liverpool-Montage.jpg|200px]] | gerb = Coat of arms of Liverpool City Council.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir =N | lat_deg =53 | lat_min =25 | lat_sec = | lon_dir = W| lon_deg =3 | lon_min = 0| lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = Ullı Britaniya | status = qala | qaraydı = | region túri = Region | region = Arqa-batis Angliya | kestede region = | rayon túri = Graflıq | rayon = Mersisayd | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Basshı | basshı = [[Joan Anderson]] | dúzilgen waqtı = 1207-jıl | dáslepki derekler = 1190-jıl | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = 1880-jılı | jer maydanı = 111,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 513 441 | sanalǵan jıl = 2016 | xalıq tıǵızlıǵı = | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[inglis tili|inglis]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = | DST = | telefon kodı = +44 151 | pochta indeksi = L | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = http://www.liverpool.gov.uk/ }} '''Liverpul''' ({{lang-en|Liverpool}}) — [[Ullı Britaniya|Ulli Britaniyadaǵı]] [[Mersisayd]] graflıǵındaǵı qala, [[Angliya|Angliyanıń]] arqa-batis jaǵasındaǵı port. [[Mersi (dárya)|Mersi]] dáryasınıń quyar jerinde jaylasqan. Xalqı 441 mıń 477 adam ([[2002]]-jıl) — Ullı Britaniyanıń besinshi (hám Angliyada úshinshi) qalası. [[Liverpul qalası aglomeraciyası|Liverpul aglomeraciyası]] xalqı 800 mıńnan aslam. [[XX ásir|XX ásirdiń]] 2-yarımı dawamında Liverpul depressiv qala sıpatında dańqqa eristi: 1930-jıllardan 2000-jıllardıń baslarına shekem onıń xalqı derlik eki esege azaydı<ref>{{Web deregi |url=https://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |title=Liverpool: the first 1,000 years — Arabella McIntyre-Brown — Google Книги|access-date=2017-10-02 |archive-date=2014-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140914012055/http://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |deadlink=no }}</ref>.  == Tariyxı == [[1170|1170-jilda]] birinshi márte Liuerpulle, yaǵnıy «laylı suw basseyni» dep atalǵan mákan jay eske alınadı. Ayırım izertlewshiler tiykarǵı [[Toponimika|toponim]] sıpatında elverpool - «jılǵaqlı suw saqlaǵısh» variantın keltiredi. [[1207|1207-jılı]] korol [[Ioann Jersız]] Liverpulǵa boro statusın beriw haqqında jarlıq shıǵardı. Liverpul qorǵanı kóleńkesinde inglis áskerlerin [[Irlandiya|Irlandiyaǵa]] ótkeriw ámelge asırıldı. [[XVI ásir|XVI ásirdin]] ortalarında Liverpul bes júz adam jasaytuǵın júdá kishi qalasha bolip qaldı. [[XVI ásir|XVII ásirde]] sawda tarawında hám xalıq sanınıń ósiwinde áste rawajlanıw júz berdi. [[Angliya revolyuciyası|Puqaralar urısı]] dáwirinde, [[1644|1644-jılı]] qala on segiz kúnlik qamalǵa ushıradı. Liverpuldıń batıs jaǵasındaǵı port sipatındaǵı áhmiyeti [[XVIII ásir|XVIII ásirde]] Atlantika okeanı arqalı [[Transatlantik qul sawdası|qul sawdasınıń]] artıwı hám [[On úsh koloniya|Amerika koloniyalarınıń]] ekonomikalıq rawajlanıwı menen artıp bardı. Bul jerde [[1715|1715-jılı]] Angliyada birinshi ashıq port dok qurıldı<ref>{{Web deregi |title=Потерянный Ливерпульский Док |publisher=Channel 4: Time Team, 21 апреля 2008 |url=http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |access-date=2014-03-13 |archive-date=2011-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604145405/http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite news |title=Ливерпульская система доков |publisher=New York Times, 2 января 1898 |url=https://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF |accessdate=2017-10-02 |archivedate=2016-08-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160809181141/http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF }} Note: «pdf» reader needed to see full article</ref>. [[XIX ásir]] baslarında Liverpul arqalı jáhán sawda trafiginıń 40% ke jaqını ótken. 1831-jılı [[Liverpul banki]] ashıldı. XIX ásir dawamında Liverpul da [[Manchester]] sıyaqlı [[Sanaat revolyuciyası|sanaat revolyuciyasınıń]] bayraǵı bolıp xızmet etti. Keyin ala barlıq mámleketler hám kontinentler ushın ádettegi bolıp qalǵan rawajlanıwdıń kóplegen ózgesheliklerin birinshi bolıp Liverpul basınan keshirdi. 1840-jıllar dawamında xalıqtıń sanı tez pát penen ósip bardı, ásirese, irlandiyalı kóshiriwshiler kele baslaǵanda. [[1851-jil|1851-jilǵa]] kelip, qala xalqının shama menen 25%ı irlandiyalı bolǵan. XIX ásir aqırı hám [[XX ásir]] baslarında Liverpul Evropanıń túrli mámleketlerinen kóplegen [[Xalıq immigraciyası|immigrantlardı]] qabıl etken. Bul qala boylap jaylasqan hár túrli diniy imaratlardıń bar ekenliginde óz kórinisin taptı, olardıń kópshiliginen búgingi kúnde de paydalanıladı. Liverpul qala statusın [[1880-jıl|1880-jılı]] aldı. Ol [[Ekinshi jáhán urısı]] baslanǵansha jedel rawajlanıwda dawam etti. Liverpul, sonday-aq, [[Britaniya imperiyası|Britaniya imperiyasınıń]] tiykargı kemesazlıq oraylarınan biri bolǵan. Liverpul portına dańqlı «<nowiki/>[[Titanik]]<nowiki/>» superparaxodi hám basqa kóplegen transatlantikalıq kemeler biriktirilgen edi. 1960-jılları Liverpul jaslar mádeniyatınıń eń belgili oraylarınan birine aylandı. Bul jerde tuwılǵan eń belgili mádeniy fenomen [[The Beatles]] toparı boldı. Jergilikli xalıq ózine tán [[Skauz (dialekt)|skauz]] dialektinde sóyleydi. == Dıqqatqa ılayıq orınlar == [[YUNESKO]] tárepinen [[Liverpul portı]] administrativlik imaratlar ansambli (2004-2021) [[Pútkil jáhán miyrası]] esteligi dep tán alındı. Imaratlardıń tiykargı ózegi XX ásirdiń baslarında, patsha [[Eduard VII]] húkimdarlıǵı dáwirinde, [[Kristofer Ren]] usılında [[Edvard arxitekturası|stilizaciya tártibinde]] qurilǵan. Qala orayında jedel qurılıs alıp barılıp atırǵanlıǵı sebepli (Liverpool Waters qurılıs joybarı boyınsha) [[YUNESKO Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyası|YUNESKOnıń Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyasında]] bul estelikti [[Qáwip astındaǵı pútkil jáhán miyrasınıń dizimi|Pútkil jáhán miyrasınıń joq etiliw qáwpi astında turǵan obyektleri dizimine]] kirgiziw haqqında qarar qabıl etildi<ref>{{Web deregi|url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|title=Комитет Всемирного наследия включает Ливерпуль в Список Всемирного наследия, находящегося под угрозой|archive-url=https://www.webcitation.org/69g9POamF?url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|archive-date=2012-08-05|access-date=2012-06-28|deadlink=no}}</ref>. 2021-jıl iyul ayında Qıtaydıń [[Fuchjou]] qalasında bolıp ótken YUNESKOnıń Jáhán miyrası komitetiniń 44-sessiyasında komitettiń on úsh aǵzası Liverpuldı Jáhán miyrası diziminen shıǵarıw ushın, bes aǵzası qarsı dawıs berdi. Kópshiliktiń dawısı menen «Liverpul — teńizshiler hám sawdagerler qalası» obyekti ayrıqsha qádir-qımbatqa iye ekenligin kórsetetuǵın ózgesheliklerdiń qaytıp tiklenbeytuǵın dárejede joǵalıwı múnásibeti menen Jáhán miyrasınıń diziminen shıǵarıp taslandı<ref>{{Web deregi|url=https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|title=ЮНЕСКО лишил Ливерпуль статуса всемирного наследия|date=2021-07-22|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722100549/https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|deadlink=no}}</ref>. Bul Jer júzilik mádeniy hám tábiyǵıy miyrastı qorǵaw haqqındaǵı konvenciya (1972) qabıl etilgeninen berli úshinshi jaǵday bolıp, aldın [[Drezden]] janındaǵı [[Elbanıń Drezden oypatlıǵı|Elba oypatlıǵı]] ([[Germaniya]]) hám Arabstan antilopası rezervatı ([[Oman]]) statusın joǵaltqan edi<ref>{{Web deregi|url=https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|title=Ливерпуль исключили из списка объектов Всемирного наследия ЮНЕСКО|website=ria.ru/|date=2021-07-21|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722123433/https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|deadlink=no}}</ref>. Liverpuldiń basqa esteliklerinen tómendegiler qızıqlı esaplanadı: • Liverpul ratushası (1754-1802, arxitektor Jon Vud) • Sent-Jordjz Xoll (1841-1854) — Viktoriya dáwirindegi neoklassikalıq usılda qurilǵan úlken jámiyetlik imarat • Vellington kolonnası (1861-1865) — inglislerdiń Vaterloo jeńisi esteligine qurilǵan • Liverpul Anglikan shirkewi — neogotika, XX ásir • Liverpul katolik shirkewi — modernizm, 1960-jıllar • Superlambanana — «banana qozi» esteligi • Nelson esteligi — 1813-jıl • Royal Liver Building (1908-1911) — Pir-Xed rayonındaǵı ofis imaratı. Britaniyanıń arxitekturalıq yamasa tariyxıy áhmiyetke iye imaratlar diziminde (Listed building) birinshi, joqarı (eksklyuziv áhmiyetke iye) klasqa iye. YUNESKO tárepinen Jáhán miyrası dizimine kirgizilgen Liverpul portı kvartalınıń bir bólegi esaplanadı. 1911-1932-jılları Evropadaǵı eń biyik imarat, 1911-1961-jılları Ullı Britaniyadaǵı eń biyik imarat, 1911-1965-jılları qaladaǵı eń biyik imarat. Temir-betonnan qurilǵan dúnyadaǵi birinshi biyik imaratlardan biri. Liverpulda bir neshe muzeylerge barıw múmkin: • Liverpul muzeyi ({{lang-en|Liverpool Museum}}) • Teyt galereyasınıń Liverpul filialı • Dúnya tariyxı muzeyi (World museum) • Uoker kórkem óner galereyası (Walker art gallery) • Qulshılıq muzeyi (International slavery museum) • Liverpul turmıs muzeyi ([[Inglis tili|inglisshe]] Museum of Liverpool Life) • The Beatles muzeyi • Teńiz muzeyi (Maritime museum) <center><gallery widths="120" heights="120" mode="packed" caption="Fotogalereya"> Fayl:Liverpool Pier Head.jpg|Liverpul portınıń administrativlik imaratları Fayl:Albert dock at night.jpg|Albert-dok Fayl:Liverpool Metropolitan Cathedral at dusk (reduced grain), corrected perspective.jpg|[[Liverpul katolik shirkewi]] </gallery></center> == Ekonomika == === Transport === [[Fayl:Ferry terminal from the Mersey 2018-2.jpg|thumb|200px|left]] [[Fayl:Caribbean Princess and Princes Parade, Liverpool (geograph 2978483).jpg|thumb|200px]] Tiykarģı transport túyinleri - aeroport, temir jol vokzalı hám port. [[Liverpul Jon Lennon aeroportı|Jon Lennon aeroportı]] qala orayınan 12 km qubla-shıǵısta jaylasqan. 2007-jılı jolawshı aylanısı derlik 5,5 mln. adamdı quradı. Liverpul hám basqa qalalar menen avtobus qatnawı arqalı baylanısadı. Sonday-aq, aeroportqa jaqın jerde Liverpul Saus Parkvey temir jol stanciyası bolıp, oǵan avtobusta da barıw múmkin. Liverpuldi Manchester menen Evropada birinshilerden biri [[Liverpul - Manchester temir jolı|Liverpul — Manchester temir joli]] baylanıstıradı. ''Liverpul Lime-Strit'' birinshi temir jol vokzalı 1836-jil avgustta ashılǵan. 2005/2006-jıllarda jolawshı aylanısı 14,5 millionnan aslam adamdı quradı. Liverpul portı da qalanıń júdá áhmiyetli transport túyini esaplanadı. 2004-jılı onıń xızmetlerinen 700 mıńnan aslam adam paydalanǵan, 616 mıńnan aslam konteyner hám 32 million tonna júk tasılǵan. Liverpul portı bir jilda 15000 ǵa jaqın kemeni ótkeredi. Qalada avtobus qatnawı keń rawajlanǵan. Taksiler júdá keń tarqalgan. Liverpulda Merseyrail [[Liverpul metropolitenı|qala átirapı metropoliten sisteması]] bar. == Sport == Liverpulda [[Angliya Premyer Ligası|Angliya Premyer-ligasında]] qatnasıwshı eki belgili professional [[futbol]] komandaları jaylasqan: • «<nowiki/>[[Everton (futbol klubı)|Everton]]<nowiki/>» — 1878-jılı shólkemlestirilgen bolıp, 40157 adamdı óz ishine alatuǵın «Gudison Park» stadionında jaylasqan. • «<nowiki/>[[Liverpul (futbol klubı)|Liverpul]]<nowiki/>» — 1892-jılı shólkemlestirilgen, 61 mıń 276 adamǵa mólshellengen «<nowiki/>[[Enfild (stadion)|Enfild]]<nowiki/>» stadionında jaylasqan; Liverpul futbol klubları jámi 28 márte [[Angliya futbol chempionları|Angliya chempionı]] bolgan. Kóbirek chempionlıqlar tek [[Manchester]] klubları esabında (30). [[Basketbol]] komandaları ishinde eń kúshlisi «Mersi Taygers» (2007-jilda dúzilgen) esaplanadı. Qalaǵa jaqın jerde shabıs ótkeriletuǵın Eyntri trassası jaylasqan. Sonday-aq, qalada bir neshe [[regbi]] komandaları bar. == Mádeniyatı == Liverpulda [[The Beatles]] toparı dúzilgen. Liverpul "Evrovidenie-2023" muzıkalıq tańlawına basshılıq etti. == Derekler == {{derekler}} [[Kategoriya:Angliya qalaları]] [[Kategoriya:Stubs]] 12kjmwrns8xxth2qcvv51xedwe9zl1r 121585 121584 2025-06-19T10:04:42Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121585 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Liverpul | negizgi atı = {{lang-en|Liverpool}} | túri = | súwret =[[Fayl:Liverpool-Montage.jpg|200px]] | gerb = Coat of arms of Liverpool City Council.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir =N | lat_deg =53 | lat_min =25 | lat_sec = | lon_dir = W| lon_deg =3 | lon_min = 0| lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = Ullı Britaniya | status = qala | qaraydı = | region túri = Region | region = Arqa-batis Angliya | kestede region = | rayon túri = Graflıq | rayon = Mersisayd | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Basshı | basshı = [[Joan Anderson]] | dúzilgen waqtı = 1207-jıl | dáslepki derekler = 1190-jıl | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = 1880-jılı | jer maydanı = 111,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 513 441 | sanalǵan jıl = 2016 | xalıq tıǵızlıǵı = | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[inglis tili|inglis]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = | DST = | telefon kodı = +44 151 | pochta indeksi = L | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = http://www.liverpool.gov.uk/ }} '''Liverpul''' ({{lang-en|Liverpool}}) — [[Ullı Britaniya|Ulli Britaniyadaǵı]] [[Mersisayd]] graflıǵındaǵı qala, [[Angliya|Angliyanıń]] arqa-batis jaǵasındaǵı port. [[Mersi (dárya)|Mersi]] dáryasınıń quyar jerinde jaylasqan. Xalqı 441 mıń 477 adam ([[2002]]-jıl) — Ullı Britaniyanıń besinshi (hám Angliyada úshinshi) qalası. [[Liverpul qalası aglomeraciyası|Liverpul aglomeraciyası]] xalqı 800 mıńnan aslam. [[XX ásir|XX ásirdiń]] 2-yarımı dawamında Liverpul depressiv qala sıpatında dańqqa eristi: 1930-jıllardan 2000-jıllardıń baslarına shekem onıń xalqı derlik eki esege azaydı<ref>{{Web deregi |url=https://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |title=Liverpool: the first 1,000 years — Arabella McIntyre-Brown — Google Книги|access-date=2017-10-02 |archive-date=2014-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140914012055/http://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |deadlink=no }}</ref>.  == Tariyxı == [[1170|1170-jilda]] birinshi márte Liuerpulle, yaǵnıy «laylı suw basseyni» dep atalǵan mákan jay eske alınadı. Ayırım izertlewshiler tiykarǵı [[Toponimika|toponim]] sıpatında elverpool - «jılǵaqlı suw saqlaǵısh» variantın keltiredi. [[1207|1207-jılı]] korol [[Ioann Jersız]] Liverpulǵa boro statusın beriw haqqında jarlıq shıǵardı. Liverpul qorǵanı kóleńkesinde inglis áskerlerin [[Irlandiya|Irlandiyaǵa]] ótkeriw ámelge asırıldı. [[XVI ásir|XVI ásirdin]] ortalarında Liverpul bes júz adam jasaytuǵın júdá kishi qalasha bolip qaldı. [[XVI ásir|XVII ásirde]] sawda tarawında hám xalıq sanınıń ósiwinde áste rawajlanıw júz berdi. [[Angliya revolyuciyası|Puqaralar urısı]] dáwirinde, [[1644|1644-jılı]] qala on segiz kúnlik qamalǵa ushıradı. Liverpuldıń batıs jaǵasındaǵı port sipatındaǵı áhmiyeti [[XVIII ásir|XVIII ásirde]] Atlantika okeanı arqalı [[Transatlantik qul sawdası|qul sawdasınıń]] artıwı hám [[On úsh koloniya|Amerika koloniyalarınıń]] ekonomikalıq rawajlanıwı menen artıp bardı. Bul jerde [[1715|1715-jılı]] Angliyada birinshi ashıq port dok qurıldı<ref>{{Web deregi |title=Потерянный Ливерпульский Док |publisher=Channel 4: Time Team, 21 апреля 2008 |url=http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |access-date=2014-03-13 |archive-date=2011-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604145405/http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite news |title=Ливерпульская система доков |publisher=New York Times, 2 января 1898 |url=https://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF |accessdate=2017-10-02 |archivedate=2016-08-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160809181141/http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF }} Note: «pdf» reader needed to see full article</ref>. [[XIX ásir]] baslarında Liverpul arqalı jáhán sawda trafiginıń 40% ke jaqını ótken. 1831-jılı [[Liverpul banki]] ashıldı. XIX ásir dawamında Liverpul da [[Manchester]] sıyaqlı [[Sanaat revolyuciyası|sanaat revolyuciyasınıń]] bayraǵı bolıp xızmet etti. Keyin ala barlıq mámleketler hám kontinentler ushın ádettegi bolıp qalǵan rawajlanıwdıń kóplegen ózgesheliklerin birinshi bolıp Liverpul basınan keshirdi. 1840-jıllar dawamında xalıqtıń sanı tez pát penen ósip bardı, ásirese, irlandiyalı kóshiriwshiler kele baslaǵanda. [[1851-jil|1851-jilǵa]] kelip, qala xalqının shama menen 25%ı irlandiyalı bolǵan. XIX ásir aqırı hám [[XX ásir]] baslarında Liverpul Evropanıń túrli mámleketlerinen kóplegen [[Xalıq immigraciyası|immigrantlardı]] qabıl etken. Bul qala boylap jaylasqan hár túrli diniy imaratlardıń bar ekenliginde óz kórinisin taptı, olardıń kópshiliginen búgingi kúnde de paydalanıladı. Liverpul qala statusın [[1880-jıl|1880-jılı]] aldı. Ol [[Ekinshi jáhán urısı]] baslanǵansha jedel rawajlanıwda dawam etti. Liverpul, sonday-aq, [[Britaniya imperiyası|Britaniya imperiyasınıń]] tiykargı kemesazlıq oraylarınan biri bolǵan. Liverpul portına dańqlı «<nowiki/>[[Titanik]]<nowiki/>» superparaxodi hám basqa kóplegen transatlantikalıq kemeler biriktirilgen edi. 1960-jılları Liverpul jaslar mádeniyatınıń eń belgili oraylarınan birine aylandı. Bul jerde tuwılǵan eń belgili mádeniy fenomen [[The Beatles]] toparı boldı. Jergilikli xalıq ózine tán [[Skauz (dialekt)|skauz]] dialektinde sóyleydi. == Dıqqatqa ılayıq orınlar == [[YUNESKO]] tárepinen [[Liverpul portı]] administrativlik imaratlar ansambli (2004-2021) [[Pútkil jáhán miyrası]] esteligi dep tán alındı. Imaratlardıń tiykargı ózegi XX ásirdiń baslarında, patsha [[Eduard VII]] húkimdarlıǵı dáwirinde, [[Kristofer Ren]] usılında [[Edvard arxitekturası|stilizaciya tártibinde]] qurilǵan. Qala orayında jedel qurılıs alıp barılıp atırǵanlıǵı sebepli (Liverpool Waters qurılıs joybarı boyınsha) [[YUNESKO Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyası|YUNESKOnıń Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyasında]] bul estelikti [[Qáwip astındaǵı pútkil jáhán miyrasınıń dizimi|Pútkil jáhán miyrasınıń joq etiliw qáwpi astında turǵan obyektleri dizimine]] kirgiziw haqqında qarar qabıl etildi<ref>{{Web deregi|url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|title=Комитет Всемирного наследия включает Ливерпуль в Список Всемирного наследия, находящегося под угрозой|archive-url=https://www.webcitation.org/69g9POamF?url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|archive-date=2012-08-05|access-date=2012-06-28|deadlink=no}}</ref>. 2021-jıl iyul ayında Qıtaydıń [[Fuchjou]] qalasında bolıp ótken YUNESKOnıń Jáhán miyrası komitetiniń 44-sessiyasında komitettiń on úsh aǵzası Liverpuldı Jáhán miyrası diziminen shıǵarıw ushın, bes aǵzası qarsı dawıs berdi. Kópshiliktiń dawısı menen «Liverpul — teńizshiler hám sawdagerler qalası» obyekti ayrıqsha qádir-qımbatqa iye ekenligin kórsetetuǵın ózgesheliklerdiń qaytıp tiklenbeytuǵın dárejede joǵalıwı múnásibeti menen Jáhán miyrasınıń diziminen shıǵarıp taslandı<ref>{{Web deregi|url=https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|title=ЮНЕСКО лишил Ливерпуль статуса всемирного наследия|date=2021-07-22|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722100549/https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|deadlink=no}}</ref>. Bul Jer júzilik mádeniy hám tábiyǵıy miyrastı qorǵaw haqqındaǵı konvenciya (1972) qabıl etilgeninen berli úshinshi jaǵday bolıp, aldın [[Drezden]] janındaǵı [[Elbanıń Drezden oypatlıǵı|Elba oypatlıǵı]] ([[Germaniya]]) hám Arabstan antilopası rezervatı ([[Oman]]) statusın joǵaltqan edi<ref>{{Web deregi|url=https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|title=Ливерпуль исключили из списка объектов Всемирного наследия ЮНЕСКО|website=ria.ru/|date=2021-07-21|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722123433/https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|deadlink=no}}</ref>. Liverpuldiń basqa esteliklerinen tómendegiler qızıqlı esaplanadı: • Liverpul ratushası (1754-1802, arxitektor Jon Vud) • Sent-Jordjz Xoll (1841-1854) — Viktoriya dáwirindegi neoklassikalıq usılda qurilǵan úlken jámiyetlik imarat • Vellington kolonnası (1861-1865) — inglislerdiń Vaterloo jeńisi esteligine qurilǵan • Liverpul Anglikan shirkewi — neogotika, XX ásir • Liverpul katolik shirkewi — modernizm, 1960-jıllar • Superlambanana — «banana qozi» esteligi • Nelson esteligi — 1813-jıl • Royal Liver Building (1908-1911) — Pir-Xed rayonındaǵı ofis imaratı. Britaniyanıń arxitekturalıq yamasa tariyxıy áhmiyetke iye imaratlar diziminde (Listed building) birinshi, joqarı (eksklyuziv áhmiyetke iye) klasqa iye. YUNESKO tárepinen Jáhán miyrası dizimine kirgizilgen Liverpul portı kvartalınıń bir bólegi esaplanadı. 1911-1932-jılları Evropadaǵı eń biyik imarat, 1911-1961-jılları Ullı Britaniyadaǵı eń biyik imarat, 1911-1965-jılları qaladaǵı eń biyik imarat. Temir-betonnan qurilǵan dúnyadaǵi birinshi biyik imaratlardan biri. Liverpulda bir neshe muzeylerge barıw múmkin: • Liverpul muzeyi ({{lang-en|Liverpool Museum}}) • Teyt galereyasınıń Liverpul filialı • Dúnya tariyxı muzeyi (World museum) • Uoker kórkem óner galereyası (Walker art gallery) • Qulshılıq muzeyi (International slavery museum) • Liverpul turmıs muzeyi ([[Inglis tili|inglisshe]] Museum of Liverpool Life) • The Beatles muzeyi • Teńiz muzeyi (Maritime museum) <center><gallery widths="120" heights="120" mode="packed" caption="Fotogalereya"> Fayl:Liverpool Pier Head.jpg|Liverpul portınıń administrativlik imaratları Fayl:Albert dock at night.jpg|Albert-dok Fayl:Liverpool Metropolitan Cathedral at dusk (reduced grain), corrected perspective.jpg|[[Liverpul katolik shirkewi]] </gallery></center> == Ekonomika == === Transport === [[Fayl:Ferry terminal from the Mersey 2018-2.jpg|thumb|200px|left]] [[Fayl:Caribbean Princess and Princes Parade, Liverpool (geograph 2978483).jpg|thumb|200px]] Tiykarģı transport túyinleri - aeroport, temir jol vokzalı hám port. [[Liverpul Jon Lennon aeroportı|Jon Lennon aeroportı]] qala orayınan 12 km qubla-shıǵısta jaylasqan. 2007-jılı jolawshı aylanısı derlik 5,5 mln. adamdı quradı. Liverpul hám basqa qalalar menen avtobus qatnawı arqalı baylanısadı. Sonday-aq, aeroportqa jaqın jerde Liverpul Saus Parkvey temir jol stanciyası bolıp, oǵan avtobusta da barıw múmkin. Liverpuldi Manchester menen Evropada birinshilerden biri [[Liverpul - Manchester temir jolı|Liverpul — Manchester temir joli]] baylanıstıradı. ''Liverpul Lime-Strit'' birinshi temir jol vokzalı 1836-jil avgustta ashılǵan. 2005/2006-jıllarda jolawshı aylanısı 14,5 millionnan aslam adamdı quradı. Liverpul portı da qalanıń júdá áhmiyetli transport túyini esaplanadı. 2004-jılı onıń xızmetlerinen 700 mıńnan aslam adam paydalanǵan, 616 mıńnan aslam konteyner hám 32 million tonna júk tasılǵan. Liverpul portı bir jilda 15000 ǵa jaqın kemeni ótkeredi. Qalada avtobus qatnawı keń rawajlanǵan. Taksiler júdá keń tarqalǵan. Liverpulda Merseyrail [[Liverpul metropolitenı|qala átirapı metropoliten sisteması]] bar. == Sport == Liverpulda [[Angliya Premyer Ligası|Angliya Premyer-ligasında]] qatnasıwshı eki belgili professional [[futbol]] komandaları jaylasqan: • «<nowiki/>[[Everton (futbol klubı)|Everton]]<nowiki/>» — 1878-jılı shólkemlestirilgen bolıp, 40157 adamdı óz ishine alatuǵın «Gudison Park» stadionında jaylasqan. • «<nowiki/>[[Liverpul (futbol klubı)|Liverpul]]<nowiki/>» — 1892-jılı shólkemlestirilgen, 61 mıń 276 adamǵa mólshellengen «<nowiki/>[[Enfild (stadion)|Enfild]]<nowiki/>» stadionında jaylasqan; Liverpul futbol klubları jámi 28 márte [[Angliya futbol chempionları|Angliya chempionı]] bolgan. Kóbirek chempionlıqlar tek [[Manchester]] klubları esabında (30). [[Basketbol]] komandaları ishinde eń kúshlisi «Mersi Taygers» (2007-jilda dúzilgen) esaplanadı. Qalaǵa jaqın jerde shabıs ótkeriletuǵın Eyntri trassası jaylasqan. Sonday-aq, qalada bir neshe [[regbi]] komandaları bar. == Mádeniyatı == Liverpulda [[The Beatles]] toparı dúzilgen. Liverpul "Evrovidenie-2023" muzıkalıq tańlawına basshılıq etti. == Derekler == {{derekler}} [[Kategoriya:Angliya qalaları]] [[Kategoriya:Stubs]] 4d24x93z8f94jz260koxi4gskazuz64 121586 121585 2025-06-19T10:05:09Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121586 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Liverpul | negizgi atı = {{lang-en|Liverpool}} | túri = | súwret =[[Fayl:Liverpool-Montage.jpg|200px]] | gerb = Coat of arms of Liverpool City Council.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir =N | lat_deg =53 | lat_min =25 | lat_sec = | lon_dir = W| lon_deg =3 | lon_min = 0| lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = Ullı Britaniya | status = qala | qaraydı = | region túri = Region | region = Arqa-batis Angliya | kestede region = | rayon túri = Graflıq | rayon = Mersisayd | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Basshı | basshı = [[Joan Anderson]] | dúzilgen waqtı = 1207-jıl | dáslepki derekler = 1190-jıl | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = 1880-jılı | jer maydanı = 111,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 513 441 | sanalǵan jıl = 2016 | xalıq tıǵızlıǵı = | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[inglis tili|inglis]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = | DST = | telefon kodı = +44 151 | pochta indeksi = L | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = http://www.liverpool.gov.uk/ }} '''Liverpul''' ({{lang-en|Liverpool}}) — [[Ullı Britaniya|Ulli Britaniyadaǵı]] [[Mersisayd]] graflıǵındaǵı qala, [[Angliya|Angliyanıń]] arqa-batis jaǵasındaǵı port. [[Mersi (dárya)|Mersi]] dáryasınıń quyar jerinde jaylasqan. Xalqı 441 mıń 477 adam ([[2002]]-jıl) — Ullı Britaniyanıń besinshi (hám Angliyada úshinshi) qalası. [[Liverpul qalası aglomeraciyası|Liverpul aglomeraciyası]] xalqı 800 mıńnan aslam. [[XX ásir|XX ásirdiń]] 2-yarımı dawamında Liverpul depressiv qala sıpatında dańqqa eristi: 1930-jıllardan 2000-jıllardıń baslarına shekem onıń xalqı derlik eki esege azaydı<ref>{{Web deregi |url=https://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |title=Liverpool: the first 1,000 years — Arabella McIntyre-Brown — Google Книги|access-date=2017-10-02 |archive-date=2014-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140914012055/http://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |deadlink=no }}</ref>.  == Tariyxı == [[1170|1170-jilda]] birinshi márte Liuerpulle, yaǵnıy «laylı suw basseyni» dep atalǵan mákan jay eske alınadı. Ayırım izertlewshiler tiykarǵı [[Toponimika|toponim]] sıpatında elverpool - «jılǵaqlı suw saqlaǵısh» variantın keltiredi. [[1207|1207-jılı]] korol [[Ioann Jersız]] Liverpulǵa boro statusın beriw haqqında jarlıq shıǵardı. Liverpul qorǵanı kóleńkesinde inglis áskerlerin [[Irlandiya|Irlandiyaǵa]] ótkeriw ámelge asırıldı. [[XVI ásir|XVI ásirdin]] ortalarında Liverpul bes júz adam jasaytuǵın júdá kishi qalasha bolip qaldı. [[XVI ásir|XVII ásirde]] sawda tarawında hám xalıq sanınıń ósiwinde áste rawajlanıw júz berdi. [[Angliya revolyuciyası|Puqaralar urısı]] dáwirinde, [[1644|1644-jılı]] qala on segiz kúnlik qamalǵa ushıradı. Liverpuldıń batıs jaǵasındaǵı port sipatındaǵı áhmiyeti [[XVIII ásir|XVIII ásirde]] Atlantika okeanı arqalı [[Transatlantik qul sawdası|qul sawdasınıń]] artıwı hám [[On úsh koloniya|Amerika koloniyalarınıń]] ekonomikalıq rawajlanıwı menen artıp bardı. Bul jerde [[1715|1715-jılı]] Angliyada birinshi ashıq port dok qurıldı<ref>{{Web deregi |title=Потерянный Ливерпульский Док |publisher=Channel 4: Time Team, 21 апреля 2008 |url=http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |access-date=2014-03-13 |archive-date=2011-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604145405/http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite news |title=Ливерпульская система доков |publisher=New York Times, 2 января 1898 |url=https://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF |accessdate=2017-10-02 |archivedate=2016-08-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160809181141/http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF }} Note: «pdf» reader needed to see full article</ref>. [[XIX ásir]] baslarında Liverpul arqalı jáhán sawda trafiginıń 40% ke jaqını ótken. 1831-jılı [[Liverpul banki]] ashıldı. XIX ásir dawamında Liverpul da [[Manchester]] sıyaqlı [[Sanaat revolyuciyası|sanaat revolyuciyasınıń]] bayraǵı bolıp xızmet etti. Keyin ala barlıq mámleketler hám kontinentler ushın ádettegi bolıp qalǵan rawajlanıwdıń kóplegen ózgesheliklerin birinshi bolıp Liverpul basınan keshirdi. 1840-jıllar dawamında xalıqtıń sanı tez pát penen ósip bardı, ásirese, irlandiyalı kóshiriwshiler kele baslaǵanda. [[1851-jil|1851-jilǵa]] kelip, qala xalqının shama menen 25%ı irlandiyalı bolǵan. XIX ásir aqırı hám [[XX ásir]] baslarında Liverpul Evropanıń túrli mámleketlerinen kóplegen [[Xalıq immigraciyası|immigrantlardı]] qabıl etken. Bul qala boylap jaylasqan hár túrli diniy imaratlardıń bar ekenliginde óz kórinisin taptı, olardıń kópshiliginen búgingi kúnde de paydalanıladı. Liverpul qala statusın [[1880-jıl|1880-jılı]] aldı. Ol [[Ekinshi jáhán urısı]] baslanǵansha jedel rawajlanıwda dawam etti. Liverpul, sonday-aq, [[Britaniya imperiyası|Britaniya imperiyasınıń]] tiykargı kemesazlıq oraylarınan biri bolǵan. Liverpul portına dańqlı «<nowiki/>[[Titanik]]<nowiki/>» superparaxodi hám basqa kóplegen transatlantikalıq kemeler biriktirilgen edi. 1960-jılları Liverpul jaslar mádeniyatınıń eń belgili oraylarınan birine aylandı. Bul jerde tuwılǵan eń belgili mádeniy fenomen [[The Beatles]] toparı boldı. Jergilikli xalıq ózine tán [[Skauz (dialekt)|skauz]] dialektinde sóyleydi. == Dıqqatqa ılayıq orınlar == [[YUNESKO]] tárepinen [[Liverpul portı]] administrativlik imaratlar ansambli (2004-2021) [[Pútkil jáhán miyrası]] esteligi dep tán alındı. Imaratlardıń tiykargı ózegi XX ásirdiń baslarında, patsha [[Eduard VII]] húkimdarlıǵı dáwirinde, [[Kristofer Ren]] usılında [[Edvard arxitekturası|stilizaciya tártibinde]] qurilǵan. Qala orayında jedel qurılıs alıp barılıp atırǵanlıǵı sebepli (Liverpool Waters qurılıs joybarı boyınsha) [[YUNESKO Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyası|YUNESKOnıń Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyasında]] bul estelikti [[Qáwip astındaǵı pútkil jáhán miyrasınıń dizimi|Pútkil jáhán miyrasınıń joq etiliw qáwpi astında turǵan obyektleri dizimine]] kirgiziw haqqında qarar qabıl etildi<ref>{{Web deregi|url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|title=Комитет Всемирного наследия включает Ливерпуль в Список Всемирного наследия, находящегося под угрозой|archive-url=https://www.webcitation.org/69g9POamF?url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|archive-date=2012-08-05|access-date=2012-06-28|deadlink=no}}</ref>. 2021-jıl iyul ayında Qıtaydıń [[Fuchjou]] qalasında bolıp ótken YUNESKOnıń Jáhán miyrası komitetiniń 44-sessiyasında komitettiń on úsh aǵzası Liverpuldı Jáhán miyrası diziminen shıǵarıw ushın, bes aǵzası qarsı dawıs berdi. Kópshiliktiń dawısı menen «Liverpul — teńizshiler hám sawdagerler qalası» obyekti ayrıqsha qádir-qımbatqa iye ekenligin kórsetetuǵın ózgesheliklerdiń qaytıp tiklenbeytuǵın dárejede joǵalıwı múnásibeti menen Jáhán miyrasınıń diziminen shıǵarıp taslandı<ref>{{Web deregi|url=https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|title=ЮНЕСКО лишил Ливерпуль статуса всемирного наследия|date=2021-07-22|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722100549/https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|deadlink=no}}</ref>. Bul Jer júzilik mádeniy hám tábiyǵıy miyrastı qorǵaw haqqındaǵı konvenciya (1972) qabıl etilgeninen berli úshinshi jaǵday bolıp, aldın [[Drezden]] janındaǵı [[Elbanıń Drezden oypatlıǵı|Elba oypatlıǵı]] ([[Germaniya]]) hám Arabstan antilopası rezervatı ([[Oman]]) statusın joǵaltqan edi<ref>{{Web deregi|url=https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|title=Ливерпуль исключили из списка объектов Всемирного наследия ЮНЕСКО|website=ria.ru/|date=2021-07-21|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722123433/https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|deadlink=no}}</ref>. Liverpuldiń basqa esteliklerinen tómendegiler qızıqlı esaplanadı: • Liverpul ratushası (1754-1802, arxitektor Jon Vud) • Sent-Jordjz Xoll (1841-1854) — Viktoriya dáwirindegi neoklassikalıq usılda qurilǵan úlken jámiyetlik imarat • Vellington kolonnası (1861-1865) — inglislerdiń Vaterloo jeńisi esteligine qurilǵan • Liverpul Anglikan shirkewi — neogotika, XX ásir • Liverpul katolik shirkewi — modernizm, 1960-jıllar • Superlambanana — «banana qozi» esteligi • Nelson esteligi — 1813-jıl • Royal Liver Building (1908-1911) — Pir-Xed rayonındaǵı ofis imaratı. Britaniyanıń arxitekturalıq yamasa tariyxıy áhmiyetke iye imaratlar diziminde (Listed building) birinshi, joqarı (eksklyuziv áhmiyetke iye) klasqa iye. YUNESKO tárepinen Jáhán miyrası dizimine kirgizilgen Liverpul portı kvartalınıń bir bólegi esaplanadı. 1911-1932-jılları Evropadaǵı eń biyik imarat, 1911-1961-jılları Ullı Britaniyadaǵı eń biyik imarat, 1911-1965-jılları qaladaǵı eń biyik imarat. Temir-betonnan qurilǵan dúnyadaǵi birinshi biyik imaratlardan biri. Liverpulda bir neshe muzeylerge barıw múmkin: • Liverpul muzeyi ({{lang-en|Liverpool Museum}}) • Teyt galereyasınıń Liverpul filialı • Dúnya tariyxı muzeyi (World museum) • Uoker kórkem óner galereyası (Walker art gallery) • Qulshılıq muzeyi (International slavery museum) • Liverpul turmıs muzeyi ([[Inglis tili|inglisshe]] Museum of Liverpool Life) • The Beatles muzeyi • Teńiz muzeyi (Maritime museum) <center><gallery widths="120" heights="120" mode="packed" caption="Fotogalereya"> Fayl:Liverpool Pier Head.jpg|Liverpul portınıń administrativlik imaratları Fayl:Albert dock at night.jpg|Albert-dok Fayl:Liverpool Metropolitan Cathedral at dusk (reduced grain), corrected perspective.jpg|[[Liverpul katolik shirkewi]] </gallery></center> == Ekonomika == === Transport === [[Fayl:Ferry terminal from the Mersey 2018-2.jpg|thumb|200px|left]] [[Fayl:Caribbean Princess and Princes Parade, Liverpool (geograph 2978483).jpg|thumb|200px]] Tiykarģı transport túyinleri - aeroport, temir jol vokzalı hám port. [[Liverpul Jon Lennon aeroportı|Jon Lennon aeroportı]] qala orayınan 12 km qubla-shıǵısta jaylasqan. 2007-jılı jolawshı aylanısı derlik 5,5 mln. adamdı quradı. Liverpul hám basqa qalalar menen avtobus qatnawı arqalı baylanısadı. Sonday-aq, aeroportqa jaqın jerde Liverpul Saus Parkvey temir jol stanciyası bolıp, oǵan avtobusta da barıw múmkin. Liverpuldi Manchester menen Evropada birinshilerden biri [[Liverpul - Manchester temir jolı|Liverpul — Manchester temir joli]] baylanıstıradı. ''Liverpul Lime-Strit'' birinshi temir jol vokzalı 1836-jil avgustta ashılǵan. 2005/2006-jıllarda jolawshı aylanısı 14,5 millionnan aslam adamdı quradı. Liverpul portı da qalanıń júdá áhmiyetli transport túyini esaplanadı. 2004-jılı onıń xızmetlerinen 700 mıńnan aslam adam paydalanǵan, 616 mıńnan aslam konteyner hám 32 million tonna júk tasılǵan. Liverpul portı bir jilda 15000 ǵa jaqın kemeni ótkeredi. Qalada avtobus qatnawı keń rawajlanǵan. Taksiler júdá keń tarqalǵan. Liverpulda Merseyrail [[Liverpul metropolitenı|qala átirapı metropoliten sisteması]] bar. == Sport == Liverpulda [[Angliya Premyer Ligası|Angliya Premyer-ligasında]] qatnasıwshı eki belgili professional [[futbol]] komandaları jaylasqan: • «<nowiki/>[[Everton (futbol klubı)|Everton]]<nowiki/>» — 1878-jılı shólkemlestirilgen bolıp, 40157 adamdı óz ishine alatuǵın «Gudison Park» stadionında jaylasqan. • «<nowiki/>[[Liverpul (futbol klubı)|Liverpul]]<nowiki/>» — 1892-jılı shólkemlestirilgen, 61 mıń 276 adamǵa mólshellengen «<nowiki/>[[Enfild (stadion)|Enfild]]<nowiki/>» stadionında jaylasqan; Liverpul futbol klubları jámi 28 márte [[Angliya futbol chempionları|Angliya chempionı]] bolǵan. Kóbirek chempionlıqlar tek [[Manchester]] klubları esabında (30). [[Basketbol]] komandaları ishinde eń kúshlisi «Mersi Taygers» (2007-jilda dúzilgen) esaplanadı. Qalaǵa jaqın jerde shabıs ótkeriletuǵın Eyntri trassası jaylasqan. Sonday-aq, qalada bir neshe [[regbi]] komandaları bar. == Mádeniyatı == Liverpulda [[The Beatles]] toparı dúzilgen. Liverpul "Evrovidenie-2023" muzıkalıq tańlawına basshılıq etti. == Derekler == {{derekler}} [[Kategoriya:Angliya qalaları]] [[Kategoriya:Stubs]] e0xp0x9zu6u5rdryn4runbw7ohk271z 121587 121586 2025-06-19T10:05:49Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121587 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Liverpul | negizgi atı = {{lang-en|Liverpool}} | túri = | súwret =[[Fayl:Liverpool-Montage.jpg|200px]] | gerb = Coat of arms of Liverpool City Council.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir =N | lat_deg =53 | lat_min =25 | lat_sec = | lon_dir = W| lon_deg =3 | lon_min = 0| lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = Ullı Britaniya | status = qala | qaraydı = | region túri = Region | region = Arqa-batis Angliya | kestede region = | rayon túri = Graflıq | rayon = Mersisayd | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Basshı | basshı = [[Joan Anderson]] | dúzilgen waqtı = 1207-jıl | dáslepki derekler = 1190-jıl | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = 1880-jılı | jer maydanı = 111,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 513 441 | sanalǵan jıl = 2016 | xalıq tıǵızlıǵı = | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[inglis tili|inglis]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = | DST = | telefon kodı = +44 151 | pochta indeksi = L | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = http://www.liverpool.gov.uk/ }} '''Liverpul''' ({{lang-en|Liverpool}}) — [[Ullı Britaniya|Ulli Britaniyadaǵı]] [[Mersisayd]] graflıǵındaǵı qala, [[Angliya|Angliyanıń]] arqa-batis jaǵasındaǵı port. [[Mersi (dárya)|Mersi]] dáryasınıń quyar jerinde jaylasqan. Xalqı 441 mıń 477 adam ([[2002]]-jıl) — Ullı Britaniyanıń besinshi (hám Angliyada úshinshi) qalası. [[Liverpul qalası aglomeraciyası|Liverpul aglomeraciyası]] xalqı 800 mıńnan aslam. [[XX ásir|XX ásirdiń]] 2-yarımı dawamında Liverpul depressiv qala sıpatında dańqqa eristi: 1930-jıllardan 2000-jıllardıń baslarına shekem onıń xalqı derlik eki esege azaydı<ref>{{Web deregi |url=https://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |title=Liverpool: the first 1,000 years — Arabella McIntyre-Brown — Google Книги|access-date=2017-10-02 |archive-date=2014-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140914012055/http://books.google.com/books?id=lZpv_5a7sNUC&pg=PA22 |deadlink=no }}</ref>.  == Tariyxı == [[1170|1170-jilda]] birinshi márte Liuerpulle, yaǵnıy «laylı suw basseyni» dep atalǵan mákan jay eske alınadı. Ayırım izertlewshiler tiykarǵı [[Toponimika|toponim]] sıpatında elverpool - «jılǵaqlı suw saqlaǵısh» variantın keltiredi. [[1207|1207-jılı]] korol [[Ioann Jersız]] Liverpulǵa boro statusın beriw haqqında jarlıq shıǵardı. Liverpul qorǵanı kóleńkesinde inglis áskerlerin [[Irlandiya|Irlandiyaǵa]] ótkeriw ámelge asırıldı. [[XVI ásir|XVI ásirdin]] ortalarında Liverpul bes júz adam jasaytuǵın júdá kishi qalasha bolip qaldı. [[XVI ásir|XVII ásirde]] sawda tarawında hám xalıq sanınıń ósiwinde áste rawajlanıw júz berdi. [[Angliya revolyuciyası|Puqaralar urısı]] dáwirinde, [[1644|1644-jılı]] qala on segiz kúnlik qamalǵa ushıradı. Liverpuldıń batıs jaǵasındaǵı port sipatındaǵı áhmiyeti [[XVIII ásir|XVIII ásirde]] Atlantika okeanı arqalı [[Transatlantik qul sawdası|qul sawdasınıń]] artıwı hám [[On úsh koloniya|Amerika koloniyalarınıń]] ekonomikalıq rawajlanıwı menen artıp bardı. Bul jerde [[1715|1715-jılı]] Angliyada birinshi ashıq port dok qurıldı<ref>{{Web deregi |title=Потерянный Ливерпульский Док |publisher=Channel 4: Time Team, 21 апреля 2008 |url=http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |access-date=2014-03-13 |archive-date=2011-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604145405/http://www.channel4.com/history/microsites/T/timeteam/2008/liverpool/liverpool-found.html |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite news |title=Ливерпульская система доков |publisher=New York Times, 2 января 1898 |url=https://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF |accessdate=2017-10-02 |archivedate=2016-08-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160809181141/http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C07EFD91039E433A25751C0A9679C94699ED7CF }} Note: «pdf» reader needed to see full article</ref>. [[XIX ásir]] baslarında Liverpul arqalı jáhán sawda trafiginıń 40% ke jaqını ótken. 1831-jılı [[Liverpul banki]] ashıldı. XIX ásir dawamında Liverpul da [[Manchester]] sıyaqlı [[Sanaat revolyuciyası|sanaat revolyuciyasınıń]] bayraǵı bolıp xızmet etti. Keyin ala barlıq mámleketler hám kontinentler ushın ádettegi bolıp qalǵan rawajlanıwdıń kóplegen ózgesheliklerin birinshi bolıp Liverpul basınan keshirdi. 