Tólepbergen Qayıpbergenov

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="kaa">
  <siteinfo>
    <sitename>Wikipedia</sitename>
    <dbname>kaawiki</dbname>
    <base>https://kaa.wikipedia.org/wiki/Bas_bet</base>
    <generator>MediaWiki 1.45.0-wmf.9</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Media</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Arnawlı</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Talqılaw</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Paydalanıwshı</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Paydalanıwshı talqılawı</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Wikipedia</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Wikipedia talqılawı</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Fayl</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Fayl talqılawı</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">MediaWiki talqılawı</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Úlgi</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Úlgi talqılawı</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Járdem</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Járdem talqılawı</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Kategoriya</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Kategoriya talqılawı</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">Portal</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">Portal talqılawı</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Module</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Module talk</namespace>
      <namespace key="1728" case="first-letter">Event</namespace>
      <namespace key="1729" case="first-letter">Event talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Tólepbergen Qayıpbergenov</title>
    <ns>0</ns>
    <id>368</id>
    <revision>
      <id>125358</id>
      <parentid>125252</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T06:02:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Qayta islemekshimen.</comment>
      <origin>125358</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17804" sha1="3fa4yv0qidc1kn6qhvg5iq76zpslxoz" xml:space="preserve">{{redaktorlanbaqta|paydalanıwshı=[[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Janabaevazizbek|talqılaw]]) 06:01, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)}}
{{Jazıwshı infoqutısı
|qaraqalpaqsha atı        = Tólepbergen Qayıpbergenov
|negizgi atı              = 
|súwret                   = Tólepbergen Qayıpbergenov.jpg
|súwret eni               = 200
|súwret táriypi           = 
|tolıq atı                = Tólepbergen Qayıpbergenov
|tuwılǵan sánesi          = 07.05.1929
|tuwılǵan jeri            = [[Kegeyli rayonı]], {{bayraqlastırıw|Qaraqalpaq ASSR}}, {{bayraqlastırıw|Ózbek SSR}}, {{bayraqlastırıw|SSRA}}
|qaytıs bolǵan sánesi     = 14.09.2010
|qaytıs bolǵan jeri       = [[Nókis]], {{bayraqlastırıw|Qaraqalpaqstan}}, {{bayraqlastırıw|Ózbekstan}}
|puqaralıǵı               = {{bayraqlastırıw|SSRA}}, {{bayraqlastırıw|Ózbekstan}}
|milleti                  = [[qaraqalpaq]]
|dóretiwshilik túri       = [[jazıwshı]]
|oqıǵan jeri              = [[Qaraqalpaq mámleketlik pedagogika institutı]]
|dóretiwshilik jılları    = 1950–2010-jıllar
|baǵdarları               = [[proza]]
|ákesi                    = 
|anası                    = 
|ómirlik joldası          = 
|ómirlik joldasları       = 
|perzentleri              = 
|belgili pikirleri        = — Qaraqalpaqstandı sheksiz súyiwińizdiń sebebi nede?&lt;br&gt; — Ol birew-ǵoy!
|ataqları                 = [[Qaraqalpaqstan Respublikası xalıq jazıwshısı|Qaraqalpaqstan xalıq jazıwshısı]] (1974), {{Ózbekstan xalıq jazıwshısı}} 
|sıylıqları               = {{Ózbekstan Qaharmanı}}, {{Húrmet Belgisi ordeni}} (1979), {{Doslıq ordeni}}, {{El-jurt húrmeti ordeni}}, {{Shuhrat medalı}} «Qashǵariy» sıylıǵı (1995), «Sholoxov» sıylıǵı (2004), [[Berdaq atındaǵı mámleketlik sıylıqtıń laureatları|Berdaq atındaǵı mámleketlik sıylıq]] (1967) 
|sayt                     = 
|qolı                     = 
}}
'''Tólepbergen Qayıpbergenov''' — ([[7-may]] [[1929|1929-jıl]], [[Kegeyli rayonı]], [[QQASSR]], [[ÓzSSR]], [[Sovet Socialistlik Respublikalar Awqamı|SSRA]] — [[14-sentyabr]] [[2010|2010-jıl]], [[Nókis]], [[Qaraqalpaqstan]], [[Ózbekstan]]) — [[qaraqalpaqlar|qaraqalpaq]] jazıwshısı, [[XX ásir]] qaraqalpaq ádebiyatınıń iri tulǵası, bayteregi. [[Qaraqalpaqstan Respublikası xalıq jazıwshısı|Qaraqalpaqstan]] hám [[Ózbekstan xalıq jazıwshısı]]. [[Ózbekstan|Ózbekstan Qaharmanı]] ([[2003-jıl]]ı).

== Ómir bayanı hám miynet jolı ==
[[1929]]-jılı 7-may sánesinde [[Kegeyli rayonı]]nıń Shortanbay awılında (házirgi [[Nókis rayonı|Nókis rayonı]]nıń sovxozında) kolxozshı diyqan shańaraǵında tuwılǵan.

1944-45 jılları bolajaq jazıwshı ele awıldaǵı mektepte oqıp júrgen jas bala waqıtlarında-aq uqıplı, ziyrek hám kóp oqıwdı qáleytuǵın quntlı oqıwshı sıpatında kózge tústi. Ózi 6,7-klasslarda oqıp júrip ol usı mekteptiń 2,4-klasslarına sabaq berdi.

[[1945]]-[[1947|47]] jılları ol Xójeli qalasındaǵı mektepke shekemgi tárbiya pedagogika bilim jurtında oqıydı. Onı pitkergennen keyin 1947-1950-jılları ózi tuwılǵan awılda muǵallim boladı hám sonıń menen birge óz ústinde úzliksiz isleydı, ádebiyat penen qızıǵa baslaydı, óz bilimin jetilistirip baradı.

[[1950]]-jılı Tólepbergen Qayıpbergenov [[Qaraqalpaq mámleketlik pedagogikalıq institutı]]nıń «Rus tili hám ádebiyatı» fakultetine oqıwǵa qabıl etiledi.

Tap usı waqıttan baslap onıń ádebiyatqa aralasıwı baslandı. Ol ádebiyat penen, jazıwshı – shayırlar menen jaqınnan tanısıp, olardan alǵan hám ózi turmısqa bayqaǵan tásirlerin qosıqqa aylantırıp jaza baslaydı.

[[1950]]-jılı onıń dóretiwshilik xızmeti baslanadı. Ol dáslep poemaǵa qızıǵa basladı. Al keyin proza janrına qızıǵıp ketedi.

[[1951]]-jılı onıń «Tilegim» atlı tuńǵısh qosıǵın respublikalıq «Jas Leninshi» gazetasında basılıp shıqtı. Jas shayır baspa sózge usılay qádem atladı. Usınnan baslap onıń qosıqları gazeta-jurnallarda kórine berdi.

[[1955]]-jılı jazıwshınıń prozaǵa bet burıwına tuwrı keledi. Bul jılı onıń «Pochtalyon kelgende» degen dáslepki gúrrińi «Jas Leninshi»de basıldı. Sonnan beri ol tiykarınan proza janrında islegen.

[[1955]]-jılı Tólepbergen Qayıpbergenov [[Qaraqalpaq Mámleketlik Pedagogikaliq Instituti|Qaraqalpaq Mámleketlik Pedagogikaliq Instituttı]] tabıslı pitkerip shıǵadi. Bul waqıtta ol jazıwshınıń isin ózine maqset etip alǵan, biraq ele ádebiyat maydanında onsha tanıla qoymaǵan jaslardan edi. «Ámiwdárya» jurnalında ádebiy xizmetker.

[[1955]]-[[1957|57]]-jılları Radio esitiriw komitetinde redaktorı.

[[1956]]-jılı Onıń birinshi povesti «Sekretar» degen at penen basılıp shıǵadi.

[[1956]]-[[1967|67]]-jıllar Bul jámiyetlik áhmiyetli jumıslardı atqarıw menen bir qatarda jazıwshı usı dáwir ishinde ádebiyat tarawında da ayrıqsha kúshli miynet etti. Onıń dóretiwshiliginiń eń jemisli bólegi mine usı jıllarǵa tuwrı keledi.

[[1957]]-[[1958|58]]-jılları [[Qaraqalpaqstan jaziwshilar awqami]]nda juwaplı xatkeri.

[[1958]]-[[1959|59]]-jılları radio esitiriw komitetinde baslıqtıń orın basarı

[[1959]]-[[1960|60]]-jılları «Jas Leninshi» gazetasında redaktorı

[[1960]]-[[1962|62]]-jılları Qaraqalpaq mámleketlık baspaxanasında direktorı.

[[1962]]-[[1964|64]]-jılları «Sovet Qaraqalpaqstanı» gazetasında redaktorı.

[[1963]]-jılı belgili jazıwshı Tólepbergen Qayıpbergenov altınshı ret shıǵarǵan Qaraqalpaqstan ASSR Joqarǵı Sovetine deputat bolıp saylaydı.

[[1964]]-[[1967|67]]-jılları Radio esittiriw hám televidenie komitetinde redaktorı.

[[1967]]-jılı eki kitaptan ibarat «Qaraqalpaq qızı» roman-dilogiyasi ushın Qaraqalpaqstan Mámleketlik «Berdaq» atındaǵı sıylıqtı.

[[1967]]-[[1980|80]]-jılları Qaraqalpaqstan baspa sóz komiteti baslıǵınıń orın
basarı.

[[1971]]-jılı «Muǵallimge raxmet» povesti ushın Ózbekstan Respublikası Mámleketlik «Hamza» atındaǵı, SSSR mámleketlik sıylıǵı, Qaraqalpaq hám xalıq aralıq «Qashqariy» sıylıqlar berildi.

[[1974]]-jılı Tólepbergen Qayıpbergenovqa «Qaraqalpaq xalıq jazıwshısı» degen ataq berildi.

[[1979]]-jılı «Húrmet belgisi» ordeni, hám qatar medallar menen siyliqlandi.

[[1980]]-jılı Qaraqalpaqstan jaziıwshılar awqamı baslıǵına saylanadı.

[[1980]]-jıldan baslap hár jılı Ózbekstan jazıwshılar awqamı baslıǵı orınbasarı lawazımlarına hámde sadıq SSSR jazıwshılar awqamı baslıq lawazımlarına saylanadı hám bárshe forumlarda shıǵıp sóylegen.

[[1982]]-jılı T. Qayıpbergenov menen Qaraqalpaqstanda birinshi márte sadıq SSSR ádebiyati kúnlerin ótkizildi.

[[1987]]-jıldan 1991-jılǵasha jámiyetshilik arasında Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesi Baslıǵı orınbasarlıǵına saylandı.

[[1989]]-jılda Ózbekstan Respublikası Prezidenti Islam Kárimov pármanına muwapıq T. Qayıpbergenov Ózbekstan Respublikası Prezidenti Keńesi aǵzalıǵına tayınlanadı.

[[1995]] jıldan beri jamiyetshilik arasında Oraylıq Aziya xalıqlarınıń mádeniyatı qori basqarması baslıǵı lawazımında islep kelmekte.

[[1995]]-jılı «Qashqariy» atındaǵı xalıq aralıq sıylıǵınıń lauriyati.

[[2003]]-jılı ǵarezsizligimizdiń 12-jıllıǵı múnásebeti menen Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan xalıq jazıwshısı Tólepbergen Qayıpbergenovqa, Ózbekstan Qahramanı ataǵı menen sıylıqlandı.

[[2004]]-jılı Tólepbergen Qayıpbergenov M. Sholoxov atındaǵı sıylıqtıń laureati.

Nókis hám Tashkent qalasında ózbek hám qaraqalpaq tillerinde basılıp atırǵan bir neshe gazeta jurnallar redakciya tóreshleri aǵzası.

2010-jılı sentyabrdıń 14-sánesinde dúnyadan ótti.

== Dóretiwshiligi ==
T. Qayıpbergenovtıń kórkem dóretiwshilikke aralasqan dáslepki bes jılındaǵı dóretken shıǵarmaları kishi kólemli qosıqlardan ibarat boldı. Onıń bul dáwirde baspa kórgen «Tilegim» (1951), «Kelinshektiń quwanıshı» (1954), «Muǵallim» (1955) hám taǵı basqa bir qatar qosıqlarında jas shayırdıń tilek-oyları, ózi jasap atırǵan ómirge, onıń ayırım tarawlarına bolǵan kózqarası, watanǵa degen súyispenshilik sezimleri jırlandı. Bul shıǵarmalardıń ideyalıq-tematikalıq baǵdarı, mazmunı, óz aldına qoyǵan maqseti-paxta atızınıń qaharmanı, miynet súygish kelinshektiń oqıwdan injenerlik diplom alıp qaytqan kúyewi menen ushırasqandaǵı quwanıshın kórsetiw hám t.b. máseleler boldı. Mısalı, «Muǵallim» atlı qosıqta hújdanlı muǵallimniń biziń turmısımızdaǵı biyik hám húrmetli ornı kórsetip berildi.

T. Qayıpbergenov 50-jıllardıń ortalarında óziniń jazıwshılıq qádemin «Aljasıqtıń aqırı» (1954), «Arza» (1955), «Traktorshı» (1955), «Joldaǵı jánjel» (1955) sıyaqlı kishigirim gúrrińler jazıwdan basladı. Ol usı jıllardan 1956-jılǵa shekem bulardan basqa da «Isiń sózińdey emes», «Pochtalyon kelgende», «Ana ashıwı», «Eki kózli», «Kim ayıplı», «Maqset», «Pillekeshler», 
«Ókinish», «Tartıs», «Batıl qádem», «Aygúl» usaǵan gúrrińler jazdı hám olar óz waqtında sol jıllardaǵı gazeta-jurnallarda járiyalanıp barıldı. T. Qayıpbergenovtıń bul prozalıq shıǵarmaları 1961-jılı «Bloknot sóyleydi» degen at penen óz aldına kitap bolıp ta basılıp shıqtı.

=== Romanları ===
==== «Qaraqalpaq qızı» romanı ====
Feodalizm dáwirindegi hayal-qızlar turmısınıń awırmanlıǵı hám jańa dáwirdegi olardıń turmısındaǵı úlken ózgerisler jazıwshınıń «Qaraqalpaq qızı» romanındaǵı Jumagúldiń obrazında keńnen súwretlenedi. Romanınıń temasınan kórinip turǵanınday, bul shıǵarma hayal-qızlar turmısın keń epikalıq mazmunda ashıp beriwge baǵdarlanǵan. 

Romanda Jumagúldiń jaslıǵınan baslap, jámiyetlik islerge belsene qatnasıwǵa shekemgi aralıqtaǵı ómir jolı izbeiz súwretlenedi. Jazıwshı Jumagúldiń obrazı arqalı sol dáwirdegi qaraqalpaq hayal-qızlarınıń qıyın turmısın hám keń jámiyetten óz ornın tabıw jolındaǵı gúreslerin isenimli súwretlegen. Av tor waqıyalardı súwretlewde de, obraz dóretiwde de úlken jetiskenliklerge erisedi. 

Roman qaharmanı Jumagúl óz basınıń erkinligi menen 
baxıtlı turmısqa tınımsız miyneti, óziniń tabanlı gúresi, qıyınshılıńlarǵa tózimliligi hám qaysarlıǵı nátiyjesinde erisedi. Usı roman tiykarında Qaraqalpaq Mámleketlik teatrında saxnalıq shıǵarmalar qoyılǵan bolsa, Ózbek film studiyası tárepinen «Qaysar qız» kino-filmi jaratıldı.

=== Roman-esseleri ===
==== «O dúnyadaǵı atama xatlar» ====
Avtordıń «O dúnyadaǵı atama xatlar» (1992) shıǵarması 
xalqımız basına dónip turǵan ekologiyalıq apatshılıqtıń aldın alıw hám onnan qutılıw ideyasına arnaladı. Usınday dúnyalıq mashqalalarš súwretlewde jazıwshı o dúnyadaǵı atasına yaǵnıy káramatlı babalarına bılayınsha múrájáát etedi hám olar menen ruwxıy sáwbetlesedi: «Keshir, ata, seniń menen eń bolmasa xat arqalı tillespesem, hár qıylı oylardan basım jarılıp ketiwi sózsiz. Ózimniń hám xalqımnıń basına túsken ekologiya apatınan basımnıń ishi ot háwirli dártlerge tolıp turıptı. Erke aqlıǵım, ruwxımdı tınısh qoy. Tirilerdiń máselesin tiriler sheshedi ǵoy — derseń bálkim, tirilerge talay-talay ayttım, hátte pútkil álemge esitiletuǵın biyik minberlerden de ayttım. Házir barlıq tiriler tek tiriler sıpatında qıymıldap, óz ara shawqımlasqanı bolmasa, bári gereń! Sen oǵırı mehirli insan ediń, bálkim birinshi aqlıǵıńnıń zarın esitip o dúnyadaǵı adamlardı oyatarsań».

Usılayınsha kitaptıń kompoziciyalıq qurılısı hám syujeti qaraqalpaqlar hám olardıń mákan jayları, A ral hám Ámiw haqqında ilimiy jańalıqlar menen birge ele hesh kim oqımaǵan, esitpegen qızıqlı ápsanalardan, jáne de ekologiyalıq apatshılıq sebepli awırıwǵa shatılǵan mıńlaǵan nawqaslardıń biriniń monologlarınan turadı. Shıǵarmanıń syujetinde paydalanılǵan bay materiallardan qaraqalpaq xalqınıń ótmishi hám búgini, keleshegine tiyisli bolǵan áhmiyetli mashqalalardš… beti ashılıp baradı. Kitaptaǵı hár bir epizodtan, diolog hám monologlardan el qayǵısına qabırǵası qayısıp hásiret shekken adamlardıń qaytalanbas obrazları menen ruwxıy kelbetin kóz aldımızǵa janlı elesletemiz.

=== Povestleri ===
==== «Sekretar» povesti ====
«Sekretar» — T. Qayıpbergenovtıń tuńǵısh povesti bolıp tabıladı. Povest 1956-jılı «Qaraqalpaqstan ádebiyatı hám isskustvosı» jurnalınıń 2—3—4-sanlarında járiyalanıwdan-aq jámiyetshiliktiń dıqqatın ózine tarta basladı. Shıǵarma 1976-jılı Qaraqalpaqstan ASSR Ministrler Soveti menen Jazıwshılar awqamınıń povestler ushın járiyalanǵan konkursında birinshi sıylıqtı jeńip alıwǵa miyasar boldı. 1958-jılı bolsa Qaraqalpaq mámleketlik baspası tárepinen óz aldına kitap bolıp basılıp shıqtı. Povest 1959-jılı ózbek tilinde Tashkentte, 1975, 1985-jıllarda eki ret 
rus tilinde Moskvada daǵazalandı.

Povest, haqıyqatında da, usı janrdıń qaraqalpaq prozasında ósip rawajlanıp, kámalatqa keliw jollarınan derek berip turatuǵın eń qunlı liro-epikalıq shıǵarmalardan bolıp tabıladı. Bunı povesttiń bay mazmunı menen ıqsham formasına talqı islew arqalı anıq seziwge boladı.

Povest ekinshi jer júzlik urıs dáwirindegi jas óspirim mektep oqıwshılarınıń turmısın súwretlewge baǵıshlanǵan.

Jazıwshı ata-anaları, tuwǵan-tuwısqanları frontqa ketip, olardıń ornın bildirmey, bir jeńnen qol, bir jaǵadan bas shıǵarıp, pidákerlik miynet etip atırǵan usı jas óspirimlerdiń obrazın jasaw arqalı urıs dáwiriniń qıyınshılıǵın, sol dáwirdegi awır sharayatlar sebepli erte erjetken balalar psixologiyasın, olardıń Watan azatlıǵın tezletiw ushın tılda islegen qaharmanlıq miynetlerin isenimli hám kórkem etip ashıp bergen.

Povestte balalar sanasındaǵı bul jaqsı sıpatlardıń qáliplestiriwshileri sıpatında kolxoz belsendileriniń, mektep direktorı Tájenniń, Atamurattıń anası Orazgúldiń, kolxozshı Temirxan atanıń obrazları sátli jasalınǵan. Avtor bul obrazlar arqalı urıs dáwirindegi jámiyetlik ómirdi, adamlar arasındaǵı qarım-qatnastı, jas áwladlarǵa berilip atırǵan tálim-tárbiyanı kórsetip beriw menen birge, awıldaǵı ómir kórinisin bir tutaslıqta súwretlep beriwge de háreket etken.

Povesttegi bunday ideyalar turmıstan tuwǵan haqıyqıy konfliktlerdiń tábiyǵıy rawajlanıp, shiylenisiw shegine jetip, isenimli sheshiliwin tapqan jónelislerinde ayrıqsha bir sheberlik hám kórkemlik penen ashıp beriledi. Máselen, Atamurattıń ayırım menmenlik ádetlerin saplastırıw, Serjannıń ójetlikti qoyıw, Ámettiń ákesi Ataxannıń satqınlıǵına arlanıw payıtındaǵı ózin ózi jeńiw ushın alıp barǵan dramatizmge tolı ishki gúresleri usınday turmısshań konfliktlerdiń belgileri bolıp tabıladı. Ásirese bul jaǵday Ámet obrazınıń jasalıwında ayqın kózge taslanadı.

==== «Suwıq tamshı» povesti ====
Avtor dúnya xalıqları ádebiyatlarında keńnen taralǵan kórkem usıllardıń biri liro-psixologiyalıq súwretlew usılında «Suwıq tamshı» hám «Uyqısız túnler» povestlerin dóretti. Bul usıl povest qaharmanlarınıń basınan ótken waqıyalardı kóbinese olardıń ishki keshirmeleri, oy-tolǵanısları tiykarında kórkem súwretlewge baǵdarlanadı.

«Suwıq tamshı» povestiniń qaharmanı Kamal. Kamaldıń ákesi urısqa ketedi hám qaytıp kelmeydi. Onıń ákesi dushpan tárepke ótip ketken degen sóz taraydı. Bul sóz Kamaldıń júzin tómen qaratıp qoymastan, ol xalıqtıń arasında júriwge de qattı uyaladı. Jazıwshı Kamaldıń turmısındaǵı usı bir qıyın jaǵdaydı, onıń ishki keshirmeleri arqalı kórkem súwretleydi. Kamal shıǵarmada «satqınnıń balası» degen attan qutılıw ushın jan-táni menen hadal miynet etedi hám súygen qızı Ziyadanıń hadal muhabbatına hám xalıqtıń bekkem isenimine de erise aladı.

==== «Uyqısız túnler» povesti ====
«Uyqısız túnler» povestinde urısta júrgen qaraqalpaq jigiti orıs qızın órttiń ishinen alıp shıǵıp ólimnen qutqaradı hám onı balalar úyine tapsırıp Gúlzar Karakalpakova dep jazdıradı. Usı qız er jetip kámalǵa kelgennen keyin ózin ólimnen qutqarǵan áskerdi izlep Qaraqalpaqstanǵa keledi hám onıń menen ushırasıp óz minnetdarshılıǵın bildiredi. Bul jerden ómirlik joldas tapqan ol Qaraqalpaqstanda jasap qaladı. Bul shıǵarmalardaǵı Kamaldıń hám Gúlzardıń da ómir jolı qıyın hám mashaqatlı súwretlenedi. Jazıwshı álbette, buǵan olar ayıplı emes, urıs ayıplı degen juwmaqqa keledi hám urıstı qaralaydı.

=== «Muǵallımge raxmet» povesti ===
{{main|Muǵallimge raxmet}}

== Derekler ==
{{derekler}}

== Sırtqı siltemeler ==
{{Tólepbergen Qayıpbergenov}}
{{Ózbekstan Qaharmanı sıylıǵın alǵan Qaraqalpaqstanlılar}}
{{Sırtqı siltemeler}}

{{DEFAULTSORT:Qayipbergenov, Tólepbergen}}
[[Kategoriya:Berdaq atındaǵı Qaraqalpaqstan Respublikası mámleketlik sıylıǵınıń laureatları]]
[[Kategoriya:Qaraqalpaq ádebiyatı]]
[[Kategoriya:Qaraqalpaq jazıwshıları]]
[[Kategoriya:Tólepbergen Qayıpbergenov]]</text>
      <sha1>3fa4yv0qidc1kn6qhvg5iq76zpslxoz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>125436</id>
      <parentid>125358</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T10:35:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <origin>125436</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18601" sha1="d3qj2v85rh2zno23nwpu0y3qx6q26oe" xml:space="preserve">{{redaktorlanbaqta|paydalanıwshı=[[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Janabaevazizbek|talqılaw]]) 06:01, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)}}
{{Jazıwshı infoqutısı
|qaraqalpaqsha atı        = Tólepbergen Qayıpbergenov
|negizgi atı              = 
|súwret                   = Tólepbergen Qayıpbergenov.jpg
|súwret eni               = 200
|súwret táriypi           = 
|tolıq atı                = Tólepbergen Qayıpbergenov
|tuwılǵan sánesi          = 07.05.1929
|tuwılǵan jeri            = [[Kegeyli rayonı]], {{bayraqlastırıw|Qaraqalpaq ASSR}}, {{bayraqlastırıw|Ózbek SSR}}, {{bayraqlastırıw|SSRA}}
|qaytıs bolǵan sánesi     = 14.09.2010
|qaytıs bolǵan jeri       = [[Nókis]], {{bayraqlastırıw|Qaraqalpaqstan}}, {{bayraqlastırıw|Ózbekstan}}
|puqaralıǵı               = {{bayraqlastırıw|SSRA}}, {{bayraqlastırıw|Ózbekstan}}
|milleti                  = [[qaraqalpaq]]
|dóretiwshilik túri       = [[jazıwshı]]
|oqıǵan jeri              = [[Qaraqalpaq mámleketlik pedagogika institutı]]
|dóretiwshilik jılları    = 1950–2010-jıllar
|baǵdarları               = [[proza]]
|ákesi                    = 
|anası                    = 
|ómirlik joldası          = 
|ómirlik joldasları       = 
|perzentleri              = 
|belgili pikirleri        = — Qaraqalpaqstandı sheksiz súyiwińizdiń sebebi nede?&lt;br&gt; — Ol birew-ǵoy!
|ataqları                 = [[Qaraqalpaqstan Respublikası xalıq jazıwshısı|Qaraqalpaqstan xalıq jazıwshısı]] (1974), {{Ózbekstan xalıq jazıwshısı}} 
|sıylıqları               = {{Ózbekstan Qaharmanı}}, {{Húrmet Belgisi ordeni}} (1979), {{Doslıq ordeni}}, {{El-jurt húrmeti ordeni}}, {{Shuhrat medalı}} «Qashǵariy» sıylıǵı (1995), «Sholoxov» sıylıǵı (2004), [[Berdaq atındaǵı mámleketlik sıylıqtıń laureatları|Berdaq atındaǵı mámleketlik sıylıq]] (1967) 
|sayt                     = 
|qolı                     = 
}}
'''Tólepbergen Qayıpbergenov''' — ([[7-may]] [[1929|1929-jıl]], [[Kegeyli rayonı]], [[QQASSR]], [[ÓzSSR]], [[Sovet Socialistlik Respublikalar Awqamı|SSRA]] — [[14-sentyabr]] [[2010|2010-jıl]], [[Nókis]], [[Qaraqalpaqstan]], [[Ózbekstan]]) — [[qaraqalpaqlar|qaraqalpaq]] jazıwshısı, [[XX ásir]] qaraqalpaq ádebiyatınıń iri tulǵası, bayteregi. [[Qaraqalpaqstan Respublikası xalıq jazıwshısı|Qaraqalpaqstan]] hám [[Ózbekstan xalıq jazıwshısı]]. [[Ózbekstan|Ózbekstan Qaharmanı]] ([[2003-jıl]]ı).

== Ómir bayanı hám miynet jolı ==
[[1929]]-jılı 7-may sánesinde [[Kegeyli rayonı]]nıń Shortanbay awılında (házirgi [[Nókis rayonı|Nókis rayonı]]nıń sovxozında) kolxozshı diyqan shańaraǵında tuwılǵan.

1944-45 jılları bolajaq jazıwshı ele awıldaǵı mektepte oqıp júrgen jas bala waqıtlarında-aq uqıplı, ziyrek hám kóp oqıwdı qáleytuǵın quntlı oqıwshı sıpatında kózge tústi. Ózi 6,7-klasslarda oqıp júrip ol usı mekteptiń 2,4-klasslarına sabaq berdi.

[[1945]]-[[1947|47]] jılları ol Xójeli qalasındaǵı mektepke shekemgi tárbiya pedagogika bilim jurtında oqıydı. Onı pitkergennen keyin 1947-1950-jılları ózi tuwılǵan awılda muǵallim boladı hám sonıń menen birge óz ústinde úzliksiz isleydı, ádebiyat penen qızıǵa baslaydı, óz bilimin jetilistirip baradı.

[[1950]]-jılı Tólepbergen Qayıpbergenov [[Qaraqalpaq mámleketlik pedagogikalıq institutı]]nıń «Rus tili hám ádebiyatı» fakultetine oqıwǵa qabıl etiledi.

Tap usı waqıttan baslap onıń ádebiyatqa aralasıwı baslandı. Ol ádebiyat penen, jazıwshı – shayırlar menen jaqınnan tanısıp, olardan alǵan hám ózi turmısqa bayqaǵan tásirlerin qosıqqa aylantırıp jaza baslaydı.

[[1950]]-jılı onıń dóretiwshilik xızmeti baslanadı. Ol dáslep poemaǵa qızıǵa basladı. Al keyin proza janrına qızıǵıp ketedi.

[[1951]]-jılı onıń «Tilegim» atlı tuńǵısh qosıǵın respublikalıq «Jas Leninshi» gazetasında basılıp shıqtı. Jas shayır baspa sózge usılay qádem atladı. Usınnan baslap onıń qosıqları gazeta-jurnallarda kórine berdi.

[[1955]]-jılı jazıwshınıń prozaǵa bet burıwına tuwrı keledi. Bul jılı onıń «Pochtalyon kelgende» degen dáslepki gúrrińi «Jas Leninshi»de basıldı. Sonnan beri ol tiykarınan proza janrında islegen.

[[1955]]-jılı Tólepbergen Qayıpbergenov [[Qaraqalpaq Mámleketlik Pedagogikaliq Instituti|Qaraqalpaq Mámleketlik Pedagogikaliq Instituttı]] tabıslı pitkerip shıǵadi. Bul waqıtta ol jazıwshınıń isin ózine maqset etip alǵan, biraq ele ádebiyat maydanında onsha tanıla qoymaǵan jaslardan edi. «Ámiwdárya» jurnalında ádebiy xizmetker.

[[1955]]-[[1957|57]]-jılları Radio esitiriw komitetinde redaktorı.

[[1956]]-jılı Onıń birinshi povesti «Sekretar» degen at penen basılıp shıǵadi.

[[1956]]-[[1967|67]]-jıllar Bul jámiyetlik áhmiyetli jumıslardı atqarıw menen bir qatarda jazıwshı usı dáwir ishinde ádebiyat tarawında da ayrıqsha kúshli miynet etti. Onıń dóretiwshiliginiń eń jemisli bólegi mine usı jıllarǵa tuwrı keledi.

[[1957]]-[[1958|58]]-jılları [[Qaraqalpaqstan jaziwshilar awqami]]nda juwaplı xatkeri.

[[1958]]-[[1959|59]]-jılları radio esitiriw komitetinde baslıqtıń orın basarı

[[1959]]-[[1960|60]]-jılları «Jas Leninshi» gazetasında redaktorı

[[1960]]-[[1962|62]]-jılları Qaraqalpaq mámleketlık baspaxanasında direktorı.

[[1962]]-[[1964|64]]-jılları «Sovet Qaraqalpaqstanı» gazetasında redaktorı.

[[1963]]-jılı belgili jazıwshı Tólepbergen Qayıpbergenov altınshı ret shıǵarǵan Qaraqalpaqstan ASSR Joqarǵı Sovetine deputat bolıp saylaydı.

[[1964]]-[[1967|67]]-jılları Radio esittiriw hám televidenie komitetinde redaktorı.

[[1967]]-jılı eki kitaptan ibarat «Qaraqalpaq qızı» roman-dilogiyasi ushın Qaraqalpaqstan Mámleketlik «Berdaq» atındaǵı sıylıqtı.

[[1967]]-[[1980|80]]-jılları Qaraqalpaqstan baspa sóz komiteti baslıǵınıń orın
basarı.

[[1971]]-jılı «Muǵallimge raxmet» povesti ushın Ózbekstan Respublikası Mámleketlik «Hamza» atındaǵı, SSSR mámleketlik sıylıǵı, Qaraqalpaq hám xalıq aralıq «Qashqariy» sıylıqlar berildi.

[[1974]]-jılı Tólepbergen Qayıpbergenovqa «Qaraqalpaq xalıq jazıwshısı» degen ataq berildi.

[[1979]]-jılı «Húrmet belgisi» ordeni, hám qatar medallar menen siyliqlandi.

[[1980]]-jılı Qaraqalpaqstan jaziıwshılar awqamı baslıǵına saylanadı.

[[1980]]-jıldan baslap hár jılı Ózbekstan jazıwshılar awqamı baslıǵı orınbasarı lawazımlarına hámde sadıq SSSR jazıwshılar awqamı baslıq lawazımlarına saylanadı hám bárshe forumlarda shıǵıp sóylegen.

[[1982]]-jılı T. Qayıpbergenov menen Qaraqalpaqstanda birinshi márte sadıq SSSR ádebiyati kúnlerin ótkizildi.

[[1987]]-jıldan 1991-jılǵasha jámiyetshilik arasında Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesi Baslıǵı orınbasarlıǵına saylandı.

[[1989]]-jılda Ózbekstan Respublikası Prezidenti Islam Kárimov pármanına muwapıq T. Qayıpbergenov Ózbekstan Respublikası Prezidenti Keńesi aǵzalıǵına tayınlanadı.

[[1995]] jıldan beri jamiyetshilik arasında Oraylıq Aziya xalıqlarınıń mádeniyatı qori basqarması baslıǵı lawazımında islep kelmekte.

[[1995]]-jılı «Qashqariy» atındaǵı xalıq aralıq sıylıǵınıń lauriyati.

[[2003]]-jılı ǵarezsizligimizdiń 12-jıllıǵı múnásebeti menen Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan xalıq jazıwshısı Tólepbergen Qayıpbergenovqa, Ózbekstan Qahramanı ataǵı menen sıylıqlandı.

[[2004]]-jılı Tólepbergen Qayıpbergenov M. Sholoxov atındaǵı sıylıqtıń laureati.

Nókis hám Tashkent qalasında ózbek hám qaraqalpaq tillerinde basılıp atırǵan bir neshe gazeta jurnallar redakciya tóreshleri aǵzası.

2010-jılı sentyabrdıń 14-sánesinde dúnyadan ótti.

== Dóretiwshiligi ==
T. Qayıpbergenovtıń kórkem dóretiwshilikke aralasqan dáslepki bes jılındaǵı dóretken shıǵarmaları kishi kólemli qosıqlardan ibarat boldı. Onıń bul dáwirde baspa kórgen «Tilegim» (1951), «Kelinshektiń quwanıshı» (1954), «Muǵallim» (1955) hám taǵı basqa bir qatar qosıqlarında jas shayırdıń tilek-oyları, ózi jasap atırǵan ómirge, onıń ayırım tarawlarına bolǵan kózqarası, watanǵa degen súyispenshilik sezimleri jırlandı. Bul shıǵarmalardıń ideyalıq-tematikalıq baǵdarı, mazmunı, óz aldına qoyǵan maqseti-paxta atızınıń qaharmanı, miynet súygish kelinshektiń oqıwdan injenerlik diplom alıp qaytqan kúyewi menen ushırasqandaǵı quwanıshın kórsetiw hám t.b. máseleler boldı. Mısalı, «Muǵallim» atlı qosıqta hújdanlı muǵallimniń biziń turmısımızdaǵı biyik hám húrmetli ornı kórsetip berildi.

T. Qayıpbergenov 50-jıllardıń ortalarında óziniń jazıwshılıq qádemin «Aljasıqtıń aqırı» (1954), «Arza» (1955), «Traktorshı» (1955), «Joldaǵı jánjel» (1955) sıyaqlı kishigirim gúrrińler jazıwdan basladı. Ol usı jıllardan 1956-jılǵa shekem bulardan basqa da «Isiń sózińdey emes», «Pochtalyon kelgende», «Ana ashıwı», «Eki kózli», «Kim ayıplı», «Maqset», «Pillekeshler», «Ókinish», «Tartıs», «Batıl qádem», «Aygúl» usaǵan gúrrińler jazdı hám olar óz waqtında sol jıllardaǵı gazeta-jurnallarda járiyalanıp barıldı. T. Qayıpbergenovtıń bul prozalıq shıǵarmaları 1961-jılı «Bloknot sóyleydi» degen at penen óz aldına kitap bolıp ta basılıp shıqtı.

=== Romanları ===
==== «Qaraqalpaq qızı» romanı ====
Feodalizm dáwirindegi hayal-qızlar turmısınıń awırmanlıǵı hám jańa dáwirdegi olardıń turmısındaǵı úlken ózgerisler jazıwshınıń «Qaraqalpaq qızı» romanındaǵı Jumagúldiń obrazında keńnen súwretlenedi. Romanınıń temasınan kórinip turǵanınday, bul shıǵarma hayal-qızlar turmısın keń epikalıq mazmunda ashıp beriwge baǵdarlanǵan. 

Romanda Jumagúldiń jaslıǵınan baslap, jámiyetlik islerge belsene qatnasıwǵa shekemgi aralıqtaǵı ómir jolı izbeiz súwretlenedi. Jazıwshı Jumagúldiń obrazı arqalı sol dáwirdegi qaraqalpaq hayal-qızlarınıń qıyın turmısın hám keń jámiyetten óz ornın tabıw jolındaǵı gúreslerin isenimli súwretlegen. Av tor waqıyalardı súwretlewde de, obraz dóretiwde de úlken jetiskenliklerge erisedi. 

Roman qaharmanı Jumagúl óz basınıń erkinligi menen 
baxıtlı turmısqa tınımsız miyneti, óziniń tabanlı gúresi, qıyınshılıńlarǵa tózimliligi hám qaysarlıǵı nátiyjesinde erisedi. Usı roman tiykarında Qaraqalpaq Mámleketlik teatrında saxnalıq shıǵarmalar qoyılǵan bolsa, Ózbek film studiyası tárepinen «Qaysar qız» kino-filmi jaratıldı.

=== Roman-esseleri ===
==== «O dúnyadaǵı atama xatlar» ====
Avtordıń «O dúnyadaǵı atama xatlar» (1992) shıǵarması 
xalqımız basına dónip turǵan ekologiyalıq apatshılıqtıń aldın alıw hám onnan qutılıw ideyasına arnaladı. Usınday dúnyalıq mashqalalarš súwretlewde jazıwshı o dúnyadaǵı atasına yaǵnıy káramatlı babalarına bılayınsha múrájáát etedi hám olar menen ruwxıy sáwbetlesedi: «Keshir, ata, seniń menen eń bolmasa xat arqalı tillespesem, hár qıylı oylardan basım jarılıp ketiwi sózsiz. Ózimniń hám xalqımnıń basına túsken ekologiya apatınan basımnıń ishi ot háwirli dártlerge tolıp turıptı. Erke aqlıǵım, ruwxımdı tınısh qoy. Tirilerdiń máselesin tiriler sheshedi ǵoy — derseń bálkim, tirilerge talay-talay ayttım, hátte pútkil álemge esitiletuǵın biyik minberlerden de ayttım. Házir barlıq tiriler tek tiriler sıpatında qıymıldap, óz ara shawqımlasqanı bolmasa, bári gereń! Sen oǵırı mehirli insan ediń, bálkim birinshi aqlıǵıńnıń zarın esitip o dúnyadaǵı adamlardı oyatarsań».

Usılayınsha kitaptıń kompoziciyalıq qurılısı hám syujeti qaraqalpaqlar hám olardıń mákan jayları, A ral hám Ámiw haqqında ilimiy jańalıqlar menen birge ele hesh kim oqımaǵan, esitpegen qızıqlı ápsanalardan, jáne de ekologiyalıq apatshılıq sebepli awırıwǵa shatılǵan mıńlaǵan nawqaslardıń biriniń monologlarınan turadı. Shıǵarmanıń syujetinde paydalanılǵan bay materiallardan qaraqalpaq xalqınıń ótmishi hám búgini, keleshegine tiyisli bolǵan áhmiyetli mashqalalardš… beti ashılıp baradı. Kitaptaǵı hár bir epizodtan, diolog hám monologlardan el qayǵısına qabırǵası qayısıp hásiret shekken adamlardıń qaytalanbas obrazları menen ruwxıy kelbetin kóz aldımızǵa janlı elesletemiz.

=== Povestleri ===
==== «Sekretar» povesti ====
«Sekretar» — T. Qayıpbergenovtıń tuńǵısh povesti bolıp tabıladı. Povest 1956-jılı «Qaraqalpaqstan ádebiyatı hám isskustvosı» jurnalınıń 2—3—4-sanlarında járiyalanıwdan-aq jámiyetshiliktiń dıqqatın ózine tarta basladı. Shıǵarma 1976-jılı Qaraqalpaqstan ASSR Ministrler Soveti menen Jazıwshılar awqamınıń povestler ushın járiyalanǵan konkursında birinshi sıylıqtı jeńip alıwǵa miyasar boldı. 1958-jılı bolsa Qaraqalpaq mámleketlik baspası tárepinen óz aldına kitap bolıp basılıp shıqtı. Povest 1959-jılı ózbek tilinde Tashkentte, 1975, 1985-jıllarda eki ret 
rus tilinde Moskvada daǵazalandı.

Povest, haqıyqatında da, usı janrdıń qaraqalpaq prozasında ósip rawajlanıp, kámalatqa keliw jollarınan derek berip turatuǵın eń qunlı liro-epikalıq shıǵarmalardan bolıp tabıladı. Bunı povesttiń bay mazmunı menen ıqsham formasına talqı islew arqalı anıq seziwge boladı.

Povest ekinshi jer júzlik urıs dáwirindegi jas óspirim mektep oqıwshılarınıń turmısın súwretlewge baǵıshlanǵan.

Jazıwshı ata-anaları, tuwǵan-tuwısqanları frontqa ketip, olardıń ornın bildirmey, bir jeńnen qol, bir jaǵadan bas shıǵarıp, pidákerlik miynet etip atırǵan usı jas óspirimlerdiń obrazın jasaw arqalı urıs dáwiriniń qıyınshılıǵın, sol dáwirdegi awır sharayatlar sebepli erte erjetken balalar psixologiyasın, olardıń Watan azatlıǵın tezletiw ushın tılda islegen qaharmanlıq miynetlerin isenimli hám kórkem etip ashıp bergen.

Povestte balalar sanasındaǵı bul jaqsı sıpatlardıń qáliplestiriwshileri sıpatında kolxoz belsendileriniń, mektep direktorı Tájenniń, Atamurattıń anası Orazgúldiń, kolxozshı Temirxan atanıń obrazları sátli jasalınǵan. Avtor bul obrazlar arqalı urıs dáwirindegi jámiyetlik ómirdi, adamlar arasındaǵı qarım-qatnastı, jas áwladlarǵa berilip atırǵan tálim-tárbiyanı kórsetip beriw menen birge, awıldaǵı ómir kórinisin bir tutaslıqta súwretlep beriwge de háreket etken.

Povesttegi bunday ideyalar turmıstan tuwǵan haqıyqıy konfliktlerdiń tábiyǵıy rawajlanıp, shiylenisiw shegine jetip, isenimli sheshiliwin tapqan jónelislerinde ayrıqsha bir sheberlik hám kórkemlik penen ashıp beriledi. Máselen, Atamurattıń ayırım menmenlik ádetlerin saplastırıw, Serjannıń ójetlikti qoyıw, Ámettiń ákesi Ataxannıń satqınlıǵına arlanıw payıtındaǵı ózin ózi jeńiw ushın alıp barǵan dramatizmge tolı ishki gúresleri usınday turmısshań konfliktlerdiń belgileri bolıp tabıladı. Ásirese bul jaǵday Ámet obrazınıń jasalıwında ayqın kózge taslanadı.

=== «Muǵallımge raxmet» povesti ===
{{main|Muǵallimge raxmet}}
T. Qayıpbergenovtıń 1958-jılı «Jetkinshek» gazetasında járiyalanıp, 1959-jılı QQMB tárepinen óz aldına kitap bolıp basılıp shıqqan ekinshi «Muǵallimge raxmet» povesti tek «qaraqalpaq 
ádebiyatınıń ǵana emes, sol dáwirdegi pútkil keńes ádebiyatınıń eń jaqsı shıǵarmalarınıń biri» sıpatında bahalandı. Bul povesttiń ideyalıq-kórkemlik sapasına berilgen haqıyqıy baha edi. Sol ushın da povest kóp uzamay ózbek (1962, 1978), rus (1966, 1978, 1979), moldavan (1981), qazaq (1983) tillerine awdarılıp, óz aldına kitap halında basılıp shıǵa basladı. Avtorǵa bul povesti ushın 1971-jılı Hamza atındaǵı Ózbekstan mámleketlik sıylıǵınıń laureatlıǵı berildi. 

==== «Suwıq tamshı» povesti ====
Avtor dúnya xalıqları ádebiyatlarında keńnen taralǵan kórkem usıllardıń biri liro-psixologiyalıq súwretlew usılında «Suwıq tamshı» hám «Uyqısız túnler» povestlerin dóretti. Bul usıl povest qaharmanlarınıń basınan ótken waqıyalardı kóbinese olardıń ishki keshirmeleri, oy-tolǵanısları tiykarında kórkem súwretlewge baǵdarlanadı.

«Suwıq tamshı» povestiniń qaharmanı Kamal. Kamaldıń ákesi urısqa ketedi hám qaytıp kelmeydi. Onıń ákesi dushpan tárepke ótip ketken degen sóz taraydı. Bul sóz Kamaldıń júzin tómen qaratıp qoymastan, ol xalıqtıń arasında júriwge de qattı uyaladı. Jazıwshı Kamaldıń turmısındaǵı usı bir qıyın jaǵdaydı, onıń ishki keshirmeleri arqalı kórkem súwretleydi. Kamal shıǵarmada «satqınnıń balası» degen attan qutılıw ushın jan-táni menen hadal miynet etedi hám súygen qızı Ziyadanıń hadal muhabbatına hám xalıqtıń bekkem isenimine de erise aladı.

==== «Uyqısız túnler» povesti ====
«Uyqısız túnler» povestinde urısta júrgen qaraqalpaq jigiti orıs qızın órttiń ishinen alıp shıǵıp ólimnen qutqaradı hám onı balalar úyine tapsırıp Gúlzar Karakalpakova dep jazdıradı. Usı qız er jetip kámalǵa kelgennen keyin ózin ólimnen qutqarǵan áskerdi izlep Qaraqalpaqstanǵa keledi hám onıń menen ushırasıp óz minnetdarshılıǵın bildiredi. Bul jerden ómirlik joldas tapqan ol Qaraqalpaqstanda jasap qaladı. Bul shıǵarmalardaǵı Kamaldıń hám Gúlzardıń da ómir jolı qıyın hám mashaqatlı súwretlenedi. Jazıwshı álbette, buǵan olar ayıplı emes, urıs ayıplı degen juwmaqqa keledi hám urıstı qaralaydı.

== Jetiskenlikleri ==

== Derekler ==
{{derekler}}

== Sırtqı siltemeler ==
{{commonscat|Tólepbergen Qayıpbergenov}}
{{Tólepbergen Qayıpbergenov}}
{{Ózbekstan Qaharmanı sıylıǵın alǵan Qaraqalpaqstanlılar}}
{{Sırtqı siltemeler}}

{{DEFAULTSORT:Qayipbergenov, Tólepbergen}}
[[Kategoriya:Berdaq atındaǵı Qaraqalpaqstan Respublikası mámleketlik sıylıǵınıń laureatları]]
[[Kategoriya:Qaraqalpaq ádebiyatı]]
[[Kategoriya:Qaraqalpaq jazıwshıları]]
[[Kategoriya:Tólepbergen Qayıpbergenov]]</text>
      <sha1>d3qj2v85rh2zno23nwpu0y3qx6q26oe</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>125440</id>
      <parentid>125436</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T11:04:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <comment>/* Sırtqı siltemeler */</comment>
      <origin>125440</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18654" sha1="jbk5xz2l1ru5v83ehowoij5kdl0nt80" xml:space="preserve">{{redaktorlanbaqta|paydalanıwshı=[[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Janabaevazizbek|talqılaw]]) 06:01, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)}}
{{Jazıwshı infoqutısı
|qaraqalpaqsha atı        = Tólepbergen Qayıpbergenov
|negizgi atı              = 
|súwret                   = Tólepbergen Qayıpbergenov.jpg
|súwret eni               = 200
|súwret táriypi           = 
|tolıq atı                = Tólepbergen Qayıpbergenov
|tuwılǵan sánesi          = 07.05.1929
|tuwılǵan jeri            = [[Kegeyli rayonı]], {{bayraqlastırıw|Qaraqalpaq ASSR}}, {{bayraqlastırıw|Ózbek SSR}}, {{bayraqlastırıw|SSRA}}
|qaytıs bolǵan sánesi     = 14.09.2010
|qaytıs bolǵan jeri       = [[Nókis]], {{bayraqlastırıw|Qaraqalpaqstan}}, {{bayraqlastırıw|Ózbekstan}}
|puqaralıǵı               = {{bayraqlastırıw|SSRA}}, {{bayraqlastırıw|Ózbekstan}}
|milleti                  = [[qaraqalpaq]]
|dóretiwshilik túri       = [[jazıwshı]]
|oqıǵan jeri              = [[Qaraqalpaq mámleketlik pedagogika institutı]]
|dóretiwshilik jılları    = 1950–2010-jıllar
|baǵdarları               = [[proza]]
|ákesi                    = 
|anası                    = 
|ómirlik joldası          = 
|ómirlik joldasları       = 
|perzentleri              = 
|belgili pikirleri        = — Qaraqalpaqstandı sheksiz súyiwińizdiń sebebi nede?&lt;br&gt; — Ol birew-ǵoy!
|ataqları                 = [[Qaraqalpaqstan Respublikası xalıq jazıwshısı|Qaraqalpaqstan xalıq jazıwshısı]] (1974), {{Ózbekstan xalıq jazıwshısı}} 
|sıylıqları               = {{Ózbekstan Qaharmanı}}, {{Húrmet Belgisi ordeni}} (1979), {{Doslıq ordeni}}, {{El-jurt húrmeti ordeni}}, {{Shuhrat medalı}} «Qashǵariy» sıylıǵı (1995), «Sholoxov» sıylıǵı (2004), [[Berdaq atındaǵı mámleketlik sıylıqtıń laureatları|Berdaq atındaǵı mámleketlik sıylıq]] (1967) 
|sayt                     = 
|qolı                     = 
}}
'''Tólepbergen Qayıpbergenov''' — ([[7-may]] [[1929|1929-jıl]], [[Kegeyli rayonı]], [[QQASSR]], [[ÓzSSR]], [[Sovet Socialistlik Respublikalar Awqamı|SSRA]] — [[14-sentyabr]] [[2010|2010-jıl]], [[Nókis]], [[Qaraqalpaqstan]], [[Ózbekstan]]) — [[qaraqalpaqlar|qaraqalpaq]] jazıwshısı, [[XX ásir]] qaraqalpaq ádebiyatınıń iri tulǵası, bayteregi. [[Qaraqalpaqstan Respublikası xalıq jazıwshısı|Qaraqalpaqstan]] hám [[Ózbekstan xalıq jazıwshısı]]. [[Ózbekstan|Ózbekstan Qaharmanı]] ([[2003-jıl]]ı).

== Ómir bayanı hám miynet jolı ==
[[1929]]-jılı 7-may sánesinde [[Kegeyli rayonı]]nıń Shortanbay awılında (házirgi [[Nókis rayonı|Nókis rayonı]]nıń sovxozında) kolxozshı diyqan shańaraǵında tuwılǵan.

1944-45 jılları bolajaq jazıwshı ele awıldaǵı mektepte oqıp júrgen jas bala waqıtlarında-aq uqıplı, ziyrek hám kóp oqıwdı qáleytuǵın quntlı oqıwshı sıpatında kózge tústi. Ózi 6,7-klasslarda oqıp júrip ol usı mekteptiń 2,4-klasslarına sabaq berdi.

[[1945]]-[[1947|47]] jılları ol Xójeli qalasındaǵı mektepke shekemgi tárbiya pedagogika bilim jurtında oqıydı. Onı pitkergennen keyin 1947-1950-jılları ózi tuwılǵan awılda muǵallim boladı hám sonıń menen birge óz ústinde úzliksiz isleydı, ádebiyat penen qızıǵa baslaydı, óz bilimin jetilistirip baradı.

[[1950]]-jılı Tólepbergen Qayıpbergenov [[Qaraqalpaq mámleketlik pedagogikalıq institutı]]nıń «Rus tili hám ádebiyatı» fakultetine oqıwǵa qabıl etiledi.

Tap usı waqıttan baslap onıń ádebiyatqa aralasıwı baslandı. Ol ádebiyat penen, jazıwshı – shayırlar menen jaqınnan tanısıp, olardan alǵan hám ózi turmısqa bayqaǵan tásirlerin qosıqqa aylantırıp jaza baslaydı.

[[1950]]-jılı onıń dóretiwshilik xızmeti baslanadı. Ol dáslep poemaǵa qızıǵa basladı. Al keyin proza janrına qızıǵıp ketedi.

[[1951]]-jılı onıń «Tilegim» atlı tuńǵısh qosıǵın respublikalıq «Jas Leninshi» gazetasında basılıp shıqtı. Jas shayır baspa sózge usılay qádem atladı. Usınnan baslap onıń qosıqları gazeta-jurnallarda kórine berdi.

[[1955]]-jılı jazıwshınıń prozaǵa bet burıwına tuwrı keledi. Bul jılı onıń «Pochtalyon kelgende» degen dáslepki gúrrińi «Jas Leninshi»de basıldı. Sonnan beri ol tiykarınan proza janrında islegen.

[[1955]]-jılı Tólepbergen Qayıpbergenov [[Qaraqalpaq Mámleketlik Pedagogikaliq Instituti|Qaraqalpaq Mámleketlik Pedagogikaliq Instituttı]] tabıslı pitkerip shıǵadi. Bul waqıtta ol jazıwshınıń isin ózine maqset etip alǵan, biraq ele ádebiyat maydanında onsha tanıla qoymaǵan jaslardan edi. «Ámiwdárya» jurnalında ádebiy xizmetker.

[[1955]]-[[1957|57]]-jılları Radio esitiriw komitetinde redaktorı.

[[1956]]-jılı Onıń birinshi povesti «Sekretar» degen at penen basılıp shıǵadi.

[[1956]]-[[1967|67]]-jıllar Bul jámiyetlik áhmiyetli jumıslardı atqarıw menen bir qatarda jazıwshı usı dáwir ishinde ádebiyat tarawında da ayrıqsha kúshli miynet etti. Onıń dóretiwshiliginiń eń jemisli bólegi mine usı jıllarǵa tuwrı keledi.

[[1957]]-[[1958|58]]-jılları [[Qaraqalpaqstan jaziwshilar awqami]]nda juwaplı xatkeri.

[[1958]]-[[1959|59]]-jılları radio esitiriw komitetinde baslıqtıń orın basarı

[[1959]]-[[1960|60]]-jılları «Jas Leninshi» gazetasında redaktorı

[[1960]]-[[1962|62]]-jılları Qaraqalpaq mámleketlık baspaxanasında direktorı.

[[1962]]-[[1964|64]]-jılları «Sovet Qaraqalpaqstanı» gazetasında redaktorı.

[[1963]]-jılı belgili jazıwshı Tólepbergen Qayıpbergenov altınshı ret shıǵarǵan Qaraqalpaqstan ASSR Joqarǵı Sovetine deputat bolıp saylaydı.

[[1964]]-[[1967|67]]-jılları Radio esittiriw hám televidenie komitetinde redaktorı.

[[1967]]-jılı eki kitaptan ibarat «Qaraqalpaq qızı» roman-dilogiyasi ushın Qaraqalpaqstan Mámleketlik «Berdaq» atındaǵı sıylıqtı.

[[1967]]-[[1980|80]]-jılları Qaraqalpaqstan baspa sóz komiteti baslıǵınıń orın
basarı.

[[1971]]-jılı «Muǵallimge raxmet» povesti ushın Ózbekstan Respublikası Mámleketlik «Hamza» atındaǵı, SSSR mámleketlik sıylıǵı, Qaraqalpaq hám xalıq aralıq «Qashqariy» sıylıqlar berildi.

[[1974]]-jılı Tólepbergen Qayıpbergenovqa «Qaraqalpaq xalıq jazıwshısı» degen ataq berildi.

[[1979]]-jılı «Húrmet belgisi» ordeni, hám qatar medallar menen siyliqlandi.

[[1980]]-jılı Qaraqalpaqstan jaziıwshılar awqamı baslıǵına saylanadı.

[[1980]]-jıldan baslap hár jılı Ózbekstan jazıwshılar awqamı baslıǵı orınbasarı lawazımlarına hámde sadıq SSSR jazıwshılar awqamı baslıq lawazımlarına saylanadı hám bárshe forumlarda shıǵıp sóylegen.

[[1982]]-jılı T. Qayıpbergenov menen Qaraqalpaqstanda birinshi márte sadıq SSSR ádebiyati kúnlerin ótkizildi.

[[1987]]-jıldan 1991-jılǵasha jámiyetshilik arasında Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesi Baslıǵı orınbasarlıǵına saylandı.

[[1989]]-jılda Ózbekstan Respublikası Prezidenti Islam Kárimov pármanına muwapıq T. Qayıpbergenov Ózbekstan Respublikası Prezidenti Keńesi aǵzalıǵına tayınlanadı.

[[1995]] jıldan beri jamiyetshilik arasında Oraylıq Aziya xalıqlarınıń mádeniyatı qori basqarması baslıǵı lawazımında islep kelmekte.

[[1995]]-jılı «Qashqariy» atındaǵı xalıq aralıq sıylıǵınıń lauriyati.

[[2003]]-jılı ǵarezsizligimizdiń 12-jıllıǵı múnásebeti menen Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan xalıq jazıwshısı Tólepbergen Qayıpbergenovqa, Ózbekstan Qahramanı ataǵı menen sıylıqlandı.

[[2004]]-jılı Tólepbergen Qayıpbergenov M. Sholoxov atındaǵı sıylıqtıń laureati.

Nókis hám Tashkent qalasında ózbek hám qaraqalpaq tillerinde basılıp atırǵan bir neshe gazeta jurnallar redakciya tóreshleri aǵzası.

2010-jılı sentyabrdıń 14-sánesinde dúnyadan ótti.

== Dóretiwshiligi ==
T. Qayıpbergenovtıń kórkem dóretiwshilikke aralasqan dáslepki bes jılındaǵı dóretken shıǵarmaları kishi kólemli qosıqlardan ibarat boldı. Onıń bul dáwirde baspa kórgen «Tilegim» (1951), «Kelinshektiń quwanıshı» (1954), «Muǵallim» (1955) hám taǵı basqa bir qatar qosıqlarında jas shayırdıń tilek-oyları, ózi jasap atırǵan ómirge, onıń ayırım tarawlarına bolǵan kózqarası, watanǵa degen súyispenshilik sezimleri jırlandı. Bul shıǵarmalardıń ideyalıq-tematikalıq baǵdarı, mazmunı, óz aldına qoyǵan maqseti-paxta atızınıń qaharmanı, miynet súygish kelinshektiń oqıwdan injenerlik diplom alıp qaytqan kúyewi menen ushırasqandaǵı quwanıshın kórsetiw hám t.b. máseleler boldı. Mısalı, «Muǵallim» atlı qosıqta hújdanlı muǵallimniń biziń turmısımızdaǵı biyik hám húrmetli ornı kórsetip berildi.

T. Qayıpbergenov 50-jıllardıń ortalarında óziniń jazıwshılıq qádemin «Aljasıqtıń aqırı» (1954), «Arza» (1955), «Traktorshı» (1955), «Joldaǵı jánjel» (1955) sıyaqlı kishigirim gúrrińler jazıwdan basladı. Ol usı jıllardan 1956-jılǵa shekem bulardan basqa da «Isiń sózińdey emes», «Pochtalyon kelgende», «Ana ashıwı», «Eki kózli», «Kim ayıplı», «Maqset», «Pillekeshler», «Ókinish», «Tartıs», «Batıl qádem», «Aygúl» usaǵan gúrrińler jazdı hám olar óz waqtında sol jıllardaǵı gazeta-jurnallarda járiyalanıp barıldı. T. Qayıpbergenovtıń bul prozalıq shıǵarmaları 1961-jılı «Bloknot sóyleydi» degen at penen óz aldına kitap bolıp ta basılıp shıqtı.

=== Romanları ===
==== «Qaraqalpaq qızı» romanı ====
Feodalizm dáwirindegi hayal-qızlar turmısınıń awırmanlıǵı hám jańa dáwirdegi olardıń turmısındaǵı úlken ózgerisler jazıwshınıń «Qaraqalpaq qızı» romanındaǵı Jumagúldiń obrazında keńnen súwretlenedi. Romanınıń temasınan kórinip turǵanınday, bul shıǵarma hayal-qızlar turmısın keń epikalıq mazmunda ashıp beriwge baǵdarlanǵan. 

Romanda Jumagúldiń jaslıǵınan baslap, jámiyetlik islerge belsene qatnasıwǵa shekemgi aralıqtaǵı ómir jolı izbeiz súwretlenedi. Jazıwshı Jumagúldiń obrazı arqalı sol dáwirdegi qaraqalpaq hayal-qızlarınıń qıyın turmısın hám keń jámiyetten óz ornın tabıw jolındaǵı gúreslerin isenimli súwretlegen. Av tor waqıyalardı súwretlewde de, obraz dóretiwde de úlken jetiskenliklerge erisedi. 

Roman qaharmanı Jumagúl óz basınıń erkinligi menen 
baxıtlı turmısqa tınımsız miyneti, óziniń tabanlı gúresi, qıyınshılıńlarǵa tózimliligi hám qaysarlıǵı nátiyjesinde erisedi. Usı roman tiykarında Qaraqalpaq Mámleketlik teatrında saxnalıq shıǵarmalar qoyılǵan bolsa, Ózbek film studiyası tárepinen «Qaysar qız» kino-filmi jaratıldı.

=== Roman-esseleri ===
==== «O dúnyadaǵı atama xatlar» ====
Avtordıń «O dúnyadaǵı atama xatlar» (1992) shıǵarması 
xalqımız basına dónip turǵan ekologiyalıq apatshılıqtıń aldın alıw hám onnan qutılıw ideyasına arnaladı. Usınday dúnyalıq mashqalalarš súwretlewde jazıwshı o dúnyadaǵı atasına yaǵnıy káramatlı babalarına bılayınsha múrájáát etedi hám olar menen ruwxıy sáwbetlesedi: «Keshir, ata, seniń menen eń bolmasa xat arqalı tillespesem, hár qıylı oylardan basım jarılıp ketiwi sózsiz. Ózimniń hám xalqımnıń basına túsken ekologiya apatınan basımnıń ishi ot háwirli dártlerge tolıp turıptı. Erke aqlıǵım, ruwxımdı tınısh qoy. Tirilerdiń máselesin tiriler sheshedi ǵoy — derseń bálkim, tirilerge talay-talay ayttım, hátte pútkil álemge esitiletuǵın biyik minberlerden de ayttım. Házir barlıq tiriler tek tiriler sıpatında qıymıldap, óz ara shawqımlasqanı bolmasa, bári gereń! Sen oǵırı mehirli insan ediń, bálkim birinshi aqlıǵıńnıń zarın esitip o dúnyadaǵı adamlardı oyatarsań».

Usılayınsha kitaptıń kompoziciyalıq qurılısı hám syujeti qaraqalpaqlar hám olardıń mákan jayları, A ral hám Ámiw haqqında ilimiy jańalıqlar menen birge ele hesh kim oqımaǵan, esitpegen qızıqlı ápsanalardan, jáne de ekologiyalıq apatshılıq sebepli awırıwǵa shatılǵan mıńlaǵan nawqaslardıń biriniń monologlarınan turadı. Shıǵarmanıń syujetinde paydalanılǵan bay materiallardan qaraqalpaq xalqınıń ótmishi hám búgini, keleshegine tiyisli bolǵan áhmiyetli mashqalalardš… beti ashılıp baradı. Kitaptaǵı hár bir epizodtan, diolog hám monologlardan el qayǵısına qabırǵası qayısıp hásiret shekken adamlardıń qaytalanbas obrazları menen ruwxıy kelbetin kóz aldımızǵa janlı elesletemiz.

=== Povestleri ===
==== «Sekretar» povesti ====
«Sekretar» — T. Qayıpbergenovtıń tuńǵısh povesti bolıp tabıladı. Povest 1956-jılı «Qaraqalpaqstan ádebiyatı hám isskustvosı» jurnalınıń 2—3—4-sanlarında járiyalanıwdan-aq jámiyetshiliktiń dıqqatın ózine tarta basladı. Shıǵarma 1976-jılı Qaraqalpaqstan ASSR Ministrler Soveti menen Jazıwshılar awqamınıń povestler ushın járiyalanǵan konkursında birinshi sıylıqtı jeńip alıwǵa miyasar boldı. 1958-jılı bolsa Qaraqalpaq mámleketlik baspası tárepinen óz aldına kitap bolıp basılıp shıqtı. Povest 1959-jılı ózbek tilinde Tashkentte, 1975, 1985-jıllarda eki ret 
rus tilinde Moskvada daǵazalandı.

Povest, haqıyqatında da, usı janrdıń qaraqalpaq prozasında ósip rawajlanıp, kámalatqa keliw jollarınan derek berip turatuǵın eń qunlı liro-epikalıq shıǵarmalardan bolıp tabıladı. Bunı povesttiń bay mazmunı menen ıqsham formasına talqı islew arqalı anıq seziwge boladı.

Povest ekinshi jer júzlik urıs dáwirindegi jas óspirim mektep oqıwshılarınıń turmısın súwretlewge baǵıshlanǵan.

Jazıwshı ata-anaları, tuwǵan-tuwısqanları frontqa ketip, olardıń ornın bildirmey, bir jeńnen qol, bir jaǵadan bas shıǵarıp, pidákerlik miynet etip atırǵan usı jas óspirimlerdiń obrazın jasaw arqalı urıs dáwiriniń qıyınshılıǵın, sol dáwirdegi awır sharayatlar sebepli erte erjetken balalar psixologiyasın, olardıń Watan azatlıǵın tezletiw ushın tılda islegen qaharmanlıq miynetlerin isenimli hám kórkem etip ashıp bergen.

Povestte balalar sanasındaǵı bul jaqsı sıpatlardıń qáliplestiriwshileri sıpatında kolxoz belsendileriniń, mektep direktorı Tájenniń, Atamurattıń anası Orazgúldiń, kolxozshı Temirxan atanıń obrazları sátli jasalınǵan. Avtor bul obrazlar arqalı urıs dáwirindegi jámiyetlik ómirdi, adamlar arasındaǵı qarım-qatnastı, jas áwladlarǵa berilip atırǵan tálim-tárbiyanı kórsetip beriw menen birge, awıldaǵı ómir kórinisin bir tutaslıqta súwretlep beriwge de háreket etken.

Povesttegi bunday ideyalar turmıstan tuwǵan haqıyqıy konfliktlerdiń tábiyǵıy rawajlanıp, shiylenisiw shegine jetip, isenimli sheshiliwin tapqan jónelislerinde ayrıqsha bir sheberlik hám kórkemlik penen ashıp beriledi. Máselen, Atamurattıń ayırım menmenlik ádetlerin saplastırıw, Serjannıń ójetlikti qoyıw, Ámettiń ákesi Ataxannıń satqınlıǵına arlanıw payıtındaǵı ózin ózi jeńiw ushın alıp barǵan dramatizmge tolı ishki gúresleri usınday turmısshań konfliktlerdiń belgileri bolıp tabıladı. Ásirese bul jaǵday Ámet obrazınıń jasalıwında ayqın kózge taslanadı.

=== «Muǵallımge raxmet» povesti ===
{{main|Muǵallimge raxmet}}
T. Qayıpbergenovtıń 1958-jılı «Jetkinshek» gazetasında járiyalanıp, 1959-jılı QQMB tárepinen óz aldına kitap bolıp basılıp shıqqan ekinshi «Muǵallimge raxmet» povesti tek «qaraqalpaq 
ádebiyatınıń ǵana emes, sol dáwirdegi pútkil keńes ádebiyatınıń eń jaqsı shıǵarmalarınıń biri» sıpatında bahalandı. Bul povesttiń ideyalıq-kórkemlik sapasına berilgen haqıyqıy baha edi. Sol ushın da povest kóp uzamay ózbek (1962, 1978), rus (1966, 1978, 1979), moldavan (1981), qazaq (1983) tillerine awdarılıp, óz aldına kitap halında basılıp shıǵa basladı. Avtorǵa bul povesti ushın 1971-jılı Hamza atındaǵı Ózbekstan mámleketlik sıylıǵınıń laureatlıǵı berildi. 

==== «Suwıq tamshı» povesti ====
Avtor dúnya xalıqları ádebiyatlarında keńnen taralǵan kórkem usıllardıń biri liro-psixologiyalıq súwretlew usılında «Suwıq tamshı» hám «Uyqısız túnler» povestlerin dóretti. Bul usıl povest qaharmanlarınıń basınan ótken waqıyalardı kóbinese olardıń ishki keshirmeleri, oy-tolǵanısları tiykarında kórkem súwretlewge baǵdarlanadı.

«Suwıq tamshı» povestiniń qaharmanı Kamal. Kamaldıń ákesi urısqa ketedi hám qaytıp kelmeydi. Onıń ákesi dushpan tárepke ótip ketken degen sóz taraydı. Bul sóz Kamaldıń júzin tómen qaratıp qoymastan, ol xalıqtıń arasında júriwge de qattı uyaladı. Jazıwshı Kamaldıń turmısındaǵı usı bir qıyın jaǵdaydı, onıń ishki keshirmeleri arqalı kórkem súwretleydi. Kamal shıǵarmada «satqınnıń balası» degen attan qutılıw ushın jan-táni menen hadal miynet etedi hám súygen qızı Ziyadanıń hadal muhabbatına hám xalıqtıń bekkem isenimine de erise aladı.

==== «Uyqısız túnler» povesti ====
«Uyqısız túnler» povestinde urısta júrgen qaraqalpaq jigiti orıs qızın órttiń ishinen alıp shıǵıp ólimnen qutqaradı hám onı balalar úyine tapsırıp Gúlzar Karakalpakova dep jazdıradı. Usı qız er jetip kámalǵa kelgennen keyin ózin ólimnen qutqarǵan áskerdi izlep Qaraqalpaqstanǵa keledi hám onıń menen ushırasıp óz minnetdarshılıǵın bildiredi. Bul jerden ómirlik joldas tapqan ol Qaraqalpaqstanda jasap qaladı. Bul shıǵarmalardaǵı Kamaldıń hám Gúlzardıń da ómir jolı qıyın hám mashaqatlı súwretlenedi. Jazıwshı álbette, buǵan olar ayıplı emes, urıs ayıplı degen juwmaqqa keledi hám urıstı qaralaydı.

== Jetiskenlikleri ==

== Derekler ==
{{derekler}}

== Sırtqı siltemeler ==
{{commonscat|Tólepbergen Qayıpbergenov}}
{{Tólepbergen Qayıpbergenov}}
{{Ózbekstan Qaharmanı sıylıǵın alǵan Qaraqalpaqstanlılar}}
{{Sırtqı siltemeler}}

{{DEFAULTSORT:Qayipbergenov, Tólepbergen}}
[[Kategoriya:Tólepbergen Qayıpbergenov]]
[[Kategoriya:Qaraqalpaq jazıwshıları]]
[[Kategoriya:Berdaq atındaǵı Qaraqalpaqstan Respublikası mámleketlik sıylıǵınıń laureatları]]
[[Kategoriya:Hamza atındaǵı Ózbekstan SSR mámleketlik sıylıǵınıń laureatları]]</text>
      <sha1>jbk5xz2l1ru5v83ehowoij5kdl0nt80</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Apple Inc.</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1000</id>
    <revision>
      <id>125349</id>
      <parentid>125238</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T21:30:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>125349</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="233980" sha1="lfbnwmfg4mory7boq2mnjfe2q7c02z9" xml:space="preserve">{| class=&quot;infobox vcard&quot; style=&quot;width: 22em; text-align: left;&quot;
| colspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align: center; font-size: 125%; font-weight: bold;&quot; class=&quot;fn org&quot; | Apple Inc.
|-
| colspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align: center;&quot; | [[Fayl:Apple_logo_black.svg|100px|Apple logotipi]]
|-
| colspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align: center;&quot; | 1998-jıldan berli qollanılıp kiyatırǵan Apple logotibi
|-
| colspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align: center;&quot; | [[Fayl:Aerial_view_of_Apple_Park_dllu.jpg|300px]]
|-
| colspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align: center;&quot; | [[Kaliforniya shtatı|Kaliforniya shtatınıń]] Kupertino qalasındaǵı kompaniyanıń bas keńsesi Apple Parktıń joqarıdan kórinisi
|-
| '''Burınǵı atamaları'''
|
*Apple Computer Company (1976–1977)
*Apple Computer, Inc. (1977–2007)
|-
| '''Kompaniya túri'''
| Ashıq akcionerlik jámiyet
|-
| '''Birjada sawda belgileri'''
| 
*Nasdaq: AAPL
*Nasdaq-100 komponenti
*DJIA komponenti
*S&amp;P 100 komponenti
*S&amp;P 500 komponenti
|-
| '''ISIN'''
| US0378331005
|-
| '''Tarawı'''
| 
*Tutınıwshı elektronikası
*Programmalıq támiynat xızmetleri
*Onlayn xızmetler
|-
| '''Dúzilgen sánesi'''
| [[1-aprel]], [[1976]]; Los-Altos, [[Kaliforniya shtatı|Kaliforniya]], [[Amerika Qurama Shtatları|AQSH]]
|-
| '''Tiykarın salǵanlar'''
|
*[[Stiv Djobs]]
*Stiv Voznyak
*Ronald Ueyn
|-
| '''Bas keńse'''
| 1 Apple Park Way, Kupertino, [[Kaliforniya shtatı|Kaliforniya]], [[Amerika Qurama Shtatları|AQSH]]
|-
| '''Dúkanlar sanı'''
| 535 [[Apple Store]] dúkanları (2025)
|-
| '''Xızmet kórsetiw aymaǵı'''
| Dúnya júzi boyınsha
|-
| '''Tiykarǵı tulǵalar'''
| 
*Tim Kuk (Bas direktor)
*Artur Levinson (direktorlar keńesiniń baslıǵı)
|-
| '''Ónimleri'''
|
*AirPods
*Apple TV
*Apple Watch
*iPad
*[[iPhone]]
*Mac
|-
| '''Xızmetleri'''
|
*[[App Store]]
*[[Apple Card]]
*[[Apple Music]]
*[[Apple Pay]]
*Apple TV+
*[[iCloud]]
|-
| '''Tabıs'''
| {{profit}} US$391 milliard (2024-finans jılı)
|-
| '''Operaciyalıq tabıs'''
| {{profit}} US$123 milliard (2024-finans jılı)
|-
| '''Taza tabıs'''
| {{decrease}} US$94 milliard (2024-finans jılı)
|-
| '''Barlıq aktivler'''
| {{profit}} US$365 milliard (2024-finans jılı)
|-
| '''Barlıq kapital'''
| {{decrease}} US$57 milliard (2024-finans jılı)
|-
| '''Xızmetkerler sanı'''
| 164,000 (2024-jıl)
|-
| '''[[Sıńar kompaniya|Sıńar kompaniyaları]]'''
| 
*Apple Studios
*Beats Electronics
*Beddit
*Braeburn Capital
*Claris
*Globalstar (20%)
|-
| '''ASN'''
| 714
|-
| '''Veb-saytı'''
| [https://www.apple.com apple.com]
|-
| colspan=&quot;2&quot; style=&quot;font-size: 85%;&quot; | Finans maǵlıwmatları 2024-jıldıń 28-sentyabrinde juwmaqlanǵan finans jılına tiyisli.
|}

'''Apple Inc.''' – Amerika kóp milletli korporaciyası hám texnologiya kompaniyası bolıp, onıń bas keńsesi [[Kaliforniya shtatı|Kaliforniya]] shtatınıń Kupertino qalasında, Silikon oypatlıǵında jaylasqan. Ol tiykarınan tutınıwshı elektronikası, [[programmalıq támiynat]] hám xızmetleri menen ataqlı. 1976-jılı [[Stiv Djobs]], Stiv Voznyak hám Ronald Ueyn tárepinen Apple Computer Company retinde shólkemlestirilgen, keyingi jılı Djobs hám Voznyak tárepinen Apple Computer, Inc. retinde dizimge alındı. 2007-jılı kompaniyanıń dıqqatı kompyuterlerden tutınıwshı elektronikasına keńeygenlikten, Apple Inc. dep qayta ataldı. Apple 2024-jılǵı finans jılında 391.04 milliard AQSH dolları tabıs penen eń iri texnologiya kompaniyası bolıp tabıladı.

Kompaniya Voznyaktıń Apple I jeke kompyuterin islep shıǵarıw hám satıw ushın shólkemlestirilgen. Onıń ekinshi kompyuteri, Apple II, dáslep kóplegen islep shıǵarılǵan mikrokompyuterlerdiń biri retinde eń kóp satılatuǵın ónimge aylandı. Apple 1983-jılı Lisa hám 1984-jılı Macintosh kompyuterlerin usındı, olar grafikalıq paydalanıwshı interfeysi hám tıshqanshanı qollanǵan dáslepki kompyuterlerdiń biri boldı. 1985-jılǵa kelip, kompaniya ishindegi mashqalalar sebepli Djobs NeXT kompaniyasın shólkemlestiriw ushın ketti, al Voznyak basqa joybarlarǵa ketti; Djon Skalli on jıldan aslam waqıt dawamında bas direktor lawazımın atqardı. 1990-jılları Apple jeke kompyuter sanaatında [[Microsoft Windows]] [[Operaciyalıq sistema|operaciyalıq sisteması]] hám [[Intel]] processorlı JK klonlarınıń arzan bahalı duopoliyasına salıstırǵanda ádewir bazar úlesin joǵalttı. 1997-jılı Apple bankrotlıqqa bir neshe hápte qalǵan edi. Sátsiz operaciyalıq sistema strategiyasın sheshiw ushın, ol NeXT kompaniyasın satıp aldı, bul Djobstı kompaniyaǵa qaytarıwǵa alıp keldi. Ol keyingi on jıl ishinde iMac, iPod, [[iPhone]] hám iPad qurılmaların úlken maqtawǵa ılayıq etip usınıw, sonday-aq [[iTunes Store]] dúkanın iske qosıw, «Basqasha oyla» reklama kampaniyasın baslaw hám [[Apple Store]] usaqlap satıw tarmaǵın ashıw arqalı Appledı qaytadan paydalılıqqa qaytardı. Bul háreketler Appledı shama menen 2010-jıldan baslap dúnyadaǵı eń qımbat brendlerdiń biri bolıwın támiyinledi. Djobs 2011-jılı densawlıǵına baylanıslı lawazımınan ketti hám eki aydan soń qaytıs boldı; onıń ornına bas direktor lawazımına Tim Kuk keldi.

Apple ónimler qatarına iPhone, iPad, Apple Watch, Mac hám Apple TV sıyaqlı kóshpeli hám úy apparatlıq támiynatı; [[iOS]], iPadOS hám macOS sıyaqlı operaciyalıq sistemalar; hám [[Apple Pay]], [[iCloud]], sonday-aq Apple Music hám Apple TV+ sıyaqlı multimediyalıq aǵımlı xızmetler kiredi. Apple Amerikadaǵı bes úlken informaciyalıq texnologiya kompaniyalarınıń biri bolıp tabıladı; kóbinese 2011-jıldan baslap,[b] Apple dúnyadaǵı bazar kapitalizaciyası boyınsha eń iri kompaniya bolıp kelgen, al 2023-jılǵa kelip, payda boyınsha eń iri óndiriwshi kompaniya, satılǵan birlikler boyınsha tórtinshi eń iri jeke kompyuter jetkiziwshi, eń iri planshet kompyuterler jetkiziwshi hám dúnyadaǵı eń iri mobil telefonlar jetkiziwshi bolıp tabıladı. Apple 2018-jılı bahası 1 trillion dollardan asqan birinshi AQSH akcionerlik kompaniyası boldı hám 2024-jıldıń dekabr ayına kelip, onıń bahası 3,74 trillion dollardan astı. Apple Nasdaq birjasındaǵı eń iri kompaniya bolıp, onda «AAPL» belgisi astında sawda isleydi.

Apple óz jallawshılarınıń miynet ámeliyatları, kásiplik awqamlar menen qarım-qatnası, ekologiyalıq ámeliyatları hám básekige qarsı ámeliyatlar menen materiallardı alıw usılların óz ishine alǵan biznes etikası boyınsha sınǵa ushıraǵan. Soǵan qaramastan, kompaniyanıń úlken qollap-quwatlawshılar toparı bar hám brend sadıqlıǵınıń joqarı dárejesinen paydalanadı.

== Tariyxı ==

=== 1976–1980: Shólkemlestiriw hám korporaciya bolıw ===
[[File:Apple Garage.jpg|thumb|left|1976-jılı Stiv Djobs hám Stiv Voznyak Kaliforniya shtatınıń Los-Altos qalasındaǵı Krist-drayvta jaylasqan Djobstıń ata-anasınıń úyinde Apple kompaniyasın birge shólkemlestirdi.{{Sfn|Linzmayer|2004|pages=6–8}} Voznyak kompaniyanıń garajda qurılǵanı haqqındaǵı keń tarqalǵan pikirdi «azǵana ápsana» dep atadı,&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Gibbs |first=Samuel |date=December 5, 2014 |title=Steve Wozniak: Apple starting in a garage is a myth |url=https://www.theguardian.com/technology/2014/dec/05/steve-wozniak-apple-starting-in-a-garage-is-a-myth |archive-url=https://web.archive.org/web/20150425011132/https://www.theguardian.com/technology/2014/dec/05/steve-wozniak-apple-starting-in-a-garage-is-a-myth |archive-date=April 25, 2015 |access-date=November 12, 2019 |website=[[The Guardian]]}}&lt;/ref&gt; biraq jataq bólme tarlıq etip baslaǵanda, olar ayırım jumısların garajǵa kóshirdi.&lt;ref name=&quot;Linzmayer01&quot;&gt;{{Cite news |last=Linzmayer |first=Owen W. |title=Apple Confidential: The Real Story of Apple Computer, Inc |work=The Denver Post |url=http://extras.denverpost.com/books/chap0411h.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414125259/http://extras.denverpost.com/books/chap0411h.htm |archive-date=April 14, 2012}}&lt;/ref&gt;]]

[[File:2019-08-04 Apple I computer.jpg|thumb|Apple I - bul Apple kompaniyasınıń dáslepki ónimi bolıp, Voznyak tárepinen islep shıǵarılǵan hám zárúr [[Kompyuter klaviaturası|klaviatura]], [[Kompyuter monitorı|monitor]], quwat blogı hám qosımsha korpussız jıynalǵan sxema taxtası túrinde satılǵan.]]
'''Apple Computer Company''' 1976-jılı 1-aprelde Stiv Djobs, Stiv Voznyak hám Ronald Ueyn tárepinen sheriklik retinde shólkemlestirildi.{{Sfn|Linzmayer|2004|pages=6–8}}&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Williams |first=Rhiannon |date=April 1, 2015 |title=Apple celebrates 39th year on April 1 |work=[[The Daily Telegraph|The Telegraph]] |url=https://www.telegraph.co.uk/technology/apple/11507451/Apple-celebrates-39th-year-on-April-1.html |url-status=live |url-access=subscription |access-date=July 9, 2017 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220110/https://www.telegraph.co.uk/technology/apple/11507451/Apple-celebrates-39th-year-on-April-1.html |archive-date=January 10, 2022}}{{cbignore}}&lt;/ref&gt; Kompaniyanıń birinshi ónimi - Apple I kompyuteri bolıp, onı tolıǵı menen Voznyak dizayn islegen hám qoldan islegen.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=September 28, 2006 |title=Apple co-founder tells his side of the story |url=https://www.smh.com.au/news/laptops--desktops/wozniak-tells-his-side-of-the-story/2006/09/28/1159337270259.html |access-date=July 9, 2017 |website=[[The Sydney Morning Herald]] |archive-date=July 3, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170703154618/http://www.smh.com.au/news/laptops--desktops/wozniak-tells-his-side-of-the-story/2006/09/28/1159337270259.html |url-status=live}}; {{Cite news |title=A Chat with Computing Pioneer Steve Wozniak |url=https://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=6167297 |website=[[NPR]] |date=September 29, 2006 |access-date=July 9, 2017 |archive-date=March 27, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190327091333/https://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=6167297 |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Onıń jaratılıwın qarjılandırıw ushın Djobs óziniń Volkswagen avtobusın, al Voznyak bolsa HP-65 kalkulyatorın sattı.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Isaacson |first=Walter |url=https://books.google.com/books?id=26ev_abfrU8C |title=Steve Jobs: The Exclusive Biography |date=October 24, 2011 |publisher=Little, Brown Book Group |isbn=978-0-7481-3132-7 |language=en}}&lt;/ref&gt; Ekewi de tolıq satıw bahasın almadı, biraq ulıwma 1,300 dollar (2024-jılǵa kelip 7,200 dollarǵa teń) tabıs taptı. Voznyak birinshi Apple I prototipin 1976-jıldıń iyul ayında Homebrew Computer Club-ta tanıstırdı.&lt;ref&gt;{{Harvnb|O'Grady|2009|pages=2–3}}; {{Cite web |title=The Homebrew Computer Club |url=http://www.computerhistory.org/revolution/personal-computers/17/312 |access-date=July 9, 2017 |publisher=[[Computer History Museum]] |archive-date=March 27, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190327102109/https://www.computerhistory.org/revolution/personal-computers/17/312 |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Apple I oraylıq processor (CPU), yad (RAM) hám tiykarǵı tekstli-video chipleri bar tiykarǵı plata retinde satıldı – bul tolıq jeke kompyuter retinde bazarda ele usınılmaǵan tiykarǵı jıynaqlı koncepciyası edi.&lt;ref&gt;{{Cite magazine |last=Kahney |first=Leander |date=November 19, 2002 |title=Rebuilding an Apple From the Past |language=en-US |magazine=Wired |url=https://www.wired.com/2002/12/56426/ |access-date=November 7, 2022 |issn=1059-1028 |archive-date=November 7, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221107195134/https://www.wired.com/2002/12/56426/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Ol dáslepki tanıstırılǵannan keyin tez arada 666.66 dollarǵa (2024-jılǵa kelip 3,700 dollarǵa teń) bahalandı.&lt;ref&gt;{{Cite news |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/technology/7091190.stm |work=[[BBC News]] |title=Building the digital age |access-date=January 19, 2008 |date=November 15, 2007 |archive-date=November 28, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171128173707/http://news.bbc.co.uk/2/hi/technology/7091190.stm |url-status=live}}; {{Cite web |title=Apple I |url=http://staging.computerhistory.org/exhibits/highlights/apple1.shtml |archive-url=https://web.archive.org/web/20070326115844/http://staging.computerhistory.org/exhibits/highlights/apple1.shtml |archive-date=March 26, 2007 |access-date=January 19, 2008 |publisher=[[Computer History Museum]]}}; [https://web.archive.org/web/20170204212503/http://www.g4tv.com/gamemakers/episodes/3781/Apple_II.html Game Makers (TV Show)]: Apple II. Originally aired January 6, 2005; {{Cite web |url=http://www.macmothership.com/gallery/newads7/1976apple1.jpg |title=Picture of original ad featuring US666.66 price|access-date=January 21, 2008|archive-date=January 15, 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200115222510/http://www.macmothership.com/gallery/newads7/1976apple1.jpg|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;iWoz&quot;&gt;{{Cite book |last1=Wozniak |first1=Steve |title=iWoz: Computer Geek to Cult Icon: How I Invented the Personal Computer, Co-Founded Apple, and Had Fun Doing It |title-link=iWoz: Computer Geek to Cult Icon: How I Invented the Personal Computer, Co-Founded Apple, and Had Fun Doing It |last2=Smith |first2=Gina |publisher=[[W. W. Norton &amp; Company]] |year=2006 |isbn=978-0-393-06143-7 |oclc=502898652 |author-link=Steve Wozniak |author-link2=Gina Smith (author)}}&lt;/ref&gt; Voznyak keyinirek 666 sanındaǵı haywannıń belgisiniń tosınnan ekenliginen xabarı bolmaǵanın hám bul bahanı «qaytalanatuǵın sanlardı» unatqanı ushın oylap tapqanın ayttı.&lt;ref name=&quot;VintageNews&quot;&gt;{{Cite news |last=Blazeski |first=Goran |date=November 25, 2017 |title=Apple-1, Steve Wozniak's hand-built creation, was Apple's first official product, priced at $666.66 |work=The Vintage News |url=https://www.thevintagenews.com/2017/11/25/apples-first-official-product-was-priced-at-666-66 |access-date=November 24, 2019 |archive-date=July 26, 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200726090158/https://www.thevintagenews.com/2017/11/25/apples-first-official-product-was-priced-at-666-66/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

'''Apple Computer, Inc.''' 1977-jılı 3-yanvarda Kaliforniyanıń Kupertino qalasında rásmiy túrde dizimge alındı, bul waqıtta Ueyn kompaniyadan ketken edi, ol kompaniyanı birgelikte qurǵannan 12 kún ótkennen soń óz úlesin Djobs hám Voznyak-qa 800 dollarǵa satıp jibergen. Multimillioner Mayk Markkula Appledı dizimge alıw barısında Djobs hám Voznyak-qa zárúrli biznes tájiriybe hám 250,000 dollar (2024-jılǵı 1,297,000 dollarǵa teń) qarjı menen járdem berdi.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=January 6, 1998 |title=Apple chronology |url=https://money.cnn.com/1998/01/06/technology/apple_chrono |access-date=May 2, 2017 |publisher=[[CNNMoney]] |archive-date=May 25, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170525081036/http://money.cnn.com/1998/01/06/technology/apple_chrono/ |url-status=live}}; {{Cite web |first=Ben |last=Gilbert |title=Where are the first 10 Apple employees today? |url=http://www.businessinsider.com/the-first-10-apple-employees-2016-12 |website=[[Business Insider]] |date=December 26, 2016 |access-date=May 2, 2017 |archive-date=March 30, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190330085628/https://www.businessinsider.com/the-first-10-apple-employees-2016-12 |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Jumıs islewdiń dáslepki bes jılında tabıs tez ósti, shama menen hár tórt ayda eki ese kóbeydi. 1977-jıldıń sentyabrinen 1980-jıldıń sentyabrine shekem jıllıq satıw kólemi 775,000 dollardan 118 million AQSH dollarına shekem ósti, bul ortasha jıllıq ósiw páti 533% degendi ańlatadı.&lt;ref&gt;[[Infinite Loop]] {{Cite book|author-link=Michael S. Malone|first=Michael S.|last=Malone|year=1999|title=Infinite loop: how the world's most insanely great computer company went insane|isbn=978-0-385-48684-2|oclc=971131326|url=https://archive.org/details/infiniteloophoww00malo|location=New York|publisher=Currency/Doubleday|page=157}}; {{Cite web|url=https://news.fastcompany.com/apples-sales-grew-150x-between-1977-1980-4001956|title=Apple's sales grew 150x between 1977–1980|archive-url=https://web.archive.org/web/20170525081616/https://news.fastcompany.com/apples-sales-grew-150x-between-1977-1980-4001956|archive-date=May 25, 2017|last=McCracken|first=Harry|date=April 1, 2016|access-date=May 2, 2017|website=[[Fast Company]]|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

Sonday-aq Voznyak tárepinen dizayn islengen Apple II 1977-jılı 16-aprelde birinshi West Coast Computer Faire kórgizbesinde kórsetildi.{{Sfn|Linzmayer|2004|page=12}} Ol óziniń tiykarǵı básekilesi TRS-80 hám Commodore PET-ten simvollıq yacheykalarǵa tiykarlanǵan reńli grafikası hám ashıq arxitekturası menen ayırmashılıq qıladı. Apple I hám dáslepki Apple II modelleri saqlaw qurılması sıpatında ádettegi audio kassetalardı paydalanǵan, olar 1978-jılı 5+1⁄4 dyuymli disketa diskovodı hám Disk II dep atalǵan interfeys tárepinen almastırıldı.{{Sfn|Linzmayer|2004|pages=13–15}}&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Weyhrich |first=Steven |date=April 21, 2002 |title=Apple II History Chapter 4 |url=http://apple2history.org/history/ah04 |access-date=August 18, 2008 |archive-date=August 1, 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100801191644/http://apple2history.org/history/ah04/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

[[File:Apple II Plus cropped.jpg|thumb|left|1977-jılı shıǵarılǵan hám tiykarınan Voznyak tárepinen dizayn islengen Apple II kompaniyanıń birinshi úlken tabısı boldı.]]
Apple II biznes dúnyasınıń birinshi «killer qosımshası» VisiCalc programması ushın stol ústi platforması sıpatında tańlandı. VisiCalc - bul 1979-jılı shıǵarılǵan elektron keste programması.{{Sfn|Linzmayer|2004|pages=13–15}} VisiCalc Apple II ushın biznes bazarın jarattı hám úy paydalanıwshılarına Apple II satıp alıwdıń qosımsha sebebin berdi: keńse menen úylesimlilik,{{Sfn|Linzmayer|2004|pages=13–15}} biraq Apple II bazar úlesi Atari, Commodore hám Tandy sıyaqlı básekilesler tárepinen islep shıǵarılǵan úy kompyuterlerinen artta qaldı.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Bagnall |first=Brian |title=On the Edge: The Spectacular Rise and Fall of Commodore |publisher=Variant Press |year=2005 |isbn=978-0-9738649-0-8 |pages=109–112}}; [http://www.jeremyreimer.com/total_share.html Personal Computer Market Share: 1975–2004] {{Webarchive |url=https://web.archive.org/web/20120606003537/http://www.jeremyreimer.com/total_share.html |date=June 6, 2012}} The figures show Mac higher, but that is not a single model.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://arstechnica.com/features/2005/12/total-share/ |title=Total share: 30 years of personal computer market share figures |first=Jeremy |last=Reimer |date=December 15, 2005 |website=Ars Technica |accessdate=September 1, 2023|archive-date=June 7, 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120607023023/http://arstechnica.com/features/2005/12/total-share/|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

1980-jılı 12-dekabrde Apple tolıǵı menen elektron NASDAQ birjasında dáslepki jámiyetlik usınıs (IPO) penen shıqtı, hár bir akciyanı 22 dollardan (2022-jıldıń 3-sentyabrine shekemgi akciya bóliniwlerin esapqa alǵanda $.10) 4.6 million akciya sattı,&lt;ref name=&quot;Apple FAQ&quot;&gt;{{Cite web|url=https://investor.apple.com/faq/default.aspx|title=Frequently Asked Questions|archive-url=https://web.archive.org/web/20200312205405/https://investor.apple.com/faq/default.aspx|archive-date=March 12, 2020|publisher=Apple Inc.|access-date=January 19, 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt; bul 100 million dollardan artıq kapital jarattı, bul 1956-jıldan berli Ford Motor Company kompaniyasınan keyingi eń úlken IPO boldı&lt;ref name=&quot;EDNAAPLSTOCK&quot;&gt;{{Cite web |last=Deffree |first=Suzanne |date=December 12, 2018 |title=Apple IPO makes instant millionaires, December 12, 1980 |url=https://www.edn.com/electronics-blogs/edn-moments/4403276/Apple-IPO-makes-instant-millionaires--December-12--1980 |access-date=May 16, 2019 |archive-date=June 10, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190610002442/https://www.edn.com/electronics-blogs/edn-moments/4403276/Apple-IPO-makes-instant-millionaires--December-12--1980 |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Kúnniń aqırına kelip, akciya bahası 29 dollarǵa&lt;ref name=&quot;DEDIPO&quot;&gt;{{Cite web |last=Dilger |first=Daniel Eran |date=December 12, 2013 |title=Apple, Inc. stock IPO created 300 millionaires 33 years ago today |url=http://appleinsider.com/articles/13/12/12/apple-inc-stock-ipo-created-300-millionaires-33-years-ago-today |access-date=April 18, 2017 |website=[[AppleInsider]] |archive-date=March 30, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190330102914/https://appleinsider.com/articles/13/12/12/apple-inc-stock-ipo-created-300-millionaires-33-years-ago-today |url-status=live}}&lt;/ref&gt; hám bazar kapitalizaciyası 1.778 milliard dollarǵa&lt;ref name=&quot;EDNAAPLSTOCK&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;DEDIPO&quot; /&gt; jetip, Djobs hám Voznyak qosılǵan shama menen 300 millioner payda boldı.

=== 1980–1990: Macintosh penen jetiskenlik ===
[[File:Steve Jobs and Macintosh computer, January 1984, by Bernard Gotfryd - edited 2.jpg|thumb|1984-jılı [[Stiv Djobs]] Macintosh penen, integraciyalanǵan [[grafikalıq paydalanıwshı interfeysi]] hám tıshqanshası bar birinshi ǵalabalıq bazardaǵı jeke kompyuter menen.]]
1979-jıldıń dekabr ayında Stiv Djobs hám Djef Raskin qosılǵan Apple xızmetkerleri Xerox PARC-qa bardı, onda olar [[grafikalıq paydalanıwshı interfeysi]] (GUI) bar Xerox Alto-nı kórdi. Keyin Apple PARC texnologiyasına kiriw múmkinshiligi boyınsha kelisimge keldi, bul Apple kompaniyasına artıqmashlıqlı bahada akciyalardı satıp alıw múmkinshiligin berdi. Bul sapar Djobsqa Apple ónimlerinde GUI engiziwge tásir etti, Apple Lisa menen baslap. Ǵalabalıq bazarǵa shıǵarılǵan GUI kompyuteri retinde novator bolıwına qaramastan, Lisa joqarı bahası hám sheklengen programmalıq támiynat múmkinshilikleri sebepli kommerciyalıq sátsizlikke ushıradı.

Djobs, Lisa komandasınan shıǵarılǵanına ashıwlanıp, kompaniyanıń Macintosh bólimin óz qolına aldı. Voznyak hám Raskin Macintosh-tı Apple II sıyaqlı tekstke tiykarlanǵan interfeysi bar arzan kompyuter etip jobalastırǵan edi, biraq 1981-jılǵı samolyot apatı Voznyaktıń joybardan sheginiwine májbúr etti. Djobs tez arada Macintosh-tı Lisa-dan arzanıraq bolatuǵın grafikalıq sistema retinde qayta anıqladı, burınǵı bóliminiń bahasın tómenletip.&lt;ref name=&quot;TheVerge&quot;&gt;{{Cite web |date=June 27, 2013 |title=Steve Wozniak on Newton, Tesla, and why the original Macintosh was a 'lousy' product |url=https://www.theverge.com/2013/6/27/4468314/steve-wozniak-on-how-the-newton-changed-his-life |archive-url=https://web.archive.org/web/20160312014832/http://www.theverge.com/2013/6/27/4468314/steve-wozniak-on-how-the-newton-changed-his-life |archive-date=March 12, 2016 |access-date=June 25, 2018}}&lt;/ref&gt; Sonday-aq, Djobs sol waqıtta kompaniyanıń kópshilik tabısın keltirip atırǵan Apple II bólimine de jaqtırmay qaradı.&lt;ref name=&quot;rice19850415&quot; /&gt;

1984-jılı Apple Macintosh-tı iske qostı, ol [[programmalastırıw tili]] bolmaǵan birinshi jeke kompyuter edi.&lt;ref name=&quot;IsProgramingObsolete&quot;&gt;{{Cite web |last=Harvey |first=Brian |date=1994 |title=Is Programing Obsolete? |url=http://www.eecs.berkeley.edu/~bh/obsolete.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131005000323/http://www.eecs.berkeley.edu/~bh/obsolete.html |archive-date=October 5, 2013 |access-date=June 14, 2013 |publisher=Electrical Engineering and Computer Sciences, [[University of California, Berkeley]]}}&lt;/ref&gt; Onıń debyutı «1984» dep atalǵan, Ridli Skott tárepinen rejissyorlıq etilgen hám 1984-jıl 22-yanvarda Super Bowl XVIII-diń úshinshi shereginde kórsetilgen 1.5 million AQSH dollarlıq telereklama menen belgilendi.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Friedman |first=Ted |title=Apple's 1984: The Introduction of the Macintosh in the Cultural History of Personal Computers |url=http://www.duke.edu/~tlove/mac.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121014051705/http://www.duke.edu/~tlove/mac.htm |archive-date=October 14, 2012}}&lt;/ref&gt; Bul Apple kompaniyasınıń tabısı ushın ayrıqsha waqıya dep bahalandı&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Maney |first=Kevin |date=January 28, 2004 |title=Apple's '1984' Super Bowl commercial still stands as watershed event |work=[[USA Today]] |url=https://usatoday30.usatoday.com/tech/columnist/kevinmaney/2004-01-28-maney_x.htm |access-date=April 18, 2017 |archive-date=March 13, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180313054828/https://usatoday30.usatoday.com/tech/columnist/kevinmaney/2004-01-28-maney_x.htm |url-status=live}}&lt;/ref&gt; hám CNN tárepinen «shedevr»,&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Leopold |first=Todd |date=February 3, 2006 |title=Why 2006 isn't like '1984' |url=https://edition.cnn.com/2006/SHOWBIZ/02/02/eye.ent.commercials/ |access-date=April 18, 2017 |publisher=[[CNN]] |archive-date=April 5, 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140405133016/http://edition.cnn.com/2006/SHOWBIZ/02/02/eye.ent.commercials |url-status=live}}&lt;/ref&gt; al TV Guide tárepinen barlıq waqıtlardaǵı eń ullı telereklamalardıń biri dep tán alındı.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=October 12, 1999 |title=The greatest commercials of all time |url=https://www.tvguide.com/tv/magazine/990628/ftr6.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/19991012071246/http://www.tvguide.com/tv/magazine/990628/ftr6.asp |archive-date=October 12, 1999 |access-date=April 18, 2017 |website=[[TV Guide]]}}; {{Cite web |first=Aaron |last=Taube |title=How The Greatest Super Bowl Ad Ever – Apple's '1984' – Almost Didn't Make It To Air |url=http://www.businessinsider.com/apple-super-bowl-retrospective-2014-1 |website=[[Business Insider]] |date=January 22, 2014 |access-date=April 18, 2017 |archive-date=March 30, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190330104642/https://www.businessinsider.com/apple-super-bowl-retrospective-2014-1 |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Reklama Macintoshqa úlken qızıǵıwshılıq payda etti, hám dáslepki satıwlar jaqsı boldı, biraq úsh aydan keyin pikirler kele baslaǵanda satıwlar ádewir tómenley basladı. Djobs 128 kilobayt RAM talap etken edi, bul onıń tezligin hám programmalıq támiynatın sheklep, 1,000 dollar (2024-jılda 3,000 dollarǵa teń) bahaǵa umtılıwǵa alıp keldi. Macintosh 2,495 dollarǵa (2024-jılda 7,600 dollarǵa teń) satıldı, bul baha áste islewi sebepli sınshılar tárepinen qattı sınǵa alındı.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Linzmayer|2004|page=98}}; {{Harvnb|Swaine|2014|pages=441–443}}; {{Cite book |last=Isaacson |first=Walter |title=Steve Jobs |title-link=Steve Jobs (book) |publisher=[[Simon and Schuster]] |year=2015 |isbn=978-1-5011-2762-5}} pp. 186–187; {{Cite book |first=Andy |last=Hertzfeld |year=2005 |title=Revolution in The Valley: The Insanely Great Story of How the Mac Was Made |publisher=O'Reilly Media |isbn=978-0-596-00719-5}}&lt;/ref&gt; 1985-jıldıń basında bul satıwlardıń tómenlewi Stiv Djobs penen eki jıl burın Pepsi kompaniyasınan Djobstıń «Siz ómirińizdiń qalǵan bólegin qant suwın satıwǵa arnaysız ba, yamasa meniń menen birge dúnyanı ózgertesiz be?»&lt;ref&gt;{{Harvnb|Linzmayer|2004|page=156}}; {{Harvnb|Isaacson|2015|pages=153–154}}&lt;/ref&gt; degen sózleri menen shaqırılǵan CEO Djon Skalli arasında biylik gúresin qozǵadı.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Gallo |first=Carmine |date=January 22, 2014 |title=How Steve Jobs And Bill Gates Inspired John Sculley To Pursue The 'Noble Cause |url=https://www.forbes.com/sites/carminegallo/2016/11/12/how-steve-jobs-and-bill-gates-inspired-john-sculley-to-pursue-the-noble-cause/#9eaee3232bd5 |access-date=March 31, 2019 |website=[[Forbes]] |archive-date=March 31, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190331065556/https://www.forbes.com/sites/carminegallo/2016/11/12/how-steve-jobs-and-bill-gates-inspired-john-sculley-to-pursue-the-noble-cause/#9eaee3232bd5 |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Skalli Apple direktorlar keńesiniń bir awızdan qollawı menen Djobstı Macintosh bóliminiń basshısı lawazımınan bosattı.&lt;ref&gt;{{Cite book |last1=Schlender |first1=Brent |title=Becoming Steve Jobs: The Evolution of a Reckless Upstart into a Visionary Leader |last2=Tetzeli |first2=Rick |date=2016 |publisher=Crown Business; Reprint edition |isbn=978-0-385-34742-6 |ref={{harvid|Schlender|2016}} |pages=87–92}}; {{Harvnb|Linzmayer|2004|page=156}}&lt;/ref&gt;

Direktorlar keńesi Skallige Djobstı hám onıń sınaqtan ótpegen ónimlerge qımbat kirisiwlerdi baslaw múmkinshiligin sheklewdi tapsırdı. Skallidiń basqarıwına boysınıwdıń ornına, Djobs onı basshılıqtan shetletiwge urındı.{{Sfn|Linzmayer|2004|pages=156–157}} Jan-Lui Gasse Skallige Djobstıń direktorlar keńesinde awdarıspaq shólkemlestiriwge urınıp atırǵanın xabarladı hám shuǵıl jıynalısqa shaqırdı, onda Apple kompaniyasınıń atqarıwshı xızmetkerleri Skallidiń tárepin alıp, Djobstı barlıq operaciyalıq wazıypalardan bosattı.{{Sfn|Linzmayer|2004|pages=156–157}} Djobs 1985-jıldıń sentyabr ayında Apple kompaniyasınan ketti hám NeXT kompaniyasın shólkemlestiriw ushın bir neshe Apple xızmetkerlerin ózi menen birge alıp ketti.&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Spector |first=G |date=September 24, 1985 |title=Apple's Jobs Starts New Firm, Targets Education Market |page=109 |work=[[PC Week]]}}&lt;/ref&gt; Voznyak ta 1985-jıldıń basında basqa joybarlar menen shuǵıllanıw ushın Apple kompaniyasındaǵı aktiv jumısınan ketken edi, Apple II bólimine kompaniyanıń qatnasına narazılıǵın bildirip hám kompaniya «sońǵı bes jıl dawamında nadurıs baǵıtta ketip atır» dep aytqan edi.&lt;ref name=&quot;rice19850415&quot;&gt;{{Cite news |last=Rice |first=Valerie |date=April 15, 1985 |title=Unrecognized Apple II Employees Exit |page=35 |work=[[InfoWorld]] |url=https://books.google.com/books?id=zC4EAAAAMBAJ&amp;pg=PA35 |access-date=November 6, 2017 |archive-date=March 1, 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230301054845/https://books.google.com/books?id=zC4EAAAAMBAJ&amp;pg=PA35 |url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;wozemployee&quot;&gt;{{Cite news |date=January 3, 2018 |title=I Never Left Apple |language=en-US |work=Offally Woz |url=http://woz.org/letters/never-left-apple |access-date=October 2, 2018 |archive-date=October 2, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181002215223/http://woz.org/letters/never-left-apple/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news |title=CNN.com Video |work=[[CNN]] |url=http://www.cnn.com/video/?/video/bestoftv/2011/08/25/exp.piers.wozniak.jobs.reaction.cnn |access-date=March 27, 2019 |archive-date=February 3, 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140203113642/http://www.cnn.com/video/?%2Fvideo%2Fbestoftv%2F2011%2F08%2F25%2Fexp.piers.wozniak.jobs.reaction.cnn |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Voznyak Apple kompaniyasında wákil sıpatında jumıs islewin dawam etti, jılına shama menen 120,000 dollar kóleminde stipendiya alıp turdı.&lt;ref name=&quot;wozemployee&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;iWoz&quot; /&gt; Djobs hám Voznyak ketkennen keyin de Apple kompaniyasınıń akcionerleri bolıp qaldı.&lt;ref name=&quot;wozstock&quot;&gt;[http://www.fool.com/research/2000/features000302.htm Apple's ''Other'' Steve (Stock Research)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061019134707/http://www.fool.com/research/2000/features000302.htm|date=October 19, 2006}} March 2, 2000, [[The Motley Fool]].&lt;/ref&gt;

1985-jılı Djobs hám Voznyak ketkennen keyin, Skalli sol jılı yadı tórt ese kóp bolǵan Macintosh 512K kompyuterin shıǵardı hám birinshi aqılǵa muwapıq bahadaǵı PostScript lazer printeri LaserWriter'di tanıstırdı. Sonday-aq, PostScript tiliniń artıqmashılıqlarınan paydalanǵan dáslepki stol ústi baspa qosımshası PageMaker, Aldus Corporation tárepinen 1985-jıldıń iyul ayında shıǵarıldı.{{Sfn|Linzmayer|2004|pages=158–159}} Macintosh, LaserWriter hám PageMaker birikpesiniń stol ústi baspa bazarın jaratıwǵa sebepshi bolǵanı aytıladı.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=The History of Desktop Publishing |url=https://www.lifewire.com/when-was-desktop-publishing-invented-1073863 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210227131823/https://www.lifewire.com/when-was-desktop-publishing-invented-1073863 |archive-date=February 27, 2021 |access-date=April 30, 2007 |publisher=[[Lifewire]]}}&lt;/ref&gt;

Stol ústi baspa bazarındaǵı bul ústem poziciya&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Swaine |first=Michael |title=Fire in the Valley: The Birth and Death of the Personal Computer |publisher=Pragmatic Bookshelf |year=2014 |isbn=978-1-68050-352-4}} pp. 359–363&lt;/ref&gt; kompaniyaǵa joqarı bahalı segmentlerine itibar qaratıwǵa múmkinshilik berdi, bul «joqarı-oń siyasatı» dep atalıp, baha hám payda diagrammasındaǵı ornı menen baylanıslı edi. Joqarıraq baha noqatlarında satılatuǵın jańa modeller joqarı payda shegarasın usındı hám tájiriybeli paydalanıwshılar tezliktiń hár bir artıwın qabıl etkenlikten, ulıwma satıwlarǵa hesh qanday tásir etpegendey kórindi. Ayırımlar ózlerin bazardan shıǵarıp taslawı múmkin dep táshiwishlense de, 1980-jıllardıń ortasına kelip «joqarı-oń siyasatı» tolıq kúshke kirdi, bul Jan-Lui Gasseniń Macintosh II kompyuteriniń 55% payda shegine tiykarlanǵan «eliw bes yamasa ólim» uranına baylanıslı edi.&lt;ref name=&quot;insidestoryCarlton&quot;&gt;{{Cite book |last=Carlton |first=Jim |url=https://archive.org/details/appleinsidestory00carl |title=Apple: The inside story of intrigue, egomania, and business blunders |publisher=[[Random House]] |year=1997 |isbn=978-0-8129-2851-8 |location=New York}}&lt;/ref&gt;

Bul siyasat 1980-jıllardıń aqırında keri tásir ete basladı, sebebi IBM PC úylesimli kompyuterlerde Macintoshtıń ayırım funkciyalarına iye bolǵan, biraq ádewir arzan bahadaǵı stol ústi baspa programmaları payda boldı. Kompaniya stol ústi baspa bazarındaǵı ústem poziciyasınan ayrıldı hám Apple ónimlerin endi satıp ala almaytuǵın kóplegen dáslepki tutınıwshı bazasınan alıslap ketti. 1989-jılǵı Rojdestvo máwsimi kompaniya tariyxında birinshi ret satıwlardıń tómenlewi menen belgilendi, bul Apple akciyalarınıń bahasınıń 20% tómenlewine alıp keldi.&lt;ref name=&quot;insidestoryCarlton&quot; /&gt; Usı dáwir dawamında Skalli menen Gasse arasındaǵı qatnasıqlar jamanlastı, bul Skallidiń 1990-jıldıń yanvar ayında Maykl Spindlerdi bas operaciyalıq direktor etip tayınlaw arqalı Gasseni lawazımınan túsiriwine alıp keldi.{{Sfn|Linzmayer|2004|page=184–185}} Sol jılı Gasse kompaniyadan ketip, básekiles Be Inc. kompaniyasın shólkemlestiredi&lt;nowiki/&gt;[[Be Inc.|.]]{{Sfn|Linzmayer|2004|page=160}}

=== 1990–1997: Qulaw hám qayta shólkemlestiriw ===
[[File:Apple macintosh lcII.jpg|thumb|Macintosh LC II]]
Kompaniya strategiyasın ózgertti hám 1990-jıldıń oktyabr ayında úsh arzan modeldi usındı: Macintosh Classic, Macintosh LC hám Macintosh IIsi. Bulardıń hámmesi jıynalǵan talap sebepli ádewir satılıwlarǵa eristi.{{Sfn|Linzmayer|2004|page=128}} 1991-jılı Apple házirgi derlik barlıq zamanagóy noutbuklardıń formasın belgilep bergen dizaynı menen úlken tabısqa erisken PowerBooktı usındı. Sol jılı Apple System 7 di de usındı, bul Macintosh operaciyalıq sistemasınıń úlken jańalanıwı bolıp, interfeyske reńlerdi qostı hám jańa tarmaq imkaniyatların kirgizdi.

Arzan Maclerdiń hám PowerBooktıń tabısı kirislerdiń artıwına alıp keldi.&lt;ref name=&quot;lemsculley&quot;&gt;{{Cite web |last=Hormby |first=Thomas |date=February 22, 2006 |title=Growing Apple with the Macintosh: The Sculley years |url=http://lowendmac.com/orchard/06/john-sculley-years-apple.html |access-date=March 2, 2007 |website=[[Low End Mac]] |archive-date=March 25, 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140325231124/http://lowendmac.com/orchard/06/john-sculley-years-apple.html |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Bir qansha waqıt dawamında Apple júdá jaqsı islep, paydanı arttırıp jańa ónimlerdi usındı. MacAddict jurnalı 1989-jıllar menen 1991-jıllar arasındaǵı dáwirdi Macintoshtıń «birinshi altın dáwiri» dep atadı.&lt;ref&gt;{{Cite magazine |date=January 2004 |title=MacAddict |url=https://archive.org/stream/MacAddict-089-200401/MacAddict-089-200401-BobKiwi-v1_djvu.txt |magazine=[[MacAddict]] |issue=89 |access-date=April 1, 2017}}&lt;/ref&gt;[[File:Apple PenLite prototype, 1992.jpg|thumb|PenLite - bul Appledıń 1992-jılı Mac OS ti planshetke alıp keliw ushın jaratılǵan birinshi planshet kompyuter prototipi. Ol Newton paydasına biykar etildi.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Exclusive: New pics of Apple's unreleased tablet prototype from 1992 – and the Mac that flew on the Space Shuttle |url=http://www.stuff.tv/news/exclusive-new-pics-apples-unreleased-tablet-prototype-1992-and-mac-flew-space-shuttle |access-date=April 14, 2016 |publisher=stuff.tv |archive-date=March 31, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190331081051/https://www.stuff.tv/news/exclusive-new-pics-apples-unreleased-tablet-prototype-1992-and-mac-flew-space-shuttle |url-status=live}}&lt;/ref&gt;]]
Arzan turmıslıq Maclerdiń, ásirese LC niń tabısı, qımbat mashinalardıń satılıwın kemeytti. Bunı sheshiw ushın basqarma bir neshe jańa brendlerdi kirgizdi, birdey mashinalardı hár túrli bahalarda, hár qıylı bazarlar ushın sattı: joqarı dárejeli Quadra seriyası, orta dárejeli Centris seriyası hám turmıslıq Performa seriyası. Bul kóp modeller arasında ádewir turmıslıq aljasıwlarǵa alıp keldi.&lt;ref name=&quot;vawperforma&quot;&gt;{{Cite web |title=Macintosh Performa |url=http://www.vectronicsappleworld.com/profiles/performa.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20130419164519/http://www.vectronicsappleworld.com/profiles/performa.html |archive-date=April 19, 2013 |access-date=November 29, 2010 |publisher=Vectronics Apple World}}&lt;/ref&gt;

1993-jılı Apple II seriyası toqtatıldı. Onı islep shıǵarıw qımbat edi, hám kompaniya onıń ele de arzan Macintosh modelleriniń satılıwın azaytıp atırǵanın sheshti. LC di shıǵarǵannan keyin, Apple baǵdarlamashılardı Apple II ornına Macintosh ushın qosımshalar jaratıwǵa shaqırdı hám satıwshılarǵa tutınıwshılardı Apple II den Macintosh qa qaray baǵdarlawǵa ruqsat berdi.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=July 10, 2002 |title=The Apple IIGS, Cont |url=http://apple2history.org/history/ah11.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080912044443/http://apple2history.org/history/ah11.html |archive-date=September 12, 2008 |access-date=July 8, 2017 |website=Apple II History}}&lt;/ref&gt; Apple IIe 1993-jılı toqtatıldı.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Edwards |first=Benj |date=January 18, 2013 |title=30 years of the Apple Lisa and the Apple IIe |url=https://www.macworld.com/article/2025408/30-years-of-the-apple-lisa-and-the-apple-iie.html |access-date=July 8, 2017 |website=[[Macworld]] |publisher=[[International Data Group]] |archive-date=August 19, 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200819175606/https://www.macworld.com/article/2025408/30-years-of-the-apple-lisa-and-the-apple-iie.html |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Apple 1990-jıllar dawamında bir neshe sátsiz turmıslıq ónimlerdi sınap kórdi, sonıń ishinde QuickTake cifrlı kameraları, PowerCD kóshpeli CD audio pleerleri, kolonkalar, Pippin video oyın konsoli, eWorld onlayn xızmeti hám Apple Interactive Television Box bar. Djon Skallidiń real emes bazar boljawlarına tiykarlanǵan mashqalalı Newton planshet bólimine úlken resurslar jumsaldı.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Huddleston |first=Tom Jr. |date=January 12, 2021 |title=From Atari's 'Pong' console to the first CD player and Xbox: 10 of the biggest tech products to debut at Las Vegas' famous Consumer Electronics Show |url=https://www.cnbc.com/2021/01/12/biggest-tech-products-to-debut-at-ces-over-the-years.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210218151001/https://www.cnbc.com/2021/01/12/biggest-tech-products-to-debut-at-ces-over-the-years.html |archive-date=February 18, 2021 |access-date=May 10, 2021 |website=[[CNBC]] |language=en-US}}&lt;/ref&gt;

Usı dáwir dawamında, Microsoft arzan jeke kompyuterlerge programmalıq támiynat jetkiziwge itibar qaratıp, [[Microsoft Windows|Windows]] penen bazar úlesin alıwdı dawam etti, al Apple qımbat bolsa da jaqsı injenerlik tájiriybe usındı.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=1990–1995: Why the World Went Windows |url=http://www.roughlydrafted.com/RD/Q4.06/3EC02E78-FD4D-4CDF-92A0-9C4CBDFAB3D2.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120104160236/http://www.roughlydrafted.com/RD/Q4.06/3EC02E78-FD4D-4CDF-92A0-9C4CBDFAB3D2.html |archive-date=January 4, 2012 |access-date=August 12, 2008 |website=Roughly Drafted}}&lt;/ref&gt; Apple joqarı payda normalarına isendi hám hesh qashan anıq juwap bergen joq; ol Apple Computer, Inc. v. Microsoft Corp. isinde Lisaǵa uqsas grafikalıq interfeys islep shıǵarǵanı ushın Microsofttı sudqa berdi''[[Apple Computer, Inc. v. Microsoft Corp.|.]]''&lt;ref name=&quot;lemms&quot;&gt;Hormby, Thomas. [http://lowendmac.com/orchard/06/apple-vs-microsoft.html The Apple vs. Microsoft GUI lawsuit] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080304145809/http://lowendmac.com/orchard/06/apple-vs-microsoft.html|date=March 4, 2008}}, ''[[Low End Mac]]'', August 25, 2006. Retrieved March 2, 2007.&lt;/ref&gt; Sud isleri jıllar dawamında sozıldı hám aqırında biykar etildi. Úlken ónim sátsizlikleri hám Windows qa bazar úlesiniń tez joǵalıwı Applediń abıroyına zıyan jetkerdi, hám 1993-jılı Skallidiń ornına Maykl Spindler bas direktor bolıp tayınlandı.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Michael Spindler: The Peter Principle at Apple |url=http://lowendmac.com/orchard/06/michael-spindler-apple.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080908030156/http://lowendmac.com/orchard//06/michael-spindler-apple.html |archive-date=September 8, 2008 |access-date=August 12, 2008}}&lt;/ref&gt;
[[File:PowerMac 6100-66b.JPG|left|thumb|1994-jılı shıǵarılǵan Power Macintosh 6100, PowerPC processorlarına ótkennen keyingi Applediń birinshi jańa úy kompyuter modeli boldı.]]
Spindler basshılıǵında, Apple, [[IBM]] hám Motorola 1994-jılı jańa esaplaw platformasın (PowerPC Reference Platform yamasa PReP) jaratıw ushın AIM birlespesin dúzdi, onda IBM hám Motorola apparatlıq támiynatı Apple programmalıq támiynatı menen birlestirildi. AIM birlespesi PReP tiń ónimdarlıǵı hám Applediń programmalıq támiynatı PC di artta qaldırıp, usılayınsha Windowstıń ústemligine qarsı turadı dep úmit etti. Sol jılı Apple Motorola nıń PowerPC processorı menen jumıs isleytuǵın kóplegen kompyuterlerdiń birinshi bolǵan Power Macintosh-tı tanıstırdı.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Power Macintosh 6100 |url=http://www.apple-history.com/body.php?page=gallery&amp;model=6100&amp;performa=off&amp;sort=date&amp;order=ASC&amp;range= |access-date=August 12, 2008 |archive-date=September 11, 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070911010221/http://www.apple-history.com/body.php?page=gallery |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Birlespeden soń, Apple Motorola hám basqa kompaniyalarǵa Macintosh klonların islewge ruqsat beriw ideyasına ashıq boldı. Keyingi eki jıl ishinde 75 túrli Macintosh klon modeli shıǵarıldı. Biraq, 1996-jılǵa kelip, Apple basshıları klonlar kompaniyanıń óz joqarı klasslı kompyuterleriniń satılıwın, yaǵnıy payda norması eń joqarı bolǵan ónimlerdiń satılıwın kemsitip atırǵanınan táshiwishlene basladı.{{sfn|Linzmayer|2004|pp=[https://books.google.com/books?id=mXnw5tM8QRwC&amp;pg=PA254 254–256]}}

1996-jılı Spindler ornına Gil Amelio bas direktor etip tayınlandı, ol korporativ qayta tiklewshi sıpatındaǵı abıroyı ushın jumısqa alınǵan edi. Amelio tereń ózgerisler engizdi, sonıń ishinde keń kólemli jumıstan bosatıwlar hám shıǵınlardı qısqartıw da bar edi.&lt;ref&gt;Chaffin, Bryan. [https://web.archive.org/web/20171128173134/https://www.macobserver.com/article/2001/02/06.13.shtml &quot;Former Apple CEO Gil Amelio Lands A New CEO Job | The Mac Observer&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171128173134/https://www.macobserver.com/article/2001/02/06.13.shtml |date=November 28, 2017 }}, The Mac Observer, February 6, 2001. Retrieved August 15, 2008.&lt;/ref&gt;

Bul dáwir jáne de Macintosh operaciyalıq sistemasın (MacOS) modernizaciyalawdıń kóplegen sátsiz háreketleri menen belgilendi. Dáslepki Macintosh operaciyalıq sisteması (System 1) kóp wazıypalılıq (bir waqıtta bir neshe qosımshalardı isletiw) ushın dúzilmegen edi. Kompaniya bunı System 5-te kooperativ kóp wazıypalı rejim engiziw arqalı dúzetiwge háreket etti, biraq jáne de zamanagóy usıldıń kerek ekenin sheshti.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=1990–1995: Hitting the Wall |url=http://www.roughlydrafted.com/RD/Home/B8DA34A3-333B-4204-BDF3-E74608998702.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080924063130/http://www.roughlydrafted.com/RD/Home/B8DA34A3-333B-4204-BDF3-E74608998702.html |archive-date=September 24, 2008 |access-date=August 14, 2008 |website=Roughly Drafted}}&lt;/ref&gt; Bul 1988-jılı Pink joybarına, sol jılı A/UX-ke, 1994-jılı Copland-qa alıp keldi hám 1996-jılı BeOS-tı satıp alıwdı bahaladı. Be menen sóylesiwler kompaniyanıń bas direktorı, burınǵı Apple basshısı Jan-Lui Gasse $300 million talap etkende toqtap qaldı, Apple bolsa $125 million usınǵan edi.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Tom |first=Hormby |date=August 10, 2013 |title=The Rise and Fall of Apple's Gil Amelio |url=http://lowendmac.com/2013/the-rise-and-fall-of-apples-gil-amelio |access-date=March 28, 2015 |website=Low End Mac |publisher=Cobweb Publishing, Inc. |archive-date=March 29, 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150329041618/http://lowendmac.com/2013/the-rise-and-fall-of-apples-gil-amelio/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Bankrotlıqtan bir neshe hápte aldın,&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Thompson |first=Ben |author-link=Ben Thompson (writer) |date=February 5, 2018 |title=Apple's Middle Age |url=https://stratechery.com/2018/apples-middle-age |access-date=March 31, 2019 |website=[[Stratechery]] |archive-date=March 31, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190331171319/https://stratechery.com/2018/apples-middle-age/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Apple direktorlar keńesi NeXTSTEP-ti maqul kórdi hám 1996-jıldıń aqırında NeXT-ti $400 millionǵa satıp aldı, Stiv Djobstı saqlap qaldı.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Kawamoto |first=Dawn |date=December 20, 1996 |title=Apple acquires Next, Jobs |url=https://www.cnet.com/tech/tech-industry/apple-acquires-next-jobs/ |access-date=October 26, 2022 |website=CNET |language=en |archive-date=June 6, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220606093742/https://www.cnet.com/tech/tech-industry/apple-acquires-next-jobs/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

=== 1997–2007: Paydaǵa qaytıw ===
NeXT kompaniyasın satıp alıw 1997-jılı 9-fevralda juwmaqlandı,&lt;ref name=&quot;archive&quot;&gt;{{Webarchive |url= https://web.archive.org/web/*/product.info.apple.com/pr/press.releases/1997/q2/970207.pr.rel.next.html |date=* |title=Apple Computer, Inc. Finalizes Acquisition of NeXT Software Inc.}}, ''Apple Inc.'', February 7, 1997. Retrieved June 25, 2006.&lt;/ref&gt; hám direktorlar keńesi Djobstı Applege keńesshi sıpatında qaytardı. 1997-jılı 9-iyulda Djobs direktorlar keńesinde awdarıspaq ámelge asırdı, nátiyjede Amelioda úsh jıl dawamında rekord tómen akciya bahası hám aqshalay joǵaltıwlar baqlaǵannan keyin jumıstan ketti. Keńes Djobstı waqıtsha bas direktor etip tayınladı hám ol dárhal ónim qatarın qayta kórip shıqtı. Djobs modellerdiń 70% in biykar etti, 3000 jumıs ornın qısqarttı hám kompyuter ónimleriniń tiykarǵı baǵdarların saqlap qaldı.&lt;ref name=&quot;Entrepreneur20111027&quot;&gt;{{Cite web |last=Fell |first=Jason |date=October 27, 2011 |title=How Steve Jobs Saved Apple |url=https://www.entrepreneur.com/article/220604 |access-date=January 24, 2022 |website=Entrepreneur |language=en |archive-date=January 24, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220124054654/https://www.entrepreneur.com/article/220604 |url-status=live}}&lt;/ref&gt;
 
Keleyingi ayda, 1997-jıldıń avgust ayında, Stiv Djobs Microsofttı Appleǵa 150 million dollar investiciya salıwǵa hám Mac ushın programmalıq támiynat islep shıǵıwdı dawam ettiriwge isendirdi.&lt;ref&gt;{{Cite news |last1=Chrasekaran |first1=Rajiv |last2=Shannon |first2=Victoria |date=August 7, 1997 |title=Struggling Apple gets boost from Microsoft |newspaper=[[The Washington Post]] |url=https://www.washingtonpost.com/archive/politics/1997/08/07/struggling-apple-gets-boost-from-microsoft/41cfacec-5ec8-413b-a967-dd0f98a7c1e7/ |access-date=January 24, 2022 |archive-date=January 19, 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230119143823/https://www.washingtonpost.com/archive/politics/1997/08/07/struggling-apple-gets-boost-from-microsoft/41cfacec-5ec8-413b-a967-dd0f98a7c1e7/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Bul Microsoft ushın «antimonopoliyalıq qorǵanıw siyasatı» dep qabıl etildi, sebebi kompaniya jaqında ǵana AQSH húkimeti menen monopoliyaǵa qarsı is boyınsha kelisimge kelgen edi.&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Young |first=Steve |date=August 8, 1997 |title=Apple bailout questioned |work=CNN Money |url=https://money.cnn.com/1997/08/08/technology/apple_microsoft_pkg/ |access-date=January 24, 2022 |archive-date=January 24, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220124054636/https://money.cnn.com/1997/08/08/technology/apple_microsoft_pkg/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Sol waqıtları Djobs Applediń ishki kitapxanası hám arxivlerin Stenford universitetine berdi, bul arqalı ótmishke qaraǵanda házirgi waqıt hám keleshekke kóbirek itibar beriwdi názerde tuttı.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=December 29, 2011 |title=Stanford archives offer look into Apple history |url=https://www.engadget.com/2011-12-29-stanford-archives-offer-look-into-apple-history.html |access-date=January 18, 2024 |website=Yahoo Finance |language=en-US |archive-date=January 18, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240118204645/https://www.engadget.com/2011-12-29-stanford-archives-offer-look-into-apple-history.html |url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=December 29, 2011 |title=Apple's origins stored in secret Stanford archive |url=https://www.seattletimes.com/business/apples-origins-stored-in-secret-stanford-archive/ |access-date=January 18, 2024 |website=The Seattle Times |language=en-US |archive-date=January 18, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240118204645/https://www.seattletimes.com/business/apples-origins-stored-in-secret-stanford-archive/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Ol Mac klon kelisimlerin toqtattı hám 1997-jıldıń sentyabr ayında eń iri klon óndiriwshi Power Computing kompaniyasın satıp aldı.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=February 18, 2012 |title=Power Computing Corporation |url=https://support.apple.com/kb/TA37306?locale=en_US |access-date=May 10, 2017 |website=Official Apple Support |publisher=Apple Inc. |archive-date=March 25, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210325120812/https://support.apple.com/kb/TA37306?locale=en_US |url-status=live}}&lt;/ref&gt; 1997-jılı 10-noyabrde [[Apple Store]] [[Veb-sayt|veb-saytı]] iske tústi, ol JK óndiriwshi Dell kompaniyasınıń tabıslı modeli sıyaqlı jańa buyırtpa boyınsha óndiriw modeline baylanıslı edi.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Harreld |first=Heather |date=January 5, 1997 |title=Apple gains tech, agency customers in Next deal |url=http://www.fcw.com/print/3_1/news/64412-1.html?type=pf |archive-url=https://web.archive.org/web/20081206061012/http://www.fcw.com/print/3_1/news/64412-1.html?type=pf |archive-date=December 6, 2008 |access-date=August 15, 2008 |website=[[Federal Computer Week]]}}; {{Cite news |date=November 10, 1997 |title=Apple unveils new marketing strategy |work=[[Knight Ridder]]/[[Tribune News Service]] |url=http://www.accessmylibrary.com/coms2/summary_0286-5564882_ITM|url-status=dead|access-date=August 15, 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20081113132409/http://www.accessmylibrary.com/coms2/summary_0286-5564882_ITM|archive-date=November 13, 2008}}&lt;/ref&gt; Bul basqıshlar Djobs ushın paydalı boldı; onıń bas direktor sıpatındaǵı birinshi jılınıń aqırında kompaniya 309 million dollar payda taptı.&lt;ref name=&quot;Entrepreneur20111027&quot; /&gt;

{{Multiple image
| direction = horizontal
| total_width = 250
| image1 = IMac G3 Bondi Blue, three-quarters view.png
| caption1 = iMac
| image2 = Clamshell iBook G3.jpg
| caption2 = iBook
| image3 = Apple Yosemite.JPG
| caption3 = Power Macintosh G3
| image4 = Apple PowerBook G3 500 Pismo-2763.jpg
| caption4 = PowerBook G3
| perrow = 2 / 2
}}

1998-jılı 6-mayda Apple dáslepki Macintosh ti eske salatuǵın jańa hámmesi bir qurılmadaǵı kompyuterdi usındı: iMac. iMac úlken jetiskenlikke erisip, birinshi bes ayda 800,000 dana satıldı,&lt;ref name=&quot;800kimacs&quot;&gt;{{Cite web |last=Apple Canada Inc |date=January 5, 1999 |title=800,000 iMacs Sold in First 139 Days |url=http://www.ebooklyn.net/p/800000-imacs-sold-in-first-139-days.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20141108074139/http://www.ebooklyn.net/p/800000-imacs-sold-in-first-139-days.html |archive-date=November 8, 2014 |access-date=January 26, 2008}}&lt;/ref&gt; hám 3+1⁄2 dyuymlik disketalar sıyaqlı eski texnologiyalardan bas tartıw, USB jalǵaǵıshın erte qabıllaw hám Ethernet hám telefon modemi arqalı internetke qosılıw múmkinshiligi («i» háribi iMac atamasında)&lt;ref name=&quot;Alyson Raletz&quot;&gt;{{Cite web |last=Raletz |first=Alyson |date=June 7, 2012 |title=Man who came up with iMac name tells what the 'i' stands for |url=http://www.bizjournals.com/kansascity/blog/2012/06/man-who-came-up-with-imac-name-tells.html?page=all |access-date=March 30, 2013 |website=Kansas City Business Journal |archive-date=November 6, 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121106125948/http://www.bizjournals.com/kansascity/blog/2012/06/man-who-came-up-with-imac-name-tells.html?page=all |url-status=live}}&lt;/ref&gt; menen aldın ala ornatılıp keliwi arqalı sanaatta úlken ózgerislerge alıp keldi. Onıń kózge kóringen tamshı forması hám yarım móldir materialları Amelio tárepinen jumısqa alınǵan Djonatan Ayv tárepinen dizayn islengen edi, ol Djobs penen on jıldan aslam waqıt birge islesip, Apple ónimleriniń dizaynın qayta quradı.&lt;ref name=&quot;Time&quot;&gt;{{Cite magazine |last=John Arlidge |date=March 17, 2014 |title=Jonathan Ive Designs Tomorrow |magazine=Time |url=https://time.com/jonathan-ive-apple-interview/ |access-date=March 22, 2014 |archive-date=March 21, 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140321233000/http://time.com/jonathan-ive-apple-interview/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Lev Grossman|Grossman, Lev]]. [https://web.archive.org/web/20070114062907/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1576854,00.html The Apple Of Your Ear], ''[[Time (magazine)|Time]]'', January 12, 2007. Retrieved February 1, 2007; Wilson, Greg. [https://web.archive.org/web/20080228235549/http://www.nydailynews.com/news/2007/01/14/2007-01-14_private_icreator_is_genius_behind_apples.html Private iCreator is genius behind Apple's polish], ''[[New York Daily News]]'', January 14, 2007. Retrieved February 1, 2007.&lt;/ref&gt;

Bir jıldan sál kóbirek waqıt ótkennen keyin, 1999-jılı 21-iyulda, Apple iBook atlı tutınıwshılar ushın noutbuktı usındı. Bul Djobstıń tek tórt ónim shıǵarıw strategiyasın juwmaqladı: professionallar ushın Power Macintosh G3 stol ústi kompyuteri hám PowerBook G3 noutbuginiń jetilistirilgen versiyaları, hám tutınıwshılar ushın iMac stol ústi kompyuteri hám iBook noutbugi. Djobs kishi ónim qatarı sapa hám innovaciyaǵa kóbirek itibar beriwge múmkinshilik beretuǵının ayttı.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=July 26, 2019 |title=The one thing Steve Jobs did that turned around Apple |url=https://www.launchtomorrow.com/2019/07/the-one-thing-steve-jobs-did-that-turned-around-apple |access-date=January 24, 2022 |website=Launch Tomorrow |language=en-US |archive-date=March 30, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220330020730/https://www.launchtomorrow.com/2019/07/the-one-thing-steve-jobs-did-that-turned-around-apple |url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

Sol waqıtları Apple professionallar hám tutınıwshılar ushın cifrlı media óndiriw programmalıq támiynatınıń portfelin jaratıw ushın kóplegen satıp alıwlardı ámelge asırdı. Apple Macromedia kompaniyasınıń Key Grip cifrlı video montajlaw programmalıq támiynat joybarın satıp aldı, ol 1999-jılı aprelde Final Cut Pro sıpatında iske túsirildi.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=October 25, 2006 |title=Why Apple Bounced Back |url=http://www.roughlydrafted.com/RD/Q4.06/8F4B780E-674F-4421-A44D-7B1EAE9C1BA6.html |access-date=November 8, 2014 |website=Roughly Drafted |archive-date=August 15, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180815205629/http://www.roughlydrafted.com/RD/Q4.06/8F4B780E-674F-4421-A44D-7B1EAE9C1BA6.html |url-status=live}}; {{Cite web |date=June 7, 2013 |title=A new beginning or swan song for Final Cut Pro X |url=http://www.grreporter.info/en/new_beginning_or_swan_song_final_cut_pro_x/9411 |access-date=November 8, 2014 |website=GR Reporter |publisher=GRRreporter Ltd |archive-date=April 2, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190402132734/http://www.grreporter.info/en/new_beginning_or_swan_song_final_cut_pro_x/9411 |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Key Grip tiń islep shıǵılıwı jáne de Apple kompaniyasınıń 1999-jılı oktyabrde tutınıwshılar ushın video montajlaw ónimi iMovie di shıǵarıwına alıp keldi.&lt;ref name=&quot;Bell&quot;&gt;{{Cite web |last=Matt Bell, Mark Wherry |date=September 2002 |title=APPLE/EMAGIC TAKEOVER The Inside Story Of The Deal That Changed The Music World |url=http://www.soundonsound.com/sos/sep02/articles/emagic.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20141108080250/https://www.soundonsound.com/sos/sep02/articles/emagic.asp |archive-date=November 8, 2014 |access-date=November 8, 2014 |website=Sound on Sound |publisher=SOS Publications Group}}&lt;/ref&gt; Apple 2000-jılı aprelde DVD avtorlıq programmalıq támiynatı DVDirector di islep shıqqan nemis kompaniyası Astarte ni satıp aldı, Apple onı professionallarǵa baǵdarlanǵan DVD Studio Pro etip qayta qapladı hám onıń texnologiyasın tutınıwshılar bazarı ushın iDVD di jaratıw ushın qayta paydalandı.&lt;ref name=&quot;Bell&quot; /&gt; 2000-jılı Apple Casady &amp; Greene kompaniyasınan SoundJam MP audio pleer programmalıq támiynatın satıp aldı. Apple baǵdarlamanı [[iTunes]] dep qayta atadı hám paydalanıwshı interfeysin ápiwayılastırıp, CD jazıw funkciyasın qostı.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Seff |first=Jonathan |date=May 1, 2001 |title=The Song Is Over for SoundJam |url=https://www.macworld.com/article/1002145/11soundjam.html |access-date=December 16, 2017 |website=[[Macworld]] |publisher=[[International Data Group]] |archive-date=April 2, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190402152452/https://www.macworld.com/article/1002145/11soundjam.html |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

2001-jılı Apple úsh xabarlandırıw menen baǵdarın ózgertti. Birinshi, 2001-jılı 24-martta, Apple jańa zamanagóy operaciyalıq sistema, Mac OS X tiń shıǵarılıwın járiyaladı. Bul 1990-jıllardıń basındaǵı bir neshe sátsiz urınıwlardan hám bir neshe jıllıq rawajlanıwdan keyin boldı. Mac OS X, [[Unix]] tiń turaqlılıǵı, isenimliligi hám qáwipsizligin qayta islengen paydalanıwshı interfeysiniń qolaylılıǵı menen biriktiriw ushın NeXTSTEP, OpenStep hám BSD Unix ke tiykarlanǵan. Ekinshi, 2001-jılı mayda, birinshi eki [[Apple Store]] usaqlap satıw orınları Virginiya hám Kaliforniyada ashıldı, kompaniya ónimleriniń jaqsılanǵan prezentaciyasın usındı.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Apple Stores 2001–2003 |url=http://www.ifoapplestore.com/stores/chronology_2001-2003.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110927210608/http://www.ifoapplestore.com/stores/chronology_2001-2003.html |archive-date=September 27, 2011 |access-date=October 7, 2011 |publisher=IFO Apple Store}}&lt;/ref&gt; Sol waqıtta kóplegen dúkanlardıń sátsizlikke ushıraytuǵının boljaǵan edi, biraq olar úlken tabısqa erisip, pútkil dúnya boyınsha 500 den aslam dúkannıń birinshi boldı. Úshinshi, 2001-jılı 23-oktyabrde iPod kóshpeli cifrlı audio pleerdi debyut isledi. Ónim dáslep 2001-jılı 10-noyabrde satıwǵa shıqtı hám oǵada tabıslı boldı, altı jıl ishinde 100 millionnan aslam dana satıldı.&lt;ref&gt;[http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/4625262.stm Apple enjoys ongoing iPod demand] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171128173200/http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/4625262.stm|date=November 28, 2017}}, [[BBC News]], January 18, 2006. Retrieved April 27, 2007; Cantrell, Amanda. [https://money.cnn.com/2006/03/29/technology/apple_anniversary Apple's remarkable comeback story] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200915151355/https://money.cnn.com/2006/03/29/technology/apple_anniversary/|date=September 15, 2020}}, [[CNN]], March 29, 2006. Retrieved March 2, 2007.&lt;/ref&gt;[[File:ITunes Store Songs Sales.jpg|thumb|[[iTunes Store]] nızamlı muzıka júklep alıw industriyasın qáliplestiriwde júdá tabıslı boldı; diagramma 2003-jıldan 2010-jılǵa shekem satılǵan qosıqlar sanın kórsetedi.]]
2003-jılı [[iTunes Store]] bir qosıq ushın 99 cent bahasında muzıka júklep alıw hám iPod integraciyası menen iske qosıldı. Ol tez arada onlayn muzıka xızmetleri bazarında jetekshige aylandı, 2008-jıldıń 19-iyunına kelip 5 milliardtan aslam júklep alıwǵa eristi.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Chacksfield |first=Marc |date=June 19, 2008 |title=iTunes hits 5 billion downloads |url=http://www.techradar.com/news/internet/itunes-hits-5-billion-downloads-397997 |access-date=May 24, 2017 |website=[[TechRadar]] |publisher=[[Future plc]] |archive-date=April 3, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190403082332/https://www.techradar.com/news/internet/itunes-hits-5-billion-downloads-397997 |url-status=live}}; {{Cite web |last=Skillings |first=Jon |date=June 19, 2008 |title=Apple's iTunes hits 5 billion mark |url=https://www.cnet.com/news/apples-itunes-hits-5-billion-mark |access-date=May 24, 2017 |website=[[CNET]] |archive-date=May 25, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170525081517/https://www.cnet.com/news/apples-itunes-hits-5-billion-mark/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Eki jıldan soń, iTunes Store dúnyadaǵı eń iri muzıka usaqlap satıwshısına aylandı.&lt;ref&gt;{{Cite news |last1=Griggs |first1=Brandon |last2=Leopold |first2=Todd |date=April 26, 2013 |title=How iTunes changed music, and the world |publisher=[[CNN]] |url=https://edition.cnn.com/2013/04/26/tech/web/itunes-10th-anniversary |access-date=May 24, 2017 |archive-date=December 3, 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131203003319/http://edition.cnn.com/2013/04/26/tech/web/itunes-10th-anniversary |url-status=live}}; {{Cite web |last=Arthur |first=Charles |date=April 28, 2013 |title=iTunes is 10 years old today. Was it the best idea Apple ever had? |url=https://www.theguardian.com/technology/2013/apr/28/itunes-10-years-old-best-idea-apple-ever-had |access-date=May 24, 2017 |website=[[The Guardian]] |archive-date=April 3, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190403082324/https://www.theguardian.com/technology/2013/apr/28/itunes-10-years-old-best-idea-apple-ever-had |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

2002-jılı Apple Nothing Real kompaniyasın onıń rawajlanǵan cifrlı kompoziciya dúziw qosımshası Shake ushın,&lt;ref&gt;Chaffin, Bryan. [http://www.macobserver.com/article/2002/02/07.6.shtml &quot;Apple Shake: Apple Buys Nothing Real, A High End Compositing Software Maker&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171128173026/https://www.macobserver.com/article/2002/02/07.6.shtml |date=November 28, 2017 }}, ''The Mac Observer'', February 7, 2002. Retrieved August 15, 2008.&lt;/ref&gt; hám Emagic ti muzıkalıq ónimdarlıq qosımshası Logic ushın satıp aldı. Emagic ti satıp alıw Apple di muzıkalıq programmalıq támiynat kompaniyasına iye bolǵan birinshi kompyuter óndiriwshige aylandırdı. Bul satıp alıwdan soń Apple dıń turmıslıq dárejedegi GarageBand qosımshası rawajlandırıldı.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Deitrich |first=Andy |date=February 2, 2004 |title=Garage Band |url=https://arstechnica.com/features/2004/02/garageband |access-date=March 23, 2017 |website=[[Ars Technica]] |archive-date=March 24, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170324084409/https://arstechnica.com/features/2004/02/garageband/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Sol jılı iPhoto nıń shıǵarılıwı iLife toplamın tolıqtırdı.&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20151030021825/https://www.apple.com/pr/library/2002/01/07Apple-Introduces-iPhoto.html Apple Introduces iPhoto], Apple Inc., January 7, 2002. Retrieved October 30, 2015.&lt;/ref&gt;

[[File:MacBook Pro.jpg|thumb|left|MacBook Pro - Apple dıń 2006-jılı tanıstırılǵan [[Intel]] mikroprocessorı menen úskenelengen birinshi noutbugı.]]
2005-jıldıń 6-iyunında [[Dúnya júzlik baǵdarlamashılar konferenciyası|Dúnya júzilik baǵdarlamashılar konferenciyasınıń]] ashılıw sózinde Djobs Apple kompaniyasınıń PowerPC processorlarınan bas tartıp, 2006-jılı Mac kompyuterleriniń Intel processorlarına ótetuǵının járiyaladı. 2006-jıldıń 10-yanvarında jańa MacBook Pro hám iMac Intel kompaniyasınıń Core Duo processorın qollanǵan birinshi Apple kompyuterleri boldı. 2006-jıldıń 7-avgustına kelip, Apple pútkil Mac ónim qatarın Intel chiplerine ótkerdi - járiyalanǵan múddetten bir jıldan kóbirek erte.&lt;ref name=&quot;printel&quot;&gt;[https://www.apple.com/newsroom/2005/06/06Apple-to-Use-Intel-Microprocessors-Beginning-in-2006 Apple to Use Intel Microprocessors Beginning in 2006] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180130185804/https://www.apple.com/newsroom/2005/06/06Apple-to-Use-Intel-Microprocessors-Beginning-in-2006|date=January 30, 2018}}, Apple Inc., June 6, 2005. Retrieved March 2, 2007.&lt;/ref&gt; Ótiw dáwirinde Power Mac, iBook hám PowerBook brendleri toqtatıldı; Mac Pro, MacBook hám MacBook Pro olardıń ornın basıwshıları boldı.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Johnson |first=Bobbie |date=August 10, 2006 |title=Bye-bye Power Mac... hello Mac Pro |url=https://www.theguardian.com/technology/2006/aug/10/applemacs.guardianweeklytechnologysection |access-date=March 23, 2017 |website=[[The Guardian]] |archive-date=April 3, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190403090703/https://www.theguardian.com/technology/2006/aug/10/applemacs.guardianweeklytechnologysection |url-status=live}}; {{Cite web |date=May 16, 2006 |title=Apple Unveils New MacBook Featuring Intel Core Duo Processors |url=https://www.apple.com/newsroom/2006/05/16Apple-Unveils-New-MacBook-Featuring-Intel-Core-Duo-Processors |publisher=Apple Inc. |access-date=November 6, 2017 |archive-date=November 7, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171107002431/https://www.apple.com/newsroom/2006/05/16Apple-Unveils-New-MacBook-Featuring-Intel-Core-Duo-Processors/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Sonday-aq, Apple 2006-jılı paydalanıwshılarǵa ózleriniń Intel Mac kompyuterlerinde Mac OS X menen birge Windows XP yamasa Windows Vista operaciyalıq sistemaların ornatıwǵa járdem beriw ushın Boot Camp di tanıstırdı.&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Hesseldahl |first=Arik |date=April 5, 2006 |title=News Flash: Apple Introduces 'Boot Camp' To Run Windows XP on Macs |work=[[BusinessWeek]] |publisher=[[Bloomberg L.P.]] |url=https://www.bloomberg.com/bw/stories/2006-04-04/news-flash-apple-introduces-boot-camp-to-run-windows-xp-on-macs |access-date=August 18, 2008 |archive-date=March 4, 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304001009/http://www.bloomberg.com/bw/stories/2006-04-04/news-flash-apple-introduces-boot-camp-to-run-windows-xp-on-macs |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Apple kompaniyasınıń bul dáwirdegi tabısı onıń akciya bahasınan kórinip turdı. 2003-jıldıń basınan 2006-jılǵa shekem, Apple akciyalarınıń bahası on eseden de kóbirek ósti, shama menen 6 dollardan (bólistirilgen) 80 dollardan aslamǵa jetti.&lt;ref&gt;{{Cite web |last1=Carter |first1=Shawn M. |last2=Martin |first2=Emmie |date=August 2, 2018 |title=If you invested $1,000 in Apple 10 years ago, here's how much you'd have now |url=https://www.cnbc.com/2018/08/02/if-you-invested-1000-dollars-in-apple-10-years-ago-youd-have-this-now.html |access-date=April 5, 2020 |website=CNBC |language=en |archive-date=April 3, 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200403062834/https://www.cnbc.com/2018/08/02/if-you-invested-1000-dollars-in-apple-10-years-ago-youd-have-this-now.html |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Apple 2006-jıldıń yanvar ayında Dell kompaniyasınıń bazar kapitalizaciyasınan asıp ketkende,&lt;ref name=&quot;modell&quot;&gt;Gamet, Jeff (January 16, 2006). [https://web.archive.org/web/20171128173617/https://www.macobserver.com/stockwatch/2006/01/16.1.shtml Apple Passes Dell's Market Cap] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171128173617/https://www.macobserver.com/stockwatch/2006/01/16.1.shtml |date=November 28, 2017 }}, ''The MacObserver''. Retrieved March 2, 2007.&lt;/ref&gt; Djobs Apple xızmetkerlerine Dell kompaniyasınıń bas direktorı Maykl Delldiń óz sózlerin jutıwı kerek degen xabar jiberdi.&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Markoff |first=John |author-link=John Markoff |date=January 16, 2006 |title=Michael Dell Should Eat His Words, Apple Chief Suggests |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/2006/01/16/technology/michael-dell-should-eat-his-words-apple-chief-suggests.html |url-status=live |url-access=subscription |access-date=April 3, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170318032151/http://www.nytimes.com/2006/01/16/technology/michael-dell-should-eat-his-words-apple-chief-suggests.html |archive-date=March 18, 2017}}&lt;/ref&gt; Toǵız jıl aldın, Dell eger ol Apple di basqarǵanda, «onı jawıp, akcionerlerge aqshaların qaytarıp beretuǵın edim» degen edi.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Singh |first=Jai |date=October 6, 1997 |title=Dell: Apple should close shop |url=https://www.cnet.com/news/dell-apple-should-close-shop |access-date=March 23, 2017 |website=[[CNET]] |archive-date=March 24, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170324085458/https://www.cnet.com/news/dell-apple-should-close-shop/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

=== 2007–2011: Mobil qurılmalar menen jetiskenlikke erisiw ===
[[File:First iPhone Macworld 2007 DSCF1283.agr.jpg|thumb|Jańadan járiyalanǵan [[IPhone (1-áwlad)|birinshi áwlad iPhone]] 2007-jılǵı MacWorld kórgizbesinde kórsetildi.]]
2007-jıldıń 9-yanvarında Macworld Expo da óziniń tiykarǵı bayanatında, Djobs Apple Computer, Inc. kompaniyasınıń atın Apple Inc. dep ózgertilgenin járiyaladı, sebebi kompaniya óz dıqqatın kompyuterlerden tutınıwshı elektronikasına keńeytken edi.&lt;ref&gt;{{Cite news |date=January 11, 2007 |title=Drop the Computer |newspaper=[[The Economist]] |publisher=[[Economist Group]] |url=https://www.economist.com/node/8521960 |access-date=May 24, 2017 |archive-date=May 25, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170525090817/http://www.economist.com/node/8521960 |url-status=live}}; {{Cite news |title=What's In A Name Change? Look At Apple |url=https://www.forbes.com/2007/01/25/apple-microsoft-motorola-ent-sales-cx_kw_0125wharton.html |website=[[Forbes]] |date=January 25, 2007 |access-date= May 24, 2017 |archive-date= April 3, 2019 |archive-url= https://web.archive.org/web/20190403110914/https://www.forbes.com/2007/01/25/apple-microsoft-motorola-ent-sales-cx_kw_0125wharton.html |url-status= live}}&lt;/ref&gt; Bul ilajda sonday-aq [[iPhone]]&lt;ref&gt;{{Cite web |date=January 9, 2007 |title=Apple Announces The iPhone |url=https://www.macrumors.com/2007/01/09/apple-announces-the-iphone |access-date=May 24, 2017 |website=[[MacRumors]] |archive-date=May 25, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170525081631/https://www.macrumors.com/2007/01/09/apple-announces-the-iphone/ |url-status=live}}; {{Cite news |first=Michael |last=Arrington |author-link= Michael Arrington |title=Apple Announces iPhone, Stock Soars |url=https://techcrunch.com/2007/01/09/apple-announces-iphone-stock-soars |website=[[TechCrunch]] |publisher=[[AOL]] |date=January 9, 2007 |access-date= May 24, 2017 |archive-date= May 25, 2017 |archive-url= https://web.archive.org/web/20170525081220/https://techcrunch.com/2007/01/09/apple-announces-iphone-stock-soars/ |url-status= live}}&lt;/ref&gt; hám Apple TV&lt;ref&gt;{{Cite web |date=January 9, 2007 |title=Apple Announces Apple TV (Formerly 'iTV') |url=https://www.macrumors.com/2007/01/09/apple-announces-apple-tv-formerly-itv |access-date=May 24, 2017 |website=[[MacRumors]] |archive-date=May 25, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170525083813/https://www.macrumors.com/2007/01/09/apple-announces-apple-tv-formerly-itv/ |url-status=live}}; {{Cite web |date=January 9, 2007 |title=Apple TV Coming to Your Living Room |url=https://www.apple.com/newsroom/2007/01/09Apple-TV-Coming-to-Your-Living-Room |access-date=May 24, 2017 |publisher=Apple Inc. |archive-date=May 25, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170525090605/https://www.apple.com/newsroom/2007/01/09Apple-TV-Coming-to-Your-Living-Room/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; járiyalandı. Kompaniya satıwdıń dáslepki 30 saatında 270,000 birinshi áwlad iPhone ın sattı,&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Miller |first=Paul |date=July 25, 2007 |title=Apple sold 270,000 iPhones in the first 30 hours |url=https://www.engadget.com/2007/07/25/apple-sold-270-000-iphones-in-the-first-30-hours |access-date=May 24, 2017 |website=[[Engadget]] |archive-date=May 25, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170525081023/https://www.engadget.com/2007/07/25/apple-sold-270-000-iphones-in-the-first-30-hours/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; hám bul qurılma «sanaat ushın oyınnıń qaǵıydaların ózgertken» dep ataldı.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Oyedele |first=Akin |date=March 21, 2016 |title=Here's how Apple shares do right after the new iPhone launches |url=http://www.businessinsider.com/apple-stock-after-iphone-launches-2016-3 |access-date=May 24, 2017 |website=[[Business Insider]] |archive-date=April 3, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190403110155/https://www.businessinsider.com/apple-stock-after-iphone-launches-2016-3 |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

2007-jıldıń 6-fevralında Apple veb-saytında járiyalanǵan maqalada, Djobs Apple kompaniyası iTunes Store da muzıkanı cifrlı huqıqlardı basqarıw texnologiyasısız satıwǵa tayar ekenin jazdı, eger jazba studiyaları bul texnologiyadan bas tartıwǵa kelisim berse, bul treklerdi úshinshi tárep oynatqıshlarında oynatıwǵa múmkinshilik beretuǵın edi.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Block |first=Ryan |author-link=Ryan Block |date=February 6, 2007 |title=A letter from Steve Jobs on DRM: let's get rid of it |url=https://www.engadget.com/2007/02/06/a-letter-from-steve-jobs-on-drm-lets-get-rid-of-it |access-date=March 23, 2017 |website=[[Engadget]] |publisher=[[AOL]] |archive-date=March 24, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170324084248/https://www.engadget.com/2007/02/06/a-letter-from-steve-jobs-on-drm-lets-get-rid-of-it/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; 2007-jıldıń 2-aprelinde Apple hám EMI birgelikte iTunes Store daǵı EMI katalogınan DRM texnologiyasın alıp taslawdı járiyaladı, bul 2007-jıldıń may ayınan baslap kúshke kirdi.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Dalrymple |first=Jim |date=April 2, 2007 |title=Apple, EMI offer higher-quality DRM free downloads |url=https://www.macworld.com/article/57098/2007/04/drmfree.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120104152526/http://www.macworld.com/article/57098/2007/04/drmfree.html |archive-date=January 4, 2012 |access-date=November 29, 2010 |website=[[Macworld]]}}&lt;/ref&gt; Basqa jazba studiyaları da sońında usılay isledi hám Apple 2009-jıldıń yanvar ayında iTunes Store daǵı barlıq qosıqlar FairPlay DRM siz jetkilikli ekenin xabarlaw arqalı járiyaladı.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=January 6, 2009 |title=Changes Coming to the iTunes Store |url=https://www.apple.com/newsroom/2009/01/06Changes-Coming-to-the-iTunes-Store |access-date=March 23, 2014 |publisher=Apple Inc. |archive-date=May 25, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170525090607/https://www.apple.com/newsroom/2009/01/06Changes-Coming-to-the-iTunes-Store/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

2008-jıldıń iyul ayında Apple iPhone hám iPod Touch ushın úshinshi tárep qosımshaların satıw ushın App Store nı iske qostı.&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Flandez |first=Raymund |date=August 5, 2008 |title=Programmers Jockey for iPhone Users at Apple Site |work=[[The Wall Street Journal]] |url=https://www.wsj.com/articles/SB121789232442511743 |url-access=subscription |access-date=August 16, 2008 |archive-date=April 3, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190403110148/https://www.wsj.com/articles/SB121789232442511743 |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Bir ay ishinde dúkán 60 million qosımsha sattı hám ortasha kúnlik 1 million dollar tabıs aldı, Djobs 2008-jıldıń avgust ayında App Store Apple ushın milliard dollarlıq bizneske aylanıwı múmkin dep boljadı.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=McLaughlin |first=Kevin |date=August 11, 2008 |title=Apple's Jobs Gushes Over App Store Success |url=http://www.crn.com/software/210002313 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100301213959/http://crn.com/software/210002313 |archive-date=March 1, 2010 |access-date=August 16, 2008 |publisher=The Channel Wire}}&lt;/ref&gt; 2008-jıldıń oktyabr ayına kelip, iPhone nıń keń tarqalǵanlıǵı sebepli Apple dúnyadaǵı úshinshi eń iri mobil telefon jetkerip beriwshi boldı.&lt;ref&gt;{{Cite magazine |last=Chen |first=Brian |date=October 21, 2008 |title=Jobs: Apple Is Third Largest Handset Supplier |url=https://www.wired.com/epicenter/2008/10/with-iphone-app |magazine=[[Wired (magazine)|Wired]] |access-date=March 23, 2014 |archive-date=November 11, 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111111185853/http://www.wired.com/epicenter/2008/10/with-iphone-app/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt;
[[File:IPod classic in dock.jpg|thumb|Dok-stanciyaǵa qosılǵan iPod Classic; Apple basqa óndiriwshiler menen birge arnawlı «iPod ushın islengen» dok-stanciyaların islep shıǵarıw ústinde islesti.]]
2009-jıldıń 14-yanvarında Djobs ishki xabarda 2009-jıldıń iyun ayınıń aqırına shekem Apple kompaniyasınan altı aylıq medicinalıq demalıs alatuǵının hám bul waqıttı óz densawlıǵına itibar beriwge jumsaytuǵının járiyaladı. Elektron xatta Djobs: «Meniń jeke densawlıǵıma bolǵan qızıǵıwshılıq tek men hám meniń shańaraǵım ushın ǵana emes, sonday-aq Apple daǵı hár bir adam ushın da dıqqattı bóliwshi faktor bolıp qalmaqta» dep ayttı hám bul úzilis kompaniyaǵa «ájayıp ónimlerdi jetkiziwge itibar qaratıwǵa» múmkinshilik beretuǵının túsindirdi.&lt;ref&gt;{{Cite press release |title=Apple Media Advisory |date=January 14, 2009 |publisher=Apple Inc. |url=https://www.apple.com/newsroom/2009/01/14Apple-Media-Advisory |last1=Jobs |first1=Steve |access-date=March 23, 2014 |author-link1=Steve Jobs |archive-date=May 25, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170525091217/https://www.apple.com/newsroom/2009/01/14Apple-Media-Advisory/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Djobstıń joqlıǵına qaramastan, Apple recessiya dáwirinde bayramnan tıs eń jaqsı kvartalın (2009-jılǵı birinshi kvartal) jazıp aldı, tabısı 8.16 milliard dollar hám paydası 1.21 milliard dollardı quradı.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Apple Inc, Form 10-Q, Quarterly Report, Filing Date Apr 23, 2009 |url=http://edgar.secdatabase.com/2508/119312509085781/filing-main.htm |access-date=March 8, 2013 |publisher=secdatabase.com |archive-date=May 2, 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130502065621/http://edgar.secdatabase.com/2508/119312509085781/filing-main.htm |url-status=live}}; {{Cite web |date=April 22, 2009 |title=Apple reports the best non-holiday quarter in its history |url=http://www.betanews.com/article/Apple-reports-the-best-nonholiday-quarter-in-its-history/1240433273 |access-date=November 22, 2010 |publisher=[[Betanews]] |archive-date=April 25, 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090425074450/http://www.betanews.com/article/Apple-reports-the-best-nonholiday-quarter-in-its-history/1240433273 |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Kóp jıllıq boljawlar hám bir neshe márte «aǵıwlar» haqqındaǵı gáp-sózlerden soń, Apple 2010-jıldıń 27-yanvarında iPad dep atalatuǵın úlken ekranlı, planshetke uqsas media qurılmanı kópshilikke usındı. iPad iPhone menen birdey sensorlı operaciyalıq sistemanı paydalandı hám barlıq iPhone qosımshaları iPad penen úylesimli boldı. Bul iPad-qa shıǵarılıw waqtında úlken qosımshalar katalogın berdi, degen menen onıń shıǵarılıwına shekem islep shıǵıw waqtı júdá az boldı. Sol jıldıń 3-aprelinde iPad AQSHta satıwǵa shıǵarıldı. Ol birinshi kúni 300,000 nan kóbirek, al birinshi hápteniń aqırına kelip 500,000 dana satıldı.&lt;ref&gt;{{Cite news |title=Apple iPad reaches 1 million sales faster than iPhone |language=en-US |work=[[Reuters]] |url=https://www.reuters.com/article/us-apple-ipad/apple-ipad-reaches-1-million-sales-faster-than-iphone-idUSTRE64002T20100503 |access-date=September 10, 2018 |archive-date=April 3, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190403110147/https://www.reuters.com/article/us-apple-ipad/apple-ipad-reaches-1-million-sales-faster-than-iphone-idUSTRE64002T20100503 |url-status=live}}&lt;/ref&gt; 2010-jıldıń may ayında Appledıń bazar kapitalizaciyası 1989-jıldan berli birinshi márte básekilesi [[Microsoft|Microsofttan]] ozıp ketti.&lt;ref&gt;{{Cite news |date=May 27, 2010 |title=Apple passes Microsoft to be biggest tech company |work=[[BBC News]] |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/business/10168684.stm |url-status=live |access-date=May 29, 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100529063247/http://news.bbc.co.uk/1/hi/business/10168684.stm |archive-date=May 29, 2010}}&lt;/ref&gt;

2010-jıldıń iyun ayında Apple [[IPhone 4|iPhone 4-ti]] shıǵardı,&lt;ref&gt;{{Cite press release |title=Apple Presents iPhone 4 |publisher=Apple Inc. |url=https://www.apple.com/newsroom/2010/06/07Apple-Presents-iPhone-4 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110903135840/http://www.apple.com/pr/library/2010/06/07Apple-Presents-iPhone-4.html |archive-date=September 3, 2011}}; {{Cite news |last=Beaumont |first=Claudine |date=June 24, 2010 |title=Apple iPhone 4: Full review |language=en-GB |work=[[The Daily Telegraph|The Telegraph]] |url=https://www.telegraph.co.uk/technology/apple/7849655/Apple-iPhone-4-Full-review.html |url-status=live |url-access=subscription |access-date=September 10, 2018 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220110/https://www.telegraph.co.uk/technology/apple/7849655/Apple-iPhone-4-Full-review.html |archive-date=January 10, 2022 |issn=0307-1235}}{{cbignore}}&lt;/ref&gt; ol FaceTime arqalı video qońırawlardı, kóp wazıypalıqtı hám telefonnıń antenna sisteması sıpatında ashıq turǵan tat baspaytuǵın polat ramkası bar jańa dizayndı usındı. Sol jıldıń keyinirek waqtında Apple jáne de iPod qatarın jańaladı, kóp sensorlı iPod Nano, FaceTime funkciyası bar iPod Touch hám aldıńǵı áwladlardıń basqarıw dóńgelegin qaytarǵan iPod Shuffle-dı tanıstırdı.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Topolsky |first=Joshua |author-link=Joshua Topolsky |date=September 7, 2010 |title=iPod touch review (2010) |url=https://www.engadget.com/2010/09/07/ipod-touch-review-2010 |access-date=March 23, 2017 |website=[[Engadget]] |publisher=[[AOL]] |archive-date=March 24, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170324084759/https://www.engadget.com/2010/09/07/ipod-touch-review-2010/ |url-status=live}}; {{Cite press release |title=Apple Reinvents iPod nano With Multi-Touch Interface |date=September 1, 2010 |publisher=Apple Inc. |url=https://www.apple.com/newsroom/2010/09/01Apple-Reinvents-iPod-nano-With-Multi-Touch-Interface |access-date=November 11, 2010 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20101115202127/http://www.apple.com/pr/library/2010/09/01ipodnano.html |archive-date=November 15, 2010}}; {{Cite web |last=Bell |first=Donald |date=September 7, 2010 |title=Apple iPod Shuffle 2010 (2&amp;nbsp;GB) review |url=https://www.cnet.com/reviews/apple-ipod-shuffle-2010-2gb-review |access-date=April 4, 2019 |website=[[CNet]] |archive-date=April 4, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190404032559/https://www.cnet.com/reviews/apple-ipod-shuffle-2010-2gb-review/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Sonday-aq, ol filmler hám kórsetiwlerdi ijaraǵa alıwǵa múmkinshilik beretuǵın kishirek hám arzanıraq ekinshi áwlad Apple TV-nı da usındı.&lt;ref name=&quot;yahoo1&quot;&gt;{{Cite news |last1=Mintz |first1=Jessica |last2=Robertson |first2=Jordan |title=Apple unveils new TV box for renting movies, shows |work=[[Yahoo! News]] |publisher=[[Yahoo!]] |url=https://news.yahoo.com/s/ap/20100901/ap_on_hi_te/us_tec_apple |access-date=September 2, 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100902211653/https://news.yahoo.com/s/ap/20100901/ap_on_hi_te/us_tec_apple |archive-date=September 2, 2010}}&lt;/ref&gt;

2011-jıldıń 17-yanvarında Djobs Apple-dıń ishki jazbasında óziniń densawlıǵına kóbirek dıqqat awdarıw ushın belgisiz múddetke jáne bir medicinalıq demalıs alatuǵının járiyaladı. Bas operaciyalıq direktor Tim Kuk Apple-daǵı Djobstıń kúndelikli jumısların óz moynına aldı, biraq Djobs ele de «úlken strategiyalıq sheshimlerge qatnasatuǵın» edi.&lt;ref name=&quot;JobsLeave2011&quot;&gt;{{Cite news |date=January 17, 2011 |title=Apple boss Steve Jobs takes 'medical leave' |work=[[BBC News]] |url=https://www.bbc.co.uk/news/technology-12205173 |url-status=live |access-date=January 17, 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110119050439/http://www.bbc.co.uk/news/technology-12205173 |archive-date=January 19, 2011}}&lt;/ref&gt; Apple dúnyadaǵı eń qunlı tutınıwshıǵa baǵdarlanǵan brendke aylandı.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Indvik |first=Lauren |date=May 9, 2011 |title=Apple Now World's Most Valuable Brand |url=http://mashable.com/2011/05/09/apple-google-brandz-study |access-date=October 7, 2011 |website=[[Mashable]] |archive-date=April 3, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190403110200/https://mashable.com/2011/05/09/apple-google-brandz-study/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; 2011-jıldıń iyun ayında Djobs kútilmegende saxnaǵa shıǵıp, muzıka, súwretler, fayllar hám programmalıq támiynat ushın onlayn saqlaw hám sinxronizaciyalaw xızmeti [[iCloud]]-tı tanıstırdı, ol Apple-dıń aldıńǵı kontentti sinxronizaciyalaw háreketi bolǵan [[MobileMe]]-niń ornın bastı.&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Helft |first=Miguel |date=June 6, 2011 |title=Apple Unveils a 'Cloud' Music and Storage Service |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/2011/06/07/technology/07apple.html |url-access=limited |access-date=June 7, 2011 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2011/06/07/technology/07apple.html |archive-date=January 1, 2022}}{{cbignore}}&lt;/ref&gt; Bul Djobstıń qaytıs bolıwınan aldın qatnasqan aqırǵı ónim tanıstırıwı boldı.