1840-jıllar dawamında xalıqtıń sanı tez pát penen ósip bardı, ásirese, irlandiyalı kóshiriwshiler kele baslaǵanda. [[1851-jil|1851-jilǵa]] kelip, qala xalqının shama menen 25%ı irlandiyalı bolǵan. XIX ásir aqırı hám [[XX ásir]] baslarında Liverpul Evropanıń túrli mámleketlerinen kóplegen [[Xalıq immigraciyası|immigrantlardı]] qabıl etken. Bul qala boylap jaylasqan hár túrli diniy imaratlardıń bar ekenliginde óz kórinisin taptı, olardıń kópshiliginen búgingi kúnde de paydalanıladı. Liverpul qala statusın [[1880-jıl|1880-jılı]] aldı. Ol [[Ekinshi jáhán urısı]] baslanǵansha jedel rawajlanıwda dawam etti. Liverpul, sonday-aq, [[Britaniya imperiyası|Britaniya imperiyasınıń]] tiykargı kemesazlıq oraylarınan biri bolǵan. Liverpul portına dańqlı «<nowiki/>[[Titanik]]<nowiki/>» superparaxodi hám basqa kóplegen transatlantikalıq kemeler biriktirilgen edi. 1960-jılları Liverpul jaslar mádeniyatınıń eń belgili oraylarınan birine aylandı. Bul jerde tuwılǵan eń belgili mádeniy fenomen [[The Beatles]] toparı boldı. Jergilikli xalıq ózine tán [[Skauz (dialekt)|skauz]] dialektinde sóyleydi. == Dıqqatqa ılayıq orınlar == [[YUNESKO]] tárepinen [[Liverpul portı]] administrativlik imaratlar ansambli (2004-2021) [[Pútkil jáhán miyrası]] esteligi dep tán alındı. Imaratlardıń tiykargı ózegi XX ásirdiń baslarında, patsha [[Eduard VII]] húkimdarlıǵı dáwirinde, [[Kristofer Ren]] usılında [[Edvard arxitekturası|stilizaciya tártibinde]] qurilǵan. Qala orayında jedel qurılıs alıp barılıp atırǵanlıǵı sebepli (Liverpool Waters qurılıs joybarı boyınsha) [[YUNESKO Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyası|YUNESKOnıń Pútkil jáhán miyrası komitetiniń 36-sessiyasında]] bul estelikti [[Qáwip astındaǵı pútkil jáhán miyrasınıń dizimi|Pútkil jáhán miyrasınıń joq etiliw qáwpi astında turǵan obyektleri dizimine]] kirgiziw haqqında qarar qabıl etildi<ref>{{Web deregi|url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|title=Комитет Всемирного наследия включает Ливерпуль в Список Всемирного наследия, находящегося под угрозой|archive-url=https://www.webcitation.org/69g9POamF?url=http://www.unesco.org/new/ru/media-services/single-view/news/world_heritage_committee_places_liverpool_on_list_of_world_heritage_in_danger/|archive-date=2012-08-05|access-date=2012-06-28|deadlink=no}}</ref>. 2021-jıl iyul ayında Qıtaydıń [[Fuchjou]] qalasında bolıp ótken YUNESKOnıń Jáhán miyrası komitetiniń 44-sessiyasında komitettiń on úsh aǵzası Liverpuldı Jáhán miyrası diziminen shıǵarıw ushın, bes aǵzası qarsı dawıs berdi. Kópshiliktiń dawısı menen «Liverpul — teńizshiler hám sawdagerler qalası» obyekti ayrıqsha qádir-qımbatqa iye ekenligin kórsetetuǵın ózgesheliklerdiń qaytıp tiklenbeytuǵın dárejede joǵalıwı múnásibeti menen Jáhán miyrasınıń diziminen shıǵarıp taslandı<ref>{{Web deregi|url=https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|title=ЮНЕСКО лишил Ливерпуль статуса всемирного наследия|date=2021-07-22|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722100549/https://34travel.me/post/yunesko-lishil-liverpul-statusa|deadlink=no}}</ref>. Bul Jer júzilik mádeniy hám tábiyǵıy miyrastı qorǵaw haqqındaǵı konvenciya (1972) qabıl etilgeninen berli úshinshi jaǵday bolıp, aldın [[Drezden]] janındaǵı [[Elbanıń Drezden oypatlıǵı|Elba oypatlıǵı]] ([[Germaniya]]) hám Arabstan antilopası rezervatı ([[Oman]]) statusın joǵaltqan edi<ref>{{Web deregi|url=https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|title=Ливерпуль исключили из списка объектов Всемирного наследия ЮНЕСКО|website=ria.ru/|date=2021-07-21|lang=ru|access-date=2021-07-22|archive-date=2021-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210722123433/https://ria.ru/20210721/nasledie-1742209618.html|deadlink=no}}</ref>. Liverpuldiń basqa esteliklerinen tómendegiler qızıqlı esaplanadı: • Liverpul ratushası (1754-1802, arxitektor Jon Vud) • Sent-Jordjz Xoll (1841-1854) — Viktoriya dáwirindegi neoklassikalıq usılda qurilǵan úlken jámiyetlik imarat • Vellington kolonnası (1861-1865) — inglislerdiń Vaterloo jeńisi esteligine qurilǵan • Liverpul Anglikan shirkewi — neogotika, XX ásir • Liverpul katolik shirkewi — modernizm, 1960-jıllar • Superlambanana — «banana qozi» esteligi • Nelson esteligi — 1813-jıl • Royal Liver Building (1908-1911) — Pir-Xed rayonındaǵı ofis imaratı. Britaniyanıń arxitekturalıq yamasa tariyxıy áhmiyetke iye imaratlar diziminde (Listed building) birinshi, joqarı (eksklyuziv áhmiyetke iye) klasqa iye. YUNESKO tárepinen Jáhán miyrası dizimine kirgizilgen Liverpul portı kvartalınıń bir bólegi esaplanadı. 1911-1932-jılları Evropadaǵı eń biyik imarat, 1911-1961-jılları Ullı Britaniyadaǵı eń biyik imarat, 1911-1965-jılları qaladaǵı eń biyik imarat. Temir-betonnan qurilǵan dúnyadaǵi birinshi biyik imaratlardan biri. Liverpulda bir neshe muzeylerge barıw múmkin: • Liverpul muzeyi ({{lang-en|Liverpool Museum}}) • Teyt galereyasınıń Liverpul filialı • Dúnya tariyxı muzeyi (World museum) • Uoker kórkem óner galereyası (Walker art gallery) • Qulshılıq muzeyi (International slavery museum) • Liverpul turmıs muzeyi ([[Inglis tili|inglisshe]] Museum of Liverpool Life) • The Beatles muzeyi • Teńiz muzeyi (Maritime museum) <center><gallery widths="120" heights="120" mode="packed" caption="Fotogalereya"> Fayl:Liverpool Pier Head.jpg|Liverpul portınıń administrativlik imaratları Fayl:Albert dock at night.jpg|Albert-dok Fayl:Liverpool Metropolitan Cathedral at dusk (reduced grain), corrected perspective.jpg|[[Liverpul katolik shirkewi]] </gallery></center> == Ekonomika == === Transport === [[Fayl:Ferry terminal from the Mersey 2018-2.jpg|thumb|200px|left]] [[Fayl:Caribbean Princess and Princes Parade, Liverpool (geograph 2978483).jpg|thumb|200px]] Tiykarģı transport túyinleri - aeroport, temir jol vokzalı hám port. [[Liverpul Jon Lennon aeroportı|Jon Lennon aeroportı]] qala orayınan 12 km qubla-shıǵısta jaylasqan. 2007-jılı jolawshı aylanısı derlik 5,5 mln. adamdı quradı. Liverpul hám basqa qalalar menen avtobus qatnawı arqalı baylanısadı. Sonday-aq, aeroportqa jaqın jerde Liverpul Saus Parkvey temir jol stanciyası bolıp, oǵan avtobusta da barıw múmkin. Liverpuldi Manchester menen Evropada birinshilerden biri [[Liverpul - Manchester temir jolı|Liverpul — Manchester temir joli]] baylanıstıradı. ''Liverpul Lime-Strit'' birinshi temir jol vokzalı 1836-jil avgustta ashılǵan. 2005/2006-jıllarda jolawshı aylanısı 14,5 millionnan aslam adamdı quradı. Liverpul portı da qalanıń júdá áhmiyetli transport túyini esaplanadı. 2004-jılı onıń xızmetlerinen 700 mıńnan aslam adam paydalanǵan, 616 mıńnan aslam konteyner hám 32 million tonna júk tasılǵan. Liverpul portı bir jilda 15000 ǵa jaqın kemeni ótkeredi. Qalada avtobus qatnawı keń rawajlanǵan. Taksiler júdá keń tarqalǵan. Liverpulda Merseyrail [[Liverpul metropolitenı|qala átirapı metropoliten sisteması]] bar. == Sport == Liverpulda [[Angliya Premyer Ligası|Angliya Premyer-ligasında]] qatnasıwshı eki belgili professional [[futbol]] komandaları jaylasqan: • «<nowiki/>[[Everton (futbol klubı)|Everton]]<nowiki/>» — 1878-jılı shólkemlestirilgen bolıp, 40157 adamdı óz ishine alatuǵın «Gudison Park» stadionında jaylasqan. • «<nowiki/>[[Liverpul (futbol klubı)|Liverpul]]<nowiki/>» — 1892-jılı shólkemlestirilgen, 61 mıń 276 adamǵa mólshellengen «<nowiki/>[[Enfild (stadion)|Enfild]]<nowiki/>» stadionında jaylasqan; Liverpul futbol klubları jámi 28 márte [[Angliya futbol chempionları|Angliya chempionı]] bolǵan. Kóbirek chempionlıqlar tek [[Manchester]] klubları esabında (30). [[Basketbol]] komandaları ishinde eń kúshlisi «Mersi Taygers» (2007-jilda dúzilgen) esaplanadı. Qalaǵa jaqın jerde shabıs ótkeriletuǵın Eyntri trassası jaylasqan. Sonday-aq, qalada bir neshe [[regbi]] komandaları bar. == Mádeniyatı == Liverpulda [[The Beatles]] toparı dúzilgen. Liverpul «Evrovidenie-2023» muzıkalıq tańlawına basshılıq etti. == Derekler == {{derekler}} [[Kategoriya:Angliya qalaları]] [[Kategoriya:Stubs]] 4ahebyz1opu9cwvmexhfchox0wfj5d8 4 10915 121532 80328 2025-06-18T14:14:55Z 223.207.99.221 121532 wikitext text/x-wiki {{Redaktorlanbaqta|paydalanıwshı=[[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Ajiniyaz Nurniyazov]] 04:43, 2023 j. iyunnıń 26 (UTC)}} {{Qaǵıydalar|[[WP:UQ]]|[[WP:QAǴÍYDA]]}} {{Ulıwma qaǵıydalar}}[[Qaraqalpaqsha Wikipedia]]nıń baslı maqseti — [[qaraqalpaq tili]]nde anıq hám tolıq maǵlıwmatlardı ózinde jámlegen [[enciklopediya]] sıpatında xızmet etiw. Bul bette paydalanıwshılardıń Qaraqalpaqsha Wikipedianı redaktorlaw barısında boysınıwı kerek bolǵan qaǵıydaları jıynaǵı jazılǵan. == Wikipedia qaǵıydaları == (Bes tirek) == Qaraqalpaqsha Wikipedia qaǵıydaları == 1. (Alfavit) 2. (Stil) 3. (Maqala bar ma tekseriw) 22222== ñ == [[Kategoriya:Wikipedia:Qaǵıydalar]] bqnojpd23lp7dsdeqbpv9z7jh4vpnd6 121534 121532 2025-06-18T15:56:31Z Janabaevazizbek 10433 [[Special:Contributions/223.207.99.221|223.207.99.221]] ([[User talk:223.207.99.221|talqılaw]]) tárepinen islengen [[Special:Diff/121532|121532]] sanlı ózgeris biykarlandı. 121534 wikitext text/x-wiki {{Redaktorlanbaqta|paydalanıwshı=[[Paydalanıwshı: Qaraqalpaqpan|Ajiniyaz Nurniyazov]] 04:43, 2023 j. iyunnıń 26 (UTC)}} {{Qaǵıydalar|[[WP:UQ]]|[[WP:QAǴÍYDA]]}} {{Ulıwma qaǵıydalar}} [[Qaraqalpaqsha Wikipedia]]nıń baslı maqseti — [[qaraqalpaq tili]]nde anıq hám tolıq maǵlıwmatlardı ózinde jámlegen [[enciklopediya]] sıpatında xızmet etiw. Bul bette paydalanıwshılardıń Qaraqalpaqsha Wikipedianı redaktorlaw barısında boysınıwı kerek bolǵan qaǵıydaları jıynaǵı jazılǵan. == Wikipedia qaǵıydaları == (Bes tirek) == Qaraqalpaqsha Wikipedia qaǵıydaları == # (Alfavit) # (Stil) # (Maqala bar ma tekseriw) == Maqala boyınsha == [[Kategoriya:Wikipedia:Qaǵıydalar]] 49l2e9cpefh5r2l452ple08k0jvbx2j 0 11851 121530 117166 2025-06-18T13:15:13Z Janabaevazizbek 10433 121530 wikitext text/x-wiki '''.kh''' — [[Kambodja]] ushın joqarı dárejeli milliy domen. == Ekinshi dárejeli domenler == * '''per.kh''' Jeke atlar ushın * '''com.kh''' Kommerciyalıq shólkemler ushın * '''edu.kh''' Bilimlendiriw institutları ushın * '''gov.kh''' Mámleketlik shólkemler * '''mil.kh''' Qurallı kúshler ushın * '''net.kh''' Internet tarmaqları ushın * '''org.kh''' Kommerciyalıq emes shólkemler ushın == Siltemeler == * [https://web.archive.org/web/20080704165104/http://www.iana.org/root-whois/kh.htm IANA .kh whois maǵlıwmatları] * [https://web.archive.org/web/20070615164239/http://www.mptc.gov.kh/Regulation/DNS.htm .kh domenine dizimnen ótiw saytı] {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20070615164239/http://www.mptc.gov.kh/Regulation/DNS.htm |date=2007-06-15 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070615164239/http://www.mptc.gov.kh/Regulation/DNS.htm |date=2007-06-15 }} {{ccTLD}} 7o3vko1tcn18jcwkxm19lagmv5uu351 0 11865 121529 117214 2025-06-18T13:13:49Z Janabaevazizbek 10433 121529 wikitext text/x-wiki '''.om''' — [[Oman]] ushın joqarı dárejeli milliy domen. == Siltemeler == * [https://web.archive.org/web/20080821145458/http://www.iana.org/root-whois/om.htm IANA .om whois maǵlıwmatları] * [https://web.archive.org/web/20060523020325/http://www.omnic.om/omnic/rules.htm OMnic] {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20060523020325/http://www.omnic.om/omnic/rules.htm |date=2006-05-23 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060523020325/http://www.omnic.om/omnic/rules.htm |date=2006-05-23 }} - .om domenine dizimnen ótiw maǵlıwmatları * [https://web.archive.org/web/20060523020325/http://www.omnic.om/omnic/rules.htm OMnic Qaǵıyda hám kórsetpeler] {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20060523020325/http://www.omnic.om/omnic/rules.htm |date=2006-05-23 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060523020325/http://www.omnic.om/omnic/rules.htm |date=2006-05-23 }} {{ccTLD}} gwlbg7l6kqh75qn5c4n4o5tgb1dkvb2 0 11911 121533 117092 2025-06-18T15:20:11Z Janabaevazizbek 10433 121533 wikitext text/x-wiki '''.bm''' — [[Bermud atawları]] ushın joqarı dárejeli milliy domen. == Siltemeler == * [https://web.archive.org/web/20060417080637/http://www.iana.org/root-whois/bm.htm IANA .bm whois maǵlıwmatları] {{ccTLD}} o36ejr19diktzhs91bzdvne3q7k564i 0 18198 121531 85616 2025-06-18T13:17:02Z Janabaevazizbek 10433 Janabaevazizbek atlı paydalanıwshı [[Jetibay (Jambul wálayatı)]] betin [[Jetibay (Jambıl wálayatı)]] betine aldınǵı bette baǵdarlawshı silteme qaldırmastan kóshirdi 85616 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Jetibay | negizgi atı = {{Lang-kz|Жетібай}} | túri = Awıl | súwret = | gerb = | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir = | lat_deg = | lat_min = | lat_sec = | lon_dir = | lon_deg = | lon_min = | lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = Qazaqstan | status = | qaraydı = | region túri = | region = | kestede region = | rayon túri = | rayon = | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = | basshı = | dúzilgen waqtı = 1980 | dáslepki derekler = | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = | jer maydanı = | ıqlımı = | xalıq sanı = | sanalǵan jıl = | xalıq tıǵızlıǵı = | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = +6:00 | DST = | telefon kodı = +772637 | pochta indeksi = 080107 | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = 08 (H) | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = }} '''Jetibay''' ({{Lang-kk|Жетібай}}, 1993-jılǵa shekem — ''Novoivanovka''<ref>{{Web deregi|url=http://kazakhstan.news-city.info/docs/sistemso/dok_percho.htm|bet=Постановление Верховного Совета от 04.05.1993 года * «ОБ УПОРЯДОЧЕНИИ ТРАНСКРИБИРОВАНИЯ НА РУССКОМ ЯЗЫКЕ КАЗАХСКИХ ТОПОНИМОВ, НАИМЕНОВАНИИ И ПЕРЕИМЕНОВАНИИ ОТДЕЛЬНЫХ АДМИНИСТРАТИВНО — ТЕРРИТОРИАЛЬНЫХ ЕДИНИЦ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН»|qaralgan sana=2013-06-10|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140714152727/http://kazakhstan.news-city.info/docs/sistemso/dok_percho.htm|arxivsáne=2014-07-14}}</ref>) — [[Qazaqstan|Qazaqstan Respublikasınıń]] [[Jambul (wálayat)|Jambul wálayatı]], [[Bayzaq (rayon)|Bayzaq rayonındaǵı]] awıl. Jalǵıztóbin awıl okruginiń basqarıw orayı.Rayonnıń basqarıw orayı Sarykemer awılınan 10 km arqa-batısta jaylasqan. KATO kodı — 313639100<ref>{{Web deregi|url=http://www.stat.kz/klassifikacii/DocLib/государственные/katonew1.xls|bet=База КАТО|nashriyot=Агентство Республики Казахстан по статистике|qaralgan sana=2013-06-06|arxivurl=https://www.webcitation.org/6HBw2fcp0?url=http://www.stat.kz/klassifikacii/DocLib/%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B5/katonew1.xls|arxivsáne=2013-06-07}}</ref>. == Xalqı == 1999-jılda awıl xalqı 1986 adamdı (1148 er adam hám 838 hayal) payda etken<ref name="stat">{{Web deregi|url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/Население%20рус%201%20том.pdf|bet=Итоги Национальной переписи населения Республики Казахстан 2009 года|nashriyot=Агентство Республики Казахстан по статистике|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/Население%20рус%201%20том.pdf|arxivsáne=2013-05-13}}</ref>. 2009-jılǵı xalıqtı dizimge alıw maǵlıwmatlarına qaraǵanda, awılda 1945 adam (984 er adam hám 961 hayal) jasaǵan<ref name="stat" />. == Derekler == {{derekler}} {{geo-stub}} [[Kategoriya:Bayzaq rayonındaǵı xalıq punktleri]] [[Kategoriya:Qazaqstan xalıq punktleri]] [[Kategoriya:Qazaqstan awılları]] [[Kategoriya:Bayzaq rayonı xalıq punktleri]] f2c70fjow4e7ldt1coxa8glqn6is604 4 23879 121526 121515 2025-06-18T12:00:14Z Jembot 4424 Bot: Maǵlıwmatlar jańalandı 121526 wikitext text/x-wiki {{/begin|50}} |- | 1 || [[User:Qaraqalpaqpan|<span style="color:gray">Qaraqalpaqpan</span>]] || [[Special:Contributions/Qaraqalpaqpan|{{formatnum:17813}}]] || {{Permissions|Qaraqalpaqpan}} |- | 2 || [[User:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] || [[Special:Contributions/Janabaevazizbek|{{formatnum:15779}}]] || {{Permissions|Janabaevazizbek}} |- | 3 || [[User:Inosham|Inosham]] || [[Special:Contributions/Inosham|{{formatnum:3925}}]] || {{Permissions|Inosham}} |- | 4 || [[User:Frhdkazan|Frhdkazan]] || [[Special:Contributions/Frhdkazan|{{formatnum:3445}}]] || {{Permissions|Frhdkazan}} |- | 5 || [[User:Abdullaeva Shaxnoza-Banu|<span style="color:gray">Abdullaeva Shaxnoza-Banu</span>]] || [[Special:Contributions/Abdullaeva Shaxnoza-Banu|{{formatnum:3374}}]] || {{Permissions|Abdullaeva Shaxnoza-Banu}} |- | 6 || [[User:Srajatdin Usnatdinov|Srajatdin Usnatdinov]] || [[Special:Contributions/Srajatdin Usnatdinov|{{formatnum:2846}}]] || {{Permissions|Srajatdin Usnatdinov}} |- | 7 || [[User:Рахман3|<span style="color:gray">Рахман3</span>]] || [[Special:Contributions/Рахман3|{{formatnum:2150}}]] || {{Permissions|Рахман3}} |- | 8 || [[User:Bekan88|Bekan88]] || [[Special:Contributions/Bekan88|{{formatnum:2038}}]] || {{Permissions|Bekan88}} |- | 9 || [[User:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] || [[Special:Contributions/Doniyor Yóldoshev|{{formatnum:1922}}]] || {{Permissions|Doniyor Yóldoshev}} |- | 10 || [[User:PirjanovNurlan|<span style="color:gray">PirjanovNurlan</span>]] || [[Special:Contributions/PirjanovNurlan|{{formatnum:1553}}]] || {{Permissions|PirjanovNurlan}} |- | 11 || [[User:Rabiga Shabatova|Rabiga Shabatova]] || [[Special:Contributions/Rabiga Shabatova|{{formatnum:1376}}]] || {{Permissions|Rabiga Shabatova}} |- | 12 || [[User:Anas1712|<span style="color:gray">Anas1712</span>]] || [[Special:Contributions/Anas1712|{{formatnum:1155}}]] || {{Permissions|Anas1712}} |- | 13 || [[User:Qarahat|<span style="color:gray">Qarahat</span>]] || [[Special:Contributions/Qarahat|{{formatnum:1104}}]] || {{Permissions|Qarahat}} |- | 14 || [[User:Gozzalina|Gozzalina]] || [[Special:Contributions/Gozzalina|{{formatnum:1043}}]] || {{Permissions|Gozzalina}} |- | 15 || [[User:Makenzis|<span style="color:gray">Makenzis</span>]] || [[Special:Contributions/Makenzis|{{formatnum:785}}]] || {{Permissions|Makenzis}} |- | 16 || [[User:Kuwanishbek|<span style="color:gray">Kuwanishbek</span>]] || [[Special:Contributions/Kuwanishbek|{{formatnum:778}}]] || {{Permissions|Kuwanishbek}} |- | 17 || [[User:AlefZet|<span style="color:gray">AlefZet</span>]] || [[Special:Contributions/AlefZet|{{formatnum:678}}]] || {{Permissions|AlefZet}} |- | 18 || [[User:Aysabirlijol|<span style="color:gray">Aysabirlijol</span>]] || [[Special:Contributions/Aysabirlijol|{{formatnum:624}}]] || {{Permissions|Aysabirlijol}} |- | 19 || [[User:Umarxon III|<span style="color:gray">Umarxon III</span>]] || [[Special:Contributions/Umarxon III|{{formatnum:615}}]] || {{Permissions|Umarxon III}} |- | 20 || [[User:Baurzhanuly|<span style="color:gray">Baurzhanuly</span>]] || [[Special:Contributions/Baurzhanuly|{{formatnum:538}}]] || {{Permissions|Baurzhanuly}} |- | 21 || [[User:Biypona|<span style="color:gray">Biypona</span>]] || [[Special:Contributions/Biypona|{{formatnum:517}}]] || {{Permissions|Biypona}} |- | 22 || [[User:Bazarbaeva Eleonora|<span style="color:gray">Bazarbaeva Eleonora</span>]] || [[Special:Contributions/Bazarbaeva Eleonora|{{formatnum:433}}]] || {{Permissions|Bazarbaeva Eleonora}} |- | 23 || [[User:QRNKS|<span style="color:gray">QRNKS</span>]] || [[Special:Contributions/QRNKS|{{formatnum:413}}]] || {{Permissions|QRNKS}} |- | 24 || [[User:Mrshaxas|<span style="color:gray">Mrshaxas</span>]] || [[Special:Contributions/Mrshaxas|{{formatnum:404}}]] || {{Permissions|Mrshaxas}} |- | 25 || [[User:Pathoschild|<span style="color:gray">Pathoschild</span>]] || [[Special:Contributions/Pathoschild|{{formatnum:399}}]] || {{Permissions|Pathoschild}} |- | 26 || [[User:Minorax|<span style="color:gray">Minorax</span>]] || [[Special:Contributions/Minorax|{{formatnum:352}}]] || {{Permissions|Minorax}} |- | 27 || [[User:Muxammedqudaynazarov|<span style="color:gray">Muxammedqudaynazarov</span>]] || [[Special:Contributions/Muxammedqudaynazarov|{{formatnum:352}}]] || {{Permissions|Muxammedqudaynazarov}} |- | 28 || [[User:Begdullaman|Begdullaman]] || [[Special:Contributions/Begdullaman|{{formatnum:312}}]] || {{Permissions|Begdullaman}} |- | 29 || [[User:Nurlibek Urgenichbaev|<span style="color:gray">Nurlibek Urgenichbaev</span>]] || [[Special:Contributions/Nurlibek Urgenichbaev|{{formatnum:297}}]] || {{Permissions|Nurlibek Urgenichbaev}} |- | 30 || [[User:Qareken Balasi|<span style="color:gray">Qareken Balasi</span>]] || [[Special:Contributions/Qareken Balasi|{{formatnum:285}}]] || {{Permissions|Qareken Balasi}} |- | 31 || [[User:BEGJIGIT|<span style="color:gray">BEGJIGIT</span>]] || [[Special:Contributions/BEGJIGIT|{{formatnum:252}}]] || {{Permissions|BEGJIGIT}} |- | 32 || [[User:Saxibjamal Esemuratova|<span style="color:gray">Saxibjamal Esemuratova</span>]] || [[Special:Contributions/Saxibjamal Esemuratova|{{formatnum:239}}]] || {{Permissions|Saxibjamal Esemuratova}} |- | 33 || [[User:Pirnazarova|<span style="color:gray">Pirnazarova</span>]] || [[Special:Contributions/Pirnazarova|{{formatnum:221}}]] || {{Permissions|Pirnazarova}} |- | 34 || [[User:Holder|<span style="color:gray">Holder</span>]] || [[Special:Contributions/Holder|{{formatnum:218}}]] || {{Permissions|Holder}} |- | 35 || [[User:Miracle0302|<span style="color:gray">Miracle0302</span>]] || [[Special:Contributions/Miracle0302|{{formatnum:213}}]] || {{Permissions|Miracle0302}} |- | 36 || [[User:Begjigit|<span style="color:gray">Begjigit</span>]] || [[Special:Contributions/Begjigit|{{formatnum:208}}]] || {{Permissions|Begjigit}} |- | 37 || [[User:Kmoksy|<span style="color:gray">Kmoksy</span>]] || [[Special:Contributions/Kmoksy|{{formatnum:207}}]] || {{Permissions|Kmoksy}} |- | 38 || [[User:ДолбоЯщер|<span style="color:gray">ДолбоЯщер</span>]] || [[Special:Contributions/ДолбоЯщер|{{formatnum:192}}]] || {{Permissions|ДолбоЯщер}} |- | 39 || [[User:NurkaArzay|<span style="color:gray">NurkaArzay</span>]] || [[Special:Contributions/NurkaArzay|{{formatnum:173}}]] || {{Permissions|NurkaArzay}} |- | 40 || [[User:Gúlxan Medetbekovna|<span style="color:gray">Gúlxan Medetbekovna</span>]] || [[Special:Contributions/Gúlxan Medetbekovna|{{formatnum:168}}]] || {{Permissions|Gúlxan Medetbekovna}} |- | 41 || [[User:Bakhit|<span style="color:gray">Bakhit</span>]] || [[Special:Contributions/Bakhit|{{formatnum:164}}]] || {{Permissions|Bakhit}} |- | 42 || [[User:Melek jurnalist|<span style="color:gray">Melek jurnalist</span>]] || [[Special:Contributions/Melek jurnalist|{{formatnum:155}}]] || {{Permissions|Melek jurnalist}} |- | 43 || [[User:DARIO SEVERI|<span style="color:gray">DARIO SEVERI</span>]] || [[Special:Contributions/DARIO SEVERI|{{formatnum:148}}]] || {{Permissions|DARIO SEVERI}} |- | 44 || [[User:Jannazarova Sh|<span style="color:gray">Jannazarova Sh</span>]] || [[Special:Contributions/Jannazarova Sh|{{formatnum:136}}]] || {{Permissions|Jannazarova Sh}} |- | 45 || [[User:Jámiy|<span style="color:gray">Jámiy</span>]] || [[Special:Contributions/Jámiy|{{formatnum:133}}]] || {{Permissions|Jámiy}} |- | 46 || [[User:Romaine|<span style="color:gray">Romaine</span>]] || [[Special:Contributions/Romaine|{{formatnum:128}}]] || {{Permissions|Romaine}} |- | 47 || [[User:Kagansky|<span style="color:gray">Kagansky</span>]] || [[Special:Contributions/Kagansky|{{formatnum:124}}]] || {{Permissions|Kagansky}} |- | 48 || [[User:Munavvaroy|<span style="color:gray">Munavvaroy</span>]] || [[Special:Contributions/Munavvaroy|{{formatnum:123}}]] || {{Permissions|Munavvaroy}} |- | 49 || [[User:Purodha|<span style="color:gray">Purodha</span>]] || [[Special:Contributions/Purodha|{{formatnum:121}}]] || {{Permissions|Purodha}} |- | 50 || [[User:Maqmud Abdujaparov|<span style="color:gray">Maqmud Abdujaparov</span>]] || [[Special:Contributions/Maqmud Abdujaparov|{{formatnum:112}}]] || {{Permissions|Maqmud Abdujaparov}} {{/end}} tgovgg1pv92b5yvice90bd62qkckczt 0 24454 121588 118254 2025-06-19T10:06:47Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121588 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Mersisayd | negizgi atı = {{lang-en|Merseyside}} | túri = | súwret =[[Fayl:Liverpool skyline from the Mersey Ferry - 2012-05-27.JPG|200px]] | gerb = Merseyside CoA.svg | bayraq = County Flag of Merseyside.png | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir = | lat_deg = | lat_min = | lat_sec = | lon_dir = | lon_deg = | lon_min = | lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = Ullı Britaniya | status = Saltanatlı metropoliten graflıǵı | qaraydı = | region túri = | region = Arqa-batis Angliya | kestede region = | rayon túri = | rayon = | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = EnglandMerseyside.png | region kartası = MerseysideNumbered.png | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = 5 hákimshilik rayon hám okrug | basshı túri = | basshı = | dúzilgen waqtı = [[1974-jıl]] [[1-aprel]] | dáslepki derekler = | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = | jer maydanı = 645 | ıqlımı = | xalıq sanı = 1 381 189 | sanalǵan jıl = 2011 | xalıq tıǵızlıǵı = 2 142 | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = | DST = | telefon kodı = | pochta indeksi = | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = }} '''Mersisayd''' ({{lang-en|Merseyside}}) — [[Angliya]] batısındaǵı saltanatlı hám metropoliten graflıǵı. Arqa-batis Angliya aymaǵına kiredi. Liverpul hám Mersinıń aǵıwınıń eki tárepi boyınsha jaqın jerde jaylasqan jerlerdi óz ishine alǵan konurbaciya. En iri qalası [[Liverpul]]. Xalqı 1350,2 mıń adam (graflıqlar arasında 9-orın) == Geografiyası == Aymaqtıń ulıwma maydanı - 645 km² (43-orın). == Tariyxı == Graflıq 1974-jılı dúzilgen. == Administrativlik bóliniw == Graflıq quramına 4 metropoliten rayonı (boro) kiredi: {| | [[Fayl:MerseysideNumbered.png|center|200px]] | # [[Liverpul|Siti-of-Liverpul]] # [[Sefton]] # [[Nousli]] # [[Sent-Helens (rayon)|Sent-Helens]] # [[Uirrel]] |} == Belgili jerlesleri hám turǵınları == *[[The Beatles]] *Pit Byorns (1959) - muzıkant, britaniyalıq Dead Or Alive pop-toparınıń solistı. *[[Kim Marsh]] (1976) - inglis aktrisası hám qosıqshısı. *[[Stiven Jerrard]] (1980) - futbolshı, [[Liverpul (futbol klubı)|«Liverpulda»]] oynaǵan (1998—2015). *[[Rik Estli]] (1966) - britaniya qosıqshısı. kyqgbgz6vlx2t417iw57s5eop5yqz3t 121589 121588 2025-06-19T10:07:10Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121589 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Mersisayd | negizgi atı = {{lang-en|Merseyside}} | túri = | súwret =[[Fayl:Liverpool skyline from the Mersey Ferry - 2012-05-27.JPG|200px]] | gerb = Merseyside CoA.svg | bayraq = County Flag of Merseyside.png | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir = | lat_deg = | lat_min = | lat_sec = | lon_dir = | lon_deg = | lon_min = | lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = Ullı Britaniya | status = Saltanatlı metropoliten graflıǵı | qaraydı = | region túri = | region = Arqa-batis Angliya | kestede region = | rayon túri = | rayon = | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = EnglandMerseyside.png | region kartası = MerseysideNumbered.png | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = 5 hákimshilik rayon hám okrug | basshı túri = | basshı = | dúzilgen waqtı = [[1974-jıl]] [[1-aprel]] | dáslepki derekler = | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = | jer maydanı = 645 | ıqlımı = | xalıq sanı = 1 381 189 | sanalǵan jıl = 2011 | xalıq tıǵızlıǵı = 2 142 | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = | DST = | telefon kodı = | pochta indeksi = | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = }} '''Mersisayd''' ({{lang-en|Merseyside}}) — [[Angliya]] batısındaǵı saltanatlı hám metropoliten graflıǵı. Arqa-batis Angliya aymaǵına kiredi. Liverpul hám Mersinıń aǵıwınıń eki tárepi boyınsha jaqın jerde jaylasqan jerlerdi óz ishine alǵan konurbaciya. En iri qalası [[Liverpul]]. Xalqı 1350,2 mıń adam (graflıqlar arasında 9-orın) == Geografiyası == Aymaqtıń ulıwma maydanı - 645 km² (43-orın). == Tariyxı == Graflıq 1974-jılı dúzilgen. == Administrativlik bóliniw == Graflıq quramına 4 metropoliten rayonı (boro) kiredi: {| | [[Fayl:MerseysideNumbered.png|center|200px]] | # [[Liverpul|Siti-of-Liverpul]] # [[Sefton]] # [[Nousli]] # [[Sent-Helens (rayon)|Sent-Helens]] # [[Uirrel]] |} == Belgili jerlesleri hám turǵınları == *[[The Beatles]] *Pit Byorns (1959) — muzıkant, britaniyalıq Dead Or Alive pop-toparınıń solistı. *[[Kim Marsh]] (1976) — inglis aktrisası hám qosıqshısı. *[[Stiven Jerrard]] (1980) — futbolshı, [[Liverpul (futbol klubı)|«Liverpulda»]] oynaǵan (1998—2015). *[[Rik Estli]] (1966) — britaniya qosıqshısı. o6bux7i4fk71hg830pxuyivrsdt2d7p 0 24973 121537 119194 2025-06-18T17:53:04Z Bekan88 11311 121537 wikitext text/x-wiki '''Google Messages'''<ref name="Rebrand">{{Web deregi|url=https://9to5google.com/2023/12/01/google-messages-name/|bet='Messages by Google' is now just 'Google Messages'|arxivurl=https://web.archive.org/web/20231202040120/https://9to5google.com/2023/12/01/google-messages-name/|arxivsáne=December 2, 2023|avtor=Li|at=Abner|sáne=December 1, 2023|jumıs=9t5oGoogle|qaralǵan sáne=December 4, 2023}}</ref> (burın '''Messenger, Android Messages''' hám '''Messages by Google''' dep atalǵan) — bul [[Google]] tárepinen onıń [[Android]] hám Wear OS mobil operaciyalıq sistemaları ushın islep shıǵılǵan tekst xabar almasıw programmalıq qosımshası. Ol sonday-aq [[veb-qosımsha]] sıpatında da bar. Googledıń Android ekosisteması ushın rásmiy universal xabar almasıw platforması Messages SMS, MMS hám Rich Communication Services (RCS) xızmetlerin qollanadı. 2023-jıldan baslap, Google qatnasıwshı Android qurılmalarında RCS-ti Apple qurılmalarındaǵı iMessage ámelge asırılıwına uqsas túrde,<ref>{{Web deregi|url=https://9to5google.com/2023/08/08/google-messages-rcs-default/|bet=Google Messages turning on RCS by default, group E2E encryption launches|avtor=Li|at=Abner|qaralǵan sáne=20 November 2023}}</ref> standart boyınsha aktivlestirdi.<ref>{{Web deregi|url=https://www.androidpolice.com/google-messages-sms-react-suggested-starring-replies-more/|bet=Google is making Messages even more like iMessage, but still won't get you that blue bubble|avtor=Sattelberg|at=Will|sáne=2022-10-20|til=en-US|jumıs=Android Police|qaralǵan sáne=2022-11-05}}</ref> == Tariyxı == Android SMS xabar almasıwı ushın dáslepki derek kodı 2009-jılı Operaciyalıq Sistemaǵa integraciyalanǵan túrde shıǵarıldı. Ol 2014-jılı Android 5.0 Lollipop shıǵarılıwı menen Android-tan ǵárezsiz óz aldına qosımsha sıpatında shıǵarılıp, Googledıń Nexus telefonlar liniyasında Google Hangouts-tı standart SMS qosımshası sıpatında almastırdı.<ref>{{Web deregi|url=https://www.androidpolice.com/2014/10/15/google-the-new-messenger-app-in-android-5-0-is-a-stock-smsmms-solution-not-a-hangouts-replacement-rebrand/|bet=Google: The New "Messenger" App In Android 5.0 Is A Stock SMS/MMS Solution, Not A Hangouts Replacement / Rebrand|sáne=October 15, 2014|jumıs=Android Police|qaralǵan sáne=May 25, 2020}}</ref> 2018-jılı Messages RCS xabarların qabılladı hám úlken maǵlıwmat faylların jiberiw, basqa qosımshalar menen sinxronlaw, hátte ǵalabalıq xabarlardı jaratıw imkaniyatına iye boldı. Bul Google veb ushın Messages xızmetin iske túsirgen waqıtqa tayarlıq edi.<ref>{{Web deregi|url=https://www.businessinsider.com/google-messages-for-web-how-to-android-imessage-2019-12|bet=Android users who are jealous of iMessage need to know about Google's 'Messages for web' service, which lets you text from almost any computer|avtor=Villas-Boas|at=Antonio|jumıs=Business Insider}}</ref> 2019-jıldıń dekabr ayında Google, Google tárepinen jaylastırılǵan RCS xızmeti arqalı Rich Communication Services (RCS) xabar almasıwın qollap-quwatlawdı engize basladı, bul paydalanıwshı interfeysinde «sáwbetlesiw funkciyaları» dep ataldı.<ref>{{Web deregi|url=https://www.cnbc.com/2019/12/18/google-messages-get-rcs-on-android-to-make-it-more-like-apple-imessage.html|bet=Google Messages get RCS on Android to make it more like Apple iMessage|sáne=December 18, 2019|jumıs=CNBC|qaralǵan sáne=July 30, 2020}}</ref> Bunıń izinen 2020-jıl dawamında keńirek globallıq engiziw ámelge asırıldı.<ref>{{Web deregi|url=https://www.androidpolice.com/2020/11/03/google-messages-begins-rolling-out-rcs-support-in-italy/|bet=RCS support in Messages is spreading to more countries, including India|avtor=Vonau|at=Manuel|sáne=November 3, 2020|jumıs=Android Police}}</ref> Qosımsha 2020-jıldıń aprel ayında 1 milliard ornatıwdan astı,<ref name=":0">{{Web deregi|url=https://www.androidpolice.com/2020/05/01/google-messages-passes-one-billion-installs-on-the-play-store/|bet=Google Messages passes one billion installs on the Play Store|sáne=May 1, 2020|jumıs=Android Police|qaralǵan sáne=May 25, 2020}}</ref> bir jıldan az waqıt ishinde ornatıwlar sanın eki esege arttırdı.<ref>{{Web deregi|url=https://www.androidpolice.com/2019/05/25/googles-android-messages-passes-500-million-installs-on-the-play-store/|bet=Google's Android Messages passes 500 million installs on the Play Store|sáne=May 25, 2019|jumıs=Android Police|qaralǵan sáne=May 25, 2020}}</ref> Dáslepki waqıtta, RCS túpkilikli shifrlawdı qollap-quwatlamadı.<ref>{{Web deregi|url=https://www.cnbc.com/2019/12/18/google-messages-get-rcs-on-android-to-make-it-more-like-apple-imessage.html|bet=Google makes texting on Android more like Apple's iMessage but with one less safeguard against spying eyes|avtor=Haselton|at=Todd|sáne=December 18, 2019|jumıs=[[CNBC]]}}</ref> 2021-jıldıń iyun ayında Google barlıq birme-bir RCS tiykarındaǵı sáwbetlesiwler ushın,<ref>{{Web deregi|url=https://arstechnica.com/gadgets/2021/06/google-enables-end-to-end-encryption-for-androids-default-sms-rcs-app/|bet=Google enables end-to-end encryption for Android's default SMS/RCS app|avtor=Amadeo|at=Ron|sáne=June 16, 2021|jumıs=Ars Technica}}</ref><ref>{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2021/6/15/22534173/google-android-summer-features-earthquake-messages-emoji-kitchen-auto-voice-access|bet=Google adds E2E RCS encryption to Messages, emoji mashup suggests, and more for Android|avtor=Clark|at=Mitchell|sáne=June 15, 2021|jumıs=The Verge}}</ref><ref name=":1">{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/platform/amp/2020/11/19/21574451/android-rcs-encryption-message-end-to-end-beta|bet=Google is rolling out end-to-end encryption for RCS in Android Messages beta|avtor=Bohn|at=Dieter|sáne=November 19, 2020|jumıs=The Verge|baspaxana=Vox Media, Inc.|qaralǵan sáne=November 28, 2020}}</ref> 2022-jıldıń dekabr ayında beta-paydalanıwshılarǵa barlıq RCS toparlıq chatları ushın,<ref name=":4">{{Web deregi|url=https://www.pcmag.com/news/google-messages-gets-end-to-end-encryption-for-group-chats-on-android|bet=Google Messages Gets End-to-End Encryption for Group Chats on Android|til=en|jumıs=PCMAG|qaralǵan sáne=2022-12-02}}</ref><ref name=":5">{{Web deregi|url=https://9to5google.com/2022/12/02/google-messages-group-encryption/|bet=Google Messages starts rolling out end-to-end encryption (E2EE) for group chats in beta|avtor=Li|at=Abner|sáne=2022-12-02|til=en-US|jumıs=[[9to5Google]]|qaralǵan sáne=2022-12-02}}</ref> hám 2023-jıldıń avgust ayına qaray barlıq RCS paydalanıwshıları ushın, sonday-aq shifrlawdı xoshametlew maqsetinde barlıq paydalanıwshılarǵa RCS-ti standart boyınsha qosıw arqalı Messages qosımshasında Signal protokolın qollanıp, tolıǵı menen shifrlawdı standart boyınsha engizdi.<ref name=":6">{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2023/08/08/google-messages-will-now-use-rcs-by-default-and-encrypt-group-chats/|bet=Google's Messages app will now use RCS by default and encrypt group chats|avtor=Perez|at=Sarah|sáne=2023-08-08|til=en-US|jumıs=TechCrunch|qaralǵan sáne=2023-08-09}}</ref> ] 2023-jıldıń iyul ayında Google Message Layer Security (MLS) tolıǵı menen shifrlaw protokolın Google Messages-ke engizejaǵın járiyaladı.<ref>{{Web deregi|url=https://security.googleblog.com/2023/07/an-important-step-towards-secure-and.html|bet=An important step towards secure and interoperable messaging|til=en|jumıs=Google Online Security Blog|qaralǵan sáne=2024-12-12}}</ref> Samsung Galaxy S21-den baslap, Messages ayırım regionlar hám operatorlar ushın One UI-da Samsungtıń ishki Messages qosımshasın standart tekstli xabar almasıw qosımshası sıpatında almastırdı.<ref>{{Web deregi|url=https://www.cnet.com/news/samsung-galaxy-s21-makes-google-messages-app-native/|bet=Samsung Galaxy S21 makes Google Messages app native, but there's a catch|avtor=Rayome|at=Alison DeNisco|jumıs=CNET|qaralǵan sáne=April 28, 2021}}</ref> 2021-jıldıń aprel ayında qosımsha Samsung qurılmalarında One UI aspektlerine sáykeslendiriw ushın paydalanıwshı interfeysi ózgerislerin ala basladı, sonıń ishinde ergonomikanı jaqsılaw ushın xabarlar diziminiń joqarǵı bólegin ekrannıń ortasına qaray jıljıtıw da bar.<ref>{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2021/4/28/22407361/google-messages-samsung-s21-ultra-one-ui-redesign|bet=Google Messages gets One UI-inspired redesign on recent Samsung flagships|avtor=Porter|at=Jon|sáne=April 28, 2021|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=April 28, 2021}}</ref><ref>{{Web deregi|url=https://www.cnet.com/news/samsung-redesigns-its-smartphone-user-interface-with-one-ui/|bet=Samsung redesigns its smartphone user interface with One samsung UI|avtor=Tibken|at=Shara|jumıs=CNET|qaralǵan sáne=February 20, 2019}}</ref> 2023-jıldıń fevral ayında Google Messages paydalanıwshı interfeysindegi «sáwbetlesiw funkciyaları» degen atamalardı «RCS» penen almastıra basladı.<ref name=":32">{{Web deregi|url=https://www.phonearena.com/news/google-drops-chat-for-rcs_id145788|bet=Google drops "Chat" for "RCS" on Android|avtor=Friedman|at=Alan|sáne=23 February 2023|til=en-US|jumıs=Phone Arena|qaralǵan sáne=2023-02-26}}</ref> 2023-jıldıń avgust ayında Google, paydalanıwshılardıń qáwipsiz xabar almasıwdan paydalanıwına imkaniyat beriw ushın, eger olar bas tartpasa, Messages barlıq paydalanıwshılar ushın standart boyınsha RCS-ti qollanatuǵının járiyaladı. 2023-jıldıń dekabr ayında bir neshe jańa funkciyalardıń payda bolıwı menen qosımsha «Google Messages» dep qayta ataldı. 2024-jıldıń iyul ayında Samsung ayırım aymaqlarda Galaxy Z Fold 6 hám Flip-ten baslap óz Galaxy qurılmalarına Samsung Messages qosımshasın aldın-ala ornatıwdı toqtatatuǵının, onıń ornına Google Messages-ke ústinlik beretuǵının járiyaladı.<ref>{{Web deregi|url=https://9to5google.com/2024/07/20/samsung-google-messages-no-longer-pre-installing/|bet=Samsung going all in on Google Messages in US, stops pre-installing Samsung Messages on Galaxy phones|avtor=Schoon|at=Ben|sáne=2024-07-21|til=en-US|jumıs=9to5Google|qaralǵan sáne=2024-07-21}}</ref> == Funkciyaları == Google Messages-tegi eń áhmiyetli funkciyalardıń ayırımları:<ref>{{Web deregi|url=https://messages.google.com/|bet=Messages by Google - A simple, helpful text messaging app|til=en|jumıs=messages.google.com|qaralǵan sáne=2022-11-04}}</ref> * [[Android]], Wear OS yamasa veb arqalı mobil maǵlıwmat hám Wi-Fi ústinen jeke (1:1) yamasa toparlıq chat sáwbetlesiwlerinde tez tekstli hám dawıslı xabarlardı jiberiw. * RCS chatları ushın túpkilikli shifrlaw. * Teriw, jiberilgen, jetkerilgen hám oqılǵan statusı. * Belgili bir xabarlarǵa juwap beriw hám reakciya bildiriw. * Fayllardı hám joqarı tınıqlıqtaǵı fotosúwretlerdi bólisiw. * Dawıslı xabarlardıń transkripciyaları. * Xabarlardı jobalastırıw. * Tuwılǵan kúnler hám belgili bir waqıttan soń siz juwap bermegen xabarlar ushın Nudges<ref name=":3">{{Web deregi|url=https://support.google.com/messages/answer/11555591?hl=en|bet=Get reminders with Nudges - Messages Help|jumıs=support.google.com|qaralǵan sáne=2022-11-04}}</ref> arqalı qosımsha ishindegi eskertiwler. * Google ekosisteması menen tıǵız integraciya, mısalı, Google Calendar, Meet,<ref>{{Web deregi|url=https://support.google.com/messages/answer/7538935?co=GENIE.Platform=Android&hl=en|bet=Make calls with Google Duo - Android - Messages Help|jumıs=support.google.com|qaralǵan sáne=May 25, 2020}}</ref> [[Google Kartalar|Maps]],<ref>{{Web deregi|url=https://www.androidpolice.com/how-to-share-location-android/|bet=How to share your location on Android|avtor=Kavafian|at=Hagop|sáne=2022-08-17|til=en-US|jumıs=Android Police|qaralǵan sáne=2022-11-04}}</ref> [[YouTube]],<ref>{{Web deregi|url=https://9to5google.com/2022/10/20/google-messages-youtube-pip/|bet=Google Messages adding in-app YouTube PiP, free RCS over inflight Wi-Fi, and more|avtor=Li|at=Abner|sáne=2022-10-20|til=en-US|jumıs=[[9to5Google]]|qaralǵan sáne=2022-11-04}}</ref> Photos,<ref>{{Web deregi|url=https://www.phonearena.com/news/google-messages-delivers-links-for-sharper-videos-and-photos_id138293|bet=Google Messages update allows users to send Photos links for sharper videos and pictures|avtor=Friedman|at=Alan|sáne=6 February 2022|til=en-US|jumıs=Phone Arena|qaralǵan sáne=2022-11-06}}</ref> Contacts, Assistant,<ref>{{Web deregi|url=https://blog.google/products/messages/access-assistant-messages-plus-latest-rcs/|bet=Access the Assistant in Messages, plus the latest on RCS|sáne=2019-02-25|til=en-us|jumıs=Google|qaralǵan sáne=2022-11-04}}</ref> Search, Safe Browsing t.b. * Veb-interfeys: Paydalanıwshılar <nowiki>https://messages.google.com/web</nowiki> saytına kirip, óz Google akkauntı menen kiriwi yamasa smartfonları arqalı kórsetkilgen [[QR kod|QR kodtı]] skanerlew arqalı qosımshanıń sheklengen veb-versiyasına kire aladı, bul versiya smartfonnıń baylanısta qalıwı shárti menen xabarlardı jiberiwge hám qabıllawǵa imkaniyat beredi.