2011-jıldıń 24-avgustında Djobs Apple-dıń bas direktorı lawazımınan ketti.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Primack |first=Doug |title=Fallen Apple: Steve Jobs resigns |url=http://finance.fortune.cnn.com/2011/08/24/fallen-apple-steve-jobs-resigns |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110926040400/http://finance.fortune.cnn.com/2011/08/24/fallen-apple-steve-jobs-resigns |archive-date=September 26, 2011 |access-date=August 24, 2011 |website=[[Fortune (magazine)|Fortune]] |publisher=[[CNN]]}}&lt;/ref&gt; Onıń ornına Kuk keldi, al Djobs Apple-dıń baslıǵı boldı. Sol waqıtta Apple-dıń baslıǵı joq edi&lt;ref&gt;{{Cite news |last1=Olivarez-Giles |first1=Nathan |last2=Suh Lauder |first2=Thomas |date=August 24, 2011 |title=What does Steve Jobs' chairman role mean for Apple? |work=Los Angeles Times |url=https://latimesblogs.latimes.com/technology/2011/08/steve-jobs-apple-chairman.html |access-date=April 11, 2020 |archive-date=April 11, 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200411222157/https://latimesblogs.latimes.com/technology/2011/08/steve-jobs-apple-chairman.html |url-status=live}}&lt;/ref&gt; hám onıń ornına eki birge basqarıwshı direktor - Andrea Yung hám Artur D. Levinson&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Foresman |first=Chris |date=November 15, 2011 |title=Genentech's Levinson replaces Steve Jobs as Apple chairman |work=ars technica |url=https://arstechnica.com/gadgets/2011/11/genetechs-levinson-now-apple-chairman-disneys-iger-joins-the-board |access-date=April 11, 2020 |archive-date=April 11, 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200411222157/https://arstechnica.com/gadgets/2011/11/genetechs-levinson-now-apple-chairman-disneys-iger-joins-the-board/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; bar edi, olar Djobstıń qaytıs bolıwınan soń noyabr ayında Levinson direktorlar keńesiniń baslıǵı bolıp tayınlanǵanǵa shekem usı lawazımlarda qaldı.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=August 25, 2011 |title=Meet Apple's Board of Directors |url=http://www.ethiopianreview.com/index/20113/?p=25598 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120928000035/http://www.ethiopianreview.com/index/20113/?p=25598 |archive-date=September 28, 2012 |access-date=October 7, 2011 |website=[[Ethiopian Review]]}}&lt;/ref&gt;

=== 2011–házirgi kúnge shekem: Djobstan keyingi dáwir, Tim Kuk ===
2011-jıldıń 5-oktyabr kúni Stiv Djobs qaytıs boldı, bul Apple kompaniyası ushın bir dáwirdiń juwmaqlanǵanın bildirdi.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Griggs |first=Brandon |date=October 6, 2011 |title=Steve Jobs, Apple founder, dies |url=https://edition.cnn.com/2011/10/05/us/obit-steve-jobs/index.html |access-date=March 27, 2017 |publisher=[[CNN]] |archive-date=April 4, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190404121737/https://edition.cnn.com/2011/10/05/us/obit-steve-jobs/index.html |url-status=live}}; {{Cite web |first=Ken |last=Hess |title=October 5th, 2011. The day Apple died |url=https://www.zdnet.com/article/october-5th-2011-the-day-apple-died/ |website=[[ZDNet]] |date=October 5, 2011 |access-date=March 27, 2017 |archive-date=March 28, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170328105730/http://www.zdnet.com/article/october-5th-2011-the-day-apple-died/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Apple kompaniyasınıń keyingi úlken ónim járiyalawı 2012-jıldıń 19-yanvarında boldı. Sol kúni Nyu-York qalasında Apple kompaniyasınıń wákili Fil Shiller iOS ushın iBooks Textbooks hám Mac OS X ushın iBook Author programmalıq támiynatların tanıstırdı.&lt;ref&gt;{{Cite press release |title=Apple Reinvents Textbooks with iBooks 2 for iPad – New iBooks Author Lets Anyone Create Stunning iBooks Textbooks |date=January 19, 2012 |publisher=Apple Inc. |url=https://www.apple.com/newsroom/2012/01/19Apple-Reinvents-Textbooks-with-iBooks-2-for-iPad |access-date=February 22, 2012 |archive-date=May 25, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170525092914/https://www.apple.com/newsroom/2012/01/19Apple-Reinvents-Textbooks-with-iBooks-2-for-iPad/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; «Stiv Djobs» atlı biografiyasında Djobs sabaqlıq kitaplar industriyası menen bilimlendiriw tarawın qayta dúziwdi qálegenin aytqan edi.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Steve Jobs' Plans to Disrupt the Textbook Industry. How Disruptive Were They? |url=https://www.insidehighered.com/blogs/hack-higher-education/steve-jobs-plans-disrupt-textbook-industry-how-disruptive-were-they |access-date=November 10, 2017 |website=Inside Higher Ed |first1=Audrey |last1=Watters |date=November 7, 2011 |archive-date=April 4, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190404084144/https://www.insidehighered.com/blogs/hack-higher-education/steve-jobs-plans-disrupt-textbook-industry-how-disruptive-were-they |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

2011-jıldan 2012-jılǵa shekem Apple kompaniyası [[iPhone 4s]]&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Ziegler |first=Chris |date=October 4, 2011 |title=iPhone 4S announced, available October 14th starting at $199 |url=https://www.theverge.com/apple/2011/10/4/2470139/iphone-4s-announced-available-october-14th-starting-at-199 |access-date=March 23, 2017 |website=[[The Verge]] |archive-date=April 4, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190404084143/https://www.theverge.com/apple/2011/10/4/2470139/iphone-4s-announced-available-october-14th-starting-at-199 |url-status=live}}; {{Cite web |first=Ben |last=Parr |title=Apple Announces iPhone 4S |url=http://mashable.com/2011/10/04/apple-iphone-4s |website=[[Mashable]] |date=October 4, 2011 |access-date=March 23, 2017 |archive-date=March 24, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170324085238/http://mashable.com/2011/10/04/apple-iphone-4s/ |url-status=dead}}&lt;/ref&gt; hám [[iPhone 5]],&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Savov |first=Vlad |date=September 12, 2012 |title=Apple announces 4-inch iPhone 5 with LTE, Lightning connector, September 21st release date |url=https://www.theverge.com/2012/9/12/3316830/iphone-5-release-date-specs-features-price-announcement |access-date=March 23, 2017 |website=[[The Verge]] |archive-date=April 4, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190404084145/https://www.theverge.com/2012/9/12/3316830/iphone-5-release-date-specs-features-price-announcement |url-status=live}}; {{Cite web |first=Anand Lal |last=Shimpi |title=Apple iPhone 5: Announced |url=http://www.anandtech.com/show/6280/apple-iphone-5-announced |website=[[AnandTech]] |publisher=[[Purch Group]] |date=September 12, 2012 |access-date=March 23, 2017 |archive-date=April 4, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190404084149/https://www.anandtech.com/show/6280/apple-iphone-5-announced |url-status=live}}&lt;/ref&gt; smartfonların shıǵardı. Bul smartfonlarda jaqsılanǵan kameralar, Siri atlı aqıllı programmalıq járdemshi hám [[iCloud]] arqalı bult texnologiyası menen sinxronlanǵan maǵlıwmatlar bar edi. Sonıń menen birge, Retina displeyli úshinshi hám tórtinshi áwlad iPad planshetleri&lt;ref&gt;{{Cite news |url=https://www.wsj.com/articles/SB10001424052702304459804577281472610072322 |title=New iPad: a Million More Pixels Than HDTV |work=[[The Wall Street Journal]] |date=March 15, 2012 |access-date= March 15, 2012 |last=Mossberg |first=Walter |author-link= Walter Mossberg |url-access= subscription |archive-date= April 4, 2019 |archive-url= https://web.archive.org/web/20190404084143/https://www.wsj.com/articles/SB10001424052702304459804577281472610072322 |url-status= live}}; {{Cite web |last=Lowensohn |first=Josh |date=March 7, 2012 |title=Apple iPad live blog (Wednesday, March 7) |url=https://www.cnet.com/news/apple-ipad-live-blog-wednesday-march-7 |access-date=March 23, 2017 |website=[[CNET]] |archive-date=March 24, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170324092526/https://www.cnet.com/news/apple-ipad-live-blog-wednesday-march-7/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Lightning strikes again&quot; /&gt; hám iPad-tıń 9.7 dyuymlik ekranına qaraǵanda 7.9 dyuymlik ekranı bar iPad Mini de shıǵarıldı.&lt;ref name=&quot;mini&quot; /&gt; Bul ónimler úlken jetiskenlikke eristi. 2012-jıldıń 21-sentyabrinde shıǵarılǵan iPhone 5 eki millionnan aslam aldın ala buyırtpa menen Appledıń eń úlken iPhone shıǵarılıwı boldı.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Stein |first=Scott |date=October 5, 2012 |title=Apple iPhone 5 review |url=https://www.cnet.com/uk/products/apple-iphone-5/review |access-date=March 23, 2017 |website=[[CNET]] |archive-date=March 24, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170324095535/https://www.cnet.com/uk/products/apple-iphone-5/review/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Al 2012-jıldıń 3-noyabrinde shıǵarılǵan iPad Mini hám tórtinshi áwlad iPad-lardıń úsh kún ishinde úsh million dana satılıwı da ayrıqsha tabıs boldı.&lt;ref&gt;{{Cite press release |title=Apple Sells Three Million iPads in Three Days |date=November 5, 2012 |publisher=Apple Inc. |url=https://www.apple.com/newsroom/2012/11/05Apple-Sells-Three-Million-iPads-in-Three-Days |access-date=February 22, 2013 |archive-date=May 25, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170525092916/https://www.apple.com/newsroom/2012/11/05Apple-Sells-Three-Million-iPads-in-Three-Days/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Apple jáne de Retina displeyli úshinshi áwlad 13 dyuymlik MacBook Pro noutbugi menen jańa iMac hám Mac Mini kompyuterlerin de shıǵardı.&lt;ref name=&quot;Lightning strikes again&quot;&gt;{{Cite web |last=Wood |first=Molly |date=October 23, 2012 |title=The new 'new iPad': Lightning strikes again |url=https://www.cnet.com/news/the-new-new-ipad-lightning-strikes-again |access-date=March 23, 2017 |website=[[CNET]] |archive-date=March 24, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170324092517/https://www.cnet.com/news/the-new-new-ipad-lightning-strikes-again/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;mini&quot;&gt;{{Cite news |last=Dudley-Nicholson |first=Jennifer |date=October 24, 2012 |title=Apple unveils new iPad Mini, updated iPad and new Macs |work=Herald Sun |url=http://www.heraldsun.com.au/technology/apple-prepares-to-reveal-ipad-mini/story-fn7celvh-1226501774885 |url-status=dead |access-date=November 11, 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130217023327/http://www.heraldsun.com.au/technology/apple-prepares-to-reveal-ipad-mini/story-fn7celvh-1226501774885 |archive-date=February 17, 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Brown |first=Rich |date=November 11, 2013 |title=Apple Mac Mini with Fusion Drive review |url=https://www.cnet.com/products/apple-mac-mini/review |access-date=March 23, 2017 |website=[[CNET]] |archive-date=March 24, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170324085503/https://www.cnet.com/products/apple-mac-mini/review/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

2012-jıldıń 20-avgustında Apple kompaniyasınıń akciya bahasınıń kóteriliwi nátiyjesinde kompaniyanıń bazar kapitalizaciyası sol waqıttaǵı rekord bolǵan 624 milliard dollarǵa jetti. Bul [[Microsoft]] kompaniyası 1999-jılı ornatqan, inflyaciyaǵa dúzetiw kirgizilmegen bazar kapitalizaciyası rekordın jeńdi.&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Svensson |first=Peter |title=Apple Sets Record for Company Value at $624B |agency=[[Associated Press]] |url=http://hosted.ap.org/dynamic/stories/U/US_TEC_APPLE_BIGGEST_COMPANY?SITE=AP&amp;SECTION=HOME&amp;TEMPLATE=DEFAULT |url-status=dead |access-date=August 20, 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120822164535/http://hosted.ap.org/dynamic/stories/U/US_TEC_APPLE_BIGGEST_COMPANY?SITE=AP&amp;SECTION=HOME&amp;TEMPLATE=DEFAULT |archive-date=August 22, 2012}}&lt;/ref&gt; 2012-jıldıń 24-avgustında AQSH sud tóreshisi Samsung kompaniyasınıń Apple kompaniyasına intellektual múlk shaǵımı boyınsha 1.05 milliard dollar (665 million funt sterling) zıyan kompensaciya tólewi kerekligin qarar etti.&lt;ref&gt;{{Cite news |date=August 25, 2012 |title=Apple awarded $1bn in damages from Samsung in US court |work=[[BBC News]] |url=https://www.bbc.co.uk/news/technology-19377261 |access-date=August 25, 2012 |archive-date=April 5, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190405222055/https://www.bbc.co.uk/news/technology-19377261 |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Samsung bul qararǵa qarsı shaǵım berdi, nátiyjede zıyan kompensaciyası 450 million dollarǵa kemeytildi&lt;ref name=&quot;FOSS Patents&quot;&gt;{{Cite web |title=Judge strikes $450 million from $1 billion damages award in Apple v. Samsung: second trial needed |url=http://www.fosspatents.com/2013/03/judge-strikes-450-million-from-1.html |access-date=March 1, 2013 |publisher=FOSS Patents |archive-date=April 4, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190404084143/http://www.fosspatents.com/2013/03/judge-strikes-450-million-from-1.html |url-status=live}}&lt;/ref&gt; hám Samsungtıń jańa sud processi ótkeriw talabı qabıl etildi.&lt;ref name=&quot;FOSS Patents&quot; /&gt; 2012-jıldıń 10-noyabrinde Apple kompaniyası HTC kompaniyası menen global kelisimge kelgenin tastıyıqladı. Bul kelisim eki kompaniya arasındaǵı barlıq sóz etilip atırǵan sud shaǵımların jawıp, házirgi hám keleshektegi patentler boyınsha on jıllıq licenziya kelisimin dúzdi.&lt;ref&gt;{{Cite press release |title=HTC and Apple Settle Patent Dispute |date=November 10, 2012 |publisher=Apple Inc. |url=https://www.apple.com/newsroom/2012/11/11HTC-and-Apple-Settle-Patent-Dispute |access-date=February 22, 2013 |archive-date=May 25, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170525092921/https://www.apple.com/newsroom/2012/11/11HTC-and-Apple-Settle-Patent-Dispute/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Boljawlarǵa qaraǵanda, Apple bul HTC menen dúzilgen kelisimnen jılına 280 million AQSH dolları tabıs tabadı dep kútilmekte.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Reisinger |first=Don |date=November 12, 2012 |title=Apple predicted to generate up to $280 million a year in HTC deal |url=https://www.cnet.com/news/apple-predicted-to-generate-up-to-280-million-a-year-in-htc-deal |access-date=March 23, 2017 |website=[[CNET]] |archive-date=March 24, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170324173724/https://www.cnet.com/news/apple-predicted-to-generate-up-to-280-million-a-year-in-htc-deal/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

2014-jıldıń may ayında Apple kompaniyası Dr. Dre hám Djimmi Ayovin-niń audio kompaniyası Beats Electronicsti - «Beats by Dr. Dre» qulaqlıq hám dinamik ónimleri qatarın islep shıǵarıwshı hám Beats Music muzıka aǵımlı xızmetin basqarıwshı kompaniyanı - 3 milliard AQSH dollarına satıp alıw niyetin tastıyıqladı. Sonday-aq, olardıń ónimlerin Appledıń usaqlap satıw dúkanları hám qayta satıwshıları arqalı satıw jobalandı. Ayovinniń pikirinshe, Beats bárqulla Apple menen «birge bolıwı» kerek edi, óytkeni kompaniya ózin Appledıń «mádeniyat penen texnologiyanı biriktiriwdegi teńsiz qábiletine» qarap úlgi alǵan edi. Bul satıp alıw Apple tariyxındaǵı eń úlken satıp alıw boldı.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Steele |first=Billy |date=May 28, 2014 |title=Apple acquires Beats Electronics for $3 billion |url=https://www.engadget.com/2014/05/28/apple-acquires-beats-electronics-for-3-billion |access-date=March 23, 2017 |website=[[Engadget]] |publisher=[[AOL]] |archive-date=March 24, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170324084801/https://www.engadget.com/2014/05/28/apple-acquires-beats-electronics-for-3-billion/ |url-status=live}}; {{Cite web |last=Welch |first=Chris |date=May 28, 2014 |title=Apple confirms it's buying Beats for $3 billion |url=https://www.theverge.com/2014/5/28/5700530/apple-confirms-beats-acquisition |access-date=March 23, 2017 |website=[[The Verge]] |archive-date=May 29, 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140529051629/http://www.theverge.com/2014/5/28/5700530/apple-confirms-beats-acquisition |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

[[File:Apple Watch でチェックインしました！ 2015 (17187691969).jpg|thumb|Birinshi áwlad Apple Watch (2015)]]
2014-jıldıń 9-sentyabrinde ótkerilgen baspasóz ilajında Apple kompaniyası Apple Watch dep atalǵan aqıllı saattı tanıstırdı.&lt;ref name=&quot;verge-watchannounce&quot;&gt;{{Cite web |date=September 9, 2014 |title=Apple Watch announced: available for $349 early next year |url=https://www.theverge.com/2014/9/9/6125873/apple-watch-smartwatch-announced |access-date=July 15, 2015 |website=[[The Verge]] |archive-date=September 9, 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140909183047/http://www.theverge.com/2014/9/9/6125873/apple-watch-smartwatch-announced |url-status=live}}; {{Cite web |date=September 9, 2014 |title=The Apple Watch is poised to dominate the market for digital fitness trackers |url=https://www.theverge.com/2014/9/9/6127839/apple-watch-healthkit-digital-health-fitness |access-date=July 15, 2015 |website=[[The Verge]] |archive-date=May 25, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220525110122/https://www.theverge.com/2014/9/9/6127839/apple-watch-healthkit-digital-health-fitness |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Dáslep, Apple bul qurılmanı sán buyımı&lt;ref name=&quot;wp-fashion&quot;&gt;{{Cite news |title=Apple Watch is competing as a fashion accessory, and that's a risky move |newspaper=[[The Washington Post]] |url=https://www.washingtonpost.com/blogs/innovations/wp/2015/03/05/apple-watch-is-competing-as-a-fashion-accessory-and-thats-a-risky-move |access-date=July 15, 2015 |archive-date=July 16, 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150716123229/http://www.washingtonpost.com/blogs/innovations/wp/2015/03/05/apple-watch-is-competing-as-a-fashion-accessory-and-thats-a-risky-move |url-status=live}}&lt;/ref&gt; hám iPhoneǵa qosımsha sıpatında bazarǵa shıǵardı. Bul arqalı adamlardıń smartfonlarına qaraw jiyiligin azaytıw itibarǵa alınǵan edi.&lt;ref name=&quot;wired.com&quot;&gt;{{Cite magazine |title=iPhone Killer: The Secret History of the Apple Watch |url=https://www.wired.com/2015/04/the-apple-watch |magazine=[[Wired (magazine)|Wired]] |access-date=January 31, 2022 |archive-date=June 18, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220618223947/https://www.wired.com/2015/04/the-apple-watch |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Waqıttıń ótiwi menen, kompaniya arnawlı fizikalıq aktivlik trekerleri menen básekilesiw maqsetinde saatta densawlıq hám fitneske baǵdarlanǵan funkciyalardı islep shıǵarıwǵa kóbirek itibar qarattı. 2016-jıldıń yanvar ayında Apple dúnya júzi boyınsha bir milliardtan aslam Apple qurılmasınıń belsendi qollanılıp atırǵanın járiyaladı.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Statt |first=Nick |date=January 26, 2016 |title=1 billion Apple devices are in active use around the world |url=https://www.theverge.com/2016/1/26/10835748/apple-devices-active-1-billion-iphone-ipad-ios |access-date=May 24, 2017 |website=[[The Verge]] |archive-date=April 4, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190404084144/https://www.theverge.com/2016/1/26/10835748/apple-devices-active-1-billion-iphone-ipad-ios |url-status=live}}; {{Cite news |last=Rossignol |first=Joe |date=January 26, 2016 |title=Apple Now Has Over 1 Billion Active Devices Worldwide |work=[[MacRumors]] |url=https://www.macrumors.com/2016/01/26/apple-1-billion-active-device-installed-base |access-date=May 24, 2017 |archive-date=May 25, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170525083819/https://www.macrumors.com/2016/01/26/apple-1-billion-active-device-installed-base/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

2016-jıldıń 6-iyunında Fortune jurnalı óziniń kompaniyalardı tabısqa erisiw boyınsha reytingke kirgizgen Fortune 500 dizimin járiyaladı. 2015-jıldıń fiskal jılı nátiyjeleri boyınsha Apple texnologiya kompaniyaları arasında birinshi orındı iyeledi.&lt;ref name=&quot;Top Tech Company&quot;&gt;{{Cite web |last=McBride |first=Sarah |date=June 6, 2016 |title=Apple leads Tech Industry in Fortune 500 |url=https://www.yahoo.com/tech/apple-top-tech-company-fortune-132100720.html |access-date=June 6, 2016 |website=[[Yahoo Tech]] |archive-date=May 25, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170525081107/https://www.yahoo.com/tech/apple-top-tech-company-fortune-132100720.html |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Ulıwma esapta ol 233 milliard AQSH dolları tabısı menen úshinshi orındı iyeledi.&lt;ref name=&quot;Top Tech Company&quot; /&gt; Bul aldıńǵı jılǵı dizimdegiden eki orın joqarılaǵanın kórsetedi.&lt;ref name=&quot;Top Tech Company&quot; /&gt;

2017-jıldıń iyun ayında Apple HomePod dep atalǵan óziniń aqıllı dinamigin járiyaladı. Bul ónim Sonos, Google Home hám Amazon Echo menen básekilesiwge baǵdarlanǵan edi.&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Gartenberg |first=Chaim |date=June 5, 2017 |title=Apple announces HomePod speaker to take on Sonos |work=[[The Verge]] |publisher=[[Vox Media]] |url=https://www.theverge.com/2017/6/5/15732144/apple-homepod-speaker-announced-siri-price-release-date-wwdc-2017 |access-date=December 14, 2017 |archive-date=June 5, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170605203335/https://www.theverge.com/2017/6/5/15732144/apple-homepod-speaker-announced-siri-price-release-date-wwdc-2017 |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Sol jıldıń aqırına kelip TechCrunch basılımı Apple kompaniyasınıń Shazam kompaniyasın satıp alıp atırǵanı haqqında xabar berdi. Shazam óz ónimlerin [[Dúnya júzlik baǵdarlamashılar konferenciyası|WWDC]] konferenciyasında tanıstırǵan hám muzıka, televidenie, kino hám reklama tanıw texnologiyalarına qánigelesken kompaniya edi.&lt;ref&gt;{{Cite news |last1=Lunden |first1=Ingrid |last2=Roof |first2=Katie |date=December 8, 2017 |title=Sources: Apple is acquiring music recognition app Shazam |work=[[TechCrunch]] |publisher=[[Oath Inc.]] |url=https://techcrunch.com/2017/12/08/sources-apple-is-acquiring-music-recognition-app-shazam |access-date=December 14, 2017 |archive-date=December 14, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171214023447/https://techcrunch.com/2017/12/08/sources-apple-is-acquiring-music-recognition-app-shazam/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Bir neshe kúnnen soń bul satıp alıw tastıyıqlandı. Xabarlarǵa qaraǵanda, Apple bul kompaniyanı shama menen 400 million AQSH dollarına satıp alǵan. Media xabarlarında bul satıp alıwdıń [[Apple Music]] aǵımlı xızmetin kúsheytiw ushın maǵlıwmatlar hám qurallardı alıwǵa baǵdarlanǵan basqısh ekenligi aytıldı.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Singleton |first=Micah |date=December 11, 2017 |title=Apple confirms it has acquired Shazam |url=https://www.theverge.com/2017/12/11/16761984/apple-shazam-acquisition |access-date=December 14, 2017 |website=[[The Verge]] |publisher=[[Vox Media]] |archive-date=April 4, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190404084143/https://www.theverge.com/2017/12/11/16761984/apple-shazam-acquisition |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Bul satıp alıw 2018-jıldıń sentyabr ayında Evropa Awqamı tárepinen maqullandı.&lt;ref&gt;{{Cite news |date=September 6, 2018 |title=EU clears Apple's purchase of song-recognition app Shazam |work=[[CNBC]] |url=https://www.cnbc.com/2018/09/06/the-associated-press-eu-clears-apples-purchase-of-song-recognition-app-shazam.html |url-status=dead |access-date=September 7, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180907144731/https://www.cnbc.com/2018/09/06/the-associated-press-eu-clears-apples-purchase-of-song-recognition-app-shazam.html |archive-date=September 7, 2018}}; {{Cite news |last=Welch |first=Chris |date=September 24, 2018 |title=Apple completes Shazam acquisition, will make app ad-free for everyone |work=[[The Verge]] |url=https://www.theverge.com/2018/9/24/17896350/apple-shazam-app-acquisition-complete-free |access-date=September 24, 2018 |archive-date=April 4, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190404084143/https://www.theverge.com/2018/9/24/17896350/apple-shazam-app-acquisition-complete-free |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

2017-jıldıń iyun ayında Apple kompaniyası Djeymi Erlixt hám Zak Van Amburgtı jańadan dúzilgen dúnyajúzlik video bólimin basqarıwǵa tayınladı. 2017-jıldıń noyabrinde Apple óziniń túpnusqa scenariyli baǵdarlamalarǵa tarmaqlanıp atırǵanın járiyaladı: Djennifer Eniston hám Riz Uizerspun baslı rollerde oynaytuǵın drama serialı hám Stiven Spilberg penen birge Amazing Stories antologiya serialın qayta islew.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Andreeva |first=Nellie |date=November 8, 2017 |title=Apple Gives Reese Witherspoon-Jennifer Aniston Morning Show Series 2-Season Order, Confirms 'Amazing Stories' Reboot |url=https://deadline.com/2017/11/apple-reese-witherspoon-jennifer-aniston-morning-show-series-2-season-order-amazing-stories-reboot-1202204293 |access-date=January 18, 2019 |website=[[Deadline Hollywood]] |language=en |archive-date=January 20, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190120044428/https://deadline.com/2017/11/apple-reese-witherspoon-jennifer-aniston-morning-show-series-2-season-order-amazing-stories-reboot-1202204293/ |url-status=dead}}&lt;/ref&gt; 2018-jıldıń iyunında Apple Amerika Jazıwshılar gildiyasınıń minimal tiykarǵı kelisimine hám Opra Uinfri menen kóp jıllıq kontent boyınsha birge islesiw kelisimine qol qoydı.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Robb |first=David |date=June 7, 2018 |title=Apple Signs WGA Contract As It Ramps Up Scripted Shows |url=https://deadline.com/2018/06/apple-signs-wga-contract-as-it-ramps-up-scripted-shows-1202405862 |access-date=January 18, 2019 |website=[[Deadline Hollywood]] |language=en |archive-date=March 27, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190327091242/https://deadline.com/2018/06/apple-signs-wga-contract-as-it-ramps-up-scripted-shows-1202405862/ |url-status=dead}}; {{Cite web |last=Andreeva |first=Nellie |date=June 15, 2018 |title=Oprah Winfrey Partners With Apple For Original Content |url=https://deadline.com/2018/06/oprah-winfrey-content-partnership-apple-for-original-programming-1202411370 |access-date=January 18, 2019 |website=[[Deadline Hollywood]] |language=en |archive-date=March 26, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190326025016/https://deadline.com/2018/06/oprah-winfrey-content-partnership-apple-for-original-programming-1202411370/ |url-status=dead}}&lt;/ref&gt; Túpnusqa seriallar ushın qosımsha birge islesiwler Sesame Workshop hám DHX Media hám onıń sıńar kompaniyası Peanuts Worldwide, sonday-aq túpnusqa filmler jaratıw ushın A24 penen birge islesiwdi óz ishine aladı.&lt;ref&gt;{{Cite web |last1=Andreeva |first1=Nellie |last2=Petski |first2=Denise |date=June 20, 2018 |title=Apple Teams With Sesame Workshop On Children's Programming Slate |url=https://deadline.com/2018/06/apple-sesame-workshop-childrens-programming-slate-live-action-animated-series-1202414268 |access-date=January 18, 2019 |website=[[Deadline Hollywood]] |language=en |archive-date=March 27, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190327090610/https://deadline.com/2018/06/apple-sesame-workshop-childrens-programming-slate-live-action-animated-series-1202414268/ |url-status=dead}}; {{Cite web |last1=Andreeva |first1=Nellie |last2=Petski |first2=Denise |date=December 14, 2018 |title=Apple Makes 'Peanuts' Deal; DHX Media To Produce New Series, Specials &amp; Shorts With Classic Characters For Streamer |url=https://deadline.com/2018/12/apple-makes-peanuts-deal-dhx-media-to-produce-new-series-specials-shorts-with-classic-characters-for-streamer-1202520215 |access-date=January 18, 2019 |website=[[Deadline Hollywood]] |language=en |archive-date=February 1, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190201080858/https://deadline.com/2018/12/apple-makes-peanuts-deal-dhx-media-to-produce-new-series-specials-shorts-with-classic-characters-for-streamer-1202520215/ |url-status=dead}}; {{Cite web |last1=Hipes |first1=Patrick |last2=Andreeva |first2=Nellie |date=November 15, 2018 |title=Apple Inks Deal With A24 For Multiple Films As Part Of Push Into Movies |url=https://deadline.com/2018/11/apple-original-movies-a24-slate-deal-1202502828 |access-date=January 18, 2019 |website=[[Deadline Hollywood]] |language=en |archive-date=November 17, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181117104937/https://deadline.com/2018/11/apple-original-movies-a24-slate-deal-1202502828/ |url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

2017-jıldıń sentyabrindegi Apple arnawlı ilajında AirPower sımsız zaryadlaw qurılması iPhone X, iPhone 8 hám Watch Series 3 penen birge járiyalandı. AirPower bir waqıtta bir neshe qurılmanı sımsız zaryadlaw ushın arnalǵan edi. Dáslep 2018-jıldıń basında shıǵarılıwı kerek bolsa da, AirPower 2019-jıldıń martında biykar etildi, bul Kuktıń basshılıǵındaǵı birinshi qurılma biykar etiliwi boldı.&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Gurman |first=Mark |author-link=Mark Gurman (journalist) |date=March 29, 2019 |title=Apple Cancels Plan for AirPower Wireless Charger |url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2019-03-29/apple-cancels-anticipated-airpower-wireless-charging-accessory |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210805050713/https://www.bloomberg.com/news/articles/2019-03-29/apple-cancels-anticipated-airpower-wireless-charging-accessory |archive-date=August 5, 2021 |access-date=August 25, 2022 |work=Bloomberg.com}}; {{Cite web |last=Panzarino |first=Matthew |date=March 29, 2019 |title=Apple cancels AirPower product, citing inability to meet its high standards for hardware |url=https://techcrunch.com/2019/03/29/apple-cancels-airpower-product-citing-inability-to-meet-its-high-standards-for-hardware/ |access-date=August 25, 2022 |website=TechCrunch |archive-date=March 29, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190329231507/https://techcrunch.com/2019/03/29/apple-cancels-airpower-product-citing-inability-to-meet-its-high-standards-for-hardware/ |url-status=live}}; {{Cite magazine |last=Goode |first=Lauren |date=March 29, 2019 |title=RIP AirPower: Apple Kills Its Elusive Wireless Charging Pad |url=https://www.wired.com/story/apple-kills-airpower |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220825111224/https://www.wired.com/story/apple-kills-airpower/ |archive-date=August 25, 2022 |magazine=Wired |issn=1059-1028 |accessdate=August 25, 2022}}&lt;/ref&gt; 2020-jıldıń 19-avgustında Apple akciyalarınıń bahası qısqa waqıtqa 467,77 dollardan asıp ketti, bul onı bazar kapitalizaciyası 2 trillion AQSH dollarına jetken birinshi AQSH kompaniyasına aylandırdı.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Bursztynsky |first=Jessica |date=August 19, 2020 |title=Apple becomes first U.S. company to reach a $2 trillion market cap |url=https://www.cnbc.com/2020/08/19/apple-reaches-2-trillion-market-cap.html |access-date=August 19, 2020 |website=CNBC |language=en |archive-date=July 21, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220721003235/https://www.cnbc.com/2020/08/19/apple-reaches-2-trillion-market-cap.html |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

[[File:Macbook Air M1 Silver PNG.png|thumb|left|MacBook Air M1 (2020), Apple kompaniyasınıń Intel x86 processorınan ARM processorlarına ótiwinen keyingi birinshi noutbuk kompyuteri]]
2020-jıldıń 22-iyunında óziniń jıllıq WWDC bayanatında Apple Intel processorlarınan bas tartıp, Mac kompyuterleriniń kompaniya tárepinen islep shıǵılǵan processorlarǵa ótetuǵının járiyaladı.&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Warren |first=Tom |date=June 22, 2020 |title=Apple announces it will switch to its own processors for future Macs |work=[[The Verge]] |url=https://www.theverge.com/2020/6/22/21295475/apple-mac-processors-arm-silicon-chips-wwdc-2020 |access-date=June 22, 2020 |archive-date=June 22, 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200622192505/https://www.theverge.com/2020/6/22/21295475/apple-mac-processors-arm-silicon-chips-wwdc-2020 |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Bul járiyalaw taraw analitikleri tárepinen kútilgen edi hám Apple processorları menen úskenelengen Mac kompyuterleriniń házirgi Intelge tiykarlanǵan modellerge salıstırǵanda úlken ónimdarlıq artımshılıqlarına iye bolatuǵını atap ótildi.&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Haselton |first=Todd |date=June 22, 2020 |title=Apple will stop using Intel chips in all Macs by 2021, top analyst says |work=[[CNBC]] |url=https://www.cnbc.com/2020/06/22/new-macbook-pro-and-imac-coming-with-arm-chips-instead-of-intel---kuo.html |access-date=June 22, 2020 |archive-date=June 1, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220601092329/https://www.cnbc.com/2020/06/22/new-macbook-pro-and-imac-coming-with-arm-chips-instead-of-intel---kuo.html |url-status=live}}&lt;/ref&gt; 2020-jıldıń 10-noyabrinde MacBook Air, MacBook Pro hám Mac Mini Apple tárepinen joybarlanǵan processor - Apple M1 menen jumıs isleytuǵın birinshi Mac kompyuterleri boldı.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=November 2, 2020 |title=Apple announces 'One More Thing' event for November 10th |url=https://www.theverge.com/2020/11/2/21546136/apple-event-date-time-november-10th-one-more-thing-arm-mac-silicon |access-date=November 2, 2020 |website=The Verge |archive-date=June 2, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220602162103/https://www.theverge.com/2020/11/2/21546136/apple-event-date-time-november-10th-one-more-thing-arm-mac-silicon |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

2022-jıldıń aprel ayında Samsung Electro-Mechanics kompaniyasınıń LG Innotek ornına Apple kompaniyasınıń M2 chipin islep shıǵıwda birge islesetuǵını haqqında xabar berildi.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=McDaniel |first=Allison |date=April 21, 2022 |title=Apple's M2 chip nears as Samsung beats LG as processor packaging partner |url=https://9to5mac.com/2022/04/21/apple-m2-chip-samsung |access-date=April 27, 2022 |website=9to5Mac |language=en-US |archive-date=April 22, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220422080359/https://9to5mac.com/2022/04/21/apple-m2-chip-samsung/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Baǵdarlamashı jazbaları tórt túrli M2 chipi menen keminde toǵız Mac modeli sınalıp atırǵanın kórsetti.&lt;ref&gt;{{Cite news |date=April 14, 2022 |title=Apple tests several new Macs with next-generation M2 chips – Bloomberg News |language=en |work=Reuters |url=https://www.reuters.com/technology/apple-tests-several-new-macs-with-next-generation-m2-chips-bloomberg-news-2022-04-14 |access-date=April 27, 2022 |archive-date=April 27, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220427123652/https://www.reuters.com/technology/apple-tests-several-new-macs-with-next-generation-m2-chips-bloomberg-news-2022-04-14/ |url-status=live}}; {{Cite web |last=Clark |first=Mitchell |date=April 14, 2022 |title=Apple's M2 chips and the computers they'll power detailed in new leak |url=https://www.theverge.com/2022/4/14/23026073/apple-m2-silicon-macbook-air-pro-mac-mini-rumors |access-date=April 27, 2022 |website=The Verge |language=en |archive-date=June 2, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220602195315/https://www.theverge.com/2022/4/14/23026073/apple-m2-silicon-macbook-air-pro-mac-mini-rumors |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

The Wall Street Journal basılımınıń xabar beriwinshe, Apple kompaniyasınıń óz chiplerin islep shıǵıw boyınsha háreketleri oǵan COVID-19 pandemiyası dáwirinde payda bolǵan yarım ótkizgishler jetispewshiligi menen jaqsıraq gúresiwge járdem berdi, bul bolsa 2020 hám 2021-jıllarda M1 tiykarındaǵı Mac kompyuterleriniń satılıwınıń anaǵurlım ósiwi menen paydanıń artıwına alıp keldi. Bul jáne de Tesla, Amazon hám [[Meta Platforms]] sıyaqlı kompaniyalardı usınday joldan barıwǵa ruwxlandırdı.&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Higgins |first=Tim |date=April 16, 2022 |title=The Chips That Rebooted the Mac |language=en-US |work=[[The Wall Street Journal]] |url=https://www.wsj.com/articles/the-chips-that-rebooted-the-mac-11650081649 |access-date=April 27, 2022 |issn=0099-9660 |archive-date=July 29, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220729031056/https://www.wsj.com/articles/the-chips-that-rebooted-the-mac-11650081649 |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

2022-jıldıń aprel ayında Apple AQSHtaǵı hár bir adamǵa ońlaw qollanbaların kóriw hám ayırım jańa iPhone modelleri ushın almastırıw bóleklerin buyırtpa beriw imkaniyatın beretuǵın onlayn dúkan ashtı, biraq bul usıl menen rásmiy ońlaw arasındaǵı baha ayırmashılıǵı minimal boladı dep kútilmekte.&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Brown |first=Dalvin |date=April 27, 2022 |title=Apple Opens Self-Repair Store With $300 iPhone Screens, 19-Cent Screws |url=https://www.wsj.com/articles/apple-opens-self-repair-store-with-300-iphone-screens-19-cent-screws-11651031828 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220801153719/https://www.wsj.com/articles/apple-opens-self-repair-store-with-300-iphone-screens-19-cent-screws-11651031828 |archive-date=August 1, 2022 |access-date=April 27, 2022 |work=[[The Wall Street Journal]] |language=en-US |issn=0099-9660}}; {{Cite web |last=Feiner |first=Lauren |date=April 27, 2022 |title=Apple now lets you buy parts so you can fix your iPhone yourself |url=https://www.cnbc.com/2022/04/27/apple-now-lets-you-buy-iphone-parts-so-you-can-fix-it-yourself.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220625155230/https://www.cnbc.com/2022/04/27/apple-now-lets-you-buy-iphone-parts-so-you-can-fix-it-yourself.html |archive-date=June 25, 2022 |access-date=April 27, 2022 |website=CNBC |language=en}}; {{Cite web |last=Porter |first=Jon |date=April 27, 2022 |title=Apple's DIY repair service is now available in the US |url=https://www.theverge.com/2022/4/27/23044301/apple-iphone-diy-repair-self-service-program-spare-parts-12-13 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220629180938/https://www.theverge.com/2022/4/27/23044301/apple-iphone-diy-repair-self-service-program-spare-parts-12-13 |archive-date=June 29, 2022 |access-date=April 27, 2022 |website=The Verge |language=en}}; {{Cite web |date=April 27, 2022 |title=Apple's Self Service Repair program is now open to iPhone owners in the US |url=https://www.engadget.com/apple-self-service-repair-release-date-122332505.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220802150900/https://www.engadget.com/apple-self-service-repair-release-date-122332505.html |archive-date=August 2, 2022 |access-date=April 27, 2022 |website=Engadget |language=en-US}}; {{Cite web |date=April 27, 2022 |title=Apple opens Self Service Repair to US iPhone users |url=https://techcrunch.com/2022/04/27/apple-opens-self-service-repair-to-us-iphone-users/ |access-date=April 27, 2022 |website=TechCrunch |language=en-US |archive-date=April 27, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220427120236/https://techcrunch.com/2022/04/27/apple-opens-self-service-repair-to-us-iphone-users/ |url-status=live}}; {{Cite web |last=Sherr |first=Ian |title=Apple Launches Do-It-Yourself Repairs For iPhone 13, iPhone 12 and iPhone SE |url=https://www.cnet.com/tech/mobile/apple-launches-do-it-yourself-repairs-for-iphone-13-iphone-12-and-iphone-se |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220427120621/https://www.cnet.com/tech/mobile/apple-launches-do-it-yourself-repairs-for-iphone-13-iphone-12-and-iphone-se/ |archive-date=April 27, 2022 |access-date=April 27, 2022 |website=CNET |language=en}}; {{Cite web |title=Apple's Self-Service Repair Store Finally Launches |url=https://www.pcmag.com/news/apples-self-service-repair-store-finally-launches |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220613180932/https://www.pcmag.com/news/apples-self-service-repair-store-finally-launches |archive-date=June 13, 2022 |access-date=April 27, 2022 |website=PCMAG |date=April 27, 2022 |language=en}}&lt;/ref&gt;

2022-jıldıń may ayında birinshi ret 2017-jılı aytılǵan, virtual hám tolıqtırılǵan reallıq garnituraları ushın arnalǵan operaciyalıq sistema - RealityOS ushın sawda belgisi tapsırıldı. Bloomberg basılımınıń maǵlıwmatına sáykes, garnitura 2023-jılı shıǵıwı múmkin.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Porter |first=Jon |date=May 30, 2022 |title=Apple's RealityOS for rumored headset appears in trademark application |url=https://www.theverge.com/2022/5/30/23147213/realityos-os-ros-trademark-apple-virtual-augmented-reality-headset |access-date=May 30, 2022 |website=The Verge |archive-date=July 8, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220708040805/https://www.theverge.com/2022/5/30/23147213/realityos-os-ros-trademark-apple-virtual-augmented-reality-headset |url-status=live}}; {{Cite web |last1=Gurman |first1=Mark |author-link1=Mark Gurman (journalist) |last2=Mochizuki |first2=Takashi |last3=Wu |first3=Debby |date=January 14, 2022 |title=Apple's New VR/AR Headset Risks Being Delayed Until 2023 |url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-01-14/apple-s-hotly-anticipated-headset-risks-being-delayed-until-2023?sref=ExbtjcSG |access-date=May 30, 2022 |website=Bloomberg |archive-date=April 19, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220419120240/https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-01-14/apple-s-hotly-anticipated-headset-risks-being-delayed-until-2023?sref=ExbtjcSG |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Qosımsha insayderlik esabatlarda qurılmanıń tólemdi tastıyıqlaw hám akkauntlarǵa kiriw ushın kózdiń nurın skanerlewdi paydalanatuǵını aytıladı.&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Fingas |first1=Jon |title=Apple's mixed reality headset reportedly uses iris scanning for payments and sign-ins |url=https://www.engadget.com/apple-mixed-reality-headset-iris-scanning-153036223.html |website=Engadget |date=October 14, 2022 |access-date=October 19, 2022 |archive-date=October 19, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221019194454/https://www.engadget.com/apple-mixed-reality-headset-iris-scanning-153036223.html |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

2022-jıldıń 18-iyunında Merilend shtatınıń Tauson qalasındaǵı [[Apple Store]] dúkanı AQSHtaǵı birinshi kásiplik awqam dúkanına aylandı, jumısshılar Xalıqaralıq mashina qurawshılar hám aerokosmos jumısshıları birlespesine qosılıw ushın dawıs berdi.&lt;ref&gt;{{Cite news |last1=Lerman |first1=Rachel |last2=Gregg |first2=Aaron |last3=Somasundaram |first3=Praveena |date=June 19, 2022 |title=Apple Store workers approve union, the first in the U.S. |newspaper=[[The Washington Post]] |url=https://www.washingtonpost.com/technology/2022/06/18/apple-union-vote |access-date=June 19, 2022 |archive-date=June 19, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220619003224/https://www.washingtonpost.com/technology/2022/06/18/apple-union-vote/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

2022-jıldıń 7-iyulında Apple aldıńǵı Pegasus ashılıwlarına juwap retinde macOS 13 hám iOS 16 ǵa Lockdown Mode rejimin qostı; bul rejim joqarı qáwipli paydalanıwshılar ushın maqsetli nol kúnlik zıyanlı programmalıq támiynatlarǵa qarsı qáwipsizlik qorǵanıwın kúsheytedi.&lt;ref&gt;{{Cite news |date=July 6, 2022 |title=Apple launches Lockdown Mode to block spyware attacks on at-risk users |publisher=BBC News |url=https://www.bbc.com/news/technology-62069255 |access-date=July 7, 2022 |archive-date=July 28, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220728005310/https://www.bbc.com/news/technology-62069255 |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Apple 2023-jıldıń mart ayında Apple Wallet paydalanıwshıları ushın 'Apple Pay Later' dep atalǵan házir satıp alıp, keyin tólew xızmetin iske qostı. Baǵdarlama paydalanıwshılarǵa onlayn yamasa qosımsha ishindegi satıp alıwlar ushın 50 dollardan 1000 dollarǵa shekem qarız alıwǵa hám olardı altı hápte dawamında tórt bólekke bólip, procentsiz hám qosımsha tólemsiz qaytarıw imkaniyatın beredi.&lt;ref&gt;{{cite news |last1=Hunter |first1=Tatum |last2=Velazco |first2=Chris |date=March 28, 2023 |title=Now you can 'buy now, pay later' with Apple Wallet |url=https://www.washingtonpost.com/technology/2023/03/28/apple-buy-now-pay-later/ |newspaper=The Washington Post |access-date=March 29, 2023 |archive-date=March 29, 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230329102346/https://www.washingtonpost.com/technology/2023/03/28/apple-buy-now-pay-later/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |last=De Avila |first=Joseph |date=March 28, 2023 |title=Apple Rolls Out Buy Now, Pay Later Plan |url=https://www.wsj.com/articles/apple-rolls-out-buy-now-pay-later-plan-640ae583 |newspaper=The Wall Street Journal |access-date=March 29, 2023 |archive-date=March 29, 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230329053013/https://www.wsj.com/articles/apple-rolls-out-buy-now-pay-later-plan-640ae583 |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

2023-jıldıń noyabr ayında Apple AQSH Ádillik ministrliginiń Apple kompaniyasın jumısqa alıwda AQSH puqaralarına qarsı kemsitiw boldı degen isinde 25 million dollarlıq kelisimge keldi. Apple onlayn járiyalanbaǵan hám qaǵaz túrinde ótinish beriwdi talap etetuǵın jumıs orınların dúzdi, sol waqıtta usı jumıs orınların PERM baǵdarlaması boyınsha shet ellik jumısshılarǵa járiyaladı.&lt;ref&gt;{{cite news |last1=Gurman |first1=Mark |author-link1=Mark Gurman (journalist) |date=November 9, 2023 |title=Apple Settles DOJ Case That It Discriminated Against US Workers |url=https://news.bloomberglaw.com/tech-and-telecom-law/apple-settles-doj-case-that-it-discriminated-against-us-workers |newspaper=Bloomberg News |access-date=November 27, 2023 |archive-date=November 27, 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231127152701/https://news.bloomberglaw.com/tech-and-telecom-law/apple-settles-doj-case-that-it-discriminated-against-us-workers |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

2024-jıldıń yanvar ayında Apple Evropa Awqamınıń básekilesiw nızamına boysınıwın, App Store hám basqa xızmetlerge 7-martta kúshke kiretuǵın úlken ózgerisler kirgiziletuǵının járiyaladı. Bul 27 mámleketten ibarat bloktaǵı iOS paydalanıwshılarına alternativ qosımshalar dúkanların hám qosımshalar ishinde alternativ tólem usılların paydalanıw imkaniyatın beredi. Bul Safari brauzerine Chrome yamasa Firefox sıyaqlı alternativ brauzerlerdi júklep alıw ushın menyu qosadı.&lt;ref&gt;{{Cite news |language=en |url=https://www.nytimes.com/2024/01/25/technology/apple-app-store-europe.html |title=Apple Overhauls App Store in Europe, in Response to New Digital Law |work=The New York Times |date=January 25, 2024 |access-date=January 29, 2024|archive-date=January 26, 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20240126040405/https://www.nytimes.com/2024/01/25/technology/apple-app-store-europe.html |last1=Satariano |first1=Adam |last2=Mickle |first2=Tripp}}&lt;/ref&gt;

2024-jıldıń iyun ayında Apple qurılmada jasalma intellekt imkaniyatların biriktiriw ushın Apple Intelligence ti tanıstırdı.&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Tilley |first=Aaron |title=Apple Introduces 'Apple Intelligence,' New OpenAI Partnership as AI Takes Center Stage |url=https://www.wsj.com/tech/ai/apple-wwdc-2024-ai-release-356c5303 |access-date=June 11, 2024 |work=WSJ |language=en-US}}&lt;/ref&gt;

2024-jıldıń 1-noyabrinde Apple iPhone hám Mac ushın súwretti redaktorlaw qosımshaları menen tanılǵan Pixelmator kompaniyasın satıp alǵanın járiyaladı. Apple burın Pixelmator qosımshaların óz ónimleriniń prezentaciyalarında kórsetken edi, sonıń ishinde 2018-jılı mashinalıq oqıtıw hám jasalma intellektti innovaciyalıq paydalanǵanı ushın Pixelmator Pro nı jıldıń Mac qosımshası dep ataǵan edi. Járiyalanıwda Pixelmator satıp alınıwdan keyin onıń bar qosımshalarında áhmiyetli ózgerisler bolmaytuǵının bildirdi.&lt;ref&gt;{{cite news|last=Leswing |first=Kif |title=Apple to buy Pixelmator, the iPhone image editing app with AI features |date=1 November 2024 |url=https://www.cnbc.com/2024/11/01/apple-will-buy-pixelmator-iphone-image-editing-app-with-ai-features-.html |website=CNBC |access-date=3 November 2024}}&lt;/ref&gt;

2024-jıldıń 31-dekabrinde Kaliforniyanıń Oklend qalasındaǵı federal sudında Apple kompaniyasın Siri di qátelik penen aktivlestiriw arqalı jeke sáwbetlerdi nızamsız jazıp alıw hám olardı reklama beriwshiler qatarı úshinshi tárepler menen bólisiwde ayıplaǵan dáslepki kelisim tapsırıldı. Apple óziniń Siri járdemshisiniń paydalanıwshılar qupıyalıǵın buzǵanı boyınsha bul sudtı sheshiw ushın 95 million dollarlıq naq aqsha kelisimine kelisti. Apple qanday da bir nızam buzıwshılıqtı moyınlamasa da, isti kelisim menen juwmaqladı, bul arqalı zıyan kórgen paydalanıwshılarǵa hár bir qurılma ushın 20 dollarǵa shekem talap etiw imkaniyatı berildi. Advokatlar kelisim qorınan 28,5 million dollar kóleminde tólem talap etti.&lt;ref&gt;{{cite news|last=Stempel |first=Jonathan |title=Apple to pay $95 million to settle Siri privacy lawsuit |date=2 January 2025 |url=https://www.reuters.com/legal/apple-pay-95-million-settle-siri-privacy-lawsuit-2025-01-02/ |website=Reuters |access-date=4 January 2025}}&lt;/ref&gt;

== Ónimler ==
Kompaniyanıń qurılǵan waqtınan baslap 2000-jıllardıń basına shekem, Apple tiykarınan kompyuterler sattı, olar 1980-jıllardıń ortasınan baslap Macintosh dep ataldı. Sonnan keyin kompaniya óz ónim kategoriyaların keńeytip, házir óndiriwden shıǵarılǵan iPod (2001) penen baslap, keyinirek [[iPhone]] (2007) hám iPad (2010) sıyaqlı hár túrli portativ qurılmalardı qostı. Apple jáne de «Kiyiletuǵın buyımlar, Úy hám Aksessuarlar» dep kategoriyalanǵan bir qansha basqa ónimlerdi satadı, mısalı Apple Watch, Apple TV, AirPods, HomePod hám Apple Vision Pro.

Apple qurılmaları basqa Apple ónimleri menen birge qollanılǵanda bir pútin ekosistema jaratqanı ushın maqtawǵa ılayıq dep tabılǵan,&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Ricker |first=Thomas |date=2016-09-07 |title=Apple's greatest innovation is its ecosystem |url=https://www.theverge.com/2016/9/7/12828846/apple-s-greatest-product-is-its-ecosystem |access-date=2024-10-13 |website=The Verge |language=en-US}}&lt;/ref&gt; biraq básekiles qurılmalar menen birge qollanılǵanda sonday jaqsı islemegeni yaki kóp funkciyaları bolmaǵanı ushın sınǵa alınǵan hám onıń ornına kóbinese Apple tárepinen názerde tutılǵanday islewi ushın Apple dıń menshikli funkciyaları, programmalıq támiynatı hám xızmetlerine súyenedi, bul kózqaras kóbinese «diywallı baǵ» dep sıpatlanadı.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Johnson |first=Allison |date=2024-04-27 |title=The walls of Apple's garden are tumbling down |url=https://www.theverge.com/24141929/apple-iphone-imessage-antitrust-dma-lock-in |access-date=2024-12-12 |website=The Verge |language=en}}&lt;/ref&gt; 2023-jılǵa kelip, dúnya júzi boyınsha 2 milliardtan aslam Apple qurılması belsendi qollanılıp atır.

=== Mac ===
{{Multiple image
| total_width       = 250
| image1            = M2 Macbook Air Midnight model - 1.jpg
| caption1          = M2 chipli MacBook Air
| image2            = M1 iMac blue model (cropped).jpg
| caption2          = M1 chipli iMac
| alt1              = Aǵash stolda turǵan túngi reńdegi MacBook Air.
| alt2              = Stolda turǵan kók reńli jińishke iMac.
}}

Mac, yaǵnıy Macintosh - 1999-jılǵa shekem onıń rásmiy atı - Apple kompaniyasınıń óziniń menshikli macOS operaciyalıq sistemasın qollanatuǵın jeke kompyuterler qatarı. Jeke kompyuterler Apple kompaniyasınıń dáslepki biznes baǵdarı bolǵan, biraq 2024-jıldıń aqırına kelip olar kompaniya tabısınıń tek segiz procentin quraydı.

Házirgi waqıtta óndirilip atırǵan altı Mac kompyuter toparı bar:
* iMac: Tutınıwshılarǵa arnalǵan hámmesi bir qurılmada jámlengen stol ústi kompyuteri, 1998-jılı islep shıǵarılǵan.
* Mac Mini: Tutınıwshılarǵa arnalǵan kishi kólemli stol ústi kompyuteri, 2005-jılı islep shıǵarılǵan.
* MacBook Pro: Kásiplik noutbuk, 2006-jılı islep shıǵarılǵan.
* Mac Pro: Kásiplik jumıs stanciyası, 2006-jılı islep shıǵarılǵan.
* MacBook Air: Tutınıwshılarǵa arnalǵan júdá juqa noutbuk, 2008-jılı islep shıǵarılǵan.
* Mac Studio: Kásiplik kishi kólemli jumıs stanciyası, 2022-jılı islep shıǵarılǵan.

Kóbinese qorshalǵan baǵ sıpatında táriyiplenetuǵın Mac kompyuterleri Apple silicon chiplerin paydalanadı, macOS operaciyalıq sistemasında isleydi hám Safari veb-brauzeri, úy filmlerin montajlaw ushın iMovie, muzıka dóretiw ushın GarageBand hám iWork ónimdarlıq toplamı sıyaqlı Apple programmalıq támiynatların óz ishine aladı. Apple jáne de kásiplik qosımshalardı satadı: video óndiris ushın Final Cut Pro, muzıkantlar hám prodyuserler ushın Logic Pro hám baǵdarlamashılar ushın Xcode. Apple sonday-aq Mac ushın hár túrli qosımsha qurılmalardı satadı, sonıń ishinde Pro Display XDR, Apple Studio Display, Magic Mouse, Magic Trackpad hám Magic Keyboard.

=== iPhone ===
[[File:IPhone 15 6.1&quot;.jpg|alt=|thumb|[[iPhone 15]] (shep tárepte) hám iPhone 15 Pro (oń tárepte)]]
iPhone - bul Apple kompaniyasınıń [[iOS]] operaciyalıq sistemasında isleytuǵın smartfonlar qatarı. Birinshi iPhone Stiv Djobs tárepinen 2007-jıl 9-yanvarda kópshilikke kórsetilgen edi. Sol waqıttan baslap hár jılı jańa iPhone modelleri shıǵarılmaqta. Ol islep shıǵarılǵanda, onıń kóp sensorlı ekranı mobil telefon industriyası ushın «revolyuciyalıq» hám «oyındı ózgertiwshi» dep táriyiplengen edi. Bul qurılma qosımsha ekonomikasın jaratıwda úlken úles qostı dep esaplanadı.

iOS - dúnyadaǵı eki tiykarǵı smartfon platformasınıń biri, Android penen birge. iPhone kompaniya ushın úlken tabıs alıp keldi hám Apple kompaniyasın dúnyadaǵı eń qımbat bahalanatuǵın ashıq akcionerlik jámiyetlerdiń birine aylandırıwǵa járdem berdi dep esaplanadı.&lt;ref&gt;{{cite web |last=Satariano |first=Adam |date=August 10, 2011 |title=Apple Surpasses Exxon as World's Most Valuable Company Before Retreating |url=https://www.bloomberg.com/news/2011-08-09/apple-rises-from-near-bankruptcy-to-become-most-valuable-company.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20110810082324/http://www.bloomberg.com/news/2011-08-09/apple-rises-from-near-bankruptcy-to-become-most-valuable-company.html |archive-date=August 10, 2011 |access-date=May 28, 2017 |work=[[Bloomberg News]]}}&lt;/ref&gt; 2024-jıldıń aqırına kelip, iPhone kompaniya tabısınıń derlik yarımın quraydı.

=== iPad ===
iPad - bul Apple kompaniyasınıń iPadOS operaciyalıq sistemasında isleytuǵın planshetler qatarı. Birinshi áwlad iPad 2010-jıl 27-yanvarda járiyalanǵan edi. iPad tiykarınan multimediya tutınıw, kórkem óner dóretiw, hújjetler ústinde islew, videokonferenciya ótkeriw hám oyınlar oynaw ushın bazarǵa shıǵarıladı. iPad qatarına bir neshe tiykarǵı iPad modelleri, kishirek iPad Mini, jetilistirilgen iPad Air hám joqarı dárejeli iPad Pro kiredi. Apple iPad ónimdarlıǵın turaqlı jaqsılap kelmekte, iPad Pro modeline Mac kompyuterlerindegi sıyaqlı M1 hám M2 chipleri ornatılǵan; biraq iPad házirgi waqıtqa shekem sheklengen operaciyalıq sisteması ushın sınǵa ushıramaqta.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Bohn |first=Dieter |date=May 19, 2021 |title=iPad Pro (2021) review: the best screen, but is that enough? |url=https://www.theverge.com/22442084/ipad-pro-2021-review-features-screen-mini-led-m1-processor |access-date=November 7, 2022 |website=The Verge |language=en-US |archive-date=November 5, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211105160939/https://www.theverge.com/22442084/ipad-pro-2021-review-features-screen-mini-led-m1-processor |url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Ivanov |first=Dzhoro |title=The M1 iPad Pro can run a desktop OS – Apple just won't let it |url=https://www.phonearena.com/news/The-M1-iPad-Pro-can-run-a-desktop-OS---Apple-just-wont-let-it_id142585 |access-date=November 7, 2022 |website=Phone Arena |date=September 18, 2022 |language=en-US |archive-date=November 7, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221107210123/https://www.phonearena.com/news/The-M1-iPad-Pro-can-run-a-desktop-OS---Apple-just-wont-let-it_id142585 |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

2020-jıldıń sentyabr ayına kelip, Apple 500 millionnan aslam iPad satqan, biraq satıwlar 2013-jılı eń joqarı kórsetkishke jetken.&lt;ref name=&quot;500m ipads&quot;&gt;{{Cite web |title=Apple has sold a total of 500 million iPads in the last 10 years |url=https://appleinsider.com/articles/20/09/15/apple-has-sold-a-total-of-500-million-ipads-in-the-last-10-years |access-date=September 21, 2020 |website=AppleInsider |date=September 15, 2020 |language=en |archive-date=January 30, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220130200317/https://appleinsider.com/articles/20/09/15/apple-has-sold-a-total-of-500-million-ipads-in-the-last-10-years |url-status=live}}; {{cite web |last=Fried |first=Ina |date=January 31, 2017 |title=iPad sales keep shrinking – down another 20 percent |url=https://www.recode.net/2017/1/31/14460952/apple-ipad-sales-still-falling|access-date=March 20, 2019 |website=[[Recode]]|archive-date=April 29, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190429144854/https://www.recode.net/2017/1/31/14460952/apple-ipad-sales-still-falling|url-status=live}}; {{cite news |date=March 23, 2017 |title='Clearance sale' shows Apple's iPad is over. It's done |work=[[The Register]] |url=https://www.theregister.co.uk/2017/03/23/clearance_sale_shows_the_ipad_is_over_its_done|access-date=March 20, 2019|archive-date=December 3, 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181203202632/https://www.theregister.co.uk/2017/03/23/clearance_sale_shows_the_ipad_is_over_its_done/|url-status=live}}&lt;/ref&gt; 2020-jıldıń ekinshi kvartalına kelip, iPad ele de satılıw boyınsha eń kóp satılatuǵın planshet kompyuter bolıp qalmaqta,&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Potuck |first=Michael |date=August 5, 2020 |title=Latest data suggests iPad sales hit highest growth rate in 6 years during Q2 |url=https://9to5mac.com/2020/08/05/latest-data-suggests-ipad-sales-hit-highest-growth-rate-in-6-years-during-q2 |access-date=September 21, 2020 |website=9to5Mac |language=en-US |archive-date=January 18, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210118135627/https://9to5mac.com/2020/08/05/latest-data-suggests-ipad-sales-hit-highest-growth-rate-in-6-years-during-q2/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; hám 2024-jıldıń aqırına kelip kompaniya tabısınıń jeti procentin quradı. Apple bir neshe iPad aksessuarların satadı, sonıń ishinde Apple Pencil, Smart Keyboard, Smart Keyboard Folio, Magic Keyboard hám bir qansha adapterler bar..

=== Basqa ónimler ===
{{Multiple image
| image1            = Apple AirPods Max 6.jpg
| caption1          = AirPods Max
| image2            = Apple Watch Ultra - 2.jpg
| caption2          = Apple Watch Ultra
| total_width       = 250
| perrow            = 2 / 2
}}

Apple «Kiyiletuǵın buyımlar, Úy hám Aksessuarlar» dep kategoriyalanǵan bir qansha basqa ónimlerdi de islep shıǵaradı.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Leswing |first=Kif |date=January 28, 2020 |title=Apple's fastest-growing business segment, which includes AirPods and Watch, is now bigger than Mac |url=https://www.cnbc.com/2020/01/28/apple-wearables-home-and-accessories-segment-now-bigger-than-mac.html |access-date=October 19, 2022 |website=CNBC |language=en |archive-date=October 19, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221019225049/https://www.cnbc.com/2020/01/28/apple-wearables-home-and-accessories-segment-now-bigger-than-mac.html |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Bul ónimlerge AirPods sımsız naushnikler qatarı, Apple TV cifrlı media pleerleri, Apple Watch aqıllı saatları, Beats naushnikleri, HomePod aqıllı dinamikleri hám Vision Pro aralas reallıq garniturası kiredi. 2024-jıldıń aqırına kelip, ónimlerdiń bul keń qatarı kompaniya tabısınıń on procentin quraydı.

=== Xızmetler ===
Apple keń kólemli xızmetler usınadı, sonıń ishinde App Store hám [[Apple News]] qosımshalarındaǵı reklama, AppleCare+ keńeytilgen kepillik jobası, iCloud+ bultqa tiykarlanǵan maǵlıwmat saqlaw xızmeti, Apple Card kredit kartası hám [[Apple Pay]] tólem platforması arqalı tólem xızmetleri, Apple Books, Apple Fitness+, [[Apple Music]], Apple News+, Apple TV+ hám [[iTunes Store]] sıyaqlı cifrlı kontent xızmetleri bar. 2024-jıldıń aqırına kelip, xızmetler kompaniya tabısınıń shama menen 26 procentin quraydı. 2019-jılı Apple óziniń xızmet tabısların keńeytiw ushın birlesken háreket isleytuǵının járiyaladı.&lt;ref name=&quot;AppleVideoRevenue2&quot;&gt;{{Cite news |last=Pullen |first=John Patrick |date=March 24, 2019 |title=Apple's Two-Word Plan for the Future of the Internet: Subscribe Now |work=[[Forbes]] |url=http://fortune.com/2019/03/24/watch-apple-event-live-stream-television-news-service |url-status=live |access-date=March 25, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190325135825/http://fortune.com/2019/03/24/watch-apple-event-live-stream-television-news-service |archive-date=March 25, 2019}}&lt;/ref&gt;

== Marketing ==

=== Brend jaratıw ===
[[File:Apple Computer Logo rainbow.svg|thumb|upright|Apple Inc. kompaniyasınıń birinshi rásmiy logotibi 1977-jıldan 1998-jılǵa shekem qollanılǵan.&lt;ref name=&quot;logo&quot;&gt;{{Cite web |title=Logo Evolution: How Top Brands Redesigned Logos and Boosted Conversion |url=https://www.vardot.com/blog/logo-evolution-how-top-brands-redesigned-emblems-and-boosted-conversion-721 |access-date=April 9, 2017 |website=Vardot |archive-date=March 29, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220329001610/https://www.vardot.com/en-us/ideas/blog/how-top-brands-redesigned-emblems-and-boosted-conversion |url-status=live}}&lt;/ref&gt;]]
Stiv Djobstıń aytıwınsha, kompaniyanıń atı onıń miywe menen awqatlanıw dietasında bolǵan waqtında alma baǵına barǵanınan ilhamlanǵan.&lt;ref&gt;{{Cite news |date=October 20, 2011 |title=Steve Jobs bio says Apple CEO abhorred 'corrupt' execs |publisher=[[CBC News]] |url=https://www.cbc.ca/news/science/steve-jobs-chose-herbal-medicine-delayed-cancer-surgery-1.1124855 |access-date=October 21, 2011 |archive-date=September 9, 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130909103558/http://www.cbc.ca/news/world/story/2011/10/20/steve-jobs-bio.html |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Appledıń birinshi logotibi, Ron Ueyn tárepinen dizayn islengen bolıp, onda ser Isaak Nyutonnıń alma tereginiń astında otırǵanı súwretlengen. Bul logotip derlik birden Rob Janoftıń «ayqulaq alması» logotibi menen almastırıldı, házir hámmege tanıs bolǵan tislengen almanıń ayqulaq reńli silueti.&lt;ref&gt;{{Cite news |url=http://www.wired.com/2003/09/apple-doin-the-logo-motion/ |title=Wired News: Apple Doin' the Logo-Motion |date=September 26, 2003 |access-date=December 3, 2023 |archive-date=December 3, 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231203130321/https://www.wired.com/2003/09/apple-doin-the-logo-motion/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; 

1999-jıl 27-avgustta&lt;ref name=&quot;web.archive.org&quot;&gt;{{Cite web |date=August 27, 1999 |title=Apple Computer |url=https://www.apple.com |archive-url=https://web.archive.org/web/19990827174523/http://www.apple.com |archive-date=August 27, 1999 |access-date=January 1, 2014}}&lt;/ref&gt; Apple rásmiy túrde ayqulaq sxemasın alıp taslap, aldıńǵı ayqulaq versiyasına forması boyınsha derlik uqsas bir reńli logotiplerdi qollanıwdı basladı. Bir reńli logotiptiń Aqua temasındaǵı nusqası 1998-jıldan 2003-jılǵa shekem, al shiyshe temasındaǵı versiyası 2007-jıldan 2013-jılǵa shekem qollanıldı.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=The Lost Apple Logos You've Never Seen |url=http://thebrainfever.com/apple/the-lost-apple-logos-you-ve-never-seen |publisher=thebrainfever}}&lt;/ref&gt;

Apple evangelistleri bir waqıtları kompaniya tárepinen belsendi túrde tartılǵan, biraq bul qubılıs álleqashan bekkem ornatılǵannan keyin boldı. Apple evangelisti Gay Kavasaki brend fanatizmin «tosattan ushırasqan nárse» dep ataǵan,&lt;ref&gt;{{Cite web |last1=McConnell |first1=Ben |last2=Huba |first2=Jackie |title=The father of evangelism marketing |url=http://creatingcustomerevangelists.com/resources/evangelists/guy_kawasaki.asp |archive-url=https://web.archive.org/web/20030725064021/http://creatingcustomerevangelists.com/resources/evangelists/guy_kawasaki.asp |archive-date=July 25, 2003 |access-date=April 18, 2017 |website=Creating Customer Evangelists}}&lt;/ref&gt; al Ayv 2014-jılı «adamlardıń Apple ónimleri menen ayrıqsha jeke qatnası bar» dep málimledi.

Fortune jurnalı Apple kompaniyasın 2008-jılı Amerika Qurama Shtatlarındaǵı, al 2008-jıldan 2012-jılǵa shekem dúnya júzindegi eń húrmetke ılayıq kompaniya dep atadı.&lt;ref&gt;{{Cite magazine |last=Fisher |first=Anne |date=March 17, 2008 |title=America's Most Admired Companies |url=https://money.cnn.com/galleries/2008/fortune/0802/gallery.mostadmired_top20.fortune/index.html |magazine=[[Fortune (magazine)|Fortune]] |publisher=[[CNN]] |volume=157 |issue=5 |pages=65–67 |access-date=August 2, 2020 |archive-date=May 23, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220523090601/https://money.cnn.com/galleries/2008/fortune/0802/gallery.mostadmired_top20.fortune/index.html |url-status=live}}; {{Cite magazine |last=Colvin |first=Geoff |title=The World's Most Admired Companies 2009 |magazine=[[Fortune (magazine)|Fortune]] |publisher=[[CNN]] |volume=159 |issue=5 |page=76 |date=March 16, 2009 |url=https://money.cnn.com/magazines/fortune/mostadmired/2009/full_list |access-date=August 2, 2020 |archive-date=August 14, 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200814123717/https://money.cnn.com/magazines/fortune/mostadmired/2009/full_list/ |url-status=live}}; {{Cite magazine |url=https://money.cnn.com/magazines/fortune/mostadmired/2010/snapshots/670.html |title=World's Most Admired Companies |magazine=[[Fortune (magazine)|Fortune]] |publisher=[[CNN]] |date=March 2010 |access-date=March 7, 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100307092117/https://money.cnn.com/magazines/fortune/mostadmired/2010/snapshots/670.html |archive-date=March 7, 2010 |url-status=live}}; {{Cite magazine |url=https://money.cnn.com/magazines/fortune/mostadmired/2011/snapshots/670.html |title=World's Most Admired Companies |magazine=[[Fortune (magazine)|Fortune]] |publisher=[[CNN]] |date=November 2011 |access-date=November 10, 2011 |archive-date=June 27, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220627230421/https://money.cnn.com/magazines/fortune/mostadmired/2011/snapshots/670.html |url-status=live}}; {{Cite magazine |title=The World's Most Admired Companies |magazine=[[Fortune (magazine)|Fortune]] |date=March 19, 2012 |volume=165 |issue=4 |pages=139–140 |url=https://money.cnn.com/magazines/fortune/most-admired/2012/snapshots/670.html?iid=splwinners |access-date=August 2, 2020 |archive-date=June 23, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220623014503/https://money.cnn.com/magazines/fortune/most-admired/2012/snapshots/670.html?iid=splwinners |url-status=live}}&lt;/ref&gt; 2013-jıl 30-sentyabrde Apple Omnicom Grouptıń «Dúnyanıń eń jaqsı brendleri» esabatında Coca-Coladan ozıp, dúnyadaǵı eń qunlı brend boldı.&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Elliot |first=Stuart |date=September 29, 2013 |title=Apple Passes Coca-Cola as Most Valuable Brand |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/2013/09/30/business/media/apple-passes-coca-cola-as-most-valuable-brand.html |url-access=limited |access-date=October 21, 2013 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2013/09/30/business/media/apple-passes-coca-cola-as-most-valuable-brand.html |archive-date=January 1, 2022}}{{cbignore}}&lt;/ref&gt; Boston Consulting Group 2005-jıldan baslap hár jılı Appledı dúnyadaǵı eń innovaciyalıq brend dep bahalap kelmekte.&lt;ref&gt;[https://www.forbes.com/sites/susanadams/2013/09/27/is-apple-the-worlds-most-innovative-company-still Is Apple The World's Most Innovative Company (Still)?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170910005018/https://www.forbes.com/sites/susanadams/2013/09/27/is-apple-the-worlds-most-innovative-company-still/|date=September 10, 2017}}, ''[[Forbes]]'', September 27, 2013.&lt;/ref&gt; 2021-jıldıń yanvar ayına kelip, 1.65 milliard Apple ónimi belsendi qollanısta boldı.&lt;ref&gt;{{Cite news |date=January 27, 2021 |title=Apple sees revenue growth accelerating after setting record for iPhone sales, China strength |language=en |work=Reuters |url=https://www.reuters.com/article/us-apple-results-idUSKBN29W2TD |access-date=July 18, 2023 |archive-date=July 18, 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230718201014/https://www.reuters.com/article/us-apple-results-idUSKBN29W2TD |url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news |title=Apple Now Has 1.65 Billion Active Devices Worldwide |language=en |url=https://www.macrumors.com/2021/01/27/apple-active-devices-worldwide-january-2021 |access-date=January 27, 2021 |archive-date=January 27, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210127220139/https://www.macrumors.com/2021/01/27/apple-active-devices-worldwide-january-2021/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; 2023-jıldıń fevral ayında bul san 2 milliard qurılmadan asıp ketti.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=February 2, 2023 |title=Apple Now Has More Than Two Billion Active Devices Worldwide |url=https://www.macrumors.com/2023/02/02/apple-two-billion-active-devices/ |access-date=July 18, 2023 |website=MacRumors |language=en |archive-date=July 18, 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230718194120/https://www.macrumors.com/2023/02/02/apple-two-billion-active-devices/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;TheVerge20230202&quot;&gt;{{Cite web |last=Shakir |first=Umar |date=February 2, 2023 |title=Apple surpasses 2 billion active devices |url=https://www.theverge.com/2023/2/2/23583501/apple-iphone-ipad-active-2-billion-devices-q1-2023 |access-date=July 18, 2023 |website=The Verge |language=en-US |archive-date=July 18, 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230718194119/https://www.theverge.com/2023/2/2/23583501/apple-iphone-ipad-active-2-billion-devices-q1-2023 |url-status=live}}&lt;/ref&gt; 2023-jılı Pútkil dúnya júzlik intellektual múlk shólkemi (WIPO) niń Madrid jıllıq sholıwında Apple Inc. kompaniyasınıń Madrid sisteması boyınsha toltırılǵan belgiler ótinishi dúnya boyınsha 10-orındı iyeledi, 2023-jıl dawamında 74 sawda belgisi ótinishi berilgen.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Madrid Yearly Review 2024 |url=https://www.wipo.int/edocs/pubdocs/en/wipo-pub-940-2024-en-madrid-yearly-review-2024.pdf |page=22}}&lt;/ref&gt;

Apple 2024-jılǵı Fortune 500 diziminde dúnya boyınsha 3-orındı iyeledi.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Fortune 500 |url=https://fortune.com/ranking/fortune500/ |access-date=2024-10-02 |website=Fortune |language=en}}&lt;/ref&gt;

=== Reklama ===
Appledıń birinshi uranı «Byte into an Apple» («Almanı tisle») 1970-jıllardıń aqırında payda boldı.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=December 10, 2007 |title=Apple Company |url=http://www.operating-system.org/betriebssystem/_english/fa-apple.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080921095608/http://www.operating-system.org/betriebssystem/_english/fa-apple.htm |archive-date=September 21, 2008 |access-date=August 18, 2008 |website=Operating System Documentation Project}}&lt;/ref&gt; 1997-jıldan 2002-jılǵa shekem «Think different» («Basqasha oyla») uranı reklama kampaniyalarında qollanıldı hám házirgi waqıtqa shekem Apple menen tıǵız baylanıslı.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=October 6, 2005 |title=Apple Think Different Campaign |url=http://www.theinspirationroom.com/daily/2005/apple-think-different |access-date=August 12, 2008 |website=The Inspiration Room Daily |archive-date=August 19, 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100819174102/http://theinspirationroom.com/daily/2005/apple-think-different/ |url-status=dead}}&lt;/ref&gt; Apple jáne de belgili ónim qatarları ushın arnawlı uranlarǵa iye - mısalı, 1998-jılı iMactı reklamalaw ushın «iThink, therefore iMac» («Men oylayman, demek men iMacpan») qollanılǵan,&lt;ref&gt;{{Cite web |title=MacWorld New York: I think, therefore iMac |url=http://www.wap.org/tours/macworldny/ithink.html |access-date=August 13, 2008 |archive-date=May 21, 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110521031031/http://wap.org/tours/macworldny/ithink.html |url-status=live}}&lt;/ref&gt; al iPhone reklamalarında «Say hello to iPhone» («iPhoneǵa sálem ayt») qollanılǵan.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=June 29, 2007 |title=Say hello to iPhone |url=http://billday.com/2007/06/29/say-hello-to-iphone |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080907003704/http://billday.com/2007/06/29/say-hello-to-iphone |archive-date=September 7, 2008 |access-date=August 13, 2008 |website=BillDay.com}}&lt;/ref&gt; «Hello» («Sálem») sózi dáslepki Macintosh, Newton, iMac («hello (again)» - «jáne sálem») hám iPodtı tanıstırıwda da qollanılǵan.&lt;ref&gt;{{Cite magazine |last=Manjoo |first=Farhad |date=January 11, 2002 |title=IMac: What's in a Design, Anyway? |url=https://www.wired.com/2002/01/imac-whats-in-a-design-anyway |url-status=live |magazine=[[Wired (magazine)|Wired]] |archive-url=https://web.archive.org/web/20140304092046/http://www.wired.com/science/discoveries/news/2002/01/49652 |archive-date=March 4, 2014 |access-date=February 15, 2010}}&lt;/ref&gt;

1984-jılı Macintoshtıń 1984-jılǵı Super Bowl reklaması menen tanıstırılıwınan baslap, zamanagóy «Get a Mac» reklamalarına shekem, Apple óz ónimlerin nátiyjeli reklamalaw hám marketing jumısların alıp barǵanı ushın tanılǵan. Biraq, keyingi kampaniyalardaǵı ayırım pikirler sınǵa ushıradı,&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Williams |first=Ian |date=June 13, 2007 |title=UK watchdog clears Apple ads |url=http://www.computing.co.uk/vnunet/news/2192019/asa-clears-apple-ads |archive-url=https://archive.today/20080110012153/http://www.computing.co.uk/vnunet/news/2192019/asa-clears-apple-ads |archive-date=January 10, 2008 |access-date=April 18, 2017 |website=Computing |publisher=Incisive Media Ltd}}&lt;/ref&gt; ásirese 2005-jılǵı Power Mac reklamaları.&lt;ref&gt;{{Cite news |date=June 11, 2004 |title=Apple Power Mac ads 'misleading' |work=[[BBC News]] |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/technology/3797261.stm |access-date=April 18, 2017 |archive-date=June 1, 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130601142554/http://news.bbc.co.uk/1/hi/technology/3797261.stm |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Apple ónim reklamaları óziniń kózdi qamastıratuǵın grafikası hám este qalatuǵın saz-sáwbetleri menen úlken dıqqatqa iye boldı. Apple reklamalarına qosılǵan qosıqları arqalı ataqlılıǵın arttırǵan muzıkantlar arasında kanadalı qosıqshı Feist «1234» qosıǵı menen hám Yael Naim «New Soul» qosıǵı menen belgili.&lt;ref name=&quot;Daily News&quot;&gt;Farber, Jim. [http://www.nydailynews.com/entertainment/music/2008/03/11/2008-03-11_apple_ad_creates_recognition_for_yael_na.html Apple ad creates recognition for Yael Naim] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111011102630/http://www.nydailynews.com/entertainment/music/2008/03/11/2008-03-11_apple_ad_creates_recognition_for_yael_na.html|date=October 11, 2011}}, ''[[New York Daily News]]'', March 11, 2008.&lt;/ref&gt;

=== Dúkanlar ===
[[File:Apple store fifth avenue.jpg|thumb|Apple Fifth Avenue Nyu-York qalasındaǵı bas dúkan bolıp esaplanadı.]]
[[File:Apple Genius Bar Regentstreet London.jpg|thumb|2006-jılı tutınıwshılar Appledıń Regent Street dúkanındaǵı Genius Barǵa barıp atır.]]
Dáslepki Apple dúkanları 2001-jıldıń may ayında sol waqıttaǵı bas direktor Stiv Djobs tárepinen eki orında ashılǵan, dúkan ishindegi dúkan koncepciyasın ámelge asırıwǵa bir neshe jıl dawamında urınıp, biraq sátsizlikke ushıraǵannan keyin. Kompaniya ónimleriniń usaqlap satıw kórsetiliwin jaqsılaw zárúrligin sezip, ol 1997-jılı usaqlap satıw baǵdarlamasın qayta islep shıǵıw hám tutınıwshılar menen qarım-qatnastı jaqsılaw boyınsha jumıslardı basladı hám 2000-jılı Ron Djonsondı jumısqa aldı. Djobs 1997-jılı Appledıń onlayn dúkanın qayta iske qostı,&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Fiegerman |first=Seth |date=May 16, 2014 |title=The Slow Evolution of Apple's Online Store |url=http://mashable.com/2014/05/16/apple-online-store-history |access-date=May 27, 2017 |website=[[Mashable]] |archive-date=July 1, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170701015357/http://mashable.com/2014/05/16/apple-online-store-history/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; al 2001-jılı dáslepki eki fizikalıq dúkandı ashtı.&lt;ref name=&quot;First stores&quot;&gt;{{Cite press release |title=Apple to Open 25 Retail Stores in 2001 |date=May 15, 2001 |publisher=Apple |url=https://www.apple.com/newsroom/2001/05/15Apple-to-Open-25-Retail-Stores-in-2001 |access-date=May 27, 2017 |archive-date=July 2, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170702110910/https://www.apple.com/newsroom/2001/05/15Apple-to-Open-25-Retail-Stores-in-2001/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Dáslep ǵalaba xabar quralları Appledıń sátsizlikke ushıraytuǵının boljadı, biraq onıń dúkanları júdá tabıslı boldı, jaqın átiraptaǵı básekiles dúkanlardıń satıw kórsetkishlerinen ozıp ketti hám úsh jıl ishinde jıllıq satıw kólemi 1 milliard AQSH dollarına jetti, usılayınsha tariyxtaǵı eń tez ósip atırǵan usaqlap satıwshıǵa aylandı.&lt;ref name=&quot;fortune-best-retailer&quot;&gt;{{Cite web|url=https://money.cnn.com/magazines/fortune/fortune_archive/2007/03/19/8402321/index.htm|title=Apple: America's best retailer|last=Useem|first=Jerry|date=March 8, 2007|access-date=May 27, 2017|website=[[Fortune (magazine)|Fortune]]}}&lt;/ref&gt;

Jıllar dawamında Apple usaqlap satıw orınlarınıń sanın hám geografiyalıq qamtıw aymaǵın keńeytti, 2017-jıldıń dekabr ayına kelip dúnya júzi boyınsha 22 mámlekette 499 dúkanǵa iye boldı.&lt;ref name=&quot;storelist&quot;&gt;{{Cite web |title=Store List |url=https://www.apple.com/retail/storelist |access-date=December 5, 2017 |website=Apple Retail |publisher=Apple Inc. |archive-date=November 28, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171128172800/https://www.apple.com/retail/storelist/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Ónimlerdiń joqarı satılıwı Apple kompaniyasın joqarı dárejeli usaqlap satıwshılar qatarına qostı, 2011-jılı dúnya júzi boyınsha satıw kólemi 16 milliard AQSH dollarınan astı. 2016-jıldıń may ayınan baslap Apple dúkanları áhmiyetli qayta dizaynlaw dáwirin basınan keshirdi. Bul qayta dizaynlaw Apple dúkanlarınıń fizikalıq ózgerislerin, mısalı ashıq keńislikler hám qayta brendlengen bólmelerdi, sonday-aq tutınıwshılar menen isbilermenler arasındaǵı óz-ara tásirdi jeńillestiriw ushın funkciyalardaǵı ózgerislerdi óz ishine aldı.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Webb |first=Alex |date=May 19, 2016 |title=Inside the New Apple Retail Store Design |url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2016-05-19/why-apple-is-building-a-town-inside-its-stores |url-access=subscription |access-date=April 26, 2017 |publisher=[[Bloomberg L.P.]] |archive-date=April 27, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170427003823/https://www.bloomberg.com/news/articles/2016-05-19/why-apple-is-building-a-town-inside-its-stores |url-status=live}}; {{Cite web |first=Nick |last=Statt |title=Apple just revealed the future of its retail stores |url=https://www.theverge.com/2016/5/19/11715726/apple-flagship-store-opening-san-francisco-photos |website=[[The Verge]] |date=May 19, 2016 |access-date=May 27, 2017 |archive-date=April 27, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170427003737/http://www.theverge.com/2016/5/19/11715726/apple-flagship-store-opening-san-francisco-photos |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Kóplegen Apple dúkanları sawda oraylarınıń ishinde jaylasqan, biraq Apple joqarı áhmiyetli orınlarda bir neshe óz aldına turǵan «bayraq» dúkanların da qurǵan.&lt;ref name=&quot;MacRumors stores&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.macrumors.com/roundup/apple-retail-stores|title=Apple Stores|archive-url=https://web.archive.org/web/20170527110627/https://www.macrumors.com/roundup/apple-retail-stores/|archive-date=May 27, 2017|access-date=May 27, 2017|website=[[MacRumors]]|url-status=live}}&lt;/ref&gt; Kompaniya óz dúkanlarınıń dizaynı hám qurılısı ushın, ásirese shiyshe teksheler hám kublardıń qollanılıwı ushın dizayn patentlerin alǵan hám dizayn sıylıqlarına iye bolǵan.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Panzarino |first=Matthew |date=April 19, 2012 |title=Apple out to patent curved glass panels used in Shanghai Retail Store |url=https://thenextweb.com/apple/2012/04/19/apple-out-to-patent-curved-glass-panels-used-in-shanghai-retail-store |access-date=May 27, 2017 |website=[[The Next Web]] |archive-date=October 26, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171026054352/https://thenextweb.com/apple/2012/04/19/apple-out-to-patent-curved-glass-panels-used-in-shanghai-retail-store/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Apple dúkanlarınıń tabısı basqa da elektronika usaqlap satıwshılarına áhmiyetli tásir kórsetti, olar Apple dúkanlarındaǵı xızmet hám ónimlerdiń sapası joqarıraq dep qabıl etiliwi sebepli klientler, baqlaw hám paydanı joyıttı.&lt;ref&gt;{{Cite news |first=Stephen D. |last=Simpson |title=How Apple's fortunes affect other stocks |url=https://www.theglobeandmail.com/globe-investor/investment-ideas/how-apples-fortunes-affect-other-stocks/article4596866 |website=[[The Globe and Mail]] |publisher=[[The Woodbridge Company]] |date=October 8, 2012 |access-date=May 27, 2017 |archive-date=April 15, 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160415153836/http://www.theglobeandmail.com/globe-investor/investment-ideas/how-apples-fortunes-affect-other-stocks/article4596866/ |url-status=live}}; {{Cite web |last=Crothers |first=Brooke |date=March 29, 2012 |title=Is Best Buy following CompUSA, Circuit City to certain doom? |url=https://www.cnet.com/news/is-best-buy-following-compusa-circuit-city-to-certain-doom |access-date=May 27, 2017 |website=[[CNET]] |archive-date=July 9, 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160709072737/http://www.cnet.com/news/is-best-buy-following-compusa-circuit-city-to-certain-doom/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Brendtiń keń tanılǵanlıǵı sebepli, Apple kóp sanlı jumısqa kiriw ushın ótinish aladı, olardıń kópshiligi jas jumısshılardan keledi. Apple dúkanı xızmetkerleri ortashadan joqarı miynet haqı alsa da, bilim alıw hám medicinalıq xızmet ushın qarjılay járdem alsa da, hám ónim bahalarına jeńillikler berilse de, kásiplik ósiw jolları sheklengen yamasa joq.&lt;ref name=&quot;retail army&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/2012/06/24/business/apple-store-workers-loyal-but-short-on-pay.html|title=Apple's Retail Army, Long on Loyalty but Short on Pay|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2012/06/24/business/apple-store-workers-loyal-but-short-on-pay.html|archive-date=January 1, 2022|last=Segal|first=David|date=June 23, 2012|access-date=May 27, 2017|url-access=limited|website=[[The New York Times]]}}{{cbignore}}&lt;/ref&gt;

=== Bazar kúshi ===
2020-jıldıń 16-martında Franciya Apple kompaniyasına eki ulıwma satıwshı menen birge básekelesti basıp, ǵárezsiz qayta satıwshılarǵa kesent beriw arqalı bahalardı joqarı saqlaǵanı ushın 1.1 milliard evro ayıp pul saldı. Bul kelisim Franciya usaqlap satıw bazarınıń shama menen yarımında iPad hám jeke kompyuterler sıyaqlı Apple ónimleri ushın birdey bahalardı dúzdi. Francuz qadaǵalawshı uyımlarınıń aytıwınsha, bul asıra paydalanıwlar 2005-jıldan 2017-jılǵa shekem bolǵan, biraq 2012-jılı ǵárezsiz qayta satıwshı eBizcuss tárepinen berilgen shaǵım tiykarında birinshi ret anıqlanǵan.&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Abboud |first=Leila |date=March 16, 2020 |title=France hits Apple with €1.1bn antitrust fine |work=[[Financial Times]] |url=https://www.ft.com/content/e9bb4da1-867a-40ba-abc0-4a63d3421e31 |url-status=live |url-access=subscription |access-date=March 16, 2020 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221210/https://www.ft.com/content/e9bb4da1-867a-40ba-abc0-4a63d3421e31 |archive-date=December 10, 2022}}&lt;/ref&gt;

2020-jıldıń 13-avgustında, ataqlı Fortnite oyınınıń jaratıwshısı Epic Games kompaniyası Apple hám [[Google]] kompaniyalarına qarsı sud isin qozǵadı, sebebi Fortnite oyını Apple hám Google dúkanlarınan alıp taslanǵan edi. Bul sud isleri Apple hám Google kompaniyaları oyındı bloklaǵannan keyin baslandı, sebebi oyın Apple hám Google salǵan tólemlerdi aylanıp ótetuǵın tuwrıdan-tuwrı tólem sistemasın engizgen edi.&lt;ref&gt;{{Cite news |last1=Nicas |first1=Jack |last2=Browning |first2=Kellen |last3=Griffith |first3=Erin |date=August 13, 2020 |title=Fortnite Creator Sues Apple and Google After Ban From App Stores |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2020/08/13/technology/apple-fortnite-ban.html |url-status=live |url-access=subscription |access-date=August 13, 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200813200127/https://www.nytimes.com/2020/08/13/technology/apple-fortnite-ban.html |archive-date=August 13, 2020}}&lt;/ref&gt; 2020-jıldıń sentyabr ayında Epic Games kompaniyası basqa on úsh kompaniya menen birge Ádil qosımshalar koaliciyasın dúzdi, bul koaliciya qosımshalardı qosımsha dúkanlarına kirgiziw shártlerin jaqsılawdı maqset etedi.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Amadeo |first=Ron |date=September 24, 2020 |title=Epic, Spotify, and others take on Apple with &quot;Coalition for App Fairness&quot; |url=https://arstechnica.com/gadgets/2020/09/epic-spotify-and-others-take-on-apple-with-coalition-for-app-fairness |access-date=September 26, 2020 |website=Ars Technica |language=en-us |archive-date=September 26, 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200926044427/https://arstechnica.com/gadgets/2020/09/epic-spotify-and-others-take-on-apple-with-coalition-for-app-fairness/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Keyinirek, 2020-jıldıń dekabr ayında, [[Facebook]] kompaniyası Epic kompaniyasına Apple-ge qarsı nızamlı gúresinde járdem beriwge kelisti, kompaniyaǵa materiallar hám hújjetler beriw arqalı járdemlesiwdi jobalastırdı. Biraq, Facebook kompaniyası sud isine tikkeley qatnaspaytuǵının bildirgen bolsa da, 2021-jılǵı sud procesine baylanıslı dálillerdi tabıwǵa járdem beriwge wáde berdi. Olardıń kelisiminen aldınǵı aylarda Facebook kompaniyası pullı qosımshalardıń bahaları hám jeke maǵlıwmatlardı qorǵaw qaǵıydalarınıń ózgeriwine baylanıslı Apple menen dawlasıp atırǵan edi.&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Horwitz |first=Patience Haggin and Jeff |date=August 26, 2020 |title=Facebook Says Apple's New iPhone Update Will Disrupt Online Advertising |language=en-US |work=[[The Wall Street Journal]] |url=https://www.wsj.com/articles/facebook-says-apples-new-iphone-update-will-disrupt-online-advertising-11598458715 |access-date=December 25, 2020 |issn=0099-9660 |archive-date=December 20, 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201220162451/https://www.wsj.com/articles/facebook-says-apples-new-iphone-update-will-disrupt-online-advertising-11598458715 |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Facebook kompaniyasınıń reklama ónimleri boyınsha basshısı Dan Levi bılay dep pikir bildirdi: «Bul olar ushın haqıyqatında da jeke maǵlıwmatlardı qorǵaw haqqında emes, bul jekelestirilgen reklamalarǵa hújim hám onıń kishi biznes iyelerine keltiretuǵın aqıbetleri haqqında», - dep 2020-jıldıń dekabr ayında Facebook tárepinen hár túrli gazetalarǵa jaylastırılǵan tolıq betli reklamalar haqqında pikir bildirdi.&lt;ref&gt;{{Cite news |date=December 17, 2020 |title=How Convincing is Facebook's Case Against Apple? |language=en |work=Bloomberg.com |url=https://www.bloomberg.com/news/newsletters/2020-12-17/how-convincing-is-facebook-s-case-against-apple |access-date=December 25, 2020 |archive-date=December 17, 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201217121137/https://www.bloomberg.com/news/newsletters/2020-12-17/how-convincing-is-facebook-s-case-against-apple |url-status=live}}; {{Cite news |last=Horwitz |first=Sarah E. Needleman and Jeff |date=December 16, 2020 |title=Facebook Wades Into 'Fortnite' Maker's Dispute With Apple |language=en-US |work=[[The Wall Street Journal]] |url=https://www.wsj.com/articles/facebook-looks-for-allies-in-privacy-battle-with-apple-11608138311 |access-date=December 25, 2020 |issn=0099-9660 |archive-date=March 28, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210328001211/https://www.wsj.com/articles/facebook-looks-for-allies-in-privacy-battle-with-apple-11608138311 |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

=== Jeke maǵlıwmatlardı qorǵaw ===
Apple kompaniyası jeke maǵlıwmatlardı qorǵaw tárepdarı sıpatında ashıq poziciyanı uslap, jeke maǵlıwmatlardı qorǵawǵa baǵdarlanǵan funkciyalar hám sazlawlardı óz konferenciyalarınıń, reklama kampaniyalarınıń hám jámiyetlik imidjiniń bir bólegi etip kelmekte.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Vincent |first=James |date=June 13, 2016 |title=Apple promises to deliver AI smarts without sacrificing your privacy |url=https://www.theverge.com/2016/6/13/11924080/apple-ai-on-device-privacy-wwdc-2016 |access-date=December 9, 2017 |website=[[The Verge]] |publisher=[[Vox Media]] |archive-date=July 13, 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230713024019/https://www.theverge.com/2016/6/13/11924080/apple-ai-on-device-privacy-wwdc-2016 |url-status=live}}; {{Cite web |last=Heisler |first=Yoni |date=May 22, 2017 |title=Apple is expertly trolling Android users with its new iPhone ads |url=http://bgr.com/2017/05/22/iphone-vs-android-switchers-ad-campaign |access-date=December 9, 2017 |website=[[Boy Genius Report|BGR]] |archive-date=December 14, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171214014228/http://bgr.com/2017/05/22/iphone-vs-android-switchers-ad-campaign/ |url-status=live}}; {{Cite journal |last=Greenberg |first=Andy |date=June 8, 2015 |title=Apple's latest selling point: how little it knows about you |url=https://www.wired.com/2015/06/apples-latest-selling-point-little-knows |journal=[[Wired (website)|Wired]] |access-date=December 9, 2017 |archive-date=March 28, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180328115215/https://www.wired.com/2015/06/apples-latest-selling-point-little-knows/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; 2014-jılı [[iOS 8]] mobil operaciyalıq sisteması menen kompaniya [[iOS]] qurılmalarınıń barlıq mazmunın paydalanıwshılardıń parolleri arqalı shifrlawdı basladı, bul kompaniyaǵa sol waqıtta huqıq qorǵaw organlarınıń usınday informaciyanı talap etiwshi sorawlarına juwap beriwdi múmkin emes etti.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Farivar |first=Cyrus |date=September 18, 2014 |title=Apple expands data encryption under iOS 8, making handover to cops moot |url=https://arstechnica.com/gadgets/2014/09/apple-expands-data-encryption-under-ios-8-making-handover-to-cops-moot |access-date=December 9, 2017 |website=[[Ars Technica]] |archive-date=December 13, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171213204234/https://arstechnica.com/gadgets/2014/09/apple-expands-data-encryption-under-ios-8-making-handover-to-cops-moot/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Bultlı saqlaw sheshimleriniń ataqlılıǵı artıwı menen, Apple 2016-jılı paydalanıwshınıń jergilikli qurılmasındaǵı súwretlerdegi bet maǵlıwmatların [[tereń oqıtıw]] skanerlewin ámelge asırıw hám mazmundı Apple kompaniyasınıń iCloud saqlaw sistemasına júklewden aldın shifrlaw usılın basladı.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Hall |first=Zac |date=November 16, 2017 |title=Apple details how it performs on-device facial detection in latest machine learning journal entry |url=https://9to5mac.com/2017/11/16/apple-machine-learning-journal-facial-detection |access-date=December 9, 2017 |website=[[9to5Mac]] |archive-date=December 13, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171213204531/https://9to5mac.com/2017/11/16/apple-machine-learning-journal-facial-detection/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Sonday-aq, ol «differencial jeke maǵlıwmatlardı qorǵaw» usılın engizdi, bul jeke paydalanıwshılardı anonimli saqlap kóp paydalanıwshılardan jámáátlik maǵlıwmatlardı jıynawdıń bir usılı bolıp, Wired jurnalı bunı «topar haqqında múmkin bolǵanınsha kóbirek, biraq ondaǵı hár bir adam haqqında ilajı barınsha azıraq biliwge urınıw» dep táriyiplegen.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Greenberg |first=Andy |date=June 13, 2016 |title=Apple's 'differential privacy' is about collecting your data – but not ''your'' data |url=https://www.wired.com/2016/06/apples-differential-privacy-collecting-data |journal=[[Wired (website)|Wired]] |access-date=December 9, 2017 |archive-date=December 13, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171213210548/https://www.wired.com/2016/06/apples-differential-privacy-collecting-data/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Paydalanıwshılardan qatnasıwdı qáleytuǵın-qálemeytuǵını anıq soraladı hám olar óz qálewi boyınsha qatnasıwı yaki bas tartıwı múmkin.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Rossignol |first=Joe |date=December 6, 2017 |title=Here's How Apple Improves the iOS and Mac User Experience While Protecting Your Privacy |url=https://www.macrumors.com/2017/12/06/apple-differential-privacy-journal |access-date=December 9, 2017 |website=[[MacRumors]] |archive-date=December 10, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171210053953/https://www.macrumors.com/2017/12/06/apple-differential-privacy-journal/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Biraq, Apple kompaniyası paydalanıwshılardıń qurılmalarınıń iCloud rezerv kóshirmelerin beriw arqalı jınayatlardı tergew islerinde huqıq qorǵaw organlarına járdem bergen,&lt;ref&gt;{{cite news |last1=Menn |first1=Joseph |date=January 21, 2020 |title=Exclusive: Apple dropped plan for encrypting backups after FBI complained – sources |language=en |work=Reuters |url=https://www.reuters.com/article/us-apple-fbi-icloud-exclusive-idUSKBN1ZK1CT |access-date=April 15, 2020 |ref=iCloudBackupsArePlainText |archive-date=April 23, 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200423192006/https://www.reuters.com/article/us-apple-fbi-icloud-exclusive-idUSKBN1ZK1CT |url-status=live}}; {{Cite web |last=Pagliery |first=Jose |date=February 22, 2016 |title=Apple promises privacy – but not on iCloud |url=https://money.cnn.com/2016/02/22/technology/apple-privacy-icloud/index.html |access-date=December 13, 2017 |website=[[CNN]] |archive-date=December 10, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171210143010/http://money.cnn.com/2016/02/22/technology/apple-privacy-icloud/index.html |url-status=live}}; {{Cite web |last=Cunningham |first=Andrew |date=February 24, 2016 |title=The case for using iTunes, not iCloud, to back up your iPhone |url=https://arstechnica.com/gadgets/2016/02/the-case-for-using-itunes-not-icloud-to-back-up-your-iphone |access-date=December 13, 2017 |website=[[Ars Technica]] |archive-date=December 14, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171214014102/https://arstechnica.com/gadgets/2016/02/the-case-for-using-itunes-not-icloud-to-back-up-your-iphone/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; hám kompaniyanıń jeke maǵlıwmatlardı qorǵawǵa bolǵan baǵdarı onıń jańa iPhone úlgilerinde biometrikalıq autentifikaciya texnologiyasın ilgeriletiw háreketleri sebepli gúman astına alınǵan, sebebi bul texnologiya AQSHta paroller menen birdey konstituciyalıq qorǵaw dárejesine iye emes.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Robertson |first=Adi |date=September 12, 2017 |title=Why Face ID won't give you the legal protection of a passcode |url=https://www.theverge.com/2017/9/12/16298192/apple-iphone-face-id-legal-security-fifth-amendment |access-date=December 13, 2017 |website=[[The Verge]] |publisher=[[Vox Media]] |archive-date=May 7, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180507104714/https://www.theverge.com/2017/9/12/16298192/apple-iphone-face-id-legal-security-fifth-amendment |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Apple kompaniyasınıń iOS 14 ke jańalaw shıǵarıwı menen, iPhone, iPad hám iPod Touch qosımshalarınıń barlıq baǵdarlamashılarınan iPhone paydalanıwshılarınan olardı qadaǵalawǵa tikkeley ruqsat sorawı talap etildi. «App Tracking Transparency» dep atalǵan bul funkciya [[Facebook]] tárepinen qattı sınǵa ushıradı, sebebi onıń tiykarǵı biznes modeli paydalanıwshılar maǵlıwmatların qadaǵalaw hám bul maǵlıwmatlardı reklama beriwshiler menen bólisiw arqalı paydalanıwshılarǵa kóbirek sáykes reklamalardı kórsetiwge tiykarlanǵan, bul usıl ádette maqsetli reklama dep ataladı. Facebooktıń App Tracking Transparency ke qarsı tolıq betli gazeta reklamaların satıp alıw sıyaqlı ilajlarınan soń, Apple 2021-jıldıń basında jańalawdı shıǵardı. Verizon kompaniyasınıń sıńar kompaniyası Flurry Analytics alıp barǵan izertlew AQSHtaǵı iOS paydalanıwshılarınıń tek 4% i hám dúnya boyınsha 12% i qadaǵalawǵa ruqsat bergenin xabarladı.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Aten |first=Jason |date=May 12, 2021 |title=Apple's App Tracking Transparency Update Is Turning Out to Be the Worst-Case Scenario for Facebook |url=https://www.inc.com/jason-aten/apples-privacy-update-is-turning-out-to-be-worst-case-scenario-for-facebook.html |access-date=May 12, 2021 |website=Inc.com |language=en |archive-date=May 12, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210512071734/https://www.inc.com/jason-aten/apples-privacy-update-is-turning-out-to-be-worst-case-scenario-for-facebook.html |url-status=live|postscript=; }} {{Cite web |title=New data shows how devastating Apple's new anti-tracking feature is for Facebook |url=https://www.msn.com/en-us/news/technology/new-data-shows-how-devastating-apple-e2-80-99s-new-anti-tracking-feature-is-for-facebook/ar-BB1gCVJc?ocid=BingNewsSearch |access-date=May 12, 2021 |website=MSN |agency=BGR |first1= Yoni |last1=Heisler |archive-date=May 12, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210512124835/https://www.msn.com/en-us/news/technology/new-data-shows-how-devastating-apple-e2-80-99s-new-anti-tracking-feature-is-for-facebook/ar-BB1gCVJc?ocid=BingNewsSearch |url-status=dead |postscript=; }} {{Cite web |date=May 8, 2021 |title=Too Bad, Zuck: Just 4% of U.S. iPhone Users Let Apps Track Them After iOS Update |first1= Alyse |last1=Stanley  |url=https://gizmodo.com/too-bad-zuck-just-4-of-u-s-iphone-users-let-apps-tra-1846851013 |access-date=May 12, 2021 |website=Gizmodo |language=en-us |archive-date=May 12, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210512124834/https://gizmodo.com/too-bad-zuck-just-4-of-u-s-iphone-users-let-apps-tra-1846851013 |url-status=live|postscript=; }} {{Cite web |last=Datti |first=Sharmishte |date=May 12, 2021 |title=Apple's App Tracking Transparency Becomes Facebook's Nightmare: Only 4% Allow Tracking |url=https://www.gizbot.com/mobile/news/apple-app-tracking-transparency-becomes-facebook-nightmare-only-4-percent-allow-tracking-074217.html |access-date=May 12, 2021 |website=Gizbot |language=en |archive-date=June 4, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210604024443/https://www.gizbot.com/mobile/news/apple-app-tracking-transparency-becomes-facebook-nightmare-only-4-percent-allow-tracking-074217.html |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

iOS 15 ti shıǵarıwdan aldın, Apple iOS hám Mac platformalarında balalarǵa qarsı jınısıy zorlıq materiallarına qarsı gúresiwdiń jańa usılların járiyaladı. Endi kishkentay iMessage paydalanıwshılarınıń ata-anaları, eger olardıń balaları jalańash súwretlerdi jiberse yaki alsa, xabardar etiledi. Sonıń menen birge, iCloud qa júklew ushın arnalǵan media fayllarda qurılmanıń ózinde xeshlew ámelge asırıladı hám xeshler huqıq qorǵaw organları tárepinen berilgen belgili zıyanlı súwretler dizimi menen salıstırıladı; eger jetkilikli sáykeslikler tabılsa, Apple eskertiledi hám biylik organlarına xabar beriledi. Jańa funkciyalar huqıq qorǵaw organları hám jábirleniwshilerdiń huqıqların qorǵawshılar tárepinen maqullawǵa eristi. Biraq, Electronic Frontier Foundation qosıp alǵanda, jeke turmıs qorǵawshıları jańa funkciyalardı basqınshılıq hám avtoritar húkimetler tárepinen ańsatlıq penen unamsız paydalanılıwı múmkin dep ayıpladı.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=August 5, 2021 |title=Apple to scan U.S. iPhones for images of child sexual abuse |url=https://apnews.com/article/technology-business-child-abuse-apple-inc-7fe2a09427d663cda8addfeeffc40196 |first1= Frank |last1=Bajak |first2=Barbara |last2=Ortutay |access-date=August 6, 2021 |website=AP NEWS |language=en |archive-date=August 5, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210805235943/https://apnews.com/article/technology-business-child-abuse-apple-inc-7fe2a09427d663cda8addfeeffc40196 |url-status=live|postscript=; }} {{Cite news |first1=India |last1=McKinney |first2=Erica |last2=Portnoy |date=August 5, 2021 |title=Apple's Plan to &quot;Think Different&quot; About Encryption Opens a Backdoor to Your Private Life |url=https://www.eff.org/deeplinks/2021/08/apples-plan-think-different-about-encryption-opens-backdoor-your-private-life |access-date=August 6, 2021 |website=Electronic Frontier Foundation |language=en |archive-date=October 18, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221018221139/https://www.eff.org/deeplinks/2021/08/apples-plan-think-different-about-encryption-opens-backdoor-your-private-life |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Irlandiyanıń Maǵlıwmatlardı Qorǵaw Komissiyası Apple kompaniyasınıń óz platformasında maqsetli reklamalar menen jeke maǵlıwmatlardı qalay qayta isleytuǵının tekseriwden keyin, kompaniyanıń Evropa Awqamınıń GDPR nızamına boysınıwın izertlew ushın jeke turmıs tekseriwin basladı.&lt;ref&gt;{{Cite news |date=July 3, 2019 |title=Irish Regulator Opens Third Privacy Probe Into Apple |publisher=Gadgets360 |url=https://gadgets.ndtv.com/apps/news/apple-ireland-data-protection-commissioner-privacy-investigation-2063517 |agency=Reuters |access-date=July 24, 2019 |archive-date=July 24, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190724113326/https://gadgets.ndtv.com/apps/news/apple-ireland-data-protection-commissioner-privacy-investigation-2063517 |url-status=live|postscript=; }} {{Cite news |date=July 2, 2019 |title=Data Protection Commission opens privacy investigation into Apple |publisher=RTE |url=https://www.rte.ie/news/ireland/2019/0702/1059764-apple-privacy |access-date=July 24, 2019 |archive-date=July 24, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190724113325/https://www.rte.ie/news/ireland/2019/0702/1059764-apple-privacy/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

2019-jıldıń dekabr ayında, qáwipsizlik izertlewshisi Brayan Krebs iPhone 11 Pro telefonında tiykarǵı ornalasıw xızmetleri qosılǵanda, barlıq jeke ornalasıw xızmetleri óshirilgen bolsa da, ekrannıń joqarǵı bóliminde ornalasıw xızmetleriniń qollanılıp atırǵanın bildiretuǵın kórsetkish belgisiniń kórinip turatuǵının anıqladı. Krebs bul jaǵdaydı eski modellerde qaytalay almadı hám Apple kompaniyasınan túsindirme soraǵanda, oǵan «Ornalasıw xızmetleri qosılǵan waqıtta status qatarında Ornalasıw xızmetleri belgishesiniń payda bolıwı kútilgen jaǵday. Bul belgishe Parametrlerde qosqıshı joq sistema xızmetleri ushın payda boladı» dep juwap berildi.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=December 3, 2019 |title=The iPhone 11 Pro's Location Data Puzzler |url=https://krebsonsecurity.com/2019/12/the-iphone-11-pros-location-data-puzzler/ |first=Brian |last=Krebs |access-date=March 2, 2024 |website=KrebsonSecurity |language=en-us |archive-date=March 2, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240302163635/https://krebsonsecurity.com/2019/12/the-iphone-11-pros-location-data-puzzler/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt;
Keyinirek Apple bul jaǵdaydı anıǵıraq túsindirip, bul háreket belgili ellerde ultra keń diapazonlı texnologiyalarǵa baylanıslı nızamlarǵa sáykes keliw ushın ekenin ayttı. Apple bul texnologiyanı iPhone 11 Pro-dan baslap iPhone-larǵa engize baslaǵan edi. Olar «ultra keń diapazonlı texnologiyalarǵa sáykeslik hám onıń ornalasıw maǵlıwmatların qollanıwı tolıǵı menen qurılmanıń ózinde ámelge asırıladı hám Apple paydalanıwshınıń ornalasıw maǵlıwmatların jıynamaydı» dep toqtalıp ótti. Guardian Firewall qáwipsizlik kompaniyasınıń basshısı Uill Strafach ornalasıw maǵlıwmatlarınıń sırtqı serverge jiberilgenine hesh qanday dálil joq ekenin tastıyıqladı. Apple bul funkciya ushın jańa qosqısh qosıwǵa wáde berdi hám keyingi iOS versiyalarında paydalanıwshılarǵa Basqarıw orayındaǵı ornalasıw xızmetleri kórsetkishin basıp, qurılmanıń ornalasıwın qaysı xızmettiń paydalanıp atırǵanın kóriw múmkinshiligin berdi.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=December 5, 2019 |title=Apple says its ultra wideband technology is why newer iPhones appear to share location data, even when the setting is disabled |url=https://techcrunch.com/2019/12/05/apple-ultra-wideband-newer-iphones-location/ |first=Zack |last=Whittaker |access-date=March 2, 2024 |website=[[TechCrunch]] |language=en-us |archive-date=March 2, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240302163635/https://techcrunch.com/2019/12/05/apple-ultra-wideband-newer-iphones-location/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Learn the meaning of the iPhone status icons |url=https://support.apple.com/guide/iphone/learn-the-meaning-of-the-status-icons-iphef7bb57dc/ios |access-date= March 2, 2024 |website=iPhone User Guide |language=en-us |archive-date= March 2, 2024 |archive-url= https://web.archive.org/web/20240302163635/https://support.apple.com/guide/iphone/learn-the-meaning-of-the-status-icons-iphef7bb57dc/ios |url-status= live}}&lt;/ref&gt;

Bloomberg News tiń 2022-jıldıń 30-martında járiyalanǵan esabatlarına muwapıq, Apple ózlerin huqıq qorǵaw organlarınıń wákilleri sıpatında kórsetken hám jalǵan hújjetlerden paydalanǵan xakerlerge telefon nomerleri, fizikalıq mánziller hám IP mánziller sıyaqlı maǵlıwmatlardı bergen. Huqıq qorǵaw organlarınıń sorawlarında geyde haqıyqıy yaki oydan shıǵarılǵan lawazımlı tulǵalardıń jalǵan qolları da bolǵan. Bul ayıplawlar haqqında soraǵanda, Apple wákili xabarshını kompaniyanıń huqıq qorǵaw organları ushın nızamlar bólimine jiberdi. Bul bólimde bılay delingen: «Biz hár bir maǵlıwmat sorawın nızam jaǵınan tekseremiz hám huqıq qorǵaw organlarınıń sorawların tastıyıqlaw hám qasaqanalıqtı anıqlaw ushın rawajlanǵan sistemalar hám processlerden paydalanamız.»&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Turton |first=William |date=March 30, 2022 |title=Apple and Meta Gave User Data to Hackers Who Used Forged Legal Requests |work=[[Yahoo! Finance]] |url=https://ca.finance.yahoo.com/news/apple-meta-gave-user-data-175918825.html |access-date=March 30, 2022 |archive-date=May 30, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220530182914/https://ca.finance.yahoo.com/news/apple-meta-gave-user-data-175918825.html |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

== Korporativ isler ==

=== Biznes baǵdarları ===
Apple ushın tiykarǵı baǵdarlar, hár bir finans jılınıń 24-sentyabrde juwmaqlanıwı boyınsha:&lt;ref name=&quot;investor-relations&quot;&gt;{{Cite web |title=Investor Relations – Apple |url=https://investor.apple.com/investor-relations/default.aspx |access-date=November 13, 2023 |website=investor.apple.com |archive-date=May 4, 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200504135459/https://investor.apple.com/investor-relations/default.aspx |url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;sec-fillings&quot;&gt;{{Cite web |title=SEC Filings – Apple |url=https://investor.apple.com/sec-filings/default.aspx |access-date=November 13, 2023 |website=investor.apple.com |archive-date=November 11, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211111032600/https://investor.apple.com/sec-filings/default.aspx |url-status=live}}&lt;/ref&gt;
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
! rowspan=&quot;2&quot; |'''Finans jılı''' 
! colspan=&quot;6&quot; |'''Tabıs kórsetkishleri''' 
! colspan=&quot;2&quot; |'''Tabıstan tıs kórsetkishler''' 
! rowspan=&quot;2&quot; |'''Derek'''
|-
!'''Ulıwma tabıs''' 
'''(mlrd AQSH dolları)''' 
!'''iPhone tabısı''' 
'''(mlrd AQSH dolları)'''
!'''Mac tabısı''' 
'''(mlrd AQSH dolları)'''
!'''iPad tabısı''' 
'''(mlrd AQSH dolları)'''
!'''Kiyiletuǵın qurılmalar,''' 
'''Úy hám Aksessuarlar tabısı (mlrd AQSH dolları)'''
!'''Xızmetler tabısı (mlrd AQSH dolları)''' 
!'''Taza payda (mlrd AQSH dolları)''' 
!'''Xızmetkerler sanı (mıń, tolıq''' 
'''shtatlı ekvivalent)'''
|-
|2011
|108
|45.9
|21.7
|19.1
|11.9
|9.3
|25.9
|60.4
|&lt;ref&gt;{{Cite web |title=2011 10-K |url=https://d18rn0p25nwr6d.cloudfront.net/CIK-0000320193/64c7905f-0468-48d9-8f25-e6ec8f3b5e32.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231113212509/https://d18rn0p25nwr6d.cloudfront.net/CIK-0000320193/64c7905f-0468-48d9-8f25-e6ec8f3b5e32.pdf |archive-date=November 13, 2023 |access-date=November 13, 2023 |website=Apple}}&lt;/ref&gt;
|-
|2012
|156
|78.6
|23.2
|30.9
|10.7
|12.8
|41.7
|72.8
|&lt;ref&gt;{{Cite web |title=2012 10-K |url=https://d1lge852tjjqow.cloudfront.net/CIK-0000320193/da2b9499-7462-4333-bc37-75212f65699e.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231113212507/https://d1lge852tjjqow.cloudfront.net/CIK-0000320193/da2b9499-7462-4333-bc37-75212f65699e.pdf |archive-date=November 13, 2023 |access-date=November 13, 2023 |website=Apple}}&lt;/ref&gt;
|-
|2013
|170
|91.2
|21.4
|31.9
|10.1
|16.0
|37.0
|80.3
|&lt;ref&gt;{{Cite web |title=2013 10-K |url=https://d1lge852tjjqow.cloudfront.net/CIK-0000320193/e3115d1d-4246-45ae-94f2-f8e3762d8e3e.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231109122616/http://d1lge852tjjqow.cloudfront.net/CIK-0000320193/e3115d1d-4246-45ae-94f2-f8e3762d8e3e.pdf |archive-date=November 9, 2023 |access-date=November 13, 2023 |website=Apple}}&lt;/ref&gt;
|-
|2014
|182
|101
|24.0
|30.2
|8.3
|18.0
|39.5
|92.6
|&lt;ref&gt;{{Cite web |title=2014 10-K |url=https://d1lge852tjjqow.cloudfront.net/CIK-0000320193/61236a14-a4e7-4bb2-8130-ddc2c66c9678.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231113164631/https://d1lge852tjjqow.cloudfront.net/CIK-0000320193/61236a14-a4e7-4bb2-8130-ddc2c66c9678.pdf |archive-date=November 13, 2023 |access-date=November 13, 2023 |website=Apple}}&lt;/ref&gt;
|-
|2015
|233
|155
|25.4
|23.2
|10.0
|19.9
|53.3
|110
|&lt;ref&gt;{{Cite web |title=2015 10-K |url=https://d1lge852tjjqow.cloudfront.net/CIK-0000320193/fae19475-b538-441b-ab15-0a311f161ebb.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231113164631/https://d1lge852tjjqow.cloudfront.net/CIK-0000320193/fae19475-b538-441b-ab15-0a311f161ebb.pdf |archive-date=November 13, 2023 |access-date=November 13, 2023 |website=Apple}}&lt;/ref&gt;
|-
|2016
|215
|136
|22.8
|20.6
|11.1
|24.3
|45.6
|116
|&lt;ref&gt;{{Cite web |title=2016 10-K |url=https://d18rn0p25nwr6d.cloudfront.net/CIK-0000320193/ffb58afc-aa5d-4b55-8d12-8e0937575a35.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231113164631/https://d18rn0p25nwr6d.cloudfront.net/CIK-0000320193/ffb58afc-aa5d-4b55-8d12-8e0937575a35.pdf |archive-date=November 13, 2023 |access-date=November 13, 2023 |website=Apple}}&lt;/ref&gt;
|-
|2017
|229
|139
|25.5
|18.8
|12.8
|32.7
|48.3
|123
|&lt;ref&gt;{{Cite web |title=2017 10-K |url=https://d18rn0p25nwr6d.cloudfront.net/CIK-0000320193/ca6735cd-5ab7-4bb9-abf8-564739c3506b.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231113164632/https://d18rn0p25nwr6d.cloudfront.net/CIK-0000320193/ca6735cd-5ab7-4bb9-abf8-564739c3506b.pdf |archive-date=November 13, 2023 |access-date=November 13, 2023 |website=Apple}}&lt;/ref&gt;
|-
|2018
|265
|164
|25.1
|18.3
|17.3
|39.7
|59.3
|132
|&lt;ref&gt;{{Cite web |title=2018 10-K |url=https://d18rn0p25nwr6d.cloudfront.net/CIK-0000320193/68027c6d-356d-46a4-a524-65d8ec05a1da.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190412094749/https://d18rn0p25nwr6d.cloudfront.net/CIK-0000320193/68027c6d-356d-46a4-a524-65d8ec05a1da.pdf |archive-date=April 12, 2019 |access-date=November 13, 2023 |website=Apple}}&lt;/ref&gt;
|-
|2019
|260
|142
|25.7
|21.2
|24.4
|46.2
|55.2
|137
|&lt;ref&gt;{{Cite web |title=2019 10-K |url=https://s2.q4cdn.com/470004039/files/doc_financials/2019/ar/_10-K-2019-(As-Filed).pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200505181714/https://s2.q4cdn.com/470004039/files/doc_financials/2019/ar/_10-K-2019-%28As-Filed%29.pdf |archive-date=May 5, 2020 |access-date=November 13, 2023 |website=Apple}}&lt;/ref&gt;
|-
|2020
|274
|137
|28.6
|23.7
|30.6
|53.7
|57.4
|147
|&lt;ref&gt;{{Cite web |title=2020 10-K |url=https://s2.q4cdn.com/470004039/files/doc_financials/2020/ar/_10-K-2020-(As-Filed).pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231204044601/https://s2.q4cdn.com/470004039/files/doc_financials/2020/ar/_10-K-2020-(As-Filed).pdf |archive-date=December 4, 2023 |access-date=November 13, 2023 |website=Apple}}&lt;/ref&gt;
|-
|2021
|365
|191
|35.1
|31.8
|38.3
|68.4
|94.6
|154
|&lt;ref&gt;{{Cite web |title=2021 10-K |url=https://s2.q4cdn.com/470004039/files/doc_financials/2021/q4/_10-K-2021-(As-Filed).pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231127162909/https://s2.q4cdn.com/470004039/files/doc_financials/2021/q4/_10-K-2021-(As-Filed).pdf |archive-date=November 27, 2023 |access-date=November 13, 2023 |website=Apple}}&lt;/ref&gt;
|-
|2022
|394
|205
|40.1
|29.2
|41.2
|78.1
|99.8
|164
|&lt;ref&gt;{{Cite web |title=2022 10-K |url=https://s2.q4cdn.com/470004039/files/doc_financials/2022/q4/_10-K-2022-(As-Filed).pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231127162943/https://s2.q4cdn.com/470004039/files/doc_financials/2022/q4/_10-K-2022-(As-Filed).pdf |archive-date=November 27, 2023 |access-date=November 13, 2023 |website=Apple}}&lt;/ref&gt;
|-
|2023
|383
|200
|29.3
|28.3
|39.8
|85.2
|96.9
|161
|&lt;ref&gt;{{Cite web |title=2023 10-K |url=https://d18rn0p25nwr6d.cloudfront.net/CIK-0000320193/faab4555-c69b-438a-aaf7-e09305f87ca3.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231127073643/https://d18rn0p25nwr6d.cloudfront.net/CIK-0000320193/faab4555-c69b-438a-aaf7-e09305f87ca3.pdf |archive-date=November 27, 2023 |access-date=November 13, 2023 |website=Apple}}&lt;/ref&gt;
|-
|2024
|391
|201
|29.9
|26.6
|37.0
|96.1
|93.7
|164
|&lt;ref&gt;{{Cite web |date=1 November 2024 |title=2024 10-K |url=https://d18rn0p25nwr6d.cloudfront.net/CIK-0000320193/c87043b9-5d89-4717-9f49-c4f9663d0061.pdf |website=Apple}}&lt;/ref&gt;
|}

=== Basshılıq ===

==== Joqarı basqarıw ====
2025-jıldıń 3-yanvar jaǵdayına muwapıq, Apple Inc. basqarıwı tómendegilerdi óz ishine aladı:&lt;ref name=&quot;aaplLeadership&quot;&gt;{{Cite web |title=Apple Leadership |url=https://www.apple.com/leadership |access-date=January 3, 2025 |publisher=Apple Inc. |archive-date=January 4, 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250104061052/https://www.apple.com/leadership/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt;
* Tim Kuk (bas atqarıwshı direktor)
* Djeff Uilyams (bas operaciyalıq direktor)
* Kevan Parex (bas vice-prezident hám bas finans direktorı)
* Ketrin L. Adams (bas vice-prezident hám bas yurist)
* Eddi Kyu (bas vice-prezident – Internet Programmalıq támiynatı hám Xızmetleri)
* Kreyg Federigi (bas vice-prezident – Programmalıq támiynattı islep shıǵıw)
* Djon Djannandrea (bas vice-prezident – Mashinalıq oqıtıw hám Jasalma intellekt strategiyası)
* Deyrdre O'Brayen (bas vice-prezident – Usaqlap satıw + Adamlar)
* Djon Ternus (bas vice-prezident – Apparatlıq támiynattı islep shıǵıw)
* Greg Djozvyak (bas vice-prezident – Dúnya júzilik marketing)
* Djonni Srudji (bas vice-prezident – Apparatlıq texnologiyalar)
* Sabix Xan (bas vice-prezident – Operaciyalar)

==== Direktorlar keńesi ====
2023-jıldıń 20-yanvar jaǵdayına muwapıq, Apple Inc. direktorlar keńesi tómendegilerdi óz ishine aladı:&lt;ref name=&quot;aaplLeadership&quot; /&gt;
* Artur D. Levinson (basshı)
* Tim Kuk (atqarıwshı direktor hám bas atqarıwshı direktor)
* Djeyms A. Bell
* Aleks Gorski
* Andrea Yung
* Monika Lozano
* Ronald Shugar
* Syuzan Vagner

==== Aldıńǵı bas atqarıwshı direktorlar ====
# Maykl Skott (1977–1981)
# Mayk Markulla (1981–1983)
# Djon Skalli (1983–1993)
# Maykl Spindler (1993–1996)
# Gil Amelio (1996–1997)
# [[Stiv Djobs]] (1997–2011)

=== Iyelik ===
2024-jıldıń 30-dekabr jaǵdayına muwapıq, Apple kompaniyasınıń eń iri akcionerleri:&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Apple Inc. (AAPL) Stock Major Holders – Yahoo Finance |url=https://finance.yahoo.com/quote/AAPL/holders/ |access-date=March 6, 2024 |website=finance.yahoo.com |language=en-US |archive-date=June 3, 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200603173427/https://finance.yahoo.com/quote/AAPL/holders/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

* The Vanguard Group (1,400,000,000 akciya, 9.29%)
* BlackRock (1,120,000,0000 akciya, 7.48%)
* State Street Corporation (595,500,000 akciya, 3.96%)
* Fidelity Investments (341,640,000 akciya, 2.27%)
* Geode Capital Management (340,160,000 akciya, 2.26%)
* Berkshire Hathaway (300,000,000 akciya, 2.00%)
* Morgan Stanley (238,260,000 akciya, 1.59%)
* T. Rowe Price (220,110,000 akciya, 1.47%)
* Norges Bank (187,160,000 akciya, 1.25%)
* JPMorgan Chase (183,010,000 akciya, 1.22%)

=== Korporativ mádeniyat ===
[[File:Steve Wozniak and Andy Hertzfeld 1985.jpg|thumb|Tiykarın salıwshılardıń biri Stiv Voznyak hám Macintosh injeneri Endi Xercfeld 1985-jılı Apple paydalanıwshılar toparı baylanıs klubına qatnastı.]]
[[File:Colleges with the most alumni at Apple.png|upright=1.25|thumb|right|Bul universitetler Apple xızmetkerlerine aylanǵan eń kóp pitkeriwshilerdi shıǵardı.]]
Apple 1970-jılları qurılǵan, dástúrli korporativ mádeniyat túsiniklerine qarsı shıqqan bir neshe júdá tabıslı kompaniyalardıń biri. Djobs kóbinese Apple Fortune 500 kompaniyasına aylanǵannan keyin de keńsede jalań ayaq júretuǵın edi. «1984» televiziyalıq reklaması waqtına kelip, Appledıń rásmiy emes mádeniyatı onı básekileslerinen ajıratıp turatuǵın tiykarǵı ózgeshelik bolıp qaldı.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Deutschman |first=Alan |date=October 11, 2000 |title=The once and future Steve Jobs |url=http://www.salon.com/technology/books/2000/10/11/jobs_excerpt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20101202183854/http://www.salon.com/technology/books/2000/10/11/jobs_excerpt |archive-date=December 2, 2010 |access-date=November 22, 2010 |website=[[Salon.com]]}}&lt;/ref&gt; Fortune jurnalınıń 2011-jılǵı esabına sáykes, bul kóp milletli korporaciyadan góre startapqa uqsas korporativ mádeniyatqa alıp keldi.&lt;ref name=&quot;Fortune1&quot;&gt;{{Cite news |last=Lashinsky |first=Adam |date=August 25, 2011 |title=How Apple works: inside the world's largest startup |work=[[Fortune (magazine)|Fortune]] |publisher=[[CNN]] |url=http://tech.fortune.cnn.com/2011/08/25/how-apple-works-inside-the-worlds-biggest-startup |url-status=dead |access-date=November 14, 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111113121932/http://tech.fortune.cnn.com/2011/08/25/how-apple-works-inside-the-worlds-biggest-startup |archive-date=November 13, 2011}}&lt;/ref&gt; 2017-jılǵı intervyude Voznyak jaslıǵında Star Trek-ti kóriw hám Star Trek konvenciyalarına qatnasıwdıń Appledı birge qurıwǵa ilham bergenin atap ótti.&lt;ref&gt;[https://www.huffingtonpost.com/entry/interview-steve-wozniak-on-sci-fi-comic-books-and_us_58f7e86de4b081380af51897 Huffingtonpost Interview: Steve Wozniak on Sci-Fi, Comic Books, and How Star Trek Shaped the Future] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170918211621/http://www.huffingtonpost.com/entry/interview-steve-wozniak-on-sci-fi-comic-books-and_us_58f7e86de4b081380af51897 |date=September 18, 2017 }}. April 19, 2017.&lt;/ref&gt;

Kompaniya ósip, hár túrli pikirdegi bas atqarıwshı direktorlar tárepinen basqarılǵanlıqtan, ayırım ǵalaba xabar quralları onıń dáslepki ayrım ózgesheliklerin joytqanın aytıp ótti.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Murphy |first=Margi |date=2018-07-31 |title=Has the Apple brand really lost its bite? |url=https://www.smh.com.au/business/companies/has-the-apple-brand-really-lost-its-bite-20180731-p4zujl.html |access-date=2024-10-12 |website=The Sydney Morning Herald |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite magazine |last=Levy |first=Steven |date=2022-05-06 |title=Apple Has Lost Its Soul. But Who Cares? |url=https://www.wired.com/story/plaintext-apple-soul-who-cares/ |access-date=2024-10-12 |magazine=Wired |language=en-US |issn=1059-1028}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news |date=2021-10-04 |title=A decade after Steve Jobs's death, has Apple lost its magic? |url=https://economictimes.indiatimes.com/magazines/panache/a-decade-after-steve-jobss-death-has-apple-lost-its-magic/articleshow/86753764.cms?from=mdr |access-date=2024-10-12 |work=The Economic Times |issn=0013-0389}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Shirky |first=Clay |date=2022-05-01 |title=Apple Inc., 'After Steve' |url=https://www.nytimes.com/2022/05/01/books/review/after-steve-tripp-mickle.html |access-date=2024-10-12 |website=[[The New York Times]]}}&lt;/ref&gt; Soǵan qaramastan, ol óziniń jeke qábiletlerdi hám joqarı sapanı qollap-quwatlaw reputaciyasın saqlap qaldı, bul bolsa talantlı xızmetkerlerdi, ásirese Djobs qaytıp kelgennen keyin, isenimli túrde tarttı.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Haden |first=Jeff |date=2023-03-09 |title=27 Years Ago, Steve Jobs Said the Best Employees Focus on Content, Not Process. Research Shows He Was Right |url=https://www.inc.com/jeff-haden/27-years-ago-steve-jobs-said-best-employees-focus-on-content-not-process-workplace-research-shows-he-was-right.html |access-date=2024-10-13 |website=[[Inc. (magazine)|Inc.]]}}&lt;/ref&gt; Kóplegen Apple xızmetkerleri Djobs qatnaspaǵan joybarlardıń basqalarǵa qaraǵanda kóbirek waqıt alatuǵının bildirgen.&lt;ref name=&quot;cultofmacwork&quot;&gt;{{Cite web |last=Brownlee |first=John |date=July 7, 2010 |title=What It's Like To Work At Apple |url=http://www.cultofmac.com/what-its-like-to-work-at-apple |website=[[Cult of Mac]] |access-date=November 10, 2010 |archive-date=July 25, 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110725052719/http://www.cultofmac.com/what-its-like-to-work-at-apple |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Apple Fellows baǵdarlaması xızmetkerlerge jeke kompyuterler tarawındaǵı ayrıqsha texnikalıq yamasa basshılıq úlesleri ushın sıylıqlar beredi. Alıwshılar qatarına Bill Atkinson,&lt;ref name=&quot;hertzfeld&quot;&gt;[[Andy Hertzfeld|Hertzfeld, Andy]]. [http://www.folklore.org/StoryView.py?project=Macintosh&amp;story=Credit_Where_Due.txt Credit Where Due] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140326024714/http://www.folklore.org/StoryView.py?project=Macintosh|date=March 26, 2014}}, ''Folklore.org'', January 1983. Retrieved May 26, 2006.&lt;/ref&gt; Stiv Kaps,&lt;ref&gt;{{Cite news |title=Newton Hall of Fame! |url=https://msu.edu/~luckie/hallofame.htm |newspaper=Technology at Msu |date=August 7, 2015 |access-date=March 26, 2019 |archive-date=March 26, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190326202443/https://msu.edu/~luckie/hallofame.htm |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Rod Xolt,&lt;ref name=&quot;hertzfeld&quot; /&gt; Alan Key,&lt;ref name=&quot;yoyow&quot;&gt;Eisenhart, Mary. [http://www.yoyow.com/marye/mtstories/kawasaki.html Fighting Back For Mac] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170525081647/http://www.yoyow.com/marye/mtstories/kawasaki.html |date=May 25, 2017 }}, ''MicroTimes'', 1997. Retrieved May 26, 2006.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Andy Hertzfeld|Hertzfeld, Andy]]. [http://www.folklore.org/StoryView.py?project=Macintosh&amp;story=Leave_Of_Absence.txt Leave of Absence] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140326024714/http://www.folklore.org/StoryView.py?project=Macintosh|date=March 26, 2014}}, ''Folklore.org'', March 1984. Retrieved May 26, 2006.&lt;/ref&gt; Gay Kavasaki,&lt;ref name=&quot;yoyow&quot; /&gt;&lt;ref&gt;Kawakami, John. [http://www.mactech.com/articles/mactech/Vol.11/11.09/Sep95Newsbits/index.html Apple Taps Guy Kawasaki For Apple Fellows Program] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170903042644/http://www.mactech.com/articles/mactech/Vol.11/11.09/Sep95Newsbits/index.html|date=September 3, 2017}}, ''[[MacTech]]'', September 1995. Retrieved May 26, 2006.&lt;/ref&gt; Al Alkorn,&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Montfort |first=Nick |title=Wired 4.10: Spawn of Atari |url=https://www.wired.com/wired/archive/4.10/atari.html |access-date=March 5, 2017 |archive-date=November 3, 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121103195502/http://www.wired.com/wired/archive/4.10/atari.html |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Don Norman,&lt;ref name=&quot;yoyow&quot; /&gt; Rich Peydj,&lt;ref name=&quot;hertzfeld&quot; /&gt; Stiv Voznyak,&lt;ref name=&quot;hertzfeld&quot; /&gt; hám Fil Shiller kiredi.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Phil Schiller advances to Apple Fellow |url=https://www.apple.com/newsroom/2020/08/phil-schiller-advances-to-apple-fellow |access-date=August 9, 2020 |website=Apple Newsroom |language=en-US |archive-date=August 8, 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200808213814/https://www.apple.com/newsroom/2020/08/phil-schiller-advances-to-apple-fellow/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Djobs xızmetkerlerdiń óz tarawınan tısqarı funkciyalarǵa tartılmaytuǵın qánigeler bolıwın maqset etken. Mısalı, Ron Djonson — 2011-jıldıń 1-noyabrine shekem Usaqlap satıw operaciyaları boyınsha bas vice-prezident — dúkan ornın tańlaw, dúkanda xızmet kórsetiw hám dúkan dúzilisine juwapker bolǵan, biraq óz dúkanlarındaǵı tovar qorına baqlaw júrgizbegen. Bul jumıstı jetkerip beriw sistemasın basqarıw tájiriybesine iye bolǵan Tim Kuk ámelge asırǵan.&lt;ref name=&quot;Lashinsky2011&quot;&gt;{{Cite news |last=Lashinsky |first=Adam |title=How Apple works: Inside the world's biggest startup – Fortune Tech |publisher=Tech.fortune.cnn.com |url=http://tech.fortune.cnn.com/2011/08/25/how-apple-works-inside-the-worlds-biggest-startup |url-status=dead |access-date=December 24, 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120102064844/http://tech.fortune.cnn.com/2011/08/25/how-apple-works-inside-the-worlds-biggest-startup |archive-date=January 2, 2012}}&lt;/ref&gt; Apple juwapkershilikti qatań túrde ámelge asırıwı menen belgili. Hár bir joybardıń Apple jargonında «tikkeley juwapker adam» yamasa «DRI» bar.&lt;ref name=&quot;Fortune1&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book |last1=Lichty |first1=Ron |title=Managing the Unmanageable: Rules, Tools, and Insights for Managing Software |last2=Mantle |first2=Mickey |page=207}}&lt;/ref&gt; Basqa iri AQSH kompaniyalarınan ayırmashılıǵı, Apple basshılar ushın basqa bas atqarıwshı direktorlar paydalanatuǵın golf klubları yamasa kompaniya samolyotinen jeke paydalanıw sıyaqlı qosımsha tólemlerdi óz ishine almaytuǵın salıstırmalı túrde ápiwayı kompensaciya siyasatın usınadı. Kompaniya ádette hár eki jılda bir ret basshılarǵa akciya opcionların beredi.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=December 27, 2012 |title=Apple CEO gets modest 2012 pay after huge 2011 |url=http://www.ctvnews.ca/sci-tech/apple-ceo-gets-modest-2012-pay-after-huge-2011-1.1092906 |access-date=December 27, 2012 |archive-date=June 27, 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230627232805/https://www.ctvnews.ca/sci-tech/apple-ceo-gets-modest-2012-pay-after-huge-2011-1.1092906 |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

2015-jılı Apple kompaniyasında 110,000 tolıq shtatlı xızmetker bolǵan. Keyingi jılı bul san 116,000 ǵa jetken, bul aytarlıqtay jumısqa alıw páseyiwin kórsetedi, tiykarınan birinshi ret túsimniń tómenlewine baylanıslı. Apple óz xızmetkerleriniń neshewi usaqlap satıwda isleytuǵının anıq kórsetpeydi, biraq 2014-jılǵı SEC esabatında xızmetkerler bazasınıń shama menen yarımı ekenligi aytılǵan.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Leswing |first=Kif |date=October 27, 2016 |title=Apple added only 6,000 people last year – its slowest growth since 2009 |url=http://nordic.businessinsider.com/apple-hired-only-6000-people-fin-fy-2016-2016-10 |access-date=May 29, 2017 |website=[[Business Insider]] |archive-date=September 26, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180926130646/https://nordic.businessinsider.com/apple-hired-only-6000-people-fin-fy-2016-2016-10 |url-status=live}}&lt;/ref&gt; 2017-jıldıń sentyabr ayında Apple 123,000 nan aslam tolıq shtatlı xızmetkeri bar ekenligin járiyaladı.&lt;ref&gt;{{Cite news |date=November 3, 2017 |title=BRIEF-Apple says had 123,000 full-time employees as of Sept. 30 |work=[[Reuters]] |url=https://www.reuters.com/article/brief-apple-says-had-123000-full-time-em/brief-apple-says-had-123000-full-time-employees-as-of-sept-30-idUSFWN1N914R |access-date=November 9, 2017 |archive-date=July 13, 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230713025416/https://www.reuters.com/article/brief-apple-says-had-123000-full-time-em/brief-apple-says-had-123000-full-time-employees-as-of-sept-30-idUSFWN1N914R |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Apple kúshli korporativ qupıyalıq mádeniyatına iye hám Milliy qáwipsizlik agentligi, Federallıq tergew byurosı hám AQSH Qupıya xızmetinen kadrlar jıynaytuǵın informaciya aǵıp ketiwine qarsı Global qáwipsizlik komandasına iye.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Turton |first=William |date=June 20, 2017 |title=Leaked recording: Inside Apple's global war on leakers |url=https://theoutline.com/post/1766/leaked-recording-inside-apple-s-global-war-on-leakers |access-date=June 20, 2017 |website=[[The Outline (website)|The Outline]] |archive-date=September 20, 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230920003844/https://theoutline.com/post/1766/leaked-recording-inside-apple-s-global-war-on-leakers |url-status=live}}; {{Cite web |first=Dani |last=Deahl |title=Internal Apple presentation on how to handle leaks gets leaked |url=https://www.theverge.com/2017/6/20/15837522/apple-internal-presentation-leaks |website=[[The Verge]] |date=June 20, 2017 |access-date=June 20, 2017 |archive-date=July 13, 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230713023601/https://www.theverge.com/2017/6/20/15837522/apple-internal-presentation-leaks |url-status=live}}; {{Cite web |first=Benjamin |last=Mayo |title=Report details Apple's efforts to increase product secrecy, more leaks from Apple campus than supply chain in 2016 |url=https://9to5mac.com/2017/06/20/apple-product-secrecy-leaks-leaked-meeting |website=[[9to5Mac]] |date=June 20, 2017 |access-date=June 20, 2017 |archive-date=June 20, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170620225032/https://9to5mac.com/2017/06/20/apple-product-secrecy-leaks-leaked-meeting/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; 2017-jıldıń dekabr ayında Glassdoor Appledıń jumıs islew ushın 48-orındaǵı eń jaqsı orın ekenligin málimledi. Kompaniya dáslep 2009-jılı 19-orınǵa kirgen, 2012-jılı 10-orınǵa shekem kóterilgen hám keyingi jıllarda tómenlep barǵan.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Lovejoy |first=Ben |date=December 6, 2017 |title=Facebook named Glassdoor's 'best place to work' as Apple falls 48 places to No. 84 |url=https://9to5mac.com/2017/12/06/apple-glassdoor-rating-2017-2018 |access-date=December 14, 2017 |website=[[9to5Mac]] |archive-date=December 15, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171215110749/https://9to5mac.com/2017/12/06/apple-glassdoor-rating-2017-2018/ |url-status=live}}; {{Cite web |first=Joe |last=Rossignol |title=Apple Plummets to Lowest Ranking Ever in Glassdoor's Annual List of Best Places to Work |url=https://www.macrumors.com/2017/12/06/apple-drops-on-best-of-glassdoor |website=[[MacRumors]] |date=December 6, 2017 |access-date=December 14, 2017 |archive-date=December 15, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171215053427/https://www.macrumors.com/2017/12/06/apple-drops-on-best-of-glassdoor/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; 2023-jılı Bloomberg tiń Mark Gurman Appledıń Izertlew dizayn toparı (XDG) bar ekenligin ashtı, ol Apple Watch qa glyukozanı baqlaw funkciyasın qosıw ústinde jumıs alıp barǵan. Gurman XDG dı Alphabet tiń X «ay túsiretuǵın zavodı» menen salıstırdı.&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Gurman |first=Mark |author-link=Mark Gurman (journalist) |date=February 26, 2023 |title=Apple's Secret 'XDG' Team Is Working on More Than Just a Glucose Monitor |language=en |work=Bloomberg.com |url=https://www.bloomberg.com/news/newsletters/2023-02-26/apple-aapl-exploratory-design-group-xdg-no-prick-glucose-tracker |access-date=February 28, 2023 |archive-date=February 28, 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230228003203/https://www.bloomberg.com/news/newsletters/2023-02-26/apple-aapl-exploratory-design-group-xdg-no-prick-glucose-tracker |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

=== Keńseler ===
Apple Inc. kompaniyasınıń dúnya júzilik korporativ bas keńsesi Kaliforniyanıń Silikon oypatlıǵınıń ortasında, Kupertino qalasında jaylasqan Apple Park te ornalasqan. Bul jer átirapı bir mil (1.6 km) bolǵan úlken dóńgelek jer ústi imaratı. Imarat 2017-jıldıń aprel ayında ashılǵan hám 12,000 nan aslam xızmetkerdi jumıs penen támiyinleydi. Apple diń teń tiykarshısı Stiv Djobs Apple Park tiń biznes parkinen góre tábiyat qorǵawxanasına uqsawın qáledi hám 2011-jıldıń iyun ayında óziniń qaytıs bolıwınan aldınǵı aqırǵı jámiyetlik sózinde usı usınıstı beriw ushın Kupertino qala keńesine jeke ózi keldi.
[[File:Apple Headquarters in Cupertino.jpg|thumb|Dáslepki Apple Campus tiń kóshe mákan jayı: 1 Infinite Loop, Sunnyvale, California.]]
Apple sonday-aq Apple Campus ten (1 Infinite Loop mákan jayı menen de belgili) jumıs alıp baradı. Bul Kupertinoda jaylasqan altı imarattan ibarat kompleks bolıp, ulıwma maydanı 850,000 kvadrat fut (79,000 m²) di quraydı hám Apple Park ten shama menen 1 mil (1.6 km) qubla-batısta jaylasqan.&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Simonson |first=Sharon |date=October 2, 2005 |title=Apple gobbles up Cupertino office space |url=http://sanjose.bizjournals.com/sanjose/stories/2005/10/03/story4.html |access-date=July 31, 2006 |archive-date=August 11, 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100811164932/http://sanjose.bizjournals.com/sanjose/stories/2005/10/03/story4.html |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Apple Campus 1993-jılı ashılǵannan baslap 2017-jılı Apple Park ashılǵanǵa shekem kompaniyanıń bas keńsesi bolǵan. 1–6 Infinite Loop mákan jayında jaylasqan imaratlar oraylıq jasıl maydan átirapında dóńgelek formada jaylasqan bolıp, bul dizayn universitet dizaynına uqsas.

Apple Park hám Apple Campus ten tısqarı, Apple Kupertino qalası boylap jaylasqan qosımsha otız keńse imaratın iyeleydi. Buǵan aldınǵı úsh bas keńse de kiredi: 1977-jıldan 1978-jılǵa shekem Stephens Creek Three, 1978-jıldan 1982-jılǵa shekem Bandley One hám 1982-jıldan 1993-jılǵa shekem Mariani One.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Steeber |first=Michael |date=November 13, 2017 |title=Before the spaceship: A look back at the previous campuses that Apple called home |url=https://9to5mac.com/2017/11/13/apple-original-campus-headquarters |access-date=January 7, 2022 |website=9to5Mac |language=en-US |archive-date=January 8, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220108225101/https://9to5mac.com/2017/11/13/apple-original-campus-headquarters/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Ulıwma alǵanda, Apple qaladaǵı bar bolǵan keńse maydanınıń derlik 40% in iyeleydi.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Simonson |first=Sharon |date=September 30, 2005 |title=Apple gobbles up Cupertino office space |url=http://sanjose.bizjournals.com/sanjose/stories/2005/10/03/story4.html?page=1 |access-date=May 11, 2010 |website=San Jose Business Journal |archive-date=March 20, 2006 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060320204822/http://sanjose.bizjournals.com/sanjose/stories/2005/10/03/story4.html?page=1 |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Apple kompaniyasınıń Evropa, Orta Shıǵıs hám Afrika (EMEA) boyınsha bas keńsesi Irlandiyanıń qublasında jaylasqan Kork qalasındaǵı Hollyhill kampusında ornalasqan.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Shead |first=Sam |title=We went to see Apple's European HQ in Ireland — here's what we found |url=https://www.businessinsider.com/apples-growing-irish-empire-in-pictures-2016-2 |access-date=January 7, 2022 |website=Business Insider |language=en-US |archive-date=January 7, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220107223809/https://www.businessinsider.com/apples-growing-irish-empire-in-pictures-2016-2 |url-status=live}}&lt;/ref&gt; 1980-jılı ashılǵan bul orayda 5,500 adam jumıs isleydi hám ol Apple kompaniyasınıń AQSHtan tısqarıdaǵı birinshi ornı bolǵan.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=October 6, 2011 |title=Irish Examiner Article |url=http://www.irishexaminer.com/ireland/kfgbsnsnmhoj/rss2 |access-date=April 21, 2012 |website=[[Irish Examiner]] |archive-date=July 11, 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120711192309/http://www.irishexaminer.com/ireland/kfgbsnsnmhoj/rss2/ |url-status=dead}}&lt;/ref&gt; Appledıń xalıqaralıq satıw hám tarqatıw bólimleri Korktegi usı kampustan jumıs alıp baradı.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Bloomberg Businessweek Profile of Apple Sales International |url=http://investing.businessweek.com/research/stocks/private/snapshot.asp?privcapId=26016763l |archive-url=https://web.archive.org/web/20130501232104/http://investing.businessweek.com/research/stocks/private/snapshot.asp?privcapId=26016763l |url-status=dead |archive-date=May 1, 2013 |access-date=April 18, 2012 |website=[[Bloomberg Businessweek]]}}{{Verify source|date=November 2017}}; {{Cite web |title=Apple's Irish website with contact information for Apple Distribution International at Cork |url=https://www.apple.com/ie/contact |access-date=April 18, 2012 |website=[[Apple.com]] |archive-date=April 14, 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414024251/http://www.apple.com/ie/contact/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Apple kompaniyasınıń Texas shtatınıń Ostin qalası janında eki kampusı bar: 2014-jılı ashılǵan 216,000 kvadrat futlıq (20,100 m²) kampusta Apple kremniyi ústinde jumıs alıp baratuǵın&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Goel |first=Vindu |date=November 20, 2016 |title=How Apple Empowers, and Employs, the American Working Class |url=https://www.nytimes.com/2016/11/21/technology/how-apple-empowers-and-employs-the-american-working-class.html |url-access=limited |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2016/11/21/technology/how-apple-empowers-and-employs-the-american-working-class.html |archive-date=January 1, 2022 |access-date=July 14, 2017 |website=[[The New York Times]]}}{{cbignore}}&lt;/ref&gt; 500 injener jumıs isleydi hám 2021-jılı ashılǵan 1.1 million kvadrat futlıq (100,000 m²) kampusta 6,000 adam texnikalıq qollap-quwatlaw, jetkerip beriw sistemasın basqarıw, onlayn dúkan mazmunın saylaw hám Apple Maps maǵlıwmatların basqarıw boyınsha jumıs alıp baradı. Kompaniyanıń sonday-aq Bolder (Kolorado), Kalver-Siti (Kaliforniya), Gercliya (Izrail), London, Nyu-York, Pittsburg, San-Diego hám Sietlde de bir neshe júzlegen adamdı jumıs penen támiyinleytuǵın basqa da orınları bar.&lt;ref&gt;{{Cite news |last1=Tsang |first1=Amie |last2=Satariano |first2=Adam |date=December 13, 2018 |title=Apple to Add $1 Billion Campus in Austin, Tex., in Broad U.S. Hiring Push |language=en-US |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2018/12/13/business/apple-austin-campus.html |url-status=live |url-access=subscription |access-date=January 7, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181213121245/https://www.nytimes.com/2018/12/13/business/apple-austin-campus.html |archive-date=December 13, 2018 |issn=0362-4331}}; {{Cite news |title=Apple CEO Tim Cook to inaugurate new Israeli headquarters next week |url=http://www.jpost.com/Israel-News/New-Tech/Apple-CEO-Tim-Cook-to-inaugurate-new-Israeli-headquarters-next-week-390866 |access-date=February 12, 2015 |website=[[The Jerusalem Post]] |archive-date=June 27, 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230627235000/https://www.jpost.com/Israel-News/New-Tech/Apple-CEO-Tim-Cook-to-inaugurate-new-Israeli-headquarters-next-week-390866 |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

=== Sud isleri ===
Apple óz jumısın baslaǵannan berli hár túrli huqıqıy processler hám talaplarǵa qatnasıp kelgen.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Federal Court Cases Involving Apple, Inc |url=https://www.docketalarm.com/cases/AllNaturesOfSuit/Apple%2C%20Inc. |access-date=May 10, 2014 |publisher=Docket Alarm, Inc. |archive-date=July 6, 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140706223129/https://www.docketalarm.com/cases/AllNaturesOfSuit/Apple%2C%20Inc./ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; Ásirese, Apple óziniń intellektual múlk huqıqların belsendi hám qatań túrde qorǵaytuǵını menen tanılǵan hám bunı ózi de járiyalaydı. Sud isleriniń ayırım mısalları - Apple Samsung qa qarsı, Apple Microsoft ke qarsı, Motorola Mobility Apple Inc. ke qarsı hám Apple Corps Apple Computer ge qarsı shaǵımlar. Sonday-aq, Apple kóp márte intellektual múlk huqıqların buzǵanı ushın ayıplanıwlarǵa qarsı ózin qorǵawǵa májbúr bolǵan. Olardıń kópshiligi sudlar tárepinen patent trolleri dep atalatuǵın qabıq kompaniyalar sıpatında biykar etilgen, sebebi nızamda kórsetilgen patentlerdiń haqıyqıy qollanılǵanına hesh qanday dálil tabılmaǵan.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Mullin |first=Joe |date=January 26, 2016 |title=Patent troll VirnetX wants jury to give it a half-billion dollars of Apple's cash |url=https://arstechnica.com/tech-policy/2016/01/virnetx-kicks-off-final-massive-patent-trolling-attempt-vs-apple |access-date=March 23, 2017 |website=[[Ars Technica]] |archive-date=March 24, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170324173704/https://arstechnica.com/tech-policy/2016/01/virnetx-kicks-off-final-massive-patent-trolling-attempt-vs-apple/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; 2016-jıldıń 21-dekabrinde Nokia AQSH hám Germaniyada Appleǵa qarsı sud isin qozǵaǵanın járiyaladı. Bunda Nokia Apple ónimleriniń Nokia patentlerin buzıp atırǵanında ayıplaǵan.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Novet |first=Jordan |date=December 21, 2016 |title=Nokia sues Apple for patent infringement in the U.S. and Germany |url=https://venturebeat.com/2016/12/21/nokia-sues-apple-for-patent-infringement-in-the-u-s-and-germany |access-date=March 23, 2017 |website=[[VentureBeat]] |archive-date=May 11, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170511194947/https://venturebeat.com/2016/12/21/nokia-sues-apple-for-patent-infringement-in-the-u-s-and-germany/ |url-status=live}}; {{Cite news |last=Swartz |first=Jon |date=December 21, 2016 |title=Nokia sues Apple for patent infringement |work=[[USA Today]] |url=https://www.usatoday.com/story/tech/2016/12/21/nokia-sues-apple-patent-infringement/95709378 |access-date=March 23, 2017 |archive-date=May 25, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170525081228/https://www.usatoday.com/story/tech/2016/12/21/nokia-sues-apple-patent-infringement/95709378/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Eń sońǵı waqıtta, 2017-jıldıń noyabr ayında, Amerika Qurama Shtatları Xalıqaralıq Sawda Komissiyası Apple kompaniyasınıń aralıqtan basqarıw texnologiyasına baylanıslı patent buzıwshılıq ayıplawları boyınsha tergew baslaǵanın járiyaladı; aralıqtan basqarıw programmalıq támiynatın islep shıǵaratuǵın Aqua Connect kompaniyası Apple óziniń eki patentin buzǵanında ayıpladı.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Orlowski |first=Andrew |date=November 15, 2017 |title=US trade cops agree to investigate Apple's 'embrace and extend |url=https://www.theregister.co.uk/2017/11/15/trade_cops_probe_apples_embrace_nextend |access-date=November 16, 2017 |website=[[The Register]] |archive-date=November 15, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171115212535/https://www.theregister.co.uk/2017/11/15/trade_cops_probe_apples_embrace_nextend/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Epic Games kompaniyası 2020-jıldıń avgust ayında Appleǵa qarsı AQSHtıń Arqa Kaliforniya rayonlıq sudında shaǵım qozǵadı. Bul shaǵım Appledıń iOS App Store daǵı is-háreketlerine baylanıslı edi.

2022-jıldıń yanvar ayında Ericsson kompaniyası 5G texnologiyası ushın royalti tólewge baylanıslı Appleǵa qarsı sud isin qozǵadı.&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Mukherjee |first=Supantha |date=January 18, 2022 |title=Ericsson sues Apple again over 5G patent licensing |language=en |work=Reuters |url=https://www.reuters.com/technology/ericsson-sues-apple-again-over-5g-patent-licensing-2022-01-18 |access-date=January 18, 2022 |archive-date=January 18, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220118112833/https://www.reuters.com/technology/ericsson-sues-apple-again-over-5g-patent-licensing-2022-01-18/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt; 2024-jıldıń 24-iyun kúni Evropa Komissiyası Appledı «programma baǵdarlamashılarınıń tutınıwshılardı alternativ kanallarǵa usınıslar hám kontent ushın erkin baǵdarlawına» tosqınlıq qılıp, Cifrlı bazarlar haqqındaǵı nızamdı buzǵanı ushın ayıpladı.&lt;ref&gt;{{cite news| last= Brodkin| first= Jon| date= June 24, 2024| title= EU says Apple violated app developers' rights, could be fined 10% of revenue| url= https://arstechnica.com/tech-policy/2024/06/eu-says-apple-violated-app-developers-rights-could-be-fined-10-of-revenue/| work= arstechnica| access-date= June 25, 2024}}&lt;/ref&gt; 2025-jıldıń aprel ayında Apple ayıplı dep tabıldı hám Cifrlı bazarlar haqqındaǵı nızamdı buzǵanı ushın 500 million evro (570 million dollar) ayıp pul tólewge húkim shıǵarıldı.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=EU Commission fines Apple, Meta over digital law breaches – DW – 04/23/2025 |url=https://www.dw.com/en/eu-commission-fines-apple-meta-over-digital-law-breaches/a-72317692 |access-date=2025-04-23 |website=dw.com |language=en}}&lt;/ref&gt;

==Derekler==
{{Derekler}}
__BÖLİDİMÖNDEMEW__
[[Kategoriya:Apple Inc.]]</text>
      <sha1>lfbnwmfg4mory7boq2mnjfe2q7c02z9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Molière</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1835</id>
    <revision>
      <id>125434</id>
      <parentid>99767</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T10:04:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>125434</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1096" sha1="dc27k71rmas4nb3fkvh994n9h762v01" xml:space="preserve">{{Jazıwshı infoqutısı|atı=Molyer|súwret=Pierre Mignard - Portrait de Jean-Baptiste Poquelin dit Molière (1622-1673) - Google Art Project (cropped).jpg|tuwılǵan jeri=[[Parij]], [[Franciya]]|qolı=Firma de Moliere.jpg|dóretiwshilik túri=[[komediya]]|dóretiwshilik jılları=[[1645]]-[[1673]]|qaytıs bolǵan jeri=Parij, Franciya|negizgi atı=Jean-Baptiste Poquelin|súwret eni=220px|tuwılǵandaǵı atı=Jan-Batist Poklen}}
'''Molière''' (haqıyqıy atı: '''Jean-Baptiste Poquelin''', aytılıwı: ''Jan Batist Poklen''; shoqındırılǵan: 15 yanvar, 1622 — 17 fevral, 1673) — [[Batıs ádebiyatı]]nda komediyanıń kórnekli ustası dep tabılǵan [[Fransiya]]lı aktyor hám dramaturg bolǵan. Onıń eń ataqlı jumısları [[Mizantrop (pesa)|Mizantrop]] (''Le Misanthrope''), [[Hayallar mektebi]] (''L'École des femmes''), [[Tartuffe yamasa ótirikshi]] (''Tartuffe ou L'Imposteur''), [[Sıqmar (pesa)|Sıqmar]] (''L'Avare''), [[Jalǵanshı nawqas]] (''Le Malade imaginaire'') esaplanadı.

[[Kategoriya:Dramaturgler]]
[[Kategoriya:Aktyorlar]]
[[Kategoriya:Jazıwshılar]]</text>
      <sha1>dc27k71rmas4nb3fkvh994n9h762v01</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Justin Bieber</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2681</id>
    <revision>
      <id>125332</id>
      <parentid>115928</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T20:33:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>159.146.12.254</ip>
      </contributor>
      <origin>125332</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1294" sha1="s4s46hc1h7970ic58u2a1aqww1ynbsj" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı|atı=Justin Bieber}}
[[Fayl:Justin Bieber in 2015.jpg|thumb|Bieber, 2015]]
'''Justin Drew Bieber''' (1994) — [[Kanada|kanadalı]] [[qosıqshı]].

== Diskografiyası ==
=== Albomlar ===
# ''«Never Say Never: The Remixes»'' (2011)
# ''«Under the Mistletoe»'' (2011)
# ''«Believe»'' (2012)
# ''«Journals»'' (EP) (2013)
# ''«Purpose»'' (2015)
# ''«Changes»'' (2020)
# ''«Justice»'' (2021)

=== Qosıqlar: ===
# ''«One Time»'' (2009)
# ''«One Less Lonely Girl»'' (2009)
# ''«Baby»'' (2010); featuring [[Ludacris]]
# ''«Somebody to Love»'' (2010); featuring Usher
# ''«Up»'' (2010)
# ''«Never Say Never»'' (2010)
# ''«U Smile»'' (2010)
# ''«Pray»'' (2010)
# ''«Never Say Never»'' (2010); featuring [[Jaden Smith]]
# ''«Next to You»'' (2011); featuring [[Chris Brown (entertainer)|Chris Brown]]
# ''«Mistletoe»'' (2011)
# ''«Boyfriend»'' (2012)
# ''«Beauty and a Beat»'' (2012); featuring [[Nicki Minaj]]
# ''«All Around the World»'' (2013); featuring [[Ludacris]]
# ''«What Do You Mean?»'' (2015)
# ''«Sorry»'' (2015)
# ''«Love Yourself»'' (2016)
# ''«Company»'' (2016)

== Derekler ==
{{derekler}}

== Sırtqı siltemeler ==
* [http://www.justinbiebermusic.com/default.aspx Justin Bieberdiń rásmiy web-saytı]

{{bio-stub}}</text>
      <sha1>s4s46hc1h7970ic58u2a1aqww1ynbsj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Qaraǵandı wálayatı</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2823</id>
    <revision>
      <id>125334</id>
      <parentid>116454</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T20:40:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>159.146.12.254</ip>
      </contributor>
      <origin>125334</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="373" sha1="72a2oagywmfzwt6vdvs3jqy4t54wh8l" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı|súwret=[[File:Karaganda, administrative divisions - kz (Cyrl-Arab) - colored.png|200px]]}}
'''Qaraǵandı wálayatı''' — [[Qazaqstan|Qazaqstan Respublikası]]ndaǵı wálayat. Paytaxtı —[[Qaraǵandı]] qalası. Iri qalaları: [[Jezqazgan]], [[Temirtaw]].

== Derekler ==
{{derekler}}

{{geo-stub}}

[[Kategoriya:Qazaqstan wálayatları]]</text>
      <sha1>72a2oagywmfzwt6vdvs3jqy4t54wh8l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Qızılorda wálayatı</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2824</id>
    <revision>
      <id>125333</id>
      <parentid>114504</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T20:37:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>159.146.12.254</ip>
      </contributor>
      <origin>125333</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="376" sha1="8z32si2yipxryhwd8z0g27za7aw1dfy" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı|súwret=[[File:Kyzylorda, administrative divisions - kz (Cyrl-Arab) - colored.png|200px]]}}
'''Qızılorda wálayatı''' — [[Qazaqstan]] Respublikasınıń qublasında jaylasqan. Paytaxtı — [[Qızılorda]] qalası. Aymaǵiniń 3/2 bólegi [[Qızılqum]] shólinde jaylasqan. Iri qalaları: [[Qazalı]].

[[Kategoriya:Qazaqstan wálayatları]]</text>
      <sha1>8z32si2yipxryhwd8z0g27za7aw1dfy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Maribor</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3271</id>
    <revision>
      <id>125433</id>
      <parentid>116156</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T10:02:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>125433</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="259" sha1="ia5lixpvon5oz06wej4nco06lgmhx74" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı|atı=Maribor|súwret=[[Fayl:19-03-03-Maribor-RalfR-DJI 0444.jpg|300px]]}}
[[Maribor]] — [[Sloveniya]]daǵı qala. Xalqı: 164,861. Klimatı: tundra. 

== Derekler ==
{{derekler}}

{{geo-stub}}

[[Kategoriya:Sloveniya qalaları]]</text>
      <sha1>ia5lixpvon5oz06wej4nco06lgmhx74</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Matthew J. Monn</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4227</id>
    <revision>
      <id>125330</id>
      <parentid>116169</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T20:28:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>159.146.12.254</ip>
      </contributor>
      <origin>125330</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="187" sha1="b9cyjzz9ucsreq39lxsd8di53pj82xj" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı|atı=Matthew J. Monn}}
'''Matthew James Munn''' ([[1981]]) — [[AQSh|amerikalı]] [[aktyor]], komediyashı hám muzıkant.

== Derekler ==
{{derekler}}

{{bio-stub}}</text>
      <sha1>b9cyjzz9ucsreq39lxsd8di53pj82xj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Mákke</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5181</id>
    <revision>
      <id>125366</id>
      <parentid>114198</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T08:00:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>125366</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1333" sha1="1aplgfgah1lspo2smyk8lwxsyjym7s4" xml:space="preserve">[[File: Maispflanze.jpg|thumb|250px|]]
[[File:Voelkermarkt Toellerberg Maiskolben 08102006 01.jpg|thumb|220px|Mákke]] 
'''Mákke''' ({{lang|la|''Zea mays'' L.}}) — [[shaqlaslar]] bólimine tiyisli [[bir jıllıq ósimlikler]] [[túr (biologiya)|túr]]i, [[dán eginleri|dán]] hám [[Jem-háshek eginleri|jem-háshek egini]]. 

Mákke Jer sharındaǵı Jabayı túrde oʻspeydigan eń áyyemgi eginlerden biri. Watanı — [[Oraylıq Amerika|Woraylıq]] hám [[Qubla Amerika]]. Dástlep [[Meksika]] aymaǵında qad. [[mayya (xalq)|mayya]] hám [[atsteklar|atstek]] [[qáwim]]leri tárepinen eram.dan 5200 jil aldın [[diyqanshiliq]]da egilgen. [[Evropa]]ga [[XV asir|15-asir]] aqırında keltirilgen. M. [[eginlerdi egiw|egiletuǵın]] aymaqlar arqa keńlikden 40° ga shekem. [[Jáhan]] diyqanshiligında M. [[egin maydanı|egilgen maydan]] 139,2 mln.[[gektar|ga]], [[wónim]] (dáni) 43,13 s/ga, jalpı wónimi 600,4 mln. t AKD] (28,5 mln.ga, wónimdalıq 84 s/ga), Braziliya (11,6 mln.ga,  27,6 s/ga), Meksika (7,2 mln.ga; wónimdarliq 25,3 s/ga), Xitoy (25,8 mln.ga; wónimdarliq 48,8 s/ga), jánede, qubla. hám qub.-Shıǵıs Evropa, qub.-Sh Aziya, qub. hám Sh. Afrika mámleketlerinde úlken maydanlarǵa egiledi (1999).

== Qarańız ==
* [[Qızartılǵan mákke]]

== Derekler ==
{{derekler}}

[[Kategoriya:Ósimlikler]]</text>
      <sha1>1aplgfgah1lspo2smyk8lwxsyjym7s4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>125367</id>
      <parentid>125366</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T08:01:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Janabaevazizbek atlı paydalanıwshı [[Ma'kke]] betin [[Mákke]] betine aldınǵı bette baǵdarlawshı silteme qaldırmastan kóshirdi</comment>
      <origin>125366</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1333" sha1="1aplgfgah1lspo2smyk8lwxsyjym7s4" xml:space="preserve">[[File: Maispflanze.jpg|thumb|250px|]]
[[File:Voelkermarkt Toellerberg Maiskolben 08102006 01.jpg|thumb|220px|Mákke]] 
'''Mákke''' ({{lang|la|''Zea mays'' L.}}) — [[shaqlaslar]] bólimine tiyisli [[bir jıllıq ósimlikler]] [[túr (biologiya)|túr]]i, [[dán eginleri|dán]] hám [[Jem-háshek eginleri|jem-háshek egini]]. 

Mákke Jer sharındaǵı Jabayı túrde oʻspeydigan eń áyyemgi eginlerden biri. Watanı — [[Oraylıq Amerika|Woraylıq]] hám [[Qubla Amerika]]. Dástlep [[Meksika]] aymaǵında qad. [[mayya (xalq)|mayya]] hám [[atsteklar|atstek]] [[qáwim]]leri tárepinen eram.dan 5200 jil aldın [[diyqanshiliq]]da egilgen. [[Evropa]]ga [[XV asir|15-asir]] aqırında keltirilgen. M. [[eginlerdi egiw|egiletuǵın]] aymaqlar arqa keńlikden 40° ga shekem. [[Jáhan]] diyqanshiligında M. [[egin maydanı|egilgen maydan]] 139,2 mln.[[gektar|ga]], [[wónim]] (dáni) 43,13 s/ga, jalpı wónimi 600,4 mln. t AKD] (28,5 mln.ga, wónimdalıq 84 s/ga), Braziliya (11,6 mln.ga,  27,6 s/ga), Meksika (7,2 mln.ga; wónimdarliq 25,3 s/ga), Xitoy (25,8 mln.ga; wónimdarliq 48,8 s/ga), jánede, qubla. hám qub.-Shıǵıs Evropa, qub.-Sh Aziya, qub. hám Sh. Afrika mámleketlerinde úlken maydanlarǵa egiledi (1999).

== Qarańız ==
* [[Qızartılǵan mákke]]

== Derekler ==
{{derekler}}

[[Kategoriya:Ósimlikler]]</text>
      <sha1>1aplgfgah1lspo2smyk8lwxsyjym7s4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Wikipedia:Bot dárejesin soranıw</title>
    <ns>4</ns>
    <id>6158</id>
    <revision>
      <id>125429</id>
      <parentid>125254</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T09:27:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <comment>Bot 3-f botınıw kandidatlınıń qoyılıwı</comment>
      <origin>125429</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6921" sha1="rxpujph2x5ztngs3ez7edky2amnj2ti" xml:space="preserve">{{Qısqartpa|[[WP:BDS]]}}
[[Wikipedia]]da janlı paydalanıwshılardan tısqarı [[Wikipedia:Botlar|botlar]] da redaktorlaw isleydi. Olar qolda isleniwi kóp waqıt talap etetuǵın bir túrdegi ózgerislerdi ámelge asıradı. Bunday ózgerislerge interwikiler qoyıw/ózgertiriw, toparlastırıw, bir tipdegi betler jaratıw kiredi.
{{Arxivler|
:* [[/Arxiv 2008-2011|Arxiv 2008-2011]]
}}

== Bot statusın alıw ushın mısal ==
&lt;pre&gt;
== [[Paydalanıwshı:Bot esabı|Bot esabı]] ==
Kommentariy
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} Kommentariy.  ~~~~

==== Qarsı / Oppose ====
# {{Qarsıman}} Kommentariy.  ~~~~
====  Nátiyje / Result ====
&lt;/pre&gt;

== Bot statusın soranıw ushın ótinishler ==
== [[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ==
{{jańabot|JigildikBot}}
'''Bot iyesi''': {{userlinks-rights|Karacehennem}}

'''Bot funkciyaları''': Qaraqalpaqsha Wikipedianıń ózinen hám avtomatikalıq túrde kaawikide dizimnen ótken paydalanıwshılardıń talqılaw betine &lt;nowiki&gt;{{Hello}}&lt;/nowiki&gt; úlgisin jiberedi. Kelesi jobalanǵan jumısı: Maqalalardıń talqılaw betine &lt;nowiki&gt;{{Talqılaw}}&lt;/nowiki&gt; úlgisin qoyıw.

'''Avtomatikalıq yaki qolda''': avtomatikalıq

'''[[Programmalastırıw tili|Programmalastırıw til(ler)i]]''': [[Python (Programmalastırıw tili)|Python]]

'''Tolıǵıraq:''' Qaraqalpaqsha Wikipedianıń ózinen hám avtomatikalıq túrde kaawikide dizimnen ótken paydalanıwshılardıń talqılaw betine &lt;nowiki&gt;{{Hello}}&lt;/nowiki&gt; úlgisin jiberedi. Bottıń ózi [https://kaa.wikipedia.org/wiki/Arnawl%C4%B1:Jurnal?type=newusers&amp;user=&amp;page=&amp;wpdate=&amp;tagfilter=&amp;wpfilters%5B%5D=newusers&amp;wpFormIdentifier=logeventslist Arnawlı:Jurnallar] betin hár saat sayın kontrol etip, jańadan kelgen paydalanıwshılarǵa avtomatikalıq túrde xabar jiberedi. Bul ámel basqa global paydalanıwshılarǵa qaraqalpaqsha Wikipedianıń janlı jámiyet ekenin bildiredi.

Kelesi jobalanǵan jumısı: Maqalalardıń talqılaw betine &lt;nowiki&gt;{{Talqılaw}}&lt;/nowiki&gt; úlgisin qoyadı. Bul ne ushın áhmiyetli? Wikipediada [[Wikipedia:Tereńlik|tereńlik]]ti kóteriw jollarınıń biri hár qıylı atlar kópligindegi betlerdiń talqılaw betleriniń de paydalanılıwı.

Usı sıyaqlı ámellerdi iske asırıw ushın botqa bot statusın alıwımız kerek. Dawıs beriwde qatnasıń.

==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} 

==== Qarsı / Oppose ====
# {{Qarsıman}}

====  Nátiyje / Result ====

== [[Paydalanıwshı:Leaderbot|Leaderbot]] ==
Hi, I'm the operator of Leaderbot, which runs [[metawiki:Global reminder bot]] that reminds users when their temporary rights (like sysop) are due to expire. It is not clear to me whether I require explicit approval for this wiki and hence asking you here. I tried reading the bot page but Google Translate seemed to struggle with translating the page, so apologies if I have gotten something wrong. Thanks in advance, and please ping me in a response. [[Paydalanıwshı:Leaderboard|Leaderboard]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Leaderboard|talqılaw]]) 06:12, 2025 j. iyuldıń 8 (UTC)

:@[[Paydalanıwshı:Leaderboard|Leaderboard]], hi! How long before does it remind you? [[Paydalanıwshı:JigildikBot|JigildikBot]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:JigildikBot|talqılaw]]) 06:18, 2025 j. iyuldıń 8 (UTC)
::@[[Paydalanıwshı:JigildikBot|JigildikBot]] Hi, roughly a week before the right is due to expire - so that the person can start the process for renewal on time. [[Paydalanıwshı:Leaderboard|Leaderboard]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Leaderboard|talqılaw]]) 06:20, 2025 j. iyuldıń 8 (UTC)

==== Qollap-quwatlawshı / Support ====

==== Qarsı / Oppose ====

====  Nátiyje / Result ====

== [[Paydalanıwshı:JigildikBot|JigildikBot]] ==
{{jańabot|JigildikBot}}
'''Bot iyesi''': {{userlinks-rights|Janabaevazizbek}}

'''Bot funkciyaları''': Betlerge tiykarǵı ózgerislerdi kirgiziw, betlerdegi orfografiyalıq qátelerdi dúzetiw, maqalalardı stillik jaqtan birdey qılıw hám t.b. soǵan usas wazıypalar.

'''Avtomatikalıq yaki qolda''': avtomatikalıq

'''[[Programmalastırıw tili|Programmalastırıw til(ler)i]]''': [[WP:AWB|AWB]] (házirshe)

'''Tolıǵıraq:''' Xalıq (paydalanıwshılar) arasında mına sózdiń durıs jazılıwı usınday shıǵar dep jazılǵan, biraq [[Qaraqalpaq tiliniń orfografiyalıq sózligi (2020)|orfografiyalıq sózlik]]ti ashqanda jazılıwı basqasha bolǵan sózler kaa.wiki saytında oǵada kóp. Solardan, muzika (durısı muzıka), wáláyat/wáláyát (durısı wálayat) taǵı basqa. Burınǵı imlalarda jazılǵan sózler de kóp ushırasadı.

Taǵı maqalalardıń ishki dúzilisin de stillik jaqtan birdey qılıp standartlastırıw lazım, mısalı, biz Sırtqı siltemeler retinde alıp júrgen punkt burınǵı paydalanıwshılar tárepinen Siltemeler formasında alınǵan.

Maqalalardıń birazında derek beriw .&lt;/ref&gt; formasında qollanılǵan (durısı &lt;/ref.). Úlgilerdegi inglis tilindegi parametrlerdi qaraqalpaqshalastırıw t.b.

Usı sıyaqlı kóplegen mayda jumıslardı islew maqsetinde [[Paydalanıwshı:JigildikBot|JigildikBot]]qa bot bayraǵın alıw ushın dawıs beriwińizdi soranaman. --[[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Janabaevazizbek|talqılaw]]) 09:45, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)

:Qollayman. [[Arnawlı:Paydalanıwshı úlesi/213.230.86.20|213.230.86.20]] 10:00, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
::Qollayman [[Arnawlı:Paydalanıwshı úlesi/185.139.139.222|185.139.139.222]] 15:24, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)

==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Qarahat|Qarahat]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Qarahat|talqılaw]]) 10:31, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Inosham|Inosham]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|talqılaw]]) 09:54, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Rabiga Shabatova|Rabiga Shabatova]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Rabiga Shabatova|talqılaw]]) 10:07, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Srajatdin Usnatdinov|Srajatdin Usnatdinov]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Srajatdin Usnatdinov|talqılaw]]) 11:00, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Yusupov Maxset 7|Yusupov Maxset 7]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Yusupov Maxset 7|Yusupov Maxset 7|talqılaw]])
# {{Qollayman}} -[[Paydalanıwshı:Kuwanishbek|Kuwanishbek]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Kuwanishbek|talqılaw]]) 22:03, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Gozzalina|Gozzalina]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Gozzalina|talqılaw]]) 18:34, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Bekan88|Bekan88]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bekan88|talqılaw]]) 19:54, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
# {{Qarsıman}} - 

==== Biytárepler  ====
# {{Biytáreppen}} - 

==== Nátiyje ====</text>
      <sha1>rxpujph2x5ztngs3ez7edky2amnj2ti</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>125430</id>
      <parentid>125429</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T09:27:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Qollap-quwatlawshı / Support */</comment>
      <origin>125430</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7068" sha1="m1a287k3gcgo44dghwan1f67ho0bcga" xml:space="preserve">{{Qısqartpa|[[WP:BDS]]}}
[[Wikipedia]]da janlı paydalanıwshılardan tısqarı [[Wikipedia:Botlar|botlar]] da redaktorlaw isleydi. Olar qolda isleniwi kóp waqıt talap etetuǵın bir túrdegi ózgerislerdi ámelge asıradı. Bunday ózgerislerge interwikiler qoyıw/ózgertiriw, toparlastırıw, bir tipdegi betler jaratıw kiredi.
{{Arxivler|
:* [[/Arxiv 2008-2011|Arxiv 2008-2011]]
}}

== Bot statusın alıw ushın mısal ==
&lt;pre&gt;
== [[Paydalanıwshı:Bot esabı|Bot esabı]] ==
Kommentariy
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} Kommentariy.  ~~~~

==== Qarsı / Oppose ====
# {{Qarsıman}} Kommentariy.  ~~~~
====  Nátiyje / Result ====
&lt;/pre&gt;

== Bot statusın soranıw ushın ótinishler ==
== [[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ==
{{jańabot|JigildikBot}}
'''Bot iyesi''': {{userlinks-rights|Karacehennem}}

'''Bot funkciyaları''': Qaraqalpaqsha Wikipedianıń ózinen hám avtomatikalıq túrde kaawikide dizimnen ótken paydalanıwshılardıń talqılaw betine &lt;nowiki&gt;{{Hello}}&lt;/nowiki&gt; úlgisin jiberedi. Kelesi jobalanǵan jumısı: Maqalalardıń talqılaw betine &lt;nowiki&gt;{{Talqılaw}}&lt;/nowiki&gt; úlgisin qoyıw.

'''Avtomatikalıq yaki qolda''': avtomatikalıq

'''[[Programmalastırıw tili|Programmalastırıw til(ler)i]]''': [[Python (Programmalastırıw tili)|Python]]

'''Tolıǵıraq:''' Qaraqalpaqsha Wikipedianıń ózinen hám avtomatikalıq túrde kaawikide dizimnen ótken paydalanıwshılardıń talqılaw betine &lt;nowiki&gt;{{Hello}}&lt;/nowiki&gt; úlgisin jiberedi. Bottıń ózi [https://kaa.wikipedia.org/wiki/Arnawl%C4%B1:Jurnal?type=newusers&amp;user=&amp;page=&amp;wpdate=&amp;tagfilter=&amp;wpfilters%5B%5D=newusers&amp;wpFormIdentifier=logeventslist Arnawlı:Jurnallar] betin hár saat sayın kontrol etip, jańadan kelgen paydalanıwshılarǵa avtomatikalıq túrde xabar jiberedi. Bul ámel basqa global paydalanıwshılarǵa qaraqalpaqsha Wikipedianıń janlı jámiyet ekenin bildiredi.

Kelesi jobalanǵan jumısı: Maqalalardıń talqılaw betine &lt;nowiki&gt;{{Talqılaw}}&lt;/nowiki&gt; úlgisin qoyadı. Bul ne ushın áhmiyetli? Wikipediada [[Wikipedia:Tereńlik|tereńlik]]ti kóteriw jollarınıń biri hár qıylı atlar kópligindegi betlerdiń talqılaw betleriniń de paydalanılıwı.

Usı sıyaqlı ámellerdi iske asırıw ushın botqa bot statusın alıwımız kerek. Dawıs beriwde qatnasıń.

==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} --[[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Janabaevazizbek|talqılaw]]) 09:27, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)

==== Qarsı / Oppose ====
# {{Qarsıman}}

====  Nátiyje / Result ====

== [[Paydalanıwshı:Leaderbot|Leaderbot]] ==
Hi, I'm the operator of Leaderbot, which runs [[metawiki:Global reminder bot]] that reminds users when their temporary rights (like sysop) are due to expire. It is not clear to me whether I require explicit approval for this wiki and hence asking you here. I tried reading the bot page but Google Translate seemed to struggle with translating the page, so apologies if I have gotten something wrong. Thanks in advance, and please ping me in a response. [[Paydalanıwshı:Leaderboard|Leaderboard]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Leaderboard|talqılaw]]) 06:12, 2025 j. iyuldıń 8 (UTC)

:@[[Paydalanıwshı:Leaderboard|Leaderboard]], hi! How long before does it remind you? [[Paydalanıwshı:JigildikBot|JigildikBot]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:JigildikBot|talqılaw]]) 06:18, 2025 j. iyuldıń 8 (UTC)
::@[[Paydalanıwshı:JigildikBot|JigildikBot]] Hi, roughly a week before the right is due to expire - so that the person can start the process for renewal on time. [[Paydalanıwshı:Leaderboard|Leaderboard]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Leaderboard|talqılaw]]) 06:20, 2025 j. iyuldıń 8 (UTC)

==== Qollap-quwatlawshı / Support ====

==== Qarsı / Oppose ====

====  Nátiyje / Result ====

== [[Paydalanıwshı:JigildikBot|JigildikBot]] ==
{{jańabot|JigildikBot}}
'''Bot iyesi''': {{userlinks-rights|Janabaevazizbek}}

'''Bot funkciyaları''': Betlerge tiykarǵı ózgerislerdi kirgiziw, betlerdegi orfografiyalıq qátelerdi dúzetiw, maqalalardı stillik jaqtan birdey qılıw hám t.b. soǵan usas wazıypalar.

'''Avtomatikalıq yaki qolda''': avtomatikalıq

'''[[Programmalastırıw tili|Programmalastırıw til(ler)i]]''': [[WP:AWB|AWB]] (házirshe)

'''Tolıǵıraq:''' Xalıq (paydalanıwshılar) arasında mına sózdiń durıs jazılıwı usınday shıǵar dep jazılǵan, biraq [[Qaraqalpaq tiliniń orfografiyalıq sózligi (2020)|orfografiyalıq sózlik]]ti ashqanda jazılıwı basqasha bolǵan sózler kaa.wiki saytında oǵada kóp. Solardan, muzika (durısı muzıka), wáláyat/wáláyát (durısı wálayat) taǵı basqa. Burınǵı imlalarda jazılǵan sózler de kóp ushırasadı.

Taǵı maqalalardıń ishki dúzilisin de stillik jaqtan birdey qılıp standartlastırıw lazım, mısalı, biz Sırtqı siltemeler retinde alıp júrgen punkt burınǵı paydalanıwshılar tárepinen Siltemeler formasında alınǵan.

Maqalalardıń birazında derek beriw .&lt;/ref&gt; formasında qollanılǵan (durısı &lt;/ref.). Úlgilerdegi inglis tilindegi parametrlerdi qaraqalpaqshalastırıw t.b.

Usı sıyaqlı kóplegen mayda jumıslardı islew maqsetinde [[Paydalanıwshı:JigildikBot|JigildikBot]]qa bot bayraǵın alıw ushın dawıs beriwińizdi soranaman. --[[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Janabaevazizbek|talqılaw]]) 09:45, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)

:Qollayman. [[Arnawlı:Paydalanıwshı úlesi/213.230.86.20|213.230.86.20]] 10:00, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
::Qollayman [[Arnawlı:Paydalanıwshı úlesi/185.139.139.222|185.139.139.222]] 15:24, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)

==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Qarahat|Qarahat]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Qarahat|talqılaw]]) 10:31, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Inosham|Inosham]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|talqılaw]]) 09:54, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Rabiga Shabatova|Rabiga Shabatova]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Rabiga Shabatova|talqılaw]]) 10:07, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Srajatdin Usnatdinov|Srajatdin Usnatdinov]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Srajatdin Usnatdinov|talqılaw]]) 11:00, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Yusupov Maxset 7|Yusupov Maxset 7]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Yusupov Maxset 7|Yusupov Maxset 7|talqılaw]])
# {{Qollayman}} -[[Paydalanıwshı:Kuwanishbek|Kuwanishbek]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Kuwanishbek|talqılaw]]) 22:03, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Gozzalina|Gozzalina]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Gozzalina|talqılaw]]) 18:34, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Bekan88|Bekan88]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bekan88|talqılaw]]) 19:54, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
# {{Qarsıman}} - 

==== Biytárepler  ====
# {{Biytáreppen}} - 

==== Nátiyje ====</text>
      <sha1>m1a287k3gcgo44dghwan1f67ho0bcga</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>125432</id>
      <parentid>125430</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T10:00:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rabiga Shabatova</username>
        <id>11101</id>
      </contributor>
      <comment>/* Qollap-quwatlawshı / Support */</comment>
      <origin>125432</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7235" sha1="njgpofzm5cuk5j1ggc4jx8uahxk8a54" xml:space="preserve">{{Qısqartpa|[[WP:BDS]]}}
[[Wikipedia]]da janlı paydalanıwshılardan tısqarı [[Wikipedia:Botlar|botlar]] da redaktorlaw isleydi. Olar qolda isleniwi kóp waqıt talap etetuǵın bir túrdegi ózgerislerdi ámelge asıradı. Bunday ózgerislerge interwikiler qoyıw/ózgertiriw, toparlastırıw, bir tipdegi betler jaratıw kiredi.
{{Arxivler|
:* [[/Arxiv 2008-2011|Arxiv 2008-2011]]
}}

== Bot statusın alıw ushın mısal ==
&lt;pre&gt;
== [[Paydalanıwshı:Bot esabı|Bot esabı]] ==
Kommentariy
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} Kommentariy.  ~~~~

==== Qarsı / Oppose ====
# {{Qarsıman}} Kommentariy.  ~~~~
====  Nátiyje / Result ====
&lt;/pre&gt;

== Bot statusın soranıw ushın ótinishler ==
== [[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ==
{{jańabot|JigildikBot}}
'''Bot iyesi''': {{userlinks-rights|Karacehennem}}

'''Bot funkciyaları''': Qaraqalpaqsha Wikipedianıń ózinen hám avtomatikalıq túrde kaawikide dizimnen ótken paydalanıwshılardıń talqılaw betine &lt;nowiki&gt;{{Hello}}&lt;/nowiki&gt; úlgisin jiberedi. Kelesi jobalanǵan jumısı: Maqalalardıń talqılaw betine &lt;nowiki&gt;{{Talqılaw}}&lt;/nowiki&gt; úlgisin qoyıw.

'''Avtomatikalıq yaki qolda''': avtomatikalıq

'''[[Programmalastırıw tili|Programmalastırıw til(ler)i]]''': [[Python (Programmalastırıw tili)|Python]]

'''Tolıǵıraq:''' Qaraqalpaqsha Wikipedianıń ózinen hám avtomatikalıq túrde kaawikide dizimnen ótken paydalanıwshılardıń talqılaw betine &lt;nowiki&gt;{{Hello}}&lt;/nowiki&gt; úlgisin jiberedi. Bottıń ózi [https://kaa.wikipedia.org/wiki/Arnawl%C4%B1:Jurnal?type=newusers&amp;user=&amp;page=&amp;wpdate=&amp;tagfilter=&amp;wpfilters%5B%5D=newusers&amp;wpFormIdentifier=logeventslist Arnawlı:Jurnallar] betin hár saat sayın kontrol etip, jańadan kelgen paydalanıwshılarǵa avtomatikalıq túrde xabar jiberedi. Bul ámel basqa global paydalanıwshılarǵa qaraqalpaqsha Wikipedianıń janlı jámiyet ekenin bildiredi.

Kelesi jobalanǵan jumısı: Maqalalardıń talqılaw betine &lt;nowiki&gt;{{Talqılaw}}&lt;/nowiki&gt; úlgisin qoyadı. Bul ne ushın áhmiyetli? Wikipediada [[Wikipedia:Tereńlik|tereńlik]]ti kóteriw jollarınıń biri hár qıylı atlar kópligindegi betlerdiń talqılaw betleriniń de paydalanılıwı.

Usı sıyaqlı ámellerdi iske asırıw ushın botqa bot statusın alıwımız kerek. Dawıs beriwde qatnasıń.

==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} --[[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Janabaevazizbek|talqılaw]]) 09:27, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Rabiga Shabatova|Rabiga Shabatova]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Rabiga Shabatova|talqılaw]]) 10:00, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)

==== Qarsı / Oppose ====
# {{Qarsıman}}

====  Nátiyje / Result ====

== [[Paydalanıwshı:Leaderbot|Leaderbot]] ==
Hi, I'm the operator of Leaderbot, which runs [[metawiki:Global reminder bot]] that reminds users when their temporary rights (like sysop) are due to expire. It is not clear to me whether I require explicit approval for this wiki and hence asking you here. I tried reading the bot page but Google Translate seemed to struggle with translating the page, so apologies if I have gotten something wrong. Thanks in advance, and please ping me in a response. [[Paydalanıwshı:Leaderboard|Leaderboard]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Leaderboard|talqılaw]]) 06:12, 2025 j. iyuldıń 8 (UTC)

:@[[Paydalanıwshı:Leaderboard|Leaderboard]], hi! How long before does it remind you? [[Paydalanıwshı:JigildikBot|JigildikBot]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:JigildikBot|talqılaw]]) 06:18, 2025 j. iyuldıń 8 (UTC)
::@[[Paydalanıwshı:JigildikBot|JigildikBot]] Hi, roughly a week before the right is due to expire - so that the person can start the process for renewal on time. [[Paydalanıwshı:Leaderboard|Leaderboard]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Leaderboard|talqılaw]]) 06:20, 2025 j. iyuldıń 8 (UTC)

==== Qollap-quwatlawshı / Support ====

==== Qarsı / Oppose ====

====  Nátiyje / Result ====

== [[Paydalanıwshı:JigildikBot|JigildikBot]] ==
{{jańabot|JigildikBot}}
'''Bot iyesi''': {{userlinks-rights|Janabaevazizbek}}

'''Bot funkciyaları''': Betlerge tiykarǵı ózgerislerdi kirgiziw, betlerdegi orfografiyalıq qátelerdi dúzetiw, maqalalardı stillik jaqtan birdey qılıw hám t.b. soǵan usas wazıypalar.

'''Avtomatikalıq yaki qolda''': avtomatikalıq

'''[[Programmalastırıw tili|Programmalastırıw til(ler)i]]''': [[WP:AWB|AWB]] (házirshe)

'''Tolıǵıraq:''' Xalıq (paydalanıwshılar) arasında mına sózdiń durıs jazılıwı usınday shıǵar dep jazılǵan, biraq [[Qaraqalpaq tiliniń orfografiyalıq sózligi (2020)|orfografiyalıq sózlik]]ti ashqanda jazılıwı basqasha bolǵan sózler kaa.wiki saytında oǵada kóp. Solardan, muzika (durısı muzıka), wáláyat/wáláyát (durısı wálayat) taǵı basqa. Burınǵı imlalarda jazılǵan sózler de kóp ushırasadı.

Taǵı maqalalardıń ishki dúzilisin de stillik jaqtan birdey qılıp standartlastırıw lazım, mısalı, biz Sırtqı siltemeler retinde alıp júrgen punkt burınǵı paydalanıwshılar tárepinen Siltemeler formasında alınǵan.

Maqalalardıń birazında derek beriw .&lt;/ref&gt; formasında qollanılǵan (durısı &lt;/ref.). Úlgilerdegi inglis tilindegi parametrlerdi qaraqalpaqshalastırıw t.b.

Usı sıyaqlı kóplegen mayda jumıslardı islew maqsetinde [[Paydalanıwshı:JigildikBot|JigildikBot]]qa bot bayraǵın alıw ushın dawıs beriwińizdi soranaman. --[[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Janabaevazizbek|talqılaw]]) 09:45, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)

:Qollayman. [[Arnawlı:Paydalanıwshı úlesi/213.230.86.20|213.230.86.20]] 10:00, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
::Qollayman [[Arnawlı:Paydalanıwshı úlesi/185.139.139.222|185.139.139.222]] 15:24, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)

==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Qarahat|Qarahat]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Qarahat|talqılaw]]) 10:31, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Inosham|Inosham]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|talqılaw]]) 09:54, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Rabiga Shabatova|Rabiga Shabatova]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Rabiga Shabatova|talqılaw]]) 10:07, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Srajatdin Usnatdinov|Srajatdin Usnatdinov]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Srajatdin Usnatdinov|talqılaw]]) 11:00, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Yusupov Maxset 7|Yusupov Maxset 7]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Yusupov Maxset 7|Yusupov Maxset 7|talqılaw]])
# {{Qollayman}} -[[Paydalanıwshı:Kuwanishbek|Kuwanishbek]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Kuwanishbek|talqılaw]]) 22:03, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Gozzalina|Gozzalina]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Gozzalina|talqılaw]]) 18:34, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Bekan88|Bekan88]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bekan88|talqılaw]]) 19:54, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
# {{Qarsıman}} - 

==== Biytárepler  ====
# {{Biytáreppen}} - 

==== Nátiyje ====</text>
      <sha1>njgpofzm5cuk5j1ggc4jx8uahxk8a54</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>125437</id>
      <parentid>125432</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T10:44:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gozzalina</username>
        <id>11838</id>
      </contributor>
      <comment>/* Qollap-quwatlawshı / Support */</comment>
      <origin>125437</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7379" sha1="dg94bzk8udoh3dr28qrwrq6n7lmtstt" xml:space="preserve">{{Qısqartpa|[[WP:BDS]]}}
[[Wikipedia]]da janlı paydalanıwshılardan tısqarı [[Wikipedia:Botlar|botlar]] da redaktorlaw isleydi. Olar qolda isleniwi kóp waqıt talap etetuǵın bir túrdegi ózgerislerdi ámelge asıradı. Bunday ózgerislerge interwikiler qoyıw/ózgertiriw, toparlastırıw, bir tipdegi betler jaratıw kiredi.
{{Arxivler|
:* [[/Arxiv 2008-2011|Arxiv 2008-2011]]
}}

== Bot statusın alıw ushın mısal ==
&lt;pre&gt;
== [[Paydalanıwshı:Bot esabı|Bot esabı]] ==
Kommentariy
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} Kommentariy.  ~~~~

==== Qarsı / Oppose ====
# {{Qarsıman}} Kommentariy.  ~~~~
====  Nátiyje / Result ====
&lt;/pre&gt;

== Bot statusın soranıw ushın ótinishler ==
== [[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ==
{{jańabot|JigildikBot}}
'''Bot iyesi''': {{userlinks-rights|Karacehennem}}

'''Bot funkciyaları''': Qaraqalpaqsha Wikipedianıń ózinen hám avtomatikalıq túrde kaawikide dizimnen ótken paydalanıwshılardıń talqılaw betine &lt;nowiki&gt;{{Hello}}&lt;/nowiki&gt; úlgisin jiberedi. Kelesi jobalanǵan jumısı: Maqalalardıń talqılaw betine &lt;nowiki&gt;{{Talqılaw}}&lt;/nowiki&gt; úlgisin qoyıw.

'''Avtomatikalıq yaki qolda''': avtomatikalıq

'''[[Programmalastırıw tili|Programmalastırıw til(ler)i]]''': [[Python (Programmalastırıw tili)|Python]]

'''Tolıǵıraq:''' Qaraqalpaqsha Wikipedianıń ózinen hám avtomatikalıq túrde kaawikide dizimnen ótken paydalanıwshılardıń talqılaw betine &lt;nowiki&gt;{{Hello}}&lt;/nowiki&gt; úlgisin jiberedi. Bottıń ózi [https://kaa.wikipedia.org/wiki/Arnawl%C4%B1:Jurnal?type=newusers&amp;user=&amp;page=&amp;wpdate=&amp;tagfilter=&amp;wpfilters%5B%5D=newusers&amp;wpFormIdentifier=logeventslist Arnawlı:Jurnallar] betin hár saat sayın kontrol etip, jańadan kelgen paydalanıwshılarǵa avtomatikalıq túrde xabar jiberedi. Bul ámel basqa global paydalanıwshılarǵa qaraqalpaqsha Wikipedianıń janlı jámiyet ekenin bildiredi.

Kelesi jobalanǵan jumısı: Maqalalardıń talqılaw betine &lt;nowiki&gt;{{Talqılaw}}&lt;/nowiki&gt; úlgisin qoyadı. Bul ne ushın áhmiyetli? Wikipediada [[Wikipedia:Tereńlik|tereńlik]]ti kóteriw jollarınıń biri hár qıylı atlar kópligindegi betlerdiń talqılaw betleriniń de paydalanılıwı.

Usı sıyaqlı ámellerdi iske asırıw ushın botqa bot statusın alıwımız kerek. Dawıs beriwde qatnasıń.

==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} --[[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Janabaevazizbek|talqılaw]]) 09:27, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Rabiga Shabatova|Rabiga Shabatova]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Rabiga Shabatova|talqılaw]]) 10:00, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Gozzalina|Gozzalina]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Gozzalina|talqılaw]]) 10:44, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)

==== Qarsı / Oppose ====
# {{Qarsıman}}

====  Nátiyje / Result ====

== [[Paydalanıwshı:Leaderbot|Leaderbot]] ==
Hi, I'm the operator of Leaderbot, which runs [[metawiki:Global reminder bot]] that reminds users when their temporary rights (like sysop) are due to expire. It is not clear to me whether I require explicit approval for this wiki and hence asking you here. I tried reading the bot page but Google Translate seemed to struggle with translating the page, so apologies if I have gotten something wrong. Thanks in advance, and please ping me in a response. [[Paydalanıwshı:Leaderboard|Leaderboard]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Leaderboard|talqılaw]]) 06:12, 2025 j. iyuldıń 8 (UTC)

:@[[Paydalanıwshı:Leaderboard|Leaderboard]], hi! How long before does it remind you? [[Paydalanıwshı:JigildikBot|JigildikBot]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:JigildikBot|talqılaw]]) 06:18, 2025 j. iyuldıń 8 (UTC)
::@[[Paydalanıwshı:JigildikBot|JigildikBot]] Hi, roughly a week before the right is due to expire - so that the person can start the process for renewal on time. [[Paydalanıwshı:Leaderboard|Leaderboard]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Leaderboard|talqılaw]]) 06:20, 2025 j. iyuldıń 8 (UTC)

==== Qollap-quwatlawshı / Support ====

==== Qarsı / Oppose ====

====  Nátiyje / Result ====

== [[Paydalanıwshı:JigildikBot|JigildikBot]] ==
{{jańabot|JigildikBot}}
'''Bot iyesi''': {{userlinks-rights|Janabaevazizbek}}

'''Bot funkciyaları''': Betlerge tiykarǵı ózgerislerdi kirgiziw, betlerdegi orfografiyalıq qátelerdi dúzetiw, maqalalardı stillik jaqtan birdey qılıw hám t.b. soǵan usas wazıypalar.

'''Avtomatikalıq yaki qolda''': avtomatikalıq

'''[[Programmalastırıw tili|Programmalastırıw til(ler)i]]''': [[WP:AWB|AWB]] (házirshe)

'''Tolıǵıraq:''' Xalıq (paydalanıwshılar) arasında mına sózdiń durıs jazılıwı usınday shıǵar dep jazılǵan, biraq [[Qaraqalpaq tiliniń orfografiyalıq sózligi (2020)|orfografiyalıq sózlik]]ti ashqanda jazılıwı basqasha bolǵan sózler kaa.wiki saytında oǵada kóp. Solardan, muzika (durısı muzıka), wáláyat/wáláyát (durısı wálayat) taǵı basqa. Burınǵı imlalarda jazılǵan sózler de kóp ushırasadı.

Taǵı maqalalardıń ishki dúzilisin de stillik jaqtan birdey qılıp standartlastırıw lazım, mısalı, biz Sırtqı siltemeler retinde alıp júrgen punkt burınǵı paydalanıwshılar tárepinen Siltemeler formasında alınǵan.

Maqalalardıń birazında derek beriw .&lt;/ref&gt; formasında qollanılǵan (durısı &lt;/ref.). Úlgilerdegi inglis tilindegi parametrlerdi qaraqalpaqshalastırıw t.b.

Usı sıyaqlı kóplegen mayda jumıslardı islew maqsetinde [[Paydalanıwshı:JigildikBot|JigildikBot]]qa bot bayraǵın alıw ushın dawıs beriwińizdi soranaman. --[[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Janabaevazizbek|talqılaw]]) 09:45, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)

:Qollayman. [[Arnawlı:Paydalanıwshı úlesi/213.230.86.20|213.230.86.20]] 10:00, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
::Qollayman [[Arnawlı:Paydalanıwshı úlesi/185.139.139.222|185.139.139.222]] 15:24, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)

==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Qarahat|Qarahat]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Qarahat|talqılaw]]) 10:31, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Inosham|Inosham]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|talqılaw]]) 09:54, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Rabiga Shabatova|Rabiga Shabatova]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Rabiga Shabatova|talqılaw]]) 10:07, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Srajatdin Usnatdinov|Srajatdin Usnatdinov]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Srajatdin Usnatdinov|talqılaw]]) 11:00, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Yusupov Maxset 7|Yusupov Maxset 7]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Yusupov Maxset 7|Yusupov Maxset 7|talqılaw]])
# {{Qollayman}} -[[Paydalanıwshı:Kuwanishbek|Kuwanishbek]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Kuwanishbek|talqılaw]]) 22:03, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Gozzalina|Gozzalina]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Gozzalina|talqılaw]]) 18:34, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Bekan88|Bekan88]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bekan88|talqılaw]]) 19:54, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
# {{Qarsıman}} - 

==== Biytárepler  ====
# {{Biytáreppen}} - 

==== Nátiyje ====</text>
      <sha1>dg94bzk8udoh3dr28qrwrq6n7lmtstt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>125443</id>
      <parentid>125437</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T11:23:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Srajatdin Usnatdinov</username>
        <id>12560</id>
      </contributor>
      <comment>/* Qollap-quwatlawshı / Support */</comment>
      <origin>125443</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7558" sha1="01wz2io5bgnysc71en1m8xt7v2a61s8" xml:space="preserve">{{Qısqartpa|[[WP:BDS]]}}
[[Wikipedia]]da janlı paydalanıwshılardan tısqarı [[Wikipedia:Botlar|botlar]] da redaktorlaw isleydi. Olar qolda isleniwi kóp waqıt talap etetuǵın bir túrdegi ózgerislerdi ámelge asıradı. Bunday ózgerislerge interwikiler qoyıw/ózgertiriw, toparlastırıw, bir tipdegi betler jaratıw kiredi.
{{Arxivler|
:* [[/Arxiv 2008-2011|Arxiv 2008-2011]]
}}

== Bot statusın alıw ushın mısal ==
&lt;pre&gt;
== [[Paydalanıwshı:Bot esabı|Bot esabı]] ==
Kommentariy
==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} Kommentariy.  ~~~~

==== Qarsı / Oppose ====
# {{Qarsıman}} Kommentariy.  ~~~~
====  Nátiyje / Result ====
&lt;/pre&gt;

== Bot statusın soranıw ushın ótinishler ==
== [[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ==
{{jańabot|JigildikBot}}
'''Bot iyesi''': {{userlinks-rights|Karacehennem}}

'''Bot funkciyaları''': Qaraqalpaqsha Wikipedianıń ózinen hám avtomatikalıq túrde kaawikide dizimnen ótken paydalanıwshılardıń talqılaw betine &lt;nowiki&gt;{{Hello}}&lt;/nowiki&gt; úlgisin jiberedi. Kelesi jobalanǵan jumısı: Maqalalardıń talqılaw betine &lt;nowiki&gt;{{Talqılaw}}&lt;/nowiki&gt; úlgisin qoyıw.

'''Avtomatikalıq yaki qolda''': avtomatikalıq

'''[[Programmalastırıw tili|Programmalastırıw til(ler)i]]''': [[Python (Programmalastırıw tili)|Python]]

'''Tolıǵıraq:''' Qaraqalpaqsha Wikipedianıń ózinen hám avtomatikalıq túrde kaawikide dizimnen ótken paydalanıwshılardıń talqılaw betine &lt;nowiki&gt;{{Hello}}&lt;/nowiki&gt; úlgisin jiberedi. Bottıń ózi [https://kaa.wikipedia.org/wiki/Arnawl%C4%B1:Jurnal?type=newusers&amp;user=&amp;page=&amp;wpdate=&amp;tagfilter=&amp;wpfilters%5B%5D=newusers&amp;wpFormIdentifier=logeventslist Arnawlı:Jurnallar] betin hár saat sayın kontrol etip, jańadan kelgen paydalanıwshılarǵa avtomatikalıq túrde xabar jiberedi. Bul ámel basqa global paydalanıwshılarǵa qaraqalpaqsha Wikipedianıń janlı jámiyet ekenin bildiredi.

Kelesi jobalanǵan jumısı: Maqalalardıń talqılaw betine &lt;nowiki&gt;{{Talqılaw}}&lt;/nowiki&gt; úlgisin qoyadı. Bul ne ushın áhmiyetli? Wikipediada [[Wikipedia:Tereńlik|tereńlik]]ti kóteriw jollarınıń biri hár qıylı atlar kópligindegi betlerdiń talqılaw betleriniń de paydalanılıwı.

Usı sıyaqlı ámellerdi iske asırıw ushın botqa bot statusın alıwımız kerek. Dawıs beriwde qatnasıń.

==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} --[[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Janabaevazizbek|talqılaw]]) 09:27, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Rabiga Shabatova|Rabiga Shabatova]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Rabiga Shabatova|talqılaw]]) 10:00, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Gozzalina|Gozzalina]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Gozzalina|talqılaw]]) 10:44, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Srajatdin Usnatdinov|Srajatdin Usnatdinov]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Srajatdin Usnatdinov|talqılaw]]) 11:23, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)

==== Qarsı / Oppose ====
# {{Qarsıman}}

====  Nátiyje / Result ====

== [[Paydalanıwshı:Leaderbot|Leaderbot]] ==
Hi, I'm the operator of Leaderbot, which runs [[metawiki:Global reminder bot]] that reminds users when their temporary rights (like sysop) are due to expire. It is not clear to me whether I require explicit approval for this wiki and hence asking you here. I tried reading the bot page but Google Translate seemed to struggle with translating the page, so apologies if I have gotten something wrong. Thanks in advance, and please ping me in a response. [[Paydalanıwshı:Leaderboard|Leaderboard]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Leaderboard|talqılaw]]) 06:12, 2025 j. iyuldıń 8 (UTC)

:@[[Paydalanıwshı:Leaderboard|Leaderboard]], hi! How long before does it remind you? [[Paydalanıwshı:JigildikBot|JigildikBot]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:JigildikBot|talqılaw]]) 06:18, 2025 j. iyuldıń 8 (UTC)
::@[[Paydalanıwshı:JigildikBot|JigildikBot]] Hi, roughly a week before the right is due to expire - so that the person can start the process for renewal on time. [[Paydalanıwshı:Leaderboard|Leaderboard]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Leaderboard|talqılaw]]) 06:20, 2025 j. iyuldıń 8 (UTC)

==== Qollap-quwatlawshı / Support ====

==== Qarsı / Oppose ====

====  Nátiyje / Result ====

== [[Paydalanıwshı:JigildikBot|JigildikBot]] ==
{{jańabot|JigildikBot}}
'''Bot iyesi''': {{userlinks-rights|Janabaevazizbek}}

'''Bot funkciyaları''': Betlerge tiykarǵı ózgerislerdi kirgiziw, betlerdegi orfografiyalıq qátelerdi dúzetiw, maqalalardı stillik jaqtan birdey qılıw hám t.b. soǵan usas wazıypalar.

'''Avtomatikalıq yaki qolda''': avtomatikalıq

'''[[Programmalastırıw tili|Programmalastırıw til(ler)i]]''': [[WP:AWB|AWB]] (házirshe)

'''Tolıǵıraq:''' Xalıq (paydalanıwshılar) arasında mına sózdiń durıs jazılıwı usınday shıǵar dep jazılǵan, biraq [[Qaraqalpaq tiliniń orfografiyalıq sózligi (2020)|orfografiyalıq sózlik]]ti ashqanda jazılıwı basqasha bolǵan sózler kaa.wiki saytında oǵada kóp. Solardan, muzika (durısı muzıka), wáláyat/wáláyát (durısı wálayat) taǵı basqa. Burınǵı imlalarda jazılǵan sózler de kóp ushırasadı.

Taǵı maqalalardıń ishki dúzilisin de stillik jaqtan birdey qılıp standartlastırıw lazım, mısalı, biz Sırtqı siltemeler retinde alıp júrgen punkt burınǵı paydalanıwshılar tárepinen Siltemeler formasında alınǵan.

Maqalalardıń birazında derek beriw .&lt;/ref&gt; formasında qollanılǵan (durısı &lt;/ref.). Úlgilerdegi inglis tilindegi parametrlerdi qaraqalpaqshalastırıw t.b.

Usı sıyaqlı kóplegen mayda jumıslardı islew maqsetinde [[Paydalanıwshı:JigildikBot|JigildikBot]]qa bot bayraǵın alıw ushın dawıs beriwińizdi soranaman. --[[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Janabaevazizbek|talqılaw]]) 09:45, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)

:Qollayman. [[Arnawlı:Paydalanıwshı úlesi/213.230.86.20|213.230.86.20]] 10:00, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
::Qollayman [[Arnawlı:Paydalanıwshı úlesi/185.139.139.222|185.139.139.222]] 15:24, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)

==== Qollap-quwatlawshı / Support ====
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Qarahat|Qarahat]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Qarahat|talqılaw]]) 10:31, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Inosham|Inosham]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Inosham|talqılaw]]) 09:54, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Rabiga Shabatova|Rabiga Shabatova]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Rabiga Shabatova|talqılaw]]) 10:07, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Srajatdin Usnatdinov|Srajatdin Usnatdinov]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Srajatdin Usnatdinov|talqılaw]]) 11:00, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
# {{Qollayman}} - [[Paydalanıwshı:Yusupov Maxset 7|Yusupov Maxset 7]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Yusupov Maxset 7|Yusupov Maxset 7|talqılaw]])
# {{Qollayman}} -[[Paydalanıwshı:Kuwanishbek|Kuwanishbek]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Kuwanishbek|talqılaw]]) 22:03, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Gozzalina|Gozzalina]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Gozzalina|talqılaw]]) 18:34, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
# {{Qollayman}} [[Paydalanıwshı:Bekan88|Bekan88]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bekan88|talqılaw]]) 19:54, 2025 j. iyuldıń 5 (UTC)
==== Qarsı / Oppose ====
# {{Qarsıman}} - 

==== Biytárepler  ====
# {{Biytáreppen}} - 

==== Nátiyje ====</text>
      <sha1>01wz2io5bgnysc71en1m8xt7v2a61s8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Pontevedra</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6794</id>
    <revision>
      <id>125360</id>
      <parentid>116404</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T06:06:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>125360</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="342" sha1="452j8xcsovq4pqvydvp6hcc63l4qz30" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı|atı=Pontevedra|súwret=[[File:Collage de Pontevedra capital (España).png|300px]]}}
'''Pontevedra''' — [[Ispaniya]]da jaylasqan qala. Xalqı: 83,260 (2020) adam. Klimatı: [[subtropik]]  
  
== Siltemeler ==
* [https://www.visit-pontevedra.com/ Rásmiy saytı]

{{geo-stub}}
 
[[Kategoriya:Ispaniya qalaları]]</text>
      <sha1>452j8xcsovq4pqvydvp6hcc63l4qz30</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Nájim Dáwqaraev</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6803</id>
    <revision>
      <id>125340</id>
      <parentid>121628</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T21:05:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>159.146.12.254</ip>
      </contributor>
      <origin>125340</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7878" sha1="lqrmqn7nqfmzmwt84pp7jlpwgykj1ax" xml:space="preserve">{{Jazıwshı infoqutısı|atı=Nájim Dáwqaraev|tuwılǵan jeri=[[Qońırat rayonı]]}}
'''Nájim Dáwqaraev''' ([[1905]]–[[1953]]) — [[Qaraqalpaqlar|qaraqalpaq]] kórkem ádebiyatınıń hám filologiya iliminiń rawajlanıwında [[jazıwshı]], [[dramaturg]] hám ilimpaz Nájim Dáwqaraevtıń ornı girewli.

== Ómir hám miynet jolı ==
N. Dáwqaraev 1905-jılı [[Qońırat]] qalasındaǵı bardamlı shańaraqta tuwıladı. Ol dáslep eski mektepte, sońınan jańa mektepte bilim aladı. 1920-jıllardıń ortalarında bilimge qushtar, ziyrek jaslardı oqıwǵa jiberiw baslanadı. Usı jaslardıń biri bolǵan N. Dáwqaraev 1924 — 1925-jılları [[Orenburg|Orenburg qalasında]] Qazaq xalıq bilimlendiriw institutınıń tayarlıq kursında oqıydı. 1926-jılı [[Almatı|Almatıdaǵı]] Qazaqstan Joqarı pedagogikalıq institutına oqıwǵa kiredi. Ol bul jerde oqıwın pitkergennen soń, 1930 — 1932-jılları [[Qostanay]] pedagogikalıq texnikumında muǵallim bolıp isleydi. N. Dáwqaraev 1934-jılı [[Tórtkúl|Tórtkúldegi]] muǵallimler institutında dáslep oqıtıwshı, sońınan kafedra baslıǵı bolıp islese, 1936 — 1942-jılları Qaraqalpaqstan Jazıwshılar awqamınıń juwaplı xatkeri, 1942 — 1944-jılları Qaraqalpaqstan Ministrler Keńesiniń Kórkem óner isleri boyınsha bólim baslıǵı, 1946 — 1948-jılları Qaraqalpaqstan Jazıwshılar awqamınıń baslıǵı, 1948 — 1953-jılları Ózbekstan Ilimler akademiyasınıń Qaraqalpaqstandaǵı ekonomika hám mádeniyat institutınıń direktorı wazıypasın atqaradı.

== Dóretiwshilik jolı ==
N. Dáwqaraev 1934-jıldan Jazıwshılar awqamınıń aǵzası. Bolajaq talant iyesiniń dáslepki «Kóp kúnlerdiń birinde» gúrrińi 1929-jılı «Jańa mektep» jurnalında basılǵan bolsa, dáslepki ilimiy maqalaları 30-jıllardıń ortalarında jazıladı.

Dáslepki mektep oqıwlıqlarınıń avtorı. Ónın qálemine qırqqa jaqın hár qıylı atamadagı orta mekteplerge arnalǵan sabaqlıqlar hám oqıw quralları, metodikalık qollanbalar hám oqıw-tárbiya máselelerin sóz etetuǵın maqalalar tiyisli. Olar: baslawısh klasslar ushın «Oqıw kitabı» (1937), «Álipbe» (1938), «Qaraqalpaq tiliniń grammatikası hám orfografiyası» (1938), 3-4-klasslar ushın «Qaraqalpaq tili sabaqlıǵı» (1940), joqarı klasslar ushın «Ádebiyat xrestomatiyası» (1940), «Qaraqalpaq tiliniń sintaksisi» (1939-1946), bir qatar oqıw baǵdarlamaları, qaraqalpaq tilin, ádebiyatın oqıtıwdın jaǵdayı tuwralı maqalalar.

Kórkem ádebiyat tarawında 20-jıllardıń aqırı, 30-jıllardıń basında «Keshegi bir kúnlerde» qosıǵı (1929), «Kóp kúnlerdiń biri» gúrrińi (1929) menen tanıldı. Keyingi dáwirde onıń «Kim bilmeydi Ayshanı» (1933), «Ótkenlerden ótkende» (1933), «Jańa kanal» (1940) qosıqları, «Toyǵa barǵanda» (1939), «Baxıtlı miynet» (1940), «Umtılmaytuǵın miynetler» (1948) ocherkleri, «Partizanlar» (1934), «Internatta» (1933), «Biybixan» (1939), «Ólimdi pisent etpewshiler» (1943), «Batırlıq» (1940) gúrrińleri, «Alpamıs», «Rabochiy júregi» dramaları dóretildi. Bul jılları onıń awdarmasında I.A.Krılovtıń, [[Aleksandr Pushkin|A.S.Pushkinniń]], N.A.Nekrasovtın, [[Anton Chexov|A.P.Chexovtıń]], [[Lev Tolstoy|L.N.Tolstoydıń]], A.P.Gaydardıń, [[Alisher Nawayı|A.Nawayınıń]], rus hám dúnya ádebiyatlarınıń basqa da kóplegen iri wákilleriniń bir qatar qunlı shıǵarmaları qaraqalpaq tilinde jarıq kórdi. N.Dáwqaraevtıń basshılıǵında V.Vishnevskiydiń «Birinshi atlı armiya», [[Hamza Hakimzada Niyaziy|Hamzanıń]] «Maysaranıń hiylesi», K.Simonovtıń «Rus adamları» shıǵarmaların saxnalastırıladı.

== Ilim jolı ==
N.Dáwqaraev — qaraqalpaq ádebiyatınıń tuńǵısh ilimpazı. Oǵan 1951-jılı kóp jıllıq izertlew jumısınıń juwmaǵı bolǵan «Qaraqalpaq ádebiyatı tariyxınıń ocherkleri» atlı miyneti ushın filologiya ilimleriniń doktorı ilimiy dárejesin aldı.

Qaraqalpaq ádebiyattanıw ilimi menen kritikasınıń tariyxı 20-jıllardan baslanadı. 30-jılları bul taraw óziniń qáliplesiw basqıshında edi. Onıń qáliplesiwinde N.Dáwqaraev, [[Qallı Ayımbetov|Q.Ayımbetov]], I.Saǵıytov, O.Kojurov, [[Qasım Áwezov|Q.Áwezov]], [[Asan Begimov|A.Begimov]], [[Mırzaǵaliy Dáribaev|M.Dáribaev]], [[Ámet Shamuratov|Á.Shamuratov]]&lt;nowiki/&gt;lardıń xızmeti úlken boldı.

N.Dáwqaraevtın dáslepki kritikalıq maqalaları menen retsenziyaları ayırım jazıwshılardıń tvorchestvosın, geypara shıǵarmalardı bahalawǵa, olardı keń jámiyetshilikke tanıstırıwǵa baǵdarlanǵan. Onın ilimiy kritikalıq jumısları izertlew masshtabınıń keńligi, pikir hám juwmaqlardıń konkretliligi, ilimiy jaqtan dáliyillengenligi menen ajıralıp turadı. Dáslepki kólemli miyneti 1946-jılı jazıp pitkerilgen «XIX ásirdegi qaraqalpaq ádebiyatı» dep ataladı. Onda [[Kúnxoja]], [[Ájiniyaz Qosıbay ulı|Ájiniyaz]], [[Berdaq]] shayırlardıń dóretiwshiligi 1-ret ilimiy talqıǵa alınadı. Sońın ala bul miynet qayta islenip, 1951-jılǵı «Qaraqalpaq ádebiyatı tariyxınıń ocherkleri» atlı kóp tomlıq jumısına engiziledi. Jumıs tiykarınan úsh bólimnen ibarat bolıp, qaraqalpaq folklorınıń, klassik ádebiyat miyrasların úyreniw, jańa dáwir qaraqalpaq ádebiyatınıń payda bolıw, qáliplesiw, rawajlanıw tariyxı máselelerine arnalǵan.

Jumıstıń birinshi tomında folklorlıq shıǵarmalardıń mazmunı, tematikası, ideyalıq baǵdarları xalıqtıń turmısı menen baylanıslı úyreniledi, folklor úlgileriniń klassifikatsiyasın beredi. Hár bir janrǵa óz aldına toqtap, olarǵa tolıq sıpatlama berip ótedi. Avtor qaharmanlıq dástanlardı qońsılas xalıqlardıń materialları menen salıtırıp úyrendi. XVIII-XIX ásirlerdegi Qaraqalpaq klassikalıq ádebiyatın izertlewge arnalǵan jumıstıń ekinshi tomında avtor qaraqalpaq klassikalıq poeziyasınıń dáwirdiń tariyxıy jaǵdayı menen baylanıslı qarastıradı. [[Jiyen jıraw]], Kúnxoja, Ájiniyaz, Berdaq, [[Ótesh Alshınbay ulı|Ótesh]], Omar, [[Sarıbay shayır|Sarıbay]], [[Qulmurat]] shayırlardıń shıǵarmalarınıń ideyalıq, tematikalıq hám kórkemlik ózgesheliklerin izertlew jumıstıń tiykarǵı wazıypası etip belgilengen.

Jumıs jańa dáwir qaraqalpaq ádebiyatınıń payda bolıw, qáliplesiw hám rawajlanıw tariyxın, bul ádebiyattıń wákilleri [[Ayapbergen Musaev]], [[Abbaz Dabılov]], [[Sadıq Nurımbetov]], [[Jolmurza Aymurzaev]] h.t. basqalardıń dóretiwshiligin ilimiy-kritikalıq kóz qarastan izertleytuǵın úshinishi bólim menen juwmaqlanadı.

Álbette N.Dáwqaraevtıń izertlew jumısında bir qatar kemshilikler de ushırasadı. Olar, atap aytqanda geypara teoriyalıq máseleler boyınsha pikir júritiwdegi ústirtinlik, folklorlıq dóretpeleriniń janrlıq belgisin anıqlawdaǵı ayırım aljasıwlar, milliy folklordın hám klassikalıq poeziyanıń geypara qubılısların bahalawdaǵı bir táreplemelik hám basqa usı sıyaqlı momentlerden ibarat. Bul kemshilikler birinshi náwbette ilimpazdıń jeke múmkinshiliklerine baylanıslı bolıw menen birge belgili dárejede N.Dáwqaraev jumıs islegen waqıttıń ruwxınan, ádebiyat teoriyasınań sol dáwirdegi rawajlanıw dárejesinen, folklorlıq hám tariyxıy materiallardıń jıynalıw hám izertleniw jaǵdayınan da ǵárezli edi. Sonlıqtan onıń ilimiy miynetlerin bahalaǵanda ilimpaz jasaǵan hám miynet etken dáwirdiń múmkinshiliklerinde esapqa alıw kerek.

== Derekler ==
* K. Mámbetov, K. Palımbetov. -Nókis, Bilim, 2019.

[[Kategoriya:Jazıwshılar]]
[[Kategoriya:Qaraqalpaq jazıwshıları]]
[[Kategoriya:Qaraqalpaq ádebiyatshıları]]
[[Kategoriya:Qaraqalpaq dramaturgları]]</text>
      <sha1>lqrmqn7nqfmzmwt84pp7jlpwgykj1ax</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Vena kongressi</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7302</id>
    <revision>
      <id>125406</id>
      <parentid>49815</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T08:58:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Srajatdin Usnatdinov</username>
        <id>12560</id>
      </contributor>
      <origin>125406</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="937" sha1="0hv3s5trm7znf2x9wkkp5jdj2zcg9p3" xml:space="preserve">'''Vena Kongressi''' ([[Francuz tili|fran.]] ''Congrès de Vienne'', [[Nemis tili|nem.]] ''Wiener Kongress'') — 1814-1815 jılları ótkerilgen ulıwmaevropalıq [[konferenciya]] bolıp, onıń dawamında 1789-jılǵı [[Ullı francuz revolyuciyası|Franciya revolyuciyası]] hám [[Napoleon]] urısları nátiyjesinde wayran etilgen [[feodallıq-tolıq monarxiya]]lardı qayta tiklewge qaratılǵan shártnamalar sisteması islep shıǵılǵan hám Evropa mámleketleriniń jańa shegaraları belgilengen. 1814-jıl sentyabrden 1815-jıl iyunǵa shekem [[Vena]] qalasında Avstriyalı [[diplomat]] graf [[Klemens von Metternich|Metternix]] basshılıǵında ótkerilgen kongresste [[Osmanlılar imperiyası]]nan tısqarı barlıq [[Evropa]] mámleketleriniń wákilleri qatnastı. Óz-ara sóylesiwler jasırın hám áshkara básekilesiwler, intrigalar hám perde artındaǵı kelisimler sharayatında ótti.

[[Kategoriya: Siyasat]]</text>
      <sha1>0hv3s5trm7znf2x9wkkp5jdj2zcg9p3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>125409</id>
      <parentid>125406</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T08:59:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Srajatdin Usnatdinov</username>
        <id>12560</id>
      </contributor>
      <origin>125409</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="937" sha1="g127bvwpuigm0qjbxiglm7s8q0ux8f0" xml:space="preserve">'''Vena Kongressi''' ([[Francuz tili|fran.]] ''Congrès de Vienne'', [[Nemis tili|nem.]] ''Wiener Kongress'') — 1814-1815 jılları ótkerilgen ulıwmaevropalıq [[konferenciya]] bolıp, onıń dawamında 1789-jılǵı [[Ullı francuz revolyuciyası|Franciya revolyuciyası]] hám [[Napoleon urısları]] nátiyjesinde wayran etilgen [[feodallıq-tolıq monarxiya]]lardı qayta tiklewge qaratılǵan shártnamalar sisteması islep shıǵılǵan hám Evropa mámleketleriniń jańa shegaraları belgilengen. 1814-jıl sentyabrden 1815-jıl iyunǵa shekem [[Vena]] qalasında Avstriyalı [[diplomat]] graf [[Klemens von Metternich|Metternix]] basshılıǵında ótkerilgen kongresste [[Osmanlılar imperiyası]]nan tısqarı barlıq [[Evropa]] mámleketleriniń wákilleri qatnastı. Óz-ara sóylesiwler jasırın hám áshkara básekilesiwler, intrigalar hám perde artındaǵı kelisimler sharayatında ótti.

[[Kategoriya: Siyasat]]</text>
      <sha1>g127bvwpuigm0qjbxiglm7s8q0ux8f0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Japıraq</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7568</id>
    <revision>
      <id>125365</id>
      <parentid>50551</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T07:53:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <comment>[[Ápiwayı hám quramalı japıraqlar]] betindegi maǵlıwmatlar usı betke alındı, atalmısh bet óshirildi.</comment>
      <origin>125365</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="864" sha1="lnwui8tl3ib19e863z1uylq26hrnjlv" xml:space="preserve">'''Japıraq''' — [[nart]]tıń qaptal vegetativ organı. Japıraq tómendegi funkciyalardı ámelge asıradı: fotosintez suwda puwlandırıw — transpiraciya, gaz almasıwı hám vegetativ kóbeyiwge xızmet etedi.

== Dúzilisine qaray túrleri ==
Ósimliklerdiń japıraqları dúzilisine qarap ápiwayı hám quramalı boladı. Japıraq baldaģında bir japıraq bolsa, bunday japıraq ápiwayı japıraq dep ataladı. Bularģa alma, almurt, erik, tut, shabdal, júzim, ģawasha, terek, rovosh(sárbi), jantaq sıyaqlılardıń japıraqları kiredi.

Bul japıraq baldaģında birneshe japıraq baldaqshaları arqalı jaylasqan bolsa, bunday japıraqlar quramalı japıraq dep ataladı. Quramalı japıraqlı ósimliklerge ótirik kashtan, piste, ģoza, jiyde, qızılgúl (shipovnik), qulpınay, lobiya, noqat, jer ģozalar kiredi.

[[Kategoriya:Botanika]]</text>
      <sha1>lnwui8tl3ib19e863z1uylq26hrnjlv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Konrad Adenauer</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8872</id>
    <revision>
      <id>125342</id>
      <parentid>112511</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T21:08:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>159.146.12.254</ip>
      </contributor>
      <origin>125342</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18556" sha1="p7xi6ugvzglfm658wh3a6gocuj5afup" xml:space="preserve">{{Mámleketlik isker infoqutısı
| atı                     = Konrad Adenauer
| negizgi atı              = Konrad Hermann Joseph Adenauer
| súwret                   = Bundesarchiv B 145 Bild-F078072-0004, Konrad Adenauer.jpg
| uzınlıq                  =
| túsindirme                    = 
| tártip                   = 
| lawazım                  = Germaniya Federativ Respublikasınıń birinshi kansleri
| baslanıw dáwiri         = [[8-mart]] [[1945]]
| tamamlanıw dáwiri             = [[15-oktyabr]] [[1963]]
| vice-prezident          = 
| zamanlası             = Adolf Gitler
| miyrasxorı                   =
| tártip_2                 =  
| lawazım_2                = 
| baslanıw dáwiri_2       = 
| tamamlanıw dáwiri_2           = 
| zamanlası_2           = 
| miyrasxorı_2                 = 
| tártip_3                 =
| lawazım_3                = 
| baslanıw dáwiri_3       = 
| tamamlanıw dáwiri_3           = 
| premyer_3                =
| zamanlası_3           = 
| miyrasxorı_3                 = 
| tuwılǵan paytidagi atı = 
| tuwılǵan sánesi         = {{birth date|1876|1|5}}
| tuwılǵan ornı           = Kyoln, Germaniya
| ólgen sánesi             = {{death date and age|1967|4|19|1876|1|5}}
| ólgen ornı               = Bad-Xonnef, Germaniya Federativ Respublikası
| ólgen sebebi             =
| puqaralıǵı               = 
| milleti                  =
| partiya                  =
| basqa partiya           =
| boyı                    =
| ómirlik_joldası         = 
| balaları                = 
| ata-anası                = 
| tuwısqanları            =
| jasaytuǵın ornı           = 
| bilimlendiriwi                   = 
| alma_mater               = 
| kásibi                   = 
| sıylıqları             =
| imzá                     = Konrad Adenauer signature transparent.png
}}
'''Konrad Hermann Joseph Adenauer''' ({{IPA-de|ˈkɔnʁaːt ˈʔaːdənaʊɐ|lang|De-Konrad Hermann Joseph Adenauer.ogg}} 5-yanvar [[1876]], [[Kyoln]] — 19-aprel [[1967]], [[Bonn]]) — F R nıń 1949 — 1963 jıllardaǵı federal kansleri. Konrad Adenauer qala sudınıń xatkeri shańaraǵında dúnyaǵa kelgen. 1894-jıl 5-martta Konrad Kyolndaǵı Áwliye hawariyları gimnaziyasın pitkergen, keyin bolsa Frayburg, Myunxen hám Bonn universitetleriniń yuridikalıq fakultetlerinde oqıǵan (1894 —1897). Mámleket imtixanların tapsırǵanınan keyin ol Kyoln qala prokuraturasında, keyninen advokat Kauzeniń mekememesinde (1903 — 1905) islegen&lt;ref&gt;XX asr: takdirlarda aks etgan tarix / Sh. Ergashev, T. Bobomatov;— Tashkent: «Oʻzbekiston», 2015. 6-bet&lt;/ref&gt;.

== Ómiri hám iskerligi ==
Konrad Adenauerdiń siyasıy iskerligi tabıslı baslandı. 1906 -jılda ol Kyoln burgomistriniń onınshı járdemshisi boldı hám munici­pal salıqlar hám taǵı basqa da jıyımlar xızmetin basqardı (1910), Kyolnniń burgomistri (1917) boldı. Kayzer Vilgelm II oǵan ober-burgomistr ataǵın usınıs etti. Municipal máslahátshiler onı tańlap adaspaǵan edi. Kyoln tez rawajlanıp atırǵan Reynniń iri sanaat orayına aylandı. Áyne sol waqıtlarda óziniń marhum ómir joldasın eslep, K. Adenauer sonday dep jazǵan edi: «Men ózimniń Emmamdı qattı saǵındım, maǵan ol jetispey atır. Jaslıq jıllarimda men úlken abroy haqqında pútkil barliǵim menen árman qılatuǵın edim. Házir men húrmetli adamman, biraq, o quday, men qanshalar jalǵızban... »&lt;ref&gt;XX asr: takdirlarda aks etgan tarix / Sh. Ergashev, T. Bobomatov;— Tashkent: «Oʻzbekiston», 2015. 7-bet&lt;/ref&gt;.

Lekin jalǵızlıq uzaq sozılması. 1919 -jılı K. Adenauer tanıs vrachi Avgustin Sinsserdiń ózinen 20 jas kishi bolǵan qızına úylendi. Taǵı eki ul hám eki qız tuwıldı. Olar birinshi hayalınan qalǵan balalar menen birgelikte tárbiyalandı. Shańaraq baslıǵı kóp waqtın perzentlerine baǵıshlar edi. Shańaraqta óz-ara húrmet hám tatıwlıq húkimran edi.

K. Adenauerdiń Kyoln qalası burgomistri lawazımın iyelep turǵan dáslepki jılları Germaniyanıń Birinshi jáhán urısında jeńiliwge dús keliwi hám shármendeli Versal shártnaması dúziliwi dáwirine tuwrı keldi. Ol bir neshe ret ne ushın tınısh hám tez rawajlanıp atırǵan Germaniya bunshelli úlken hám qáwipli urısqa kiriskenligine tańlanǵanın aytqan edi. Jańa shárayatta adamlar ómirin shólkemlestirer eken, K. Adena­uer bir keshe-kúndizde on segiz saatlap jumıs isler edi. Ol Kyolndı Reyn wálayatınıń iri hám gózzal orayına aylandırıwdı árman qılatuǵın edi hám kóp zatqa da eristi. Oberburgomistr K. Adenauer mámlekettegi ataqlı kisilerden biri bolıp qaldı. Onı Mámleket sovetiniń — wálayat wákilleriniń Berlindegi máslahát organı prezidenti etip sayladı. 1926-jılı K. Adenauerge kansler lawazımın usınıs etedi. Ol usınıstı biykarlaydı, sebebi nacional-socializm ideyaların maqullamas edi.

1933-jılı 13-noyabrde Gitler hákimiyat basına keliwi menen K. Adenauer Kyolnnıń burgomistri wazıypasınan azat etildi. Tutqınǵa alınıwınan qorqıp ol qaladan qalaǵa kóship júrdi. Aqır-aqıbetinde, Reyn dáryasınıń qırǵaǵında jaylasqan, Kyolnnan onsha uzaq bolmaǵan Rendorf dep atalǵan mánzilde shańaraǵı menen ornalastı. K. Adenauer eki ret — 1934 hám 1944-jıllarda — húkimettiń tiykarǵı dushpanı retinde gestapo tárepinen tutqınǵa alındı. Ekinshi ret tutqınǵa alınǵanında qamaqxana baslıǵı oǵan sonday degen edi: «Iltimas, óz janıńızǵa qas qılıwǵa urınbań. Siziń jaǵdayıńızda bunıń endi hájeti joq. Siz 68 jasdasız hám endi siziń ómirińiz ne qılsańız da pitken»&lt;ref&gt;XX asr: takdirlarda aks etgan tarix / Sh. Ergashev, T. Bobomatov;— Tashkent: «Oʻzbekiston», 2015. 8-bet&lt;/ref&gt;.

== Úlken siyasıy maydanǵa keliwi ==
[[Fayl:1896 Konrad Adenauer 01.JPG|solğa|nobaý|Konrad Adenauer 1896-jılda.]]
K. Adenauerdiń siyasıy tárepten ataqlılıǵı Úshinshi reyxtiń áskeriy jeńiliwinen keyin ǵana baslandı. 1945-jıldıń 8-martında Kyoln­nıń amerikalı komendantı K. Adenauerǵa burgomistr wazıypasın orınlawdı usınıs etti. Ol razı boldı. 1945-jıldıń mayında Germaniyanıń táslim bolıwı haqqındaǵı hújjet imzálanıwı menen-aq, awqamlaslardıń okkupacion administraciyası tárepinen Germaniyanıń keleshegi ushın eń zárúrli bolǵan siyasatshılar dizimi dúzildi. Dizimdegi birinshi orında Konrad Adenauerdiń atı turar edi. Biraq awqamlaslardıń isenimine iye bolǵan kelesi kansler Washington, London hám Parijlı rejissyorlar «basqaratuǵın» tıńlaǵısh siyasıy quwırshaqqa aylanbaqshı emes edi&lt;ref name=&quot;Ergashev, T. Bobomatov 2015&quot;&gt;XX asr: takdirlarda aks etgan tarix / Sh. Ergashev, T. Bobomatov;— Tashkent: «Oʻzbekiston», 2015. 9-bet&lt;/ref&gt;.

== II Jáhán urısınan keyin Germaniya ==
Qatań hám ǵárezsiz xarakterge iye bolǵan K. Adenauer nacizm búlginshilikleri ústinde jańa, demokratiyalıq, óz milliy máplerin qorǵay alıwǵa ılayıq bolǵan Germaniya ósiwine isenetuǵın edi. Áyne sol payıtlarda onıń «Nemis xalqi iyildi, biraq ol sındırılǵan emes» degen belgili sózleri pútkil mámleket boylap tarqaldı. 1945-jıldaǵı Germaniya ashınarlı jaǵdayda edi. Awqamlaslar aviaciyası óz wazıypaların jaqsı atqarǵan edi: Gamburg, Drezden, Berlin, Myun­xen, Nyurnberg, Kassel, Vuppertal hám Rur kómir-metallurgiya bazasınıń qalaları wayran bolıp jatar edi. Bomba jarılıwlarınan payda bolǵan qándekler, Gitler dáwirinde qurılǵan úlken avtomagistrallar mámlekettiń shıǵıs bólegin iyelegen Qızıl Armiya soldatlarınan járdem izlep atırǵan millionlap ash qashqınlarǵa hám Polsha, Chexoslovakiya, Yugos­laviya hám Vengriyadan quwılǵanlarǵa tolıp ketken edi. «Endi hámmesi tamam bolǵan bolsa? » — dep soraǵan edi sol kúnleri «Gamburger Folkstsaytung» gazetası. Onıń betlerinde basılǵan súwretler hámme zattı óz-ózinen túsindirip turar edi: búlginshiliklerden jeytuǵın zat izlep tımırsılap júrgen, tek qaq súyekleri qalǵan balalar, bir bólek kómir ushın kóshede urısıp atırǵanlar, ashıq zavodta uyqlap atırǵan nemis tutqınları. Aqıldan azıp atırǵan nemisler awqamlaslardıń soldatları sapların jarıp óter edi hám oq jewi múmkinligine qaramastan parovozlardıń kómirxanalarına hújim qılatuǵın edi. Sol kúnlerde Germaniyanıń zamanagóy tariyxındaǵı eń qayǵılı rekordlardan biri ornatılǵan edi: 1947-jıldıń 1-yanvar kúni kóshelerde 50 dana turar jaysız adam suwıqtan qatıp ólgen edi. Apat jaǵasında turǵan Germaniyanı qutqarıp qalıwǵa ılayıq bolǵan tez hám qatań sharalar kóriw kerek edi. Nacistler menen sheriklik etip óz abroyın bulǵamaǵan hám áyne waqıtta okkupacion administraciyanıń da, ápiwayı nemislerdiń de isenimin qazanǵan jolbasshı zárúr edi. Konrad Adenauer áne sonday kisi edi. 1948-jılı amerikalılar, britaniyalılar hám francuzlar iyelegen Germaniya aymaǵında 11 Batıs Germaniya jerleri shólkemlestirildi. Bonnda Parlament keńesi jumıs basladı hám onıń Prezidenti etip Xristian-demokratiyalıq awqamnıń (XDA) baslıǵı hám tiykarshılarınan biri retinde K. Adenauer saylandı. Xristiansha dúńyaǵa kózqaras, Batıstıń ruwxıy baylıqları tárep jóneltirilganlik hár qıylı social qatlamlardı ózine tarttı&lt;ref name=&quot;Ergashev, T. Bobomatov 2015&quot;/&gt;.

== Kansler retinde jumıs baslaǵan dáslepki jılları ==
[[Fayl:CDU Wahlkampfplakat - kaspl001.JPG|nobaý|Saylaw plakatı, 1949: &quot;Adenauer menen Germaniyanıń paraxatshılıqtı, erkinligi hám birligi ushın, sol sebepli CDU&quot;]]
[[Fayl:Bundesarchiv B 145 Bild-F002449-0027, Bonn, Bundestag, Pariser Verträge, Adenauer.jpg|solğa|nobaý|''Adenauer Bundestagta'' sóylep atır, 1955-jıl]]
K. Adenauer bazar ekonomikasın maqulladı. Bavariyalı ekonomist — professor L. Erxardningtıń lekciyaları menen tanısqannan soń, ol hám ol menen birge XDA da bazar ekonomikası teoriyası menen qurallandı. Biraq, «suwıq urıs» baslandı hám Germaniyanıń qosılıwı belgisiz waqıtqa shekem arqaǵa súrildi. Siyasıy rawajlanıw logikası Batıs Germaniya mámleketiniń qáliplesiwine alıp bardı. 1949-jıldıń 23-may kúni Germaniya Federativ Respublikasınıń Konstituciyası qabıllandı. 1949-jıl 15-sentyabr kúni Konrad Adenauer endi ǵana shólkemlesken Germaniya Federativ Respublikasınıń kansleri etip saylandı. Kans­ler ant qabıl etkeninen keyin tezlik penen oń oray koaliciyanı qáliplestiriwge kiristi. Bir waqıttıń ózinde mámleket Konstituciyasın qayta islew qızǵın alıp barıldı. Biraq Konrad Adenauerdiń tiykarǵı maqseti jeńilgen, ele jaqında ǵana, bir neshe jıl aldın xalqınıń kútá úlken bólegi fashizmdi quwatlaǵan mámlekette demokratiyalıq húkimet sistemasın jaratıw edi. Hár bir kamalǵa jetken nemis «Úshinshi reyx» dáwirinde ne menen shuǵıllanlıǵi haqqındaǵı arnawlı soraw betin toltırıwı shárt bolǵanlıǵına qaramastan, bul ele Germaniya nacizm batqaǵınan tazalanǵanlıǵın ańlatpas edi. Awqamlaslar da, kansler de júdá jaqsı túsindi, eger barlıq nacistlerdi qamaqxanalarǵa taslasalar, mámleket tez arada bop-bos bolıp qalatuǵın edi. Áyne sonıń ushın da Konrad Adenauer nacizmdi aktiv qaralaw menen birge, usı waqıtta «keshiriw hám umıtıw» principine de ámel qılatuǵın edi. Sol sebepli de jańa Germaniya húkimetinde ómirlerin fashistlerge xizmet etiw menen bulǵaǵan siyasatshılar payda bolıp qaldı. Kansler, jámiyetten ajıratıp qoyılǵan, ash hám sharasız burınǵı fashistler boljıtpastan neonacistler lagerine baradı, dep esaplar edi. Óziniń pútkil logikasızlıǵı hám qarama-qarsılıqlarına qaramastan, dialog jolı menen burınǵı «nacistler»di «qólga úyretiw» siyasatı túpsiz jar jaǵasında turǵan milletti baylanıstırıwǵa erisken kansler K. Adenauerdiń, gúmansız, tabısı edi&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;&gt;XX asr: takdirlarda aks etgan tarix / Sh. Ergashev, T. Bobomatov;— Tashkent: «Oʻzbekiston», 2015. 10-bet&lt;/ref&gt;.

== Konrad Adenauer dáwirinde sırtqı siyasat ==
[[Fayl:Bundesarchiv Bild 183-27146-0001, Paris, NATO-Vertrag, Unterzeichnung Adenauer.jpg|solğa|nobaý|Parijde Arqa Atlantika shártnamasın tastıyqlaw, 1954-jıl (shepte Adenauer)]]
Okkupacion administraciya wákilleri jańa kansler túsinde ójet hám isenimli siyasatshıǵa dus kelgenligin demde ańlap aldı. «Biz afrikalı qáwim emespiz, — dep tákirarlawdı jaqtırar edi kansler, —— sawlatlı evropalı milletpiz. Dúnya bilip qoyıwı kerek, táslim bolǵan nemis xalqi emes, german armiyası edi». K. Adenauer kanslerlik lawazımın Gitlerge qaraǵanda eki jıldan kóbirek iyelep turdi. 1951-jıldan 1955-jılǵa shekem K. Adenauer bir waqıttıń ózinde Sırtqı isler ministri wazıypasın da atqardı. Xalıq aralıq jámiyetshilikke qaytıw sirá dá ańsat emes edi. German fashizminen japakesh mámleketlerdiń jatsırawların jeńip ótiw kerek bolar edi. Bul GFR birinshi kansleri diplomatiyasınıń tiykarǵı maqseti bolıp qaldı. Mámleket az-azdan okkupaciyadan qutılıp, ǵárezsizlikti qolǵa kirite basladı. 1951-jıl 2-mayda GFR Kómir hám polat Evropa birlespesi — Evropa Awqamı tımsalınıń tiykarshısı boldı. K. Adenauer Parijge, Rimge, Londonǵa, eki jıldan keyin bolsa Washingtonǵa dáslepki rásmiy saparlardı ámelge asırdı. 1952-jıldıń 10 -sentyabrinde Lyuksemburgta ol reparaciya tólemler haqqındaǵı shártnamaǵa qol qoydı. Onda jas Izrail mámleketine járdem beriw názerde tutılǵan edi. Siyasıy qarsılaslarınıń qarama-qarsılıqların jeńip, GFR 1955-jıl 5-mayda NATOǵa aǵza boldı. Sol jılı 1954-jıl 23-oktyabrde imzálanǵan Parij shártnamasınıń kúshke kiriwi sebepli GFR ushın okkupaciya dáwiri tamamlandı. Kansler Evropa keleshegin ekonomikanıń túrli formaları qosıp alıp barılıwında, ruwxıy hám materiallıq qádiriyatlardıń turaqlı almasınıp turıwında kórer edi&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;/&gt;.
[[Fayl:Bundesarchiv Bild 146-1989-101-01A, Moskau, Besuch Konrad Adenauer.jpg|nobaý|280x280 nükte|Nikita Xrushchev hám basqa sovet basshıları 1955-jıl sentyabr ayında Moskvada Adenauer menen sálemlesti.]]
[[Fayl:Konrad-Adenauer-TIME-1954.jpg|solğa|nobaý|280x280 nükte|Jıl adamı: Adenauer Time muqabasında (1954-jıl 4-yanvar)]]
K. Adenauer, bunday jaǵdayda nemislerdiń neytral bolıwı múmkin emes, degen sheshimge keldi. Germaniya Batıs penen boladı. Ol kommunistlik ideologiya menen hám xojalıq júrgiziwdiń rejeli bólistiriw sisteması menen hár qanday kelisimlerge qarsı shıqtı. Birlesken Germaniyanı ol tek Batıs dúnyası menen awqamda kórer edi hám onı neytrallastırıwdıń hár qanday jobaların biykarlaytuǵın edi. Sovet Awqamınıń dúnyada tutqan ornın hám onıń Ger­maniya mashqalasın sheshiwge bolǵan tásirin tán alǵan K. Adenauer SSSR menen diplomatiyalıq baylanıslardıń, keyin bolsa sawda-ekonomikalıq baylanıslardıń da ornatalıwına razı boldı. Moskvada bolǵan ózara kelisiwlerde ol sovet basshılarına salıstırǵanda húrmet penen munasábette boldı hám bunda óz-ara teń huqıqlılıq sheńberlerinen shıǵilıwına da jol qoymadı&lt;ref name=&quot;ReferenceB&quot;&gt;XX asr: takdirlarda aks etgan tarix / Sh. Ergashev, T. Bobomatov;— Tashkent: «Oʻzbekiston», 2015. 11-bet&lt;/ref&gt;.

== Konrad Adenauer dáwirinde GFR hám Franciya munasábetleri ==
[[Fayl:Sculpture of Konrad Adenauer and Charles de Gaulle outside the Konrad Adenauer Stiftung.jpg|solğa|nobaý|296x296 nükte|Adenauer hám Sharl de Goll súwretlengen Germaniya hám Franciya ortasındaǵı munasábetler tiklengenine arnalǵan Berlin taxtası]]
Konrad Adenauerdiń abırayı barǵan sayın artıp barar edi. XDA 一 XSA qatarasına tórt ret parlament saylawlarında jeńimpaz shıqtı. Batıs mámleketleriniń basshıları K. Adenauerdi teń hám húrmetli sherik retinde qabıl qılatuǵın edi. Ásirese qızǵın munasábetler ol menen Sharl de Goll ortasında ornatıldı. K. Adenauerdiń diplomatiyası abroyında 1963-jıl 22-yanvar bólek orın tuttı, sebebi sol kúni GFR kansleri hám Franciya prezidenti Elisey maydanında qushaqlastı. Eki millet ortasındaǵı júz jıllıq milletlerara ala-awızlıq joǵaldı. Konrad Adenauer menen Sharl de Goll doslıq haqqında shártnama tastıyqladı. «Meniń, — degen edi sol waqıtta K. Adenauer, — eń aldınǵı orınǵa Evropa birligin qoyıp, tek sonnan keyin ǵana óz mámleketiniń mápin qóyatuǵın birden-bir nemis kans­leri ekenligimdi umıtpań»&lt;ref name=&quot;ReferenceB&quot;/&gt;.

== Konrad Adenauer dáwirinde ekonomikalıq rawajlanıw ==
[[Fayl:Bundesarchiv B 145 Bild-F010324-0002, Flughafen Köln-Bonn, Adenauer, de Gaulle.jpg|solğa|nobaý|250x250 nükte|Adenauer Franciya prezidenti Sharl de Goll menen 1961-jılda Köln Bonn aeroportında]]
Shıǵıstan kóship kiyatırǵanlar aǵımı hám kansler K. Adenauerdiń hám de ekonomika ministri Erxardtıń qolay ekonomikalıq siyasatı Germaniya «Mar­shall rejesi» sheńberinde alǵan salmaqlı finanslıq «dárman» menen qosılıp usıǵan alıp keldi, 1955-jılda-aq mámleket misli kórilmegen rawajlanıwǵa eristi. Germaniya eń qısqa tariyxıy múddette urıs qaldırǵan jaralardı dúzetiwge eristi.
[[Fayl:Bundesarchiv B 145 Bild-F024568-0014, Köln, Trauerfeier für Konrad Adenauer.jpg|solğa|nobaý|280x280 nükte|Köln soborında Adenauerdiń jerlew dástúri]]
[[Fayl:Adenauer Grab.jpg|nobaý|Rondorftaǵı Adenauerdiń qábri]]
Mámleket urısqa shekem ámelde bolǵan aymaǵınıń derlik yarımın hám xalqınıń jigirma bes payızın shıǵıs bóleginde qaldırǵanına qaramastan, 1950-jılda-aq, real aylıq is haqınıń urıstan aldınǵı dárejesine jetti. Batıs nemisler hár jılı Italiya, Ispaniya hám Portugaliya dem alıw orınlarına barıwǵa ádetlenip qaldı. Derlik hár bir shańaraq óz avtomobiline iye boldı, televizorlar, muzlatqıshlar hám kir juwıw mashinaları sıyaqlı ápiwayı zatlar haqqında bolsa sóylemese de boladı&lt;ref name=&quot;ReferenceB&quot;/&gt;. 

Konrad Adenauer 1967-jıl 19-aprel kúni 91 jasında dúnyadan ótti&lt;ref&gt;XX asr: takdirlarda aks etgan tarix / Sh. Ergashev, T. Bobomatov;— Tashkent: «Oʻzbekiston», 2015. 12-bet&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{Derekler}}

== Sırtqı siltemeler ==
{{Commons||Konrad Adenauer|position=left}}

{{Germaniya kanclerleri}}
{{Authority control}}

[[Kategoriya:Germaniya tariyxı]]</text>
      <sha1>p7xi6ugvzglfm658wh3a6gocuj5afup</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Yaka (Başmakçı)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>10418</id>
    <revision>
      <id>125357</id>
      <parentid>125288</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T06:00:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Janabaevazizbek atlı paydalanıwshı [[Yaka,Başmakçı]] betin [[Yaka (Başmakçı)]] betine aldınǵı bette baǵdarlawshı silteme qaldırmastan kóshirdi</comment>
      <origin>125288</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3977" sha1="n7dv4mohi6975xaj7k47lvxh1m6ua4q" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı}}
'''Yaka''' — [[Afyonkarahisar wálayati|Afyonkarahisar]] wálayatınıń Başmakchi qalasına qaraslı awıl.

== Tariyxı ==
Yakaköy’dan 700 m qubla-batısta jaylasqan Kale tóbeligine Sońǵı Rim hám Vizantiya dáwirine tiyisli arxeologiyalıq qaldıqlar barlıǵı sebepli awıl menen birge aymaqtada áyyemgi dáwirlerden berli turar-jay bolǵanlıǵi belgili&lt;ref name=&quot;yakaköy1&quot;&gt;{{Web deregi |title=ESKİŞEHİR KÜLTÜR VARLIKLARINI KORUMA BÖLGE KURULU |url=http://www.korumakurullari.gov.tr/Eklenti/25513,afyonkarahisar---basmakci-cigri-koyu-20022014-tarih-ve-.pdf?0 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151208065047/http://www.korumakurullari.gov.tr/Eklenti/25513,afyonkarahisar---basmakci-cigri-koyu-20022014-tarih-ve-.pdf?0 |archive-date=8 Aralık 2015 |access-date=5 Aralık 2015}}&lt;/ref&gt;. 1478-jılda awılda 3 digirman bar edi. Jazıwlarda 1530-jılda Kechiborlu qalasına tiyisli awıl sıpatında qaraladı.1873-jılǵı Konya wálayatı jılnamasıda Kechiborlu qalasına tiyisli 42 úy hám 107 xojalıǵı bar  awıl ekenligi kórsetilgen&lt;ref name=&quot;yakaköy2&quot;&gt;{{Web deregi |title=&quot;XV.-XVI. Yüzyıllarda Keçiborlu Kazası&quot;, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:16, ss.41-78, Aralık 2007, Behset KARACA |url=http://dergipark.ulakbim.gov.tr/sufesosbil/article/viewFile/5000057653/5000054731 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151208210546/http://dergipark.ulakbim.gov.tr/sufesosbil/article/viewFile/5000057653/5000054731 |archive-date=8-12-2015 |access-date=5-12-2015}}&lt;/ref&gt;.

1912-jıl jazıwlarında '''Yakacık''' atı menen belgili&lt;ref name=&quot;nişan&quot;&gt;{{Web deregi |title=Index-Anatolicus: Türkiye yerleşim birimleri envanteri |url=https://nisanyanmap.com/?yer=10472&amp;haritasi=yaka |archive-url=https://web.archive.org/web/20210427183050/https://nisanyanmap.com/?yer=10472&amp;haritasi=yaka |archive-date=27 Nisan 2021 |access-date=27 Nisan 2021 |publisher=nisanyanmap.com |language=Türkçe}}&lt;/ref&gt;. Yaka awılı 1945-jılǵa shekem Isparta wálayatınıń Kechiborlu qalasına tiyisli bolǵan bolsa, 1945-jılda Boshmakchi shirkewge aylanǵannan keyin Afyon wálayatı Dinar qalasına,1959-jılda Dazqiri qalasına aylandı.1987-jıl 10-iyunda Yaka 1987-jıl 10-iyunda Boshmakchi qalasına aylandı. Boshmakchi qalasına awıl esabında tutastı. 1998-jıldıń 30-dekabrinde&lt;ref&gt;{{Web deregi |date=31 Aralık 1998 |title=Belediye Kurulmasına Dair Kararlar |url=https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/23570.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20210515040449/https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/23570.pdf |archive-date=15 Mayıs 2021 |access-date=15 Mayıs 2021 |publisher=Resmî Gazete |language=Türkçe}}&lt;/ref&gt; munitsipalitetke aylanǵan awıldıń munitsipalitet ataǵi 2013-jılda xalıq sanı 2000 kisiden kemeyiwi menen juwmaqlanadı&lt;ref&gt;{{Web deregi |date=10 Ekim 2012 |title=İşte Kapatılacak 559 Belde ! |url=https://www.kamudan.com/belediyeler/iste-kapatilacak-559-belde-h6578.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20181027073532/https://www.kamudan.com/belediyeler/iste-kapatilacak-559-belde-h6578.html |archive-date=27 Ekim 2018 |access-date=7 Temmuz 2020 |publisher=kamudan.com}}&lt;/ref&gt;.

== Jaylasıwı ==
Afyonkarahisar qala orayına 140&amp;nbsp;km,Başmakçı qala orayına 5&amp;nbsp;km uzaqlıqta&lt;ref name=&quot;YER&quot;&gt;{{Web deregi |title=Yaka Belediyesi |url=http://www.yerelnet.org.tr/belediyeler/belediye.php?belediyeid=129733 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170823105652/http://www.yerelnet.org.tr/belediyeler/belediye.php?belediyeid=129733 |archive-date=2 Nisan 2016 |access-date=27 Nisan 2021 |publisher=YerelNet.org.tr |language=Türkçe}}&lt;/ref&gt;.

== Xalqı ==

== Basqarıw ==
{| class=&quot;wikitable&quot; width=&quot;270&quot;
!Saylanǵan jıl
!Hákimler &lt;ref name=&quot;YER&quot;/&gt;
|-
|2009-jıl
|Hasan Huseyin Erturk (MHP)
|-
|2004-jıl
|Ali İhsan Gurcham (AKP)
|-
|1999-jıl
|Hakki Taktak (CHP)
|}

== Derekler ==
{{derekler}}

[[Kategoriya:Túrkiya awılları]]</text>
      <sha1>n7dv4mohi6975xaj7k47lvxh1m6ua4q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Çaputlu (Patnos)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>10543</id>
    <revision>
      <id>125356</id>
      <parentid>116900</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T05:59:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Janabaevazizbek atlı paydalanıwshı [[Çaputlu, Patnos]] betin [[Çaputlu (Patnos)]] betine aldınǵı bette baǵdarlawshı silteme qaldırmastan kóshirdi</comment>
      <origin>116900</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4577" sha1="1ct0dn435twgvh7meurchof9ale0adh" xml:space="preserve">{{Underlinked|date=Iyun 2023}}
{{Orphan|date=Iyun 2023}}

{{Xalıq punkti infoqutısı|mavqe=Qishloq|mamlakat=Turkiya|mintaqa=Doğu Anadolu Bölgesi|tuman=Patnos|vaqt mintaqasi=+3|telefon kodi=0472|pochta indeksi=04502|avtomobil kodi=04}}'''Çaputlu'''— [[Ağrı|Agʻri]] wálayatı Patnos rayonına qaraslı awıl.

== Tariyxı ==
Awıl 1928-jıldan berli sol at penen ataladı&lt;ref name=&quot;nişan&quot;&gt;{{Web deregi |title=Index-Anatolicus: Türkiye yerleşim birimleri envanteri |url=https://nisanyanmap.com/?yer=1915&amp;haritasi=%C3%A7aputlu |archive-url=https://web.archive.org/web/20201201152301/https://nisanyanmap.com/?yer=1915&amp;haritasi=%C3%A7aputlu |archive-date=1 Aralık 2020 |access-date=30 Kasım 2020 |publisher=nisanyanmap.com |language=Türkçe}}&lt;/ref&gt;.

Awılda qala ekenligi boljaw qılınǵan Buyuktosh Tepe hám Shehittepe atlı tariyxıy aymaqlar bar. Buyuktosh Tepe awıldıń shıǵısında jaylasqan bolıp, 145 x 125 metr ólshemdegi tórtmúyeshlikler jobalı qalaǵa iye. Dáslepki bronza dáwirinen orta temir dáwirine shekem  bolǵan dáwirge baylanıslı qazan hám qazanlar tabılǵan, bul dáwirde saraydıń anıq sánesi belgisiz. Jerden dala sıpatında paydalanǵanı ushın qala buzıladı.

Awıl Agʻri qala orayınan 115&amp;nbsp;km, Patnos rayonı orayınan 35&amp;nbsp;km uzaqlıqta jaylasqan&lt;ref name=&quot;YER&quot;&gt;{{Web deregi |title=Çaputlu Köyü |url=http://www.yerelnet.org.tr/koyler/koy.php?koyid=234832 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150605011418/http://www.yerelnet.org.tr/koyler/koy.php?koyid=234832 |archive-date=6 Haziran 2015 |access-date=30 Kasım 2020 |publisher=YerelNet.org.tr |language=Türkçe}}&lt;/ref&gt;.

== Xalqı ==
{| class=&quot;wikitable&quot; width=&quot;200&quot;
! colspan=&quot;2&quot; |Qishloq aholisining yillar boʻyicha maʼlumotlari
|-
| align=&quot;center&quot; |2019
| align=&quot;right&quot; |870
|-
| align=&quot;center&quot; |2018
| align=&quot;right&quot; |838
|-
| align=&quot;center&quot; |2017 yil
| align=&quot;right&quot; |876
|-
| align=&quot;center&quot; |2016 yil
| align=&quot;right&quot; |905
|-
| align=&quot;center&quot; |2015 yil
| align=&quot;right&quot; |937
|-
| align=&quot;center&quot; |2014 yil
| align=&quot;right&quot; |967
|-
| align=&quot;center&quot; |2013 yil
| align=&quot;right&quot; |998
|-
| align=&quot;center&quot; |2012 yil
| align=&quot;right&quot; |1021
|-
| align=&quot;center&quot; |2011 yil
| align=&quot;right&quot; |984
|-
| align=&quot;center&quot; |2010 yil
| align=&quot;right&quot; |980
|-
| align=&quot;center&quot; |2009 yil
| align=&quot;right&quot; |993
|-
| align=&quot;center&quot; |2008 yil
| align=&quot;right&quot; |915
|-
| align=&quot;center&quot; |2007 yil
| align=&quot;right&quot; |882
|-
| align=&quot;center&quot; |2000
| align=&quot;right&quot; |904 &lt;ref&gt;{{Web deregi |title=İl, ilçe ve bucaklara göre köy nüfusları - 2000 |url=http://rapory.tuik.gov.tr/06-10-2020-22:17:28-32849616718860873731846609768.html? |archive-url=https://archive.today/20201006191818/http://rapory.tuik.gov.tr/06-10-2020-22:17:28-32849616718860873731846609768.html? |archive-date=6 Ekim 2020 |access-date=6 Ekim 2020 |publisher=TÜİK |language=Türkçe}}&lt;/ref&gt;
|-
| align=&quot;center&quot; |1990 yil
| align=&quot;right&quot; |675 &lt;ref name=&quot;TÜİK1990&quot;&gt;{{Web deregi |date=1991 |title=1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş |url=https://www.sehirhafizasi.sakarya.edu.tr/wp-content/uploads/2018/05/1990-n%C3%BCfus-say%C3%ACm%C3%AC.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20200219071932/https://www.sehirhafizasi.sakarya.edu.tr/wp-content/uploads/2018/05/1990-n%C3%BCfus-say%C3%ACm%C3%AC.pdf |archive-date=19 Şubat 2020 |access-date=19 Şubat 2020 |publisher=sehirhafizasi.sakarya.edu.tr |language=Türkçe}}&lt;/ref&gt;
|-
| align=&quot;center&quot; |1985 yil
| align=&quot;right&quot; |563 &lt;ref name=&quot;TÜİK1985&quot;&gt;{{Web deregi |date=1986 |title=1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş |url=https://www.sehirhafizasi.sakarya.edu.tr/wp-content/uploads/2018/05/1985-n%C3%BCfus-say%C3%ACm%C3%AC.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20200219072012/https://www.sehirhafizasi.sakarya.edu.tr/wp-content/uploads/2018/05/1985-n%C3%BCfus-say%C3%ACm%C3%AC.pdf |archive-date=19 Şubat 2020 |access-date=18 Şubat 2020 |publisher=sehirhafizasi.sakarya.edu.tr |language=Türkçe}}&lt;/ref&gt;
|-
| align=&quot;center&quot; |1965 yil
| align=&quot;right&quot; |328 &lt;ref name=&quot;TÜİK1965&quot;&gt;{{Web deregi |date=1968 |title=1965 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş |url=https://kutuphane.tuik.gov.tr/pdf/0015227.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20200218085143/https://kutuphane.tuik.gov.tr/pdf/0015227.pdf |archive-date=18 Şubat 2020 |access-date=18 Şubat 2020 |publisher=kutuphane.tuik.gov.tr |language=Türkçe}}&lt;/ref&gt;
|}

== Derekler ==
{{Derekler}}Úlgi:Potos rayonınıń qala hám awılları

== Derekler ==
{{derekler}}

[[Kategoriya:Koordinatlar Wikimaǵlıwmatlarda]]
[[Kategorıya:Konstitusiyalıq monarxiyalar]]</text>
      <sha1>1ct0dn435twgvh7meurchof9ale0adh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Müstakimler</title>
    <ns>0</ns>
    <id>10558</id>
    <revision>
      <id>125336</id>
      <parentid>110898</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T20:50:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>159.146.12.254</ip>
      </contributor>
      <origin>125336</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="884" sha1="iolovs3svm0qgb6unlpcudqkv9ix6wj" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı}}
'''Müstakimler''' — [[Túrkiya]]nıń Bolu wálayatı Bolu rayonındaǵı awıl. 2010-jılda 98 xalıq jasaǵan&lt;ref&gt;{{Web deregi |title=Population of city, towns and villages - 2010 |url=http://rapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnksdb2=&amp;ENVID=adnksdb2Env&amp;report=idari_yapi_09sonrasi.RDF&amp;p_il1=14&amp;p_yil=2010&amp;p_dil=2&amp;desformat=html |access-date=20 December 2012 |publisher=[[Turkish Statistical Institute]]}}&lt;/ref&gt;. Ol Bolu qalasınan 15&amp;nbsp;km arqa-shıǵısda jaylasqan&lt;ref&gt;{{Web deregi |title=Müstakimler Köyü Haritası Bolu Merkez Bolu |url=https://www.haritatr.com/mustakimler-koyu-haritasi-m23d4 |access-date=2018-11-29 |website=www.haritatr.com |language=tr}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{Derekler}}

[[Kategoriya:Túrkiya qalaları]]
[[Kategoriya:Bolu rayonındaǵı awıllar]]
[[Kategoriya:Túrkiya geografiyasına tiyisli shala maqalalar]]</text>
      <sha1>iolovs3svm0qgb6unlpcudqkv9ix6wj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ekaterina II Alekseevna</title>
    <ns>0</ns>
    <id>10721</id>
    <revision>
      <id>125329</id>
      <parentid>83595</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T14:25:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>159.146.12.254</ip>
      </contributor>
      <origin>125329</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4146" sha1="o8bl2y2l7nwvcrcyuafczwkqbx0ctqc" xml:space="preserve">{{Mámleketlik isker infoqutısı
|atı                     = Ullı Ekaterina II
|negizgi atı                 = {{lang-de|Sophie Auguste Friederike von Anhalt-Zerbst-Dornburg}}
|súwret                  =Profile_portrait_of_Catherine_II_by_Fedor_Rokotov_(1763,_Tretyakov_gallery).jpg
|túsindirme                   = Ulıwmalıq Rossiya imperatorı
|tuwılǵan waqtındaǵı atı = 
|tuwılǵan sánesi = 
|tuwılǵan ornı = [[Shtettin qamalı]], [[Prussiya korolligi]]
|puqaralıǵı =
|ólgen sánesi = 
|ólgen ornı = [[Sankt-Peterburg]], [[Rossiya imperiyası]]
|ákesi = Xristian-Avgust Angalt-Tserbstskiy
|anası = Ioganna-Yelizaveta Golshteyn-Gottorpskaya
|balaları =[[Pavel I]] Petrovich&lt;br /&gt;Anna Petrovna&lt;br /&gt;Aleksey Grigorevich Bobrinskiy
|qolı = SignatureEkaterina II.jpg
}}
'''Ekaterina II Alekseevna''' (1729.21.4 — 1796.6.11) — Rossiya imperatorı (1762—1796). Nemis knyazları áwladınan, negizgi atı Sofiya Frederika Avgusta Angalt-Tserbstskaya. [[1744-jıl]]da Rossiya imperatorı Elizaveta Petrovna baspanasına kelgeninen soń, pravoslav dinine ótken hám Ekaterina Alekseevna atın qabıl qılǵan. [[1745|1745-jılda]] Pyotr III ge nekelengen. Ekaterina II gvardiyashı oficerler járdeminde saray awdarılısın jasaǵan ([[1762|1762-jıl]] 28-iyun) Pyotr III ni qamaqqa aldırıp, 5-iyulda óltirtken hám ózi taxtqa otırǵan. Onıń ischki hám sırtqı siyasatı dvoryanlar mápin qorǵawǵa, krepostnoylıq hám zalım hákimiyattı  kúsheytiwge qaratılǵan [[1775-jıl]]ǵı gubernya reforması, [[1785-jıl]]da dvoryanlarǵa berilgen jeńillikler hám basqa ilajlar dvoryanlar húkimranlıǵın  bekkemlewge xızmet etti. Ekaterina II dáwirinde Pugachyov qozǵolonialańı (1773—1775) bolǵan; rus-túrk urısı (1768—74, 1787—91) nátiyjesinde Rossiya Qara teńizde úzil-kesil bekkemlenip alǵan; Arqa Qara teńiz boyı, [[Qırım]], [[Kuban]] shólleri qosıp alınǵan. Shıǵıs Gruziya Rossiya qaramaǵına qabıl etilgen (1783). [[Ukraina]] hám [[Belorussiya]]nıń bir bólegi Rossiyaǵa qosıp alınǵan. Volter hám basqa francuz aǵartıwshıları menen xat jazısqan. Kóplegen dramalıq, publicistikalıq, ilimiy-ǵalabalıqqa arnalǵan maqalalar avtorı&lt;ref&gt;[[ÓzME]]. Birinshi tom. Tashkent, 2000-jıl&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{derekler}}

== Siltemeler ==
* [https://new.runivers.ru/lib/book4371/53125/ Чечулин Н. Д. Очерки по истории русских финансов в царствование Екатерины II. Спб-1906 г. на сайте Руниверс]
* [https://new.runivers.ru/lib/book4358/ Брикнер А. Г. История Екатерины Второй (в 4 томах)на сайте Руниверс]
* [https://new.runivers.ru/lib/book4351/ Бильбасов Василий Алексеевич. История Екатерины Второй (в 2 томах)на сайте Руниверс]
* [https://rus-shake.ru/original/Catherine/1849/ Екатерина II. Вольное, но слабое переложение из Шакеспира, комедия Вот каково иметь корзину и белье]
* [https://web.archive.org/web/20140519222131/http://ekaterina2.bnd.ru/ Екатерина II Великая. История России екатерининской эпохи]{{Deadlink|date=March 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [http://fershal.narod.ru/Memories/Texts/Ekaterina/Ekaterina.htm Мемуары Екатерины II]
* [https://russia-today.narod.ru/past/gen_app/ekat2.htm Предки императрицы Екатерины II Великой]
* [https://russia.iratta.com/02.php Эпоха правления Екатерины II]
* [http://az.lib.ru/e/ekaterina_w/ Сочинения Екатерины II на сайте Lib.ru: Классика]
* [http://klio.3dn.ru/publ/23-1-0-91 Виноградов В. Б., Нарожный Е. И. Плагиат Екатерины Второй]

{{Authority control}}
{{bio-stub}}

[[Kategoriya:Imperatorlar]]
[[Kategoriya:Rossiya imperatorları]]
[[Kategoriya:Siyasatshılar]]
[[Kategoriya:Rossiya]]</text>
      <sha1>o8bl2y2l7nwvcrcyuafczwkqbx0ctqc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>30-dekabr</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11101</id>
    <revision>
      <id>125338</id>
      <parentid>115352</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T20:59:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>159.146.12.254</ip>
      </contributor>
      <origin>125338</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2171" sha1="r3nprhjrhth5bio8grq089ssdcalloe" xml:space="preserve">{{DekabrKalendarı}}{{US}}

== {{Bayramlar}} ==
{{Seealso|:Kategoriya:30-dekabr bayramları}}

* [[Madagaskar]] mámleketinde Respublika kúni bayramlanbaqta. Bul bayram Madagaskarda [[1975]]-jıldan baslap jıl sayın bayramlanadı. 
* Búgin sonday-aq dúnya mámleketlerinde Sawǵalardı tayarlaw kúni. Sáneni bul kúni belgilewdińde ózgeshe áhimiyeti bar. Bir-eki kún aldın sawǵa satıp alıp, onı hár túrli kóriniste orap tayarlap qoyıwdıńda zawqı basqasha. Álbette sawǵalar jańa jıl bayramı ushın tayarlanadı!
* Dúnya ellerinde Beykn (Bacon) taǵamı kúni belgilenedi. Maǵlıwmat ornında sonı atap ótiw orınlı beykn taǵamı ásirese [[AQSh]] hám [[Kanada]] elleri turǵınlarıń súyikli taǵamı. Al bul kúndi bayramlaw tariyxı [[1997]]-jıldan baslandı. 

== {{Waqıyalar}} ==
{{Seealso|:Kategoriya:30-dekabr waqıyaları}}

* [[1903]] — [[Shikago]]da «Irokez» teatrınan úlken kólemde órt shıǵıp, 600 den aslam adam nabıt boldı, 250 adam jaraqat aldı. Bul waqıya eń úlken tragediya retinde tariyx betlerinen orın aldı. 
* [[1916]] — [[Vengriya]] mámleketi tariyxında áhimiyetli waqıya júz berdi. Yaǵnıy 30-dekabr kúni sońǵı táj (taj) kiygiziw máresimi bolıp ótti. Iláj karol (patsha) Karl IV hám patshayım (koroleva) Zita ushın ótkerildi. Ol tariyxta Karl Franc Iosif atı retinde belgili.
* [[1927]] — [[Rossiya]]da dúnyada birinshi márte sanaatta sintetikalıq kauchuk alındı (islep shıǵarıldı)

== {{Tuwılǵanlar}} ==
{{Seealso|:Kategoriya:30-dekabrde tuwılǵanlar}}

* [[1865]] — [[Rudyard Kipling]], inglis jazıwshısı, Nobel sıylıǵı laureatı (1907). 
* [[1932]] — [[Italiya]]lı dúnyaǵa belgili aktyor, komik rejissyor hám jazıwshı [[Paolo Villadjo]]nıń tuwılǵan kúni. Ol dúnyaǵa belgili &quot;Sinor Robinzon&quot; hám &quot;Fantocci&quot; filmleriniń avtorı.
* [[1982]] — [[Abat Fayzullayev]], ózbek diplomati. 2020-jıldan Ózbekstannıń Avstriyadaǵı elshisi.

== {{Qaytıs bolǵanlar}} ==
{{Seealso|:Kategoriya:30-dekabrde qaytıs bolǵanlar}}

== Qosımsha qarań ==
{{Wikiqoyma}}

== Derekler ==
{{derekler}}

== Siltewler == 
{{Sırtqı siltemeler}}</text>
      <sha1>r3nprhjrhth5bio8grq089ssdcalloe</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ICD-10, B35-B49: Mikozlar</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11401</id>
    <revision>
      <id>125445</id>
      <parentid>78240</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T11:49:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Janabaevazizbek atlı paydalanıwshı [[Mikozlar (Adamlarda zamarriqli kesellikler)]] betin [[ICD-10, B35-B49: Mikozlar]] betine aldınǵı bette baǵdarlawshı silteme qaldırmastan kóshirdi: Qáte atama</comment>
      <origin>78240</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2477" sha1="ej9mbs044jiwcw5viv8frixlmjtpv11" xml:space="preserve">{{Wikify}}

'''Mikoz''' keselliginde patogen zamarriqlar sebepshi bolib keledi. O’lar o’simliklerdin’ en’ apiwayi tu’ri bo’lib, miceliy h’am sporalarg’a iye bolib, adamlarda shash ham onin’ qosindilarina geyde ishki organlardi ziyan keltiriwshi bolib esaplanadi. Patogenli zamarriqlar qo’rshap turg’an do’gerekte ken’ tarxalgan, adewir kontagiozliq penen ayirip turiwshi, adamnan adamg’a, haywanlardan adamg’a ha’m zamarriq elementlerin saqlaytug’in buyimlar menen kontaktta bolganda jug’idi. Mikozlardin’ a’dewir da’rejede ken’ rawajlanib ketiwi makroorganizmnin’ jag’dayina tiyisli (beyimlewshi awiriwdin’ barlig’i, miynet xa’m dem aliwdin’ sanitar-gigienik rejimi). Antibiotiklardin’ ken’ qollaniwi, kortikosteroid ha’m basqa immunosupressiv terapiya, xaliqtin’ uliwma ummunoreaktivlig’i paseyib ketiwi tendenciyasi jag’daylardin’ jiyeleniwi ha’m epidermomikoz, kandidoz ha’m o’lardin’ ken’ tarqalg’an tu’rlerinin’ torpid barisina sebep bo’ladi.

'''Kesellikti kelib shig’ariwshilar (botanikaliq klassifikaciya boyinsha):'''

-	en’ apiwayi tu’rlerdegi zamarriqlar (zigomicetlar);

-	en’ joqarg’i tu’rdegi zamarriqlar (askomicet ha’m dewteromicetlar).

'''Infekciyanin’ rezervuarlari:'''

-	kesel adam (antroponozli mikozlar);

-	kesel haywanlar (zooantroponoz mikozlar);

-	topiraq (geofil mikozlar).

'''Adamlarda u’shirautig’in mikozlardin’ klassifikaciyasi:'''

1. '''Keratomikozlar (juzeki)'''

•	Turli ren’li temirew (kepekleniwshi temirew)

•	Tuyinli trixosporiya (P’yedra)

2. '''Dermatofitiyalar'''

•	Shat epidermofitiyasi

•	Taban epidermofitiyasi

•	Rubrofitiya

•	Trixofitiya - qirma temirew (antroponoz, zoonoz)

•	Mikrosporiya (antroponoz, zoonoz)

•	Favus

3. '''Kandidoz'''

•	Juzeki

•	Ken’ tarqalg’an xronikaliq

•	Visceral

4. '''Shuqir mikozlar'''

•	Kokcidioidoz

•	Gistoplazmoz

•	Xromomikoz

•	Sporotrixoz

•	Aspergillyoz

•	Mukoroz

•	Penicilliyoz

•	Cefalosporioz

•	Kladosporioz

•	Rinosporidioz

•	Mycetoma

•	Blastomikozlar:

-kriptokokkoz;

-arqaamerikaliq blastomikoz;

-qublaamerikaliq blastomikoz;

-keloidli blastomikoz.

5. '''Jalg’an mikozlar'''

•	Eritrazma

•	Qoltiq asti trixomikozi (Pattersonnin’ tugunli trixomikozi)

•	Aktinomikoz

•	Nokardioz
&lt;references group=&quot;Козин В. М. Козина Ю. В. ВГМУ 2020 Дерматовенерология&quot; /&gt;</text>
      <sha1>ej9mbs044jiwcw5viv8frixlmjtpv11</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>.al</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11787</id>
    <revision>
      <id>125368</id>
      <parentid>117074</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T08:04:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>125368</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="433" sha1="gx73ornea8rl57ggps7m1ogquz93dz7" xml:space="preserve">'''.al''' — [[Albaniya]] ushın joqarı dárejeli milliy domen.

== Siltemeler ==
* [https://web.archive.org/web/20080516033747/http://www.iana.org/root-whois/al.htm IANA .al whois maǵlıwmatları]{{ref-en}}
* [http://info.nic.ru/st/12/out_295.shtml?zone=al .al domen zonası haqqında &quot;Domenler tártibi ccTLD hám olarǵa baylanıslı mámleketler menen&quot; RU-CENTER maǵlıwmatları]{{ref-ru}}

{{ccTLD}}

[[Kategoriya:Albaniya]]</text>
      <sha1>gx73ornea8rl57ggps7m1ogquz93dz7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>.ky</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11858</id>
    <revision>
      <id>125431</id>
      <parentid>117172</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T09:53:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>125431</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="594" sha1="swoaxsh1vec7wdncstiaovjqxluwaa0" xml:space="preserve">'''.ky''' — [[Kayman atawları]] ushın joqarı dárejeli milliy domen.

== Ekinshi dárejeli domenler ==
* com.ky
* org.ky
* net.ky
* edu.ky
* gov.ky

== Siltemeler ==
* [https://web.archive.org/web/20060419011449/http://www.iana.org/root-whois/ky.htm IANA .ky whois maǵlıwmatları]
* [https://web.archive.org/web/20051201023333/http://www.nic.ky/ .ky domenine dizimnen ótiw saytı] {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20051201023333/http://www.nic.ky/ |date=2005-12-01 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051201023333/http://www.nic.ky/ |date=2005-12-01}}

{{ccTLD}}</text>
      <sha1>swoaxsh1vec7wdncstiaovjqxluwaa0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>.bs</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11914</id>
    <revision>
      <id>125341</id>
      <parentid>117095</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T21:05:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>159.146.12.254</ip>
      </contributor>
      <origin>125341</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="296" sha1="r609m6u4r36753usinv68vtrje2r239" xml:space="preserve">'''.bs''' — [[Bagama atawları]] ushın joqarı dárejeli milliy domen.

== Siltemeler ==
* [https://web.archive.org/web/20071023155112/http://www.iana.org/root-whois/bs.htm IANA .bs whois maǵlıwmatları]
* [https://web.archive.org/web/20070129165254/http://www.register.bs/ BSNIC]

{{ccTLD}}</text>
      <sha1>r609m6u4r36753usinv68vtrje2r239</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Almaydan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>13482</id>
    <revision>
      <id>125331</id>
      <parentid>109550</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T20:29:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>159.146.12.254</ip>
      </contributor>
      <origin>125331</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2819" sha1="6a19neln07mn8fg0jr5rnjw26m8im9w" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı           = Almaydan 
| negizgi atı                 = awıl
| túri                        = 
| súwret                      =
| gerb                        = 
| bayraq                      = 
| gerb túsindirmesi           = 
| bayraq túsindirmesi         = 
| gerb eni                    = 
| bayraq eni                  = 
|lat_deg= 40|lat_min= 44|lat_sec=41 
 |lon_deg= 72|lon_min= 37|lon_sec=59
| CoordAddon                  = 
| CoordScale                  = 
| mámleket                    = Ózbekstan
| status                      = 
| qaraydı                     = 
| region túri                 = Waláyat
| region                      = Ándijan waláyatı
| kestede region              = 
| rayon túri                  = Rayon
| rayon                       = Jalaqudıq rayonı
| rayon 2                     = 
| rayon 3                     = 
| rayon 4                     = 
| rayon 5                     = 
| kestede rayon               = 
| kestede rayon 2             = 
| kestede rayon 3             = 
| kestede rayon 4             = 
| kestede rayon 5             = 
| jámáát túri                 = 
| jámáát                      = 
| kestede jámáát              = 
| mámleket kartası            = 
| region kartası              = 
| rayon kartası               = 
| mámleket kartası ólshemi    = 
| region kartası ólshemi      = 
| rayon kartası ólshemi       = 
| ishki bóliniwi              = 
| basshı túri                 = 
| basshı                      = 
| dúzilgen waqtı              = 
| dáslepki derekler           = 
| aldınǵı atı                 = 
| aldınǵı atları              = 
| status qashan berilgen      = 
| jer maydanı                 = 
| ıqlımı                      = 
| xalıq sanı                  = 
| sanalǵan jıl                = 
| xalıq tıǵızlıǵı             = 
| aglomeraciya                = 
| milliy quramı               = 
| konfessiyalıq quramı        = 
| rásmiy til                  = 
| rásmiy tiller               = 
| etnoxoronim                 = 
| waqıt zonası                = +5
| DST                         = 
| telefon kodı                = +998
| pochta indeksi              = 
| pochta indeksleri           = 
| avtomobil kodı              = 60
| identifikator túri          = 
| sanlı identifikator         = 
| sayt                        = 
}}
'''Almaydan''' — [[Ózbekstan|Ózbekstan Respublikasınıń]] [[Ándijan wálayatı|Ándijan waláyatına]] qaraslı awıl. [[Jalaqudıq rayonı]] quramına  kiredi&lt;ref&gt;[https://n.ziyouz.com/books/lugatlar/Joy%20nomlari%20qisqacha%20izohli%20lugʻati.pdf Joy nomlari qisqacha izohli lugʻati]&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{Derekler}}

[[Kategoriya:Jalaqudıq rayonı xalıq punktleri]]</text>
      <sha1>6a19neln07mn8fg0jr5rnjw26m8im9w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>25-dekabr</title>
    <ns>0</ns>
    <id>13954</id>
    <revision>
      <id>125337</id>
      <parentid>115318</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T20:53:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>159.146.12.254</ip>
      </contributor>
      <origin>125337</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="869" sha1="fu22zltviqz793hiqdgndv8ma683xkl" xml:space="preserve">{{DekabrKalendarı}}{{US}}
'''25-dekabr''' — [[Grigorian kalendarı|Grigorian]] [[Kalendar|kalendarı]] boyınsha [[jıl]]dıń 359- ([[kabisa jılı]]nda 360-), [[dekabr]] ayınıń 25-[[kún]]i. Bul sáne kirip kelgende jıldıń aqırına shekem 6 kún qaladı.

== {{Bayramlar}} ==
{{Seealso|:Kategoriya:25-dekabr bayramları}}

== {{Waqıyalar}} ==
{{Seealso|:Kategoriya:25-dekabr waqıyaları}}

== {{Tuwılǵanlar}} ==
{{Seealso|:Kategoriya:25-dekabrde tuwılǵanlar}}
* [[1939]] — [[Fariza Ońǵarsınova]], [[Qazaqlar|qazaq]] shayırı, xalıq jazıwshısı, jurnalist.

== {{Qaytıs bolǵanlar}} ==
{{Seealso|:Kategoriya:25-dekabrde qaytıs bolǵanlar}}
* [[1977]] — [[Charlie Chaplin]], angliyalı komik aktyor, rejissyor hám kompozitor.

== Qosımsha qarańız ==
{{Wikiqoyma}}

== Derekler ==
{{derekler}}

== Siltemeler == 
{{Sırtqı siltemeler}}</text>
      <sha1>fu22zltviqz793hiqdgndv8ma683xkl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Qıtay Olimpiada oyınlarında</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17423</id>
    <revision>
      <id>125339</id>
      <parentid>80417</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T21:02:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>159.146.12.254</ip>
      </contributor>
      <origin>125339</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7931" sha1="f310f27tw6sxmz5aqchrwz7ly255ycz" xml:space="preserve">Dáslep 1924-jildan (Jazǵi Olimpia óyinlari) 1976-jilǵa shekem (Qısqı Olimpia óyinlari) [[Qıtay]] [[Respublika|Respublikasi]] (ROC) delegatsiyasi sıpatında Olimpia óyinlarinda qatnasqan.Qıtay birinshi marte Olimpia óyinlarinda Qıtay Xalq Respublikasi (QXR) ati menen qatnasqan.1952-jilda [[Finlyandiya|Finlyandiyaniń]] Xelsinki qalasinda bolip ótken jazǵi óyinlarda olar tekǵana bir ilajda qatnasıw ushin óz waqtinda jetib kelgen.Sol jili Xalqaraliq Olimpiya Sholkemi(XOSH) QXR hám ROC Qıtay Respublikasi)(Qıtay puqaralar urisinan keyin Taywanǵa qashib ketgen) na basekelesıwge ruqsat berdi, biraq ekinshisi narizaliq sipatinda óyindan shigip ketdi.Qıtaydiń siyasiy mártebesi boyınsha kelispewshilikler sebepli XXR 1980-jılda AQShdiń Leyk-Plasid qalasında bolıp ótken Qısqı Olimpiada oyınlarına shekem taǵı Olimpiada oyınlarında qatnaspadi.Olardıń 1952-jıldan keyin Jazǵı Olimpia oyınlarında birinshi kórinisi 1984-jılda Los-Anjelesda (AQSh) bolıp ótken jazǵı Olimpiada oyınları edi.Qıtay Xalıq Respublikası [[Avstraliya|Avstraliyaniń]] [[Melburn]] qalasındaǵı XVI Olimpiada oyınlarına, Italiyanıń Rim qalasındaǵı XVII Olimpiada oyınlarına, Yaponiyanıń Tokıo qalasındaǵı XVIII Olimpiada oyınlarına, Meksikanıń Mexiko qalasındaǵı XIX Olimpiada oyınlarına, XX Olimpiada oyınlarına boykot sholkemlestirdi. Germaniyanıń Myunxendegi Olimpiadası hám Kanadanıń Monrealidaǵi XXI Olimpiada oyınları. Qıtay, sonıń menen birge, SSSRdiń Moskva daǵı XXII Olimpiada oyınların Amerika basshılıǵındaǵı boykot hám basqa mámleketlikler menen birge dawam etip atırǵan Qıtay -Sovet bólınıwı sebepli boykot etdi&lt;ref&gt;https://web.archive.org/web/20200606181553/http://www.china.com.cn/economic/node_7111030.htm&lt;/ref&gt;.  

2022-jıl jaǵdayına qaraǵanda , Qıtay jazǵı Olimpia  oyınlarında bir ret birinshi, úsh ret ekinshi, eki ret úshinshi hám qısqı Olimpiada oyınlarında bir ret úshinshi orındı iyeledi. Qıtay jazǵı Olimpiada oyınlarında 11-shi hám qısqı Olimpia oyınlarında 12-shi qatnasıwı menen Qıtay [[Aziya]]-Okeanıya regionindegi eń tabıslı mámleket bolıp, olardı Olimpiada tariyxındaǵı AQSh, Sovet Birlespesi, Germaniya, Ullı Britaniyadan keyin 5-orındı iyeledi.

Qıtay olipia sholkemi házirgi korinisinde 1979-jilda tan alinǵan.Qıtay puqaralar urısı aldınnan sportshılar Olimpiadada Qıtay Respublikası (ROC) retinde qatnasǵan. ROC 195-jıldan (Jazǵı Olimpiada oyınları ) 1976 -jılǵa shekem (Qısqı Olimpiada oyınları ) qatnasıwdı dawam ettirdi, biraq tek Tayvan atawınan kelgen sportshılardı qorǵaw etdi (eger 1960 -yilǵi Olimpiada oyınlarında ROC futbol jámááti aǵzalarınıń kópshiligi Gonkongerlar edi). Qıtay atınan paydalanıw boyınsha tartıs XXRdiń bıyılǵı jıllar dawamında oyınlardı pútkiley boykot qılıwına alıp keldi.1979-jılda Xalqaraliq Olipia sholkemi ROC terma jamaasi Qıtay Taypeyi deb belgilew haqqinda qarar qabil qildi hám bul XXR diń Olimpia hareketine qosılıwı úshin esik ashti&lt;ref&gt;https://web.archive.org/web/20210817081804/https://bugun.uz/2021/03/31/hitoj-hukumati-pensiya-yoshini-oshirishga-qaror-qildi-mamlakat-aholisi-zhadal-keksajmoqda&lt;/ref&gt;. 

[[Gonkong|Gonkongda]] 1950-jıldan berli bólek Milliy Olimpiada komiteti bar hám 1952-jıldan berli Oyınlarda qatnasıp keledi. Aymaq XXRǵa qaytarılǵannan hám 1997-jılda Gonkong arnawlı basqarıw aymaǵı islengennen keyin, bul tártip dawam etdi hám Gonkong basqa mámleketlerden ǵárezsiz túrde Gonkong, Qıtay atı menen básekelesdi&lt;ref&gt;https://web.archive.org/web/20210817081804/https://bugun.uz/2021/03/31/hitoj-hukumati-pensiya-yoshini-oshirishga-qaror-qildi-mamlakat-aholisi-zhadal-keksajmoqda&lt;/ref&gt;.