<ref>{{Web deregi|url=https://support.google.com/messages/answer/7611075?hl=en-419|bet=Check your messages on your computer or Android tablet - Messages Help|jumıs=support.google.com|qaralǵan sáne=2024-11-10}}</ref> * Telefon nomerin tanıw: Qosımsha qońıraw etiwshiniń mámleketin hám wálayatın kórsetedi. Qosımsha, eger nomer maǵlıwmatlar bazasında dizimge alınǵan bolsa, kompaniya atın yamasa spam qońırawlar ushın eskertiwdi kórsetiwi múmkin.<ref>{{Web deregi|url=https://support.google.com/phoneapp/answer/3459196?hl=en|bet=Use caller ID & spam protection - Phone app Help|jumıs=support.google.com|qaralǵan sáne=2023-02-13}}</ref> * Tańlanǵan Pixel, Galaxy hám [[Android]] qurılmalarında [[Gemini (chatbot)|Gemini chat-botına]] kiriw.<ref>{{Web deregi|url=https://support.google.com/gemini/answer/14599070|bet=Use Gemini in Google Messages - Gemini Apps Help|jumıs=support.google.com|qaralǵan sáne=2024-02-26}}</ref> == Derekler == {{Derekler}} [[Kategoriya:Google]] __BÖLİDİMÖNDEMEW__ [[Kategoriya:Google xızmetleri]] 6at3pfvt9uaaxnn22rsi5q3bi82p19v 0 25286 121566 121467 2025-06-19T06:43:38Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121566 wikitext text/x-wiki {{Waqıya infoqutısı | atı = Ullı depressiya | úlken waqıya atı = | logo = | logo ólshem = | logo astjazıw = | súwret = Lange-MigrantMother02.jpg | súwret ólshem = 200px | astjazıw = Doroteya Lanjtıń 1936-jıl mart ayında Kaliforniya shtatınıń Nipomo qalasında túsirilgen «Kóship kelgen ana» súwreti. Súwrettegi hayal — otız eki jasar Florens Ouen Tompson avtomobiliniń buzılıwınan keyin | karta = | karta ólshem = | karta astjazıw = | negizgi atı = | negizgi atı tili = | sáne = | waqıt zonası = | waqıt = | baslanǵan waqıt = [[1929|1929-jıl]] [[29-oktyabr]] | juwmaqlanǵan waqıt = 1939-jıl (Ekinshi jáhán urısınıń baslanıwı) | dawamlılıq = | waqıya ornı = | koordinatlar = | qosımsha atama = | túri = | waqıya sebebi = 1929-jılǵı birja krizisi | jınayatshı = | birinshi reportyor = | byudjet = | qáwenderler = | shólkemlestiriwshiler = | qatnasıwshılar = | nátiyje = | qurbanlar1 = | qurbanlar2 = | qurbanlar3 = | qaytıs bolǵanlar = | jaraqatlanǵanlar = | joytılǵanlar = | múlklik zıyan = | kómilgenler = | posqanlar = | sorastırıwlar = | tergewler = | koroner = | qamawlar = | gúman qılınǵanlar = | ayıplanǵanlar = | sudlanǵanlar = | shıǵınlar = | sud procesi = | húkim = | jaza = | publikaciya tıyımları = | sudlıq isti qaraw = | sıylıqlar = | videomateriallar = | websayt = | qosımshalar = }} '''Ullı depressiya''' ({{lang-en|Great Depression}}) — [[1929|1929-jıl]] [[24-oktyabr|24-oktyabrde]] AQSHta birja krizisi menen baslanǵan hám [[1939|1939-jılǵa]] shekem dawam etken jáhán ekonomikalıq krizisi<ref>{{cite web|url=https://www.history.com/topics/great-depression/great-depression-history|title=Great Depression History|publisher=[[History Channel]]|access-date=2021-12-05|archive-date=2021-12-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20211202205124/https://www.history.com/topics/great-depression/great-depression-history|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.nga.gov/learn/teachers/lessons-activities/uncovering-america/great-depression.html|title=Art and the Great Depression|publisher=National Gallery of Art|access-date=2021-12-05|archive-date=2021-12-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20211205150021/https://www.nga.gov/learn/teachers/lessons-activities/uncovering-america/great-depression.html|deadlink=no}}</ref> (en keskin dárejede 1929-1933-jıllarda)<ref>В статье [[Ромер, Кристина|Кристины Ромер]] о Великой депрессии в энциклопедии [[Британника|«Британника»]] указывается, что Великая депрессия «продолжалась примерно до 1941 года». См.: {{cite web|url=http://elsa.berkeley.edu/~cromer/great_depression.pdf|title=アーカイブされたコピー|archiveurl=https://www.webcitation.org/63vrtG5bW?url=http://elsa.berkeley.edu/~cromer/great_depression.pdf|archivedate=2011-12-14|accessdate=2012-07-10}}</ref>. 1930-jıllar uliwma Ullı depressiya dáwiri esaplanadı. Ullı depressiya AQSH, Kanada, Ullı Britaniya, Germaniya hám Franciyaǵa kóbirek tásir kórsetti, biraq basqa mámleketlerde de sezildi. Eń kóp dárejede sanaat qalaları zıyan kórdi, bir qatar mámleketlerde qurılıs derlik toqtap qaldı. Talaptıń qısqarıwı sebepli awıl xojalıǵı ónimleriniń bahası 40—60 % túsip ketti. == Derekler == cc8cfgng5caxbucg00ugc2zkoyqj2e3 0 25306 121535 2025-06-18T17:51:21Z Bekan88 11311 «[[:en:Special:Redirect/revision/1234760574|Google Alerts]]» betinen awdarılıp jaratıldı 121535 wikitext text/x-wiki [[Fayl:Google_Alerts_logo.png|nobaý|Google Alertstiń eski logotibi]] '''Google Alerts''' — bul [[Google]] tárepinen usınılatuǵın, kontenttiń ózgeriwin anıqlaw hám xabardar etiw xızmeti. Xızmet, paydalanıwshınıń izlew sorawına sáykes keletuǵın jańa nátiyjelerdi – veb-betler, gazeta maqalaları, bloglar yamasa ilimiy izertlewlerdi tapqanda, paydalanıwshıǵa elektron xatlar jiberedi<ref name="GSH-Create">{{Web deregi|url=https://support.google.com/websearch/answer/4815696?visit_id=638001667215838164-4059937248&rd=3|bet=Create an alert - Google Search Help|jumıs=Google Help|baspaxana=[[Google]]|qaralǵan sáne=2022-09-30}}</ref>. 2003-jılı Google kompaniyası Naga Katarudıń háreketleri nátiyjesinde payda bolǵan Google Alerts xızmetin iske qostı. Onıń atı Google Alerts ushın alınǵan úsh patentte de kórsetilgen<ref name="CNN-Almonds">{{Web deregi|url=https://money.cnn.com/2016/04/04/smallbusiness/naga-kataru-google-alerts/index.html|bet=Naga Kataru created Google Alerts. Now he's an almond farmer|avtor=Kavilanz|at=Parija|sáne=2016-04-04|jumıs=CNNMoney|baspaxana=[[CNN]]|qaralǵan sáne=2022-09-30}}</ref>. Google 2013-jılǵa kelip sistemanıń durıs islemey atırǵanın xabarladı: «Bizde Alerts xızmetiniń biz qálegenshe tolıq qamtıp ala almay atırǵanlıǵına baylanıslı ayırım mashqalalar bar»<ref name="CNN-Broken">{{Web deregi|url=https://www.forbes.com/sites/kashmirhill/2013/07/30/google-alerts-are-broken/|bet='Google Alerts' Are Broken|avtor=Hill|at=Kashmir|sáne=2013-07-30|til=en|jumıs=Forbes|qaralǵan sáne=2022-09-30}}</ref>. Degen menen, bul xızmet ele de islep tur hám pútkil dúnya júzinde tolıq qoljetimli. == Derekler == [[Kategoriya:Google xızmetleri]] 1l6r6dis55p3khwoeh37y1y6uklflkp 121536 121535 2025-06-18T17:52:07Z Bekan88 11311 121536 wikitext text/x-wiki [[Fayl:Google_Alerts_logo.png|nobaý|Google Alertstiń eski logotibi]] '''Google Alerts''' — bul [[Google]] tárepinen usınılatuǵın, kontenttiń ózgeriwin anıqlaw hám xabardar etiw xızmeti. Xızmet, paydalanıwshınıń izlew sorawına sáykes keletuǵın jańa nátiyjelerdi – veb-betler, gazeta maqalaları, bloglar yamasa ilimiy izertlewlerdi tapqanda, paydalanıwshıǵa elektron xatlar jiberedi<ref name="GSH-Create">{{Web deregi|url=https://support.google.com/websearch/answer/4815696?visit_id=638001667215838164-4059937248&rd=3|bet=Create an alert - Google Search Help|jumıs=Google Help|baspaxana=[[Google]]|qaralǵan sáne=2022-09-30}}</ref>. 2003-jılı Google kompaniyası Naga Katarudıń háreketleri nátiyjesinde payda bolǵan Google Alerts xızmetin iske qostı. Onıń atı Google Alerts ushın alınǵan úsh patentte de kórsetilgen<ref name="CNN-Almonds">{{Web deregi|url=https://money.cnn.com/2016/04/04/smallbusiness/naga-kataru-google-alerts/index.html|bet=Naga Kataru created Google Alerts. Now he's an almond farmer|avtor=Kavilanz|at=Parija|sáne=2016-04-04|jumıs=CNNMoney|baspaxana=[[CNN]]|qaralǵan sáne=2022-09-30}}</ref>. Google 2013-jılǵa kelip sistemanıń durıs islemey atırǵanın xabarladı: «Bizde Alerts xızmetiniń biz qálegenshe tolıq qamtıp ala almay atırǵanlıǵına baylanıslı ayırım mashqalalar bar»<ref name="CNN-Broken">{{Web deregi|url=https://www.forbes.com/sites/kashmirhill/2013/07/30/google-alerts-are-broken/|bet='Google Alerts' Are Broken|avtor=Hill|at=Kashmir|sáne=2013-07-30|til=en|jumıs=Forbes|qaralǵan sáne=2022-09-30}}</ref>. Degen menen, bul xızmet ele de islep tur hám pútkil dúnya júzinde tolıq qoljetimli. == Derekler == {{Derekler}} [[Kategoriya:Google xızmetleri]] __BÖLİDİMÖNDEMEW__ a21hpafdm2mmgziz88o8g12ts9kzxvq 0 25307 121538 2025-06-18T17:53:16Z Bekan88 11311 «[[:en:Special:Redirect/revision/1226980237|Google App Maker]]» betinen awdarılıp jaratıldı 121538 wikitext text/x-wiki '''Google App Maker''' — bul [[Google|Google Inc.]] tárepinen G Suite shańaraǵınıń bir bólegi sıpatında islep shıǵılǵan, az kod jazıwdı talap etetuǵın qosımshalardı islep shıǵıw quralı bolǵan. Ol baǵdarlamashılarǵa yamasa onıń paydalanıwshılarına veb ushın arnawlı biznes qosımshaların dúziwge hám jaylastırıwǵa imkaniyat berdi<ref>{{Cite news|last1=Chang|first1=Lulu|title=Developers can now take Google App Maker out for a test drive|url=https://www.digitaltrends.com/computing/google-app-maker/|publisher=[[Digital Trends]]|date=June 15, 2018}}</ref>. 2016-jılı iske qosılǵan bul xızmet,<ref>{{Cite news|title=Google App Maker aims to ease enterprise development|publisher=[[CIO magazine]]|url=https://www.cio.com/article/3146154/google-app-maker-aims-to-ease-enterprise-development.html}}</ref> G Suite Business hám Enterprise jazılıwı, sonday-aq, G Suite for Education basılımına iye bolǵan paydalanıwshılar ushın qoljetimli edi<ref>{{Cite news|title=App Maker, Google's low-code tool for building business apps, comes out of beta|url=https://techcrunch.com/2018/06/14/app-maker-googles-low-code-tool-for-building-business-apps-comes-out-of-beta/|publisher=[[TechCrunch]]}}</ref>. Google App Maker paydalanıwshılarǵa vidjetlerdi ornatılǵan shablonları bar vizual redaktorǵa súyrep aparıp taslawǵa múmkinshilik berdi. Qosımshalardı [[HTML]], [[CSS]], [[JavaScript]], JQuery hám Googledıń óziniń [[Material Design]] vizual freymvorkı járdeminde beyimlestiriw múmkin edi<ref>{{Cite news|title=Google App Maker now open to public, to make app development easier|url=https://www.digit.in/news/apps/google-app-maker-now-open-to-public-to-make-app-development-easier-41684.html|publisher=[[Digit (magazine)|Digit]]}}</ref><ref>{{Cite news|title=Google launches App Maker to help people easily build custom enterprise software|url=https://venturebeat.com/2016/11/30/google-launches-app-maker-to-help-people-easily-build-custom-enterprise-software/|publisher=[[VentureBeat]]}}</ref><ref>{{Cite news|title=G Suitened with helping of Google's App Maker|url=https://www.theregister.co.uk/2018/06/15/goggle_app_maker/|publisher=[[The Register]]}}</ref>. PC Magazine jurnalı Google App Makerdi 3.5/5 dep bahalaǵan<ref>{{Cite news|title=Google App Maker's Review|url=https://in.pcmag.com/google-app-maker|publisher=[[PC Magazine]]}}</ref>. Google kompaniyası AppSheet-ti satıp alǵannan keyin, App Maker redaktorı hám paydalanıwshı qosımshaları 2021-jıl 19-yanvarda jabıldı. Jańa qosımshalardı jaratıw 2020-jıl 15-aprelde toqtatıldı<ref>{{Web deregi|url=https://gsuiteupdates.googleblog.com/2020/01/app-maker-update.html|bet=Google App Maker will be shut down on January 19, 2021|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200306173115/https://gsuiteupdates.googleblog.com/2020/01/app-maker-update.html|arxivsáne=March 6, 2020|sáne=January 27, 2020|jumıs=G Suite Updates}}</ref><ref>{{Web deregi|url=https://www.9to5google.com/2020/01/27/google-app-maker-shutdown/|bet=Google shutting down App Maker for enterprise in 2021|arxivurl=https://archive.today/20200319050619/https://www.9to5google.com/2020/01/27/google-app-maker-shutdown/%23|arxivsáne=March 19, 2020|avtor=Li|at=Abner|sáne=January 27, 2020|jumıs=[[9to5Google]]}}</ref>. == Derekler == [[Kategoriya:Google xızmetleri]] dmdcetoxonv5oaoqpx60xmkly0miyxb 121539 121538 2025-06-18T17:53:52Z Bekan88 11311 121539 wikitext text/x-wiki '''Google App Maker''' — bul [[Google|Google Inc.]] tárepinen G Suite shańaraǵınıń bir bólegi sıpatında islep shıǵılǵan, az kod jazıwdı talap etetuǵın qosımshalardı islep shıǵıw quralı bolǵan. Ol baǵdarlamashılarǵa yamasa onıń paydalanıwshılarına veb ushın arnawlı biznes qosımshaların dúziwge hám jaylastırıwǵa imkaniyat berdi<ref>{{Cite news|last1=Chang|first1=Lulu|title=Developers can now take Google App Maker out for a test drive|url=https://www.digitaltrends.com/computing/google-app-maker/|publisher=[[Digital Trends]]|date=June 15, 2018}}</ref>. 2016-jılı iske qosılǵan bul xızmet,<ref>{{Cite news|title=Google App Maker aims to ease enterprise development|publisher=[[CIO magazine]]|url=https://www.cio.com/article/3146154/google-app-maker-aims-to-ease-enterprise-development.html}}</ref> G Suite Business hám Enterprise jazılıwı, sonday-aq, G Suite for Education basılımına iye bolǵan paydalanıwshılar ushın qoljetimli edi<ref>{{Cite news|title=App Maker, Google's low-code tool for building business apps, comes out of beta|url=https://techcrunch.com/2018/06/14/app-maker-googles-low-code-tool-for-building-business-apps-comes-out-of-beta/|publisher=[[TechCrunch]]}}</ref>. Google App Maker paydalanıwshılarǵa vidjetlerdi ornatılǵan shablonları bar vizual redaktorǵa súyrep aparıp taslawǵa múmkinshilik berdi. Qosımshalardı [[HTML]], [[CSS]], [[JavaScript]], JQuery hám Googledıń óziniń [[Material Design]] vizual freymvorkı járdeminde beyimlestiriw múmkin edi<ref>{{Cite news|title=Google App Maker now open to public, to make app development easier|url=https://www.digit.in/news/apps/google-app-maker-now-open-to-public-to-make-app-development-easier-41684.html|publisher=[[Digit (magazine)|Digit]]}}</ref><ref>{{Cite news|title=Google launches App Maker to help people easily build custom enterprise software|url=https://venturebeat.com/2016/11/30/google-launches-app-maker-to-help-people-easily-build-custom-enterprise-software/|publisher=[[VentureBeat]]}}</ref><ref>{{Cite news|title=G Suitened with helping of Google's App Maker|url=https://www.theregister.co.uk/2018/06/15/goggle_app_maker/|publisher=[[The Register]]}}</ref>. PC Magazine jurnalı Google App Makerdi 3.5/5 dep bahalaǵan<ref>{{Cite news|title=Google App Maker's Review|url=https://in.pcmag.com/google-app-maker|publisher=[[PC Magazine]]}}</ref>. Google kompaniyası AppSheet-ti satıp alǵannan keyin, App Maker redaktorı hám paydalanıwshı qosımshaları 2021-jıl 19-yanvarda jabıldı. Jańa qosımshalardı jaratıw 2020-jıl 15-aprelde toqtatıldı<ref>{{Web deregi|url=https://gsuiteupdates.googleblog.com/2020/01/app-maker-update.html|bet=Google App Maker will be shut down on January 19, 2021|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200306173115/https://gsuiteupdates.googleblog.com/2020/01/app-maker-update.html|arxivsáne=March 6, 2020|sáne=January 27, 2020|jumıs=G Suite Updates}}</ref><ref>{{Web deregi|url=https://www.9to5google.com/2020/01/27/google-app-maker-shutdown/|bet=Google shutting down App Maker for enterprise in 2021|arxivurl=https://archive.today/20200319050619/https://www.9to5google.com/2020/01/27/google-app-maker-shutdown/%23|arxivsáne=March 19, 2020|avtor=Li|at=Abner|sáne=January 27, 2020|jumıs=[[9to5Google]]}}</ref>. == Derekler == {{Derekler}} [[Kategoriya:Google xızmetleri]] __BÖLİDİMÖNDEMEW__ aersnlv68az7mq7ge69ytzneae5s1r5 0 25308 121540 2025-06-18T17:54:11Z Bekan88 11311 «[[:en:Special:Redirect/revision/1293764095|Google Pay (mobile app)]]» betinen awdarılıp jaratıldı 121540 wikitext text/x-wiki '''Google Pay''', sonday-aq '''GPay''' degen at penen de belgili, [[Google]] tárepinen islep shıǵılǵan mobil tólem qosımshası bolıp tabıladı. Ol [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshılarǵa]] [[Hindstan|Hindstandaǵı]] birden-bir tólemler interfeysi (UPI) hám [[Singapur|Singapurdaǵı]] PayNow sıyaqlı usıllar arqalı smartfonlar járdeminde tólemlerdi ámelge asırıwǵa imkaniyat beredi. Qosımsha tulǵadan-tulǵaǵa (P2P) pul ótkeriwlerdi, NFC arqalı dúkan ishindegi tólemlerdi, onlayn satıp alıwlardı hám esap-sanaq tólemlerin qollap-quwatlaydı. == Tariyxı == === Tez hám rebrending === Google Pay dáslep Hindstanda 2017-jıl sentyabr ayında UPI sisteması tiykarında Tez degen at penen iske qosılǵan. 2018-jıl avgustte ol dúnya júzilik bazarlarda Googledıń tólem platformaların birlestiriw maqsetinde Google Pay dep qayta ataldı. Jańa qosımsha keńirek tólem imkaniyatların qosıw menen birge UPI funkciyaların saqlap qaldı<ref>{{Web deregi|url=https://www.androidpolice.com/2018/08/30/tez-googles-mobile-payment-platform-india-gets-rebranded-google-pay/|bet=[Update: APK Download] Tez, Google's mobile payment platform in India, gets rebranded to Google Pay|avtor=Khoury|at=Rita El|sáne=2018-08-30|til=en|jumıs=Android Police|qaralǵan sáne=2025-06-03}}</ref>. === Keńeyiwi === [[Hindstan|Hindstandaǵı]] jetiskenlikten soń, Google Pay [[Singapur]] hám [[Amerika Qurama Shtatları|Amerika Qurama Shtatların]] qosa alǵanda, basqa mámleketlerge de keńeydi. AQSHta 2020-jılı jańartılǵan qosımsha iske qosıldı, biraq keyinirek 2024-jıl iyunda Google shıjlan paydasına toqtatıldı. 2024-jıl sentyabr ayınıń maǵlıwmatlarına qaraǵanda, qosımsha Hindstan hám Singapurda ele de belsendi bolmaqta<ref name=":0">{{Web deregi|url=https://www.paymentsdive.com/news/google-pay-payment-app-android-ios-digital-wallet/708305/|bet=Google Pay app to be retired in US this year {{!}} Payments Dive|avtor=Pothen|at=James|sáne=2024-02-23|til=en-US|jumıs=www.paymentsdive.com|qaralǵan sáne=2025-06-03}}</ref>. == Funkciyaları == === NFC hám QR tólemleri === Google Pay qollap-quwatlanatuǵın regionlarda QR kodlı tólemlerdi hám NFC tiykarındaǵı kontaktsız tranzakciyalardı qollap-quwatlaydı. Singapurda QR tólemleri PayNow hám FavePay arqalı ámelge asırıladı<ref name=":1">{{Web deregi|url=https://www.finextra.com/newsarticle/35621/ocbc-brings-google-pay-p2p-payments-to-singapore|bet=OCBC brings Google Pay P2P payments to Singapore|sáne=2020-04-15|til=en|jumıs=Finextra Research|qaralǵan sáne=2025-06-03}}</ref>. Hindstanda Google Pay qosımshaǵa jalǵanǵan RuPay kredit/debet kartaları járdeminde NFC tiykarındaǵı «Tiyip tólew» (Tap & Pay) imkaniyatın usınadı. === Tulǵadan-tulǵaǵa (P2P) pul ótkeriwler === Paydalanıwshılar baylanıstaǵı adamlardan aqsha jibere aladı yamasa qabıllay aladı. Hindstanda bul UPI arqalı, al Singapurda PayNow arqalı ámelge asırıladı. === UPI integraciyası (Hindstan) === [[Hindstan|Hindstandaǵı]] Google Pay UPI infrastrukturasında isleydi, bul baylanıstırılǵan bank esapları arasında tez arada aqsha ótkeriwge imkaniyat beredi. Paydalanıwshılar UPI ID, QR kodlar yamasa mobil nomerler arqalı tóley aladı<ref name=":2">{{Web deregi|url=https://www.pymnts.com/google/2024/google-aims-to-take-upi-payments-beyond-indias-borders/|bet=Google Aims to Take UPI Payments Beyond India’s Borders|avtor=PYMNTS|sáne=2024-01-17|til=en-US|jumıs=PYMNTS.com|qaralǵan sáne=2025-06-03}}</ref>. 2024-jılı bir neshe baylanıslı funkciyalar engizildi: UPI Circle funkciyası paydalanıwshıǵa isenimli ekinshi dárejeli paydalanıwshılarǵa tolıq yamasa usaqlap qadaǵalaw menen tólem imkaniyatın beriwge múmkinshilik beredi, UPI vaucherleri paydalanıwshılarǵa mobil nomerler arqalı aldın ala tólengen aqsha qunlılıǵın jiberiwge múmkinshilik beredi, onı hátte bank esabın jalǵamastan-aq paydalanıwǵa boladı, al UPI Lite ushın Autopay funkciyası kishi kólemdegi offlayn tranzakciyalar ushın paydalanıwshınıń UPI Lite balansı belgilengen shegaradan tómenlegende onı toltırıp turadı. Paydalanıwshılar elektr energiyası yamasa texnikalıq xızmet kórsetiw sıyaqlı aldın-ala tólenetuǵın kommunal xızmetlerdi qosıp, olardı tikkeley qosımshadan toltıra aladı<ref name=":3">{{Web deregi|url=https://thepaypers.com/payments-general/google-pay-introduces-upi-circle-clickpay-qr-and-more-features--1269912|bet=Google Pay Introduces UPI Circle, ClickPay QR, and more features|til=en|jumıs=thepaypers.com|qaralǵan sáne=2025-06-03}}</ref>. Google Pay xalıqaralıq UPI QR tólemlerin qollap-quwatlaydı, bul hindstanlı turistlerge valyuta almastırmastan-aq, jergilikli singapurlı satıwshılarǵa UPI arqalı tikkeley tólewge múmkinshilik beredi<ref name=":2">{{Web deregi|url=https://www.pymnts.com/google/2024/google-aims-to-take-upi-payments-beyond-indias-borders/|bet=Google Aims to Take UPI Payments Beyond India’s Borders|avtor=PYMNTS|sáne=2024-01-17|til=en-US|jumıs=PYMNTS.com|qaralǵan sáne=2025-06-03}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFPYMNTS2024">PYMNTS (January 17, 2024). [https://www.pymnts.com/google/2024/google-aims-to-take-upi-payments-beyond-indias-borders/ "Google Aims to Take UPI Payments Beyond India's Borders"]. ''PYMNTS.com''<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">June 3,</span> 2025</span>.</cite></ref>. === ClickPay QR (Hindstan) === Google Pay, NPCI Bharat BillPay arqalı esap-sanaq shıǵarıwshılar tárepinen jaratılǵan QR kodlardı skanerlew arqalı esap-sanaq tólemleri ushın ClickPay QR xızmetin qollap-quwatlaydı. === PayNow integraciyası (Singapur) === Singapurda qosımsha PayNow penen integraciyalanǵan, bul paydalanıwshılarǵa mobil nomerler yamasa NRIC/FIN arqalı aqsha jiberiwge hám qabıllawǵa múmkinshilik beredi. === FavePay integraciyası (Singapur) === Fave penen birgelikte, Google Pay túrli sawda orınlarında SGQR sisteması arqalı keshbek múmkinshiligi bar QR tólemlerin qollap-quwatlaydı<ref>{{Web deregi|url=https://asianbankingandfinance.net/cards-payments/news/favepay-teams-google-pay-offer-cashback-singapore-users|bet=FavePay teams up with Google Pay to offer cashback to Singapore users {{!}} Asian Banking & Finance|avtor=Reporter|at=Staff|sáne=2021-09-22|til=en|jumıs=asianbankingandfinance.net|qaralǵan sáne=2025-06-03}}</ref>. == Qáwipsizlik == Google Pay PIN-kod, barmaq izi yamasa betti tanıw sıyaqlı qurılma dárejesindegi qáwipsizlik usılların qollanadı<ref>{{Web deregi|url=https://www.indiatoday.in/technology/news/story/google-pay-adds-biometrics-for-digital-payments-1613650-2019-10-29|bet=Google Pay adds biometrics for digital payments|sáne=2019-10-29|til=en|jumıs=India Today|qaralǵan sáne=2025-06-03}}</ref>. Tranzakciyalar shifrlanadı, hám qosımsha gúmanlı háreketlerdi anıqlaw ushın mashinalıq oqıtıwǵa tiykarlanǵan jalǵanshılıqtı baqlaw sistemasın qollanadı<ref>{{Cite news|date=2022-12-19|title=This is how Google is planning to keep you safe from fraud transactions on Google Pay|url=https://timesofindia.indiatimes.com/gadgets-news/this-is-how-google-is-planning-to-keep-you-safe-from-fraud-transactions-on-google-pay/articleshow/96348639.cms|access-date=2025-06-03}}</ref>. == Qoljetimliligi == 2024-jılǵı maǵlıwmatlarǵa qaraǵanda, Google Pay tómendegi mámleketlerde qoljetimli: * Hindstan: Tolıq UPI qollap-quwatlawı hám funkciyaları. * Singapur: PayNow, FavePay hám xalıqaralıq UPI qabıllawı. Google Pay burın Amerika Qurama Shtatlarında da qoljetimli bolǵan, biraq 2024-jıl iyun ayında Google Wallet paydasına basqıshpa-basqısh toqtatıldı. == Derekler == [[Kategoriya:Google xızmetleri]] e1qxlthyvpasha5np583hp37vxiiwn7 121541 121540 2025-06-18T17:55:58Z Bekan88 11311 121541 wikitext text/x-wiki '''Google Pay''', sonday-aq '''GPay''' degen at penen de belgili, [[Google]] tárepinen islep shıǵılǵan mobil tólem qosımshası bolıp tabıladı. Ol [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshılarǵa]] [[Hindstan|Hindstandaǵı]] birden-bir tólemler interfeysi (UPI) hám [[Singapur|Singapurdaǵı]] PayNow sıyaqlı usıllar arqalı smartfonlar járdeminde tólemlerdi ámelge asırıwǵa imkaniyat beredi. Qosımsha tulǵadan-tulǵaǵa (P2P) pul ótkeriwlerdi, NFC arqalı dúkan ishindegi tólemlerdi, onlayn satıp alıwlardı hám esap-sanaq tólemlerin qollap-quwatlaydı. == Tariyxı == === Tez hám rebrending === Google Pay dáslep Hindstanda 2017-jıl sentyabr ayında UPI sisteması tiykarında Tez degen at penen iske qosılǵan. 2018-jıl avgustte ol dúnya júzilik bazarlarda Googledıń tólem platformaların birlestiriw maqsetinde Google Pay dep qayta ataldı. Jańa qosımsha keńirek tólem imkaniyatların qosıw menen birge UPI funkciyaların saqlap qaldı<ref>{{Web deregi|url=https://www.androidpolice.com/2018/08/30/tez-googles-mobile-payment-platform-india-gets-rebranded-google-pay/|bet=[Update: APK Download] Tez, Google's mobile payment platform in India, gets rebranded to Google Pay|avtor=Khoury|at=Rita El|sáne=2018-08-30|til=en|jumıs=Android Police|qaralǵan sáne=2025-06-03}}</ref>. === Keńeyiwi === [[Hindstan|Hindstandaǵı]] jetiskenlikten soń, Google Pay [[Singapur]] hám [[Amerika Qurama Shtatları|Amerika Qurama Shtatların]] qosa alǵanda, basqa mámleketlerge de keńeydi. AQSHta 2020-jılı jańartılǵan qosımsha iske qosıldı, biraq keyinirek 2024-jıl iyunda Google shıjlan paydasına toqtatıldı. 2024-jıl sentyabr ayınıń maǵlıwmatlarına qaraǵanda, qosımsha Hindstan hám Singapurda ele de belsendi bolmaqta<ref name=":0">{{Web deregi|url=https://www.paymentsdive.com/news/google-pay-payment-app-android-ios-digital-wallet/708305/|bet=Google Pay app to be retired in US this year {{!}} Payments Dive|avtor=Pothen|at=James|sáne=2024-02-23|til=en-US|jumıs=www.paymentsdive.com|qaralǵan sáne=2025-06-03}}</ref>. == Funkciyaları == === NFC hám QR tólemleri === Google Pay qollap-quwatlanatuǵın regionlarda QR kodlı tólemlerdi hám NFC tiykarındaǵı kontaktsız tranzakciyalardı qollap-quwatlaydı. Singapurda QR tólemleri PayNow hám FavePay arqalı ámelge asırıladı<ref name=":1">{{Web deregi|url=https://www.finextra.com/newsarticle/35621/ocbc-brings-google-pay-p2p-payments-to-singapore|bet=OCBC brings Google Pay P2P payments to Singapore|sáne=2020-04-15|til=en|jumıs=Finextra Research|qaralǵan sáne=2025-06-03}}</ref>. Hindstanda Google Pay qosımshaǵa jalǵanǵan RuPay kredit/debet kartaları járdeminde NFC tiykarındaǵı «Tiyip tólew» (Tap & Pay) imkaniyatın usınadı. === Tulǵadan-tulǵaǵa (P2P) pul ótkeriwler === Paydalanıwshılar baylanıstaǵı adamlardan aqsha jibere aladı yamasa qabıllay aladı. Hindstanda bul UPI arqalı, al [[Singapur|Singapurda]] PayNow arqalı ámelge asırıladı. === UPI integraciyası (Hindstan) === [[Hindstan|Hindstandaǵı]] Google Pay UPI infrastrukturasında isleydi, bul baylanıstırılǵan bank esapları arasında tez arada aqsha ótkeriwge imkaniyat beredi. Paydalanıwshılar UPI ID, QR kodlar yamasa mobil nomerler arqalı tóley aladı. 2024-jılı bir neshe baylanıslı funkciyalar engizildi: UPI Circle funkciyası paydalanıwshıǵa isenimli ekinshi dárejeli paydalanıwshılarǵa tolıq yamasa usaqlap qadaǵalaw menen tólem imkaniyatın beriwge múmkinshilik beredi, UPI vaucherleri paydalanıwshılarǵa mobil nomerler arqalı aldın ala tólengen aqsha qunlılıǵın jiberiwge múmkinshilik beredi, onı hátte bank esabın jalǵamastan-aq paydalanıwǵa boladı, al UPI Lite ushın Autopay funkciyası kishi kólemdegi offlayn tranzakciyalar ushın paydalanıwshınıń UPI Lite balansı belgilengen shegaradan tómenlegende onı toltırıp turadı. Paydalanıwshılar elektr energiyası yamasa texnikalıq xızmet kórsetiw sıyaqlı aldın-ala tólenetuǵın kommunal xızmetlerdi qosıp, olardı tikkeley qosımshadan toltıra aladı<ref name=":3">{{Web deregi|url=https://thepaypers.com/payments-general/google-pay-introduces-upi-circle-clickpay-qr-and-more-features--1269912|bet=Google Pay Introduces UPI Circle, ClickPay QR, and more features|til=en|jumıs=thepaypers.com|qaralǵan sáne=2025-06-03}}</ref>. Google Pay xalıqaralıq UPI QR tólemlerin qollap-quwatlaydı, bul hindstanlı turistlerge valyuta almastırmastan-aq, jergilikli singapurlı satıwshılarǵa UPI arqalı tikkeley tólewge múmkinshilik beredi<ref name=":2">{{Web deregi|url=https://www.pymnts.com/google/2024/google-aims-to-take-upi-payments-beyond-indias-borders/|bet=Google Aims to Take UPI Payments Beyond India’s Borders|avtor=PYMNTS|sáne=2024-01-17|til=en-US|jumıs=PYMNTS.com|qaralǵan sáne=2025-06-03}}</ref>. === ClickPay QR (Hindstan) === Google Pay, NPCI Bharat BillPay arqalı esap-sanaq shıǵarıwshılar tárepinen jaratılǵan QR kodlardı skanerlew arqalı esap-sanaq tólemleri ushın ClickPay QR xızmetin qollap-quwatlaydı. === PayNow integraciyası (Singapur) === Singapurda qosımsha PayNow penen integraciyalanǵan, bul paydalanıwshılarǵa mobil nomerler yamasa NRIC/FIN arqalı aqsha jiberiwge hám qabıllawǵa múmkinshilik beredi. === FavePay integraciyası (Singapur) === Fave penen birgelikte, Google Pay túrli sawda orınlarında SGQR sisteması arqalı keshbek múmkinshiligi bar QR tólemlerin qollap-quwatlaydı<ref>{{Web deregi|url=https://asianbankingandfinance.net/cards-payments/news/favepay-teams-google-pay-offer-cashback-singapore-users|bet=FavePay teams up with Google Pay to offer cashback to Singapore users {{!}} Asian Banking & Finance|avtor=Reporter|at=Staff|sáne=2021-09-22|til=en|jumıs=asianbankingandfinance.net|qaralǵan sáne=2025-06-03}}</ref>. == Qáwipsizlik == Google Pay PIN-kod, barmaq izi yamasa betti tanıw sıyaqlı qurılma dárejesindegi qáwipsizlik usılların qollanadı<ref>{{Web deregi|url=https://www.indiatoday.in/technology/news/story/google-pay-adds-biometrics-for-digital-payments-1613650-2019-10-29|bet=Google Pay adds biometrics for digital payments|sáne=2019-10-29|til=en|jumıs=India Today|qaralǵan sáne=2025-06-03}}</ref>. Tranzakciyalar shifrlanadı, hám qosımsha gúmanlı háreketlerdi anıqlaw ushın mashinalıq oqıtıwǵa tiykarlanǵan jalǵanshılıqtı baqlaw sistemasın qollanadı<ref>{{Cite news|date=2022-12-19|title=This is how Google is planning to keep you safe from fraud transactions on Google Pay|url=https://timesofindia.indiatimes.com/gadgets-news/this-is-how-google-is-planning-to-keep-you-safe-from-fraud-transactions-on-google-pay/articleshow/96348639.cms|access-date=2025-06-03}}</ref>. == Qoljetimliligi == 2024-jılǵı maǵlıwmatlarǵa qaraǵanda, Google Pay tómendegi mámleketlerde qoljetimli: * Hindstan: Tolıq UPI qollap-quwatlawı hám funkciyaları. * Singapur: PayNow, FavePay hám xalıqaralıq UPI qabıllawı. Google Pay burın [[Amerika Qurama Shtatları|Amerika Qurama Shtatlarında]] da qoljetimli bolǵan, biraq 2024-jıl iyun ayında Google Wallet paydasına basqıshpa-basqısh toqtatıldı. == Derekler == {{Derekler}} [[Kategoriya:Google xızmetleri]] __BÖLİDİMÖNDEMEW__ h7kmm2jzibbo3hxy8y7oennp37c7vhb 0 25309 121542 2025-06-18T17:56:14Z Bekan88 11311 «[[:en:Special:Redirect/revision/1294206748|Google Vids]]» betinen awdarılıp jaratıldı 121542 wikitext text/x-wiki '''Google Vids''' — bul Google Workspace & Premiere Proǵa uqsas pakettiń bir bólegi sıpatında kirgizilgen, onlayn videolardı waqıt sızıǵına tiykarlanıp redaktorlaytuǵın qosımsha. Ol [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshılarǵa]] jumısqa baylanıslı maqsetler ushın informaciyalıq videolar jaratıwǵa járdem beriw ushın dúzilgen. Qosımsha Googledıń Gemini texnologiyasın qollanıp, paydalanıwshılarǵa video scenariylerin qoldan yamasa ápiwayı sorawlar kómeginde [[Jasalma intellekt|JI]] járdeminde jaratıwǵa imkaniyat beredi. Funkciyalarına media júklew, tayar videolar, súwretler, fon muzıkasın tańlaw hám JI járdeminde scenariy jaratıw menen birge dawıslı oqıw funkciyası kiredi<ref name=":0">{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2024/4/9/24124168/google-vids-video-ai-workspace-app|bet=With Vids, Google thinks it has the next big productivity tool for work|avtor=Pierce|at=David|sáne=2024-04-09|til=en|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2024-04-14}}</ref>. Qosımsha házirgi waqıtta Kapwing hám Capcut sıyaqlı tańlanǵan Google Workspace Labs paydalanıwshıları menen sınaqtan ótkerilmekte. Google Vids tiykarınan satıw treningleri, jumısqa alıw videoları, jetkerip beriwshiler menen baylanıs, hám joybar jańalanıwları sıyaqlı jumısqa baylanıslı kontent jaratıw ushın arnalǵan. Ol túrli stiller hám shablonlardı, birge islesiw funkciyaların usınadı hám házirshe qısqa integraciyasız videolar menen sheklenbeydi. Google Vids 2024-jıl 9-aprelde járiyalandı<ref>{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2024/04/09/new-google-vids-product-helps-create-a-customized-video-with-an-ai-assist/|bet=New Google Vids product helps create a customized video with an AI assist|avtor=Miller|at=Ron|sáne=2024-04-09|til=en-US|jumıs=TechCrunch|qaralǵan sáne=2025-03-31}}</ref>. == Derekler == [[Kategoriya:Google xızmetleri]] 5ee97xf8oq8m1fyq6k6nykpfoob6m4k 121543 121542 2025-06-18T17:56:46Z Bekan88 11311 121543 wikitext text/x-wiki '''Google Vids''' — bul Google Workspace & Premiere Proǵa uqsas pakettiń bir bólegi sıpatında kirgizilgen, onlayn videolardı waqıt sızıǵına tiykarlanıp redaktorlaytuǵın qosımsha. Ol [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshılarǵa]] jumısqa baylanıslı maqsetler ushın informaciyalıq videolar jaratıwǵa járdem beriw ushın dúzilgen. Qosımsha Googledıń Gemini texnologiyasın qollanıp, paydalanıwshılarǵa video scenariylerin qoldan yamasa ápiwayı sorawlar kómeginde [[Jasalma intellekt|JI]] járdeminde jaratıwǵa imkaniyat beredi. Funkciyalarına media júklew, tayar videolar, súwretler, fon muzıkasın tańlaw hám JI járdeminde scenariy jaratıw menen birge dawıslı oqıw funkciyası kiredi<ref name=":0">{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2024/4/9/24124168/google-vids-video-ai-workspace-app|bet=With Vids, Google thinks it has the next big productivity tool for work|avtor=Pierce|at=David|sáne=2024-04-09|til=en|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2024-04-14}}</ref>. Qosımsha házirgi waqıtta Kapwing hám Capcut sıyaqlı tańlanǵan Google Workspace Labs paydalanıwshıları menen sınaqtan ótkerilmekte. Google Vids tiykarınan satıw treningleri, jumısqa alıw videoları, jetkerip beriwshiler menen baylanıs, hám joybar jańalanıwları sıyaqlı jumısqa baylanıslı kontent jaratıw ushın arnalǵan. Ol túrli stiller hám shablonlardı, birge islesiw funkciyaların usınadı hám házirshe qısqa integraciyasız videolar menen sheklenbeydi. Google Vids 2024-jıl 9-aprelde járiyalandı<ref>{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2024/04/09/new-google-vids-product-helps-create-a-customized-video-with-an-ai-assist/|bet=New Google Vids product helps create a customized video with an AI assist|avtor=Miller|at=Ron|sáne=2024-04-09|til=en-US|jumıs=TechCrunch|qaralǵan sáne=2025-03-31}}</ref>. == Derekler == {{Derekler}} [[Kategoriya:Google xızmetleri]] __BÖLİDİMÖNDEMEW__ l24cm8r0er7nzq58tfrc5uc73acq7em 0 25310 121544 2025-06-18T17:57:34Z Bekan88 11311 «[[:en:Special:Redirect/revision/1291082000|Google Groups]]» betinen awdarılıp jaratıldı 121544 wikitext text/x-wiki '''Google Groups''' — bul [[Google]] tárepinen usınılǵan xızmeti bolıp, ol ulıwmalıq qızıǵıwshılıqlarǵa iye adamlar ushın talqılaw toparların usınadı. 2024-jıl fevralǵa shekem Groups xızmeti, sonday-aq, ulıwmalıq [[paydalanıwshı interfeysi]] arqalı Usenet jańalıqlar toparlarına kiriw, olardı oqıw hám olarǵa xabar jazıw ushın shlyuz xızmetin de kórsetti<ref>{{Web deregi|url=https://groups.google.com/support/bin/answer.py?answer=46854|bet=What is a Usenet Newsgroup?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20090420194037/https://groups.google.com/support/bin/answer.py?answer=46854|arxivsáne=April 20, 2009|baspaxana=Google Groups Help Center|qaralǵan sáne=August 10, 2010}}</ref>. Google Groups-qa kiriwden tısqarı, dizimnen ótken paydalanıwshılar basqa jerde jaylasqan elektron pochta dizimleri ushın pochta dizimleriniń arxivlerin de dúze aladı<ref>{{Web deregi|url=https://groups.google.com/support/bin/answer.py?answer=46387|bet=Can I use Google Groups to archive another mailing list?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20111105124807/https://groups.google.com/support/bin/answer.py?answer=46387|arxivsáne=November 5, 2011|baspaxana=Google Groups Help Center|qaralǵan sáne=August 10, 2010}}</ref>. Google Groups, Googledıń Deja-nıń Usenet arxivin satıp alıwınan keyin, 2001-jıl fevral ayında isley basladı. Deja News 1995-jıl mart ayınan berli islep kelgen edi. Google Groups hár qanday paydalanıwshıǵa veb-interfeys yamasa elektron pochta arqalı tarmaqlı talqılawlardı erkin túrde júrgiziwge hám olarǵa kiriwge imkaniyat beredi. Talqılaw toparlarınıń keminde eki túri bar: Google Groups-qa tán forumlar (pochta dizimleri sıyaqlı)<ref>{{Web deregi|url=https://groups.google.com/support/bin/answer.py?answer=46368|bet=How do I create my own group?|baspaxana=Google Groups Help Center|qaralǵan sáne=August 10, 2010}}</ref> hám Google Groups shlyuz hám rásmiy emes arxiv sıpatında xızmet etetuǵın NNTP arqalı kiriwge bolatuǵın Usenet toparları. Google Groups-tıń Usenet jańalıqlar toparlarınıń xabarlar arxivi 1981-jıldan baslanadı<ref>{{Web deregi|url=https://groups.google.com/support/bin/answer.py?answer=46439|bet=How far back does Google's Usenet archive go?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20071026005559/https://groups.google.com/support/bin/answer.py?answer=46439|arxivsáne=October 26, 2007|baspaxana=Google Groups Help Center|qaralǵan sáne=August 10, 2010}}</ref>. 2023-jıl 15-dekabrde Google, Google Groups 2024-jıl 22-fevraldan baslap jańa Usenet kontentin jaylastırıw yamasa kóriwdi qollap-quwatlawdı toqtatatuǵının, biraq bar arxivlerdiń qoljetimli bolıp qalatuǵının járiyaladı<ref>{{Web deregi|url=https://support.google.com/groups/answer/11036538|bet=Google Groups ending support for Usenet - Google Groups Help|jumıs=support.google.com|qaralǵan sáne=15 December 2023}}</ref>. == Tariyxı == === Deja News === [[File:Deja_News_logo.png|oñğa|sürmeli|Deja News logotibi 1997 jılı payda bolǵan]] Deja News, 1995-jılı martta<ref>{{Jurnal deregi |last=WIRED Staff |title=Usenet Sale: Sounds to Silence? |url=https://www.wired.com/2000/10/usenet-sale-sounds-to-silence/ |magazine=Wired |language=en-US |issn=1059-1028 |access-date=2024-09-17}}</ref> Ostin, Texasta Stiv Madere tárepinen baslanǵan Usenet talqılaw toparlarında jaylastırılǵan xabarlardıń arxivi bolǵan. Onıń izlew sistemasınıń imkaniyatları xızmetke ataqlılıq alıp keldi, kelispewshiliklerdi payda etti hám onlayn talqılawdıń qabıl etilgen tábiyatın aytarlıqtay dárejede ózgertti. Bul arxiv 2001-jılı Google tárepinen satıp alındı. Usenet talqılawlarınıń arxivleri bul ortalıq payda bolǵannan berli saqlanıp kelse de, Deja News jańa imkaniyatlar kombinaciyasın usındı. Ol jámiyetshilikke ashıq boldı, ápiwayı Dúnya júzilik tarmaq (World Wide Web) paydalanıwshı interfeysin usındı, barlıq arxivlengen jańalıqlar toparları boyınsha izlewge múmkinshilik berdi, tez arada nátiyjelerdi qaytardı hám xabarlardı sheksiz waqıtqa saqladı. Izlew imkaniyatları Usenetti erkin shólkemlestirilgen hám waqıtsha baylanıs quralınan bahalı informaciya deregine aylandırdı. Arxivtiń salıstırmalı turaqlılıǵı, xabarlardı avtorı boyınsha izlew imkaniyatı menen birge, jeke maǵlıwmatlardıń qupıyalıǵına baylanıslı táshwishlerdi tuwdırdı hám xabar jazıwshılardıń ózleri hám basqalar haqqında pikir bildiriwde abaylı bolıwı kerek ekenligi haqqındaǵı burınnan qaytalanıp kiyatırǵan eskertiwlerdi tastıyıqladı. Madere basında arxivlengen materiallardı óshiriwge onsha ıqlası bolmasa da, paydalanıwshılardıń narazılıqları hám nızamlı basım «joq etiwge» («nuking») alıp keldi, bul xabar jazıwshılarǵa óz xabarların izlew nátiyjelerinen tolıǵı menen óshiriwge imkaniyat beretuǵın usıl edi. Ol álleqashan «X-No-Archive» xabar basınıń qollanılıwın qollap-quwatlaytuǵın edi, eger ol bar bolsa, maqala arxivten shıǵarıp taslanatuǵın edi. Bul basqalardıń materialdı keyingi xabarda citatalap, onıń saqlanıwına tosqınlıq ete almadı. Avtorlıq huqıq iyelerine de materialdı arxivten óshiriwge ruqsat berildi. Deja News xızmetkeri Xamfri Marrdıń aytıwınsha, avtorlıq huqıqqa baylanıslı háreketler eń kóp Saentologiya shіrkewinen kelip túsken. Xabarlardı «joq etiw» imkaniyatı kóp jıllar dawamında ashıq boldı, biraq keyinirek Google basqarıwı astında túsindirmesten óshirildi. Google sonday-aq, bir waqıtları burın «joq etilgen» xabarlardı qáte menen qayta tiklep, kópshilik paydalanıwshılardıń ashıwın keltirdi<ref>{{Cite book|title=I'm Feeling Lucky: The Confessions of Google Employee Number 59|last=Edwards|first=Douglas|publisher=Houghton Mifflin Harcourt|year=2011|isbn=978-0-547-41699-1|location=U.S.|pages=[https://archive.org/details/imfeelingluckyco00edwa/page/209 209–213]|url=https://archive.org/details/imfeelingluckyco00edwa/page/209}}</ref>. Google bul imkaniyattı alıp taslaǵan waqıtta kúshinde bolǵan «joq etiwler» elege shekem húrmet etiledi. 2014-jıl may ayınan baslap, evropalı paydalanıwshılar óz atlarına tiyisli Google Groups, sonıń ishinde onıń Usenet arxivinen alınǵan izlew nátiyjelerin umıtılıw huqıqı nızamına muwapıq óshiriwdi soray aladı. 2015-jılǵa kelip, Google Groups eń kóp óshirilgen on sayttıń biri boldı<ref>{{Web deregi|url=https://www.google.com/transparencyreport/removals/europeprivacy/?hl=en|bet=Transparency Report|qaralǵan sáne=August 30, 2015}}</ref>. Eger Google óshiriwge ruqsat bermese, evropalılar ózleriniń jergilikli maǵlıwmatlardı qorǵaw agentliklerine shaǵım ete aladı. === Baǵdardıń ózgeriwi === [[File:Deja-dot-com-logo.png|oñğa|sürmeli|1999-jıldan berli qollanılǵan deja.com logotibi]] Xızmet aqırında izlewden de keńeydi. «My Deja News» Usenetti dástúriy xronologiyalıq, toparlar boyınsha oqıwǵa hám tarmaqqa jańa xabarlar jaylastırıwǵa imkaniyat berdi. Deja Communities tiykarınan bizneske usınılatuǵın jeke internet-forumlar edi. 1999-jılı sayt (endi Deja.com dep ataladı) óziniń tiykarǵı funkciyası retinde satıw-satıp alıwlardı salıstırıw xızmetin qoydı<ref>{{Jurnal deregi |last=WIRED Staff |title=Usenet Sale: Sounds to Silence? |url=https://www.wired.com/2000/10/usenet-sale-sounds-to-silence/ |magazine=Wired |language=en-US |issn=1059-1028 |access-date=2024-09-17 |postscript=. Only for the sentence, "In 1999 the site (now known as Deja.com) made its primary feature a shopping comparison service."