Qitoy Xalıq respublikasi eki marte Olimpia óyinlarina mezbonliq qilǵan. Pekin jazǵi hám qısqı Olimpia óyinlarina mezbonliq qilǵan birinshi qala&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.dw.com/en/systematic-doping-of-chinese-athletes-in-olympic-games-revealed-by-former-doctor/a-41065227|bet=Systematic doping of Chinese athletes in Olympic Games revealed by former doctor {{!}} DW {{!}} 21-oktabr 2017-yil|avtor=Welle (http://www.dw.com)|at=Deutsche|til=en-GB|jumıs=DW.COM}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.theguardian.com/sport/2017/oct/23/wada-china-doping-allegations-xue-yinxian|bet=Wada is accused of sitting on mass China doping claims for five years|sáne=23-oktabr 2017-yil|til=en|jumıs=the Guardian}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.insidethegames.biz/articles/1073710/china-to-make-doping-a-criminal-offencechina-to-make-doping-a-criminal-offence-and-warns-athletes-who-test-positive-could-be-sent-to-prison|bet=China to make doping a criminal offence and warns athletes who test positive could be sent to prison|arxivurl=https://web.archive.org/web/20181229161003/https://www.insidethegames.biz/articles/1073710/china-to-make-doping-a-criminal-offencechina-to-make-doping-a-criminal-offence-and-warns-athletes-who-test-positive-could-be-sent-to-prison|arxivsáne=29-dekabr 2018-yil|sáne=|jumıs=www.insidethegames.biz}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-doping-china-idUSKBN1CT09Y}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.si.com/olympics/2017/10/24/chinese-doping-scandal-1980s-1990s-ard-broadcast|bet=Former doctor reveals more than 10,000 Chinese athletes were doping|avtor=Chavez|at=Chris|til=en-us|jumıs=Sports Illustrated}}&lt;/ref&gt;.

Burınǵı Qıtaylıq shıpaker Syue Insyan 2012 hám 2017-jıllardaǵı Olimpiada oyınlarında (hám basqa xalıq aralıq sport jarıslarında ) Qıtaylıq sportshılardıń úzliksiz túrde dopiń tutınıw etkeni haqqında dawa etdi. Onıń atap ótiwinshe, Qıtayda 10 000 dan artıq sportshı Qıtay húkimetiniń sistemalı dopiń programmasında dopiń tutınıw etken hám olar 1980 hám 1990 -jıllarda nátiyjelilikti asırıwshı dárilerdi qabıl etken. Onıń atap ótiwinshe, 1980 hám 1990 -jıllarda Qıtay sportshıları tárepinen qolǵa kiritilgen barlıq xalıq aralıq medallar (da Olimpiada hám basqa xalıq aralıq jarıslarda ) biykar etiliwi kerek. Bul Qıtay húkimetiniń sistemalı dopińǵa baylanıslılıǵın biykarlaw etken hám sportshılar individual túrde dopiń tutınıw etkenin dawa etken aldınǵı bayanatlarına zid bolıp tabıladı. Xalıq aralıq olimpiada komiteti hám Pútkil dunya antidopiń agentligi bul dawalardı hesh qanday juwmaq hám sharalar kórmesten tekserdi.

Qıtay diskvalifikaciyalardan sóń tórt  Olimpiada medalinan mahrum boldi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.worldatlas.com/articles/countries-with-the-most-stripped-olympic-medals.html|bet=Countries With The Most Stripped Olympic Medals|sáne=16-iyun 2021-yil|til=en-US|jumıs=WorldAtlas}}&lt;/ref&gt;.

1949-jılda Qıtay Xalıq Respublikası islengennen keyin XXR birinshi martta, 1952-jılda Finlandiyaning Xelsinki qalasında bolıp ótken jazǵı Olimpiada oyınlarına Olimpiada oyınlarına delegatsiya jiberdi. Kitay delegatsiyasi (sportshılar hám rásmiy shaxslar menen birge) 38 dana er adam hám 2 dana áyelden ibarat edi. Rásmiy jarısta qatnasıw ushın tek júziwshi waqıtında jetip keldi. Futbol jámááti eki joralıq ushırasıwı ótkerdi.Qıtaylıqlar Xelsinkida on kún qalıp, jabılıw dástúrinde qatnastı. Qıtay Respublikası (ROC) jámááti 17-iyul kúni XOQning XXR hám ROK sportshıları hám áyelleri qatnasıwına ruxsat beriw tuwralıǵı sheshimine juwapan oyınlardı tark etdi.Bul Olimpiada háreketindegi &quot; eki Qıtay&quot; kelspewshiliksınıń baslanıwı edi, nátiyjede Chinese Olympic Committee 1958-jıl avgust ayında XOQ quramınan shıqti&lt;ref&gt;https://web.archive.org/web/20210817081804/https://bugun.uz/2021/03/31/hitoj-hukumati-pensiya-yoshini-oshirishga-qaror-qildi-mamlakat-aholisi-zhadal-keksajmoqda&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{derekler|2}}

[[Kategoriya:Sport]]</text>
      <sha1>f310f27tw6sxmz5aqchrwz7ly255ycz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Granitnoye (Abay wálayatı)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18235</id>
    <revision>
      <id>125364</id>
      <parentid>115792</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T07:46:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>125364</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4285" sha1="h0s0awo31sifxgfz7ufu1wojbb18n5f" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı           = Granitnoye 
| negizgi atı                 = Гранитное
| túri                        = Awıl
| súwret                      =
| gerb                        = 
| bayraq                      = 
| gerb túsindirmesi           = 
| bayraq túsindirmesi         = 
| gerb eni                    = 
| bayraq eni                  = 
| lat_dir = | lat_deg = | lat_min = | lat_sec = 
| lon_dir = | lon_deg = | lon_min = | lon_sec = 
| CoordAddon                  = 
| CoordScale                  = 25000
| mámleket                    = Qazaqstan
| status                      = 
| qaraydı                     = 
| region túri                 = 
| region                      =  
| kestede region              = 
| rayon túri                  = 
| rayon                       = 
| rayon 2                     = 
| rayon 3                     = 
| rayon 4                     = 
| rayon 5                     = 
| kestede rayon               = 
| kestede rayon 2             = 
| kestede rayon 3             = 
| kestede rayon 4             = 
| kestede rayon 5             = 
| jámáát túri                 = 
| jámáát                      = 
| kestede jámáát              = 
| mámleket kartası            = 
| region kartası              = 
| rayon kartası               = 
| mámleket kartası ólshemi    = 
| region kartası ólshemi      = 
| rayon kartası ólshemi       = 
| ishki bóliniwi              = 
| basshı túri                 = 
| basshı                      = 
| dúzilgen waqtı              = 
| dáslepki derekler           = 
| aldınǵı atı                 = 
| aldınǵı atları              = 
| status qashan berilgen      = 
| jer maydanı                 = 
| ıqlımı                      = 
| xalıq sanı                  = 298
| sanalǵan jıl                = 2009
| xalıq tıǵızlıǵı             = 
| aglomeraciya                = 
| milliy quramı               = 
| konfessiyalıq quramı        = 
| rásmiy til                  = 
| rásmiy tiller               = 
| etnoxoronim                 = 
| waqıt zonası                = 
| DST                         = 
| telefon kodı                = 
| pochta indeksi              = 
| pochta indeksleri           = 
| avtomobil kodı              = 
| identifikator túri          = 
| sanlı identifikator         = 
| sayt                        = 
}}
'''Granitnoye''' ({{Lang-kk|Гранитное}}) — [[Qazaqstan|Qazaqstannıń]] Abay wálayatındaǵı awıl. [[Semey]] qala hákimshiligi quramına kiredi. Prirechnovo awıl okrugi quramına kiredi. KATO kodı — 632859200&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.kaz.stat.kz/klass_ARKS/DocLib/katonew2.xls|bet=База КАТО|nashriyot=Агентство Республики Казахстан по статистике|arxivurl=https://web.archive.org/web/20131225090415/http://www.kaz.stat.kz/klass_ARKS/DocLib/katonew2.xls|arxivsáne=2013-12-25}}&lt;/ref&gt;.

== Xalqı ==
1999-jılda awıl xalqı 262 adam (129 dana er adam hám 133 dana hayal) edi&lt;ref&gt; {{Web deregi|url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/Население%20рус%201%20том.pdf|bet=Итоги Национальной переписи населения Республики Казахстан 2009 года|nashriyot=Агентство Республики Казахстан по статистике|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/Население%20рус%201%20том.pdf|arxivsáne=2013-05-13}}&lt;/ref&gt;. 2009-jılǵı xalqtı esapqa alıw maǵlıwmatları boyınsha, awılda 298 adam (157 er adam hám 141 hayal) jasaǵan&lt;ref&gt; {{Web deregi|url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/Население%20рус%201%20том.pdf|bet=Итоги Национальной переписи населения Республики Казахстан 2009 года|nashriyot=Агентство Республики Казахстан по статистике|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/Население%20рус%201%20том.pdf|arxivsáne=2013-05-13}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{derekler}}

[[Kategoriya:Semey qala hákimshiliginiń xalq jasaw punktleri]]</text>
      <sha1>h0s0awo31sifxgfz7ufu1wojbb18n5f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Doluçay (Adaklı)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19694</id>
    <revision>
      <id>125335</id>
      <parentid>89308</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T20:47:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>159.146.12.254</ip>
      </contributor>
      <origin>125335</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3240" sha1="iatk5nthnmpufzlgqbgc709pmr7j5xj" xml:space="preserve">{{Xalıq punkti infoqutısı
| qaraqalpaqsha atı           = {{PAGENAMEBASE}}
| negizgi atı                 = 
| túri                        = 
| súwret                      =
| gerb                        = 
| bayraq                      = 
| gerb túsindirmesi           = 
| bayraq túsindirmesi         = 
| gerb eni                    = 
| bayraq eni                  = 
| lat_dir = | lat_deg = | lat_min = | lat_sec = 
| lon_dir = | lon_deg = | lon_min = | lon_sec = 
| CoordAddon                  = 
| CoordScale                  = 
| mámleket                    = Túrkiya
| status                      = 
| qaraydı                     = 
| region túri                 = Wálayat
| region                      = Bingöl
| kestede region              = 
| rayon túri                  = Rayon
| rayon                       = Adaklı
| rayon 2                     = 
| rayon 3                     = 
| rayon 4                     = 
| rayon 5                     = 
| kestede rayon               = 
| kestede rayon 2             = 
| kestede rayon 3             = 
| kestede rayon 4             = 
| kestede rayon 5             = 
| jámáát túri                 = 
| jámáát                      = 
| kestede jámáát              = 
| mámleket kartası            = 
| region kartası              = 
| rayon kartası               = 
| mámleket kartası ólshemi    = 
| region kartası ólshemi      = 
| rayon kartası ólshemi       = 
| ishki bóliniwi              = 
| basshı túri                 = 
| basshı                      = 
| dúzilgen waqtı              = 
| dáslepki derekler           = 
| aldınǵı atı                 = 
| aldınǵı atları              = 
| status qashan berilgen      = 
| jer maydanı                 = 
| ıqlımı                      = 
| xalıq sanı                  = 90
| sanalǵan jıl                = 2021
| xalıq tıǵızlıǵı             = 
| aglomeraciya                = 
| milliy quramı               = 
| konfessiyalıq quramı        = 
| rásmiy til                  = 
| rásmiy tiller               = 
| etnoxoronim                 = 
| waqıt zonası                = 
| DST                         = 
| telefon kodı                = 
| pochta indeksi              = 
| pochta indeksleri           = 
| avtomobil kodı              = 
| identifikator túri          = 
| sanlı identifikator         = 
| sayt                        = 
}}
'''Doluçay''' — [[Túrkiya|Túrkiyanıń]] Bingol wálayatı Adaklı rayonına qaraslı awıl&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.e-icisleri.gov.tr/Anasayfa/MulkiIdariBolumleri.aspx|bet=Türkiye Mülki İdare Bölümleri Envanteri|til=tr|jumıs=T.C. İçişleri Bakanlığı|qaralǵan sáne=19 December 2022}}&lt;/ref&gt;. Awılda xormek qáwiminiń kurdları jasap, xalıq sanı 2021-jılda 90 adamdı quraǵan&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.tuik.gov.tr/indir/duyuru/favori_raporlar.xlsx|bet=Address-based population registration system (ADNKS) results dated 31 December 2021|format=XLS|til=tr|baspaxana=[[TÜİK]]|qaralǵan sáne=30 January 2023}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{Derekler}}

{{Túrkiya-geo-stub}}

[[Kategoriya:Túrkiya xalıq punktleri]]
[[Kategoriya:Adaklı rayonındaǵı awıllar]]</text>
      <sha1>iatk5nthnmpufzlgqbgc709pmr7j5xj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Jekpe-jek óneri</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21034</id>
    <revision>
      <id>125343</id>
      <parentid>120997</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T21:14:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>159.146.12.254</ip>
      </contributor>
      <origin>125343</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13344" sha1="330044eem5domqtmses48crnl3n3rst" xml:space="preserve">'''Jekpe-jek óneri''' ''([[Inglis tili|ingl]]. Martial arts)'' — bul bir qatar sebepler ushın ámelge asırılatuǵın birge-bir shıǵıw [[jawıngerlik]] sistemaları hám dástúrleri, mısalı: ózin qorǵaw; jarıslar; fizikalıq, ruwxıy hám ruwxıy rawajlanıw; kórsetiw óneri&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.britannica.com/sports/martial-art|bet=martial art {{!}} Definition, History, Types, &amp; Facts|til=en|jumıs=Encyclopedia Britannica|qaralǵan sáne=13 January 2020}}&lt;/ref&gt;.

== Etimologiyası ==
[[Fayl:Martial_arts_-_Fragrant_Hills.JPG|nobaý|[[Pekin]] qalasındaǵı Xosh iyisli tóbeler parkinde Chen stilindegi Tayсziсyuan sabaǵı]]
«Martial arts» sózi [[Qıtay tili|qıtay]]-[[Yapon tili|yapon]] sóziniń ([[Yapon tili|yaponsha]]: 武芸, latın háriplerinde: bu-gei, [[Qıtay tili|qıtaysha]]: 武藝) tikkeley inglis tiline awdarması bolıp tabıladı. Sózbe-sóz bul «jekpe-jek&quot; hám óner» degen mánisti ańlatadı.

Pol Bowmannıń pikirine qaraǵanda, «jekpe-jek óneri» termini 1960-1970-jıllar aralıǵında kópshilik mádeniyatı tárepinen keń qollanıwǵa engizilgen, ásirese 1970-jıllardıń basındaǵı «chopsoki» tolqını dáwirinde Gonkong jekpe-jek filmleri (eń ataqlısı [[Bryus Li|Bryus Lidiń]] filmleri) arqalı&lt;ref&gt;{{Cite book|last1=Bowman|first1=Paul|title=The Invention of Martial Arts: Popular Culture Between Asia and America|date=2021|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-19-754033-6|url=https://books.google.com/books?id=p-MJEAAAQBAJ}}&lt;/ref&gt;.

Djon Klementstiń aytıwı boyınsha, «jekpe-jek óneri» termini ózi [[Latın tili|latın tilindegi]] «Marstıń ónerleri» degen mánisti ańlatatuǵın gónergen sózden kelip shıqqan, Mars — urıs qudayı bolıp, bul termin 1550-jıllardan baslap-aq [[Evropa]] urıs sistemaların (Evropa jekpe-jek óneri) táriyiplew ushın qollanılǵan&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Clements|first=John|date=January 2006|title=A Short Introduction to Historical European Martial Arts|url=http://meibukanmagazine.org/Downloads/MMSpecialEdition1.pdf|journal=Meibukan Magazine|issue=Special Edition No. 1|pages=2–4|access-date=21 December 2012}}&lt;/ref&gt;.

«Jekpe-jek ilimi» yamasa «jekpe-jek ilimleri» termini 1970-jıllarǵa shekem [[Shıǵıs Aziya]] jawıngerlik ónerlerin (Aziya jekpe-jek óneri) táriyiplew ushın keń qollanılǵan, sonday-aq sol waqıtqa shekem qıtay jekpe-jek ónerin táriyiplew ushın «qıtay boks» termini de qollanılǵan&lt;ref&gt;{{Cite news|last1=Lewis|first1=Dan|title=Newest Movie Craze: Chinese Agents|url=https://newspaperarchive.com/lima-news-apr-22-1973-p-30/|access-date=15 April 2022|work=[[Lima News]]|date=22 April 1973|page=30|quote=First there were &quot;spaghetti westerns&quot; made in Italy, and then the Spanish got into the act and they became &quot;gaspacho westerns.&quot; &lt;br&gt; Now, there's going to be an invasion of &quot;chow mein spies.&quot; It's the newest rage, the superhero Chinese agent, who takes on 84 adversaries at one time and pounds them into the ground — without a dangerous weapon, except his hands and his feet. &lt;br&gt; They're coming here under the label of &quot;martial sciences,&quot; an umbrella label that takes in all of the oriental arts of self-defense, such as karate, jujitso, kung fu and so on. &lt;br&gt; They're made in Hong Kong and the biggest hero of them all at the moment, surely the biggest box-office attraction there, is a face pretty familiar to American television audiences. Remember Bruce Lee, the swift, agile oriental chauffeur in &quot;The Green Hornet&quot;? &lt;br&gt; (...) Lee already has starred in three Chinese boxer (another label) pictures and there are several dozen others available to the international market. They reportedly are sweeping the European market and have just started to infiltrate the American scene. &lt;br&gt; Warner Brothers has just released one called &quot;The Five Fingers of Death&quot; and, with Fred Weintraub as producer, is now involved in the first American-Chinese production of a martial-science picture, a film that stars Bruce (Kato) Lee.}}&lt;/ref&gt;.

Ayırım avtorlar kóp jekpe-jek ónerleriniń kásiplik jawıngerler tárepinen dóretilmegeni yamasa qollanılmaǵanı sebepli, «jekpe-jek óneri» termininen góre «'''jawıngerlik óneri»''' yamasa «'''jawıngerlik sistemaları»''' terminlerin qollanıw orınlıraq bolar edi dep esaplaydı&lt;ref&gt;{{Cite book|author=[[Donn F. Draeger]] and P'ng Chye Khim|title=Shaolin Lohan Kung-fu|year=1979|publisher=Tuttle Publishing}}&lt;/ref&gt;.

==== XX ásir (1914-1989) ====
[[Fayl:The_age_of_18_Bruce_Lee_and_Ye_Wen.jpg|nobaý|[[Bryus Li]] (ońda) hám onıń ustazı Ip Man (shepte)]]
Xalıqaralıq Boks Assoсiaсiyası 1920-jılı qurılǵan. Dúnya qılıshlasıw chempionatları 1921-jıldan baslap ótkerilip kiyatır

Batıstıń Aziyaǵa tásiri kúsheyip atırǵan waqıtta, [[Ekinshi jáhán urısı]] hám Koreya urısı dáwirinde kóplegen áskeriy xızmetkerler [[Qıtay]], [[Yaponiya]] hám [[Qubla Koreya|Qubla Koreyada]] bolıp, jergilikli urıs stilleri menen tanıstı. Djiu-djitsu, [[dzyudo]] hám karate 1950-1960-jıllardan baslap kópshilik arasında keń tarqaldı. Aziya hám [[Gollivud]] jekpe-jek filmleriniń tásiri sebepli, házirgi zaman amerikalıq jekpe-jek ónerleriniń kópshiligi ya Aziyadan kelip shıqqan ya bolmasa Aziyanıń tásirine ushıraǵan&lt;ref&gt;{{Cite news|title=The Martial Arts as Moneymakers|newspaper=The New York Times|date=28 August 1988|url=https://www.nytimes.com/1988/08/28/business/the-martial-arts-as-moneymakers.html?scp=84&amp;sq=chuck%20norris&amp;st=cse|access-date=4 December 2010|first=David|last=Berreby}}&lt;/ref&gt;. «Kikboksing» termini yapon boks promouteri Osamu Noguchi tárepinen 1950-jılları ol dóretken muay-tay hám karateniń bir túri ushın oylap tabılǵan. Amerika kikboksingi 1970-jıllarda [[boks]] hám karateniń birlesiwi sıpatında rawajlandı. [[Taekwando|Taekvondo]] 1950-jıllarda Koreya urısı dáwirinde rawajlanǵan.

1960-jıllardıń aqırı hám 1970-jıllarda jekpe-jek sheberi Bryus Lidiń tásirinde qıtay jekpe-jek ónerlerine medianıń qızıǵıwshılıǵı arttı. [[Bryus Li]] qıtay jekpe-jek ónerlerin batıslılarǵa ashıq túrde úyretken dáslepki ustazlardıń biri sıpatında tán alınadı&lt;ref name=&quot;absolutedefense.net&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://absolutedefense.net/html/jeet_kune_do.html|bet=Jeet Kune Do|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140717143650/http://absolutedefense.net/html/jeet_kune_do.html|arxivsáne=17 July 2014|baspaxana=absolutedefense.net|qaralǵan sáne=27 May 2014}}&lt;/ref&gt;. Dúnya Dzyudo chempionatları 1956-jıldan baslap ótkerilip kiyatır, Jazǵı Olimpiada oyınlarına Dzyudo 1964-jılı kirgizilgen. Karate boyınsha dúnya chempionatları 1970-jılı baslanǵan.

1970-jıllarda [[Gonkong]] kino ónerindegi «kung-fu tolqını», ásirese Bryus Lidiń filmleri, jekpe-jek ónerin dúnya júzi mádeniyatında keń tarqalıwına alıp keldi. 1980-jıllarda islengen bir qatar kópshilik filmler de batıs mádeniyatında jekpe-jek óneri haqqındaǵı túsinikke úlken úles qostı. Bularǵa «Karate bala» (1984) hám «Qanlı sport» (1988) filmleri kiredi. Bul dáwirde [[Jan-Klod Van Damm]] hám Chak Norris sıyaqlı jekpe-jek óneri tájiriybesine iye [[Gollivud]] ekshn juldızları payda boldı.

==== 1990-jıldan házirge shekem ====
1993-jılı Yaponiyada birinshi Pankreys jarısı ótkerildi. 1980-jıllarda Seydokaykan karatesi tiykarında K-1 kikboksing qaǵıydaları engizildi.

1990-jıllar dawamında braziliyalı djiu-djitsu keń tarqaldı hám UFC hám PRIDE sıyaqlı aralas jekpe-jek (MMA) jarıslarında nátiyjeli ekenligin dálilledi&lt;ref name=&quot;UNCstyles&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.ufc.com/index.cfm?fa=LearnUFC.Styles|bet=fighting art used in the UFC|arxivurl=https://web.archive.org/web/20100523232346/http://www.ufc.com/index.cfm?fa=LearnUFC.Styles|arxivsáne=23 May 2010|jumıs=UFC.com|qaralǵan sáne=7 November 2010}}&lt;/ref&gt;.
[[Fayl:EU_MMA_Championship_2021,_Kazan,_Russia_4.jpg|solğa|nobaý|250x250 nükte|Aralas jekpe-jekten [[Rossiya]] chempionatı, 2021 jıl]]
[[Jackie Chan|Djeki Chan]] hám [[Bryus Li]] úlken kino juldızlarına aylanǵan kórnekli jekpe-jek sheberleri edi. Olardıń ataqlılıǵı hám mediadaǵı qatnası XX ásirdiń aqırı hám XXI ásirdiń basınan baslap batıs dúnyasında qıtay jekpe-jek ónerlerin en jayıwda aldıńǵı orında turdı&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Shu|first=Yuan|date=2003|title=Reading the Kung Fu Film in an American Context: From Bruce Lee to Jackie Chan|url=http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/01956050309603666|journal=Journal of Popular Film and Television|language=en|volume=31|issue=2|pages=50–59|doi=10.1080/01956050309603666|issn=0195-6051}}&lt;/ref&gt;.

Orta ásir hám Renessans dáwiriniń urıs qollanbaları kóbirek tabılıwı menen, Tariyxıy Evropa Jekpe-jek Óneri hám basqa da Batıs Jekpe-jek ónerlerin ámelde qollanıw Qurama Shtatlar hám Evropa boylap barǵan sayın kóbeyip barmaqta.

2011-jıldıń 29-noyabrinde [[YuNESKO|YUNESKO]] Tekkyondı óziniń Insaniyat Materiallıq Emes Mádeniy Miyrası Dizimine kirgizdi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.unesco.org/culture/ich/en/RL/00452|bet=UNESCO Culture Sector — Intangible Heritage — 2003 Convention|jumıs=UNESCO.org}}&lt;/ref&gt;.

=== Qayta tikleniw ===
[[Britaniya Hindstanı|Hindistanda britan basqarıwı]] dáwirinde kóplegen hind jekpe-jek óneri túrleri kolonial hákimiyat tárepinen qadaǵan etildi, bul olardıń ataqlılıǵınıń tómenlewine alıp keldi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://armchairlounge.com/reviving-lost-martial-arts-of-india/|bet=Reviving the Lost Martial Arts of India|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180821232513/http://armchairlounge.com/reviving-lost-martial-arts-of-india/|arxivsáne=21 August 2018|avtor=Tandon|at=Nikita|jumıs=The Armchair Lounge|qaralǵan sáne=1 March 2016}}&lt;/ref&gt;. Kalari-payattu sıyaqlı ayırımları jasırın túrde shınıǵıw arqalı bul tómenlewge qarsı tura aldı. Silambam sıyaqlı basqa hind jekpe-jek ónerleri Hindistanda keń tarqalmaǵan bolsa da, [[Indoneziya]] hám [[Malayziya]] sıyaqlı hind mádeniyatı tarqalǵan basqa ellerde dawam etip kelmekte. Mardxani Kxel hám Payka Akxada sıyaqlı kóplegen basqa hind jekpe-jek ónerleri sheberlerdiń ónerdi jasırın túrde shınıǵıwı yamasa kolonial hákimiyatqa bunı oyınnıń bir túri dep aytıwı arqalı saqlanıp qaldı. Kóplegen aymaqlıq hind jekpe-jek óneri túrleri umıtılıp baratırǵan bolsa da, Gatka hám Kalari-payattu sıyaqlı jekpe-jek ónerleri áste-aqırın qayta tiklenbekte&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.varmam.org/articles/HistoryOfVarmaKalai.php|bet=History of Varmakalai|avtor=Manoharan|at=Suresh K|jumıs=www.varmam.org|qaralǵan sáne=1 March 2016}}&lt;/ref&gt;.

=== Jekpe-jek sportı ===
[[Fayl:050907-M-7747B-002-Judo.jpg|solğa|nobaý|Bir qansha jekpe-jek túrleri, máselen [[dzyudo]], Olimpiada sport túrleri bolıp esaplanadı.]]
Jekpe-jek ónerleri sportqa aylanǵan, qashan sparring formaları jarıs túrine ótkende, óziniń dáslepki jawıngerlik maqsetinen ajıralıp, óz aldına sport túrine aylanǵan, mısalı batıs qılıshlasıw sıyaqlı. [[Jazǵı Olimpiada oyınları|Jazǵı Olimpiada oyınlarına]] [[dzyudo]], [[Taekwando|taekvondo]], batıs sadaq atıw, boks, nayza ılaqtırıw, gúres hám qılıshlasıw sıyaqlı túrler kiredi, al [[Qıtay]] ushuı jaqında qosılıwǵa talaban boldı, biraq ámelge aspadı, degen menen dúnya júzi boyınsha turnirlerde belsendi qatnasıp atır. Kikboksing hám [[Braziliya]] djiu-djitsu sıyaqlı ayırım túrlerdiń shuǵıllanıwshıları kóbinese sport jarısları ushın shınıǵadı, al aykido sıyaqlı basqa túrlerdiń shuǵıllanıwshıları bunday jarıslardı ulıwma maqullamaydı. Ayırım mektepler jarıslar jaqsıraq hám nátiyjelirek shuǵıllanıwshılardı jetilistiredi hám jaqsı sportshılıq ruwxın qáliplestiredi dep esaplaydı. Basqaları bolsa, jarıs qaǵıydaları jekpe-jek ónerleriniń jawıngerlik nátiyjeliligin tómenletken yamasa belgili bir ádep-ikramlılıq qásiyetlerdi rawajlandırıwdan góre jeńimpazlıq kubokların utıp alıwǵa tiykarlanǵan shınıǵıwlardı xoshlametleydi dep esaplaydı.

«Qaysı jekpe-jek óneri eń jaqsı?» degen soraw kóp qaǵıydasız, hár qıylı jekpe-jek stillerine qatnasıwǵa múmkinshilik beretuǵın stiller aralıq jarıslarǵa alıp keldi. Bul [[Braziliya|Braziliyanıń]] Vale tudo dástúrinen ilham alǵan [[Amerika Qurama Shtatları|AQShtaǵı]] birinshi Ultimate Fighting Championship turniriniń (keyin UFC 1: The Beginning dep qayta atalǵan) payda bolıwına sebep boldı hám basqa da az qaǵıydalı jarıslar, ásirese [[Yaponiya|Yaponiyanıń]] Shooto hám Pancrase sıyaqlı jarısları menen birge Aralas jekpe-jek ónerleri (MMA) dep atalǵan jekpe-jek sportına aylandı.

Ayırım jekpe-jek óneri shuǵıllanıwshıları sparring emes jarıslarda, máselen sındırıw yamasa pumse, kata hám aka sıyaqlı texnikalardıń xoreografiyalıq dizbeklerinde, ya bolmasa triking sıyaqlı oyın tásirine ushıraǵan jekpe-jek ónerleriniń zamanagóy variantlarında básekilesedi&lt;ref name=&quot;Mastering Yang Style Taijiquan&quot;&gt;{{Cite book|title=Mastering Yang Style Taijiquan}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{Derekler}}

[[Kategoriya:Sport túrleri]]</text>
      <sha1>330044eem5domqtmses48crnl3n3rst</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Informaciyalıq sistema</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21072</id>
    <revision>
      <id>125350</id>
      <parentid>120950</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T21:31:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>125350</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="41664" sha1="a0q7u4ipzqhiiisqsmlij1r0r3b7rrk" xml:space="preserve">
'''Informaciyalıq sistema''' ''(IS, [[Inglis tili|ingl]]. information system)'' — bul [[Informaciya túsinigi|informaciyanı]] jıynaw, qayta islew, saqlaw hám tarqatıw ushın arnalǵan formal, sociotexnikalıq, shólkemlestiriwshi sistema.&lt;ref&gt;{{Cite book|last1=Piccoli|first1=Gabriele|last2=Pigni|first2=Federico|title=Information systems for managers: with cases|publisher=Prospect Press|isbn=978-1-943153-50-3|pages=28|edition=4.0|url=https://prospectpressvt.com/titles/piccoli-information-systems-for-managers/|date=July 2018}}&lt;/ref&gt; Sociotexnikalıq kóz-qarastan, informaciyalıq sistemalar tórt komponentten ibarat: wazıypa, adamlar, struktura (yamasa roller) hám texnologiya.&lt;ref name=&quot;Ohara et al.&quot;&gt;{{Cite journal|last1=O'Hara|first1=Margaret|last2=Watson|first2=Richard|title=Managing the three levels of change|date=1999|url=https://www.researchgate.net/publication/220630523|access-date=25 November 2018}}&lt;/ref&gt; Informaciyalıq sistemalar — bul [[Maǵlıwmat|maǵlıwmatlardı]] jıynaw, saqlaw hám qayta islew komponentleriniń birlespesi bolıp, sheshim qabıl etiwdi jeńillestiriw ushın maǵlıwmatlardı qayta isleytuǵın [[cifrlı]] ónimlerden hám informaciya beriw hám [[Bilim|bilimge]] úles qosıw ushın paydalanılatuǵın maǵlıwmatlardan ibarat. 

'''Kompyuter informaciya sisteması''' — adamlar hám [[Kompyuter|kompyuterlerden]] ibarat sistema bolıp, olar [[Informaciya túsinigi|informaciyanı]] qayta isleydi yamasa túsinedi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.businessdictionary.com/definition/information-system.html|bet=information system|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200811225424/http://www.businessdictionary.com/definition/information-system.html|arxivsáne=2020-08-11|jumıs=BusinessDictionary.com|qaralǵan sáne=2014-09-21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://pespmc1.vub.ac.be/ASC/INFORM_SYSTE.html|bet=Information Systems|jumıs=Principia Cybernetica Web}}&lt;/ref&gt; Bul termin geyde ápiwayı túrde [[Programmalıq támiynat|programmalıq támiynattı]] ornatılǵan kompyuter sistemasın ańlatıw ushın da qollanıladı.

&quot;Informaciyalıq sistema&quot; — bul sonday-aq [[maǵlıwmat]] hám adamlar menen shólkemler [[Maǵlıwmatlar jıynaǵı|maǵlıwmatlardı jıynaw]], filtrlew, qayta islew, jaratıw hám tarqatıw ushın paydalanatuǵın kompyuter quralları menen programmalıq táminiynattıń qosımsha tarmaqları haqqındaǵı sistemalardı úyreniwshi akademiyalıq taraw.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cityu.edu/information-technology-vs-information-systems/|bet=Information Technology vs Information Systems: What's The Difference?|sáne=2020-01-16|til=en-US|jumıs=CityU of Seattle|qaralǵan sáne=2021-11-13}}&lt;/ref&gt; Informaciya sistemasınıń anıq shegaraları, paydalanıwshıları, [[Processor|processorları]], saqlaw quralları, kiris-shıǵıs maǵlıwmatları hám joqarıda aytılǵan baylanıs tarmaqlarınıń bolıwına ayrıqsha itibar qaratıladı.

Kóplegen shólkemlerde informaciyalıq sistemalar hám maǵlıwmatlardı qayta islew ushın juwapker bólim yamasa birlik &quot;'''informaciya xızmetleri'''&quot; dep ataladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.techopedia.com/definition/1027/information-systems-or-information-services-is|bet=What is Information Systems or Information Services (IS)?|jumıs=Definition from Techopedia|qaralǵan sáne=6 March 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://whatis.techtarget.com/definition/IS-information-system-or-information-services|bet=What is IS (information system or information services)?|jumıs=WhatIs.com|qaralǵan sáne=6 March 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.directory.gov.au/portfolios/agriculture-water-and-environment/department-agriculture-water-and-environment/enabling-services-group/information-services|bet=Information Services|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220327213354/https://www.directory.gov.au/portfolios/agriculture-water-and-environment/department-agriculture-water-and-environment/enabling-services-group/information-services|arxivsáne=27 March 2022|sáne=2 June 2017|jumıs=Directory|baspaxana=[[Australian Government]]|qaralǵan sáne=6 March 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.ramseycounty.us/your-government/departments/information-and-public-records/information-services|bet=Information Services|sáne=12 September 2015|jumıs=Ramsey County|qaralǵan sáne=6 March 2021}}&lt;/ref&gt;

Hár qanday arnawlı informaciyalıq sistema operaciyalardı, basqarıwdı hám sheshim qabıllawdı qollap-quwatlawǵa baǵdarlanǵan.&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=The first phase of creating a standardised international innovative technological implementation framework/Software application|url=http://www.inderscience.com/info/inarticle.php?artid=55312|access-date=2015-11-02}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.sei.cmu.edu/publications/documents/03.reports/03tr002/03tr002glossary.html|bet=SEI Report, &quot;Glossary&quot;|arxivurl=https://web.archive.org/web/20070903115947/http://www.sei.cmu.edu/publications/documents/03.reports/03tr002/03tr002glossary.html|arxivsáne=September 3, 2007|qaralǵan sáne=2013-04-02}}&lt;/ref&gt; Informaciyalıq sistema — bul shólkemniń paydalanatuǵın informaciyalıq-kommunikaciyalıq texnologiyaları (IKT), sonday-aq adamlardıń biznes processlerin qollap-quwatlaw ushın bul texnologiya menen óz-ara tásir etiw usılları.

Ayırım avtorlar informaciyalıq sistemalar, [[Kompyuter|kompyuter sistemaları]] hám biznes processleri arasında anıq ayırmashılıq qoyadı. Informaciyalıq sistemalar ádette IKT komponentin óz ishine aladı, biraq tek ǵana IKT menen sheklenbeydi, kerisinshe [[Informaciyalıq texnologiya|informaciyalıq texnologiyalardı]] aqırǵı paydalanıwǵa itibar qaratadı. Informaciyalıq sistemalar biznes processlerinen de ózgeshe. Informaciyalıq sistemalar biznes processleriniń orınlanıwın qadaǵalawǵa járdem beredi.

Alterdiń&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=Work System Theory: Overview of Core Concepts, Extensions, and Challenges for the Future|url=https://repository.usfca.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1034&amp;context=at}}&lt;/ref&gt; pikirinshe, informaciyalıq sistemanı arnawlı jumıs sisteması sıpatında qarawdıń óz artıqmashlıqları bar. Jumıs sisteması — bul adamlar yamasa mashinalar klientler ushın belgili ónimler yamasa xızmetlerdi islep shıǵarıw ushın resurslardan paydalanıp processler hám háreketlerdi ámelge asıratuǵın sistema. Informaciyalıq sistema — bul háreketler informaciyanı jazıp alıw, jiberiw, saqlaw, alıw, qayta islew hám kórsetiwge arnalǵan jumıs sisteması.

Usılayınsha, informaciyalıq sistemalar bir tárepten maǵlıwmatlar sistemaları menen, ekinshi tárepten háreket sistemaları menen óz-ara baylanıslı.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Bacon|first1=C. James|last2=Fitzgerald|first2=Brian|date=2001-04-01|title=A systemic framework for the field of information systems|url=https://doi.org/10.1145/506732.506738|journal=ACM SIGMIS Database: The DATABASE for Advances in Information Systems|volume=32|issue=2|pages=46–67|doi=10.1145/506732.506738|issn=0095-0033}}&lt;/ref&gt; Informaciyalıq sistema — bul maǵlıwmatlar sociallıq estelik sıpatında kórsetiletuǵın hám qayta islenetuǵın [[kommunikaciya]] sistemasınıń bir túri. Informaciya sistema adamnıń sheshim qabıl etiwi hám háreketin qollaytuǵın yarım-formal til sıpatında da qarawǵa boladı.

Informaciyalıq sistemalar shólkemlik informatikanıń tiykarǵı izertlew obyekti bolıp tabıladı.

== Ulıwma kóz-qaras ==
Silver hám basqalar (1995) [[programmalıq támiynat]], [[apparatlıq támiynat]], [[Maǵlıwmat|maǵlıwmatlar]], adamlar hám proceduralardı óz ishine alatuǵın informaciyalıq sistemalar haqqında eki kóz-qarastı usındı.&lt;ref&gt;{{Cite journal|author=Marc S. Silver, M. Lynne Markus, [[Cynthia Mathis Beath]]|title=The Information Technology Interactive Model: A Foundation for the MBA Core Course|journal=MIS Quarterly|date=Sep 1995|pages=361–390|url=http://misq.org/the-information-technology-interaction-model-a-foundation-for-the-mba-core-course.html?SID=k2fh85s9nd5a2ne85qh5a3art7}}&lt;/ref&gt;

[[Kompyuter|Kompyuter texnikası]] boyınsha Associaciya &quot;Informaciyalıq sistemalar boyınsha qánigeler biznes hám basqa kárxanalardıń informaciyalıq talapların qanaatlandırıw ushın [[Informaciyalıq texnologiya|informaciyalıq texnologiya]] sheshimlerin hám biznes processlerin birlestiriwge baǵdarlanǵan&quot; dep anıqlama beredi.

Hár qıylı informaciyalıq sistemalar bar: tranzakciyalardı qayta islew sistemaları, sheshim qabıllawdı qollap-quwatlaw sistemaları, bilimlerdi basqarıw sistemaları, oqıtıwdı basqarıw sistemaları, [[maǵlıwmatlar bazasın basqarıw sistemaları]] hám ofis informaciyalıq sistemaları. Kópshilik informaciyalıq sistemalar ushın [[Informaciyalıq texnologiya|informaciyalıq texnologiyalar]] áhmiyetli bolıp, olar ádette adamlarǵa adam miyiniń jaqsı isley almaytuǵın tapsırmalardı orınlawǵa járdem beriw ushın jobalastırılǵan, mısalı: úlken kólemdegi maǵlıwmatlardı qayta islew, quramalı esaplawlardı orınlaw hám bir waqıttıń ózinde bir neshe processlerdi basqarıw.

[[Informaciyalıq texnologiya|Informaciyalıq texnologiyalar]] basqarıwshılar ushın júdá áhmiyetli hám beyimleskish resurs bolıp tabıladı. Kóplegen kompaniyalar bas atqarıwshı direktor (CEO), bas finans direktorı (CFO), operaciyalıq bas direktor (COO) hám bas texnikalıq direktor (CTO) menen birge basqarıw keńesinde otıratuǵın bas informaciya direktorı (CIO) lawazımın dúzgen. CTO sonday-aq CIO xızmetin atqarıwı múmkin hám kerisinshe. Bas [[Informaсiya qáwipsizligi|informaciyalıq qáwipsizlik]] direktorı (CISO) informaciya qáwipsizligin basqarıwǵa itibar qaratadı.

=== Altı komponent ===
Informaciya sistemasın payda etiw ushın altı komponent biriktiriliwi kerek:&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Stair|first=Ralph|url=https://www.worldcat.org/oclc/1305839544|title=Principles of Information Systems|date=2020|publisher=Cengage|others=George Reynolds|isbn=978-0-357-11252-6|edition=14th|location=Mason, OH|oclc=1305839544}}&lt;/ref&gt;

# ''[[Apparatlıq támiynat]] (Hardware)'': Apparatlıq támiynat termini mashina hám úskenelerdi ańlatadı. Zamanagóy informaciya sistemasında, bul kategoriyaǵa kompyuterdiń ózi hám onıń barlıq qosımsha úskeneleri kiredi. Qosımsha úskenelerge kiris hám shıǵıs quralları, saqlaw quralları hám baylanıs quralları kiredi. Kompyuterge shekemgi informaciya sistemalarında, apparatlıq támiynatqa esap kitapları hám sıya kiredi.
# ''[[Programmalıq támiynat]] (Software)'': Programmalıq támiynat termini [[Kompyuter programması|kompyuter programmaların]] hám olardı qollap-quwatlaytuǵın qollanbalardı (eger bar bolsa) óz ishine aladı. Kompyuter programmaları — bul maǵlıwmatlardan paydalı informaciya islep shıǵarıw ushın sistemanıń [[apparatlıq támiynat]] bólimlerindegi sxemalardı belgili bir usılda islewge baǵdarlaytuǵın mashina oqıy alatuǵın kórsetpeler. Programmalar ulıwma alǵanda kiris/shıǵıs qurallarında, kóbinese disk yamasa lentada saqlanadı. Kompyuterge shekemgi informaciya sistemaları ushın &quot;[[programmalıq támiynat]]&quot; [[Apparatlıq támiynat|apparatlıq támiynattıń]] paydalanıwǵa tayarlanıwın (mısalı, esap kitabındaǵı baǵana atamaları) hám olardı paydalanıw boyınsha kórsetpelerdi (kartochkalıq katalog ushın qollanba) óz ishine alǵan.
# ''[[Maǵlıwmat]]'': Maǵlıwmat — bul sistemalar tárepinen paydalı informaciya alıw ushın qollanılatuǵın faktler. Házirgi zaman informaciyalıq sistemalarda maǵlıwmatlar kompyuterge kerek bolǵanǵa shekem diskte yamasa lentada mashina oqıy alatuǵın formatta saqlanadı. Kompyuterge shekemgi informaciyalıq sistemalarda maǵlıwmatlar adam oqıy alatuǵın formatta saqlanǵan.
# ''Proceduralar'': Proceduralar — bul informaciyalıq sistemanıń jumısın basqaratuǵın qaǵıydalar. &quot;Proceduralardıń adamlar ushın áhmiyeti, programmalıq támiynattıń apparatlıq támiynatı ushın áhmiyeti sıyaqlı&quot; degen salıstırıw proceduralardıń sistemadaǵı ornın kórsetiw ushın jiyi qollanıladı.
# ''Adamlar'': Hár bir sistema paydalı bolıwı ushın adamlarǵa mútáj. Kóbinese sistemanıń eń itibardan tıs qalǵan elementi — bul adamlar, biraq olar informaciyalıq sistemalardıń tabısqa erisiwine yamasa sátsizlikke ushırawına eń kóp tásir etetuǵın komponent bolıp esaplanadı. Buǵan &quot;tek paydalanıwshılar ǵana emes, al kompyuterlerdi basqarıwshı hám xızmet kórsetiwshi, maǵlıwmatlardı saqlawshı hám kompyuter tarmaqların qollap-quwatlawshı adamlar da&quot; kiredi.
# ''[[Internet]]'': Internet — bul maǵlıwmatlar hám adamlardıń birikpesi. (Degen menen bul komponent sistemanıń jumıs islewi ushın mіnnetli emes.)

Maǵlıwmat — bul apparatlıq támiynat penen adamlar arasındaǵı kópir. Bul jıynalǵan maǵlıwmatlardıń tek adamlar qatnasqanda ǵana informaciyaǵa aylanatuǵının ańlatadı.

== Túrleri ==
[[Fayl:Four-Level-Pyramid-model.png|nobaý|250x250 nükte|Tórt dárejeli ierarxiya]]
1980-jıllardaǵı sabaqlıqlarda informaciyalıq sistemalardıń &quot;klassikalıq&quot; kórinisi shólkemniń ierarxiyasın sáwlelendiretuǵın sistemalar piramidası túrinde bolǵan, ádette piramidanıń tómengi bóleginde tranzakciyalardı qayta islew sistemaları, onnan keyin basqarıw informaciyalıq sistemaları, sheshim qabıl etiwdi qollap-quwatlaw sistemaları hám eń joqarıda basshılıq informaciyalıq sistemaları jaylasqan. Piramida modeli dáslepki payda bolǵan waqtınan baslap paydalı bolıp qalsa da, kóplegen jańa texnologiyalar rawajlandı hám informaciyalıq sistemalardıń jańa kategoriyaları payda boldı, olardıń geyparaları dáslepki piramida modeline ańsatlıq penen sıymaydı.

Bunday sistemalardıń ayırım mısalları:

* [[Jasalma intellekt]] sisteması
* Esaplaw platforması
* Maǵlıwmatlar saqlawshısı
* Sheshim qabıl etiwdi qollap-quwatlaw sisteması
* Kárxana resursların jobalastırıw
* Kárxana sistemaları
* Ekspert sistemaları
* Geografiyalıq informaciyalıq sistema
* Global informaciyalıq sistema
* Basqarıw informaciyalıq sisteması
* Multimediyalıq maǵlıwmatlar bazası | Multimediyalıq informaciyalıq sistema
* Ofis avtomatizaciyası
* Processti basqarıw sisteması
* Izlew sistemaları
* Sociallıq informaciyalıq sistemalar

Kompyuter(ge tiykarlanǵan) informaciyalıq sisteması — bul jobalastırılǵan wazıypalarınıń bir bólegin yamasa hámmesin orınlaw ushın kompyuter texnologiyasın qollanatuǵın informaciyalıq sistema. Kompyuterge tiykarlanǵan informaciyalıq sistemalardıń tiykarǵı komponentleri:

* [[Apparatlıq támiynat]] — [[Kompyuter monitorı|monitor]], [[processor]], [[Printеr|printer]] hám [[klaviatura]] sıyaqlı qurılmalar bolıp, olar maǵlıwmat hám informaciyanı qabıl etiw, qayta islew hám kórsetiw ushın birgelikte isleydi.
* [[Programmalıq támiynat]] — [[Apparatlıq támiynat|apparatlıq támiynatqa]] [[Maǵlıwmat|maǵlıwmatlardı]] qayta islewge múmkinshilik beretuǵın [[Kompyuter programması|programmalar]].
* [[Maǵlıwmatlar bazası]] — baylanıslı maǵlıwmatlardı óz ishine alǵan baylanısqan fayllar yamasa kesteler toplamı.
* Tarmaqlar — hár qıylı kompyuterlerge resurslardı bólisiwge múmkinshilik beretuǵın baylanıs sisteması.
* Proceduralar — joqarıdaǵı komponentlerdi informaciyanı qayta islew hám qálegen nátiyjeni alıw ushın biriktiriw boyınsha buyrıqlar.

Birinshi tórt komponent ([[apparatlıq támiynat]], [[programmalıq támiynat]], [[maǵlıwmatlar bazası]] hám tarmaq) informaciyalıq texnologiya platforması dep atalatuǵın túsinikti quraydı. [[Informaciyalıq texnologiya]] xızmetkerleri usı komponentlerdi qáwipsizlik ilajların, qáwip-qáterlerdi hám maǵlıwmatlardı basqarıwdı baqlaytuǵın informaciyalıq sistemalardı jaratıw ushın qollana aladı. Bul háreketler informaciyalıq texnologiya xızmetleri dep ataladı.

Ayırım informaciyalıq sistemalar shólkemlerdiń bólimlerin qollap-quwatlasa, basqaları pútkil shólkemdi, al jáne basqaları shólkemler toparın qollap-quwatlaydı. Shólkem ishindegi hár bir bólim yamasa funkcional taraw óziniń qollanba programmalar yamasa informaciyalıq sistemalar toplamına iye. Bul funkcional taraw informaciyalıq sistemaları (FTIS) biznes-intellekt sistemaları hám basqarıw panelleri sıyaqlı ulıwma informaciyalıq sistemalar ushın tiykarǵı tirew bolıp xızmet etedi. Atamasınan kórinip turǵanınday, hár bir FTIS shólkemniń belgili bir funkciyasın qollap-quwatlaydı, mısalı: buxgalteriya IS, finans IS, óndiris-operaciyalardı basqarıw IS, marketing IS hám adam resursları IS. Finans hám buxgalteriya tarawında basqarıwshılar tabıslardı hám biznes iskerligin boljaw, qarjılardıń eń jaqsı derekleri hám olardı paydalanıwdı anıqlaw, sonday-aq shólkemniń tiykarınan isenimli ekenin hám barlıq finanslıq esabatlar hám hújjetlerdiń durıs ekenin tekseriw ushın IT sistemaların qollanadı.

Shólkemlik informaciyalıq sistemalardıń basqa túrlerine FTIS, tranzakciyalardı qayta islew sistemaları, kárxana resursların jobalastırıw, ofis avtomatizaciya sisteması, basqarıw informaciyalıq sisteması, sheshim qabıl etiwdi qollap-quwatlaw sisteması, ekspert sisteması, basshılıq basqarıw paneli, jetkerip beriw dizbegi basqarıw sisteması hám elektron kommerciya sisteması kiredi. Basqarıw panelleri — bul shólkemniń barlıq basqarıwshıların qollap-quwatlaytuǵın informaciyalıq sistemalardıń ayrıqsha túri. Olar waqtında informaciyaǵa tez kiriw hám esabatlar túrindegi strukturalanǵan informaciyaǵa tuwrıdan-tuwrı kiriw múmkinshiligin beredi. Ekspert sistemaları belgili bir tarawda pikir júritiw qábileti, bilim hám tájiriybeni qollanıw arqalı adam-ekspert jumısın qaytalawǵa háreket etedi.

== Rawajlanıw ==
Úlken shólkemlerdegi informaciyalıq texnologiya bólimleri bizneste informaciyalıq texnologiyalardı rawajlandırıw, qollanıw hám ámelge asırıwǵa kúshli tásir etedi. Informaciyalıq sistemanı rawajlandırıw hám paydalanıw ushın bir qatar metodologiyalar hám processler qollanılıwı múmkin. Kóplegen [[Programmist (Baǵdarlamashı)|baǵdarlamashılar]] informaciyalıq sistemanı basqıshpa-basqısh rawajlandırıw ushın sistema rawajlanıwınıń ómirlik dáwiri (SRÓD) sıyaqlı sistemalıq injeneriya usılın qollanadı. Sistema rawajlanıwınıń ómirlik ciklı basqıshlarına jobalastırıw, sistema analizi hám talaplar, sistema dizaynı, rawajlandırıw, integraciya hám testlew, ámelge asırıw hám operaciyalar, hám texnikalıq xızmet kórsetiw kiredi. Sońǵı izertlewler shólkem ishinde barlıq adam qatnasıwshıları tárepinen bunday sistemalardıń úziliksiz, kollektiv rawajlanıwın támiyinlew&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=Evolutionary Business Information Systems}}&lt;/ref&gt; hám ólshewge&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=Multilayered analysis of co-development of business information systems|url=http://www.jisajournal.com/content/pdf/s13174-015-0030-8.pdf}}&lt;/ref&gt; baǵdarlanǵan. Informaciyalıq sistema shólkem ishinde (shólkemniń ózinde) islep shıǵılıwı yamasa sırttan alınıwı múmkin. Bul ayırım komponentlerdi yamasa pútkil sistemanı sırttan alıw arqalı ámelge asırılıwı múmkin.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Using MIS|year=2009|publisher=Kroenke|isbn=978-0-13-713029-0|url=https://archive.org/details/usingmis00kroe}}&lt;/ref&gt; Ayrıqsha jaǵday — bul rawajlandırıw komandasınıń geografiyalıq jaylasıwı (ofshoring, global informaciyalıq sistema).

Langeforstıń anıqlamasına sáykes, kompyuter tiykarındaǵı informaciyalıq sistema — bul lingvistikalıq sóz dizbeklerin jazıp alıw, saqlaw hám tarqatıw, sonday-aq usınday sóz dizbeklerinen juwmaqlar shıǵarıw ushın texnologiyalıq jaqtan ámelge asırılǵan qural

Geografiyalıq informaciya sistemaları, jer haqqında informaciya sistemaları hám apatlar haqqında informaciya sistemaları — bul payda bolıp atırǵan informaciya sistemalarınıń mısalları, biraq olardı keń mániste keńislik informaciya sistemaları dep qarawǵa boladı. Sistema rawajlandırıw basqıshlar menen ámelge asırıladı, olar óz ishine aladı:&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Computer Studies|year=2008|publisher=Frederick Nyawaya|isbn=978-9966-781-24-6}}&lt;/ref&gt;

* Máseleni tanıw hám anıqlaw
* Informaciya jıynaw
* Jańa sistema ushın talaplar specifikaciyası
* Sistema dizaynı
* Sistema qurılısı
* Sistemanı ámelge asırıw
* Qayta qaraw hám texnikalıq xızmet kórsetiw

== Akademiyalıq pán sıpatında ==
Informaciya sistemaları dep atalatuǵın izertlew tarawı sistemalıq analiz hám dizayn, kompyuter tarmaqları, [[Informaсiya qáwipsizligi|informaciya qáwipsizligi]], [[Maǵlıwmatlar bazasın basqarıw sistemaları|maǵlıwmatlar bazasın basqarıw]] hám sheshim qabıllawdı qollap-quwatlaw sistemaları sıyaqlı hár qıylı temalardı óz ishine aladı. Informaciyanı basqarıw biznes ónimdarlıǵı quralları, ámeliy programmalardı islep shıǵıw hám ámelge asırıw, elektron sawda, cifrlı media óndirisi, maǵlıwmatlardı qazıp alıw hám sheshim qabıllawdı qollap-quwatlawdı óz ishine alǵan biznes funkciyası tarawında [[Informaciya túsinigi|informaciyanı]] jıynaw hám analizlewdiń ámeliy hám teoriyalıq máseleleri menen shuǵıllanadı. Baylanıs hám tarmaqlar telekommunikaciya texnologiyaları menen shuǵıllanadı. Informaciya sistemaları biznes hám kompyuter ilimin baylanıstırıp, informaciya hám esaplawdıń teoriyalıq tiykarların qollanıp, [[Informatika|kompyuter ilimi]] páni sheńberinde [[Informaciyalıq texnologiya|IT]] sistemaların qurıw boyınsha hár qıylı biznes modellerin hám baylanıslı algoritmlik processlerdi úyrenedi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.swinburne.edu.au/study/courses/units/Computer-and-Logic-Essentials-COS10003/local|bet=Computer and Logic Essentials — Units of study — Swinburne University of Technology — Melbourne, Australia}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www1.rmit.edu.au/courses/049802|bet=Building IT Systems — RMIT University}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.swinburne.edu.au/study/courses/units/Systems-Development-INF60003/local|bet=Systems Development — Units of study — Swinburne University of Technology — Melbourne, Australia|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220705191352/https://www.swinburne.edu.au/study/courses/units/Systems-Development-INF60003/local|arxivsáne=2022-07-05|qaralǵan sáne=2015-12-06}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Citation |last=Denning |first=Peter |title=Ubiquity a new interview with Peter Denning on the great principles of computing |date=June 2007 |volume=2007 |issue=June |pages=1 |quote=People from other fields are saying they have discovered information processes in their deepest structures and that collaboration with computing is essential to them.}}&lt;/ref&gt; Kompyuter informaciya sistemaları (CIS) — bul kompyuterler hám [[Algoritm|algoritmlik]] processlerdi, sonıń ishinde olardıń principlerin, programmalıq hám apparatlıq támiyinlewin, qollanılıwın hám jámiyetke tásirin úyrenetuǵın taraw, al IS bolsa dizaynǵa qaraǵanda funkcionallıqqa kóbirek itibar beredi.

Bir neshe IS ilimpazları informaciya sistemalarınıń tábiyatı hám tiykarları haqqında pikirlesti, olar [[Informatika|kompyuter ilimi]], injeneriya, [[matematika]], basqarıw ilimi, kibernetika hám basqa da tiykarǵı pánlerde tamır jayǵan. Informaciya sistemaların sapalı informaciya islep shıǵarıw ushın birgelikte isleytuǵın [[Apparatlıq támiynat|apparatlıq támiyinlew]], [[Programmalıq támiynat|programmalıq támiyinlew]], [[Maǵlıwmat|maǵlıwmatlar]], adamlar hám proceduralar jıyındısı sıpatında da anıqlawǵa boladı.

=== Baylanıslı terminler ===
[[Fayl:IS-Relationships-Chart.jpg|nobaý|Informaciya sistemalarınıń [[Informaciyalıq texnologiya|informaciyalıq texnologiyalar]], [[Informatika|kompyuter ilimi]], informaciya ilimi hám biznes penen baylanısı.]]
Kompyuter ilimi sıyaqlı, basqa pánlerdi de IS penen baylanıslı hám tiykar salıwshı pánler sıpatında qarawǵa boladı. IS izertlew tarawı shólkemlerde hám jámiyette informaciya sistemalarınıń rawajlanıwın, qollanılıwın hám tásirin anıqlaytuǵın sociallıq hám texnologiyalıq qubılıslarǵa baylanıslı teoriyalar hám ámeliyatlardı úyreniwdi óz ishine aladı. Biraq, shegaralarda pánler arasında ádewir uqsaslıqlar bolıwı múmkin bolsa da, pánler háreketleriniń fokusı, maqseti hám baǵdarı boyınsha ele de ózgeshelenedi.&lt;ref name=&quot;dogpile.com&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.booksbw.com/books/computers/leslie-j/2006/files/informationsystems2006.pdf#page=30|bet=Scoping the Discipline of Information Systems|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160731075131/http://booksbw.com/books/computers/leslie-j/2006/files/informationsystems2006.pdf#page=30|arxivsáne=2016-07-31|qaralǵan sáne=2017-12-04}}&lt;/ref&gt;

Keń kólemde, informaciya sistemaları — bul jámiyette hám shólkemlerde informaciyanı hám onıń menen baylanıslı texnologiyalardı jıynaw, islew, saqlaw, tarqatıw hám paydalanıwǵa baylanıslı strategiyalıq, basqarıw hám operaciyalıq iskerlikler diapazonın qamtıytuǵın ilimiy izertlew tarawı.&lt;ref name=&quot;dogpile.com&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.booksbw.com/books/computers/leslie-j/2006/files/informationsystems2006.pdf#page=30|bet=Scoping the Discipline of Information Systems|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160731075131/http://booksbw.com/books/computers/leslie-j/2006/files/informationsystems2006.pdf#page=30|arxivsáne=2016-07-31|qaralǵan sáne=2017-12-04}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20160731075131/http://booksbw.com/books/computers/leslie-j/2006/files/informationsystems2006.pdf#page=30 &quot;Scoping the Discipline of Information Systems&quot;] &lt;span class=&quot;cs1-format&quot;&gt;(PDF)&lt;/span&gt;. Archived from [http://www.booksbw.com/books/computers/leslie-j/2006/files/informationsystems2006.pdf#page=30 the original] &lt;span class=&quot;cs1-format&quot;&gt;(PDF)&lt;/span&gt; on 2016-07-31&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;2017-12-04&lt;/span&gt;&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; Informaciya sistemaları termini sanaat, mámleketlik mákemeler hám kommerciyalıq emes shólkemlerde IS bilimin qollanatuǵın shólkemlik funkciyanı súwretlew ushın da qollanıladı.&lt;ref name=&quot;dogpile.com&quot; /&gt;

Informaciya sistemaları kóbinese algoritmlik processler menen texnologiya arasındaǵı óz-ara tásirge tiyisli boladı. Bul óz-ara tásir shólkem shegarası ishinde yamasa shólkemler arasında júz beriwi múmkin. Informaciya sisteması — bul shólkem paydalanatuǵın texnologiya, sonday-aq shólkemlerdiń texnologiya menen óz-ara tásir etiw usılı hám texnologiyanıń shólkemniń biznes processleri menen islesiw usılı. Informaciya sistemaları [[Informaciyalıq texnologiya|informaciyalıq texnologiyalardan]] (IT) ózgeshe, sebebi informaciya sistemasında process komponentleri menen óz-ara tásir etetuǵın informaciyalıq texnologiya komponenti bar.

Bul tásildiń bir mashqalası — ol IS tarawınıń sociallıq tarmaqlar, kompyuter oyınları, mobil jeke qollanıw hám t.b. sıyaqlı ICT niń shólkemlik emes qollanılıwına qızıǵıwshılıq bildiriwine kesent etedi. IS tarawın onıń qońsı tarawlarınan ayırıwdıń basqa usılı — &quot;Reallıqtıń qaysı aspektleri IS tarawında hám basqa tarawlarda eń áhmiyetli?&quot; degen sorawdı beriw. Filosofiyaǵa tiykarlanǵan bul usıl tek ǵana fokus, maqset hám baǵdardı emes, al sonday-aq basqa tarawlar arasında tarawdıń abırayın, táǵdirin hám juwapkershiligin de anıqlawǵa járdem beredi.

Biznes informatikası — bul baylanıslı pán bolıp, ol bir qansha mámleketlerde, ásirese Evropada jaqsı ornatılǵan. Informaciya sistemaları &quot;túsindiriwge baǵdarlanǵan&quot; fokusqa iye dep aytılsa da, biznes informatikası kóbirek &quot;sheshimge baǵdarlanǵan&quot; fokusqa iye hám [[Informaciyalıq texnologiya|informaciyalıq texnologiya]] elementlerin, qurılıs hám ámelge asırıwǵa baǵdarlanǵan elementlerdi óz ishine aladı.

== Karera jolları ==
Informaciya sistemaları xızmetkerleri hár qıylı kásiplerge kirisedi:

* Informaciya sisteması strategiyası
* Basqarıw informaciya sistemaları — Basqarıw informaciya sisteması (MIS) — bul shólkemde sheshim qabıllaw, úylestiriw, qadaǵalaw, analiz hám informaciyanı vizualizaciyalaw ushın qollanılatuǵın informaciya sisteması.
* Proektti basqarıw — Proektti basqarıw — bul belgilengen waqıtta belgili maqsetlerge erisiw hám belgili tabıs kriteriylerine juwap beriw ushın komandanıń jumısın baslaw, jobalastırıw, orınlaw, qadaǵalaw hám juwmaqlaw ámeliyatı.
* Kárxana arxitekturası — Strategiyanı tabıslı islep shıǵıw hám ámelge asırıw ushın hár waqıtta kompleksli tásildi qollanıp, kárxananı analizlew, dizaynlaw, jobalastırıw hám ámelge asırıwdı ótkeriwdiń jaqsı anıqlanǵan ámeliyatı.
* IS rawajlandırıw
* IS shólkemlestiriw
* IS konsultaciya beriw
* IS qáwipsizligi
* IS auditi

Informaciyalıq sistema tarawında karera jollarınıń keń túrliligi bar. &quot;Arnawlı texnikalıq bilimge hám kúshli kommunikaciya kónlikpelerine iye xızmetkerler eń jaqsı perspektivalarǵa iye boladı. Basqarıw kónlikpelerine hám biznes ámeliyatı hám principlerin túsiniwge iye xızmetkerler jaqsı múmkinshiliklerge iye boladı, sebebi kompaniyalar óz tabısların arttırıw ushın texnologiyaǵa kóbirek umtılmaqta.&quot;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.careercornerstone.org/infosys/infosys.htm|bet=Information Systems|jıl=2008|baspaxana=Sloan Career Cornerstone Center; Alfred P. Sloan Foundation|qaralǵan sáne=June 2, 2008}}&lt;/ref&gt;

Informaciyalıq texnologiyalar házirgi zaman biznesin ámelge asırıw ushın áhmiyetli, ol kóp jumıs orınların usınadı. Informaciyalıq sistemalar tarawı shólkemlerde informaciya sistemaların proektlestiretuǵın hám dúzetuǵın adamlardı, sol sistemalardı paydalanatuǵın adamlardı hám sol sistemalardı basqarıwǵa juwapker adamlardı óz ishine aladı. Programmistler, biznes-analitikler, sistema analitikleri hám dizaynerler sıyaqlı dástúrli IT xızmetkerlerine bolǵan talap áhmiyetli. Informaciyalıq texnologiyalar tarawında kóp jaqsı tólenetuǵın jumıs orınları bar. Dizimniń basında bas informaciya xızmetkeri (CIO) jaylasqan.

== Izertlew ==
Informaciyalıq sistemalar boyınsha izertlewler ulıwma alǵanda pánaralıq bolıp, informaciya sistemalarınıń jeke adamlar, toparlar hám shólkemlerdiń minez-qulqına tásirin úyreniw menen baylanıslı. Xevner hám basqalar (2004)&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Hevner|last2=March|last3=Park|last4=Ram|year=2004|title=Design Science in Information Systems Research|journal=MIS Quarterly|volume=28|issue=1|pages=75–105|doi=10.2307/25148625}}&lt;/ref&gt; IS tarawındaǵı izertlewlerdi eki ilimiy paradigmaǵa bóldi: adam yamasa shólkem minez-qulqın túsindiretuǵın yamasa boljaytuǵın teoriyalardı islep shıǵıw hám tekseriw ushın rawajlanıw ilimi hám jańa hám innovaciyalıq artefaktlardı jaratıw arqalı adam hám shólkem múmkinshilikleriniń shegaraların keńeytetuǵın dizayn ilimi.

Salvatore March hám Djerald Smit&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=March|last2=Smith|year=1995|title=Design and natural science in Information Technology (IT)|journal=Decision Support Systems|volume=15|issue=4|pages=251–266|doi=10.1016/0167-9236(94)00041-2}}&lt;/ref&gt; informaciyalıq texnologiyalardıń hár qıylı aspektlerin, sonıń ishinde izertlew nátiyjelerin (izertlew shıǵısları) hám bul izertlewlerdi ámelge asırıw boyınsha iskerliklerdi (izertlew iskerlikleri) izertlew ushın struktura usındı. Olar izertlew nátiyjelerin tómendegishe anıqladı:

# Konstruktorlar — bul tarawdıń sózligin quraytuǵın túsinikler. Olar taraw ishindegi máselelerdi súwretlew hám olardıń sheshimlerin anıqlaw ushın qollanılatuǵın konceptualizaciyanı quraydı.
# Model — bul konstruktorlar arasındaǵı qatnaslardı ańlatatuǵın usınıslar yamasa pikirler jıyındısı.
# Metod — bul tapsırmanı orınlaw ushın qollanılatuǵın qádemler ([[algoritm]] yamasa kórsetpe) jıyındısı. Metodlar tiykarǵı konstruktorlar jıyındısına hám sheshim keńisliginiń kórsetiliwine (model) tiykarlanǵan.
# Instanciyalaw — bul artefakttı óz ortalıǵında ámelge asırıw.

Sonday-aq izertlew iskerlikleri tómendegilerdi óz ishine aladı:

# Belgili bir tapsırmanı orınlaw ushın artefakt qurıw.
# Qanday da bir progresske erisilgenin anıqlaw ushın artefakttı bahalaw.
# Jumısı bahalanǵan artefakt berilgen jaǵdayda, artefakttıń óz ortalıǵında nege hám qalay islegenin yamasa islemegenin anıqlaw áhmiyetli. Sonlıqtan, IT artefaktları haqqında teoriyalar dóretiw hám olardı tiykarlaw.

Informaciyalıq sistemalar pán sıpatında 30 jıldan aslam rawajlanıp kiyatırǵan bolsa da,&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Avgerou|first1=C|year=2000|title=Information systems: what sort of science is it?|journal=Omega|volume=28|issue=5|pages=567–579|doi=10.1016/s0305-0483(99)00072-9}}&lt;/ref&gt; IS (informaciyalıq sistemalar) izertlewleriniń tiykarǵı baǵdarı yamasa ózgesheligi ilimpazlar arasında ele de talqılaw máselesi bolıp qalmaqta.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Benbasat|first1=I.|year=2003|title=The identity crisis within the IS discipline: defining and communicating the discipline's core properties|journal=MIS Quarterly|volume=27|issue=2|pages=183–194|doi=10.2307/30036527}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Agarwal|first1=R.|year=2005|title=The information systems identity crisis: focusing on high- visibility and high-impact research|journal=MIS Quarterly|volume=29|issue=3|pages=381–398|doi=10.2307/25148689}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=El Sawy|first1=O|year=2003|title=The IS core –IX: The 3 faces of IS identity: connection, immersion, and fusion|journal=Communications of the Association for Information Systems|volume=12|pages=588–598|doi=10.17705/1cais.01239}}&lt;/ref&gt; Bul talqılaw dógereginde eki tiykarǵı kózqaras bar: IS izertlewleriniń tiykarǵı máselesi retinde IT artefaktına tiykarlanǵan tar kózqaras hám dinamikalıq rawajlanıwshı kontekstke engizilgen IT nıń sociallıq hám texnikalıq aspektleri arasındaǵı óz-ara tásirge itibar qaratıwshı keń kózqaras. Úshinshi kózqaras&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Orlikowski|first1=W.|year=2001|title=Research commentary: desperately seeking the &quot;IT&quot; in IT research—a call to theorizing about the IT artifact|journal=Information Systems Research|volume=12|issue=2|pages=121–134|doi=10.1287/isre.12.2.121.9700}}&lt;/ref&gt; IS ilimpazların IT artefaktı hám onıń kontekstine teńdey itibar qaratıwǵa shaqıradı.

Informaciyalıq sistemalardı úyreniw ámeliy taraw bolǵanlıqtan, sanaat ámeliyatshıları informaciya sistemaları boyınsha izertlewlerden ámeliyatta birden qollanıwǵa bolatuǵın nátiyjeler kútedi. Degen menen, bul bárqulla da usılay bola bermeydi, sebebi informaciya sistemaları izertlewshileri kóbinese ámeliyatshılar kútkeninen de kóbirek minez-qulıq máselelerin tereń izertleydi. Bul informaciya sistemaları boyınsha izertlew nátiyjelerin túsiniwdi qıyınlastırıwı múmkin hám sınǵa alıp kelgen.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Kock|first1=N.|author-link=Ned Kock|last2=Gray|first2=P.|last3=Hoving|first3=R.|last4=Klein|first4=H.|last5=Myers|first5=M.|last6=Rockart|first6=J.|year=2002|title=Information Systems Research Relevance Revisited: Subtle Accomplishment, Unfulfilled Promise, or Serial Hypocrisy?|journal=Communications of the Association for Information Systems|volume=8|issue=23|pages=330–346|doi=10.17705/1CAIS.00823}}&lt;/ref&gt;

Sońǵı on jılda, biznes baǵdarı Informaciya Sistemaları Funkciyasınıń (ISF) áhmiyetiniń ádewir artıwı menen sıpatlanadı, ásirese kárxana strategiyaları hám operaciyaların qollap-quwatlaw jaǵınan. Bul ónimdarlıqtı arttırıw hám qádiriyat jaratıwdı qollap-quwatlawdıń tiykarǵı faktorına aylandı. Informaciya sistemasınıń tásirlerin emes, al onıń ózin úyreniw ushın, EATPUT sıyaqlı informaciya sistemaları modelleri qollanıladı.

Informaciyalıq Sistemalar izertlewshileriniń xalıqaralıq shólkemi, Informaciya Sistemaları Associaciyası (AIS) hám onıń Jurnallar boyınsha Aǵla Ilimpazlar Forumı Komiteti (2022), AIS &quot;joqarı dárejeli&quot; dep esaplaytuǵın 11 jurnaldıń dizimin usındı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://aisnet.org/page/SeniorScholarListofPremierJournals|bet=Research — Association for Information Systems (AIS)|jumıs=aisnet.org|qaralǵan sáne=2024-02-21}}&lt;/ref&gt; AIS ke muwapıq, bul jurnallar dizimi tematikalıq, metodologiyalıq hám geografiyalıq kóp túrlilikti tán aladı. Recenziyalaw processleri qatań, redakciya keńesi aǵzaları keń tán alınǵan hám húrmetke iye, sonday-aq xalıqaralıq oqıwshılar auditoriyası hám úles qosıwshıları bar. Bul dizim basqaları menen birge lawazımdı kóteriw hám xızmet múddetin uzaytıw ushın da, ulıwma alǵanda, ilimiy jetiskenliklerdi bahalaw ushın tiykar noqat sıpatında paydalanıladı (yamasa paydalanılıwı kerek).

Dúnyanıń hár túrli bólimlerinde informaciya sistemaları boyınsha bir qansha jıllıq konferenciyalar ótkeriledi, olardıń kópshiligi recenziyalanadı. AIS tikkeley Informaciya sistemaları boyınsha xalıqaralıq konferenciyanı (ICIS) hám Amerika informaciya sistemaları konferenciyasın (AMCIS) ótkeredi, al AIS penen baylanıslı konferenciyalarǵa&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://home.aisnet.org/displaycommon.cfm?an=1&amp;subarticlenbr=34|bet=AIS affiliated conferences|arxivurl=https://web.archive.org/web/20120215044835/http://home.aisnet.org/displaycommon.cfm?an=1&amp;subarticlenbr=34|arxivsáne=2012-02-15|qaralǵan sáne=2012-02-10}}&lt;/ref&gt; Tınısh okeanı Aziya informaciya sistemaları konferenciyası (PACIS), Evropa informaciya sistemaları konferenciyası (ECIS), Jer orta teńizi informaciya sistemaları konferenciyası (MCIS), Informaciya resursların basqarıw boyınsha xalıqaralıq konferenciya (Conf-IRM) hám Uxan elektron biznes boyınsha xalıqaralıq konferenciyası (WHICEB) kiredi. AIS bólim konferenciyalarına&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://ais.affiniscape.com/displaycommon.cfm?an=1&amp;subarticlenbr=478|bet=AIS chapter conferences|arxivurl=https://web.archive.org/web/20120227105218/http://ais.affiniscape.com/displaycommon.cfm?an=1&amp;subarticlenbr=478|arxivsáne=2012-02-27|jumıs=affiniscape.com|qaralǵan sáne=2012-02-10}}&lt;/ref&gt; Avstralaziya informaciya sistemaları konferenciyası (ACIS), Skandinaviya informaciya sistemaları konferenciyası (SCIS), Informaciya sistemaları boyınsha xalıqaralıq konferenciya (ISICO), AIS Italiya bóliminiń konferenciyası (itAIS), AIS Orta-Batıs jıllıq konferenciyası (MWAIS) hám AIS Qubla jıllıq konferenciyası (SAIS) kiredi. AITP nıń [4] bilimlendiriw boyınsha arnawlı qızıǵıwshılıq toparı bolǵan EDSIG,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.edsig.org|bet=EDSIG Information Systems Educators}}&lt;/ref&gt; hár jılı noyabr ayında ótkeriletuǵın Informaciya sistemaları hám kompyuter bilimlendiriwi konferenciyasın&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.edsigcon.org|bet=ISCAP Conferences — EDSIGCON &amp; CONISAR|avtor=EDSIG|at=ISCAP and}}&lt;/ref&gt; hám Informaciya sistemaların qollanbalı izertlew konferenciyasın&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.conisar.org|bet=ISCAP Conferences — EDSIGCON &amp; CONISAR|avtor=EDSIG|at=ISCAP and}}&lt;/ref&gt; shólkemlestiredi.

== Qosımsha oqıw ==

* Rainer, R. Kelly and Cegielski, Casey G. (2009). [http://www.wiley.com/WileyCDA/WileyTitle/productCd-EHEP000323.html &quot;Introduction to Information Systems: Enabling and Transforming Business, 3rd Edition&quot;] Archived 2010-06-28 at the Wayback Machine
* Kroenke, David (2008). [http://www.pearsonhighered.com/kroenke/ ''Using MIS — 2nd Edition''].
* Lindsay, John (2000). [http://www.oturn.net/isfi/index.html ''Information Systems — Fundamentals and Issues'']. Kingston University, School of Information Systems
* Dostal, J. [https://web.archive.org/web/20090319234044/http://mict.upol.cz/skolni_informacni_systemy.pdf School information systems (Skolni informacni systemy).] In Infotech 2007 — modern information and communication technology in education. Olomouc, EU: Votobia, 2007. s. 540 — 546.  &lt;nowiki/&gt;[[ISBN (identifier)|ISBN]]&amp;nbsp;[[Special:BookSources/978-80-7220-301-7|978-80-7220-301-7]].
* O'Leary, Timothy and Linda. (2008). ''Computing Essentials Introductory 2008.'' McGraw-Hill on [https://web.archive.org/web/20171117143609/http://www.computing2008.com/ Computing2008.com]
* Sage, S.M. &quot;Information Systems: A brief look into history&quot;, Datamation, 63–69, Nov. 1968. — Overview of the early history of IS.

== Derekler ==

* [https://aisnet.org/ Association for Information Systems (AIS)]
* [https://ishistory.aisnet.org/ IS History website by AIS]
* [https://web.archive.org/web/20091215035654/http://mitsloan.mit.edu/cisr/ Center for Information Systems Research — Massachusetts Institute of Technology]
* [https://www.ercis.org/ European Research Center for Information Systems]
[[Kategoriya:Programmalıq injiniring]]
&lt;references /&gt;
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>a0q7u4ipzqhiiisqsmlij1r0r3b7rrk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Smartfon</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21147</id>
    <revision>
      <id>125353</id>
      <parentid>125318</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T21:36:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>125353</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="170461" sha1="kgrwjd9xaya70qry10e4i0uecqchy8w" xml:space="preserve">
[[Fayl:Wikipedia_homepage_on_a_large_Android_phone,_2015-04-16.jpg|nobaý|Inglis Vikipediyasınıń Bas betin kórsetip turǵan - Nexus 6, [[Android]] smartfonı]]
'''Smartfon''', kóbinese ápiwayı '''telefon''' dep atalatuǵın, dástúrli [[Mobil telefon|mobil telefonnıń]] funkcionallıǵın joqarı esaplaw múmkinshilikleri menen biriktiretuǵın mobil qurılma. Ol ádette sensorlı ekran interfeysine iye bolıp, paydalanıwshılarǵa veb-brawzing, elektron pochta hám [[sociallıq media]] sıyaqlı keń kólemli qosımshalar hám xızmetlerge, sonday-aq [[multimedia]] oynatıw hám translyaciyalawǵa kiriw imkaniyatın beredi. Smartfonlarda qurılǵan kameralar, GPS navigaciya hám dawıslı qońırawlar, tekst xabarları hám internetke tiykarlanǵan xabar almasıw qosımshaların qosqanda, hár qıylı baylanıs usıllarına qollaw bar.

Smartfonlar ózleriniń joqarı texnikalıq múmkinshilikleri hám keń kólemli [[Mobil operaciyalıq sistema|mobil operaciyalıq sistemaları]], [[Internet|internetke]] kiriw, biznes qosımshaları, mobil tólemler hám [[muzıka]], video, oyınlar, [[radio]] hám [[Televideniye|televidenie]] kiretuǵın multimedia funkcionallıǵı menen eski dizayndaǵı funkcional telefonlardan ózgeshelenedi.

Smartfonlar ádette bir neshe metal-oksid-yarımótkizgish (MOS) integral sxema (IC) chiplerin óz ishine aladı, aldın ala ornatılǵan hám úshinshi tárep [[Programmalıq támiynat|baǵdarlamalıq támiyinlewi]] paydalana alatuǵın hár qıylı sensorlardı (máselen, magnitometr, jaqınlıq sensorı, barometr, giroskop, akselerometr hám basqalardı) óz ishine aladı hám hár qıylı sımsız baylanıs protokolların (LTE, 5G NR, Wi-Fi, Bluetooth hám sputnik navigaciyası sıyaqlı) qollaydı. 2020-jıllardıń ortasında smartfon óndiriwshileri isenimli uyalı tarmaq bolmaǵan shet aymaqlarda paydalanıw ushın qurılmalarǵa sputnik arqalı xabar almasıw baylanısın hám sputnik arqalı ayrısha jaǵday xızmetlerin biriktire basladı.

2000-jıllardıń aqırında [[IPhone|iPhone]]-nıń ósip baratırǵan ataqlılıǵınan keyin, smartfonlardıń kópshiligi fizikalıq klaviaturalar ornına kóp tiyiwdi qollaytuǵın úlken, sıyımlı sensorlı ekranları bar juqa, taqta tárizli formalarǵa iye boldı. Házirgi zaman smartfonlarınıń kópshiligi paydalanıwshılarǵa oraylastırılǵan qosımshalar dúkanınan qosımsha [[Programmalıq támiynat|baǵdarlamalardı]] júklep alıw yaki satıp alıw múmkinshiligine iye. Olar kóbinese bult saqlawı hám bult sinxronizaciyasın, sonday-aq virtual járdemshilerdi qollaydı.

Smartfonlar kóp jaǵdayda jeke cifrlı járdemshi (PDA) qurılmaların, qol/alaqan ólshemli kompyuterlerdi, kóshpeli media pleerlerdi (PMP),&lt;ref name=&quot;Tom's Hardware&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.tomshardware.com/news/Smartphones-iPod-MP3-Players-Sales,20062.html|bet=Smartphones Heavily Decrease Sales of iPod, MP3 Players|avtor=Islam|at=Zak|sáne=30 December 2012|til=en-US|jumıs=Tom's Hardware|qaralǵan sáne=3 May 2013}}&lt;/ref&gt; obyektke alıp súwretke túsiriw kameraların, videokameralardı hám, az dárejede, qol video oyın konsollerin, elektron kitap oqıw qurılmaların, qalta kalkulyatorların hám GPS baqlaw qurılmaların almastırdı.

2010-jıllardıń basınan baslap, jaqsılanǵan [[Apparatlıq támiynat|apparatlıq támiyinlew]] hám tezirek sımsız baylanıs (LTE hám keyinirek 5G NR sıyaqlı standartlar sebepli) smartfon industriyasınıń ósiwin kúsheytti. 2014-jıldan baslap dúnya júzi boyınsha hár jılı bir milliardtan aslam smartfon satıladı. Tek 2019-jıldıń ózinde dúnya júzi boyınsha 1,54 milliard smartfon jetkerip berildi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.statista.com/statistics/263437/global-smartphone-sales-to-end-users-since-2007/|bet=Smartphone sales worldwide 2007-2022|til=en|jumıs=Statista|qaralǵan sáne=2024-01-24}}&lt;/ref&gt; 2020-jılǵa kelip dúnya xalqınıń 75,05 procenti smartfon paydalanıwshıları boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.statista.com/topics/840/smartphones/#topicOverview|bet=Topic: Smartphones}}&lt;/ref&gt;

== Tariyxı ==
Dáslepki smartfonlar tiykarınan kárxana bazarına baǵdarlanǵan bolıp, óz aldına jumıs isleytuǵın PDA qurılmalarınıń funkcionallıǵın uyalı telefoniya menen baylanıstırıwǵa háreket etti, biraq olardıń úlken forması, qısqa batareya ómiri, áste analog uyalı tarmaqları hám sımsız maǵlıwmat xızmetleriniń jetilmegenligi sebepli sheklengen edi. Bul máseleler aqırında MOS tranzistorlarınıń eksponencial masshtablaw hám miniatyurizaciyası arqalı submikron dárejesine shekem (Mur nızamı), jaqsılanǵan litiy-ion batareyası, tezirek cifrlı mobil maǵlıwmat tarmaqları (Edxolm nızamı) hám mobil qurılma ekosistemalarınıń maǵlıwmat jetkerip beriwshilerden ǵárezsiz rawajlanıwına múmkinshilik beretuǵın kóbirek jetilisken programmalıq támiyinlew platformaları arqalı sheshildi.

2000-jıllarda NTT DoCoMo kompaniyasınıń i-mode platforması, BlackBerry, [[Nokia]] kompaniyasınıń Symbian platforması hám Windows Mobile bazarda orın ala basladı, modeller kóbinese QWERTY klaviaturaları yaki qarsılıqlı sensorlı ekran kirgiziwi menen ajıralıp turdı hám push email hám sımsız internetke kiriw imkaniyatına itibar qarattı.

=== Dáslepki qurılma ===
[[Fayl:IBM_Simon_Personal_Communicator.png|nobaý|IBM Simon hám zaryadlaw bazası (1994)&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://smartphones.gadgethacks.com/news/from-backpack-transceiver-smartphone-visual-history-mobile-phone-0127134/|bet=From Backpack Transceiver to Smartphone: A Visual History of the Mobile Phone|avtor=Meyers|at=Justin|sáne=May 5, 2011|jumıs=Gadget Hacks|qaralǵan sáne=June 28, 2022}}&lt;/ref&gt;]]
1990-jıllardıń basında [[IBM]] injeneri Frank Kanova chip hám sımsız texnologiyanıń qol qurılmalarında qollanıw ushın jeterli dárejede kishireyip atırǵanın túsindi. &quot;Smartfon&quot; dep durıs atalıwı múmkin bolǵan birinshi kommerciyalıq jaqtan jetilisken qurılma 1992-jılı Kanova tárepinen IBM kompaniyasında islep shıǵarılǵan &quot;Angler&quot; dep atalǵan prototip sıpatında baslandı hám sol jıldıń noyabr ayında COMDEX kompyuter sanaatı kórgizbesinde kórsetildi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.businessweek.com/articles/2012-06-29/before-iphone-and-android-came-simon-the-first-smartphone|bet=Before IPhone and Android Came Simon, the First Smartphones|arxivurl=https://web.archive.org/web/20120701034025/http://www.businessweek.com/articles/2012-06-29/before-iphone-and-android-came-simon-the-first-smartphone|arxivsáne=July 1, 2012|avtor=Sager|at=Ira|sáne=June 29, 2012|jumıs=Bloomberg Businessweek|baspaxana=Bloomberg L.P|qaralǵan sáne=June 30, 2012|citata=Simon was the first smartphone. Twenty years ago, it envisioned our app-happy mobile lives, squeezing the features of a cell phone, pager, fax machine, and computer into an 18-ounce black brick.}}&lt;/ref&gt; Jetilistirilgen versiyası 1994-jılı BellSouth tárepinen Simon Personal Communicator atı menen tutınıwshılarǵa usınıldı. Uyalı qońırawlardı ámelge asırıw hám qabıllawdan tısqarı, sensorlı ekranlı Simon faksler hám elektron xatlardı jibere hám qabıllay alatuǵın edi. Onıń quramına mánzil kitapshası, kalendar, ushırasıwlar kestesi, kalkulyator, dúnya waqıt saatı hám bloknot, sonday-aq kartlar, birja esabatları hám jańalıqlar sıyaqlı basqa da kórnekli mobil qosımshalar kirdi.

IBM Simon Mitsubishi Electric tárepinen islep shıǵarıldı, ol óziniń [[Mobil telefon|uyalı radio]] texnologiyaları menen funkciyalardı biriktirdi.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Jin|first=Dal Yong|title=Smartland Korea: Mobile Communication, Culture, and Society|date=2017|publisher=[[University of Michigan Press]]|url=https://books.google.com/books?id=SjKNDgAAQBAJ&amp;pg=PA34}}&lt;/ref&gt; Onıń quramında suyıq kristall displey (LCD) hám PC Card qollaw bar edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://habrahabr.ru/company/ibm/blog/184490/|bet=IBM Simon. The first smartphone in the World. What's inside.|avtor=Nochkin|at=Alexandr|sáne=July 10, 2013|til=ru|jumıs=IBM blog|baspaxana=Habrahabr.ru|qaralǵan sáne=June 5, 2017}}&lt;/ref&gt; Simon kommerciyalıq jaqtan sátsiz boldı, ásirese onıń úlken ólshemi hám sheklengen batareya xızmet múddeti sebepli, ol 1990-jılları uyalı telefonlarda keń qollanılǵan nikel-metall gidrid batareyaları yamasa házirgi zaman smartfonlarında qollanılatuǵın litiy-ion batareyaları ornına NiCad batareyaların paydalandı.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Mostefaoui|first=Ghita K.|title=Mobile Apps Engineering: Design, Development, Security, and Testing|date=2018|publisher=[[CRC Press]]|url=https://books.google.com/books?id=r4V7DwAAQBAJ&amp;pg=PT16}}&lt;/ref&gt;

&quot;Smart phone&quot; termini (eki sóz etip) Simon usınılǵannan bir jıl keyin payda boldı, ol 1995-jılı baspada payda bolıp, AT&amp;T kompaniyasınıń PhoneWriter Communicator qurılmasın táriyiplew ushın qollanıldı.&lt;ref name=&quot;ACM Interactions article&quot;&gt;{{Cite journal|url=http://dl.acm.org/citation.cfm?id=208157|title=Designing a GUI for Business Telephone users|last=Savage|first=Pamela|journal=Interactions|date=January 1995|volume=2|pages=32–41|publisher=Association for Computing Machinery|doi=10.1145/208143.208157|access-date=September 13, 2014|quote=...It is at this point that early usability test participants met impasse.  The switch connected to our &quot;smart phone&quot; is expecting the typical &quot;dumb end-point&quot;...  AT&amp;T's PhoneWriter was demonstrated at the 1993 Comdex Computer Show...|issn=1072-5520}}&lt;/ref&gt;

&quot;Smartphone&quot; termini (bir sóz etip) birinshi ret 1997-jılı Ericsson tárepinen jańa qurılma koncepciyasın, GS88 di táriyiplew ushın qollanıldı.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Andersen|first=Kim Normann|url=https://books.google.com/books?id=Xd6HDE5wUIoC&amp;pg=PA278|title=Electronic Government and the Information Systems Perspective: Second International Conference, EGOVIS 2011, Toulouse, France, August 29 -- September 2, 2011, Proceedings|date=2011-08-19}}&lt;/ref&gt;

=== PDA/telefon gibridleri ===
1990-jıllardıń ortasınan aqırına deyin, kóp adamlar uyalı telefonları menen birge ózleriniń arnawlı PDA qurılmaların alıp júrdi, olar Palm OS, Newton OS, Symbian yamasa Windows CE/Pocket PC sıyaqlı operaciyalıq sistemalardıń dáslepki versiyaların paydalanatuǵın edi. Bul operaciyalıq sistemalar keyinirek dáslepki [[Mobil operaciyalıq sistema|mobil operaciyalıq sistemalarǵa]] aylandı. Bul dáwirdegi &quot;smartfonlardıń&quot; kópshiligi usı bar bolǵan tanıs PDA operaciyalıq sistemaların tiykarǵı telefon apparatlıq bólekleri menen biriktirgen gibrid qurılmalar edi. Nátiyjede, bul qurılmalar arnawlı mobil telefonlar yamasa PDA larǵa qaraǵanda úlkenirek boldı, biraq sheklengen muǵdarda uyalı internetke kiriwge múmkinshilik berdi. PDA hám mobil telefon óndiriwshileri qurılmalardıń ólshemin kishireytiw boyınsha básekilesti. Bul smartfonlardıń úlkenligi olardıń joqarı bahası hám qımbat maǵlıwmat jobaları menen birge, sonday-aq keńeytiw múmkinshilikleriniń sheklengenligi hám óz aldına turǵan qurılmalarǵa salıstırǵanda batareya xızmet múddetiniń qısqalıǵı sıyaqlı basqa da kemshilikler sebepli, olardıń keń tarqalıwın ulıwma alǵanda &quot;dáslepki qabıllawshılar&quot; hám mobil baylanısqa mútáj bolǵan biznes paydalanıwshıları menen sheklep qoydı.

1996-jılı mart ayında [[Hewlett-Packard]] kompaniyası OmniGo 700LX qurılmasın shıǵardı. Bul qurılma HP 200LX qol kompyuteriniń modifikaciyalanǵan versiyası bolıp, oǵan Nokia 2110 mobil telefonı qosılǵan hám onı qollap-quwatlaw ushın ROM-tiykarlanǵan baǵdarlama ornatılǵan edi. Onıń 640 × 200 ajıratımlılıqtaǵı CGA úylesimli tórt reńli sur túsli LCD ekranı bar edi hám ol qońıraw etiw hám qabıllaw, sonday-aq tekst xabarlamaların, elektron pochta xatların hám fakslerdi jaratıw hám qabıllaw ushın qollanıla alatuǵın edi. Ol sonday-aq 100% DOS 5.0 úylesimli bolıp, mıńlaǵan bar baǵdarlamalardı, sonıń ishinde [[Microsoft Windows|Windows]] tıń dáslepki versiyaların da isletiwge múmkinshilik beretuǵın edi.
[[Fayl:Nokia-9110-2.jpg|nobaý|Nokia 9110 Communicator, klaviaturaǵa kiriw ushın ashılǵan]]
1996-jılı avgust ayında [[Nokia]] kompaniyası Nokia 9000 Communicator qurılmasın shıǵardı. Bul Nokia 2110 tiykarında islengen cifrlı uyalı PDA bolıp, oǵan Geoworks kompaniyasınıń PEN/GEOS 3.0 operaciyalıq sisteması tiykarındaǵı integraciyalanǵan sistema ornatılǵan edi. Eki komponent bir-birine házir &quot;clamshell&quot; dizaynı dep atalatuǵın usılda ildirme arqalı biriktirilgen bolıp, joqarıda displey, al tómende fizikalıq QWERTY klaviaturası jaylasqan edi. PDA elektron pochta; kalendar, adres kitapshası, kalkulyator hám bloknot qosımshaların; tekst tiykarındaǵı veb-brawzing múmkinshiligin usınǵan hám fakslerdi jiberiw hám qabıllaw múmkinshiligine iye bolǵan. Jabıq túrde qurılma cifrlı uyalı telefon sıpatında qollanıla alatuǵın edi.

1999-jılı iyun ayında Qualcomm kompaniyası &quot;pdQ Smartphone&quot; dı shıǵardı. Bul CDMA cifrlı PCS smartfonı bolıp, oǵan integraciyalanǵan Palm PDA hám Internetke qosılıw múmkinshiligi qosılǵan.

Keyingi dıqqatqa ılayıq qurılmalar qatarına tómendegiler kiredi:

* Ericsson Mobile Communications kompaniyasınıń Ericsson R380 (dekabr 2000)&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://phonedb.net/index.php?m=device&amp;id=1062&amp;c=ericsson_r380__r380s|bet=Ericsson R380 / R380s {{!}} Device Specs|avtor=&lt;!--Not stated--&gt;|sáne=January 25, 2008|jumıs=PhoneDB|qaralǵan sáne=September 29, 2019}}&lt;/ref&gt; qurılması, keyin Symbian dep atalǵan operaciyalıq sistemanı qollanǵan birinshi telefon boldı (ol EPOC Release 5 ti qollandı, ol 6-shıǵarılımda Symbian OS dep qayta ataldı). Onıń PDA funkciyası hám stilus arqalı rezistiv sensorlı ekranda sheklengen veb-brawzing múmkinshiligi bar edi.&lt;ref name=&quot;geek-com-r380-review&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.geek.com/hwswrev/pda/ericr380/|bet=PDA Review: Ericsson R380 Smartphone|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110712081211/http://www.geek.com/hwswrev/pda/ericr380/|arxivsáne=July 12, 2011|baspaxana=Geek.com|qaralǵan sáne=April 27, 2011}}&lt;/ref&gt; &quot;Smartfon&quot; sıpatında bazarǵa shıǵarılǵanına qaramastan,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.mobilemag.com/2001/09/25/ericsson-introduces-the-new-r380e|bet=Ericsson Introduces The New R380e|arxivurl=https://web.archive.org/web/20120325060908/http://www.mobilemag.com/2001/09/25/ericsson-introduces-the-new-r380e/|arxivsáne=March 25, 2012|jumıs=Mobile Magazine|qaralǵan sáne=April 27, 2011}}&lt;/ref&gt; paydalanıwshılar qurılmaǵa óz baǵdarlamaların ornata almaytuǵın edi.
* Kyocera 6035 (fevral 2001)&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://phonedb.net/index.php?m=device&amp;id=1163&amp;c=kyocera_qcp_6035|bet=Kyocera QCP 6035 {{!}} Device Specs|avtor=&lt;!--Not stated--&gt;|sáne=February 29, 2008|jumıs=PhoneDB|qaralǵan sáne=September 29, 2019}}&lt;/ref&gt; eki tábiyatlı qurılma bolıp, óz aldına Palm OS PDA operaciyalıq sisteması hám CDMA mobil telefon proshivkasına iye edi. Ol sheklengen veb-brawzingti qollap-quwatladı, bunda PDA baǵdarlamalıq támiyinatı telefon apparat qurılmasın qosılǵan modem sıpatında paydalandı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.palminfocenter.com/view_story.asp?ID=1707|bet=Kyocera QCP 6035 Smartphone Review|sáne=March 16, 2001|jumıs=Palm Infocenter|qaralǵan sáne=September 7, 2011}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|author=Segan|url=https://www.pcmag.com/article2/0,2817,2361664,00.asp|title=Kyocera Launches First Smartphone In Years &amp;#124; News &amp; Opinion|date=March 23, 2010|access-date=September 7, 2011}}&lt;/ref&gt;
* Nokia 9210 Communicator (iyun 2001)&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://phonedb.net/index.php?m=device&amp;id=886&amp;c=nokia_9210_communicator|bet=Nokia 9210 Communicator Device Specs|avtor=&lt;!--Not stated--&gt;|sáne=16 Oct 2007|jumıs=PhoneDB|qaralǵan sáne=28 Sep 2019}}&lt;/ref&gt; [[Nokia|Nokianıń]] Series 80 platforması (v1.0) menen Symbian (6-shıǵarılım) dı qollanǵan birinshi telefon boldı. Bul qosımsha baǵdarlamalardı ornatıwǵa múmkinshilik bergen birinshi Symbian telefon platforması edi. Nokia 9000 Communicator sıyaqlı, bul da úlken clamshell qurılması bolıp, ishinde tolıq fizikalıq QWERTY klaviaturası bar edi.
* Handspring kompaniyasınıń Treo 180 (2002) qurılması, Palm OS ti GSM mobil telefonına tolıq integraciyalaǵan birinshi smartfon bolıp, telefoniya, SMS xabar almasıw hám Internetke kiriw múmkinshilikleri operaciyalıq sistemaǵa kiritilgen edi. 180 modeli bas barmaq penen jazıw klaviaturasına iye bolsa, 180g versiyasında onıń ornına Graffiti qol jazıwın tanıw maydanı bar edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.mobiletechreview.com/handspring_treo.htm|bet=Handspring Treo Communicator 180|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160617023521/http://www.mobiletechreview.com/handspring_treo.htm|arxivsáne=June 17, 2016|baspaxana=mobiletechreview.com|qaralǵan sáne=2016-02-01}}&lt;/ref&gt;

=== Yapon uyalı telefonları ===
1999-jılı, Yapon sımsız baylanıs provayderi NTT DoCoMo i-mode dep atalǵan jańa mobil internet platformasın iske qostı. Bul platforma sekundına 9.6 kilobit tezlikte maǵlıwmat jiberiw hám platforma arqalı onlayn satıp alıw sıyaqlı veb xızmetlerge kiriw múmkinshiligin berdi. NTT DoCoMo nıń i-mode platforması cHTML tilin qollandı, bul til qurılmalar ushın maǵlıwmat tezligin arttırıw maqsetinde dástúriy [[HTML]] diń ayırım aspektlerin sheklegen edi. Sheklengen funkcionallıq, kishi ekranlar hám sheklengen ótkiziw qábileti telefonlarǵa bar bolǵan ásterek maǵlıwmat tezliklerin qollanıwǵa múmkinshilik berdi. i-mode diń keń tarqalıwı NTT DoCoMo ǵa 2001-jıldıń aqırına kelip shama menen 40 million abonentti jıynawǵa járdem berdi hám Yaponiyada bazar kapitalizaciyası boyınsha birinshi, al dúnya júzi boyınsha ekinshi orındı iyeledi.

Yapon uyalı telefonları global standartlar hám tendenciyalardan kóbirek ózgeshelenip, Yapon bazarına arnawlı beyimlestirilgen basqa da rawajlanǵan xızmetler hám smartfonǵa uqsas funkcionallıqtı usınıw ushın rawajlandı. Bularǵa mobil tólemler hám satıp alıwlar, jaqın maydan baylanısı (NFC) arqalı aqıllı kartalardı almastırıwshı mobil shıjlan funkciyası (transport jolhaqısı, sadıqlıq kartaları, sáykeslik kartaları, waqıya biletleri, kuponlar, aqsha awdarıw hám t.b. ushın), muzıkalı qońıraw sesleri, oyınlar hám komiksler sıyaqlı júklep alınatuǵın kontent hám 1seg mobil televideniesi kiredi.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Huff|first=Sid L.|title=Rising Sun: iMode and the Wireless Internet, Vol. 46, No. 1|publisher=Communications of the ACM}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.itu.dk/~rold/1_sem/B1/Cases/DoCoMo.pdf|bet=NTT DoCoMo and M-Commerce: A Case Study in Market Expansion and Global Strategy|avtor=Anwar|at=Sayid Tariq|baspaxana=The American Graduate School of International Management|qaralǵan sáne=February 16, 2014}}&lt;/ref&gt; Yapon óndiriwshileri tárepinen islengen telefonlar arnawlı programmalıq támiyinattı qollandı, biraq úshinshi tárep qosımshaların islep shıǵıwǵa mólsherlengen standartlastırılǵan [[Mobil operaciyalıq sistema|mobil operaciyalıq sistemalarǵa]] ele iye emes edi, sonlıqtan olardıń programmalıq támiynatı hám ekosistemaları júdá rawajlanǵan funkciyalı telefonlarǵa uqsas edi. Basqa funkciyalı telefonlar sıyaqlı, qosımsha programmalıq támiynat hám xızmetler provayderler menen shártnamalar hám kelisimlerdi talap etti.

Telefonlar menen baylanıs operatorları arasındaǵı integraciya dárejesi, telefonlardıń ózgeshe qásiyetleri, standartlastırılmaǵan platformalar hám Yapon mádeniyatına beyimlesiwi Yapon óndiriwshilerine óz telefonların eksportlawdı qıyınlastırdı. Ásirese, Yaponiyada soraw sonshelli joqarı bolǵanlıqtan, kompaniyalar qosımsha payda tabıw ushın basqa jerlerge qarawdı zárúr dep esaplamadı.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2009/07/20/technology/20cell.html|title=Why Japan's Smartphones Haven't Gone Global|last=Tabuchi|first=Hiroko|author-link=Hiroko Tabuchi|work=The New York Times|date=July 20, 2009|access-date=2018-10-06}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Budmar|first=Patrick|url=https://www.pcworld.idg.com.au/article/430254/why_japanese_smartphones_never_went_global/|title=Why Japanese smartphones never went global|work=PC World AU|date=11 July 2012|access-date=2018-10-06}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|first=Devin|last=Stewart|title=Slowing Japan's Galapagos Syndrome|url=http://www.huffingtonpost.com/devin-stewart/slowing-japans-galapagos_b_557446.html|work=[[Huffington Post]]|date=April 29, 2010|access-date=2010-06-24|author-link=Devin Stewart}}&lt;/ref&gt;

Basqa bazarlarda 3G texnologiyasınıń payda bolıwı hám kúshli standartlastırılǵan smartfon operaciyalıq sistemaları, qosımshalar dúkanları hám rawajlanǵan sımsız tarmaq múmkinshilikleri menen támiyinlengen Yaponiyalıq emes telefonlar, Yaponiyalıq emes telefon óndiriwshilerine aqırı Yaponiya bazarına kiriwge múmkinshilik berdi. Olar áste-aqırın [[Emodzi|emodziler]], mobil tólemler, NFC hám t.b. sıyaqlı Yapon telefon qásiyetlerin qabıl etip, olardı dúnyanıń qalǵan bólimine tarqattı.

=== Dáslepki smartfonlar ===
[[Fayl:BlackBerry_8820,_BlackBerry_Bold_9900_and_BlackBerry_Classic.jpg|nobaý|2000-jıllardıń ortaları-aqırlarında júdá keń tarqalǵan bir neshe BlackBerry smartfonları]]
2002-jılı Danger Hiptop engizilgenge shekem, Yaponiyadan tısqarı jerlerde áhmiyetli maǵlıwmat baylanısın nátiyjeli paydalanatuǵın telefonlar siyrek ushırasatuǵın edi. Bul qurılma T-Mobile Sidekick ataması menen AQSH tutınıwshıları arasında ortasha tabısqa eristi. Keyinirek, 2000-jıllardıń ortasında, AQSH-taǵı biznes paydalanıwshıları [[Microsoft]] kompaniyasınıń Windows Mobile tiykarındaǵı qurılmalardı, sońınan Research In Motion kompaniyasınıń BlackBerry smartfonların qabıl ete basladı. 2006-jılı Amerikalı paydalanıwshılar BlackBerry-diń ǵárezlilik payda etiwshi tábiyatı sebepli &quot;CrackBerry&quot; terminin keń qollanısqa kirgizdi.&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Info Addicts Are All Thumbs: Crackberry Is the 2006 Word of the Year|url=http://www.prnewswire.com/news-releases/websters-new-worldr-college-dictionary-info-addicts-are-all-thumbs-55824847.html|access-date=January 24, 2014|work=PR Newswire|date=November 1, 2006}}&lt;/ref&gt; AQSH-ta maǵlıwmat tarifleriniń joqarı bahası hám uyalı maǵlıwmat tarmaǵın paydalanıwdan qashıw múmkinshiligine iye Wi-Fi qábiletli qurılmalardıń salıstırmalı túrde siyrek ushırasıwı smartfonlardı tiykarınan biznes isbilermenleri hám &quot;erte qabıllawshılar&quot; tárepinen ózlestiriliwine alıp keldi.

[[Amerika Qurama Shtatları|AQSH]] hám [[Yaponiya|Yaponiyadan]] tısqarı, [[Nokia]] kompaniyası Symbian tiykarındaǵı smartfonları menen tabısqa erisip atırǵan edi. Symbian dáslep Psion tárepinen olardıń jeke organayzerleri ushın islep shıǵılǵan bolıp, 2000-jıllardıń ortalarınan aqırına shekem [[Evropa|Evropada]] eń keń tarqalǵan smartfon operaciyalıq sisteması boldı. Dáslebinde, Nokia-nıń Symbian smartfonları Eseries arqalı bizneske baǵdarlanǵan edi,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.brighthub.com/mobile/symbian-platform/articles/88622.aspx|bet=The Nokia E Series Range of Smartphones|sáne=27 September 2010|baspaxana=Brighthub.com|qaralǵan sáne=6 September 2017}}&lt;/ref&gt; sol dáwirdegi Windows Mobile hám BlackBerry qurılmalarına uqsas edi. 2002-jıldan baslap, Nokia tutınıwshılarǵa baǵdarlanǵan smartfonlardı islep shıǵara basladı, oyın-zawıqqa baǵdarlanǵan Nseries arqalı keń tarqaldı. 2010-jılǵa shekem Symbian dúnya boyınsha eń keń qollanılatuǵın smartfon operaciyalıq sisteması boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://mashable.com/2010/02/23/gartner-smartphones/|bet=Smartphones in 2009: Symbian Dominates, iPhone, RIM and Android Rising Fast|avtor=Schroeder|at=Stan|sáne=23 February 2010|baspaxana=Mashable|qaralǵan sáne=3 September 2013}}&lt;/ref&gt;

Sensorlı jeke cifrlı járdemshi (PDA) tiykarında islep shıǵılǵan Palm OS sıyaqlı beyimlestirilgen operaciyalıq sistemalar, keyinirek Windows Mobile dep atalǵan &quot;Pocket PC&quot; versiyaları, hám dáslep Symbian OS qurılmalarında qálem menen basqarılatuǵın PDA-lar ushın jobalanǵan UIQ interfeysi ayırım dáslepki smartfonlardıń stilus tiykarındaǵı interfeyslerge iye bolıwına alıp keldi. Bular virtual klaviaturalardı hám qol jazıwın kirgiziwge múmkinshilik berdi, sonlıqtan Aziya háriplerin de ańsat kirgiziwge jol ashtı.&lt;ref name=&quot;JobsKilledTheStylus&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.extremetech.com/computing/98923-how-steve-jobs-killed-the-stylus-and-made-smartphones-usable|bet=How Steve Jobs killed the stylus and made smartphones usable|avtor=Whitwam|at=Ryan|jumıs=ExtremeTech|qaralǵan sáne=4 April 2018}}&lt;/ref&gt;

2000-jıllardıń ortasına kelip, kópshilik smartfonlarda fizikalıq QWERTY klaviaturası bar edi. Olardıń kópshiligi BlackBerry qatarı, Windows Mobile smartfonları, Palm Treos hám Nokia Eseries-tiń ayırım modelleri sıyaqlı &quot;klaviatura paneli&quot; formasın qollanǵan edi. Ayırımları, mısalı Danger Hiptop qatarı, tolıq fizikalıq QWERTY klaviaturasın ısırıw formada jasırǵan edi. Al geyparaları, Nokia Nseries hám Nokia Eseries-tiń basqa modelleri sıyaqlı, tek ǵana T9 tekst kirgiziw usılın qollanatuǵın sanlı klaviaturaǵa iye edi. Stilus penen basqarılatuǵın rezistivli sensorlı ekranlardı ele de ayırım smartfonlarda, mısalı Palm Treos-ta tabıwǵa bolar edi. Palm Treos dáslepki bir neshe modellerinde klaviatura ornına Graffiti qol jazıwın tanıw sistemasın qollanǵan bolsa da, keyingi modellerinde bul funkciyadan bas tartqan.

=== Forma faktorı hám operaciyalıq sistema ózgerisleri ===
[[Fayl:LG_KE850_Prada_Hauptmenü.jpg|nobaý|2006-jılı úlken sıyımlı sensorlı ekranı menen tanıstırılǵan LG Prada]]
[[Fayl:IPhone_1st_Gen.svg|nobaý|Dáslepki [[Apple Inc.|Apple]] [[IPhone|iPhone]]; onıń shıǵıwınan keyin ulıwma smartfon forma faktorı fizikalıq klaviaturasız úlken sensorlı ekranlı programmalıq interfeyslerge qaray ózgerdi&lt;ref name=&quot;How iPhone Changed the World&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.cultofmac.com/103229/how-iphone-changed-the-world/|bet=How iPhone Changed the World|avtor=Elgan|at=Mike|sáne=July 2, 2011|jumıs=Cult of Mac|qaralǵan sáne=October 17, 2019}}&lt;/ref&gt;]]
2000-jıllardıń aqırı hám 2010-jıllardıń basında smartfon interfeysleri fizikalıq klaviatura hám klaviaturalı qurılmalardan úlken barmaq penen basqarılatuǵın sıyımlı sensorlı ekranlı qurılmalarǵa qaray ózgerdi.&lt;ref name=&quot;How iPhone Changed the World&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.cultofmac.com/103229/how-iphone-changed-the-world/|bet=How iPhone Changed the World|avtor=Elgan|at=Mike|sáne=July 2, 2011|jumıs=Cult of Mac|qaralǵan sáne=October 17, 2019}}&lt;/ref&gt; Úlken sıyımlı sensorlı ekranı bar birinshi telefon LG Prada boldı, ol LG tárepinen 2006-jıldıń dekabr ayında járiyalandı. Bul italyan lyuks dizayneri [[Prada]] menen birgelikte jaratılǵan sánli funkciyalı telefon bolıp, 3 dyuymlik 240 x 400 pikselli ekranǵa, 144p video jazıw múmkinshiligi bar 2 megapikselli cifrlı kameraǵa, LED jaqtılandırıwǵa hám ózin súwretke túsiriw ushın miniatyura aynaǵa iye edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.gsmarena.com/lg_ke850_prada-1828.php|bet=LG KE850 Prada review: Sophistication made simple|sáne=2007-05-27|qaralǵan sáne=2021-06-23}}&lt;/ref&gt;

2007-jıldıń yanvar ayında [[Apple Inc.|Apple Computer]] [[IPhone|iPhone]]-dı tanıstırdı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.macworld.com/article/54764/2007/01/liveupdate.html|bet=Macworld Expo Keynote Live Update|arxivurl=https://web.archive.org/web/20100724170414/http://www.macworld.com/article/54764/2007/01/liveupdate.html|arxivsáne=July 24, 2010|avtor=Cohen|at=Peter|sáne=March 13, 2007|jumıs=[[Macworld]]|qaralǵan sáne=July 21, 2010}}&lt;/ref&gt; Onıń 3.5 dyuymlik sıyımlı sensorlı ekranı bar bolıp, ol sol waqıttaǵı kópshilik smartfon ekranlarınıń ajıratımlılıǵınan eki ese joqarı edi,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.tnl.net/blog/2007/01/09/the-iphone-is-here/|bet=The iPhone is here|avtor=Louis|at=Tristan|sáne=January 9, 2007|jumıs=TNL.net|qaralǵan sáne=October 16, 2019}}&lt;/ref&gt; hám telefonlarǵa multi-tach funkciyasın kirgizdi, bul súwretlerde, kartalarda hám veb-betlerde &quot;qısıp&quot; úlkeytiw yamasa kishireytiw sıyaqlı háreketlerdi múmkin etti. iPhone zamanagóy smartfonlarǵa tán stilus, klaviatura yamasa klavishti paydalanıwdan bas tartqan hám onıń ornına tikkeley barmaq penen basqarıwdı tiykarǵı óz-ara tásir etiw usılı sıpatında úlken sensorlı ekrandı qollanǵan massalıq bazarǵa baǵdarlanǵan birinshi usınday qurılma bolıwı menen ayrıqsha edi.&lt;ref name=&quot;JobsKilledTheStylus&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.extremetech.com/computing/98923-how-steve-jobs-killed-the-stylus-and-made-smartphones-usable|bet=How Steve Jobs killed the stylus and made smartphones usable|avtor=Whitwam|at=Ryan|jumıs=ExtremeTech|qaralǵan sáne=4 April 2018}}&lt;/ref&gt;

iPhone-nıń operaciyalıq sisteması da eski operaciyalıq sistemalardan (eski telefonlar qollaw kórsetken hám PDA hám funkciyalı telefonlardan beyimlestirilgen) ózgeshe boldı. Ol WML, cHTML yamasa XHTML sıyaqlı texnologiyalardı paydalanıp arnawlı formatlanǵan betlerdi ǵana kórsete alatuǵın sheklengen, qısqartılǵan veb-brauzerdi paydalanıwdı talap etpeytuǵın jetkilikli kúshli operaciyalıq sistema edi hám onıń ornına mobil telefonlar ushın arnawlı jobalastırılmaǵan tolıq veb-saytlardı&lt;ref&gt;{{Cite news|title=The iPhone Is a Breakthrough Handheld Computer|url=http://solution.allthingsd.com/20070626/the-iphone-is-breakthrough-handheld-computer/|date=June 26, 2007|access-date=October 17, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=First Look: Test Driving the iPhone|url=https://www.newsweek.com/first-look-test-driving-iphone-102625|date=June 25, 2007|access-date=October 16, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=iPhone Review|url=https://www.usatoday.com/tech/columnist/edwardbaig/2007-06-26-iphone-review_N.htm|date=June 26, 2007|access-date=October 16, 2019}}&lt;/ref&gt; kórsete alatuǵın Apple-dıń Safari brauzeriniń versiyasın iske qostı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://mezzoblue.com/archives/2007/01/09/imobile/|bet=iMobile|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191017062248/http://mezzoblue.com/archives/2007/01/09/imobile/|arxivsáne=October 17, 2019|avtor=Shea|at=Dave|sáne=January 9, 2007|jumıs=mezzoblue.com|qaralǵan sáne=October 16, 2019|citata=It doesn't run a stripped-down mobile browser that delivers a sub-par experience, it runs Safari - a customized version with special UI tweaks, but that's still WebKit under the hood. It will render your site the same way your desktop does.}}&lt;/ref&gt;

Keyinirek Apple qurılmanıń ózinde ornatılǵan [[App Store]]-nı beriwshi programmalıq támiyinlew jańalanıwın jiberdi, bul úshinshi tárep baǵdarlamaların sımsız tikkeley júklep alıwǵa múmkinshilik berdi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.digitaltrends.com/apple/apple-confirms-iphone-sdk-coming-next-year/|bet=Apple confirms iPhone SDK coming next year|avtor=Duncan|at=Geoff|sáne=October 17, 2007|jumıs=[[Digital Trends]]|qaralǵan sáne=June 11, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://appleinsider.com/articles/07/10/17/steve_jobs_confirms_native_iphone_sdk_by_february|bet=Steve Jobs confirms native iPhone SDK by February|sáne=October 17, 2007|jumıs=AppleInsider|qaralǵan sáne=June 11, 2017}}&lt;/ref&gt; Bunday oraylastırılǵan [[App Store]] hám biypul baǵdarlamashılardıń quralları&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.macworld.com/article/1132400/iphonesdk.html|bet=Apple unveils iPhone SDK|avtor=Dalrymple|at=Jim|sáne=March 6, 2008|jumıs=[[Macworld]]|baspaxana=[[International Data Group]]|qaralǵan sáne=June 11, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.engadget.com/2008/03/06/live-from-apples-iphone-press-conference/|bet=Live from Apple's iPhone SDK press conference|avtor=Block|avtorsilteme=Ryan Block|at=Ryan|sáne=March 6, 2008|jumıs=[[Engadget]]|baspaxana=[[AOL]]|qaralǵan sáne=June 11, 2017}}&lt;/ref&gt; tez arada barlıq smartfon platformaları ushın programmalıq támiyinlewdi islep shıǵıw, tarqatıw, tabıw, ornatıw hám tólew ushın jańa tiykarǵı paradigmaǵa aylandı, bul paydalanıw ushın rásmiy maqullawdı talap etetuǵın qımbat baǵdarlamashı qurallarınıń hám bir neshe platformalar ushın qollanbalar beriwshi úshinshi tárep dereklerine ǵárezliliktiń ornın bastı.&lt;ref name=&quot;How iPhone Changed the World&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.cultofmac.com/103229/how-iphone-changed-the-world/|bet=How iPhone Changed the World|avtor=Elgan|at=Mike|sáne=July 2, 2011|jumıs=Cult of Mac|qaralǵan sáne=October 17, 2019}}&lt;/ref&gt;

Rawajlanǵan qollanbalardı qollap-quwatlay alatuǵın jetkilikli kúshli programmalıq támiyinlew hám úlken sıyımlı sensorlı ekranǵa iye dizaynnıń artıqmashlıqları basqa smartfon OS platformasınıń, [[Android]]-tıń rawajlanıwına tásir etti. Dáslep BlackBerry-ge uqsas prototip qurılma ısırılıp shıǵarılatuǵın fizikalıq klaviaturası bar sensorlı ekranlı qurılma paydasına biykar etildi, sebebi Google injenerleri sol waqıtta sensorlı ekran fizikalıq klaviatura hám túymelerdi tolıq almastıra almaydı dep esaplaǵan.&lt;ref name=&quot;atlantic-startover&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theatlantic.com/technology/archive/2013/12/the-day-google-had-to-start-over-on-android/282479/|bet=The Day Google Had to 'Start Over' on Android|sáne=December 18, 2013|jumıs=The Atlantic|qaralǵan sáne=20 December 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;AndroidInc&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.businessweek.com/technology/content/aug2005/tc20050817_0949_tc024.htm|bet=Google Buys Android for Its Mobile Arsenal|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110205190729/http://www.businessweek.com/technology/content/aug2005/tc20050817_0949_tc024.htm|arxivsáne=5 February 2011|avtor=Elgin|at=Ben|sáne=17 August 2005|jumıs=Bloomberg Businessweek|baspaxana=Bloomberg|qaralǵan sáne=2012-02-20}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;EngadgetMobileOS&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.engadget.com/2007/08/28/google-is-working-on-a-mobile-os-and-its-due-out-shortly|bet=Google is working on a mobile OS, and it's due out shortly|avtor=Block|at=Ryan|sáne=28 August 2007|jumıs=[[Engadget]]|qaralǵan sáne=2012-02-17}}&lt;/ref&gt; Android PDA hám funkciyalı telefonlardan beyimlestirilgen [[Mobil operaciyalıq sistema|mobil operaciyalıq sistemalarǵa]] qaraǵanda kóbirek quwat beriwshi modifikaciyalanǵan Linux yadrosına tiykarlanǵan. Birinshi Android qurılması, gorizontal ısırılıwshı HTC Dream, 2008-jıldıń sentyabr ayında shıǵarıldı.&lt;ref name=&quot;cnet-tmobileretailer&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.cnet.com/news/all-t-mobile-retail-stores-to-carry-g1/|bet=All T-Mobile retail stores to carry G1|avtor=Cha|at=Bonnie|sáne=January 23, 2009|jumıs=[[CNET]]|qaralǵan sáne=28 December 2021}}&lt;/ref&gt;

2012-jılı Asus PadFone dep atalatuǵın konvertaciyalanatuǵın dok-sistemasın sınap kóre basladı, onda óz aldına jumıs isleytuǵın qol telefonı zárúr bolǵanda planshet ólshemindegi ekran blogına kirgizilip, integraciyalanǵan qollap-quwatlawshı batareyası menen birge paydalanılıwı múmkin edi.

2013 hám 2014-jılları Samsung ıqsham kamera menen smartfonnıń gibrid kombinaciyasın sınap kórdi, Galaxy S4 Zoom hám K Zoom modellerin shıǵardı. Olardıń hár biri integraciyalanǵan 10× optikalıq zum linzası hám qol parametrleri (sonıń ishinde qol ekspoziciya hám fokus) menen támiyinlengen edi, bul smartfonlar arasında keń tarqalıwınan bir neshe jıl burın boldı. S4 Zoom modelinde qosımsha linza átirapında aylanbalı saqıyna hám shtativ bekitkishi bar edi.

Ekran ólshemleri úlkeygen bolsa da, óndiriwshiler smartfonlardı paydalılıq hám bekkemlik esabınan jińishke etiwge háreket etti, sebebi jińishke korpus mayısıwǵa kóbirek beyim hám komponentler, ásirese batareya sıyımlılıǵı ushın az orın qaldıradı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.pocket-lint.com/phones/news/131105-bendgate-is-the-iphone-6-plus-bending-too-easily-or-is-it-a-storm-in-a-teacup|bet=Bendgate: Is the iPhone 6 Plus bending too easily or is it a st|sáne=24 September 2014|til=en-gb|jumıs=www.pocket-lint.com|qaralǵan sáne=26 January 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.businessinsider.com/samsung-infographic-explains-why-galaxy-note-7-phones-exploded-2017-1|bet=Here's Samsung's infographic that explains why the Note 7 phones exploded|avtor=Oreskovic|at=Alexei|sáne=23 January 2017|jumıs=Business Insider|qaralǵan sáne=26 January 2022}}&lt;/ref&gt;

==== Operaciyalıq sistema básekesi ====
[[Fayl:Meizu_MX4.jpg|nobaý|Flyme OS ornatılǵan Meizu MX4]]
iPhone hám keyingi tek sensorlı ekranlı [[Android]] qurılmaları birge úlken sıyımlı sensorlı ekrandı tiykarǵı tásir etiw quralı sıpatında paydalanatuǵın plita formasın keń tarqattı hám burınǵı klavish hám klaviaturaǵa tiykarlanǵan platformalardıń qulawına alıp keldi.&lt;ref name=&quot;How iPhone Changed the World&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.cultofmac.com/103229/how-iphone-changed-the-world/|bet=How iPhone Changed the World|avtor=Elgan|at=Mike|sáne=July 2, 2011|jumıs=Cult of Mac|qaralǵan sáne=October 17, 2019}}&lt;/ref&gt; Keyinirek, úy, artqa, menyu, tapsırma hám izlew sıyaqlı navigaciya túymeleri de fizikalıq emes sensorlı túymeler, sońınan virtual, ekranda imitaciya qılınǵan navigaciya túymeleri menen almastırıldı. Bul kóbinese menyu túymesin qısqa basıwdı imitaciya qılıw ushın tapsırma túymesin uzaq basıw yaki izlew ushın úy túymesin basıw sıyaqlı kombinaciyalar arqalı ámelge asırıladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://galaxys5guide.com/samsung-galaxy-s5-how-to-guides/how-to-access-the-hardware-menu-button/|bet=How to access the hardware menu button on Samsung Galaxy S5?|sáne=2014-05-07|jumıs=Samsung Galaxy S5 Guide}}&lt;/ref&gt; Jaqında payda bolǵan &quot;ramkasız&quot; túrleri navigaciya túymelerin imitaciya qılıw ushın joǵaltılǵan displey maydanın kompensaciyalaw ushın ekran betin qurılmanıń aldıńǵı tómengi bólimine shekem keńeytedi. Virtual túymeler kóbirek potencial jekelestiriw múmkinshiligin bergeni menen, olardıń jaylasıwı ekrannıń burılıwına hám paydalanılatuǵın baǵdarlamaǵa baylanıslı sistemalar arasında turaqsız bolıwı múmkin.

Bir neshe vendorlar [[Android]] hám [[IPhone|iPhone]] menen jaqsıraq básekelesiw ushın ózleriniń bar bolǵan smartfon platformaları hám qurılmaların jańalawǵa yaki almastırıwǵa háreket etti; Palm kompaniyası 2009-jıldıń aqırında Palm OS ornına Palm Pre ushın webOS dep atalǵan jańa platformanı usındı. Bul platforma tapsırmaǵa tiykarlanǵan &quot;karta&quot; metaforasına hám hár qıylı onlayn xızmetler arasındaǵı úziliksiz sinxronizaciya hám integraciyaǵa dıqqat qarattı (sol waqıttaǵı smartfonnıń paydalanıwshı maǵlıwmatları ushın &quot;kanonik, avtoritetli saqlaw ornı&quot; xızmetin atqarıwshı kompyuterge mútáj bolıwı koncepciyasına qarama-qarsı).&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://arstechnica.com/gadgets/2009/01/palm-launches-new-handset-pre-operating-system-at-ces/|bet=Palm strikes back with new OS, pre handset at CES|avtor=Stokes|at=Jon|sáne=2009-01-08|jumıs=Ars Technica|qaralǵan sáne=2020-02-25}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://arstechnica.com/gadgets/2009/01/of-clouds-palms-webos-and-cutting-the-cord/|bet=&quot;Synergy&quot; means no need to &quot;save&quot; or &quot;sync&quot; on Palm's pre|avtor=Stokes|at=Jon|sáne=2009-01-12|jumıs=Ars Technica|qaralǵan sáne=2020-02-25}}&lt;/ref&gt; [[Hewlett-Packard|HP]] kompaniyası 2010-jılı Palm kompaniyasın satıp aldı hám Pre 3 hám HP TouchPad plansheti sıyaqlı bir neshe basqa webOS qurılmaların shıǵardı. Tutınıwshı biznesin satıw hám kárxana baǵdarlamalıq támiynatına kóbirek dıqqat qaratıw usınısınıń bir bólegi sıpatında, HP 2011-jıldıń avgust ayında keleshektegi webOS qurılmaların rawajlandırıwdı tosattan toqtattı hám 2013-jılı webOS huqıqların aqılı televizor platforması sıpatında paydalanıw ushın LG Electronics kompaniyasına sattı.&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Iwatani|first=Yukari|url=https://www.wsj.com/articles/SB10001424053111904070604576516770382416428|title=Pioneering Firm Bows to 'Post-PC World'|date=August 19, 2011|access-date=November 30, 2011}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/technology-21587666|title=HP sells Palm WebOS assets to LG|date=2013-02-26|access-date=2020-03-02}}&lt;/ref&gt;

Research in Motion kompaniyası 2010-jılı vertikal sırǵanaytuǵın BlackBerry Torch hám BlackBerry OS 6 operaciyalıq sistemasın usındı. Bul sistema qayta dizayn islengen paydalanıwshı interfeysine, kishireytiw ushın shımshıw sıyaqlı jestlerdi qollaw múmkinshiligine hám iPhone qollanatuǵın WebKit rendering sistemasına tiykarlanǵan jańa veb-brauzerge iye edi.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.cnet.com/reviews/blackberry-torch-9800-review/|title=BlackBerry Torch 9800 review: BlackBerry Torch 9800|last=Cha|first=Bonnie|access-date=2020-02-25}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.ocregister.com/2010/09/21/can-blackerry-torch-compete-with-iphone/|bet=Can Blackerry Torch compete with iPhone?|sáne=2010-09-21|jumıs=Orange County Register|qaralǵan sáne=2020-02-25}}&lt;/ref&gt; Kelesi jılı RIM kompaniyası BlackBerry OS 7 operaciyalıq sistemasın hám Bold hám Torch qatarlarındaǵı jańa modellerdi shıǵardı. Bularǵa klaviaturası menen birge sensorlı ekranǵa iye jańa Bold hám fizikalıq klaviaturası joq birinshi BlackBerry telefonı bolǵan Torch 9860 kiredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.engadget.com/2011/08/03/rim-launches-blackberry-torch-9810-torch-9850-and/|bet=RIM launches BlackBerry Torch 9810, Torch 9860 and Bold 9900, we go hands-on!|sáne=August 3, 2011|jumıs=Engadget|qaralǵan sáne=2020-02-25}}&lt;/ref&gt; 2013-jılı kompaniya eski BlackBerry OS ornına QNX tiykarında qayta islep shıǵılǵan BlackBerry 10 dep atalǵan jańa platformanı usındı. Bul platformanıń dáslepki qurılmaları tolıq sensorlı BlackBerry Z10 hám klaviaturalı Q10 boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2013/1/30/3929760/blackberry-z10-review|bet=BlackBerry Z10 review: a new life, or life support?|avtor=Topolsky|at=Joshua|sáne=2013-01-30|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2020-02-25}}&lt;/ref&gt;

2010-jılı [[Microsoft]] kompaniyası Windows Mobile ornına Windows Phone dep atalatuǵın jańa operaciyalıq sistemanı usındı. Bul sistema jańa sensorlı ekranǵa baǵdarlanǵan [[Paydalanıwshı interfeysi|paydalanıwshı interfeysine]] iye bolıp, tegis dizayn hám tipografiyaǵa tiykarlanǵan edi. Onıń bas ekranında qosımshalardan jańalanıwlar aǵımın kórsetetuǵın &quot;janlı plitkalar&quot; hám integraciyalanǵan Microsoft Office qosımshaları bar edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.pcworld.com/article/189347/Windows_Phone_7_An_Indepth_Look_at_the_Features_and_Interface.html|bet=Windows Phone 7: An In-depth Look at the Features and Interface|sáne=2010-02-15|jumıs=PCWorld|qaralǵan sáne=2020-02-25}}&lt;/ref&gt; 2011-jıldıń fevral ayında [[Nokia]] kompaniyası Microsoft penen úlken birge islesiw kelisimin dúzgenin járiyaladı. Bul kelisimge muwapıq, Nokia barlıq keleshektegi smartfonlarında tek Windows Phone sistemasın qollanıwı hám barlıq keleshektegi qurılmalarına Microsoft kompaniyasınıń Bing izlew sisteması hám Bing Maps xızmetin (bul birge islesiwdiń bir bólegi sıpatında Nokia Maps maǵlıwmatların da licenziyalaytuǵın edi) integraciyalawı kerek edi. Bul járiyalaw Symbian sistemasınıń, sonday-aq Intel kompaniyası menen birge islep shıǵarılıp atırǵan Linux tiykarındaǵı MeeGo mobil platformasınıń da jabılıwına alıp keldi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.bbc.com/news/business-12427680|bet=Nokia and Microsoft form partnership|sáne=11 February 2011|jumıs=BBC News|qaralǵan sáne=16 December 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://tech.fortune.cnn.com/2011/02/08/nokias-elop-drops-bomb-the-platform-is-on-fire/|title=Nokia's Elop drops bomb: the platform is on fire|date=2011-02-08|access-date=2013-06-14}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bloomberg.com/news/2011-02-11/nokia-joins-forces-with-microsoft-to-challenge-dominance-of-apple-google.html|title=Nokia Falls Most Since July 2009 After Microsoft Deal|date=11 February 2011|access-date=2020-02-26}}&lt;/ref&gt; Nokia kompaniyasınıń tómen bahalı Lumia 520 modeli kúshli sorawǵa iye boldı hám Windows Phone sistemasınıń ayırım bazarlarda belgili bir ataqlılıqqa erisiwine járdem berdi,&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://arstechnica.com/gadgets/2017/10/windows-phone-is-now-officially-dead-a-sad-tale-of-what-might-have-been/|bet=Windows Phone is now officially dead: A sad tale of what might have been|avtor=Bright|at=Peter|sáne=2017-10-09|jumıs=Ars Technica|qaralǵan sáne=2020-02-26}}&lt;/ref&gt; 2013-jılı global bazar úlesinde BlackBerry sistemasınan ozıp ketti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.zdnet.com/article/lumia-520-extends-lead-as-most-popular-windows-phone-as-nokia-takes-90-percent-of-the-market/|bet=Lumia 520 extends lead as most popular Windows Phone, as Nokia takes 90 percent of the market|avtor=Tung|at=Liam|jumıs=ZDNet|qaralǵan sáne=2020-02-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.zdnet.com/article/idc-windows-phone-sees-largest-year-over-year-increase-android-still-dominates/|bet=IDC: Windows Phone sees largest year-over-year increase, Android still dominates|avtor=Miller|at=Matthew|jumıs=ZDNet|qaralǵan sáne=2020-02-26}}&lt;/ref&gt;

2012-jıldıń iyun ayınıń ortasında Meizu kompaniyası óziniń [[Mobil operaciyalıq sistema|mobil operaciyalıq sisteması]] Flyme OS ti shıǵardı.

Android hám iPhone menen básekilesiwge baǵdarlanǵan bul háreketlerdiń kópshiligi uzaq dawam etpedi. On jıl ishinde bul eki platforma smartfonlar satıwı hám bazar úlesi boyınsha anıq duopoliyaǵa aylandı, al BlackBerry, Windows Phone hám basqa operaciyalıq sistemalar aqır-aqıbet ólshewge kelmeytuǵın dárejede kishi bazar úlesine iye bolıp qaldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2017/2/16/14634656/android-ios-market-share-blackberry-2016|bet=99.6 percent of new smartphones run Android or iOS|avtor=Vincent|at=James|sáne=2017-02-16|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2020-02-25}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2015/8/20/9181269/gartner-q2-2015-smartphone-sales|bet=96.8 percent of new smartphones sold are either iPhone or Android devices|avtor=Savov|at=Vlad|sáne=2015-08-20|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2020-03-02}}&lt;/ref&gt; 2015-jılı BlackBerry kompaniyası óziniń ishki mobil platformalarınan bas tartıp, Android qurılmaların islep shıǵarıwǵa qaray baǵdar aldı hám bul baǵdarlamalıq támiyinattıń qáwipsizligi kúsheytilgen versiyasına kóbirek itibar berdi. Kelesi jılı kompaniya apparatlıq támiynat bazarınan shıǵıp, baǵdarlamalıq támiynat hám óziniń kárxanalarǵa arnalǵan middleware ine kóbirek dıqqat qaratıwın járiyaladı,&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.cnet.com/au/news/blackberry-to-stop-building-its-own-smartphones/|title=BlackBerry bails on building its own phones|access-date=June 21, 2017}}&lt;/ref&gt; sonday-aq BlackBerry brendin hám óziniń Android distribuciyasın keleshektegi qurılmalar ushın TCL sıyaqlı úshinshi tárep OEM lerine licenziyalay basladı.&lt;ref name=&quot;tc-tcldeal&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2016/12/15/blackberry/|bet=TCL signs an exclusive deal to build BlackBerry-branded phones|sáne=December 15, 2016|jumıs=TechCrunch|qaralǵan sáne=December 15, 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;gandm-bbpriv&quot;&gt;{{Cite news|title=BlackBerry bets on Android's apps to buoy new Priv|url=https://www.theglobeandmail.com/technology/tech-news/blackberry-revenue-falls-short-adjusted-loss-more-than-expected/article26539263/|access-date=26 September 2015}}&lt;/ref&gt;

2013-jıldıń sentyabr ayında Microsoft kompaniyası Nokia nıń mobil qurılmalar biznesin 7.1 milliard dollarǵa satıp alıw niyetin járiyaladı. Bul CEO Stiv Ballmerdiń Microsoft tı &quot;qurılmalar hám xızmetler&quot; kompaniyasına aylandırıw strategiyasınıń bir bólegi edi.&lt;ref name=&quot;auto1&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2015/7/8/8910999/microsoft-job-cuts-2015-nokia-write-off|bet=Microsoft writes off $7.6 billion from Nokia deal, announces 7,800 job cuts|avtor=Warren|at=Tom|sáne=2015-07-08|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2020-02-26}}&lt;/ref&gt; Windows Phone hám Lumia qatarınıń ósiwine qaramastan (olar satılǵan barlıq Windows Phone qurılmalarınıń derlik 90% in quraytuǵın edi),&lt;ref name=&quot;PocketNowNokia90percent&quot;&gt;{{Cite news|url=http://pocketnow.com/2013/10/18/nokia-owns-90-of-the-windows-phone-market-share|title=Nokia owns 90% of the Windows Phone market share.|date=18 October 2013|access-date=February 26, 2020}}&lt;/ref&gt; bul platforma hesh qashan AQSH tıń tiykarǵı bazarında áhmiyetli úleske iye bola almadı,&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://arstechnica.com/gadgets/2017/10/windows-phone-is-now-officially-dead-a-sad-tale-of-what-might-have-been/|bet=Windows Phone is now officially dead: A sad tale of what might have been|avtor=Bright|at=Peter|sáne=2017-10-09|jumıs=Ars Technica|qaralǵan sáne=2020-02-26}}&lt;/ref&gt; al Microsoft keyingi jıllar dawamında Windows Phone nıń rawajlanıwın saqlap qala almadı, nátiyjede paydalanıwshılar hám qosımsha jaratıwshılardıń qızıǵıwshılıǵı páseydi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2015/10/23/9602350/microsoft-windows-phone-app-removal-windows-store|bet=Windows Phone has a new app problem|avtor=Warren|at=Tom|sáne=2015-10-23|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2020-02-26}}&lt;/ref&gt; Ballmerdi Microsoft tıń CEO lıǵında Satya Nadella almastırǵannan keyin (ol baǵdarlamalıq támiynat hám bult esaplawlarına kóbirek itibar qarattı), kompaniya 2015-jıldıń iyul ayında Nokia aktivlerin 7.6 milliard dollarǵa esaptan shıǵardı hám 2016-jıldıń may ayında Microsoft Mobile bóliminiń derlik barlıq xızmetkerlerin jumıstan bosattı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2016/5/25/11766344/microsoft-nokia-impairment-layoffs-may-2016|bet=Microsoft lays off hundreds as it guts its phone business|avtor=Warren|at=Tom|sáne=2016-05-25|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2020-02-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2017/10/10/16452162/windows-phone-history-glorious-failure|bet=Windows Phone was a glorious failure|avtor=Savov|at=Vlad|sáne=2017-10-10|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2020-02-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;auto1&quot; /&gt;

Microsoft ke satılıwı tamamlanbastan burın, Nokia rawajlanıp kiyatırǵan bazarlar ushın Nokia X dep atalǵan Androidqa tiykarlanǵan smartfonlar seriyasın shıǵardı. Bul qurılmalar Android tiykarındaǵı platformanı Windows Phone hám Nokia nıń Asha atlı ápiwayı telefon platformasınıń elementleri menen biriktirip, Google xızmetleri ornına Microsoft hám Nokia xızmetlerin paydalandı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2014/2/24/5440498/nokia-x-android-phone-hands-on|bet=This is Nokia X: Android and Windows Phone collide|avtor=Warren|at=Tom|sáne=2014-02-24|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2020-03-02}}&lt;/ref&gt;

=== Kamera jetiskenlikleri ===
[[Fayl:Xiaomi_13_Ultra.jpg|oñğa|nobaý|Xiaomi 13 Ultra Leica Summicron kamera sisteması menen úskenelendi.]]
[[Fayl:Oppo_Find_X6_Pro.jpg|oñğa|nobaý|Oppo Find X6 Hasselblad penen birgelikte islep shıǵılǵan baǵdarlamalıq támiynat tiykarındaǵı sazlawdı usındı.]]
Birinshi kommerciyalıq kameralı telefon Kyocera Visual Phone VP-210 bolıp, ol 1999-jıldıń may ayında Yaponiyada satıwǵa shıqtı.&lt;ref name=&quot;CameraphonesLookBackForward&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.computerworld.com/article/2473084/camera-phones--a-look-back-and-forward.html|bet=Camera phones: A look back and forward|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191009064125/https://www.computerworld.com/article/2473084/camera-phones--a-look-back-and-forward.html|arxivsáne=October 9, 2019|avtor=Yegulalp|at=Serdar|sáne=May 11, 2012|jumıs=[[Computerworld]]|qaralǵan sáne=September 15, 2019}}&lt;/ref&gt; Ol waqıtta onı &quot;mobil videotelefon&quot; dep ataǵan, hám onıń aldıńǵı tárepinde 110,000 pikselli kamerası bar edi.&lt;ref name=&quot;CameraphonesLookBackForward&quot; /&gt; Ol Yaponiyanıń Personal Handy-phone System (PHS) uyalı tarmaǵı arqalı sekundına eki súwretke shekem jibere alatuǵın edi hám 20 ǵa shekem JPEG cifrlı súwretlerdi saqlay aldı, olardı elektron pochta arqalı jiberiwge bolatuǵın edi.&lt;ref name=&quot;CameraphonesLookBackForward&quot; /&gt; Birinshi massalıq kameralı telefon J-SH04 boldı, ol Sharp J-Phone modeliniń Yaponiyada 2000-jıldıń noyabr ayında satılǵan túri edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.hoista.net/post/18437919296/evolution-of-the-cameraphone-from-sharp-j-sh04-to|bet=Evolution of the Camera phone: From Sharp J-SH04 to Nokia 808 Pureview|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130731053246/http://www.hoista.net/post/18437919296/evolution-of-the-cameraphone-from-sharp-j-sh04-to|arxivsáne=July 31, 2013|avtor=Wan|at=Hoi|sáne=February 28, 2012|baspaxana=Hoista.net|qaralǵan sáne=June 21, 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.digitaltrends.com/mobile/camera-phone-history/|bet=From J-Phone to Lumia 1020: A complete history of the camera phone|sáne=August 11, 2013|jumıs=[[Digital Trends]]|qaralǵan sáne=September 15, 2019}}&lt;/ref&gt; Ol súwretlerdi uyalı baylanıs arqalı dárhal jibere alatuǵın edi.

2000-jıllardıń ortasına kelip, joqarı dárejeli uyalı telefonlarda ádette integraciyalanǵan cifrlı kameralar boldı. 2003-jılı kameralı telefonlar óz aldına cifrlı kameralarǵa qaraǵanda kóbirek satıldı, al 2006-jılı olar plenkalı hám cifrlı óz aldına kameralarǵa qaraǵanda kóbirek satıldı. Bes jıl ishinde bes milliard kameralı telefon satıldı hám 2007-jılǵa kelip barlıq ornatılǵan mobil telefonlardıń yarımınan kóbisi kameralı telefonlar edi. Óz aldına kameralardıń satılıwı 2008-jılı eń joqarı shegarasına jetti.&lt;ref name=&quot;SmartphonesTollonGPS&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.nytimes.com/2010/11/15/technology/15iht-navigate.html|bet=Smartphone Sales Taking Toll on G.P.S. Devices|avtor=O'Brien|at=Kevin J.|sáne=November 15, 2010|jumıs=[[The New York Times]]}}&lt;/ref&gt;

Kóp erte smartfonlarda ulıwma kameralar bolmaǵan, al kameraları bar erte modellerde tómen ónimdarlıq hám jetkiliksiz súwret hám video sapası bolǵan, olar byudjetli qalta kameraları menen básekilese almaǵan hám paydalanıwshılardıń talapların qanaatlandıra almaǵan.&lt;ref name=&quot;Nokia6111&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.gsmarena.com/nokia_6111-review-61.php|bet=Nokia 6111 review: Venus and maybe Mars too|jumıs=GSMArena.com}}&lt;/ref&gt; 2010-jıllardıń basına kelip derlik barlıq smartfonlarda integraciyalanǵan cifrlı kamera bar edi. Óz aldına kameralardıń satılıwınıń azayıwı tezlesti, sebebi kúndelikli fotosúwretke túsiriw ushın tez jaqsılanıp atırǵan kamera texnologiyasına iye smartfonlardıń qollanılıwı arttı, súwretlerdi ańsat ózgertiw hám qosımshalar hám vebke-tiykarlanǵan xızmetler arqalı súwretlerdi tikkeley bólisiw múmkinshilikleri payda boldı.&lt;ref name=&quot;SmartphonesKillingPoint-and-shoots&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://gigaom.com/2011/12/22/smartphones-killing-point-and-shoots-now-take-almost-13-of-photos/|bet=Smartphones killing point-and-shoots, now take almost 1/3 of photos|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190714065702/https://gigaom.com/2011/12/22/smartphones-killing-point-and-shoots-now-take-almost-13-of-photos/|arxivsáne=July 14, 2019|avtor=Ogg|at=Erica|sáne=December 22, 2011|jumıs=Gigaom|qaralǵan sáne=October 22, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2011/04/17/iphone-4-camera/|bet=iPhone 4 About To Be Flickr's Top Camera. Point &amp; Shoots? Pretty Much The Opposite.|avtor=Siegler|at=MG|sáne=April 17, 2011|jumıs=[[TechCrunch]]|qaralǵan sáne=November 4, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://fstoppers.com/news/nikon-closes-china-camera-factory-cites-smartphones-cause-201773|bet=Nikon Closes China Camera Factory, Cites Smartphones as Cause|avtor=Cooke|at=Alex|sáne=October 30, 2017|jumıs=Fstoppers|qaralǵan sáne=August 23, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.nytimes.com/2012/12/20/technology/personaltech/androidcameras-from-nikon-and-samsung-go-beyond-cellphones-review.html?pagewanted=all&amp;_r=1&amp;|bet=Smile, and Say 'Android'|sáne=December 20, 2012|jumıs=[[The New York Times]]|qaralǵan sáne=August 22, 2013}}&lt;/ref&gt; 2011-jılǵa kelip, integraciyalanǵan kameralı uyalı telefonlar jılına júz millionlap satıla basladı. 2015-jılı cifrlı kameralardıń satılıwı 35.395 million danaǵa jetti, bul olardıń eń joqarı kórsetkishiniń tek úshten birinen az hám sonday-aq plenkalı kameralardıń eń joqarı satılıw kórsetkishinen sál azıraq edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://tomstirrphotography.com/digital-camera-sales-continued-decline|bet=Digital Camera Sales Continued To Decline In 2015|arxivurl=https://web.archive.org/web/20161031212454/http://tomstirrphotography.com/digital-camera-sales-continued-decline|arxivsáne=October 31, 2016|avtor=Stirr|at=Thomas|sáne=April 2, 2016|qaralǵan sáne=October 31, 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.statista.com/statistics/269927/sales-of-analog-and-digital-cameras-worldwide-since-2002/|bet=Worldwide unit sales of digital cameras from 2011 to 2016 (in millions)|qaralǵan sáne=March 28, 2017}}&lt;/ref&gt;

Arnawlı kameralar ornına fotosúwretke túsiriw ushın smartfonlardıń qollanılıwınıń kóbeyiwine úles qosqan faktorlardıń biri - kishi qalta kameralarınıń súwretlerde bokex effektin jaratıwda qıyınshılıq kóriwi, biraq házirgi waqıtta ayırım smartfonlarda qos linzalı kameralar bar, olar bokex effektin ańsat jaratadı hám hátte túsirip bolǵannan keyin bokex dárejesin ózgerte aladı. Bul hár qıylı fokus parametrleri menen bir neshe súwret túsirip, keyin tiykarǵı súwrettiń fonın makro fokus túsirilgen súwret penen biriktiriw arqalı iske asırıladı.

2007-jılı Nokia N95 smartfonı 5.0 megapikselli (MP) kamerası menen ayrıqsha boldı, sebebi sol waqıtta kópshilik smartfonlarda 3 MP yamasa 2 MP dan kem kameralar bar edi. Sol jıldıń aqırında shıǵarılǵan LG Viewty, Samsung SGH-G800 hám Sony Ericsson K850i sıyaqlı ayırım arnawlı funkciyalı telefonlarda da 5.0 MP kameralar bolǵan. 2010-jılǵa kelip 5.0 MP kameralar keń tarqaldı; ayırım smartfonlarda 8.0 MP kameralar bar edi, al Nokia N8, Sony Ericsson Satio,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.newtechnology.co.in/sony-ericsson-satio-a-phone-with-ultimate-multimedia-experience/|bet=Sony Ericsson Satio – A Phone with Ultimate multimedia experience|arxivurl=https://web.archive.org/web/20120714020642/http://www.newtechnology.co.in/sony-ericsson-satio-a-phone-with-ultimate-multimedia-experience/|arxivsáne=July 14, 2012|baspaxana=Newtechnology.co.in|qaralǵan sáne=June 21, 2013}}&lt;/ref&gt; hám Samsung M8910 Pixon12&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.newtechnology.co.in/samsung-pixon12-m8910-worlds-first-12-megapixel-camera-phone/|bet=Samsung Pixon12 M8910 Price in India - 12 megapixel camera-phone|arxivurl=https://web.archive.org/web/20120424142402/http://www.newtechnology.co.in/samsung-pixon12-m8910-worlds-first-12-megapixel-camera-phone/|arxivsáne=April 24, 2012|baspaxana=Newtechnology.co.in|qaralǵan sáne=June 21, 2013}}&lt;/ref&gt; funkciyalı telefonlarında 12 MP kamera bolǵan. 2009-jılǵı Nokia N86 nıń tiykarǵı kamerası ózgeshe bolıp, onda úsh dárejeli aperturalı linza bar edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.gsmarena.com/nokia_n86_8mp-review-366p7.php|bet=Nokia N86 8MP review: Lens wide open|sáne=2009-06-24|jumıs=GSMArena.com}}&lt;/ref&gt;

2010-jıldıń aqırında 14-megapikselli, 3x optikalıq zum linzası hám 720p HD video kamerası bar Altek Leo smartfonı shıǵarıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://asia.cnet.com/crave/hands-on-with-the-14-megapixel-altek-leo-62111524.htm|bet=Hands-on with the 14-megapixel Altek Leo|arxivurl=https://web.archive.org/web/20120403042848/http://asia.cnet.com/crave/hands-on-with-the-14-megapixel-altek-leo-62111524.htm|arxivsáne=April 3, 2012|avtor=Chan|at=John|sáne=June 15, 2010|jumıs=CNET|baspaxana=CBS Interactive}}&lt;/ref&gt;

2011-jılı, Nintendo 3DS shıqqan jılı, HTC kompaniyası Evo 3D telefonın tanıstırdı. Bul 3D telefonda keńislik súwretke túsiriw ushın eki bes megapikselli artqı kamera ornatılǵan bolıp, ol artqı tárepinde birden kóp kamerası bar dáslepki mobil telefonlardıń biri boldı.

2012-jılǵı Samsung Galaxy S3 dawıs buyrıqları arqalı súwretke túsiriw múmkinshiligin kirgizdi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cnet.com/how-to/use-your-voice-to-take-pictures-with-the-samsung-galaxy-s-iii/|bet=Use your voice to take pictures with the Samsung Galaxy S III|avtor=Cozma|at=Nicole|jumıs=CNET|qaralǵan sáne=2021-05-29}}&lt;/ref&gt;

2012-jılı Nokia kompaniyası 41-megapikselli 1/1.2-dyuymlik sensorı hám joqarı ajıratımlılıqtaǵı f/2.4 Zeiss tolıq asferikalıq bir toparlı linzası bar Nokia 808 PureView telefonın járiyaladı hám shıǵardı. Joqarı ajıratımlılıq 1080p sapada tórt ese hám 720p sapada altı ese súwret sapasın joǵaltpaytuǵın cifrlı zumdı támiyinleydi, bul súwret sensorın kesiw arqalı iske asırıladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.gsmarena.com/nokia_808_pureview-review-776p7.php|bet=Nokia 808 PureView review: Photo Finnish|sáne=2012-06-22|jumıs=GSMArena.com}}&lt;/ref&gt; 2013-jılǵı Nokia Lumia 1020 de usıǵan uqsas joqarı ajıratımlılıqtaǵı kamera qurılmasına iye, oǵan qosımsha optikalıq súwret turaqlandırıwshı hám joqarı klasslı mobil telefonlarda keń tarqalıwınan bir neshe jıl burın qolǵa kirgizilgen qol rejimindegi kamera parametrleri bar, biraq sáykes joqarı fayl kólemleri ushın paydalı bolıwı múmkin bolǵan keńeytiletuǵın yadı joq.

Mobil optikalıq súwret turaqlandırıwshı birinshi ret 2012-jılı Nokia tárepinen Lumia 920 modelinde engizilgen, al optikalıq turaqlandırılǵan aldıńǵı kamerası bar birinshi belgili smartfon 2016-jılǵı HTC 10 boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.androidcentral.com/htc-10|bet=HTC 10 review: Iconic, impressive, imperfect|avtor=Dobie|at=Alex|sáne=19 April 2016|til=en|jumıs=Android Central|qaralǵan sáne=16 May 2023}}&lt;/ref&gt; Optikalıq súwret turaqlandırıwshı tómen jaqtılıqta súwretke túsiriw ushın uzaǵıraq ekspoziciya waqıtın hám qolda uslap video túsirgende silkiniwlerdi tegislewdi támiyinleydi, sebebi silkiniwler úlken displeyde, máselen, [[Kompyuter monitorı|monitor]] yamasa televizorda kóbirek seziledi, bul kóriw tájiriybesine zıyan keltiriwi múmkin.