}}</ref>. Bul ótiw procesinde, serverlerdiń kóshiriliwi menen baylanıslı, Usenet arxivindegi kópshilik eski xabarlar qoljetimsiz bolıp qaldı. 2000-jıldıń aqırına kelip, finanslıq qıyınshılıqta qalǵan kompaniya, satıw-satıp alıw xızmetin eBay-ge sattı, olar bul texnologiyanı ózleriniń half.com xızmetlerine kirgizdi. === Google Groups === [[Fayl:Google_Groups_logo.gif|nobaý|Aldıńǵı Google Groups logotibi]] 2001-jılǵa kelip Deja izlew xızmeti jabıldı. 2001-jıl fevralda Google Deja News hám onıń arxivin satıp alıp, onıń aktivlerin groups.google.com saytına ótkerdi<ref>{{Web deregi|url=https://www.google.com/press/pressrel/pressrelease48.html|bet=Google Acquires Usenet Discussion Service and Significant Assets from Deja.com|sáne=February 12, 2001}}</ref>. Sonnan keyin paydalanıwshılar bul Usenet jańalıqlar toparlarına jańa Google Groups interfeysi arqalı kire alatuǵın boldı. 2001-jıldıń aqırına kelip, arxiv 1981-jıl 11-mayǵa shekemgi basqa arxivlengen xabarlar menen tolıqtırıldı<ref>{{Web deregi|url=https://www.google.com/googlegroups/archive_announce_20.html|bet=20 Year Archive on Google Groups|sáne=December 11, 2001}}</ref><ref>{{Web deregi|url=http://www.pandia.com/searchworld/2001-26-usenet.html|bet=Full Usenet archive now available|arxivurl=https://web.archive.org/web/20060312224725/http://www.pandia.com/searchworld/2001-26-usenet.html|arxivsáne=March 12, 2006|sáne=April 29, 2001|baspaxana=Pandia}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/1709527.stm|title=Digital history saved|publisher=[[BBC News Online]]}}</ref>. Bul 1981-jıldan 1991-jılǵa shekemgi erte xabarlar Googleǵa Batıs Ontario universiteti tárepinen, Toronto universitetiniń xızmetkeri Genri Spenserdiń arxivlerine tiykarlanıp, sawǵa etilgen edi<ref>{{Web deregi|url=http://archive.salon.com/tech/feature/2002/01/07/saving_usenet/index.html|bet=The Geeks Who Saved Usenet|arxivurl=https://web.archive.org/web/20030902002600/http://archive.salon.com/tech/feature/2002/01/07/saving_usenet/index.html|arxivsáne=September 2, 2003|avtor=Katharine Mieszkowski|sáne=January 7, 2002|jumıs=[[Salon (website)|Salon]]}}</ref>. Az waqıttan soń, Google paydalanıwshılarǵa ózleriniń Usenetke tiyisli emes toparların jaratıwǵa múmkinshilik beretuǵın jańa versiyanı shıǵardı. AOL 2005-jılı Usenetke kiriwdi toqtatqanda, onıń ornına Google Groupstı usındı<ref>{{Web deregi|url=https://www.theregister.co.uk/2005/01/25/aol_cutsoff_newsgroups/|bet=AOL ditches newsgroups|avtor=Oates|at=John|sáne=January 25, 2005|jumıs=[[The Register]]}}</ref>. 2008-jılı Google Groupstıń izlew funkciyasın buzdı hám onı bir jılday islemeytuǵın jaǵdayda qaldırdı, tek Wired jurnalındaǵı maqala kompaniyanı bul mashqalalardı sheshiwge túrtki bolmaǵansha<ref name="wired1">{{Cite news|url=https://www.wired.com/epicenter/2009/10/usenet|title=Google's Abandoned Library of 700&nbsp;Million Titles|publisher=Wired|date=October 7, 2009|access-date=August 10, 2010|first=Kevin|last=Poulsen}}</ref><ref name="wired2">{{Cite news|url=https://www.wired.com/epicenter/2009/10/usenet_fix/|title=Google Begins Fixing Usenet Archive|publisher=Wired|date=October 8, 2009|access-date=August 10, 2010|first=Kevin|last=Poulsen}}</ref>. 2015-jıl 13-fevralda Vice Media-nıń xabarında, barlıq toparlar boyınsha keńeytilgen izlewlerdi ámelge asırıw imkaniyatınıń jáne islemey qalǵanı hám búgingi kúnge shekem Google bul mashqalanı dúzetpegeni yamasa moyınlamaǵanı xabarlandı. Intervyu bergen izertlewshi bılay dedi: «Belgili bir toparlar ishindegi keńeytilgen izlewler islep turǵan sıyaqlı, biraq bul hár qanday izertlew túri ushın – meyli ol tosınnan yamasa akademiyalıq bolsın – onsha paydalı emes»<ref name="motherboard">{{Web deregi|url=https://www.vice.com/en/article/google-a-search-company-has-made-its-internet-archive-impossible-to-search/|bet=Google, a Search Company, Has Made Its Internet Archive Impossible to Search|avtor=Braga|at=Matthew|sáne=February 13, 2015|jumıs=Motherboard|qaralǵan sáne=January 18, 2017}}</ref>. 2024-jıl yanvar ayındaǵı jaǵday boyınsha, Google Groupsta tómendegi xabarlandırıw bası bar: 2024-jıl 22-fevraldan baslap, Google Groups jańa Usenet kontentin qollap-quwatlawdı toqtatadı. Xabar jaylastırıw hám jazılıwǵa tıyım salınadı, hám Usenet teńleslerinen jańa kontent payda bolmaydı. Tariyxıy maǵlıwmatlardı kóriw hám izlew búgingidey qollap-quwatlana beredi. Túsindirme betinde bılay dep qosımsha etiledi:<ref>{{Web deregi|url=https://support.google.com/groups/answer/11036538?visit_id=638401644159352995-1779246639|bet=Google Groups ending support for Usenet - Google Groups Help|jumıs=Google Support}}</ref> Bunnan tısqarı, Googledıń tarmaqlıq jańalıqlar jetkerip beriw protokolı (NNTP) serveri hám oǵan baylanıslı piring endi qoljetimli bolmaydı, bul Googledıń jańa Usenet kontentin usınıwdı yamasa basqa NNTP serverleri menen kontent almasıwdı qollap-quwatlamaytuǵının ańlatadı. Bul ózgeris Google Groupstaǵı hesh qanday Usenetke tiyisli emes kontentke, sonıń ishinde barlıq paydalanıwshı hám shólkem tárepinen jaratılǵan toparlarǵa tásir etpeydi. == Sın-pikiler == Vice hám Wired avtorları Googledı Google Groups Keńeytilgen izlew betiniń xabarlandırıwsız toqtatılıwı ushın sınǵa aldı. Keńeytilgen izlew beti paydalanıwshılarǵa barlıq toparlar boyınsha keńeytilgen izlewlerdi ámelge asırıwǵa múmkinshilik beretuǵın edi. Bul betsiz, kóp onjıllıq arxivtegi kóp sanlı jańalıqlar toparlarındaǵı belgili bir xabarlardı tabıw qıyınlasıp ketti. === Bloklaw === Google Groups 2008-jıldıń 10-aprelinde Túrkiyada sud buyrıǵı menen bloklandı<ref>{{Web deregi|url=http://www.todayszaman.com/tz-web/detaylar.do?load=detay&link=138847|bet=Turkey bans Google Groups|arxivurl=https://web.archive.org/web/20090619204119/http://www.todayszaman.com/tz-web/detaylar.do?load=detay&link=138847|arxivsáne=June 19, 2009|sáne=April 12, 2008|baspaxana=Today's Zaman|qaralǵan sáne=August 10, 2010}}</ref>. The Guardian gazetasınıń xabar beriwinshe, sud Google Groups xızmetin Adnan Oktardıń jala jabıw shaǵımınan keyin qadaǵan etti. Google Groups Túrkiya húkimeti tárepinen tek ǵana Islamǵa qarsı dep esaplanǵan materiallardı óz ishine alǵanı ushın izbe-iz bloklanǵan bir neshe veb-saytlardıń birinshi boldı<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2008/sep/18/turkey|title=Turkish court bans Richard Dawkins website|date=September 18, 2008|access-date=May 3, 2010}}</ref>. Bul qadaǵan bir ay ótkennen soń, 2008-jıldıń 15-mayında alıp taslandı<ref>{{Web deregi|url=https://www.timeturk.com/tr/2008/05/16/google-in-yasagi-kalkti-sira-youtube-da.html|bet=Google'ın yasağı kalktı, sıra Youtube'da - Timeturk: Haber, Timeturk Haber, HABER, Günün haberleri, yorum, spor, ekonomi, politika, sanat, sinema|jumıs=www.timeturk.com|qaralǵan sáne=November 14, 2019}}</ref>. == Derekler == [[Kategoriya:Google xızmetleri]] tsj24d0vn7h18hvailik1hoaglyt8y5 121545 121544 2025-06-18T17:58:24Z Bekan88 11311 121545 wikitext text/x-wiki '''Google Groups''' — bul [[Google]] tárepinen usınılǵan xızmeti bolıp, ol ulıwmalıq qızıǵıwshılıqlarǵa iye adamlar ushın talqılaw toparların usınadı. 2024-jıl fevralǵa shekem Groups xızmeti, sonday-aq, ulıwmalıq [[paydalanıwshı interfeysi]] arqalı Usenet jańalıqlar toparlarına kiriw, olardı oqıw hám olarǵa xabar jazıw ushın shlyuz xızmetin de kórsetti<ref>{{Web deregi|url=https://groups.google.com/support/bin/answer.py?answer=46854|bet=What is a Usenet Newsgroup?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20090420194037/https://groups.google.com/support/bin/answer.py?answer=46854|arxivsáne=April 20, 2009|baspaxana=Google Groups Help Center|qaralǵan sáne=August 10, 2010}}</ref>. Google Groups-qa kiriwden tısqarı, dizimnen ótken paydalanıwshılar basqa jerde jaylasqan elektron pochta dizimleri ushın pochta dizimleriniń arxivlerin de dúze aladı<ref>{{Web deregi|url=https://groups.google.com/support/bin/answer.py?answer=46387|bet=Can I use Google Groups to archive another mailing list?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20111105124807/https://groups.google.com/support/bin/answer.py?answer=46387|arxivsáne=November 5, 2011|baspaxana=Google Groups Help Center|qaralǵan sáne=August 10, 2010}}</ref>. Google Groups, Googledıń Deja-nıń Usenet arxivin satıp alıwınan keyin, 2001-jıl fevral ayında isley basladı. Deja News 1995-jıl mart ayınan berli islep kelgen edi. Google Groups hár qanday paydalanıwshıǵa veb-interfeys yamasa elektron pochta arqalı tarmaqlı talqılawlardı erkin túrde júrgiziwge hám olarǵa kiriwge imkaniyat beredi. Talqılaw toparlarınıń keminde eki túri bar: Google Groups-qa tán forumlar (pochta dizimleri sıyaqlı)<ref>{{Web deregi|url=https://groups.google.com/support/bin/answer.py?answer=46368|bet=How do I create my own group?|baspaxana=Google Groups Help Center|qaralǵan sáne=August 10, 2010}}</ref> hám Google Groups shlyuz hám rásmiy emes arxiv sıpatında xızmet etetuǵın NNTP arqalı kiriwge bolatuǵın Usenet toparları. Google Groups-tıń Usenet jańalıqlar toparlarınıń xabarlar arxivi 1981-jıldan baslanadı<ref>{{Web deregi|url=https://groups.google.com/support/bin/answer.py?answer=46439|bet=How far back does Google's Usenet archive go?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20071026005559/https://groups.google.com/support/bin/answer.py?answer=46439|arxivsáne=October 26, 2007|baspaxana=Google Groups Help Center|qaralǵan sáne=August 10, 2010}}</ref>. 2023-jıl 15-dekabrde Google, Google Groups 2024-jıl 22-fevraldan baslap jańa Usenet kontentin jaylastırıw yamasa kóriwdi qollap-quwatlawdı toqtatatuǵının, biraq bar arxivlerdiń qoljetimli bolıp qalatuǵının járiyaladı<ref>{{Web deregi|url=https://support.google.com/groups/answer/11036538|bet=Google Groups ending support for Usenet - Google Groups Help|jumıs=support.google.com|qaralǵan sáne=15 December 2023}}</ref>. == Tariyxı == === Deja News === [[File:Deja_News_logo.png|oñğa|sürmeli|Deja News logotibi 1997 jılı payda bolǵan]] Deja News, 1995-jılı martta<ref>{{Jurnal deregi |last=WIRED Staff |title=Usenet Sale: Sounds to Silence? |url=https://www.wired.com/2000/10/usenet-sale-sounds-to-silence/ |magazine=Wired |language=en-US |issn=1059-1028 |access-date=2024-09-17}}</ref> Ostin, Texasta Stiv Madere tárepinen baslanǵan Usenet talqılaw toparlarında jaylastırılǵan xabarlardıń arxivi bolǵan. Onıń izlew sistemasınıń imkaniyatları xızmetke ataqlılıq alıp keldi, kelispewshiliklerdi payda etti hám onlayn talqılawdıń qabıl etilgen tábiyatın aytarlıqtay dárejede ózgertti. Bul arxiv 2001-jılı Google tárepinen satıp alındı. Usenet talqılawlarınıń arxivleri bul ortalıq payda bolǵannan berli saqlanıp kelse de, Deja News jańa imkaniyatlar kombinaciyasın usındı. Ol jámiyetshilikke ashıq boldı, ápiwayı Dúnya júzilik tarmaq (World Wide Web) paydalanıwshı interfeysin usındı, barlıq arxivlengen jańalıqlar toparları boyınsha izlewge múmkinshilik berdi, tez arada nátiyjelerdi qaytardı hám xabarlardı sheksiz waqıtqa saqladı. Izlew imkaniyatları Usenetti erkin shólkemlestirilgen hám waqıtsha baylanıs quralınan bahalı informaciya deregine aylandırdı. Arxivtiń salıstırmalı turaqlılıǵı, xabarlardı avtorı boyınsha izlew imkaniyatı menen birge, jeke maǵlıwmatlardıń qupıyalıǵına baylanıslı táshwishlerdi tuwdırdı hám xabar jazıwshılardıń ózleri hám basqalar haqqında pikir bildiriwde abaylı bolıwı kerek ekenligi haqqındaǵı burınnan qaytalanıp kiyatırǵan eskertiwlerdi tastıyıqladı. Madere basında arxivlengen materiallardı óshiriwge onsha ıqlası bolmasa da, paydalanıwshılardıń narazılıqları hám nızamlı basım «joq etiwge» («nuking») alıp keldi, bul xabar jazıwshılarǵa óz xabarların izlew nátiyjelerinen tolıǵı menen óshiriwge imkaniyat beretuǵın usıl edi. Ol álleqashan «X-No-Archive» xabar basınıń qollanılıwın qollap-quwatlaytuǵın edi, eger ol bar bolsa, maqala arxivten shıǵarıp taslanatuǵın edi. Bul basqalardıń materialdı keyingi xabarda citatalap, onıń saqlanıwına tosqınlıq ete almadı. Avtorlıq huqıq iyelerine de materialdı arxivten óshiriwge ruqsat berildi. Deja News xızmetkeri Xamfri Marrdıń aytıwınsha, avtorlıq huqıqqa baylanıslı háreketler eń kóp Saentologiya shіrkewinen kelip túsken. Xabarlardı «joq etiw» imkaniyatı kóp jıllar dawamında ashıq boldı, biraq keyinirek Google basqarıwı astında túsindirmesten óshirildi. Google sonday-aq, bir waqıtları burın «joq etilgen» xabarlardı qáte menen qayta tiklep, kópshilik paydalanıwshılardıń ashıwın keltirdi<ref>{{Cite book|title=I'm Feeling Lucky: The Confessions of Google Employee Number 59|last=Edwards|first=Douglas|publisher=Houghton Mifflin Harcourt|year=2011|isbn=978-0-547-41699-1|location=U.S.|pages=[https://archive.org/details/imfeelingluckyco00edwa/page/209 209–213]|url=https://archive.org/details/imfeelingluckyco00edwa/page/209}}</ref>. Google bul imkaniyattı alıp taslaǵan waqıtta kúshinde bolǵan «joq etiwler» elege shekem húrmet etiledi. 2014-jıl may ayınan baslap, evropalı paydalanıwshılar óz atlarına tiyisli Google Groups, sonıń ishinde onıń Usenet arxivinen alınǵan izlew nátiyjelerin umıtılıw huqıqı nızamına muwapıq óshiriwdi soray aladı. 2015-jılǵa kelip, Google Groups eń kóp óshirilgen on sayttıń biri boldı<ref>{{Web deregi|url=https://www.google.com/transparencyreport/removals/europeprivacy/?hl=en|bet=Transparency Report|qaralǵan sáne=August 30, 2015}}</ref>. Eger Google óshiriwge ruqsat bermese, evropalılar ózleriniń jergilikli maǵlıwmatlardı qorǵaw agentliklerine shaǵım ete aladı. === Baǵdardıń ózgeriwi === [[File:Deja-dot-com-logo.png|oñğa|sürmeli|1999-jıldan berli qollanılǵan deja.com logotibi]] Xızmet aqırında izlewden de keńeydi. «My Deja News» Usenetti dástúriy xronologiyalıq, toparlar boyınsha oqıwǵa hám tarmaqqa jańa xabarlar jaylastırıwǵa imkaniyat berdi. Deja Communities tiykarınan bizneske usınılatuǵın jeke internet-forumlar edi. 1999-jılı sayt (endi Deja.com dep ataladı) óziniń tiykarǵı funkciyası retinde satıw-satıp alıwlardı salıstırıw xızmetin qoydı<ref>{{Jurnal deregi |last=WIRED Staff |title=Usenet Sale: Sounds to Silence? |url=https://www.wired.com/2000/10/usenet-sale-sounds-to-silence/ |magazine=Wired |language=en-US |issn=1059-1028 |access-date=2024-09-17 |postscript=. Only for the sentence, "In 1999 the site (now known as Deja.com) made its primary feature a shopping comparison service."}}</ref>. Bul ótiw procesinde, serverlerdiń kóshiriliwi menen baylanıslı, Usenet arxivindegi kópshilik eski xabarlar qoljetimsiz bolıp qaldı. 2000-jıldıń aqırına kelip, finanslıq qıyınshılıqta qalǵan kompaniya, satıw-satıp alıw xızmetin eBay-ge sattı, olar bul texnologiyanı ózleriniń half.com xızmetlerine kirgizdi. === Google Groups === [[Fayl:Google_Groups_logo.gif|nobaý|Aldıńǵı Google Groups logotibi]] 2001-jılǵa kelip Deja izlew xızmeti jabıldı. 2001-jıl fevralda Google Deja News hám onıń arxivin satıp alıp, onıń aktivlerin groups.google.com saytına ótkerdi<ref>{{Web deregi|url=https://www.google.com/press/pressrel/pressrelease48.html|bet=Google Acquires Usenet Discussion Service and Significant Assets from Deja.com|sáne=February 12, 2001}}</ref>. Sonnan keyin paydalanıwshılar bul Usenet jańalıqlar toparlarına jańa Google Groups interfeysi arqalı kire alatuǵın boldı. 2001-jıldıń aqırına kelip, arxiv 1981-jıl 11-mayǵa shekemgi basqa arxivlengen xabarlar menen tolıqtırıldı<ref>{{Web deregi|url=https://www.google.com/googlegroups/archive_announce_20.html|bet=20 Year Archive on Google Groups|sáne=December 11, 2001}}</ref><ref>{{Web deregi|url=http://www.pandia.com/searchworld/2001-26-usenet.html|bet=Full Usenet archive now available|arxivurl=https://web.archive.org/web/20060312224725/http://www.pandia.com/searchworld/2001-26-usenet.html|arxivsáne=March 12, 2006|sáne=April 29, 2001|baspaxana=Pandia}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/1709527.stm|title=Digital history saved|publisher=[[BBC News Online]]}}</ref>. Bul 1981-jıldan 1991-jılǵa shekemgi erte xabarlar Googleǵa Batıs Ontario universiteti tárepinen, Toronto universitetiniń xızmetkeri Genri Spenserdiń arxivlerine tiykarlanıp, sawǵa etilgen edi<ref>{{Web deregi|url=http://archive.salon.com/tech/feature/2002/01/07/saving_usenet/index.html|bet=The Geeks Who Saved Usenet|arxivurl=https://web.archive.org/web/20030902002600/http://archive.salon.com/tech/feature/2002/01/07/saving_usenet/index.html|arxivsáne=September 2, 2003|avtor=Katharine Mieszkowski|sáne=January 7, 2002|jumıs=[[Salon (website)|Salon]]}}</ref>. Az waqıttan soń, Google paydalanıwshılarǵa ózleriniń Usenetke tiyisli emes toparların jaratıwǵa múmkinshilik beretuǵın jańa versiyanı shıǵardı. AOL 2005-jılı Usenetke kiriwdi toqtatqanda, onıń ornına Google Groupstı usındı<ref>{{Web deregi|url=https://www.theregister.co.uk/2005/01/25/aol_cutsoff_newsgroups/|bet=AOL ditches newsgroups|avtor=Oates|at=John|sáne=January 25, 2005|jumıs=[[The Register]]}}</ref>. 2008-jılı Google Groupstıń izlew funkciyasın buzdı hám onı bir jılday islemeytuǵın jaǵdayda qaldırdı, tek Wired jurnalındaǵı maqala kompaniyanı bul mashqalalardı sheshiwge túrtki bolmaǵansha<ref name="wired1">{{Cite news|url=https://www.wired.com/epicenter/2009/10/usenet|title=Google's Abandoned Library of 700&nbsp;Million Titles|publisher=Wired|date=October 7, 2009|access-date=August 10, 2010|first=Kevin|last=Poulsen}}</ref><ref name="wired2">{{Cite news|url=https://www.wired.com/epicenter/2009/10/usenet_fix/|title=Google Begins Fixing Usenet Archive|publisher=Wired|date=October 8, 2009|access-date=August 10, 2010|first=Kevin|last=Poulsen}}</ref>. 2015-jıl 13-fevralda Vice Media-nıń xabarında, barlıq toparlar boyınsha keńeytilgen izlewlerdi ámelge asırıw imkaniyatınıń jáne islemey qalǵanı hám búgingi kúnge shekem Google bul mashqalanı dúzetpegeni yamasa moyınlamaǵanı xabarlandı. Intervyu bergen izertlewshi bılay dedi: «Belgili bir toparlar ishindegi keńeytilgen izlewler islep turǵan sıyaqlı, biraq bul hár qanday izertlew túri ushın – meyli ol tosınnan yamasa akademiyalıq bolsın – onsha paydalı emes»<ref name="motherboard">{{Web deregi|url=https://www.vice.com/en/article/google-a-search-company-has-made-its-internet-archive-impossible-to-search/|bet=Google, a Search Company, Has Made Its Internet Archive Impossible to Search|avtor=Braga|at=Matthew|sáne=February 13, 2015|jumıs=Motherboard|qaralǵan sáne=January 18, 2017}}</ref>. 2024-jıl yanvar ayındaǵı jaǵday boyınsha, Google Groupsta tómendegi xabarlandırıw bası bar: 2024-jıl 22-fevraldan baslap, Google Groups jańa Usenet kontentin qollap-quwatlawdı toqtatadı. Xabar jaylastırıw hám jazılıwǵa tıyım salınadı, hám Usenet teńleslerinen jańa kontent payda bolmaydı. Tariyxıy maǵlıwmatlardı kóriw hám izlew búgingidey qollap-quwatlana beredi. Túsindirme betinde bılay dep qosımsha etiledi:<ref>{{Web deregi|url=https://support.google.com/groups/answer/11036538?visit_id=638401644159352995-1779246639|bet=Google Groups ending support for Usenet - Google Groups Help|jumıs=Google Support}}</ref> Bunnan tısqarı, Googledıń tarmaqlıq jańalıqlar jetkerip beriw protokolı (NNTP) serveri hám oǵan baylanıslı piring endi qoljetimli bolmaydı, bul Googledıń jańa Usenet kontentin usınıwdı yamasa basqa NNTP serverleri menen kontent almasıwdı qollap-quwatlamaytuǵının ańlatadı. Bul ózgeris Google Groupstaǵı hesh qanday Usenetke tiyisli emes kontentke, sonıń ishinde barlıq paydalanıwshı hám shólkem tárepinen jaratılǵan toparlarǵa tásir etpeydi. == Sın-pikiler == Vice hám Wired avtorları Googledı Google Groups Keńeytilgen izlew betiniń xabarlandırıwsız toqtatılıwı ushın sınǵa aldı. Keńeytilgen izlew beti paydalanıwshılarǵa barlıq toparlar boyınsha keńeytilgen izlewlerdi ámelge asırıwǵa múmkinshilik beretuǵın edi. Bul betsiz, kóp onjıllıq arxivtegi kóp sanlı jańalıqlar toparlarındaǵı belgili bir xabarlardı tabıw qıyınlasıp ketti. === Bloklaw === Google Groups 2008-jıldıń 10-aprelinde Túrkiyada sud buyrıǵı menen bloklandı<ref>{{Web deregi|url=http://www.todayszaman.com/tz-web/detaylar.do?load=detay&link=138847|bet=Turkey bans Google Groups|arxivurl=https://web.archive.org/web/20090619204119/http://www.todayszaman.com/tz-web/detaylar.do?load=detay&link=138847|arxivsáne=June 19, 2009|sáne=April 12, 2008|baspaxana=Today's Zaman|qaralǵan sáne=August 10, 2010}}</ref>. The Guardian gazetasınıń xabar beriwinshe, sud Google Groups xızmetin Adnan Oktardıń jala jabıw shaǵımınan keyin qadaǵan etti. Google Groups Túrkiya húkimeti tárepinen tek ǵana Islamǵa qarsı dep esaplanǵan materiallardı óz ishine alǵanı ushın izbe-iz bloklanǵan bir neshe veb-saytlardıń birinshi boldı<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2008/sep/18/turkey|title=Turkish court bans Richard Dawkins website|date=September 18, 2008|access-date=May 3, 2010}}</ref>. Bul qadaǵan bir ay ótkennen soń, 2008-jıldıń 15-mayında alıp taslandı<ref>{{Web deregi|url=https://www.timeturk.com/tr/2008/05/16/google-in-yasagi-kalkti-sira-youtube-da.html|bet=Google'ın yasağı kalktı, sıra Youtube'da - Timeturk: Haber, Timeturk Haber, HABER, Günün haberleri, yorum, spor, ekonomi, politika, sanat, sinema|jumıs=www.timeturk.com|qaralǵan sáne=November 14, 2019}}</ref>. == Derekler == {{Derekler}} [[Kategoriya:Google xızmetleri]] __BÖLİDİMÖNDEMEW__ ca3ng5f4jdwgpxvlpm98eguprc8upxd 0 25311 121546 2025-06-18T17:59:21Z Bekan88 11311 «[[:en:Special:Redirect/revision/1243292412|Google Kythe]]» betinen awdarılıp jaratıldı 121546 wikitext text/x-wiki '''Google Kythe''' — bul kodtı túsiniw ushın [[Derek kodı|derek kodın]] indeksleytuǵın hám kross-siltemelerdi jaratatuǵın qural bolıp, ol ózin «kod penen isleytuǵın qurallardı dúziw ushın jalǵanatuǵın, (kóbinese) tilge ǵárezsiz ekosistema» retinde sıpatlaydı<ref>{{Web deregi|url=http://google-opensource.blogspot.cz/2015/01/kythe-new-approach-to-making-developer.html|bet=Google Open Source Blog: Kythe: a new approach to making developer tools|jumıs=Google Open Source Blog}}</ref>. Kythe ústinde islep atırǵan pútkil Google toparı 2024-jıl aprel ayında, kompaniyanıń belgili bir wazıypalardı shet elge kóshiriw háreketiniń bir bólegi sıpatında jumıstan shıǵarıldı<ref>{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2024/04/29/google-lays-off-staff-from-flutter-dart-python-weeks-before-its-developer-conference/|bet=Exclusive: Google lays off staff from Flutter, Dart and Python teams weeks before its developer conference|sáne=May 2024}}</ref><ref>{{Web deregi|url=https://news.ycombinator.com/item?id=40171371|bet=item|jumıs=news.ycombinator.com}}</ref>. == Sholıw == Google Kythedıń tiykarı – bul derek kodı informaciyasın maǵlıwmat sıpatında usınıw, oǵan kiriw hám soraw jiberiw ushın tilge ǵárezsiz protokollar hám maǵlıwmatlar formatların belgilewden ibarat. Kythe, indekslew informaciyasın, semantikalıq informaciyanı hám metamaǵlıwmatlardı Kythe belgilegen formatta islep shıǵatuǵın, instrumentlestirilgen dúziw sistemasına hám kompilyatorlarǵa súyenedi. Instrumentlestirilgen dúziwdi orınlaw nátiyjesinde alınǵan bul informaciya tilge ǵárezsiz graf strukturasında saqlanadı. Aqırında, bul graf strukturası kod bazası haqqındaǵı sorawlarǵa juwap beriw ushın sorawlarǵa ushıraydı<ref>{{Web deregi|url=http://www.kythe.io/docs/kythe-overview.html|bet=Kythe - An Overview of Kythe|jumıs=kythe.io}}</ref>. Google Kythe – bul [[Google]] tárepinen islep shıǵılıp atırǵan [[Ashıq kodlı programmalıq támiynat|ashıq kodlı]] joybar<ref>{{Web deregi|url=http://www.kythe.io/|bet=Google Kythe Website|baspaxana=Google|qaralǵan sáne=23 February 2015}}</ref>. It is licensed under an Apache licence 2.0. == Grok == Google Kythe, Grok dep atalatuǵın ishki joybardan kelip shıqqan. Grok 2008-jılı Stiv Yegge tárepinen usınılǵan<ref>{{Web deregi|url=https://plus.google.com/110981030061712822816/posts/KaSKeg4vQtz|bet=Notes from the Mystery Machine Bus|avtor=Steve Yegge|avtorsilteme=Steve Yegge|jumıs=plus.google.com}}</ref>. Yegge programmalıq támiynat joybarlarınıń ádette 3 ten aslam programmalastırıw tilin qollanatuǵının, biraq islep shıǵıw qurallarınıń kóbinese belgili bir tilge beyimleskenin hám bir neshe programmalastırıw tili menen jaqsı isley almaytuǵının baqlaǵan. IDE-ge bir tildi qollap-quwatlawdı qosıw qıyın hám IDE-lerdegi arnawlı analizlew quralları haqıyqıy parserler hám kompilyatorlarǵa qaraǵanda tómenirek bolıwǵa beyim<ref name="bryansummersett">{{Web deregi|url=http://bsumm.net/2012/08/11/steve-yegge-and-grok.html|bet=Bryan Summersett - Steve Yegge and Grok|avtor=Bryan Summersett|sáne=11 August 2012|jumıs=bsumm.net}}</ref>. Groktıń ayırım bólekleri Google Kythe járiyalanbastan burın da járiyalanǵan edi. 2010-jılı Google, Groktıń bir bólegi sıpatında islep shıǵılǵan Python statikalıq analizatorın shıǵardı<ref>{{Web deregi|url=http://bugs.jython.org/issue1541|bet=Issue 1541: new static analyzer from Google - Jython tracker|jumıs=jython.org}}</ref>. 2012-jılı Grok [[C++]], [[Java (programmalastırıw tili)|Java]], [[Python (Programmalastırıw tili)|Python]], [[JavaScript|JS]] hám «2 ishki tildi» qollap-quwatladı. [[Maǵlıwmatlar bazası|Maǵlıwmatlar bazasına]] soraw jiberiwdi hám [[derek kodı]] arqalı vizual túrde navigaciyalawdı qollap-quwatlaytuǵın brauzer klienti bar edi. Emacs klienti de bar edi. Chromium Code Search Browser<ref>{{Web deregi|url=https://cs.chromium.org|bet=Chromium Code Search}}</ref> derek kodındaǵı hár bir belgi ushın anıqlamaǵa tez siltemelerdi usınıw ushın Grok indeksin qollanadı<ref>{{Web deregi|url=http://www.kythe.io/2015/03/02/exploring-kythe-sample-web-ui/|bet=Kythe - Exploring Kythe's Sample Web UI|arxivurl=https://web.archive.org/web/20150509112415/http://www.kythe.io/2015/03/02/exploring-kythe-sample-web-ui/|arxivsáne=9 May 2015|jumıs=kythe.io|qaralǵan sáne=30 April 2015}}</ref>. == Derekler == [[Kategoriya:Google xızmetleri]] 3q0msw9a8nlpzoayr0erf45d2yazz5g 121547 121546 2025-06-18T17:59:59Z Bekan88 11311 121547 wikitext text/x-wiki '''Google Kythe''' — bul kodtı túsiniw ushın [[Derek kodı|derek kodın]] indeksleytuǵın hám kross-siltemelerdi jaratatuǵın qural bolıp, ol ózin «kod penen isleytuǵın qurallardı dúziw ushın jalǵanatuǵın, (kóbinese) tilge ǵárezsiz ekosistema» retinde sıpatlaydı<ref>{{Web deregi|url=http://google-opensource.blogspot.cz/2015/01/kythe-new-approach-to-making-developer.html|bet=Google Open Source Blog: Kythe: a new approach to making developer tools|jumıs=Google Open Source Blog}}</ref>. Kythe ústinde islep atırǵan pútkil Google toparı 2024-jıl aprel ayında, kompaniyanıń belgili bir wazıypalardı shet elge kóshiriw háreketiniń bir bólegi sıpatında jumıstan shıǵarıldı<ref>{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2024/04/29/google-lays-off-staff-from-flutter-dart-python-weeks-before-its-developer-conference/|bet=Exclusive: Google lays off staff from Flutter, Dart and Python teams weeks before its developer conference|sáne=May 2024}}</ref><ref>{{Web deregi|url=https://news.ycombinator.com/item?id=40171371|bet=item|jumıs=news.ycombinator.com}}</ref>. == Sholıw == Google Kythedıń tiykarı – bul derek kodı informaciyasın maǵlıwmat sıpatında usınıw, oǵan kiriw hám soraw jiberiw ushın tilge ǵárezsiz protokollar hám maǵlıwmatlar formatların belgilewden ibarat. Kythe, indekslew informaciyasın, semantikalıq informaciyanı hám metamaǵlıwmatlardı Kythe belgilegen formatta islep shıǵatuǵın, instrumentlestirilgen dúziw sistemasına hám kompilyatorlarǵa súyenedi. Instrumentlestirilgen dúziwdi orınlaw nátiyjesinde alınǵan bul informaciya tilge ǵárezsiz graf strukturasında saqlanadı. Aqırında, bul graf strukturası kod bazası haqqındaǵı sorawlarǵa juwap beriw ushın sorawlarǵa ushıraydı<ref>{{Web deregi|url=http://www.kythe.io/docs/kythe-overview.html|bet=Kythe - An Overview of Kythe|jumıs=kythe.io}}</ref>. Google Kythe – bul [[Google]] tárepinen islep shıǵılıp atırǵan [[Ashıq kodlı programmalıq támiynat|ashıq kodlı]] joybar<ref>{{Web deregi|url=http://www.kythe.io/|bet=Google Kythe Website|baspaxana=Google|qaralǵan sáne=23 February 2015}}</ref>. It is licensed under an Apache licence 2.0. == Grok == Google Kythe, Grok dep atalatuǵın ishki joybardan kelip shıqqan. Grok 2008-jılı Stiv Yegge tárepinen usınılǵan<ref>{{Web deregi|url=https://plus.google.com/110981030061712822816/posts/KaSKeg4vQtz|bet=Notes from the Mystery Machine Bus|avtor=Steve Yegge|avtorsilteme=Steve Yegge|jumıs=plus.google.com}}</ref>. Yegge programmalıq támiynat joybarlarınıń ádette 3 ten aslam programmalastırıw tilin qollanatuǵının, biraq islep shıǵıw qurallarınıń kóbinese belgili bir tilge beyimleskenin hám bir neshe programmalastırıw tili menen jaqsı isley almaytuǵının baqlaǵan. IDE-ge bir tildi qollap-quwatlawdı qosıw qıyın hám IDE-lerdegi arnawlı analizlew quralları haqıyqıy parserler hám kompilyatorlarǵa qaraǵanda tómenirek bolıwǵa beyim<ref name="bryansummersett">{{Web deregi|url=http://bsumm.net/2012/08/11/steve-yegge-and-grok.html|bet=Bryan Summersett - Steve Yegge and Grok|avtor=Bryan Summersett|sáne=11 August 2012|jumıs=bsumm.net}}</ref>. Groktıń ayırım bólekleri Google Kythe járiyalanbastan burın da járiyalanǵan edi. 2010-jılı Google, Groktıń bir bólegi sıpatında islep shıǵılǵan Python statikalıq analizatorın shıǵardı<ref>{{Web deregi|url=http://bugs.jython.org/issue1541|bet=Issue 1541: new static analyzer from Google - Jython tracker|jumıs=jython.org}}</ref>. 2012-jılı Grok [[C++]], [[Java (programmalastırıw tili)|Java]], [[Python (Programmalastırıw tili)|Python]], [[JavaScript|JS]] hám «2 ishki tildi» qollap-quwatladı. [[Maǵlıwmatlar bazası|Maǵlıwmatlar bazasına]] soraw jiberiwdi hám [[derek kodı]] arqalı vizual túrde navigaciyalawdı qollap-quwatlaytuǵın brauzer klienti bar edi. Emacs klienti de bar edi. Chromium Code Search Browser<ref>{{Web deregi|url=https://cs.chromium.org|bet=Chromium Code Search}}</ref> derek kodındaǵı hár bir belgi ushın anıqlamaǵa tez siltemelerdi usınıw ushın Grok indeksin qollanadı<ref>{{Web deregi|url=http://www.kythe.io/2015/03/02/exploring-kythe-sample-web-ui/|bet=Kythe - Exploring Kythe's Sample Web UI|arxivurl=https://web.archive.org/web/20150509112415/http://www.kythe.io/2015/03/02/exploring-kythe-sample-web-ui/|arxivsáne=9 May 2015|jumıs=kythe.io|qaralǵan sáne=30 April 2015}}</ref>. == Derekler == {{Derekler}} [[Kategoriya:Google xızmetleri]] __BÖLİDİMÖNDEMEW__ caj92im0eb84iixy7502xvb7fmif4gw 0 25312 121548 2025-06-18T18:00:33Z Bekan88 11311 «[[:en:Special:Redirect/revision/1082986930|Living Stories]]» betinen awdarılıp jaratıldı 121548 wikitext text/x-wiki '''Living Stories''' — bul [[Google]] tárepinen The New York Times hám The Washington Post penen birgelikte islep shıǵılǵan, 2009-jıl dekabrden 2010-jıl fevralǵa shekem sozılǵan jańalıqlardı usınıw joybarı<ref name="Singh, Neha & Cohen, Josh">{{Web deregi|url=http://googlenewsblog.blogspot.com/2009/12/exploring-new-more-dynamic-way-of.html|bet=Citizen Voices|arxivurl=https://web.archive.org/web/20100701213654/http://googlenewsblog.blogspot.com/2009/12/exploring-new-more-dynamic-way-of.html|arxivsáne=2010-07-01|avtor=Singh, Neha|sáne=December 8, 2009|jumıs=Google News Blog|qaralǵan sáne=April 22, 2010}}</ref>. Alıp barılǵan waqıyalar ele de living stories veb-saytında qoljetimli, biraq házirgi waqıtta jańartılmaydı. Joybardıń artındaǵı maqset – bir gúrriń haqqında tek bir maqaladan ibarat dástúriy interfeysten shıǵıp, dawam etip atırǵan hám rawajlanıwdı dawam etetuǵın «tiri gúrriń» haqqındaǵı bir neshe maqalanı innovaciyalıq túrde birlestirip, olardı unikal URL interfeysi astında ámelge asırıw arqalı tájiriybe ótkeriwge talpınıw edi. == Koncepciya == Living Stories interfeysi oqıwshılarǵa bir waqıyanıń bir neshe tarmaǵın kóriwge, RSS lentasına uqsas, waqıyanıń qısqasha mazmunın, xronologiyasın hám basqa da funkciyalardı kóriwge imkaniyat berdi, sonıń menen birge, oqıwshınıń burın oqıp shıqqan nárselerin filtrlew yamasa belgilew arqalı jańartılǵan informaciyanı kóriwge de múmkinshilik berdi.[2] Googledıń aytıwınsha, soraw-juwapqa qatnasqan adamlardıń 75%-i dástúriy jańalıqlar formatın oqıǵanǵa qaraǵanda Living Storiesti maqul kórgen<ref name="Living Stories Open Source">{{Web deregi|url=http://googlenewsblog.blogspot.com/2010/02/open-sourcing-living-stories-format.html|bet=Open-Sourcing the Living Stories Format|arxivurl=https://web.archive.org/web/20100410134502/http://googlenewsblog.blogspot.com/2010/02/open-sourcing-living-stories-format.html|arxivsáne=2010-04-10|avtor=Singh, Neha|sáne=February 17, 2009|jumıs=Google News Blog|qaralǵan sáne=April 22, 2010}}</ref>. == Ashıq kodlı sıpatında shıǵarılıwı == Dáslepki tájiriybe dáwirinen keyin, Google onı 2010-jıl 17-fevralda [[Ashıq kodlı programmalıq támiynat|ashıq kodlı]] [[derek kodı]] sıpatında jámiyetshilikke shıǵardı. Googledıń programmalıq támiynat injeneri Nexa Singxtıń aytıwınsha, «Kodtı ashıq derekli etiw tájiriybeniń logikalıq keyingi basqıshı edi hám bárqulla rejelestirilgen edi. Dáslebinen-aq, biz gúrrińlerdi Google Labs-ta jaylastırıw waqıtsha ekenligin aytqan edik. Biz qızıqqan jańalıqlar baspaların óz veb-saytlarında gúrrińlerdi usı usıl menen jarıtıwǵa járdem bergimiz keledi. Times hám Post gazetalarınıń reportyorlar toparları eki aydan aslam waqıt dawamında Living Stories formatı arqalı maqalalar járiyaladı, bul bizge kóp maǵlıwmat hám pikirler toplawǵa, hám kodtı jaqsılawǵa járdem berdi»<ref name="Living Stories in a Coma">{{Web deregi|url=http://cultureandcommunication.org/tdm/s10/rjv237/googles-living-stories-is-in-a-coma-at-the-moment/|bet=Google’s Living Stories is in a Coma at the Moment|arxivurl=https://web.archive.org/web/20100307195419/http://cultureandcommunication.org/tdm/s10/rjv237/googles-living-stories-is-in-a-coma-at-the-moment/|arxivsáne=2010-03-07|avtor=Ryan Verost|sáne=March 5, 2010|jumıs=Google News Blog|qaralǵan sáne=April 22, 2010}}</ref>. == Mashqalaları == Living Stories gazetalardıń tabıs modeli ushın mashqala tuwdıradı. Ol trafikti túpnusqa gazeta maqalalarına qayta baǵdarlamaytuǵınlıqtan hám onıń mazmunın oqıwshılarına biypul etetuǵınlıqtan, baspalar reklama beriwshilerdiń qollap-quwatlawınan ayırıladı hám investiciyadan qaytarımsız kontent islep shıǵaradı. Biraq, baspalar Google Fast Flip tárepinen islep shıǵılǵan bólisilgen tabıs modeline sáykes, maqalalar menen qatar reklamalardı da jaylastırıwı múmkin<ref name="Google News Fast Flip">{{Web deregi|url=http://www.editorsweblog.org/multimedia/2009/09/google_news_fast_flip_offers_fast_browsi.php|bet=Google News Fast Flip: offers fast browsing to readers and a revenue share to publishers|arxivurl=https://web.archive.org/web/20090922170524/http://www.editorsweblog.org/multimedia/2009/09/google_news_fast_flip_offers_fast_browsi.php|arxivsáne=2009-09-22|avtor=Emma Heald|sáne=September 15, 2010|qaralǵan sáne=April 22, 2010}}</ref>. == Derekler == [[Kategoriya:Google xızmetleri]] 5gvc9emk05nc20mojijmy7asybscrl9 121549 121548 2025-06-18T18:01:04Z Bekan88 11311 121549 wikitext text/x-wiki '''Living Stories''' — bul [[Google]] tárepinen The New York Times hám The Washington Post penen birgelikte islep shıǵılǵan, 2009-jıl dekabrden 2010-jıl fevralǵa shekem sozılǵan jańalıqlardı usınıw joybarı<ref name="Singh, Neha & Cohen, Josh">{{Web deregi|url=http://googlenewsblog.blogspot.com/2009/12/exploring-new-more-dynamic-way-of.html|bet=Citizen Voices|arxivurl=https://web.archive.org/web/20100701213654/http://googlenewsblog.blogspot.com/2009/12/exploring-new-more-dynamic-way-of.html|arxivsáne=2010-07-01|avtor=Singh, Neha|sáne=December 8, 2009|jumıs=Google News Blog|qaralǵan sáne=April 22, 2010}}</ref>. Alıp barılǵan waqıyalar ele de living stories veb-saytında qoljetimli, biraq házirgi waqıtta jańartılmaydı. Joybardıń artındaǵı maqset – bir gúrriń haqqında tek bir maqaladan ibarat dástúriy interfeysten shıǵıp, dawam etip atırǵan hám rawajlanıwdı dawam etetuǵın «tiri gúrriń» haqqındaǵı bir neshe maqalanı innovaciyalıq túrde birlestirip, olardı unikal URL interfeysi astında ámelge asırıw arqalı tájiriybe ótkeriwge talpınıw edi. == Koncepciya == Living Stories interfeysi oqıwshılarǵa bir waqıyanıń bir neshe tarmaǵın kóriwge, RSS lentasına uqsas, waqıyanıń qısqasha mazmunın, xronologiyasın hám basqa da funkciyalardı kóriwge imkaniyat berdi, sonıń menen birge, oqıwshınıń burın oqıp shıqqan nárselerin filtrlew yamasa belgilew arqalı jańartılǵan informaciyanı kóriwge de múmkinshilik berdi.[2] Googledıń aytıwınsha, soraw-juwapqa qatnasqan adamlardıń 75%-i dástúriy jańalıqlar formatın oqıǵanǵa qaraǵanda Living Storiesti maqul kórgen<ref name="Living Stories Open Source">{{Web deregi|url=http://googlenewsblog.blogspot.com/2010/02/open-sourcing-living-stories-format.html|bet=Open-Sourcing the Living Stories Format|arxivurl=https://web.archive.org/web/20100410134502/http://googlenewsblog.blogspot.com/2010/02/open-sourcing-living-stories-format.html|arxivsáne=2010-04-10|avtor=Singh, Neha|sáne=February 17, 2009|jumıs=Google News Blog|qaralǵan sáne=April 22, 2010}}</ref>. == Ashıq kodlı sıpatında shıǵarılıwı == Dáslepki tájiriybe dáwirinen keyin, Google onı 2010-jıl 17-fevralda [[Ashıq kodlı programmalıq támiynat|ashıq kodlı]] [[derek kodı]] sıpatında jámiyetshilikke shıǵardı. Googledıń programmalıq támiynat injeneri Nexa Singxtıń aytıwınsha, «Kodtı ashıq derekli etiw tájiriybeniń logikalıq keyingi basqıshı edi hám bárqulla rejelestirilgen edi. Dáslebinen-aq, biz gúrrińlerdi Google Labs-ta jaylastırıw waqıtsha ekenligin aytqan edik. Biz qızıqqan jańalıqlar baspaların óz veb-saytlarında gúrrińlerdi usı usıl menen jarıtıwǵa járdem bergimiz keledi. Times hám Post gazetalarınıń reportyorlar toparları eki aydan aslam waqıt dawamında Living Stories formatı arqalı maqalalar járiyaladı, bul bizge kóp maǵlıwmat hám pikirler toplawǵa, hám kodtı jaqsılawǵa járdem berdi»<ref name="Living Stories in a Coma">{{Web deregi|url=http://cultureandcommunication.org/tdm/s10/rjv237/googles-living-stories-is-in-a-coma-at-the-moment/|bet=Google’s Living Stories is in a Coma at the Moment|arxivurl=https://web.archive.org/web/20100307195419/http://cultureandcommunication.org/tdm/s10/rjv237/googles-living-stories-is-in-a-coma-at-the-moment/|arxivsáne=2010-03-07|avtor=Ryan Verost|sáne=March 5, 2010|jumıs=Google News Blog|qaralǵan sáne=April 22, 2010}}</ref>. == Mashqalaları == Living Stories gazetalardıń tabıs modeli ushın mashqala tuwdıradı. Ol trafikti túpnusqa gazeta maqalalarına qayta baǵdarlamaytuǵınlıqtan hám onıń mazmunın oqıwshılarına biypul etetuǵınlıqtan, baspalar reklama beriwshilerdiń qollap-quwatlawınan ayırıladı hám investiciyadan qaytarımsız kontent islep shıǵaradı. Biraq, baspalar Google Fast Flip tárepinen islep shıǵılǵan bólisilgen tabıs modeline sáykes, maqalalar menen qatar reklamalardı da jaylastırıwı múmkin<ref name="Google News Fast Flip">{{Web deregi|url=http://www.editorsweblog.org/multimedia/2009/09/google_news_fast_flip_offers_fast_browsi.php|bet=Google News Fast Flip: offers fast browsing to readers and a revenue share to publishers|arxivurl=https://web.archive.org/web/20090922170524/http://www.editorsweblog.org/multimedia/2009/09/google_news_fast_flip_offers_fast_browsi.php|arxivsáne=2009-09-22|avtor=Emma Heald|sáne=September 15, 2010|qaralǵan sáne=April 22, 2010}}</ref>. == Derekler == {{Derekler}} [[Kategoriya:Google xızmetleri]] __BÖLİDİMÖNDEMEW__ 01rixf7jvna7hmy2tg654cacnfb0zj4 0 25313 121550 2025-06-18T18:01:46Z Bekan88 11311 «[[:en:Special:Redirect/revision/1295242431|Google Input Tools]]» betinen awdarılıp jaratıldı 121550 wikitext text/x-wiki {| class="infobox vevent" ! colspan="2" class="infobox-above summary" |Google kirgiziw quralları |- | colspan="2" class="infobox-image logo" |[[File:Google_Input_Tools_icon.png|sürmesiz]] |- ! class="infobox-label" scope="row" style="white-space: nowrap;" |'''[[Programmist (Baǵdarlamashı)|Baǵdarlamashı(lar)]]''' | class="infobox-data" |[[Google]] |- ! class="infobox-label" scope="row" style="white-space: nowrap;" |'''Dáslepki shıǵarılıwı''' | class="infobox-data" |'''2012 jıl, iyul''' |- ! class="infobox-label" scope="row" style="white-space: nowrap;" |'''Veb-sayt''' | class="infobox-data" |<span class="url">[https://www.google.com/inputtools/ www.google.com/inputtools/]</span> |} '''Google kirgiziw quralları''', sonday-aq '''Google IME''' dep te ataladı, ol Google tárepinen 22 til ushın islengen kirgiziw usılı redaktorları toplamı bolıp, oǵan amxar, [[Arab tili|arab]], bengal, [[Qıtay tili|qıtay]], [[Grek tili|grek]], gudjarati, hindi, [[Yapon tili|yapon]], kannada, malayalam, maratxi, nepal, [[Parsı tili|parsı]], pendjab,[[Rus tili|orıs]], sanskrit, serb, tamil, telugu, tigrinya hám urdu tilleri kiredi. Bul paydalanıwshılarǵa hár qanday baǵdarlamada óz jergilikli tilindegi tekstti kóshirip qoyıw mashqalasısız tikkeley teriwge múmkinshilik beretuǵın virtual klaviatura bolıp tabıladı<ref>{{Web deregi|url=https://www.thewindowsclub.com/how-do-i-use-google-input-tools-on-my-windows-10-pc|bet=How do I use Google Input Tools on my Windows 10 PC?|sáne=April 12, 2021|qaralǵan sáne=April 21, 2021}}</ref>. Chrome keńeytpesi sıpatında qoljetimli bolǵan bul qural, 2018-jıldıń may ayına shekem [[Microsoft Windows]] ushın kompyuter baǵdarlaması retinde de qoljetimli bolǵan<ref>{{Web deregi|url=https://web.archive.org/web/20180313160352/https://www.google.com/inputtools/windows/|bet=Google Input Tools on Windows|jumıs=Internet Archive Wayback Machine}}</ref>. == Google transliteraciya == Googledıń Hind tilleri ushın xızmeti burın Google Indic Transliteration dep atalǵan onlayn tekst redaktorı sıpatında qoljetimli edi. Keyinirek basqa tillerdiń transliteraciya múmkinshilikleri qosıldı (tek Hind tillerinen tısqarı) hám ol ápiwayı Google transliteraciya dep ózgertildi. Sonnan keyin, onıń turaqlı túrde keń tarqalıwına baylanıslı, 2009-jıldıń dekabr ayında Google Transliteration IME sıpatında avtonom paydalanıw ushın shıǵarıldı. Ol sózlik tiykarındaǵı fonetikalıq transliteraciya usılında isleydi, yaǵnıy siz latın háriplerinde ne terseńiz, ol háriplerdi óz sózligi menen sáykeslestirip, olardı transliteraciya qıladı. Ol jáne de sáykes keletuǵın sózler boyınsha usınıslar beredi. Googledıń Hind tilleri ushın xızmeti dáslep Google Indic Transliteration dep atalǵan onlayn tekst redaktorı sıpatında iske qosıldı. Bul qural paydalanıwshılarǵa latın háriplerin qollanıp, óz ana tiliniń jazıw sistemasında tekst kirgiziwge múmkinshilik berdi. Bunday qurallarǵa kóp tillik toparlar arasında ósip baratırǵan talapqa baylanıslı, ol basqa jazıw sistemaların da qollap-quwatlawdı keńeytti hám keyinirek ápiwayı Google transliteraciya dep qayta ataldı. 2009-jıldıń dekabr ayına kelip, bul quraldıń avtonom nusqası Google Transliteration IME atı menen ashıq boldı. Jazıw sistemaları arasındaǵı transliteraciya ushın 2011-jıldıń iyul ayına shekem Google Script Converter dep atalǵan ayrıqsha xızmet bar edi. == Derekler == [[Kategoriya:Google xızmetleri]] dup3rufdrdpxiakf927tbf4s4183egc 121551 121550 2025-06-18T18:02:28Z Bekan88 11311 121551 wikitext text/x-wiki {| class="infobox vevent" ! colspan="2" class="infobox-above summary" |Google kirgiziw quralları |- | colspan="2" class="infobox-image logo" |[[File:Google_Input_Tools_icon.png|sürmesiz]] |- ! class="infobox-label" scope="row" style="white-space: nowrap;" |'''[[Programmist (Baǵdarlamashı)|Baǵdarlamashı(lar)]]''' | class="infobox-data" |[[Google]] |- ! class="infobox-label" scope="row" style="white-space: nowrap;" |'''Dáslepki shıǵarılıwı''' | class="infobox-data" |'''2012 jıl, iyul''' |- ! class="infobox-label" scope="row" style="white-space: nowrap;" |'''Veb-sayt''' | class="infobox-data" |<span class="url">[https://www.google.com/inputtools/ www.google.com/inputtools/]</span> |} '''Google kirgiziw quralları''', sonday-aq '''Google IME''' dep te ataladı, ol Google tárepinen 22 til ushın islengen kirgiziw usılı redaktorları toplamı bolıp, oǵan amxar, [[Arab tili|arab]], bengal, [[Qıtay tili|qıtay]], [[Grek tili|grek]], gudjarati, hindi, [[Yapon tili|yapon]], kannada, malayalam, maratxi, nepal, [[Parsı tili|parsı]], pendjab,[[Rus tili|orıs]], sanskrit, serb, tamil, telugu, tigrinya hám urdu tilleri kiredi. Bul paydalanıwshılarǵa hár qanday baǵdarlamada óz jergilikli tilindegi tekstti kóshirip qoyıw mashqalasısız tikkeley teriwge múmkinshilik beretuǵın virtual klaviatura bolıp tabıladı<ref>{{Web deregi|url=https://www.thewindowsclub.com/how-do-i-use-google-input-tools-on-my-windows-10-pc|bet=How do I use Google Input Tools on my Windows 10 PC?|sáne=April 12, 2021|qaralǵan sáne=April 21, 2021}}</ref>. Chrome keńeytpesi sıpatında qoljetimli bolǵan bul qural, 2018-jıldıń may ayına shekem [[Microsoft Windows]] ushın kompyuter baǵdarlaması retinde de qoljetimli bolǵan<ref>{{Web deregi|url=https://web.archive.org/web/20180313160352/https://www.google.com/inputtools/windows/|bet=Google Input Tools on Windows|jumıs=Internet Archive Wayback Machine}}</ref>. == Google transliteraciya == Googledıń Hind tilleri ushın xızmeti burın Google Indic Transliteration dep atalǵan onlayn tekst redaktorı sıpatında qoljetimli edi. Keyinirek basqa tillerdiń transliteraciya múmkinshilikleri qosıldı (tek Hind tillerinen tısqarı) hám ol ápiwayı Google transliteraciya dep ózgertildi. Sonnan keyin, onıń turaqlı túrde keń tarqalıwına baylanıslı, 2009-jıldıń dekabr ayında Google Transliteration IME sıpatında avtonom paydalanıw ushın shıǵarıldı. Ol sózlik tiykarındaǵı fonetikalıq transliteraciya usılında isleydi, yaǵnıy siz latın háriplerinde ne terseńiz, ol háriplerdi óz sózligi menen sáykeslestirip, olardı transliteraciya qıladı. Ol jáne de sáykes keletuǵın sózler boyınsha usınıslar beredi. Googledıń Hind tilleri ushın xızmeti dáslep Google Indic Transliteration dep atalǵan onlayn tekst redaktorı sıpatında iske qosıldı. Bul qural paydalanıwshılarǵa latın háriplerin qollanıp, óz ana tiliniń jazıw sistemasında tekst kirgiziwge múmkinshilik berdi. Bunday qurallarǵa kóp tillik toparlar arasında ósip baratırǵan talapqa baylanıslı, ol basqa jazıw sistemaların da qollap-quwatlawdı keńeytti hám keyinirek ápiwayı Google transliteraciya dep qayta ataldı. 2009-jıldıń dekabr ayına kelip, bul quraldıń avtonom nusqası Google Transliteration IME atı menen ashıq boldı. Jazıw sistemaları arasındaǵı transliteraciya ushın 2011-jıldıń iyul ayına shekem Google Script Converter dep atalǵan ayrıqsha xızmet bar edi. == Derekler == {{Derekler}} [[Kategoriya:Google xızmetleri]] __BÖLİDİMÖNDEMEW__ fhepfoedlj9ym00cbpwih5un1wfar9i 0 25314 121552 2025-06-18T18:02:48Z Bekan88 11311 «[[:en:Special:Redirect/revision/1292470999|Google Hangouts]]» betinen awdarılıp jaratıldı 121552 wikitext text/x-wiki '''Google Hangouts''' — bul [[Google]] tárepinen islep shıǵılǵan kross-platformalı tez xabar almasıw (IM) xızmeti. Dáslebinde ol Google+ funkciyası bolǵan, biraq 2013-jılı óz aldına ónimge aylandı, sol waqıtta Google, Google+ Messenger hám Google Talk funkciyaların da Hangouts-qa biriktire basladı. Sońınan Google óziniń Internet telefoniya ónimi Google Voice funkciyaların Hangouts-qa biriktiriwdi basladı hám Hangouts-tı Voice-tıń «keleshegi» dep atadı. 2017-jılı Google óziniń Google Workspace ofis paketiniń bir bólegi sıpatında eki óz aldına korporativ kommunikaciya ónimin islep shıǵa basladı: [[Google Meet]] hám [[Google Chat]]<ref name=":0">{{Web deregi|url=https://productforums.google.com/forum/#!topic/hangouts/ras-Y5TGI40|bet=Re: Hangouts Classic – Google Product Forms|arxivurl=https://web.archive.org/web/20181203081016/https://productforums.google.com/forum/#!topic/hangouts/ras-Y5TGI40|arxivsáne=December 3, 2018|avtor=Vaid|at=Paritosh|sáne=December 3, 2018|jumıs=Google Product Forms}}</ref>. Google, Workspace paydalanıwshıların 2020-jıl iyun ayında Hangouts-tan Meet hám Chat-qa ótkeriwdi basladı<ref name="hangouts_future1">{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2020/04/29/google-is-making-meet-free-for-everyone/|bet=Google is making Meet free for everyone|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200429165741/https://techcrunch.com/2020/04/29/google-is-making-meet-free-for-everyone/|arxivsáne=April 29, 2020|sáne=April 29, 2020|baspaxana=[[Techcrunch]]|qaralǵan sáne=April 29, 2020|citata=For consumer Hangouts, which has been on life support for a long time, this move may accelerate its deprecation.}}</ref><ref name="hangouts_future2">{{Web deregi|url=https://venturebeat.com/2020/04/29/google-meet-zoom-free-60-minutes-meetings/|bet=Google Meet one-ups Zoom with free 60-minute meetings for consumers|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200429120308/https://venturebeat.com/2020/04/29/google-meet-zoom-free-60-minutes-meetings/|arxivsáne=April 29, 2020|sáne=April 29, 2020|baspaxana=[[Venturebeat]]|qaralǵan sáne=April 29, 2020|citata=Google Hangouts' future in question}}</ref><ref name="blog.google">{{Web deregi|url=https://blog.google/products/workspace/latest-google-hangouts-and-upgrade-google-chat/|bet=The latest on Google Hangouts and the upgrade to Google Chat|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201015205306/https://blog.google/products/workspace/latest-google-hangouts-and-upgrade-google-chat/|arxivsáne=October 15, 2020|sáne=October 15, 2020|til=en|jumıs=Google|qaralǵan sáne=October 22, 2020}}</ref>. Keyin ala, 2021-jılı Gmail paydalanıwshıları Hangouts-tan Meet hám Chat-qa ótti,<ref>{{Web deregi|url=https://blog.google/products/workspace/latest-google-hangouts-and-upgrade-google-chat/|bet=The latest on Google Hangouts and the upgrade to Google Chat|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201015205306/https://blog.google/products/workspace/latest-google-hangouts-and-upgrade-google-chat/|arxivsáne=October 15, 2020|sáne=2020-10-15|til=en-us|jumıs=Google|qaralǵan sáne=2021-08-02}}</ref> al Hangouts xızmeti 2022-jıl 1-noyabrde tolıq toqtatıldı. == Tariyxı == Hangouts iske túsiwinen aldın Google óziniń ónimler toplamında bir-birine uqsas, biraq texnologiyalıq jaqtan bólek bir neshe xabar almasıw xızmetlerin hám platformaların uslap turǵan. Olarǵa kárxanalarǵa baǵdarlanǵan Google Talk (XMPP tiykarında), Google+ Messenger hám sáwbetlesiw, dawıslı hám videokonferenciya imkaniyatların usınatuǵın Google+ tiń Hangouts funkciyası kirgen. Biraq, onıń barǵan sayın bóleklengen hám birlespegen xabar almasıw xızmetleri toplamı Facebook Messenger, iMessage hám [[WhatsApp]] sıyaqlı xızmetlerdiń artıp baratırǵan básekisine ushırap atırǵan edi. Nátiyjede, bir neshe islep shıǵıwshılar toparları menen birge islesiw arqalı, bar bolǵan Google Talk sistemasınan bas tartıp, jańa xabar almasıw ónimin jazıwǵa qarar etildi<ref name="verge-hangouts">{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2013/5/15/4318830/inside-hangouts-googles-big-fix-for-its-messaging-mess|bet=Exclusive: Inside Hangouts, Google's big fix for its messaging mess|arxivurl=https://web.archive.org/web/20131003094853/http://www.theverge.com/2013/5/15/4318830/inside-hangouts-googles-big-fix-for-its-messaging-mess|arxivsáne=October 3, 2013|sáne=May 15, 2013|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=May 17, 2013}}</ref>. Jańa xızmettiń atı «Babel» bolatuǵını haqqındaǵı xabarlardan soń, bul xızmet 2013-jıl 15-mayda Google I/O konferenciyasında rásmiy túrde Hangouts degen at penen iske qosıldı<ref name="engadget-babel">{{Web deregi|url=https://www.engadget.com/2013/05/10/google-babel-to-become-hangouts-chat-system/|bet=Google's rumored Babel chat service will reportedly launch as Hangouts|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130607183041/http://www.engadget.com/2013/05/10/google-babel-to-become-hangouts-chat-system/|arxivsáne=June 7, 2013|sáne=May 11, 2013|baspaxana=Engadget|qaralǵan sáne=May 17, 2013}}</ref>. 2015-jıl 16-fevralda Google, Google Talk xızmetin toqtatatuǵının járiyaladı hám paydalanıwshılarǵa Chrome brauzerindegi Hangouts qosımshasına ótiwdi usındı<ref>{{Web deregi|url=http://en.yibada.com/articles/13790/20150216/google-talk-being-discontinued-users-instructed-switch-chrome-app-hangouts.htm|bet=Google Talk Discontinued; Users Told To Switch To Hangouts App|arxivurl=https://web.archive.org/web/20150216220837/http://en.yibada.com/articles/13790/20150216/google-talk-being-discontinued-users-instructed-switch-chrome-app-hangouts.htm|arxivsáne=February 16, 2015|sáne=February 16, 2015|jumıs=Yibada|baspaxana=Sayan Bandyopadhyay|qaralǵan sáne=February 16, 2015}}</ref>. 2016-jıl yanvar ayında Google, SMS ushın Hangouts-tı qollanıwdan qaytardı hám onıń ornına [[Google Messages|Googledıń «Messenger» SMS qosımshasın]] (keyinirek «Messages» dep ózgertildi) qollanıwdı usındı<ref name="Ars technica">{{Web deregi|url=https://arstechnica.com/gadgets/2016/01/google-hangouts-7-0-for-android-asks-users-to-stop-using-it-for-sms/|bet=Google Hangouts 7.0 for Android asks users to stop using it for SMS|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170627092923/https://arstechnica.com/gadgets/2016/01/google-hangouts-7-0-for-android-asks-users-to-stop-using-it-for-sms/|arxivsáne=June 27, 2017|avtor=Amadeo|at=Ron|sáne=January 27, 2016|jumıs=Ars technica|qaralǵan sáne=January 29, 2016}}</ref>. 2016-jıl may ayında, Google I/O 2016 konferenciyasında Google eki jańa qosımshanı járiyaladı: Google Allo – jasalma intellekt imkaniyatlarına iye xabar almasıw qosımshası (JI menen isleytuǵın botlar<ref>{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2017/1/25/14393380/google-allo-messaging-bot-lucky-ai-gif-generator|bet=Google's second Allo messaging bot is an AI-driven GIF generator|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170809131102/https://www.theverge.com/2017/1/25/14393380/google-allo-messaging-bot-lucky-ai-gif-generator|arxivsáne=August 9, 2017|avtor=Statt|at=Nick|sáne=January 25, 2017|baspaxana=TheVerge|qaralǵan sáne=July 19, 2017}}</ref> hám selfi funkciyaları<ref>{{Cite news|title=Google's Allo app has a new AI-powered illustrated selfie feature|url=https://www.recode.net/2017/5/11/15625874/google-allo-app-selfie-feature-application-vision-ai}}</ref>) hám Google Duo – video qońırawlar qosımshası. Sol jıldıń aqırında shıǵarılǵan Google Pixel hám Pixel XL smartfonları Hangouts ornına Duo hám Allo aldın-ala ornatılǵan birinshi Google qurılmaları boldı<ref>{{Web deregi|url=https://9to5google.com/2016/10/14/googles-pixel-ships-with-hangouts-disabled-in-favor-of-allo-and-duo/|bet=Google's Pixel ships with Hangouts disabled in favor of Allo and Duo|arxivurl=https://web.archive.org/web/20161028084920/https://9to5google.com/2016/10/14/googles-pixel-ships-with-hangouts-disabled-in-favor-of-allo-and-duo/|arxivsáne=October 28, 2016|avtor=Hall|at=Stephen|sáne=October 14, 2016|jumıs=[[9to5Google]]|qaralǵan sáne=October 27, 2016}}</ref>. Google sonnan berli jańa qosımshalar Hangouts-tıń ornın baspaytuǵının; Hangouts óz aldına ónim bolıp qalatuǵının tastıyıqladı<ref>{{Web deregi|url=http://www.androidpolice.com/2016/05/18/even-with-allo-and-duo-hangouts-will-remain-as-a-separate-app-in-googles-ecosystem/|bet=Even With Allo And Duo, Hangouts Will Remain As A Separate App In Google's Ecosystem|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160520055055/http://www.androidpolice.com/2016/05/18/even-with-allo-and-duo-hangouts-will-remain-as-a-separate-app-in-googles-ecosystem/|arxivsáne=May 20, 2016|sáne=May 18, 2016|jumıs=Android Police|qaralǵan sáne=May 19, 2016}}</ref><ref>{{Web deregi|url=https://www.engadget.com/2016/05/18/google-not-killing-hangouts-for-allo/|bet=Google isn't abandoning Hangouts for its new chat apps|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170809172439/https://www.engadget.com/2016/05/18/google-not-killing-hangouts-for-allo/|arxivsáne=August 9, 2017|sáne=May 19, 2016|jumıs=Engadget|qaralǵan sáne=May 19, 2016}}</ref>. 2018-jıl dekabr ayında Google, Allo 2019-jıl mart ayında toqtatılatuǵının hám onıń ayırım funkciyaları [[Google Messages]]-ke kóshiriletuǵının járiyaladı<ref>{{Web deregi|url=https://blog.google/products/messages/latest-messages-allo-duo-and-hangouts/|bet="The latest on Messages, Allo, Duo and Hangouts" Matt Klaimer, Google, 5 December 2018|arxivurl=https://web.archive.org/web/20181212085500/https://www.blog.google/products/messages/latest-messages-allo-duo-and-hangouts/amp/|arxivsáne=December 12, 2018|sáne=December 5, 2018|qaralǵan sáne=December 28, 2018}}</ref>. 2016-jıl 15-avgustta Google, Hangouts on Air xızmeti 2016-jıl 12-sentyabrde toqtatılatuǵının hám YouTube Live-qa qosılatuǵının járiyaladı, biraq keyinirek 2016-jıl 11-sentyabrde Google, Hangouts on Air-dı jabıw sánesi «2016-jıl 12-sentyabrden» «2019-jıl 1-avgustqa» kóshiriletuǵının ayttı, bul [[YouTube|YouTubetaǵı]] ayırım tikkeley efirlerdi bosatıw ushın edi. Paydalanıwshılar basqa tikkeley efir baǵdarlamalarına ótiwi kerek boldı. 2017-jıl 6-yanvarda Google, Google Hangouts API 2017-jıl 25-aprelde jabılatuǵının járiyaladı<ref>{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2017/01/06/hangouts-api-shut-down/|bet=Google Hangouts API gets hung out to dry|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170109184624/https://techcrunch.com/2017/01/06/hangouts-api-shut-down/|arxivsáne=January 9, 2017|sáne=January 6, 2017|jumıs=[[TechCrunch]]|qaralǵan sáne=May 23, 2017}}</ref>. 2017-jıl 9-martta Google, Hangouts-tıń biznes paydalanıwshılarǵa baǵdarlanatuǵının hám Hangouts brendi eki ónimge bólinetuǵının járiyaladı: Hangouts Meet (házirgi Google Meet) hám Hangouts Chat (házirgi Google Chat). Meet videokonferenciyalarǵa, al Chat bolsa bot-járdemshi hám tarmaqlı xabar almasıw sıyaqlı qosımsha funkciyaları bar tez xabarlasıwǵa qánigelesetuǵın boldı<ref name="Johnston">{{Web deregi|url=https://www.blog.google/products/g-suite/meet-the-new-enterprise-focused-hangouts/|bet=Meet the new Hangouts|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170314215328/https://www.blog.google/products/g-suite/meet-the-new-enterprise-focused-hangouts/|arxivsáne=March 14, 2017|avtor=Johnston|at=Scott|sáne=March 9, 2017|jumıs=Google|qaralǵan sáne=March 15, 2017}}</ref>. Bul funkciyalar biznes klientlerge baǵdarlanǵan bolsa, tutınıwshılar ushın versiyaları freemium modelin qollanatuǵın boldı<ref>{{Cite news|url=https://www.theverge.com/2017/3/9/14864552/google-hangouts-chat-update-announced-slack-group-messaging-video|title=Google Hangouts is getting a major overhaul to take on Slack}}</ref>. Google 2018-jıl dekabr ayında «klassikalıq» Hangouts 2019-jıl oktyabr ayına shekem óshiriletuǵının málimledi<ref name="tw">{{Web deregi|url=https://www.techworm.net/2018/12/google-planning-shut-down-hangouts-consumers-2020.html|bet="Google is planning to shut down Hangouts for consumers by 2020" techworm.net 2018-12-02|arxivurl=https://web.archive.org/web/20181228174657/https://www.techworm.net/2018/12/google-planning-shut-down-hangouts-consumers-2020.html|arxivsáne=December 28, 2018|sáne=December 2, 2018|qaralǵan sáne=December 28, 2018}}</ref>. 2018-jıl noyabr ayında Hangouts-tıń kompyuter ushın Chrome qosımshası versiyasınıń aynasınıń joqarı bóleginde mınaday banner xabarları payda bola basladı: «Hangouts Chrome qosımshası jaqın arada Hangouts Chrome keńeytpesi menen almastırıladı». Bul [[Chrome veb-dúkan|Chrome Web Store]] betlerinde Hangouts keńeytpesi hám qosımshası ushın kópshilik unamsız pikirlerdi keltirip shıǵardı. 2019-jıl avgust ayında Google, Hangouts-tıń G Suite versiyası «Meet» hám «Chat» penen almastırılatuǵının hám jabıwdı 2020-jıl iyun ayına shekem sozatuǵının járiyaladı<ref>{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2018/11/30/18120199/google-hangouts-consumers-2020-chat-app-shut-down|bet=Google may shut down Hangouts for consumers in 2020|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191102234500/https://www.theverge.com/2018/11/30/18120199/google-hangouts-consumers-2020-chat-app-shut-down|arxivsáne=November 2, 2019|avtor=Lee|at=Dami|sáne=November 30, 2018|til=en|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=October 27, 2019}}</ref><ref>{{Cite news|title=Google Delays Hangouts Shutdown Until June 2020 – ExtremeTech|url=https://www.extremetech.com/internet/297037-google-delays-hangouts-shutdown-until-june-2020|access-date=May 4, 2020}}</ref>. 2020-jıl aprel ayında, COVID-19-ǵa juwap retinde, Google Meet barlıq paydalanıwshılar ushın biypul boldı. Sonday-aq, sol jıldıń aprel ayında Google, Hangouts standart Google akkauntların qollanatuǵın adamlar ushın tutınıwshılıq dárejedegi ónim bolıp qalatuǵının járiyaladı<ref>{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2020/4/9/21215588/google-chat-hangouts-meet-g-suite-name-change-rebranding|bet=Google is rebranding Hangouts Chat as just Google Chat|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201212031140/https://www.theverge.com/2020/4/9/21215588/google-chat-hangouts-meet-g-suite-name-change-rebranding|arxivsáne=December 12, 2020|sáne=April 9, 2020|qaralǵan sáne=December 7, 2020}}</ref><ref>{{Web deregi|url=https://www.techradar.com/news/google-hangouts-officially-rebrands-as-google-chat|bet=Google Hangouts officially rebrands as Google Chat|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201210073431/https://www.techradar.com/news/google-hangouts-officially-rebrands-as-google-chat|arxivsáne=December 10, 2020|sáne=April 10, 2020|qaralǵan sáne=December 7, 2020}}</ref><ref>{{Web deregi|url=https://bgr.com/2020/04/10/google-hangouts-vs-zoom-google-meet-and-google-chat-apps-for-g-suite/|bet=Google's messaging apps just got more confusing: Meet and Chat|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201104233509/https://bgr.com/2020/04/10/google-hangouts-vs-zoom-google-meet-and-google-chat-apps-for-g-suite/|arxivsáne=November 4, 2020|sáne=April 10, 2020|qaralǵan sáne=December 7, 2020}}</ref>. 2020-jıl oktyabr ayında Google, Chatta hámme ushın biypul bolatuǵının hám 2021-jılǵa kelip «klassikalıq» Hangouts-tı almastıratuǵının járiyaladı. 2021-jıl aprelde Google Chat, Hangouts ornına onı qollanıwdı tańlaǵan paydalanıwshılar ushın «Erte sınaq» xızmeti sıpatında haqıyqatında da biypul boldı<ref>{{Web deregi|url=https://9to5google.com/2021/04/04/new-gmail-chat-turn-on/|bet=New Gmail with Google Chat tabs rolling out for free accounts, here's how to turn on|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210406055019/http://9to5google.com/2021/04/04/new-gmail-chat-turn-on/|arxivsáne=April 6, 2021|sáne=2021-04-04|jumıs=[[9to5Google]]|qaralǵan sáne=2021-04-07}}</ref>. 2022-jıl 27-iyunda Google, Google Hangouts-tı 2022-jıl 1-noyabrde jabatuǵının hám barlıq paydalanıwshılardı Google Chatqa kóshirip atırǵanın rásmiy túrde járiyaladı<ref>{{Web deregi|url=https://blog.google/products/workspace/hangouts-to-chat/|bet=Upgrading from Google Hangouts to Google Chat|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220629123551/https://blog.google/products/workspace/hangouts-to-chat/|arxivsáne=June 29, 2022|sáne=2022-06-27|til=en-us|jumıs=Google|qaralǵan sáne=2022-06-29}}</ref>. == Funkciyaları == [[Fayl:GoogleHangoutsMeeting.jpg|nobaý|Google Hangouts járdemi menen videokonferenciya jıynalısı]] Hangouts eki yamasa onnan da kóp paydalanıwshılar arasında sáwbetlesiwge imkaniyat berdi. Xızmetke [[Gmail]] yamasa Google+ veb-saytları arqalı onlayn, yamasa [[Android]] hám [[iOS]] ushın qoljetimli mobilli qosımshalar arqalı (olar bar bolǵan Google Talk qosımshalarınıń miyrasxorı sıpatında tarqatıldı) kiriwge bolatuǵın edi. Biraq, ol Google Talk qollanatuǵın XMPP ashıq standart protokolınıń ornına menshikli protokoldı qollanatuǵın bolǵanlıqtan, Google Talk-qa kiriw imkaniyatına iye bolǵan kópshilik úshinshi tárep qosımshaları Google+ Hangouts-qa kire almadı. Sáwbetlesiw tariyxları onlayn saqlanıp, olardı qurılmalar arasında sinxronizaciyalawǵa múmkinshilik berdi. Paydalanıwshınıń avatarınıń «suw belgisi» olardıń sáwbetti qay jerge shekem oqıǵanın kórsetetuǵın belgi sıpatında qollanıldı. Sáwbetlesiwler dawamında fotosúwretlerdi bólisiwge bolatuǵın edi, olar avtomatlı túrde jeke Google+ albomına júklenip baratuǵın edi. Paydalanıwshılar sonday-aq, óz xabarlarında reńli [[emodzi]] belgilerin de qollana alatuǵın edi<ref>{{Web deregi|url=https://arstechnica.com/information-technology/2013/05/google-beefs-up-hangouts-into-text-photo-video-chat-powerhouse/|bet=Google beefs up Hangouts into text, photo, video chat powerhouse|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130515230527/http://arstechnica.com/information-technology/2013/05/google-beefs-up-hangouts-into-text-photo-video-chat-powerhouse/|arxivsáne=May 15, 2013|sáne=May 15, 2013|jumıs=[[Ars Technica]]|qaralǵan sáne=May 16, 2013}}</ref><ref>{{Web deregi|url=https://www.engadget.com/2013/05/15/google-hangouts-app-hands-on/|bet=Google+ Hangouts app hands-on|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130517002610/http://www.engadget.com/2013/05/15/google-hangouts-app-hands-on/|arxivsáne=May 17, 2013|sáne=May 15, 2013|baspaxana=[[Engadget]]|qaralǵan sáne=May 16, 2013}}</ref>. Burınǵı Google+ Hangoutstaǵı sıyaqlı, paydalanıwshılar bir waqıttıń ózinde 10 adamǵa shekemgi toparlıq video sáwbetlesiwdi de ámelge asıra alatuǵın edi<ref>{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2013/5/15/4332556/google-hangouts-unified-messaging-google-io-2013|bet=Google unveils Hangouts: a unified messaging system for Android, iOS, and Chrome|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130516091405/http://www.theverge.com/2013/5/15/4332556/google-hangouts-unified-messaging-google-io-2013|arxivsáne=May 16, 2013|sáne=May 15, 2013|jumıs=[[The Verge]]|qaralǵan sáne=May 16, 2013}}</ref>. 2016-jılı Google, Hangoutstı Jumıs/Bilimlendiriw ushın HD videoda bir waqıtta 25 paydalanıwshıǵa shekem kóterdi. [[IOS|iOStaǵı]] jańa Google Hangouts qosımshası Google Voice nomerin belgili bir dárejede biriktirdi, biraq Androidta Hangoutsta qollap-quwatlanatuǵın SMS xızmeti qońırawlar yamasa xabarlar ushın Google Voice penen tolıq birikpedi. Birigiw dáslep 2014-jılǵa kútilgen edi, biraq 2016-jıl yanvar ayında toqtatıldı. Keshigiwdiń sebebi, joqarıda aytılǵanday, Googledıń ózi qollanıp kelgen XMPP protokolınan bas tartıwı menen baylanıslı kórinedi<ref>{{Web deregi|url=http://www.gottabemobile.com/2013/11/07/google-hangouts-sms-google-voice-wont-work-together-2014/|bet=Google Hangouts SMS and Google Voice Won't Work Together until 2014|arxivurl=https://web.archive.org/web/20131202231134/http://www.gottabemobile.com/2013/11/07/google-hangouts-sms-google-voice-wont-work-together-2014/|arxivsáne=December 2, 2013|avtor=Smith|at=Josh|sáne=November 7, 2013|qaralǵan sáne=December 3, 2013}}</ref>. Google Chrome ushın paydalanıwshılarǵa plagin ornatıwdıń keregi joq edi. Biraq, Internet Explorer 11 ushın paydalanıwshı video funkciyaların qollanıw ushın «Google Talk Plugin» plaginin ornatıwı kerek boldı. Android 4.4-te Hangouts, Nexus 5-te standart SMS qosımshası bolǵan tekstli xabarlardı jiberiw hám qabıllaw funkciyaları menen birlestirilgen edi. Basqa Android telefonları ushın paydalanıwshılar Hangoutstıń jańa versiyasın [[Google Play]] arqalı júklep alǵanda SMS funkciyasın ashıwdı tańlay alatuǵın edi. SMS sáwbetlesiwleri shep táreptegi tartpada kórsetildi. Jańalanıw sonday-aq GIF qollap-quwatlawın hám paydalanıwshıǵa óziniń GPS ornın baylanıslarına jiberiwge múmkinshilik beretuǵın jańa orındı bólisiw túymesin de qostı<ref>{{Web deregi|url=http://www.androidcentral.com/hangouts-20-now-rolling-out-sms-support|bet=Hangouts 2.0 now rolling out with SMS support|arxivurl=https://web.archive.org/web/20131130064459/http://www.androidcentral.com/hangouts-20-now-rolling-out-sms-support|arxivsáne=November 30, 2013|avtor=DOBIE|at=ALEX|qaralǵan sáne=December 2, 2013}}</ref>. Hangouts basqa Hangouts paydalanıwshılarına biypul dawıslı qońırawlar etiw imkaniyatın qamtıdı,<ref name="Play">{{Web deregi|url=https://play.google.com/store/apps/details?id=com.google.android.talk|bet=Hangouts – Android Apps on Google Play|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140912232151/https://play.google.com/store/apps/details?id=com.google.android.talk|arxivsáne=September 12, 2014|jumıs=play.google.com|qaralǵan sáne=September 13, 2014}}</ref> hám xalıqaralıq stacionar hám mobil telefonlarǵa qońıraw etiw ushın paydalanıwshılardan haqı aldı (aldın ala dizimnen ótken kredit arqalı), biraq Amerika Qurama Shtatları hám Kanadaǵa qońırawlar biypul edi<ref name="Rates">{{Web deregi|url=https://www.google.com/voice/b/0/rates?hl=en&p=hangout|bet=Calling Rates|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140910220431/https://www.google.com/voice/b/0/rates?hl=en&p=hangout|arxivsáne=September 10, 2014|jumıs=www.google.com|qaralǵan sáne=September 13, 2014}}</ref>. Házirgi waqıtta, Android paydalanıwshıları eger kommutaciyalanatuǵın ulıwmalıq telefon tarmaǵı arqalı stacionar yamasa mobil telefon nomerlerine qońıraw etpekshi bolsa, Google Hangouts hám Hangouts Dialer<ref name="Dialer">{{Web deregi|url=https://play.google.com/store/apps/details?id=com.google.android.apps.hangoutsdialer&hl=en|bet=Hangouts Dialer|arxivurl=https://web.archive.org/web/20141030220040/https://play.google.com/store/apps/details?id=com.google.android.apps.hangoutsdialer&hl=en|arxivsáne=October 30, 2014|qaralǵan sáne=November 12, 2014}}</ref> qosımshalarınıń ekewin de ornatıwı kerek. Paydalanıwshılar tikkeley efirdegi waqıyalar ushın YouTube Livetı qollanıwı kerek boladı<ref>{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2016/8/15/12490666/google-hangouts-on-air-september-youtube-live|bet=Google is killing off Hangouts on Air in September {{!}} The Verge|arxivurl=https://web.archive.org/web/20171222052949/https://www.theverge.com/2016/8/15/12490666/google-hangouts-on-air-september-youtube-live|arxivsáne=December 22, 2017|avtor=O'Kane|at=Sean|sáne=August 15, 2016|qaralǵan sáne=August 24, 2016}}</ref>. == Qabıl etiliwi == 2013-jıl may ayında Google Hangouts Elektron shegaralar fondı (Electronic Frontier Foundation) tárepinen sınǵa alındı, sebebi olar Googledıń XMPP ashıq standart protokolın qollap-quwatlawdı qısqartıw arqalı «qáte baǵdarda ketip baratırǵanın» sezgen edi<ref>{{Web deregi|url=https://www.eff.org/deeplinks/2013/05/google-abandons-open-standards-instant-messaging|bet=Google Abandons Open Standards for Instant Messaging|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140801173557/https://www.eff.org/deeplinks/2013/05/google-abandons-open-standards-instant-messaging|arxivsáne=August 1, 2014|avtor=Paul|at=Ian|sáne=May 22, 2013|baspaxana=Electronic Frontier Foundation|qaralǵan sáne=June 19, 2014}}</ref>. Jańa protokol Pidgin hám Adium sıyaqlı kóp sáwbetli klientler ushın Google Hangoutstı qollap-quwatlawdı ádewir qıyınlastırdı, bul protokoldı keri injiniringlewdi talap etti. Bunnan tısqarı, Google Hangouts hám Google+ tiń tıǵız integraciyası jeke informaciyanıń basqalar menen eriksiz túrde bólisiliwine alıp keliwi múmkin edi<ref>{{Web deregi|url=https://www.zdnet.com/article/google-outed-me/|bet=Google outed me|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140127043654/http://www.zdnet.com/google-outed-me-7000025416/|arxivsáne=January 27, 2014|jumıs=[[ZDNet]]|qaralǵan sáne=January 27, 2014}}</ref>. 2014-jıl noyabr ayında Make Use Of saytı Google Hangoutstı «Androidtaǵı eń jaqsı xabar almasıw qosımshası» dep maqtadı<ref>{{Web deregi|url=http://www.makeuseof.com/tag/best-android-apps/|bet=The Best Android Apps|arxivurl=https://web.archive.org/web/20141202060919/http://www.makeuseof.com/tag/best-android-apps/|arxivsáne=December 2, 2014|sáne=November 30, 2014|baspaxana=Make Use Of|qaralǵan sáne=December 1, 2014}}</ref>. 2015-jıl dekabrde Google Hangouts, Elektron shegaralar fondınıń Qáwipsiz xabar almasıw shkalasında 7 den 2 ball aldı, baylanıslardıń jetkerip beriw waqtında shifrlanǵanı hám jaqında ǵana ǵárezsiz qáwipsizlik auditinen ótkenligi ushın upaylar aldı, biraq provayderdiń qoljetimliligi bar bolǵan giltler menen shifrlanǵan baylanıslar, paydalanıwshılardıń baylanıslardıń tulǵasın tastıyıqlay almawı, eger shifrlaw giltleri urlansa burınǵı xabarlardıń qáwipsiz bolmawı, kodtıń ǵárezsiz tekseriw ushın ashıq bolmawı hám qáwipsizlik dizaynınıń durıs hújjetlestirilmegeni ushın upayların joǵalttı<ref>{{Web deregi|url=https://www.eff.org/secure-messaging-scorecard|bet=Secure Messaging Scorecard. Which apps and tools actually keep your messages safe?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20141105114240/https://www.eff.org/secure-messaging-scorecard|arxivsáne=November 5, 2014|sáne=November 4, 2014|baspaxana=Electronic Frontier Foundation|qaralǵan sáne=December 9, 2015}}</ref><ref>{{Jurnal deregi |date=November 5, 2014 |title=Only 6 Messaging Apps Are Truly Secure |url=https://www.pcmag.com/article2/0,2817,2471658,00.asp |url-status=live |magazine=PC Magazine |archive-url=https://web.archive.org/web/20170911120946/https://www.pcmag.com/article2/0,2817,2471658,00.asp |archive-date=September 11, 2017 |access-date=January 8, 2015}}</ref>. == Derekler == [[Kategoriya:Google xızmetleri]] plhekq1hhln1opd8fk3uxa37eslnpti 121553 121552 2025-06-18T18:03:43Z Bekan88 11311 121553 wikitext text/x-wiki '''Google Hangouts''' — bul [[Google]] tárepinen islep shıǵılǵan kross-platformalı tez xabar almasıw (IM) xızmeti. Dáslebinde ol Google+ funkciyası bolǵan, biraq 2013-jılı óz aldına ónimge aylandı, sol waqıtta Google, Google+ Messenger hám Google Talk funkciyaların da Hangouts-qa biriktire basladı. Sońınan Google óziniń Internet telefoniya ónimi Google Voice funkciyaların Hangouts-qa biriktiriwdi basladı hám Hangouts-tı Voice-tıń «keleshegi» dep atadı. 2017-jılı Google óziniń Google Workspace ofis paketiniń bir bólegi sıpatında eki óz aldına korporativ kommunikaciya ónimin islep shıǵa basladı: [[Google Meet]] hám [[Google Chat]]<ref name=":0">{{Web deregi|url=https://productforums.google.com/forum/#!topic/hangouts/ras-Y5TGI40|bet=Re: Hangouts Classic – Google Product Forms|arxivurl=https://web.archive.org/web/20181203081016/https://productforums.google.com/forum/#!topic/hangouts/ras-Y5TGI40|arxivsáne=December 3, 2018|avtor=Vaid|at=Paritosh|sáne=December 3, 2018|jumıs=Google Product Forms}}</ref>. Google, Workspace paydalanıwshıların 2020-jıl iyun ayında Hangouts-tan Meet hám Chat-qa ótkeriwdi basladı<ref name="hangouts_future1">{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2020/04/29/google-is-making-meet-free-for-everyone/|bet=Google is making Meet free for everyone|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200429165741/https://techcrunch.com/2020/04/29/google-is-making-meet-free-for-everyone/|arxivsáne=April 29, 2020|sáne=April 29, 2020|baspaxana=[[Techcrunch]]|qaralǵan sáne=April 29, 2020|citata=For consumer Hangouts, which has been on life support for a long time, this move may accelerate its deprecation.}}</ref><ref name="hangouts_future2">{{Web deregi|url=https://venturebeat.com/2020/04/29/google-meet-zoom-free-60-minutes-meetings/|bet=Google Meet one-ups Zoom with free 60-minute meetings for consumers|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200429120308/https://venturebeat.com/2020/04/29/google-meet-zoom-free-60-minutes-meetings/|arxivsáne=April 29, 2020|sáne=April 29, 2020|baspaxana=[[Venturebeat]]|qaralǵan sáne=April 29, 2020|citata=Google Hangouts' future in question}}</ref><ref name="blog.google">{{Web deregi|url=https://blog.google/products/workspace/latest-google-hangouts-and-upgrade-google-chat/|bet=The latest on Google Hangouts and the upgrade to Google Chat|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201015205306/https://blog.google/products/workspace/latest-google-hangouts-and-upgrade-google-chat/|arxivsáne=October 15, 2020|sáne=October 15, 2020|til=en|jumıs=Google|qaralǵan sáne=October 22, 2020}}</ref>. Keyin ala, 2021-jılı Gmail paydalanıwshıları Hangouts-tan Meet hám Chat-qa ótti,<ref>{{Web deregi|url=https://blog.google/products/workspace/latest-google-hangouts-and-upgrade-google-chat/|bet=The latest on Google Hangouts and the upgrade to Google Chat|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201015205306/https://blog.google/products/workspace/latest-google-hangouts-and-upgrade-google-chat/|arxivsáne=October 15, 2020|sáne=2020-10-15|til=en-us|jumıs=Google|qaralǵan sáne=2021-08-02}}</ref> al Hangouts xızmeti 2022-jıl 1-noyabrde tolıq toqtatıldı. == Tariyxı == Hangouts iske túsiwinen aldın Google óziniń ónimler toplamında bir-birine uqsas, biraq texnologiyalıq jaqtan bólek bir neshe xabar almasıw xızmetlerin hám platformaların uslap turǵan. Olarǵa kárxanalarǵa baǵdarlanǵan Google Talk (XMPP tiykarında), Google+ Messenger hám sáwbetlesiw, dawıslı hám videokonferenciya imkaniyatların usınatuǵın Google+ tiń Hangouts funkciyası kirgen. Biraq, onıń barǵan sayın bóleklengen hám birlespegen xabar almasıw xızmetleri toplamı Facebook Messenger, iMessage hám [[WhatsApp]] sıyaqlı xızmetlerdiń artıp baratırǵan básekisine ushırap atırǵan edi. Nátiyjede, bir neshe islep shıǵıwshılar toparları menen birge islesiw arqalı, bar bolǵan Google Talk sistemasınan bas tartıp, jańa xabar almasıw ónimin jazıwǵa qarar etildi<ref name="verge-hangouts">{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2013/5/15/4318830/inside-hangouts-googles-big-fix-for-its-messaging-mess|bet=Exclusive: Inside Hangouts, Google's big fix for its messaging mess|arxivurl=https://web.archive.org/web/20131003094853/http://www.theverge.com/2013/5/15/4318830/inside-hangouts-googles-big-fix-for-its-messaging-mess|arxivsáne=October 3, 2013|sáne=May 15, 2013|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=May 17, 2013}}</ref>. Jańa xızmettiń atı «Babel» bolatuǵını haqqındaǵı xabarlardan soń, bul xızmet 2013-jıl 15-mayda Google I/O konferenciyasında rásmiy túrde Hangouts degen at penen iske qosıldı<ref name="engadget-babel">{{Web deregi|url=https://www.engadget.com/2013/05/10/google-babel-to-become-hangouts-chat-system/|bet=Google's rumored Babel chat service will reportedly launch as Hangouts|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130607183041/http://www.engadget.com/2013/05/10/google-babel-to-become-hangouts-chat-system/|arxivsáne=June 7, 2013|sáne=May 11, 2013|baspaxana=Engadget|qaralǵan sáne=May 17, 2013}}</ref>. 2015-jıl 16-fevralda Google, Google Talk xızmetin toqtatatuǵının járiyaladı hám paydalanıwshılarǵa Chrome brauzerindegi Hangouts qosımshasına ótiwdi usındı<ref>{{Web deregi|url=http://en.yibada.com/articles/13790/20150216/google-talk-being-discontinued-users-instructed-switch-chrome-app-hangouts.htm|bet=Google Talk Discontinued; Users Told To Switch To Hangouts App|arxivurl=https://web.archive.org/web/20150216220837/http://en.yibada.com/articles/13790/20150216/google-talk-being-discontinued-users-instructed-switch-chrome-app-hangouts.htm|arxivsáne=February 16, 2015|sáne=February 16, 2015|jumıs=Yibada|baspaxana=Sayan Bandyopadhyay|qaralǵan sáne=February 16, 2015}}</ref>. 2016-jıl yanvar ayında Google, SMS ushın Hangouts-tı qollanıwdan qaytardı hám onıń ornına [[Google Messages|Googledıń «Messenger» SMS qosımshasın]] (keyinirek «Messages» dep ózgertildi) qollanıwdı usındı<ref name="Ars technica">{{Web deregi|url=https://arstechnica.com/gadgets/2016/01/google-hangouts-7-0-for-android-asks-users-to-stop-using-it-for-sms/|bet=Google Hangouts 7.0 for Android asks users to stop using it for SMS|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170627092923/https://arstechnica.com/gadgets/2016/01/google-hangouts-7-0-for-android-asks-users-to-stop-using-it-for-sms/|arxivsáne=June 27, 2017|avtor=Amadeo|at=Ron|sáne=January 27, 2016|jumıs=Ars technica|qaralǵan sáne=January 29, 2016}}</ref>. 2016-jıl may ayında, Google I/O 2016 konferenciyasında Google eki jańa qosımshanı járiyaladı: Google Allo – jasalma intellekt imkaniyatlarına iye xabar almasıw qosımshası (JI menen isleytuǵın botlar<ref>{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2017/1/25/14393380/google-allo-messaging-bot-lucky-ai-gif-generator|bet=Google's second Allo messaging bot is an AI-driven GIF generator|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170809131102/https://www.theverge.com/2017/1/25/14393380/google-allo-messaging-bot-lucky-ai-gif-generator|arxivsáne=August 9, 2017|avtor=Statt|at=Nick|sáne=January 25, 2017|baspaxana=TheVerge|qaralǵan sáne=July 19, 2017}}</ref> hám selfi funkciyaları<ref>{{Cite news|title=Google's Allo app has a new AI-powered illustrated selfie feature|url=https://www.recode.net/2017/5/11/15625874/google-allo-app-selfie-feature-application-vision-ai}}</ref>) hám Google Duo – video qońırawlar qosımshası. Sol jıldıń aqırında shıǵarılǵan Google Pixel hám Pixel XL smartfonları Hangouts ornına Duo hám Allo aldın-ala ornatılǵan birinshi Google qurılmaları boldı<ref>{{Web deregi|url=https://9to5google.com/2016/10/14/googles-pixel-ships-with-hangouts-disabled-in-favor-of-allo-and-duo/|bet=Google's Pixel ships with Hangouts disabled in favor of Allo and Duo|arxivurl=https://web.archive.org/web/20161028084920/https://9to5google.com/2016/10/14/googles-pixel-ships-with-hangouts-disabled-in-favor-of-allo-and-duo/|arxivsáne=October 28, 2016|avtor=Hall|at=Stephen|sáne=October 14, 2016|jumıs=[[9to5Google]]|qaralǵan sáne=October 27, 2016}}</ref>. Google sonnan berli jańa qosımshalar Hangouts-tıń ornın baspaytuǵının; Hangouts óz aldına ónim bolıp qalatuǵının tastıyıqladı<ref>{{Web deregi|url=http://www.androidpolice.com/2016/05/18/even-with-allo-and-duo-hangouts-will-remain-as-a-separate-app-in-googles-ecosystem/|bet=Even With Allo And Duo, Hangouts Will Remain As A Separate App In Google's Ecosystem|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160520055055/http://www.androidpolice.com/2016/05/18/even-with-allo-and-duo-hangouts-will-remain-as-a-separate-app-in-googles-ecosystem/|arxivsáne=May 20, 2016|sáne=May 18, 2016|jumıs=Android Police|qaralǵan sáne=May 19, 2016}}</ref><ref>{{Web deregi|url=https://www.engadget.com/2016/05/18/google-not-killing-hangouts-for-allo/|bet=Google isn't abandoning Hangouts for its new chat apps|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170809172439/https://www.engadget.com/2016/05/18/google-not-killing-hangouts-for-allo/|arxivsáne=August 9, 2017|sáne=May 19, 2016|jumıs=Engadget|qaralǵan sáne=May 19, 2016}}</ref>. 