2012-jıldan baslap smartfonlar video túsiriw barısında súwretke túsiriw múmkinshiligine iye bola basladı. Bul súwretlerdiń ajıratımlılıǵı qurılmalar arasında ózgerip turıwı múmkin. Samsung videonıń aspekt qatnasında eń joqarı súwret sensorı ajıratımlılıǵın qollanǵan, bul 16:9 qatnasta Galaxy S3 te 6 megapiksel (3264 × 1836) hám Galaxy S4 te 9.6 megapiksel (4128 × 2322) bolǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.gsmarena.com/samsung_i9300_galaxy_s_iii-review-761p9.php|bet=Samsung I9300 Galaxy S III review: S to the third|sáne=2012-05-20|jumıs=GSMArena.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.gsmarena.com/samsung_galaxy_s4-review-914p9.php|bet=Samsung Galaxy S4 review: Supernova|sáne=2013-03-28|jumıs=GSMArena.com}}&lt;/ref&gt; Usınday funkciyaǵa iye birinshi iPhone lar, iPhone 5 hám 5s, video túsiriw barısında 0.9 megapikselli (1280 × 720) súwretlerdi bir waqıtta túsire alatuǵın edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.lifewire.com/take-photo-while-recording-video-iphone-1999621|bet=Snap Photos and Record Video on an iPhone at the Same Time|avtor=Costello|at=sam|sáne=2020-01-22|jumıs=Lifewire}}&lt;/ref&gt;

2013-jıldan baslap Xperia Z1 de Sony haqıyqıy waqıt rejiminde tolıqtırılǵan reallıq kamera effektlerin sınap kóre basladı, mısalı, qalqıp júrgen tekst, virtual ósimlikler, vulkan hám kóriniske júrip kiyatırǵan dinozavr sıyaqlı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.dpreview.com/reviews/sony-xperia-z1-camera-review/5|bet=Sony Xperia Z1 review: A smartphone with a camera-sized sensor|sáne=2013-11-01|jumıs=DPReview}}&lt;/ref&gt; Keyinirek, 2017-jılı Apple de iPhone X penen usıǵan uqsas nárse isledi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.forbes.com/sites/bizcarson/2017/09/12/tim-cook-isnt-wrong-why-the-iphone-x-could-change-how-we-use-phones-forever/|bet=Tim Cook Isn't Wrong: Why The iPhone X Could Change How We Use Phones Forever|avtor=Carson|at=Biz|sáne=2017-09-12|jumıs=Forbes}}&lt;/ref&gt;

Sol jılı iOS 7 keyin keń qollanılǵan vizir intuiciyasın engizdi, onda ekspoziciya mánisi vertikal sıypalaw arqalı dúzetiliwi múmkin, fokus hám ekspoziciya basıw arqalı belgilengennen keyin, hátte qısqa waqıt basıp turǵannan soń bekitilgennen keyin de.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.macworld.com/article/222584/how-to-control-focus-and-depth-of-field-on-your-iphone-camera.html|bet=How to control focus and depth of field on your iPhone camera|sáne=2014-01-05|jumıs=Macworld}}&lt;/ref&gt; Ayırım qurılmalarda bul intuiciya video/áste qozǵalıs rejimlerinde hám aldıńǵı kamera ushın baǵdarlama tárepinen sheklengen bolıwı múmkin.

2013 hám 2014-jılları Samsung ıqsham kamera menen smartfonnıń gibrid kombinaciyasın sınap kórdi, Galaxy S4 Zoom hám K Zoom modellerin shıǵardı. Olardıń hár biri integraciyalanǵan 10× optikalıq zum linzası hám qol parametrleri (sonıń ishinde qol ekspoziciya hám fokus) menen támiyinlengen edi, bul smartfonlar arasında keń tarqalıwınan bir neshe jıl burın boldı. S4 Zoom modelinde qosımsha linza átirapında aylanbalı saqıyna hám shtativ bekitkishi bar edi.

2014-jılǵı Panasonic Lumix DMC-CM1 mobil telefon menen ıqsham kameranı biriktiriwdiń jáne bir háreketi boldı, hátte ol Lumix brendin miyras etip aldı. Optikalıq zumǵa iye bolmasa da, onıń súwret sensorı Lumix DMC-LX100 hám Sony CyberShot DSC-RX100 seriyasındaǵı joqarı klasslı ıqsham kameralarda qollanılatuǵın 1&quot; formatına iye, bul ádettegi mobil kamera súwret sensorınıń bet maydanınan bir neshe ese úlken, sonday-aq ISO 25600 ge shekem jaqtılıqqa sezgirlikti qollaydı, bul ádettegi mobil kameranıń jaqtılıqqa sezgirlik diapazonınan ádewir joqarı. 2021-jılǵa kelip, hesh qanday miyrasxorı shıǵarılmadı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.dpreview.com/reviews/panasonic-lumix-dmc-cm1-camera-review/10|bet=Panasonic Lumix DMC-CM1 camera review|sáne=2015-05-27|jumıs=DPReview|qaralǵan sáne=20 April 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.imaging-resource.com/PRODS/panasonic-cm1/panasonic-cm1A.HTM|bet=Panasonic CM1 Review|avtor=Brawley|at=William|sáne=2015-04-27|jumıs=Imaging Resource|qaralǵan sáne=20 April 2021}}&lt;/ref&gt;

2013 hám 2014-jılları HTC kompaniyası One M7 hám M8 modellerinde piksel sanın piksel bet maydanı menen almastırıw boyınsha eksperimentler ótkerdi. Eki model de tek tórt megapikselge iye bolıp, UltraPixel dep ataldı. Kompaniya bunı tómen jaqtılıqta jaqsılanǵan jaqtılıq hám az shawqım menen túsindirdi, biraq keyingi One M8 modelinde optikalıq súwret turaqlandırıw joq.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.trustedreviews.com/reviews/htc-one-m8-ultrapixel-camera-image-quality-page-7|bet=UltraPixel Camera Image Quality Review|sáne=2016-11-18|jumıs=Trusted Reviews}}&lt;/ref&gt;

One M8 sonday-aq qos kamera sisteması menen úskenelengen dáslepki smartfonlardıń biri boldı. Onıń baǵdarlamalıq támiynatı 3D panoramalaw, hawa rayı effektleri hám fokustı retlew (&quot;UFocus&quot;) sıyaqlı vizual keńislik effektlerin jaratıwǵa múmkinshilik beredi, bul jaqtılıq maydanlı kamera menen alınǵan súwretlerdiń súwret alınǵannan keyin tańlap fokuslaw múmkinshiligin imitaciya etedi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cnet.com/news/htc-one-m8-the-camera-review/|bet=HTC One M8: the camera review|avtor=Savvides|at=Lexy|sáne=2014-04-10|til=en|jumıs=CNET}}&lt;/ref&gt; HTC 2015-jılǵı One M9 modelinde joqarı megapikselli bir kameralı sistemaǵa qayttı.

Sol arada, 2014-jılı LG Mobile time-of-flight kamera funkciyası menen eksperiment islep basladı, bunda aralıqtı ólsheytuǵın artqı lazer nurı avtofokustı tezlestiredi.

2010-jıllardıń ortasında faza-detekciyalı avtofokus keńnen qollanıla basladı, bul kontrast detekciyasına qaraǵanda tezirek hám anıǵıraq fokuslawǵa múmkinshilik berdi.

2016-jılı [[Apple Inc.|Apple]] qos kamera sistemasın keń taratqan telefonlardıń biri bolǵan iPhone 7 Plus modelin usındı. iPhone 7 Plus tiykarǵı 12 MP kamera menen birge 12 MP telefoto kameranı óz ishine aldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://petapixel.com/2016/10/24/apple-just-released-fake-bokeh-portrait-mode-everyone/|bet=Apple Just Released Their Fake Bokeh Portrait Mode to Everyone|avtor=Cade|at=DL|sáne=October 24, 2016|jumıs=PetaPixel|qaralǵan sáne=November 5, 2019}}&lt;/ref&gt; 2018-jıldıń basında Huawei kompaniyası Leica optikası menen úsh kameralı sistemaǵa iye bolǵan birinshi flagman telefonlardıń biri - Huawei P20 Pro modelin shıǵardı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.digitaltrends.com/cell-phone-reviews/huawei-p20-pro-review/#/2/1|bet=Huawei P20 Pro review|avtor=Boxall|at=Andy|sáne=June 4, 2018}}&lt;/ref&gt; 2018-jıldıń aqırında [[Samsung]] dúnyadaǵı birinshi tórt kameralı sistemaǵa iye jańa orta klass smartfonı Galaxy A9 (2018) di shıǵardı. 2019-jılı bes linzalı kamera sistemasına iye Nokia 9 PureView shıǵarıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.gsmarena.com/nokia_9_pureview-8867.php|bet=Nokia 9 PureView - Full phone specifications|jumıs=GSMarena.com|qaralǵan sáne=May 20, 2019}}&lt;/ref&gt;

2019-jıl joqarı ajıratımlılıqtaǵı sensorlardıń kommerciyalastırılıwın kórdi, olar kóbirek jaqtılıq tutıw ushın piksel binińin qollanadı. Sony hám Samsung tárepinen islep shıǵarılǵan 48 MP hám 64 MP sensorlar bir qansha óndiriwshiler tárepinen keńnen qollanıladı. 108 MP sensorlar dáslep 2019-jıldıń aqırı hám 2020-jıldıń basında engizildi.

==== Video ajıratımlılıǵı ====
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;float:right;&quot;
|+Waqıt sızıǵı (artqı kamera)
!Ajıratımlılıq
!Birinshi jıl
|-
|720p (HD)
|2009
|-
|720p at 60fps
|2012
|-
|1080p (Full HD)
|2011
|-
|1080p at 60fps
|2013
|-
|2160p (4K)
|2013
|-
|2160p at 60fps
|2017
|-
|4320p (8K)
|2020
|-
|}
Joqarı piksel tezliginde esaplaw júklemesin qollanıw talapların orınlay alatuǵın kúshlirek chipsetler menen, mobil video ajıratımlılıǵı hám kadr jiyiligi jıllar dawamında arnawlı tutınıwshı dárejesindegi kameralar menen teńlesip qaldı.

2009-jılı Samsung Omnia HD 720p HD video jazıw múmkinshiligine iye birinshi mobil telefon boldı. Sol jılı Apple dáslep iPhone 3GS modeline 480p video jazıw funkciyasın qostı, al 2007-jılǵı [[IPhone (1-áwlad)|dáslepki iPhone]] hám 2008-jılǵı iPhone 3G modellerinde video jazıw funkciyası pútkilley joq edi.

720p ajıratımlılıq 2010-jılı dáslepki Samsung Galaxy S, Sony Ericsson Xperia X10, iPhone 4 hám HTC Desire HD sıyaqlı smartfonlarda keńirek qollanıla basladı.

2010-jıllardıń bası mobil video ajıratımlılıǵınıń tez ósiwin alıp keldi. 1080p mobil video jazıw 2011-jılı Samsung Galaxy S2, HTC Sensation hám iPhone 4s modellerinde ámelge asırıldı.

2012 hám 2013-jılları sekundına 60 kadr tezliginde 720p video túsiriw múmkinshiligine iye ayırım qurılmalar shıǵarıldı: Asus PadFone 2 hám HTC One M7, Samsung, Sony hám Apple flagmanlarınan parqlı túrde. Biraq, 2013-jılǵı Samsung Galaxy S4 Zoom bunı qollaydı.

2013-jılı Samsung Galaxy Note 3 sekundına 30 kadr tezliginde 2160p (4K) video jazıwdı, sonday-aq tegislik ushın sekundına 60 kadrǵa shekem kóbeytilgen 1080p video jazıwdı usındı.

Basqa óndiriwshiler 2160p jazıwdı 2014-jılı qabıl etti, sonıń ishinde optikalıq turaqlandırıwǵa iye LG G3. Apple bunı birinshi ret 2015-jıldıń aqırında iPhone 6s hám 6s Plus modellerinde ámelge asırdı.

2160p ajıratımlılıqtaǵı kadrlar jiyiligi 2017 hám 2018-jılları keńnen 60-qa eki eselendi, iPhone 8, Galaxy S9, LG G7 hám OnePlus 6 modellerinen baslap.

Chipsetlerdiń jetkilikli esaplaw ónimdarlıǵı hám súwret sensorınıń ajıratımlılıǵı hám onıń oqıw tezligi 2020-jılı mobil 4320p (8K) video túsiriwdi múmkin etti, bul Samsung Galaxy S20 hám Redmi K30 Pro modellerinde usınıldı. Degen menen, rawajlanıw barısında ayırım joqarı ajıratımlılıq dárejeleri ótkerip jiberildi, sonıń ishinde 1440p (2.5K), 2880p (5K) hám 3240p (6K), tek Samsung Galaxy aldıńǵı kameralarındaǵı 1440p qaldı.

; Orta klass

Orta klass smartfon seriyaları arasında joqarı video ajıratımlılıqlarınıń engiziliwi dáslep flagman úlgilerge salıstırǵanda eki-úsh jılǵa keshiktirildi. 720p 2012-jılı keńnen qollanıldı, sonıń ishinde Samsung Galaxy S3 Mini, Sony Xperia go, al 1080p 2013-jılı Samsung Galaxy S4 Mini hám HTC One mini modellerinde qollanıldı.

1080p-dan joqarı video ajıratımlılıqlarınıń keń tarqalıwı bir neshe jılǵa keyinge qaldırıldı. Orta klass Sony Xperia M5 2016-jılı 2160p video túsiriwdi qolladı, al Samsung-nıń Galaxy J hám A seriyası sıyaqlı orta klass seriyaları 2019-jılǵa shekem altı jıl dawamında qatań túrde 1080p ajıratımlılıǵı hám hár qanday ajıratımlılıqta sekundına 30 kadr menen sheklengen edi, bunıń texnikalıq sebepleri bar-joqlıǵı hám qanshelli ekenligi anıq emes.

; Sazlaw

Tómenirek video ajıratımlılıq sazlawı saqlaw ornın hám quwat sarpın azaytıw arqalı jazıw waqtın uzaytıw ushın qolaylı bolıwı múmkin.

Ayırım smartfonlardıń kamera baǵdarlamalıq támiynatı ajıratımlılıq, kadr jiyiligi hám bit jiyiligi ushın ayırım basqarıw elementleri menen támiyinlengen. Bunday basqarıw elementleri bar smartfonǵa mısal retinde LG V10 di keltiriwge boladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cnet.com/reviews/lg-v10-review/|bet=The dual-display LG V10 offers ultimate camera and video control (review)|avtor=La|at=Lynn|til=en|jumıs=CNET}}&lt;/ref&gt;

==== Áste-aqırın qozǵalıslı video ====
Hár qıylı kamera baǵdarlamalıq támiynatları arasındaǵı ayırmashılıq - joqarı kadr jiyiligindegi video materialın saqlaw usılı. Jańaraq telefonlar súwret sensorınıń dáslepki shıǵıs kadr jiyiligin hám audionı saqlap qaladı, al erterek shıqqan telefonlar audio jazbaydı hám videonı sozadı, sonda onı ádettegi tezlikte áste oynatıwǵa boladı.

Erterek shıqqan telefonlarda qollanılǵan sozılǵan kodlaw usılı, ádette eski qurılmalarda ushırasatuǵın qol menen oynatıw tezligin basqarıw múmkinshiligi joq video oynatıwshı [[Programmalıq támiynat|baǵdarlamalarda]] áste-aqırın qozǵalıslı oynatıwǵa múmkinshilik beredi. Eger maqset áste-aqırın qozǵalıs effektine erisiw bolsa, jańaraq telefonlarda qollanılatuǵın haqıyqıy waqıt usılı video montajı ushın kóbirek qolaylılıq usınadı. Bunda paydalanıwshı videonıń ásteletilgen bólimlerin erkin tańlap alıwı hám olardı ayırım videoǵa eksportlawı múmkin. Bul maqsette qollanılatuǵın ápiwayı video montajlaw baǵdarlaması ádette aldın ala ornatılǵan boladı. Videonı qálegen jaǵdayda normal (haqıyqıy waqıt) tezliginde, ádettegi video sıyaqlı oynatıwǵa boladı.

; Rawajlanıw

Áste-aqırın qozǵalıs rejimine iye bolǵan birinshi smartfon 2009-jılǵı Samsung i8000 Omnia II bolıp esaplanadı. Ol QVGA (320×240) ólsheminde 120 fps (sekundına kadr) tezliginde jazba alıw múmkinshiligine iye edi. Áste-aqırın qozǵalıs rejimi Galaxy S1, Galaxy S2, Galaxy Note 1 hám Galaxy S3 flagman úlgilerinde joq edi.

2012-jıldıń basında HTC One X 768×432 piksel ólsheminde áste-aqırın qozǵalıs rejiminde túsiriw múmkinshiligin berdi, biraq kadr jiyiligi haqqında hesh qanday maǵlıwmat berilmegen edi. Alınǵan videonıń tezligi haqıyqıy waqıttıń úshten birine teń ekenligi anıqlanǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.gsmarena.com/htc_one_x-review-747p6.php|bet=HTC One X review: eXtra special|sáne=2012-04-12|jumıs=GSMArena.com}}&lt;/ref&gt;

2012-jıldıń aqırında Galaxy Note 2 áste-aqırın qozǵalıs rejimin qayta kirgizdi, D1 (720 × 480) ólsheminde 120 fps tezliginde. 2013-jıldıń basında Galaxy S4 hám HTC One M7 usı kadr jiyiliginde 800 × 450 ólsheminde jazba aldı, sońınan 2013-jıldıń aqırında Note 3 hám iPhone 5s 720p (1280 × 720) ólshemine ótti, sońǵısı barlıq keyingi iPhone úlgileri sıyaqlı sesti hám dáslepki sensor kadr jiyiligin saqlap qaldı. 2014-jıldıń basında Sony Xperia Z2 hám HTC One M8 de usı ólshemdi qollandı. 2014-jıldıń aqırında iPhone 6 kadr jiyiligin 240 fps ke jetkerdi, al 2015-jıldıń aqırında iPhone 6s 1080p (1920 × 1080) ólsheminde 120 fps qollaw múmkinshiligin qostı. 2015-jıldıń basında Galaxy S6 sensor kadr jiyiligin hám sesti saqlap qalǵan birinshi Samsung mobil telefonı boldı, al 2016-jıldıń basında Galaxy S7 720p ólsheminde 240 fps jazba alıw múmkinshiligine iye bolǵan birinshi Samsung mobil telefonı boldı.

2015-jıldıń basında MediaTek kompaniyasınıń MT6795 chipseti 1080p@480 fps video jazba alıw múmkinshiligin wáde etti. Bul joybardıń házirgi jaǵdayı belgisiz.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.neowin.net/news/mediatek-shows-off-480fps-super-slow-motion-1080p-video-recording-on-the-mt6795/|bet=MediaTek shows off 480fps super slow-motion 1080p video recording on the MT6795|sáne=2015-02-17|til=en|jumıs=Neowin}}&lt;/ref&gt;

2017-jıldıń basınan baslap, Sony Xperia XZ menen baslanıp, smartfonlar áste-aqırın qozǵalıs rejiminde bir neshe ese joqarı kadr jiyiliginde turaqsız túrde jazba alıw múmkinshiligine iye boldı. Bul kadrlardı waqıtsha súwret sensorınıń ishki jedel yadına saqlaw arqalı ámelge asırıladı. Bunday jazba eń kóp degende bir neshe sekund dawam etedi.

2017-jıldıń aqırında iPhone 8 1080p ólsheminde 240 fps hám 2160p ólsheminde 60 fps jazba alıw múmkinshiligin kirgizdi, onıń izinen 2018-jıldıń basında Galaxy S9 usı múmkinshiliklerge iye boldı. 2018-jıldıń ortasında OnePlus 6 720p ólsheminde 480 fps jazba alıw múmkinshiligin kirgizdi, bul bir minut dawamında turaqlı túrde jazba alıwǵa múmkinshilik beredi.

2021-jıldıń basında OnePlus 9 Pro 2160p ólsheminde 120 fps jazba alıw múmkinshiligine iye bolǵan birinshi telefon boldı.

==== HDR video ====
2013-jıldıń basında shıqqan Sony Xperia Z hám 2013-jıldıń ortasında shıqqan Xperia Z Ultra HDR video jazbasın alıw múmkinshiligine iye bolǵan birinshi smartfonlar boldı. Olardıń izinen 2014-jıldıń basında Galaxy S5 usı múmkinshilikke iye boldı. Bul úsh model de 1080p sapasında HDR video jazbasın alıw múmkinshiligine iye edi.

==== Audio jazıw ====
Bir neshe mikrofonǵa iye bolǵan mobil telefonlar ádette keńislik sezimin beriw ushın stereo audio menen video jazbasın alıw múmkinshiligine iye. Samsung, Sony hám HTC kompaniyaları 2012-jılı ózleriniń Samsung Galaxy S3, Sony Xperia S hám HTC One X modellerinde bul texnologiyanı birinshi bolıp qollandı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.gsmarena.com/samsung_i9300_galaxy_s_iii-review-761p9.php|bet=Samsung I9300 Galaxy S III review: S to the third|jumıs=GSMArena.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.gsmarena.com/sony_xperia_s-review-741p6.php|bet=Sony Xperia S review: NXT of kin|jumıs=GSMArena.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.gsmarena.com/htc_one_x-review-747.php|bet=HTC One X review: eXtra special|til=en-US|jumıs=GSMArena.com|qaralǵan sáne=2021-04-02}}&lt;/ref&gt; Apple kompaniyası bolsa stereo audio jazıwdı 2018-jılı shıqqan iPhone Xs shańaraǵı hám iPhone XR modellerinen baslap engizdi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.gsmarena.com/apple_iphone_xs-review-1827p7.php|bet=Apple iPhone XS review|jumıs=GSMArena.com}}&lt;/ref&gt;

==== Aldıńǵı kameralar ====

===== Foto =====
2010-jıllardıń ortasınan baslap aldıńǵı kameralarǵa kóbirek itibar berilip atır. Aldıńǵı kameralardıń sapası artqı kameralardıń sapasına jetip, hátte ayırım jaǵdaylarda onnan da asıp ketti. Mısalı, 2015-jılǵı LG G4 (8 megapiksel), Sony Xperia C5 Ultra (13 megapiksel) hám 2016-jılǵı Sony Xperia XA Ultra (16 megapiksel, optikalıq turaqlandırıw menen) modelleri oǵan mısal bola aladı. 2015-jılǵı LG V10 modelinde eki aldıńǵı kamera ornatılǵan bolıp, ekinshi kamera topar súwretke túsiriw ushın keńirek múyeshke iye edi. Samsung kompaniyası Galaxy Note 4 modelinen baslap aldıńǵı kamerada panorama súwretke túsiriw (panorama selfi) funkciyasın engizdi, bul kóriw maydanın keńeytiwge múmkinshilik berdi.

===== Video =====
2012-jılı Galaxy S3 hám iPhone 5 modelleri aldıńǵı kamerada 720p HD sapasında video jazıw múmkinshiligin (30 fps) kirgizdi. 2013-jıldıń basında Samsung Galaxy S4, HTC One M7 hám Sony Xperia Z modelleri 1080p Full HD sapasında sol kadr jiyiliginde video jazıw múmkinshiligin berdi. 2014-jıldıń aqırında Galaxy Note 4 aldıńǵı kamerada 1440p sapasında video jazıw múmkinshiligin kirgizdi. Apple kompaniyası bolsa 2016-jıldıń aqırında shıqqan iPhone 7 modelinde aldıńǵı kamerada 1080p sapasında video jazıw múmkinshiligin kirgizdi.

2019-jılı smartfonlar aldıńǵı kamerada 2160p 4K sapasında video jazıw múmkinshiligin kirgize basladı. Bul artqı kamerada 2160p sapasında video jazıw múmkinshiligi Galaxy Note 3 modelinde kirgizilgennen altı jıl keyin boldı.

=== Displey rawajlanıwları ===
[[Fayl:G7_power_at_Best_Buy_jeh.jpg|nobaý|Moto G7 Power modeliniń displeyi uzın formatqa iye hám &quot;notch&quot; (kesik) texnologiyasın qollanadı.]]
2010-jıllardıń basında ekran ólshemi keminde 140 millimetr (5.5 dyuym) diagonalǵa iye bolǵan iri smartfonlar, &quot;fablet&quot; dep atalǵan qurılmalar keń tarqala basladı. 2011-jılı shıqqan Samsung Galaxy Note seriyası ayrıqsha keń qollanıwqa iye boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.engadget.com/2011/12/29/1-million-galaxy-notes-shipped-worldwide-us-fans-throw-money-at/|bet=1 million Galaxy Notes shipped worldwide, US fans throw money at their screens|avtor=Smith|at=Mat|sáne=December 29, 2011|baspaxana=[[Engadget]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://news.cnet.com/8301-1035_3-57493718-94/samsung-10m-galaxy-notes-sold-in-nine-months/|bet=Samsung: 10M Galaxy Notes sold in nine months|jumıs=[[CNET]]|qaralǵan sáne=January 18, 2013}}&lt;/ref&gt; 2013-jılı Huawei kompaniyası Huawei Mate seriyasın islep shıǵardı. Bul seriyanıń smartfonları 155 millimetr (6.1 dyuym) HD (1280 x 720) IPS+ LCD displeyge iye bolıp, sol waqıtta bul displey júdá úlken dep esaplanǵan edi.

2013-jılı ayırım kompaniyalar iyilgish displeylerdi qollanıp, iymek formalı smartfonlardı shıǵara basladı. Mısalı, Samsung Galaxy Round hám LG G Flex modelleri.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2013/10/8/4818572/samsung-galaxy-round-curved-oled-smartphone-official|bet=Samsung's Galaxy Round is the first phone with a curved display|sáne=October 8, 2013|jumıs=The Verge|baspaxana=Vox Media|qaralǵan sáne=March 21, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;engadget-gflexfcc&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.engadget.com/2013/11/15/lg-g-flex-att-lte/|bet=LG G Flex appears on the FCC with AT&amp;T-friendly LTE|sáne=November 15, 2013|jumıs=Engadget|qaralǵan sáne=March 9, 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;engadget-gflexannounce&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.engadget.com/2013/10/27/lg-g-flex/|bet=LG G Flex announced with vertically curved 6-inch 720p screen, 'self-repairing' back cover|sáne=October 28, 2013|jumıs=Engadget|baspaxana=Verizon Media|qaralǵan sáne=March 9, 2014}}&lt;/ref&gt;

2014-jılǵa kelip, joqarı klasslı smartfonlarda 1440p displeyler payda bola basladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.engadget.com/2014/02/18/do-you-really-need-a-4k-smartphone-screen/|bet=Do you really need a 4K smartphone screen?|avtor=Dent|at=Steve|sáne=February 18, 2014}}&lt;/ref&gt; 2015-jılı Sony kompaniyası Xperia Z5 Premium modelin shıǵardı. Bul model 4K sapalı displeyge iye edi, biraq tek súwretler hám videolar ǵana sol sapada kórsetile alatuǵın edi (basqa barlıq baǵdarlamalar 1080p sapasında kórsetiletuǵın edi).&lt;ref name=&quot;engadget-4k1080psony&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.engadget.com/2015/09/15/sony-xperia-z5-premium-not-so-4k/|bet=Sony's 4K smartphone shows most content in 1080p|sáne=September 15, 2015|jumıs=Engadget|qaralǵan sáne=March 21, 2017}}&lt;/ref&gt;

2017-jılı smartfon displeylerinde jańa tendenciyalar payda bola basladı. LG hám Samsung kompaniyaları ózleriniń joqarı klasslı smartfonların (LG G6 hám Galaxy S8) shıǵardı. Bul modeller ádettegi 16:9 formatınan uzınıraq formattaǵı displeylerge iye bolıp, ekrannıń korpusqa qatnası joqarı edi. Bul dizayn &quot;ramkasız dizayn&quot; dep te ataladı. Bunday dizaynlar displeydiń diagonal ólshemin úlkeytiwge múmkinshilik beredi, biraq 16:9 formatındaǵı sonday ólshemdegi displeylerge salıstırǵanda jińishkerek boladı.&lt;ref name=&quot;ndtv-lgg6&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://gadgets.ndtv.com/mobiles/news/lg-g6-launched-at-mwc-2017-price-release-date-specifications-and-more-1663697|bet=LG G6 With 5.7-Inch FullVision Display, Google Assistant Launched at MWC 2017|sáne=February 26, 2017|jumıs=Gadgets360|baspaxana=NDTV|qaralǵan sáne=February 26, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;verge-g6unveil&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/circuitbreaker/2017/2/26/14741886/lg-g6-announced-specs-features-mwc-2017|bet=The LG G6 is sleek, solid, and surprisingly sensible|sáne=February 26, 2017|jumıs=The Verge|baspaxana=Vox Media|qaralǵan sáne=February 26, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.theverge.com/2017/3/29/15087530/samsung-galaxy-s8-announced-features-release-date-video-specifications|title=This is the Samsung Galaxy S8, coming April 21st|access-date=October 4, 2018}}&lt;/ref&gt;
2017-jılı jáne bir keń tarqalǵan tendenciya - displeydiń joqarǵı orayında kamera hám basqa da sensorlar ushın arnalǵan kesik - xalıq tilinde &quot;notch&quot; (oyıq) dep atalatuǵın dizayn boldı.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.livemint.com/Technology/YFHDoI8YuK4SkZqViPN4VN/Why-do-Android-phones-want-a-notch.html|title=Why do Android phones want a notch?|date=April 29, 2018|access-date=October 4, 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.pcworld.com/article/3293447/android/android-phone-notch-requirements.html|title=Google thankfully bans Android phones with three notches or other exotic configurations|access-date=October 4, 2018}}&lt;/ref&gt; Bul dizayn &quot;shetten-shetke&quot; displeylerdi jaratıwǵa múmkinshilik berdi, yaǵnıy displey qurılmanıń derlik pútkil biyikligin qaplap, joqarǵı tárepte az ǵana yamasa hesh qanday ramka qaldırmaydı, al tómengi tárepte de minimal ramka boladı. Bul dizayn ózgesheligi derlik bir waqıtta Sharp Aquos S2 hám Essential Phone modellerinde payda boldı.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.phonearena.com/news/First-notch-phone-Sharp-not-Essential_id105608|title=What was the first phone with a notch? Answer may surprise you|access-date=October 4, 2018}}&lt;/ref&gt; Bul modellerde kameralar ushın kishi dóńgelek kesikler bar edi. Bir ay ótpey-aq, iPhone X modeli shıqtı, onda keńirek kesik bolıp, onda kamera hám Face ID dep atalatuǵın betti skanerlew sisteması jaylasqan edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://arstechnica.com/gadgets/2017/11/how-devs-updated-their-apps-for-the-iphone-xs-screen-and-the-notch/2/|bet=How app developers and designers feel about the iPhone X—and the notch|avtor=Axon|at=Samuel|sáne=November 25, 2017|jumıs=[[Ars Technica]]|baspaxana=[[Condé Nast]]|qaralǵan sáne=December 4, 2017}}&lt;/ref&gt; 2016-jılǵı LG V10 modeli bul koncepciyanıń aldın ala úlgisi bolǵan edi. Onda ekrannıń bir bólegi sol joqarǵı múyeshtegi kamera átirapın qorshap turatuǵın edi. Bul zona &quot;ekinshi&quot; displey sıpatında marketing etilip, hár qıylı qosımsha funkciyalar ushın qollanılatuǵın edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.techradar.com/news/cut-it-out-a-brief-history-of-the-smartphone-notch|bet=Cut it out: how the smartphone notch became 'a thing'|avtor=Williams|at=Andrew|sáne=2018-11-14|til=en|jumıs=TechRadar|qaralǵan sáne=2020-02-25}}&lt;/ref&gt;
[[Fayl:SamsungGalaxyS20plus5G128G2020SMG9860TaiwanFrontReady20200910.jpg|nobaý|Samsung Galaxy S20 Plus modeliniń &quot;tesik&quot; kamerası bar displeyi]]
Keyinirek bul ámeliyattıń basqa da variantları payda boldı, mısalı, &quot;tesik&quot; kamera (Honor View 20, Samsung Galaxy A8s hám Galaxy S10 modellerindegi sıyaqlı) - bul dizaynda &quot;notch&quot; oyıǵı ornına ekrannıń ishinde dóńgelek yamasa dóńgeleklengen tórt múyeshli kesik qollanıladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.pocket-lint.com/phones/news/146822-hole-punch-camera-vs-notch-vs-slider-honor-samsung|bet=Is the hole-punch camera here to stay? We look at the pros and cons of the front camera design|sáne=2020-02-11|til=en-gb|jumıs=Pocket-lint|qaralǵan sáne=2020-02-25}}&lt;/ref&gt; Al Oppo kompaniyası bolsa hesh qanday oyıǵı joq birinshi &quot;tolıq ekranlı&quot; telefonlardı shıǵardı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cnet.com/reviews/oppo-find-x-review/|bet=Oppo Find X review: Sexier and more innovative than the Galaxy S9|avtor=Low|at=Aloysius|sáne=August 20, 2019|jumıs=CNET|qaralǵan sáne=February 26, 2020}}&lt;/ref&gt; sonıń ishinde mexanikalıq aldıńǵı kamerası bar model de bar (Find X), onda kamera qurılmanıń joqarǵı bóliminen shıǵıp keledi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/circuitbreaker/2018/6/19/17476338/oppo-find-x-phone-announcement-specs-price|bet=Oppo's Find X ditches the notch for pop-up cameras|avtor=Seifert|at=Dan|sáne=2018-06-19|til=en|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2020-02-25}}&lt;/ref&gt; 2019-jılı Oppo kompaniyası aldıńǵı kameranı displeydiń astına jasırıp ornatıw múmkin bolǵan prototipti kórsetti. Bunda arnawlı jartılay móldir ekran strukturası qollanılıp, ol jaqtılıqtıń paneldiń astındaǵı súwret sensorına jetiwine múmkinshilik beredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2019/6/26/18759380/under-display-selfie-camera-first-oppo-announcement|bet=Oppo unveils the world's first under-screen selfie camera|avtor=Byford|at=Sam|sáne=2019-06-26|til=en|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2020-02-25}}&lt;/ref&gt; Bul texnologiyanıń birinshi ámeliy qollanılıwı ZTE Axon 20 5G modelinde boldı, onda Visionox kompaniyası tárepinen islep shıǵarılǵan 32 MP sensorı qollanılǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2020/8/19/21376546/zte-smartphone-under-display-camera-axon-20-5g-renders-images|bet=Here's your best look yet at ZTE's first smartphone with an under-display camera|avtor=Peters|at=Jay|sáne=19 August 2020|jumıs=[[The Verge]]|qaralǵan sáne=1 September 2020}}&lt;/ref&gt;

Joqarı jańalanıw jiyiligine iye displeyler (mısalı, 60 Gc-ten joqarı bolǵan 90 Gc yamasa 120 Gc) 2017-jıldan baslap smartfonlarda payda bola basladı. Dáslep bul texnologiya tek &quot;oyın&quot; smartfonlarında, mısalı Razer Phone (2017) hám Asus ROG Phone (2018) modellerinde qollanıldı. Keyinirek ol Pixel 4 (2019) hám Samsung Galaxy S21 seriyası (2021) sıyaqlı flagman telefonlarda da keń tarqaldı. Joqarı jańalanıw jiyiligi tegis háreket hám tómen kiris keshigiwin támiyinleydi, biraq kóbinese batareya ómiriniń qısqarıwı esabınan. Sonlıqtan, qurılma joqarı jańalanıw jiyiligin óshirip qoyıw múmkinshiligin usınıwı múmkin, yamasa ekrandaǵı háreket az bolǵan jaǵdayda jańalanıw jiyiligin avtomatik túrde tómenletiwge konfiguraciya qılınıwı múmkin.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.digitaltrends.com/mobile/refresh-rate-smartphone-screen-explainer/|bet=What does a 90Hz or 120Hz refresh rate mean for your smartphone screen?|avtor=Jansen|at=Mark|sáne=19 July 2020|jumıs=[[Digital Trends]]|qaralǵan sáne=23 July 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2018/6/7/17436168/android-gaming-rog-phone-computex-2018|bet=Android gaming phones have a lot of growing up to do|avtor=Savov|at=Vlad|sáne=2018-06-07|til=en|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2021-05-26}}&lt;/ref&gt;

==== Kóp tapsırmalı rejim ====
Smartfon displeyinde bir waqıtta bir neshe tapsırmanı orınlawdıń dáslepki implementaciyası 2012-jılǵı Samsung Galaxy S3 modelindegi súwret ishinde súwret video oynatıw rejimi (&quot;pop-up play&quot;) hám oynap turǵan video miniatyuraları menen &quot;tikkeley video dizimi&quot; boldı. Bunıń birinshi variatı keyinirek programmalıq támiyinlew jańalanıwı arqalı 2011-jılǵı Samsung Galaxy Note modeline de qosıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.sammobile.com/2012/12/13/n7000bls4tce-%E2%80%93-galaxy-note-android-4-1-2-jelly-bean-test-firmware/|bet=N7000UBLS4 – Galaxy Note Android 4.1.2 Jelly Bean TEST firmware From Tel Cel Mexico|sáne=2013-02-17|jumıs=SamMobile}}&lt;/ref&gt; Sol jıldıń aqırında ekrandı bóliw rejimi Galaxy Note 2 modelinde engizildi, keyinirek &quot;premium suite upgrade&quot; arqalı Galaxy S3 modeline de qosıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cnet.com/news/samsungs-galaxy-s3-to-get-premium-suite-upgrade/|bet=Samsung's Galaxy S3 to get Premium Suite upgrade|avtor=Reisinger|at=Don|sáne=2012-12-07|til=en|jumıs=CNET}}&lt;/ref&gt;

Kompyuter hám noutbuklarǵa uqsas ayna rejiminiń eń dáslepki implementaciyası 2013-jılǵı Samsung Galaxy Note 3 modelinde boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.tomsguide.com/us/samsung-galaxy-note-3-guide,review-2906-3.html|bet=Samsung Galaxy Note 3 User Guide|avtor=|sáne=2013-09-07|til=en|jumıs=Tom's Guide}}&lt;/ref&gt;

=== Jıynalmalı smartfonlar ===
Iyilgish displeylerdi qollanatuǵın smartfonlar óndiriw qárejetleri hám processleri múmkin bolǵan waqıtta ámelge asırılıwı múmkin dep boljanǵan edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.smh.com.au/technology/bendable-smartphones-arent-coming-anytime-soon-20131213-2zbtq.html|bet=Bendable smartphones aren't coming anytime soon|avtor=King|at=Ian|sáne=2013-12-15|jumıs=The Sydney Morning Herald|qaralǵan sáne=2019-02-05}}&lt;/ref&gt; 2018-jıldıń noyabr ayında Royole startap kompaniyası birinshi kommerciyalıq jıynalmalı (búklemeli) smartfon - Royole FlexPai modelin tanıstırdı. Sol ayda Samsung óz baǵdarlamashılar konferenciyasında &quot;Infinity Flex Display&quot; texnologiyasın qollanǵan prototip telefondı kórsetti. Bul telefonnıń sırtqı tárepinde kishkene displey, al ashılǵanda planshet ólshemindegi úlken displey bar edi. Samsung kompaniyası shiysheniń ornına displeydi qaplaw ushın jańa polimer materialın da islep shıǵıwǵa tuwra kelgenin málim etti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2018/11/8/18074838/samsung-foldable-phone-infinity-flex-display-technology-report|bet=The foldable phones are coming|avtor=Warren|at=Tom|sáne=2018-11-08|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2019-02-05}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/circuitbreaker/2018/11/5/18067116/royole-flexpai-flexible-display-foldable-smartphone-tablet-pricing-features-release-date|bet=We tried the world's first folding phone, and it actually works|avtor=Statt|at=Nick|sáne=2018-11-05|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2019-02-05}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2018/11/7/18072514/samsung-foldable-phone-screen-features-photos-sdc-2018|bet=This is Samsung's foldable smartphone|avtor=Warren|at=Tom|sáne=2018-11-07|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2019-02-05}}&lt;/ref&gt; Samsung 2019-jıldıń fevral ayında aldın kórsetilgen prototipke tiykarlanǵan Galaxy Fold modelin rásmiy túrde járiyaladı hám onıń aprel ayınıń aqırında satıwǵa shıǵarılıwı rejelestirilgen edi.&lt;ref name=&quot;ars-galaxyfold&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://arstechnica.com/gadgets/2019/02/samsungs-foldable-phone-is-finally-official-meet-the-galaxy-fold/|bet=Samsung's foldable phone is finally official—meet the Galaxy Fold|avtor=Dunn|at=Jeff|sáne=2019-02-20|til=en-us|jumıs=Ars Technica|qaralǵan sáne=2019-02-23}}&lt;/ref&gt; Biraq dáslepki testlewshiler tárepinen displey hám búklew mexanizminde hár qıylı bekkemlik máseleleri anıqlanǵannan soń, Galaxy Fold modeliniń shıǵarılıwı dizayndı ózgertiw ushın sentyabr ayına shekem keyinge qaldırıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2019/9/5/20850693/samsung-galaxy-fold-hands-on-ifa-2019-fixed-display-hinge|bet=How Samsung fixed the Galaxy Fold|avtor=Warren|at=Tom|sáne=2019-09-05|til=en|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2020-02-25}}&lt;/ref&gt;

2019-jıldıń noyabr ayında Motorola kompaniyası bul koncepciyanıń ózgeshe variantın - Razr modeliniń jańa interpretaciyasın tanıstırdı. Bul modelde gorizontal baǵıtta búkleniwshi displey qollanılıp, burınǵı sol atamadaǵı knopkalı telefonlar seriyasınan ilham alınǵan qaqpaqlı dizayn jaratıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2019/11/13/20963294/motorola-razr-new-foldable-smartphone-android-hands-on-flip-phone-photos-video|bet=Motorola resurrects the Razr as a foldable Android smartphone|avtor=Gartenberg|at=Chaim|sáne=2019-11-13|til=en|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2020-02-25}}&lt;/ref&gt; Kelesi jıldıń fevral ayında Samsung kompaniyası usıǵan uqsas Galaxy Z Flip qurılmasın kórsetti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cnet.com/news/samsung-galaxy-z-flips-foldable-glass-screen-already-more-impressive-than-razr/|bet=Samsung Galaxy Z Flip's foldable glass screen: Already more impressive than the Razr|avtor=Dolcourt|at=Jessica|til=en|jumıs=CNET|qaralǵan sáne=2021-05-26}}&lt;/ref&gt;

=== 2010-jıllardaǵı basqa da rawajlanıwlar ===
Barmaq izi oqıwshısı ornatılǵan birinshi smartfon 2011-jılı shıǵarılǵan Motorola Atrix 4G boldı.&lt;ref name=&quot;Fingerprint Scanner On Phones: History &amp; Evolution, But Do We Really Need That?&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.igadgetsworld.com/fingerprint-scanner-history-evolution-but-do-we-really-need-that/|bet=Fingerprint Scanner On Phones: History &amp; Evolution, But Do We Really Need That?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200726202349/https://www.igadgetsworld.com/fingerprint-scanner-history-evolution-but-do-we-really-need-that/|arxivsáne=July 26, 2020|sáne=April 17, 2016|baspaxana=Web cusp|qaralǵan sáne=March 15, 2018}}&lt;/ref&gt; 2013-jıldıń sentyabr ayında iPhone 5S modeli AQSH-taǵı iri mobil baylanıs operatorlarında Atrix-ten keyingi bul texnologiyanı qollanǵan birinshi smartfon sıpatında tanıstırıldı.&lt;ref name=&quot;The Verge announcement&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2013/9/10/4715372/confirmed-apple-iphone-5s-will-include-touch-id-fingerprint-scanner|bet=Apple's new iPhone will read your fingerprint|avtor=Newton|at=Casey|sáne=September 10, 2013|jumıs=[[The Verge]]|qaralǵan sáne=September 11, 2013}}&lt;/ref&gt; Jáne de [[IPhone|iPhone]] bul koncepciyanı keń qollanıwqa engizdi. Tutınıwshılar arasında barmaq izin oqıw texnologiyasınıń keń tarqalıwına kesent bolǵan tosqınlıqlardıń biri qáwipsizlik máselesi edi, biraq [[Apple Inc.|Apple]] bul máseleni sheshti. Olar barmaq izi maǵlıwmatların telefon ishindegi A7 processorında shifrlew, sonday-aq bul informaciyaǵa úshinshi tárep qosımshalarınıń kirip alıw múmkinshiligin sheklew hám onı [[iCloud]] yamasa Apple serverlerinde saqlamaw arqalı qáwipsizlikti támiyinledi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://gadgets.ndtv.com/mobiles/news/touch-id-inside-the-fingerprint-scanner-on-apples-iphone-5s-417141|bet=Touch ID: Inside the fingerprint scanner on Apple's iPhone 5s|sáne=September 11, 2013|til=en|jumıs=NDTV Gadgets 360|qaralǵan sáne=25 January 2021}}&lt;/ref&gt;

2012-jılı Samsung Galaxy S3 (GT-i9300) modelin tanıstırdı. Bul modelde qosımsha ornatılatuǵın sımsız zaryadlaw, qalqıp shıǵatuǵın video oynatıw, 4G-LTE variant (GT-i9305) hám tórt yadrolı processor kirgizilgen edi.

2013-jılı Fairphone kompaniyası London Dizayn Festivalında óziniń birinshi &quot;sociallıq jaqtan etikalıq&quot; smartfonın tanıstırdı. Bul smartfon óndiris ushın materiallar alıw máselesine itibar qarattı.&lt;ref name=&quot;Fair&quot;&gt;{{Cite news|title=Why is Apple so shifty about how it makes the iPhone?|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2013/sep/23/apple-shifty-about-making-iphone?CMP=EMCNEWEML6619I2&amp;et_cid=50104&amp;et_rid=7107573&amp;Linkid=http%3a%2f%2fwww.theguardian.com%2fcommentisfree%2f2013%2fsep%2f23%2fapple-shifty-about-making-iphone|access-date=September 24, 2013|newspaper=The Guardian|date=September 23, 2013|first=George|last=Monbiot}}&lt;/ref&gt; 2015-jılı Shiftphone kompaniyası da usınday smartfon shıǵardı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.gruenderszene.de/allgemein/shiftphone-fairphone-deutschland-test|bet=So gut ist das erste Fairphone aus Deutschland|avtor=Schröder|at=Horst|sáne=4 April 2016|jumıs=www.gruenderszene.de|qaralǵan sáne=5 September 2018}}&lt;/ref&gt; 2013-jıldıń aqırında QSAlpha kompaniyası tolıǵı menen qáwipsizlik, shifrlaw hám jeke adamdı qorǵawǵa arnalǵan smartfonnıń óndirisin basladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2013/10/09/quasar-iv-encrypted-ninja-smartphone-goes-into-production-despite-indiegogo-failure/?ncid=tcdaily|bet=Quasar IV Encrypted Ninja Smartphone Goes Into Production, Despite Indiegogo Failure|avtor=Etherington|at=Darrell|sáne=October 10, 2013|jumıs=TechCrunch|baspaxana=Verizon Media|qaralǵan sáne=October 10, 2013}}&lt;/ref&gt;

2013-jıldıń oktyabr ayında Motorola Mobility kompaniyası Project Ara joybarın járiyaladı. Bul modulli smartfon platformasınıń koncepciyası bolıp, paydalanıwshılarǵa magnit arqalı ramkaǵa bekitiletuǵın qosımsha moduller járdeminde óz telefonların ózgertiw hám jańalaw imkaniyatın bermekshi edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2013/10/29/5041336/motorola-project-ara-modular-smartphones|bet=Motorola reveals ambitious plan to build modular smartphones|avtor=Byford|at=Sam|sáne=29 October 2013|jumıs=The Verge|baspaxana=Vox Media|qaralǵan sáne=29 October 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://news.cnet.com/8301-1035_3-57609735-94/motorola-unveils-project-ara-for-custom-smartphones/|bet=Motorola unveils Project Ara for custom smartphones|avtor=Musil|at=Steven|sáne=29 October 2013|jumıs=CNET|baspaxana=CBS Interactive|qaralǵan sáne=29 October 2013}}&lt;/ref&gt; Google kompaniyası Motorola Mobility bólimin Lenovo kompaniyasına satqannan soń da Ara joybarın ózinde qaldırdı, biraq 2016-jılı onı toqtattı.&lt;ref name=&quot;verge-cancelled&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2016/9/2/12775922/google-project-ara-modular-phone-suspended-confirm|bet=Google confirms the end of its modular Project Ara smartphone|sáne=September 2, 2016|jumıs=The Verge|baspaxana=Vox Media|qaralǵan sáne=2 September 2016}}&lt;/ref&gt; Sol jılı LG hám Motorola kompaniyaları sheklengen túrde modulli aksessuarlardı qollaytuǵın smartfonlardı tanıstırdı; LG G5 modeli batareya bólimin alıp taslaw arqalı aksessuarlardı ornatıwǵa múmkinshilik berse,&lt;ref name=&quot;ars-g5unveil&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://arstechnica.com/gadgets/2016/02/lg-g5-hands-on-lg-may-have-made-the-most-innovative-phone-of-mwc/|bet=LG G5 hands-on—LG may have made the most innovative phone of MWC|sáne=February 21, 2016|jumıs=Ars Technica|qaralǵan sáne=21 February 2016}}&lt;/ref&gt; Moto Z modeli qurılmanıń arqa tárepine magnit arqalı bekitiletuǵın aksessuarlardı paydalandı.&lt;ref name=&quot;cnet-motoz&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.cnet.com/products/motorola-moto-z/|bet=Motorola's new Moto Z ditches the headphone jack, adds hot-swapping magnetic modular accessories|jumıs=CNET|baspaxana=CBS Interactive|qaralǵan sáne=9 June 2016}}&lt;/ref&gt;

Microsoft, Motorolanıń qısqa múddetli &quot;Webtop&quot; koncepciyasın keńeytip, Windows 10 operaciyalıq sistemasınıń telefonlar ushın qollanılatuǵın funkcionallıǵın ashıp berdi, bul funkcionallıq qollaw kórsetiletuǵın qurılmalardı kompyuter stilindegi desktop ortalıǵı menen paydalanıw ushın qosıwǵa múmkinshilik beredi.&lt;ref name=&quot;time-msw10&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://time.com/4121314/microsoft-continuum/|bet=Inside Microsoft's Plan to Unlock the Full Power of Your Phone|sáne=November 20, 2015|jumıs=[[Time (magazine)|Time]]|qaralǵan sáne=21 March 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;verge-displaydock&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2015/10/6/9453577/microsoft-display-dock-announced-price-release-date-continuum|bet=Microsoft's new Display Dock transforms your Windows 10 mobile into a PC|avtor=Miller|at=Ross|sáne=October 6, 2015|jumıs=[[The Verge]]|baspaxana=[[Vox Media]]|qaralǵan sáne=October 6, 2015}}&lt;/ref&gt;

Samsung hám LG paydalanıwshılar almastıra alatuǵın batareyaları bar joqarı dárejeli qurılmalardı usınıwshı &quot;aqırǵı turǵan&quot; óndiriwshiler bolıp esaplanatuǵın edi.
Biraq 2015-jılı Samsung Apple tárepinen ornatılǵan minimalizm baǵdarına boysınıp, paydalanıwshı almastıra almaytuǵın batareyası bar Galaxy S6 nı tanıstırdı. Bunnan tısqarı, Samsung MHL, MicroUSB 3.0, suwǵa shıdamlılıq hám MicroSD karta qollawı sıyaqlı uzaq waqıttan beri qollanılıp kiyatırǵan funkciyalardı alıp taslaǵanı ushın sınǵa ushıradı, olardıń ishinde sońǵı ekewi 2016-jılı Galaxy S7 hám S7 Edge penen qaytıp keldi.

2015-jılǵa kelip, smartfonǵa iyelik etiwdiń global medianası 43% boldı.&lt;ref&gt;{{Cite news|title=This map shows the percentage of people around the world who own smartphones|url=http://www.businessinsider.com/how-many-people-own-smartphones-around-the-world-2016-2?IR=T}}&lt;/ref&gt; Statista nıń boljawı boyınsha, 2020-jılı 2.87 milliard adam smartfonǵa iye boladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.statista.com/statistics/330695/number-of-smartphone-users-worldwide/|bet=Number of smartphone users worldwide 2014-2020 {{!}} Statista|jumıs=Statista|qaralǵan sáne=23 May 2017}}&lt;/ref&gt;

Sol on jıllıq ishinde, LTE uyalı tarmaǵınıń tez jayılıwı hám smartfonlardıń keń taralıwı televidenie xızmetlerin translyaciyalaw hám oǵan sáykes mobil TV qosımshalarınıń ataqlılıǵın arttırdı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.thehindubusinessline.com/info-tech/in-4g-era-app-video-streaming-experience-key-for-brand-loyalty-report/article9035994.ece|bet=In 4G era, app, video streaming experience key for brand loyalty: Report|sáne=2016-08-26|til=en|jumıs=www.thehindubusinessline.com|qaralǵan sáne=2023-01-20}}&lt;/ref&gt;

2016-jılı keń tarala baslaǵan tiykarǵı texnologiyalarǵa smartfonlarǵa baǵdarlanǵan virtual reallıq hám tolıqtırılǵan reallıq tájiriybelerine itibar qaratıw, jańadan engizilgen USB-C baylanıstırǵıshı hám jetilistirilgen LTE texnologiyaları kiredi.&lt;ref name=&quot;pcw-2016trends&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.pcworld.com/article/3030317/phones/7-smartphone-trends-to-watch-this-year.html|bet=7 exciting smartphone trends to watch in 2016: VR, super-fast LTE, and more|sáne=February 5, 2016|jumıs=PC World|qaralǵan sáne=21 March 2017}}&lt;/ref&gt;

2016-jılı desktop kompyuterleriniń operaciyalıq sistemalarınan belgili bolǵan dúzetiwge bolatuǵın ekran ajıratımlılıǵı quwattı únemlew ushın smartfonlarǵa engizildi, al ózgermeli ekran jańalanıw tezligi 2020-jılı keń tarqaldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.slashgear.com/galaxy-note-7-power-saving-mode-lowers-resolution-to-save-battery-03450613/|bet=Galaxy Note 7 power saving mode lowers resolution to save battery|sáne=3 August 2016|jumıs=SlashGear|qaralǵan sáne=31 October 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.androidauthority.com/samsung-display-adaptive-refresh-rate-1146678/|bet=Samsung's adaptive refresh rate tech could be coming to a phone near you|sáne=11 August 2020|jumıs=Android Authority|qaralǵan sáne=31 October 2021}}&lt;/ref&gt;

2018-jılı OLED displeylerge ornatılǵan barmaq izi oqıwshılarına iye birinshi smartfonlar járiyalandı, bunnan soń 2019-jılı Samsung Galaxy S10 da ultraseslik sensordı qollanıw ámelge asırıldı.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.theverge.com/circuitbreaker/2018/1/9/16867536/vivo-fingerprint-reader-integrated-display-biometric-ces-2018|title=I tried the first phone with an in-display fingerprint sensor|access-date=2018-10-04}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;verge-s10unveil&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2019/2/20/18232248/samsung-galaxy-s10-plus-camera-price-release-date-features-size-photos-hands-on-video|bet=Samsung officially announces the Galaxy S10 and S10 Plus, starting at $899|avtor=Seifert|at=Dan|sáne=2019-02-20|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2019-02-20}}&lt;/ref&gt;

2019-jılı shıǵarılǵan smartfonlardıń kópshiliginde birneshe kamera bar, IP67 hám IP68 reytingleri menen suwǵa shıdamlı, hám betti tanıw yamasa barmaq izi skanerleri arqalı qulıptan shıǵarıladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.telcoworld.com.au/news-blog/seven-new-smartphone-features-for-2019/|bet=Seven New Smartphone Features For 2019 - TelcoWorld Corp. Melbourne Mobile Phone Repairs}}&lt;/ref&gt;
[[Fayl:Smartphone_camera_controls_popularized_by_iOS_7_(added_width).svg|nobaý|Kamera kóriniw maydanınıń bul dúzilisi birinshi ret 2013-jılı Apple tárepinen iOS 7 de engizilgen. 2010-jıllardıń aqırına qaray, basqa birneshe smartfon óndiriwshileri óz dúzilislerin taslap, usı dúzilistiń variantların qollandı.]]
Apple tárepinen birinshi bolıp ámelge asırılǵan dizaynlar basqa óndiriwshiler tárepinen birneshe márte qaytalanǵan. Bularǵa batareyanı almastırıwǵa múmkinshilik bermeytuǵın jabıq korpus, fizikalıq audio baylanıstırǵıshtıń joqlıǵı (2016-jıldan baslap iPhone 7 den), ekrannıń joqarǵı bóliminde qulaqlıq hám aldıńǵı kamera hám sensorlar ushın kesilgen maydan (xalıq arasında &quot;notch&quot; dep ataladı; 2017-jıldan baslap iPhone X ten), jetkerip beriw komplektinen zaryadlaw diywal adapteriniń alıp taslanıwı (2019-jıldan baslap iPhone 12 den), hám dóńgelek hám ádette bir túsli zatvor túymesi menen kamera interfeysi hám perpendikulyar tekst penen kamera rejimin tańlawshı hám foto hám video ushın ayırım kamera rejimleri (2013-jıldan baslap iOS 7 den) kiredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.androidauthority.com/samsung-headphone-jack-ads-1017246/|bet=Samsung is hiding its ads that made fun of Apple's removal of headphone jack|sáne=8 August 2019|til=en|jumıs=Android Authority|qaralǵan sáne=17 October 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.businessinsider.com/apple-vs-the-notch-asus-oppo-xiaomi-smartphone-makers-2019-6?op=1|bet=Apple's iPhone X introduced the 'notch' trend 2 years ago. Now, smartphone makers are trying to kill it once and for all.|avtor=Smith|at=Dave|sáne=2019-06-06|jumıs=Business Insider|qaralǵan sáne=17 October 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://mashable.com/article/xiaomi-ditches-charger-brick-after-mocking-apple|bet=Xiaomi ditches chargers for the Mi 11 after mocking Apple's similar move|avtor=Rosenberg|at=Adam|sáne=26 December 2020|til=en|jumıs=Mashable|qaralǵan sáne=17 October 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.ndtv.com/offbeat/xiaomi-removes-charger-from-box-after-mocking-apple-for-it-2344556|bet=Xiaomi Removes Charger From Box After Mocking Apple For It|sáne=2020-12-28|jumıs=NDTV.com|qaralǵan sáne=17 October 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.techgamingreport.com/after-apple-xiaomi-and-samsung-the-next-mobile-manufacturer-falls-apart/|bet=After Apple, Xiaomi and Samsung: The next mobile manufacturer falls apart|avtor=Robbins|at=Ebenezer|sáne=11 September 2022|jumıs=Tech Gaming Report|qaralǵan sáne=17 October 2022}}&lt;/ref&gt;

=== 2020-jıllardaǵı basqa rawajlanıwlar ===
2020-jılı joqarı tezlikli 5G tarmaq múmkinshiligine iye birinshi smartfonlar járiyalandı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.crn.com/news/mobility/10-mobile-trends-to-watch-out-for-in-2020|bet=10 Mobile Trends To Watch Out For In 2020|avtor=Alspach|at=Kyle|sáne=17 October 2019|jumıs=CRN|qaralǵan sáne=10 February 2021}}&lt;/ref&gt;

2020-jıldan baslap, smartfonlar burınnan berilip kelgen quwat adapteri hám qulaqlıq sıyaqlı ápiwayı aksessuarlar menen az-azdan jetkerilip atır. Bul tendenciya Apple kompaniyasınıń iPhone 12 úlgisi menen baslandı, keyin Samsung hám Xiaomi kompaniyaları sáykes túrde Galaxy S21 hám Mi 11 úlgilerinde usı joldı qollandı, bul haqqında bir neshe ay aldın reklamalar arqalı mazaq etken bolsa da. Bul qádemniń sebebi sıpatında ekologiyalıq iz qaldırıwdı azaytıw kórsetilgen, biraq jańa úlgiler qollaytuǵın joqarı zaryadlaw tezliklerine erisiw ushın óz ekologiyalıq izi bar jańa zaryadlaǵıshtı ayırım qaptamada jetkeriw talap etiledi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.hngn.com/articles/233701/20201228/samsung-xiaomi-remove-charger-smartphones-mocking-apple.htm|bet=Samsung, Xiaomi Remove Charger From Smartphones After Mocking Apple|avtor=Tranate|at=Jess|sáne=28 December 2020|til=en|jumıs=HNGN - Headlines &amp; Global News|qaralǵan sáne=27 September 2021}}&lt;/ref&gt;
[[Fayl:Librem5_phone_convergence_-_screen_keyboard_mouse.jpg|nobaý|Mobil/desktop jaqınlasıwı: Librem 5 smartfonın ápiwayı desktop kompyuteri sıpatında paydalanıwǵa boladı.]]
2020-jıllarda PinePhone hám Librem 5 smartfonlarınıń rawajlanıwı menen, smartfonlar ushın [[ashıq kodlı]] GNU/Linux [[Operatsion sistema|operaciyalıq sistemasın]] [[IOS|iOS]] hám [[Android]] sistemalarına tiykarǵı alternativa etiw boyınsha kúshli háreketler ámelge asırılmaqta.&lt;ref&gt;{{Cite news|title=The $149 Smartphone That Could Bring The Linux Mobile Ecosystem to Life|url=https://www.vice.com/en/article/v7e77y/the-dollar149-smartphone-that-could-bring-the-linux-mobile-ecosystem-to-life|access-date=30 January 2022|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=PinePhone KDE Linux phone is getting ready for pre-orders|url=https://www.zdnet.com/article/pinephone-kde-linux-phone-is-getting-ready-for-pre-orders/|access-date=30 January 2022|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Purism's Librem 5 phone starts shipping—a fully open GNU/Linux phone|url=https://arstechnica.com/gadgets/2019/09/purisms-librem-5-phone-starts-shipping-a-fully-open-gnulinux-phone/|access-date=30 January 2022|date=26 September 2019|language=en-us}}&lt;/ref&gt; Sonıń menen bir qatarda, baylanıslı [[Programmalıq támiynat|baǵdarlamalıq támiynat]] (konvergentli&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Maui Project Wants to Bring Convergent Apps to Linux Desktops and Android|url=https://9to5linux.com/maui-project-convergent-apps-linux-and-android|access-date=30 January 2022|date=16 February 2020}}&lt;/ref&gt; hám gibrid qosımshalardan tısqarı) smartfonlardı [[Kompyuter klaviaturası|klaviatura]], [[Kompyuter tıshqanshası|tıshqansha]] hám [[Kompyuter monitorı|monitor]] menen baylanıstırıp, desktop kompyuteri sıyaqlı qollanıwǵa múmkinshilik berdi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.techdrivein.com/2019/03/purism-linux-os-convergence.html|bet=Purism: A Linux OS is talking Convergence again|avtor=Jose|at=Manuel}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.phoronix.com/scan.php?page=news_item&amp;px=PureOS-Convergence|bet=Purism's PureOS Proclaims Convergence Success For Mobile &amp; Desktop Support - Phoronix|avtor=Larabel|at=Michael|jumıs=Phoronix}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;maui&quot;&gt;{{Cite news|title=Maui Shell is Here, Ushering in a New Era of Desktop Linux|url=https://news.itsfoss.com/maui-shell-unveiled/|access-date=16 January 2022|date=30 December 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://puri.sm/posts/desktop-and-phone-convergence/|bet=Desktop and Phone Convergence|avtor=Hamner|at=David|sáne=29 September 2020|jumıs=Purism|qaralǵan sáne=30 January 2022}}&lt;/ref&gt;

2020-jıllardıń basında, óndiriwshiler jergilikli jer ústi baylanıs infrastrukturaları, mısalı sımlı hám uyalı tarmaqlar joq bolǵan shetki aymaqlarda paydalanıw ushın smartfon qurılmalarına sputniklik baylanıs funkciyasın qosıp basladı. Ádettegi telefonlardaǵı antenna sheklewleri sebepli, ámelge asırıwdıń dáslepki basqıshlarında sputniklik baylanıs tek sputniklik xabar almasıw hám sputniklik ayrıqsha jaǵday xızmetleri menen sheklengen boladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.engadget.com/qualcomm-snapdragon-satellite-messaging-android-211037007.html|bet=Qualcomm's Snapdragon Satellite will let Android phones text off the grid|sáne=January 5, 2023|til=en-US|jumıs=Engadget|qaralǵan sáne=2023-01-15}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://qz.com/the-problems-with-elon-musks-satellite-phone-plan-1849462167|bet=The problems with Elon Musk's satellite phone plan|sáne=2022-08-26|til=en|jumıs=Quartz|qaralǵan sáne=2023-01-15}}&lt;/ref&gt;

== Apparatlıq támiynat ==
[[Fayl:Samsung_Galaxy_S6_edge_(17448278539).jpg|nobaý|Aralıqtan basqarıw pulti sıpatında paydalanıw ushın ústinde infraqızıl nur shıǵarǵıshı bar smartfon]]
Ádettegi smartfon bir neshe metal-oksid-yarımótkizgish (MOS) integral sxema (IC) chiplerin óz ishine aladı,&lt;ref name=&quot;Kim&quot;&gt;{{Cite book|title=RF and mm-Wave Power Generation in Silicon|date=2015}}&lt;/ref&gt; olar óz gezeginde milliardlaǵan kishi MOS maydan-effektli tranzistorlardı (MOSFET) qamtıydı.&lt;ref name=&quot;uspto&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.uspto.gov/about-us/news-updates/remarks-director-iancu-2019-international-intellectual-property-conference|bet=Remarks by Director Iancu at the 2019 International Intellectual Property Conference|sáne=June 10, 2019|jumıs=[[United States Patent and Trademark Office]]|qaralǵan sáne=20 July 2019}}&lt;/ref&gt; Ádettegi smartfonda tómendegi MOS IC chipleri boladı:&lt;ref name=&quot;Kim&quot; /&gt;

* Qollanba processorı (CMOS sistema-chipte)
* Flesh-yadı (qalqıwshı-zatvorlı MOS yadı)
* Uyalı modem (bazalıq jiyilik RF CMOS)
* RF qabıllaǵısh-uzatqısh (RF CMOS)
* Telefon kamerasınıń súwret sensorı (CMOS súwret sensorı)
* Quwat basqarıw integral sxeması (quwat MOSFETleri)
* Displey drayveri (LCD yamasa LED drayveri)
* Sımsız baylanıs chipleri (Wi-Fi, Bluetooth, GPS qabıllaǵısh)
* Ses chipi (audio kodek hám quwat kúsheytkish)
* Giroskop
* Sıyımlı sensorlı ekran kontrolleri (ASIC hám DSP)&lt;ref name=&quot;Kim&quot;&gt;{{Cite book|title=RF and mm-Wave Power Generation in Silicon|date=2015}}&lt;cite class=&quot;citation book cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFKim2015&quot;&gt;Kim, Woonyun (2015). [https://books.google.com/books?id=PzzLAwAAQBAJ&amp;pg=PA89 &quot;CMOS power amplifier design for cellular applications: an EDGE/GSM dual-mode quad-band PA in 0.18 μm CMOS&quot;]. In Wang, Hua; Sengupta, Kaushik (eds.). ''RF and mm-Wave Power Generation in Silicon''. [[Academic Press]]. pp.&amp;nbsp;89–90. [[ISBN (identifier)|ISBN]]&amp;nbsp;[[Special:BookSources/978-0-12-409522-9|&lt;bdi&gt;978-0-12-409522-9&lt;/bdi&gt;]].&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|title=2010 CMOS Emerging Technologies Conference Presentation Slides|date=May 2010}}&lt;/ref&gt;
* RF quwat kúsheytkishi (LDMOS)&lt;ref name=&quot;Baliga2005&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=StJpDQAAQBAJ|title=Silicon RF Power MOSFETS|date=2005}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Asif&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=yg1mDwAAQBAJ&amp;pg=PT128|title=5G Mobile Communications: Concepts and Technologies|date=2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;NXP-LDMOS&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.nxp.com/products/rf/rf-power/ldmos-products-and-solutions:RF-LDMOS-Products-Sol|bet=LDMOS Products and Solutions|jumıs=[[NXP Semiconductors]]|qaralǵan sáne=4 December 2019}}&lt;/ref&gt;

Ayırımları FM radio qabıllaǵısh, apparatlıq xabarlandırıw LED indikatorı hám aralıqtan basqarıw ushın infraqızıl uzatqısh penen de úskenelengen. Bir neshe modellerde qosımsha sensorlar bar, mısalı, átiraptaǵı temperaturanı ólshew ushın termometr, ıǵallıqtı ólshew ushın gigrometr hám ultrafiolet nurların ólshew ushın sensor.

Belgili maqsetler ushın jobalanǵan bir neshe smartfonlar ádettegiden tıs apparatlıq qurallar menen úskenelengen, mısalı, proektor (Samsung Beam i8520 hám Samsung Galaxy Beam i8530), optikalıq zum obektivleri (Samsung Galaxy S4 Zoom hám Samsung Galaxy K Zoom), jıllılıq kamerası, hátte PMR446 (raciya) qabıllaǵısh-uzatqıshı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.trustedreviews.com/reviews/cat-s60-camera-and-thermal-imaging-page-3|bet=Camera and thermal imaging Review|sáne=11 November 2016|til=en|jumıs=Trusted Reviews|qaralǵan sáne=19 April 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://veditto.com/ulefone-armor-3t-review|bet=Ulefone Armor 3T Review: A Digital Walkie-Talkie Smartphone|avtor=Chopra|at=Purvi|sáne=19 November 2018|jumıs=Veditto|qaralǵan sáne=19 April 2021}}&lt;/ref&gt;

=== Oraylıq processor blogı ===
Smartfonlarda kompyuterlerdegige uqsas oraylıq processor blokları (CPU) bar, biraq olar tómen quwat ortalıqlarında islew ushın optimallastırılǵan. Smartfonlarda CPU ádette CMOS (komplementar metal-oksid-yarımótkizgish) sistema-chipte (SoC) qollanba processorına birigip jaylasqan.&lt;ref name=&quot;Kim&quot;&gt;{{Cite book|title=RF and mm-Wave Power Generation in Silicon|date=2015}}&lt;cite class=&quot;citation book cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFKim2015&quot;&gt;Kim, Woonyun (2015). [https://books.google.com/books?id=PzzLAwAAQBAJ&amp;pg=PA89 &quot;CMOS power amplifier design for cellular applications: an EDGE/GSM dual-mode quad-band PA in 0.18 μm CMOS&quot;]. In Wang, Hua; Sengupta, Kaushik (eds.). ''RF and mm-Wave Power Generation in Silicon''. [[Academic Press]]. pp.&amp;nbsp;89–90. [[ISBN (identifier)|ISBN]]&amp;nbsp;[[Special:BookSources/978-0-12-409522-9|&lt;bdi&gt;978-0-12-409522-9&lt;/bdi&gt;]].&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

Mobil CPU ónimdarlıǵı tek taktlıq jiyilikke (ádette gerc eselerinde beriledi)&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.cpu-world.com/Glossary/C/CPU_Frequency.html|bet=CPU Frequency|sáne=25 March 2008|jumıs=CPU World Glossary|baspaxana=CPU World|qaralǵan sáne=1 January 2010}}&lt;/ref&gt; ǵana emes, sonday-aq yadtıń ierarxiyasına da baylanıslı. Usı qıyınshılıqlarǵa baylanıslı, mobil telefon CPU-larınıń ónimdarlıǵı kóbinese jiyi qollanılatuǵın qosımshalarda haqıyqıy nátiyjeli ónimdarlıqtı ólshew ushın hár qıylı standartlastırılǵan sınaqlardan alınǵan ballar menen anıǵıraq beriledi.
[[Fayl:TouchWiz_2013_device_options.png|nobaý|Samsung Mobile kompaniyasınıń TouchWiz paydalanıwshı interfeysiniń 2013-jılǵı &quot;Qurılma parametrleri&quot; menyusı, quwat túymesin bir sekund basıp turıw arqalı ashıladı]]
[[Fayl:HTC_Desire_-_optic_navigation.jpeg|nobaý|HTC Desire, optikalıq trekpad hám izlew túymesi bar 2010-jılǵı smartfon]]
Smartfonlar ádette quwat túymesi hám dawıs kúshi túymeleri menen úskenelengen. Geypara dawıs kúshi túymeleri birlestirilgen. Ayırımları arnawlı kamera ısırıw túymesi menen úskenelengen. Sırtta paydalanıw ushın arnalǵan qurılmalar &quot;SOS&quot; ayrıqsha jaǵday qońırawı hám &quot;PTT&quot; (basıp sóylew) túymesi menen úskeneleniwi múmkin. 2010-jıllar dawamında úy hám navigaciya túymeleri sıyaqlı aldıńǵı táreptegi fizikalıq túymelerdiń bolıwı azayıp, olardıń ornın sıyımlı sensorlı datchikler hám virtual (ekrandaǵı) túymeler iyeley basladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.techradar.com/best/best-rugged-smartphones|bet=Best rugged smartphones of 2021: waterproof, shockproof and IP68 mobiles|avtor=Athow|at=Desire|sáne=2021-03-09|til=en|jumıs=TechRadar|qaralǵan sáne=18 June 2021}}&lt;/ref&gt;

Klassikalıq mobil telefonlar sıyaqlı, Samsung Omnia II sıyaqlı dáslepki smartfonlar da telefon qońırawların qabıllaw hám biykarlaw ushın túymeler menen úskenelengen edi. Telefon qońırawlarınan tısqarı funkcionallıqtıń rawajlanıwına baylanıslı, bular &quot;menyu&quot; (sonday-aq &quot;opciyalar&quot; dep te ataladı), &quot;artqa&quot; hám &quot;tapsırmalar&quot; sıyaqlı navigaciya túymeleri menen almastırıldı. HTC Desire sıyaqlı 2010-jıllardıń basındaǵı ayırım smartfonlar qosımsha túrde veb-izlew sistemasına yamasa qosımshalardıń ishki izlew funkciyasına tez kiriw ushın &quot;Izlew&quot; túymesi (🔍) menen úskenelengen edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.androidpolice.com/2019/11/13/the-menu-navigation-button-has-finally-been-retired-in-android-10/|bet=The menu navigation button has finally been retired in Android 10|avtor=Corbin Davenport|sáne=2019-11-13|til=en|qaralǵan sáne=2021-06-20}}&lt;/ref&gt;

2013-jıldan baslap, iPhone 5s hám Samsung Galaxy S5 modellerinen baslap, smartfonlardıń úy túymelerine barmaq izi skanerleri birlestirile basladı.

Funkciyalar túyme kombinaciyalarına tayınlanıwı múmkin. Mısalı, ekran súwretlerin ádette úy hám quwat túymelerin paydalanıp alıwǵa boladı, bunda iOS-te qısqa basıw, al eń keń tarqalǵan eki [[mobil operaciyalıq sistema]] bolǵan [[Android]] OS-te bir sekund basıp turıw kerek. Fizikalıq úy túymesi joq smartfonlarda ádette quwat túymesi menen birge dawıs páseytiw túymesi basıladı. Ayırım smartfonlarda navigaciya túymeleri panelinde yamasa quwat túymesi menyusında ekran súwreti hám múmkin bolǵan ekran jazıw tez kiriw sіltemeleri bar.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/21340137/apple-iphone-screenshots-ios-how-to-take|bet=How to take screenshots on your iPhone|avtor=Krasnoff|at=Barbara|sáne=2020-07-27|til=en|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=21 June 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.droidviews.com/how-to-take-screenshot-on-lg-g3/|bet=How to Take Screenshot on LG G3 (3 Methods)|sáne=2014-08-14|jumıs=DroidViews|qaralǵan sáne=21 June 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.naldotech.com/screenshot-samsung-galaxy-note-20-ultra/|bet=4 Ways To Take a Screenshot on the Samsung Galaxy Note 20 and Note 20 Ultra - NaldoTech|sáne=2020-08-20|qaralǵan sáne=21 June 2021}}&lt;/ref&gt;

=== Displey ===
[[Fayl:Livraria_do_Senado_(22622160063).jpg|nobaý|Smartfonnıń sensorlı ekranı]]
Smartfonlardıń tiykarǵı ózgeshelikleriniń biri - bul ekran. Qurılmanıń dizaynına baylanıslı, ekran qurılmanıń aldıńǵı betiniń kópshilik bólimin yamasa derlik barlıǵın qaplaydı. Kóplegen smartfon displeyleriniń aspekt qatnası 16:9, biraq 2017-jıldan baslap biyigirek aspekt qatnasları keńirek tarqaldı, sonday-aq displey betin shetlerine múmkin bolǵanınsha jaqınlastırıp, jiyeklerdi joq qılıw maqseti de payda boldı.

==== Ekran ólshemleri ====
Ekran ólshemleri diagonal dyuymler menen ólshenedi. Ekranı 5.2 dyuymnen úlken telefonlar kóbinese &quot;fabletler&quot; dep ataladı. Ekranı 4.5 dyuymnen úlken smartfonlardı tek bir qol menen paydalanıw ádette qıyın, sebebi kópshilik bas barmaqlar pútkil ekran betine jete almaydı; olardı qolda jıljıtıw, bir qolda uslap ekinshi qol menen basqarıw yamasa eki qoldı da paydalanıp turıp isletiw kerek bolıwı múmkin. Dizayndaǵı jetiskenlikler sebepli, úlken ekranlı hám &quot;shetten-shetke&quot; dizaynǵa iye ayırım zamanagóy smartfonlar ergonomikasın jaqsılaytuǵın ıqsham qurılısqa iye, al biyigirek aspekt qatnaslarına ótiw kishirek 16:9 displeyler menen baylanıslı ergonomikanı saqlap qalıp, úlkenirek ekran ólshemlerine iye telefonlarǵa alıp keldi.&lt;ref name=&quot;phonearena-s7edgenotphablet&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.phonearena.com/news/Dont-call-it-a-phablet-the-5.5-Samsung-Galaxy-S7-Edge-is-narrower-than-many-5.2-devices_id79482|bet=Don't call it a phablet: the 5.5&quot; Samsung Galaxy S7 Edge is narrower than many 5.2&quot; devices|sáne=March 21, 2016|jumıs=PhoneArena|qaralǵan sáne=3 April 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;verge-phabletpytha&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/tldr/2017/3/30/15120824/screen-aspect-ratio-mathematics-galaxy-s8-lg-g6|bet=We're gonna need Pythagoras' help to compare screen sizes in 2017|sáne=March 30, 2017|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=3 April 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;verge-s8aspectratio&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/circuitbreaker/2017/3/30/15121526/samsung-galaxy-s8-vs-google-pixel-iphone-7-screen-size-comparison|bet=The Samsung Galaxy S8 will change the way we think about display sizes|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180725110244/https://www.theverge.com/circuitbreaker/2017/3/30/15121526/samsung-galaxy-s8-vs-google-pixel-iphone-7-screen-size-comparison|arxivsáne=July 25, 2018|sáne=March 30, 2017|jumıs=The Verge|baspaxana=Vox Media|qaralǵan sáne=3 April 2017}}&lt;/ref&gt;

==== Panel túrleri ====
Suyıq kristallı displeyler (LCD) hám organikalıq jaqtılıq shıǵarıwshı diod (OLED) displeyleri eń keń tarqalǵan. Ayırım displeyler Wacom hám [[Samsung]] tárepinen islep shıǵılǵan,&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Ward|first1=J. R.|last2=Phillips|first2=M. J.|date=1987-04-01|title=Digitizer Technology: Performance Characteristics and the Effects on the User Interface|journal=IEEE Computer Graphics and Applications|volume=7|issue=4|pages=31–44|doi=10.1109/MCG.1987.276869|issn=0272-1716}}&lt;/ref&gt; sonday-aq Apple-dıń Force Touch sisteması sıyaqlı basımǵa sezgir cifrlaw qurılmaları menen biriktirilgen. Ayırım telefonlar, mısalı YotaPhone prototipi, elektron kitap oqıwshılarda qollanılatuǵın tómen quwatlı elektron qaǵaz artqı displeyi menen úskenelengen.

==== Alternativ kiris usılları ====
[[Fayl:Mobile_URL_tooltip.png|nobaý|Kiwi Browser-de, Google Chromium dóretpesinde, Samsung Galaxy Note 4-te stilus járdeminde qoyındılar dizimine tiygizbey turıp tolıq URL adresin kórsetetuǵın qalqıma málimleme.]]
[[Fayl:HTC_Legend_-_optic_sensor.jpeg|nobaý|HTC Legend-tıń optikalıq trekpad sensorı, 2010-jıl.]]
Ayırım qurılmalar joqarı dálliktegi kiris hám qalqıp turıwdı anıqlaw ushın stilus yamasa qalqıp turǵan barmaqtı anıqlaw ushın ózi-sıyımlı sensorlı ekran qatlamı sıyaqlı qosımsha kiris usılları menen úskenelengen. Sońǵısı Samsung Galaxy S4, Note 3, S5, Alpha hám Sony Xperia Sola sıyaqlı bir neshe telefonda ámelge asırılǵan, bul Galaxy Note 3-ti házirshe ekewi de bar jalǵız smartfonǵa aylandıradı.

Qalqıp turıw video oynatqıshtıń izlew panelinde, xabarlarda hám nomer teriw panelindegi tez baylanıslar sıyaqlı aldın ala kóriw qalqıma málimlemelerin, sonday-aq qulıplaw ekranınıń animaciyaların hám veb-saytlarda qalqıp turǵan [[Kompyuter tıshqanshası|tıshqansha]] kursorın imitaciyalawdı ámelge asıra aladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.samsung.com/global/galaxy/what-is/air-view/|title=How does Air view work?|language=en|website=Samsung Galaxy site}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://developer.sonymobile.com/knowledge-base/technologies/floating-touch|title=Floating touch™ – Developer World|archive-url=https://web.archive.org/web/20120917003815/http://developer.sonymobile.com/knowledge-base/technologies/floating-touch|archive-date=September 17, 2012|date=17 September 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://androidwidgetcenter.com/android-tips/how-to-change-unlock-effect-on-galaxy-s4-lock-screen/|title=How to Change Unlock Effect on Galaxy S4 Lock Screen|date=13 May 2013|language=en|website=Android Widget Center}}&lt;/ref&gt;

Ayırım stiluslar da qalqıp turıwdı qollaydı hám cifrlı etiketka jazba qaǵazları hám basılıp turıp súyregen waqıtta tekst penen elementlerdi belgilew sıyaqlı tiyisli qurallarǵa tez kiriw ushın túyme menen úskenelengen, bul [[kompyuter tıshqanshası]] menen saylap alıwǵa uqsaydı. Samsung Galaxy Note seriya hám LG G Stylus seriya sıyaqlı ayırım seriyalar stilustı saqlaw ushın integraciyalanǵan lotokqa iye.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.androidauthority.com/note-4-s-pen-feature-532978/|bet=S Pen on the Note 4 is better than ever: Feature Focus|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220119012837/https://www.androidauthority.com/note-4-s-pen-feature-532978/|arxivsáne=January 19, 2022|sáne=2 October 2014|jumıs=Android Authority|qaralǵan sáne=April 9, 2021}}&lt;/ref&gt;

iPhone 6s-ten iPhone Xs-ke shekem hám Huawei Mate S sıyaqlı az ǵana qurılmalar basımǵa sezgir sensorlı ekran menen úskenelengen, onda basım video oyınlarda gaz pedalın imitaciyalaw, aldın ala kóriw aynaları hám qısqasha menyularǵa kiriw, teriw kursorın basqarıw hám salmaq ólshegish ushın qollanılıwı múmkin, sońǵısı Apple tárepinen [[App Store]]-dan bas tartılǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://uk.pcmag.com/gallery/121589/how-to-use-and-control-3d-touch-on-your-iphone|bet=How to Use and Control 3D Touch on Your iPhone|avtor=Whitney|at=Lance|sáne=2019-07-08|til=en-gb|jumıs=PCMag UK|qaralǵan sáne=2021-04-02}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.idownloadblog.com/2015/10/28/apple-pulls-gravity-app/|bet=Apple rejects Gravity, a 3D Touch-based iPhone 6s digital scale app|avtor=Zibreg|at=Christian|sáne=2015-10-28|til=en-US|jumıs=iDownloadBlog.com|qaralǵan sáne=2021-04-02}}&lt;/ref&gt;

HTC Desire (Bravo) hám HTC Legend sıyaqlı 2010-jıllardıń basındaǵı ayırım HTC smartfonları aylandırıw hám tańlaw ushın optikalıq trekpad penen úskenelengen.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://phandroid.com/2010/01/21/htc-bravo-tmo-uk-nexus-one-plus-optical-trackpad/|bet=HTC Bravo: TMO UK Nexus One Plus Optical Trackpad – Phandroid|sáne=21 January 2010|jumıs=phandroid.com|qaralǵan sáne=20 July 2021}}&lt;/ref&gt;

==== Xabarlandırıw jaqtısı ====
[[Fayl:Notification_LED.webm|oñğa|nobaý]]
Apple iPhone-larınan basqa kóplegen smartfonlar ekrannan tısqarı tómen quwatlı jaqtı shıǵarıwshı diodlar menen úskenelengen bolıp, olar paydalanıwshıǵa kelgen xabarlar, ótkizip jiberilgen qońırawlar, tómen batareya dárejeleri haqqında xabar beriwge hám qarańǵılıqta mobil telefondı tabıwǵa járdem beredi, bunda energiya sarpı derlik bolmaydı.

=== Sensorlar ===
Smartfonlar sistema funkciyaların hám úshinshi tárep qosımshaların ámelge asırıw ushın kóplegen sensorlar menen úskenelengen.

==== Keń tarqalǵan sensorlar ====
Akselerometrler hám giroskoplar ekran aylanıwın avtomatik basqarıwǵa múmkinshilik beredi. Úshinshi tárep baǵdarlamalıq támiynati tárepinen qollanılıwı kópirshik dárejesin simulyaciyalawdı óz ishine aladı. Qorshaǵan ortalıq jaqtılıq sensorı ekrannıń jaqtılıǵı menen kontrastın avtomatik túrde retlewge múmkinshilik beredi, al RGB sensorı ekran reńin beyimlewge imkaniyat beredi.

Kóplegen mobil telefonlar, mısalı, Samsung 2012-jıldan baslap Galaxy S3 penen hám Apple 2014-jıldan baslap iPhone 6 menen, hawa basımın ólshew ushın barometr sensorı menen de úskenelengen. Bul biyiklik ózgerislerin bahalawǵa hám anıqlawǵa múmkinshilik beredi.

Magnitometr Jerdiń magnit maydanın ólshew arqalı [[Kompas|cifrlı kompas]] sıpatında isley aladı.

==== Siyrek ushırasatuǵın sensorlar ====
Samsung óziniń joqarı klasslı smartfonların 2014-jılǵı Galaxy S5 hám Galaxy Note 4 modellerinen baslap fitnes penen baylanıslı qollanıwlarǵa járdem beriw hám aldıńǵı kamera ushın zatvor túymesi sıpatında islew ushın júrek soǵıw jiyiligin ólsheytuǵın sensor menen úskenelegen.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://androidwidgetcenter.com/android-tips/use-heart-rate-sensor-note-4-shutter-button/|bet=How to Use Heart Rate Sensor on Note 4 as a Shutter Button|sáne=2014-12-25|til=en|jumıs=Android Widget Center|qaralǵan sáne=2021-04-02}}&lt;/ref&gt;

Házirge shekem tek 2013-jılǵı Samsung Galaxy S4 hám Note 3 qorshaǵan ortalıq temperatura sensorı hám ıǵallılıq sensorı menen, al tek Note 4 paydalanıwshını shamadan tıs nurlanıw haqqında eskerte alatuǵın ultrafiolet nurlanıw sensorı menen úskenelengen.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.sammobile.com/2013/04/10/hidden-innovation-in-the-galaxy-s4/|title=Hidden innovation in the Galaxy S4|last=|date=2013-04-10|language=en-US|access-date=|website=SamMobile}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.phonearena.com/news/Playing-with-the-Note-4s-UV-and-SpO2-sensors_id60358|title=Playing with the Note 4's UV and SpO2 sensors|last=S|first=Ray|date=September 6, 2014|language=en-US|access-date=2021-04-02|website=Phone Arena}}&lt;/ref&gt;

Artqı infraqızıl lazer nurı aralıqtı ólshew ushın qollanılıp, LG G3 hám LG V10 modellerinen baslap ayırım LG mobil telefonlarında ámelge asırılǵanday, tezletilgen avtofokus penen time-of-flight kamera funkciyasın iske qosıwı múmkin.

Házirgi waqıtta smartfonlar arasında siyrek ushırasatuǵınlıǵı sebepli, bul sensorlardı paydalanıw ushın ele kóp baǵdarlama islep shıǵılmaǵan.

=== Saqlaw ornı ===
Mobil telefonlarda kóbinese eMMC (embedded multi media card) flesh-yadı qollanılsa da, onıń ornın basıwshı, joqarı klasslı qurılmalar ushın 2010-jıllar dawamında payda bolǵan joqarı tezlikli UFS (Universal Flash Storage) iyeledi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.dignited.com/23879/emmc-or-ufs-mobile-phone-storage/|bet=eMMC or UFS: Understanding new generation of mobile phone storage|avtor=Ezekiel|at=Odunayo|sáne=18 November 2019|jumıs=Dignited}}&lt;/ref&gt;

; Sıyımlılıǵı

Mobil telefonlardıń ishki saqlaw ornı sıyımlılıǵı 2010-jıllardıń birinshi yarımında derlik turaqlı bolsa da, ekinshi yarımında tezirek ósti. Mısalı, Samsung 2016-jıldan 2018-jılǵa shekem tek 2 jıl ishinde óziniń joqarı klasslı qurılmalarınıń qoljetimli ishki saqlaw ornı opciyaların 32 GB-tan 512 GB-qa shekem kóbeytti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.lifewire.com/smartphone-buying-guides-577502|bet=Understanding Smartphone Storage – How much storage does your phone need?|avtor=Ware|at=Russell|sáne=2019-11-13|jumıs=Lifewire}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.businesswire.com/news/home/20171204006182/en/Samsung-Starts-Producing-512-Gigabyte-Universal-Flash-Storage|bet=Samsung Starts Producing First 512-Gigabyte Universal Flash Storage for Next-Generation Mobile Devices|sáne=5 December 2017|til=en|jumıs=www.businesswire.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cnet.com/news/samsung-512gb-memory-chip-announcement/|bet=Samsung is bringing a huge 512GB memory chip to its phones|avtor=Gottsegen|at=Gordon|sáne=2017-12-05|til=en|jumıs=CNET}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.androidauthority.com/us-getting-32gb-galaxy-s7-s7-edge-675313/|bet=US will only receive 32GB Galaxy S7 and Galaxy S7 edge|sáne=21 February 2016|jumıs=Android Authority}}&lt;/ref&gt;

==== Yad kartaları ====
[[Fayl:Huawei_U8950D_no_cover.JPG|nobaý|Salınatuǵın yadı hám SIM kartaları]]
Ayırım mobil telefonlardıń maǵlıwmat saqlaw ornı MicroSD yad kartaları arqalı keńeytiliwi múmkin, olardıń sıyımlılıǵı 2010-jıllar dawamında bir neshe ese arttı (→ SD karta § 2009–2019: SDXC). USB on the go saqlaw ornı hám bult saqlaw ornına salıstırǵanda artıqmashlıqları: oflayn qoljetimlilik hám jeke qupıyalıq, zaryadlaw portın bánt etpewi hám onnan shıǵıp turmawı, baylanıs turaqsızlıǵı yamasa keshigiwiniń joqlıǵı, kólemli maǵlıwmat paketlerine ǵárezli emesligi, hám qurılmanıń turaqlı ishki saqlaw ornınıń sheklengen qayta jazıw ciklların saqlawı. Úlken kólemdegi maǵlıwmatlar yadı kartaların almastırıw arqalı qurılmalar arasında dárhal kóshiriliwi múmkin, úlken kólemli maǵlıwmat rezerv kóshirmeleri oflayn ámelge asırılıwı múmkin, hám eger smartfon islemey qalsa, maǵlıwmatlar sırttan oqılıwı múmkin.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://news.wirefly.com/2013/05/31/microsd-vs-cloud-storage-which-do-you-prefer|bet=MicroSD vs. cloud storage: Which do you prefer?|sáne=31 May 2013|til=en-us|jumıs=phonedog.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.ni.com/en-nz/support/documentation/supplemental/12/understanding-life-expectancy-of-flash-storage.html|bet=Understanding Life Expectancy of Flash Storage|sáne=2020-07-23|til=en-nz|jumıs=www.ni.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.androidauthority.com/backup-android-phone-708622/|bet=How to back up your Android phone|sáne=2022-12-09|til=en|jumıs=Android Authority|qaralǵan sáne=2023-02-13}}&lt;/ref&gt;

Suyıqlıq zıyanı, qulap ketiw, ekran zaqımlanıwı, iyiliw zıyanı, zıyanlı baǵdarlama yamasa jalǵan sistema jańalanıwları,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://news.softpedia.com/news/xiaomi-ships-android-11-update-completely-bricks-devices-531859.shtml|bet=Xiaomi Ships Android 11 Update, Completely Bricks Devices|avtor=Popa|at=Bogdan|sáne=2019-12-31|til=english|jumıs=softpedia}}&lt;/ref&gt; hám t.b. sebepli qurılmanıń paydalanıwǵa yamasa júklewge jaramsız bolıp qalıwına alıp keletuǵın texnikalıq hálsizlikler jaǵdayında, yad kartasında saqlanǵan maǵlıwmatlardı sırttan qutqarıp alıw múmkinshiligi bar, al qol jetpeytuǵın ishki saqlaw ornındaǵı maǵlıwmatlar joǵalıp ketedi. Yad kartasın ádette aldın ala fayllardı kóshiriw zárúrligisiz, yad kartasın qollaytuǵın basqa qurılmada dárhal qayta paydalanıwǵa boladı.

Ayırım eki SIM kartalı mobil telefonlar gibrid slotı menen támiyinlengen, onda eki slottıń birinshisine SIM karta yamasa yad kartasın salıwǵa boladı. Ayırım modeller, ádette joqarı klasslıları, úsh slot penen támiyinlengen, sonıń ishinde bir arnawlı yad kartası slotı bar, bul eki SIM hám yad kartasın bir waqıtta paydalanıwǵa múmkinshilik beredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.techstage.de/ratgeber/kaufberatung-smartphones-mit-dual-sim-und-micro-sd/3t4xzm3|bet=Kaufberatung: Smartphones mit Dual-SIM und Micro-SD|sáne=2019-01-29|til=de|jumıs=TechStage|qaralǵan sáne=13 June 2021}}&lt;/ref&gt;

; Fizikalıq jaylasıwı

SIM hám yad karta slotlarınıń jaylasıwı qurılmalar arasında hár qıylı boladı, olar arqa qapaqtıń artında qol jeterli jerde yamasa batareyanıń artında jaylasıwı múmkin, sońǵısı ıssı almastırıwǵa jol qoymaydı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.nextpit.com/how-to-increase-internal-memory-on-galaxy-note-4|bet=How to increase internal memory on the Galaxy Note 4|sáne=July 5, 2015|til=en|jumıs=NextPit}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.techradar.com/reviews/phones/mobile-phones/samsung-galaxy-s4-mini-1137603/review|bet=Samsung Galaxy S4 Mini review|avtor=Thorn|at=Thomas|sáne=2013-08-09|til=en|jumıs=TechRadar}}&lt;/ref&gt;

Alınbaytuǵın arqa qapaǵı bar mobil telefonlarda SIM hám yad kartaları ádette qurılmanıń ramkasındaǵı kishi lotokta jaylasadı, onı iyne quralın tesikshege kirgiziw arqalı shıǵarıp alıwǵa boladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.lifewire.com/install-sim-memory-galaxy-s7-4023729|bet=Replace the SIM &amp; Memory Card in a Samsung Galaxy S7 or S7 Edge|avtor=Hidalgo|at=Jason|til=en|jumıs=Lifewire}}&lt;/ref&gt;

2011-jılǵı Samsung Galaxy Fit hám Ace sıyaqlı ayırım erterek orta klasslı telefonlarda ramkada qural talap etpeytuǵın qapaqsha menen jabılǵan qaptal yad kartası slotı bar.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.gsmarena.com/samsung_galaxy_ace_s5830-review-573.php|bet=Samsung Galaxy Ace S5830 review: Ace in the hole|sáne=2011-02-23|jumıs=GSMArena.com}}&lt;/ref&gt;

==== Fayl kóshiriw ====
Dáslep, kompyuterlerge USB arqalı ǵalabalıq saqlaw ornına kiriw imkaniyatı keń tarqalǵan edi. Waqıttıń ótiwi menen, ǵalabalıq saqlaw ornına kiriw imkaniyatı alıp taslandı hám USB arqalı fayl kóshiriw ushın Media Kóshiriw Protokolı (Media Transfer Protocol) qaldı. Bul protokoldıń artıqmashlıqları:

- Eksklyuziv emes kiriw imkaniyatı, yaǵnıy baylanıs dawamında kompyuter saqlaw ornına kire aladı, al mobil telefonnıń baǵdarlamalıq támiynatı ushın ol bloklanbaydı.

- Ulıwma fayl sistemasın qollaw zárúrligi joq, sebebi baylanıs abstrakciya qatlamı arqalı ámelge asırıladı.

Biraq, ǵalabalıq saqlaw ornınan ayırmashılıǵı, Media Kóshiriw Protokolı (MTP) parallel islew imkaniyatına iye emes. Bul bir waqıtta tek bir kóshiriw processi orınlana aladı degendi ańlatadı, al basqa kóshiriw sorawları usı process pitkenshe kútiwi kerek. Mısalı, bul aktiv fayl kóshiriw barısında qurılmadan súwretlerdi kóriw hám videolardı oynatıw imkaniyatın bermeydi. Ayırım baǵdarlamalar hám qurılmalar MTP-ni qollap-quwatlamaydı. Bunnan tısqarı, MTP arqalı fayllarǵa tuwrıdan-tuwrı hám qálegen orınnan kiriw múmkin emes. Qálegen fayl ashılıwdan aldın qurılmadan tolıǵı menen júklep alınıwı kerek.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://mobilityarena.com/what-happened-to-mass-storage-and-file-management/|bet=What Happened To Mass Storage &amp; File Management? [Updated] - Mobility Arena - Mobile Phone, Smartphone, Cell Phone Reviews|sáne=2011-11-18|jumıs=mobilityarena.com}}&lt;/ref&gt;

=== Dawıs ===
Ayırım dawıs sapasın jaqsılawshı qásiyetler, mısalı Voice over LTE hám HD Voice payda boldı hám kóbinese jańa smartfonlarda bar. Telefonnıń dizaynı, uyalı tarmaqtıń sapası hám uzaq aralıqtaǵı qońırawlarda qollanılatuǵın qısıw algoritmleri sebepli ses sapası mashqala bolıp qalıwı múmkin.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://spectrum.ieee.org/why-mobile-voice-quality-still-stinksand-how-to-fix-it|bet=Why Mobile Voice Quality Still Stinks—and How to Fix It|avtor=Hecht|at=Jeff|sáne=September 30, 2014|jumıs=[[IEEE]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.scientificamerican.com/article/why-is-cell-phone-call-quality-so-terrible|bet=Why Is Cell Phone Call Quality So Terrible?|avtor=Malykhina|at=Elena|jumıs=Scientific American}}&lt;/ref&gt; Wi-Fi arqalı VoIP qollanbasın paydalanıw arqalı ses sapasın jaqsılawǵa boladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://lifehacker.com/whats-the-best-mobile-voip-app-1579791681|bet=What's the Best Mobile VoIP App?|avtor=Henry|at=Alan|sáne=May 22, 2014|jumıs=Lifehacker|baspaxana=Gawker Media}}&lt;/ref&gt; Uyalı telefonlarda kishi dinamikler bar, solay etip paydalanıwshı telefondı qulaǵına tutpay-aq spikerfon funkciyasın qollanıp sóylese aladı. Kishi dinamiklerdi sonday-aq cifrlı audio faylların, muzıka yamasa sóylewdi tıńlaw yamasa audio komponenti bar videolardı kóriw ushın da qollanıwǵa boladı, telefondı qulaqqa jaqın tutpay-aq. Biraq, orın únemlew ushın integraciyalanǵan dinamikler kishi hám sheklengen dawıs sapasına iye bolıwı múmkin.

HTC One M8 hám Sony Xperia Z2 sıyaqlı ayırım uyalı telefonlar gorizontal baǵdarda keńislikli ses payda etiw ushın stereofoniyalıq dinamikler menen úskenelengen.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cnet.com/news/htc-one-m8-speaker-comparison/|bet=HTC One M8 BoomSound speakers are loud and proud|avtor=Hoyle|at=Andrew|sáne=2014-03-25|til=en|jumıs=CNET}}&lt;/ref&gt;

==== Audio konnektor ====
3.5 mm naushnik uyası (sóylew tilinde &quot;naushnik jaǵı&quot; dep ataladı) passiv naushniklerdi dárhal paydalanıwǵa, sonday-aq basqa sırtqı qosımsha audio qurılmalarǵa qosılıwǵa múmkinshilik beredi. Bul konnektor menen úskenelengen qurılmalar arasında, ol kóbinese qurılmanıń tómengi bóliminde (zaryadka portı tárepinde) jaylasqan boladı, joqarǵı bóliminen góre.

Barlıq iri óndiriwshilerdiń jańadan shıǵarılǵan uyalı telefonlarında bul konnektordı qollanıwdıń kemeyiwi 2016-jılı Apple iPhone 7 modelinde onıń joqlıǵı menen baslandı. Zaryadka portın saqlaytuǵın adapter arqalı bul uyanı qayta ornatıwǵa boladı.

Batareyadan isleytuǵın sımsız Bluetooth naushnikleri alternativa bolıp tabıladı. Biraq olar ishki qurılmalarǵa mútáj bolǵanlıqtan, mısalı Bluetooth qabıllaǵısh-uzatqısh hám zaryadka kontrolleri bar batareya sıyaqlı, qımbatıraq bolıwı múmkin, sonday-aq hár bir qollanıwdan aldın Bluetooth baylanısın ornatıw talap etiledi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.soundguys.com/was-ditching-the-headphone-jack-a-good-idea-13825/|bet=Was ditching the headphone jack a good idea?|sáne=9 August 2019|jumıs=SoundGuys}}&lt;/ref&gt;

=== Batareya ===
Smartfonlar ádette litiy-ion yamasa litiy-polimer batareyaların qollanadı, sebebi olardıń energiya tıǵızlıǵı joqarı.&lt;ref name=&quot;Williams&quot;&gt;{{Cite journal|last1=Williams|first1=R. K.|last2=Darwish|first2=M. N.|last3=Blanchard|first3=R. A.|last4=Siemieniec|first4=R.|last5=Rutter|first5=P.|last6=Kawaguchi|first6=Y.|date=2017|title=The Trench Power MOSFET—Part II: Application Specific VDMOS, LDMOS, Packaging, and Reliability|journal=IEEE Transactions on Electron Devices|volume=64|issue=3|pages=692–712|bibcode=2017ITED...64..692W|doi=10.1109/TED.2017.2655149|issn=0018-9383}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ieee&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.ieee.org/about/awards/bios/environmental-safety-recipients.html|bet=IEEE Medal for Environmental and Safety Technologies Recipients|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190325040102/https://www.ieee.org/about/awards/bios/environmental-safety-recipients.html|arxivsáne=March 25, 2019|jumıs=[[IEEE Medal for Environmental and Safety Technologies]]|baspaxana=[[Institute of Electrical and Electronics Engineers]]|qaralǵan sáne=29 July 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Sony-Energy&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.sonyenergy-devices.co.jp/en/keyword|bet=Keywords to understanding Sony Energy Devices – keyword 1991|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160304224245/http://www.sonyenergy-devices.co.jp/en/keyword/|arxivsáne=4 March 2016|jumıs=[[Sony Energy Devices Corporation]]|baspaxana=[[Sony]]}}&lt;/ref&gt;

Batareyalar ádettegi qollanıw barısında qayta-qayta zaryadlanıw hám razryadlanıw nátiyjesinde ximiyalıq jaqtan tozadı, energiya sıyımlılıǵı hám shıǵıs quwatı tómenleydi, bul óz gezeginde processordıń tezliginiń páseyiwine hám sistemanıń óship qalıwına alıp keledi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://rtcl.eecs.umich.edu/rtclweb/assets/publications/2020/youngmoon-mobisys20.pdf|bet=Causes and Fixes of Unexpected Phone Shutoffs - RTCL ... rtcl.eecs.umich.edu › assets › 2020|sáne=2020-06-15}}&lt;/ref&gt; Batareyanıń sıyımlılıǵı bir neshe júz ret zaryadlanǵannan keyin 80% ǵa deyin tómenlewi múmkin, hám bul kórsetkishtiń tómenlewi waqıt ótiwi menen tezlesedi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://theconversation.com/explainer-how-to-extend-your-phones-battery-life-80958|bet=Explainer: how to extend your phone's battery life|avtor=Jasieniak|at=Jacek|sáne=July 31, 2017|til=en|jumıs=The Conversation}}&lt;/ref&gt;
Ayırım uyalı telefonlar paydalanıwshınıń ózi batareyanı almastıra alatuǵınday etip islengen, ádette arqa qaqpaǵın ashıw arqalı. Bunday dizayn dáslep kópshilik uyalı telefonlarda, sonıń ishinde Apple iPhone bolmaǵan sensorlı ekranlı telefonlarda da qollanılǵan bolsa da, 2010-jıllar dawamında onıń ornın turaqlı ornatılǵan, almastırılmaytuǵın batareyalar iyeledi; bul dizayn ámeliyatı jobalastırılǵan eskiriw ushın sınǵa alındı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://blog.ravpower.com/2018/11/planned-obsolescence-upgrade-phone/|bet=Planning for Obsolescence: When to Buy a New Phone|avtor=RAVPower|at=Team|sáne=9 November 2018|jumıs=RAVPower}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theguardian.com/technology/2020/apr/15/the-right-to-repair-planned-obsolescence-electronic-waste-mountain|bet=Planned obsolescence: the outrage of our electronic waste mountain|sáne=15 April 2020|til=en|jumıs=the Guardian}}&lt;/ref&gt;

==== Zaryadlaw ====
[[Fayl:USB_battery_charger.jpg|nobaý|Joqarı sıyımlıqtaǵı kóshpeli batareya zaryadlaǵısh (power bank)]]
Házirgi USB kabelleriniń mıs sımları kótere alatuǵın [[Elektr togı|elektr togınıń]] sheklewleri sebepli, Qualcomm Quick Charge hám MediaTek Pump Express sıyaqlı joqarı kernewdi paydalanatuǵın zaryadlaw protokolları islep shıǵılǵan. Bul protokollar tezirek zaryadlaw ushın quwat ótkizgishligin arttırıwǵa, ergonomikalıq sheklewlersiz paydalanıw waqtın maksimallastırıwǵa hám qurılmanıń quwat deregine qosılıp turıwı kerek bolǵan waqıttı minimallastırıwǵa arnalǵan.

Smartfonnıń integraciyalanǵan zaryadlaw kontrolleri (IC) qollap-quwatlanatuǵın zaryadlaǵıshtan joqarı kernewdi soraydı. Oppo kompaniyasınıń &quot;VOOC&quot; texnologiyası, sonday-aq &quot;dash charge&quot; dep te ataladı, qarama-qarsı tásildi qollanıp, aqırǵı qurılmada kelip túsetuǵın kernewdi batareyanıń zaryadlaw terminalı kernewine deyin ishki retlewden payda bolatuǵın ıssılıqtıń bir bólegin kesiw ushın toqtı kóbeytti. Biraq bul texnologiya bar USB kabelleri menen úylespeydi, sebebi ol joqarı toklı USB kabelleriniń qalıń mıs sımların talap etedi. Keyinirek, USB Power Delivery (USB-PD) islep shıǵıldı, onıń maqseti 100 Vattqa shekem quwatlı qurılmalar arasında zaryadlaw parametrlerin standartlastırıw edi, biraq ol tek eki ushında da USB-C bolǵan kabellerde ǵana qollap-quwatlanadı, sebebi bul konnektordıń arnawlı PD kanalları bar.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techpp.com/2020/04/09/qualcomm-quick-charge-vs-oneplus-warp-charge-vs-oppo-vooc-vs-usb-pd/|bet=Qualcomm Quick Charge vs OnePlus Warp Charge vs Oppo VOOC vs USB-PD - TechPP|avtor=Rao|at=Sumukh|sáne=2020-04-09|jumıs=techpp.com|qaralǵan sáne=9 December 2021}}&lt;/ref&gt;

Zaryadlaw tezligi artıp barǵan, 2014-jılı 15 vatt,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.anandtech.com/show/8613/the-samsung-galaxy-note-4-review/3|bet=The Samsung Galaxy Note 4 Review|avtor=Ho|at=Joshua|sáne=2014|jumıs=www.anandtech.com}}&lt;/ref&gt; 2016-jılı 20 vatt,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.phonearena.com/news/How-it-works-Dash-Charge-fast-charging-on-the-OnePlus-3_id82646|bet=How it works: Dash Charge fast charging on the OnePlus 3|avtor=T|at=Nick|sáne=2016-06-30|jumıs=Phone Arena}}&lt;/ref&gt; al 2018-jılı 45 vatt&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/circuitbreaker/2018/10/10/17958648/oppo-super-vooc-fast-charging-find-x-lamborghini-edition|bet=Oppo has the fastest fast charging we've ever seen|avtor=Byford|at=Sam|sáne=10 October 2018|til=en|jumıs=The Verge}}&lt;/ref&gt; bolǵan, biraq qurılmanı paydalanıw barısında quwat ótkizgishligi ádewir tómenlewi múmkin.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://phandroid.com/2017/05/11/samsung-galaxy-s8-plus-wont-fast-charge-problems/|bet=PSA: The Galaxy S8 and S8+ doesn't actually Fast Charge while you're using it – Phandroid|sáne=11 May 2017|jumıs=phandroid.com}}&lt;/ref&gt;

Sımsız zaryadlaw keń qollanılıp atır, ol zaryadlaw portın jiyi qayta qosıw arqalı tozıp ketiwden saqlap, úzilisli qayta zaryadlawǵa múmkinshilik beredi. Bunda Qi eń keń tarqalǵan standart bolıp, onnan keyin Powermat keledi. Sımsız quwat beriwdiń tómenirek nátiyjeliligi sebepli, zaryadlaw tezligi sımlı zaryadlawǵa qaraǵanda tómenirek hám uqsas zaryadlaw tezliginde kóbirek ıssılıq payda boladı.

2017-jıldıń aqırına kelip, smartfon batareyasınıń jumıs waqtı ulıwma alǵanda jetkilikli boldı;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cnet.com/news/smartphones-best-long-battery-life/|bet=6 phones with the best battery life|qaralǵan sáne=October 31, 2017}}&lt;/ref&gt; biraq, burınıraq smartfon batareyasınıń jumıs waqtı jaman edi, sebebi hálsiz batareyalar smartfonlardıń kompyuter sistemaları hám túrli reńli ekranlarınıń ádewir quwat talapların kótere almaytuǵın edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.zdnet.com/article/the-secret-behind-poor-smartphone-battery-life/|bet=The secret behind poor smartphone battery life|avtor=Kendrick|at=James|sáne=August 4, 2014|jumıs=ZDNet|qaralǵan sáne=November 2, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Peak Battery: Why Smartphone Battery Life Still Stinks, and Will for Years|journal=[[Time (magazine)|Time]]|date=April 1, 2013}}&lt;/ref&gt;

Smartfon paydalanıwshıları úyden tısqarı, jumısta hám mashinalarda paydalanıw ushın qosımsha zaryadlaǵıshlar hám kóshpeli sırtqı &quot;batareya paketlerin&quot; satıp aladı. Sırtqı batareya paketlerine smartfonǵa kabel menen qosılatuǵın ulıwma modeller hám smartfonnıń qabına &quot;minip&quot; turatuǵın arnawlı islengen modeller kiredi. 2016-jılı Samsung kompaniyası jarılıwshı batareya máselesi sebepli millionlaǵan Galaxy Note 7 smartfonların qaytarıp alıwǵa májbúr boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.digitaltrends.com/mobile/samsung-halts-galaxy-note-7-shipments-phones-catching-fire/|bet=Refurbished version of ill-fated Galaxy Note 7 will soon be available overseas|sáne=May 5, 2017}}&lt;/ref&gt; Tutınıwshılar ushın qolaylılıq jaratıw maqsetinde ayırım miymanxanalarda, barlarda hám basqa da jámiyetlik orınlarda sımsız zaryadlaw stanciyaları ornatılǵan.

==== Quwattı basqarıw ====
Quwat tutınıwın azaytıwdıń bir usılı - paneldiń ózin-ózi jańalawı, bunda ekranda kórsetiletuǵın súwret processordan displey komponentiniń integraciyalanǵan kontrollerine (IC) hár waqıtta emes, al tek ekrandaǵı informaciya ózgergende ǵana jiberiledi. Bunıń ornına displeydiń integraciyalanǵan kontrolleri sońǵı ekran mazmunın este saqlaydı hám ekrandı ózi jańalaydı. Bul texnologiya shama menen 2014-jılı engizilgen hám quwat tutınıwın bir neshe júz millivattqa azaytqan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.anandtech.com/show/9394/analysing-amoled-power-efficiency|bet=Analysing AMOLED Power Efficiency Improvements|avtor=Frumusanu|at=Andrei|sáne=2015-06-23|jumıs=www.anandtech.com|qaralǵan sáne=14 September 2023}}&lt;/ref&gt;

=== Kameralar ===
Kameralar smartfonlardıń standart ózgesheliklerine aylanǵan. 2019-jılǵa kelip, telefon kameraları házir modeller arasındaǵı ayırmashılıqtı kórsetiwdiń júdá básekili tarawına aylandı, reklama kampaniyaları kóbinese qurılmanıń tiykarǵı kameralarınıń sapası yamasa múmkinshiliklerine tiykarlanadı.

Súwretler ádette JPEG fayl formatında saqlanadı; 2010-jıllardıń ortasınan baslap ayırım joqarı klasslı telefonlar RAW súwret alıw múmkinshiligine de iye.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.androidbeat.com/2016/04/how-to-shoot-photos-dng-raw-galaxy-s7/|bet=How to Shoot Photos in DNG/RAW on Samsung Galaxy S7|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210819213752/https://www.androidbeat.com/2016/04/how-to-shoot-photos-dng-raw-galaxy-s7/|arxivsáne=August 19, 2021|sáne=24 April 2016|til=en-us|jumıs=Android Beat {{!}} Android News, Hacks, Apps, Tips &amp; Reviews Blog|qaralǵan sáne=19 August 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.techshout.com/samsung-to-bless-galaxy-s6-and-s6-edge-with-raw-photo-support-via-android-5-1-1-update/|bet=Samsung Dropping RAW Image Support Into Galaxy S6 And S6 Edge Via Android 5.1.1 Update - TechShout|avtor=Nikam|at=Sohil|sáne=2015-05-08|jumıs=www.techshout.com|qaralǵan sáne=19 August 2021}}&lt;/ref&gt;

==== Keńislik sheklewleri ====
Ádette smartfonlarda kem degende bir tiykarǵı artqı kamera hám &quot;selfi&quot; hám video sóylesiw ushın tómenirek ajıratımlılıqqa iye aldıńǵı kamera boladı. Smartfonlarda súwret sensorları hám optika ushın sheklengen tereńlik sebepli, artqı kameralar kóbinese telefonnıń qalǵan bólimine qaraǵanda qalıńıraq bolǵan &quot;dóńeslikte&quot; jaylasqan. Barǵan sayın juqa bolıp baratırǵan mobil telefonlarda arnawlı kameralarda jaqsıraq linzalar ushın zárúr hám qollanılatuǵın tereńlikke qaraǵanda kóbirek gorizontal keńislik bar bolǵanlıqtan, telefon óndiriwshileri bir neshe kameralardı kirgiziw baǵdarında ketip atır, olardıń hár biri belgili bir maqset ushın optimallastırılǵan (telefoto, keń múyeshli hám t.b.).

Artınan qaraǵanda, artqı kameralar ádette joqarǵı ortada yamasa joqarǵı shep múyeshte jaylasqan. Múyeshtegi jaylasıw kamera moduliniń átirapına basqa apparatlıq qurallardı jaylastırıwdı talap etpeydi hám sonnıń menen birge ergonomikanı jaqsılaydı, sebebi gorizontal uslap turǵanda linza betiniń jabılıp qalıw itimallıǵı azıraq boladı.

Házirgi zamanagóy smartfonlarda optikalıq súwret turaqlandırıw (OIS), úlkenirek sensorlar, jaqtı linzalar, hátte optikalıq zum hám RAW súwretler menen kameralar bar. HDR, kóp linzalı &quot;Bokeh rejimi&quot; hám kóp kadrlı túngi rejimler endi ádettegi nársege aylandı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.ephotozine.com/article/top-16-best-camera-phones-for-photography-2019-23050|bet=Top 16 Best Camera Phones For Photography 2019|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190512034618/https://www.ephotozine.com/article/top-16-best-camera-phones-for-photography-2019-23050|arxivsáne=May 12, 2019|sáne=April 4, 2019}}&lt;/ref&gt; Kóp jańa smartfon kamera funkciyaları esaplaw fotografiya súwret islew hám bir neshe arnawlı linzalar arqalı iske asırılmaqta, úlkenirek sensorlar hám linzalar arqalı emes, sebebi telefonlar múmkin bolǵanınsha juqa etip islenip atırǵanlıqtan, olardıń ishindegi keńislik sheklengen.

==== Arnawlı kamera túymesi ====
Samsung i8000 Omnia 2, ayırım Nokia Lumia hám Sony Xperia sıyaqlı geybir mobil telefonlar fizikalıq kamera zatvorı túymesi menen támiyinlengen.

Eki basım dárejesine iye bolǵanları arnawlı ıqsham kameralardıń kózlep alıp atıw intuiciyasına uqsaydı. Kamera túymesi kamera baǵdarlamalıq támiynatın tez hám ergonomikalıq túrde iske qosıw ushın tez baylanıs sıpatında paydalanılıwı múmkin, sebebi ol qaltanıń ishinde quwat túymesine qaraǵanda qolaylıraq jaylasqan.

=== Arqa qaplama materialları ===
Smartfonlardıń arqa qaplamaları ádette polikarbonat, alyuminiy yamasa shiysheden islenedi. Polikarbonat arqa qaqpaqlar jıltır yamasa gúńgirt bolıwı múmkin, hám múmkin teksturalı bolıwı múmkin, mısalı Galaxy S5-te noqatlı yamasa Galaxy Note 3 hám Note 4-te teri sıyaqlı.

Polikarbonat arqa qaplamalar kórkemlik hám trendke baǵdarlanǵan paydalanıwshılar arasında &quot;premium&quot; emes dep qabıl etiliwi múmkin bolsa da, onıń utilitar kúshli tárepleri hám texnikalıq artıqmashlıqları tómendegilerdi óz ishine aladı: bekkemlik hám soqqı sińiriw, metalǵa qaraǵanda turaqlı mayısıwǵa qarsı úlkenirek serpimlilik, shiyshe sıyaqlı sınıwǵa uqıpsızlıq, bul onı almalı etip jobalawdı ańsatlastıradı; jaqsıraq óndiris qárejeti nátiyjeliligi hám metalǵa uqsap radio signallardı yamasa sımsız quwattı tosqınlıq etpewi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.anandtech.com/show/7984/discussion-on-material-choices-in-mobile|bet=A Discussion on Material Choices in Mobile|avtor=Ho|at=Joshua|sáne=2014-05-05|jumıs=www.anandtech.com|qaralǵan sáne=11 April 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.androidauthority.com/bring-back-plastic-phones-1004824/|bet=Bring back plastic phones.|sáne=5 July 2019|jumıs=Android Authority}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.tuflite.com/blog/benefits-applications-polycarbonates|bet=Benefits And Applications Of Polycarbonates|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210411235448/https://www.tuflite.com/blog/benefits-applications-polycarbonates|arxivsáne=April 11, 2021|sáne=17 June 2020|jumıs=Tuflite|qaralǵan sáne=April 11, 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.androidauthority.com/build-materials-metal-vs-glass-vs-plastic-617553/|bet=Build materials: metal vs glass vs plastic|sáne=19 July 2018|jumıs=Android Authority}}&lt;/ref&gt;

=== Aksessuarlar ===
Smartfonlar ushın keń kólemli aksessuarlar satıladı, olardıń qatarına tómendegiler kiredi: qaplar, yad kartaları, ekran qorǵaǵıshları, zaryadlaǵıshlar, sımsız quwat stanciyaları, USB On-The-Go adapterleri (USB disklerin hám ayırım jaǵdaylarda sırtqı monitorǵa HDMI kabelin qosıw ushın), MHL adapterleri, qosımsha batareyalar, quwat bankleri, qulaqlıqlar, birgelikte qulaqlıq-mikrofonlar (mısalı, adamǵa qurılmanı qulaǵına tutpastan jeke sóylesiwler alıp barıwǵa múmkinshilik beredi), hám paydalanıwshılarǵa óz smartfonlarınan medianı sımsız tıńlawǵa imkaniyat beretuǵın Bluetooth qosılǵan quwatlı dinamikler.

Qaplar soqqılardan ortasha qorǵanıw hám tırnalıwdan jaqsı qorǵanıw beretuǵın salıstırmalı arzan rezina yamasa jumsaq plastik qaplardan baslap, rezina qaplama menen qattı sırtqı qabıqtı birgelikte qollanatuǵın qımbatıraq, awır jumıs ushın arnalǵan qaplarǵa shekem boladı. Ayırım qaplar &quot;kitap&quot; tárizli formaǵa iye bolıp, paydalanıwshı qurılmanı qollanıw ushın ashatuǵın qaplamaǵa iye; qaplama jabıq bolǵanda, ol ekrandı qorǵaydı. Ayırım &quot;kitap&quot; tárizli qaplarda kredit kartaları ushın qosımsha qaltalar bar, bul adamlarǵa olardı shıjlan sıpatında paydalanıwǵa múmkinshilik beredi.

Aksessuarlarǵa smartfon óndiriwshisi tárepinen satılatuǵın ónimler hám basqa óndiriwshiler tárepinen islengen úylesimli ónimler kiredi.

Biraq, [[Apple Inc.|Apple]] sıyaqlı ayırım kompaniyalar &quot;uglerod izlerin azaytıw&quot; hám t.b. sebepler menen smartfonlarǵa zaryadlaǵıshlardı qosıwdı toqtattı, bul kóp sanlı tutınıwshılardıń zaryadlaw adapterleri ushın qosımsha tólewine alıp keldi.

== Programmalıq támiynatı ==

=== Mobil operaciyalıq sistemalar ===
[[Mobil operaciyalıq sistema]] (yamasa mobil OS) - bul telefonlar, planshetler, aqıllı saatlar yamasa basqa mobil qurılmalar ushın operaciyalıq sistema. Dúnya júzi boyınsha, [[Android]] hám [[IOS]] paydalanıw úlesi boyınsha eń kóp qollanılatuǵın eki mobil operaciyalıq sistema bolıp esaplanadı, birinshi atalǵanı 2013-jıldan baslap barlıq qurılmalarda dúnya júzi boyınsha eń kóp satılatuǵın OS bolıp kelmekte.

[[Mobil operaciyalıq sistema|Mobil operaciyalıq sistemalar]] jeke kompyuter operaciyalıq sistemasınıń ózgesheliklerin mobil yamasa qolda uslap júriwge qolaylı basqa ózgeshelikler menen biriktiredi; ádette tómendegilerdiń kópshiligin óz ishine aladı hám házirgi zaman mobil sistemalarında olar zárúrli dep esaplanadı: sensorlı ekran, uyalı baylanıs, Bluetooth, Wi-Fi Protected Access, Wi-Fi, Global jaylasıw sisteması (GPS) mobil navigaciya, video hám bir kadrlı súwret kameraları, sózdi tanıw, dawıs jazǵısh, muzıka oynatqısh, jaqın maydan baylanısı hám infraqızıl nurlandırǵısh. 2018-jıldıń birinshi kvartalına kelip, 383 millionnan aslam smartfon satılǵan bolıp, olardıń 85,9 procenti Android, 14,1 procenti iOS sistemasında isleydi hám basqa OS larda isleytuǵın smartfonlardıń sanı oǵada az.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.gartner.com/newsroom/id/3876865/|bet=Gartner Says Worldwide Sales of Smartphones Returned to Growth in First Quarter of 2018|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180613220451/https://www.gartner.com/newsroom/id/3876865|arxivsáne=June 13, 2018|sáne=May 29, 2018|jumıs=Gartner, Inc.|baspaxana=Gartner|qaralǵan sáne=August 25, 2018}}&lt;/ref&gt; Android ózi Windows ataqlı desktop operaciyalıq sistemasınan da keń tarqalǵan, ulıwma alǵanda, smartfon qollanıwı (hátte planshetlersiz de) desktop kompyuterlerin qollanıwdan asıp ketedi. Basqa belgili mobil operaciyalıq sistemalar - Flyme OS hám Harmony OS.

Mobil baylanıs múmkinshiliklerine iye mobil qurılmalar (mısalı, smartfonlar) eki [[Mobil operaciyalıq sistema|mobil operaciyalıq sistemanı]] óz ishine aladı - tiykarǵı paydalanıwshıǵa baǵdarlanǵan programmalıq platforma tómen dárejeli menshik haqıyqıy waqıt rejiminde isleytuǵın operaciyalıq sistema menen tolıqtırıladı, ol radio hám basqa da apparatlıq qurallardı basqaradı. Izertlewler kórsetkenindey, bul tómen dárejeli sistemalar bir qatar qáwipsizlik hálsizliklerine iye bolıwı múmkin, bul zıyanlı bazalıq stanciyalarǵa mobil qurılma ústinen joqarı dárejeli baqlaw ornatıwǵa múmkinshilik beredi.

=== Mobil qosımsha ===
Mobil qosımsha - bul mobil qurılmada, mısalı smartfonda islewge arnalǵan kompyuter programması. &quot;Qosımsha&quot; termini &quot;programmalıq támiynat qosımshası&quot; termininiń qısqartılǵan forması.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.businessinsider.com/what-the-heck-is-an-app-2011-3|bet=What The Heck Is An &quot;App&quot;?|jumıs=Business Insider}}&lt;/ref&gt;

=== Qosımshalar dúkanları ===
[[Apple Inc.|Apple]] kompaniyasınıń 2008-jılı iyul ayında iPhone hám iPod Touch ushın [[App Store]] dúkanın ashıwı bir platformaǵa baǵdarlanǵan úshinshi tárep qosımshaların ([[programmalıq támiynat]] hám [[Kompyuter programması|kompyuter programmaların]]) óndiriwshi tárepinen basqarılatuǵın onlayn tarqatıw usılın keń qollanıwǵa kirgizdi. Házirgi waqıtta video oyınlar, muzıkalıq ónimler hám biznes quralların óz ishine alǵan úlken kólemdegi qosımshalar bar. Sol waqıtqa shekem smartfon qosımshaların tarqatıw GetJar, Handango, Handmark hám PocketGear sıyaqlı bir neshe platforma ushın qosımshalar usınatuǵın úshinshi tárep dereklerine tiykarlanǵan edi. [[App Store]] dúkanınıń tabıslı bolıwınan keyin, basqa smartfon óndiriwshileri de óz qosımshalar dúkanların iske qostı, mısalı, Google kompaniyasınıń Android Market dúkanı (keyinirek Google Play Store dep ózgertildi) hám RIM kompaniyasınıń BlackBerry App World dúkanı, sonday-aq Android platformasına baylanıslı Aptoide, Cafe Bazaar, F-Droid, GetJar hám Opera Mobile Store sıyaqlı qosımshalar dúkanları payda boldı. 2014-jıldıń fevral ayında mobil qosımshalardı islep shıǵıwshılardıń 93% birinshi gezekte smartfonlardı maqset etip alǵan edi.

== Házirgi smartfon brendleriniń dizimi ==
&lt;div style=&quot;column-width:100px&quot;&gt;
* Asus
* Gionee
* Google Pixel
* Honor
* HTC
* Huawei
* Infinix
* [[IPhone|iPhone]]
* iQOO
* Itel
* Lava
* Lenovo
* Meizu
* Motorola
* [[Nokia]]
* Nothing
* Nubia
* OnePlus
* Oppo
* POCO
* Realme
* Redmi
* Samsung Galaxy
* Sharp
* Sony Xperia
* Tecno
* Umidigi
* Vivo
* Xiaomi
* ZTE
&lt;/div&gt;

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Programmalıq injiniring]]
&lt;references /&gt;
__BÖLİDİMÖNDEMEW__
[[Kategoriya:IPhone]]</text>
      <sha1>kgrwjd9xaya70qry10e4i0uecqchy8w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Jeke kompyuter</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21173</id>
    <revision>
      <id>125351</id>
      <parentid>125314</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T21:33:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>125351</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="86279" sha1="04up9la0rw1vtgx8jym4vft3kk6z6zx" xml:space="preserve">[[Fayl:Crystal_Project_computer.png|oñğa|nobaý|2000-jıllardaǵı jeke stol kompyuteriniń súwretlengen kórinisi, onıń quramına esaplaw komponentleri bar metall korpus, displey hám [[Kompyuter klaviaturası|klaviatura]] kiredi ([[Kompyuter tıshqanshası|tıshqansha]] kórsetilmegen)]]
'''Jeke kompyuter''' ''([[Inglis tili|ingl]]. Personal computer, PC)'', kóbinese '''JK''' dep ataladı, jeke paydalanıwǵa arnalǵan [[kompyuter]] bolıp tabıladı. Ol ádette [[tekst processorı]], internet brauzer, elektron pochta, [[Multimedia|multimediyalıq]] oynatıw hám oyın oynaw sıyaqlı wazıypalar ushın qollanıladı. Jeke kompyuterler kompyuter eksperti yamasa texnigi emes, al tikkeley sońǵı paydalanıwshı tárepinen basqarıwǵa arnalǵan. Úlken, qımbat minikompyuterler menen meynfreymlerden ayırmashılıǵı, jeke kompyuterlerde bir waqıtta kóp adamlar tárepinen waqıttı bólisiw qollanılmaydı. Tiykarınan 1970-jıllardıń aqırı hám 1980-jıllarda, úy kompyuteri termini de qollanılǵan. Jeke kompyuterlerdiń payda bolıwı hám onıń menen bir waqıtta júz bergen cifrlı revolyuciya adamlardıń ómirine aytarlıqtay tásir etti.

1960-jıllarda mákemeler yamasa korporativ kompyuter iyeleri kompyuterler menen paydalı jumıs islew ushın óz [[Programma|baǵdarlamaların]] jazıwǵa májbúr bolǵan. Jeke kompyuter [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshıları]] óz qollanbaların islep shıǵara alsa da, ádette bul sistemalar kommerciyalıq [[Programmalıq támiynat|baǵdarlamalıq támiynattı]], biypul baǵdarlamalıq támiynattı (&quot;freeware&quot;), kóbinese menshikli bolǵan, yamasa [[Biypul hám ashıq kodlı programmalıq támiynat|ashıq kodlı hám biypul baǵdarlamalıq támiynattı]] paydalanadı, olar paydalanıwǵa tayar yamasa [[Mashina kodı|binar]] formada beriledi. Jeke kompyuterler ushın baǵdarlamalıq támiynat ádette [[apparatlıq támiynat]] yamasa [[operaciyalıq sistema]] óndiriwshilerinen ǵárezsiz islep shıǵarıladı hám tarqatıladı.&lt;ref&gt;{{Citation |last=Conlon, Tom |title=The iPad's Closed System: Sometimes I Hate Being Right |date=29 January 2010 |url=http://www.popsci.com/gadgets/article/2010-01/ipad%E2%80%99s-closed-system-sometimes-i-hate-being-right |access-date=2010-10-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100420043520/http://www.popsci.com/gadgets/article/2010-01/ipad%E2%80%99s-closed-system-sometimes-i-hate-being-right |url-status=dead |publisher=Popular Science |quote=The iPad is not a personal computer in the sense that we currently understand. |archive-date=2010-04-20}}&lt;/ref&gt; Kóplegen jeke kompyuter paydalanıwshıları jeke kompyuterden paydalanıw ushın endi óz baǵdarlamaların jazıwǵa mútáj emes, degen menen aqırǵı paydalanıwshı baǵdarlamalastırıwı ele de múmkin. Bul mobil sistemalar menen salıstırǵanda, onda baǵdarlamalıq támiynat kóbinese tek óndiriwshi qollap-quwatlaytuǵın kanal arqalı jetkerip beriletuǵın,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://docs.microsoft.com/en-us/deployoffice/overview-of-update-channels-for-office-365-proplus|bet=Overview of update channels for Office 365 ProPlus|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180422104229/https://docs.microsoft.com/en-us/DeployOffice/overview-of-update-channels-for-office-365-proplus|arxivsáne=2018-04-22|sáne=2018|jumıs=Microsoft|qaralǵan sáne=2018-04-22}}&lt;/ref&gt; al sońǵı paydalanıwshı baǵdarlamasın islep shıǵıw óndiriwshi tárepinen qollap-quwatlanbawı sebepli qıyınlasıwı múmkin.

1990-jıllardıń basınan baslap [[Microsoft]] [[Operaciyalıq sistema|operaciyalıq sistemaları]] (dáslep [[MS-DOS]], keyin [[Microsoft Windows|Windows]] penen) hám [[Intel]] [[Apparatlıq támiynat|apparatlıq támiynatı]] — birgelikte Wintel dep atalatuǵın — jeke kompyuter bazarında ústemlik etip kelmekte, hám búgingi kúnde JK ''(ingl.PC)'' termini ádette keń tarqalǵan Wintel platformasına qatnaslı qollanıladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://courses.lumenlearning.com/suny-informationliteracy/chapter/personal-computers/|bet=Personal Computers {{!}} Information Literacy|til=en-US|jumıs=courses.lumenlearning.com|qaralǵan sáne=2023-05-24}}&lt;/ref&gt; Windows-qa alternativalar bazardıń az bólegin iyeleydi; bularǵa [[Apple Inc.|Apple]] kompaniyasınıń Mac platforması (macOS operaciyalıq sistemasın paydalanatuǵın), hám [[Linux]] sıyaqlı [[Biypul hám ashıq kodlı programmalıq támiynat|biypul hám ashıq kodlı]], [[Unix]]-ke uqsas [[Operaciyalıq sistema|operaciyalıq sistemalar]] kiredi. 1990-jıllarǵa shekem basqa da belgili platformalar Commodore kompaniyasınıń Amiga-sı hám [[NEC]] kompaniyasınıń PC-98-i bolǵan.

== Terminologiya ==
PC termini &quot;personal computer&quot; (jeke kompyuter) sóziniń qısqartılǵan túri. IBM Personal Computer óz model atına bul atamanı qosqan bolsa da, bul termin dáslep hár qanday brendtegi jeke kompyuterlerdi táriyiplew ushın qollanılǵan. Ayırım jaǵdaylarda, PC termini Apple Macintosh kompyuterin bildiretuǵın Mac penen salıstırıw ushın qollanıladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.intel.com/content/www/us/en/tech-tips-and-tricks/pc-vs-mac-the-big-debate.html|bet=Mac* vs. PC Debate|arxivurl=https://web.archive.org/web/20141006071707/http://www.intel.com/content/www/us/en/tech-tips-and-tricks/pc-vs-mac-the-big-debate.html|arxivsáne=6 October 2014|jumıs=intel.com|baspaxana=[[Intel]]|qaralǵan sáne=5 October 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.computerworld.com/article/2541666/computer-hardware/mac-vs--pc-cost-analysis--how-does-it-all-add-up-.html|bet=Mac vs. PC cost analysis: How does it all add up?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140927001825/http://www.computerworld.com/article/2541666/computer-hardware/mac-vs--pc-cost-analysis--how-does-it-all-add-up-.html|arxivsáne=27 September 2014|avtor=Finnie|at=Scot|sáne=8 June 2007|jumıs=[[Computerworld]]|baspaxana=Computerworld, Inc|qaralǵan sáne=5 October 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.cnet.com/news/dont-buy-a-new-pc-or-mac-before-you-read-this/|bet=Don't buy a new PC or Mac before you read this|arxivurl=https://web.archive.org/web/20141008141054/http://www.cnet.com/news/dont-buy-a-new-pc-or-mac-before-you-read-this/|arxivsáne=8 October 2014|avtor=Ackerman|at=Dan|sáne=22 August 2013|jumıs=[[CNET]]|baspaxana=[[CBS Interactive]]|qaralǵan sáne=5 October 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.macworld.co.uk/feature/mac/mac-or-pc-ten-reasons-why-macs-are-better-pcs-3493363/|bet=Mac or PC? Ten reasons why Macs are better than PCs|arxivurl=https://web.archive.org/web/20141223154418/http://www.macworld.co.uk/feature/mac/mac-or-pc-ten-reasons-why-macs-are-better-pcs-3493363/|arxivsáne=23 December 2014|avtor=Haslam|at=Karen|sáne=11 December 2013|jumıs=[[Macworld]]|baspaxana=[[IDG]]|qaralǵan sáne=5 October 2014}}&lt;/ref&gt;

Bul Apple ónimleriniń hesh biri úlken kompyuterler yamasa waqıttı bólisiw sistemaları bolmaǵanlıqtan, olardıń hámmesi jeke kompyuterler edi, biraq PC (brend) kompyuterleri emes edi. 1995-jılı CBS kanalınıń PC-lerdiń ósip baratırǵan ataqlılıǵı haqqındaǵı reportajında bılay delingen: &quot;Kóp jańa [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshılar]] ushın PC 'Pain and Confusion' (Awırıw hám Aljasıw) degendi ańlatadı.&quot;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=1995 video shows the struggle was real for first-time PC users|url=https://www.cbsnews.com/news/1995-video-shows-woman-struggle-was-real-for-first-time-pc-users/|date=2015-01-23|work=CBS News|first=Dan|last=Rather|author-link=Dan Rather|access-date=2021-04-01}}&lt;/ref&gt;

== Tariyxı ==
[[Fayl:Commodore_PET_Exhibit_at_American_Museum_of_Science_and_Energy_Oak_Ridge_Tennessee.jpg|nobaý|1983-jılǵı Commodore PET (Amerika Ilim hám Energiya Muzeyinde), jeke kompyuterdiń erte mısallarınan biri]]
[[Fayl:Pn-pravez-class-4.jpg|nobaý|1982-jıldan baslap [[Bolgariya|Bolgariyada]] islep shıǵarılǵan 8-bitli arxitekturalı Pravetz 82 kompyuteri, Sovet Awqamındaǵı klass bólmesinde]]
&quot;Miy&quot; [kompyuter] bir kúni biziń [qarapayım adamlardıń] dárejemizge túsip, salıq hám buxgalterlik esap-kitaplarımızdı júrgiziwge járdem beriwi múmkin. Biraq bul boljaw ǵana hám házirshe bunıń hesh qanday belgisi joq.
Britaniya gazetası The Star, 1949-jılı iyun ayındaǵı EDSAC kompyuteri haqqındaǵı jańalıqlar maqalasında, jeke kompyuterler dáwirinen ádewir burın.

[[Esaplaw texnikası]] tariyxında dáslepki eksperimental mashinalardı bir adam basqara alatuǵın edi. Mısalı, 1946-jılı iske túsken ENIAC kompyuterin bir adam, álbette joqarı dárejede tayarlanǵan adam basqara alatuǵın edi. Bul rejim toparlıq programmalastırıw yamasa kóp paydalanıwshılardıń terminallar arqalı úlken kompyuterlerge qosılıwı menen waqıttı bólisiw rejimlerinen burın payda bolǵan. Laboratoriya, ólshew ásbapları yamasa injenerlik maqsetler ushın arnalǵan kompyuterler qurılıp, olardı bir adam interaktiv túrde basqara alatuǵın edi. Oǵan mısallar retinde 1956-jılǵı Bendix G15 hám LGP-30 sistemaların, sonday-aq 1965-jıldan 1969-jılǵa shekem islep shıǵarılǵan sovet MIR seriyalı kompyuterlerin keltiriwge boladı. 1970-jıllardıń basına kelip, akademiyalıq yamasa ilimiy-izertlew mákemelerindegi adamlar kompyuter sistemasın uzaq waqıt dawamında interaktiv rejimde jeke paydalanıw múmkinshiligine iye boldı, degen menen bul sistemalar ele de bir adamnıń jeke menshigi bolıwı ushın júdá qımbat edi.

Jeke kompyuter yarım ótkizgishler texnologiyasındaǵı úlken jetiskenlikler arqasında múmkin boldı. 1959-jılı Fairchild Semiconductor kompaniyasında Robert Noys tárepinen kremniy integral sxema (IS) chipi islep shıǵıldı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.computerhistory.org/siliconengine/practical-monolithic-integrated-circuit-concept-patented/|bet=1959: Practical Monolithic Integrated Circuit Concept Patented &amp;#124; The Silicon Engine &amp;#124; Computer History Museum|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191024144046/https://www.computerhistory.org/siliconengine/practical-monolithic-integrated-circuit-concept-patented/|arxivsáne=2019-10-24|jumıs=www.computerhistory.org|qaralǵan sáne=2019-08-30}}&lt;/ref&gt; al Bell Labs laboratoriyasında Moxamed Atalla hám Davon Kang tárepinen metall-oksid-yarım ótkizgish (MOS) tranzistorı islep shıǵıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.computerhistory.org/siliconengine/metal-oxide-semiconductor-mos-transistor-demonstrated/|bet=1960: Metal Oxide Semiconductor (MOS) Transistor Demonstrated &amp;#124; The Silicon Engine &amp;#124; Computer History Museum|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191027045554/https://www.computerhistory.org/siliconengine/metal-oxide-semiconductor-mos-transistor-demonstrated/|arxivsáne=2019-10-27|jumıs=www.computerhistory.org|qaralǵan sáne=2019-08-30}}&lt;/ref&gt; MOS integral sxeması 1964-jılı RCA kompaniyası tárepinen kommerciyalıq túrde islep shıǵarıldı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.computerhistory.org/siliconengine/first-commercial-mos-ic-introduced/|bet=1964: First Commercial MOS IC Introduced &amp;#124; The Silicon Engine &amp;#124; Computer History Museum|arxivurl=https://web.archive.org/web/20211026113609/https://www.computerhistory.org/siliconengine/first-commercial-mos-ic-introduced/|arxivsáne=2021-10-26|jumıs=www.computerhistory.org|qaralǵan sáne=2019-08-30}}&lt;/ref&gt; al 1968-jılı Fairchild kompaniyasında Federiko Fadjin tárepinen kremniy-geytli MOS integral sxeması islep shıǵarıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.computerhistory.org/siliconengine/silicon-gate-technology-developed-for-ics/|bet=1968: Silicon Gate Technology Developed for ICs &amp;#124; The Silicon Engine &amp;#124; Computer History Museum|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200729145834/https://www.computerhistory.org/siliconengine/silicon-gate-technology-developed-for-ics/|arxivsáne=2020-07-29|jumıs=www.computerhistory.org|qaralǵan sáne=2019-08-30}}&lt;/ref&gt; Keyinirek Fadjin kremniy-geytli MOS texnologiyasın qollanıp, 1971-jılı birinshi bir chipli [[mikroprocessor]] — Intel 4004 ti islep shıqtı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.computerhistory.org/siliconengine/microprocessor-integrates-cpu-function-onto-a-single-chip/|bet=1971: Microprocessor Integrates CPU Function onto a Single Chip &amp;#124; The Silicon Engine &amp;#124; Computer History Museum|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210812104243/https://www.computerhistory.org/siliconengine/microprocessor-integrates-cpu-function-onto-a-single-chip/|arxivsáne=2021-08-12|jumıs=www.computerhistory.org|qaralǵan sáne=2019-08-30}}&lt;/ref&gt; Mikroprocessorlarǵa tiykarlanǵan birinshi mikrokompyuterler 1970-jıllardıń basında islep shıǵıldı. 1970-jıllardıń ortasınan baslap mikroprocessorlardıń keń kommerciyalıq jetkilikliligi kompyuterlerdi kishi biznes hám jeke adamlar ushın jetkilikli dárejede arzan etti.

Keyinirek &quot;Barlıq demolardıń anası&quot; dep atalǵan kórsetiwde, SRI izertlewshisi Duglas Engelbart 1968-jılı jeke kompyuterlerdiń keleshektegi tiykarǵı qásiyetleriniń aldın ala kórsetpesin berdi: elektron pochta, gipertekst, tekst processorı, video konferenciya hám [[kompyuter tıshqanshası]]. Bul demonstraciya texnikalıq qollap-quwatlaw xızmetkerlerin hám sol waqıtta jeke biznes paydalanıwı ushın júdá qımbat bolǵan waqıttı bólisiw kompyuterin talap etti.

Dáslepki jeke kompyuterler — ádette mikrokompyuterler dep atalǵan — kóbinese komplekt túrinde hám sheklengen kólemde satıldı hám tiykarınan háweskerler hám texnikler ushın qızıǵıwshılıq tuwdırdı. Minimal programmalastırıw kórsetpeleredi kirgiziw ushın almastırıp qosqıshlar menen islendi, al shıǵıs aldıńǵı panel lampaları arqalı berildi. Ámeliy qollanıw [[Kompyuter klaviaturası|klaviatura]], kompyuter displeyi, disk qurılmaları hám [[Printеr|printerler]] sıyaqlı qosımsha qurılmalardı qosıwdı talap etti.

Micral N [[Mikroprocessor|mikroprocessorǵa]], yaǵnıy Intel 8008 ge tiykarlanǵan eń dáslepki kommerciyalıq, jıynaq (komplekt) emes mikrokompyuter boldı. Ol 1972-jıldan baslap qurıldı hám bir neshe júz dana satıldı. Bunnan aldın 1970-jılı Datapoint 2200 shıǵarılǵan edi, ol ushın Intel 8008 buyırtpa berilgen, biraq qollanıwǵa qabıl etilmegen edi. Datapoint 2200 de ámelge asırılǵan CPU dizaynı dáslepki IBM PC hám onıń dawamshılarında paydalanılǵan x86 arxitekturasınıń tiykarı boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.computerworld.com/action/article.do?command=viewArticleBasic&amp;articleId=9111341|bet=Forgotten PC history: The true origins of the personal computer|arxivurl=https://web.archive.org/web/20080822130226/http://www.computerworld.com/action/article.do?command=viewArticleBasic&amp;articleId=9111341|arxivsáne=22 August 2008|sáne=22 August 2008|qaralǵan sáne=9 January 2017}}&lt;/ref&gt;

1973-jılı [[IBM]] kompaniyasınıń Los-Gatos Ilimiy Orayı IBM PALM processorına tiykarlanǵan, Philips ıqsham kasseta qurılması, kishi CRT hám tolıq funkciyalı [[Kompyuter klaviaturası|klaviatura]] menen úskenelengen SCAMP (Special Computer APL Machine Portable) dep atalǵan kóshpeli kompyuter prototipin islep shıqtı. SCAMP APL/1130 di júrgiziw ushın IBM 1130 minikompyuterin emulyaciya qıldı.&lt;ref name=&quot;www03.ibm.com&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www03.ibm.com/ibm/history/exhibits/pc/pc_1.html|bet=IBM Archives|arxivurl=https://archive.today/20030210111221/http://www03.ibm.com/ibm/history/exhibits/pc/pc_1.html|arxivsáne=10 February 2003|qaralǵan sáne=9 January 2017}}&lt;/ref&gt; 1973-jılı APL tek úlken kompyuterlerde ǵana jumıs isleytuǵın edi, al Wang 2200 yamasa HP 9800 sıyaqlı kópshilik stol ústi mikrokompyuterleri tek BASIC ti usınatuǵın edi. SCAMP kóshpeli, bir [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshı]] kompyuterde APL/1130 ónimdarlıǵın emulyaciya qılǵan birinshi bolǵanlıqtan, PC Magazine jurnalı 1983-jılı SCAMP ti &quot;revolyuciyalıq koncepciya&quot; hám &quot;dúnyadaǵı birinshi jeke kompyuter&quot; dep belgiledi.&lt;ref name=&quot;www03.ibm.com&quot; /&gt; Bul dáslepki, bir paydalanıwshı kóshpeli kompyuter házir Vashington qalasındaǵı Smitson institutında saqlanbaqta. 1973-jılǵı SCAMP prototipiniń tabıslı kórsetiliwi 1975-jılı injenerler, analitikler, statistikler hám basqa biznes máselelerin sheshiwshiler ushın APL hám BASIC [[Programmalastırıw tili|tillerinde]] [[programmalastırıw]] múmkinshiligi menen shıǵarılǵan IBM 5100 kóshpeli mikrokompyuteriniń jaratılıwına alıp keldi. 1960-jıllardıń sońında bunday mashina eki stol ólshemindey úlken hám shama menen yarım tonna awırlıqta bolǵan edi.&lt;ref name=&quot;www03.ibm.com&quot; /&gt;

Basqa bir stol ústi kóshpeli APL mashinası, MCM/70, 1973-jılı kórsetilip, 1974-jılı satıwǵa shıǵarıldı. Ol Intel 8008 processorın qollandı.

Jeke kompyuterler tariyxında áhmiyetli qádem 1973-jılǵı Xerox Alto boldı, ol Xerox kompaniyasınıń Palo-Alto Izertlew Orayında (PARC) islep shıǵıldı. Onıń [[grafikalıq paydalanıwshı interfeysi]] (GUI) bar edi, ol keyin [[Apple Inc.|Apple]] kompaniyasınıń Macintosh hám [[Microsoft]] kompaniyasınıń [[Microsoft Windows|Windows]] operaciyalıq sistemaları ushın ilham deregi boldı. Alto demonstraciyalıq proekt edi, kommerciyalastırılmadı, sebebi onıń bólekleri júdá qımbat bolıp, satıp alıw múmkin emes edi.

Jáne de 1973-jılı [[Hewlett-Packard|Hewlett Packard]] tolıǵı menen BASIC te programmalastırılatuǵın, [[Kompyuter klaviaturası|klaviatura]], kishi bir qatarlı displey hám printerdi óz ishine alǵan, stol ústine tolıq sıyatuǵın mikrokompyuterlerdi shıǵardı. 1973-jılǵı Wang 2200 mikrokompyuterinde tolıq ólshemli katod nurlı trubka (CRT) hám kassetalı lenta saqlaw qurılması bar edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.wang2200.org/#2200|bet=The Wang 2200|arxivurl=https://web.archive.org/web/20080531144159/http://www.wang2200.org/#2200|arxivsáne=May 31, 2008|avtor=Jim Battle|sáne=August 9, 2008|jumıs=Wang2200.org|baspaxana=Jim Battle|qaralǵan sáne=November 13, 2013}}&lt;/ref&gt; Olar ulıwma alǵanda biznes yamasa ilimiy maqsetlerde qollanıw ushın satılatuǵın qımbat arnawlı kompyuterler edi.
[[Fayl:Altair_8800_Computer.jpg|solğa|nobaý|Altair 8800 kompyuteri]]
1974-jılı kóplegen adamlar tárepinen birinshi haqıyqıy jeke kompyuter dep esaplanatuǵın Altair 8800 payda boldı, onı Micro Instrumentation and Telemetry Systems (MITS) kompaniyası jarattı. 8-bitli Intel 8080 Mikroprocessorına tiykarlanǵan Altair, birinshi kommerciyalıq tabıslı jeke kompyuter sıpatında[5] mikrokompyuter revolyuciyasın jandırǵan ushqın retinde keń tán alınǵan.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Garland|first=Harry|title=Design Innovations in Personal Computers|page=24|url=http://www.computer.org/csdl/mags/co/1977/03/01646402-abs.html}}&lt;/ref&gt; Altair ushın dizayn islengen kompyuter shinası S-100 shinası túrinde de-fakto standartqa aylandı, al mashina ushın birinshi [[programmalastırıw tili]] [[Microsoft]] kompaniyasınıń dáslepki ónimi bolǵan Altair BASIC edi.&lt;ref name=&quot;Altair announcement&quot;&gt;{{Cite book|last=Ceruzzi|first=Paul E.|title=A History of Modern Computing|publisher=MIT Press|year=2003|location=Cambridge, MA|page=[https://archive.org/details/historyofmodernc00ceru_0/page/226 226]|isbn=978-0-262-53203-7|url=https://archive.org/details/historyofmodernc00ceru_0/page/226}} &quot;This announcement [Altair 8800] ranks with IBM's announcement of the System/360 a decade earlier as one of the most significant in the history of computing.&quot;&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Altair Impact&quot;&gt;{{Cite book|last=Freiberger|first=Paul|title=Fire in the Valley: The Making of the Personal Computer|publisher=McGraw-Hill|year=2000|location=New York|isbn=978-0-07-135892-7|url=https://archive.org/details/fireinvalleymaki00frei_0}}&lt;/ref&gt;

1976-jılı [[Stiv Djobs]] hám Stiv Voznyak tolıq tayar hám shama menen 30 chipten ibarat Apple I kompyuter platasın satıwǵa shıǵardı. Apple I kompyuteri sol dáwirdiń basqa jıynaq (komplekt) túrindegi háwesker kompyuterlerinen ayırmashılıq etetuǵın edi. Byte Shop dúkanınıń iyesi Pol Terrelldiń ótinishi boyınsha, Djobs hám Voznyak ózleriniń birinshi buyırtpasın aldı — 50 dana Apple I kompyuteri ushın, biraq tek kompyuterler jıynalǵan hám tekserilgen bolsa, jıynaq túrinde emes. Terrell tek tájiriybeli elektronika háweskerleri ushın emes, al keń kólemdegi [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshılarǵa]] satıw ushın kompyuterlerge iye bolıwdı qáledi. Jetkerilgen Apple I texnikalıq jaqtan ele de jıynaq (komplekt) kompyuter bolıp esaplandı, sebebi Byte Shop ǵa jetkerilgende onıń quwat deregi, korpusı yamasa [[Kompyuter klaviaturası|klaviaturası]] joq edi.
[[Fayl:Home_or_Personal_Computers_from_1977_-_Commodore_PET_2001,_Apple_II,_TRS-80_Model_I,_together_called_'Trinity77'_(edited_image).jpg|nobaý|412x412 nükte|Byte jurnalı tárepinen úy kompyuterleriniń &quot;1977-jılǵı úshligi&quot; dep atalǵan úsh jeke kompyuter: Commodore PET, Apple II hám TRS-80 Model I.]]
Birinshi tabıslı massalıq bazarǵa shıǵarılǵan jeke kompyuter Commodore PET boldı, ol 1977-jıldıń yanvar ayında járiyalandı. Biraq, ol aldın ala buyırtpa berilgen edi hám sol jıldıń keyinirek waqtında ǵana jetkilikli boldı.&lt;ref name=&quot;Byte Feb 1978&quot;&gt;{{Citation |last=What's New |title=Commodore Ships First PET Computers |date=February 1978 |work=BYTE |volume=3 |issue=2 |page=190}} Commodore press release. &quot;The PET computer made its debut recently as the first 100 units were shipped to waiting customers in mid-October 1977.&quot;&lt;/ref&gt; Úsh aydan soń (aprel ayında) Apple II (ádette Apple dep ataladı) járiyalandı, birinshi úlgileri 1977-jıl 10-iyunda jónetildi.&lt;ref name=&quot;Apple II History&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://apple2history.org/history/ah02/#03|bet=Apple II History|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140510060638/http://apple2history.org/history/ah02/#03|arxivsáne=2014-05-10|sáne=2008-11-04|baspaxana=Apple II History|qaralǵan sáne=May 8, 2014}}&lt;/ref&gt; Bunnan soń Tandy Corporation / Tandy Radio Shack kompaniyasınıń TRS-80 úlgisi 1977-jıldıń avgust ayında payda boldı, ol óz ómiri dawamında 100,000 nan aslam dana satıldı. Birge alǵanda, ásirese Arqa Amerika bazarında, bul 3 mashina &quot;1977-jılǵı úshlik&quot; dep ataldı. Ǵalabalıq bazar ushın, aldın ala jıynalǵan kompyuterler payda boldı hám adamlardıń keńirek toparına kompyuterlerdi paydalanıw múmkinshiligin berdi, processor qurılmasın rawajlandırıwdan góre programmalıq qollanbalarǵa kóbirek itibar qaratıldı.

1977-jılı Heath kompaniyası Heathkits dep atalǵan jeke kompyuter komplektlerin usındı, dáslep Heathkit H8 benen baslap, keyin 1979-jıldıń aqırında Heathkit H89 benen dawam etti. Heathkit H8 satıp alǵanıńızda, ózińiz jıynawıńız ushın shassi hám processor kartasın alasız, programmalardı isletiw ushın 4 KB RAM bar H8-1 yadro taqtası sıyaqlı qosımsha qurılmalardı da satıp alıwǵa boladı. Heathkit H11 úlgisi 1978-jılı shıǵarıldı hám birinshi 16-bitli jeke kompyuterlerdiń biri boldı; biraq, onıń 1,295 dollar bolǵan joqarı bahası sebepli 1982-jılı óndiris toqtatıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.classiccmp.org/hp/hk/heathkit.htm|bet=Joe's Heathkit Computer Catalog Page|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180525122846/http://www.classiccmp.org/hp/hk/heathkit.htm|arxivsáne=2018-05-25|jumıs=www.classiccmp.org|qaralǵan sáne=2019-03-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://vintagecomputer.com/heathkit-h8.html|bet=Heathkit H8|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230117221645/https://vintagecomputer.com/heathkit-h8.html|arxivsáne=2023-01-17|sáne=8 August 2013|jumıs=vintagecomputer.com|qaralǵan sáne=2019-03-04}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://oldcomputers.net/heathkit-h89.html|bet=Heathkit H89 computer|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190219221548/http://oldcomputers.net/heathkit-h89.html|arxivsáne=2019-02-19|jumıs=oldcomputers.net|qaralǵan sáne=2019-03-04}}&lt;/ref&gt;
[[Fayl:IBM_PC_5150.jpg|nobaý|IBM 5150, 1981-jılı shıǵarılǵan]]
[[Fayl:PMD_85-1.jpg|nobaý|8-bitli PMD 85 jeke kompyuteri 1985-1990-jılları burınǵı Socialistlik Chexoslovakiyada Tesla kompaniyası tárepinen islep shıǵarılǵan.]]
1980-jıllardıń basında úy kompyuterleri úy-turmısta qollanıw ushın jetilistirildi, jeke ónimlilik, programmalastırıw hám oyınlar ushın baǵdarlamalar menen. Olar ádette úydegi televizordı kompyuter displeyi sıpatında paydalanıwǵa bolatuǵın edi, tómen sapalı bloklı grafika hám sheklengen reńler diapazonı menen, hám tekst shama menen 40 hárip keńligi hám 25 hárip biyikligi boldı. Britaniyalıq Sinclair Research&lt;ref name=&quot;Sinclair Research&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.sinclairzx.com/about-us.html|bet=Sinclair Research website|arxivurl=https://web.archive.org/web/20141214131822/http://www.sinclairzx.com/about-us.html|arxivsáne=2014-12-14|qaralǵan sáne=2014-08-06}}&lt;/ref&gt; kompaniyası ZX seriyasın — ZX80 (1980), ZX81 (1981) hám ZX Spectrum óndirdi; sońǵısı 1982-jılı shıǵarılıp, ulıwma 8 million dana satıldı. Keyin Commodore 64 shıqtı, ol ulıwma 17 million dana satıldı,&lt;ref name=&quot;Reimer1&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.jeremyreimer.com/total_share.html|bet=Personal Computer Market Share: 1975–2004|arxivurl=https://web.archive.org/web/20120606003537/http://www.jeremyreimer.com/total_share.html|arxivsáne=June 6, 2012|avtor=Reimer|at=Jeremy|sáne=November 2, 2009|qaralǵan sáne=2009-07-17}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Reimer2&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://jeremyreimer.com/monarch/m-item?i=137|bet=Personal Computer Market Share: 1975–2004|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230117221650/https://jeremyreimer.com/monarch/m-item?i=137|arxivsáne=2023-01-17|avtor=Reimer|at=Jeremy|sáne=December 2, 2012|qaralǵan sáne=2013-02-09}}&lt;/ref&gt; [[Yugoslaviya|Yugoslaviyada]] shıǵarılǵan Galaksija (1983)&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=Hands On Yugoslavia'ｓ Home-Brewed Microcomputer}}&lt;/ref&gt; hám Amstrad CPC seriyası (464–6128) payda boldı.

Sol jılı NEC PC-98 usınıldı, ol 18 millionnan aslam dana satılǵan júdá ataqlı jeke kompyuter boldı. Taǵı bir ataqlı jeke kompyuter, revolyuciyalıq Amiga 1000, Commodore tárepinen 1985-jıldıń 23-iyulinde kórsetildi. Amiga 1000 kóp tapsırmalı, aynalı operaciyalıq sistema, 4096 reńli palitrası bar túsli grafika, stereo ses, Motorola 68000 processorı, 256 KB RAM hám 880 KB 3.5-dyuymlik disk qurılması menen támiyinlengen bolıp, bahası 1,295 AQSH dolları edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://pctimeline.info/amiga/|bet=Chronology of Amiga Computers|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140402200515/http://pctimeline.info/amiga/|arxivsáne=2 April 2014|avtor=Polsson|at=Ken|qaralǵan sáne=9 May 2014}}&lt;/ref&gt;

IBM-niń birinshi jeke kompyuteri 1981-jıldıń 12-avgustında usınılıp, ol jeke kompyuter arxitekturası ushın ǵalabalıq bazar standartın belgiledi.&lt;ref&gt;{{Cite news|newspaper=[[Information Week]]|date=5 August 1991|title=A Decade of Personal Computing|page=24}}&lt;/ref&gt;

1982-jılı Kompyuter Time jurnalı tárepinen Jıldıń mashinası dep ataldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://jackedin.martinangler.com/2014/02/obituary-personal-computer/|bet=Obituary: The PC is Dead|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140223112327/http://jackedin.martinangler.com/2014/02/obituary-personal-computer/|arxivsáne=February 23, 2014|avtor=Angler|at=Martin|baspaxana=JACKED IN|qaralǵan sáne=February 12, 2014}}&lt;/ref&gt;

Biraz úlkenirek hám qımbatıraq sistemalar keńse hám kishi biznes ushın arnalǵan edi. Bular kóbinese 80 baǵanalı tekst displeylerine iye boldı, biraq grafika yamasa ses múmkinshilikleri bolmawı múmkin boldı. Bul [[Mikroprocessor|mikroprocessorǵa]] tiykarlanǵan sistemalar ele de bólisilgen waqıtlı úlken kompyuterler yamasa minikompyuterlerge qaraǵanda arzanıraq bolǵan.

Jumıs stanciyaları joqarı ónimli processorlar hám grafikalıq displeyler, úlken sıyımlılıqtaǵı jergilikli disk saqlaw qurılması, tarmaq múmkinshiligi hám kóp tapsırmalı operaciyalıq sistema astında islewi menen ajıralıp turdı. Aqır-aqıbetinde, IBM PC-niń jeke kompyuter bazarına tásiri sebepli, jeke kompyuterler hám úy kompyuterleri arasındaǵı texnikalıq ayırmashılıq joǵaldı. Biznes kompyuterleri reńli grafika múmkinshiligi hám seske iye boldı, al úy kompyuterleri hám oyın sistemaları [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshıları]] keńse xızmetkerleri sıyaqlı birdey processorlar hám operaciyalıq sistemalardı paydalandı. Ǵalabalıq bazar kompyuterleri bir neshe jıl burınǵı arnawlı jumıs stanciyalarına uqsas grafikalıq múmkinshilikler hám yadqa iye boldı. Hátte dáslep biznes kompyuterlerine qımbat massalıq saqlaw qurılmaları hám periferiyalardı bólisiwge múmkinshilik beretuǵın lokal tarmaq ta úyde paydalanılatuǵın jeke kompyuterlerdiń standart ózgesheligine aylandı.

Jeke kompyuterlerdiń qollanılıwınıń barǵan sayın áhmiyetli bolıp baratırǵan bir toparı kompyuterdiń basqa kompyuter sistemaları menen baylanısıw qábiletine, yaǵnıy informaciya almasıwǵa múmkinshilik beriwine tiykarlanǵan edi. Ortaq paydalanılatuǵın úlken kompyuter sistemasına eksperimental jámiyetlik kiriw múmkinshiligi 1973-jılı-aq Community Memory joybarında kórsetilgen bolsa da, xabarlandırıw taxtası sistemaları hám onlayn xızmet kórsetiwshiler 1978-jıldan keyin keńirek qoljetimli bola basladı. 1980-jıllardıń aqırında kommerciyalıq [[Internet]] xızmet kórsetiwshiler payda bolıp, tez ósip atırǵan tarmaqqa jámiyetlik kiriw múmkinshiligin berdi.

1991-jılı Pútkil dúnya júzilik tor ([[World Wide Web]]) jámiyetlik paydalanıw ushın ashıq etildi. Kúshli jeke kompyuterlerdiń joqarı ajıratımlılıqtaǵı grafika hám ses penen birge keliwi, Internet tárepinen islengen infrastruktura hám veb-brauzerlerdiń kiriw usıllarınıń standartlastırılıwı házirgi zaman turmısınıń ádewir bóleginiń tiykarın qurdı. Bul avtobus júriw kestelerinen baslap sheksiz muǵdarda biypul videolar tarqatıwǵa hám onlayn [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshılar]] tárepinen redakciyalanatuǵın enciklopediyalarǵa shekem bolǵan nárselerdi óz ishine aladı.

== Túrleri ==

=== Stacionar ===

==== Jumıs stanciyası ====
[[Fayl:SPARCstation_1_edit.jpg|nobaý|1990-jıllardıń basındaǵı 25 MGc RISC processorlı Sun SPARCstation 1+]]
Jumıs stanciyası — texnikalıq, matematikalıq yamasa ilimiy qollanıwlar ushın arnalǵan joqarı dárejeli jeke kompyuter. Tiykarınan bir adam tárepinen bir waqıtta qollanılıwǵa arnalǵan, olar ádette jergilikli tarmaqqa qosılǵan hám kóp paydalanıwshılı [[Operaciyalıq sistema|operaciyalıq sistemalarda]] isleydi. Jumıs stanciyaları kompyuter járdeminde dizayn, sızıw hám modellestiriw, esaplaw-intensiv ilimiy hám injenerlik esaplawlar, súwret islew, arxitekturalıq modellestiriw hám animaciya hám kino vizual effektleri ushın [[kompyuter grafikası]] sıyaqlı wazıypalar ushın qollanıladı.

==== Desktop (stol ústi) kompyuteri ====
[[Fayl:Desktop_personal_computer.jpg|nobaý|Dell OptiPlex stol ústi kompyuteri (2006)]]
Jeke kompyuterler keń tarqalmastan burın, stol ústine sıyatuǵın kompyuter ayrıqsha kishi bolıp esaplanǵan, bul desktop yaǵnıy stol ústi atamasınıń payda bolıwına alıp kelgen. Sońǵı waqıtları bul sóz dizbegi ádette kompyuter korpusınıń belgili bir stilin bildiredi. Stol ústi kompyuterleri úlken vertikal minara tárizli korpuslardan baslap, LCD [[Kompyuter monitorı|monitorlardıń]] artına jasırılatuǵın yamasa onıń astına tikkeley jaylastırılatuǵın (hám tirek bolatuǵın) kishi modellerge shekem hár qıylı stillerde keledi.

Desktop/Stol ústi termini kóbinese vertikal jaylasqan kompyuter minara korpusına iye kompyuterge qatnaslı bolsa da, bul túrler kóbinese jerde yamasa stol astında turadı. Usı kóringen qarama-qarsılıqqa qaramastan, stol ústi termini ádette usı vertikal minara korpuslarına, sonday-aq haqıyqattan da stol ústine qoyıwǵa arnalǵan gorizontal jaylasqan modellerge de qatnaslı boladı. Sońǵıları stol ústi terminine kóbirek sáykes keledi, biraq bazı bir fizikalıq jaylasıw ayırmashılıqlarınan basqa kópshilik ámeliy jaǵdaylarda eki túri de usı stol ústi atamasına sáykes keledi. Kompyuter korpusınıń eki stili de sistemanıń apparatlıq komponentlerin, mısalı, tiykarǵı plata, processor chipi hám basqa da ishki jumıs bóleklerin óz ishine aladı. Stol ústi kompyuterleriniń sırtqı displey ekranlı [[Kompyuter monitorı|monitori]] hám sırtqı [[Kompyuter klaviaturası|klaviaturası]] bar, olar kompyuter korpusınıń artındaǵı portlarǵa qosıladı. Stol ústi kompyuterleri úy hám biznes qollanıwları ushın keń tarqalǵan, sebebi olar stol ústinde bir neshe monitorlar ushın orın qaldıradı.

Oyın kompyuteri — bul ádette talapshań video oyınlardıń tezligi hám juwap beriw qábiletin jaqsılaw ushın joqarı ónimli videokarta, processor hám RAM-dı óz ishine alatuǵın stol ústi kompyuteri.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.digitalstorm.com/unlocked/evolution-of-custom-gaming-pcs-what-really-made-the-difference-idnum20/|bet=Evolution of Custom Gaming PCs: What Really Made the Difference|avtor=Houghton|at=Andy|jumıs=digitalstorm.com|qaralǵan sáne=28 September 2015}}&lt;/ref&gt;

Hámme nárse bir qurılmada (sonday-aq bir bloklı JK dep te ataladı) bolǵan kompyuter — bul [[Kompyuter monitorı|monitor]] menen processordı bir blokta birlestirgen stol ústi kompyuteri. Bólek klaviatura hám [[Kompyuter tıshqanshası|tıshqansha]] standart kirgiziw qurılmaları bolıp, ayırım monitorlarda sensorlı ekran múmkinshiligi de bar. Processor hám basqa jumıs komponentleri ádette standart stol ústi kompyuterlerine salıstırǵanda ólshemi kishireytilgen, monitordıń artında jaylasqan hám noutbuklarǵa uqsas konfiguraciyalanǵan.

Nettop kompyuteri [[Intel]] tárepinen 2008-jıldıń fevral ayında tanıstırılǵan bolıp, tómen bahası hám sheklengen funkcionallıǵı menen sıpatlanadı. Bular veb-brauzerlerdi hám internet qollanbaların iske qosıw ushın internet baylanısı menen paydalanıwǵa arnalǵan edi.

Úy teatrı JK (HTPC) jeke kompyuter hám cifrlı video jazıw qurılmasınıń funkciyaların birlestiredi. Ol televizorǵa yamasa sáykes ólshemdegi kompyuter displeyine qosıladı hám kóbinese cifrlı foto kóriw qurılması, muzıka hám video pleyeri, televizor qabıllaǵıshı hám cifrlı video jazıw qurılması sıpatında qollanıladı. HTPC-ler sonday-aq media oraylıq sistemalar yamasa media serverler dep te ataladı. Maqset — úy teatrı qurılmasınıń kóp yamasa barlıq komponentlerin bir qutıǵa ulıwmalastırıw. HTPC-ler sonday-aq talap boyınsha filmler hám telebaǵdarlamalar usınatuǵın xızmetlerge de qosıla aladı. HTPC-lerdi kompyuterge telebaǵdarlamalardı qosıw ushın kerekli apparatlıq hám programmalıq támiyinlew menen aldın ala konfiguraciyalanǵan túrde satıp alıwǵa yamasa komponentlerden jıynawǵa boladı.

Klaviatura kompyuterleri — bul [[Kompyuter klaviaturası|klaviatura]] ishindegi kompyuterler bolıp, ádette sırtqı [[Kompyuter monitorı|kompyuter monitorına]] yamasa televizorǵa qosılıwǵa arnalǵan. Mısallar qatarına Atari ST, Amstrad CPC, BBC Micro, Commodore 64, MSX, Raspberry Pi 400 hám ZX Spectrum kiredi.

=== Portativli (kóshpeli) ===

==== Kóshirip júriwge bolatuǵın ====
[[Fayl:IBM_5100_-_MfK_Bern.jpg|nobaý|1975-jılǵı IBM 5100, dáslepki kóshpeli kompyuterlerdiń biri]]
Portativli (kóshpeli) kompyuterlerdiń potencial paydası erte dáwirlerden-aq ayqın boldı. Alan Key 1972-jılı Dynabook-tı súwretledi, biraq hesh qanday apparatlıq támiyinlew islep shıǵarılmadı. Xerox NoteTaker 1978-jıl dógereginde júdá kishi eksperimentallıq toplam túrinde islep shıǵarıldı. 1975-jılı IBM 5100 transport qutısına sıydırılıwı múmkin edi, bul onı portativli kompyuter etti, biraq onıń salmaǵı shama menen 50 funt edi. Jurnalistler bunday erte portativli kompyuterlerdi olardıń awırlıǵına baylanıslı kóshirip júriwge bolatuǵın dep atadı.

IBM PC engizilgenge shekem, processor, displey, disk qurılmaları hám [[Kompyuter klaviaturası|klaviaturadan]] turatuǵın portativli kompyuterler, chemodan stilindegi portativli korpusta, [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshılarǵa]] kompyuterdi ofisten úyge alıp keliwge yamasa klassta jazba jazıwǵa múmkinshilik berdi. Mısallar qatarına Osborne 1 hám Kaypro; hám Commodore SX-64 kiredi. Bul mashinalar aynımalı tok penen isleytuǵın edi hám kishi CRT displey ekranın óz ishine alatuǵın edi. Form-faktor bul sistemalardı samolyotqa qol júgi sıpatında alıp shıǵıwǵa múmkinshilik beriwge arnalǵan edi, biraq olardıń joqarı quwat talabı olardıń ushıw waqtında paydalanılıwına jol qoymadı. Integraciyalanǵan CRT displey salıstırmalı túrde awır paket isledi, biraq bul mashinalar sol dáwirdegi stol ústi analoglarına qaraǵanda kóbirek portativli edi. Ayırım modellerde sırtqı video monitordı basqarıw ushın standart yamasa qosımsha baylanıslar bar edi, bul úlkenirek ekrandı yamasa video proektorlar menen paydalanıwǵa múmkinshilik berdi.

IBM PC-ge úylesimli chemodan formatındaǵı kompyuterler PC engizilgennen keyin tez arada payda boldı, Compaq Portable bul túrdiń jetekshi mısalı boldı. Keyingi modeller zamanagóy stol ústi kompyuterlerine shama menen teń ónimdarlıqtı beriw ushın [[Qattı magnitli disk|qattı diskti]] óz ishine aldı.

Juqa plazmalı displey hám LCD ekranlardıń rawajlanıwı azmaz kishkenelew form-faktorǵa múmkinshilik berdi, ol túski awqat qutısı kompyuteri dep ataldı. Ekran qaplamanıń bir tárepin quradı, al ajıratılatuǵın klaviatura hám bir yamasa eki yarım biyikliktegi iykemli disk qurılmaları kompyuterdiń ushlarına qarap ornatılǵan edi. Ayırım variantlarǵa batareya kirgizilgen bolıp, bul elektr rozetkalarınan uzaqta jumıs islewge imkaniyat berdi.

==== Noutbuk ====
[[Fayl:MSI_laptop_with_English_Wikipedia_screenshot_20100614.jpg|nobaý|MSI noutbuk kompyuteri]]
Noutbuk kompyuteri portativlik ushın qaqpaqlı dizayn menen jobalastırılǵan, onda [[Kompyuter klaviaturası|klaviatura]] hám kompyuter komponentleri bir panelde, al ekinshi panelde topsalı jalpaq displey ekranı bar. Noutbukti jabıw tasıw waqtında ekran hám klaviaturanı qorǵaydı. Noutbukler ádette qayta zaryadlanatuǵın batareyaǵa iye, bul olardıń portativligin arttıradı. Quwat, salmaq hám orındı únemlew ushın, noutbuk grafikalıq chipleri kóp jaǵdaylarda CPU yamasa chipsetke biriktirilgen hám sistema RAM-ın paydalanadı, bul stol ústi mashinalarına salıstırǵanda grafikalıq ónimdarlıqtıń tómenlewine alıp keledi, sebebi olarda ádette grafikalıq karta ornatılǵan boladı. Usı sebepli, oyın maqsetleri ushın stol ústi kompyuterleri noutbuklerge qaraǵanda kóbirek artıqmashılıqqa iye.

Stol ústi kompyuterlerine qaraǵanda, sheklengen orın hám quwat sebepli tek kishi ishki jańartıwlar (mısalı, operativ yadtı hám qattı diskti) ǵana múmkin. Noutbuklerde sırtqı displeylerdi, [[Kompyuter tıshqanshası|tıshqanshalardı]], kameralardı, saqlaw qurılmaların hám klaviaturalardı qosıw ushın stol ústi kompyuterlerindegidey kiris hám shıǵıs portları bar. Noutbukler stol ústi kompyuterlerine salıstırǵanda biraz qımbatıraq, sebebi noutbukler ushın miniatyuralastırılǵan komponentlerdiń ózi qımbat.

TRS-80 Model 100 hám Epson HX-20 sıyaqlı noutbuk kompyuterleri shama menen jazıw qaǵazınıń (ANSI A yamasa ISO A4) ólshemlerine iye edi. Bul mashinalarda stol ústi sistemasına salıstırǵanda azǵana kishireytilgen ólshemdegi klaviatura hám klaviatura menen bir tegislikte jaylasqan turaqlı LCD displey ekranı bar edi. Bul displeyler ádette kishi bolıp, 8 den 16 ǵa shekem tekst qatarına, geyde tek 40 baǵanalı qatar uzınlıǵına iye edi. Degen menen, bul mashinalar bir ret paydalanılatuǵın yamasa qayta zaryadlanatuǵın batareyalarda uzaq waqıt isley alatuǵın edi. Olar ádette ishki disk drayvlerin óz ishine almasa da, bul forma faktorı kóbinese telefon baylanısı ushın modemdi óz ishine alatuǵın edi hám kóbinese sırtqı kasseta yamasa disk saqlawı ushın imkaniyatlarǵa iye bolatuǵın edi. Keyinirek, usınday kishi ólshemli qaqpaqlı formattaǵı noutbuk kompyuterleri de noutbukler dep ataldı.&lt;ref name=&quot;fd&quot;&gt;{{Cite book|last=Gookin|first=Dan|date=2005|url=https://books.google.com/books?id=o8jSwAEACAAJ|title=Laptops for Dummies|publisher=Wiley|pages=7–17|isbn=9780764575556}}&lt;/ref&gt;

Stol ústin almastırıwshı kompyuter — bul stol ústi kompyuteriniń tolıq múmkinshiliklerin beriwshi kóshpeli kompyuter. Bunday kompyuterler házirgi waqıtta úlken noutbukler bolıp esaplanadı. Bul klasstaǵı kompyuterler ádette kishirek kóshpeli kompyuterlerde tabılatuǵınlarǵa qaraǵanda kúshlirek komponentlerge hám úlkenirek displeyge iye boladı hám sheklengen batareya sıyımlılıǵına yamasa batareyası bolmawı múmkin.
[[Fayl:HP_2133_Mini-Note_PC.jpg|nobaý|[[Hewlett-Packard|HP]] netbuk]]
Netbukler, sonday-aq mini noutbukler yamasa subnoutbukler dep te ataladı, ulıwma esaplaw tapsırmaları hám vebke-tiykarlanǵan qollanbalarǵa kiriw ushın qolaylastırılǵan noutbuklerdiń bir toparın quraydı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.zdnet.com/article/the-pc-was-supposed-to-die-a-decade-ago-instead-this-happened/|bet=The PC was supposed to die a decade ago. Instead, this happened|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230117221650/https://www.zdnet.com/article/the-pc-was-supposed-to-die-a-decade-ago-instead-this-happened/|arxivsáne=2023-01-17|avtor=Bott|at=Ed|jumıs=ZDNet|qaralǵan sáne=2019-12-18}}&lt;/ref&gt;Dáslep, netbuklerdiń tiykarǵı ayrıqsha ózgesheligi optikalıq disk drayveriniń joqlıǵı, kishirek ólshemi hám tolıq ólshemli noutbuklerge qaraǵanda tómenirek ónimdarlıǵı boldı. 2009-jıldıń ortasına kelip, netbukler [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshılarǵa]] uyalı maǵlıwmat tariyfin satıp alıw arqalı keńeytilgen xızmet kórsetiw shártnaması menen &quot;biypul&quot; usınılǵan.&lt;ref&gt;{{Citation |title=Light and Cheap, Netbooks Are Poised to Reshape PC Industry |date=April 1, 2009 |url=https://www.nytimes.com/2009/04/02/technology/02netbooks.html |work=The New York Times |access-date=2010-10-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170526223852/http://www.nytimes.com/2009/04/02/technology/02netbooks.html |url-status=live |quote=AT&amp;T announced on Tuesday that customers in Atlanta could get a type of compact PC called a netbook for just 50 US$ if they signed up for an Internet service plan... 'The era of a perfect Internet computer for 99 US$ is coming this year,' said Jen-Hsun Huang, the chief executive of Nvidia, a maker of PC graphics chips that is trying to adapt to the new technological order. |archive-date=2017-05-26}}&lt;/ref&gt;  Sońınan ultrabukler hám Xrombukler netbukler qaldırǵan boslıqtı toltırdı. Ulıwma netbuk atamasınan parqlı, Ultrabuk hám Xrombuk texnikalıq jaqtan sáykesinshe Intel hám Google tárepinen berilgen specifikaciyalar bolıp tabıladı.

==== Planshet ====
[[Fayl:HP_Tablet_PC_running_Windows_XP_(Tablet_PC_edition)_(2006).jpg|oñğa|nobaý|[[Hewlett-Packard|HP]] Compaq aylanbalı/alınbalı klaviaturası bar planshet kompyuteri]]
Planshet sensorlı displeydi qollanadı, onı stilus qálem yamasa barmaq penen basqarıwǵa boladı. Ayırım planshetler gibrid yamasa ózgermeli dizayndı qollanıwı múmkin, olar qosımsha retinde alıp taslanatuǵın [[Kompyuter klaviaturası|klaviatura]] yamasa klaviaturanıń ústine tikkeley aylandırıp jabıwǵa bolatuǵın ekrandı usınadı. Ayırım planshetler Windows yamasa Linux sıyaqlı stol ústi kompyuterleriniń operaciyalıq sistemaların qollanıwı múmkin yamasa tiykarınan planshetler ushın arnalǵan operaciyalıq sistemanı iske túsiriwi múmkin. Kóplegen planshet kompyuterlerinde USB portları bar, olarǵa klaviatura yamasa [[Kompyuter tıshqanshası|tıshqansha]] qosıwǵa boladı.

==== Smartfon ====
[[Fayl:LG_G4-2.jpg|nobaý|LG G4 smartfonı]]
[[Smartfon|Smartfonlar]] kóbinese planshet kompyuterlerine uqsas boladı, ayırmashılıǵı sonda, smartfonlarda hámme waqıtta uyalı baylanıs integraciyası boladı. Olar ádette planshetlerge qaraǵanda kishkene boladı hám taqta formasında bolmawı múmkin.

==== Ultra-mobil JK ====
Ultra-mobil JK (UMPC) — bul kishi planshet kompyuteri. Ol [[Microsoft]], [[Intel]] hám [[Samsung]] sıyaqlı kompaniyalar tárepinen islep shıǵarılǵan. Házirgi UMPCler ádette Windows XP, Windows Vista, Windows 7 yamasa [[Linux]] [[Operaciyalıq sistema|operaciyalıq sistemaların]] hám tómen voltlı Intel Atom yamasa VIA C7-M processorların qollanadı.

==== Qalta JK ====
Qalta JK — bul [[Microsoft]] Windows Mobile [[Operaciyalıq sistema|operaciyalıq sistemasın]] ámelge asıratuǵın qol kompyuteri (jeke cifrlı járdemshi, PDA) ushın apparatlıq specifikaciya. Ol NetBSD yamasa [[Linux]] sıyaqlı alternativ operaciyalıq sistemanı júrgiziw múmkinshiligine iye bolıwı múmkin. Qalta JKleri stol ústi JKleriniń kóplegen múmkinshiliklerine iye. Microsoft Pocket PC specifikaciyasına sáykes keletuǵın qol qurılmaları ushın kóplegen qosımshalar bar, olardıń kópshiligi biypul [[Programmalıq támiynat|baǵdarlamalıq támiynat]]. Microsoft talaplarına sáykes keletuǵın Qalta JKlerin GPS qabıllaǵıshları, shtrix-kod oqıwshıları, RFID oqıwshıları hám kameralar sıyaqlı kóplegen qosımsha qurılmalar menen de paydalanıwǵa boladı.

2007-jılı Windows Mobile 6 shıǵarılıwı menen Microsoft Pocket PC atın jańa atlar sxeması paydasına tasladı: integraciyalanǵan telefonı joq qurılmalar Pocket PC ornına Windows Mobile Classic dep ataladı, al integraciyalanǵan telefonı hám sensorlı ekranı bar qurılmalar Windows Mobile Professional dep ataladı.

==== Qalta hám qol JKleri ====
Qalta JKleri 1980-jıllardıń aqırında payda bolǵan, ádette klaviaturası bar qabıqlı formada DOS operaciyalıq sistemasın júrgizetuǵın miniatyura qalta ólshemindegi kompyuterler edi. x86 emes processorlarǵa tiykarlanǵan qurılmalar kóbinese qalta kompyuterleri dep ataldı, mısalı, Psion Series 3. Keyingi jılları Microsoft tárepinen Windows CE operaciyalıq sistemasın júrgizetuǵın Qol PK dep atalatuǵın apparatlıq specifikaciya shıǵarıldı.

== Apparatlıq támiynat ==
[[Fayl:Personal_computer,_exploded_6.svg|nobaý|Jeke kompyuter hám periferiya qurılmalarınıń (olardıń geyparaları qosımsha) bóleklerge ajıratılǵan kórinisi:
{{Ordered list|[[Image scanner|Scanner]]|[[CPU]] ([[microprocessor]])|[[Computer memory|Memory]] ([[RAM]])|[[Expansion card]]s ([[graphics card]]s, etc.)|[[Power supply unit (computer)|Power supply]]|[[Optical disc]] [[Optical disc drive|drive]]|[[Computer data storage#Secondary storage|Storage]] ([[hard disk]] or [[SSD]])|[[Motherboard]]|[[Loudspeaker|Speakers]]|[[Computer display|Monitor]]|[[System software]]|[[Application software]]|[[Computer keyboard|Keyboard]]|[[Computer mouse|Mouse]]|[[External hard disk drive|External hard disk]]|[[Computer printer|Printer]]}}]]
[[Kompyuter apparatlıq támiynatı]] — bul kompyuterdiń barlıq fizikalıq hám materiallıq bóleklerin qamtıytuǵın keń túsinik bolıp, ol kompyuter ishinde saqlanatuǵın yamasa islew processinde paydalanılatuǵın maǵlıwmatlardan, sonday-aq apparatlıq támiynatqa wazıypalardı orınlaw ushın kórsetpeler beretuǵın baǵdarlamalıq támiynattan ózgeshelenedi. Jeke kompyuterdiń ayırım qosımsha sistemaları, máselen, [[Kompyuter klaviaturası|klaviatura]] kontrolleri sıyaqlı, belgilengen baǵdarlamanı yamasa mikrobaǵdarlamanı júrgizetuǵın processorlardı óz ishine alıwı múmkin. Ádette mikrobaǵdarlama jeke kompyuterdiń aqırǵı paydalanıwshısı tárepinen ózgertilmeydi.

2010 hám 2020 — jıllardaǵı jeke kompyuterlerdiń kópshiligi [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshılardan]] tek quwat deregin, monitordı hám basqa kabellerdi qosıwdı talap etedi. Ádettegi stol ústi kompyuteri kompyuter korpusınan (yamasa minaradan) ibarat bolıp, ol quwat blogın, ana platanı, [[Qattı magnitli disk|qattı disk]] yamasa qattı jaǵdaydaǵı disk sıyaqlı saqlaw qurılmasın hám kóbinese optikalıq diskovodın uslap turatuǵın metall shassiden ibarat. Kópshilik minaralarda paydalanıwshılar qosımsha komponentlerdi qosa alatuǵın bos orın bar. [[Kompyuter monitorı]] yamasa vizual displey blogı, klaviatura hám kórsetkishli qurılma ([[Kompyuter tıshqanshası|tıshqansha]]) sıyaqlı sırtqı qurılmalar ádette jeke kompyuterde tabıladı.

Ana plata barlıq processor, yadro hám periferiya qurılmaların bir-birine baylanıstıradı. Operativ yadro, grafikalıq karta hám processor kópshilik jaǵdaylarda tikkeley ana plataǵa ornatıladı. Oraylıq processor blogı (mikroprocessor chipi) CPU rozetkasına qosıladı, al operativ yadro modulleri sáykes yadro rozetkalarına qosıladı. Ayırım ana platalarda video displey adapteri, ses hám basqa periferiya qurılmaları ana plataǵa integraciyalanǵan, al basqalarında grafikalıq kartalar, tarmaq kartaları yamasa basqa kiris/shıǵıs qurılmaları ushın keńeytiw slotları qollanıladı. Grafikalıq karta yamasa ses kartası analog bóleklerin kompyuter korpusı ishindegi elektromagnit nurlanıwınan uzaqta uslap turıw ushın bóliw qutısın paydalanıwı múmkin. Ǵalabalıq saqlawdı támiyinleytuǵın diskovodlar ana plataǵa bir kabel menen, al quwat blogına basqa kabel arqalı qosıladı. Ádette, diskovodlar ana plata menen birge bir korpusta ornatıladı; qosımsha disk saqlawı ushın keńeytiw shassileri de islenedi.

Úlken kólemdegi maǵlıwmatlar ushın lenta diskovodın qollanılıwı múmkin yamasa qosımsha qattı diskler sırtqı korpusta biriktiriliwi múmkin. [[Kompyuter klaviaturası|Klaviatura]] hám [[Kompyuter tıshqanshası|tıshqansha]] kompyuter korpusınıń artqı tárepindegi kiris/shıǵıs panelindegi qosqıshlar arqalı kompyuterge qosılatuǵın sırtqı qurılmalar bolıp tabıladı. Monitor da kiris/shıǵıs (I/O) paneline qosıladı, yamasa ana platadaǵı kiris portı arqalı, ya bolmasa grafikalıq kartadaǵı port arqalı. Jeke kompyuterdiń apparatlıq múmkinshilikleri geyde keńeytiw shinası arqalı qosılǵan keńeytiw kartaların qosıw arqalı keńeytiliwi múmkin. Jeke kompyuterlerge keńeytiw kartaların qosıw ushın jiyi qollanılatuǵın standart periferiya shinaları PCI, PCI Express (PCIe) hám AGP (eski kompyuterlerde tabılatuǵın grafikalıq adapterlerge arnalǵan joqarı tezlikli PCI shinası) di óz ishine aladı. Kópshilik zamanagóy jeke kompyuterlerde bir neshe fizikalıq PCI Express keńeytiw slotları bar, al ayırımlarında PCI slotları da bar.

Periferiya — bul &quot;kompyuterge baylanıs (kirgiziw hám shıǵarıw sıyaqlı) yamasa qosımsha funkciyalardı (qosımsha saqlaw sıyaqlı) támiyinlew ushın qosılǵan qurılma&quot;.[1] Periferiya qurılmaları ádette kompyuterge USB portları yamasa kiris/shıǵıs panelinde jaylasqan kirisler arqalı qosıladı. USB flesh-diskleri flesh-yadı qollanıp kóshpeli saqlawdı támiyinleydi, bul paydalanıwshılarǵa diskte saqlanǵan fayllarǵa hár qanday kompyuterde kiriwge múmkinshilik beredi. Yad kartaları da paydalanıwshılarǵa kóshpeli saqlawdı támiyinleydi, olar kóbinese mobil telefonlar hám cifrlı kameralar sıyaqlı basqa elektronika qurılmalarında qollanıladı, bul kartalarda saqlanǵan informaciya qurılmalar arasında maǵlıwmat almasıw ushın yad kartasın oqıwshı arqalı alınıwı múmkin. Veb-kameralar kompyuter apparatına ornatılǵan yamasa USB arqalı qosılǵan bolıp, real waqıtta video jazıp alatuǵın videokameralar bolıp, yamasa kompyuterde saqlanıwı, ya bolmasa internet arqalı basqa jerge translyaciya etiliwi múmkin. Oyın basqarıwshıları USB arqalı qosılıp, klaviatura hám tıshqanshanı qollanıwǵa alternativa sıpatında video oyınlar ushın kiris qurılması sıpatında qollanılıwı múmkin. Qulaqlıqlar hám dinamikler USB arqalı yamasa qosımsha port (kiris/shıǵıs panelinde tabıladı) arqalı qosılıp, paydalanıwshılarǵa kompyuterlerinde alınǵan audionı tıńlawǵa múmkinshilik beredi; biraq, dinamikler islewi ushın qosımsha quwat deregin talap etiwi múmkin. Mikrofonlar kiris/shıǵıs panelindegi audio kiris portı arqalı qosılıp, kompyuterge sesti elektr signalına aylandırıwǵa múmkinshilik beredi, bul kompyuter tárepinen qollanılıwı yamasa jiberiwi múmkin.

== Programmalıq támiynat ==
[[Fayl:LibreOffice_7.2.4.1_Writer_screenshot.png|alt=|nobaý|LibreOffice Writer programmalıq támiynatınıń skrinshotı]]
Kompyuter [[Programmalıq támiynat|programmalıq támiynatı]] — bul kompyuter sistemasında belgili bir wazıypanı orınlaytuǵın hár qanday [[kompyuter programması]], [[Algoritm|procedurası]] yamasa hújjetlestiriwi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.wordreference.com/definition/software|bet=Wordreference.com: WordNet 2.0|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190330105217/http://www.wordreference.com/definition/software|arxivsáne=2019-03-30|baspaxana=Princeton University, Princeton, NJ|qaralǵan sáne=2007-08-19}}&lt;/ref&gt; Bul termin óz ishine qollanba programmalıq támiynatın aladı, mısalı, [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshılar]] ushın ónimli tapsırmalardı orınlaytuǵın tekst processorları, sistemalıq programmalıq támiynat, mısalı, qollanba programmalıq támiynatı ushın zárúr xızmetlerdi támiyinlew ushın kompyuter apparatlıq támiynatı menen baylanısatuǵın [[Operaciyalıq sistema|operaciyalıq sistemalar]], hám bólistirilgen sistemalardı basqaratuǵın hám koordinaciyalaytuǵın aralıq programmalıq támiynat.
[[Fayl:Krita_5.0.0_screenshot.png|alt=|nobaý|Rastrlı grafikalıq redaktor Krita programmasınıń skrinshotı]]
[[Fayl:US_Navy_050210-N-2802K-001_Chief_Aviation_Warfare_Systems_Operator_Richard_McCurdy_demonstrates_how_to_create_a_PowerPoint_presentation_to_Shirley_Lanham_Elementary_School_fourth-graders.jpg|alt=|nobaý|2005-jılı balalarǵa noutbuk kompyuterin qollanıwdı úyretiw. Fonda eski (1990-jıllardaǵı) stol ústi jeke kompyuteriniń CRT [[Kompyuter monitorı|monitorı]] kórinip tur.]]
Programmalıq támiynat qollanbaları tekst processingi, Internetke kiriw, [[Internet]] arqalı faks jiberiw, elektron pochta hám basqa da cifrlı xabar almasıw, [[Multimedia|multimediya]] oynatıw, kompyuter oyınların oynaw hám [[Programmalastırıw|kompyuter programmalastırıw]] ushın keń tarqalǵan. Paydalanıwshı operaciyalıq ortalıq hám qollanba programmaları haqqında ádewir bilimge iye bolıwı múmkin, biraq ol zárúr túrde programmalastırıw menen qızıqpawı yamasa hátte kompyuter ushın programmalar jaza almawı múmkin. Sonlıqtan, tiykarınan jeke kompyuterler ushın jazılǵan kópshilik [[Programmalıq támiynat|programmalıq támiynatlar]] ápiwayı qollanıw yamasa paydalanıwshıǵa qolaylılıq názerde tutılıp jobalanǵan boladı. Degen menen, programmalıq támiynat industriyası úziliksiz túrde jeke kompyuterlerde paydalanıw ushın jańa ónimlerdiń keń kólemin usınıp baradı, olar hám tájiriybeli, hám tájiriybesiz paydalanıwshılarǵa baǵdarlanǵan.

=== Operaciyalıq sistema ===
[[Operaciyalıq sistema]] (OS) kompyuter resursların basqaradı hám [[Programmist (Baǵdarlamashı)|programmistlerge]] usı resurslarǵa kiriw ushın qollanılatuǵın [[Paydalanıwshı interfeysi|interfeysti]] támiyinleydi. Operaciyalıq sistema sistema maǵlıwmatların hám [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshı]] kirgizgen maǵlıwmatlardı qayta isleydi hám sistema paydalanıwshıları hám programmalarına xızmet kórsetiw ushın wazıypalardı hám ishki sistema resursların bólistiriw hám basqarıw arqalı juwap beredi. Operaciyalıq sistema yadtı basqarıw hám bólistiriw, sistema sorawların áhmiyetlilik dárejesine qaray tártiplew, kiris/shıǵıs qurılmaların basqarıw, kompyuter tarmaqların jeńillestiriw hám fayllardı basqarıw sıyaqlı tiykarǵı wazıypalardı orınlaydı.

Házirgi zaman keń tarqalǵan stol ústi operaciyalıq sistemaları — [[Microsoft Windows]], macOS, [[Linux]], Solaris hám FreeBSD. Windows, macOS hám [[Linux]] hámmesiniń server hám jeke variantları bar. Microsoft Windows ti esapqa almaǵanda, olardıń hár biriniń dizaynı Unix operaciyalıq sistemasınan ilhamlanǵan yamasa onnan tikkeley miyras alǵan.

Dáslepki jeke kompyuterler buyrıq qatarı menen háreketlesiwdi qollaytuǵın operaciyalıq sistemalardı paydalanǵan, alfavit-sanlı displey hám [[Kompyuter klaviaturası|klaviatura]] arqalı. Paydalanıwshı, mısalı, fayldı redakciyalaw ushın ashıw yamasa tekstti bir jerden ekinshi jerge kóshiriw ushın kóp sanlı buyrıqlardı este saqlawı kerek edi. 1960-jıllardıń baslarınan baslap, [[Grafikalıq paydalanıwshı interfeysi|grafikalıq paydalanıwshı interfeysiniń]] artıqmashılıqları izertlene baslandı, biraq keń tarqalıwı ushın arzanıraq grafikalıq displey úskeneleri talap etildi. 1984-jılǵa kelip, grafikalıq paydalanıwshı interfeysin qollanatuǵın massalıq bazar kompyuter sistemaları payda boldı; XXI ásirdiń basına kelip, tekst rejimindegi operaciyalıq sistemalar jeke kompyuter bazarınıń áhmiyetli bólegin quramaytuǵın boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.linfo.org/gui.html|bet=GUI Definition|arxivurl=https://web.archive.org/web/20181101093554/http://www.linfo.org/gui.html|arxivsáne=2018-11-01|jumıs=www.linfo.org|qaralǵan sáne=2019-02-22}}&lt;/ref&gt;

=== Qollanbalar ===
Ulıwma alǵanda, kompyuter paydalanıwshısı belgili bir wazıypanı orınlaw ushın qollanba programmalıq támiynattı paydalanadı. Sistema programmalıq támiynatı qollanbalardı qollaydı[1] hám yadtı basqarıw, tarmaq baylanısı hám qurılma drayverleri sıyaqlı ulıwma xızmetlerdi usınadı, bulardıń barlıǵı qollanbalar tárepinen paydalanılıwı múmkin, biraq aqırǵı paydalanıwshı ushın tikkeley qızıǵıwshılıq tuwdırmaydı. Apparatlıq támiynat dúnyasındaǵı ápiwayılastırılǵan uqsaslıq elektr lampochkası (qollanba) menen elektr energiyasın óndiriw stanciyası (sistema) arasındaǵı qatnas bolar edi:&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.sciencedaily.com/terms/application_software.htm|bet=Application software|arxivurl=https://web.archive.org/web/20150430094836/http://www.sciencedaily.com/terms/application_software.htm|arxivsáne=2015-04-30|jumıs=ScienceDaily}}&lt;/ref&gt; elektr stanciyası tek elektr energiyasın óndiredi, ol ózi hesh qanday haqıyqıy payda keltirmeydi, paydalanıwshıǵa payda keltiretuǵın xızmet kórsetetuǵın elektr jaqtılıǵı sıyaqlı qollanbaǵa qosılǵanǵa shekem.

Programmalıq támiynat qollanbalarınıń tipik mısalları — tekst processorları, kesteli processorlar hám media pleerler. Bir paket sıpatında birgelikte toplanǵan bir neshe qollanbalar geyde qollanba toplamı dep ataladı. Microsoft Office hám LibreOffice,&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Kinser|first=Jason|date=2015|title=Kinematic Labs with Mobile Devices|publisher=Morgan and Claypool|isbn=978-1-6270-5627-4|doi=10.1088/978-1-6270-5628-1}}&lt;/ref&gt; óz ishine tekst processorın, kesteli processordı hám bir neshe basqa ayırım qollanbalardı qamtıytuǵın tipik mısallar bolıp tabıladı.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Garrison|first=Bruce|date=1999|title=Microsoft Office 2000 software suite}}&lt;/ref&gt; Toplamdaǵı ayırım qollanbalar ádette [[Paydalanıwshı interfeysi|paydalanıwshı interfeysine]] iye bolıp, bul paydalanıwshıǵa hár bir qollanbanı úyreniw hám paydalanıwdı ańsatlastıradı. Kóbinese, olar paydalanıwshıǵa paydalı bolǵan usıllarda bir-biri menen tásir etiw imkaniyatına iye bolıwı múmkin; mısalı, kesteli processorda jaratılǵan keste, tekst processor hújjetine jaylastırılıwı múmkin, hátteki ol ayırım kesteli processor qollanbasında dúzilgen bolsa da.

Aqırǵı paydalanıwshı tárepinen islep shıǵıw sistemalardı paydalanıwshınıń ayrıqsha talaplarına sáykeslestiredi. Paydalanıwshı tárepinen jazılǵan programmalıq támiynatqa kesteli processor shablonları, tekst processor makrosları, ilimiy simulyaciyalar, grafika hám animaciya skriptleri kiredi; hátte elektron pochta filtrleri de paydalanıwshı programmalıq támiynatınıń bir túri bolıp esaplanadı. Paydalanıwshılar bul programmalıq támiynattı ózleri jaratadı hám kóbinese onıń qanshelli áhmiyetli ekenligin itibardan shıǵarıp qoyadı.

=== Oyın oynaw ===
Kompyuterde oyın oynaw joqarı dárejeli kompyuter bazarında keń tarqalǵan. Newzoo tárepinen 2018-jıldıń aprel ayında alıp barılǵan bazar analizi boyınsha, kompyuterde oyın oynaw konsol hám mobil oyınlardan keyin úshinshi eń iri oyın sektorı bolıp, pútkil bazardıń 24% úlesin iyelegen. Kompyuterde oyın oynaw bazarı rawajlanıwdı dawam etpekte hám 2021-jılı 32,3 milliard dollar tabıs alıp keliwi kútilmekte.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://newzoo.com/insights/articles/global-games-market-reaches-137-9-billion-in-2018-mobile-games-take-half/|bet=Global Games Market Revenues 2018 {{!}} Per Region &amp; Segment|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191017230718/https://newzoo.com/insights/articles/global-games-market-reaches-137-9-billion-in-2018-mobile-games-take-half/|arxivsáne=2019-10-17|jumıs=Newzoo|qaralǵan sáne=2019-04-25}}&lt;/ref&gt; Kompyuterde oyın oynaw jarısqa tiykarlanǵan oyınlardıń, yaǵnıy kibersporttıń aldıńǵı qatarında turıptı, League of Legends, Valorant hám Counter-Strike: Global Offensive sıyaqlı oyınlar 2019-jılı tabısı bir milliard dollardan asıwı kútilgen industriyaǵa basshılıq etpekte.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.gamesindustry.biz/articles/2019-02-12-newzoo-global-esports-market-will-exceed-USD1-billion-in-2019|bet=Newzoo: Global esports market will exceed $1 billion in 2019|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230117221654/https://www.gamesindustry.biz/newzoo-global-esports-market-will-exceed-usd1-billion-in-2019|arxivsáne=2023-01-17|sáne=12 February 2019|til=en|jumıs=GamesIndustry.biz|qaralǵan sáne=2019-04-25}}&lt;/ref&gt; Visual Capitalist tárepinen 2023-jıldıń dekabr ayında alıp barılǵan bazar analizi boyınsha, 2022-jılǵa kelip kompyuterde oyın oynaw sektorı barlıq platformalar arasında ekinshi eń iri kategoriya bolıp, 45 milliard AQSH dolları bahasında bahalanǵan hám 2020-jılǵa kelip konsol bazarı tabısınan asıp ketken.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.visualcapitalist.com/video-game-industry-revenues-by-platform/#google_vignette|bet=50 Years of Video Game Industry Revenues, by Platform|sáne=31 December 2023|jumıs=visualcapitalist.com}}&lt;/ref&gt;

Bir neshe hár qıylı oyın tarqatıwshıları bar; oyınshılar oyınlardı dúkanlardan jeke satıp alıwı yamasa cifrlı túrde satıp alıwı múmkin. Cifrlı oyın tarqatıwshılarınıń ishinde Epic Games, Valve Corporation, Electronic Arts hám Ubisoft sıyaqlı iri atamalar bar. Usınday tarqatıwshılar kóplegen oyınlardı [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshılar]] ushın satıp alıwǵa hám jetkilikli bolıwına múmkinshilik beredi.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Chmielarz|first=Witold|date=2018|title=Analysis of Selected Internet Platforms of Distributors of Computer Games in the Assessment of Users}}&lt;/ref&gt; Geypara tarqatıwshılar tek óz kompaniyası tárepinen jaratılǵan oyınlardı satsa da, kóplegen oyınlar hám franshizalar bir neshe tarqatıwshı platformalarında tabıladı. Ayırım kóp oyınshılı kompyuter oyınları platforma aralıq bolıwı múmkin, bul oyınshılarǵa kompyuter hám hár qıylı konsoller sıyaqlı basqa platformalar menen birge oynaw múmkinshiligin beredi. Tarqatıwshı platformalarında oyınshılarǵa oyın qosımshasın emulyator sıpatında paydalanıp basqa belgili oyınlardı oynawǵa múmkinshilik beretuǵın oyınlar ba;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://store.steampowered.com/app/1118310/RetroArch/|bet=RetroArch|til=en|jumıs=Steam|qaralǵan sáne=2024-04-04}}&lt;/ref&gt; bul oyınlar dáslebinde oyınshınıń házirgi qurılması tárepinen qollap-quwatlanbawı múmkin, meyli ol platformaǵa baylanıslı bolsın yamasa kompyuterdiń [[Operaciyalıq sistema|operaciyalıq sisteması]] tárepinen endi qollap-quwatlanbaytuǵın bolsın. Hár bir tarqatıwshı platformasında hár qıylı video oyın janrlarınıń sanı hár qıylı bolıwı múmkin, mısalı, birinshi jeke-adam atıspalı oyınlar, MMO oyınlar, sayaxat oyınları hám t.b. Kóplegen oyınlar, ásirese biypul oynalatuǵın oyınlar, oyınshılar ushın mikrotranzakciyalarǵa iye. Bul tranzakciyalar oyın barısın jaqsılawǵa yamasa personajların jekelestiriwge járdem bere aladı.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Petrovskaya|first=Elena|date=2022-04-29|title=CHI Conference on Human Factors in Computing Systems|publisher=Association for Computing Machinery|doi=10.1145/3491102.3502056|isbn=978-1-4503-9157-3}}&lt;/ref&gt; The Sims sıyaqlı oyınlar bar, olar oyınshılarǵa qosımsha jańa oyın múmkinshiliklerine iye bolıw ushın qosımsha oyın paketlerin satıp alıwǵa múmkinshilik beredi.

== Satıwlar ==

=== Bazar úlesi ===
&lt;div class=&quot;floatright&quot;&gt;
&lt;timeline&gt;
ImageSize=width:375 height:350
PlotArea=left:60 bottom:51 top:10 right:16
AlignBars=justify
Period=from:0 till:400
TimeAxis=orientation:horizontal

Colors=
 id:gray value:gray(0.5)
 id:line1 value:gray(0.9)
 id:line2 value:gray(0.7)

ScaleMajor=unit:year increment:50 start:0 gridcolor:line2
ScaleMinor=unit:year increment:50 start:0 gridcolor:line1

BarData=
 bar:1996 text:1996
 bar:1997 text:1997
 bar:1998 text:1998
 bar:1999 text:1999
 bar:2000 text:2000
 bar:2001 text:2001
 bar:2002 text:2002
 bar:2003 text:2003
 bar:2004 text:2004
 bar:2005 text:2005
 bar:2006 text:2006
 bar:2007 text:2007
 bar:2008 text:2008
 bar:2009 text:2009
 bar:2010 text:2010
 bar:2011 text:2011
 bar:2012 text:2012
 bar:2013 text:2013
 bar:2014 text:2014
 bar:2015 text:2015
 bar:2016 text:2016
 bar:2017 text:2017

PlotData=
 color:tan1 width:10


 bar:1996 from:start till:70.90000 text:70.9 million
 bar:1997 from:start till:80.60000 text:80.6 million
 bar:1998 from:start till:92.90000 text:92.9 million
 bar:1999 from:start till:113.500000 text:113.5 million
 bar:2000 from:start till:134.700000 text:134.7 million
 bar:2001 from:start till:128.10000 text:128.1 million
 bar:2002 from:start till:132.40000 text:132.4 million
 bar:2003 from:start till:168.90000 text:168.9 million
 bar:2004 from:start till:189.0000 text:189 million
 bar:2005 from:start till:218.50000 text:218.5 million
 bar:2006 from:start till:239.4 text:239.4 million
 bar:2007 from:start till:271.20000 text:271.2 million
 bar:2008 from:start till:290.80000 text:290.8 million
 bar:2009 from:start till:308.30000 text:308.3 million
 bar:2010 from:start till:350.90000 text:350.9 million
 bar:2011 from:start till:365.400000 text:365.4 million
 bar:2012 from:start till:351.100000 text:351.1 million
 bar:2013 from:start till:316.50000 text:316.5 million
 bar:2014 from:start till:313.70000 text:313.7 million
 bar:2015 from:start till:287.70000 text:287.7 million
 bar:2016 from:start till:269.70000 text:269.7 million
 bar:2017 from:start till:259.40000 text:259.4 million

TextData=
 pos:(70,20) textcolor:gray fontsize:S text:Worldwide PC sales
TextData=
 pos:(70,5) textcolor:gray fontsize:S text:(1996–2017)
&lt;/timeline&gt;&lt;/div&gt;
[[Fayl:Personal_computers_(million)_ITU.png|nobaý|Dúnya júzi boyınsha jeke kompyuterler million danada, rawajlanǵan hám rawajlanıp atırǵan eller boyınsha ajıratılǵan]]
2001-jılı 125 million jeke kompyuter jetkerip berilgen, al 1977-jılı bul kórsetkish 48,000 bolǵan.&lt;ref name=&quot;cnet&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://news.cnet.com/2100-1040-940713.html|bet=PCs: More than 1 billion served|arxivurl=https://web.archive.org/web/20120825104555/http://news.cnet.com/2100-1040-940713.html|arxivsáne=August 25, 2012|avtor=Kanellos|at=Michael|sáne=June 30, 2002|baspaxana=CNET News|qaralǵan sáne=August 9, 2001}}&lt;/ref&gt; 2002-jılı 500 millionnan aslam jeke kompyuter qollanılǵan hám 1970-jıllardıń ortasınan usı waqıtqa shekem dúnya júzi boyınsha bir milliard jeke kompyuter satılǵan. Sońǵı kórsetkishtiń 75% kásiplik yamasa jumısqa baylanıslı bolǵan, al qalǵanı jeke yamasa úy paydalanıwı ushın satılǵan. Jetkerip berilgen jeke kompyuterlerdiń shama menen 81.5% stol ústi kompyuterleri, 16.4% noutbukler hám 2.1% serverler bolǵan. Amerika Qurama Shtatları jetkerip berilgen kompyuterlerdiń 38.8% (394 million) alǵan, Evropa 25% hám 11.7% 2002-jılǵa kelip eń tez ósip atırǵan bazar bolǵan Aziya-Tınısh okeanı aymaǵına ketken. Ekinshi milliardtıń 2008-jılǵa kelip satılıwı kútilgen.&lt;ref name=&quot;cnet&quot; /&gt; [[Batıs Evropa|Batıs Evropadaǵı]] barlıq úy xojalıqlarınıń derlik yarımında jeke kompyuter bolǵan hám Ullıbritaniyada úylerdiń 40% kompyuter tabılǵan, al 1985-jılı bul kórsetkish tek 13% bolǵan.

Dúnya júzi boyınsha jeke kompyuterlerdiń jetkerip beriliwi 2010-jılı 350.9 million dana,
2009-jılı 308.3 million dana
hám 2008-jılı 302.2 million dana boldı.
iSuppli maǵlıwmatlarına sáykes, 2007-jılı jetkerip berilgen kompyuterler sanı 264 million dana boldı,&lt;ref name=&quot;cw2009-01-13&quot;&gt;{{Citation |title=ISuppli Raises 2007 Computer Sales Forecast |date=2007-06-19 |url=http://www.pcworld.com/article/133102/isuppli_raises_2007_computer_sales_forecast.html |access-date=January 13, 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120119155256/http://www.pcworld.com/article/133102/isuppli_raises_2007_computer_sales_forecast.html |url-status=dead |publisher=pcworld.com |archive-date=2012-01-19}}&lt;/ref&gt; bul 2006-jıldaǵı 239 millionnan 11.2% kóp.&lt;ref name=&quot;mw2009-01-13&quot;&gt;{{Citation |title=iSuppli raises 2007 computer sales forecast |url=http://www.macworld.co.uk/business/news/index.cfm?newsid=18326 |access-date=January 13, 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110610170443/http://www.macworld.co.uk/business/news/index.cfm?newsid=18326 |url-status=dead |publisher=[[Macworld UK]] |archive-date=June 10, 2011}}&lt;/ref&gt; 2004-jılı dúnya júzi boyınsha jetkerip berilgen kompyuterler sanı 183 million dana boldı, bul 2003-jılǵa salıstırǵanda 11.6% ósim.&lt;ref name=&quot;nf2009-01-13&quot;&gt;{{Citation |title=Global PC Sales Leveling Off |url=http://www.newsfactor.com/story.xhtml?story_id=30526&amp;full_skip=1 |df=mdy-all |access-date=January 13, 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110614173506/http://www.newsfactor.com/story.xhtml?story_id=30526&amp;full_skip=1 |url-status=dead |publisher=newsfactor.com |archive-date=June 14, 2011}}&lt;/ref&gt; 2003-jılı 152.6 million kompyuter jetkerip berildi, onıń bahası shama menen 175 milliard dollar.&lt;ref name=&quot;cnet2009-01-13&quot;&gt;{{Citation |title=HP back on top of PC market |url=http://news.cnet.com/HP-back-on-top-of-PC-market/2100-1003_3-5141213.html |access-date=January 13, 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141118020238/http://news.cnet.com/HP-back-on-top-of-PC-market/2100-1003_3-5141213.html |url-status=live |archive-date=November 18, 2014}}&lt;/ref&gt; 2002-jılı 136.7 million kompyuter jetkerip berildi, onıń bahası shama menen 175 milliard dollar.&lt;ref name=&quot;cnet2009-01-13&quot; /&gt; 2000-jılı 140.2 million jeke kompyuter jetkerip berildi, onıń bahası shama menen 226 milliard dollar.&lt;ref name=&quot;cnet2009-01-13&quot; /&gt; Dúnya júzi boyınsha jeke kompyuterlerdiń jetkerip beriliwi 1999-jılı 100 millionnan asıp, 1998-jıldaǵı 93.3 million danadan 113.5 million danaǵa ósti. 1999-jılı Aziyaǵa 14.1 million dana jetkerip berildi.

2008-jıldıń iyun ayına kelip, dúnya júzinde qollanılıp atırǵan jeke kompyuterlerdiń sanı bir milliardqa jetti,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.cbc.ca/news/technology/worldwide-pc-use-to-reach-1-billion-by-2008-report-1.666962|bet=Worldwide PC use to reach 1&amp;nbsp;billion by 2008: report|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140823181604/http://www.cbc.ca/news/technology/worldwide-pc-use-to-reach-1-billion-by-2008-report-1.666962|arxivsáne=August 23, 2014|baspaxana=CBC News|qaralǵan sáne=June 12, 2007}}&lt;/ref&gt; al ekinshi milliardqa 2014-jılǵa kelip jetiwi kútilmekte. [[Amerika Qurama Shtatları]], [[Batıs Evropa]] hám [[Yaponiya]] sıyaqlı rawajlanǵan bazarlar dúnya júzi boyınsha ornatılǵan kompyuterlerdiń 58% quradı. Rawajlanıp atırǵan bazarlarda 2012-jılǵa kelip ornatılǵan kompyuterler sanınıń eki ese artıwı hám ekinshi milliard kompyuterlerdiń 70% iyelewi kútilmekte. 2008-jılı shama menen 180 million kompyuterdiń (házirgi ornatılǵan bazanıń 16%) almastırılıwı hám 35 millionnıń shıǵındı maydanlarına taslap jiberiwi kútilgen. Pútkil ornatılǵan baza jılına 12% ósti.[.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/technologyNews/idUSL2324525420080623|title=Computers in use pass 1&amp;nbsp;billion mark: Gartner|publisher=Reuters|access-date=2010-10-14}}&lt;/ref&gt;

Xalıqaralıq Maǵlıwmatlar Korporaciyasınıń (IDC) 2011-jıldıń 2-kvartalı ushın maǵlıwmatlarına tiykarlanıp, birinshi márte Qıtay AQSH-tan kompyuter jetkerip beriwde ozıp ketti, sáykesinshe 18.5 million hám 17.7 million dana menen. Bul tendenciya rawajlanıp atırǵan bazarlardıń kóteriliwin, sonday-aq rawajlanǵan aymaqlardıń salıstırmalı qulawın (hálsirewin) kórsetedi.

Rawajlanǵan dúnyada jeke kompyuterlerdiń joqarı bahasın saqlap qalıw ushın funkciyalardı qosıp barıw satıwshılar dástúrine aylanǵan edi. Biraq, Hár Balaǵa Bir Noutbuk fondınıń hám onıń arzan bahalı XO-1 noutbugınıń payda bolıwı menen, kompyuter industriyası bahaǵa da itibar bere basladı. Tek bir jıl burın kirgizilgenine qaramastan, 2008-jılı 14 million netbuk satıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.olpcnews.com/use_cases/technology/4p_computing_olpc_impact.html|bet=4P Computing — Negroponte's 14 Million Laptop Impact|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190207015534/http://www.olpcnews.com/use_cases/technology/4p_computing_olpc_impact.html|arxivsáne=2019-02-07|sáne=December 11, 2008|baspaxana=OLPC News|qaralǵan sáne=2010-10-14}}&lt;/ref&gt; Ádettegi kompyuter óndiriwshilerden tısqarı, ayrıqsha bekkem kompyuter versiyaların islep shıǵaratuǵın kompaniyalar payda boldı, olar ekstremal hawa rayı yamasa ortalıqlarda óz mashinaların paydalanatuǵın adamlar ushın alternativalar usınbaqta.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.ruggedpcreview.com/2_leaders.html|bet=Rugged PC leaders|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190425055712/http://www.ruggedpcreview.com/2_leaders.html|arxivsáne=2019-04-25|avtor=Conrad H. Blickenstorfer|baspaxana=Ruggedpcreview.com|qaralǵan sáne=2010-10-14}}&lt;/ref&gt;

2011-jılı Deloitte konsalting firması [[Smartfon|smartfonlar]] hám planshet kompyuterler esaplaw qurılmaları sıpatında dástúriy kompyuterler satılıwınan ozıp ketedi dep boljaǵan edi (bul 2012-jıldan baslap ámelge astı). 2013-jılǵa kelip, dúnya júzi boyınsha kompyuter satılıwı tómenley basladı, sebebi kóplegen tutınıwshılar planshetler hám smartfonlarǵa ótti. 2012-jıldıń tórtinshi kvartalında 90.3 million dana satılıwı 2011-jıldıń tórtinshi kvartalına salıstırǵanda 4.9% tómenlewdi kórsetti. IDC maǵlıwmatlarına sáykes, 2013-jıldıń birinshi kvartalında global kompyuter satılıwı anaǵurlım tómenledi. Jıllıq 14% tómenlew firma 1994-jıldan baslap baqlaw júrgizgennen beri eń úlken kórsetkish boldı hám analitikler kútkeniniń eki esesin quradı.&lt;ref name=&quot;slump&quot; /&gt; 2013-jıldıń ekinshi kvartalındaǵı kompyuter jetkerip beriwdiń tómenlewi besinshi izbe-iz kvartal satılıwdıń tómenlewin belgiledi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.post-gazette.com/stories/business/news/steve-ballmers-retirement-leaves-microsoft-in-a-replacement-crisis-700543/|bet=Steve Ballmer's retirement leaves Microsoft in a replacement crisis|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130824194335/http://www.post-gazette.com/stories/business/news/steve-ballmers-retirement-leaves-microsoft-in-a-replacement-crisis-700543/|arxivsáne=August 24, 2013|avtor=King|at=Ian|sáne=August 24, 2013|jumıs=Pittsburgh Post-Gazette|qaralǵan sáne=August 25, 2013}}&lt;/ref&gt; &quot;Bul kompyuterler ushın qorqınıshlı jańalıq,&quot; dep atap ótti bir analitik. &quot;Házir hámmesi mobil esaplaw haqqında. Biz sózsiz burılıw noqatına jettik.&quot;&lt;ref name=&quot;feeble&quot; /&gt; Gartner maǵlıwmatları usı dáwir ushın uqsas tómenlewdi kórsetti.&lt;ref name=&quot;feeble&quot; /&gt; Qıtaydıń Lenovo Group kompaniyası ulıwma tendenciyaǵa qarsı shıqtı, sebebi rawajlanıp atırǵan ellerdegi birinshi ret satıp alıwshılarǵa kúshli satılıwlar kompaniyanıń ulıwma satılıwın turaqlı saqlawǵa múmkinshilik berdi.&lt;ref name=&quot;feeble&quot; /&gt; Planshet/smartfon baǵdarlamalıq támiynatına uqsas bolıwǵa mólsherlengen Windows 8 jańa kompyuter satılıwınıń tómenlewine sebep bolǵan faktor sıpatında kórsetildi. &quot;Tilekke qarsı, Windows 8 iske túsiriliwi tek kompyuter bazarına unamlı tásir etpegeni ǵana emes, al bazardı páseytkenini de ayqın kórinip tur,&quot; dedi IDC vice-prezidenti Bob O'Donnell.

2013-jıldıń avgust ayında Credit Suisse kompyuter industriyasınıń operaciyalıq paydasınıń shama menen 75% in Microsoft (operaciyalıq sistema) hám Intel (yarım ótkizgishler) kompaniyalarına tiyisli ekenin kórsetetuǵın izertlew nátiyjelerin járiyaladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.thefinancialist.com/the-apple-vs-samsung-title-fight-for-mobile-supremacy/|bet=The Apple Vs. Samsung Title Fight for Mobile Supremacy|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130814130300/http://www.thefinancialist.com/the-apple-vs-samsung-title-fight-for-mobile-supremacy/|arxivsáne=August 14, 2013|sáne=August 8, 2013|jumıs=The Financialist|baspaxana=Credit Suisse|qaralǵan sáne=August 13, 2013}}&lt;/ref&gt; IDC maǵlıwmatları boyınsha, 2013-jılı kompyuter jetkerip beriwleri tutınıwshılardıń mobil qurılmalardı paydalanıw tendenciyasına sáykes 9.8% ke tómenledi, bul eń úlken tómenlew boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.engadget.com/2014/03/04/idc-pc-shipments-2013/|bet=PC shipments faced their steepest-ever drop in 2013|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170625170553/https://www.engadget.com/2014/03/04/idc-pc-shipments-2013/|arxivsáne=June 25, 2017|avtor=John Fingas|sáne=March 4, 2014|qaralǵan sáne=September 8, 2017}}&lt;/ref&gt;

2018-jıldıń ekinshi kvartalında kompyuter satılıwı 2012-jıldıń birinshi kvartalınan beri birinshi ret ósti. Gartner izertlew firmasınıń maǵlıwmatları boyınsha, ósim tiykarınan biznes bazarınan keldi, al tutınıwshı bazarı tómenlewdi bastan ótkerdi.

2020-jılı COVID-19 pandemiyası nátiyjesinde kóbirek adamlar úyde islep hám aralıqtan oqıw sebepli, IDC maǵlıwmatları boyınsha, kompyuter satılıwı aldıńǵı jıllarǵa salıstırǵanda 26.1% ke ósti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.idc.com/getdoc.jsp?containerId=prUS47274421|bet=PC Sales Remain on Fire as Fourth Quarter Shipments Grow 26.1% Over the Previous Year, According to IDC|arxivurl=https://web.archive.org/web/20211230151858/https://www.idc.com/getdoc.jsp?containerId=prUS47274421|arxivsáne=2021-12-30|jumıs=IDC: The premier global market intelligence company|qaralǵan sáne=2022-07-24}}&lt;/ref&gt; Canalys kompaniyasınıń maǵlıwmatları boyınsha, 2020-jıl kompyuter bazarı ushın 2011-jıldan beri eń joqarı ósiw procentin kórsetti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theregister.com/2020/10/12/pc_sales_up_2020/|bet=Laptops are on fire! In a good way (if you're selling). PC sales race to highest growth rate since 2011|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220724094134/https://www.theregister.com/2020/10/12/pc_sales_up_2020/|arxivsáne=2022-07-24|avtor=Kunert|at=Paul|til=en|jumıs=www.theregister.com|qaralǵan sáne=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;

=== Ortasha satıw bahası ===
Jeke kompyuterlerdiń satıw bahaları óndiris hám islep shıǵarıw qárejetleriniń tómenlewi sebepli turaqlı túrde tómenledi, al kompyuterlerdiń múmkinshilikleri arttı. 1975-jılı Altair jıynaǵı (komplekti) shama menen tek 400 AQSH dollarına satıldı, biraq tutınıwshılardan komponentlerdi sxema taxtalarına biriktiriwdi talap etti; sistema menen alfavit-sanlı formada óz-ara tásir etiw ushın zárúr bolǵan periferiya qurılmaları jáne 2000 dollar qostı, al nátiyjede alınǵan sistema tek háweskerler ushın paydalı edi.

1981-jılı olardıń payda bolıwında Osborne 1 hám onıń básekelesi Kaypro-nıń 1,795 AQSH dolları bahası tartımlı baha noqatı dep esaplanǵan; bul sistemalarda tek tekst kórsetiletuǵın displeyler hám saqlaw ushın tek disketalar bar edi. 1982-jılǵa kelip, Maykl Dell usaqlap satıwda shama menen 3,000 AQSH dollarına satılatuǵın jeke kompyuter sisteması dilerge shama menen 600 dollarǵa túsetuǵın komponentlerden ibarat ekenin bayqadı; kompyuter blogınıń tipik ulıwma paydası shama menen 1,000 dollar edi. 1983-jılı AQSH-ta jeke kompyuterler satıp alıwdıń ulıwma qunı shama menen 4 milliard dollardı quradı, bul úy haywanları azıǵınıń ulıwma satılıwına tuwrı keledi. 1998-jıldıń aqırına kelip, AQSH-taǵı jeke kompyuter sistemalarınıń ortasha satıw bahası 1,000 dollardan tómenledi.

[[Microsoft Windows]] sistemaları ushın ortasha satıw bahası (OSB) 2008/2009-jıllarda tómenlewdi kórsetti, bul arzan netbuklerge baylanıslı bolıwı múmkin, 2008-jıldıń avgust ayında AQSH usaqlap satıw sawdasında stol ústi kompyuterleri ushın 569 dollar hám noutbukler ushın 689 dollardı quradı. 2009-jılı OSB jáne de tómenlep, yanvar ayında stol ústi kompyuterleri ushın 533 dollarǵa hám noutbukler ushın 602 dollarǵa, al fevral ayında 540 hám 560 dollarǵa tústi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.eweek.com/c/a/Windows/Netbooks-Are-Destroying-the-Laptop-Market-and-Microsoft-Needs-to-Act-Now-863307/|bet=Netbooks Are Destroying the Laptop Market and Microsoft Needs to Act Now|arxivurl=https://wayback.archive-it.org/all/20090417001909/http://www.eweek.com/c/a/Windows/Netbooks-Are-Destroying-the-Laptop-Market-and-Microsoft-Needs-to-Act-Now-863307/|arxivsáne=April 17, 2009|avtor=Joe Wilcox|sáne=April 16, 2009|baspaxana=[[eWeek]]|qaralǵan sáne=2010-10-14}}&lt;/ref&gt; NPD izertlew kompaniyasınıń maǵlıwmatlarına sáykes, barlıq Windows portativ kompyuterleriniń ortasha satıw bahası 2008-jıldıń oktyabr ayındaǵı 659 dollardan 2009-jıldıń oktyabr ayında 519 dollarǵa deyin tómenledi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.cio.com/article/509556/Falling_PC_Prices_Pit_Microsoft_Against_PC_Makers|bet=Falling PC Prices Pit Microsoft Against PC Makers|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140312212746/http://www.cio.com/article/509556/Falling_PC_Prices_Pit_Microsoft_Against_PC_Makers|arxivsáne=2014-03-12|avtor=Shane O'Neill|sáne=December 2, 2009|qaralǵan sáne=2010-10-14}}&lt;/ref&gt;

== Qorshaǵan ortalıqqa tásiri ==
Qorshaǵan ortalıqqa tásirdiń sırtqı shıǵınları jeke kompyuterlerdiń satıw bahasına tolıq kirgizilmegen.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.greenbiz.com/blog/2012/10/03/true-cost-personal-computers|bet=The true cost of personal computers|arxivurl=https://web.archive.org/web/20161002102420/https://www.greenbiz.com/blog/2012/10/03/true-cost-personal-computers|arxivsáne=2016-10-02|avtor=Mattison|at=Richard|sáne=2012-10-03|jumıs=GreenBiz|baspaxana=GreenBiz Group Inc.|qaralǵan sáne=28 September 2016}}&lt;/ref&gt;

Birlesken Milletler Shólkeminiń Qorshaǵan ortalıq baǵdarlamasınıń maǵlıwmatlarına sáykes, jeke kompyuterler jıl sayın payda bolatuǵın 50 million tonna elektron qaldıqlardıń úlken úlesin quraydı. Rawajlanıp kiyatırǵan ellerge hám qorshaǵan ortalıqqa tásir etetuǵın elektron qaldıqlar máselesin sheshiw ushın hár túrli ellerde hám shtatlarda óndiriwshiniń keńeytilgen juwapkershiligi (ÓKJ) haqqındaǵı nızamlar ámelge kirgizilgen.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Nash|first1=Jennifer|title=Extended Producer Responsibility in the United States: Full Speed Ahead?|date=2013|url=http://www.hks.harvard.edu/var/ezp_site/storage/fckeditor/file/pdfs/centers-programs/centers/mrcbg/publications/awp/Nash_Bosso_2013-10.pdf|access-date=August 23, 2014}}&lt;/ref&gt; Elektron qaldıqlardı eksport hám import etiw boyınsha keń kólemli milliy nızamlar yamasa qaǵıydalardıń joqlıǵı sebepli, Silicon Valley Toxics Coalition hám BAN (Basel Action Network) AQSH hám Kanadadaǵı elektron qayta islew kompaniyaları menen birlesip, elektron qaldıqlardı tártipli joq etiw ushın elektron basqarıw baǵdarlamasın dúzdi. Ayırım shólkemler ÓKJ qaǵıydalarına qarsı shıǵadı hám óndiriwshiler tábiyiy túrde material hám energiya paydalanıwdı azaytıwǵa qaray háreket etedi dep pikir bildiredi.

== Derekler ==

* ''Accidental Empires: How the boys of Silicon Valley make their millions, battle foreign competition, and still can't get a date'', Robert X. Cringely, Addison-Wesley Publishing, (1992),  
* [https://books.google.com/books?id=qURs4j9vKn4C ''PC Magazine'', Vol. 2], No. 6, November 1983, &quot;SCAMP: The Missing Link in the PC's Past?&quot;
[[Kategoriya:Programmalıq injiniring]]
&lt;references /&gt;
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>04up9la0rw1vtgx8jym4vft3kk6z6zx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>125352</id>
      <parentid>125351</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T21:34:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>125352</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="86303" sha1="lw5s7fdxxyn9qpta6uslxc8m6j76nwi" xml:space="preserve">[[Fayl:Crystal_Project_computer.png|oñğa|nobaý|2000-jıllardaǵı jeke stol kompyuteriniń súwretlengen kórinisi, onıń quramına esaplaw komponentleri bar metall korpus, [[Kompyuter monitorı|displey]] hám [[Kompyuter klaviaturası|klaviatura]] kiredi ([[Kompyuter tıshqanshası|tıshqansha]] kórsetilmegen)]]
'''Jeke kompyuter''' ''([[Inglis tili|ingl]]. Personal computer, PC)'', kóbinese '''JK''' dep ataladı, jeke paydalanıwǵa arnalǵan [[kompyuter]] bolıp tabıladı. Ol ádette [[tekst processorı]], internet brauzer, elektron pochta, [[Multimedia|multimediyalıq]] oynatıw hám oyın oynaw sıyaqlı wazıypalar ushın qollanıladı. Jeke kompyuterler kompyuter eksperti yamasa texnigi emes, al tikkeley sońǵı paydalanıwshı tárepinen basqarıwǵa arnalǵan. Úlken, qımbat minikompyuterler menen meynfreymlerden ayırmashılıǵı, jeke kompyuterlerde bir waqıtta kóp adamlar tárepinen waqıttı bólisiw qollanılmaydı. Tiykarınan 1970-jıllardıń aqırı hám 1980-jıllarda, úy kompyuteri termini de qollanılǵan. Jeke kompyuterlerdiń payda bolıwı hám onıń menen bir waqıtta júz bergen cifrlı revolyuciya adamlardıń ómirine aytarlıqtay tásir etti.

1960-jıllarda mákemeler yamasa korporativ kompyuter iyeleri kompyuterler menen paydalı jumıs islew ushın óz [[Programma|baǵdarlamaların]] jazıwǵa májbúr bolǵan. Jeke kompyuter [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshıları]] óz qollanbaların islep shıǵara alsa da, ádette bul sistemalar kommerciyalıq [[Programmalıq támiynat|baǵdarlamalıq támiynattı]], biypul baǵdarlamalıq támiynattı (&quot;freeware&quot;), kóbinese menshikli bolǵan, yamasa [[Biypul hám ashıq kodlı programmalıq támiynat|ashıq kodlı hám biypul baǵdarlamalıq támiynattı]] paydalanadı, olar paydalanıwǵa tayar yamasa [[Mashina kodı|binar]] formada beriledi. Jeke kompyuterler ushın baǵdarlamalıq támiynat ádette [[apparatlıq támiynat]] yamasa [[operaciyalıq sistema]] óndiriwshilerinen ǵárezsiz islep shıǵarıladı hám tarqatıladı.&lt;ref&gt;{{Citation |last=Conlon, Tom |title=The iPad's Closed System: Sometimes I Hate Being Right |date=29 January 2010 |url=http://www.popsci.com/gadgets/article/2010-01/ipad%E2%80%99s-closed-system-sometimes-i-hate-being-right |access-date=2010-10-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100420043520/http://www.popsci.com/gadgets/article/2010-01/ipad%E2%80%99s-closed-system-sometimes-i-hate-being-right |url-status=dead |publisher=Popular Science |quote=The iPad is not a personal computer in the sense that we currently understand. |archive-date=2010-04-20}}&lt;/ref&gt; Kóplegen jeke kompyuter paydalanıwshıları jeke kompyuterden paydalanıw ushın endi óz baǵdarlamaların jazıwǵa mútáj emes, degen menen aqırǵı paydalanıwshı baǵdarlamalastırıwı ele de múmkin. Bul mobil sistemalar menen salıstırǵanda, onda baǵdarlamalıq támiynat kóbinese tek óndiriwshi qollap-quwatlaytuǵın kanal arqalı jetkerip beriletuǵın,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://docs.microsoft.com/en-us/deployoffice/overview-of-update-channels-for-office-365-proplus|bet=Overview of update channels for Office 365 ProPlus|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180422104229/https://docs.microsoft.com/en-us/DeployOffice/overview-of-update-channels-for-office-365-proplus|arxivsáne=2018-04-22|sáne=2018|jumıs=Microsoft|qaralǵan sáne=2018-04-22}}&lt;/ref&gt; al sońǵı paydalanıwshı baǵdarlamasın islep shıǵıw óndiriwshi tárepinen qollap-quwatlanbawı sebepli qıyınlasıwı múmkin.

1990-jıllardıń basınan baslap [[Microsoft]] [[Operaciyalıq sistema|operaciyalıq sistemaları]] (dáslep [[MS-DOS]], keyin [[Microsoft Windows|Windows]] penen) hám [[Intel]] [[Apparatlıq támiynat|apparatlıq támiynatı]] — birgelikte Wintel dep atalatuǵın — jeke kompyuter bazarında ústemlik etip kelmekte, hám búgingi kúnde JK ''(ingl.PC)'' termini ádette keń tarqalǵan Wintel platformasına qatnaslı qollanıladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://courses.lumenlearning.com/suny-informationliteracy/chapter/personal-computers/|bet=Personal Computers {{!}} Information Literacy|til=en-US|jumıs=courses.lumenlearning.com|qaralǵan sáne=2023-05-24}}&lt;/ref&gt; Windows-qa alternativalar bazardıń az bólegin iyeleydi; bularǵa [[Apple Inc.|Apple]] kompaniyasınıń Mac platforması (macOS operaciyalıq sistemasın paydalanatuǵın), hám [[Linux]] sıyaqlı [[Biypul hám ashıq kodlı programmalıq támiynat|biypul hám ashıq kodlı]], [[Unix]]-ke uqsas [[Operaciyalıq sistema|operaciyalıq sistemalar]] kiredi. 1990-jıllarǵa shekem basqa da belgili platformalar Commodore kompaniyasınıń Amiga-sı hám [[NEC]] kompaniyasınıń PC-98-i bolǵan.

== Terminologiya ==
PC termini &quot;personal computer&quot; (jeke kompyuter) sóziniń qısqartılǵan túri. IBM Personal Computer óz model atına bul atamanı qosqan bolsa da, bul termin dáslep hár qanday brendtegi jeke kompyuterlerdi táriyiplew ushın qollanılǵan. Ayırım jaǵdaylarda, PC termini Apple Macintosh kompyuterin bildiretuǵın Mac penen salıstırıw ushın qollanıladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.intel.com/content/www/us/en/tech-tips-and-tricks/pc-vs-mac-the-big-debate.html|bet=Mac* vs. PC Debate|arxivurl=https://web.archive.org/web/20141006071707/http://www.intel.com/content/www/us/en/tech-tips-and-tricks/pc-vs-mac-the-big-debate.html|arxivsáne=6 October 2014|jumıs=intel.com|baspaxana=[[Intel]]|qaralǵan sáne=5 October 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.computerworld.com/article/2541666/computer-hardware/mac-vs--pc-cost-analysis--how-does-it-all-add-up-.html|bet=Mac vs. PC cost analysis: How does it all add up?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140927001825/http://www.computerworld.com/article/2541666/computer-hardware/mac-vs--pc-cost-analysis--how-does-it-all-add-up-.html|arxivsáne=27 September 2014|avtor=Finnie|at=Scot|sáne=8 June 2007|jumıs=[[Computerworld]]|baspaxana=Computerworld, Inc|qaralǵan sáne=5 October 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.cnet.com/news/dont-buy-a-new-pc-or-mac-before-you-read-this/|bet=Don't buy a new PC or Mac before you read this|arxivurl=https://web.archive.org/web/20141008141054/http://www.cnet.com/news/dont-buy-a-new-pc-or-mac-before-you-read-this/|arxivsáne=8 October 2014|avtor=Ackerman|at=Dan|sáne=22 August 2013|jumıs=[[CNET]]|baspaxana=[[CBS Interactive]]|qaralǵan sáne=5 October 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.macworld.co.uk/feature/mac/mac-or-pc-ten-reasons-why-macs-are-better-pcs-3493363/|bet=Mac or PC? Ten reasons why Macs are better than PCs|arxivurl=https://web.archive.org/web/20141223154418/http://www.macworld.co.uk/feature/mac/mac-or-pc-ten-reasons-why-macs-are-better-pcs-3493363/|arxivsáne=23 December 2014|avtor=Haslam|at=Karen|sáne=11 December 2013|jumıs=[[Macworld]]|baspaxana=[[IDG]]|qaralǵan sáne=5 October 2014}}&lt;/ref&gt;

Bul Apple ónimleriniń hesh biri úlken kompyuterler yamasa waqıttı bólisiw sistemaları bolmaǵanlıqtan, olardıń hámmesi jeke kompyuterler edi, biraq PC (brend) kompyuterleri emes edi. 1995-jılı CBS kanalınıń PC-lerdiń ósip baratırǵan ataqlılıǵı haqqındaǵı reportajında bılay delingen: &quot;Kóp jańa [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshılar]] ushın PC 'Pain and Confusion' (Awırıw hám Aljasıw) degendi ańlatadı.&quot;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=1995 video shows the struggle was real for first-time PC users|url=https://www.cbsnews.com/news/1995-video-shows-woman-struggle-was-real-for-first-time-pc-users/|date=2015-01-23|work=CBS News|first=Dan|last=Rather|author-link=Dan Rather|access-date=2021-04-01}}&lt;/ref&gt;

== Tariyxı ==
[[Fayl:Commodore_PET_Exhibit_at_American_Museum_of_Science_and_Energy_Oak_Ridge_Tennessee.jpg|nobaý|1983-jılǵı Commodore PET (Amerika Ilim hám Energiya Muzeyinde), jeke kompyuterdiń erte mısallarınan biri]]
[[Fayl:Pn-pravez-class-4.jpg|nobaý|1982-jıldan baslap [[Bolgariya|Bolgariyada]] islep shıǵarılǵan 8-bitli arxitekturalı Pravetz 82 kompyuteri, Sovet Awqamındaǵı klass bólmesinde]]
&quot;Miy&quot; [kompyuter] bir kúni biziń [qarapayım adamlardıń] dárejemizge túsip, salıq hám buxgalterlik esap-kitaplarımızdı júrgiziwge járdem beriwi múmkin. Biraq bul boljaw ǵana hám házirshe bunıń hesh qanday belgisi joq.
Britaniya gazetası The Star, 1949-jılı iyun ayındaǵı EDSAC kompyuteri haqqındaǵı jańalıqlar maqalasında, jeke kompyuterler dáwirinen ádewir burın.

[[Esaplaw texnikası]] tariyxında dáslepki eksperimental mashinalardı bir adam basqara alatuǵın edi. Mısalı, 1946-jılı iske túsken ENIAC kompyuterin bir adam, álbette joqarı dárejede tayarlanǵan adam basqara alatuǵın edi. Bul rejim toparlıq programmalastırıw yamasa kóp paydalanıwshılardıń terminallar arqalı úlken kompyuterlerge qosılıwı menen waqıttı bólisiw rejimlerinen burın payda bolǵan. Laboratoriya, ólshew ásbapları yamasa injenerlik maqsetler ushın arnalǵan kompyuterler qurılıp, olardı bir adam interaktiv túrde basqara alatuǵın edi. Oǵan mısallar retinde 1956-jılǵı Bendix G15 hám LGP-30 sistemaların, sonday-aq 1965-jıldan 1969-jılǵa shekem islep shıǵarılǵan sovet MIR seriyalı kompyuterlerin keltiriwge boladı. 1970-jıllardıń basına kelip, akademiyalıq yamasa ilimiy-izertlew mákemelerindegi adamlar kompyuter sistemasın uzaq waqıt dawamında interaktiv rejimde jeke paydalanıw múmkinshiligine iye boldı, degen menen bul sistemalar ele de bir adamnıń jeke menshigi bolıwı ushın júdá qımbat edi.

Jeke kompyuter yarım ótkizgishler texnologiyasındaǵı úlken jetiskenlikler arqasında múmkin boldı. 1959-jılı Fairchild Semiconductor kompaniyasında Robert Noys tárepinen kremniy integral sxema (IS) chipi islep shıǵıldı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.computerhistory.org/siliconengine/practical-monolithic-integrated-circuit-concept-patented/|bet=1959: Practical Monolithic Integrated Circuit Concept Patented &amp;#124; The Silicon Engine &amp;#124; Computer History Museum|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191024144046/https://www.computerhistory.org/siliconengine/practical-monolithic-integrated-circuit-concept-patented/|arxivsáne=2019-10-24|jumıs=www.computerhistory.org|qaralǵan sáne=2019-08-30}}&lt;/ref&gt; al Bell Labs laboratoriyasında Moxamed Atalla hám Davon Kang tárepinen metall-oksid-yarım ótkizgish (MOS) tranzistorı islep shıǵıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.computerhistory.org/siliconengine/metal-oxide-semiconductor-mos-transistor-demonstrated/|bet=1960: Metal Oxide Semiconductor (MOS) Transistor Demonstrated &amp;#124; The Silicon Engine &amp;#124; Computer History Museum|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191027045554/https://www.computerhistory.org/siliconengine/metal-oxide-semiconductor-mos-transistor-demonstrated/|arxivsáne=2019-10-27|jumıs=www.computerhistory.org|qaralǵan sáne=2019-08-30}}&lt;/ref&gt; MOS integral sxeması 1964-jılı RCA kompaniyası tárepinen kommerciyalıq túrde islep shıǵarıldı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.computerhistory.org/siliconengine/first-commercial-mos-ic-introduced/|bet=1964: First Commercial MOS IC Introduced &amp;#124; The Silicon Engine &amp;#124; Computer History Museum|arxivurl=https://web.archive.org/web/20211026113609/https://www.computerhistory.org/siliconengine/first-commercial-mos-ic-introduced/|arxivsáne=2021-10-26|jumıs=www.computerhistory.org|qaralǵan sáne=2019-08-30}}&lt;/ref&gt; al 1968-jılı Fairchild kompaniyasında Federiko Fadjin tárepinen kremniy-geytli MOS integral sxeması islep shıǵarıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.computerhistory.org/siliconengine/silicon-gate-technology-developed-for-ics/|bet=1968: Silicon Gate Technology Developed for ICs &amp;#124; The Silicon Engine &amp;#124; Computer History Museum|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200729145834/https://www.computerhistory.org/siliconengine/silicon-gate-technology-developed-for-ics/|arxivsáne=2020-07-29|jumıs=www.computerhistory.org|qaralǵan sáne=2019-08-30}}&lt;/ref&gt; Keyinirek Fadjin kremniy-geytli MOS texnologiyasın qollanıp, 1971-jılı birinshi bir chipli [[mikroprocessor]] — Intel 4004 ti islep shıqtı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.computerhistory.org/siliconengine/microprocessor-integrates-cpu-function-onto-a-single-chip/|bet=1971: Microprocessor Integrates CPU Function onto a Single Chip &amp;#124; The Silicon Engine &amp;#124; Computer History Museum|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210812104243/https://www.computerhistory.org/siliconengine/microprocessor-integrates-cpu-function-onto-a-single-chip/|arxivsáne=2021-08-12|jumıs=www.computerhistory.org|qaralǵan sáne=2019-08-30}}&lt;/ref&gt; Mikroprocessorlarǵa tiykarlanǵan birinshi mikrokompyuterler 1970-jıllardıń basında islep shıǵıldı. 1970-jıllardıń ortasınan baslap mikroprocessorlardıń keń kommerciyalıq jetkilikliligi kompyuterlerdi kishi biznes hám jeke adamlar ushın jetkilikli dárejede arzan etti.

Keyinirek &quot;Barlıq demolardıń anası&quot; dep atalǵan kórsetiwde, SRI izertlewshisi Duglas Engelbart 1968-jılı jeke kompyuterlerdiń keleshektegi tiykarǵı qásiyetleriniń aldın ala kórsetpesin berdi: elektron pochta, gipertekst, tekst processorı, video konferenciya hám [[kompyuter tıshqanshası]]. Bul demonstraciya texnikalıq qollap-quwatlaw xızmetkerlerin hám sol waqıtta jeke biznes paydalanıwı ushın júdá qımbat bolǵan waqıttı bólisiw kompyuterin talap etti.

Dáslepki jeke kompyuterler — ádette mikrokompyuterler dep atalǵan — kóbinese komplekt túrinde hám sheklengen kólemde satıldı hám tiykarınan háweskerler hám texnikler ushın qızıǵıwshılıq tuwdırdı. Minimal programmalastırıw kórsetpeleredi kirgiziw ushın almastırıp qosqıshlar menen islendi, al shıǵıs aldıńǵı panel lampaları arqalı berildi. Ámeliy qollanıw [[Kompyuter klaviaturası|klaviatura]], kompyuter displeyi, disk qurılmaları hám [[Printеr|printerler]] sıyaqlı qosımsha qurılmalardı qosıwdı talap etti.

Micral N [[Mikroprocessor|mikroprocessorǵa]], yaǵnıy Intel 8008 ge tiykarlanǵan eń dáslepki kommerciyalıq, jıynaq (komplekt) emes mikrokompyuter boldı. Ol 1972-jıldan baslap qurıldı hám bir neshe júz dana satıldı. Bunnan aldın 1970-jılı Datapoint 2200 shıǵarılǵan edi, ol ushın Intel 8008 buyırtpa berilgen, biraq qollanıwǵa qabıl etilmegen edi. Datapoint 2200 de ámelge asırılǵan CPU dizaynı dáslepki IBM PC hám onıń dawamshılarında paydalanılǵan x86 arxitekturasınıń tiykarı boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.computerworld.com/action/article.do?command=viewArticleBasic&amp;articleId=9111341|bet=Forgotten PC history: The true origins of the personal computer|arxivurl=https://web.archive.org/web/20080822130226/http://www.computerworld.com/action/article.do?command=viewArticleBasic&amp;articleId=9111341|arxivsáne=22 August 2008|sáne=22 August 2008|qaralǵan sáne=9 January 2017}}&lt;/ref&gt;

1973-jılı [[IBM]] kompaniyasınıń Los-Gatos Ilimiy Orayı IBM PALM processorına tiykarlanǵan, Philips ıqsham kasseta qurılması, kishi CRT hám tolıq funkciyalı [[Kompyuter klaviaturası|klaviatura]] menen úskenelengen SCAMP (Special Computer APL Machine Portable) dep atalǵan kóshpeli kompyuter prototipin islep shıqtı. SCAMP APL/1130 di júrgiziw ushın IBM 1130 minikompyuterin emulyaciya qıldı.&lt;ref name=&quot;www03.ibm.com&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www03.ibm.com/ibm/history/exhibits/pc/pc_1.html|bet=IBM Archives|arxivurl=https://archive.today/20030210111221/http://www03.ibm.com/ibm/history/exhibits/pc/pc_1.html|arxivsáne=10 February 2003|qaralǵan sáne=9 January 2017}}&lt;/ref&gt; 1973-jılı APL tek úlken kompyuterlerde ǵana jumıs isleytuǵın edi, al Wang 2200 yamasa HP 9800 sıyaqlı kópshilik stol ústi mikrokompyuterleri tek BASIC ti usınatuǵın edi. SCAMP kóshpeli, bir [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshı]] kompyuterde APL/1130 ónimdarlıǵın emulyaciya qılǵan birinshi bolǵanlıqtan, PC Magazine jurnalı 1983-jılı SCAMP ti &quot;revolyuciyalıq koncepciya&quot; hám &quot;dúnyadaǵı birinshi jeke kompyuter&quot; dep belgiledi.&lt;ref name=&quot;www03.ibm.com&quot; /&gt; Bul dáslepki, bir paydalanıwshı kóshpeli kompyuter házir Vashington qalasındaǵı Smitson institutında saqlanbaqta. 1973-jılǵı SCAMP prototipiniń tabıslı kórsetiliwi 1975-jılı injenerler, analitikler, statistikler hám basqa biznes máselelerin sheshiwshiler ushın APL hám BASIC [[Programmalastırıw tili|tillerinde]] [[programmalastırıw]] múmkinshiligi menen shıǵarılǵan IBM 5100 kóshpeli mikrokompyuteriniń jaratılıwına alıp keldi. 1960-jıllardıń sońında bunday mashina eki stol ólshemindey úlken hám shama menen yarım tonna awırlıqta bolǵan edi.&lt;ref name=&quot;www03.ibm.com&quot; /&gt;

Basqa bir stol ústi kóshpeli APL mashinası, MCM/70, 1973-jılı kórsetilip, 1974-jılı satıwǵa shıǵarıldı. Ol Intel 8008 processorın qollandı.

Jeke kompyuterler tariyxında áhmiyetli qádem 1973-jılǵı Xerox Alto boldı, ol Xerox kompaniyasınıń Palo-Alto Izertlew Orayında (PARC) islep shıǵıldı. Onıń [[grafikalıq paydalanıwshı interfeysi]] (GUI) bar edi, ol keyin [[Apple Inc.|Apple]] kompaniyasınıń Macintosh hám [[Microsoft]] kompaniyasınıń [[Microsoft Windows|Windows]] operaciyalıq sistemaları ushın ilham deregi boldı. Alto demonstraciyalıq proekt edi, kommerciyalastırılmadı, sebebi onıń bólekleri júdá qımbat bolıp, satıp alıw múmkin emes edi.

Jáne de 1973-jılı [[Hewlett-Packard|Hewlett Packard]] tolıǵı menen BASIC te programmalastırılatuǵın, [[Kompyuter klaviaturası|klaviatura]], kishi bir qatarlı displey hám printerdi óz ishine alǵan, stol ústine tolıq sıyatuǵın mikrokompyuterlerdi shıǵardı. 1973-jılǵı Wang 2200 mikrokompyuterinde tolıq ólshemli katod nurlı trubka (CRT) hám kassetalı lenta saqlaw qurılması bar edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.wang2200.org/#2200|bet=The Wang 2200|arxivurl=https://web.archive.org/web/20080531144159/http://www.wang2200.org/#2200|arxivsáne=May 31, 2008|avtor=Jim Battle|sáne=August 9, 2008|jumıs=Wang2200.org|baspaxana=Jim Battle|qaralǵan sáne=November 13, 2013}}&lt;/ref&gt; Olar ulıwma alǵanda biznes yamasa ilimiy maqsetlerde qollanıw ushın satılatuǵın qımbat arnawlı kompyuterler edi.
[[Fayl:Altair_8800_Computer.jpg|solğa|nobaý|Altair 8800 kompyuteri]]
1974-jılı kóplegen adamlar tárepinen birinshi haqıyqıy jeke kompyuter dep esaplanatuǵın Altair 8800 payda boldı, onı Micro Instrumentation and Telemetry Systems (MITS) kompaniyası jarattı. 8-bitli Intel 8080 Mikroprocessorına tiykarlanǵan Altair, birinshi kommerciyalıq tabıslı jeke kompyuter sıpatında[5] mikrokompyuter revolyuciyasın jandırǵan ushqın retinde keń tán alınǵan.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Garland|first=Harry|title=Design Innovations in Personal Computers|page=24|url=http://www.computer.org/csdl/mags/co/1977/03/01646402-abs.html}}&lt;/ref&gt; Altair ushın dizayn islengen kompyuter shinası S-100 shinası túrinde de-fakto standartqa aylandı, al mashina ushın birinshi [[programmalastırıw tili]] [[Microsoft]] kompaniyasınıń dáslepki ónimi bolǵan Altair BASIC edi.&lt;ref name=&quot;Altair announcement&quot;&gt;{{Cite book|last=Ceruzzi|first=Paul E.|title=A History of Modern Computing|publisher=MIT Press|year=2003|location=Cambridge, MA|page=[https://archive.org/details/historyofmodernc00ceru_0/page/226 226]|isbn=978-0-262-53203-7|url=https://archive.org/details/historyofmodernc00ceru_0/page/226}} &quot;This announcement [Altair 8800] ranks with IBM's announcement of the System/360 a decade earlier as one of the most significant in the history of computing.&quot;&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Altair Impact&quot;&gt;{{Cite book|last=Freiberger|first=Paul|title=Fire in the Valley: The Making of the Personal Computer|publisher=McGraw-Hill|year=2000|location=New York|isbn=978-0-07-135892-7|url=https://archive.org/details/fireinvalleymaki00frei_0}}&lt;/ref&gt;

1976-jılı [[Stiv Djobs]] hám Stiv Voznyak tolıq tayar hám shama menen 30 chipten ibarat Apple I kompyuter platasın satıwǵa shıǵardı. Apple I kompyuteri sol dáwirdiń basqa jıynaq (komplekt) túrindegi háwesker kompyuterlerinen ayırmashılıq etetuǵın edi. Byte Shop dúkanınıń iyesi Pol Terrelldiń ótinishi boyınsha, Djobs hám Voznyak ózleriniń birinshi buyırtpasın aldı — 50 dana Apple I kompyuteri ushın, biraq tek kompyuterler jıynalǵan hám tekserilgen bolsa, jıynaq túrinde emes. Terrell tek tájiriybeli elektronika háweskerleri ushın emes, al keń kólemdegi [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshılarǵa]] satıw ushın kompyuterlerge iye bolıwdı qáledi. Jetkerilgen Apple I texnikalıq jaqtan ele de jıynaq (komplekt) kompyuter bolıp esaplandı, sebebi Byte Shop ǵa jetkerilgende onıń quwat deregi, korpusı yamasa [[Kompyuter klaviaturası|klaviaturası]] joq edi.
[[Fayl:Home_or_Personal_Computers_from_1977_-_Commodore_PET_2001,_Apple_II,_TRS-80_Model_I,_together_called_'Trinity77'_(edited_image).jpg|nobaý|412x412 nükte|Byte jurnalı tárepinen úy kompyuterleriniń &quot;1977-jılǵı úshligi&quot; dep atalǵan úsh jeke kompyuter: Commodore PET, Apple II hám TRS-80 Model I.]]
Birinshi tabıslı massalıq bazarǵa shıǵarılǵan jeke kompyuter Commodore PET boldı, ol 1977-jıldıń yanvar ayında járiyalandı. Biraq, ol aldın ala buyırtpa berilgen edi hám sol jıldıń keyinirek waqtında ǵana jetkilikli boldı.&lt;ref name=&quot;Byte Feb 1978&quot;&gt;{{Citation |last=What's New |title=Commodore Ships First PET Computers |date=February 1978 |work=BYTE |volume=3 |issue=2 |page=190}} Commodore press release. &quot;The PET computer made its debut recently as the first 100 units were shipped to waiting customers in mid-October 1977.&quot;&lt;/ref&gt; Úsh aydan soń (aprel ayında) Apple II (ádette Apple dep ataladı) járiyalandı, birinshi úlgileri 1977-jıl 10-iyunda jónetildi.&lt;ref name=&quot;Apple II History&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://apple2history.org/history/ah02/#03|bet=Apple II History|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140510060638/http://apple2history.org/history/ah02/#03|arxivsáne=2014-05-10|sáne=2008-11-04|baspaxana=Apple II History|qaralǵan sáne=May 8, 2014}}&lt;/ref&gt; Bunnan soń Tandy Corporation / Tandy Radio Shack kompaniyasınıń TRS-80 úlgisi 1977-jıldıń avgust ayında payda boldı, ol óz ómiri dawamında 100,000 nan aslam dana satıldı. Birge alǵanda, ásirese Arqa Amerika bazarında, bul 3 mashina &quot;1977-jılǵı úshlik&quot; dep ataldı. Ǵalabalıq bazar ushın, aldın ala jıynalǵan kompyuterler payda boldı hám adamlardıń keńirek toparına kompyuterlerdi paydalanıw múmkinshiligin berdi, processor qurılmasın rawajlandırıwdan góre programmalıq qollanbalarǵa kóbirek itibar qaratıldı.

1977-jılı Heath kompaniyası Heathkits dep atalǵan jeke kompyuter komplektlerin usındı, dáslep Heathkit H8 benen baslap, keyin 1979-jıldıń aqırında Heathkit H89 benen dawam etti. Heathkit H8 satıp alǵanıńızda, ózińiz jıynawıńız ushın shassi hám processor kartasın alasız, programmalardı isletiw ushın 4 KB RAM bar H8-1 yadro taqtası sıyaqlı qosımsha qurılmalardı da satıp alıwǵa boladı. Heathkit H11 úlgisi 1978-jılı shıǵarıldı hám birinshi 16-bitli jeke kompyuterlerdiń biri boldı; biraq, onıń 1,295 dollar bolǵan joqarı bahası sebepli 1982-jılı óndiris toqtatıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.classiccmp.org/hp/hk/heathkit.htm|bet=Joe's Heathkit Computer Catalog Page|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180525122846/http://www.classiccmp.org/hp/hk/heathkit.htm|arxivsáne=2018-05-25|jumıs=www.classiccmp.org|qaralǵan sáne=2019-03-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://vintagecomputer.com/heathkit-h8.html|bet=Heathkit H8|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230117221645/https://vintagecomputer.com/heathkit-h8.html|arxivsáne=2023-01-17|sáne=8 August 2013|jumıs=vintagecomputer.com|qaralǵan sáne=2019-03-04}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://oldcomputers.net/heathkit-h89.html|bet=Heathkit H89 computer|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190219221548/http://oldcomputers.net/heathkit-h89.html|arxivsáne=2019-02-19|jumıs=oldcomputers.net|qaralǵan sáne=2019-03-04}}&lt;/ref&gt;
[[Fayl:IBM_PC_5150.jpg|nobaý|IBM 5150, 1981-jılı shıǵarılǵan]]
[[Fayl:PMD_85-1.jpg|nobaý|8-bitli PMD 85 jeke kompyuteri 1985-1990-jılları burınǵı Socialistlik Chexoslovakiyada Tesla kompaniyası tárepinen islep shıǵarılǵan.]]
1980-jıllardıń basında úy kompyuterleri úy-turmısta qollanıw ushın jetilistirildi, jeke ónimlilik, programmalastırıw hám oyınlar ushın baǵdarlamalar menen. Olar ádette úydegi televizordı kompyuter displeyi sıpatında paydalanıwǵa bolatuǵın edi, tómen sapalı bloklı grafika hám sheklengen reńler diapazonı menen, hám tekst shama menen 40 hárip keńligi hám 25 hárip biyikligi boldı. Britaniyalıq Sinclair Research&lt;ref name=&quot;Sinclair Research&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.sinclairzx.com/about-us.html|bet=Sinclair Research website|arxivurl=https://web.archive.org/web/20141214131822/http://www.sinclairzx.com/about-us.html|arxivsáne=2014-12-14|qaralǵan sáne=2014-08-06}}&lt;/ref&gt; kompaniyası ZX seriyasın — ZX80 (1980), ZX81 (1981) hám ZX Spectrum óndirdi; sońǵısı 1982-jılı shıǵarılıp, ulıwma 8 million dana satıldı. Keyin Commodore 64 shıqtı, ol ulıwma 17 million dana satıldı,&lt;ref name=&quot;Reimer1&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.jeremyreimer.com/total_share.html|bet=Personal Computer Market Share: 1975–2004|arxivurl=https://web.archive.org/web/20120606003537/http://www.jeremyreimer.com/total_share.html|arxivsáne=June 6, 2012|avtor=Reimer|at=Jeremy|sáne=November 2, 2009|qaralǵan sáne=2009-07-17}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Reimer2&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://jeremyreimer.com/monarch/m-item?i=137|bet=Personal Computer Market Share: 1975–2004|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230117221650/https://jeremyreimer.com/monarch/m-item?i=137|arxivsáne=2023-01-17|avtor=Reimer|at=Jeremy|sáne=December 2, 2012|qaralǵan sáne=2013-02-09}}&lt;/ref&gt; [[Yugoslaviya|Yugoslaviyada]] shıǵarılǵan Galaksija (1983)&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=Hands On Yugoslavia'ｓ Home-Brewed Microcomputer}}&lt;/ref&gt; hám Amstrad CPC seriyası (464–6128) payda boldı.

Sol jılı NEC PC-98 usınıldı, ol 18 millionnan aslam dana satılǵan júdá ataqlı jeke kompyuter boldı. Taǵı bir ataqlı jeke kompyuter, revolyuciyalıq Amiga 1000, Commodore tárepinen 1985-jıldıń 23-iyulinde kórsetildi. Amiga 1000 kóp tapsırmalı, aynalı operaciyalıq sistema, 4096 reńli palitrası bar túsli grafika, stereo ses, Motorola 68000 processorı, 256 KB RAM hám 880 KB 3.5-dyuymlik disk qurılması menen támiyinlengen bolıp, bahası 1,295 AQSH dolları edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://pctimeline.info/amiga/|bet=Chronology of Amiga Computers|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140402200515/http://pctimeline.info/amiga/|arxivsáne=2 April 2014|avtor=Polsson|at=Ken|qaralǵan sáne=9 May 2014}}&lt;/ref&gt;

IBM-niń birinshi jeke kompyuteri 1981-jıldıń 12-avgustında usınılıp, ol jeke kompyuter arxitekturası ushın ǵalabalıq bazar standartın belgiledi.&lt;ref&gt;{{Cite news|newspaper=[[Information Week]]|date=5 August 1991|title=A Decade of Personal Computing|page=24}}&lt;/ref&gt;

1982-jılı Kompyuter Time jurnalı tárepinen Jıldıń mashinası dep ataldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://jackedin.martinangler.com/2014/02/obituary-personal-computer/|bet=Obituary: The PC is Dead|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140223112327/http://jackedin.martinangler.com/2014/02/obituary-personal-computer/|arxivsáne=February 23, 2014|avtor=Angler|at=Martin|baspaxana=JACKED IN|qaralǵan sáne=February 12, 2014}}&lt;/ref&gt;

Biraz úlkenirek hám qımbatıraq sistemalar keńse hám kishi biznes ushın arnalǵan edi. Bular kóbinese 80 baǵanalı tekst displeylerine iye boldı, biraq grafika yamasa ses múmkinshilikleri bolmawı múmkin boldı. Bul [[Mikroprocessor|mikroprocessorǵa]] tiykarlanǵan sistemalar ele de bólisilgen waqıtlı úlken kompyuterler yamasa minikompyuterlerge qaraǵanda arzanıraq bolǵan.

Jumıs stanciyaları joqarı ónimli processorlar hám grafikalıq displeyler, úlken sıyımlılıqtaǵı jergilikli disk saqlaw qurılması, tarmaq múmkinshiligi hám kóp tapsırmalı operaciyalıq sistema astında islewi menen ajıralıp turdı. Aqır-aqıbetinde, IBM PC-niń jeke kompyuter bazarına tásiri sebepli, jeke kompyuterler hám úy kompyuterleri arasındaǵı texnikalıq ayırmashılıq joǵaldı. Biznes kompyuterleri reńli grafika múmkinshiligi hám seske iye boldı, al úy kompyuterleri hám oyın sistemaları [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshıları]] keńse xızmetkerleri sıyaqlı birdey processorlar hám operaciyalıq sistemalardı paydalandı. Ǵalabalıq bazar kompyuterleri bir neshe jıl burınǵı arnawlı jumıs stanciyalarına uqsas grafikalıq múmkinshilikler hám yadqa iye boldı. Hátte dáslep biznes kompyuterlerine qımbat massalıq saqlaw qurılmaları hám periferiyalardı bólisiwge múmkinshilik beretuǵın lokal tarmaq ta úyde paydalanılatuǵın jeke kompyuterlerdiń standart ózgesheligine aylandı.

Jeke kompyuterlerdiń qollanılıwınıń barǵan sayın áhmiyetli bolıp baratırǵan bir toparı kompyuterdiń basqa kompyuter sistemaları menen baylanısıw qábiletine, yaǵnıy informaciya almasıwǵa múmkinshilik beriwine tiykarlanǵan edi. Ortaq paydalanılatuǵın úlken kompyuter sistemasına eksperimental jámiyetlik kiriw múmkinshiligi 1973-jılı-aq Community Memory joybarında kórsetilgen bolsa da, xabarlandırıw taxtası sistemaları hám onlayn xızmet kórsetiwshiler 1978-jıldan keyin keńirek qoljetimli bola basladı. 1980-jıllardıń aqırında kommerciyalıq [[Internet]] xızmet kórsetiwshiler payda bolıp, tez ósip atırǵan tarmaqqa jámiyetlik kiriw múmkinshiligin berdi.

1991-jılı Pútkil dúnya júzilik tor ([[World Wide Web]]) jámiyetlik paydalanıw ushın ashıq etildi. Kúshli jeke kompyuterlerdiń joqarı ajıratımlılıqtaǵı grafika hám ses penen birge keliwi, Internet tárepinen islengen infrastruktura hám veb-brauzerlerdiń kiriw usıllarınıń standartlastırılıwı házirgi zaman turmısınıń ádewir bóleginiń tiykarın qurdı. Bul avtobus júriw kestelerinen baslap sheksiz muǵdarda biypul videolar tarqatıwǵa hám onlayn [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshılar]] tárepinen redakciyalanatuǵın enciklopediyalarǵa shekem bolǵan nárselerdi óz ishine aladı.

== Túrleri ==

=== Stacionar ===

==== Jumıs stanciyası ====
[[Fayl:SPARCstation_1_edit.jpg|nobaý|1990-jıllardıń basındaǵı 25 MGc RISC processorlı Sun SPARCstation 1+]]
Jumıs stanciyası — texnikalıq, matematikalıq yamasa ilimiy qollanıwlar ushın arnalǵan joqarı dárejeli jeke kompyuter. Tiykarınan bir adam tárepinen bir waqıtta qollanılıwǵa arnalǵan, olar ádette jergilikli tarmaqqa qosılǵan hám kóp paydalanıwshılı [[Operaciyalıq sistema|operaciyalıq sistemalarda]] isleydi. Jumıs stanciyaları kompyuter járdeminde dizayn, sızıw hám modellestiriw, esaplaw-intensiv ilimiy hám injenerlik esaplawlar, súwret islew, arxitekturalıq modellestiriw hám animaciya hám kino vizual effektleri ushın [[kompyuter grafikası]] sıyaqlı wazıypalar ushın qollanıladı.

==== Desktop (stol ústi) kompyuteri ====
[[Fayl:Desktop_personal_computer.jpg|nobaý|Dell OptiPlex stol ústi kompyuteri (2006)]]
Jeke kompyuterler keń tarqalmastan burın, stol ústine sıyatuǵın kompyuter ayrıqsha kishi bolıp esaplanǵan, bul desktop yaǵnıy stol ústi atamasınıń payda bolıwına alıp kelgen. Sońǵı waqıtları bul sóz dizbegi ádette kompyuter korpusınıń belgili bir stilin bildiredi. Stol ústi kompyuterleri úlken vertikal minara tárizli korpuslardan baslap, LCD [[Kompyuter monitorı|monitorlardıń]] artına jasırılatuǵın yamasa onıń astına tikkeley jaylastırılatuǵın (hám tirek bolatuǵın) kishi modellerge shekem hár qıylı stillerde keledi.

Desktop/Stol ústi termini kóbinese vertikal jaylasqan kompyuter minara korpusına iye kompyuterge qatnaslı bolsa da, bul túrler kóbinese jerde yamasa stol astında turadı. Usı kóringen qarama-qarsılıqqa qaramastan, stol ústi termini ádette usı vertikal minara korpuslarına, sonday-aq haqıyqattan da stol ústine qoyıwǵa arnalǵan gorizontal jaylasqan modellerge de qatnaslı boladı. Sońǵıları stol ústi terminine kóbirek sáykes keledi, biraq bazı bir fizikalıq jaylasıw ayırmashılıqlarınan basqa kópshilik ámeliy jaǵdaylarda eki túri de usı stol ústi atamasına sáykes keledi. Kompyuter korpusınıń eki stili de sistemanıń apparatlıq komponentlerin, mısalı, tiykarǵı plata, processor chipi hám basqa da ishki jumıs bóleklerin óz ishine aladı. Stol ústi kompyuterleriniń sırtqı displey ekranlı [[Kompyuter monitorı|monitori]] hám sırtqı [[Kompyuter klaviaturası|klaviaturası]] bar, olar kompyuter korpusınıń artındaǵı portlarǵa qosıladı. Stol ústi kompyuterleri úy hám biznes qollanıwları ushın keń tarqalǵan, sebebi olar stol ústinde bir neshe monitorlar ushın orın qaldıradı.

Oyın kompyuteri — bul ádette talapshań video oyınlardıń tezligi hám juwap beriw qábiletin jaqsılaw ushın joqarı ónimli videokarta, processor hám RAM-dı óz ishine alatuǵın stol ústi kompyuteri.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.digitalstorm.com/unlocked/evolution-of-custom-gaming-pcs-what-really-made-the-difference-idnum20/|bet=Evolution of Custom Gaming PCs: What Really Made the Difference|avtor=Houghton|at=Andy|jumıs=digitalstorm.com|qaralǵan sáne=28 September 2015}}&lt;/ref&gt;

Hámme nárse bir qurılmada (sonday-aq bir bloklı JK dep te ataladı) bolǵan kompyuter — bul [[Kompyuter monitorı|monitor]] menen processordı bir blokta birlestirgen stol ústi kompyuteri. Bólek klaviatura hám [[Kompyuter tıshqanshası|tıshqansha]] standart kirgiziw qurılmaları bolıp, ayırım monitorlarda sensorlı ekran múmkinshiligi de bar. Processor hám basqa jumıs komponentleri ádette standart stol ústi kompyuterlerine salıstırǵanda ólshemi kishireytilgen, monitordıń artında jaylasqan hám noutbuklarǵa uqsas konfiguraciyalanǵan.

Nettop kompyuteri [[Intel]] tárepinen 2008-jıldıń fevral ayında tanıstırılǵan bolıp, tómen bahası hám sheklengen funkcionallıǵı menen sıpatlanadı. Bular veb-brauzerlerdi hám internet qollanbaların iske qosıw ushın internet baylanısı menen paydalanıwǵa arnalǵan edi.

Úy teatrı JK (HTPC) jeke kompyuter hám cifrlı video jazıw qurılmasınıń funkciyaların birlestiredi. Ol televizorǵa yamasa sáykes ólshemdegi kompyuter displeyine qosıladı hám kóbinese cifrlı foto kóriw qurılması, muzıka hám video pleyeri, televizor qabıllaǵıshı hám cifrlı video jazıw qurılması sıpatında qollanıladı. HTPC-ler sonday-aq media oraylıq sistemalar yamasa media serverler dep te ataladı. Maqset — úy teatrı qurılmasınıń kóp yamasa barlıq komponentlerin bir qutıǵa ulıwmalastırıw. HTPC-ler sonday-aq talap boyınsha filmler hám telebaǵdarlamalar usınatuǵın xızmetlerge de qosıla aladı. HTPC-lerdi kompyuterge telebaǵdarlamalardı qosıw ushın kerekli apparatlıq hám programmalıq támiyinlew menen aldın ala konfiguraciyalanǵan túrde satıp alıwǵa yamasa komponentlerden jıynawǵa boladı.

Klaviatura kompyuterleri — bul [[Kompyuter klaviaturası|klaviatura]] ishindegi kompyuterler bolıp, ádette sırtqı [[Kompyuter monitorı|kompyuter monitorına]] yamasa televizorǵa qosılıwǵa arnalǵan. Mısallar qatarına Atari ST, Amstrad CPC, BBC Micro, Commodore 64, MSX, Raspberry Pi 400 hám ZX Spectrum kiredi.

=== Portativli (kóshpeli) ===

==== Kóshirip júriwge bolatuǵın ====
[[Fayl:IBM_5100_-_MfK_Bern.jpg|nobaý|1975-jılǵı IBM 5100, dáslepki kóshpeli kompyuterlerdiń biri]]
Portativli (kóshpeli) kompyuterlerdiń potencial paydası erte dáwirlerden-aq ayqın boldı. Alan Key 1972-jılı Dynabook-tı súwretledi, biraq hesh qanday apparatlıq támiyinlew islep shıǵarılmadı. Xerox NoteTaker 1978-jıl dógereginde júdá kishi eksperimentallıq toplam túrinde islep shıǵarıldı. 1975-jılı IBM 5100 transport qutısına sıydırılıwı múmkin edi, bul onı portativli kompyuter etti, biraq onıń salmaǵı shama menen 50 funt edi. Jurnalistler bunday erte portativli kompyuterlerdi olardıń awırlıǵına baylanıslı kóshirip júriwge bolatuǵın dep atadı.

IBM PC engizilgenge shekem, processor, displey, disk qurılmaları hám [[Kompyuter klaviaturası|klaviaturadan]] turatuǵın portativli kompyuterler, chemodan stilindegi portativli korpusta, [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshılarǵa]] kompyuterdi ofisten úyge alıp keliwge yamasa klassta jazba jazıwǵa múmkinshilik berdi. Mısallar qatarına Osborne 1 hám Kaypro; hám Commodore SX-64 kiredi. Bul mashinalar aynımalı tok penen isleytuǵın edi hám kishi CRT displey ekranın óz ishine alatuǵın edi. Form-faktor bul sistemalardı samolyotqa qol júgi sıpatında alıp shıǵıwǵa múmkinshilik beriwge arnalǵan edi, biraq olardıń joqarı quwat talabı olardıń ushıw waqtında paydalanılıwına jol qoymadı. Integraciyalanǵan CRT displey salıstırmalı túrde awır paket isledi, biraq bul mashinalar sol dáwirdegi stol ústi analoglarına qaraǵanda kóbirek portativli edi. Ayırım modellerde sırtqı video monitordı basqarıw ushın standart yamasa qosımsha baylanıslar bar edi, bul úlkenirek ekrandı yamasa video proektorlar menen paydalanıwǵa múmkinshilik berdi.

IBM PC-ge úylesimli chemodan formatındaǵı kompyuterler PC engizilgennen keyin tez arada payda boldı, Compaq Portable bul túrdiń jetekshi mısalı boldı. Keyingi modeller zamanagóy stol ústi kompyuterlerine shama menen teń ónimdarlıqtı beriw ushın [[Qattı magnitli disk|qattı diskti]] óz ishine aldı.

Juqa plazmalı displey hám LCD ekranlardıń rawajlanıwı azmaz kishkenelew form-faktorǵa múmkinshilik berdi, ol túski awqat qutısı kompyuteri dep ataldı. Ekran qaplamanıń bir tárepin quradı, al ajıratılatuǵın klaviatura hám bir yamasa eki yarım biyikliktegi iykemli disk qurılmaları kompyuterdiń ushlarına qarap ornatılǵan edi. Ayırım variantlarǵa batareya kirgizilgen bolıp, bul elektr rozetkalarınan uzaqta jumıs islewge imkaniyat berdi.

==== Noutbuk ====
[[Fayl:MSI_laptop_with_English_Wikipedia_screenshot_20100614.jpg|nobaý|MSI noutbuk kompyuteri]]
Noutbuk kompyuteri portativlik ushın qaqpaqlı dizayn menen jobalastırılǵan, onda [[Kompyuter klaviaturası|klaviatura]] hám kompyuter komponentleri bir panelde, al ekinshi panelde topsalı jalpaq displey ekranı bar. Noutbukti jabıw tasıw waqtında ekran hám klaviaturanı qorǵaydı. Noutbukler ádette qayta zaryadlanatuǵın batareyaǵa iye, bul olardıń portativligin arttıradı. Quwat, salmaq hám orındı únemlew ushın, noutbuk grafikalıq chipleri kóp jaǵdaylarda CPU yamasa chipsetke biriktirilgen hám sistema RAM-ın paydalanadı, bul stol ústi mashinalarına salıstırǵanda grafikalıq ónimdarlıqtıń tómenlewine alıp keledi, sebebi olarda ádette grafikalıq karta ornatılǵan boladı. Usı sebepli, oyın maqsetleri ushın stol ústi kompyuterleri noutbuklerge qaraǵanda kóbirek artıqmashılıqqa iye.

Stol ústi kompyuterlerine qaraǵanda, sheklengen orın hám quwat sebepli tek kishi ishki jańartıwlar (mısalı, operativ yadtı hám qattı diskti) ǵana múmkin. Noutbuklerde sırtqı displeylerdi, [[Kompyuter tıshqanshası|tıshqanshalardı]], kameralardı, saqlaw qurılmaların hám klaviaturalardı qosıw ushın stol ústi kompyuterlerindegidey kiris hám shıǵıs portları bar. Noutbukler stol ústi kompyuterlerine salıstırǵanda biraz qımbatıraq, sebebi noutbukler ushın miniatyuralastırılǵan komponentlerdiń ózi qımbat.

TRS-80 Model 100 hám Epson HX-20 sıyaqlı noutbuk kompyuterleri shama menen jazıw qaǵazınıń (ANSI A yamasa ISO A4) ólshemlerine iye edi. Bul mashinalarda stol ústi sistemasına salıstırǵanda azǵana kishireytilgen ólshemdegi klaviatura hám klaviatura menen bir tegislikte jaylasqan turaqlı LCD displey ekranı bar edi. Bul displeyler ádette kishi bolıp, 8 den 16 ǵa shekem tekst qatarına, geyde tek 40 baǵanalı qatar uzınlıǵına iye edi. Degen menen, bul mashinalar bir ret paydalanılatuǵın yamasa qayta zaryadlanatuǵın batareyalarda uzaq waqıt isley alatuǵın edi. Olar ádette ishki disk drayvlerin óz ishine almasa da, bul forma faktorı kóbinese telefon baylanısı ushın modemdi óz ishine alatuǵın edi hám kóbinese sırtqı kasseta yamasa disk saqlawı ushın imkaniyatlarǵa iye bolatuǵın edi. Keyinirek, usınday kishi ólshemli qaqpaqlı formattaǵı noutbuk kompyuterleri de noutbukler dep ataldı.&lt;ref name=&quot;fd&quot;&gt;{{Cite book|last=Gookin|first=Dan|date=2005|url=https://books.google.com/books?id=o8jSwAEACAAJ|title=Laptops for Dummies|publisher=Wiley|pages=7–17|isbn=9780764575556}}&lt;/ref&gt;

Stol ústin almastırıwshı kompyuter — bul stol ústi kompyuteriniń tolıq múmkinshiliklerin beriwshi kóshpeli kompyuter. Bunday kompyuterler házirgi waqıtta úlken noutbukler bolıp esaplanadı. Bul klasstaǵı kompyuterler ádette kishirek kóshpeli kompyuterlerde tabılatuǵınlarǵa qaraǵanda kúshlirek komponentlerge hám úlkenirek displeyge iye boladı hám sheklengen batareya sıyımlılıǵına yamasa batareyası bolmawı múmkin.
[[Fayl:HP_2133_Mini-Note_PC.jpg|nobaý|[[Hewlett-Packard|HP]] netbuk]]
Netbukler, sonday-aq mini noutbukler yamasa subnoutbukler dep te ataladı, ulıwma esaplaw tapsırmaları hám vebke-tiykarlanǵan qollanbalarǵa kiriw ushın qolaylastırılǵan noutbuklerdiń bir toparın quraydı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.zdnet.com/article/the-pc-was-supposed-to-die-a-decade-ago-instead-this-happened/|bet=The PC was supposed to die a decade ago. Instead, this happened|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230117221650/https://www.zdnet.com/article/the-pc-was-supposed-to-die-a-decade-ago-instead-this-happened/|arxivsáne=2023-01-17|avtor=Bott|at=Ed|jumıs=ZDNet|qaralǵan sáne=2019-12-18}}&lt;/ref&gt;Dáslep, netbuklerdiń tiykarǵı ayrıqsha ózgesheligi optikalıq disk drayveriniń joqlıǵı, kishirek ólshemi hám tolıq ólshemli noutbuklerge qaraǵanda tómenirek ónimdarlıǵı boldı. 2009-jıldıń ortasına kelip, netbukler [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshılarǵa]] uyalı maǵlıwmat tariyfin satıp alıw arqalı keńeytilgen xızmet kórsetiw shártnaması menen &quot;biypul&quot; usınılǵan.&lt;ref&gt;{{Citation |title=Light and Cheap, Netbooks Are Poised to Reshape PC Industry |date=April 1, 2009 |url=https://www.nytimes.com/2009/04/02/technology/02netbooks.html |work=The New York Times |access-date=2010-10-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170526223852/http://www.nytimes.com/2009/04/02/technology/02netbooks.html |url-status=live |quote=AT&amp;T announced on Tuesday that customers in Atlanta could get a type of compact PC called a netbook for just 50 US$ if they signed up for an Internet service plan... 'The era of a perfect Internet computer for 99 US$ is coming this year,' said Jen-Hsun Huang, the chief executive of Nvidia, a maker of PC graphics chips that is trying to adapt to the new technological order. |archive-date=2017-05-26}}&lt;/ref&gt;  Sońınan ultrabukler hám Xrombukler netbukler qaldırǵan boslıqtı toltırdı. Ulıwma netbuk atamasınan parqlı, Ultrabuk hám Xrombuk texnikalıq jaqtan sáykesinshe Intel hám Google tárepinen berilgen specifikaciyalar bolıp tabıladı.

==== Planshet ====
[[Fayl:HP_Tablet_PC_running_Windows_XP_(Tablet_PC_edition)_(2006).jpg|oñğa|nobaý|[[Hewlett-Packard|HP]] Compaq aylanbalı/alınbalı klaviaturası bar planshet kompyuteri]]
Planshet sensorlı displeydi qollanadı, onı stilus qálem yamasa barmaq penen basqarıwǵa boladı. Ayırım planshetler gibrid yamasa ózgermeli dizayndı qollanıwı múmkin, olar qosımsha retinde alıp taslanatuǵın [[Kompyuter klaviaturası|klaviatura]] yamasa klaviaturanıń ústine tikkeley aylandırıp jabıwǵa bolatuǵın ekrandı usınadı. Ayırım planshetler Windows yamasa Linux sıyaqlı stol ústi kompyuterleriniń operaciyalıq sistemaların qollanıwı múmkin yamasa tiykarınan planshetler ushın arnalǵan operaciyalıq sistemanı iske túsiriwi múmkin. Kóplegen planshet kompyuterlerinde USB portları bar, olarǵa klaviatura yamasa [[Kompyuter tıshqanshası|tıshqansha]] qosıwǵa boladı.

==== Smartfon ====
[[Fayl:LG_G4-2.jpg|nobaý|LG G4 smartfonı]]
[[Smartfon|Smartfonlar]] kóbinese planshet kompyuterlerine uqsas boladı, ayırmashılıǵı sonda, smartfonlarda hámme waqıtta uyalı baylanıs integraciyası boladı. Olar ádette planshetlerge qaraǵanda kishkene boladı hám taqta formasında bolmawı múmkin.

==== Ultra-mobil JK ====
Ultra-mobil JK (UMPC) — bul kishi planshet kompyuteri. Ol [[Microsoft]], [[Intel]] hám [[Samsung]] sıyaqlı kompaniyalar tárepinen islep shıǵarılǵan. Házirgi UMPCler ádette Windows XP, Windows Vista, Windows 7 yamasa [[Linux]] [[Operaciyalıq sistema|operaciyalıq sistemaların]] hám tómen voltlı Intel Atom yamasa VIA C7-M processorların qollanadı.

==== Qalta JK ====
Qalta JK — bul [[Microsoft]] Windows Mobile [[Operaciyalıq sistema|operaciyalıq sistemasın]] ámelge asıratuǵın qol kompyuteri (jeke cifrlı járdemshi, PDA) ushın apparatlıq specifikaciya. Ol NetBSD yamasa [[Linux]] sıyaqlı alternativ operaciyalıq sistemanı júrgiziw múmkinshiligine iye bolıwı múmkin. Qalta JKleri stol ústi JKleriniń kóplegen múmkinshiliklerine iye. Microsoft Pocket PC specifikaciyasına sáykes keletuǵın qol qurılmaları ushın kóplegen qosımshalar bar, olardıń kópshiligi biypul [[Programmalıq támiynat|baǵdarlamalıq támiynat]]. Microsoft talaplarına sáykes keletuǵın Qalta JKlerin GPS qabıllaǵıshları, shtrix-kod oqıwshıları, RFID oqıwshıları hám kameralar sıyaqlı kóplegen qosımsha qurılmalar menen de paydalanıwǵa boladı.

2007-jılı Windows Mobile 6 shıǵarılıwı menen Microsoft Pocket PC atın jańa atlar sxeması paydasına tasladı: integraciyalanǵan telefonı joq qurılmalar Pocket PC ornına Windows Mobile Classic dep ataladı, al integraciyalanǵan telefonı hám sensorlı ekranı bar qurılmalar Windows Mobile Professional dep ataladı.

==== Qalta hám qol JKleri ====
Qalta JKleri 1980-jıllardıń aqırında payda bolǵan, ádette klaviaturası bar qabıqlı formada DOS operaciyalıq sistemasın júrgizetuǵın miniatyura qalta ólshemindegi kompyuterler edi. x86 emes processorlarǵa tiykarlanǵan qurılmalar kóbinese qalta kompyuterleri dep ataldı, mısalı, Psion Series 3. Keyingi jılları Microsoft tárepinen Windows CE operaciyalıq sistemasın júrgizetuǵın Qol PK dep atalatuǵın apparatlıq specifikaciya shıǵarıldı.

== Apparatlıq támiynat ==
[[Fayl:Personal_computer,_exploded_6.svg|nobaý|Jeke kompyuter hám periferiya qurılmalarınıń (olardıń geyparaları qosımsha) bóleklerge ajıratılǵan kórinisi:
{{Ordered list|[[Image scanner|Scanner]]|[[CPU]] ([[microprocessor]])|[[Computer memory|Memory]] ([[RAM]])|[[Expansion card]]s ([[graphics card]]s, etc.)|[[Power supply unit (computer)|Power supply]]|[[Optical disc]] [[Optical disc drive|drive]]|[[Computer data storage#Secondary storage|Storage]] ([[hard disk]] or [[SSD]])|[[Motherboard]]|[[Loudspeaker|Speakers]]|[[Computer display|Monitor]]|[[System software]]|[[Application software]]|[[Computer keyboard|Keyboard]]|[[Computer mouse|Mouse]]|[[External hard disk drive|External hard disk]]|[[Computer printer|Printer]]}}]]
[[Kompyuter apparatlıq támiynatı]] — bul kompyuterdiń barlıq fizikalıq hám materiallıq bóleklerin qamtıytuǵın keń túsinik bolıp, ol kompyuter ishinde saqlanatuǵın yamasa islew processinde paydalanılatuǵın maǵlıwmatlardan, sonday-aq apparatlıq támiynatqa wazıypalardı orınlaw ushın kórsetpeler beretuǵın baǵdarlamalıq támiynattan ózgeshelenedi. Jeke kompyuterdiń ayırım qosımsha sistemaları, máselen, [[Kompyuter klaviaturası|klaviatura]] kontrolleri sıyaqlı, belgilengen baǵdarlamanı yamasa mikrobaǵdarlamanı júrgizetuǵın processorlardı óz ishine alıwı múmkin. Ádette mikrobaǵdarlama jeke kompyuterdiń aqırǵı paydalanıwshısı tárepinen ózgertilmeydi.

2010 hám 2020 — jıllardaǵı jeke kompyuterlerdiń kópshiligi [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshılardan]] tek quwat deregin, monitordı hám basqa kabellerdi qosıwdı talap etedi. Ádettegi stol ústi kompyuteri kompyuter korpusınan (yamasa minaradan) ibarat bolıp, ol quwat blogın, ana platanı, [[Qattı magnitli disk|qattı disk]] yamasa qattı jaǵdaydaǵı disk sıyaqlı saqlaw qurılmasın hám kóbinese optikalıq diskovodın uslap turatuǵın metall shassiden ibarat. Kópshilik minaralarda paydalanıwshılar qosımsha komponentlerdi qosa alatuǵın bos orın bar. [[Kompyuter monitorı]] yamasa vizual displey blogı, klaviatura hám kórsetkishli qurılma ([[Kompyuter tıshqanshası|tıshqansha]]) sıyaqlı sırtqı qurılmalar ádette jeke kompyuterde tabıladı.

Ana plata barlıq processor, yadro hám periferiya qurılmaların bir-birine baylanıstıradı. Operativ yadro, grafikalıq karta hám processor kópshilik jaǵdaylarda tikkeley ana plataǵa ornatıladı. Oraylıq processor blogı (mikroprocessor chipi) CPU rozetkasına qosıladı, al operativ yadro modulleri sáykes yadro rozetkalarına qosıladı. Ayırım ana platalarda video displey adapteri, ses hám basqa periferiya qurılmaları ana plataǵa integraciyalanǵan, al basqalarında grafikalıq kartalar, tarmaq kartaları yamasa basqa kiris/shıǵıs qurılmaları ushın keńeytiw slotları qollanıladı. Grafikalıq karta yamasa ses kartası analog bóleklerin kompyuter korpusı ishindegi elektromagnit nurlanıwınan uzaqta uslap turıw ushın bóliw qutısın paydalanıwı múmkin. Ǵalabalıq saqlawdı támiyinleytuǵın diskovodlar ana plataǵa bir kabel menen, al quwat blogına basqa kabel arqalı qosıladı. Ádette, diskovodlar ana plata menen birge bir korpusta ornatıladı; qosımsha disk saqlawı ushın keńeytiw shassileri de islenedi.

Úlken kólemdegi maǵlıwmatlar ushın lenta diskovodın qollanılıwı múmkin yamasa qosımsha qattı diskler sırtqı korpusta biriktiriliwi múmkin. [[Kompyuter klaviaturası|Klaviatura]] hám [[Kompyuter tıshqanshası|tıshqansha]] kompyuter korpusınıń artqı tárepindegi kiris/shıǵıs panelindegi qosqıshlar arqalı kompyuterge qosılatuǵın sırtqı qurılmalar bolıp tabıladı. Monitor da kiris/shıǵıs (I/O) paneline qosıladı, yamasa ana platadaǵı kiris portı arqalı, ya bolmasa grafikalıq kartadaǵı port arqalı. Jeke kompyuterdiń apparatlıq múmkinshilikleri geyde keńeytiw shinası arqalı qosılǵan keńeytiw kartaların qosıw arqalı keńeytiliwi múmkin. Jeke kompyuterlerge keńeytiw kartaların qosıw ushın jiyi qollanılatuǵın standart periferiya shinaları PCI, PCI Express (PCIe) hám AGP (eski kompyuterlerde tabılatuǵın grafikalıq adapterlerge arnalǵan joqarı tezlikli PCI shinası) di óz ishine aladı. Kópshilik zamanagóy jeke kompyuterlerde bir neshe fizikalıq PCI Express keńeytiw slotları bar, al ayırımlarında PCI slotları da bar.

Periferiya — bul &quot;kompyuterge baylanıs (kirgiziw hám shıǵarıw sıyaqlı) yamasa qosımsha funkciyalardı (qosımsha saqlaw sıyaqlı) támiyinlew ushın qosılǵan qurılma&quot;.[1] Periferiya qurılmaları ádette kompyuterge USB portları yamasa kiris/shıǵıs panelinde jaylasqan kirisler arqalı qosıladı. USB flesh-diskleri flesh-yadı qollanıp kóshpeli saqlawdı támiyinleydi, bul paydalanıwshılarǵa diskte saqlanǵan fayllarǵa hár qanday kompyuterde kiriwge múmkinshilik beredi. Yad kartaları da paydalanıwshılarǵa kóshpeli saqlawdı támiyinleydi, olar kóbinese mobil telefonlar hám cifrlı kameralar sıyaqlı basqa elektronika qurılmalarında qollanıladı, bul kartalarda saqlanǵan informaciya qurılmalar arasında maǵlıwmat almasıw ushın yad kartasın oqıwshı arqalı alınıwı múmkin. Veb-kameralar kompyuter apparatına ornatılǵan yamasa USB arqalı qosılǵan bolıp, real waqıtta video jazıp alatuǵın videokameralar bolıp, yamasa kompyuterde saqlanıwı, ya bolmasa internet arqalı basqa jerge translyaciya etiliwi múmkin. Oyın basqarıwshıları USB arqalı qosılıp, klaviatura hám tıshqanshanı qollanıwǵa alternativa sıpatında video oyınlar ushın kiris qurılması sıpatında qollanılıwı múmkin. Qulaqlıqlar hám dinamikler USB arqalı yamasa qosımsha port (kiris/shıǵıs panelinde tabıladı) arqalı qosılıp, paydalanıwshılarǵa kompyuterlerinde alınǵan audionı tıńlawǵa múmkinshilik beredi; biraq, dinamikler islewi ushın qosımsha quwat deregin talap etiwi múmkin. Mikrofonlar kiris/shıǵıs panelindegi audio kiris portı arqalı qosılıp, kompyuterge sesti elektr signalına aylandırıwǵa múmkinshilik beredi, bul kompyuter tárepinen qollanılıwı yamasa jiberiwi múmkin.

== Programmalıq támiynat ==
[[Fayl:LibreOffice_7.2.4.1_Writer_screenshot.png|alt=|nobaý|LibreOffice Writer programmalıq támiynatınıń skrinshotı]]
Kompyuter [[Programmalıq támiynat|programmalıq támiynatı]] — bul kompyuter sistemasında belgili bir wazıypanı orınlaytuǵın hár qanday [[kompyuter programması]], [[Algoritm|procedurası]] yamasa hújjetlestiriwi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.wordreference.com/definition/software|bet=Wordreference.com: WordNet 2.0|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190330105217/http://www.wordreference.com/definition/software|arxivsáne=2019-03-30|baspaxana=Princeton University, Princeton, NJ|qaralǵan sáne=2007-08-19}}&lt;/ref&gt; Bul termin óz ishine qollanba programmalıq támiynatın aladı, mısalı, [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshılar]] ushın ónimli tapsırmalardı orınlaytuǵın tekst processorları, sistemalıq programmalıq támiynat, mısalı, qollanba programmalıq támiynatı ushın zárúr xızmetlerdi támiyinlew ushın kompyuter apparatlıq támiynatı menen baylanısatuǵın [[Operaciyalıq sistema|operaciyalıq sistemalar]], hám bólistirilgen sistemalardı basqaratuǵın hám koordinaciyalaytuǵın aralıq programmalıq támiynat.
[[Fayl:Krita_5.0.0_screenshot.png|alt=|nobaý|Rastrlı grafikalıq redaktor Krita programmasınıń skrinshotı]]
[[Fayl:US_Navy_050210-N-2802K-001_Chief_Aviation_Warfare_Systems_Operator_Richard_McCurdy_demonstrates_how_to_create_a_PowerPoint_presentation_to_Shirley_Lanham_Elementary_School_fourth-graders.jpg|alt=|nobaý|2005-jılı balalarǵa noutbuk kompyuterin qollanıwdı úyretiw. Fonda eski (1990-jıllardaǵı) stol ústi jeke kompyuteriniń CRT [[Kompyuter monitorı|monitorı]] kórinip tur.]]
Programmalıq támiynat qollanbaları tekst processingi, Internetke kiriw, [[Internet]] arqalı faks jiberiw, elektron pochta hám basqa da cifrlı xabar almasıw, [[Multimedia|multimediya]] oynatıw, kompyuter oyınların oynaw hám [[Programmalastırıw|kompyuter programmalastırıw]] ushın keń tarqalǵan. Paydalanıwshı operaciyalıq ortalıq hám qollanba programmaları haqqında ádewir bilimge iye bolıwı múmkin, biraq ol zárúr túrde programmalastırıw menen qızıqpawı yamasa hátte kompyuter ushın programmalar jaza almawı múmkin. Sonlıqtan, tiykarınan jeke kompyuterler ushın jazılǵan kópshilik [[Programmalıq támiynat|programmalıq támiynatlar]] ápiwayı qollanıw yamasa paydalanıwshıǵa qolaylılıq názerde tutılıp jobalanǵan boladı. Degen menen, programmalıq támiynat industriyası úziliksiz túrde jeke kompyuterlerde paydalanıw ushın jańa ónimlerdiń keń kólemin usınıp baradı, olar hám tájiriybeli, hám tájiriybesiz paydalanıwshılarǵa baǵdarlanǵan.

=== Operaciyalıq sistema ===
[[Operaciyalıq sistema]] (OS) kompyuter resursların basqaradı hám [[Programmist (Baǵdarlamashı)|programmistlerge]] usı resurslarǵa kiriw ushın qollanılatuǵın [[Paydalanıwshı interfeysi|interfeysti]] támiyinleydi. Operaciyalıq sistema sistema maǵlıwmatların hám [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshı]] kirgizgen maǵlıwmatlardı qayta isleydi hám sistema paydalanıwshıları hám programmalarına xızmet kórsetiw ushın wazıypalardı hám ishki sistema resursların bólistiriw hám basqarıw arqalı juwap beredi. Operaciyalıq sistema yadtı basqarıw hám bólistiriw, sistema sorawların áhmiyetlilik dárejesine qaray tártiplew, kiris/shıǵıs qurılmaların basqarıw, kompyuter tarmaqların jeńillestiriw hám fayllardı basqarıw sıyaqlı tiykarǵı wazıypalardı orınlaydı.

Házirgi zaman keń tarqalǵan stol ústi operaciyalıq sistemaları — [[Microsoft Windows]], macOS, [[Linux]], Solaris hám FreeBSD. Windows, macOS hám [[Linux]] hámmesiniń server hám jeke variantları bar. Microsoft Windows ti esapqa almaǵanda, olardıń hár biriniń dizaynı Unix operaciyalıq sistemasınan ilhamlanǵan yamasa onnan tikkeley miyras alǵan.

Dáslepki jeke kompyuterler buyrıq qatarı menen háreketlesiwdi qollaytuǵın operaciyalıq sistemalardı paydalanǵan, alfavit-sanlı displey hám [[Kompyuter klaviaturası|klaviatura]] arqalı. Paydalanıwshı, mısalı, fayldı redakciyalaw ushın ashıw yamasa tekstti bir jerden ekinshi jerge kóshiriw ushın kóp sanlı buyrıqlardı este saqlawı kerek edi. 1960-jıllardıń baslarınan baslap, [[Grafikalıq paydalanıwshı interfeysi|grafikalıq paydalanıwshı interfeysiniń]] artıqmashılıqları izertlene baslandı, biraq keń tarqalıwı ushın arzanıraq grafikalıq displey úskeneleri talap etildi. 1984-jılǵa kelip, grafikalıq paydalanıwshı interfeysin qollanatuǵın massalıq bazar kompyuter sistemaları payda boldı; XXI ásirdiń basına kelip, tekst rejimindegi operaciyalıq sistemalar jeke kompyuter bazarınıń áhmiyetli bólegin quramaytuǵın boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.linfo.org/gui.html|bet=GUI Definition|arxivurl=https://web.archive.org/web/20181101093554/http://www.linfo.org/gui.html|arxivsáne=2018-11-01|jumıs=www.linfo.org|qaralǵan sáne=2019-02-22}}&lt;/ref&gt;

=== Qollanbalar ===
Ulıwma alǵanda, kompyuter paydalanıwshısı belgili bir wazıypanı orınlaw ushın qollanba programmalıq támiynattı paydalanadı. Sistema programmalıq támiynatı qollanbalardı qollaydı[1] hám yadtı basqarıw, tarmaq baylanısı hám qurılma drayverleri sıyaqlı ulıwma xızmetlerdi usınadı, bulardıń barlıǵı qollanbalar tárepinen paydalanılıwı múmkin, biraq aqırǵı paydalanıwshı ushın tikkeley qızıǵıwshılıq tuwdırmaydı. Apparatlıq támiynat dúnyasındaǵı ápiwayılastırılǵan uqsaslıq elektr lampochkası (qollanba) menen elektr energiyasın óndiriw stanciyası (sistema) arasındaǵı qatnas bolar edi:&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.sciencedaily.com/terms/application_software.htm|bet=Application software|arxivurl=https://web.archive.org/web/20150430094836/http://www.sciencedaily.com/terms/application_software.htm|arxivsáne=2015-04-30|jumıs=ScienceDaily}}&lt;/ref&gt; elektr stanciyası tek elektr energiyasın óndiredi, ol ózi hesh qanday haqıyqıy payda keltirmeydi, paydalanıwshıǵa payda keltiretuǵın xızmet kórsetetuǵın elektr jaqtılıǵı sıyaqlı qollanbaǵa qosılǵanǵa shekem.

Programmalıq támiynat qollanbalarınıń tipik mısalları — tekst processorları, kesteli processorlar hám media pleerler. Bir paket sıpatında birgelikte toplanǵan bir neshe qollanbalar geyde qollanba toplamı dep ataladı. Microsoft Office hám LibreOffice,&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Kinser|first=Jason|date=2015|title=Kinematic Labs with Mobile Devices|publisher=Morgan and Claypool|isbn=978-1-6270-5627-4|doi=10.1088/978-1-6270-5628-1}}&lt;/ref&gt; óz ishine tekst processorın, kesteli processordı hám bir neshe basqa ayırım qollanbalardı qamtıytuǵın tipik mısallar bolıp tabıladı.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Garrison|first=Bruce|date=1999|title=Microsoft Office 2000 software suite}}&lt;/ref&gt; Toplamdaǵı ayırım qollanbalar ádette [[Paydalanıwshı interfeysi|paydalanıwshı interfeysine]] iye bolıp, bul paydalanıwshıǵa hár bir qollanbanı úyreniw hám paydalanıwdı ańsatlastıradı. Kóbinese, olar paydalanıwshıǵa paydalı bolǵan usıllarda bir-biri menen tásir etiw imkaniyatına iye bolıwı múmkin; mısalı, kesteli processorda jaratılǵan keste, tekst processor hújjetine jaylastırılıwı múmkin, hátteki ol ayırım kesteli processor qollanbasında dúzilgen bolsa da.

Aqırǵı paydalanıwshı tárepinen islep shıǵıw sistemalardı paydalanıwshınıń ayrıqsha talaplarına sáykeslestiredi. Paydalanıwshı tárepinen jazılǵan programmalıq támiynatqa kesteli processor shablonları, tekst processor makrosları, ilimiy simulyaciyalar, grafika hám animaciya skriptleri kiredi; hátte elektron pochta filtrleri de paydalanıwshı programmalıq támiynatınıń bir túri bolıp esaplanadı. Paydalanıwshılar bul programmalıq támiynattı ózleri jaratadı hám kóbinese onıń qanshelli áhmiyetli ekenligin itibardan shıǵarıp qoyadı.

=== Oyın oynaw ===
Kompyuterde oyın oynaw joqarı dárejeli kompyuter bazarında keń tarqalǵan. Newzoo tárepinen 2018-jıldıń aprel ayında alıp barılǵan bazar analizi boyınsha, kompyuterde oyın oynaw konsol hám mobil oyınlardan keyin úshinshi eń iri oyın sektorı bolıp, pútkil bazardıń 24% úlesin iyelegen. Kompyuterde oyın oynaw bazarı rawajlanıwdı dawam etpekte hám 2021-jılı 32,3 milliard dollar tabıs alıp keliwi kútilmekte.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://newzoo.com/insights/articles/global-games-market-reaches-137-9-billion-in-2018-mobile-games-take-half/|bet=Global Games Market Revenues 2018 {{!}} Per Region &amp; Segment|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191017230718/https://newzoo.com/insights/articles/global-games-market-reaches-137-9-billion-in-2018-mobile-games-take-half/|arxivsáne=2019-10-17|jumıs=Newzoo|qaralǵan sáne=2019-04-25}}&lt;/ref&gt; Kompyuterde oyın oynaw jarısqa tiykarlanǵan oyınlardıń, yaǵnıy kibersporttıń aldıńǵı qatarında turıptı, League of Legends, Valorant hám Counter-Strike: Global Offensive sıyaqlı oyınlar 2019-jılı tabısı bir milliard dollardan asıwı kútilgen industriyaǵa basshılıq etpekte.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.gamesindustry.biz/articles/2019-02-12-newzoo-global-esports-market-will-exceed-USD1-billion-in-2019|bet=Newzoo: Global esports market will exceed $1 billion in 2019|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230117221654/https://www.gamesindustry.biz/newzoo-global-esports-market-will-exceed-usd1-billion-in-2019|arxivsáne=2023-01-17|sáne=12 February 2019|til=en|jumıs=GamesIndustry.biz|qaralǵan sáne=2019-04-25}}&lt;/ref&gt; Visual Capitalist tárepinen 2023-jıldıń dekabr ayında alıp barılǵan bazar analizi boyınsha, 2022-jılǵa kelip kompyuterde oyın oynaw sektorı barlıq platformalar arasında ekinshi eń iri kategoriya bolıp, 45 milliard AQSH dolları bahasında bahalanǵan hám 2020-jılǵa kelip konsol bazarı tabısınan asıp ketken.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.visualcapitalist.com/video-game-industry-revenues-by-platform/#google_vignette|bet=50 Years of Video Game Industry Revenues, by Platform|sáne=31 December 2023|jumıs=visualcapitalist.com}}&lt;/ref&gt;

Bir neshe hár qıylı oyın tarqatıwshıları bar; oyınshılar oyınlardı dúkanlardan jeke satıp alıwı yamasa cifrlı túrde satıp alıwı múmkin. Cifrlı oyın tarqatıwshılarınıń ishinde Epic Games, Valve Corporation, Electronic Arts hám Ubisoft sıyaqlı iri atamalar bar. Usınday tarqatıwshılar kóplegen oyınlardı [[Paydalanıwshı (esaplaw texnikası)|paydalanıwshılar]] ushın satıp alıwǵa hám jetkilikli bolıwına múmkinshilik beredi.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Chmielarz|first=Witold|date=2018|title=Analysis of Selected Internet Platforms of Distributors of Computer Games in the Assessment of Users}}&lt;/ref&gt; Geypara tarqatıwshılar tek óz kompaniyası tárepinen jaratılǵan oyınlardı satsa da, kóplegen oyınlar hám franshizalar bir neshe tarqatıwshı platformalarında tabıladı. Ayırım kóp oyınshılı kompyuter oyınları platforma aralıq bolıwı múmkin, bul oyınshılarǵa kompyuter hám hár qıylı konsoller sıyaqlı basqa platformalar menen birge oynaw múmkinshiligin beredi. Tarqatıwshı platformalarında oyınshılarǵa oyın qosımshasın emulyator sıpatında paydalanıp basqa belgili oyınlardı oynawǵa múmkinshilik beretuǵın oyınlar ba;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://store.steampowered.com/app/1118310/RetroArch/|bet=RetroArch|til=en|jumıs=Steam|qaralǵan sáne=2024-04-04}}&lt;/ref&gt; bul oyınlar dáslebinde oyınshınıń házirgi qurılması tárepinen qollap-quwatlanbawı múmkin, meyli ol platformaǵa baylanıslı bolsın yamasa kompyuterdiń [[Operaciyalıq sistema|operaciyalıq sisteması]] tárepinen endi qollap-quwatlanbaytuǵın bolsın. Hár bir tarqatıwshı platformasında hár qıylı video oyın janrlarınıń sanı hár qıylı bolıwı múmkin, mısalı, birinshi jeke-adam atıspalı oyınlar, MMO oyınlar, sayaxat oyınları hám t.b. Kóplegen oyınlar, ásirese biypul oynalatuǵın oyınlar, oyınshılar ushın mikrotranzakciyalarǵa iye. Bul tranzakciyalar oyın barısın jaqsılawǵa yamasa personajların jekelestiriwge járdem bere aladı.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Petrovskaya|first=Elena|date=2022-04-29|title=CHI Conference on Human Factors in Computing Systems|publisher=Association for Computing Machinery|doi=10.1145/3491102.3502056|isbn=978-1-4503-9157-3}}&lt;/ref&gt; The Sims sıyaqlı oyınlar bar, olar oyınshılarǵa qosımsha jańa oyın múmkinshiliklerine iye bolıw ushın qosımsha oyın paketlerin satıp alıwǵa múmkinshilik beredi.