2018-jıl dekabr ayında Google, Allo 2019-jıl mart ayında toqtatılatuǵının hám onıń ayırım funkciyaları [[Google Messages]]-ke kóshiriletuǵının járiyaladı<ref>{{Web deregi|url=https://blog.google/products/messages/latest-messages-allo-duo-and-hangouts/|bet="The latest on Messages, Allo, Duo and Hangouts" Matt Klaimer, Google, 5 December 2018|arxivurl=https://web.archive.org/web/20181212085500/https://www.blog.google/products/messages/latest-messages-allo-duo-and-hangouts/amp/|arxivsáne=December 12, 2018|sáne=December 5, 2018|qaralǵan sáne=December 28, 2018}}</ref>. 2016-jıl 15-avgustta Google, Hangouts on Air xızmeti 2016-jıl 12-sentyabrde toqtatılatuǵının hám YouTube Live-qa qosılatuǵının járiyaladı, biraq keyinirek 2016-jıl 11-sentyabrde Google, Hangouts on Air-dı jabıw sánesi «2016-jıl 12-sentyabrden» «2019-jıl 1-avgustqa» kóshiriletuǵının ayttı, bul [[YouTube|YouTubetaǵı]] ayırım tikkeley efirlerdi bosatıw ushın edi. Paydalanıwshılar basqa tikkeley efir baǵdarlamalarına ótiwi kerek boldı. 2017-jıl 6-yanvarda Google, Google Hangouts API 2017-jıl 25-aprelde jabılatuǵının járiyaladı<ref>{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2017/01/06/hangouts-api-shut-down/|bet=Google Hangouts API gets hung out to dry|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170109184624/https://techcrunch.com/2017/01/06/hangouts-api-shut-down/|arxivsáne=January 9, 2017|sáne=January 6, 2017|jumıs=[[TechCrunch]]|qaralǵan sáne=May 23, 2017}}</ref>. 2017-jıl 9-martta Google, Hangouts-tıń biznes paydalanıwshılarǵa baǵdarlanatuǵının hám Hangouts brendi eki ónimge bólinetuǵının járiyaladı: Hangouts Meet (házirgi Google Meet) hám Hangouts Chat (házirgi Google Chat). Meet videokonferenciyalarǵa, al Chat bolsa bot-járdemshi hám tarmaqlı xabar almasıw sıyaqlı qosımsha funkciyaları bar tez xabarlasıwǵa qánigelesetuǵın boldı<ref name="Johnston">{{Web deregi|url=https://www.blog.google/products/g-suite/meet-the-new-enterprise-focused-hangouts/|bet=Meet the new Hangouts|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170314215328/https://www.blog.google/products/g-suite/meet-the-new-enterprise-focused-hangouts/|arxivsáne=March 14, 2017|avtor=Johnston|at=Scott|sáne=March 9, 2017|jumıs=Google|qaralǵan sáne=March 15, 2017}}</ref>. Bul funkciyalar biznes klientlerge baǵdarlanǵan bolsa, tutınıwshılar ushın versiyaları freemium modelin qollanatuǵın boldı<ref>{{Cite news|url=https://www.theverge.com/2017/3/9/14864552/google-hangouts-chat-update-announced-slack-group-messaging-video|title=Google Hangouts is getting a major overhaul to take on Slack}}</ref>. Google 2018-jıl dekabr ayında «klassikalıq» Hangouts 2019-jıl oktyabr ayına shekem óshiriletuǵının málimledi<ref name="tw">{{Web deregi|url=https://www.techworm.net/2018/12/google-planning-shut-down-hangouts-consumers-2020.html|bet="Google is planning to shut down Hangouts for consumers by 2020" techworm.net 2018-12-02|arxivurl=https://web.archive.org/web/20181228174657/https://www.techworm.net/2018/12/google-planning-shut-down-hangouts-consumers-2020.html|arxivsáne=December 28, 2018|sáne=December 2, 2018|qaralǵan sáne=December 28, 2018}}</ref>. 2018-jıl noyabr ayında Hangouts-tıń kompyuter ushın Chrome qosımshası versiyasınıń aynasınıń joqarı bóleginde mınaday banner xabarları payda bola basladı: «Hangouts Chrome qosımshası jaqın arada Hangouts Chrome keńeytpesi menen almastırıladı». Bul [[Chrome veb-dúkan|Chrome Web Store]] betlerinde Hangouts keńeytpesi hám qosımshası ushın kópshilik unamsız pikirlerdi keltirip shıǵardı. 2019-jıl avgust ayında Google, Hangouts-tıń G Suite versiyası «Meet» hám «Chat» penen almastırılatuǵının hám jabıwdı 2020-jıl iyun ayına shekem sozatuǵının járiyaladı<ref>{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2018/11/30/18120199/google-hangouts-consumers-2020-chat-app-shut-down|bet=Google may shut down Hangouts for consumers in 2020|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191102234500/https://www.theverge.com/2018/11/30/18120199/google-hangouts-consumers-2020-chat-app-shut-down|arxivsáne=November 2, 2019|avtor=Lee|at=Dami|sáne=November 30, 2018|til=en|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=October 27, 2019}}</ref><ref>{{Cite news|title=Google Delays Hangouts Shutdown Until June 2020 – ExtremeTech|url=https://www.extremetech.com/internet/297037-google-delays-hangouts-shutdown-until-june-2020|access-date=May 4, 2020}}</ref>. 2020-jıl aprel ayında, COVID-19-ǵa juwap retinde, Google Meet barlıq paydalanıwshılar ushın biypul boldı. Sonday-aq, sol jıldıń aprel ayında Google, Hangouts standart Google akkauntların qollanatuǵın adamlar ushın tutınıwshılıq dárejedegi ónim bolıp qalatuǵının járiyaladı<ref>{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2020/4/9/21215588/google-chat-hangouts-meet-g-suite-name-change-rebranding|bet=Google is rebranding Hangouts Chat as just Google Chat|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201212031140/https://www.theverge.com/2020/4/9/21215588/google-chat-hangouts-meet-g-suite-name-change-rebranding|arxivsáne=December 12, 2020|sáne=April 9, 2020|qaralǵan sáne=December 7, 2020}}</ref><ref>{{Web deregi|url=https://www.techradar.com/news/google-hangouts-officially-rebrands-as-google-chat|bet=Google Hangouts officially rebrands as Google Chat|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201210073431/https://www.techradar.com/news/google-hangouts-officially-rebrands-as-google-chat|arxivsáne=December 10, 2020|sáne=April 10, 2020|qaralǵan sáne=December 7, 2020}}</ref><ref>{{Web deregi|url=https://bgr.com/2020/04/10/google-hangouts-vs-zoom-google-meet-and-google-chat-apps-for-g-suite/|bet=Google's messaging apps just got more confusing: Meet and Chat|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201104233509/https://bgr.com/2020/04/10/google-hangouts-vs-zoom-google-meet-and-google-chat-apps-for-g-suite/|arxivsáne=November 4, 2020|sáne=April 10, 2020|qaralǵan sáne=December 7, 2020}}</ref>. 2020-jıl oktyabr ayında Google, Chatta hámme ushın biypul bolatuǵının hám 2021-jılǵa kelip «klassikalıq» Hangouts-tı almastıratuǵının járiyaladı. 2021-jıl aprelde Google Chat, Hangouts ornına onı qollanıwdı tańlaǵan paydalanıwshılar ushın «Erte sınaq» xızmeti sıpatında haqıyqatında da biypul boldı<ref>{{Web deregi|url=https://9to5google.com/2021/04/04/new-gmail-chat-turn-on/|bet=New Gmail with Google Chat tabs rolling out for free accounts, here's how to turn on|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210406055019/http://9to5google.com/2021/04/04/new-gmail-chat-turn-on/|arxivsáne=April 6, 2021|sáne=2021-04-04|jumıs=[[9to5Google]]|qaralǵan sáne=2021-04-07}}</ref>. 2022-jıl 27-iyunda Google, Google Hangouts-tı 2022-jıl 1-noyabrde jabatuǵının hám barlıq paydalanıwshılardı Google Chatqa kóshirip atırǵanın rásmiy túrde járiyaladı<ref>{{Web deregi|url=https://blog.google/products/workspace/hangouts-to-chat/|bet=Upgrading from Google Hangouts to Google Chat|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220629123551/https://blog.google/products/workspace/hangouts-to-chat/|arxivsáne=June 29, 2022|sáne=2022-06-27|til=en-us|jumıs=Google|qaralǵan sáne=2022-06-29}}</ref>. == Funkciyaları == [[Fayl:GoogleHangoutsMeeting.jpg|nobaý|Google Hangouts járdemi menen videokonferenciya jıynalısı]] Hangouts eki yamasa onnan da kóp paydalanıwshılar arasında sáwbetlesiwge imkaniyat berdi. Xızmetke [[Gmail]] yamasa Google+ veb-saytları arqalı onlayn, yamasa [[Android]] hám [[iOS]] ushın qoljetimli mobilli qosımshalar arqalı (olar bar bolǵan Google Talk qosımshalarınıń miyrasxorı sıpatında tarqatıldı) kiriwge bolatuǵın edi. Biraq, ol Google Talk qollanatuǵın XMPP ashıq standart protokolınıń ornına menshikli protokoldı qollanatuǵın bolǵanlıqtan, Google Talk-qa kiriw imkaniyatına iye bolǵan kópshilik úshinshi tárep qosımshaları Google+ Hangouts-qa kire almadı. Sáwbetlesiw tariyxları onlayn saqlanıp, olardı qurılmalar arasında sinxronizaciyalawǵa múmkinshilik berdi. Paydalanıwshınıń avatarınıń «suw belgisi» olardıń sáwbetti qay jerge shekem oqıǵanın kórsetetuǵın belgi sıpatında qollanıldı. Sáwbetlesiwler dawamında fotosúwretlerdi bólisiwge bolatuǵın edi, olar avtomatlı túrde jeke Google+ albomına júklenip baratuǵın edi. Paydalanıwshılar sonday-aq, óz xabarlarında reńli [[emodzi]] belgilerin de qollana alatuǵın edi<ref>{{Web deregi|url=https://arstechnica.com/information-technology/2013/05/google-beefs-up-hangouts-into-text-photo-video-chat-powerhouse/|bet=Google beefs up Hangouts into text, photo, video chat powerhouse|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130515230527/http://arstechnica.com/information-technology/2013/05/google-beefs-up-hangouts-into-text-photo-video-chat-powerhouse/|arxivsáne=May 15, 2013|sáne=May 15, 2013|jumıs=[[Ars Technica]]|qaralǵan sáne=May 16, 2013}}</ref><ref>{{Web deregi|url=https://www.engadget.com/2013/05/15/google-hangouts-app-hands-on/|bet=Google+ Hangouts app hands-on|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130517002610/http://www.engadget.com/2013/05/15/google-hangouts-app-hands-on/|arxivsáne=May 17, 2013|sáne=May 15, 2013|baspaxana=[[Engadget]]|qaralǵan sáne=May 16, 2013}}</ref>. Burınǵı Google+ Hangoutstaǵı sıyaqlı, paydalanıwshılar bir waqıttıń ózinde 10 adamǵa shekemgi toparlıq video sáwbetlesiwdi de ámelge asıra alatuǵın edi<ref>{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2013/5/15/4332556/google-hangouts-unified-messaging-google-io-2013|bet=Google unveils Hangouts: a unified messaging system for Android, iOS, and Chrome|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130516091405/http://www.theverge.com/2013/5/15/4332556/google-hangouts-unified-messaging-google-io-2013|arxivsáne=May 16, 2013|sáne=May 15, 2013|jumıs=[[The Verge]]|qaralǵan sáne=May 16, 2013}}</ref>. 2016-jılı Google, Hangoutstı Jumıs/Bilimlendiriw ushın HD videoda bir waqıtta 25 paydalanıwshıǵa shekem kóterdi. [[IOS|iOStaǵı]] jańa Google Hangouts qosımshası Google Voice nomerin belgili bir dárejede biriktirdi, biraq Androidta Hangoutsta qollap-quwatlanatuǵın SMS xızmeti qońırawlar yamasa xabarlar ushın Google Voice penen tolıq birikpedi. Birigiw dáslep 2014-jılǵa kútilgen edi, biraq 2016-jıl yanvar ayında toqtatıldı. Keshigiwdiń sebebi, joqarıda aytılǵanday, Googledıń ózi qollanıp kelgen XMPP protokolınan bas tartıwı menen baylanıslı kórinedi<ref>{{Web deregi|url=http://www.gottabemobile.com/2013/11/07/google-hangouts-sms-google-voice-wont-work-together-2014/|bet=Google Hangouts SMS and Google Voice Won't Work Together until 2014|arxivurl=https://web.archive.org/web/20131202231134/http://www.gottabemobile.com/2013/11/07/google-hangouts-sms-google-voice-wont-work-together-2014/|arxivsáne=December 2, 2013|avtor=Smith|at=Josh|sáne=November 7, 2013|qaralǵan sáne=December 3, 2013}}</ref>. Google Chrome ushın paydalanıwshılarǵa plagin ornatıwdıń keregi joq edi. Biraq, Internet Explorer 11 ushın paydalanıwshı video funkciyaların qollanıw ushın «Google Talk Plugin» plaginin ornatıwı kerek boldı. Android 4.4-te Hangouts, Nexus 5-te standart SMS qosımshası bolǵan tekstli xabarlardı jiberiw hám qabıllaw funkciyaları menen birlestirilgen edi. Basqa Android telefonları ushın paydalanıwshılar Hangoutstıń jańa versiyasın [[Google Play]] arqalı júklep alǵanda SMS funkciyasın ashıwdı tańlay alatuǵın edi. SMS sáwbetlesiwleri shep táreptegi tartpada kórsetildi. Jańalanıw sonday-aq GIF qollap-quwatlawın hám paydalanıwshıǵa óziniń GPS ornın baylanıslarına jiberiwge múmkinshilik beretuǵın jańa orındı bólisiw túymesin de qostı<ref>{{Web deregi|url=http://www.androidcentral.com/hangouts-20-now-rolling-out-sms-support|bet=Hangouts 2.0 now rolling out with SMS support|arxivurl=https://web.archive.org/web/20131130064459/http://www.androidcentral.com/hangouts-20-now-rolling-out-sms-support|arxivsáne=November 30, 2013|avtor=DOBIE|at=ALEX|qaralǵan sáne=December 2, 2013}}</ref>. Hangouts basqa Hangouts paydalanıwshılarına biypul dawıslı qońırawlar etiw imkaniyatın qamtıdı,<ref name="Play">{{Web deregi|url=https://play.google.com/store/apps/details?id=com.google.android.talk|bet=Hangouts – Android Apps on Google Play|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140912232151/https://play.google.com/store/apps/details?id=com.google.android.talk|arxivsáne=September 12, 2014|jumıs=play.google.com|qaralǵan sáne=September 13, 2014}}</ref> hám xalıqaralıq stacionar hám mobil telefonlarǵa qońıraw etiw ushın paydalanıwshılardan haqı aldı (aldın ala dizimnen ótken kredit arqalı), biraq Amerika Qurama Shtatları hám Kanadaǵa qońırawlar biypul edi<ref name="Rates">{{Web deregi|url=https://www.google.com/voice/b/0/rates?hl=en&p=hangout|bet=Calling Rates|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140910220431/https://www.google.com/voice/b/0/rates?hl=en&p=hangout|arxivsáne=September 10, 2014|jumıs=www.google.com|qaralǵan sáne=September 13, 2014}}</ref>. Házirgi waqıtta, Android paydalanıwshıları eger kommutaciyalanatuǵın ulıwmalıq telefon tarmaǵı arqalı stacionar yamasa mobil telefon nomerlerine qońıraw etpekshi bolsa, Google Hangouts hám Hangouts Dialer<ref name="Dialer">{{Web deregi|url=https://play.google.com/store/apps/details?id=com.google.android.apps.hangoutsdialer&hl=en|bet=Hangouts Dialer|arxivurl=https://web.archive.org/web/20141030220040/https://play.google.com/store/apps/details?id=com.google.android.apps.hangoutsdialer&hl=en|arxivsáne=October 30, 2014|qaralǵan sáne=November 12, 2014}}</ref> qosımshalarınıń ekewin de ornatıwı kerek. Paydalanıwshılar tikkeley efirdegi waqıyalar ushın YouTube Livetı qollanıwı kerek boladı<ref>{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2016/8/15/12490666/google-hangouts-on-air-september-youtube-live|bet=Google is killing off Hangouts on Air in September {{!}} The Verge|arxivurl=https://web.archive.org/web/20171222052949/https://www.theverge.com/2016/8/15/12490666/google-hangouts-on-air-september-youtube-live|arxivsáne=December 22, 2017|avtor=O'Kane|at=Sean|sáne=August 15, 2016|qaralǵan sáne=August 24, 2016}}</ref>. == Qabıl etiliwi == 2013-jıl may ayında Google Hangouts Elektron shegaralar fondı (Electronic Frontier Foundation) tárepinen sınǵa alındı, sebebi olar Googledıń XMPP ashıq standart protokolın qollap-quwatlawdı qısqartıw arqalı «qáte baǵdarda ketip baratırǵanın» sezgen edi<ref>{{Web deregi|url=https://www.eff.org/deeplinks/2013/05/google-abandons-open-standards-instant-messaging|bet=Google Abandons Open Standards for Instant Messaging|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140801173557/https://www.eff.org/deeplinks/2013/05/google-abandons-open-standards-instant-messaging|arxivsáne=August 1, 2014|avtor=Paul|at=Ian|sáne=May 22, 2013|baspaxana=Electronic Frontier Foundation|qaralǵan sáne=June 19, 2014}}</ref>. Jańa protokol Pidgin hám Adium sıyaqlı kóp sáwbetli klientler ushın Google Hangoutstı qollap-quwatlawdı ádewir qıyınlastırdı, bul protokoldı keri injiniringlewdi talap etti. Bunnan tısqarı, Google Hangouts hám Google+ tiń tıǵız integraciyası jeke informaciyanıń basqalar menen eriksiz túrde bólisiliwine alıp keliwi múmkin edi<ref>{{Web deregi|url=https://www.zdnet.com/article/google-outed-me/|bet=Google outed me|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140127043654/http://www.zdnet.com/google-outed-me-7000025416/|arxivsáne=January 27, 2014|jumıs=[[ZDNet]]|qaralǵan sáne=January 27, 2014}}</ref>. 2014-jıl noyabr ayında Make Use Of saytı Google Hangoutstı «Androidtaǵı eń jaqsı xabar almasıw qosımshası» dep maqtadı<ref>{{Web deregi|url=http://www.makeuseof.com/tag/best-android-apps/|bet=The Best Android Apps|arxivurl=https://web.archive.org/web/20141202060919/http://www.makeuseof.com/tag/best-android-apps/|arxivsáne=December 2, 2014|sáne=November 30, 2014|baspaxana=Make Use Of|qaralǵan sáne=December 1, 2014}}</ref>. 2015-jıl dekabrde Google Hangouts, Elektron shegaralar fondınıń Qáwipsiz xabar almasıw shkalasında 7 den 2 ball aldı, baylanıslardıń jetkerip beriw waqtında shifrlanǵanı hám jaqında ǵana ǵárezsiz qáwipsizlik auditinen ótkenligi ushın upaylar aldı, biraq provayderdiń qoljetimliligi bar bolǵan giltler menen shifrlanǵan baylanıslar, paydalanıwshılardıń baylanıslardıń tulǵasın tastıyıqlay almawı, eger shifrlaw giltleri urlansa burınǵı xabarlardıń qáwipsiz bolmawı, kodtıń ǵárezsiz tekseriw ushın ashıq bolmawı hám qáwipsizlik dizaynınıń durıs hújjetlestirilmegeni ushın upayların joǵalttı<ref>{{Web deregi|url=https://www.eff.org/secure-messaging-scorecard|bet=Secure Messaging Scorecard. Which apps and tools actually keep your messages safe?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20141105114240/https://www.eff.org/secure-messaging-scorecard|arxivsáne=November 5, 2014|sáne=November 4, 2014|baspaxana=Electronic Frontier Foundation|qaralǵan sáne=December 9, 2015}}</ref><ref>{{Jurnal deregi |date=November 5, 2014 |title=Only 6 Messaging Apps Are Truly Secure |url=https://www.pcmag.com/article2/0,2817,2471658,00.asp |url-status=live |magazine=PC Magazine |archive-url=https://web.archive.org/web/20170911120946/https://www.pcmag.com/article2/0,2817,2471658,00.asp |archive-date=September 11, 2017 |access-date=January 8, 2015}}</ref>. == Derekler == {{Derekler}} [[Kategoriya:Google xızmetleri]] __BÖLİDİMÖNDEMEW__ qimk1nqj6ojpf75uty0qb26ykt5r11v 0 25315 121554 2025-06-18T18:09:18Z Bekan88 11311 «[[:en:Special:Redirect/revision/1272919438|Google AdSense]]» betinen awdarılıp jaratıldı 121554 wikitext text/x-wiki {| class="infobox vevent" ! colspan="2" class="infobox-above summary" |Google AdSense |- | colspan="2" class="infobox-image logo" |[[File:AdSense_Logo.svg|sürmesiz]] |- ! class="infobox-label" scope="row" style="white-space: nowrap;" |[[Programmist (Baǵdarlamashı)|Baǵdarlamashı(lar)]] | class="infobox-data" |[[Google]] |- ! class="infobox-label" scope="row" style="white-space: nowrap;" |Dáslepki shıǵarılıwı | class="infobox-data" |18-iyun, 2003<span style="display:none">&nbsp;(<span class="bday dtstart published updated">2003-06-18</span>)</span> |- ! class="infobox-label" scope="row" style="white-space: nowrap;" |[[Operaciyalıq sistema]] | class="infobox-data" |Kóp platformalı (vebke-tiykarlanǵan qosımsha) |- ! class="infobox-label" scope="row" style="white-space: nowrap;" |Túri | class="infobox-data" |Onlayn reklama |- ! class="infobox-label" scope="row" style="white-space: nowrap;" |Veb-sayt | class="infobox-data" |<span class="url">[https://adsense.google.com/ adsense.google.com]</span> |} '''Google AdSense''' — bul [[Google]] tárepinen basqarılatuǵın baǵdarlama bolıp, onıń járdeminde [[Google Ads|Google kontent saytları]] tarmaǵındaǵı [[veb-sayt]] járiyalawshıları sayt kontentine hám auditoriyaǵa arnalǵan tekst, súwret, video yamasa interaktiv media reklamaların kórsetedi. Bul reklamalar Google tárepinen basqarıladı, saralanadı hám qollap-quwatlanadı. Olar hár bir basıw (per-click) yamasa hár bir kórsetiw (per-impression) tiykarında tabıs keltiriwi múmkin. Google hár bir háreket ushın tólem xızmetin [[Programmalıq támiynattı testlew|beta-testten]] ótkerdi, biraq 2008-jıldıń oktyabr ayında DoubleClick usınısı (ol da Googleǵa tiyisli) paydasına onı toqtattı. 2014-jıldıń 1-shereginde Google, Google AdSense arqalı 3,4 milliard AQSH dolları (jıllıq 13,6 milliard dollar) yamasa ulıwma tabıstıń 22 procentin islep taptı. 2021-jılı 38 millionnan aslam veb-sayt AdSense-ten paydalanǵan. Ol AdChoices baǵdarlamasınıń qatnasıwshısı bolıp tabıladı, sonlıqtan AdSense reklamalarında ádette úshmúyeshli AdChoices belgisi boladı. Bul baǵdarlama sonday-aq HTTP cookie-fayllarında da isleydi. == Sholıw == Google óz texnologiyasın veb-sayt mazmunına, paydalanıwshınıń geografiyalıq jaylasıwına hám basqa faktorlarǵa tiykarlanǵan [[Reklama|reklamalardı]] kórsetiw ushın qollanadı. Googledıń maqsetli reklama sisteması arqalı reklama bergisi kelgenler [[Google Ads]] arqalı dizimnen ótiwi múmkin. AdSense veb-saytlar hám bloglarda banner hám beyimlesiwsheń reklamalardı jaratıw hám jaylastırıwǵa qánigelesken eń belgili baǵdarlamalardıń birine aylandı. Beyimlesiwsheń reklamalar paydalanıwshınıń qurılmasınıń ólshemine qaray óz-ózinen sáykeslesedi. Bul reklamalar onsha kesent etpeydi hám reklamalardıń mazmunı kóbinshe veb-saytqa sáykes keledi. Kópshilik veb-saytlar óz veb-mazmunınan (veb-sayt, onlayn videolar, onlayn audio mazmunı, hám t.b.) tabıs alıw ushın AdSense-ten paydalanadı hám bul eń belgili reklama tarmaǵı bolıp tabıladı. AdSense resursları jetkilikli bolmaǵan yamasa basqa tiykarǵı tabıs derekleri bolmaǵan kishi veb-saytlar ushın reklamadan tabıs alıwda ayrıqsha paydalı ekenligin dálilledi. Veb-saytta kontekstke sáykes reklamalardı kórsetiw ushın, veb-sheberler veb-sayt betlerine qısqa JavaScript kodın jaylastıradı. AdSense veb-saytındaǵı bir qatar járiyalawshılardıń mısallarında atap ótilgenindey, mazmunǵa bay veb-saytlar bul reklama baǵdarlaması menen úlken tabıslarǵa eristi. Google bir bettegi AdSense reklamaların úshew menen sheklew siyasatın alıp tasladı. Endi AdSense járiyalawshıları veb-bette jetkilikli mazmun bolsa, bir betke bir neshe AdSense reklamasın jaylastıra aladı. Googledıń reklamanı durıs jaylastırıwdı támiyinlew boyınsha kórsetpelerine muwapıq, reklama hám promo-materiallar bet mazmunınan asıp ketpewi kerek. Ayırım veb-sheberler ózleriniń AdSense tabısların maksimal dárejege jetkeriwge áhmiyetli kúsh jumsaydı. Olar bunı tiykarınan eń jaqsı ámeliyatlarǵa boysınıw arqalı isleydi: # Olar paydalanıwshılardı tartatuǵın hám qızıqtıratuǵın, sonday-aq jaqsı paydalanıwshı tájiriybesin usınatuǵın sapalı mazmun jaratadı. # Olar veb-master kórsetpelerine ámel etedi. # Olar óz veb-saytın reklamalar menen toltırıp taslawdan awlaq boladı. # Olar paydalanıwshılardı reklamalardı basıwǵa xoshametleytuǵın usıllardı qollanbaydı. Google veb-masterlerge basıwlar sanın arttırıw ushın «Meniń AdSense reklamalarımdı basıń» sıyaqlı sóz dizbeklerin qollanıwdı qadaǵan etedi. Qabıl etilgen sóz dizbekleri «Qáwenderlik Siltemeler» hám «Reklamalar» bolıp tabıladı. # Olar abıroyı tómen veb-saytlarǵa silteme bermeydi yamasa qayta baǵdarlamaydı. Barlıq AdSense tabısınıń deregi Ads baǵdarlaması bolıp, ol óz gezeginde Vikri ekinshi baha aukcionına tiykarlanǵan qıyın baha modeline iye. AdSense reklama beriwshiniń jabıq usınıs (yaǵnıy, básekilesler baqlay almaytuǵın usınıs) jiberiwin talap etedi. Bunnan tısqarı, hár bir alınǵan basıw ushın, reklama beriwshiler ekinshi eń joqarı usınıstan tek bir usınıs ósimi joqarı tóleydi. Google házirgi waqıtta AdSense arqalı payda bolǵan tabıstıń 68% kontent tarmaǵı sherikleri menen, al AdSense for Search arqalı payda bolǵan tabıstıń 51% sherikleri menen bólisedi. 2015-jıl 18-iyunda Google jańa logotip penen AdSense rebrendingin járiyaladı. [[Fayl:Adsense_rebranded_with_a_new_logo.png|oñğa|nobaý|AdSense logotibi 2015-jıldan 2018-jılǵa shekem ]] == Tariyxı == Google óziniń AdSense baǵdarlamasın, dáslebinde «Kontentke baǵdarlanǵan reklama» dep ataǵan, 2003-jılı martta iske qostı. AdSense ataması basında AdSenseke básekiles usınıs Applied Semantics tárepinen qollanılǵan. Bul atama Google 2003-jılı aprelde Applied Semanticsti satıp alǵannan keyin Google tárepinen qabıl etildi. Ayırım reklama beriwshiler AdSense [[Google Ads]]-ke qaraǵanda jaman nátiyjeler berdi dep shaǵım etti, sebebi ol veb-bettegi kontentke kontekstlik jaqtan baylanıslı reklamalardı kórsetedi hám bul kontenttiń paydalanıwshınıń kommerciyalıq qálewlerine baylanıslı bolıw itimallıǵı izlew nátiyjelerine qaraǵanda az edi. Mısalı, gúlge arnalǵan blogtı qarap atırǵan jeke adamnıń gúlge buyırtpa beriwge qızıǵıwshılıǵı gúlge baylanıslı terminlerdi izlegen adamǵa qaraǵanda az bolıwı múmkin. Nátiyjede, 2004-jılı Google óz reklama beriwshilerine AdSense tarmaǵınan bas tartıwǵa ruqsat berdi. [[Gmail|Gmaildiń]] tiykarın salıwshısı Pol Buxeyt Googledıń elektron pochta xızmeti ishinde reklamalardı kórsetiw ideyasın oylap taptı. Biraq ol hám basqalar bul ideyanı úlken tabıslı ónimge aylandırǵan komandanı shólkemlestirgen Syuzan Vodjicki bolǵanın, onı Sergey Brin qollap-quwatlaǵanın aytadı. 2005-jıldıń basına qaray AdSense Googledıń ulıwma tabısınıń shama menen 15 procentin quraytuǵın boldı. 2009-jılı Google AdSense endi jańa imkaniyatlardı usınıp atırǵanın, sonıń ishinde «bir neshe tarmaqqa reklamalardı kórsetiwge imkaniyat beriw» múmkinshiligin járiyaladı. 2010-jıl fevral ayında Google AdSense kontekstlik sáykestendiriwde kóbirek tiyisli reklamalardı usınıw ushın izlew tariyxın qollanıwdı basladı. 2014-jıl 21-yanvarda Google AdSense járiyalawshılardıń tikkeley reklama satıwına imkaniyat beretuǵın Direct Campaigns quralın iske qostı. Bul imkaniyat 2015-jıl 10-fevralda biykar etildi. == Túrleri == === Kontent === Kontentke tiykarlanǵan reklamalar belgili bir qızıǵıwshılıqları yamasa kontekstleri bar paydalanıwshılarǵa baǵdarlanıwı múmkin. Baǵdarlaw CPC (hár bir basıw ushın tólem) yamasa CPM (hár mıń kórsetiw ushın tólem) tiykarında bolıwı múmkin, CPC hám CPM arasındaǵı jalǵız áhmiyetli ayırmashılıq - CPC baǵdarlawında tabıs basıwlarǵa tiykarlanadı, al CPM tabısı sońǵı waqıtta tek kóriwler/kórsetiwler ushın ǵana emes, al keńirek masshtabta, hár mıń kórsetiw ushın bolıp, onı bazardan shıǵaradı, bul CPC reklamaların kóbirek tarqalǵan etedi. Kontent reklamaları ushın hár túrli reklama ólshemleri bar. Reklamalar ápiwayı tekst, súwret, animaciyalıq súwret, flesh-video, video yamasa bay media reklamaları bolıwı múmkin. Kópshilik reklama ólshemlerinde paydalanıwshılar tekstlik hám multimedialıq reklamalardıń ekewin de kórsetiwdi yamasa olardıń tek birewin ǵana kórsetiwdi ózgerte aladı. 2012-jıldıń noyabr ayınan baslap, AdSense tekstli reklamalarınıń astında olardı ańsat anıqlaw ushın kúlreńli kórsetkish payda boldı. Google bir bettegi reklamalardıń sanına baylanıslı siyasatına jańalaw kirgizdi, bir betke úshten aspaytuǵın reklama sheklewi alıp taslandı. === Izlew === AdSense for Search baspashılarǵa óz saytlarında izlew terminlerine baylanıslı reklamalardı kórsetiwge hám sol reklamalardan alınǵan tabıstıń 51% alıwǵa imkaniyat beredi. AdSense arnawlı izlew reklamaları AdSense Custom Search Engine nátiyjeleri qatarında yamasa Custom Search Ads járdeminde ishki izlew nátiyjeleri qatarında kórsetiliwi múmkin. Custom Search Ads tek «aq dizimge» kirgizilgen baspashılar ushın ǵana qoljetimli. AdSense for Searchtan alınǵan tabıs úlesi (51%) AdSense for Contentten (68%) tómen bolsa da, basıwlar koefficientiniń  joqarı bolıwı potencialı sebepli joqarıraq tabısqa erisiw múmkin. === Video === AdSense for video video kontenti bar baspashılarǵa (mısalı, video xosting veb-saytları) Googledıń keń kólemli reklama tarmaǵınan reklama jaylastırıw arqalı tabıs alıwǵa imkaniyat beredi. Baspashı (járiyalawshı) óz video inventarı menen qanday reklama túrleriniń kórsetiliwin sheshe aladı. Qoljetimli formatlarǵa sızıqlı video reklamalar (pre-roll yamasa post-roll), video mazmunı ústinde AdSense teksti menen displey reklamaların kórsetetuǵın ústińgi reklamalar hám TrueView formatı kiredi. Baspashılar sonday-aq qosımsha reklamalardı da kórsete aladı - olar video mazmunı janında pleerden tısqarı isleytuǵın displey reklamaları. AdSense for video [[YouTube]] járiyalawshıları ushın emes, al pleer ishinde video kontentin qollanatuǵın baspashılarǵa arnalǵan. === Silteme blokları === Silteme blokları paydalanıwshılardıń qızıǵıwshılıqlarına tıǵız baǵdarlanǵan. Paydalanıwshılar tikkeley reklama blogı menen óz-ara baylanısta bolǵanlıqtan, olar aqırında kóretuǵın reklamalarǵa kóbirek qızıǵıwı múmkin. AdSense baspashılarına baslanǵısh temalardıń ózine emes, al silteme blogı temalarınan silteme berilgen reklamalarǵa basıwlar ushın haqı tólenedi. Siltemelengen bettegi reklamalar ádettegi AdSense reklama bloklarında kórsetiletuǵınlarǵa uqsas, hár bir basıw ushın tólenetuǵın Google reklamaları bolıp tabıladı. == Toqtatılǵan túrleri == === Mobil kontent === AdSense for mobile content járiyalawshılarǵa baǵdarlanǵan Google reklamaları arqalı óz mobil veb-saytlarınan tabıs alıwǵa imkaniyat berdi. AdSense for content sıyaqlı, Google reklamalardı veb-sayt kontentine sáykestendiredi — bul jaǵdayda, mobil veb-saytqa. Dástúriy JavaScript kodı ornına Java hám Objective-C sıyaqlı texnologiyalar qollanıladı. 2012-jıl fevral ayınan baslap, AdSense for Mobile Content stol hám mobil kontent arasındaǵı ajıratıwdıń azayıp baratırǵanın jaqsıraq sáwlelendiriw ushın tiykarǵı AdSense for Content usınısına birlestirildi. === Domenler === AdSense for domains ele islep shıǵılmaǵan domen atlarına reklamalardı jaylastırıwǵa imkaniyat beredi. Bul domen iyelerine basqasha háreketsiz yamasa qollanılmay atırǵan domen atlarınan aqsha islew (monetizaciya) usılın usınadı. AdSense for domains házirgi waqıtta barlıq AdSense járiyalawshılarına usınılmaqta, biraq ol bárqulla hámme ushın qoljetimli bolmaǵan. 2008-jıl 12-dekabrde TechCrunch AdSense for Domainstıń barlıq AQSH járiyalawshıları ushın qoljetimli ekenligin xabarladı. 2012-jıl 22-fevralda Google óziniń Hosted AdSense for Domains baǵdarlamasın jabatuǵının járiyaladı. === Lentalar === 2005-jılı may ayında Google 100-den aslam belsendi jazılıwshısı bar [[RSS]] hám Atom lentalarında isleytuǵın AdSense for Feedstiń sheklengen qatnasıwlı beta-versiyasın járiyaladı. Rásmiy Google blogına sáykes, «reklama beriwshilerdiń reklamaları eń sáykes lenta maqalalarına jaylastırıladı; baspashılarǵa ózleriniń túpnusqa mazmunı ushın haqı tólenedi; oqıwshılar tiyisli reklamanı kóredi — hám uzaq múddetli perspektivada tańlaw ushın kóbirek sapalı lentalar boladı». AdSense for Feeds lentaǵa súwretlerdi kirgiziw arqalı isleydi. Súwret RSS oqıwshısı yamasa [[veb-brauzer]] tárepinen kórsetilgende, Google qaytaratuǵın súwretke reklama mazmunın jazadı. Reklama mazmunı súwretti qorshap turǵan lenta mazmunına tiykarlanıp tańlanadı. Paydalanıwshı súwretti basqanda, ol ádettegi AdSense reklamaları sıyaqlı reklama beriwshiniń veb-saytına qayta baǵdarlanadı. AdSense for Feeds 2008-jıl 15-avgustqa shekem beta-statusında qaldı, sol kúni ol barlıq AdSense paydalanıwshıları ushın qoljetimli boldı. 2012-jıl 3-dekabrde Google AdSense For Feeds baǵdarlamasın toqtattı. * AdSenseke qatnasıwdı qálegen veb-master veb-betke AdSense [[JavaScript]] kodın kirgizedi. * Bul betke sońǵı paydalanıwshı (mısalı, [[Internet|Internetke]] kiretuǵın adam) kirgen sayın, JavaScript kodı Google serverlerinen alınǵan kontentti kórsetiw ushın ishki [[JSON|JSONdı]] qollanadı. * Kontekstlik reklamalar ushın, Googledıń serverleri onıń «Mediabot» krauleri tárepinen jaratılǵan bettiń veb-keshin joqarı bahalı gilt sózler toplamın anıqlaw ushın qollanadı. Eger gilt sózler aldınnan keshlengen bolsa, sol gilt sózler ushın reklamalar Ads usınıs sistemasına tiykarlanıp kórsetiledi. * Veb-saytqa baǵdarlanǵan reklamalarǵa, reklama beriwshi reklamalardı kórsetetuǵın bet(ler)di tańlaydı hám hár mıń kórsetilgen reklama ushın (CPM) bahasına yamasa reklama beriwshiler tólewdi tańlaǵan bahaǵa tiykarlanıp tóleydi. * Jollamalar ushın, Google keliwshiler jollama berilgen programmalıq támiynattı júklep alǵanda yamasa jollama berilgen xızmetke jazılǵanda reklama beriwshiniń esabına aqsha qosadı. Jollama baǵdarlaması 2008-jılı avgustta toqtatıldı. * Izlew reklamaları keliwshi/paydalanıwshı izlew orınlaǵannan keyin nátiyjeler dizimine qosıladı. * JavaScript bet soralǵanda veb-brauzerge jiberiletuǵınlıqtan, basqa veb-sayt iyeleriniń JavaScript kodın óz veb-betlerine kóshirip alıwı múmkin. Bunday aldawshılıq túrinen qorǵanıw ushın, AdSense baspashıları reklamalar kórsetiliwi kerek bolǵan betlerdi belgiley aladı. Sońınan AdSense belgilengen betlerden basqa betlerden kelgen basıwlardı itibarǵa almaydı. (kóbirek informaciya ushın Basıw aldawshılıǵın qarań). == Qabıl etiliwi == Ayırım veb-masterler Google hám basqa izlew sistemalarınan izlewshilerdi ózleriniń AdSense veb-saytına tartıp, basıwlardan aqsha islew ushın arnawlı veb-saytlar jaratadı. Bunday veb-saytlar kóbinshe tek ǵana bir-birine baylanıslı, avtomatlastırılǵan kontenttiń úlken muǵdarın (mısalı, Open Directory Project mazmunı bar katalog yamasa mazmun ushın RSS lentalarına súyenetuǵın «scraper» veb-saytları) óz ishine aladı. Bunday «AdSense fermalarınıń» eń belgili túri - bul jaman jazılǵan, belgili joqarı tólenetuǵın gilt sózler átirapında oraylasqan sploglar (spam bloglar). Usı veb-saytlardıń kópshiligi keliwshilerdi tartıw ushın [[Wikipedia]] sıyaqlı basqa veb-saytlardıń mazmunın qayta qollanadı. Olar hám uqsas usıllar izlew sisteması spamı dep esaplanadı hám Googleǵa xabarlanıwı múmkin. AdSense ushın jasalǵan (MFA) veb-sayt yamasa veb-bette az mazmun boladı yamasa ulıwma bolmaydı, biraq paydalanıwshılardıń reklamalardı basıwdan basqa ilajı qalmaytuǵınday etip reklamalar menen toltırılǵan boladı. Bunday betlerge burınları jol qoyılatuǵın edi, biraq shaǵımlar sebepli Google endi bunday akkauntlardı óshirip qoyadı. Sonday-aq, nızamlı kórinetuǵın, biraq jasalma Google reklamaların jaratatuǵın troyan atları haqqında da xabarlar boldı. Troyan veb-bet arqalı gúmanlanbaǵan paydalanıwshınıń kompyuterine ózin júkleydi, soń baslanǵısh reklamalardı óziniń zıyanlı reklamalar toplamı menen almastıradı. 2014-jılı may ayında Hagens Berman yuridik firması Googleǵa qarsı milliy sud shaǵımın túsirip, onda kompaniya Google AdWords arqalı satılǵan reklamalardı óz saytlarına jaylastırǵan mıńlaǵan veb-sayt iyelerine hám operatorlarına tólemlerdi nızamsız túrde toqtatıp atırǵanı shaǵım etildi. Onlayn talqılaw forumlarında Qıtay hám Hindstannan kelgen baspashılarǵa hár túrli qatnas etiliwi haqqında kóp shaǵımlar boldı, atap aytqanda, sol jerlerden kelgen saytlar AdSense ushın jaramlı bolıwı ushın altı ay dawamında belsendi bolıwı talap etiledi. Basıw aldawshılıǵına baylanıslı bolıwı múmkin qáwipler sebepli, Google AdSense ayırım izlew sistemasın optimizaciyalaw firmaları tárepinen Google «jaramsız basıwlar» dep ataytuǵın nárseniń úlken deregi retinde sınǵa alındı, onda bir kompaniya ekinshi kompaniyanıń qárejetlerin arttırıw ushın básekilesiniń izlew sisteması reklamaların basadı. Veb-masterler ushın tólem shártleri de sınǵa alındı. Google akkaunt 100 AQSH dollarına jetkenshe tólemdi uslap turadı. Rásmiy Google AdSense blogı francuz video veb-saytı I**|| (óshirildi).com-dı kórsetkende Google sın astında qaldı. Bul veb-sayt Googledıń AdSense Baǵdarlama Siyasatların buzıp, AdSenseti seksuallıq mazmun menen birge kórsetken. Ádette, AdSense kórsetetuǵın veb-saytlarǵa bunday mazmundı kórsetiw qadaǵan etilgen. AdSense hám Google Adsti birge qollanıw veb-sayttıń ózin reklamalaǵanda Googleǵa komissiya tólewine sebep bolıwı múmkin. Ayırım jaǵdaylarda, AdSense orınsız yamasa kewilge tiyetuǵın reklamalardı kórsetedi. Mısalı, [[Hindstan|Hindstandaǵı]] terrorlıq hújim haqqındaǵı jańalıqta, terrorizm boyınsha (boljaw boyınsha, joq) bilimlendiriw dárejesi ushın reklama jaratılǵan. AdSense ayırım paydalanıwshılar tárepinen qupıyalıqqa qáwip dep esaplanatuǵın baqlaw cookie-faylların qollanadı. AdSense xızmet kórsetiw shártleri AdSenseti qollanatuǵın saytlardıń óz qupıyalıq siyasatında bul cookie-faylların qollanıwdı túsindiriwin talap etedi. == Derekler == [[Kategoriya:Google xızmetleri]] f1pful18mf0ekabbffhpwc306txuo2k 121555 121554 2025-06-18T18:10:17Z Bekan88 11311 121555 wikitext text/x-wiki {| class="infobox vevent" ! colspan="2" class="infobox-above summary" |Google AdSense |- | colspan="2" class="infobox-image logo" |[[File:AdSense_Logo.svg|sürmesiz]] |- ! class="infobox-label" scope="row" style="white-space: nowrap;" |[[Programmist (Baǵdarlamashı)|Baǵdarlamashı(lar)]] | class="infobox-data" |[[Google]] |- ! class="infobox-label" scope="row" style="white-space: nowrap;" |Dáslepki shıǵarılıwı | class="infobox-data" |18-iyun, 2003<span style="display:none">&nbsp;(<span class="bday dtstart published updated">2003-06-18</span>)</span> |- ! class="infobox-label" scope="row" style="white-space: nowrap;" |[[Operaciyalıq sistema]] | class="infobox-data" |Kóp platformalı (vebke-tiykarlanǵan qosımsha) |- ! class="infobox-label" scope="row" style="white-space: nowrap;" |Túri | class="infobox-data" |Onlayn reklama |- ! class="infobox-label" scope="row" style="white-space: nowrap;" |Veb-sayt | class="infobox-data" |<span class="url">[https://adsense.google.com/ adsense.google.com]</span> |} '''Google AdSense''' — bul [[Google]] tárepinen basqarılatuǵın baǵdarlama bolıp, onıń járdeminde [[Google Ads|Google kontent saytları]] tarmaǵındaǵı [[veb-sayt]] járiyalawshıları sayt kontentine hám auditoriyaǵa arnalǵan tekst, súwret, video yamasa interaktiv media reklamaların kórsetedi. Bul reklamalar Google tárepinen basqarıladı, saralanadı hám qollap-quwatlanadı. Olar hár bir basıw (per-click) yamasa hár bir kórsetiw (per-impression) tiykarında tabıs keltiriwi múmkin. Google hár bir háreket ushın tólem xızmetin [[Programmalıq támiynattı testlew|beta-testten]] ótkerdi, biraq 2008-jıldıń oktyabr ayında DoubleClick usınısı (ol da Googleǵa tiyisli) paydasına onı toqtattı. 2014-jıldıń 1-shereginde Google, Google AdSense arqalı 3,4 milliard AQSH dolları (jıllıq 13,6 milliard dollar) yamasa ulıwma tabıstıń 22 procentin islep taptı. 2021-jılı 38 millionnan aslam veb-sayt AdSense-ten paydalanǵan. Ol AdChoices baǵdarlamasınıń qatnasıwshısı bolıp tabıladı, sonlıqtan AdSense reklamalarında ádette úshmúyeshli AdChoices belgisi boladı. Bul baǵdarlama sonday-aq HTTP cookie-fayllarında da isleydi. == Sholıw == Google óz texnologiyasın veb-sayt mazmunına, paydalanıwshınıń geografiyalıq jaylasıwına hám basqa faktorlarǵa tiykarlanǵan [[Reklama|reklamalardı]] kórsetiw ushın qollanadı. Googledıń maqsetli reklama sisteması arqalı reklama bergisi kelgenler [[Google Ads]] arqalı dizimnen ótiwi múmkin. AdSense veb-saytlar hám bloglarda banner hám beyimlesiwsheń reklamalardı jaratıw hám jaylastırıwǵa qánigelesken eń belgili baǵdarlamalardıń birine aylandı. Beyimlesiwsheń reklamalar paydalanıwshınıń qurılmasınıń ólshemine qaray óz-ózinen sáykeslesedi. Bul reklamalar onsha kesent etpeydi hám reklamalardıń mazmunı kóbinshe veb-saytqa sáykes keledi. Kópshilik veb-saytlar óz veb-mazmunınan (veb-sayt, onlayn videolar, onlayn audio mazmunı, hám t.b.) tabıs alıw ushın AdSense-ten paydalanadı hám bul eń belgili reklama tarmaǵı bolıp tabıladı. AdSense resursları jetkilikli bolmaǵan yamasa basqa tiykarǵı tabıs derekleri bolmaǵan kishi veb-saytlar ushın reklamadan tabıs alıwda ayrıqsha paydalı ekenligin dálilledi. Veb-saytta kontekstke sáykes reklamalardı kórsetiw ushın, veb-sheberler veb-sayt betlerine qısqa JavaScript kodın jaylastıradı. AdSense veb-saytındaǵı bir qatar járiyalawshılardıń mısallarında atap ótilgenindey, mazmunǵa bay veb-saytlar bul reklama baǵdarlaması menen úlken tabıslarǵa eristi. Google bir bettegi AdSense reklamaların úshew menen sheklew siyasatın alıp tasladı. Endi AdSense járiyalawshıları veb-bette jetkilikli mazmun bolsa, bir betke bir neshe AdSense reklamasın jaylastıra aladı. Googledıń reklamanı durıs jaylastırıwdı támiyinlew boyınsha kórsetpelerine muwapıq, reklama hám promo-materiallar bet mazmunınan asıp ketpewi kerek. Ayırım veb-sheberler ózleriniń AdSense tabısların maksimal dárejege jetkeriwge áhmiyetli kúsh jumsaydı. Olar bunı tiykarınan eń jaqsı ámeliyatlarǵa boysınıw arqalı isleydi: # Olar paydalanıwshılardı tartatuǵın hám qızıqtıratuǵın, sonday-aq jaqsı paydalanıwshı tájiriybesin usınatuǵın sapalı mazmun jaratadı. # Olar veb-master kórsetpelerine ámel etedi. # Olar óz veb-saytın reklamalar menen toltırıp taslawdan awlaq boladı. # Olar paydalanıwshılardı reklamalardı basıwǵa xoshametleytuǵın usıllardı qollanbaydı. Google veb-masterlerge basıwlar sanın arttırıw ushın «Meniń AdSense reklamalarımdı basıń» sıyaqlı sóz dizbeklerin qollanıwdı qadaǵan etedi. Qabıl etilgen sóz dizbekleri «Qáwenderlik Siltemeler» hám «Reklamalar» bolıp tabıladı. # Olar abıroyı tómen veb-saytlarǵa silteme bermeydi yamasa qayta baǵdarlamaydı. Barlıq AdSense tabısınıń deregi Ads baǵdarlaması bolıp, ol óz gezeginde Vikri ekinshi baha aukcionına tiykarlanǵan qıyın baha modeline iye. AdSense reklama beriwshiniń jabıq usınıs (yaǵnıy, básekilesler baqlay almaytuǵın usınıs) jiberiwin talap etedi. Bunnan tısqarı, hár bir alınǵan basıw ushın, reklama beriwshiler ekinshi eń joqarı usınıstan tek bir usınıs ósimi joqarı tóleydi. Google házirgi waqıtta AdSense arqalı payda bolǵan tabıstıń 68% kontent tarmaǵı sherikleri menen, al AdSense for Search arqalı payda bolǵan tabıstıń 51% sherikleri menen bólisedi. 