== Satıwlar ==

=== Bazar úlesi ===
&lt;div class=&quot;floatright&quot;&gt;
&lt;timeline&gt;
ImageSize=width:375 height:350
PlotArea=left:60 bottom:51 top:10 right:16
AlignBars=justify
Period=from:0 till:400
TimeAxis=orientation:horizontal

Colors=
 id:gray value:gray(0.5)
 id:line1 value:gray(0.9)
 id:line2 value:gray(0.7)

ScaleMajor=unit:year increment:50 start:0 gridcolor:line2
ScaleMinor=unit:year increment:50 start:0 gridcolor:line1

BarData=
 bar:1996 text:1996
 bar:1997 text:1997
 bar:1998 text:1998
 bar:1999 text:1999
 bar:2000 text:2000
 bar:2001 text:2001
 bar:2002 text:2002
 bar:2003 text:2003
 bar:2004 text:2004
 bar:2005 text:2005
 bar:2006 text:2006
 bar:2007 text:2007
 bar:2008 text:2008
 bar:2009 text:2009
 bar:2010 text:2010
 bar:2011 text:2011
 bar:2012 text:2012
 bar:2013 text:2013
 bar:2014 text:2014
 bar:2015 text:2015
 bar:2016 text:2016
 bar:2017 text:2017

PlotData=
 color:tan1 width:10


 bar:1996 from:start till:70.90000 text:70.9 million
 bar:1997 from:start till:80.60000 text:80.6 million
 bar:1998 from:start till:92.90000 text:92.9 million
 bar:1999 from:start till:113.500000 text:113.5 million
 bar:2000 from:start till:134.700000 text:134.7 million
 bar:2001 from:start till:128.10000 text:128.1 million
 bar:2002 from:start till:132.40000 text:132.4 million
 bar:2003 from:start till:168.90000 text:168.9 million
 bar:2004 from:start till:189.0000 text:189 million
 bar:2005 from:start till:218.50000 text:218.5 million
 bar:2006 from:start till:239.4 text:239.4 million
 bar:2007 from:start till:271.20000 text:271.2 million
 bar:2008 from:start till:290.80000 text:290.8 million
 bar:2009 from:start till:308.30000 text:308.3 million
 bar:2010 from:start till:350.90000 text:350.9 million
 bar:2011 from:start till:365.400000 text:365.4 million
 bar:2012 from:start till:351.100000 text:351.1 million
 bar:2013 from:start till:316.50000 text:316.5 million
 bar:2014 from:start till:313.70000 text:313.7 million
 bar:2015 from:start till:287.70000 text:287.7 million
 bar:2016 from:start till:269.70000 text:269.7 million
 bar:2017 from:start till:259.40000 text:259.4 million

TextData=
 pos:(70,20) textcolor:gray fontsize:S text:Worldwide PC sales
TextData=
 pos:(70,5) textcolor:gray fontsize:S text:(1996–2017)
&lt;/timeline&gt;&lt;/div&gt;
[[Fayl:Personal_computers_(million)_ITU.png|nobaý|Dúnya júzi boyınsha jeke kompyuterler million danada, rawajlanǵan hám rawajlanıp atırǵan eller boyınsha ajıratılǵan]]
2001-jılı 125 million jeke kompyuter jetkerip berilgen, al 1977-jılı bul kórsetkish 48,000 bolǵan.&lt;ref name=&quot;cnet&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://news.cnet.com/2100-1040-940713.html|bet=PCs: More than 1 billion served|arxivurl=https://web.archive.org/web/20120825104555/http://news.cnet.com/2100-1040-940713.html|arxivsáne=August 25, 2012|avtor=Kanellos|at=Michael|sáne=June 30, 2002|baspaxana=CNET News|qaralǵan sáne=August 9, 2001}}&lt;/ref&gt; 2002-jılı 500 millionnan aslam jeke kompyuter qollanılǵan hám 1970-jıllardıń ortasınan usı waqıtqa shekem dúnya júzi boyınsha bir milliard jeke kompyuter satılǵan. Sońǵı kórsetkishtiń 75% kásiplik yamasa jumısqa baylanıslı bolǵan, al qalǵanı jeke yamasa úy paydalanıwı ushın satılǵan. Jetkerip berilgen jeke kompyuterlerdiń shama menen 81.5% stol ústi kompyuterleri, 16.4% noutbukler hám 2.1% serverler bolǵan. Amerika Qurama Shtatları jetkerip berilgen kompyuterlerdiń 38.8% (394 million) alǵan, Evropa 25% hám 11.7% 2002-jılǵa kelip eń tez ósip atırǵan bazar bolǵan Aziya-Tınısh okeanı aymaǵına ketken. Ekinshi milliardtıń 2008-jılǵa kelip satılıwı kútilgen.&lt;ref name=&quot;cnet&quot; /&gt; [[Batıs Evropa|Batıs Evropadaǵı]] barlıq úy xojalıqlarınıń derlik yarımında jeke kompyuter bolǵan hám Ullıbritaniyada úylerdiń 40% kompyuter tabılǵan, al 1985-jılı bul kórsetkish tek 13% bolǵan.

Dúnya júzi boyınsha jeke kompyuterlerdiń jetkerip beriliwi 2010-jılı 350.9 million dana,
2009-jılı 308.3 million dana
hám 2008-jılı 302.2 million dana boldı.
iSuppli maǵlıwmatlarına sáykes, 2007-jılı jetkerip berilgen kompyuterler sanı 264 million dana boldı,&lt;ref name=&quot;cw2009-01-13&quot;&gt;{{Citation |title=ISuppli Raises 2007 Computer Sales Forecast |date=2007-06-19 |url=http://www.pcworld.com/article/133102/isuppli_raises_2007_computer_sales_forecast.html |access-date=January 13, 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120119155256/http://www.pcworld.com/article/133102/isuppli_raises_2007_computer_sales_forecast.html |url-status=dead |publisher=pcworld.com |archive-date=2012-01-19}}&lt;/ref&gt; bul 2006-jıldaǵı 239 millionnan 11.2% kóp.&lt;ref name=&quot;mw2009-01-13&quot;&gt;{{Citation |title=iSuppli raises 2007 computer sales forecast |url=http://www.macworld.co.uk/business/news/index.cfm?newsid=18326 |access-date=January 13, 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110610170443/http://www.macworld.co.uk/business/news/index.cfm?newsid=18326 |url-status=dead |publisher=[[Macworld UK]] |archive-date=June 10, 2011}}&lt;/ref&gt; 2004-jılı dúnya júzi boyınsha jetkerip berilgen kompyuterler sanı 183 million dana boldı, bul 2003-jılǵa salıstırǵanda 11.6% ósim.&lt;ref name=&quot;nf2009-01-13&quot;&gt;{{Citation |title=Global PC Sales Leveling Off |url=http://www.newsfactor.com/story.xhtml?story_id=30526&amp;full_skip=1 |df=mdy-all |access-date=January 13, 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110614173506/http://www.newsfactor.com/story.xhtml?story_id=30526&amp;full_skip=1 |url-status=dead |publisher=newsfactor.com |archive-date=June 14, 2011}}&lt;/ref&gt; 2003-jılı 152.6 million kompyuter jetkerip berildi, onıń bahası shama menen 175 milliard dollar.&lt;ref name=&quot;cnet2009-01-13&quot;&gt;{{Citation |title=HP back on top of PC market |url=http://news.cnet.com/HP-back-on-top-of-PC-market/2100-1003_3-5141213.html |access-date=January 13, 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141118020238/http://news.cnet.com/HP-back-on-top-of-PC-market/2100-1003_3-5141213.html |url-status=live |archive-date=November 18, 2014}}&lt;/ref&gt; 2002-jılı 136.7 million kompyuter jetkerip berildi, onıń bahası shama menen 175 milliard dollar.&lt;ref name=&quot;cnet2009-01-13&quot; /&gt; 2000-jılı 140.2 million jeke kompyuter jetkerip berildi, onıń bahası shama menen 226 milliard dollar.&lt;ref name=&quot;cnet2009-01-13&quot; /&gt; Dúnya júzi boyınsha jeke kompyuterlerdiń jetkerip beriliwi 1999-jılı 100 millionnan asıp, 1998-jıldaǵı 93.3 million danadan 113.5 million danaǵa ósti. 1999-jılı Aziyaǵa 14.1 million dana jetkerip berildi.

2008-jıldıń iyun ayına kelip, dúnya júzinde qollanılıp atırǵan jeke kompyuterlerdiń sanı bir milliardqa jetti,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.cbc.ca/news/technology/worldwide-pc-use-to-reach-1-billion-by-2008-report-1.666962|bet=Worldwide PC use to reach 1&amp;nbsp;billion by 2008: report|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140823181604/http://www.cbc.ca/news/technology/worldwide-pc-use-to-reach-1-billion-by-2008-report-1.666962|arxivsáne=August 23, 2014|baspaxana=CBC News|qaralǵan sáne=June 12, 2007}}&lt;/ref&gt; al ekinshi milliardqa 2014-jılǵa kelip jetiwi kútilmekte. [[Amerika Qurama Shtatları]], [[Batıs Evropa]] hám [[Yaponiya]] sıyaqlı rawajlanǵan bazarlar dúnya júzi boyınsha ornatılǵan kompyuterlerdiń 58% quradı. Rawajlanıp atırǵan bazarlarda 2012-jılǵa kelip ornatılǵan kompyuterler sanınıń eki ese artıwı hám ekinshi milliard kompyuterlerdiń 70% iyelewi kútilmekte. 2008-jılı shama menen 180 million kompyuterdiń (házirgi ornatılǵan bazanıń 16%) almastırılıwı hám 35 millionnıń shıǵındı maydanlarına taslap jiberiwi kútilgen. Pútkil ornatılǵan baza jılına 12% ósti.[.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/technologyNews/idUSL2324525420080623|title=Computers in use pass 1&amp;nbsp;billion mark: Gartner|publisher=Reuters|access-date=2010-10-14}}&lt;/ref&gt;

Xalıqaralıq Maǵlıwmatlar Korporaciyasınıń (IDC) 2011-jıldıń 2-kvartalı ushın maǵlıwmatlarına tiykarlanıp, birinshi márte Qıtay AQSH-tan kompyuter jetkerip beriwde ozıp ketti, sáykesinshe 18.5 million hám 17.7 million dana menen. Bul tendenciya rawajlanıp atırǵan bazarlardıń kóteriliwin, sonday-aq rawajlanǵan aymaqlardıń salıstırmalı qulawın (hálsirewin) kórsetedi.

Rawajlanǵan dúnyada jeke kompyuterlerdiń joqarı bahasın saqlap qalıw ushın funkciyalardı qosıp barıw satıwshılar dástúrine aylanǵan edi. Biraq, Hár Balaǵa Bir Noutbuk fondınıń hám onıń arzan bahalı XO-1 noutbugınıń payda bolıwı menen, kompyuter industriyası bahaǵa da itibar bere basladı. Tek bir jıl burın kirgizilgenine qaramastan, 2008-jılı 14 million netbuk satıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.olpcnews.com/use_cases/technology/4p_computing_olpc_impact.html|bet=4P Computing — Negroponte's 14 Million Laptop Impact|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190207015534/http://www.olpcnews.com/use_cases/technology/4p_computing_olpc_impact.html|arxivsáne=2019-02-07|sáne=December 11, 2008|baspaxana=OLPC News|qaralǵan sáne=2010-10-14}}&lt;/ref&gt; Ádettegi kompyuter óndiriwshilerden tısqarı, ayrıqsha bekkem kompyuter versiyaların islep shıǵaratuǵın kompaniyalar payda boldı, olar ekstremal hawa rayı yamasa ortalıqlarda óz mashinaların paydalanatuǵın adamlar ushın alternativalar usınbaqta.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.ruggedpcreview.com/2_leaders.html|bet=Rugged PC leaders|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190425055712/http://www.ruggedpcreview.com/2_leaders.html|arxivsáne=2019-04-25|avtor=Conrad H. Blickenstorfer|baspaxana=Ruggedpcreview.com|qaralǵan sáne=2010-10-14}}&lt;/ref&gt;

2011-jılı Deloitte konsalting firması [[Smartfon|smartfonlar]] hám planshet kompyuterler esaplaw qurılmaları sıpatında dástúriy kompyuterler satılıwınan ozıp ketedi dep boljaǵan edi (bul 2012-jıldan baslap ámelge astı). 2013-jılǵa kelip, dúnya júzi boyınsha kompyuter satılıwı tómenley basladı, sebebi kóplegen tutınıwshılar planshetler hám smartfonlarǵa ótti. 2012-jıldıń tórtinshi kvartalında 90.3 million dana satılıwı 2011-jıldıń tórtinshi kvartalına salıstırǵanda 4.9% tómenlewdi kórsetti. IDC maǵlıwmatlarına sáykes, 2013-jıldıń birinshi kvartalında global kompyuter satılıwı anaǵurlım tómenledi. Jıllıq 14% tómenlew firma 1994-jıldan baslap baqlaw júrgizgennen beri eń úlken kórsetkish boldı hám analitikler kútkeniniń eki esesin quradı.&lt;ref name=&quot;slump&quot; /&gt; 2013-jıldıń ekinshi kvartalındaǵı kompyuter jetkerip beriwdiń tómenlewi besinshi izbe-iz kvartal satılıwdıń tómenlewin belgiledi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.post-gazette.com/stories/business/news/steve-ballmers-retirement-leaves-microsoft-in-a-replacement-crisis-700543/|bet=Steve Ballmer's retirement leaves Microsoft in a replacement crisis|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130824194335/http://www.post-gazette.com/stories/business/news/steve-ballmers-retirement-leaves-microsoft-in-a-replacement-crisis-700543/|arxivsáne=August 24, 2013|avtor=King|at=Ian|sáne=August 24, 2013|jumıs=Pittsburgh Post-Gazette|qaralǵan sáne=August 25, 2013}}&lt;/ref&gt; &quot;Bul kompyuterler ushın qorqınıshlı jańalıq,&quot; dep atap ótti bir analitik. &quot;Házir hámmesi mobil esaplaw haqqında. Biz sózsiz burılıw noqatına jettik.&quot;&lt;ref name=&quot;feeble&quot; /&gt; Gartner maǵlıwmatları usı dáwir ushın uqsas tómenlewdi kórsetti.&lt;ref name=&quot;feeble&quot; /&gt; Qıtaydıń Lenovo Group kompaniyası ulıwma tendenciyaǵa qarsı shıqtı, sebebi rawajlanıp atırǵan ellerdegi birinshi ret satıp alıwshılarǵa kúshli satılıwlar kompaniyanıń ulıwma satılıwın turaqlı saqlawǵa múmkinshilik berdi.&lt;ref name=&quot;feeble&quot; /&gt; Planshet/smartfon baǵdarlamalıq támiynatına uqsas bolıwǵa mólsherlengen Windows 8 jańa kompyuter satılıwınıń tómenlewine sebep bolǵan faktor sıpatında kórsetildi. &quot;Tilekke qarsı, Windows 8 iske túsiriliwi tek kompyuter bazarına unamlı tásir etpegeni ǵana emes, al bazardı páseytkenini de ayqın kórinip tur,&quot; dedi IDC vice-prezidenti Bob O'Donnell.

2013-jıldıń avgust ayında Credit Suisse kompyuter industriyasınıń operaciyalıq paydasınıń shama menen 75% in Microsoft (operaciyalıq sistema) hám Intel (yarım ótkizgishler) kompaniyalarına tiyisli ekenin kórsetetuǵın izertlew nátiyjelerin járiyaladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.thefinancialist.com/the-apple-vs-samsung-title-fight-for-mobile-supremacy/|bet=The Apple Vs. Samsung Title Fight for Mobile Supremacy|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130814130300/http://www.thefinancialist.com/the-apple-vs-samsung-title-fight-for-mobile-supremacy/|arxivsáne=August 14, 2013|sáne=August 8, 2013|jumıs=The Financialist|baspaxana=Credit Suisse|qaralǵan sáne=August 13, 2013}}&lt;/ref&gt; IDC maǵlıwmatları boyınsha, 2013-jılı kompyuter jetkerip beriwleri tutınıwshılardıń mobil qurılmalardı paydalanıw tendenciyasına sáykes 9.8% ke tómenledi, bul eń úlken tómenlew boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.engadget.com/2014/03/04/idc-pc-shipments-2013/|bet=PC shipments faced their steepest-ever drop in 2013|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170625170553/https://www.engadget.com/2014/03/04/idc-pc-shipments-2013/|arxivsáne=June 25, 2017|avtor=John Fingas|sáne=March 4, 2014|qaralǵan sáne=September 8, 2017}}&lt;/ref&gt;

2018-jıldıń ekinshi kvartalında kompyuter satılıwı 2012-jıldıń birinshi kvartalınan beri birinshi ret ósti. Gartner izertlew firmasınıń maǵlıwmatları boyınsha, ósim tiykarınan biznes bazarınan keldi, al tutınıwshı bazarı tómenlewdi bastan ótkerdi.

2020-jılı COVID-19 pandemiyası nátiyjesinde kóbirek adamlar úyde islep hám aralıqtan oqıw sebepli, IDC maǵlıwmatları boyınsha, kompyuter satılıwı aldıńǵı jıllarǵa salıstırǵanda 26.1% ke ósti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.idc.com/getdoc.jsp?containerId=prUS47274421|bet=PC Sales Remain on Fire as Fourth Quarter Shipments Grow 26.1% Over the Previous Year, According to IDC|arxivurl=https://web.archive.org/web/20211230151858/https://www.idc.com/getdoc.jsp?containerId=prUS47274421|arxivsáne=2021-12-30|jumıs=IDC: The premier global market intelligence company|qaralǵan sáne=2022-07-24}}&lt;/ref&gt; Canalys kompaniyasınıń maǵlıwmatları boyınsha, 2020-jıl kompyuter bazarı ushın 2011-jıldan beri eń joqarı ósiw procentin kórsetti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theregister.com/2020/10/12/pc_sales_up_2020/|bet=Laptops are on fire! In a good way (if you're selling). PC sales race to highest growth rate since 2011|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220724094134/https://www.theregister.com/2020/10/12/pc_sales_up_2020/|arxivsáne=2022-07-24|avtor=Kunert|at=Paul|til=en|jumıs=www.theregister.com|qaralǵan sáne=2022-07-24}}&lt;/ref&gt;

=== Ortasha satıw bahası ===
Jeke kompyuterlerdiń satıw bahaları óndiris hám islep shıǵarıw qárejetleriniń tómenlewi sebepli turaqlı túrde tómenledi, al kompyuterlerdiń múmkinshilikleri arttı. 1975-jılı Altair jıynaǵı (komplekti) shama menen tek 400 AQSH dollarına satıldı, biraq tutınıwshılardan komponentlerdi sxema taxtalarına biriktiriwdi talap etti; sistema menen alfavit-sanlı formada óz-ara tásir etiw ushın zárúr bolǵan periferiya qurılmaları jáne 2000 dollar qostı, al nátiyjede alınǵan sistema tek háweskerler ushın paydalı edi.

1981-jılı olardıń payda bolıwında Osborne 1 hám onıń básekelesi Kaypro-nıń 1,795 AQSH dolları bahası tartımlı baha noqatı dep esaplanǵan; bul sistemalarda tek tekst kórsetiletuǵın displeyler hám saqlaw ushın tek disketalar bar edi. 1982-jılǵa kelip, Maykl Dell usaqlap satıwda shama menen 3,000 AQSH dollarına satılatuǵın jeke kompyuter sisteması dilerge shama menen 600 dollarǵa túsetuǵın komponentlerden ibarat ekenin bayqadı; kompyuter blogınıń tipik ulıwma paydası shama menen 1,000 dollar edi. 1983-jılı AQSH-ta jeke kompyuterler satıp alıwdıń ulıwma qunı shama menen 4 milliard dollardı quradı, bul úy haywanları azıǵınıń ulıwma satılıwına tuwrı keledi. 1998-jıldıń aqırına kelip, AQSH-taǵı jeke kompyuter sistemalarınıń ortasha satıw bahası 1,000 dollardan tómenledi.

[[Microsoft Windows]] sistemaları ushın ortasha satıw bahası (OSB) 2008/2009-jıllarda tómenlewdi kórsetti, bul arzan netbuklerge baylanıslı bolıwı múmkin, 2008-jıldıń avgust ayında AQSH usaqlap satıw sawdasında stol ústi kompyuterleri ushın 569 dollar hám noutbukler ushın 689 dollardı quradı. 2009-jılı OSB jáne de tómenlep, yanvar ayında stol ústi kompyuterleri ushın 533 dollarǵa hám noutbukler ushın 602 dollarǵa, al fevral ayında 540 hám 560 dollarǵa tústi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.eweek.com/c/a/Windows/Netbooks-Are-Destroying-the-Laptop-Market-and-Microsoft-Needs-to-Act-Now-863307/|bet=Netbooks Are Destroying the Laptop Market and Microsoft Needs to Act Now|arxivurl=https://wayback.archive-it.org/all/20090417001909/http://www.eweek.com/c/a/Windows/Netbooks-Are-Destroying-the-Laptop-Market-and-Microsoft-Needs-to-Act-Now-863307/|arxivsáne=April 17, 2009|avtor=Joe Wilcox|sáne=April 16, 2009|baspaxana=[[eWeek]]|qaralǵan sáne=2010-10-14}}&lt;/ref&gt; NPD izertlew kompaniyasınıń maǵlıwmatlarına sáykes, barlıq Windows portativ kompyuterleriniń ortasha satıw bahası 2008-jıldıń oktyabr ayındaǵı 659 dollardan 2009-jıldıń oktyabr ayında 519 dollarǵa deyin tómenledi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.cio.com/article/509556/Falling_PC_Prices_Pit_Microsoft_Against_PC_Makers|bet=Falling PC Prices Pit Microsoft Against PC Makers|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140312212746/http://www.cio.com/article/509556/Falling_PC_Prices_Pit_Microsoft_Against_PC_Makers|arxivsáne=2014-03-12|avtor=Shane O'Neill|sáne=December 2, 2009|qaralǵan sáne=2010-10-14}}&lt;/ref&gt;

== Qorshaǵan ortalıqqa tásiri ==
Qorshaǵan ortalıqqa tásirdiń sırtqı shıǵınları jeke kompyuterlerdiń satıw bahasına tolıq kirgizilmegen.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.greenbiz.com/blog/2012/10/03/true-cost-personal-computers|bet=The true cost of personal computers|arxivurl=https://web.archive.org/web/20161002102420/https://www.greenbiz.com/blog/2012/10/03/true-cost-personal-computers|arxivsáne=2016-10-02|avtor=Mattison|at=Richard|sáne=2012-10-03|jumıs=GreenBiz|baspaxana=GreenBiz Group Inc.|qaralǵan sáne=28 September 2016}}&lt;/ref&gt;

Birlesken Milletler Shólkeminiń Qorshaǵan ortalıq baǵdarlamasınıń maǵlıwmatlarına sáykes, jeke kompyuterler jıl sayın payda bolatuǵın 50 million tonna elektron qaldıqlardıń úlken úlesin quraydı. Rawajlanıp kiyatırǵan ellerge hám qorshaǵan ortalıqqa tásir etetuǵın elektron qaldıqlar máselesin sheshiw ushın hár túrli ellerde hám shtatlarda óndiriwshiniń keńeytilgen juwapkershiligi (ÓKJ) haqqındaǵı nızamlar ámelge kirgizilgen.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Nash|first1=Jennifer|title=Extended Producer Responsibility in the United States: Full Speed Ahead?|date=2013|url=http://www.hks.harvard.edu/var/ezp_site/storage/fckeditor/file/pdfs/centers-programs/centers/mrcbg/publications/awp/Nash_Bosso_2013-10.pdf|access-date=August 23, 2014}}&lt;/ref&gt; Elektron qaldıqlardı eksport hám import etiw boyınsha keń kólemli milliy nızamlar yamasa qaǵıydalardıń joqlıǵı sebepli, Silicon Valley Toxics Coalition hám BAN (Basel Action Network) AQSH hám Kanadadaǵı elektron qayta islew kompaniyaları menen birlesip, elektron qaldıqlardı tártipli joq etiw ushın elektron basqarıw baǵdarlamasın dúzdi. Ayırım shólkemler ÓKJ qaǵıydalarına qarsı shıǵadı hám óndiriwshiler tábiyiy túrde material hám energiya paydalanıwdı azaytıwǵa qaray háreket etedi dep pikir bildiredi.

== Derekler ==

* ''Accidental Empires: How the boys of Silicon Valley make their millions, battle foreign competition, and still can't get a date'', Robert X. Cringely, Addison-Wesley Publishing, (1992),  
* [https://books.google.com/books?id=qURs4j9vKn4C ''PC Magazine'', Vol. 2], No. 6, November 1983, &quot;SCAMP: The Missing Link in the PC's Past?&quot;
[[Kategoriya:Programmalıq injiniring]]
&lt;references /&gt;
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>lw5s7fdxxyn9qpta6uslxc8m6j76nwi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kompyuter apparatlıq támiynatı</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21181</id>
    <revision>
      <id>125348</id>
      <parentid>125307</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T21:29:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>125348</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="36843" sha1="il4yae2zdvyxk2ulc6fokjd8q50zdo6" xml:space="preserve">
[[Fayl:PDP-11-M7270.jpg|nobaý|PDP-11 CPU platası]]
'''Kompyuter apparatlıq támiynatı''' ''([[Inglis tili|ingl]]. Computer hardware) ‒'' [[Kompyuter|kompyuterdiń]] fizikalıq bóleklerin óz ishine aladı, mısalı, oraylıq processor blogı (CPU), [[operativ yad]] (RAM), tiykarǵı plata, kompyuter maǵlıwmat saqlaw qurılması, grafikalıq karta, dawıs kartası hám kompyuter korpusı. Ol sırtqı (tiykarǵı) qurılmalardı da óz ishine aladı, mısalı, [[Kompyuter monitorı|monitor]], [[Kompyuter tıshqanshası|tıshqansha]], [[Kompyuter klaviaturası|klaviatura]] hám dinamikler.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://windows.microsoft.com/en-us/windows-vista/parts-of-a-computer|bet=Parts of computer|arxivurl=https://web.archive.org/web/20131127145607/http://windows.microsoft.com/en-US/windows-vista/Parts-of-a-computer|arxivsáne=27 November 2013|baspaxana=Microsoft|qaralǵan sáne=5 December 2013}}&lt;/ref&gt;

Kerisinshe, [[programmalıq támiynat]] - bul [[apparatlıq támiynat]] tárepinen saqlanıp hám orınlanatuǵın jazba kórsetpeler toplamı. Apparatlıq támiynat óziniń atın ózgerislerge qattı yamasa qatań bolǵanı ushın alǵan, al programmalıq támiynat bolsa jumsaq, sebebi onı ózgertiw ańsat.

Apparatlıq támiynat ádette hár qanday buyrıqtı yamasa kórsetpeni orınlaw ushın programmalıq támiynat tárepinen basqarıladı. Apparatlıq hám programmalıq támiynattıń birikpesi qollanıwǵa jaramlı esaplaw sistemasın payda etedi, biraq tek apparatlıq támiynattan ibarat basqa sistemalar da bar.

== Tariyxı ==
Dáslepki esaplaw qurılmaları áyyemgi [[Abakus|abakustan]] da quramalıraq bolıp, olar XVII ásirge tiyisli. Francuz matematigi Blez Paskal tisli dóńgeleklerge tiykarlanǵan qosıw hám alıw múmkin bolǵan qurılmanı oylap taptı hám shama menen 50 modelin sattı. 1676-jılǵa kelip [[Gotfrid Leybnic]] tárepinen basqıshlı esaplawshısın oylap tabıldı, ol bóliw hám kóbeytiw ámellerin de orınlay alatuǵın edi. Sol dáwirdegi islep shıǵarıw múmkinshilikleriniń sheklengenligi hám dizayndaǵı kemshilikler sebepli, Leybnictiń esaplawshısı júdá funkcional emes edi, biraq usıǵan uqsas qurılmalar (Leybnic dóńgelegi) 1970-jıllarǵa shekem qollanılıp keldi.{{Sfn|Blum|2011|p=13–14}} XIX ásirde inglis Charlz Bebbidj ayırmashılıq mashinasın, yaǵnıy astronomiyalıq maqsetler ushın kóp aǵzalılardı esaplaytuǵın mexanikalıq qurılmanı oylap taptı.{{Sfn|Blum|2011|p=14}} Bebbidj jáne de ulıwma maqsetli kompyuterdi proektlestirdi, biraq ol hesh qashan qurılmadı. Bul dizaynnıń kóp bólegi eń dáslepki kompyuterlerge kirgizildi: kirgiziw hám shıǵarıw ushın perfokartalar, yad, oraylıq processor blogına uqsas arifmetikalıq blok, hátte assembler tiline uqsas dáslepki [[programmalastırıw tili]].{{Sfn|Blum|2011|p=15}}

1936-jılı [[Alan Tyuring]] hár qanday kompyuter túrin modellestiriw ushın universal Tyuring mashinasın islep shıqtı, bul arqalı hesh bir kompyuterdiń sheshim qabıllaw máselesin sheshe almaytuǵının dálilledi.{{Sfn|Blum|2011|pp=21, 23}} Universal Tyuring mashinası saqlanǵan programmalı kompyuterdiń bir túri bolıp, oǵan berilgen programmalıq kórsetpelerge tiykarlanıp, hár qanday Tyuring mashinasınıń (kompyuter modeli) operaciyaların qaytalay alatuǵın edi. [[Kompyuter programması|Kompyuter programmaların]] saqlaw zamanagóy kompyuterleriniń jumıs islewinde gilt rol oynaydı hám kompyuterdiń [[Apparatlıq támiynat|apparatlıq támiynatı]] menen [[Programmalıq támiynat|programmalıq támiynatı]] arasındaǵı baylanıstı támiyinleydi.{{Sfn|Blum|2011|p=25}} Bunnan da burın, XIX ásirdiń ortasında matematik Djordj Bul, Bul algebrasın oylap taptı - bul hár bir pikir yamasa haqıyqıy, ya jalǵan bolatuǵın logika sisteması. Házirgi waqıtta Bul algebrası házirgi zaman kompyuterleriniń apparatlıq támiynatın quraytuǵın integral sxemalardıń [[Tranzistor|tranzistorları]] hám basqa komponentlerin modellestiretuǵın sxemalardıń tiykarı bolıp tabıladı. 1945-jılı Tyuring hesh qashan qurılmaǵan kompyuterdiń (Avtomatik Esaplaw Mashinası) dizaynın pitkerdi.{{Sfn|Blum|2011|pp=34-35}}
[[Fayl:Von_Neumann_Architecture.svg|nobaý|Fon Neyman arxitekturasınıń sxeması]]
Usı waqıtta rele hám vakuumlı lampalardaǵı texnologiyalıq progress birinshi kompyuterlerdi jaratıwǵa múmkinshilik berdi.  Bebbidjdiń dizaynına tiykarlanıp, rele kompyuterleri Bell Laboratoriyasında Djordj Stibic hám Garvard universitetiniń Govard Aykeni tárepinen jaratıldı, ol MARK I di islep shıqtı. Jáne de 1945-jılı, Pensilvaniya universitetindegi ENIAC proekti ústinde islep atırǵan matematik Djon fon Neyman kópshilik házirgi zaman kompyuterleri ushın úlgi bolǵan fon Neyman arxitekturasınıń tiykarın islep shıqtı.{{Sfn|Blum|2011|pp=72, 74}} Fon Neymannıń dizaynı oraylastırılǵan yadtı óz ishine aldı, ol hám maǵlıwmatlardı, hám programmalardı saqladı, yadqa birinshi gezekte kiriw múmkinshiligine iye bolǵan oraylıq processor blogı (CPU), hám kiriw hám shıǵıw (I/O) blokları bar edi. Fon Neyman maǵlıwmatlardı jiberiw ushın bir shinanı paydalandı, bul onıń programmalar menen maǵlıwmatlardı bir-birine jaqın jaylastırıw arqalı saqlaw máselesin sheshiwi sistemanıń ekewin bir waqıtta alıwǵa urınǵanda fon Neyman tıǵının payda etti - bul kóbinese sistemanıń ónimdarlıǵın shekleydi.

== Kompyuter arxitekturası ==
[[Fayl:Growth_in_processor_performance,_1978–2010.png|nobaý|Processor ónimdarlıǵınıń ósiwi (benchmarklar menen ólshengen),{{Sfn|Hennessy|Patterson|2011|pp=41-42}} 1978–2010]]
Kompyuter arxitekturası baha, tezlik, jetkiliklilik hám energiya nátiyjeliligi sıyaqlı hár qıylı maqsetler arasında basımlıqlardı belgilewdi talap etedi. Dizayner apparatlıq támiynat talapların hám [[Kompilyator|kompilyatorlardan]] baslap integral sxemalardı proektlestiriwge shekem esaplaw texnikasınıń kóp túrli aspektlerin jaqsı túsiniwi kerek. Baha da óndiriwshiler ushın óz ónimlerin básekilesler usınıp atırǵan júdá uqsas tovarǵa qaraǵanda arzanıraq satıw ushın áhmiyetli sheklew bolıp qaldı. Payda normaları da tómenledi.{{Sfn|Hennessy|Patterson|2011|pp=27-28, 32}} Hátteki ónimdarlıq artpaǵan jaǵdayda da, komponentlerdiń bahası waqıt ótiwi menen tómenlep baradı, sebebi jetilistirilgen óndiris usılları sapanı tekseriw basqıshında qabıllanbaǵan komponentler sanın azayttı.

=== Buyrıqlar toplamı arxitekturası ===
Eń keń tarqalǵan buyrıqlar toplamı arxitekturası (ISA) - kompyuterdiń apparatlıq támiynatı menen programmalıq támiynatı arasındaǵı interfeys - 1945-jılı fon Neyman tárepinen islep shıǵılǵan arxitekturaǵa tiykarlanǵan. Kóp sxemalarda esaplaw blogı menen kiris/shıǵıs sistemasınıń bólek kórsetiliwine qaramastan, ádette apparatlıq támiynat bólisiledi, esaplaw blogındaǵı bir bit onıń esaplaw yamasa kiris/shıǵıs rejiminde ekenligin kórsetedi. ISA-nıń keń tarqalǵan túrlerine CISC (kompleks buyrıqlar toplamı kompyuteri), RISC (qısqartılǵan buyrıqlar toplamı kompyuteri), vektor operaciyaları hám gibrid rejimleri kiredi. CISC mashinalarǵa kerek bolǵan buyrıqlar sanın azaytıw ushın úlkenirek ańlatpalar toplamın qollanıwdı óz ishine aladı. Tek bir neshe buyrıqlardıń jiyi qollanılatuǵının moyınlawǵa tiykarlanıp, RISC qosımsha ápiwayılıq ushın buyrıqlar toplamın qısqartadı, bul jáne kóbirek registrlerdi qosıwǵa múmkinshilik beredi. 1980-jılları RISC oylap tabılǵannan keyin, konveyerlew hám keshlewdi qollanıp ónimdarlıqtı arttırǵan RISC tiykarındaǵı arxitekturalar CISC arxitekturaların almastırdı, ásirese quwat sarpı yamasa orın boyınsha sheklewleri bar qollanıwlarda (mısalı, [[Mobil telefon|mobil telefonlarda]]). 1986-jıldan 2003-jılǵa shekem apparatlıq támiynat ónimdarlıǵınıń jıllıq ósiw páti 50 procentten astı, bul planshetler hám mobil qurılmalar sıyaqlı jańa esaplaw qurılmaların rawajlandırıwǵa múmkinshilik berdi. Tranzistorlar tıǵızlıǵı menen birge DRAM yadı, sonday-aq flesh hám magnit diskleri de eksponencial túrde qısqaraq hám arzanıraq boldı. XXI ásirde jaqsılanıw páti páseydi.{{Sfn|Hennessy|Patterson|2011|pp=17–18}}

XXI ásirde ónimdarlıqtıń artıwı parallellikti kóbirek paydalanıw arqalı ámelge asırıldı. Qollanbalar kóbinese eki jol menen parallellestiriledi: yamasa bir funkciya maǵlıwmatlardıń bir neshe tarawında birge isleydi (maǵlıwmat parallelligi), ya bolmasa hár qıylı tapsırmalar sheklengen óz-ara tásir etisiw menen bir waqıtta orınlanadı (tapsırma parallelligi). Parallelliktiń bul formaları hár qıylı apparatlıq támiynat strategiyaları arqalı ámelge asırıladı, sonıń ishinde buyrıq dárejesindegi parallellik (mısalı, buyrıqlardı konveyerlew), maǵlıwmat parallelligin ámelge asıra alatuǵın vektor arxitekturaları hám grafikalıq processor blokları (GPUlar), sonday-aq aǵım dárejesindegi parallellik hám soraw dárejesindegi parallellik (ekewi de tapsırma dárejesindegi parallellikti ámelge asıradı).{{Sfn|Hennessy|Patterson|2011|p=9}}

=== Mikroarxitektura ===
Mikroarxitektura, kompyuter shólkemlestiriwi dep te ataladı, CPU dizaynı, yadro hám yadro baylanısı sıyaqlı joqarı dárejeli apparatlıq támiynat máselelerine tiyisli. Yadro ierarxiyası tezirek qatnas jasawǵa bolatuǵın (hám qımbatıraq) yadronıń CPU ǵa jaqınıraq jaylasıwın, al úlken kólemli saqlaw ushın ásterek, arzanıraq yadronıń uzaǵıraq jaylasıwın támiyinleydi. Yadro ádette baǵdarlamalardı maǵlıwmatlardan ajıratıw hám hújim etiwshiniń baǵdarlamalardı ózgertiw múmkinshiligin sheklew ushın bólinedi. Kópshilik kompyuterler baǵdarlamalar ushın adreslewdi ápiwayılastırıw ushın virtual yadronı qollanadı, [[Operaciyalıq sistema|operaciyalıq sistemanı]] virtual yadronı sheklengen fizikalıq yadronıń hár túrli tarawlarına sáykeslestiriw ushın paydalanadı.{{Sfn|Wang|2021|pp=51-52}}

=== Salqınlatıw ===
Kompyuter processorları jıllılıq payda etedi, hám artıqsha jıllılıq olardıń islewine tásir etedi hám komponentlerge zıyan keltiriwi múmkin. Kóplegen kompyuter chipleri ózleriniń artıqsha qızıp ketiwinen saqlanıw ushın avtomatlı túrde óz ónimdarlıǵın páseytedi. Kompyuterlerde ádette artıqsha jıllılıqtı tarqatıw ushın mexanizmler boladı, mısalı, CPU hám GPU ushın hawa yamasa suyıqlıq salqınlatqıshları hám RAM sıyaqlı basqa komponentler ushın jıllılıq tarqatqıshlar. Kompyuter korpusları da kóbinese kompyuterden jıllılıqtı tarqatıwǵa járdem beriw ushın ventilyaciyalanǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.intel.com/content/www/us/en/gaming/resources/pc-cooling-the-importance-of-keeping-your-pc-cool.html|bet=PC Cooling: The Importance of Keeping Your PC Cool|til=en|jumıs=Intel|qaralǵan sáne=20 July 2024}}&lt;/ref&gt; Maǵlıwmat orayları ádette pútkil oraydıń jumıs temperaturasın qáwipsiz saqlaw ushın quramalıraq salqınlatıw sheshimlerin qollanadı. Hawa menen salqınlatıw sistemaları kishkene yamasa eski maǵlıwmat oraylarında kóbirek ushırasadı, al suyıqlıq penen salqınlatıw batırıw (hár bir kompyuter salqınlatıwshı suyıqlıq penen qorshalǵan) hám tuwrıdan-tuwrı chipke (salqınlatıwshı suyıqlıq hár bir kompyuter chipine baǵdarlanǵan) qımbatıraq bolıwı múmkin, biraq olar nátiyjelirek.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://gatewaymechanical.ca/data-center-cooling-what-you-need-to-know/|bet=Data Center Cooling: What are the top concepts you need to know?|sáne=11 August 2021|til=en-CA|jumıs=gatewaymechanical.ca|qaralǵan sáne=20 July 2024}}&lt;/ref&gt; Kópshilik kompyuterler ózleriniń salqınlatıw sistemasınan kúshlirek bolıwǵa mólsherlengen, biraq olardıń uzaq múddetli jumısı salqınlatıw sistemasınıń quwatınan asıp kete almaydı. Kompyuter ıssı bolmaǵan waqıtta ónimdarlıqtı waqıtsha arttırıwǵa bolsa da (taktlıq jiyilikti arttırıw), apparatlıq támiynattı artıqsha jıllılıqtan qorǵaw ushın sistema avtomatlı túrde ónimdarlıqtı tómenletedi yamasa zárúr bolǵanda processordı óshiredi. Processorlar da jıllılıqtı azaytıw ushın háreketsiz bolǵanda óshedi yamasa tómen quwat rejimine ótedi. Quwat jetkiziw hám jıllılıq tarqatıw apparatlıq támiynat dizaynınıń eń qıyın tárepleri bolıp, XXI ásirdiń basınan baslap kishirek hám tezirek chiplerdi rawajlandırıwdıń sheklewshi faktorı bolıp kelgen. Ónimdarlıqtıń artıwı energiya paydalanıwdıń hám salqınlatıw talabınıń sáykes ósiwin talap etedi.

== Kompyuter apparatlıq támiynat sistemalarınıń túrleri ==

=== Jeke kompyuter ===
[[Fayl:Personal_computer,_exploded_6.svg|nobaý|Jeke kompyuterdiń tiykarǵı apparatlıq támiynat bólekleri, sonıń ishinde monitor, ana plata, processor, operativ yadta saqlaw qurılması, eki keńeytiw kartası, quwat blogı, optikalıq disk diskovodı, [[Qattı magnitli disk|qattı disk]] diskovodı, klaviatura hám [[Kompyuter tıshqanshası|tıshqansha]]]]
[[Fayl:Computer_from_inside_018.jpg|nobaý|Arnawlı jıynalǵan kompyuterdiń ishki kórinisi: tómende jaylasqan quwat blogında óziniń salqınlatıw samallatqıshı bar]]
[[Jeke kompyuter]] - óziniń kóp tárepliligi hám salıstırmalı túrde arzan bahası sebepli eń keń tarqalǵan kompyuter túrleriniń biri.

* Stol ústi jeke kompyuterleriniń [[Kompyuter monitorı|monitor]], [[Kompyuter klaviaturası|klaviatura]], [[Kompyuter tıshqanshası|tıshqansha]] hám kompyuter korpusı boladı. Kompyuter korpusında ana plata, maǵlıwmat saqlaw ushın turaqlı yamasa almalı-salmalı [[Qattı magnitli disk|disk]] diskovodları, quwat blogı hám basqa da modem yamasa tarmaq interfeysleri sıyaqlı periferiya qurılmaları bolıwı múmkin. Stol ústi kompyuterleriniń ayırım modellerinde monitor hám klaviatura processor hám quwat blogı menen bir korpusta jaylasqan. Elementlerdi ayırım qoyıw paydalanıwshıǵa komponentlerdi qolaylı hám jaǵımlı etip jaylastırıw imkaniyatın beredi, biraq olardıń arasındaǵı quwat hám maǵlıwmat kabellerin basqarıwdı talap etedi.
* Noutbukler kóshirip júriwge qolaylastırılǵan, biraq stol ústi kompyuterlerine uqsas isleydi. Olar tómen quwatlı yamasa kishkene ólshemli komponentlerdi paydalanıwı múmkin, bul usınday bahadaǵı stol ústi kompyuterine salıstırǵanda tómenirek ónimdarlıqqa alıp keledi.&lt;ref name=&quot;desktop vs laptop computer&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.computerhope.com/issues/ch001399.htm|bet=Desktop computer vs. Laptop computer|sáne=2019-12-30|jumıs=Computer Hope|qaralǵan sáne=2020-01-15}}&lt;/ref&gt; Noutbuklerde [[Kompyuter klaviaturası|klaviatura]], displey hám processor bir korpusta jaylasqan. Korpustıń jıynalatuǵın joqarǵı qaqpaǵındaǵı [[Kompyuter monitorı|monitor]] tasıw waqtında ekran hám klaviaturanı qorǵaw ushın jabılıwı múmkin. [[Kompyuter tıshqanshası|Tıshqansha]] ornına noutbuklerde sensorlı paneli yamasa kórsetiw tayaqshası bolıwı múmkin.
* Planshetler - tiykarǵı kirgiziw qurılması sıpatında sensorlı ekrandı paydalanatuǵın kóshirip júriwge bolatuǵın kompyuterler. Planshetler ádette noutbuklerge qaraǵanda jeńil hám kishirek boladı. Ayırım planshetlerde jıynalatuǵın klaviaturaları bar yamasa sırtqı klaviaturalarǵa qosılıw múmkinshiligi bar. Noutbuklerdiń ayırım modellerinde alıp taslanatuǵın klaviatura bar, bul sistemanı sensorlı ekranlı planshet sıpatında konfiguraciyalawǵa múmkinshilik beredi. Olardı geyde 2-wi-1 winde alıp taslanatuǵın noutbukler yamasa planshet-noutbuk gibridleri dep te ataydı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.ign.com/articles/best-2-in-1-detachable-laptops|bet=Best 2-in-1 Detachable Laptops 2020: The Best Tablet-Laptop Hybrids|avtor=Cipriani|at=Jason|sáne=29 May 2020|jumıs=IGN|qaralǵan sáne=20 July 2020}}&lt;/ref&gt;
* [[Mobil telefon|Mobil telefonlar]] uzaq waqıt isleytuǵın batareya hám jeńil salmaqqa iye bolıwǵa, sonday-aq úlken kompyuterlerge qaraǵanda az funkcionallıqqa iye bolıwǵa arnalǵan. Olardıń hár qıylı apparatlıq támiynat arxitekturası bar, kóbinese antennalar, mikrofonlar, kameralar, GPS qurılmaları hám dinamiklerdi óz ishine aladı. Quwat hám maǵlıwmat baylanısları telefonlarǵa baylanıslı hár qıylı boladı.

=== Úlken masshtablı kompyuterler ===
[[Fayl:Front_Z9_2094.jpg|nobaý|IBM System z9 meynfreymı]]

* Meynfreym kompyuter - bul ádette bólmeni toltıratuǵın hám jeke kompyuterden júzlegen yamasa mıńlaǵan ese qımbat bolıwı múmkin bolǵan ádewir úlken kompyuter. Olar húkimetler hám iri kárxanalar ushın úlken kólemdegi esaplawlardı orınlawǵa arnalǵan.
* 1960-jıllar hám 1970-jıllarda kóbirek bólimler processlerdi basqarıw hám laboratoriya avtomatizaciyası sıyaqlı belgili maqsetler ushın arzanıraq hám arnawlı sistemalardı paydalana basladı. Minikompyuter, yamasa sóylesiw tilinde mini, - bul 1960-jıllardıń ortasında&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Electronic technology, corporate strategy, and world transformation|date=1995|publisher=Quorum Books|location=Westport, Conn.|isbn=0899309690|page=[https://archive.org/details/electronictechno0000esta/page/53 53]}}&lt;/ref&gt; islep shıǵılǵan hám [[IBM]] hám onıń tikkeley básekilesinen shıqqan meynfreym[3] hám orta ólshemli [[Kompyuter|kompyuterlerge]] qaraǵanda ádewir arzan satılǵan kishirek kompyuterler klassı.
* Superkompyuterler júzlegen million dollarǵa túsiwi múmkin. Olar qalqıwshı útirli arifmetika menen ónimdarlıqtı maksimallastırıwǵa hám orınlanıwı júdá uzaq waqıt (máselen, hápteler) alatuǵın paketli baǵdarlamalardı isletiwge arnalǵan. Parallel baǵdarlamalar arasındaǵı baylanıs zárúrligi sebepli, ishki tarmaqtıń tezligine áhmiyet beriw kerek.{{Sfn|Hennessy|Patterson|2011|p=8}}
* Qoyma (sklad) masshtabındaǵı kompyuterler - bul [[Internet|internet]] arqalı xızmet sıpatında baǵdarlamalıq támiynat (SaaS) penen birge payda bolǵan klaster kompyuterleriniń úlkenirek versiyaları. Olardıń dizaynı hár bir operaciya ushın shıǵındı hám energiya jumsawdı minimallastırıwǵa baǵdarlanǵan, sebebi qoyma hám onıń ishindegi kompyuterler 100 million dollardan artıq turıwı múmkin (kompyuterlerdi hár bir neshe jılda almastırıp turıw kerek). SaaS ónimleri ushın jumıs islewi áhmiyetli bolsa da, baǵdarlamalıq támiynat jumıs islewdegi kemshiliklerdi ótew ushın dúzilgen - superkompyuterlerden ayırmashılıǵı.{{Sfn|Hennessy|Patterson|2011|p=8}}

=== Virtual apparatlıq támiynat ===
Virtual apparatlıq támiynat - bul apparatlıq támiynattıń funkciyasın tákirarlaytuǵın baǵdarlamalıq támiynat; ol kóbinese infrastruktura xızmet sıpatında (IaaS) hám platforma xızmet sıpatında (PaaS) qollanıladı.{{Sfn|Wang|2021|pp=1, 3}}

=== Engizilgen sistema ===
Engizilgen ''(sonday-aq: ornatılǵan; ingl. embedded system)'' sistemalar ózleriniń óndiriw quwatı hám bahası boyınsha eń kóp ózgeshelikke iye: 0.10 AQSH dollarınan da arzan bolıwı múmkin bolǵan 8-bitli processordan baslap, sekundına milliardlaǵan operaciyalardı orınlay alatuǵın hám 100 AQSH dollarınan qımbat turatuǵın joqarı dárejeli processorlarǵa shekem. Baha bul sistemalarda ayrıqsha áhmiyetli, dizaynerler kóbinese ónimdarlıq talapların qanaatlandıratuǵın eń arzan varianttı tańlaydı.{{Sfn|Hennessy|Patterson|2011|pp=8-9}}

== Komponentler ==

=== Korpus ===
Kompyuter korpusı stol ústi kompyuter sistemasınıń kópshilik komponentlerin qamtıydı. Ol analıq plata, disk qurılmaları hám quwat blogı sıyaqlı ishki elementler ushın mexanikalıq qollaw hám qorǵawdı támiyinleydi, sonday-aq ishki komponentler ústinen salqınlatıwshı hawanıń aǵısın basqaradı hám baǵıtlaydı. Korpus jáne de kompyuter tárepinen nurlanatuǵın elektromagnit interferenciyasın basqarıw sistemasınıń bir bólegi bolıp, ishki bóleklerdi elektrostatikalıq razryadtan qorǵaydı. Úlken minara tárizli korpuslar bir neshe disk qurılmaları yamasa basqa periferiya qurılmaları ushın orın beredi hám ádette polda turadı, al stol ústi korpusları keńeytiw ushın azıraq orın beredi. Hámmesi-bir stildegi dizaynlar sol korpusqa qurılǵan video displeydi óz ishine aladı. Portativ hám noutbuk kompyuterleri qurılmanı soqqıdan qorǵaytuǵın korpuslardı talap etedi. Háweskerler korpuslardı túrli reńli jaqtılar, boyaw yamasa basqa ózgeshelikler menen bezewi múmkin, bul iskerlik korpustı modifikaciyalaw dep ataladı.

=== Quwat blogı ===
Kópshilik jeke kompyuterlerdiń quwat blokları ATX standartına sáykes keledi hám elektr rozetkasınan beriletuǵın 120 hám 277 volt aralıǵındaǵı ózgermeli toktı (AC) ádewir tómenirek kernewdegi tuwrı tokqa (DC) aylandıradı: ádette 12, 5 yamasa 3.3 volt.&lt;ref&gt;{{Cite book|last1=Wilson|first1=Kevin|title=Exploring Computer Hardware: The Illustrated Guide to Understanding Computer Hardware, Components, Peripherals &amp; Networks|date=2022|publisher=Elluminet Press|isbn=978-1-913151-73-7|url=https://books.google.com/books?id=RaN4EAAAQBAJ&amp;dq=%22power+supply+(PSU)+converts+high%22&amp;pg=PT111|language=en}}&lt;/ref&gt;

=== Analıq plata ===
[[Fayl:Computer-motherboard.jpg|nobaý|Kompyuter analıq platası]]
Analıq plata kompyuterdiń tiykarǵı komponenti bolıp tabıladı. Bul integraciyalanǵan sxemaları bar plata bolıp, ol kompyuterdiń basqa bóleklerin, sonıń ishinde processor (CPU), operativ yad (RAM), disk qurılmaların (CD, DVD, [[Qattı magnitli disk|qattı disk]] yamasa basqalar), sonday-aq portlar yamasa keńeytiw slotları arqalı qosılǵan hár qanday periferiya qurılmaların baylanıstıradı. Kompyuterdegi integraciyalanǵan sxema (IC) chipleri ádette milliardlaǵan kishi metall-oksid-yarım ótkizgishli maydan effektli tranzistorlardı (MOSFET) óz ishine aladı.&lt;ref name=&quot;computerhistory2018&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.computerhistory.org/atchm/13-sextillion-counting-the-long-winding-road-to-the-most-frequently-manufactured-human-artifact-in-history/|bet=13 Sextillion &amp; Counting: The Long &amp; Winding Road to the Most Frequently Manufactured Human Artifact in History|sáne=April 2, 2018|jumıs=[[Computer History Museum]]|qaralǵan sáne=28 July 2019}}&lt;/ref&gt;

Analıq plataǵa tikkeley bekitilgen yamasa onıń bir bólegi bolǵan komponentler:

* Eń keminde bir processor (oraylıq processor blogı, CPU), ol kompyuterdiń islewin támiyinleytuǵın kópshilik esaplawlardı orınlaydı. Onı rásmiy emes túrde kompyuterdiń miyi dep atawǵa boladı. Ol operativ yadtan (RAM) programma kórsetpelerin aladı, olardı interpretaciyalaydı hám qayta isleydi, sońınan nátiyjelerdi qaytarıp jiberedi, solay etip tiyisli komponentler kórsetpelerdi orınlay aladı. Processor - bul [[mikroprocessor]] bolıp, ol metall-oksid-yarım ótkizgish (MOS) integraciyalanǵan sxema (IC) chipinde islengen. Ol ádette salqınlatqısh hám ventilyator yamasa suw menen salqınlatıw sisteması arqalı salqınlatıladı. Kóplegen jańa processorlar chipke ornatılǵan grafikalıq processordı (GPU) óz ishine aladı. Processordıń taktlıq jiyiligi onıń kórsetpelerdi qanshelli tez orınlaytuǵının basqaradı hám GGc penen ólshenedi; ádettegi mánisler 1 GGc hám 5 GGc aralıǵında boladı. Sonday-aq, processorǵa kóbirek yadrolar qosıw tendenciyası bar - hár biri óz aldına ǵárezsiz processor sıyaqlı isleydi - bul parallel esaplawlardı arttırıw ushın islenedi.
* Ishki shina processordı tiykarǵı yad penen bir waqıtta baylanıs ushın bir neshe sızıqlar arqalı baylanıstıradı - ádette 50 den 100 ge shekem - olar adreslew yamasa yad, maǵlıwmat hám buyrıq yamasa basqarıw ushın bólingen. Parallel shinalar burın kóbirek qollanılǵan bolsa da, XXI ásirde bir sım arqalı kóbirek informaciya jiberiw ushın seriyalawshı qollanılatuǵın seriyalı shinalar kóbirek tarqaldı. Kóp processorlı kompyuterlerge baylanıs shinası kerek boladı, onı ádette arqa kópir basqaradı, al qubla kópir ásterek periferiya hám kiriw-shıǵıw qurılmaları menen baylanıstı basqaradı.
* Operativ jad (RAM), processor tárepinen aktiv paydalanılıp atırǵan kod hám maǵlıwmatlardı saqlaydı, olar keyingi ret qashan qollanılıwı kútiliwine qaray ierarxiyada jaylastırıladı. Registrler processorǵa eń jaqın, biraq olardıń sıyımlılıǵı júdá sheklengen. Processorlarda ádette registrlerge qaraǵanda ádewir kóbirek, biraq tiykarǵı yadqa qaraǵanda ádewir az sıyımlılıqqa iye bir neshe kesh yad aymaqları boladı; olarǵa kiriw registrlerge qaraǵanda ásterek, biraq tiykarǵı yadqa qaraǵanda ádewir tezirek. Keshlew processorǵa kerek bolmastan aldın maǵlıwmatlardı aldın ala júklew arqalı isleydi, bul keshigiwdi azaytadı. Eger processorǵa kerekli maǵlıwmat keshte bolmasa, onı tiykarǵı yadtan alıwǵa boladı. Kesh yadı ádette SRAM bolsa, tiykarǵı yad ádette DRAM boladı. RAM turaqsız bolıp, kompyuter óshirilgende onıń mazmunı joǵaladı.
* Turaqlı saqlaw yamasa turaqlı yad ádettegi yadqa qaraǵanda joqarı sıyımlılıqqa iye hám arzanıraq, biraq oǵan kiriw ádewir kóp waqıt aladı. Tariyxıy jaqtan, bunday saqlaw ádette qattı disk túrinde berilgen, biraq qattı hal diskleri (SSD) arzanlasıp baratır hám ádewir tezirek, sonlıqtan olardıń qollanılıwı artıp barmaqta. USB diskleri hám tarmaq yamasa bult saqlawı da variantlar bolıp tabıladı.
* Tek oqıw yadı (ROM) kompyuter qosılǵanda yamasa orınlawdı baslaǵanda isleytuǵın BIOStı saqlaydı, bul process Bootstrapping, yamasa júkleniw dep ataladı. ROM ádette turaqsız (ózgeriwshi) BIOS yad chipi bolıp, onı tek arnawlı texnologiya menen bir ret jazıwǵa boladı.
** BIOS (Tiykarǵı Kiriw Shıǵıw Sisteması) júklew mikrobaǵdarlaması hám quwat basqarıw mikrobaǵdarlamasın óz ishine aladı. Jańa ana platalar BIOS ornına Birlesken Keńeytiletuǵın Mikrobaǵdarlama Interfeysin (UEFI) qollanadı.
* CMOS (komplementar MOS) batareyası BIOS chipindegi sáne hám waqıt ushın CMOS yadın quwatlandıradı. Bul batareya ádette saat batareyası bolıp tabıladı.
* Quwat MOSFETleri kernewdi retlewshi moduldi (VRM) quraydı, ol basqa apparatlıq támiynat komponentleriniń qansha kernew alıwın basqaradı.&lt;ref name=&quot;tomshardware&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.tomshardware.com/uk/reviews/mosfet-defintion-transistor-pc-motherboard-psu-explained,6343.html|bet=What Is a MOSFET? A Basic Definition|avtor=Harding|at=Scharon|sáne=September 17, 2019|jumıs=[[Tom's Hardware]]|qaralǵan sáne=7 November 2019}}&lt;/ref&gt;

=== Keńeytiw kartaları ===
Esaplaw texnikasında keńeytiw kartası - bul kompyuter sistemasınıń funkcionallıǵın keńeytiw shinası arqalı arttırıw ushın kompyuter ana platasınıń yamasa arqa taxtasınıń keńeytiw slotına ornatılatuǵın baspa plata. Keńeytiw kartaları ana plata usınbaytuǵın funkciyalardı alıw yamasa keńeytiw ushın qollanılıwı múmkin. Video processor ushın keńeytiw kartaların qollanıw burın keń tarqalǵan edi, biraq házirgi kompyuterlerde kóbinese GPU ana plataǵa integraciyalanǵan boladı.

=== Kirgiziw/shıǵarıw ===
Kópshilik kompyuterlerde sonday-aq periferiya qurılmaların ana plataǵa qosıw ushın sırtqı maǵlıwmat shinası bar. Eń keń tarqalǵanı - Universal Seriyalıq Shina (USB). Ishki shinadan ayırmashılıǵı, sırtqı shina periferiya sistemasınıń CPU-dan basqa tezlikte islewine múmkinshilik beretuǵın shina kontrolleri arqalı qosıladı. Kirgiziw hám shıǵarıw qurılmaları sáykesinshe sırtqı dúnyadan maǵlıwmat alıw yamasa maǵlıwmat jazıw ushın qollanıladı. Keń tarqalǵan mısallar - [[Kompyuter klaviaturası|klaviatura]] hám [[Kompyuter tıshqanshası|tıshqanshalar]] (kirgiziw) hám displeyler hám printerler (shıǵarıw). Tarmaq interfeysi kontrollerleri [[Internet|Internetke]] kiriw ushın qollanıladı. USB portları qosılǵan qurılmalarǵa quwat ta beriwi múmkin - standart USB 5 volt hám 500 milliamperge shekem (2.5 vatt) quwat beredi, al qosımsha kontaktları bar quwatlanǵan USB portları kóbirek quwat beriwi múmkin - 24 voltta 6 amperge shekem.

== Satıw ==
2023-jılı kompyuter apparatlıq támiynatınan global tabıs 705.17 milliard dollarǵa jetti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.thebusinessresearchcompany.com/report/computer-hardware-global-market-report#:~:text=The%20global%20computer%20hardware%20market,least%20in%20the%20short%20term.|bet=Computer Hardware Market Size, Trends and Global Forecast To 2032|jumıs=The Business Research Company|qaralǵan sáne=2023-03-03}}&lt;/ref&gt;

== Qayta islew ==
Kompyuter bólekleri qáwipli materiallardı óz ishine alǵanlıqtan, eski hám eskirgen bóleklerdi qayta islew háreketi kúsheyip atır. Kompyuter apparatlıq támiynatı qorǵasın, sınap, nikel hám kadmiy sıyaqlı qáwipli ximiyalıq zatlardı óz ishine aladı. EPA maǵlıwmatları boyınsha, bul elektron qaldıqlar durıs joq etilmese, qorshaǵan ortalıqqa zıyanlı tásir kórsetedi. Apparatlıq támiynat islep shıǵarıw energiyanı talap etedi, al bóleklerdi qayta islew hawa pataslanıwın, suw pataslanıwın, sonday-aq parnik gazleriniń shıǵarılıwın azaytadı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.newtechrecycling.com/disposal/computer-recycling/computer-recycling.html|bet=Newtech Recycling Specializes in Computer Disposal, Laptop Disposal, Desktop Disposal Mainframe Disposal and Server Disposal|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170329142805/https://www.newtechrecycling.com/disposal/computer-recycling/computer-recycling.html|arxivsáne=29 March 2017|jumıs=Newtech Recycling, Inc.|qaralǵan sáne=2017-04-18}}&lt;/ref&gt; Ruqsat etilmegen kompyuter úskenelerin taslaw haqıyqatında nızamsız. Nızamshılıq kompyuterlerdi húkimet tárepinen maqullanǵan obektler arqalı qayta islewdi májbúriy etedi. Kompyuterdi qayta islewdi ayırım qayta qollanılatuǵın bóleklerdi alıp taslaw arqalı ańsatlastırıw múmkin. Mısalı, RAM, DVD diskovodı, grafikalıq karta, qattı disk yamasa SSD hám basqa usınday alıp taslanatuǵın bóleklerdi qayta qollanıwǵa boladı.

Kompyuter apparatlıq támiynatında qollanılatuǵın kóplegen materiallardı qayta islew arqalı keleshekte óndiriwde paydalanıw ushın qayta alıwǵa boladı. Kompyuterlerde yamasa basqa elektronika ónimlerinde kóp muǵdarda ushırasatuǵın qalayı, kremniy, [[temir]], alyuminiy hám hár qıylı plastmassalardı qayta paydalanıw jańa sistemalardı qurıw qárejetlerin azaytıwı múmkin. Komponentler kóbinese mıs, [[altın]], tantal,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.raci.org.au/document/item/488|bet=TANTALUM|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170226021016/https://www.raci.org.au/document/item/488|arxivsáne=26 February 2017|avtor=Robert-Tissot|at=Sarah|sáne=2011|jumıs=Royal Australian Chemical instatute|qaralǵan sáne=March 3, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/niobium/mcs-2019-tanta.pdf|bet=TANTALUM|avtor=Padilla|at=Abraham|sáne=February 2019|jumıs=United states geological survey|qaralǵan sáne=March 3, 2019}}&lt;/ref&gt; gúmis, platina, palladiy hám qorǵasın, sonday-aq qayta alıwǵa jaramlı basqa da qımbatlı materiallardı óz ishine aladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://pubs.usgs.gov/fs/fs060-01/fs060-01.pdf|bet=Obsolete Computers, &quot;Gold Mine,&quot; or High-Tech Trash? Resource Recovery from Recycling|avtor=Bleiwas|at=D|sáne=July 2001|jumıs=USGS|qaralǵan sáne=March 4, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.thebalancesmb.com/electronic-devices-source-of-metals-for-recyclers-2877986|bet=Electronic Devices a Rich Source of Precious Metals for Recyclers|avtor=LeBlanc|at=Rick|til=en|jumıs=The Balance Small Business|qaralǵan sáne=2019-03-04}}&lt;/ref&gt;

=== Uwlı kompyuter komponentleri ===
Oraylıq processor kóp muǵdarda uwlı materiallardı óz ishine aladı. Ol metall plastinalarda qorǵasın hám xrom bar. Rezistorlar, yarım ótkizgishler, infraqızıl detektorlar, stabilizatorlar, kabeller hám sımlarda kadmiy bar. Kompyuterdegi sxema platalarında sınap hám xrom bar.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://smallbusiness.chron.com/toxic-components-computers-monitors-69693.html|title=The Toxic Components of Computers and Monitors|access-date=2017-04-26|language=en}}&lt;/ref&gt; Bunday túrdegi materiallar hám ximiyalıq zatlar durıs joq etilmese, qorshaǵan ortalıq ushın qáwipli boladı.

=== Qorshaǵan ortalıqqa tásiri ===
Elektron qaldıqlardıń ornın basıwshı ónimleri jer astı suwlarına sińgende, jandırılǵanda yamasa qayta islew barısında qáte qollanılǵanda zıyan keltiredi. Bunday uwlı zatlar menen baylanıslı densawlıq mashqalalarına aqıl-oy rawajlanıwınıń buzılıwı, rak awırıwı hám ókpe, bawır hám búyreklerdiń zaqımlanıwı kiredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.electronicstakeback.com/2015/05/28/whats-going-on-with-electronic-waste/|bet=What's Going On with Electronic Waste? – Electronics TakeBack Coalition|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170427103038/http://www.electronicstakeback.com/2015/05/28/whats-going-on-with-electronic-waste/|arxivsáne=27 April 2017|qaralǵan sáne=2017-04-26}}&lt;/ref&gt; Kompyuter komponentleri dioksinler, polixlorlanǵan bifeniller (PCBs), kadmiy, xrom, radioaktiv izotoplar hám sınap sıyaqlı kóplegen uwlı zatlardı óz ishine aladı. Sxema platalarında úlken muǵdarda qorǵasın-qalayı eritpeleri bar, olar jer astı suwlarına sińiwi yamasa jandırıw nátiyjesinde hawa pataslanıwın payda etiwi múmkin.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://computer.howstuffworks.com/discarded-old-computer1.htm|bet=What Happens to your Discarded Old Computer?|avtor=Toothman|at=Jessika|sáne=2 June 2008|jumıs=HowStuffWorks}}&lt;/ref&gt;

Kompyuter apparatlıq támiynatın qayta islew ekologiyalıq jaqtan paydalı dep esaplanadı, sebebi ol awır metallar hám kancerogen zatlar sıyaqlı qáwipli qaldıqlardıń atmosferaǵa, shıǵındı taslaytuǵın jerlerge yamasa suw jollarına túsiwiniń aldın aladı. Elektronika ónimleri payda bolǵan ulıwma qaldıqlardıń az bólegin qurasa da, olar ádewir qáwipli. Ásbap-úskenelerdi turaqlı joq etiwdi ámelge asırıw hám xoshametlew ushın qatań nızamlar islep shıǵılǵan, olardıń eń belgilisi [[Evropa Awqamı|Evropa Awqamınıń]] Elektr hám elektron úskeneler qaldıqları boyınsha direktivası hám [[Amerika Qurama Shtatları|Amerika Qurama Shtatlarınıń]] Milliy kompyuterlerdi qayta islew nızamı bolıp tabıladı.

=== Kompyuter apparatlıq támiynatı qaldıqların azaytıw boyınsha háreketler ===
Elektronlıq qayta islew, yaǵnıy kompyuter apparatlıq támiynatın qayta islew - bul qollanılǵan elektronika ónimlerin sawǵa etiw, qayta paydalanıw, maydalaw hám ulıwma jıynawdı ańlatadı. Ulıwma mániste, bul termin qollanılǵan yamasa taslap atırılǵan elektron úskenelerdegi komponentlerdi yamasa metallardı jıynaw, dáldallıq etiw, bólsheklew, ońlaw hám qayta islew procesin bildiredi, bunı jáne elektron qaldıqları (e-waste) dep te ataydı. Elektronlıq qayta islewge jaramlı zatlarǵa mınalar kiredi, biraq olar menen sheklenbeydi: televizorlar, kompyuterler, mikrotolqınlı peshler, shań sorǵıshlar, telefonlar hám uyalı telefonlar, stereosistemalar, hám VCR hám DVD qurılmaları - ulıwma aytqanda, sımı, jaqtısı bar yamasa qanday da bir batareyanı paydalanatuǵın hár qanday zat.&lt;ref name=&quot;epa-ewaste-presentation&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.epa.gov/sites/production/files/2014-05/documents/overview.pdf|bet=Broad Overview of E-Waste Management Policies in the U.S.|avtor=T. Gallo|at=Daniel|sáne=2013-07-15|jumıs=www.epa.gov|qaralǵan sáne=2020-01-17}}&lt;/ref&gt;

Dell hám [[Apple Inc.|Apple]] sıyaqlı ayırım kompaniyalar óz ónimlerin yamasa basqa kompaniyalardıń ónimlerin qayta isleydi. Bolmasa, kompyuterdi Computer Aid International shólkemine sawǵa etiwge boladı, bul shólkem eski kompyuterlerdi qayta islep, ońlap, keyin olardı emlewxanalar, mektepler, universitetler hám t.b. ushın beriw menen shuǵıllanadı.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/technology/askjack/2015/feb/19/how-safely-recycle-old-pcs-computers|title=How can I safely recycle my old PCs?|access-date=2017-04-26}}&lt;/ref&gt;

== Derekler ==

[[Kategoriya:Programmalıq injiniring]]
&lt;references /&gt;
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>il4yae2zdvyxk2ulc6fokjd8q50zdo6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Flex freymvorklar dizimi</title>
    <ns>0</ns>
    <id>23763</id>
    <revision>
      <id>125359</id>
      <parentid>106263</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T06:04:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>125359</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4315" sha1="n6uh1hknwhj0108x9q5k5dgbl92iw38" xml:space="preserve">'''Flex freymvorklar''' — bul Apache Flex platformasında kóp funkciyaǵa iye veb qosımshalardı jaratıwda [[Programmist (Baǵdarlamashı)|baǵdarlamashılarǵa]] járdem beretuǵın [[Kitapxana (esaplaw texnikası)|programmalıq támiynat kitapxanaları]].

== Dizim ==
* Tide, Granite Data Services platformasınıń bir bólegi.
* Swiz
* Parsley
* Cairngorm
* PureMVC
* DropAS3
* Fabrication
* Mate
* RobotLegs

== Cairngorm ==
Cairngorm — bul Adobe Flex te qosımsha arxitekturası ushın tiykarǵı [[ashıq kodlı programmalıq támiynat]] freymvorklarınıń biri. Ol iteration::two tárepinen islep shıǵılǵan, ol 2005-jılı Macromedia tárepinen satıp alınǵan. Ol Adobe Engagement Platformnıń bir bólegi bolıp tabıladı. Adobe Labs Cairngorm di kóp funkcionallı veb qosımshalar baǵdarlamashıları ushın arxitekturalıq freymvork sıpatında usınadı.

Cairngorm MVC modeli tiykarında dúzilgen. Ol ayrıqsha túrde klient penen server arasındaǵı quramalı jaǵday hám maǵlıwmat sinxronizaciyasın jeńillestiriw ushın proektlestirilgen, sonda da Kóriniw qatlamınıń programmalastırıwın maǵlıwmat ámelge asırıwınan ajıratıp saqlaydı.

Cairngorm qosımshasında Kóriniw qatlamınıń wazıypası - waqıyalardı jiberiw hám Modelde saqlanǵan maǵlıwmatlarǵa baylanıstırıw. Kóriniwdegi komponentler Mánis Obektlerine yamasa Model (maǵlıwmat) qatlamındaǵı basqa qásiyetlerge baylanıstırılıwı múmkin.

Cairngorm Modelinde, baylanıslı maǵlıwmatlar Mánis Obektlerinde (VO) saqlanadı, al ápiwayı ózgeriwshiler ModelLocator klassınıń tuwrı qásiyetleri retinde saqlanıwı múmkin. Kóriniw qatlamları talap etilgen maǵlıwmatlardı tabıw ushın ModelLocator jalǵız versiyasına statikalıq silteme paydalanadı.

Basqarıwshı - Cairngorm arxitekturasınıń eń quramalı bólegi. Basqarıwshı qatlamı jalǵız FrontController retinde ámelge asırıladı. Hár bir Kóriniw-payda etken waqıyanı alatuǵın FrontController nusqası, waqıyalardı jariyalanǵan túrine tiykarlanıp belgilengen Command klassına jiberedi.

Command klassı sońınan waqıyanı ICommand interfeys metodı Command klassınıń execute() metodın isletiw arqalı qayta isleydi. Waqıya obekti, eger baǵdarlamashı tárepinen talap etilse, qosımsha maǵlıwmatlardı óz ishine alıwı múmkin. execute() metodı oraylıq Modeldi jańalawı, sonday-aq ádette alıstaǵı server menen baylanıstı óz ishine alatuǵın Service klassın shaqırıwı múmkin. Command klassı tárepinen de ámelge asırılǵan IResponder interfeysi, shaqırılǵan alıstaǵı xızmetten qaytarılǵan juwaplardı basqarıw ushın onResult hám onFault metodların óz ishine aladı.

Cairngorm qosımshası hár qanday server arxitekturasın/sxemaların basqarıw ushın programmalastırılıwı múmkin.

== PureMVC ==
PureMVC — bul jaqsı ornatılǵan model-kórinis-basqarıwshı dizayn úlgisi tiykarında qosımshalar jaratıw ushın freymvork. Bul biypul, [[Ashıq kodlı programmalıq támiynat|ashıq kodlı]] freymvork dáslep Adobe Flex, Flash hám AIR menen paydalanıw ushın ActionScript 3 tilinde ámelge asırılǵan, hám sońınan derlik barlıq tiykarǵı veb-programmalastırıw platformalarına kóshirilgen.

== Granite Data Services ==
'''Granite Data Services''' (GraniteDS yamasa GDS) — bul waqıya-basqarılatuǵın, kross-freymvork, Qosımsha Klient Konteyneri (QKK). Ol klient táreptegi maǵlıwmatlardı basqarıw, real waqıt rejiminde xabar almasıw, ashıq keshiktirip júklew, betlerge bólingen sorawlar, kod generaciyası hám basqa da ózgeshelikler arqalı kóp funkcionallı veb-qosımshalardı islep shıǵıwdı anaǵurlım ańsatlastırıwǵa baǵdarlanǵan.

Pútkil freymvork ashıq kodlı bolıp tabıladı, biraq ayırım «qosımsha modullerdi» kommerciyalıq maqsette paydalanıw kommerciyalıq licenziyanı talap etedi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.granitedataservices.com/2014/01/09/happy-new-year-2014-and-graniteds-3-0-1-ga/|bet=Happy New Year 2014 and GraniteDS 3.0.1.GA|qaralǵan sáne=2014-02-12}}&lt;/ref&gt;.

'''Qollap-quwatlanatuǵın Klient Freymvorkleri'''

* JavaFX
* Flex
* Android SDK

== Derekler ==
{{derekler}}

[[Kategoriya:Programmalıq támiynat arxitekturası]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>n6uh1hknwhj0108x9q5k5dgbl92iw38</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Wikipedia:Redaktorlawlar sanı boyınsha Wikipediashılar dizimi</title>
    <ns>4</ns>
    <id>23879</id>
    <revision>
      <id>125325</id>
      <parentid>125256</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T12:01:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jembot</username>
        <id>4424</id>
      </contributor>
      <comment>Bot: Maǵlıwmatlar jańalandı</comment>
      <origin>125325</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8057" sha1="92q44egg6jk23htsq3kl9f2lynm2n9i" xml:space="preserve">{{/begin|50}}
|-
| 1 || [[User:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] || [[Special:Contributions/Janabaevazizbek|{{formatnum:17858}}]] || {{Permissions|Janabaevazizbek}}
|-
| 2 || [[User:Qaraqalpaqpan|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Qaraqalpaqpan&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Qaraqalpaqpan|{{formatnum:17813}}]] || {{Permissions|Qaraqalpaqpan}}
|-
| 3 || [[User:Inosham|Inosham]] || [[Special:Contributions/Inosham|{{formatnum:3999}}]] || {{Permissions|Inosham}}
|-
| 4 || [[User:Srajatdin Usnatdinov|Srajatdin Usnatdinov]] || [[Special:Contributions/Srajatdin Usnatdinov|{{formatnum:3845}}]] || {{Permissions|Srajatdin Usnatdinov}}
|-
| 5 || [[User:Frhdkazan|Frhdkazan]] || [[Special:Contributions/Frhdkazan|{{formatnum:3487}}]] || {{Permissions|Frhdkazan}}
|-
| 6 || [[User:Abdullaeva Shaxnoza-Banu|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Abdullaeva Shaxnoza-Banu&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Abdullaeva Shaxnoza-Banu|{{formatnum:3374}}]] || {{Permissions|Abdullaeva Shaxnoza-Banu}}
|-
| 7 || [[User:Bekan88|Bekan88]] || [[Special:Contributions/Bekan88|{{formatnum:2505}}]] || {{Permissions|Bekan88}}
|-
| 8 || [[User:Рахман3|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Рахман3&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Рахман3|{{formatnum:2150}}]] || {{Permissions|Рахман3}}
|-
| 9 || [[User:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] || [[Special:Contributions/Doniyor Yóldoshev|{{formatnum:1929}}]] || {{Permissions|Doniyor Yóldoshev}}
|-
| 10 || [[User:PirjanovNurlan|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;PirjanovNurlan&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/PirjanovNurlan|{{formatnum:1553}}]] || {{Permissions|PirjanovNurlan}}
|-
| 11 || [[User:Rabiga Shabatova|Rabiga Shabatova]] || [[Special:Contributions/Rabiga Shabatova|{{formatnum:1393}}]] || {{Permissions|Rabiga Shabatova}}
|-
| 12 || [[User:Anas1712|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Anas1712&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Anas1712|{{formatnum:1155}}]] || {{Permissions|Anas1712}}
|-
| 13 || [[User:Qarahat|Qarahat]] || [[Special:Contributions/Qarahat|{{formatnum:1105}}]] || {{Permissions|Qarahat}}
|-
| 14 || [[User:Gozzalina|Gozzalina]] || [[Special:Contributions/Gozzalina|{{formatnum:1044}}]] || {{Permissions|Gozzalina}}
|-
| 15 || [[User:Makenzis|Makenzis]] || [[Special:Contributions/Makenzis|{{formatnum:788}}]] || {{Permissions|Makenzis}}
|-
| 16 || [[User:Kuwanishbek|Kuwanishbek]] || [[Special:Contributions/Kuwanishbek|{{formatnum:781}}]] || {{Permissions|Kuwanishbek}}
|-
| 17 || [[User:AlefZet|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;AlefZet&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/AlefZet|{{formatnum:678}}]] || {{Permissions|AlefZet}}
|-
| 18 || [[User:Aysabirlijol|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Aysabirlijol&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Aysabirlijol|{{formatnum:624}}]] || {{Permissions|Aysabirlijol}}
|-
| 19 || [[User:Umarxon III|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Umarxon III&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Umarxon III|{{formatnum:615}}]] || {{Permissions|Umarxon III}}
|-
| 20 || [[User:Baurzhanuly|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Baurzhanuly&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Baurzhanuly|{{formatnum:538}}]] || {{Permissions|Baurzhanuly}}
|-
| 21 || [[User:Biypona|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Biypona&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Biypona|{{formatnum:517}}]] || {{Permissions|Biypona}}
|-
| 22 || [[User:Bazarbaeva Eleonora|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Bazarbaeva Eleonora&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Bazarbaeva Eleonora|{{formatnum:433}}]] || {{Permissions|Bazarbaeva Eleonora}}
|-
| 23 || [[User:QRNKS|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;QRNKS&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/QRNKS|{{formatnum:413}}]] || {{Permissions|QRNKS}}
|-
| 24 || [[User:Mrshaxas|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Mrshaxas&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Mrshaxas|{{formatnum:404}}]] || {{Permissions|Mrshaxas}}
|-
| 25 || [[User:Pathoschild|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Pathoschild&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Pathoschild|{{formatnum:399}}]] || {{Permissions|Pathoschild}}
|-
| 26 || [[User:Minorax|Minorax]] || [[Special:Contributions/Minorax|{{formatnum:353}}]] || {{Permissions|Minorax}}
|-
| 27 || [[User:Muxammedqudaynazarov|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Muxammedqudaynazarov&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Muxammedqudaynazarov|{{formatnum:352}}]] || {{Permissions|Muxammedqudaynazarov}}
|-
| 28 || [[User:Begdullaman|Begdullaman]] || [[Special:Contributions/Begdullaman|{{formatnum:318}}]] || {{Permissions|Begdullaman}}
|-
| 29 || [[User:Nurlibek Urgenichbaev|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Nurlibek Urgenichbaev&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Nurlibek Urgenichbaev|{{formatnum:297}}]] || {{Permissions|Nurlibek Urgenichbaev}}
|-
| 30 || [[User:Qareken Balasi|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Qareken Balasi&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Qareken Balasi|{{formatnum:285}}]] || {{Permissions|Qareken Balasi}}
|-
| 31 || [[User:BEGJIGIT|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;BEGJIGIT&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/BEGJIGIT|{{formatnum:252}}]] || {{Permissions|BEGJIGIT}}
|-
| 32 || [[User:Saxibjamal Esemuratova|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Saxibjamal Esemuratova&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Saxibjamal Esemuratova|{{formatnum:239}}]] || {{Permissions|Saxibjamal Esemuratova}}
|-
| 33 || [[User:Pirnazarova|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Pirnazarova&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Pirnazarova|{{formatnum:221}}]] || {{Permissions|Pirnazarova}}
|-
| 34 || [[User:Holder|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Holder&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Holder|{{formatnum:218}}]] || {{Permissions|Holder}}
|-
| 35 || [[User:Miracle0302|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Miracle0302&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Miracle0302|{{formatnum:213}}]] || {{Permissions|Miracle0302}}
|-
| 36 || [[User:Begjigit|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Begjigit&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Begjigit|{{formatnum:208}}]] || {{Permissions|Begjigit}}
|-
| 37 || [[User:Kmoksy|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Kmoksy&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Kmoksy|{{formatnum:207}}]] || {{Permissions|Kmoksy}}
|-
| 38 || [[User:ДолбоЯщер|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;ДолбоЯщер&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/ДолбоЯщер|{{formatnum:192}}]] || {{Permissions|ДолбоЯщер}}
|-
| 39 || [[User:NurkaArzay|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;NurkaArzay&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/NurkaArzay|{{formatnum:173}}]] || {{Permissions|NurkaArzay}}
|-
| 40 || [[User:Gúlxan Medetbekovna|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Gúlxan Medetbekovna&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Gúlxan Medetbekovna|{{formatnum:168}}]] || {{Permissions|Gúlxan Medetbekovna}}
|-
| 41 || [[User:Bakhit|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Bakhit&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Bakhit|{{formatnum:164}}]] || {{Permissions|Bakhit}}
|-
| 42 || [[User:Melek jurnalist|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Melek jurnalist&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Melek jurnalist|{{formatnum:155}}]] || {{Permissions|Melek jurnalist}}
|-
| 43 || [[User:DARIO SEVERI|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;DARIO SEVERI&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/DARIO SEVERI|{{formatnum:148}}]] || {{Permissions|DARIO SEVERI}}
|-
| 44 || [[User:Jannazarova Sh|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Jannazarova Sh&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Jannazarova Sh|{{formatnum:136}}]] || {{Permissions|Jannazarova Sh}}
|-
| 45 || [[User:Jámiy|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Jámiy&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Jámiy|{{formatnum:133}}]] || {{Permissions|Jámiy}}
|-
| 46 || [[User:Romaine|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Romaine&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Romaine|{{formatnum:128}}]] || {{Permissions|Romaine}}
|-
| 47 || [[User:Kagansky|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Kagansky&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Kagansky|{{formatnum:124}}]] || {{Permissions|Kagansky}}
|-
| 48 || [[User:Munavvaroy|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Munavvaroy&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Munavvaroy|{{formatnum:123}}]] || {{Permissions|Munavvaroy}}
|-
| 49 || [[User:Purodha|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Purodha&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Purodha|{{formatnum:121}}]] || {{Permissions|Purodha}}
|-
| 50 || [[User:Maqmud Abdujaparov|&lt;span style=&quot;color:gray&quot;&gt;Maqmud Abdujaparov&lt;/span&gt;]] || [[Special:Contributions/Maqmud Abdujaparov|{{formatnum:112}}]] || {{Permissions|Maqmud Abdujaparov}}
{{/end}}</text>
      <sha1>92q44egg6jk23htsq3kl9f2lynm2n9i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Muǵallimge raxmet</title>
    <ns>0</ns>
    <id>24014</id>
    <revision>
      <id>125438</id>
      <parentid>106779</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T10:54:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <origin>125438</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3053" sha1="b6kkc978mjfn3jjwvbfwnypithq35zu" xml:space="preserve">{{Kitap infoqutısı|kitaptıń atı=Muǵallimge raxmet|Jazıwshı=[[Tólepbergen Qayıpbergenov]]|Janr=[[proza]], [[povest]]|mámleket={{bayraq|Qaraqalpaqstan}} [[Qaraqalpaqstan]]|tili=[[qaraqalpaq tili]]|original baspa jılı=[[1959]]|sıylıqları=[[Hamza atındaǵı Ózbekstan SSR mámleketlik sıylıǵı]] ([[1971]])}}
'''Muǵallimge raxmet''' ''(Муғаллимге рахмет)'' — [[Tólepbergen Qayıpbergenov]]tıń [[1958|1958-jılı]] [[Jetkinshek|«Jetkinshek» gazetası]]nda járiyalanıp, [[1959|1959-jılı]] QQMB tárepinen óz aldına kitap bolıp basılıp shıqqan ekinshi [[povest]]i. Jazıwshı bul shıǵarması ushın [[1971|1971-jılı]] [[Hamza atındaǵı Ózbekstan SSR mámleketlik sıylıǵı]]nıń laureatı boldı.

== Mazmunı ==
Bilimlendiriw máselesine baǵıshlanıp jazılǵan shıǵarmada, tiykarınan, Qaraqalpaqstanda jańa oqıtıw usılındaǵı keńes mektepleriniń payda bolıwı, sol mektepti dúziwdegi júz bergen qıyınshılıqlar, bul qıyınshılıqlardı jeńip, xalıqtı ǵalaba sawatlandırıwdaǵı dáslepki muǵallimlerdiń alıp barǵan gúresleri waqıyaları súwretleniw tabadı. Avtor povestte usı xalıqtı sawatlandırıw jónelisindegi dáslepki muǵallimlerdiń atqarǵan xızmetleri menen tutqan ornın súwretlew arqalı ustaz degen attı ulıǵlaw menen birge, XX ásirdiń 20—30-jıllarındaǵı qaraqalpaq xalqınıń sawatlılıqqa umtılıwdaǵı qıyın hám dańqlı jolların ashıp kórsetiwdi bas maqset tutqan.

Povesttegi bul ideya dáslepki muǵallim Meńlimurat hám onıń bilim alıwǵa háwes, zeyinli, shaqqan Turdımurat sıyaqlı haq kókirek shákirtleriniń obrazın jasaw arqalı isenimli hám oǵada kórkem etip ashıp berilgen&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://old.eduportal.uz/Umumiyfiles/darsliklar/11/adabiyot_11_qqr.pdf| title= Ádebiyat. 11-klasslar ushın|year=2018|first1=Keńesbay |last1=Allambergenov|first2=Quwanıshbay |last2=Orazımbetov|first3=Mariya|last3=Bekbergenova|first4=Ziyada|last4=Bekbergenova}}&lt;/ref&gt;.

== Awdarmaları ==
Povest [[Ózbek tili|ózbek]] (1962, 1978), [[Rus tili|rus]] (1966, 1978, 1979), [[Moldavan tili|moldavan]] (1981), [[Qazaq tili|qazaq]] (1983) tillerine awdarılıp, óz aldına kitap halında basılıp shıqtı.

2020-jılı [[Tashkent mámleketlik agrar universiteti]] «Tiller» kafedrası inglis tili oqıtıwshıları tárepinen povest [[inglis tili]]ne awdarıldı hám dáslepki 100 nusqası basıldı&lt;ref&gt;{{Web deregi |url=https://t.me/tdau_news/8093?single |bet=Oʻzbekiston Qahramoni Toʻlepbergen Qayipbergenov qalamiga mansub «Rahmat muallim» qissasi ingliz tiliga tarjima qilindi |sáne=4.07.2020 |jumıs=TDAU rásmiy telegram kanalı}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{Derekler}}

== Sırtqı siltemeler ==
* [https://library.ziyonet.uz/book/130596 Povestti júklep alıw] ([[2016|2016-jılǵı]] basılım)
* [https://youtube.com/watch?v=1Om83X27fRs&amp;si=CfCKt514V6V6It0Z Povestti audio formatta tıńlaw]

[[Kategoriya:Kitaplar]]
[[Kategoriya:Povestler]]
[[Kategoriya:Tólepbergen Qayıpbergenov]]</text>
      <sha1>b6kkc978mjfn3jjwvbfwnypithq35zu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>125442</id>
      <parentid>125438</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T11:12:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>125442</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3086" sha1="oekmlbt2gwx0xzuzgk8kp017ikxbo9v" xml:space="preserve">{{Kitap infoqutısı|kitaptıń atı=Muǵallimge raxmet|Jazıwshı=[[Tólepbergen Qayıpbergenov]]|Janr=[[proza]], [[povest]]|mámleket={{bayraq|Qaraqalpaqstan}} [[Qaraqalpaqstan]]|tili=[[qaraqalpaq tili]]|original baspa jılı=[[1959]]|sıylıqları=[[Hamza atındaǵı Ózbekstan SSR mámleketlik sıylıǵı]] ([[1971]])}}
'''Muǵallimge raxmet''' ''(Муғаллимге рахмет)'' — [[Tólepbergen Qayıpbergenov]]tıń [[1958|1958-jılı]] [[Jetkinshek|«Jetkinshek» gazetası]]nda járiyalanıp, [[1959|1959-jılı]] QQMB tárepinen óz aldına kitap bolıp basılıp shıqqan ekinshi [[povest]]i. Jazıwshı bul shıǵarması ushın [[1971|1971-jılı]] [[Hamza atındaǵı Ózbekstan SSR mámleketlik sıylıǵı]]nıń laureatı boldı.

== Mazmunı ==
Bilimlendiriw máselesine baǵıshlanıp jazılǵan shıǵarmada, tiykarınan, Qaraqalpaqstanda jańa oqıtıw usılındaǵı keńes mektepleriniń payda bolıwı, sol mektepti dúziwdegi júz bergen qıyınshılıqlar, bul qıyınshılıqlardı jeńip, xalıqtı ǵalaba sawatlandırıwdaǵı dáslepki muǵallimlerdiń alıp barǵan gúresleri waqıyaları súwretleniw tabadı. Avtor povestte usı xalıqtı sawatlandırıw jónelisindegi dáslepki muǵallimlerdiń atqarǵan xızmetleri menen tutqan ornın súwretlew arqalı ustaz degen attı ulıǵlaw menen birge, XX ásirdiń 20—30-jıllarındaǵı qaraqalpaq xalqınıń sawatlılıqqa umtılıwdaǵı qıyın hám dańqlı jolların ashıp kórsetiwdi bas maqset tutqan.

Povesttegi bul ideya dáslepki muǵallim Meńlimurat hám onıń bilim alıwǵa háwes, zeyinli, shaqqan Turdımurat sıyaqlı haq kókirek shákirtleriniń obrazın jasaw arqalı isenimli hám oǵada kórkem etip ashıp berilgen&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://old.eduportal.uz/Umumiyfiles/darsliklar/11/adabiyot_11_qqr.pdf| title= Ádebiyat. 11-klasslar ushın|year=2018|first1=Keńesbay |last1=Allambergenov|first2=Quwanıshbay |last2=Orazımbetov|first3=Mariya|last3=Bekbergenova|first4=Ziyada|last4=Bekbergenova}}&lt;/ref&gt;.

== Awdarmaları ==
Povest [[Ózbek tili|ózbek]] (1962, 1978), [[Rus tili|rus]] (1966, 1978, 1979), [[Moldavan tili|moldavan]] (1981), [[Qazaq tili|qazaq]] (1983) tillerine awdarılıp, óz aldına kitap halında basılıp shıqtı.

2020-jılı [[Tashkent mámleketlik agrar universiteti]] «Tiller» kafedrası inglis tili oqıtıwshıları tárepinen povest [[inglis tili]]ne awdarıldı hám dáslepki 100 nusqası basıldı&lt;ref&gt;{{Web deregi |url=https://t.me/tdau_news/8093?single |bet=Oʻzbekiston Qahramoni Toʻlepbergen Qayipbergenov qalamiga mansub «Rahmat muallim» qissasi ingliz tiliga tarjima qilindi |sáne=4.07.2020 |jumıs=TDAU rásmiy telegram kanalı}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{Derekler}}

== Sırtqı siltemeler ==
* [https://library.ziyonet.uz/book/130596 Povestti júklep alıw] ([[2016|2016-jılǵı]] basılım)
* [https://youtube.com/watch?v=1Om83X27fRs&amp;si=CfCKt514V6V6It0Z Povestti audio formatta tıńlaw]

{{Tólepbergen Qayıpbergenov}}

[[Kategoriya:Kitaplar]]
[[Kategoriya:Povestler]]
[[Kategoriya:Tólepbergen Qayıpbergenov]]</text>
      <sha1>oekmlbt2gwx0xzuzgk8kp017ikxbo9v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ChromeOS</title>
    <ns>0</ns>
    <id>24847</id>
    <revision>
      <id>125354</id>
      <parentid>125316</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T21:37:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>125354</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="117033" sha1="8pr0rojinzytmnahlhi82btcs1g59sn" xml:space="preserve">
'''ChromeOS''', geyde '''chromeOS''' dep jazıladı hám burınǵı ataması '''Chrome OS''' dep atalǵan, [[Google]] tárepinen islep shıǵılǵan hám proektlestirilgen [[operaciyalıq sistema]] bolıp tabıladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/tldr/2022/7/14/23219443/google-chromeos-not-chrome-os-branding|bet=It's ChromeOS now, not Chrome OS|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220714233828/https://www.theverge.com/tldr/2022/7/14/23219443/google-chromeos-not-chrome-os-branding|arxivsáne=July 14, 2022|avtor=Peters|at=Jay|sáne=July 14, 2022|jumıs=[[The Verge]]|qaralǵan sáne=July 14, 2022}}&lt;/ref&gt; Ol [[Ashıq kodlı programmalıq támiynat|ashıq kodlı]] ChromiumOS operaciyalıq sistemasınan alınǵan hám tiykarǵı [[paydalanıwshı interfeysi]] sıpatında Google Chrome veb-brauzerin qollanadı.

Google bul joybar haqqında 2009-jıldıń iyul ayında járiyaladı, dáslep onı qosımshalar hám paydalanıwshı maǵlıwmatları bultta saqlanatuǵın operaciyalıq sistema sıpatında táriyiplegen. ChromeOS tiykarınan [[Veb-qosımsha|veb-qosımshalardı]] iske túsiriw ushın qollanıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.chromium.org/chromium-os/chromiumos-design-docs/chromium-os-kernel|bet=Kernel Design|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180624010728/https://www.chromium.org/chromium-os/chromiumos-design-docs/chromium-os-kernel|arxivsáne=June 24, 2018|jumıs=The Chromium Projects|qaralǵan sáne=June 21, 2018}}&lt;/ref&gt;

ChromeOS progressiv veb-qosımshalardı, [[Google Play]]-den [[Android]] qosımshaların hám [[Linux]] qosımshaların qollaydı.&lt;ref&gt;{{Citation |title=Chromebook help |year=2022 |access-date=2022-06-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220616173343/https://support.google.com/chromebook/answer/7021273 |url-status=live |chapter=Install Android apps on your Chromebook |chapter-url=https://support.google.com/chromebook/answer/7021273 |place=Mountain View |publisher=Google, Inc. |archive-date=June 16, 2022}}.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Citation |title=Chromebook help |year=2022 |access-date=2022-06-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210529183536/https://support.google.com/chromebook/answer/9145439 |url-status=live |chapter=Set up Linux on your Chromebook |chapter-url=https://support.google.com/chromebook/answer/9145439 |place=Mountain View |publisher=Google, Inc. |archive-date=May 29, 2021}}.&lt;/ref&gt;

== Tariyxı ==
2006-jılı Google xızmetkeri Djeff Nelson dáslep «Google OS» kod ataması menen belgili bolǵan hám tezlikke baǵdarlanǵan Linux distribuciyası sıpatında ChromeOS bolatuǵın koncepciyanı jarattı. Google OS-tıń dáslepki versiyaları Firefoxtı qollanǵan, sebebi Chrome ele shıǵarılmaǵan edi, biraq 2007-jılda Google ishinde tarqalǵan ishki beta-testler sebepli ol Chrome-ǵa ótti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://blog.jeff-nelson.com/2012/11/on-inventing-chromebook.html|bet=Inventing Chromebook|arxivurl=https://web.archive.org/web/20211214024106/http://blog.jeff-nelson.com/2012/11/on-inventing-chromebook.html|arxivsáne=December 14, 2021|sáne=November 13, 2012}}&lt;/ref&gt; 

Marketing talapların anıqlaw ushın, baǵdarlamashılar Google xızmetkerleri tárepinen qollanılatuǵın 200 kompyuterdiń qollanıw úlgilerin baqlaw sıyaqlı rásmiy emes ólshemlerge súyendi. Baǵdarlamashılar sonday-aq ózleriniń qollanıw úlgilerin de esapqa aldı.&lt;ref name=&quot;Ars Technica: Google Talks&quot;&gt;{{Cite news|url=https://arstechnica.com/business/news/2010/01/chrome-os-interview-1.ars|title=Google talks Chrome OS, HTML5, and the future of software|date=January 19, 2010}}&lt;/ref&gt;

Google óz [[apparatlıq támiynat]] sheriklerinen «ónimlilik hám isenimlilik sebeplerine»&lt;ref name=&quot;Chromium Developer FAQ&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.chromium.org/chromium-os/how-tos-and-troubleshooting/developer-faq|bet=Developer FAQ|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180619213326/http://www.chromium.org/chromium-os/how-tos-and-troubleshooting/developer-faq|arxivsáne=June 19, 2018|qaralǵan sáne=December 12, 2009}}&lt;/ref&gt; baylanıslı qattı deneli disklerdi qollanıwdı talap etti, sonıń menen birge qosımshalarǵa hám kópshilik paydalanıwshı maǵlıwmatlarına alıstaǵı serverlerden kirip atırǵan operaciyalıq sistemanıń tómenirek sıyımlılıq talapların da esapqa aldı. 2009-jıldıń noyabr ayında ChromeOS boyınsha injenerlik direktorı Metyu Papakipos ChromeOS tek qattı jaǵdaylı saqlaw qurılmaların qollaytuǵının (yaǵnıy, mexanikalıq qattı disklerdi emes) járiyaladı hám ChromeOS-tiń Windows 7-ge salıstırǵanda alpıstan bir bólegindey disk ornın talap etetuǵının atap ótti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.computerworld.com/s/article/9141191/Google_Chrome_OS_will_not_support_hard_disk_drives|bet=Google Chrome OS will not support hard-disk drives|arxivurl=https://web.archive.org/web/20091121220035/http://www.computerworld.com/s/article/9141191/Google_Chrome_OS_will_not_support_hard_disk_drives|arxivsáne=November 21, 2009|avtor=Mearian|at=Lucas|sáne=November 19, 2009|jumıs=Computerworld|qaralǵan sáne=November 21, 2009}}&lt;/ref&gt; On jıldan keyin, 2019-jılı, Google tárepinen usınılǵan ChromeOS tiklew kóshirmeleri ele de tek 1-3 GB kóleminde edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://support.google.com/chromebook/answer/1080595?hl=en|bet=Recover your Chromebook - Chromebook Help|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190207135338/https://support.google.com/chromebook/answer/1080595?hl=en|arxivsáne=February 7, 2019|jumıs=support.google.com|qaralǵan sáne=January 11, 2019}}&lt;/ref&gt;

2009-jıldıń 19-noyabrinde Google ChromeOStıń [[Derek kodı|derek kodın]] ChromiumOS joybarı sıpatında járiyaladı.&lt;ref name=&quot;Google 11-09&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://googleblog.blogspot.com/2009/11/releasing-chromium-os-open-source.html|bet=Releasing the Chromium OS open source project|arxivurl=https://web.archive.org/web/20091121025800/http://googleblog.blogspot.com/2009/11/releasing-chromium-os-open-source.html|arxivsáne=November 21, 2009|avtor=Sengupta|at=Caesar|sáne=November 19, 2009|jumıs=Official Google Blog|baspaxana=Google, Inc.|qaralǵan sáne=November 19, 2009}}&lt;/ref&gt; 2009-jıldıń 19-noyabrindegi press-konferenciyada – sol waqıtta Googledıń Chromedı baqlap turǵan vice-prezidenti – Sundar Pichai operaciyalıq sistemanıń dáslepki versiyasın kórsetti. Ol Chrome brauzeriniń jumıs stolına júdá uqsas bolǵan jumıs stolın kórsetti hám ádewir brauzer jıynalmalı betlerinen tısqarı, az orın alatuǵın hám ańsat kiriw ushın paketlewge bolatuǵın qosımsha betleri de bar edi. Konferenciyada operaciyalıq sistema jeti sekundta júklendi, bul waqıttı Google azaytıw ushın jumıs isleytuǵının ayttı.&lt;ref name=&quot;NYT-11/19&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2009/11/20/technology/n|title=Linux commands|work=[[The New York Times]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Yegulalp&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.informationweek.com/news/software/operatingsystems/showArticle.jhtml?articleID=222000239|bet=Google Chrome OS Previewed|arxivurl=https://web.archive.org/web/20091208110346/https://www.informationweek.com/news/software/operatingsystems/showArticle.jhtml?articleID=222000239|arxivsáne=December 8, 2009|avtor=Yegulalp|at=Serdar|sáne=December 5, 2009|jumıs=InformationWeek|qaralǵan sáne=December 6, 2009}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;eWeek first-look review&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.eweek.com/c/a/Application-Development/REVIEW-Google-Chrome-OS-Developer-Edition-Provides-Intriguing-Look-at-WebOnly-Computing-446612/|bet=Review: Google Chrome OS Developer Edition Provides Intriguing Look at Web-Only Computing|arxivurl=https://www.webcitation.org/67K8xhI5J?url=https://www.eweek.com/c/a/Application-Development/REVIEW-Google-Chrome-OS-Developer-Edition-Provides-Intriguing-Look-at-WebOnly-Computing-446612/|arxivsáne=May 1, 2012|avtor=Rapoza|at=Jim|sáne=December 3, 2009|baspaxana=eWeek.com|qaralǵan sáne=December 4, 2009}}&lt;/ref&gt; Bunnan tısqarı, Canonical Ltd kompaniyasınıń OEM xızmetleri boyınsha vice-prezidenti Kris Kenon, Canonical múmkin bolǵan jerde bar bolǵan ashıq kodlı komponentler hám qurallarǵa súyenip, joybarǵa injenerlik resurslar qosıw ushın kelisim boyınsha jumıs islep atırǵanın járiyaladı.&lt;ref name=&quot;Kenyon19Nov09&quot;&gt;{{Cite news|url=https://blog.canonical.com/?p=294|title=Google Chrome OS and Canonical|access-date=December 14, 2010|last=Kenyon|first=Chris|date=November 2009|work=[[Canonical Ltd|Canonical Blog]]}}&lt;/ref&gt;

Canonical joybar boyınsha dáslepki injenerlik sherik boldı hám dáslep ChromiumOS tek ǵana Ubuntu sistemasında dúzildi. 2010-jıldıń fevral ayında ChromiumOS islep shıǵıw toparı Gentoo Linux'qa ótti, sebebi Gentoo-nıń paket basqarıw sisteması Portage iykemlirek edi.&lt;ref name=&quot;zorigins&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.zdnet.com/article/the-secret-origins-of-googles-chrome-os/|bet=The secret origins of Google's Chrome OS|arxivurl=https://archive.today/20210203114338/https://www.zdnet.com/article/the-secret-origins-of-googles-chrome-os/|arxivsáne=February 3, 2021|avtor=J. Vaughan-Nichols|at=Steven|sáne=March 6, 2013|jumıs=[[ZDNet]]}}&lt;/ref&gt; ChromiumOS dúziw ortalıǵı endi heshqanday arnawlı distribuciya menen sheklenbegen, biraq ornatıw hám tez baslaw boyınsha qollanbalar Debian-nıń (hám solay etip Ubuntu-nıń da) apt sintaksisin qollanbaqta.

=== Dáslepki Chromebook-lar (2010) ===
2010-jılı Google pilotlıq baǵdarlama sheńberinde brendsiz Cr-48 Chromebooktı shıǵardı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://gizmodo.com/5708670/heres-the-cr-48-the-first-chrome-os-laptop-you-can-never-buy|bet=Here's the Cr-48, The First Chrome OS Laptop You Can Never Buy|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160625023931/https://gizmodo.com/5708670/heres-the-cr-48-the-first-chrome-os-laptop-you-can-never-buy|arxivsáne=June 25, 2016|avtor=Chan|at=Casey|sáne=December 7, 2010|jumıs=Gizmodo|qaralǵan sáne=January 9, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.google.com/chromebook/|bet=Google Chromebooks - Laptops, Detachables and Tablets|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110425071728/http://www.google.com/chromeos/pilot-program-cr48.html|arxivsáne=April 25, 2011|jumıs=Google Chromebooks|qaralǵan sáne=December 14, 2016}}&lt;/ref&gt; ChromeOS ornatılǵan usaqlap satıwdaǵı apparatlıq támiynattıń shıǵarılıw sánesi 2010-jıldıń aqırınan[25] kelesi jılǵa qaldırıldı.

2011-jıl 11-mayda Google I/O konferenciyasında Google Acer hám [[Samsung]] kompaniyalarınıń eki Chromebook-ın járiyaladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.engadget.com/2011/05/11/google-unveils-acer-chromebook-349/|bet=Google unveils Acer Chromebook: $349, 11.6-inches with 6.5-hour battery|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190111121506/https://www.engadget.com/2011/05/11/google-unveils-acer-chromebook-349/|arxivsáne=January 11, 2019|avtor=Lawler|at=Richard|sáne=May 11, 2011|jumıs=[[Engadget]]|qaralǵan sáne=January 9, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.engadget.com/2011/05/11/stub-official-samsung-reveals-chrome-os-laptops/|bet=Official: Samsung reveals Chrome OS laptop -- the Series 5|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190111121627/https://www.engadget.com/2011/05/11/stub-official-samsung-reveals-chrome-os-laptops/|arxivsáne=January 11, 2019|avtor=Hollister|at=Sean|sáne=May 11, 2011|jumıs=[[Engadget]]|qaralǵan sáne=January 9, 2019}}&lt;/ref&gt; Samsung modeli 2011-jıl 15-iyunde, al Acer modeli iyul ayınıń ortasında satıwǵa shıqtı.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/blogs/faster-forward/post/chromebooks-go-on-sale/2011/06/15/AG6qbKWH_blog.html?noredirect=on|title=Chromebook go on sale|last=Tsukayama|first=Hayley|date=June 15, 2011|work=[[The Washington Post]]|access-date=January 9, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cnet.com/news/acer-ac700-chromebook-available-shipping-soon/|bet=Acer AC700 Chromebook available, shipping soon|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190111121528/https://www.cnet.com/news/acer-ac700-chromebook-available-shipping-soon/|arxivsáne=January 11, 2019|avtor=Reisinger|at=Don|sáne=June 28, 2011|jumıs=[[CNET]]|qaralǵan sáne=January 11, 2019}}&lt;/ref&gt; I2011-jıldıń avgust ayında Netflix óziniń aǵımlı xızmeti arqalı ChromeOS-ke rásmiy qollap-quwatlaytuǵının járiyaladı, bul Chromebook-larǵa Netflix arqalı filmler hám teleshowlardı kóriw imkaniyatın berdi. Sol waqıtta basqa qurılmalar Netflixten videolardı kóriw ushın Microsoft Silverlighttı paydalanıwı kerek edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.engadget.com/2011/08/09/netflix-watch-instantly-streaming-now-works-on-chromeos-when-it/|bet=Netflix Watch Instantly streaming now works on ChromeOS, when it's working|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190111175407/https://www.engadget.com/2011/08/09/netflix-watch-instantly-streaming-now-works-on-chromeos-when-it/|arxivsáne=January 11, 2019|avtor=Lawler|at=Richard|sáne=August 9, 2011|jumıs=Engadget|qaralǵan sáne=January 11, 2019}}&lt;/ref&gt; Sol aydıń aqırında Citrix ChromeOS ushın klient qosımshasın shıǵardı, bul Chromebooklarǵa [[Microsoft Windows|Windows]] qosımshaları hám jumıs stollarına alıstan kiriw imkaniyatın berdi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.engadget.com/2011/08/14/citrix-app-opens-windows-for-chromebook-owners/|bet=Citrix app opens Windows for Chromebook owners|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190414213146/https://www.engadget.com/2011/08/14/citrix-app-opens-windows-for-chromebook-owners/|arxivsáne=April 14, 2019|sáne=August 14, 2011|baspaxana=Engadget|qaralǵan sáne=March 9, 2019}}&lt;/ref&gt; 2011-jıldıń sentyabr ayında Google menen kelisim dúzgenin járiyalaǵannan soń, Dublin qalalıq universiteti Evropadaǵı studentlerine Chromebooklardı támiyinlegen birinshi bilimlendiriw mákemesi boldı.&lt;ref name=&quot;Dublin City University Chromebooks&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.siliconrepublic.com/discovery/dublin-city-universitys-five-year-plan-chromebook-deal-with-google|bet=Dublin City University's five-year plan – Chromebook deal with Google|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190112150153/https://www.siliconrepublic.com/discovery/dublin-city-universitys-five-year-plan-chromebook-deal-with-google|arxivsáne=January 12, 2019|avtor=Kennedy|at=John|sáne=September 13, 2011|qaralǵan sáne=January 12, 2019}}&lt;/ref&gt;

=== Keńeyiw (2012) ===
[[Fayl:Samsung_Chromebook.jpg|nobaý|Ashıq Samsung Chromebook]]
2012-jılǵa kelip, Chromebooklarǵa bolǵan talap óse basladı, hám Google Samsung tárepinen jobalanǵan hám óndirilgen jańa qurılmalar qatarın járiyaladı. Usılayınsha, olar sonday-aq birinshi Chromebox - Samsung Series 3-ti shıǵardı, bul ChromeOS-tiń stol kompyuterleri dúnyasına kiriwi edi.&lt;ref name=&quot;Samsung55OAnnouncementBBC&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/technology-18253961|title=Google Chrome OS computers updated with faster processors|access-date=January 12, 2019}}&lt;/ref&gt; Olar aldıńǵı qurılmalar qatarına qaraǵanda tezirek bolsa da, sol dáwirdegi basqa stol hám noutbuk kompyuterlerine salıstırǵanda ele de hálsiz edi, Netbuk bazarına jaqınıraq edi. Bir neshe aydan soń, oktyabr ayında, Samsung hám Google ádewir tómen bahada jańa Chromebooktı shıǵardı (aldıńǵı Series 5 Chromebooklardıń 450 dollarına salıstırǵanda 250 dollar).&lt;ref&gt;{{Jurnal deregi |last=Olivarez-Giles |first=Nathan |date=October 18, 2012 |title=Google Debuts $250 Chromebook |url=https://www.wired.com/2012/10/google-debuts-a-new-250-chromebook/ |url-status=live |magazine=[[Wired (magazine)|Wired]] |archive-url=https://web.archive.org/web/20200123013748/https://www.wired.com/2012/10/google-debuts-a-new-250-chromebook/ |archive-date=January 23, 2020 |access-date=January 12, 2019}}&lt;/ref&gt; Bul Samsungtıń Exynos seriyasınan ARM processorın paydalanǵan birinshi Chromebook edi. Bahanı tómenletiw ushın Google hám Samsung qurılmanıń yadı hám ekran ajıratımlılıǵın da azayttı. Biraq, ARM processorın paydalanıwdıń artıqmashlıǵı sonnan ibarat edi, Chromebookqa samallatqısh kerek emes edi. Acer tez arada C7 Chromebook penen izinen bardı, bahası jáne de tómen (199 dollar) edi, biraq Intel Celeron processorı bar edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.engadget.com/2012/11/26/acer-c7-chromebook-review/|bet=Acer C7 Chromebook review: Chrome OS on the cheap, but at what cost?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190112145943/https://www.engadget.com/2012/11/26/acer-c7-chromebook-review/|arxivsáne=January 12, 2019|avtor=Joire|at=Myriam|sáne=November 26, 2012|qaralǵan sáne=January 12, 2019}}&lt;/ref&gt; Acer C7-niń bahasın tómenletiwdiń bir belgili usılı [[Qattı magnitli disk|qattı disktiń]] ornına noutbuk qattı diskin paydalanıw boldı.

2012-jıldıń aprel ayında Google operaciyalıq sistema iske túskennen berli ChromeOS paydalanıwshı interfeysine birinshi ret ózgeris kirgizip, «Aura» dep atalatuǵın apparatlıq támiynat tárepinen tezletilgen ayna basqarıwshısın hám ádettegi wazıypalar panelin engizdi. Bul qosımshalar operaciyalıq sistemanıń dáslepki - bir brauzer hám qosımsha betler koncepciyasınan sheginiwdi bildirdi hám ChromeOS-ke ádettegirek stol operaciyalıq sistemasınıń kórinisi hám sezimin berdi. «Bir jaǵınan, bul Google-dıń bul jerde jeńilgenin moyınlaǵanına uqsaydı», - dep jazdı Frederic Lardinois TechCrunchta. Ol Googledıń ápiwayılıqtıń dáslepki nusqasın kóbirek funkcionallıq ushın almastırǵanın pikir etti. «Biraq bul zárúr jaman nárse emes hám jańa paydalanıwshılar onı álbette tanıs tájiriybe dep tabatuǵını sebepli, ChromeOStiń kópshilik tárepinen qabıl etiliwine járdem beriwi múmkin.»&lt;ref name=&quot;TechCrunch: new UI&quot;&gt;{{Cite news|title=Google's Chrome OS Will Soon Look More Like Windows Than A Browser|url=https://techcrunch.com/2012/04/09/googles-chrome-os-will-soon-look-more-like-windows-than-a-browser/|date=April 9, 2012}}&lt;/ref&gt; Lenovo hám HP 2013-jıldıń basında Samsung hám Acerdiń izinen óz modelleri menen Chromebooklardı óndiriwge kiristi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2013/2/4/3946570/hp-pavilion-14-chromebook-officially-on-sale-today|bet=HP's first Chromebook arrives, offers a large screen and a small battery for $329.99|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190112150040/https://www.theverge.com/2013/2/4/3946570/hp-pavilion-14-chromebook-officially-on-sale-today|arxivsáne=January 12, 2019|avtor=Hollister|at=Sean|sáne=February 4, 2013|qaralǵan sáne=January 12, 2019}}&lt;/ref&gt; Lenovo ayrıqsha túrde óziniń Chromebook-ın oqıwshılarǵa baǵdarladı, óziniń baspasóz relizin «Lenovo mektepler ushın bekkem ThinkPad Chromebooktı tanıstıradı» degen sózler menen basladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://news.lenovo.com/news+releases/lenovo-introduces-rugged-thinkpad-chromebook-for-schools.htm|bet=Lenovo Introduces Rugged ThinkPad Chromebook for Schools|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130205145221/https://news.lenovo.com/news+releases/lenovo-introduces-rugged-thinkpad-chromebook-for-schools.htm|arxivsáne=February 5, 2013|sáne=January 17, 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.notebookcheck.net/Lenovo-unveils-the-sturdy-ThinkPad-X131e-Chromebook-for-students.87535.0.html|bet=Lenovo unveils the sturdy ThinkPad X131e Chromebook for students|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190112150019/https://www.notebookcheck.net/Lenovo-unveils-the-sturdy-ThinkPad-X131e-Chromebook-for-students.87535.0.html|arxivsáne=January 12, 2019|avtor=Zhekov|at=Ivan|sáne=January 18, 2013|qaralǵan sáne=January 12, 2019}}&lt;/ref&gt;

Google Google Drive-tı shıǵarǵanda, olar sonday-aq 2012-jıldıń iyul ayında shıǵarılǵan ChromeOS 20-nusqasına Drive integraciyasın qostı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://chromereleases.googleblog.com/2012/07/stable-channel-updates-for-chromebooks.html|bet=Stable Channel Updates for Chromebooks|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190117122310/https://chromereleases.googleblog.com/2012/07/stable-channel-updates-for-chromebooks.html|arxivsáne=January 17, 2019|sáne=July 11, 2012|qaralǵan sáne=January 17, 2019}}&lt;/ref&gt; ChromeOS 2010-jıldan baslap Adobe Flash-tı qollap-quwatlaǵan bolsa da,&lt;ref&gt;{{Jurnal deregi |last=Ganapati |first=Priya |date=March 31, 2010 |title=Google fires at Apple, Integrates Flash into Chrome Browser |url=https://www.wired.com/2010/03/google-flash-chrome-browser/ |url-status=live |magazine=Wired |archive-url=https://web.archive.org/web/20190117070031/https://www.wired.com/2010/03/google-flash-chrome-browser/ |archive-date=January 17, 2019 |access-date=January 17, 2019}}&lt;/ref&gt; 2012-jıldıń aqırına kelip ol tolıǵı menen izolyaciyalanǵan edi, bul Flashtaǵı máselelerdiń ChromeOS-tiń basqa bólimlerine tásir etiwiniń aldın aldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://thenextweb.com/google/2012/11/13/google-declares-flash-is-now-fully-sandboxed-in-chrome-for-windows-mac-linux-and-chrome-os/|bet=Google declares Flash is now 'fully sandboxed' in Chrome for Windows, Mac, Linux and Chrome OS|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190117070231/https://thenextweb.com/google/2012/11/13/google-declares-flash-is-now-fully-sandboxed-in-chrome-for-windows-mac-linux-and-chrome-os/|arxivsáne=January 17, 2019|avtor=Protalinski|at=Emil|sáne=November 13, 2012|jumıs=TheNextWeb|qaralǵan sáne=January 17, 2019}}&lt;/ref&gt; Bul Chrome-nıń barlıq versiyalarına, sonıń ishinde ChromeOS-ke de tásir etti.

=== Chromebook Pixel (2013) ===
[[Fayl:Chromebook_Pixel_(WiFi)_open.JPG|nobaý|Chromebook Pixel (Wi-Fi) ashıq]]
2013-jılǵa shekem Google hesh qashan óziniń ChromeOS qurılmasın islep shıǵarmaǵan edi. Onıń ornına, ChromeOS qurılmaları Android telefonlarınıń Nexus seriyasına kóbirek uqsas edi, hár bir ChromeOS qurılması úshinshi tárep óndiriwshiler tárepinen joybarlanıp, islep shıǵarılıp hám bazarǵa shıǵarıldı, biraq Google programmalıq támiynattı basqardı. Degen menen, 2013-jıldıń fevral ayında Google Chromebook Pixel-di shıǵarǵanda bul ózgerdi.[43] Chromebook Pixel aldıńǵı qurılmalardan pútkilley ózgeshe edi. Ol tek Google brendine iye bolıp qoymastan, sonday-aq Intel Core i5 processorı, joqarı ajıratımlılıqtaǵı (2,560 × 1,700) sensorlı displeyge iye edi hám biznes noutbukları menen básekilese alatuǵın bahada keldi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://chrome.googleblog.com/2013/02/the-chromebook-pixel-for-whats-next.html|bet=The Chromebook Pixel, for what's next|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160816071737/https://chrome.googleblog.com/2013/02/the-chromebook-pixel-for-whats-next.html|arxivsáne=August 16, 2016|sáne=February 21, 2013|jumıs=Google Blog|qaralǵan sáne=January 12, 2019}}&lt;/ref&gt;

=== 2013-jıldan házirgi kúnge shekem ===
2013-jıldıń aqırına kelip, analitikler ChromeOS-tiń keleshegi haqqında bir pikirge kele almadı. 2009-jıldan baslap ChromeOS-tiń joq bolıp ketiwin boljaǵan maqalalar bolsa da,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://gigaom.com/2010/12/13/google%E2%80%99s-chrome-os-dead-before-arrival/|bet=Google's Chrome OS: Dead Before Arrival?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190117174145/https://gigaom.com/2010/12/13/google%E2%80%99s-chrome-os-dead-before-arrival/|arxivsáne=January 17, 2019|avtor=Card|at=David|sáne=December 13, 2010|qaralǵan sáne=January 17, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.zdnet.com/article/chromebooks-are-dead-they-just-dont-know-it-yet/|bet=Chromebooks are dead, they just don't know it yet|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180104143247/http://www.zdnet.com/article/chromebooks-are-dead-they-just-dont-know-it-yet/|arxivsáne=January 4, 2018|avtor=Raymond|at=Scott|sáne=August 30, 2011|jumıs=[[ZDNet]]|qaralǵan sáne=January 17, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.pcworld.com/article/2027056/whats-with-all-the-chromebooks-.html|bet=What's with all the Chromebooks?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180603215632/https://www.pcworld.com/article/2027056/whats-with-all-the-chromebooks-.html|arxivsáne=June 3, 2018|avtor=Chacos|at=Brad|sáne=February 4, 2013|qaralǵan sáne=January 17, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.businessinsider.com/gmail-creator-paul-buchheit-predicts-google-kills-chrome-os-next-year-2010-12|bet=Google Will Kill Chrome OS Next Year, Predicts Gmail Creator Paul Buchheit|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190117231110/https://www.businessinsider.com/gmail-creator-paul-buchheit-predicts-google-kills-chrome-os-next-year-2010-12|arxivsáne=January 17, 2019|avtor=Yarow|at=Jay|sáne=December 14, 2010|jumıs=[[Business Insider]]|qaralǵan sáne=January 17, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.teic.ie/2009/11/will-googles-chrome-os-be-dead-on-arrival/|bet=Opinion: Will Google's Chrome OS be dead on arrival?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210517164633/http://www.teic.ie/2009/11/will-googles-chrome-os-be-dead-on-arrival/|arxivsáne=May 17, 2021|avtor=Maguire|at=Adam|sáne=November 26, 2009|qaralǵan sáne=February 15, 2022}}&lt;/ref&gt; ChromeOS qurılmalarınıń satılıwı jıldan-jılǵa ádewir ósiwdi dawam etti. 2014-jıldıń ortasında Time jurnalı «Kimniń esaplawına baylanıslı, Chromebooklar ya úlken tabıs, ya pútkilley áhmiyetsiz» degen atamadaǵı maqalanı járiyaladı, onda pikirlerdegi ayırmashılıqlar detallı bayan etilgen.&lt;ref&gt;{{Jurnal deregi |last=McCracken |first=Harry |author-link=Harry McCracken |date=May 7, 2014 |title=Depending on Who's Counting, Chromebooks are Either an Enormous Hit or Totally Irrelevant |url=https://time.com/90159/chromebooks/ |url-status=live |magazine=[[Time (magazine)|Time]] |archive-url=https://web.archive.org/web/20200930003005/https://time.com/90159/chromebooks/ |archive-date=September 30, 2020 |access-date=February 15, 2022}}&lt;/ref&gt; Bul belgisizlik Intel kompaniyasınıń [[Intel]] processorına tiykarlanǵan Chromebooklar, Chromeboxlar hám LG kompaniyasınıń Chromebase dep atalatuǵın hámmesi bir qurılmada usınısın járiyalawı menen jáne de kúsheydi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.extremetech.com/computing/182006-intel-decides-that-chromebooks-for-some-reason-are-key-to-beating-arm-in-the-mobile-market|bet=Intel decides that Chromebooks, for some reason, are key to beating ARM in the mobile market|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190117122346/https://www.extremetech.com/computing/182006-intel-decides-that-chromebooks-for-some-reason-are-key-to-beating-arm-in-the-mobile-market|arxivsáne=January 17, 2019|avtor=Anthony|at=Sebastian|sáne=May 7, 2014|qaralǵan sáne=January 17, 2019}}&lt;/ref&gt;

Windows XPdiń qollanıwdan shıǵıwı arqalı payda bolǵan múmkinshilikten paydalanıp, Google 2014-jıldıń basında ádewir jeńillikler usınıp, Chromebooklardı bizneske satıwǵa kúshli háreket etti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theinquirer.net/inquirer/news/2338898/google-jumps-on-windows-xps-demise-with-chromebook-for-business-offer|bet=Google jumps on Windows XP's demise with Chromebook for business offer|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140815090806/https://www.theinquirer.net/inquirer/news/2338898/google-jumps-on-windows-xps-demise-with-chromebook-for-business-offer|arxivsáne=August 15, 2014|avtor=Page|at=Carly|sáne=April 9, 2014|jumıs=The Inquirer}}&lt;/ref&gt;

2020-jıl ushın ChromeOS qurılmaları dúnya júzi boyınsha Apple Maclerden kóbirek satıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://thejournal.com/articles/2021/08/03/chromebooks-continue-massive-surge-in-adoption.aspx|bet=Chromebooks Continue Massive Surge in Adoption|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210803233820/https://thejournal.com/articles/2021/08/03/chromebooks-continue-massive-surge-in-adoption.aspx|arxivsáne=August 3, 2021|avtor=Nagel|at=David|sáne=August 3, 2021|jumıs=The Journal|qaralǵan sáne=August 13, 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.geekwire.com/2021/chromebooks-outsold-macs-worldwide-2020-cutting-windows-market-share/|bet=Chromebooks outsold Macs worldwide in 2020, cutting into Windows market share|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210216211648/https://www.geekwire.com/2021/chromebooks-outsold-macs-worldwide-2020-cutting-windows-market-share/|arxivsáne=February 16, 2021|avtor=Protalinski|at=Emil|sáne=February 16, 2021|jumıs=Geekwire|qaralǵan sáne=August 13, 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Rise of the Chromebooks continues|url=https://www.crn.com.au/news/rise-of-the-chromebooks-continues-idc-canalys-568174|access-date=August 13, 2021}}&lt;/ref&gt;

2021-jıldıń iyul ayınan baslap, ChromeOS-tiń engizilgen kontrolleri Google tárepinen qollap-quwatlanatuǵın Zephyr-diń tarmaǵına, yaǵnıy haqıyqıy waqıt operaciyalıq sistemasına tiykarlanıp ózgertildi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theregister.com/2023/02/14/chromeos_opinion_column/|bet=ChromeOS now runs on top of Linux and Zephyr|arxivurl=https://web.archive.org/web/20230218171732/https://www.theregister.com/2023/02/14/chromeos_opinion_column/|arxivsáne=February 18, 2023|avtor=Vaughan-Nichols|at=Steven J.|til=en|jumıs=[[The Register]]|qaralǵan sáne=2023-02-18}}&lt;/ref&gt;

=== Pwnium jarısı ===
2014-jıldıń mart ayında Google [[kompyuter qáwipsizligi]] ekspertlerine arnalǵan «Pwnium» dep atalatuǵın xakerlik jarısın ótkerdi. Pwn2Own jarısına uqsas, olar dúnya júzindegi xakerlerdi ChromeOS-tegi hálsizliklerdi tabıwǵa mirát etti, hám hújimler ushın sıylıqlar usındı. Sol jerde eki hálsizlik kórsetildi, al úshinshisi sol jılǵı Pwn2Own jarısında kórsetildi. Google bul máselelerdi bir hápte ishinde dúzetti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.zdnet.com/article/chrome-os-security-holes-found-patched/|bet=Chrome OS security holes found, patched|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180627212807/https://www.zdnet.com/article/chrome-os-security-holes-found-patched/|arxivsáne=June 27, 2018|avtor=Vaughan-Nichols|at=Steven J.|sáne=March 18, 2014|jumıs=[[ZDNet]]|qaralǵan sáne=January 17, 2019}}&lt;/ref&gt;

=== Material Design hám Chrome ushın qosımsha ortalıǵı ===
Google Native Client 2010-jıldan berli ChromeOS-te bar bolsa da,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theregister.co.uk/2010/05/13/google_native_client_sdk/|bet=Google heats up native code for Chrome OS|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190117070053/https://www.theregister.co.uk/2010/05/13/google_native_client_sdk/|arxivsáne=January 17, 2019|avtor=Metz|at=Cade|sáne=May 13, 2010|jumıs=[[The Register]]|qaralǵan sáne=January 17, 2019}}&lt;/ref&gt; dáslep az ǵana Native Client qosımshaları bar edi hám ChromeOS qosımshalarınıń kópshiligi ele de [[Veb-qosımsha|veb-qosımshalar]] edi. Biraq, 2014-jıldıń iyun ayında Google kompaniyası Google I/O konferenciyasında ChromeOS-tiń Android telefonları menen bildiriwlerdi bólisiw ushın sinxronlasatuǵının hám [[Android]] qosımshaların tikkeley [[Google Play]]-den ornatıp islete baslaytuǵının járiyaladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://lifehacker.com/chrome-os-will-run-android-apps-natively-sync-with-and-1595975542|bet=Chrome OS will Run Android Apps Natively, Sync with Android Devices|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190117065946/https://lifehacker.com/chrome-os-will-run-android-apps-natively-sync-with-and-1595975542|arxivsáne=January 17, 2019|avtor=Henry|at=Alan|sáne=June 25, 2014|jumıs=LifeHacker|qaralǵan sáne=January 17, 2019}}&lt;/ref&gt; Bul, Chromebooklardıń keńeyip baratırǵan tańlawı menen birge,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cnet.com/news/chromebooks-compared-new-and-upcoming-chrome-os-laptops/|bet=Chromebooks compared: New and upcoming Chrome OS laptops|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190117070224/https://www.cnet.com/news/chromebooks-compared-new-and-upcoming-chrome-os-laptops/|arxivsáne=January 17, 2019|avtor=Ackerman|at=Dan|sáne=March 3, 2014|jumıs=CNET|qaralǵan sáne=January 17, 2019}}&lt;/ref&gt; keleshektegi ChromeOS rawajlanıwı ushın tiykar saldı.

Sol waqıtta, Google óz ónimleri ushın sol waqıttaǵı jańa Material Design dizayn tiline qaray ótip atır edi, onı óziniń veb-ónimlerine de, Android Lollipopqa da alıp keletuǵın edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.engadget.com/2014/06/25/googles-new-design-language-is-called-material-design/|bet=Google's new 'Material Design' UI coming to Android, Chrome OS and the web|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160816150431/https://www.engadget.com/2014/06/25/googles-new-design-language-is-called-material-design/|arxivsáne=August 16, 2016|avtor=Brian|at=Matt|sáne=June 25, 2014|jumıs=Engadget|qaralǵan sáne=January 17, 2019}}&lt;/ref&gt; ChromeOS-ke kelgen Material Design elementleriniń birinshi bolıp jańa standart fon súwreti boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.androidheadlines.com/2014/10/chrome-os-get-new-default-wallpaper-full-material-design.html|bet=Chrome OS to Get New Default Wallpaper Full of Material Design|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190117070158/https://www.androidheadlines.com/2014/10/chrome-os-get-new-default-wallpaper-full-material-design.html|arxivsáne=January 17, 2019|avtor=Dawson|at=Tom|sáne=October 28, 2014|qaralǵan sáne=January 17, 2019}}&lt;/ref&gt; Google-dıń ChromeOS ushın Material Design eksperimentleri Chrome 117 turaqlı versiyasına qosıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://thenextweb.com/google/2014/07/18/check-sneak-peek-future-chrome-os-material-design/|bet=Google shares sneak peek of Material Design applied to Chrome OS|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190117070321/https://thenextweb.com/google/2014/07/18/check-sneak-peek-future-chrome-os-material-design/|arxivsáne=January 17, 2019|sáne=July 18, 2014|qaralǵan sáne=January 17, 2019}}&lt;/ref&gt;

== Ózgeshelikler ==

=== Kishi hám orta biznes hám kárxana ushın funkcionallıq ===

==== Chrome Enterprise ====
2017-jılı iske qosılǵan Chrome Enterprise biznes ushın arnalǵan ChromeOS, Chrome brauzeri, Chrome qurılmaları hám olardıń basqarıw múmkinshiliklerin óz ishine aladı. Biznesler standart ChromeOS ózgesheliklerine kire aladı hám Chrome Enterprise jańalawı arqalı biznes ushın qosımsha ózgesheliklerdi asha aladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://venturebeat.com/2017/08/22/google-introduces-chrome-enterprise-subscription-for-50-per-chromebook-per-year/|bet=Google introduces Chrome Enterprise subscription for $50 per Chromebook per year|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200101023143/https://venturebeat.com/2017/08/22/google-introduces-chrome-enterprise-subscription-for-50-per-chromebook-per-year/|arxivsáne=January 1, 2020|sáne=August 22, 2017|qaralǵan sáne=February 11, 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.computerweekly.com/blog/Write-side-up-by-Freeform-Dynamics/Google-Chrome-Its-more-than-a-browser|bet=Google Chrome: It's more than a browser|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200901162027/https://www.computerweekly.com/blog/Write-side-up-by-Freeform-Dynamics/Google-Chrome-Its-more-than-a-browser|arxivsáne=September 1, 2020|avtor=Edwards|at=Richard|sáne=November 23, 2018|jumıs=Computer Weekly|qaralǵan sáne=February 16, 2020}}&lt;/ref&gt; Standart ózgesheliklerge qurılmalar arasında bet belgiler hám brauzer keńeytpelerin sinxronlaw, bult yamasa jergilikli basıp shıǵarıw, kóp qatlamlı qáwipsizlik, alıstan basqarıw hám avtomatlı jańalawlar kiredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://whatis.techtarget.com/definition/Google-Chrome-Enterprise|bet=What is Google Chrome Enterprise? - Definition from WhatIs.com|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200921084815/https://whatis.techtarget.com/definition/Google-Chrome-Enterprise|arxivsáne=September 21, 2020|jumıs=WhatIs.com|qaralǵan sáne=February 11, 2020}}&lt;/ref&gt; Qosımsha ózgesheliklerge Active Directory integraciyası, birlesken aqırǵı noqat basqarıwı, joqarı dárejeli qáwipsizlik qorǵawı, qurılma siyasatlarına hám Google Admin konsoline kiriw, qonaq kiriwi, kiosk rejimi, hám Google Play-de basqarılatuǵın úshinshi tárep qosımshaların aq dizimge qosıw yamasa qara dizimge qosıw kiredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://siliconangle.com/2019/04/11/google-intros-centralized-controls-chrome-browser-deployments/|bet=Google debuts centralized controls for Chrome browser deployments|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190412194815/https://siliconangle.com/2019/04/11/google-intros-centralized-controls-chrome-browser-deployments/|arxivsáne=April 12, 2019|sáne=April 11, 2019|qaralǵan sáne=February 11, 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://searchsecurity.techtarget.com/news/450425173/Google-Chrome-Enterprise-adds-management-options|bet=Google Chrome Enterprise adds management options|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200923191857/https://searchsecurity.techtarget.com/news/450425173/Google-Chrome-Enterprise-adds-management-options|arxivsáne=September 23, 2020|avtor=Heller|at=Michael|sáne=August 24, 2017|jumıs=TechTarget|qaralǵan sáne=February 16, 2020}}&lt;/ref&gt;

Bilimlendiriw tarawı Chromebooklar, ChromeOS hám bult tiykarındaǵı esaplawlardı erte qabıl etken taraw boldı. Chromebooklar klass bólmelerinde keń qollanıladı hám bult tiykarındaǵı sistemalardıń artıqmashılıqları finans xızmetleri, densawlıqtı saqlaw hám usaqlap satıw sıyaqlı basqa tarawlarda da bazar úlesin arttırıp atır.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://searchvirtualdesktop.techtarget.com/opinion/Do-Google-Chromebooks-have-a-place-in-the-enterprise|bet=Do Google Chromebooks have a place in the enterprise?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200809205959/https://searchvirtualdesktop.techtarget.com/opinion/Do-Google-Chromebooks-have-a-place-in-the-enterprise|arxivsáne=August 9, 2020|jumıs=SearchVirtualDesktop|qaralǵan sáne=February 11, 2020}}&lt;/ref&gt; «Bult esaplawları hám bult tiykarındaǵı xızmetlerdiń keń tarqalıwı kompaniyalar hám biznes processleriniń internetke tiykarlanǵan hám ǵárezli bolıp qalǵanın kórsetedi.»&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.eweek.com/pc-hardware/dell-latitude-chromebook-aimed-at-new-gen-enterprise|bet=Dell's Latitude Chromebook Aimed at New-Gen Enterprise|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220215191621/https://www.eweek.com/pc-hardware/dell-latitude-chromebook-aimed-at-new-gen-enterprise/|arxivsáne=February 15, 2022|sáne=August 28, 2019|jumıs=eWEEK|qaralǵan sáne=February 11, 2020}}&lt;/ref&gt; IKT menedjerleri bultqa ótiwge túrtki bolǵan bir qatar artıqmashılıqlardı atap ótedi. Olardıń arasında joqarı dárejeli qáwipsizlik bar, sebebi maǵlıwmatlar fizikalıq jaqtan joǵaltılıwı yamasa urlanıwı múmkin bolǵan bir mashinada saqlanbaydı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://searchcio.techtarget.com/news/252464333/Move-to-cloud-computing-lifts-SoulCycle-Middlesex-Health-productivity|bet=Move to cloud computing lifts SoulCycle, Middlesex Health productivity|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200622063100/https://searchcio.techtarget.com/news/252464333/Move-to-cloud-computing-lifts-SoulCycle-Middlesex-Health-productivity|arxivsáne=June 22, 2020|avtor=Pratt|at=Mary K.|sáne=May 31, 2019|jumıs=TechTarget|qaralǵan sáne=February 16, 2020}}&lt;/ref&gt; Bult-neytiv qurılmalardı ornatıw hám basqarıw ańsatıraq, sebebi apparatlıq támiynat hám programmalıq támiynattı jańalaw yamasa virus anıqlamaların jańalaw talap etilmeydi, hám operaciyalıq sistema hám programmalıq támiynat jańalawların patchlaw ápiwayıraq. Ápiwayılastırılǵan hám oraylastırılǵan basqarıw operaciyalıq shıǵınlardı azaytadı. 

Xızmetkerler fayllarǵa qáwipsiz kire aladı hám hár qanday mashinada isley aladı, bul Chrome qurılmalarınıń bólisiw múmkinshiligin arttıradı. Googledıń Chrome Enterprise penen Grab and Go baǵdarlaması Chromebooklardı engizip atırǵan bizneslerge xızmetkerlerge tolıq zaryadlanǵan kompyuterler bankine kiriw múmkinshiligin beriwge imkaniyat beredi, olardı belgili bir waqıttan keyin qaytarıp beriw múmkin.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://venturebeat.com/2018/07/17/google-launches-chrome-enterprise-grab-and-go-so-businesses-can-launch-chromebook-loaner-programs/|bet=Google launches Chrome Enterprise Grab and Go, a Chromebook loaner program for businesses|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190717110249/https://venturebeat.com/2018/07/17/google-launches-chrome-enterprise-grab-and-go-so-businesses-can-launch-chromebook-loaner-programs/|arxivsáne=July 17, 2019|sáne=July 17, 2018|qaralǵan sáne=February 11, 2020}}&lt;/ref&gt;

==== Chromebooklardan Chromebox hám Chromebase-ke shekem ====
Óziniń kárxana usınısların keńeytiwdiń dáslepki háreketi sıpatında, Google 2014-jıldıń fevral ayında Jıynalıslar ushın Chromeboxtı shıǵardı. Jıynalıslar ushın Chromebox - bul konferenciya bólmeleri ushın jıynaq bolıp, onıń quramına Chromebox, kamera, shawqımdı biykarlawshı mikrofon hám dinamiklerdi óz ishine alǵan blok hám aralıqtan basqarıw pulti kiredi. Ol Google Hangouts jıynalısların, Vidyo video konferenciyaların hám UberConference-ten konferenciya qońırawların qollaydı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.digitaltrends.com/computing/google-reveals-1000-asus-chromebox-meetings-runs-chrome-os/|bet=Google reveals $1,000 Asus Chromebox for business videoconferencing|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190117174257/https://www.digitaltrends.com/computing/google-reveals-1000-asus-chromebox-meetings-runs-chrome-os/|arxivsáne=January 17, 2019|avtor=Krawczyk|at=Konrad|sáne=February 6, 2014|qaralǵan sáne=January 17, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.blog.google/products/chrome/chromebox-now-for-simpler-and-better/|bet=Chromebox, now for simpler and better meetings|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190117174143/https://www.blog.google/products/chrome/chromebox-now-for-simpler-and-better/|arxivsáne=January 17, 2019|avtor=Sengupta|at=Caesar|sáne=February 6, 2014|qaralǵan sáne=January 17, 2019}}&lt;/ref&gt;

Bir neshe sherikler Google menen birge Jıynalıslar ushın Chromebox modellerin járiyaladı, al 2016-jılı Google kishi jıynalıs bólmeleri ushın hámme nárse bir jerde bolǵan Jıynalıslar ushın Chromebaseti járiyaladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.blog.google/products/chrome-enterprise/chromebase-meetings-makes-video-conferencing-personal-and-simple/|bet=Chromebase for meetings makes video-conferencing personal and simple|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190117122300/https://www.blog.google/products/chrome-enterprise/chromebase-meetings-makes-video-conferencing-personal-and-simple/|arxivsáne=January 17, 2019|sáne=March 31, 2016|qaralǵan sáne=January 17, 2019}}&lt;/ref&gt; Google 2011-jılı Chromebooktı hám 2013-jılı Chromebook Pixeldi shıǵarıw arqalı tutınıwshılar apparatlıq támiynatı bazarın maqsetke aldı hám 2017-jılı Pixelbooktı shıǵarıw arqalı kárxana bazarına kiriwge umtıldı. Ekinshi áwlad Pixelbook 2019-jılı shıǵarıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.techradar.com/news/google-pixelbook-go|bet=Google Pixelbook Go release date, price and features|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200518095538/https://www.techradar.com/news/google-pixelbook-go|arxivsáne=May 18, 2020|avtor=Osborne|at=Joe|sáne=October 15, 2019|jumıs=TechRadar|qaralǵan sáne=February 11, 2020}}&lt;/ref&gt; 2021-jılda hámme nárse bir jerde bolǵan Chromebase qurılmaların satatuǵın bir neshe satıwshılar bar.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2021/8/10/22615788/hp-chromebook-x2-11-chromebase-aio-m24fd-works-with-chromebook-monitor-news-price-specs-features|bet=HP announces new detachable and all-in-one Chrome OS computers|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210810130843/https://www.theverge.com/2021/8/10/22615788/hp-chromebook-x2-11-chromebase-aio-m24fd-works-with-chromebook-monitor-news-price-specs-features|arxivsáne=August 10, 2021|avtor=Seifert|at=Dan|sáne=August 10, 2021|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=August 16, 2021}}&lt;/ref&gt;

==== Chrome qurılmalarına kárxanalardıń juwabı ====
Google Chrome qurılmaları boyınsha Acer, ASUS, Dell, HP, Lenovo hám [[Samsung]] sıyaqlı jetekshi OEM (Original Equipment Manufacturer)ler menen sheriklik ornattı. 2019-jıldıń avgust ayında Dell óziniń bizneske baǵdarlanǵan eki ataqlı noutbugı ChromeOS-te isleytuǵının hám Chrome Enterprise Upgrade penen keletuǵının járiyaladı. Latitude 5300 2-in-1 Chromebook Enterprise hám Latitude 5400 Chromebook Enterprise Dell hám Google arasındaǵı eki jıllıq sherikliktiń nátiyjesi boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.laptopmag.com/articles/dell-latitude-5400-5300-chromebook-enterprise-specs-price|bet=Watch Out, Windows: Dell Releases First Chromebook Enterprise Laptops|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200303072916/https://www.laptopmag.com/articles/dell-latitude-5400-5300-chromebook-enterprise-specs-price|arxivsáne=March 3, 2020|avtor=Tracy|at=Phillip|sáne=August 26, 2019|jumıs=LaptopMag|qaralǵan sáne=February 11, 2020}}&lt;/ref&gt; Mashinalar Dell-diń bultqa tiykarlanǵan qollap-quwatlaw xızmetleri toplamı menen birge keledi, bul kárxana ICT basqarıwshılarına olardı Windowsqa da isenetuǵın ortalıqlarda qollanıwǵa múmkinshilik beredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2019/8/26/20832925/google-chromebook-enterprise-dell-laptops-microsoft-windows-challenge-businesses|bet=Google and Dell team up to take on Microsoft with Chromebook Enterprise laptops|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200303233652/https://www.theverge.com/2019/8/26/20832925/google-chromebook-enterprise-dell-laptops-microsoft-windows-challenge-businesses|arxivsáne=March 3, 2020|avtor=Warren|at=Tom|sáne=August 26, 2019|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=February 11, 2020}}&lt;/ref&gt; Jańa noutbuk qatarı «izlew gigantı ChromeOS operaciyalıq sistemasın qáwipsizlikke itibar beretuǵın shólkemler ushın arnawlı túrde islep shıǵılǵan formada usınadı.»&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://siliconangle.com/2019/08/26/dell-googles-new-chromebook-enterprise-laptops-pack-built-security-chip/|bet=Dell's and Google's new Chromebook Enterprise laptops pack a built-in security chip|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200420130618/https://siliconangle.com/2019/08/26/dell-googles-new-chromebook-enterprise-laptops-pack-built-security-chip/|arxivsáne=April 20, 2020|sáne=August 26, 2019|qaralǵan sáne=February 11, 2020}}&lt;/ref&gt; Chrome Enterprise Upgrade penen qurılmalardı shıǵarǵan basqa OEM-lerge Acer hám HP kiredi.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.aboutchromebooks.com/news/acer-chromebook-714-715-price-specs-release-date/|title=Acer debuts a pair of durable Chromebooks for the enterprise, starting at $499|first=Kevin C.|last=Tofel|date=April 11, 2019|access-date=February 11, 2020}}&lt;/ref&gt;

Apparatlıq támiynattıń keńirek túrleri payda bolıwı menen, ChromeOS Microsoft tárepinen Windows 7 qollap-quwatlawı toqtatılmastan aldın Windows 10-ǵa kóshiwden qashıwdı qálegen kárxanalar ushın bir variant boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://searchenterprisedesktop.techtarget.com/feature/IT-wary-of-Windows-10-adoption-despite-approaching-deadline|bet=IT wary of Windows 10 adoption despite approaching deadline|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200809203405/https://searchenterprisedesktop.techtarget.com/feature/IT-wary-of-Windows-10-adoption-despite-approaching-deadline|arxivsáne=August 9, 2020|avtor=Nishida|at=Yuuki|sáne=June 4, 2019|jumıs=TechTarget|qaralǵan sáne=February 15, 2020}}&lt;/ref&gt;

== Apparatlıq támiynat ==
[[Fayl:Google_Chromebook.jpg|nobaý|Chromebook]]
ChromeOS-ta isleytuǵın noutbuklar ulıwma «Chromebook» dep ataladı. Birinshi bolıp CR-48 payda boldı, bul Google 2010-jıldıń dekabr ayınan baslap testlewshiler hám sholıwshılarǵa bergen tiykarǵı apparatlıq támiynat dizaynı edi. Usaqlap satıw mashinaları 2011-jıldıń may ayında payda boldı. Bir jıldan soń, 2012-jıldıń may ayında, [[Samsung]] tárepinen «Chromebox» dep atalǵan stol ústi dizaynı shıǵarıldı. 2015-jıldıń mart ayında AOPEN menen sheriklik járiyalandı hám birinshi kommerciyalıq Chromebox islep shıǵıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.aopen.com/us/aopen-collaborating-with-google-on-new-retail-technology|bet=AOPEN collaborating with Google on new retail technology|arxivurl=https://web.archive.org/web/20150313150127/http://www.aopen.com/us/aopen-collaborating-with-google-on-new-retail-technology|arxivsáne=March 13, 2015|jumıs=AOPEN|qaralǵan sáne=March 11, 2015}}&lt;/ref&gt;

2014-jıldıń basında LG Electronics «Chromebase» dep atalǵan jańa hámmesi bir qurılma formasına tiyisli birinshi qurılmanı tanıstırdı. Chromebase qurılmaları tiykarınan ishine kamera, mikrofon hám dinamikler ornatılǵan [[Kompyuter monitorı|monitor]] ishindegi Chromebox apparatlıq támiynatı bolıp tabıladı.