2015-jıl 18-iyunda Google jańa logotip penen AdSense rebrendingin járiyaladı. [[Fayl:Adsense_rebranded_with_a_new_logo.png|oñğa|nobaý|AdSense logotibi 2015-jıldan 2018-jılǵa shekem ]] == Tariyxı == Google óziniń AdSense baǵdarlamasın, dáslebinde «Kontentke baǵdarlanǵan reklama» dep ataǵan, 2003-jılı martta iske qostı. AdSense ataması basında AdSenseke básekiles usınıs Applied Semantics tárepinen qollanılǵan. Bul atama Google 2003-jılı aprelde Applied Semanticsti satıp alǵannan keyin Google tárepinen qabıl etildi. Ayırım reklama beriwshiler AdSense [[Google Ads]]-ke qaraǵanda jaman nátiyjeler berdi dep shaǵım etti, sebebi ol veb-bettegi kontentke kontekstlik jaqtan baylanıslı reklamalardı kórsetedi hám bul kontenttiń paydalanıwshınıń kommerciyalıq qálewlerine baylanıslı bolıw itimallıǵı izlew nátiyjelerine qaraǵanda az edi. Mısalı, gúlge arnalǵan blogtı qarap atırǵan jeke adamnıń gúlge buyırtpa beriwge qızıǵıwshılıǵı gúlge baylanıslı terminlerdi izlegen adamǵa qaraǵanda az bolıwı múmkin. Nátiyjede, 2004-jılı Google óz reklama beriwshilerine AdSense tarmaǵınan bas tartıwǵa ruqsat berdi. [[Gmail|Gmaildiń]] tiykarın salıwshısı Pol Buxeyt Googledıń elektron pochta xızmeti ishinde reklamalardı kórsetiw ideyasın oylap taptı. Biraq ol hám basqalar bul ideyanı úlken tabıslı ónimge aylandırǵan komandanı shólkemlestirgen Syuzan Vodjicki bolǵanın, onı Sergey Brin qollap-quwatlaǵanın aytadı. 2005-jıldıń basına qaray AdSense Googledıń ulıwma tabısınıń shama menen 15 procentin quraytuǵın boldı. 2009-jılı Google AdSense endi jańa imkaniyatlardı usınıp atırǵanın, sonıń ishinde «bir neshe tarmaqqa reklamalardı kórsetiwge imkaniyat beriw» múmkinshiligin járiyaladı. 2010-jıl fevral ayında Google AdSense kontekstlik sáykestendiriwde kóbirek tiyisli reklamalardı usınıw ushın izlew tariyxın qollanıwdı basladı. 2014-jıl 21-yanvarda Google AdSense járiyalawshılardıń tikkeley reklama satıwına imkaniyat beretuǵın Direct Campaigns quralın iske qostı. Bul imkaniyat 2015-jıl 10-fevralda biykar etildi. == Túrleri == === Kontent === Kontentke tiykarlanǵan reklamalar belgili bir qızıǵıwshılıqları yamasa kontekstleri bar paydalanıwshılarǵa baǵdarlanıwı múmkin. Baǵdarlaw CPC (hár bir basıw ushın tólem) yamasa CPM (hár mıń kórsetiw ushın tólem) tiykarında bolıwı múmkin, CPC hám CPM arasındaǵı jalǵız áhmiyetli ayırmashılıq - CPC baǵdarlawında tabıs basıwlarǵa tiykarlanadı, al CPM tabısı sońǵı waqıtta tek kóriwler/kórsetiwler ushın ǵana emes, al keńirek masshtabta, hár mıń kórsetiw ushın bolıp, onı bazardan shıǵaradı, bul CPC reklamaların kóbirek tarqalǵan etedi. Kontent reklamaları ushın hár túrli reklama ólshemleri bar. Reklamalar ápiwayı tekst, súwret, animaciyalıq súwret, flesh-video, video yamasa bay media reklamaları bolıwı múmkin. Kópshilik reklama ólshemlerinde paydalanıwshılar tekstlik hám multimedialıq reklamalardıń ekewin de kórsetiwdi yamasa olardıń tek birewin ǵana kórsetiwdi ózgerte aladı. 2012-jıldıń noyabr ayınan baslap, AdSense tekstli reklamalarınıń astında olardı ańsat anıqlaw ushın kúlreńli kórsetkish payda boldı. Google bir bettegi reklamalardıń sanına baylanıslı siyasatına jańalaw kirgizdi, bir betke úshten aspaytuǵın reklama sheklewi alıp taslandı. === Izlew === AdSense for Search baspashılarǵa óz saytlarında izlew terminlerine baylanıslı reklamalardı kórsetiwge hám sol reklamalardan alınǵan tabıstıń 51% alıwǵa imkaniyat beredi. AdSense arnawlı izlew reklamaları AdSense Custom Search Engine nátiyjeleri qatarında yamasa Custom Search Ads járdeminde ishki izlew nátiyjeleri qatarında kórsetiliwi múmkin. Custom Search Ads tek «aq dizimge» kirgizilgen baspashılar ushın ǵana qoljetimli. AdSense for Searchtan alınǵan tabıs úlesi (51%) AdSense for Contentten (68%) tómen bolsa da, basıwlar koefficientiniń  joqarı bolıwı potencialı sebepli joqarıraq tabısqa erisiw múmkin. === Video === AdSense for video video kontenti bar baspashılarǵa (mısalı, video xosting veb-saytları) Googledıń keń kólemli reklama tarmaǵınan reklama jaylastırıw arqalı tabıs alıwǵa imkaniyat beredi. Baspashı (járiyalawshı) óz video inventarı menen qanday reklama túrleriniń kórsetiliwin sheshe aladı. Qoljetimli formatlarǵa sızıqlı video reklamalar (pre-roll yamasa post-roll), video mazmunı ústinde AdSense teksti menen displey reklamaların kórsetetuǵın ústińgi reklamalar hám TrueView formatı kiredi. Baspashılar sonday-aq qosımsha reklamalardı da kórsete aladı - olar video mazmunı janında pleerden tısqarı isleytuǵın displey reklamaları. AdSense for video [[YouTube]] járiyalawshıları ushın emes, al pleer ishinde video kontentin qollanatuǵın baspashılarǵa arnalǵan. === Silteme blokları === Silteme blokları paydalanıwshılardıń qızıǵıwshılıqlarına tıǵız baǵdarlanǵan. Paydalanıwshılar tikkeley reklama blogı menen óz-ara baylanısta bolǵanlıqtan, olar aqırında kóretuǵın reklamalarǵa kóbirek qızıǵıwı múmkin. AdSense baspashılarına baslanǵısh temalardıń ózine emes, al silteme blogı temalarınan silteme berilgen reklamalarǵa basıwlar ushın haqı tólenedi. Siltemelengen bettegi reklamalar ádettegi AdSense reklama bloklarında kórsetiletuǵınlarǵa uqsas, hár bir basıw ushın tólenetuǵın Google reklamaları bolıp tabıladı. == Toqtatılǵan túrleri == === Mobil kontent === AdSense for mobile content járiyalawshılarǵa baǵdarlanǵan Google reklamaları arqalı óz mobil veb-saytlarınan tabıs alıwǵa imkaniyat berdi. AdSense for content sıyaqlı, Google reklamalardı veb-sayt kontentine sáykestendiredi — bul jaǵdayda, mobil veb-saytqa. Dástúriy JavaScript kodı ornına Java hám Objective-C sıyaqlı texnologiyalar qollanıladı. 2012-jıl fevral ayınan baslap, AdSense for Mobile Content stol hám mobil kontent arasındaǵı ajıratıwdıń azayıp baratırǵanın jaqsıraq sáwlelendiriw ushın tiykarǵı AdSense for Content usınısına birlestirildi. === Domenler === AdSense for domains ele islep shıǵılmaǵan domen atlarına reklamalardı jaylastırıwǵa imkaniyat beredi. Bul domen iyelerine basqasha háreketsiz yamasa qollanılmay atırǵan domen atlarınan aqsha islew (monetizaciya) usılın usınadı. AdSense for domains házirgi waqıtta barlıq AdSense járiyalawshılarına usınılmaqta, biraq ol bárqulla hámme ushın qoljetimli bolmaǵan. 2008-jıl 12-dekabrde TechCrunch AdSense for Domainstıń barlıq AQSH járiyalawshıları ushın qoljetimli ekenligin xabarladı. 2012-jıl 22-fevralda Google óziniń Hosted AdSense for Domains baǵdarlamasın jabatuǵının járiyaladı. === Lentalar === 2005-jılı may ayında Google 100-den aslam belsendi jazılıwshısı bar [[RSS]] hám Atom lentalarında isleytuǵın AdSense for Feedstiń sheklengen qatnasıwlı beta-versiyasın járiyaladı. Rásmiy Google blogına sáykes, «reklama beriwshilerdiń reklamaları eń sáykes lenta maqalalarına jaylastırıladı; baspashılarǵa ózleriniń túpnusqa mazmunı ushın haqı tólenedi; oqıwshılar tiyisli reklamanı kóredi — hám uzaq múddetli perspektivada tańlaw ushın kóbirek sapalı lentalar boladı». AdSense for Feeds lentaǵa súwretlerdi kirgiziw arqalı isleydi. Súwret RSS oqıwshısı yamasa [[veb-brauzer]] tárepinen kórsetilgende, Google qaytaratuǵın súwretke reklama mazmunın jazadı. Reklama mazmunı súwretti qorshap turǵan lenta mazmunına tiykarlanıp tańlanadı. Paydalanıwshı súwretti basqanda, ol ádettegi AdSense reklamaları sıyaqlı reklama beriwshiniń veb-saytına qayta baǵdarlanadı. AdSense for Feeds 2008-jıl 15-avgustqa shekem beta-statusında qaldı, sol kúni ol barlıq AdSense paydalanıwshıları ushın qoljetimli boldı. 2012-jıl 3-dekabrde Google AdSense For Feeds baǵdarlamasın toqtattı. * AdSenseke qatnasıwdı qálegen veb-master veb-betke AdSense [[JavaScript]] kodın kirgizedi. * Bul betke sońǵı paydalanıwshı (mısalı, [[Internet|Internetke]] kiretuǵın adam) kirgen sayın, JavaScript kodı Google serverlerinen alınǵan kontentti kórsetiw ushın ishki [[JSON|JSONdı]] qollanadı. * Kontekstlik reklamalar ushın, Googledıń serverleri onıń «Mediabot» krauleri tárepinen jaratılǵan bettiń veb-keshin joqarı bahalı gilt sózler toplamın anıqlaw ushın qollanadı. Eger gilt sózler aldınnan keshlengen bolsa, sol gilt sózler ushın reklamalar Ads usınıs sistemasına tiykarlanıp kórsetiledi. * Veb-saytqa baǵdarlanǵan reklamalarǵa, reklama beriwshi reklamalardı kórsetetuǵın bet(ler)di tańlaydı hám hár mıń kórsetilgen reklama ushın (CPM) bahasına yamasa reklama beriwshiler tólewdi tańlaǵan bahaǵa tiykarlanıp tóleydi. * Jollamalar ushın, Google keliwshiler jollama berilgen programmalıq támiynattı júklep alǵanda yamasa jollama berilgen xızmetke jazılǵanda reklama beriwshiniń esabına aqsha qosadı. Jollama baǵdarlaması 2008-jılı avgustta toqtatıldı. * Izlew reklamaları keliwshi/paydalanıwshı izlew orınlaǵannan keyin nátiyjeler dizimine qosıladı. * JavaScript bet soralǵanda veb-brauzerge jiberiletuǵınlıqtan, basqa veb-sayt iyeleriniń JavaScript kodın óz veb-betlerine kóshirip alıwı múmkin. Bunday aldawshılıq túrinen qorǵanıw ushın, AdSense baspashıları reklamalar kórsetiliwi kerek bolǵan betlerdi belgiley aladı. Sońınan AdSense belgilengen betlerden basqa betlerden kelgen basıwlardı itibarǵa almaydı. (kóbirek informaciya ushın Basıw aldawshılıǵın qarań). == Qabıl etiliwi == Ayırım veb-masterler Google hám basqa izlew sistemalarınan izlewshilerdi ózleriniń AdSense veb-saytına tartıp, basıwlardan aqsha islew ushın arnawlı veb-saytlar jaratadı. Bunday veb-saytlar kóbinshe tek ǵana bir-birine baylanıslı, avtomatlastırılǵan kontenttiń úlken muǵdarın (mısalı, Open Directory Project mazmunı bar katalog yamasa mazmun ushın RSS lentalarına súyenetuǵın «scraper» veb-saytları) óz ishine aladı. Bunday «AdSense fermalarınıń» eń belgili túri - bul jaman jazılǵan, belgili joqarı tólenetuǵın gilt sózler átirapında oraylasqan sploglar (spam bloglar). Usı veb-saytlardıń kópshiligi keliwshilerdi tartıw ushın [[Wikipedia]] sıyaqlı basqa veb-saytlardıń mazmunın qayta qollanadı. Olar hám uqsas usıllar izlew sisteması spamı dep esaplanadı hám Googleǵa xabarlanıwı múmkin. AdSense ushın jasalǵan (MFA) veb-sayt yamasa veb-bette az mazmun boladı yamasa ulıwma bolmaydı, biraq paydalanıwshılardıń reklamalardı basıwdan basqa ilajı qalmaytuǵınday etip reklamalar menen toltırılǵan boladı. Bunday betlerge burınları jol qoyılatuǵın edi, biraq shaǵımlar sebepli Google endi bunday akkauntlardı óshirip qoyadı. Sonday-aq, nızamlı kórinetuǵın, biraq jasalma Google reklamaların jaratatuǵın troyan atları haqqında da xabarlar boldı. Troyan veb-bet arqalı gúmanlanbaǵan paydalanıwshınıń kompyuterine ózin júkleydi, soń baslanǵısh reklamalardı óziniń zıyanlı reklamalar toplamı menen almastıradı. 2014-jılı may ayında Hagens Berman yuridik firması Googleǵa qarsı milliy sud shaǵımın túsirip, onda kompaniya Google AdWords arqalı satılǵan reklamalardı óz saytlarına jaylastırǵan mıńlaǵan veb-sayt iyelerine hám operatorlarına tólemlerdi nızamsız túrde toqtatıp atırǵanı shaǵım etildi. Onlayn talqılaw forumlarında Qıtay hám Hindstannan kelgen baspashılarǵa hár túrli qatnas etiliwi haqqında kóp shaǵımlar boldı, atap aytqanda, sol jerlerden kelgen saytlar AdSense ushın jaramlı bolıwı ushın altı ay dawamında belsendi bolıwı talap etiledi. Basıw aldawshılıǵına baylanıslı bolıwı múmkin qáwipler sebepli, Google AdSense ayırım izlew sistemasın optimizaciyalaw firmaları tárepinen Google «jaramsız basıwlar» dep ataytuǵın nárseniń úlken deregi retinde sınǵa alındı, onda bir kompaniya ekinshi kompaniyanıń qárejetlerin arttırıw ushın básekilesiniń izlew sisteması reklamaların basadı. Veb-masterler ushın tólem shártleri de sınǵa alındı. Google akkaunt 100 AQSH dollarına jetkenshe tólemdi uslap turadı. Rásmiy Google AdSense blogı francuz video veb-saytı I**|| (óshirildi).com-dı kórsetkende Google sın astında qaldı. Bul veb-sayt Googledıń AdSense Baǵdarlama Siyasatların buzıp, AdSenseti seksuallıq mazmun menen birge kórsetken. Ádette, AdSense kórsetetuǵın veb-saytlarǵa bunday mazmundı kórsetiw qadaǵan etilgen. AdSense hám Google Adsti birge qollanıw veb-sayttıń ózin reklamalaǵanda Googleǵa komissiya tólewine sebep bolıwı múmkin. Ayırım jaǵdaylarda, AdSense orınsız yamasa kewilge tiyetuǵın reklamalardı kórsetedi. Mısalı, [[Hindstan|Hindstandaǵı]] terrorlıq hújim haqqındaǵı jańalıqta, terrorizm boyınsha (boljaw boyınsha, joq) bilimlendiriw dárejesi ushın reklama jaratılǵan. AdSense ayırım paydalanıwshılar tárepinen qupıyalıqqa qáwip dep esaplanatuǵın baqlaw cookie-faylların qollanadı. AdSense xızmet kórsetiw shártleri AdSenseti qollanatuǵın saytlardıń óz qupıyalıq siyasatında bul cookie-faylların qollanıwdı túsindiriwin talap etedi. == Derekler == {{Derekler}} [[Kategoriya:Google xızmetleri]] __BÖLİDİMÖNDEMEW__ d9qq0s4tag3imnxwkt07sv7n6vjaaze 121556 121555 2025-06-18T18:14:40Z Bekan88 11311 121556 wikitext text/x-wiki {| class="infobox vevent" ! colspan="2" class="infobox-above summary" |Google AdSense |- | colspan="2" class="infobox-image logo" |[[File:AdSense_Logo.svg|sürmesiz]] |- ! class="infobox-label" scope="row" style="white-space: nowrap;" |[[Programmist (Baǵdarlamashı)|Baǵdarlamashı(lar)]] | class="infobox-data" |[[Google]] |- ! class="infobox-label" scope="row" style="white-space: nowrap;" |Dáslepki shıǵarılıwı | class="infobox-data" |18-iyun, 2003<ref>[https://www.google.com/press/pressrel/adsense.html Google Expands Advertising Monetization Program for Websites], June 18, 2004, Press Release, Google</ref><span style="display:none">&nbsp;(<span class="bday dtstart published updated">2003-06-18</span>)</span> |- ! class="infobox-label" scope="row" style="white-space: nowrap;" |[[Operaciyalıq sistema]] | class="infobox-data" |Kóp platformalı (vebke-tiykarlanǵan qosımsha) |- ! class="infobox-label" scope="row" style="white-space: nowrap;" |Túri | class="infobox-data" |Onlayn reklama |- ! class="infobox-label" scope="row" style="white-space: nowrap;" |Veb-sayt | class="infobox-data" |<span class="url">[https://adsense.google.com/ adsense.google.com]</span> |} '''Google AdSense''' — bul [[Google]] tárepinen basqarılatuǵın baǵdarlama bolıp, onıń járdeminde [[Google Ads|Google kontent saytları]] tarmaǵındaǵı [[veb-sayt]] járiyalawshıları sayt kontentine hám auditoriyaǵa arnalǵan tekst, súwret, video yamasa interaktiv media reklamaların kórsetedi. Bul reklamalar Google tárepinen basqarıladı, saralanadı hám qollap-quwatlanadı. Olar hár bir basıw (per-click) yamasa hár bir kórsetiw (per-impression) tiykarında tabıs keltiriwi múmkin. Google hár bir háreket ushın tólem xızmetin [[Programmalıq támiynattı testlew|beta-testten]] ótkerdi, biraq 2008-jıldıń oktyabr ayında DoubleClick usınısı (ol da Googleǵa tiyisli)<ref>{{cite web|title=DoubleClick by Google - Better digital advertising|url=https://marketingplatform.google.com/about/enterprise/}}</ref> paydasına onı toqtattı. 2014-jıldıń 1-shereginde Google, Google AdSense arqalı 3,4 milliard AQSH dolları (jıllıq 13,6 milliard dollar) yamasa ulıwma tabıstıń 22 procentin islep taptı. 2021-jılı 38 millionnan aslam veb-sayt AdSense-ten paydalanǵan. Ol AdChoices baǵdarlamasınıń qatnasıwshısı bolıp tabıladı, sonlıqtan AdSense reklamalarında ádette úshmúyeshli AdChoices belgisi boladı. Bul baǵdarlama sonday-aq HTTP cookie-fayllarında da isleydi. == Sholıw == Google óz texnologiyasın veb-sayt mazmunına, paydalanıwshınıń geografiyalıq jaylasıwına hám basqa faktorlarǵa tiykarlanǵan [[Reklama|reklamalardı]] kórsetiw ushın qollanadı. Googledıń maqsetli reklama sisteması arqalı reklama bergisi kelgenler [[Google Ads]] arqalı dizimnen ótiwi múmkin. AdSense veb-saytlar hám bloglarda banner hám beyimlesiwsheń reklamalardı jaratıw hám jaylastırıwǵa qánigelesken eń belgili baǵdarlamalardıń birine aylandı. Beyimlesiwsheń reklamalar paydalanıwshınıń qurılmasınıń ólshemine qaray óz-ózinen sáykeslesedi. Bul reklamalar onsha kesent etpeydi hám reklamalardıń mazmunı kóbinshe veb-saytqa sáykes keledi. Kópshilik veb-saytlar óz veb-mazmunınan (veb-sayt, onlayn videolar, onlayn audio mazmunı, hám t.b.) tabıs alıw ushın AdSense-ten paydalanadı hám bul eń belgili reklama tarmaǵı bolıp tabıladı. AdSense resursları jetkilikli bolmaǵan yamasa basqa tiykarǵı tabıs derekleri bolmaǵan kishi veb-saytlar ushın reklamadan tabıs alıwda ayrıqsha paydalı ekenligin dálilledi. Veb-saytta kontekstke sáykes reklamalardı kórsetiw ushın, veb-sheberler veb-sayt betlerine qısqa JavaScript kodın jaylastıradı. AdSense veb-saytındaǵı bir qatar járiyalawshılardıń mısallarında atap ótilgenindey, mazmunǵa bay veb-saytlar bul reklama baǵdarlaması menen úlken tabıslarǵa eristi. Google bir bettegi AdSense reklamaların úshew menen sheklew siyasatın alıp tasladı. Endi AdSense járiyalawshıları veb-bette jetkilikli mazmun bolsa, bir betke bir neshe AdSense reklamasın jaylastıra aladı. Googledıń reklamanı durıs jaylastırıwdı támiyinlew boyınsha kórsetpelerine muwapıq, reklama hám promo-materiallar bet mazmunınan asıp ketpewi kerek. Ayırım veb-sheberler ózleriniń AdSense tabısların maksimal dárejege jetkeriwge áhmiyetli kúsh jumsaydı. Olar bunı tiykarınan eń jaqsı ámeliyatlarǵa boysınıw arqalı isleydi: # Olar paydalanıwshılardı tartatuǵın hám qızıqtıratuǵın, sonday-aq jaqsı paydalanıwshı tájiriybesin usınatuǵın sapalı mazmun jaratadı. # Olar veb-master kórsetpelerine ámel etedi. # Olar óz veb-saytın reklamalar menen toltırıp taslawdan awlaq boladı. # Olar paydalanıwshılardı reklamalardı basıwǵa xoshametleytuǵın usıllardı qollanbaydı. Google veb-masterlerge basıwlar sanın arttırıw ushın «Meniń AdSense reklamalarımdı basıń» sıyaqlı sóz dizbeklerin qollanıwdı qadaǵan etedi. Qabıl etilgen sóz dizbekleri «Qáwenderlik Siltemeler» hám «Reklamalar» bolıp tabıladı. # Olar abıroyı tómen veb-saytlarǵa silteme bermeydi yamasa qayta baǵdarlamaydı. Barlıq AdSense tabısınıń deregi Ads baǵdarlaması bolıp, ol óz gezeginde Vikri ekinshi baha aukcionına tiykarlanǵan qıyın baha modeline iye. AdSense reklama beriwshiniń jabıq usınıs (yaǵnıy, básekilesler baqlay almaytuǵın usınıs) jiberiwin talap etedi. Bunnan tısqarı, hár bir alınǵan basıw ushın, reklama beriwshiler ekinshi eń joqarı usınıstan tek bir usınıs ósimi joqarı tóleydi. Google házirgi waqıtta AdSense arqalı payda bolǵan tabıstıń 68% kontent tarmaǵı sherikleri menen, al AdSense for Search arqalı payda bolǵan tabıstıń 51% sherikleri menen bólisedi. 2015-jıl 18-iyunda Google jańa logotip penen AdSense rebrendingin járiyaladı. [[Fayl:Adsense_rebranded_with_a_new_logo.png|oñğa|nobaý|AdSense logotibi 2015-jıldan 2018-jılǵa shekem ]] == Tariyxı == Google óziniń AdSense baǵdarlamasın, dáslebinde «Kontentke baǵdarlanǵan reklama» dep ataǵan, 2003-jılı martta iske qostı. AdSense ataması basında AdSenseke básekiles usınıs Applied Semantics tárepinen qollanılǵan. Bul atama Google 2003-jılı aprelde Applied Semanticsti satıp alǵannan keyin Google tárepinen qabıl etildi. Ayırım reklama beriwshiler AdSense [[Google Ads]]-ke qaraǵanda jaman nátiyjeler berdi dep shaǵım etti, sebebi ol veb-bettegi kontentke kontekstlik jaqtan baylanıslı reklamalardı kórsetedi hám bul kontenttiń paydalanıwshınıń kommerciyalıq qálewlerine baylanıslı bolıw itimallıǵı izlew nátiyjelerine qaraǵanda az edi. Mısalı, gúlge arnalǵan blogtı qarap atırǵan jeke adamnıń gúlge buyırtpa beriwge qızıǵıwshılıǵı gúlge baylanıslı terminlerdi izlegen adamǵa qaraǵanda az bolıwı múmkin. Nátiyjede, 2004-jılı Google óz reklama beriwshilerine AdSense tarmaǵınan bas tartıwǵa ruqsat berdi. [[Gmail|Gmaildiń]] tiykarın salıwshısı Pol Buxeyt Googledıń elektron pochta xızmeti ishinde reklamalardı kórsetiw ideyasın oylap taptı. Biraq ol hám basqalar bul ideyanı úlken tabıslı ónimge aylandırǵan komandanı shólkemlestirgen Syuzan Vodjicki bolǵanın, onı Sergey Brin qollap-quwatlaǵanın aytadı. 2005-jıldıń basına qaray AdSense Googledıń ulıwma tabısınıń shama menen 15 procentin quraytuǵın boldı. 2009-jılı Google AdSense endi jańa imkaniyatlardı usınıp atırǵanın, sonıń ishinde «bir neshe tarmaqqa reklamalardı kórsetiwge imkaniyat beriw» múmkinshiligin járiyaladı. 2010-jıl fevral ayında Google AdSense kontekstlik sáykestendiriwde kóbirek tiyisli reklamalardı usınıw ushın izlew tariyxın qollanıwdı basladı. 2014-jıl 21-yanvarda Google AdSense járiyalawshılardıń tikkeley reklama satıwına imkaniyat beretuǵın Direct Campaigns quralın iske qostı. Bul imkaniyat 2015-jıl 10-fevralda biykar etildi. == Túrleri == === Kontent === Kontentke tiykarlanǵan reklamalar belgili bir qızıǵıwshılıqları yamasa kontekstleri bar paydalanıwshılarǵa baǵdarlanıwı múmkin. Baǵdarlaw CPC (hár bir basıw ushın tólem) yamasa CPM (hár mıń kórsetiw ushın tólem) tiykarında bolıwı múmkin, CPC hám CPM arasındaǵı jalǵız áhmiyetli ayırmashılıq - CPC baǵdarlawında tabıs basıwlarǵa tiykarlanadı, al CPM tabısı sońǵı waqıtta tek kóriwler/kórsetiwler ushın ǵana emes, al keńirek masshtabta, hár mıń kórsetiw ushın bolıp, onı bazardan shıǵaradı, bul CPC reklamaların kóbirek tarqalǵan etedi. Kontent reklamaları ushın hár túrli reklama ólshemleri bar. Reklamalar ápiwayı tekst, súwret, animaciyalıq súwret, flesh-video, video yamasa bay media reklamaları bolıwı múmkin. Kópshilik reklama ólshemlerinde paydalanıwshılar tekstlik hám multimedialıq reklamalardıń ekewin de kórsetiwdi yamasa olardıń tek birewin ǵana kórsetiwdi ózgerte aladı. 2012-jıldıń noyabr ayınan baslap, AdSense tekstli reklamalarınıń astında olardı ańsat anıqlaw ushın kúlreńli kórsetkish payda boldı. Google bir bettegi reklamalardıń sanına baylanıslı siyasatına jańalaw kirgizdi, bir betke úshten aspaytuǵın reklama sheklewi alıp taslandı. === Izlew === AdSense for Search baspashılarǵa óz saytlarında izlew terminlerine baylanıslı reklamalardı kórsetiwge hám sol reklamalardan alınǵan tabıstıń 51% alıwǵa imkaniyat beredi. AdSense arnawlı izlew reklamaları AdSense Custom Search Engine nátiyjeleri qatarında yamasa Custom Search Ads járdeminde ishki izlew nátiyjeleri qatarında kórsetiliwi múmkin. Custom Search Ads tek «aq dizimge» kirgizilgen baspashılar ushın ǵana qoljetimli. AdSense for Searchtan alınǵan tabıs úlesi (51%) AdSense for Contentten (68%) tómen bolsa da, basıwlar koefficientiniń  joqarı bolıwı potencialı sebepli joqarıraq tabısqa erisiw múmkin. === Video === AdSense for video video kontenti bar baspashılarǵa (mısalı, video xosting veb-saytları) Googledıń keń kólemli reklama tarmaǵınan reklama jaylastırıw arqalı tabıs alıwǵa imkaniyat beredi. Baspashı (járiyalawshı) óz video inventarı menen qanday reklama túrleriniń kórsetiliwin sheshe aladı. Qoljetimli formatlarǵa sızıqlı video reklamalar (pre-roll yamasa post-roll), video mazmunı ústinde AdSense teksti menen displey reklamaların kórsetetuǵın ústińgi reklamalar hám TrueView formatı kiredi. Baspashılar sonday-aq qosımsha reklamalardı da kórsete aladı - olar video mazmunı janında pleerden tısqarı isleytuǵın displey reklamaları. AdSense for video [[YouTube]] járiyalawshıları ushın emes, al pleer ishinde video kontentin qollanatuǵın baspashılarǵa arnalǵan. === Silteme blokları === Silteme blokları paydalanıwshılardıń qızıǵıwshılıqlarına tıǵız baǵdarlanǵan. Paydalanıwshılar tikkeley reklama blogı menen óz-ara baylanısta bolǵanlıqtan, olar aqırında kóretuǵın reklamalarǵa kóbirek qızıǵıwı múmkin. AdSense baspashılarına baslanǵısh temalardıń ózine emes, al silteme blogı temalarınan silteme berilgen reklamalarǵa basıwlar ushın haqı tólenedi. Siltemelengen bettegi reklamalar ádettegi AdSense reklama bloklarında kórsetiletuǵınlarǵa uqsas, hár bir basıw ushın tólenetuǵın Google reklamaları bolıp tabıladı. == Toqtatılǵan túrleri == === Mobil kontent === AdSense for mobile content járiyalawshılarǵa baǵdarlanǵan Google reklamaları arqalı óz mobil veb-saytlarınan tabıs alıwǵa imkaniyat berdi. AdSense for content sıyaqlı, Google reklamalardı veb-sayt kontentine sáykestendiredi — bul jaǵdayda, mobil veb-saytqa. Dástúriy JavaScript kodı ornına Java hám Objective-C sıyaqlı texnologiyalar qollanıladı. 2012-jıl fevral ayınan baslap, AdSense for Mobile Content stol hám mobil kontent arasındaǵı ajıratıwdıń azayıp baratırǵanın jaqsıraq sáwlelendiriw ushın tiykarǵı AdSense for Content usınısına birlestirildi. === Domenler === AdSense for domains ele islep shıǵılmaǵan domen atlarına reklamalardı jaylastırıwǵa imkaniyat beredi. Bul domen iyelerine basqasha háreketsiz yamasa qollanılmay atırǵan domen atlarınan aqsha islew (monetizaciya) usılın usınadı. AdSense for domains házirgi waqıtta barlıq AdSense járiyalawshılarına usınılmaqta, biraq ol bárqulla hámme ushın qoljetimli bolmaǵan. 2008-jıl 12-dekabrde TechCrunch AdSense for Domainstıń barlıq AQSH járiyalawshıları ushın qoljetimli ekenligin xabarladı. 2012-jıl 22-fevralda Google óziniń Hosted AdSense for Domains baǵdarlamasın jabatuǵının járiyaladı. === Lentalar === 2005-jılı may ayında Google 100-den aslam belsendi jazılıwshısı bar [[RSS]] hám Atom lentalarında isleytuǵın AdSense for Feedstiń sheklengen qatnasıwlı beta-versiyasın járiyaladı. Rásmiy Google blogına sáykes, «reklama beriwshilerdiń reklamaları eń sáykes lenta maqalalarına jaylastırıladı; baspashılarǵa ózleriniń túpnusqa mazmunı ushın haqı tólenedi; oqıwshılar tiyisli reklamanı kóredi — hám uzaq múddetli perspektivada tańlaw ushın kóbirek sapalı lentalar boladı». AdSense for Feeds lentaǵa súwretlerdi kirgiziw arqalı isleydi. Súwret RSS oqıwshısı yamasa [[veb-brauzer]] tárepinen kórsetilgende, Google qaytaratuǵın súwretke reklama mazmunın jazadı. Reklama mazmunı súwretti qorshap turǵan lenta mazmunına tiykarlanıp tańlanadı. Paydalanıwshı súwretti basqanda, ol ádettegi AdSense reklamaları sıyaqlı reklama beriwshiniń veb-saytına qayta baǵdarlanadı. AdSense for Feeds 2008-jıl 15-avgustqa shekem beta-statusında qaldı, sol kúni ol barlıq AdSense paydalanıwshıları ushın qoljetimli boldı. 2012-jıl 3-dekabrde Google AdSense For Feeds baǵdarlamasın toqtattı. * AdSenseke qatnasıwdı qálegen veb-master veb-betke AdSense [[JavaScript]] kodın kirgizedi. * Bul betke sońǵı paydalanıwshı (mısalı, [[Internet|Internetke]] kiretuǵın adam) kirgen sayın, JavaScript kodı Google serverlerinen alınǵan kontentti kórsetiw ushın ishki [[JSON|JSONdı]] qollanadı. * Kontekstlik reklamalar ushın, Googledıń serverleri onıń «Mediabot» krauleri tárepinen jaratılǵan bettiń veb-keshin joqarı bahalı gilt sózler toplamın anıqlaw ushın qollanadı. Eger gilt sózler aldınnan keshlengen bolsa, sol gilt sózler ushın reklamalar Ads usınıs sistemasına tiykarlanıp kórsetiledi. * Veb-saytqa baǵdarlanǵan reklamalarǵa, reklama beriwshi reklamalardı kórsetetuǵın bet(ler)di tańlaydı hám hár mıń kórsetilgen reklama ushın (CPM) bahasına yamasa reklama beriwshiler tólewdi tańlaǵan bahaǵa tiykarlanıp tóleydi. * Jollamalar ushın, Google keliwshiler jollama berilgen programmalıq támiynattı júklep alǵanda yamasa jollama berilgen xızmetke jazılǵanda reklama beriwshiniń esabına aqsha qosadı. Jollama baǵdarlaması 2008-jılı avgustta toqtatıldı. * Izlew reklamaları keliwshi/paydalanıwshı izlew orınlaǵannan keyin nátiyjeler dizimine qosıladı. * JavaScript bet soralǵanda veb-brauzerge jiberiletuǵınlıqtan, basqa veb-sayt iyeleriniń JavaScript kodın óz veb-betlerine kóshirip alıwı múmkin. Bunday aldawshılıq túrinen qorǵanıw ushın, AdSense baspashıları reklamalar kórsetiliwi kerek bolǵan betlerdi belgiley aladı. Sońınan AdSense belgilengen betlerden basqa betlerden kelgen basıwlardı itibarǵa almaydı. (kóbirek informaciya ushın Basıw aldawshılıǵın qarań). == Qabıl etiliwi == Ayırım veb-masterler Google hám basqa izlew sistemalarınan izlewshilerdi ózleriniń AdSense veb-saytına tartıp, basıwlardan aqsha islew ushın arnawlı veb-saytlar jaratadı. Bunday veb-saytlar kóbinshe tek ǵana bir-birine baylanıslı, avtomatlastırılǵan kontenttiń úlken muǵdarın (mısalı, Open Directory Project mazmunı bar katalog yamasa mazmun ushın RSS lentalarına súyenetuǵın «scraper» veb-saytları) óz ishine aladı. Bunday «AdSense fermalarınıń» eń belgili túri - bul jaman jazılǵan, belgili joqarı tólenetuǵın gilt sózler átirapında oraylasqan sploglar (spam bloglar). Usı veb-saytlardıń kópshiligi keliwshilerdi tartıw ushın [[Wikipedia]] sıyaqlı basqa veb-saytlardıń mazmunın qayta qollanadı. Olar hám uqsas usıllar izlew sisteması spamı dep esaplanadı hám Googleǵa xabarlanıwı múmkin. AdSense ushın jasalǵan (MFA) veb-sayt yamasa veb-bette az mazmun boladı yamasa ulıwma bolmaydı, biraq paydalanıwshılardıń reklamalardı basıwdan basqa ilajı qalmaytuǵınday etip reklamalar menen toltırılǵan boladı. Bunday betlerge burınları jol qoyılatuǵın edi, biraq shaǵımlar sebepli Google endi bunday akkauntlardı óshirip qoyadı. Sonday-aq, nızamlı kórinetuǵın, biraq jasalma Google reklamaların jaratatuǵın troyan atları haqqında da xabarlar boldı. Troyan veb-bet arqalı gúmanlanbaǵan paydalanıwshınıń kompyuterine ózin júkleydi, soń baslanǵısh reklamalardı óziniń zıyanlı reklamalar toplamı menen almastıradı. 2014-jılı may ayında Hagens Berman yuridik firması Googleǵa qarsı milliy sud shaǵımın túsirip, onda kompaniya Google AdWords arqalı satılǵan reklamalardı óz saytlarına jaylastırǵan mıńlaǵan veb-sayt iyelerine hám operatorlarına tólemlerdi nızamsız túrde toqtatıp atırǵanı shaǵım etildi. Onlayn talqılaw forumlarında Qıtay hám Hindstannan kelgen baspashılarǵa hár túrli qatnas etiliwi haqqında kóp shaǵımlar boldı, atap aytqanda, sol jerlerden kelgen saytlar AdSense ushın jaramlı bolıwı ushın altı ay dawamında belsendi bolıwı talap etiledi. Basıw aldawshılıǵına baylanıslı bolıwı múmkin qáwipler sebepli, Google AdSense ayırım izlew sistemasın optimizaciyalaw firmaları tárepinen Google «jaramsız basıwlar» dep ataytuǵın nárseniń úlken deregi retinde sınǵa alındı, onda bir kompaniya ekinshi kompaniyanıń qárejetlerin arttırıw ushın básekilesiniń izlew sisteması reklamaların basadı. Veb-masterler ushın tólem shártleri de sınǵa alındı. Google akkaunt 100 AQSH dollarına jetkenshe tólemdi uslap turadı. Rásmiy Google AdSense blogı francuz video veb-saytı I**|| (óshirildi).com-dı kórsetkende Google sın astında qaldı. Bul veb-sayt Googledıń AdSense Baǵdarlama Siyasatların buzıp, AdSenseti seksuallıq mazmun menen birge kórsetken. Ádette, AdSense kórsetetuǵın veb-saytlarǵa bunday mazmundı kórsetiw qadaǵan etilgen. AdSense hám Google Adsti birge qollanıw veb-sayttıń ózin reklamalaǵanda Googleǵa komissiya tólewine sebep bolıwı múmkin. Ayırım jaǵdaylarda, AdSense orınsız yamasa kewilge tiyetuǵın reklamalardı kórsetedi. Mısalı, [[Hindstan|Hindstandaǵı]] terrorlıq hújim haqqındaǵı jańalıqta, terrorizm boyınsha (boljaw boyınsha, joq) bilimlendiriw dárejesi ushın reklama jaratılǵan. AdSense ayırım paydalanıwshılar tárepinen qupıyalıqqa qáwip dep esaplanatuǵın baqlaw cookie-faylların qollanadı. AdSense xızmet kórsetiw shártleri AdSenseti qollanatuǵın saytlardıń óz qupıyalıq siyasatında bul cookie-faylların qollanıwdı túsindiriwin talap etedi. == Derekler == {{Derekler}} [[Kategoriya:Google xızmetleri]] __BÖLİDİMÖNDEMEW__ fs21q9edeqz18n642pc6rq9yjfse958 4 25316 121557 2025-06-19T05:20:23Z Janabaevazizbek 10433 Taza bet jaratıldı: «{{Softredirect|mw:VisualEditor/Portal}}» 121557 wikitext text/x-wiki {{Softredirect|mw:VisualEditor/Portal}} 403s2z9dyji22cnoymmg0bksl3nr4r5 0 25317 121592 2025-06-19T11:08:42Z Srajatdin Usnatdinov 12560 Taza bet jaratıldı: «{{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Braunau-am-Inn | negizgi atı = {{lang-de|Braunau am Inn}} | túri = | súwret = [[Fayl:20150829 Braunau, Stadtmauer 1470.jpg]] | gerb = AUT Braunau am Inn COA.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni...» 121592 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Braunau-am-Inn | negizgi atı = {{lang-de|Braunau am Inn}} | túri = | súwret = [[Fayl:20150829 Braunau, Stadtmauer 1470.jpg]] | gerb = AUT Braunau am Inn COA.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir = | lat_deg = | lat_min = | lat_sec = | lon_dir = | lon_deg = | lon_min = | lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = {{bayraq|Avstriya}} [[Avstriya]] | status = Qala | qaraydı = | region túri = Federal jer | region = Joqarı Avstriya | kestede region = | rayon túri = okrug | rayon = Braunau-am-Inn | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Burgomistr | basshı = Yoxannes Vaydbaxer | dúzilgen waqtı = [[810|810-jıl]] | dáslepki derekler = [[810|810-jılları]] | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = | jer maydanı = 24,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 17 438 | sanalǵan jıl = 2021-jıl 1-yanvar | xalıq tıǵızlıǵı = 705 | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[Nemec tili|nemec]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = +1 | DST = | telefon kodı = +43 7722 | pochta indeksi = 5280, 5283 hám 5289 | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = BR | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = }} '''Braunau-am-Inn''', ''Braunau'' ({{lang-de|Braunau am Inn}}) — Avstriyanıń Joqarı Avstriya federal regionındaǵı qala, Adolf Gitler usı jerde tuwılǵanı menen belgili. cxuvr86l674q8o2qfwygajxoq6od38u 121593 121592 2025-06-19T11:08:53Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121593 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Braunau-am-Inn | negizgi atı = {{lang-de|Braunau am Inn}} | túri = | súwret = [[Fayl:20150829 Braunau, Stadtmauer 1470.jpg]] | gerb = AUT Braunau am Inn COA.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir = | lat_deg = | lat_min = | lat_sec = | lon_dir = | lon_deg = | lon_min = | lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = {{bayraq|Avstriya}} [[Avstriya]] | status = Qala | qaraydı = | region túri = Federal jer | region = Joqarı Avstriya | kestede region = | rayon túri = okrug | rayon = Braunau-am-Inn | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Burgomistr | basshı = Yoxannes Vaydbaxer | dúzilgen waqtı = [[810|810-jıl]] | dáslepki derekler = [[810|810-jılları]] | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = | jer maydanı = 24,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 17 438 | sanalǵan jıl = 2021-jıl 1-yanvar | xalıq tıǵızlıǵı = 705 | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[Nemec tili|nemec]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = +1 | DST = | telefon kodı = +43 7722 | pochta indeksi = 5280, 5283 hám 5289 | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = BR | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = }} '''Braunau-am-Inn''', ''Braunau'' ({{lang-de|Braunau am Inn}}) — [[Avstriya|Avstriyanıń]] Joqarı Avstriya federal regionındaǵı qala, Adolf Gitler usı jerde tuwılǵanı menen belgili. o69k8a816zw9gqwuwko0cqk03se878u 121594 121593 2025-06-19T11:09:00Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121594 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Braunau-am-Inn | negizgi atı = {{lang-de|Braunau am Inn}} | túri = | súwret = [[Fayl:20150829 Braunau, Stadtmauer 1470.jpg]] | gerb = AUT Braunau am Inn COA.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir = | lat_deg = | lat_min = | lat_sec = | lon_dir = | lon_deg = | lon_min = | lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = {{bayraq|Avstriya}} [[Avstriya]] | status = Qala | qaraydı = | region túri = Federal jer | region = Joqarı Avstriya | kestede region = | rayon túri = okrug | rayon = Braunau-am-Inn | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Burgomistr | basshı = Yoxannes Vaydbaxer | dúzilgen waqtı = [[810|810-jıl]] | dáslepki derekler = [[810|810-jılları]] | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = | jer maydanı = 24,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 17 438 | sanalǵan jıl = 2021-jıl 1-yanvar | xalıq tıǵızlıǵı = 705 | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[Nemec tili|nemec]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = +1 | DST = | telefon kodı = +43 7722 | pochta indeksi = 5280, 5283 hám 5289 | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = BR | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = }} '''Braunau-am-Inn''', ''Braunau'' ({{lang-de|Braunau am Inn}}) — [[Avstriya|Avstriyanıń]] Joqarı Avstriya federal regionındaǵı qala, [[Adolf Gitler]] usı jerde tuwılǵanı menen belgili. 71loc6i8go4ft8xx1in5923px0snjng 121595 121594 2025-06-19T11:09:29Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121595 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Braunau-am-Inn | negizgi atı = {{lang-de|Braunau am Inn}} | túri = | súwret = [[Fayl:20150829 Braunau, Stadtmauer 1470.jpg]] | gerb = AUT Braunau am Inn COA.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir = | lat_deg = | lat_min = | lat_sec = | lon_dir = | lon_deg = | lon_min = | lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = {{bayraq|Avstriya}} [[Avstriya]] | status = Qala | qaraydı = | region túri = Federal jer | region = Joqarı Avstriya | kestede region = | rayon túri = okrug | rayon = Braunau-am-Inn | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Burgomistr | basshı = Yoxannes Vaydbaxer | dúzilgen waqtı = [[810|810-jıl]] | dáslepki derekler = [[810|810-jılları]] | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = | jer maydanı = 24,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 17 438 | sanalǵan jıl = 2021-jıl 1-yanvar | xalıq tıǵızlıǵı = 705 | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[Nemec tili|nemec]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = +1 | DST = | telefon kodı = +43 7722 | pochta indeksi = 5280, 5283 hám 5289 | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = BR | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = }} '''Braunau-am-Inn''', ''Braunau'' ({{lang-de|Braunau am Inn}}) — [[Avstriya|Avstriyanıń]] [[Joqarı Avstriya]] federal regionındaǵı qala, [[Adolf Gitler]] usı jerde tuwılǵanı menen belgili. sgh5leafg6re8wf7ev5o43tm4vfvd5o 121596 121595 2025-06-19T11:11:49Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121596 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Braunau-am-Inn | negizgi atı = {{lang-de|Braunau am Inn}} | túri = | súwret = [[Fayl:20150829 Braunau, Stadtmauer 1470.jpg]] | gerb = AUT Braunau am Inn COA.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir = | lat_deg = | lat_min = | lat_sec = | lon_dir = | lon_deg = | lon_min = | lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = {{bayraq|Avstriya}} [[Avstriya]] | status = Qala | qaraydı = | region túri = Federal jer | region = Joqarı Avstriya | kestede region = | rayon túri = okrug | rayon = Braunau-am-Inn | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Burgomistr | basshı = Yoxannes Vaydbaxer | dúzilgen waqtı = [[810|810-jıl]] | dáslepki derekler = [[810|810-jılları]] | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = | jer maydanı = 24,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 17 438 | sanalǵan jıl = 2021-jıl 1-yanvar | xalıq tıǵızlıǵı = 705 | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[Nemec tili|nemec]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = +1 | DST = | telefon kodı = +43 7722 | pochta indeksi = 5280, 5283 hám 5289 | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = BR | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = }} '''Braunau-am-Inn''', ''Braunau'' ({{lang-de|Braunau am Inn}}) — [[Avstriya|Avstriyanıń]] [[Joqarı Avstriya]] federal regionındaǵı qala, [[Adolf Gitler]] usı jerde tuwılǵanı menen belgili. == Geografiyası == Qala Inn dáryası boyında jaylasqan. Braunau-am-Inn okrugi quramına kiredi. Jámáát maydanı 24,84 km², xalqı 17 438 (2021-jıl 1-yanvar), tıǵızlıǵı 705 adam/km². 55i33z3ju49hp0mgyxk1oleopbqpx6t 121597 121596 2025-06-19T11:12:18Z Srajatdin Usnatdinov 12560 /* Geografiyası */ 121597 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Braunau-am-Inn | negizgi atı = {{lang-de|Braunau am Inn}} | túri = | súwret = [[Fayl:20150829 Braunau, Stadtmauer 1470.jpg]] | gerb = AUT Braunau am Inn COA.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir = | lat_deg = | lat_min = | lat_sec = | lon_dir = | lon_deg = | lon_min = | lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = {{bayraq|Avstriya}} [[Avstriya]] | status = Qala | qaraydı = | region túri = Federal jer | region = Joqarı Avstriya | kestede region = | rayon túri = okrug | rayon = Braunau-am-Inn | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Burgomistr | basshı = Yoxannes Vaydbaxer | dúzilgen waqtı = [[810|810-jıl]] | dáslepki derekler = [[810|810-jılları]] | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = | jer maydanı = 24,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 17 438 | sanalǵan jıl = 2021-jıl 1-yanvar | xalıq tıǵızlıǵı = 705 | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[Nemec tili|nemec]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = +1 | DST = | telefon kodı = +43 7722 | pochta indeksi = 5280, 5283 hám 5289 | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = BR | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = }} '''Braunau-am-Inn''', ''Braunau'' ({{lang-de|Braunau am Inn}}) — [[Avstriya|Avstriyanıń]] [[Joqarı Avstriya]] federal regionındaǵı qala, [[Adolf Gitler]] usı jerde tuwılǵanı menen belgili. == Geografiyası == Qala Inn dáryası boyında jaylasqan. Braunau-am-Inn okrugi quramına kiredi. Jámáát maydanı 24,84 km², xalqı 17 438 (2021-jıl 1-yanvar), tıǵızlıǵı 705 adam/km². == Tariyxı == bt9ppum3d92r2g4uan7dx24kv98u5q1 121598 121597 2025-06-19T11:13:59Z Srajatdin Usnatdinov 12560 /* Tariyxı */ 121598 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Braunau-am-Inn | negizgi atı = {{lang-de|Braunau am Inn}} | túri = | súwret = [[Fayl:20150829 Braunau, Stadtmauer 1470.jpg]] | gerb = AUT Braunau am Inn COA.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir = | lat_deg = | lat_min = | lat_sec = | lon_dir = | lon_deg = | lon_min = | lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = {{bayraq|Avstriya}} [[Avstriya]] | status = Qala | qaraydı = | region túri = Federal jer | region = Joqarı Avstriya | kestede region = | rayon túri = okrug | rayon = Braunau-am-Inn | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Burgomistr | basshı = Yoxannes Vaydbaxer | dúzilgen waqtı = [[810|810-jıl]] | dáslepki derekler = [[810|810-jılları]] | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = | jer maydanı = 24,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 17 438 | sanalǵan jıl = 2021-jıl 1-yanvar | xalıq tıǵızlıǵı = 705 | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[Nemec tili|nemec]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = +1 | DST = | telefon kodı = +43 7722 | pochta indeksi = 5280, 5283 hám 5289 | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = BR | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = }} '''Braunau-am-Inn''', ''Braunau'' ({{lang-de|Braunau am Inn}}) — [[Avstriya|Avstriyanıń]] [[Joqarı Avstriya]] federal regionındaǵı qala, [[Adolf Gitler]] usı jerde tuwılǵanı menen belgili. == Geografiyası == Qala Inn dáryası boyında jaylasqan. Braunau-am-Inn okrugi quramına kiredi. Jámáát maydanı 24,84 km², xalqı 17 438 (2021-jıl 1-yanvar), tıǵızlıǵı 705 adam/km². == Tariyxı == Qala áhmiyetli transport arteriyaları kesilispesinde jaylasqan, sonlıqtan ol rimliler húkimdarlıǵı dáwirinen baslap jaqsı bekkemlengen<ref name="Викитека ВЭС">{{ВТ-ВЭС|Браунау}}</ref>. [[Fayl:Mahnstein.JPG|thumb|left|192px|[[Adolf Gitler]] tuwılǵan úydıń aldında urıs hám fashizmge qarsı estelik tası.]] lu5xxmnna3xmgirmoypqmchji7550qd 121599 121598 2025-06-19T11:14:12Z Srajatdin Usnatdinov 12560 /* Tariyxı */ 121599 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Braunau-am-Inn | negizgi atı = {{lang-de|Braunau am Inn}} | túri = | súwret = [[Fayl:20150829 Braunau, Stadtmauer 1470.jpg]] | gerb = AUT Braunau am Inn COA.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir = | lat_deg = | lat_min = | lat_sec = | lon_dir = | lon_deg = | lon_min = | lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = {{bayraq|Avstriya}} [[Avstriya]] | status = Qala | qaraydı = | region túri = Federal jer | region = Joqarı Avstriya | kestede region = | rayon túri = okrug | rayon = Braunau-am-Inn | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Burgomistr | basshı = Yoxannes Vaydbaxer | dúzilgen waqtı = [[810|810-jıl]] | dáslepki derekler = [[810|810-jılları]] | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = | jer maydanı = 24,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 17 438 | sanalǵan jıl = 2021-jıl 1-yanvar | xalıq tıǵızlıǵı = 705 | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[Nemec tili|nemec]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = +1 | DST = | telefon kodı = +43 7722 | pochta indeksi = 5280, 5283 hám 5289 | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = BR | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = }} '''Braunau-am-Inn''', ''Braunau'' ({{lang-de|Braunau am Inn}}) — [[Avstriya|Avstriyanıń]] [[Joqarı Avstriya]] federal regionındaǵı qala, [[Adolf Gitler]] usı jerde tuwılǵanı menen belgili. == Geografiyası == Qala Inn dáryası boyında jaylasqan. Braunau-am-Inn okrugi quramına kiredi. Jámáát maydanı 24,84 km², xalqı 17 438 (2021-jıl 1-yanvar), tıǵızlıǵı 705 adam/km². == Tariyxı == Qala áhmiyetli transport arteriyaları kesilispesinde jaylasqan, sonlıqtan ol rimliler húkimdarlıǵı dáwirinen baslap jaqsı bekkemlengen<ref name="Викитека ВЭС">{{ВТ-ВЭС|Браунау}}</ref>. [[Fayl:Mahnstein.JPG|thumb|left|192px|[[Adolf Gitler]] tuwılǵan úydıń aldında urıs hám fashizmge qarsı estelik tası.]] == Derekler == abrpmk8io327scluxwhwcbwbvyxf290 121600 121599 2025-06-19T11:15:05Z Srajatdin Usnatdinov 12560 /* Tariyxı */ 121600 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Braunau-am-Inn | negizgi atı = {{lang-de|Braunau am Inn}} | túri = | súwret = [[Fayl:20150829 Braunau, Stadtmauer 1470.jpg]] | gerb = AUT Braunau am Inn COA.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir = | lat_deg = | lat_min = | lat_sec = | lon_dir = | lon_deg = | lon_min = | lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = {{bayraq|Avstriya}} [[Avstriya]] | status = Qala | qaraydı = | region túri = Federal jer | region = Joqarı Avstriya | kestede region = | rayon túri = okrug | rayon = Braunau-am-Inn | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Burgomistr | basshı = Yoxannes Vaydbaxer | dúzilgen waqtı = [[810|810-jıl]] | dáslepki derekler = [[810|810-jılları]] | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = | jer maydanı = 24,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 17 438 | sanalǵan jıl = 2021-jıl 1-yanvar | xalıq tıǵızlıǵı = 705 | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[Nemec tili|nemec]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = +1 | DST = | telefon kodı = +43 7722 | pochta indeksi = 5280, 5283 hám 5289 | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = BR | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = }} '''Braunau-am-Inn''', ''Braunau'' ({{lang-de|Braunau am Inn}}) — [[Avstriya|Avstriyanıń]] [[Joqarı Avstriya]] federal regionındaǵı qala, [[Adolf Gitler]] usı jerde tuwılǵanı menen belgili. == Geografiyası == Qala Inn dáryası boyında jaylasqan. Braunau-am-Inn okrugi quramına kiredi. Jámáát maydanı 24,84 km², xalqı 17 438 (2021-jıl 1-yanvar), tıǵızlıǵı 705 adam/km². == Tariyxı == Qala áhmiyetli transport arteriyaları kesilispesinde jaylasqan, sonlıqtan ol rimliler húkimdarlıǵı dáwirinen baslap jaqsı bekkemlengen<ref name="Викитека ВЭС">{{ВТ-ВЭС|Браунау}}</ref>. [[Fayl:Mahnstein.JPG|thumb|left|192px|[[Adolf Gitler]] tuwılǵan úydıń aldında urıs hám fashizmge qarsı estelik tası.]] 1260-jılı Braunau-am-Inn Bavariya qalasına aylandırıldı hám bul qala kurfyurst Maksimilian hám Ferdinand-Mariya (1672) dáwirinde ádewir bekkemlendi<ref name="Викитека ВЭС"/>. == Derekler == roxfjpiw809myg3mulvlaeyy61eeus8 121601 121600 2025-06-19T11:16:25Z Srajatdin Usnatdinov 12560 /* Tariyxı */ 121601 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Braunau-am-Inn | negizgi atı = {{lang-de|Braunau am Inn}} | túri = | súwret = [[Fayl:20150829 Braunau, Stadtmauer 1470.jpg]] | gerb = AUT Braunau am Inn COA.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir = | lat_deg = | lat_min = | lat_sec = | lon_dir = | lon_deg = | lon_min = | lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = {{bayraq|Avstriya}} [[Avstriya]] | status = Qala | qaraydı = | region túri = Federal jer | region = Joqarı Avstriya | kestede region = | rayon túri = okrug | rayon = Braunau-am-Inn | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Burgomistr | basshı = Yoxannes Vaydbaxer | dúzilgen waqtı = [[810|810-jıl]] | dáslepki derekler = [[810|810-jılları]] | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = | jer maydanı = 24,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 17 438 | sanalǵan jıl = 2021-jıl 1-yanvar | xalıq tıǵızlıǵı = 705 | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[Nemec tili|nemec]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = +1 | DST = | telefon kodı = +43 7722 | pochta indeksi = 5280, 5283 hám 5289 | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = BR | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = }} '''Braunau-am-Inn''', ''Braunau'' ({{lang-de|Braunau am Inn}}) — [[Avstriya|Avstriyanıń]] [[Joqarı Avstriya]] federal regionındaǵı qala, [[Adolf Gitler]] usı jerde tuwılǵanı menen belgili. == Geografiyası == Qala Inn dáryası boyında jaylasqan. Braunau-am-Inn okrugi quramına kiredi. Jámáát maydanı 24,84 km², xalqı 17 438 (2021-jıl 1-yanvar), tıǵızlıǵı 705 adam/km². == Tariyxı == Qala áhmiyetli transport arteriyaları kesilispesinde jaylasqan, sonlıqtan ol rimliler húkimdarlıǵı dáwirinen baslap jaqsı bekkemlengen<ref name="Викитека ВЭС">{{ВТ-ВЭС|Браунау}}</ref>. [[Fayl:Mahnstein.JPG|thumb|left|192px|[[Adolf Gitler]] tuwılǵan úydıń aldında urıs hám fashizmge qarsı estelik tası.]] 1260-jılı Braunau-am-Inn Bavariya qalasına aylandırıldı hám bul qala kurfyurst Maksimilian hám Ferdinand-Mariya (1672) dáwirinde ádewir bekkemlendi<ref name="Викитека ВЭС"/>. 1742-jıl 3-fevralda Avstriya miyrasxorlıǵı ushın urıs waqtında Avstriya áskerleri Bavariyaǵa bastırıp kirgende avstriyalılar qolına ótedi, biraq sentyabrde barlıq Avstriya kúshleri francuzlarǵa qarsı háreketler ushın Bogemiyada toplanıwı sebepli olar tárepinen qaldırıladı hám qaytadan bavarlar tárepinen basıp alınadı. 1743-jıl 27-iyunda qalanı Karl Aleksandr Lotaringiyalı iyeledi. == Derekler == b2gaq87h48ij09vha7o13kodt8h4am0 121602 121601 2025-06-19T11:17:03Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121602 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Braunau-am-Inn | negizgi atı = {{lang-de|Braunau am Inn}} | túri = | súwret = [[Fayl:20150829 Braunau, Stadtmauer 1470.jpg]] | gerb = AUT Braunau am Inn COA.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir = | lat_deg = | lat_min = | lat_sec = | lon_dir = | lon_deg = | lon_min = | lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = {{bayraq|Avstriya}} [[Avstriya]] | status = Qala | qaraydı = | region túri = Federal jer | region = Joqarı Avstriya | kestede region = | rayon túri = okrug | rayon = Braunau-am-Inn | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Burgomistr | basshı = Yoxannes Vaydbaxer | dúzilgen waqtı = [[810|810-jıl]] | dáslepki derekler = [[810|810-jılları]] | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = | jer maydanı = 24,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 17 438 | sanalǵan jıl = 2021-jıl 1-yanvar | xalıq tıǵızlıǵı = 705 | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[Nemec tili|nemec]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = +1 | DST = | telefon kodı = +43 7722 | pochta indeksi = 5280, 5283 hám 5289 | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = BR | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = }} '''Braunau-am-Inn''', ''Braunau'' ({{lang-de|Braunau am Inn}}) — [[Avstriya|Avstriyanıń]] [[Joqarı Avstriya]] federal regionındaǵı qala, [[Adolf Gitler]] usı jerde tuwılǵanı menen belgili. == Geografiyası == Qala Inn dáryası boyında jaylasqan. Braunau-am-Inn okrugi quramına kiredi. Jámáát maydanı 24,84 km², xalqı 17 438 (2021-jıl 1-yanvar), tıǵızlıǵı 705 adam/km². == Tariyxı == Qala áhmiyetli transport arteriyaları kesilispesinde jaylasqan, sonlıqtan ol rimliler húkimdarlıǵı dáwirinen baslap jaqsı bekkemlengen<ref name="Викитека ВЭС">{{ВТ-ВЭС|Браунау}}</ref>. [[Fayl:Mahnstein.JPG|thumb|left|192px|[[Adolf Gitler]] tuwılǵan úydıń aldında urıs hám fashizmge qarsı estelik tası.]] 1260-jılı Braunau-am-Inn Bavariya qalasına aylandırıldı hám bul qala kurfyurst Maksimilian hám Ferdinand-Mariya (1672) dáwirinde ádewir bekkemlendi<ref name="Викитека ВЭС"/>. 1742-jıl 3-fevralda Avstriya miyrasxorlıǵı ushın urıs waqtında Avstriya áskerleri Bavariyaǵa bastırıp kirgende avstriyalılar qolına ótedi, biraq sentyabrde barlıq Avstriya kúshleri francuzlarǵa qarsı háreketler ushın Bogemiyada toplanıwı sebepli olar tárepinen qaldırıladı hám qaytadan bavarlar tárepinen basıp alınadı. 1743-jıl 27-iyunda qalanı Karl Aleksandr Lotaringiyalı iyeledi. Napoleon urısları dáwirinde Braunau-am-Inn francuzlar qolina ótedi. Presburg shártnaması boyınsha Napoleon oni tazalawı kerek edi, biraq ol tek 1807-jılı dekabrde, Avstriya hám Rossiya ortasında awqam dúzilgennen keyin bul wazıypanı orınladı. == Derekler == kmz9bjjcqhwymjhheyd35p94ojqqpz2 121603 121602 2025-06-19T11:18:48Z Srajatdin Usnatdinov 12560 /* Tariyxı */ 121603 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Braunau-am-Inn | negizgi atı = {{lang-de|Braunau am Inn}} | túri = | súwret = [[Fayl:20150829 Braunau, Stadtmauer 1470.jpg]] | gerb = AUT Braunau am Inn COA.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir = | lat_deg = | lat_min = | lat_sec = | lon_dir = | lon_deg = | lon_min = | lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = {{bayraq|Avstriya}} [[Avstriya]] | status = Qala | qaraydı = | region túri = Federal jer | region = Joqarı Avstriya | kestede region = | rayon túri = okrug | rayon = Braunau-am-Inn | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Burgomistr | basshı = Yoxannes Vaydbaxer | dúzilgen waqtı = [[810|810-jıl]] | dáslepki derekler = [[810|810-jılları]] | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = | jer maydanı = 24,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 17 438 | sanalǵan jıl = 2021-jıl 1-yanvar | xalıq tıǵızlıǵı = 705 | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[Nemec tili|nemec]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = +1 | DST = | telefon kodı = +43 7722 | pochta indeksi = 5280, 5283 hám 5289 | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = BR | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = }} '''Braunau-am-Inn''', ''Braunau'' ({{lang-de|Braunau am Inn}}) — [[Avstriya|Avstriyanıń]] [[Joqarı Avstriya]] federal regionındaǵı qala, [[Adolf Gitler]] usı jerde tuwılǵanı menen belgili. == Geografiyası == Qala Inn dáryası boyında jaylasqan. Braunau-am-Inn okrugi quramına kiredi. Jámáát maydanı 24,84 km², xalqı 17 438 (2021-jıl 1-yanvar), tıǵızlıǵı 705 adam/km². == Tariyxı == Qala áhmiyetli transport arteriyaları kesilispesinde jaylasqan, sonlıqtan ol rimliler húkimdarlıǵı dáwirinen baslap jaqsı bekkemlengen<ref name="Викитека ВЭС">{{ВТ-ВЭС|Браунау}}</ref>. [[Fayl:Mahnstein.JPG|thumb|left|192px|[[Adolf Gitler]] tuwılǵan úydıń aldında urıs hám fashizmge qarsı estelik tası.]] 1260-jılı Braunau-am-Inn Bavariya qalasına aylandırıldı hám bul qala kurfyurst Maksimilian hám Ferdinand-Mariya (1672) dáwirinde ádewir bekkemlendi<ref name="Викитека ВЭС"/>. 1742-jıl 3-fevralda Avstriya miyrasxorlıǵı ushın urıs waqtında Avstriya áskerleri Bavariyaǵa bastırıp kirgende avstriyalılar qolına ótedi, biraq sentyabrde barlıq Avstriya kúshleri francuzlarǵa qarsı háreketler ushın Bogemiyada toplanıwı sebepli olar tárepinen qaldırıladı hám qaytadan bavarlar tárepinen basıp alınadı. 1743-jıl 27-iyunda qalanı Karl Aleksandr Lotaringiyalı iyeledi. Napoleon urısları dáwirinde Braunau-am-Inn francuzlar qolina ótedi. Presburg shártnaması boyınsha Napoleon oni tazalawı kerek edi, biraq ol tek 1807-jılı dekabrde, Avstriya hám Rossiya ortasında awqam dúzilgennen keyin bul wazıypanı orınladı. Birinshi jáhán urısı dáwirinde Braun-am-Innda rus áskeriy tutqınlar ushın koncentraciya lageri bolǵan<ref>''А. В. Кумаков'', «Сигары и шоколад для русского полковника в австрийском плену» // Первая мировая война: поиски новых подходов к исследованию, приглашение к диалогу. Доклады Академии военных наук. [[Саратов]]. 2006. № 5 (23). С. 204 — 207.</ref>. == Derekler == bfpig4q9u42jq4orn8am9119vugj36e 121604 121603 2025-06-19T11:19:11Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121604 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Braunau-am-Inn | negizgi atı = {{lang-de|Braunau am Inn}} | túri = | súwret = [[Fayl:20150829 Braunau, Stadtmauer 1470.jpg]] | gerb = AUT Braunau am Inn COA.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir = | lat_deg = | lat_min = | lat_sec = | lon_dir = | lon_deg = | lon_min = | lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = {{bayraq|Avstriya}} [[Avstriya]] | status = Qala | qaraydı = | region túri = Federal jer | region = Joqarı Avstriya | kestede region = | rayon túri = okrug | rayon = Braunau-am-Inn | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Burgomistr | basshı = Yoxannes Vaydbaxer | dúzilgen waqtı = [[810|810-jıl]] | dáslepki derekler = [[810|810-jılları]] | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = | jer maydanı = 24,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 17 438 | sanalǵan jıl = 2021-jıl 1-yanvar | xalıq tıǵızlıǵı = 705 | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[Nemec tili|nemec]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = +1 | DST = | telefon kodı = +43 7722 | pochta indeksi = 5280, 5283 hám 5289 | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = BR | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = }} '''Braunau-am-Inn''', ''Braunau'' ({{lang-de|Braunau am Inn}}) — [[Avstriya|Avstriyanıń]] [[Joqarı Avstriya]] federal regionındaǵı qala, [[Adolf Gitler]] usı jerde tuwılǵanı menen belgili. == Geografiyası == Qala Inn dáryası boyında jaylasqan. Braunau-am-Inn okrugi quramına kiredi. Jámáát maydanı 24,84 km², xalqı 17 438 (2021-jıl 1-yanvar), tıǵızlıǵı 705 adam/km². == Tariyxı == Qala áhmiyetli transport arteriyaları kesilispesinde jaylasqan, sonlıqtan ol rimliler húkimdarlıǵı dáwirinen baslap jaqsı bekkemlengen<ref name="Викитека ВЭС">{{ВТ-ВЭС|Браунау}}</ref>. [[Fayl:Mahnstein.JPG|thumb|left|192px|[[Adolf Gitler]] tuwılǵan úydıń aldında urıs hám fashizmge qarsı estelik tası.]] 1260-jılı Braunau-am-Inn Bavariya qalasına aylandırıldı hám bul qala kurfyurst Maksimilian hám Ferdinand-Mariya (1672) dáwirinde ádewir bekkemlendi<ref name="Викитека ВЭС"/>. 1742-jıl 3-fevralda [[Avstriya miyrasxorlıǵı ushın urıs]] waqtında Avstriya áskerleri Bavariyaǵa bastırıp kirgende avstriyalılar qolına ótedi, biraq sentyabrde barlıq Avstriya kúshleri francuzlarǵa qarsı háreketler ushın Bogemiyada toplanıwı sebepli olar tárepinen qaldırıladı hám qaytadan bavarlar tárepinen basıp alınadı. 1743-jıl 27-iyunda qalanı Karl Aleksandr Lotaringiyalı iyeledi. Napoleon urısları dáwirinde Braunau-am-Inn francuzlar qolina ótedi. Presburg shártnaması boyınsha Napoleon oni tazalawı kerek edi, biraq ol tek 1807-jılı dekabrde, Avstriya hám Rossiya ortasında awqam dúzilgennen keyin bul wazıypanı orınladı. Birinshi jáhán urısı dáwirinde Braun-am-Innda rus áskeriy tutqınlar ushın koncentraciya lageri bolǵan<ref>''А. В. Кумаков'', «Сигары и шоколад для русского полковника в австрийском плену» // Первая мировая война: поиски новых подходов к исследованию, приглашение к диалогу. Доклады Академии военных наук. [[Саратов]]. 2006. № 5 (23). С. 204 — 207.</ref>. == Derekler == ec0k9nswf3dgof6g4o660bfkxkjyfjm 121605 121604 2025-06-19T11:19:34Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121605 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Braunau-am-Inn | negizgi atı = {{lang-de|Braunau am Inn}} | túri = | súwret = [[Fayl:20150829 Braunau, Stadtmauer 1470.jpg]] | gerb = AUT Braunau am Inn COA.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir = | lat_deg = | lat_min = | lat_sec = | lon_dir = | lon_deg = | lon_min = | lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = {{bayraq|Avstriya}} [[Avstriya]] | status = Qala | qaraydı = | region túri = Federal jer | region = Joqarı Avstriya | kestede region = | rayon túri = okrug | rayon = Braunau-am-Inn | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Burgomistr | basshı = Yoxannes Vaydbaxer | dúzilgen waqtı = [[810|810-jıl]] | dáslepki derekler = [[810|810-jılları]] | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = | jer maydanı = 24,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 17 438 | sanalǵan jıl = 2021-jıl 1-yanvar | xalıq tıǵızlıǵı = 705 | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[Nemec tili|nemec]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = +1 | DST = | telefon kodı = +43 7722 | pochta indeksi = 5280, 5283 hám 5289 | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = BR | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = }} '''Braunau-am-Inn''', ''Braunau'' ({{lang-de|Braunau am Inn}}) — [[Avstriya|Avstriyanıń]] [[Joqarı Avstriya]] federal regionındaǵı qala, [[Adolf Gitler]] usı jerde tuwılǵanı menen belgili. == Geografiyası == Qala Inn dáryası boyında jaylasqan. Braunau-am-Inn okrugi quramına kiredi. Jámáát maydanı 24,84 km², xalqı 17 438 (2021-jıl 1-yanvar), tıǵızlıǵı 705 adam/km². == Tariyxı == Qala áhmiyetli transport arteriyaları kesilispesinde jaylasqan, sonlıqtan ol rimliler húkimdarlıǵı dáwirinen baslap jaqsı bekkemlengen<ref name="Викитека ВЭС">{{ВТ-ВЭС|Браунау}}</ref>. [[Fayl:Mahnstein.JPG|thumb|left|192px|[[Adolf Gitler]] tuwılǵan úydıń aldında urıs hám fashizmge qarsı estelik tası.]] 1260-jılı Braunau-am-Inn Bavariya qalasına aylandırıldı hám bul qala kurfyurst Maksimilian hám Ferdinand-Mariya (1672) dáwirinde ádewir bekkemlendi<ref name="Викитека ВЭС"/>. 1742-jıl 3-fevralda [[Avstriya miyrasxorlıǵı ushın urıs]] waqtında Avstriya áskerleri Bavariyaǵa bastırıp kirgende avstriyalılar qolına ótedi, biraq sentyabrde barlıq Avstriya kúshleri francuzlarǵa qarsı háreketler ushın Bogemiyada toplanıwı sebepli olar tárepinen qaldırıladı hám qaytadan bavarlar tárepinen basıp alınadı. 1743-jıl 27-iyunda qalanı [[Karl Aleksandr Lotaringiyalı]] iyeledi. Napoleon urısları dáwirinde Braunau-am-Inn francuzlar qolina ótedi. Presburg shártnaması boyınsha Napoleon oni tazalawı kerek edi, biraq ol tek 1807-jılı dekabrde, Avstriya hám Rossiya ortasında awqam dúzilgennen keyin bul wazıypanı orınladı. Birinshi jáhán urısı dáwirinde Braun-am-Innda rus áskeriy tutqınlar ushın koncentraciya lageri bolǵan<ref>''А. В. Кумаков'', «Сигары и шоколад для русского полковника в австрийском плену» // Первая мировая война: поиски новых подходов к исследованию, приглашение к диалогу. Доклады Академии военных наук. [[Саратов]]. 2006. № 5 (23). С. 204 — 207.</ref>. == Derekler == 4iawmch3usru5a9aybjdf59yomnc2w2 121606 121605 2025-06-19T11:19:56Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121606 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Braunau-am-Inn | negizgi atı = {{lang-de|Braunau am Inn}} | túri = | súwret = [[Fayl:20150829 Braunau, Stadtmauer 1470.jpg]] | gerb = AUT Braunau am Inn COA.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir = | lat_deg = | lat_min = | lat_sec = | lon_dir = | lon_deg = | lon_min = | lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = {{bayraq|Avstriya}} [[Avstriya]] | status = Qala | qaraydı = | region túri = Federal jer | region = Joqarı Avstriya | kestede region = | rayon túri = okrug | rayon = Braunau-am-Inn | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Burgomistr | basshı = Yoxannes Vaydbaxer | dúzilgen waqtı = [[810|810-jıl]] | dáslepki derekler = [[810|810-jılları]] | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = | jer maydanı = 24,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 17 438 | sanalǵan jıl = 2021-jıl 1-yanvar | xalıq tıǵızlıǵı = 705 | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[Nemec tili|nemec]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = +1 | DST = | telefon kodı = +43 7722 | pochta indeksi = 5280, 5283 hám 5289 | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = BR | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = }} '''Braunau-am-Inn''', ''Braunau'' ({{lang-de|Braunau am Inn}}) — [[Avstriya|Avstriyanıń]] [[Joqarı Avstriya]] federal regionındaǵı qala, [[Adolf Gitler]] usı jerde tuwılǵanı menen belgili. == Geografiyası == Qala Inn dáryası boyında jaylasqan. Braunau-am-Inn okrugi quramına kiredi. Jámáát maydanı 24,84 km², xalqı 17 438 (2021-jıl 1-yanvar), tıǵızlıǵı 705 adam/km². == Tariyxı == Qala áhmiyetli transport arteriyaları kesilispesinde jaylasqan, sonlıqtan ol rimliler húkimdarlıǵı dáwirinen baslap jaqsı bekkemlengen<ref name="Викитека ВЭС">{{ВТ-ВЭС|Браунау}}</ref>. [[Fayl:Mahnstein.JPG|thumb|left|192px|[[Adolf Gitler]] tuwılǵan úydıń aldında urıs hám fashizmge qarsı estelik tası.]] 1260-jılı Braunau-am-Inn Bavariya qalasına aylandırıldı hám bul qala kurfyurst Maksimilian hám Ferdinand-Mariya (1672) dáwirinde ádewir bekkemlendi<ref name="Викитека ВЭС"/>. 1742-jıl 3-fevralda [[Avstriya miyrasxorlıǵı ushın urıs]] waqtında Avstriya áskerleri Bavariyaǵa bastırıp kirgende avstriyalılar qolına ótedi, biraq sentyabrde barlıq Avstriya kúshleri francuzlarǵa qarsı háreketler ushın Bogemiyada toplanıwı sebepli olar tárepinen qaldırıladı hám qaytadan bavarlar tárepinen basıp alınadı. 1743-jıl 27-iyunda qalanı [[Karl Aleksandr Lotaringiyalı]] iyeledi. [[Napoleon urısları]] dáwirinde Braunau-am-Inn francuzlar qolina ótedi. Presburg shártnaması boyınsha Napoleon oni tazalawı kerek edi, biraq ol tek 1807-jılı dekabrde, Avstriya hám Rossiya ortasında awqam dúzilgennen keyin bul wazıypanı orınladı. Birinshi jáhán urısı dáwirinde Braun-am-Innda rus áskeriy tutqınlar ushın koncentraciya lageri bolǵan<ref>''А. В. Кумаков'', «Сигары и шоколад для русского полковника в австрийском плену» // Первая мировая война: поиски новых подходов к исследованию, приглашение к диалогу. Доклады Академии военных наук. [[Саратов]]. 2006. № 5 (23). С. 204 — 207.</ref>. == Derekler == gs12lratqlknyn70bk13scyt1976y6h 121607 121606 2025-06-19T11:20:17Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121607 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Braunau-am-Inn | negizgi atı = {{lang-de|Braunau am Inn}} | túri = | súwret = [[Fayl:20150829 Braunau, Stadtmauer 1470.jpg]] | gerb = AUT Braunau am Inn COA.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir = | lat_deg = | lat_min = | lat_sec = | lon_dir = | lon_deg = | lon_min = | lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = {{bayraq|Avstriya}} [[Avstriya]] | status = Qala | qaraydı = | region túri = Federal jer | region = Joqarı Avstriya | kestede region = | rayon túri = okrug | rayon = Braunau-am-Inn | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Burgomistr | basshı = Yoxannes Vaydbaxer | dúzilgen waqtı = [[810|810-jıl]] | dáslepki derekler = [[810|810-jılları]] | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = | jer maydanı = 24,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 17 438 | sanalǵan jıl = 2021-jıl 1-yanvar | xalıq tıǵızlıǵı = 705 | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[Nemec tili|nemec]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = +1 | DST = | telefon kodı = +43 7722 | pochta indeksi = 5280, 5283 hám 5289 | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = BR | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = }} '''Braunau-am-Inn''', ''Braunau'' ({{lang-de|Braunau am Inn}}) — [[Avstriya|Avstriyanıń]] [[Joqarı Avstriya]] federal regionındaǵı qala, [[Adolf Gitler]] usı jerde tuwılǵanı menen belgili. == Geografiyası == Qala Inn dáryası boyında jaylasqan. Braunau-am-Inn okrugi quramına kiredi. Jámáát maydanı 24,84 km², xalqı 17 438 (2021-jıl 1-yanvar), tıǵızlıǵı 705 adam/km². == Tariyxı == Qala áhmiyetli transport arteriyaları kesilispesinde jaylasqan, sonlıqtan ol rimliler húkimdarlıǵı dáwirinen baslap jaqsı bekkemlengen<ref name="Викитека ВЭС">{{ВТ-ВЭС|Браунау}}</ref>. [[Fayl:Mahnstein.JPG|thumb|left|192px|[[Adolf Gitler]] tuwılǵan úydıń aldında urıs hám fashizmge qarsı estelik tası.]] 1260-jılı Braunau-am-Inn Bavariya qalasına aylandırıldı hám bul qala kurfyurst Maksimilian hám Ferdinand-Mariya (1672) dáwirinde ádewir bekkemlendi<ref name="Викитека ВЭС"/>. 1742-jıl 3-fevralda [[Avstriya miyrasxorlıǵı ushın urıs]] waqtında Avstriya áskerleri Bavariyaǵa bastırıp kirgende avstriyalılar qolına ótedi, biraq sentyabrde barlıq Avstriya kúshleri francuzlarǵa qarsı háreketler ushın Bogemiyada toplanıwı sebepli olar tárepinen qaldırıladı hám qaytadan bavarlar tárepinen basıp alınadı. 1743-jıl 27-iyunda qalanı [[Karl Aleksandr Lotaringiyalı]] iyeledi. [[Napoleon urısları]] dáwirinde Braunau-am-Inn francuzlar qolina ótedi. Presburg shártnaması boyınsha Napoleon oni tazalawı kerek edi, biraq ol tek 1807-jılı dekabrde, Avstriya hám Rossiya ortasında awqam dúzilgennen keyin bul wazıypanı orınladı. [[Birinshi jáhán urısı]] dáwirinde Braun-am-Innda rus áskeriy tutqınlar ushın koncentraciya lageri bolǵan<ref>''А. В. Кумаков'', «Сигары и шоколад для русского полковника в австрийском плену» // Первая мировая война: поиски новых подходов к исследованию, приглашение к диалогу. Доклады Академии военных наук. [[Саратов]]. 2006. № 5 (23). С. 204 — 207.</ref>. == Derekler == ejm7eem8s30aja7z27ivu582bfhs5uc 121608 121607 2025-06-19T11:20:46Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121608 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Braunau-am-Inn | negizgi atı = {{lang-de|Braunau am Inn}} | túri = | súwret = [[Fayl:20150829 Braunau, Stadtmauer 1470.jpg]] | gerb = AUT Braunau am Inn COA.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir = | lat_deg = | lat_min = | lat_sec = | lon_dir = | lon_deg = | lon_min = | lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = {{bayraq|Avstriya}} [[Avstriya]] | status = Qala | qaraydı = | region túri = Federal jer | region = Joqarı Avstriya | kestede region = | rayon túri = okrug | rayon = Braunau-am-Inn | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Burgomistr | basshı = Yoxannes Vaydbaxer | dúzilgen waqtı = [[810|810-jıl]] | dáslepki derekler = [[810|810-jılları]] | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = | jer maydanı = 24,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 17 438 | sanalǵan jıl = 2021-jıl 1-yanvar | xalıq tıǵızlıǵı = 705 | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[Nemec tili|nemec]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = +1 | DST = | telefon kodı = +43 7722 | pochta indeksi = 5280, 5283 hám 5289 | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = BR | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = }} '''Braunau-am-Inn''', ''Braunau'' ({{lang-de|Braunau am Inn}}) — [[Avstriya|Avstriyanıń]] [[Joqarı Avstriya]] federal regionındaǵı qala, [[Adolf Gitler]] usı jerde tuwılǵanı menen belgili. == Geografiyası == Qala Inn dáryası boyında jaylasqan. Braunau-am-Inn okrugi quramına kiredi. Jámáát maydanı 24,84 km², xalqı 17 438 (2021-jıl 1-yanvar), tıǵızlıǵı 705 adam/km². == Tariyxı == Qala áhmiyetli transport arteriyaları kesilispesinde jaylasqan, sonlıqtan ol rimliler húkimdarlıǵı dáwirinen baslap jaqsı bekkemlengen<ref name="Викитека ВЭС">{{ВТ-ВЭС|Браунау}}</ref>. [[Fayl:Mahnstein.JPG|thumb|left|192px|[[Adolf Gitler]] tuwılǵan úydıń aldında urıs hám fashizmge qarsı estelik tası.]] 1260-jılı Braunau-am-Inn Bavariya qalasına aylandırıldı hám bul qala kurfyurst Maksimilian hám Ferdinand-Mariya (1672) dáwirinde ádewir bekkemlendi<ref name="Викитека ВЭС"/>. 1742-jıl 3-fevralda [[Avstriya miyrasxorlıǵı ushın urıs]] waqtında Avstriya áskerleri Bavariyaǵa bastırıp kirgende avstriyalılar qolına ótedi, biraq sentyabrde barlıq Avstriya kúshleri francuzlarǵa qarsı háreketler ushın Bogemiyada toplanıwı sebepli olar tárepinen qaldırıladı hám qaytadan bavarlar tárepinen basıp alınadı. 1743-jıl 27-iyunda qalanı [[Karl Aleksandr Lotaringiyalı]] iyeledi. [[Napoleon urısları]] dáwirinde Braunau-am-Inn francuzlar qolina ótedi. Presburg shártnaması boyınsha Napoleon oni tazalawı kerek edi, biraq ol tek 1807-jılı dekabrde, Avstriya hám Rossiya ortasında awqam dúzilgennen keyin bul wazıypanı orınladı. [[Birinshi jáhán urısı]] dáwirinde Braun-am-Innda rus áskeriy tutqınlar ushın koncentraciyon lageri bolǵan<ref>''А. В. Кумаков'', «Сигары и шоколад для русского полковника в австрийском плену» // Первая мировая война: поиски новых подходов к исследованию, приглашение к диалогу. Доклады Академии военных наук. [[Саратов]]. 2006. № 5 (23). С. 204 — 207.</ref>. == Derekler == 6hp84qrhd4y01c7o7cjczdd0hkhm7z4 121609 121608 2025-06-19T11:20:56Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121609 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Braunau-am-Inn | negizgi atı = {{lang-de|Braunau am Inn}} | túri = | súwret = [[Fayl:20150829 Braunau, Stadtmauer 1470.jpg]] | gerb = AUT Braunau am Inn COA.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir = | lat_deg = | lat_min = | lat_sec = | lon_dir = | lon_deg = | lon_min = | lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = {{bayraq|Avstriya}} [[Avstriya]] | status = Qala | qaraydı = | region túri = Federal jer | region = Joqarı Avstriya | kestede region = | rayon túri = okrug | rayon = Braunau-am-Inn | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Burgomistr | basshı = Yoxannes Vaydbaxer | dúzilgen waqtı = [[810|810-jıl]] | dáslepki derekler = [[810|810-jılları]] | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = | jer maydanı = 24,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 17 438 | sanalǵan jıl = 2021-jıl 1-yanvar | xalıq tıǵızlıǵı = 705 | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[Nemec tili|nemec]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = +1 | DST = | telefon kodı = +43 7722 | pochta indeksi = 5280, 5283 hám 5289 | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = BR | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = }} '''Braunau-am-Inn''', ''Braunau'' ({{lang-de|Braunau am Inn}}) — [[Avstriya|Avstriyanıń]] [[Joqarı Avstriya]] federal regionındaǵı qala, [[Adolf Gitler]] usı jerde tuwılǵanı menen belgili. == Geografiyası == Qala Inn dáryası boyında jaylasqan. Braunau-am-Inn okrugi quramına kiredi. Jámáát maydanı 24,84 km², xalqı 17 438 (2021-jıl 1-yanvar), tıǵızlıǵı 705 adam/km². == Tariyxı == Qala áhmiyetli transport arteriyaları kesilispesinde jaylasqan, sonlıqtan ol rimliler húkimdarlıǵı dáwirinen baslap jaqsı bekkemlengen<ref name="Викитека ВЭС">{{ВТ-ВЭС|Браунау}}</ref>. [[Fayl:Mahnstein.JPG|thumb|left|192px|[[Adolf Gitler]] tuwılǵan úydıń aldında urıs hám fashizmge qarsı estelik tası.]] 1260-jılı Braunau-am-Inn Bavariya qalasına aylandırıldı hám bul qala kurfyurst Maksimilian hám Ferdinand-Mariya (1672) dáwirinde ádewir bekkemlendi<ref name="Викитека ВЭС"/>. 1742-jıl 3-fevralda [[Avstriya miyrasxorlıǵı ushın urıs]] waqtında Avstriya áskerleri Bavariyaǵa bastırıp kirgende avstriyalılar qolına ótedi, biraq sentyabrde barlıq Avstriya kúshleri francuzlarǵa qarsı háreketler ushın Bogemiyada toplanıwı sebepli olar tárepinen qaldırıladı hám qaytadan bavarlar tárepinen basıp alınadı. 1743-jıl 27-iyunda qalanı [[Karl Aleksandr Lotaringiyalı]] iyeledi. [[Napoleon urısları]] dáwirinde Braunau-am-Inn francuzlar qolina ótedi. Presburg shártnaması boyınsha Napoleon oni tazalawı kerek edi, biraq ol tek 1807-jılı dekabrde, Avstriya hám Rossiya ortasında awqam dúzilgennen keyin bul wazıypanı orınladı. [[Birinshi jáhán urısı]] dáwirinde Braun-am-Innda rus áskeriy tutqınlar ushın koncentraciyon lager bolǵan<ref>''А. В. Кумаков'', «Сигары и шоколад для русского полковника в австрийском плену» // Первая мировая война: поиски новых подходов к исследованию, приглашение к диалогу. Доклады Академии военных наук. [[Саратов]]. 2006. № 5 (23). С. 204 — 207.</ref>. == Derekler == kcpzei53kmo271qc02wonk1v0241t1r 121610 121609 2025-06-19T11:21:12Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121610 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Braunau-am-Inn | negizgi atı = {{lang-de|Braunau am Inn}} | túri = | súwret = [[Fayl:20150829 Braunau, Stadtmauer 1470.jpg]] | gerb = AUT Braunau am Inn COA.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir = | lat_deg = | lat_min = | lat_sec = | lon_dir = | lon_deg = | lon_min = | lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = {{bayraq|Avstriya}} [[Avstriya]] | status = Qala | qaraydı = | region túri = Federal jer | region = Joqarı Avstriya | kestede region = | rayon túri = okrug | rayon = Braunau-am-Inn | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Burgomistr | basshı = Yoxannes Vaydbaxer | dúzilgen waqtı = [[810|810-jıl]] | dáslepki derekler = [[810|810-jılları]] | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = | jer maydanı = 24,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 17 438 | sanalǵan jıl = 2021-jıl 1-yanvar | xalıq tıǵızlıǵı = 705 | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[Nemec tili|nemec]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = +1 | DST = | telefon kodı = +43 7722 | pochta indeksi = 5280, 5283 hám 5289 | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = BR | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = }} '''Braunau-am-Inn''', ''Braunau'' ({{lang-de|Braunau am Inn}}) — [[Avstriya|Avstriyanıń]] [[Joqarı Avstriya]] federal regionındaǵı qala, [[Adolf Gitler]] usı jerde tuwılǵanı menen belgili. == Geografiyası == Qala Inn dáryası boyında jaylasqan. Braunau-am-Inn okrugi quramına kiredi. Jámáát maydanı 24,84 km², xalqı 17 438 (2021-jıl 1-yanvar), tıǵızlıǵı 705 adam/km². == Tariyxı == Qala áhmiyetli transport arteriyaları kesilispesinde jaylasqan, sonlıqtan ol rimliler húkimdarlıǵı dáwirinen baslap jaqsı bekkemlengen<ref name="Викитека ВЭС">{{ВТ-ВЭС|Браунау}}</ref>. [[Fayl:Mahnstein.JPG|thumb|left|192px|[[Adolf Gitler]] tuwılǵan úydıń aldında urıs hám fashizmge qarsı estelik tası.]] 1260-jılı Braunau-am-Inn Bavariya qalasına aylandırıldı hám bul qala kurfyurst Maksimilian hám Ferdinand-Mariya (1672) dáwirinde ádewir bekkemlendi<ref name="Викитека ВЭС"/>. 1742-jıl 3-fevralda [[Avstriya miyrasxorlıǵı ushın urıs]] waqtında Avstriya áskerleri Bavariyaǵa bastırıp kirgende avstriyalılar qolına ótedi, biraq sentyabrde barlıq Avstriya kúshleri francuzlarǵa qarsı háreketler ushın Bogemiyada toplanıwı sebepli olar tárepinen qaldırıladı hám qaytadan bavarlar tárepinen basıp alınadı. 1743-jıl 27-iyunda qalanı [[Karl Aleksandr Lotaringiyalı]] iyeledi. [[Napoleon urısları]] dáwirinde Braunau-am-Inn francuzlar qolina ótedi. Presburg shártnaması boyınsha Napoleon oni tazalawı kerek edi, biraq ol tek 1807-jılı dekabrde, Avstriya hám Rossiya ortasında awqam dúzilgennen keyin bul wazıypanı orınladı. [[Birinshi jáhán urısı]] dáwirinde Braun-am-Innda rus áskeriy tutqınlar ushın [[koncentraciyon lager]] bolǵan<ref>''А. В. Кумаков'', «Сигары и шоколад для русского полковника в австрийском плену» // Первая мировая война: поиски новых подходов к исследованию, приглашение к диалогу. Доклады Академии военных наук. [[Саратов]]. 2006. № 5 (23). С. 204 — 207.</ref>. == Derekler == s9tv8hlgihkpe2y8zvdc0vylr1bkhgc 121611 121610 2025-06-19T11:22:39Z Srajatdin Usnatdinov 12560 121611 wikitext text/x-wiki {{Xalıq punkti infoqutısı | qaraqalpaqsha atı = Braunau-am-Inn | negizgi atı = {{lang-de|Braunau am Inn}} | túri = | súwret = [[Fayl:20150829 Braunau, Stadtmauer 1470.jpg]] | gerb = AUT Braunau am Inn COA.svg | bayraq = | gerb túsindirmesi = | bayraq túsindirmesi = | gerb eni = | bayraq eni = | lat_dir = | lat_deg = | lat_min = | lat_sec = | lon_dir = | lon_deg = | lon_min = | lon_sec = | CoordAddon = | CoordScale = | mámleket = {{bayraq|Avstriya}} [[Avstriya]] | status = Qala | qaraydı = | region túri = Federal jer | region = Joqarı Avstriya | kestede region = | rayon túri = okrug | rayon = Braunau-am-Inn | rayon 2 = | rayon 3 = | rayon 4 = | rayon 5 = | kestede rayon = | kestede rayon 2 = | kestede rayon 3 = | kestede rayon 4 = | kestede rayon 5 = | jámáát túri = | jámáát = | kestede jámáát = | mámleket kartası = | region kartası = | rayon kartası = | mámleket kartası ólshemi = | region kartası ólshemi = | rayon kartası ólshemi = | ishki bóliniwi = | basshı túri = Burgomistr | basshı = Yoxannes Vaydbaxer | dúzilgen waqtı = [[810|810-jıl]] | dáslepki derekler = [[810|810-jılları]] | aldınǵı atı = | aldınǵı atları = | status qashan berilgen = | jer maydanı = 24,84 | ıqlımı = | xalıq sanı = 17 438 | sanalǵan jıl = 2021-jıl 1-yanvar | xalıq tıǵızlıǵı = 705 | aglomeraciya = | milliy quramı = | konfessiyalıq quramı = | rásmiy til = [[Nemec tili|nemec]] | rásmiy tiller = | etnoxoronim = | waqıt zonası = +1 | DST = | telefon kodı = +43 7722 | pochta indeksi = 5280, 5283 hám 5289 | pochta indeksleri = | avtomobil kodı = BR | identifikator túri = | sanlı identifikator = | sayt = }} '''Braunau-am-Inn''', ''Braunau'' ({{lang-de|Braunau am Inn}}) — [[Avstriya|Avstriyanıń]] [[Joqarı Avstriya]] federal jerindegı qala, [[Adolf Gitler]] usı jerde tuwılǵanı menen belgili. == Geografiyası == Qala Inn dáryası boyında jaylasqan. Braunau-am-Inn okrugi quramına kiredi. Jámáát maydanı 24,84 km², xalqı 17 438 (2021-jıl 1-yanvar), tıǵızlıǵı 705 adam/km². == Tariyxı == Qala áhmiyetli transport arteriyaları kesilispesinde jaylasqan, sonlıqtan ol rimliler húkimdarlıǵı dáwirinen baslap jaqsı bekkemlengen<ref name="Викитека ВЭС">{{ВТ-ВЭС|Браунау}}</ref>. [[Fayl:Mahnstein.JPG|thumb|left|192px|[[Adolf Gitler]] tuwılǵan úydıń aldında urıs hám fashizmge qarsı estelik tası.]] 1260-jılı Braunau-am-Inn Bavariya qalasına aylandırıldı hám bul qala kurfyurst Maksimilian hám Ferdinand-Mariya (1672) dáwirinde ádewir bekkemlendi<ref name="Викитека ВЭС"/>. 1742-jıl 3-fevralda [[Avstriya miyrasxorlıǵı ushın urıs]] waqtında Avstriya áskerleri Bavariyaǵa bastırıp kirgende avstriyalılar qolına ótedi, biraq sentyabrde barlıq Avstriya kúshleri francuzlarǵa qarsı háreketler ushın Bogemiyada toplanıwı sebepli olar tárepinen qaldırıladı hám qaytadan bavarlar tárepinen basıp alınadı. 1743-jıl 27-iyunda qalanı [[Karl Aleksandr Lotaringiyalı]] iyeledi. [[Napoleon urısları]] dáwirinde Braunau-am-Inn francuzlar qolina ótedi. Presburg shártnaması boyınsha Napoleon oni tazalawı kerek edi, biraq ol tek 1807-jılı dekabrde, Avstriya hám Rossiya ortasında awqam dúzilgennen keyin bul wazıypanı orınladı. [[Birinshi jáhán urısı]] dáwirinde Braun-am-Innda rus áskeriy tutqınlar ushın [[koncentraciyon lager]] bolǵan<ref>''А. В. Кумаков'', «Сигары и шоколад для русского полковника в австрийском плену» // Первая мировая война: поиски новых подходов к исследованию, приглашение к диалогу. Доклады Академии военных наук. [[Саратов]]. 2006. № 5 (23). С. 204 — 207.</ref>. == Derekler == cxz27vbj5p1hhsyhnjrbw97c33xjqg7