Chromebit - bul ChromeOS-da isleytuǵın HDMI dongl. Televizor yamasa [[Kompyuter monitorı|kompyuter monitorınıń]] HDMI portına qosılǵanda, bul qurılma sol displeydi [[Jeke kompyuter|jeke kompyuterge]] aylandıradı. 2015-jıldıń mart ayında járiyalanǵan birinshi qurılma Asus birligi bolıp, sol jıldıń noyabr ayında satıwǵa shıqtı hám 2020-jıldıń noyabr ayında ómirlik ciklın juwmaqladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.androidcentral.com/google-and-asus-officially-unveil-chromebit-available-now-just-85|bet=Google and ASUS officially launch the Chromebit, available now for just $85|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160124203841/http://www.androidcentral.com/google-and-asus-officially-unveil-chromebit-available-now-just-85|arxivsáne=January 24, 2016|avtor=Martonik|at=Andrew|sáne=November 17, 2015|jumıs=Android Central|qaralǵan sáne=January 30, 2016}}&lt;/ref&gt;

Chromebook planshetleri 2018-jıldıń mart ayında Acer kompaniyası tárepinen olardıń Chromebook Tab 10 úlgisi menen tanıstırıldı. Apple iPad penen básekilesiw ushın proektlestirilgen bul qurılma, birdey ekran ólshemi hám ajıratımlılıǵı hám basqa da uqsas ózgesheliklerge iye edi, áhmiyetli qosımsha Wacom brendli stilus bolıp, ol batareyanı talap etpeydi hám zaryadlanıwdı talap etpeydi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/circuitbreaker/2018/3/26/17157444/acer-chromebook-tab-10-first-chrome-os-tablet-announced|bet=The first Chrome OS tablet is here|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180326222715/https://www.theverge.com/circuitbreaker/2018/3/26/17157444/acer-chromebook-tab-10-first-chrome-os-tablet-announced|arxivsáne=March 26, 2018|avtor=Kastrenakes|at=Jacob|sáne=2018-03-26|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2021-08-26}}&lt;/ref&gt;

ChromeOS video shıǵıs portı, USB 3.0 Standard-A yamasa USB-C (sońǵısı maqul kóriledi) bar qurılmalarda kóp monitorlı konfiguraciyalardı qollaydı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://myportableoffice.com/use-multiple-monitors-with-a-chromebook/|bet=Can You Use Multiple Monitors with a Chromebook?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210114055130/https://myportableoffice.com/use-multiple-monitors-with-a-chromebook/|arxivsáne=January 14, 2021|avtor=Timothy|sáne=January 13, 2021|qaralǵan sáne=August 16, 2021}}&lt;/ref&gt;

2022-jıldıń 16-fevralında Google ChromeOS Flex rawajlanıw versiyasın járiyaladı - bul ádettegi kompyuter apparatlıq támiynatına ornatılıp, Windows hám macOS sıyaqlı basqa operaciyalıq sistemalardı almastıra alatuǵın ChromeOS distribuciyası. Bul 2020-jılı Google tárepinen satıp alınǵan ChromiumOS distribuciyası CloudReady ge uqsaydı.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://cloud.google.com/blog/products/chrome-enterprise/chrome-os-flex/|bet=Early access to Chrome OS Flex: The upgrade PCs and Macs have been waiting for|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220217070946/https://cloud.google.com/blog/products/chrome-enterprise/chrome-os-flex|arxivsáne=February 17, 2022|til=en|jumıs=Google Cloud Blog|qaralǵan sáne=2022-02-17}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://arstechnica.com/gadgets/2022/02/chromeos-flex-is-an-ideal-off-ramp-for-millions-of-pcs-that-cant-run-windows-11/|bet=Chrome OS Flex is an ideal off-ramp for millions of PCs that can't run Windows 11|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220218005310/https://arstechnica.com/gadgets/2022/02/chromeos-flex-is-an-ideal-off-ramp-for-millions-of-pcs-that-cant-run-windows-11/|arxivsáne=February 18, 2022|avtor=Cunningham|at=Andrew|sáne=2022-02-16|til=en-us|jumıs=Ars Technica|qaralǵan sáne=2022-02-18}}&lt;/ref&gt;

== Programmalıq támiynat ==
ChromeOS avtomatlıq jańalanıwları 2019-jılı hám onnan keyin shıǵarılǵan barlıq Chromebook úlgileri ushın 10 jıl dawamında jetkerip beriledi, bul jańalanıwlar operaciyalıq sistema, brauzer hám apparatlıq támiynat ushın.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.androidcentral.com/chromebooks-laptops/chromebooks-will-receive-updates-10-years|bet=Chromebooks will now get regular updates for up to 10 years|sáne=September 15, 2023|jumıs=androidcentral.com|qaralǵan sáne=May 24, 2024}}&lt;/ref&gt; Google ózleriniń Avtomatlıq jańalanıw siyasatı hám barlıq shıǵarılǵan ChromeOS qurılmaları ushın juwmaqlanıw sánesi kórsetilgen veb-betti saqlap turadı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://support.google.com/chrome/a/answer/6220366?hl=en|bet=Auto Update policy - Google Chrome Enterprise Help|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170310091733/https://support.google.com/chrome/a/answer/6220366?hl=en|arxivsáne=March 10, 2017|sáne=January 17, 2020|jumıs=support.google.com|qaralǵan sáne=January 17, 2020}}&lt;/ref&gt;

Burın avtomatlıq jańalanıw dáwiri 8 jıl edi, al onnan aldın qısqaraq bolǵan, biraq erterek úlgiler uzaǵıraq waqıt dawamında jańalanıwlardı alıp turǵan.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.aboutchromebooks.com/news/google-announces-8-years-of-chrome-os-software-updates-aue-for-new-chromebooks/|title=Google announces 8 years of Chrome OS software updates for all new Chromebooks|date=January 21, 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.pcworld.com/article/3109868/why-google-plans-to-stop-supporting-your-chromebook-after-five-years.html|bet=Why Google plans to stop supporting your Chromebook after five years|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190830232847/https://www.pcworld.com/article/3109868/why-google-plans-to-stop-supporting-your-chromebook-after-five-years.html|arxivsáne=August 30, 2019|sáne=August 22, 2016|jumıs=PCWorld|qaralǵan sáne=January 17, 2020}}&lt;/ref&gt;

== Qosımshalar ==
Dáslep, ChromeOS veb-qosımshalardı hám olarǵa baylanıslı maǵlıwmatlardı saqlawdı tiykarınan serverlerde jaylastırıwǵa tiykarlanǵan taza juqa klient operaciyalıq sisteması edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.computerworld.com/s/article/9228195/Steven_J._Vaughan_Nichols_It_s_2016_and_Chrome_OS_is_ascendant?pageNumber=1|bet=It's 2016, and Chrome OS is ascendant|arxivurl=https://web.archive.org/web/20131006153448/http://www.computerworld.com/s/article/9228195/Steven_J._Vaughan_Nichols_It_s_2016_and_Chrome_OS_is_ascendant?pageNumber=1|arxivsáne=October 6, 2013|avtor=Vaughan-Nichols|at=Steven|sáne=June 18, 2012|jumıs=[[Computerworld]]|qaralǵan sáne=September 7, 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.digitaltrends.com/computing/why-googles-chromebooks-are-born-to-lose/|bet=Why Google's Chromebooks are born to lose|arxivurl=https://web.archive.org/web/20131006100340/http://www.digitaltrends.com/computing/why-googles-chromebooks-are-born-to-lose/|arxivsáne=October 6, 2013|avtor=Enderle|avtorsilteme=Rob Enderle|at=Rob|sáne=May 12, 2011|jumıs=Digital Trends|qaralǵan sáne=September 7, 2013}}&lt;/ref&gt; Google áste-aqırın baǵdarlamashılardı «qaplanǵan qosımshalardı», keyinirek bolsa, Chrome qosımshaların jaratıwǵa HTML5, [[CSS]], Adobe Shockwave hám [[JavaScript]] ti qollanıp, paydalanıwshı tájiriybesin jergilikli qosımshaǵa jaqınlastırıwǵa shaqıra basladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://developer.chrome.com/extensions/apps|bet=Packaged Apps - Google Chrome|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160120182556/https://developer.chrome.com/extensions/apps|arxivsáne=January 20, 2016|jumıs=developer.chrome.com|qaralǵan sáne=January 26, 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://developer.chrome.com/apps/about_apps|bet=What Are Chrome Apps? - Google Chrome|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140228195556/https://developer.chrome.com/apps/about_apps|arxivsáne=February 28, 2014|sáne=September 17, 2012|jumıs=developer.chrome.com|qaralǵan sáne=January 26, 2016}}&lt;/ref&gt;

2014-jıldıń sentyabr ayında Google [[Chrome ushın Google App Runtime|ChromeOS ushın App Runtime]] (ARC) di iske qostı, bul geypara portlanǵan&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://chrome.google.com/webstore/detail/arc-welder/emfinbmielocnlhgmfkkmkngdoccbadn|bet=ARC Welder|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200110143808/https://chrome.google.com/webstore/detail/arc-welder/emfinbmielocnlhgmfkkmkngdoccbadn|arxivsáne=January 10, 2020|qaralǵan sáne=December 6, 2016|citata=Package Android APKs for ARC (App Runtime for Chrome)}}&lt;/ref&gt; Android qosımshalarınıń ChromeOS te islewine múmkinshilik berdi. Runtime tórt Android qosımshası menen iske qosıldı: Duolingo, Evernote, Sight Words hám Vine.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://arstechnica.com/gadgets/2014/09/chrome-os-can-now-run-android-apps-no-porting-required/|bet=Chrome OS can now run Android apps, no porting required|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160112180616/http://arstechnica.com/gadgets/2014/09/chrome-os-can-now-run-android-apps-no-porting-required/|arxivsáne=January 12, 2016|avtor=Amadeo|at=Ron|sáne=September 11, 2014|jumıs=Ars Technica|qaralǵan sáne=January 26, 2016}}&lt;/ref&gt; 2016-jılı ekinshi versiya, ARC++ tanıstırıldı, ol Android qosımshaların izolyaciyalanǵan ortalıqta isletiw ushın konteynerler jaratıw ushın Linux yadrosınıń cgroups hám namespaces múmkinshiliklerin paydalandı. ARC++ qosımshalardı qayta kompilyaciyalaw zárúrligin saplastırǵanlıqtan, Google ChromeOS ushın [[Google Play]] di qoljetimli etti, bul arqalı kópshilik Android qosımshaların qollap-quwatlanatuǵın ChromeOS qurılmalarında paydalanıwǵa múmkinshilik berdi.&lt;ref name=&quot;PlayStore&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://lifehacker.com/the-google-play-store-is-now-included-in-chrome-os-and-1786953519|bet=The Google Play Store Is Now Available in Chrome OS, Brings Android Apps to Your Chromebook|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190105200858/https://lifehacker.com/the-google-play-store-is-now-included-in-chrome-os-and-1786953519|arxivsáne=January 5, 2019|avtor=Klosowski|at=Thorin|sáne=September 22, 2016|jumıs=LifeHacker|qaralǵan sáne=January 5, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://chromeos.dev/en/posts/making-android-more-secure-with-arcvm/|bet=Making Android Runtime on ChromeOS more secure and easier to upgrade with ARCVM|sáne=2022-03-29|til=en|jumıs=chromeOS.dev|qaralǵan sáne=2024-03-16}}&lt;/ref&gt; ARC++ Android Marshmallow menen tanıstırılıp, Android Nougat hám Android Pie ge shekem jańalandı. ARCVM 2021-jılı Android 11 menen iske qosıldı hám ChromeOS 117 den baslap Android 13 te isleydi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://chromeos.dev/en/posts/chromeos-117-release-notes/|bet=ChromeOS 117 release notes|sáne=2023-09-28|til=en|jumıs=chromeOS.dev|qaralǵan sáne=2024-03-24}}&lt;/ref&gt; ARCVM qáwipsizlik hám saqlap turıwdı jaqsılaw ushın Android ortalıǵınıń izolyaciyalanıwın kúsheytiw ushın virtual mashinalardı paydalanadı.

2018-jılı Google Crostini dep te atalatuǵın ChromeOS taǵı Linux joybarın járiyaladı, bul desktop Linux qosımshalarına múmkinshilik beredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://venturebeat.com/2018/05/08/chrome-os-is-getting-linux-app-support/|bet=Chrome OS is getting Linux app support|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190105201036/https://venturebeat.com/2018/05/08/chrome-os-is-getting-linux-app-support/|arxivsáne=January 5, 2019|avtor=Protalinski|at=Emil|sáne=May 8, 2018|jumıs=VentureBeat|qaralǵan sáne=January 5, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://chromeos.dev/en/linux/|bet=Linux on ChromeOS|sáne=2020-06-10|til=en|jumıs=chromeOS.dev|qaralǵan sáne=2024-03-16}}&lt;/ref&gt; Bul múmkinshilik 2018-jıldıń oktyabr ayında Chrome 69 menen turaqlı kanalǵa shıǵarıldı (kópshilik mashinalar ushın opciya sıpatında), biraq ele beta belgisi menen belgilengen edi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.linuxjournal.com/content/chrome-os-stable-channel-gets-linux-apps|bet=Chrome OS Stable Channel Gets Linux Apps|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190105200923/https://www.linuxjournal.com/content/chrome-os-stable-channel-gets-linux-apps|arxivsáne=January 5, 2019|avtor=Raymond|at=Phillip|sáne=October 15, 2018|qaralǵan sáne=January 5, 2019}}&lt;/ref&gt; Bul múmkinshilik Chrome 91 menen rásmiy túrde shıǵarıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.androidcentral.com/linux-chromebooks-finally-coming-out-beta-chrome-os-91|bet=Linux on Chromebooks is finally coming out of beta with Chrome OS 91|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210521065518/https://www.androidcentral.com/linux-chromebooks-finally-coming-out-beta-chrome-os-91|arxivsáne=May 21, 2021|sáne=May 19, 2021|jumıs=Android Central|qaralǵan sáne=May 21, 2021}}&lt;/ref&gt;

2023-jılı, 119-versiya menen, Google minimal apparatlıq támiynat talaplarına juwap beretuǵın Chromebook lerde video oyınlardı oynaw ushın Valve Corporation kompaniyasınıń Steam for Chromebook (Beta) in shıǵardı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://chromeunboxed.com/chromeos-119-finally-brings-steam-gaming-on-chromebooks-to-the-masses/|bet=ChromeOS 119 finally brings Steam gaming on Chromebooks to the masses|sáne=2023-11-16|til=en-us|jumıs=Chrome Unboxed - The Latest Chrome OS News|qaralǵan sáne=2024-03-15}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://support.google.com/chromebook/answer/14220699?hl=en|bet=Play Steam for Chromebook (Beta) - Chromebook Help|jumıs=support.google.com|qaralǵan sáne=2024-03-15}}&lt;/ref&gt; Chromebook ushın Steam Borealis kodlı atı menen islep shıǵıldı, ol Steam Deck ushın SteamOS tiykarında islengen bolıp, Arch Linux tiń modifikaciyalanǵan versiyasın qollanıp, virtual mashina sıpatında isleydi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://chromeos.dev/en/posts/bringing-steam-to-chromeos/|bet=Bringing Steam to ChromeOS|sáne=2022-04-12|til=en|jumıs=chromeOS.dev|qaralǵan sáne=2024-03-15}}&lt;/ref&gt;

=== Chrome qosımshaları ===
2013-jıldan 2020-jıldıń yanvar ayına shekem, Google baǵdarlamashılardı ChromeOS ushın tek dástúrli veb-qosımshalardı emes, al Chrome qosımshaların (burın Packaged Apps dep atalǵan) islep shıǵıwǵa shaqırdı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://blog.chromium.org/2013/02/chrome-app-launcher-developer-preview.html|bet=Chrome app launcher developer preview|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210104182630/https://blog.chromium.org/2013/02/chrome-app-launcher-developer-preview.html|arxivsáne=January 4, 2021|sáne=February 20, 2013|jumıs=chromium.org|qaralǵan sáne=September 28, 2020}}&lt;/ref&gt; 2020-jıldıń yanvar ayında Google dıń Chrome komandası Chrome qosımshaların qollap-quwatlawdı «progressiv veb-qosımshalar» (PWA) hám Chrome keńeytpeleri paydasına basqıshpa-basqısh toqtatıw niyetin járiyaladı.&lt;ref name=&quot;Moving Forward from Chrome Apps&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://blog.chromium.org/2020/01/moving-forward-from-chrome-apps.html|bet=Moving Forward from Chrome Apps|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200926011202/https://blog.chromium.org/2020/01/moving-forward-from-chrome-apps.html|arxivsáne=September 26, 2020|sáne=January 15, 2020|jumıs=chromium.org|qaralǵan sáne=September 28, 2020}}&lt;/ref&gt; 2020-jıldıń mart ayında Google veb-dúkan ushın jańa ashıq Chrome qosımshaların qabıllawdı toqtattı.&lt;ref name=&quot;August 2020&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://blog.chromium.org/2020/08/changes-to-chrome-app-support-timeline.html|bet=Changes to the Chrome App Support Timeline|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210126114020/https://blog.chromium.org/2020/08/changes-to-chrome-app-support-timeline.html|arxivsáne=January 26, 2021|sáne=August 10, 2020|jumıs=chromium.org|qaralǵan sáne=September 28, 2020}}&lt;/ref&gt; Googledıń aytıwınsha, ChromeOStaǵı Chrome qosımshaların ulıwma qollap-quwatlaw hesh qanday siyasat ornatıwdı talap etpesten, 2022-jıldıń iyun ayına shekem iske qosılǵan jaǵdayda qaladı.

Paydalanıwshı kózqarasınan, Chrome qosımshaları ádettegi jergilikli qosımshalarǵa uqsaydı: olar Chrome brauzerinen tısqarı iske qosıla aladı, ádepki boyınsha avtonom rejimde isleydi, bir neshe aynalardı basqara aladı hám basqa qosımshalar menen óz-ara tásir etedi.&lt;ref name=&quot;InfoWorld packaged apps&quot;&gt;{{Cite news|last=Samson|first=Ted|title=Google entices Chrome OS developers with prospect of native-like apps|url=https://www.infoworld.com/t/application-development/google-entices-chrome-os-developers-prospect-of-native-apps-218773|access-date=June 5, 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Google Packaged Apps&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://developer.chrome.com/apps/about_apps.html|bet=What Are Packaged Apps?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140106232719/https://developer.chrome.com/apps/about_apps.html|arxivsáne=January 6, 2014|jumıs=Chrome apps stable|qaralǵan sáne=June 5, 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Chrome Web Store: For Your Desktop&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://chrome.google.com/webstore/category/collection/for_your_desktop|bet=For Your Desktop|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170304082416/https://chrome.google.com/webstore/category/collection/for_your_desktop|arxivsáne=March 4, 2017|jumıs=Chrome Web Store|qaralǵan sáne=January 23, 2014}}&lt;/ref&gt;

==== Integraciyalanǵan media pleer, fayl menedjeri ====
Google ChromeOS hám Chrome brauzerine media pleerdi integraciyaladı, bul paydalanıwshılarǵa internetke qosılmastan MP3 faylların oynatıwǵa, JPEG súwretlerin kóriwge hám basqa multimedia faylların basqarıwǵa múmkinshilik beredi.&lt;ref name=&quot;Metz&quot;&gt;{{Cite news|last=Metz|first=Cade|title=Google morphs Chrome OS into netbook thin client|url=https://www.theregister.co.uk/2010/06/09/google_to_include_remote_access_in_chrome_os/|access-date=June 14, 2010}}&lt;/ref&gt; Bul integraciya sonday-aq DRM videoların da qollap-quwatlaydı.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.omgchrome.com/chrome-os-stable-33-released-for-chromebooks/|title=Chrome OS 33 Hits Stable Channel, Adds New 'First Run' Tour, Contact Search|first=Joey-Elijah|last=Sneddon|access-date=March 7, 2014}}&lt;/ref&gt;

ChromeOS te sonday-aq basqa operaciyalıq sistemalardaǵıǵa uqsas integraciyalanǵan fayl menedjeri bar, ol Google Drive hám jergilikli saqlaw orınlarınan papkalardı hám olardaǵı fayllardı kórsetiw, sonday-aq [[Google Docs]] hám Box sıyaqlı hár qıylı veb-qosımshalardı paydalanıp fayl mazmunın aldın-ala kóriw hám basqarıw múmkinshiligine iye.&lt;ref name=&quot;CNET integ filemanager&quot;&gt;{{Cite news|last=Rosenblatt|first=Seth|title=Chrome OS goes offline, gets file manager|url=https://download.cnet.com/8301-2007_4-20062001-12.html|access-date=August 11, 2011}}&lt;/ref&gt; 2015-jıldıń yanvar ayınan baslap, ChromeOS sonday-aq File System Provider API di paydalanatuǵın ornatılǵan keńeytpelerge tiykarlanıp, fayl menedjerine qosımsha saqlaw dereklerin integraciyalay aladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://googlechromereleases.blogspot.com.au/2015/01/stable-update.html|bet=Stable Channel Update|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160417025616/http://googlechromereleases.blogspot.com.au/2015/01/stable-update.html|arxivsáne=April 17, 2016|jumıs=Chrome Releases|qaralǵan sáne=February 15, 2022}}&lt;/ref&gt;

==== Aralıqtan qosımshalarǵa kiriw hám virtual jumıs stolına kiriw ====
2010-jıldıń iyun ayında Google kompaniyasınıń programmalıq támiynat injeneri Geri Kachmarchik ChromeOStıń aralıqtaǵı qosımshalarǵa «Chromoting» dep atalatuǵın rásmiy emes texnologiya arqalı kire alatuǵının jazdı, bul Microsoft tıń Remote Desktop Connection ine uqsaytuǵın edi. Keyin bul atama «Chrome Remote Desktop» dep ózgertildi hám ol «qosımshanı Remote Desktop Services arqalı yamasa RDP yamasa VNC di paydalanıp aldın xost mashinaǵa qosılıw arqalı iske qosıwǵa» uqsaydı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.downloadsquad.com/2010/08/13/google-chrome-os-remoting/|bet=Google Chrome's Remoting feature shows up in Chrome with enterprise implications|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110207193737/https://downloadsquad.switched.com/2010/08/13/google-chrome-os-remoting/|arxivsáne=February 7, 2011|avtor=Mathews|at=Lee|sáne=August 13, 2010|qaralǵan sáne=August 22, 2010}}&lt;/ref&gt; ChromeOS noutbuklarınıń (Chromebook lardıń) dáslepki shıǵarılıwları paydalanıwshılardıń virtual jumıs stollarına kiriwin támiyinlewge qızıǵıwshılıq bar ekenin kórsetedi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.informationweek.com/news/internet/google/230800190/|bet=Google Pleased With Chromebook Sales|arxivurl=https://web.archive.org/web/20120705012858/https://www.informationweek.com/news/internet/google/230800190|arxivsáne=July 5, 2012|avtor=Claburn|at=Thomas|jumıs=InformationWeek|qaralǵan sáne=June 28, 2011}}&lt;/ref&gt;

=== Android qosımshaları ===
Google I/O 2014 te Flipboard ti qosqanda Android qosımshalarınıń ChromeOS te islewiniń koncepciyasın dálillewshi kórsetpe usınıldı. 2014-jıldıń sentyabr ayında Google Android programmalıq támiynatın iske qosıw ushın zárúr platformalardı támiyinleytuǵın Native Client ke tiykarlanǵan ortalıqtı paydalanıp, tańlanǵan Android qosımshaların ChromeOS te qollanıwǵa múmkinshilik beretuǵın [[Chrome ushın Google App Runtime|Chrome ushın qosımshalardı orınlaw]] ortasınıń (ARC) beta versiyasın tanıstırdı. Android qosımshaların ChromeOS te iske qosıw ushın hesh qanday ózgerisler talap etilmeydi, biraq [[Kompyuter tıshqanshası|tıshqansha]] hám klaviatura ortalıǵın jaqsıraq qollap-quwatlaw ushın modifikaciyalanıwı múmkin. Onıń tanıstırılıwında ChromeOS qollap-quwatlawı tek tańlanǵan Android qosımshaları ushın ǵana jetkilikli boldı

2016-jılı Google qollap-quwatlanatuǵın ChromeOS qurılmalarında Android qosımshaların tolıq [[Google Play]] ge kiriw múmkinshiligi menen iske qosıw imkaniyatın kirgizdi. Aldıńǵı Native Client ke tiykarlanǵan sheshim Android tıń freymvorkleri hám ǵárezliklerin óz ishine alǵan konteyner paydasına biykar etildi (dáslep Android Marshmallow ǵa tiykarlanǵan), bul Android qosımshalarına ChromeOS platformasına tuwrıdan-tuwrı kiriwge múmkinshilik beredi hám operaciyalıq sistemaǵa bólisiw sıyaqlı Android kelisimleri menen óz-ara tásir etiwge múmkinshilik beredi. Injenerlik direktorı Zelidrag Xornung ARC diń sheklewleri sebepli, sonıń ishinde onıń Android Native Development Toolkit (NDK) penen úylesimsizligi sebepli biykar etilgenin hám ol Google dıń óziniń úylesimlilik test toplamınan óte almaǵanın túsindirdi.&lt;ref name=&quot;ars-playstorechromeos&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://arstechnica.com/gadgets/2016/05/the-play-store-comes-to-chrome-os-but-not-the-way-we-were-expecting/|bet=The Play Store comes to Chrome OS, but not the way we were expecting|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170222161435/https://arstechnica.com/gadgets/2016/05/the-play-store-comes-to-chrome-os-but-not-the-way-we-were-expecting/|arxivsáne=February 22, 2017|sáne=May 19, 2016|jumıs=Ars Technica|qaralǵan sáne=February 22, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ars-allandroid17&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://arstechnica.com/gadgets/2017/01/all-chromebooks-debuting-in-2017-and-beyond-will-run-android-apps/|bet=All Chromebooks debuting in 2017 and beyond will run Android apps|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170222195317/https://arstechnica.com/gadgets/2017/01/all-chromebooks-debuting-in-2017-and-beyond-will-run-android-apps/|arxivsáne=February 22, 2017|sáne=January 23, 2017|jumıs=Ars Technica|qaralǵan sáne=February 22, 2017}}&lt;/ref&gt;

=== Linux qosımshaları ===
2018-jıldan baslap shıǵarılǵan barlıq Chromebook lar hám geypara erterek modeller Linux qosımshaların iske qosıwı múmkin. Android qosımshaları sıyaqlı, bul qosımshalardı basqa qosımshalar menen birge ornatıw hám iske qosıw múmkin.&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Porter|first=Jon|title=Chrome OS's Linux app support is leaving beta|url=https://www.theverge.com/2021/5/20/22445382/chromeos-linux-release-beta-version-91|access-date=August 12, 2021}}&lt;/ref&gt; Google 2019-jılǵa shekem shıǵarılǵan hám Linux qosımshaların qollap-quwatlaytuǵın qurılmalardıń dizimin júrgizedi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.laptopmag.com/au/how-to/install-linux-apps-on-your-chromebook|bet=How to install Linux apps on your Chromebook|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210816054718/https://www.laptopmag.com/au/how-to/install-linux-apps-on-your-chromebook|arxivsáne=August 16, 2021|avtor=Lima|at=Carlos|sáne=August 2, 2021|jumıs=Laptop Mag|qaralǵan sáne=August 16, 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://sites.google.com/a/chromium.org/dev/chromium-os/chrome-os-systems-supporting-linux|bet=Chrome OS Systems Supporting Linux (Beta)|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200612064239/https://sites.google.com/a/chromium.org/dev/chromium-os/chrome-os-systems-supporting-linux|arxivsáne=June 12, 2020|jumıs=Google - The Chromium Projects|qaralǵan sáne=August 16, 2021}}&lt;/ref&gt;

2013-jıldan baslap, ChromeOS ta Linux qosımshaların Crouton arqalı iske qosıw múmkin boldı, bul Ubuntu sıyaqlı Linux distribuciyasına kiriwge múmkinshilik beretuǵın úshinshi tárep skriptler toplamı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://lifehacker.com/how-to-install-linux-on-a-chromebook-and-unlock-its-ful-509039343|bet=How to Install Linux on a Chromebook and Unlock Its Full Potential|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190117174257/https://lifehacker.com/how-to-install-linux-on-a-chromebook-and-unlock-its-ful-509039343|arxivsáne=January 17, 2019|avtor=Gordon|at=Whitson|sáne=May 24, 2013|qaralǵan sáne=January 17, 2019}}&lt;/ref&gt; Biraq, 2018-jılı Google ishki kompyuter Linux qosımshaları rásmiy túrde ChromeOS ǵa keletuǵının járiyaladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2018/05/08/you-can-now-run-linux-apps-on-chrome-os/|bet=You can now run Linux apps on Chrome OS|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200128052837/https://techcrunch.com/2018/05/08/you-can-now-run-linux-apps-on-chrome-os/|arxivsáne=January 28, 2020|avtor=Lardinois|at=Frederic|sáne=May 8, 2018|jumıs=Tech Crunch|qaralǵan sáne=February 16, 2020}}&lt;/ref&gt; Google dıń rásmiy Linux qosımshaların qollap-quwatlawdıń tiykarǵı artıqmashılıǵı - onı baǵdarlamashı rejimin qosıwsız iske qosıw múmkinligi, bul ChromeOS tıń kóplegen qáwipsizlik ózgesheliklerin saqlap qaladı. Bul 2018-jıldıń basında ChromiumOS derek kodında bayqalǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://chromium-review.googlesource.com/c/chromium/src/+/879173|bet=Add Crostini experiment to field trial testing.|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180226205228/https://chromium-review.googlesource.com/c/chromium/src/+/879173|arxivsáne=February 26, 2018|avtor=Zheng|at=Tim|sáne=January 23, 2018|jumıs=Chromium Review - Google Open Source|qaralǵan sáne=18 April 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://chromeunboxed.com/news/chromebook-linux-terminal-crostini-first-look|bet=Crostini: A First Look At The New Linux Terminal For Chrome OS|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180419120510/https://chromeunboxed.com/news/chromebook-linux-terminal-crostini-first-look|arxivsáne=April 19, 2018|avtor=Brangers|at=Gabriel|sáne=February 26, 2018|jumıs=Chrome Unboxed|qaralǵan sáne=April 18, 2018}}&lt;/ref&gt; Crostini niń dáslepki bólimleri 2018-jıldıń fevral ayında ChromeOS tıń 66-versiyasınıń bir bólegi sıpatında Google Pixelbook ushın dev kanalı arqalı jetkerip berildi,&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=July 2009|title=Google Chrome OS – bullet proof?}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.xda-developers.com/linux-apps-chrome-os-overview-crostini/|first=Kieran|last=Miyamoto|title=Linux apps on Chrome OS - an overview of its biggest feature since Android apps|date=April 25, 2018|access-date=September 4, 2018}}&lt;/ref&gt; al 2018-jıldıń avgust ayında 69-versiya menen hár qıylı Chromebook larda testlew ushın beta kanalı arqalı ádepki boyınsha qosıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://chromeunboxed.com/news/chrome-os-beta-channel-linux-apps-update|bet=Linux Apps Land On Beta Channel For A Lot Of Chromebooks|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180904192005/https://chromeunboxed.com/news/chrome-os-beta-channel-linux-apps-update|arxivsáne=September 4, 2018|avtor=Brangers|at=Gabriel|sáne=August 17, 2018|jumıs=Chrome Unboxed|qaralǵan sáne=September 4, 2018}}&lt;/ref&gt;

==== Arxitektura ====
Googledıń ChromeOS ta Linux qosımshaların qollap-quwatlaw boyınsha joybarı Crostini dep ataladı, bul atama italiyan nanına tiykarlanǵan baslanǵısh taǵamnan alınǵan hám Crouton sózine sóz dizbegi retinde qollanılǵan. Crostini virtual mashinanı crosvm dep atalatuǵın virtual mashina monitorı arqalı iske qosadı, ol Linux tiń ózine kiritilgen KVM virtualizaciya quralın paydalanadı. Crosvm bir neshe virtual mashinalardı qollap-quwatlasa da, Linux qosımshaların iske qosıw ushın qollanılatuǵın Termina atlı virtual mashina Gentoo ǵa tiykarlanǵan tiykarǵı ChromeOS yadrosın óz ishine aladı, onda LXD ǵa tiykarlanǵan konteynerler jumıs isleydi.&lt;ref name=&quot;auto&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://chromium.googlesource.com/chromiumos/docs/+/master/containers_and_vms.md|bet=Chromium OS Docs - Running Custom Containers Under Chrome OS|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190114005232/https://chromium.googlesource.com/chromiumos/docs/+/master/containers_and_vms.md|arxivsáne=January 14, 2019|jumıs=chromium.googlesource.com|qaralǵan sáne=January 17, 2019}}&lt;/ref&gt; Turaqlılıq hám qálpine keltiriw maqsetinde, hesh qanday Linux qosımshaları virtual mashinanıń ózinde jumıs islemeydi; ornatılǵan Linux paydalanıwshı ekosisteması izolyaciyalanǵan konteynerde jumıs isleydi, olardıń hámmesi virtual mashina tárepinen ornatıladı hám basqarıladı.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Citation |last=Reid |first=Dylan |title=Linux for Chromebooks: Secure Development (Google I/O '19) |date=May 9, 2019 |url=https://www.youtube.com/watch?v=pRlh8LX4kQI |work=YouTube |access-date=2023-07-07 |publisher=Chrome for Developers |language=en |last2=Buckley |first2=Tom |last3=Broslawsky |first3=Sudha}}&lt;/ref&gt; Xost sisteması menen integraciyalanǵan Debian konteyneri ádepki boyınsha beriledi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://chromeos.dev/en/linux/|bet=Linux on ChromeOS|sáne=2020-06-10|til=en|jumıs=ChromeOS for developers|qaralǵan sáne=2023-07-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://chromium.googlesource.com/chromiumos/containers/cros-container-guest-tools|bet=chromiumos/containers/cros-container-guest-tools - Git at Google|jumıs=chromium.googlesource.com|qaralǵan sáne=2024-03-25}}&lt;/ref&gt; Paydalanıwshılar bul ornatıwǵa konteyner ishindegi APT sıyaqlı qurallardı paydalanıp baǵdarlamalardı ornata aladı, yamasa ChromeOS tıń ózinde saqlanǵan .deb fayllarına ruqsat bere aladı, olar konteynerge kóshirilip ornatıladı. Paydalanıwshılar jáne de ayırım fayllarǵa yamasa USB qurılmalarına ayırım ruqsat bere aladı. Basqa distribuciyalar LXD arqalı qosıla aladı, biraq ádepki boyınsha Xost Sisteması menen integraciyalanbaǵan.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://chromium.googlesource.com/chromiumos/platform2/+/HEAD/crosh/README.md|bet=ChromiumOS Platform - Crosh -- The ChromiumOS shell|jumıs=chromium.googlesource.com|qaralǵan sáne=2024-03-25}}&lt;/ref&gt;

== Arxitekturası ==
ChromeOS [[Linux]] yadrosı ústine qurılǵan. Dáslep Ubuntu ǵa tiykarlanǵan bolsa da, 2010-jıldıń fevral ayında onıń tiykarı Gentoo Linux ke ózgertildi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.zdnet.com/article/the-secret-origins-of-googles-chrome-os/|bet=The secret origins of Google's Chrome OS|arxivurl=https://archive.today/20210203114338/https://www.zdnet.com/article/the-secret-origins-of-googles-chrome-os/|arxivsáne=February 3, 2021|avtor=Vaughan-Nichols|at=Steven J.|sáne=March 6, 2013|jumıs=[[ZDNet]]|qaralǵan sáne=January 11, 2019}}&lt;/ref&gt; Crostini joybarı ushın, ChromeOS 121 nen baslap, Debian 12 (Bookworm) ádepki konteyner tiykarǵı kórinisi bolıp tabıladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.aboutchromebooks.com/news/chromeos-121-brings-a-big-linux-upgrade-to-chromebooks|bet=ChromeOS 121 brings a big Linux upgrade to Chromebooks|arxivurl=https://web.archive.org/web/20240219194555/https://www.aboutchromebooks.com/news/chromeos-121-brings-a-big-linux-upgrade-to-chromebooks/|arxivsáne=February 19, 2024|avtor=Tofel|at=Kevin|sáne=December 18, 2023|jumıs=About Chromebooks|qaralǵan sáne=March 24, 2024}}&lt;/ref&gt; ChromiumOS ashıq kodlı joybarı ushın dáslepki dizayn hújjetlerinde, Google úsh qatlamlı arxitekturanı súwretledi: mikrobaǵdarlama, brauzer hám ayna menedjeri, hám sistema dárejesindegi programmalıq támiynat hám paydalanıwshı xızmetleri.&lt;ref name=&quot;Security overview&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://sites.google.com/a/chromium.org/dev/chromium-os/chromiumos-design-docs/security-overview|bet=Security Overview|arxivurl=https://web.archive.org/web/20100724055104/http://sites.google.com/a/chromium.org/dev/chromium-os/chromiumos-design-docs/security-overview|arxivsáne=July 24, 2010|jumıs=The Chromium Projects|qaralǵan sáne=November 25, 2009}}&lt;/ref&gt;

* Mikrobaǵdarlama tez júkleniwge úles qosadı, sebebi ol házirgi kompyuterlerde, ásirese netbuklarda keń tarqalmaǵan apparatlıq támiynatlardı, mısalı disket diskovodların izlemeydi. Mikrobaǵdarlama jáne de qáwipsizlikke úles qosadı, júkleniw processiniń hár bir basqıshın tekserip hám sistemanı qálpine keltiriwdi óz ishine aladı.
* Sistema dárejesindegi programmalıq támiynat júkleniw ónimdarlıǵın jaqsılaw ushın dúzetilgen Linux yadrosın óz ishine aladı. Paydalanıwshı programmalıq támiynatı zárúr bolǵanlarǵa shekem qısqartılǵan, Upstart arqalı basqarıladı, ol xızmetlerdi parallel túrde iske qosa aladı, buzılǵan tapsırmalardı qayta iske qosa aladı hám tezirek júkleniw maqsetinde xızmetlerdi keyinge qaldıra aladı.
* Ayna menedjeri bir neshe klient aynaları menen paydalanıwshı óz-ara tásirin basqaradı (basqa X ayna menedjerleri sıyaqlı).

=== Shell qatnası ===
[[Fayl:ChromeOS_Crosh.png|nobaý|ChromeOS Crosh menyusınıń skrinshotı, fonda ChromeOS ushın [[Wikipedia]] maqalası kórsetilgen.]]
ChromeOS Chromium Shell, yamasa «crosh»tı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://chromium.googlesource.com/chromiumos/platform2/+/HEAD/crosh|bet=crosh - chromiumos/platform2 - Git at Google|arxivurl=https://web.archive.org/web/20181215121026/https://chromium.googlesource.com/chromiumos/platform2/+/HEAD/crosh|arxivsáne=December 15, 2018|jumıs=chromium.googlesource.com|qaralǵan sáne=December 14, 2018}}&lt;/ref&gt; óz ishine aladı, ol crosh júkleniwinde ping sıyaqlı minimal funkcionallıqtı hújjetlestiredi.

Baǵdarlamashı rejiminde, tolıq funkcionallı bash&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.chromium.org/chromium-os/developer-information-for-chrome-os-devices/samsung-series-5-chromebook|bet=Samsung Series 5 Chromebook|arxivurl=https://web.archive.org/web/20150528211700/http://www.chromium.org/chromium-os/developer-information-for-chrome-os-devices/samsung-series-5-chromebook|arxivsáne=May 28, 2015|jumıs=The Chromium Projects|qaralǵan sáne=June 5, 2015|citata=sudo bash}}&lt;/ref&gt; shelli (ol islep shıǵıw maqsetlerinde paydalanıw ushın itibarǵa alınǵan&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.chromium.org/chromium-os/shell-style-guidelines|bet=Shell Style Guidelines|arxivurl=https://web.archive.org/web/20150627112738/https://www.chromium.org/chromium-os/shell-style-guidelines|arxivsáne=June 27, 2015|jumıs=The Chromium Projects|qaralǵan sáne=June 5, 2015|citata=When writing code that is used on developer systems or dev/test Chromium OS images, always use bash. For scripts that are used on the release Chromium OS image, you should be using POSIX shell.}}&lt;/ref&gt;) VT-2 arqalı ashılıwı múmkin, hám de crosh komandalıq shelli arqalı qatnasıwǵa boladı.&lt;ref name=&quot;ChromiumProj:PokingNotebooks&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://chromium.googlesource.com/chromiumos/docs/+/master/developer_mode.md|bet=Poking around your Chrome OS Notebook|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200128052845/https://chromium.googlesource.com/chromiumos/docs/+/master/developer_mode.md|arxivsáne=January 28, 2020|jumıs=The Chromium Projects|qaralǵan sáne=February 6, 2011}}&lt;/ref&gt; Oǵan jáne de crtl+alt+t klavishler kombinaciyası arqalı kiriwge boladı. Shellde tolıq huqıqlarǵa iye bolıw ushın (mısalı, sudo) tiykarǵı parol talap etiledi. Bir waqıtları ádepki parol ChromeOS ta «chronos» hám ChromeOS Vanilla da «facepunch» bolǵan,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.keyables.com/2011/12/boot-and-install-chromium-os-on.html|bet=Boot and Install Chromium OS on Notebook|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210413224120/http://www.keyables.com/2011/12/boot-and-install-chromium-os-on.html|arxivsáne=April 13, 2021|baspaxana=[[Keyables]]|qaralǵan sáne=February 15, 2022}}&lt;/ref&gt; keyinirek ádepki parol bos boldı, hám onı jańalaw boyınsha kórsetpeler hár kiriwde kórsetiletuǵın edi.

=== Ashıq kodlı ===
ChromeOS yarım [[Ashıq kodlı programmalıq támiynat|ashıq kodlı]] ChromiumOS joybarı astında islep shıǵıladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.chromium.org/chromium-os|bet=Chromium OS|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160216180019/https://www.chromium.org/chromium-os|arxivsáne=February 16, 2016|jumıs=The Chromium Project|qaralǵan sáne=February 21, 2016}}&lt;/ref&gt; Basqa ashıq kodlı joybarlar sıyaqlı, baǵdarlamashılar ChromiumOS kodın ózgertip, ózleriniń versiyaların qura aladı, al ChromeOS derek kodı tek Google hám onıń sherikleri tárepinen qollap-quwatlanadı hám tek usı maqsette jobalanǵan apparatlıq támiynatta ǵana jumıs isleydi. ChromiumOS tan ayırmashılıǵı, ChromeOS avtomatik túrde eń sońǵı versiyaǵa jańalanadı.

=== Windows ta ChromeOS ===
Windows 8 de, ayrıqshalıqlar ádepki jumıs stolı veb-brauzerge óziniń tolıq ekranlı «Metro» qabıǵı ishinde jumıs isley alatuǵın hám Share charm sıyaqlı qásiyetlerge kire alatuǵın varianttı usınıwǵa múmkinshilik beredi, bul Windows Runtime menen jazılıwdı talap etpeydi. Chrome niń «Windows 8 rejimi» burın standart Chrome interfeysiniń planshetke ılayıqlastırılǵan versiyası edi. 2013-jıldıń oktyabr ayında, Developer kanalında bul rejim ChromeOS jumıs stolınıń variantın usınıw ushın ózgertildi.&lt;ref name=&quot;winrt-browsers&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.techradar.com/news/software/operating-systems/windows-8-browsers-the-only-metro-apps-to-get-desktop-power-1073930|bet=Windows 8 browsers: the only Metro apps to get desktop power|arxivurl=https://web.archive.org/web/20171107015803/http://www.techradar.com/news/software/operating-systems/windows-8-browsers-the-only-metro-apps-to-get-desktop-power-1073930|arxivsáne=November 7, 2017|sáne=March 27, 2012|jumıs=TechRadar|baspaxana=Future Publishing|qaralǵan sáne=November 13, 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.pcworld.com/article/257427/google_chrome_gets_early_metrostyle_app_for_windows_8.html|bet=Google Chrome Gets Early Metro-Style App for Windows 8|arxivurl=https://web.archive.org/web/20120909004200/https://www.pcworld.com/article/257427/google_chrome_gets_early_metrostyle_app_for_windows_8.html|arxivsáne=September 9, 2012|avtor=Newman|at=Jared|jumıs=PCWorld|baspaxana=IDG|qaralǵan sáne=June 13, 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;firefox-metrow8&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.computerworld.com/s/article/9232137/Mozilla_previews_Metro_ized_Firefox_for_Windows_8|bet=Mozilla previews 'Metro'-ized Firefox for Windows 8|arxivurl=https://web.archive.org/web/20121123104703/http://www.computerworld.com/s/article/9232137/Mozilla_previews_Metro_ized_Firefox_for_Windows_8|arxivsáne=November 23, 2012|sáne=October 8, 2012|jumıs=Computerworld|baspaxana=IDG|qaralǵan sáne=November 13, 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;engadget-firefoxmetro&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.engadget.com/2013/09/21/firefox-for-windows-8-enters-aurora-channel/|bet=Firefox for Windows 8 enters Aurora channel with touch and gesture support|arxivurl=https://web.archive.org/web/20130924082341/http://www.engadget.com/2013/09/21/firefox-for-windows-8-enters-aurora-channel/|arxivsáne=September 24, 2013|sáne=September 21, 2013|jumıs=Engadget|qaralǵan sáne=September 21, 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;verge-metrochromeos&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2013/10/5/4806562/google-building-chrome-os-into-windows-8|bet=Google is building Chrome OS straight into Windows 8|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210116151626/https://www.theverge.com/2013/10/5/4806562/google-building-chrome-os-into-windows-8|arxivsáne=January 16, 2021|sáne=October 5, 2013|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=October 5, 2013}}&lt;/ref&gt;

== Proektlestiriw ==
Joybardıń basında, Google ChromeOS tiń dizayn maqsetleri hám baǵdarı haqqında kóplegen maǵlıwmatlardı járiyaladı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.chromium.org/chromium-os|bet=The Chromium Projects: Chrome OS|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110630194229/http://www.chromium.org/chromium-os|arxivsáne=June 30, 2011|qaralǵan sáne=July 2, 2011}}&lt;/ref&gt; biraq kompaniya tamamlanǵan operaciyalıq sistemanıń texnikalıq sıpatlamasın keyin bermedi.

=== Paydalanıwshı interfeysi ===
ChromeOS tiń [[paydalanıwshı interfeysi]] ushın dizayn maqsetleri qosımshalar menen standart veb-betlerdi bólek-bólek emes, al bir bet qatarına biriktiriw arqalı ekran keńisligin minimallastırıwdı óz ishine aldı. Proektlestiriwshiler tek tolıq ekran rejiminde isleytuǵın azaytılǵan ayna basqarıw sxemasın qarap shıqtı. Ekinshi dárejeli wazıypalar «paneller» menen orınlanadı: chat hám muzıka pleerleri sıyaqlı tapsırmalar ushın ekrannıń tómengi bólimine bekitiletuǵın qalqıwshı aynalar. Eki bólek mazmundı qatar kóriw ushın bólingen ekranlar da qarastırıldı. ChromeOS Chrome brauzeriniń HTML5 tiń avtonom rejimlerin, fonlıq processing hám bildiriwlerdi paydalanıw ámeliyatın dawam ettiredi. Proektlestiriwshiler qosımshalardı tez tabıw hám olarǵa kiriw usılı sıpatında izlew hám bekitilgen betlerdi paydalanıwdı usındı.&lt;ref name=&quot;UX&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.chromium.org/chromium-os/user-experience|bet=The Chromium Projects: User Experience|arxivurl=https://web.archive.org/web/20091122093125/http://www.chromium.org/chromium-os/user-experience|arxivsáne=November 22, 2009|qaralǵan sáne=November 21, 2009}}&lt;/ref&gt;

==== 19-versiya ayna menedjeri hám grafikalıq támiynatı ====
2012-jıldıń 10-aprelinde ChromeOS tiń jańa qurılısı dáslepki tolıq ekranlı ayna interfeysi menen [[Microsoft Windows]] hám [[Apple Inc.|Appledıń]] [[Mac OS|macOS]] ında tabılatuǵın bir-birin jabatuǵın, ólshemin ózgertiwge bolatuǵın aynalar arasında tańlaw múmkinshiligin usındı.&lt;ref name=&quot;cnet2012&quot; /&gt; Bul ózgeshelik apparatlıq támiynat tárepinen tezletilgen Aura grafikalıq támiynatı ústinde isleytuǵın Ash ayna menedjeri arqalı ámelge asırıldı. 2012-jıldıń aprel ayındaǵı jańalanıw jáne de kishirek, bir-birin jabatuǵın brauzer aynaların kórsetiw múmkinshiligin, hár biriniń óziniń móldir jıynalmalı betleri bar bar, «jırtılıp» jańa orınlarǵa kóshirile alatuǵın yamasa basqa jıynalmalı bet qatarı menen biriktirile alatuǵın brauzer jıynalmalı betlerin, hám ekrannıń tómengi bóliminde [[Kompyuter tıshqanshası|tıshqansha]] menen basqarılatuǵın qısqa jol dizimin óz ishine aldı. Wazıypalar panelindegi bir belgi ornatılǵan qosımshalar hám betbelgiler dizimin kórsetedi. CNET te jazǵan Stiven Shenklend bir-birin jabatuǵın aynalar menen «Google ózin ótmishke bekkemlemekte» dep pikir bildirdi, sebebi [[iOS]] hám Microsoft tıń Metro interfeysi kóbinese yamasa tolıǵı menen tolıq ekranlı. Soǵan qaramastan, «ChromeOS álleqashan jetkilikli dárejede ózgeshe, sonlıqtan saqlap qalıwǵa bolatuǵın hár qanday tanıs nárseni saqlap qalǵan jaqsı».&lt;ref name=&quot;cnet2012&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://news.cnet.com/8301-17939_109-57411748-2/google-gives-chrome-os-a-less-alienating-interface/|bet=Google gives Chrome OS a less alienating interface|arxivurl=https://web.archive.org/web/20131019052916/http://news.cnet.com/8301-17939_109-57411748-2/google-gives-chrome-os-a-less-alienating-interface/|arxivsáne=October 19, 2013|avtor=Shankland|at=Stephen|sáne=April 10, 2012&lt;!-- 6:33{{nbsp}}am PDT--&gt;|baspaxana=CNET|qaralǵan sáne=February 15, 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Jurnal deregi |last=Garling |first=Caleb |date=April 10, 2012 |title=Google Chrome OS Busts Out Of Browser With New Interface |url=https://www.wired.com/wiredenterprise/2012/04/google-chrome-microsoft-apple/ |url-status=live |magazine=Wired |archive-url=https://web.archive.org/web/20131210120608/http://www.wired.com/wiredenterprise/2012/04/google-chrome-microsoft-apple/ |archive-date=December 10, 2013 |access-date=March 6, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Paul16Apr12&quot;&gt;{{Cite news|url=https://arstechnica.com/gadgets/reviews/2012/04/hands-on-getting-work-done-with-googles-new-aura-interface-for-chrome-os.ars|title=Hands-on: getting work done with Google's new Aura interface for Chrome OS|access-date=April 17, 2012|last=Paul|first=Ryan}}&lt;/ref&gt;

=== Basıp shıǵarıw ===
2016-jılı Google ChromeOS ta «Tuwma CUPS Qollap-quwatlawı»n eksperimental ózgeshelik sıpatında kirgizdi, ol 2020-jılı turaqlı jaǵdayǵa keldi. CUPS qollap-quwatlawı qosılǵanda, kópshilik printerlerdi, hátte olar Google Cloud Print ti qollap-quwatlamasa da, paydalanıw múmkin boladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://chromium.googlesource.com/chromium/src/+/b793195a8a91fa9a17eaf4af0fa21fed4da4d9cc|bet=b793195a8a91fa9a17eaf4af0fa21fed4da4d9cc - chromium/src - Git at Google|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200128054336/https://chromium.googlesource.com/chromium/src/+/b793195a8a91fa9a17eaf4af0fa21fed4da4d9cc|arxivsáne=January 28, 2020|qaralǵan sáne=March 9, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://codereview.chromium.org/2117713002|bet=Issue 2117713002: Print directly to CUPS using the IPP APIs - Code Review|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160918090950/https://codereview.chromium.org/2117713002|arxivsáne=September 18, 2016|jumıs=codereview.chromium.org|qaralǵan sáne=September 17, 2016}}&lt;/ref&gt;

Google Cloud Print hár qanday qurılmadaǵı hár qanday qosımshanıń qollap-quwatlanatuǵın printerlerde basıp shıǵarıwına járdem beretuǵın Google xızmeti edi. Bult derlik hár qanday baylanısqan qurılmaǵa informaciyaǵa kiriw múmkinshiligin bergende, «hár bir apparatlıq támiynat hám operaciyalıq sistema kombinaciyası ushın - stol kompyuterlerinen baslap netbuklar hám mobil qurılmalarǵa shekem - basıp shıǵarıw qosımsha sistemaların islep shıǵıw hám saqlap turıw ápiwayı múmkin emes.»&lt;ref name=&quot;Google Cloud Print&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://blog.chromium.org/2010/04/new-approach-to-printing.html|bet=A New Approach to Printing|arxivurl=https://web.archive.org/web/20100417140150/http://blog.chromium.org/2010/04/new-approach-to-printing.html|arxivsáne=April 17, 2010|avtor=Jazayeri|at=Mike|sáne=April 15, 2010|jumıs=The Chromium Blog|baspaxana=Google Inc.|qaralǵan sáne=April 16, 2010}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.appscout.com/2010/04/google_talks_up_cloud-based_pr.php|bet=Google Talks Cloud-Based Printing for Chrome OS|arxivurl=https://web.archive.org/web/20100421061919/https://www.appscout.com/2010/04/google_talks_up_cloud-based_pr.php|arxivsáne=April 21, 2010|avtor=Heater|at=Brian|sáne=April 16, 2010|jumıs=App Scout|qaralǵan sáne=April 16, 2010}}&lt;/ref&gt; Bult xızmeti ChromeOS tiń bir bólegi sıpatında proksi dep atalatuǵın programmalıq támiynattı ornatıwdı talap etti. Proksi printerdi xızmetke dizimnen ótkerdi, basıp shıǵarıw tapsırmaların basqardı, printer drayveriniń funkcionallıǵın támiyinledi hám hár bir tapsırma ushın status tuwralı xabarlardı berdi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://news.cnet.com/8301-1023_3-20002680-93.html|bet=Google moving closer to Chrome OS printing|arxivurl=https://web.archive.org/web/20100418101555/https://news.cnet.com/8301-1023_3-20002680-93.html|arxivsáne=April 18, 2010|avtor=Whitney|at=Lance|baspaxana=CNET News|qaralǵan sáne=April 17, 2010}}&lt;/ref&gt;

Google 2020-jıl 31-dekabrden keyin Google Cloud Print qollap-quwatlanbaytuǵının hám 2021-jıl 1-yanvardan baslap onlayn xızmet jumıs islemeytuǵının járiyaladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://support.google.com/chrome/a/answer/9633006|bet=Migrate from Cloud Print to native printing|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210105141948/https://support.google.com/chrome/a/answer/9633006|arxivsáne=January 5, 2021|qaralǵan sáne=December 18, 2019}}&lt;/ref&gt;

=== Siltemelerdi basqarıw ===
ChromeOS paydalanıwshınıń hújjetleri hám faylların aralıqtaǵı serverlerde saqlaw ushın jobalanǵan. ChromeOS ta hám Chrome brauzerinde belgili bir fayl túrlerin avtonomlı rejimde basqarıwda aqırǵı paydalanıwshılar ushın qıyınshılıqlar tuwılıwı múmkin; mısalı, jergilikli saqlaw qurılmasında jaylasqan súwret yamasa hújjetti ashqanda, qaysı belgili veb-qosımsha kóriw ushın avtomatlı túrde ashılıwı kerek ekenligi yamasa basqarıw dástúrli aldın-ala kóriw utilitası sıpatında isleytuǵın qosımsha tárepinen orınlanıwı kerek ekenligi anıq bolmawı múmkin. ChromeOS injenerlik direktorı Metyu Papakipos 2010-jılı Windows baǵdarlamashılarınıń da usınday tiykarǵı máselege ushıraǵanın atap ótti: «Quicktime Windows Media Player menen gúresken, ol bolsa Chrome penen gúresken.»

=== Shıǵarılıw kanalları hám jańalanıwlar ===
ChromeOS Google Chrome menen birdey shıǵarılıw sistemasın qollanadı: úsh ayrıqsha kanal bar: Turaqlı, Beta hám Baǵdarlamashı aldın ala kóriwi («Dev» kanalı dep ataladı). Turaqlı kanal Beta kanalında tolıq sınalǵan qásiyetler hám dúzetiwler menen jańalanadı, al Beta kanalı shama menen ayına bir ret Baǵdarlamashı kanalınan turaqlı hám tolıq qásiyetler menen jańalanadı. Jańa ideyalar Baǵdarlamashı kanalında sınaladı, bul geyde júdá turaqsız bolıwı múmkin.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://blog.chromium.org/2009/01/google-chrome-release-channels.html|bet=Google Chrome Release Channels|arxivurl=https://web.archive.org/web/20090115210711/http://blog.chromium.org/2009/01/google-chrome-release-channels.html|arxivsáne=January 15, 2009|avtor=Larson|at=Mark|sáne=January 8, 2009|qaralǵan sáne=January 9, 2009}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://googlechromereleases.blogspot.com/2009/01/dev-update-new-webkit-version-new.html|bet=Dev update: New WebKit version, new features, and a new Dev channel|arxivurl=https://web.archive.org/web/20090116213608/http://googlechromereleases.blogspot.com/2009/01/dev-update-new-webkit-version-new.html|arxivsáne=January 16, 2009|avtor=Larson|at=Mark|sáne=January 8, 2009|qaralǵan sáne=January 9, 2009}}&lt;/ref&gt; Tórtinshi kanareyka kanalınıń bar ekenligi Google baǵdarlamashısı Fransua Bofort hám xaker Kenni Strawn tárepinen tastıyıqlandı. Bul kanalǵa kiriw ushın baǵdarlamashı rejiminde ChromeOS terminalına kirip, bash terminalına kiriw ushın shell buyrıǵın teriw, sońınan update_engine_client -channel canary-channel -update buyrıǵın teriw kerek. Kanareyka kanalına kirgennen keyin tekserilgen júklew rejimine qaytıw múmkin, biraq kanal jańalawshısı joǵaladı hám basqa kanalǵa qaytıwdıń jalǵız jolı - «powerwash» zavodlıq qayta ornatıwdı qollanıw.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://plus.google.com/+FrancoisBeaufort/posts/8PVz5fs47ud|bet=We all agree that Dev Channel is great to test out new&amp;nbsp;...|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140306152423/https://plus.google.com/+FrancoisBeaufort/posts/8PVz5fs47ud|arxivsáne=March 6, 2014|avtor=Beaufort|at=François|sáne=January 3, 2014|baspaxana=Google+|qaralǵan sáne=February 22, 2014}}&lt;/ref&gt; 2022-jılı LTC (Uzaq múddetli qollaw kandidatı) hám LTS (Uzaq múddetli qollaw) dep atalatuǵın 2 jańa kanal qosıldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://support.google.com/chrome/a/answer/11333726?hl=en|bet=Long-term Support (LTS) on ChromeOS}}&lt;/ref&gt;  Bular tek Kárxana administratorları ushın jetkilikli. LTC 3 ay qollaw ushın, sońınan avtomatlı túrde LTS ǵa ótedi.

== Qáwipsizlik ==
2010-jıldıń mart ayında Google [[programmalıq támiynat]] qáwipsizlik injeneri Uill Dryuri ChromeOS qáwipsizligi haqqında sóyledi. Dryuri ChromeOS ti avtomatlı túrde jańalanıw hám sandbox qásiyetlerin óz ishine alǵan, zıyanlı programmalar tásirin azaytatuǵın «bekkemlengen» operaciyalıq sistema sıpatında táriyiplegen. Ol ChromeOS netbukları Isenimli Platforma Moduli (TPM) menen jetkeriletuǵının, sonday-aq «isenimli júklew jolı» hám batareya bóliminiń astında «baǵdarlamashı rejimin» iske qosatuǵın fizikalıq sóndirgish bar ekenligin ayttı. Bul rejim ayırım arnawlı qáwipsizlik funkciyaların alıp taslaydı, biraq baǵdarlamashı múmkinshiliklerin keńeytedi. Bul sóndirgish qaytımlı bolıp tabıladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.chromium.org/chromium-os/chromiumos-design-docs/developer-mode/#developer-switch|bet=Developer Mode|jumıs=www.chromium.org|qaralǵan sáne=2024-04-16}}&lt;/ref&gt; Dryuri jáne de operaciyalıq sistemanıń ashıq kodlı tábiyatı úziliksiz baǵdarlamashı pikirleri arqalı onıń qáwipsizligine úlken úles qosatuǵının atap ótti.&lt;ref name=&quot;Messmer06Mar10&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.itworld.com/security/99227/google-sheds-light-chrome-os-netbook-security?source=smlynch|bet=Google sheds light on Chrome OS Netbook security|arxivurl=https://web.archive.org/web/20111214175154/http://www.itworld.com/security/99227/google-sheds-light-chrome-os-netbook-security?source=smlynch|arxivsáne=December 14, 2011|avtor=Messmer|at=Ellen|sáne=March 6, 2010|jumıs=ITworld|qaralǵan sáne=March 8, 2010}}&lt;/ref&gt;

2010-jıldıń dekabr ayındaǵı baspasóz konferenciyasında Google ChromeOS tiń eń qáwipsiz tutınıwshı operaciyalıq sisteması bolatuǵının járiyaladı. Bunıń sebepleriniń biri - tekserilgen júklew qábileti, onda dáslepki júklew kodı tek oqıw ushın yadta saqlanıp, sistema buzılıwların tekseredi.&lt;ref name=&quot;Paul08Dec10&quot;&gt;{{Cite news|title=Google demos Chrome OS, launches pilot program|url=https://arstechnica.com/gadgets/guides/2010/12/google-demos-chrome-os-launches-pilot-program.ars|access-date=December 8, 2010}}&lt;/ref&gt;

ChromeOS qurılmaları ádettegidey tolıq diskti shifrlaw menen jetkeriledi, onı óshirip qoyıw múmkin emes. Shifrdı sheshiw parοli qurılmanıń TPM inde saqlanadı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.chromium.org/chromium-os/chromiumos-design-docs/security-overview/|bet=Security Overview|jumıs=www.chromium.org|qaralǵan sáne=2024-04-16}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://chromium.googlesource.com/chromiumos/docs/+/master/security/chromeos_security_whitepaper.md#protecting-user-data|bet=Chromium OS Docs - Security in Chrome OS|jumıs=chromium.googlesource.com|qaralǵan sáne=2024-04-16}}&lt;/ref&gt; Google TPM di parametrler arqalı qoldan jańalawǵa ruqsat beredi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://chromeunboxed.com/news/tpm-update-chrome-os-how-to-chromebook|bet=TPM Update For Chrome OS: Why And How|sáne=2018-02-11|til=en-us|jumıs=Chrome Unboxed - The Latest Chrome OS News|qaralǵan sáne=2024-04-16}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.chromium.org/developers/design-documents/tpm-usage/#rollback-prevention|bet=TPM Usage|jumıs=www.chromium.org|qaralǵan sáne=2024-04-16}}&lt;/ref&gt; TPM di jańalaw qurılmanı zavodtaǵı dáslepki jaǵdayına qaytaradı.

=== Kiriw ===
ChromeOS qurılmaları ádettegidey kiriw usılı sıpatında paydalanıwshınıń Google Account parοlin qollanadı. Qáwipsizlikti arttırıw ushın paydalanıwshılar PIN kodlar, paroller, barmaq izi tekseriwi, bet tekseriwi yamasa aqıllı qulıptı ashıw (juplasqan telefon arqalı) sıyaqlı qosımsha autentifikaciya usılların qollanıwı múmkin.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://support.google.com/chromebook/answer/2587994|bet=Lock or unlock your screen - Chromebook Help|jumıs=support.google.com|qaralǵan sáne=2024-04-16}}&lt;/ref&gt; Bul qosımsha ilajlar, hátte basqa birew paydalanıwshınıń Google elektron pochta adresin bilgen jaǵdayda da, onıń Google akkauntına ruqsatsız kiriwdiń aldın aladı.

Eger baylanıslı [[Google Akkaunt|Google Account]] ta kóp faktorlı autentifikaciya (MFA) qosılǵan bolsa, paydalanıwshıdan ChromeOS qurılmasın dáslepki ornatıw waqtında onı qollanıw talap etiliwi múmkin. Ádettegidey, qurılma «isenimli» dep belgilenedi, bul onı keyingi kiriwlerde MFA talaplarınan azat etedi. Qáwipsizlikti joqarılatıw ushın Google Account qa baylanıstırılǵan apparatlıq tokenlerdi (mısalı, YubiKeys) paydalanıp, hár bir kiriwde MFA nı májbúriy etiw múmkin.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://support.yubico.com/hc/en-us/articles/4412780094866-Using-YubiKeys-With-Chromebooks|bet=Using YubiKeys With Chromebooks: Signing in to Chrome OS|avtor=Hooven|at=Alex|sáne=December 16, 2021}}&lt;/ref&gt;

== Qabıllaw ==
Dáslepki payda bolǵanda, ChromeOS [[Microsoft]] ke básekiles sıpatında qaraldı, hám tikkeley [[Microsoft Windows]] ke, hám tikkeley emes kompaniyanıń tekst processorı hám kestelik baǵdarlamalarına - sońǵısı ChromeOS tiń bult esaplawlarına tiykarlanǵanlıǵı sebepli.&lt;ref name=&quot;pcworld&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.pcworld.com/article/168246/google_microsoft_invade_enemy_territory_who_wins.html|bet=Google, Microsoft Invade Enemy Territory: Who Wins?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20090711185724/http://www.pcworld.com/article/168246/google_microsoft_invade_enemy_territory_who_wins.html|arxivsáne=July 11, 2009|avtor=Bertolucci|at=Jeff|sáne=July 10, 2009|baspaxana=[[PC World]]|qaralǵan sáne=July 11, 2009}}&lt;/ref&gt; Biraq ChromeOS injenerlik direktorı Metyu Papakipos eki operaciyalıq sistemanıń funkcionallıǵı tolıq bir-biriniń ústpe-úst túspeytuǵının tastıyıqladı, sebebi ChromeOS netbuklar ushın arnalǵan, olar Adobe Photoshop sıyaqlı resurslardı kóp talap etetuǵın baǵdarlamanı isletiw ushın jetkilikli esaplaw kúshine iye emes. 

Ayırım baqlawshılar ChromeOS alǵan orındı basqa operaciyalıq sistemalar álleqashan toltırǵanın, olardıń brauzerge qosımsha túpkilikli baǵdarlamalardı da qollaw artıqmashlıǵı bar ekenin ayttı. PC World dan Toni Bredli 2009-jıldıń noyabr ayında bılay dep jazdı::  

''Biz házirdiń ózinde ChromeOS wáde etken nárselerdiń kópshiligin, eger hámmesin emes bolsa da, isley alamız. Windows 7 yamasa Linux-ke tiykarlanǵan netbuktı paydalanıp, paydalanıwshılar tek veb-brauzerdi ornatıp, Google ónimleriniń keń toplamına hám basqa da vebke-tiykarlanǵan xızmetler hám baǵdarlamalarǵa qosıla aladı. Netbuklar tómen klasslı kompyuterler bazarın iyelewde tabıslı boldı hám olar búgingi kúnde vebke baǵdarlanǵan esaplaw tájiriybesin usınadı. Bir jıldan keyin bizler sol nárseni isley alatuǵınımızǵa, biraq onı tórtinshi orındaǵı veb-brauzerden islewge májbúr bolatuǵınımızǵa nege qızıǵıwımız kerek ekenin túsinbeymen.&lt;ref name=&quot;Bradley20Nov09&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.pcworld.com/article/182739/Five_Reasons_the_Google_Chrome_OS_will_Flop.html|title=Five Reasons the Google Chrome OS will Flop|archive-url=https://web.archive.org/web/20130730182436/http://www.pcworld.com/article/182739/Five_Reasons_the_Google_Chrome_OS_will_Flop.html|archive-date=July 30, 2013|last=Bradley|first=Tony|date=April 2010|access-date=April 21, 2010|url-status=live}}&lt;/ref&gt;''

2016-jılı Chromebook lar AQSHtıń K-12 bilimlendiriw bazarında eń kóp qollanılatuǵın kompyuterge aylandı.&lt;ref name=&quot;ABI Research&quot;&gt;{{Cite press release |url=https://www.abiresearch.com/press/pc-platform-evolving-not-dying-chromebooks-and-ult/ |title=PC Platform is Evolving, Not Dying: Chromebooks and Ultraportable PCs to Gain Volume Market Share in 2016 |date=March 9, 2016 |access-date=April 6, 2018 |archive-date=August 19, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180819211757/https://www.abiresearch.com/press/pc-platform-evolving-not-dying-chromebooks-and-ult/ |url-status=live}}&lt;/ref&gt;

2017-jılǵa kelip, Chrome brauzeri pútkil dúnya júzinde eń kóp qollanılatuǵın brauzerge aylandı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.w3schools.com/browsers/browsers_os.asp|bet=OS Statistics|arxivurl=https://web.archive.org/web/20150917051729/http://www.w3schools.com/browsers/browsers_os.asp|arxivsáne=September 17, 2015|jumıs=w3schools.com|qaralǵan sáne=January 3, 2017}}&lt;/ref&gt;

2020-jılı Chromebook lar aqırǵı paydalanıwshılarǵa baǵdarlanǵan ekinshi eń kóp tarqalǵan operaciyalıq sistema boldı (2019-jıldaǵı 6.4% ten 2020-jılı 10.8% ke ósti). Ósiwdiń kópshilik bólegi Windows esabınan boldı (2019-jıldaǵı 85.4% ten 2021-jılı 80.5% ke tómenledi).&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://arstechnica.com/gadgets/2021/02/the-worlds-second-most-popular-desktop-operating-system-isnt-macos-anymore/|bet=The world's second-most popular desktop operating system isn't macOS anymore|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210217234526/https://arstechnica.com/gadgets/2021/02/the-worlds-second-most-popular-desktop-operating-system-isnt-macos-anymore/|arxivsáne=February 17, 2021|avtor=Axon|at=Samuel|sáne=February 17, 2021|jumıs=Ars Technica|qaralǵan sáne=February 18, 2021}}&lt;/ref&gt;

=== Android penen baylanısı ===
Google bir neshe ashıq kodlı operaciyalıq sistemalardı usındı, olardıń ishinde [[Android]]&lt;ref name=&quot;zdnet-Admob&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://blogs.zdnet.com/BTL/?p=27711|bet=Admob: Droid and Android army make big browsing splash|arxivurl=https://web.archive.org/web/20091127061837/http://blogs.zdnet.com/BTL/?p=27711|arxivsáne=November 27, 2009|avtor=Dignan|at=Larry|sáne=November 23, 2009|baspaxana=ZDNet|qaralǵan sáne=December 1, 2009}}&lt;/ref&gt; hám ChromeOS eń belgilileri bolıp, [[Apple Inc.]] kompaniyasınıń eki operaciyalıq sisteması - macOS hám [[iOS]] arasındaǵı uqsaslıqqa qaramastan, bul jaǵday ayırım sınǵa ushıradı. Sol waqıttaǵı [[Microsoft]] kompaniyasınıń bas direktorı Stiv Ballmer, Google kompaniyasın sheshim qabıl etiwde qıynalıp atırǵanın ayıpladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.engadget.com/2009/07/14/steve-ballmer-calls-chrome-os-highly-interesting-says-google/|bet=Steve Ballmer calls Chrome OS 'highly interesting&quot;, says Google 'can't make up their mind'|arxivurl=https://web.archive.org/web/20100116032055/http://www.engadget.com/2009/07/14/steve-ballmer-calls-chrome-os-highly-interesting-says-google/|arxivsáne=January 16, 2010|avtor=Patel|at=Nilay|sáne=July 14, 2009|jumıs=[[Engadget]]|baspaxana=AOL|qaralǵan sáne=November 28, 2009}}&lt;/ref&gt; Stiven Levi Google I/O 2011 konferenciyasında «eki sistema arasındaǵı qarama-qarsılıq anıq kórinip turǵanın» jazdı. Ilajda kúndelikli baspasóz konferenciyası ótkerildi, onda hár bir komanda basshısı, Android boyınsha Endi Rubin hám Chrome boyınsha Sundar Pichai «sistemalardıń bir-birine básekiles emesligin isenimli emes túrde túsindiriwge háreket etti». Google tiykarshısı Sergey Brin bul máselege «kópshilik kompaniyalar usınday mashqalaǵa ushırawdı qáleytuǵın edi» dep juwap berdi. Brin eki operaciyalıq sistemanıń «waqıt ótiwi menen birlesiwi múmkin» ekenin ayttı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://news.cnet.com/8301-30684_3-10402653-265.html|bet=Brin: Google's OSes likely to converge|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110616235349/https://news.cnet.com/8301-30684_3-10402653-265.html|arxivsáne=June 16, 2011|avtor=Krazit|at=Tom|sáne=November 20, 2009|baspaxana=CNET News|qaralǵan sáne=November 28, 2009}}&lt;/ref&gt; Birlesiw haqqındaǵı boljawlar 2013-jıldıń mart ayında ChromeOS basshısı Pichai Rubinniń ornına Android boyınsha joqarı lawazımlı vice-prezident etip tayınlanǵannan soń, usılayınsha Pichai eki baǵdardı da basqaratuǵın bolǵannan keyin kúsheydi.

Android hám ChromeOS arasındaǵı baylanıs Google I/O 2014 konferenciyasında jaqınlastı, onda baǵdarlamashılar Native Client tiykarındaǵı ortalıq arqalı ChromeOS te jumıs isleytuǵın nativlik Android programmalıq támiynatın kórsetti.&lt;ref name=&quot;theverge1&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2014/6/25/5842454/chromebooks-running-android-apps-in-the-works|bet=Native Android apps are coming to Chrome OS|arxivurl=https://web.archive.org/web/20140626064340/http://www.theverge.com/2014/6/25/5842454/chromebooks-running-android-apps-in-the-works|arxivsáne=June 26, 2014|avtor=Bohn|at=Dieter|sáne=June 25, 2014|baspaxana=The Verge|qaralǵan sáne=June 25, 2014}}&lt;/ref&gt; 2014-jıldıń sentyabr ayında Google [[Chrome ushın Google App Runtime|Chrome ushın App Runtime]] (ARC) beta versiyasın usındı, ol Android qosımshalarınıń ayırımların ChromeOS te qollanıwǵa múmkinshilik beredi, bunda Android programmalıq támiynatın iske túsiriw ushın zárúr platformalardı támiyinleytuǵın Native Client tiykarındaǵı ortalıq qollanıladı. Android qosımshaların ChromeOS te iske túsiriw ushın olarǵa ózgerisler kirgiziw talap etilmeydi, biraq [[Kompyuter tıshqanshası|tıshqansha]] hám [[Kompyuter klaviaturası|klaviatura]] ortalıǵın jaqsıraq qollaw ushın olar modifikaciyalanıwı múmkin. Dáslepki payda bolǵan waqtında, ChromeOS qollaw tek ayırım Android qosımshaları ushın qoljetimli edi.&lt;ref name=&quot;ars-appruntime&quot;&gt;{{Cite news}}&lt;/ref&gt; 2015-jıldıń oktyabr ayında The Wall Street Journal basılımı ChromeOStiń Android quramına qosılıp, 2017-jılǵa kelip bir operaciyalıq sistema payda bolatuǵının xabarladı. Nátiyjede payda bolatuǵın operaciyalıq sistema Android boladı, biraq ol noutbuklarda jumıs islew ushın keńeytiledi.&lt;ref name=&quot;alistairbarr&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.wsj.com/article_email/alphabets-google-to-fold-chrome-operating-system-into-android-1446151134-lMyQjAxMTA1NzIxOTAyMzk4Wj|bet=Alphabet's Google to Fold Chrome Operating System Into Android|arxivurl=https://web.archive.org/web/20151106221435/http://www.wsj.com/article_email/alphabets-google-to-fold-chrome-operating-system-into-android-1446151134-lMyQjAxMTA1NzIxOTAyMzk4Wj|arxivsáne=November 6, 2015|avtor=Barr|at=Alistair|sáne=October 30, 2015|jumıs=WSJ|qaralǵan sáne=November 14, 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;samtran&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.omgchrome.com/chrome-os-will-be-merged-into-android/|bet=Chrome OS Will Be Merged Into Android|arxivurl=https://web.archive.org/web/20151117020231/http://www.omgchrome.com/chrome-os-will-be-merged-into-android/|arxivsáne=November 17, 2015|avtor=Tran|at=Sam|sáne=October 29, 2015|jumıs=OMG! Chrome!|qaralǵan sáne=November 14, 2015}}&lt;/ref&gt; Google juwap retinde kompaniya «eki operaciyalıq sistemanıń eń jaqsı táreplerin birgelikte alıp júriwdiń jolların izlestirip atırǵanın, biraq ChromeOS ten bas tartıw rejesi joq» ekenin bildirdi.

2016-jılı Google qollap-quwatlanatuǵın ChromeOS qurılmalarında Android qosımshaların tolıq [[Google Play]] xızmetine kiriw múmkinshiligi menen iske túsiriw imkaniyatın usındı. Aldıńǵı Native Client tiykarındaǵı sheshim Androidtiń freymvorkleri hám ǵárezliklerin óz ishine alǵan konteyner paydasına biykar etildi (dáslep Android Marshmallow tiykarında), bul Android qosımshalarına ChromeOS platformasına tikkeley kiriw múmkinshiligin beredi hám operaciyalıq sistemaǵa bólisiw sıyaqlı Android kelisimleri menen óz-ara tásir etiwge múmkinshilik beredi. Injenerlik direktor Zelidrag Xornung ARC diń Android Native Development Toolkit (NDK) penen úylesimsizligi sıyaqlı sheklewleri sebepli hám onıń Googlediń óziniń úylesimlilik test toplamınan óte almaǵanı sebepli biykar etilgenin túsindirdi.

2024-jıl 18-noyabrde Android Authority basılımı Google kompaniyasınıń ChromeOS ti Android ke tolıq biriktiriwdi jobalastırıp atırǵanın xabarladı.&lt;ref name=&quot;chromeOS is becoming Android&quot;&gt;{{Cite news|title=chromeOS becoming Android|url=https://www.androidauthority.com/chrome-os-becoming-android-3500661/|access-date=November 25, 2024}}&lt;/ref&gt;

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Google]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>8pr0rojinzytmnahlhi82btcs1g59sn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Napoleon urısları</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25549</id>
    <revision>
      <id>125398</id>
      <parentid>125032</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T08:58:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Srajatdin Usnatdinov</username>
        <id>12560</id>
      </contributor>
      <origin>125398</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47502" sha1="18ymepw7opgu9573hszzu8exzeik3hy" xml:space="preserve">{{Qurallı soqlıǵısıw infoqutısı
 |soqlıǵısıw ataması    = Napoleon urısları 
 |bólim       = 
 |súwret       = Napoleonic Wars.jpg
 |súwret ataması = Saat strelkası boyınsha: Austerlic janındaǵı sawash; Fridlandiya sawashı; F.Goya gravyuralarınan biri «Urıs apatları»; Napoleon janıp atırǵan Moskvadan sheginedi; Rus áskerleri Parijge kirip keledi (1814); Vaterloo sawashı, Leypcig sawashı, Napoleon Esling sawashınan keyin qaytıs bolǵan Jann Lannǵa aza tutadı; Olxeyros qorǵanı; Napoleon Berlinge kirip baradı (1806);
 |sáne        = [[1803|1803-jıl]] [[18-may]] — [[1815|1815-jıl]] [[8-iyul]] (12 jıl, 1 ay hám 20 kún)
 |orın        = [[Evropa]], [[Atlantika okeanı]], [[Hind okeanı]]
 |sebep       = Revolyuciyalıq urıslar dáwirindegi qarama-qarsılıqlardıń sheshilmegenligi, Napoleon Bonaparttıń hákimiyatqa keliwi hám onıń kelisimsiz sırtqı siyasatı
 |nátiyje      = Koaliciyanıń jeńisi&lt;br&gt;• [[Vena kongressı]]&lt;br&gt;(1814-1815)&lt;br&gt;• [[Parij tınıshlıq shártnaması (1815)|Parij tınıshlıq shártnaması]] (1815)
{{collapsible list|title={{center|Tolıǵıraq:}}|
''Franciya ushın:''
* Birinshi imperiyanıń qulawı hám Burbonlar restavraciyası (1814; 1815-1830-jıllar)
* Bonapartlar aldınǵı dinastiyalar paydasına barlıq taxtlardan ayırıldı, Napoleon súrgin etildi
* Franciya Ullı mámleket statusınan ayırılıp, 1792-jıl shegaralarına qaytarıldı hám kompensaciya tólewge májbúr etildi; 1818-jılǵa shekem Franciyanıń basıp alınıwı

''globallıq:''
* Evropadaǵı kóplegen mámleketlerde Napoleon kodeksi qabıl etilgen
* Xalıqaralıq qatnasıqlardıń Vena sisteması ornatıldı
* Muqaddes Rim imperiyasınıń tarqalıwı, Bavariya, Saksoniya, Toskana, Prussiya, Avstriya, Ispaniya, Genuya hám Veneciyanıń gárezsizligi
}}
 |statusı     = 
 |ózgerisler  = 
 |qarsılas1   = [[Fayl:Flag of the United Kingdom (3-5).svg|21px]] [[Britaniya imperiyası]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|21px]] [[Avstriya imperiyası]] &lt;small&gt;(1804-1805, 1809, 1813-1815)&lt;/small&gt;&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Russia.svg|21px]] [[Rossiya imperiyası]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Prussia (1892-1918).svg|21px]] [[Prussiya (patshalıq)|Prussiya]] &lt;small&gt;(1806—1807, 1812—1815)&lt;/small&gt;&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Spain (1785–1873, 1875–1931).svg|21px]] [[Ispaniya imperiyası|Ispaniya]] &lt;small&gt; (1808—1815)&lt;/small&gt;&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Portugal (1707).svg|21px]] [[Portugaliya patshalıǵı|Portugaliya]] &lt;small&gt;(1807—1808, 1809, 1810—1811, 1813—1814)&lt;/small&gt;&lt;br&gt;[[Fayl:Naval Ensign of Sweden.svg|21px]] [[Shveciya]] &lt;small&gt;(1805—1810, 1812—1814)→&lt;/small&gt;[[Fayl:Jack of Sweden and Norway (1844–1905).svg|21px]] [[Shveciya-Norvegiya uniyası]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Kingdom of Naples.svg|21px]] [[Neapol patshalıǵı|Neapol]] &lt;small&gt;(1806, 1815)&lt;/small&gt;&lt;br&gt;[[Fayl:Bandiera del Regno di Sicilia 4.svg|21px]] [[Siciliya patshalıǵı|Siciliya]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Milan.svg|21px]] [[Milan gercoglıgı]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Grand Duchy of Tuscany (1840).svg|21px]] [[Toskana ullı gercoglıgı]]&lt;br&gt;[[Fayl:Banner of the Holy Roman Emperor with haloes (1430-1806).svg|21px]] [[Muqaddes Rim imperiyası|MRI]] &lt;small&gt;(1792—1805)&lt;/small&gt;&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Most Serene Republic of Venice.svg|21px]] [[Veneciya respublikası]]&lt;br&gt;[[Sardoniya patshalıǵı]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Genoa.svg|21px]] [[Genuya]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Papal States (1808-1870).svg|21px]] [[Papa wálayatı]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Netherlands.svg|21px]] [[Niderlandiya patshalıǵı|Niderlandiya]] &lt;small&gt;(1815)&lt;/small&gt;
 |qarsılas2   = [[Fayl:Flag of France.svg|21px]] [[Birinshi Franciya imperiyası|Franciya]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Spain (1785–1873, 1875–1931).svg|21px]] [[Ispaniya]] &lt;small&gt;(1796—1802, 1804—1808)&lt;/small&gt;&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Denmark.svg|21px]] [[Daniya-Norvegiya uniyası]]

----
[[Fayl:Flag of Russia.svg|21px]] [[Rossiya imperiyası]] &lt;small&gt;(1807—1812)&lt;/small&gt;&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Kingdom of Prussia (1803-1892).svg|21px]] [[Prussiya (patshalıq)|Prussiya]] &lt;small&gt;(1807—1812)&lt;/small&gt;&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|21px]] [[Avstriya imperiyası]] &lt;small&gt;(1809—1813)&lt;/small&gt;&lt;br&gt;[[Fayl:Naval Ensign of Sweden.svg|21px]] [[Shveciya]] &lt;small&gt;(1810—1812)&lt;/small&gt;

----
[[Fayl:Flag of the United States (1795-1818).svg|21px]] [[AQSH]] &lt;small&gt;(1812—1815)&lt;/small&gt;
 |qarsılas3   = 
 |qarsılas4   = 
 |komandir1   = [[Fayl:Flag of the United Kingdom (3-5).svg|21px]] [[Georg III]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the United Kingdom (3-5).svg|21px]] [[Artur Uelsli Vellington]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the United Kingdom (3-5).svg|21px]] [[Goracio Nelson]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the United Kingdom (3-5).svg|21px]] [[Tomas Pikton]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the United Kingdom (3-5).svg|21px]] [[Jon Mur]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|21px]] [[Franc II]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|21px]] [[Karl Teshenlı|Ercgercog Karl]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|21px]] [[Karl Filipp cu Shvarcenberg]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|21px]] [[Karl Mak]]&lt;br&gt;[[Fayl:Russian Imperial Standart 1730.png|21px]] [[Pavel I]]&lt;br&gt;[[Fayl:Russian Imperial Standart 1730.png|21px]] [[Aleksandr I]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Russia.svg|21px]] [[Mixail Kutuzov]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Russia.svg|21px]] [[Mixail Bogdanovich Barklay-de-Tolli]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Russia.svg|21px]] [[Pyotr Bagratyon]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Russia.svg|21px]] [[Pyotr Vitgenshteyn]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Russia.svg|21px]] [[Levin Avgust von Bennigsen]]&lt;br&gt;[[Fayl:Naval Ensign of Sweden.svg|21px]] [[Gustav IV Adolf]]&lt;br&gt;[[Fayl:Naval Ensign of Sweden.svg|21px]][[Fayl:Jack of Sweden and Norway (1844–1905).svg|21px]] [[Karl XIII]]&lt;br&gt;[[Fayl:Naval Ensign of Sweden.svg|21px]][[Fayl:Jack of Sweden and Norway (1844–1905).svg|21px]] [[Karl XIV Yuxan]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Portugal (1707).svg|21px]] [[Juan VI]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Portugal (1707).svg|21px]] [[Uilyam Karr Beresford]]&lt;br&gt;[[Fayl:Bandiera del Regno di Sicilia 4.svg|21px]][[Fayl:Flag of the Kingdom of Naples.svg|21px]] [[Ferdinand I (Eki Siciliya patshası)|Ferdinand I]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Kingdom of Prussia (1803-1892).svg|21px]] [[Fridrix Vilgelm III]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Kingdom of Prussia (1803-1892).svg|21px]] [[Gebxard Leberext Blyuxer]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Kingdom of Prussia (1803-1892).svg|21px]] [[Karl Vilgelm Ferdinand Braunshveyglı]]&lt;br&gt;[[Fridrix Lyudvig Gogenloe-Ingelfingen|Fridrix Lyudvig Gogenloe]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Spain (1785–1873, 1875–1931).svg|21px]] [[Ferdinand VII]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Spain (1785–1873, 1875–1931).svg|21px]] [[Fransisko Xavyer Kastanyos]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Spain (1785–1873, 1875–1931).svg|21px]] [[Migel Rikardo de Alava]]&lt;br&gt;[[Fayl:Royal Standard of the King of France.svg|21px]] [[Lyudovik XVIII]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Netherlands.svg|21px]] [[Villem I]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Netherlands.svg|21px]] [[Villem II|Shahzada Villem]]
 |komandir2   = [[Fayl:Flag of France.svg|21px]] [[Fayl:Flag of the Napoleonic Kingdom of Italy.svg|21px]] [[Napoleon I Bonapart|Napoleon I]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of France.svg|21px]] [[Nikola Jan de Dyo Sult|Nikola Sult]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of France.svg|21px]] [[Lui Nikola Davu]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of France.svg|21px]] [[Andre Massena]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of France.svg|21px]] [[Mishel Ney]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of France.svg|21px]] [[Fayl:Flag of the Kingdom of Naples (1811).svg|21px]] [[Ioaxim Myurat]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of France.svg|21px]] [[Jan Lann]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of France.svg|21px]] [[Loran de Guvion Sen-Sir]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of France.svg|21px]] [[Pyer-Sharl de Vilnyov]]&lt;br&gt;[[Fayl:Statenvlag.svg|21px]] [[Lyudovik Bonapart]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Napoleonic Kingdom of Italy.svg|21px]] [[Ejen de Bogarne]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Spain (1785–1873, 1875–1931).svg|21px]] [[Karl IV (Ispaniya patshası)|Karl IV]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Kingdom of Naples (1811).svg|21px]] [[Fayl:Flag of Spain (1785–1873, 1875–1931).svg|21px]] [[Jozef Bonapart]]&lt;br&gt;[[Fayl:State flag of Saxony before 1815.svg|21px]] [[Fayl:Flag of Poland.svg|21px]] [[Fridrix Avgust I (Saksoniya patshası)|Fridrix Avgust III (I)]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Poland.svg|21px]] [[Yuzef Ponyatovskiy]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Bavaria (striped).svg|21px]] [[Maksimilian I (Bavariya patshası)|Maksimilian I]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Kingdom of Westphalia.svg|21px]] [[Jerom Bonapart]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Württemberg before 1809.svg|21px]] [[Fridrix I (Vyurtemberg patshası)|Fridrix I]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Denmark.svg|21px]] [[Frederik VI]]
 |komandir3   = 
 |komandir4   = 
 |kúshler1     = 
 |kúshler2     = 
 |kúshler3     =  
 |kúshler4     = 
 |shıǵınlar1   = 1 800 000 — 2 000 000
 |shıǵınlar2   = 1 400 000 — 1 800 000
 |shıǵınlar3   = 
 |shıǵınlar4   = 
 |ulıwma shıǵınlar     = 
 |puqaralıq shıǵınlar = 
 |commons    = 
 |eskertiw     = 
}}
'''Napoleon urısları''' ({{lang-fr|Guerres napoléoniennes}}) — [[Napoleon I Bonapart|Napoleon Bonapart]] [[Franciya|Franciyada]] [[Francuz konsulatı|birinshi konsul]] hám [[Francuzlar imperatorı|imperator]] sıpatında húkimdarlıq etken dáwirde Evropadaǵı túrli mámleketlerdıń Napoleon Bonapartqa qarsı bir qatar urısları. Olar [[Antifrancuz koaliciyalar|bes koaliciyalıq urıslar]] (1805-1815) hám eki óz aldına kelispewshilik — [[Pireney urısları|Pireney urısı]] (1808-1814) hám [[Franciya-Rossiya urısı|1812-jılǵı Rossiya kampaniyasınan]] ibarat edi. Keńirek mániste Napoleon urısları qatarına [[Ekinshi Italiya kampaniyası|Ekinshi Italiya kampaniyasın]] da kirgiziw múmkin. [[Birinshi Italiya kampaniyası|Birinshi Italiya]] hám [[Mısır kampaniyası|Mısır urısların]] Napoleon urıslarına kirgiziw máselesi tartıslı. Derlik pútkil kontinental Evropanı qamtıp alǵan global urıs [[Ullı francuz revolyuciyası]] sebepli baslanǵan [[Francuz revolyuciyalıq urısları|Revolyuciyalıq urıslardıń]] (1792-1802) nizamlı dawamı boldı. Keminde 3 million adam Napoleon urısları qurbanı boldı.

Revolyuciyalıq urıslarda jeńiske erisken bolsa da, jas respublika hám Evropanıń eski feodallıq-monarxiyalıq mámleketleri ortasındaǵı qarama-qarsılıqlar sheshilmedi. Bularǵa Franciya gegemonligin hám óziniń avtoritar hákimiyatın bekkemlewdi gózlegen Bonaparttıń jeke maqsetleri qosıldı. 1804-jılı ol respublikanı biykarlaydı hám imperiya járiyalaydı, biraq bul qarama-qarsılıqlar óz áhmiyetin joǵaltpaydı.

Tap sol 1804-jılı Napaleon óziniń áyyemgi dushpanı bolǵan [[Napoleonnıń Angliyaǵa bastırıp kiriw rejesi|Angliyaǵa bastırıp kiriwge]] tayarlıq kóredi, biraq Ullı Britaniya pul subsidiyaları esesine [[Úshinshi koaliciya urısı|Franciya hám Avstriyaǵa qarsı jańa urısqa]] iytermeleydi. Basqınshılıq biykar etiledi, La-Mansh arqalı ótiw ushın toplanǵan áskerler kontinentte urıs júrgiziwge májbúr boladi. Usı waqıttan baslap Napoleon imperiyasın saplastırıw hám Franciya revolyuciyası waqtında awdarıp taslanǵan Burbonlar hákimiyatın tiklew maqsetinde 10 jıl dawam etken derlik úzliksiz áskeriy háreketler dáwiri baslanadı.

Soǵan qaramastan, 1805-1812-jılları Napoleon bir qatar tabıslı áskeriy atlanıslardı ámelge asırıp, koaliciyalarǵa qarsı sheberlik penen gúres alıp bardı hám Evropada ústemlikke eristi. Sonıń menen birge, Ispaniyada [[Pireneya urısları|jergilikli partizanlar hám Britaniya áskerlerine qarsı]] nemquraydılıq penen ótetuǵın, biraq Imperiya resursların azaytıwshı urıs baslanıp ketkeninde, ol jeńiliske ushıradı.

1812-jılı Napoleon [[Franciya-Rossiya urısı|Rossiyaǵa bastırıp kirip]], derlik barlıq Evropa mámleketleri kontingentlerinen yarım millionlıq armiya jıynadı, biraq jeńiliske ushiradı. [[Ullı armiya|Ullı armiyanıń]] derlik tolıq joq etiliwi 1805-1812-jıllardaǵı urıslarda jeńilgen Evropa mámleketlerınıń urısqa kiriwine alıp keldi. Olar [[Altınshı koaliciya urısı|altınshı koaliciyaǵa]] birlesti. Sheberlik penen qarsılıq kórsetkenine qaramastan ([[Napoleonnıń altı kúnlik urısı|Napoleonnıń altı kúnlik urısına]] qarań), Napoleon jeńiliske ushıradı, taxtınan waz keship, Elba atawına súrgin etiwge májbúr boladı.

1815-jılı Napoleon [[Júz kún|Franciya taxtın qaytıp alıwǵa háreket etti]], biraq [[Vaterloo sawashı|Vaterloo janındaǵı jeńilis]] [[Napoleonnıń ekinshi taxttan waz keshiwi|Napoleonnıń ekinshi márte taxttan waz keshiwine]] hám ekinshi mártebe súrgin etiliwine, endi ádewir uzaǵıraq bolgan [[Muqaddes Elena atawı|Muqaddes Elena atawına]] súrgin etiliwine alıp keldi hám ol jerde 1821-jılı qaytıs boldı.

== Tariyxı ==
Hákimiyatqa iye bolǵan Napoleon (1799-jılı) Franciyaǵa qarsı turǵan koaliciya onshelli bekkem bolmasa da, oni jekkelenip qalǵan halda kórdi. Francuz áskerleri [[Reyn]] artına shegindi; Italiyada burınǵı jenislerdiń barlıq nátiyjeleri joǵaltıldı; Cizalpin respublikası tarqalıp, Partenopiya respublikasında monarxiyalıq restavraciya júz berdi; Rim respublikası da quladı. Tek Shveycariyada ǵana francuzlardıń isleri jaqsıraq barar edi hám birlesken Avstriya-Rossiya armiyası ol jerden respublika armiyasın qısıp shıǵara almadı.

Awqamlaslar ortasında payda bolǵan kelispewshilikler [[Rossiya imperiyası|Rossiyanıń]] koaliciyadan shıǵıwına alıp keldi, hátte imperator [[Pavel I]] Franciyada «biyǵárezlik [[Francuz konsulatı|konsullıq]] penen almastırılǵannan» keyin Franciya menen jaqınlasa basladı hám Napoleon rus tutqınların pul tólemesten, qayta kiyingen hám qural-jaraqlı halda watanına jiberdi. Napoleon basqarıwdı qolına alıwı máttal, Angliya patshası hám Avstriya imperatorına ashıq xat jazıp, olardı urıstı toqtatıwǵa hám qan tógiwdi toqtatıwǵa shaqırdı; biraq olar Napoleonnan [[Burbonlar|Burbonlardı]] tiklewdi hám Franciyanı burınǵı shegaralarına qaytarıwdı talap etti.

Avstriyanıń kelispewshilikti tınısh jol menen sheshiwden bas tartıwı Napoleondı hújimge ótiwge májbúr etti. [[1800|1800-jıldıń]] báhárinde Franciya armiyası [[Ekinshi Italiya kampaniyası|Italiyaǵa jáne bastırıp kirdi]], Sen-Bernar arqalı bastırıp kirgen armiyaǵa Birinshi konsul basshılıq etti. [[Marengo sawashı (1800)|Marengodaǵı jeńis]] (14-iyun) Avstriyanı ([[Alessandriya|Alessandriyada]]) pitim dúziwge májbúr etti hám [[Lombardiya|Lombardiyanı]] jáne Franciya ıqtıyarına berdi. [[Jan Viktor Moro|Moro]] basshılıǵındaǵı basqa bir francuz armiyası [[Shvabiya (gercoglik)|Shvabiya]] hám [[Bavariya kurfyurshiligi|Bavariyaǵa]] bastırıp kirdi hám [[Gogenlinden sawashı|Gogenlindengı]] (3-dekabr) jeńisinen keyin [[Vena|Venanıń]] ózine qáwip saldı. Avstriya 1801-jıl 9-fevralda [[Lyunevil pitimi|Lyunevilde pitim]] dúziwge májbúr boldı, bul pitim «Kampo-Formi» shártlerin tastıyıqladı. Reyn hám Ech Franciyanıń shegaraları dep tán alındı; Lombardiya Italiya respublikasına aylandı. Reyn dáryasınıń shep jaģasındaǵı jerlerden ayırılıp qalǵan imperiya ámeldarları sekulyarizaciyalanǵan shirkew iyelikleri hám saplastırılǵan imperiya qalaları esabınan sıylıq alıwı kerek edi. Lyunevil tınıshlıǵı Napoleonǵa Italiya hám Germaniyanıń kóp bólimlerine óz qálewi boyinsha iyelik etiw imkaniyatın jarattı. Napoleon Italiya respublikasınıń [[Lyon|Lyonda]] shaqırılǵan wákilleri tárepinen saylanıwına baylanıslı, júdá keń hákimiyat penen, taza dekorativ konstituciya tiykarında usı respublikanıń prezidenti boldı hám úlken armiyaǵa basshılıq etiw huqıqına iye boldı. Modena gercogı óziniń jer-múlklerine iyelik etti; Toskana ullı gercogı óziniń Italiya jer-múlklerinen bas tarttı hám Toskana Etruriya patshalıǵı ataǵı menen Parma gercogıne berildi.

Germaniyada «Imperiya delegaciyasınıń juwmaqlawshı qararı» dep atalıwshı 1803-jıl 28-fevralda nemec episkoplıqları, abbatlıqları hám erkin qalaları arasında ótkerilgen sawdadan keyin jer iyeliklerin jańadan bólistiriw ámelge asırıldı. Bunda birinshi konsul basshilıq etti, ásirese, Franciya menen jaqın awqam dúzgen Bavariya kóp jeniske eristi. Baden margrafınıń múlkleri kóbeytildi, ol bir waqıttıń ózinde kurfyurst dárejesine kóterildi. Vyurtemberg, Gessen-Kassel, Gessen-Darmshtadt, Nassau, Gannover hám basqa knyazlıqlar ózleriniń burınǵı iyeliklerine úlken ústemeler alıp, joǵaltqanı ushın sıylıqlandı. Diniy iyeliklerden tek bir ǵana, júdá qısqarǵan Maync arxiyepiskoplıǵı saqlanıp qalǵan; yarım júz imperiya qalalarınan tek ǵana altawı — Gamburg, Bremen, Lyubek, Frankfurt, Nyurnberg hám Augsburg ózlerinin aldınǵı ornın saqlap qalǵan.

Franciya menen nemec mámleketleri hám Rossiyadan tısqarı, Ispaniya hám Portugaliya, 1802-jılı bolsa Amiyen shártnaması boyinsha Angliya da jarastı. Biraq, bul aqırǵı tınıshlıq tez arada buzıldı.

== Napoleon urıslarınıń baslanıwı ==
Angliya 1803-jıldıń báhárinde tınıshlıq shártnamasın biykar etti hám Franciyaǵa urıs járiyaladı, bul arqalı Evropada qısqa waqıtqa ornalasqan tınıshlıqtı jáne buzıp jiberdi. 1803-jıl mayda Birinshi konsul inglis patshasına tiyisli Gannoverdi iyelew ushın Vezerge qaray francuz armiyasın háreketke keltirdi; iyunda jergilikli basqarıwdıń qorqaqlıǵı aqıbetinde francuz armiyası Elbaǵa shekem bolǵan pútkil mámleketti iyelep alıwı hám Gannover armiyası tarqatıp jiberiliwi haqqında Birinshi konsul menen shártnama dúziwge asıqqanı sebepli kurfyurshılıq Franciya qol astına ótti.

== Úshinshi koaliciya (1805) ==
{{tiykarǵı|Úshinshi koaliciya urısı}}
Napoleon imperator tajın qabıl etiwi aldınan Emgrisn gercogı qaytıs bolıwı, Italiya, Germaniya, Ispaniya hám Gollandiyada Franciya tásiriniń kúsheyiwi basqa mámleketlerdi de qattı qáweterge saldı. Italiya respublikası [[Italiya patshalıǵı (1805—1814)|patshalıqqa]] aylandırıldı hám 1805-jl martta Milanda temir taj kiygen Napoleon patsha dep járiyalandı. Ol Ispaniya menen júdá tıǵız awqam dúzdi, bul shártnama boyınsha tárepler bir-birine aqshalay, áskeriy basqınshılıq waqtında bolsa flot hám armiya menen járdem beriw minnetlemesin aldı. Gollandiyada Napoleon áste-aqırın óziniń tuwısqanlarınan biriniń paydasına monarxiyanı engiziwge tayarlıq kórdi

Angliya bas ministrı [[Uilyam Pitt-kishi|Uilyam Pitt]] Bulonda toplanǵan armiya menen Napoleon [[La-Mansh|La-Manshti]] kesip ótip, atawǵa hújim qılıwınan qorqıp, intriga hám kóndiriwler, sonday-aq, úlken muǵdardaǵı aqshalay qarjılar menen kontinentten júdá abıraylı awqamlaslardı óz tárepine tarttı. Angliyaga [[Rossiya imperiyası|Rossiya]], [[Avstriya imperiyası|Avstriya]], [[Shveciya]] hám [[Neapol patshalıǵı|Neapol]] qosıldı. Franciyaǵa qarsı kúshli koaliciya dúzip, Angliya óz awqamlaslarına aqshalay subsidiya tólew minnetlemesin aldı (hár 100 000 ásker ushın — 1 250 000 funt sterling).
[[Fayl:Trafalgar Crepin mg 0578.jpg|250px|left|thumb|Trafalgar sawashı]]

Jańa koaliciya [[Prussiya (patshalıq)|Prussiyanı]] da óz tárepine tartıwǵa háreket etti, biraq ol irlilip qaldı hám hár qıylı jaǵdaylar ushın qurallanıp, biytárep bolıp qalıwdı maqul kórdi; óziniń eki túrli minez-qulqı menen ol francuzlar imperatorınıń narazılıǵına ushıradı.

Awqamlaslar yarım millionnan aslam ásker Franciyaǵa tórt tárepten hújim etiwi rejesin dúzdi. Tiykarǵı soqqını general [[Mixail Kutuzov|Kutuzov]] basshılıǵındaǵı birlesken rus-avstriya armiyası beriwi kerek edi. Bul armiya qubla Germaniya jerlerinen ótip, Franciyanıń orayına bastırıp kiriwi kerek edi.

Napoleonnıń awhalı umitsiz sıyaqlı kórindi, onıń bunday [[ullı armiyası]] hám kerekli resursları joq edi. Biraq, Angliyaǵa bastırıp kiriw rejesin keyinge qaldırıp, Bonapart ózine tán kúsh-ǵayrat penen jańa kampaniya rejesin ámelge asırıwǵa kiristi. Bulondaǵı lager qısqa waqıt ishinde saplastırıldı hám ullı armiya shıǵıs shegaraǵa qaray qozǵaldı. Napoleon tárepinen ámelge asırılǵan ayrıqsha ilajlar nátiyjesinde La-Mansh boyında armiya bar ekenligi haqqında gáp-sózler hám jalǵan xabarlar tarqatıldı; sonday-aq, Bonapart gazetalardıń áskerler háreketi haqqındaǵı maǵlıwmatlardı basıp shıǵarıwdı qadaǵan etti hám mámleket shegaraların japtı. 1805-jıldıń 25-sentyabrinde armiya 28 kúnde 500 kilometrden aslam aralıqtı basıp ótip, Reyn shegarasına shıqtı. Strasburgta Napoleon dushpan áskerlerınıń háreketleri haqqında maǵliwmat alıp, Avstriya armiyasınıń avangardi Bavariyada húkimdar bolǵan [[Ulm]] qorǵanın iyelew ushın baslı kúshlerden ádewir uzaqlasıp, túsiniksiz túrde batısqa uzaqlasıp ketkenin kóredi. Qubla Germaniya knyazları tárepinen járdem kórsetiwge wáde berip, Napoleon kútilmegende óz áskerlerin Germaniyaǵa qaray háreket ettirdi, ol jerde áskerlerdiń bir bólimi neytral Prussiya iyelikleri arqalı ótti hám ol jerde Baden, Vyurtemberg, Bavariya, Gessen, Nassau hám basqalardıń járdemshi korpusları menen bekkemlendi. Bonapart ájayıp hám túskinlikke salıwshı manyovrdi ámelge asırıp, óz korpusları menen avstriyalılardı qorshap aldı. [[20-oktyabr]] kúni Ulm qalasında bekitip qoyılǵan hám Vena menen baylanısı kesilgen jetpis mıńlıq Avstriya armiyası [[Ulm sawashı|Ulm janındaǵı sawashtan]] keyin táslim boldı. Napoleonnıń bul úlken tabısı inglis flotınıń ispan-francuz flotı ústinen [[Trafalgar sawashı|Trafalgardaǵı belgili jeńisi]] ([[21-oktyabr]]) menen tamamlandı.

Bul waqıtta óziniń biytárepligi buzılǵanınan ashıwı kelgen Prussiya koaliciyaǵa qosıldı, biraq kesh boldı. 13-noyabrde francuzlar Vena qalasın iyelep, Avstriya hám Rossiya áskerlerin Moraviyaǵa qısıp kirgizdi hám ol jerde 2-dekabrde, Napoleon taxtqa otırǵanına bir jıl tolǵan kúni Austerlic qalası átirapında ataqlı «&lt;nowiki/&gt;[[Austerlic sawashı|úsh imperator sawashı]]&lt;nowiki/&gt;» bolip ótti. Francuzlardıń jeńisi tolıq boldı, Kutuzov basshılıǵındaǵı birlesken rus-avstriya armiyası Napoleon tárepinen qıyratıldı. Erteńine sawash nátiyjelerinen shokqa túsken imperator [[Franc II|Franc]] Bonapart ordasına keldi. Ol endi hesh qashan Franciya menen urısqa kirmewge wáde berip, Napoleonnan xorlıq penen kelisim soradı, jenimpaz bolsa keń peyillik penen kelisim berdi. Bul waqıtta imperator [[Aleksandr I|Aleksandr]] óziniń qıyratılǵan armiyası menen Avstriyadan Rossiya shegaralarına shekem masqara túrde sheginip baratır edi. Francuzlardıń jeńisi pútkil Evropanı lárzege saldı.

Bul waqıtta Angliyada koaliciyanıń jeńisin kútip, Evropadan kelgen xabarlardı asıǵıslıq penen kútti. Kóp ótpey Angliyaǵa awqamlas armiyanıń qıyratılǵanı haqqında ayanıshlı xabar keldi. Austerlicte jeńilgeninen xabar tapqan [[Uilyam Pitt-kishi|Uilyam Pitt]]: «Evropanıń bul kartasın jıynap taslań, ol bizge jáne 10 jıl kerek bolmaydı» degen boljawlı sózlerdi ayttı. Awqamlaslardıń jeńilgenligi haqqındaǵı xabar Ullı Britaniya bas ministrın jıynap, onıń denesine qorqınıshlı soqqı berdi, kóp uzamay koaliciyanıń bas qáwenderi Uilyam Pitt qaytıs boldı. Solay etip, Evropa mámleketlerınıń francuzlarǵa qarsı bolǵan úshinshi koaliciyası tamamlandı.

26-dekabr kúni Avstriya Franciya menen [[Presburg pitimi|Presburg pitimin]] dúzip, Gabsburglar monarxiyasın qubla-batıs Germaniya, Tirol hám Veneciya wálayatındaǵı jerlerinen ayırıp tasladı (birinshiler Baden hám Vyurtemberg arasında bólinip alındı, Tirol Bavariyaǵa, Veneciya wálayatı Italiya patshalıǵına qosıldı), [[Muqaddes Rim imperiyası|Muqaddes Rim imperiyasın]] pútkilley saplastırdı hám Neapol hám Gollandiya patshalıq tajların Napoleon ájaǵalarına berdi.

Austerlic jeńisi hám Presburg pitimi ortasında Napoleon ózine Prussiya patshası tárepinen jiberilgen wákil Gaugvicti Franciya tárepine ótkeriwge eristi, ol Austerlicten soń jeniske eriskenlerge óz húkimetiniń talapların qoyıwǵa júreksinbedi, hátte onın razılıǵısız da Napoleon menen Shyonbrunda shártnama dúzdi (15-dekabr). [[Prussiya]] Franciya menen awqamǵa kirdi, oǵan Reynnıń oń jaǵasındaǵı Klev gercogliginıń bir bólimin, Vezel qorǵanın berdi hám frankon knyazliklerinen waz keshti; sonıń menen birge, ol inglislerdi óz portlarına kirgizbewge minnetledi, bunıń ushın Gannoverdi basıp aldı. Prussiya patshası bul kelisimge razı boldı, biraq Gannoverdi iyelep atırıp, ulıwma pitim dúzilgenge shekem onı óz qorǵawı astında alatuǵının bildirdi. Bunday bayanat [[Fridrix Vilgelm III]] nıń koaliciyadan pútkilley ajıralmaw niyetin kórgen Napoleonnıń ashıwın keltirdi.

Bavariya patshalıqqa aylandı, jana patsha óz qızın Napoleonnıń ógey balası shahzada [[Ejen de Bogarne|Evgeniy Bogarnege]] berdi. Vyurtemberg te patshalıqqa aylandırıldı hám bir qansha waqıt ótkennen keyin Nyurnberg malikasına Napoleonnıń inisi Iyeronim úylendi. Ullı gercoglıqqa aylanǵan Baden de úlkeydi; ullı gercogtıń aqlıǵı imperator hayal Jozefinanıń jiyeni Stefaniya Bogarne menen nekeden ótti. Bavariya tárepinen berilgen Berg hám Prussiyadan satıp alınǵan Klyove qalalarınan Napoleon óziniń kúyewi Myurat ushın jana ullı gercoglik dúzdi. 1707-jıldan Prussiya patshası knyazlik etken Nevshatel marshal Bertyege berildi. Napoleonnıń dayısı kardinal Fesh Maync arxiyepiskopı, imperiya arxiyepiskolinıń koadyutri hám miyrasxorı dep járiyalandı. Avstriya Zalcburg arxiyepiskoplıǵın aldı, onıń ornına burınǵı Toskaniya ullı gercogı Vyursburgti aldı. Bul ózgerisler Bavariya, Vyurtemberg, Baden hám basqa mámleketlerde úlken ózgerisler hám ishki qatnasıqlarda — orta ásirlerdegi jer iyeleri lawazımlarınıń joq etiliwi, kóplegen dvoryanlıq jeńilliklerdiń biykar etiliwi, diyqanlardıń awhalınıń jeńillestiriliwi, diniy keńpeyilliktiń kúsheyiwi, ruwxanıylardıń hákimiyatınıń shekleniwi, kóplegen monastırlardıń joq etiliwi, hár qıylı administrativlik, sud, finanslıq, áskeriy hám bilimlendiriw reformaları, Napoleon kodeksiniń engiziliwi menen birge alıp barıldı.

1806-jıl 12-iyulde Napoleon hám kóplegen german húkimdarları (Bavariya, Vyurtemberg, Baden, Darmshtadt, Klyove-Berg, Nassau hám basqalar) ortasında shártnama dúzildi, oǵan muwapıq bul húkimdarlar óz ara Reyn awqamına kirdi, bul awqam Napoleon protektoratı astında hám ol ushin alpıs mıń ásker uslap turiw minnetlemesi menen ataldı. Awqamnıń dúziliwi jańa mediatizaciya, yaǵnıy mayda tikkeley (immediat) iyelik etiwshilerdiń iri húkimdarlardıń joqarı hákimiyatına boysınıwı menen birge alıp barıldı. 1806-1803-jıllarda sekulyarizaciya qanday tásir kórsetken bolsa, 1806-jıldaǵı mediatizaciya Germaniyada da sonday tásir kórsetti: Parij jáne hár qıylı qayır-saqawatlar tarqatıw orayına aylandı, bul jerde nemec knyazları ózleriniń mediatizaciyasınıń aldın alıw ushın, basqaları bolsa ózgelerdiń múlkleriniń paydasına mediatizaciya etiw ushın barlıq múmkin bolǵan qurallardı iske saldı.

Franciyaǵa Liguriya respublikası (Genuya) hám Etruriya patshalıǵı qosıp alındı. Pressburg pitimi dúzilgen kúnniń erteńine-aq Napoleon ápiwayı dekret penen «Neapolda Burbonlar dinastiyası patshalıq etiwdi toqtattı» dep járiyaladı, sebebi Neapol burınǵı shártnamaǵa qarama-qarsı túrde koaliciyaǵa qosıldı hám inglis-rus floti menen kelgen áskerlerdi túsiriwge ruqsat berdi. Franciya armiyasınıń Neapolǵa háreketi ol jerdegi saraydı Siciliyaǵa qashıwǵa májbúr etti hám Napoleon iyelegen Neapol patshalıǵın óziniń inisi Jozefke berdi. Benevent hám Pontekorvo Taleyran hám Bernadottqa ijara gercoglıgı sıpatında berildi. Burınǵı Veneciya iyeliklerinde de Napoleon gercog titulı menen birlestirilgen, úlken dáramat keltiretuǵın hám francuz ámeldarları hám marshallarına shaǵım etetuǵin ádewir sanlı lenlerdi shólkemlestirdi. Napoleonnıń qarındası Eliza (kúyewi Bachchiokki boyınsha) Lukka, keyin Massa hám Karraranı aldı, Etruriya patshalıǵı joq etilgennen keyin Toskana húkimdarı etip tayınlandı. Napoleon basqa bir qarındası [[Polina Bonapart|Paulina Borgezege]] de iyelik etiwdi tapsırdı. Italiya patshalıǵı, Lukka, Toskana hám Neapolda kóplegen francuz tártipleri engizildi. Gollandiyada Napoleonnıń inisi [[Lyudovik Bonapart|Lyudovik]] húkimdarlıq etip basladı.

== Tórtinshi koaliciya (1806-1807) ==
{{tiykarǵı|Tórtinshi koaliciya urısı}}
[[Fayl:Gros, Napoleon at Eylau.jpg|300px|left|thumb|A. J. Gro. «Preysish-Eylau sawash maydanında Napoleon»]]

Franciya barǵan sayın kúsheyip, Evropada kúshler teńsalmaqlıǵı buzilip bardı. Avstriya menen pitim dúzilgennen keyin Bonapart Rossiya hám Angliya menen pitim haqqında sóylesiwlerdi baslaydı. Biraq Napoleonnıń tınıshlıqqa umtılıwına qaramastan, sóylesiwler nátiyje bermedi hám boslıqqa túsip qaldı, sebebi Austerlictegi jeńilisten qorlanǵan úshinshi koaliciya qatnasıwshıları ózlerin utılǵanlar sıpatında kórsetiwdi qálemedi. Evropa monarxları Napoleonnıń triumfin hám Franciya respublikasınıń Evropada ústemligin kóre almadı, sol sebepli 1806-jıldıń gúzinde diplomatiyalıq jaǵday keskinlesti. Parijge Berlinnen qáweterli maǵlıwmatlar kele basladı. Prussiyada patriotlıq hám áskeriy kóterilis baslanıp, ol pútkil mámleketti qamtıdı; patsha, húkimet hám áskeriy basshılıqlar London hám Peterburg penen jáne jaqınlasıwǵa kiristi.

Rus imperatorı Aleksandr [[Austerlic sawashı|Austerlic]] ushın ósh alıwdı qáledi hám Prussiya urıs baslasa hár qanday járdem kórsetiwdi wáde etip, Prussiya patshasın urısqa hár tárepleme iytermeledi. Prussiya Gollandiyanıń jasırın qosılıwınan narazı edi. Aqırında, Berlinde Napoleon Angliya menen tınıshlıq sóylesiwleri júrgiziwge urınıp, Prussiya óz múlki sıpatında qarap kiyatırǵan Gannoverdi Angliyaǵa qaytarıp beriwge tayar ekenligin de bilip aldı. Biraq, Berlindegi qáweterli xabarlarǵa qaramastan, Napoleon jáne urıstı qálemey, sóylesiwlerdiń jaqsı nátiyjege alıp keliwine úmit etti. Biraq, 1806-jıl 15-sentyabrde Angliya, Rossiya hám Prussiya francuzlarǵa qarsı tórtinshi koaliciyanı dúzgennen keyin tınıshlıqqa bolǵan úmitler joq boldı. Angliya jáne koaliciyalardıń janlı kúshine qáwenderlik etti.

Prussiya patshası on kún ishinde Germaniya qublasın francuz áskerlerinen tazalawdı hám Reyn awqamın tarqatıp jiberiwdi talap etip, ultimatum beriwge qarar etti. Sonday-aq, Prussiya «Arqa awqam» dúziwge de kelisim berdi. Napoleon bul ultimatumdı biykarladı hám Franciyaǵa qaytıp kiyatırǵan armiya korpuslarınıń sheginiwin toqtatıwdı buyırdı.
[[Fayl:Napoleon friedland.jpg|200px|right|thumb|Oras Verne. «Napoleon I Fridland urıs maydanında» (1836)]]

Prussiyanıń mobilizaciyalıq kúshleri úlken bolip, 250 000 áskerge jettı. Biraq, 1806-jıldıń gúzinde prusslar tek 170 000 adamdı kórsete aldı, olar úsh armiyaǵa quralǵan edi. Napoleon qol astında 180 000 adam bar edi, sonıń ushın ol hújimge ótiwge qarar etti.

Birinshi sawashta-aq ([[Zaalfeld sawashı|Zaalfeldte]], 1806-jıl 10-oktyabrde) prusslar jeńiliske ushıradı, onnan keyin birneshe kún ótkennen keyin (14oktyabrde) bir waqıttıń ózinde eki sawashta — [[Yena hám Auershtedt sawashları|Yena hám Auershtedtte]] tolıq qıyratıladı. Auershtedt sawashında Prussiya armiyasınıń bas komandiri Braunshveyg gercogı qaytıs boldı. Prussiya patshası bul áhmiyetli waqıtta basshılıqtı óz qolina alıwǵa batına almadı. Bul jeńisler Elbaǵa shekem bolǵan pútkil Germaniyanı Napoleon hákimiyatına berdi. Prussiya patshası shıǵıs shegaralarǵa qaray qashtı hám ámelde sonnan keyin ullı Prussiya armiyası joq boldı. Yena jeńisinen eki hápte ótkennen keyin, Napoleon Berlinge kirip bardı (27-oktyabr) hám ol jerde [[kontinental blokada]] haqqında belgili Berlin dekretin shıǵardı. Kóp ótpey Shtetin, Kyustrin, Magdeburglar táslim boldı. Prussiya menen awqamlas bolǵan hám ózin biytáreplik penen qutqarıwdı oylaǵan Gessenlı kurfyurst óz iyeliginen qashıp ketiwge májbúr boldı. Meklenburg hám Oldenburg qalaları da francuzlar tárepinen iyelengen edi. Saksoniya kurfyurstı Fridrix Avgust patsha ataǵın alıp, basqa da sakson gercogları menen birge Reyn awqamına qosıldı (dekabr ayınıń birinshi yarımında). Prussiya sarayı uzaqlasıp ketken Kyonigsbergten [[Fridrix Vilgelm III|Fridrix-Vilgelm III]] Aleksandrdan járdemge keliwdi hám tezirek urısqa kiriwdi ótinish etti. Francuzlardıń Visladan ótiwine tosqınlıq etiw ushın Rossiya eki armiyanı járdemge jiberdi. Napoleon polyaklarǵa múrájat etip, olardı ǵárezsizlik ushınbgúreske shaqırdı. 1807-jılı 2-yanvarda Varshavaǵa irkinishsiz kirip bardı. 1806—1807-jıllardıń qısında Visla boyında bir qatar qatań sawashlar boldı; olardıń ishinde [[Preysish-Eylau sawashı|Preysish-Eylau janındaǵı sawash]] Napoleonǵa usı waqıtqa shekem onıń quralları menen birge alıp barıp júrgen ayqın tabıslardı bermedi. Francuzlar [[Gdansk|Dancigtı]] basıp alǵannan (1807-jıl 24-may) hám [[Fridland sawashı|Fridland]] janında ruslardıń jáne bir jeniliske ushiraǵanınan (14-iyun) keyin, francuzlar Kenigsbergti iyeleydi hám hátte rus shegarasına qáwip tuwdıradı; 7-9-iyul kúnleri [[Neman]] dáryası ortasındaǵı pavilonda Franciya hám Rossiya imperatorlarınıń ushırasıwı menen birge [[Tilzit pitimi]] bolip ótti.

Tilzit shártnaması shártlerine muwapıq, [[Prussiya]] óz múlklerinıń yarımınan ayırıldı. Rech Pospolitanıń ekinshi hám úshinshi bólimleri arqalı Prussiyaǵa tiyisli bolǵan Polsha jerlerinen [[Varshava gercoglıgı|Varshava Ullı gercoglıgı]] dúzildi. Rossiya menen dushpanlıqtı qálemegen Napoleon óziniń jaqsı niyeti sıpatında Belostok wálayatın Rossiyaǵa berdi. Prussiyadan [[Reyn]] hám [[Elba]] aralıǵındaǵı barlıq jerler tartıp alındı, Gessen, Braunshveyg hám qubla Gannover kurfyurshiligi menen birge Vestfal patshalıǵın dúzdi, onıń basshılıǵına Napoleonnıń inisi Ieronim qoyıldı, ol da Reyn awqamına qosıldı. Bunnan tısqarı, Prussiya úlken kontribuciya tólewi, aqırǵı tólemge shekem francuz garnizonların óz esabınan saqlap turiwi hám Franciya ushın paydalı bolǵan shártlerge (máselen, áskeriy jollar haqqında) ámel etiwi kerek edi. Bul urıstan keyin Napoleon Germaniyanıń tolıq húkimdarına aylandı. Kóplegen orınlarda revolyuciya hám Napoleonnıń shólkemlestiriwshilik xızmetiniń jemisi bolǵan francuz tártipleri engizilip, jergilikli húkimdarlardıń despotizmi hálsirey basladı. Tilzit pitiminen keyin Erfurt qalasın Napoleon Reyn awqamı áskerleri ushın toplanıw punkti sıpatında ózinde qaldırdı. Imperator Aleksandr I Franciyanıń batısta húkimdar bolıwına razı bolıp, shıǵısta da sonday húkimdarlıqtı qáledi. Eki imperatordıń Angliyaǵa qarsı awqamı dúzildi, onıń sawdasına Napoleon [[Kontinental blokada|kontinental sistema]] menen soqqı beriwge umtıldı. Eki mámleket usı waqıtqa shekem Angliya menen awızbirshilikte háreket etip kiyatırǵan Shveciya, Daniya hám Portugaliyadan kontinental sistemaǵa qosılıwdı talap etiwdi ózlerine minnetlemeler etip aldı. Buǵan Angliya óz flotına Franciya yamasa oǵan awqamlas mámleketler portlarınan shıqqan neytral kemelerdi basıp alıw haqqında buyrıqlar menen juwap berdi.

Shveciya francuzlarǵa qarsı koaliciyanıń eń qırsıq aǵzalarınan biri edi; burbonlar isine sadıq bolǵan shved patshası [[Gustav IV Adolf|Gustav IV]] hátte Bonaparttıń imperatorlıq titulın tán alıwdı da qálemedi. Awqamlaslar tárepinen taslap ketilgen Shveciya Tilzit pitiminen keyin Arqa Germaniyadaǵı óz iyeliklerin qorǵawǵa shaması kelmedi, olar francuzlar tárepinen basıp alındı. 1808-jılı bolsa [[Rossiya-Shveciya urısı|Rossiya Shveciyaǵa urıs]] járiyaladı hám Finlandiyanı basıp alıp, onıń aymaǵına bastırıp kirdi. Urıs dáwirinde Shveciya mámleketlik seymı taxtqa [[Karl XIII]] atı menen atası Gustav IV di, onıń ornına Bernadotti sayladı. Jańa patsha dáwirinde Shveciya kontinental sistemaǵa qosıldı.

Franciya da, Angliya da [[Daniya|Daniyanı]] óz tárepine tartıw ushın neytrallıqtı saqlawdı oyladı: barlıq másele [[Eressun|Zund]] arqalı anglichan kemelerınıń erkin ótiwine múmkinshilik beriliwinde edi. Angliya dushpannan ozıp ketiw maqsetinde Zundti kúsh penen iyelep aldı, [[Kopengagen|Kopengagendi]] bombaladı, Daniya floti hám áskeriy zapasların iyeledi. Bunnan keyin Daniya Angliya agressiyasınan qapa bolip, oǵan urıs járiyaladı hám kontinental blokadaǵa qosıldı.
[[Fayl:Escena de la Guerra del Francès.jpg|thumb|[[Pireneya urısları]]]]

[[1807|1807-jıl]] [[1796|1796-jıldan]] Franciya menen awqamlas bolǵan [[Ispaniya|Ispaniyanıń]] járdeminde Napoleon [[Lissabon]] húkimetinen kontinental sistemaǵa qosılıwdı talap etti. Lissabonda bul talaptı qabıl etpegenlikten, inglislerdi ózleriniń awqamlasları hám portugal xalqınıń ázeliy dosları dep esaplaǵan Napoleon húkimetke basım ótkeriw ushin [[Jan Andosh Jyuno|Jyuno]] basshılıǵında armiya korpusın jiberiwge qarar etti. Biraq, francuzlardıń jaqınlasıp kiyatırǵanınan xabar tapqan Portugaliya patsha sarayı hám patsha óz janına qáwip salıp, Braziliyaǵa qashtı. Tez arada Jyuno tınıshlıq penen Lissabondı iyeledi hám Parijden buyrıq kúte basladı. Sol waqitta Napoleon hám Ispaniya monarxı Portugaliyanı onıń koloniyaları menen bóliw haqqında shártnama dúzdi hám 1807-jıl 18-noyabrde «Monitor» «&lt;nowiki/&gt;[[Bragansa (dinastiya)|Bragans úyi]] húkimdarlıq etiwdi toqtattı» dep járiyaladı.

1807-jılǵa kelip Ispaniya Evropanıń ullı mámleketlerinen biri bolmay qaldı, onıń dańqı álle qashan joǵaldı, mámleket barlıq tarawlarda awır krizisti basınan ótkerdi. Mámlekette házirge shekem orta ásirlerdegi arxaikalıq nızamlar hám [[Ispaniya inkviziciyası|muqaddes inkviziciya]] islep turǵan. Taxtta hayalına ǵárezli bolǵan ázzi patsha bar edi, mámleketti bolsa onıń ashıǵı Manuel Godoy basqarǵan. Onıń Ispaniyanıń ishki islerine aralasıwı mámlekettegi awhaldı jáne de keskinlestirdi. Sonnan keyin Napoleon jaǵdaydı óz qolina alıwǵa qarar etti hám patsha shańaraǵın Franciyaǵa mirát etti. Patsha hám imperator Bayonnada ushırasıp, ol jerde [[Karl IV (Ispaniya patshası)|Karl IV]] [[Jozef Bonapart]] paydasına bas tartqanı haqqındaǵı hújjetke qol qoyadı. Bunnan keyin Franciya konstituciyası tiykarında birinshi Ispaniya konstituciyası bolǵan Bayon konstituciyası tastıyıqlandı. Solay etip, Napoleon Ispaniya taxtına óziniń úlken aǵası [[Jozef Bonapart|Jozefdi]] otırǵızıp, oǵan tiyisli [[Neapol patshalıǵı|Neapol patshalıǵın]] óziniń kúyewi [[Ioaxim Myurat|Myuratqa]] tapsırdı (1808).

1808-jıl fevralda francuz áskerlerı Rimdı basıp aldı, keyin ala Rim Papa wálayatı menen birge Franciyaǵa qosıp alındı.

1808-jıl 17-sentyabr — 14-oktyabrde [[Erfurt|Erfurtta]] Franciya hám Rossiya imperatorlarınıń [[Erfurt kongressı|belgili ushırasıwı]] bolip ótti, bul olardıń doslıǵınıń ayqın dáliyli bolip xızmet etiwi kerek edi. Erfurt syezdinde Reyn awqamı húkimdarları Napoleonǵa qullıq etti. Erfurtta Tilzit awqamı jáne bir márte bekkemlendi hám eki imperator óz ara kelisimsiz uliwma dushpanlar menen pitim dúzbewge minnetleme aldı. Bunnan tısqarı, kelisiwshi táreplerdin kelisim dúzilgen waqıtta óz qollarında bolatuǵın jerlerdi saqlap qalıwı tiykarında Angliyaǵa pitim usınısı menen múrájáát etiwge qarar etildi. Angliya bul usınıstı biykarladı hám Ispaniyada baslanıp ketken [[Pireneya urısları|kóterilisti]] qollap-quwatlay basladı, bul bolsa 1808-jıldıń qısında Napoleondı kóterilisshilerge qarsı jeke ózi júris júrgiziwge májbúr etti.

== Besinshi koaliciya (1808-1809) ==
{{tiykarǵı|Besinshi koaliciya urısı}}
[[Fayl:Europe map Napoleon 1811.svg|thumb|1811-jılı Napoleon imperiyası hám onıń satellitlerı]]

Usı waqıtta [[Avstriya]] xalıq hám partizanlar urısı bolıp atırǵan Ispaniyanıń úlgisi menen óz baxtın jana urısta sınap kóriwge qarar etti. Franciya hám Avstriya imperatorı armiyanı reformalap, Napoleon menen urıspaw haqqında bergen wádesin buzip, 1809-jıl aprelde jana urıs járiyaladı hám barlıq áskeriy kúshlerin Bavariya, Italiya hám Varshava Ullı gercoglıgıne qaray háreketke keltirdi. Biraq Napoleon waqıyalardıń bunday burılıwına tayar edi hám Reyn awqamı áskerlerınıń járdeminde hújimdi qaytarıp, may ayınıń ortalarında [[Vena|Venada]] boldı. [[Gabsburglar monarxiyası]], shaması, joq bolıwı kerek edi: vengerler ózlerinıń burınǵı gárezsizligin tiklewge hám jańa patsha saylawǵa shaqırılıp atır edi. Tez arada francuzlar Dunaydı kesip ótip, 5-6-iyul kúnleri [[Vagram sawashı|Vagramda]] ayqın jeńiske eristi, onnan keyin Vena yamasa [[Shenbrun pitimi|Shenbrun pitiminıń]] (14-oktyabr) dáslepkisi bolǵan [[Cnaym sawashı|Cnaym pitimi]] (12-iyul) dúzildi. Avstriya [[Zalcburg]] hám ayırım qońsı jerlerdi — Bavariya paydasına, batıs Galiciya hám shıǵıs [[Galiciya|Galiciyanıń]] bir bólimi menen [[Krakov]] paydasına — Varshava hám Rossiya Ullı gercoglıgı paydasına hám, aqırında, qubla-batıstaǵı jerlerdi (Karintiyanıń bir bólimi, Krayna, Triyest, Friul hám t.b.) Dalmaciya, Istriya hám Ragoza menen birgelikte Napoleon húkimdarlıǵı astında Illiriyanı payda etken. Sonıń menen birge, Vena húkimeti kontinental sistemaǵa ekinshi márte qosılıw minnetlemesin aldı. Bul urıs Tirolda xalıq kóterilisi menen belgilendi, ol Vena pitimi dúzilgennen keyin tınıshlandı hám Bavariya, Illiriya hám Italiya patshalıǵı ortasında bólinip alındı.

1809-jıl 16-mayda Shyonbrunda Napoleon papanıń dúnyalıq hákimiyatın biykar etiwshi pármanǵa qol qoydı: Shirkew wálayatı Franciyaǵa qosıp alındı, Rim imperiyanıń ekinshi qalası dep járiyalandı.

1810-jıl iyulde Napoleon kontinental sistemaǵa ázzi ámel etken óz inisi [[Lyudovik Bonapart|Lyudovikten]] narazı bolip, Gollandiyanı Franciyaǵa qosıp aldı; [[Gamburg]], [[Bremen]] hám [[Lyubek]], Oldenburg gercoglıgı hám Elba hám Reyn aralıǵındaǵı basqa jerler, Shveycariyanıń Vale kantoni hám Simplon arqalı taw jolı qosıp alındı.

== Birinshi imperiyanıń qúdireti ==
[[Fayl:Europe map 1812-14 in Rus.png|thumb|1812-1814-jıllarda Evropa kartası]]
Franciya imperiyası en úlken kólemge iye bolıp, vassal hám awqamlas mámleketler menen birgelikte pútkil batıs Evropanı óz ishine aldı. Onıń quramına Franciyadan basqa Belgiya, Gollandiya hám Germaniya arqasınıń [[Baltik teńizi|Baltik teńizine]] shekemgi [[Reyn]], [[Ems]], [[Vezer]] hám [[Elba (dárya)|Elba]] dáryalarınıń quyar jerleri kirgen, sonlıqtan Franciya shegarası [[Berlin|Berlinden]] tek eki júz shaqırım qashıqlıqta edi; onnan keyin [[Vezel|Vezelden]] [[Bazel|Bazelge]] shekemgi Reynniń shep jaǵası, házirgi Shveycariyanıń ayırım bólimleri, aqırında [[Pyemont]], [[Toskana]] hám [[Papa wálayatı]] kirgen. Arqa hám orta Italiyanıń bir bólegin Napoleon húkimdar bolǵan Italiya patshalıǵı, onnan arı Adriatika teńiziniń ekinshi tárepindegi Balkan yarım atawında Napoleon iyeligindegi Illiriya quraǵan.

Napoleon imperiyası arqadan da, qubladan da Shveycariya hám [[Reyn awqamı|Reyn awqamın]] óz ishine alıp, onıń orayında francuz imperatorına tiyisli [[Erfurt]] qalası jaylasqan edi. Reyn awqamı hám Illiriya menen shegaralas bolǵan kúshli qısqarǵan Prussiya hám Avstriya: birinshisi — shıǵısta, ekinshisi — arqada Napoleon protektoratı astında bolǵan hám Rossiyaǵa qarsı Franciya avanposti sıpatında kóterilgen [[Varshava gercoglıgı|Varshava Ullı gercoglıgıne]] iye edi. Aqırında, [[Neapol patshalıǵı|Neapolda]] Napoleonnıń kúyewi [[Ioaxim Myurat|Ioaxim I (Myurat)]], Ispaniyada onıń inisi [[Jozef Bonapart|Jozef]] húkimdarlıq etti. Daniya 1807-jıldan baslap Napoleon menen awqamda edi. Franciyanıń qarsılasları tek Angliya hám Rossiya bolıp qaldı, olardıń biri teńizde, ekinshisi qurǵaqlıqta edi. Óziniń flotı menen kúshli bolǵan Angliya Napoleonǵa qarsı gúresti dawam ettirdi.

Uliwma alǵanda, Napoleon siyasatı sanaat hám awıl xojalıǵı óndirisiniń ósiwine, baylıqtı saqlaw hám kóbeytiwge járdem berdi, biraq júdá kóp qarjılar áskeriy maqsetlerge sarplandı. 1804-jılı Franciyada «&lt;nowiki/&gt;[[Napoleon kodeksi|Puqaralıq kodeksi]]&lt;nowiki/&gt;» (nızamlar toplamı) qabıl etilip, ol úlken hám mayda múlklerdi hárqanday basqınshılıqlardan qorǵawdı názerde tutqan. Keyin ala ol barlıq Evropa mámleketleri nizam shiǵarıwshıları ushın úlgi bolip xizmet etti. Álbette, puqaralıq kodeksiniń jaratılıwı ulıwma Evropa kólemindegi waqıya boldı hám Franciya nızamshılıǵınıń keń tarqalıwına sebep boldı. Birewler onı «házirgi civilizaciyalı dúnyanıń kodeksi» dep ataydı, Franciya «óziniń puqaralıq kodeksi menen jámiyetlik dúzimniń eń jaqsı formasın ornatqan» dep esaplaydı. Franciya usınday jollar menen urıs waqtında tógilgen qan ushın insaniyattı sıylıqladı hám házirgi áwladqa tiygizilgen jawızlıqlardı keleshek áwladlar ushın támiyinlegen úlken jaqsılıqları menen bir qansha qapladı. Sol waqıtta Napoleon húkimdarlıǵı Evropada revolyuciya isledi hám usı mániste Napoleon [[Ullı francuz revolyuciyası|Ullı francuz revolyuciyasınıń]] tiykarǵı ideyalıq dawamshısı edi.

== Britaniyalılardıń Franciya koloniyaların basıp alıwı ==
1802-jıl 17-oktyabrde-aq Britaniya húkimeti Vest-Indiyaǵa, Gollandiya Gvianası hám Jaqsı úmit burınına burınǵı urısta olardan tartıp alınǵan koloniyalardı francuzlar hám Niderlandiyanıń Batava respublikasına tapsırmaw haqqında buyrıq jiberdi. Bul buyrıq Jaqsı Úmit burınına jetip barǵan waqıtta ol niderlandlarǵa tapsırılǵan edi, biraq buyrıqtı alıp kelgen inglis kemesınıń komandiri hiylekerlik penen bekinislerdi qaytadan qolǵa kirgizdi.

1804-jıl mayda inglis eskadrası Gollandiya Gvianasın iyeledi.

1806-jılı yanvarda inglisler Jaqsı úmit burının pútkilley iyeledi. Keyin Ispaniyanıń Franciya menen awqamlasıwı nátiyjesinde inglisler Ispaniyanıń Rio-de-La-Plata patshalıǵına bastırıp kirip, Buenos-Ayresti basıp aldı, biraq bir neshe aydan keyin jergilikli xalıq tárepinen quwıp shıǵarıldı. Kelesi jılı olar jáne payda boldı, biraq jáne jeńildi hám boysınıwǵa májbúr boldı.
[[Kategoriya:Napoleon urısları|*]]
[[Kategoriya:Rossiya imperiyası urısları]]
[[Kategoriya:Evropa urısları]]</text>
      <sha1>18ymepw7opgu9573hszzu8exzeik3hy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>125401</id>
      <parentid>125398</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T08:58:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Srajatdin Usnatdinov</username>
        <id>12560</id>
      </contributor>
      <origin>125401</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47501" sha1="3z75i4mlhkz7br40w3ob3pqdl0lqgrp" xml:space="preserve">{{Qurallı soqlıǵısıw infoqutısı
 |soqlıǵısıw ataması    = Napoleon urısları 
 |bólim       = 
 |súwret       = Napoleonic Wars.jpg
 |súwret ataması = Saat strelkası boyınsha: Austerlic janındaǵı sawash; Fridlandiya sawashı; F.Goya gravyuralarınan biri «Urıs apatları»; Napoleon janıp atırǵan Moskvadan sheginedi; Rus áskerleri Parijge kirip keledi (1814); Vaterloo sawashı, Leypcig sawashı, Napoleon Esling sawashınan keyin qaytıs bolǵan Jann Lannǵa aza tutadı; Olxeyros qorǵanı; Napoleon Berlinge kirip baradı (1806);
 |sáne        = [[1803|1803-jıl]] [[18-may]] — [[1815|1815-jıl]] [[8-iyul]] (12 jıl, 1 ay hám 20 kún)
 |orın        = [[Evropa]], [[Atlantika okeanı]], [[Hind okeanı]]
 |sebep       = Revolyuciyalıq urıslar dáwirindegi qarama-qarsılıqlardıń sheshilmegenligi, Napoleon Bonaparttıń hákimiyatqa keliwi hám onıń kelisimsiz sırtqı siyasatı
 |nátiyje      = Koaliciyanıń jeńisi&lt;br&gt;• [[Vena kongressi]]&lt;br&gt;(1814-1815)&lt;br&gt;• [[Parij tınıshlıq shártnaması (1815)|Parij tınıshlıq shártnaması]] (1815)
{{collapsible list|title={{center|Tolıǵıraq:}}|
''Franciya ushın:''
* Birinshi imperiyanıń qulawı hám Burbonlar restavraciyası (1814; 1815-1830-jıllar)
* Bonapartlar aldınǵı dinastiyalar paydasına barlıq taxtlardan ayırıldı, Napoleon súrgin etildi
* Franciya Ullı mámleket statusınan ayırılıp, 1792-jıl shegaralarına qaytarıldı hám kompensaciya tólewge májbúr etildi; 1818-jılǵa shekem Franciyanıń basıp alınıwı

''globallıq:''
* Evropadaǵı kóplegen mámleketlerde Napoleon kodeksi qabıl etilgen
* Xalıqaralıq qatnasıqlardıń Vena sisteması ornatıldı
* Muqaddes Rim imperiyasınıń tarqalıwı, Bavariya, Saksoniya, Toskana, Prussiya, Avstriya, Ispaniya, Genuya hám Veneciyanıń gárezsizligi
}}
 |statusı     = 
 |ózgerisler  = 
 |qarsılas1   = [[Fayl:Flag of the United Kingdom (3-5).svg|21px]] [[Britaniya imperiyası]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|21px]] [[Avstriya imperiyası]] &lt;small&gt;(1804-1805, 1809, 1813-1815)&lt;/small&gt;&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Russia.svg|21px]] [[Rossiya imperiyası]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Prussia (1892-1918).svg|21px]] [[Prussiya (patshalıq)|Prussiya]] &lt;small&gt;(1806—1807, 1812—1815)&lt;/small&gt;&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Spain (1785–1873, 1875–1931).svg|21px]] [[Ispaniya imperiyası|Ispaniya]] &lt;small&gt; (1808—1815)&lt;/small&gt;&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Portugal (1707).svg|21px]] [[Portugaliya patshalıǵı|Portugaliya]] &lt;small&gt;(1807—1808, 1809, 1810—1811, 1813—1814)&lt;/small&gt;&lt;br&gt;[[Fayl:Naval Ensign of Sweden.svg|21px]] [[Shveciya]] &lt;small&gt;(1805—1810, 1812—1814)→&lt;/small&gt;[[Fayl:Jack of Sweden and Norway (1844–1905).svg|21px]] [[Shveciya-Norvegiya uniyası]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Kingdom of Naples.svg|21px]] [[Neapol patshalıǵı|Neapol]] &lt;small&gt;(1806, 1815)&lt;/small&gt;&lt;br&gt;[[Fayl:Bandiera del Regno di Sicilia 4.svg|21px]] [[Siciliya patshalıǵı|Siciliya]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Milan.svg|21px]] [[Milan gercoglıgı]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Grand Duchy of Tuscany (1840).svg|21px]] [[Toskana ullı gercoglıgı]]&lt;br&gt;[[Fayl:Banner of the Holy Roman Emperor with haloes (1430-1806).svg|21px]] [[Muqaddes Rim imperiyası|MRI]] &lt;small&gt;(1792—1805)&lt;/small&gt;&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Most Serene Republic of Venice.svg|21px]] [[Veneciya respublikası]]&lt;br&gt;[[Sardoniya patshalıǵı]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Genoa.svg|21px]] [[Genuya]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Papal States (1808-1870).svg|21px]] [[Papa wálayatı]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Netherlands.svg|21px]] [[Niderlandiya patshalıǵı|Niderlandiya]] &lt;small&gt;(1815)&lt;/small&gt;
 |qarsılas2   = [[Fayl:Flag of France.svg|21px]] [[Birinshi Franciya imperiyası|Franciya]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Spain (1785–1873, 1875–1931).svg|21px]] [[Ispaniya]] &lt;small&gt;(1796—1802, 1804—1808)&lt;/small&gt;&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Denmark.svg|21px]] [[Daniya-Norvegiya uniyası]]

----
[[Fayl:Flag of Russia.svg|21px]] [[Rossiya imperiyası]] &lt;small&gt;(1807—1812)&lt;/small&gt;&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Kingdom of Prussia (1803-1892).svg|21px]] [[Prussiya (patshalıq)|Prussiya]] &lt;small&gt;(1807—1812)&lt;/small&gt;&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|21px]] [[Avstriya imperiyası]] &lt;small&gt;(1809—1813)&lt;/small&gt;&lt;br&gt;[[Fayl:Naval Ensign of Sweden.svg|21px]] [[Shveciya]] &lt;small&gt;(1810—1812)&lt;/small&gt;

----
[[Fayl:Flag of the United States (1795-1818).svg|21px]] [[AQSH]] &lt;small&gt;(1812—1815)&lt;/small&gt;
 |qarsılas3   = 
 |qarsılas4   = 
 |komandir1   = [[Fayl:Flag of the United Kingdom (3-5).svg|21px]] [[Georg III]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the United Kingdom (3-5).svg|21px]] [[Artur Uelsli Vellington]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the United Kingdom (3-5).svg|21px]] [[Goracio Nelson]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the United Kingdom (3-5).svg|21px]] [[Tomas Pikton]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the United Kingdom (3-5).svg|21px]] [[Jon Mur]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|21px]] [[Franc II]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|21px]] [[Karl Teshenlı|Ercgercog Karl]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|21px]] [[Karl Filipp cu Shvarcenberg]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|21px]] [[Karl Mak]]&lt;br&gt;[[Fayl:Russian Imperial Standart 1730.png|21px]] [[Pavel I]]&lt;br&gt;[[Fayl:Russian Imperial Standart 1730.png|21px]] [[Aleksandr I]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Russia.svg|21px]] [[Mixail Kutuzov]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Russia.svg|21px]] [[Mixail Bogdanovich Barklay-de-Tolli]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Russia.svg|21px]] [[Pyotr Bagratyon]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Russia.svg|21px]] [[Pyotr Vitgenshteyn]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Russia.svg|21px]] [[Levin Avgust von Bennigsen]]&lt;br&gt;[[Fayl:Naval Ensign of Sweden.svg|21px]] [[Gustav IV Adolf]]&lt;br&gt;[[Fayl:Naval Ensign of Sweden.svg|21px]][[Fayl:Jack of Sweden and Norway (1844–1905).svg|21px]] [[Karl XIII]]&lt;br&gt;[[Fayl:Naval Ensign of Sweden.svg|21px]][[Fayl:Jack of Sweden and Norway (1844–1905).svg|21px]] [[Karl XIV Yuxan]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Portugal (1707).svg|21px]] [[Juan VI]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Portugal (1707).svg|21px]] [[Uilyam Karr Beresford]]&lt;br&gt;[[Fayl:Bandiera del Regno di Sicilia 4.svg|21px]][[Fayl:Flag of the Kingdom of Naples.svg|21px]] [[Ferdinand I (Eki Siciliya patshası)|Ferdinand I]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Kingdom of Prussia (1803-1892).svg|21px]] [[Fridrix Vilgelm III]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Kingdom of Prussia (1803-1892).svg|21px]] [[Gebxard Leberext Blyuxer]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Kingdom of Prussia (1803-1892).svg|21px]] [[Karl Vilgelm Ferdinand Braunshveyglı]]&lt;br&gt;[[Fridrix Lyudvig Gogenloe-Ingelfingen|Fridrix Lyudvig Gogenloe]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Spain (1785–1873, 1875–1931).svg|21px]] [[Ferdinand VII]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Spain (1785–1873, 1875–1931).svg|21px]] [[Fransisko Xavyer Kastanyos]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Spain (1785–1873, 1875–1931).svg|21px]] [[Migel Rikardo de Alava]]&lt;br&gt;[[Fayl:Royal Standard of the King of France.svg|21px]] [[Lyudovik XVIII]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Netherlands.svg|21px]] [[Villem I]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Netherlands.svg|21px]] [[Villem II|Shahzada Villem]]
 |komandir2   = [[Fayl:Flag of France.svg|21px]] [[Fayl:Flag of the Napoleonic Kingdom of Italy.svg|21px]] [[Napoleon I Bonapart|Napoleon I]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of France.svg|21px]] [[Nikola Jan de Dyo Sult|Nikola Sult]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of France.svg|21px]] [[Lui Nikola Davu]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of France.svg|21px]] [[Andre Massena]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of France.svg|21px]] [[Mishel Ney]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of France.svg|21px]] [[Fayl:Flag of the Kingdom of Naples (1811).svg|21px]] [[Ioaxim Myurat]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of France.svg|21px]] [[Jan Lann]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of France.svg|21px]] [[Loran de Guvion Sen-Sir]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of France.svg|21px]] [[Pyer-Sharl de Vilnyov]]&lt;br&gt;[[Fayl:Statenvlag.svg|21px]] [[Lyudovik Bonapart]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Napoleonic Kingdom of Italy.svg|21px]] [[Ejen de Bogarne]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Spain (1785–1873, 1875–1931).svg|21px]] [[Karl IV (Ispaniya patshası)|Karl IV]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Kingdom of Naples (1811).svg|21px]] [[Fayl:Flag of Spain (1785–1873, 1875–1931).svg|21px]] [[Jozef Bonapart]]&lt;br&gt;[[Fayl:State flag of Saxony before 1815.svg|21px]] [[Fayl:Flag of Poland.svg|21px]] [[Fridrix Avgust I (Saksoniya patshası)|Fridrix Avgust III (I)]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Poland.svg|21px]] [[Yuzef Ponyatovskiy]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Bavaria (striped).svg|21px]] [[Maksimilian I (Bavariya patshası)|Maksimilian I]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of the Kingdom of Westphalia.svg|21px]] [[Jerom Bonapart]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Württemberg before 1809.svg|21px]] [[Fridrix I (Vyurtemberg patshası)|Fridrix I]]&lt;br&gt;[[Fayl:Flag of Denmark.svg|21px]] [[Frederik VI]]
 |komandir3   = 
 |komandir4   = 
 |kúshler1     = 
 |kúshler2     = 
 |kúshler3     =  
 |kúshler4     = 
 |shıǵınlar1   = 1 800 000 — 2 000 000
 |shıǵınlar2   = 1 400 000 — 1 800 000
 |shıǵınlar3   = 
 |shıǵınlar4   = 
 |ulıwma shıǵınlar     = 
 |puqaralıq shıǵınlar = 
 |commons    = 
 |eskertiw     = 
}}
'''Napoleon urısları''' ({{lang-fr|Guerres napoléoniennes}}) — [[Napoleon I Bonapart|Napoleon Bonapart]] [[Franciya|Franciyada]] [[Francuz konsulatı|birinshi konsul]] hám [[Francuzlar imperatorı|imperator]] sıpatında húkimdarlıq etken dáwirde Evropadaǵı túrli mámleketlerdıń Napoleon Bonapartqa qarsı bir qatar urısları. Olar [[Antifrancuz koaliciyalar|bes koaliciyalıq urıslar]] (1805-1815) hám eki óz aldına kelispewshilik — [[Pireney urısları|Pireney urısı]] (1808-1814) hám [[Franciya-Rossiya urısı|1812-jılǵı Rossiya kampaniyasınan]] ibarat edi. Keńirek mániste Napoleon urısları qatarına [[Ekinshi Italiya kampaniyası|Ekinshi Italiya kampaniyasın]] da kirgiziw múmkin. [[Birinshi Italiya kampaniyası|Birinshi Italiya]] hám [[Mısır kampaniyası|Mısır urısların]] Napoleon urıslarına kirgiziw máselesi tartıslı. Derlik pútkil kontinental Evropanı qamtıp alǵan global urıs [[Ullı francuz revolyuciyası]] sebepli baslanǵan [[Francuz revolyuciyalıq urısları|Revolyuciyalıq urıslardıń]] (1792-1802) nizamlı dawamı boldı. Keminde 3 million adam Napoleon urısları qurbanı boldı.

Revolyuciyalıq urıslarda jeńiske erisken bolsa da, jas respublika hám Evropanıń eski feodallıq-monarxiyalıq mámleketleri ortasındaǵı qarama-qarsılıqlar sheshilmedi. Bularǵa Franciya gegemonligin hám óziniń avtoritar hákimiyatın bekkemlewdi gózlegen Bonaparttıń jeke maqsetleri qosıldı. 1804-jılı ol respublikanı biykarlaydı hám imperiya járiyalaydı, biraq bul qarama-qarsılıqlar óz áhmiyetin joǵaltpaydı.

Tap sol 1804-jılı Napaleon óziniń áyyemgi dushpanı bolǵan [[Napoleonnıń Angliyaǵa bastırıp kiriw rejesi|Angliyaǵa bastırıp kiriwge]] tayarlıq kóredi, biraq Ullı Britaniya pul subsidiyaları esesine [[Úshinshi koaliciya urısı|Franciya hám Avstriyaǵa qarsı jańa urısqa]] iytermeleydi. Basqınshılıq biykar etiledi, La-Mansh arqalı ótiw ushın toplanǵan áskerler kontinentte urıs júrgiziwge májbúr boladi. Usı waqıttan baslap Napoleon imperiyasın saplastırıw hám Franciya revolyuciyası waqtında awdarıp taslanǵan Burbonlar hákimiyatın tiklew maqsetinde 10 jıl dawam etken derlik úzliksiz áskeriy háreketler dáwiri baslanadı.

Soǵan qaramastan, 1805-1812-jılları Napoleon bir qatar tabıslı áskeriy atlanıslardı ámelge asırıp, koaliciyalarǵa qarsı sheberlik penen gúres alıp bardı hám Evropada ústemlikke eristi. Sonıń menen birge, Ispaniyada [[Pireneya urısları|jergilikli partizanlar hám Britaniya áskerlerine qarsı]] nemquraydılıq penen ótetuǵın, biraq Imperiya resursların azaytıwshı urıs baslanıp ketkeninde, ol jeńiliske ushıradı.

1812-jılı Napoleon [[Franciya-Rossiya urısı|Rossiyaǵa bastırıp kirip]], derlik barlıq Evropa mámleketleri kontingentlerinen yarım millionlıq armiya jıynadı, biraq jeńiliske ushiradı. [[Ullı armiya|Ullı armiyanıń]] derlik tolıq joq etiliwi 1805-1812-jıllardaǵı urıslarda jeńilgen Evropa mámleketlerınıń urısqa kiriwine alıp keldi. Olar [[Altınshı koaliciya urısı|altınshı koaliciyaǵa]] birlesti. Sheberlik penen qarsılıq kórsetkenine qaramastan ([[Napoleonnıń altı kúnlik urısı|Napoleonnıń altı kúnlik urısına]] qarań), Napoleon jeńiliske ushıradı, taxtınan waz keship, Elba atawına súrgin etiwge májbúr boladı.

1815-jılı Napoleon [[Júz kún|Franciya taxtın qaytıp alıwǵa háreket etti]], biraq [[Vaterloo sawashı|Vaterloo janındaǵı jeńilis]] [[Napoleonnıń ekinshi taxttan waz keshiwi|Napoleonnıń ekinshi márte taxttan waz keshiwine]] hám ekinshi mártebe súrgin etiliwine, endi ádewir uzaǵıraq bolgan [[Muqaddes Elena atawı|Muqaddes Elena atawına]] súrgin etiliwine alıp keldi hám ol jerde 1821-jılı qaytıs boldı.

== Tariyxı ==
Hákimiyatqa iye bolǵan Napoleon (1799-jılı) Franciyaǵa qarsı turǵan koaliciya onshelli bekkem bolmasa da, oni jekkelenip qalǵan halda kórdi. Francuz áskerleri [[Reyn]] artına shegindi; Italiyada burınǵı jenislerdiń barlıq nátiyjeleri joǵaltıldı; Cizalpin respublikası tarqalıp, Partenopiya respublikasında monarxiyalıq restavraciya júz berdi; Rim respublikası da quladı. Tek Shveycariyada ǵana francuzlardıń isleri jaqsıraq barar edi hám birlesken Avstriya-Rossiya armiyası ol jerden respublika armiyasın qısıp shıǵara almadı.

Awqamlaslar ortasında payda bolǵan kelispewshilikler [[Rossiya imperiyası|Rossiyanıń]] koaliciyadan shıǵıwına alıp keldi, hátte imperator [[Pavel I]] Franciyada «biyǵárezlik [[Francuz konsulatı|konsullıq]] penen almastırılǵannan» keyin Franciya menen jaqınlasa basladı hám Napoleon rus tutqınların pul tólemesten, qayta kiyingen hám qural-jaraqlı halda watanına jiberdi. Napoleon basqarıwdı qolına alıwı máttal, Angliya patshası hám Avstriya imperatorına ashıq xat jazıp, olardı urıstı toqtatıwǵa hám qan tógiwdi toqtatıwǵa shaqırdı; biraq olar Napoleonnan [[Burbonlar|Burbonlardı]] tiklewdi hám Franciyanı burınǵı shegaralarına qaytarıwdı talap etti.

Avstriyanıń kelispewshilikti tınısh jol menen sheshiwden bas tartıwı Napoleondı hújimge ótiwge májbúr etti. [[1800|1800-jıldıń]] báhárinde Franciya armiyası [[Ekinshi Italiya kampaniyası|Italiyaǵa jáne bastırıp kirdi]], Sen-Bernar arqalı bastırıp kirgen armiyaǵa Birinshi konsul basshılıq etti. [[Marengo sawashı (1800)|Marengodaǵı jeńis]] (14-iyun) Avstriyanı ([[Alessandriya|Alessandriyada]]) pitim dúziwge májbúr etti hám [[Lombardiya|Lombardiyanı]] jáne Franciya ıqtıyarına berdi. [[Jan Viktor Moro|Moro]] basshılıǵındaǵı basqa bir francuz armiyası [[Shvabiya (gercoglik)|Shvabiya]] hám [[Bavariya kurfyurshiligi|Bavariyaǵa]] bastırıp kirdi hám [[Gogenlinden sawashı|Gogenlindengı]] (3-dekabr) jeńisinen keyin [[Vena|Venanıń]] ózine qáwip saldı. Avstriya 1801-jıl 9-fevralda [[Lyunevil pitimi|Lyunevilde pitim]] dúziwge májbúr boldı, bul pitim «Kampo-Formi» shártlerin tastıyıqladı. Reyn hám Ech Franciyanıń shegaraları dep tán alındı; Lombardiya Italiya respublikasına aylandı. Reyn dáryasınıń shep jaģasındaǵı jerlerden ayırılıp qalǵan imperiya ámeldarları sekulyarizaciyalanǵan shirkew iyelikleri hám saplastırılǵan imperiya qalaları esabınan sıylıq alıwı kerek edi. Lyunevil tınıshlıǵı Napoleonǵa Italiya hám Germaniyanıń kóp bólimlerine óz qálewi boyinsha iyelik etiw imkaniyatın jarattı. Napoleon Italiya respublikasınıń [[Lyon|Lyonda]] shaqırılǵan wákilleri tárepinen saylanıwına baylanıslı, júdá keń hákimiyat penen, taza dekorativ konstituciya tiykarında usı respublikanıń prezidenti boldı hám úlken armiyaǵa basshılıq etiw huqıqına iye boldı. Modena gercogı óziniń jer-múlklerine iyelik etti; Toskana ullı gercogı óziniń Italiya jer-múlklerinen bas tarttı hám Toskana Etruriya patshalıǵı ataǵı menen Parma gercogıne berildi.

Germaniyada «Imperiya delegaciyasınıń juwmaqlawshı qararı» dep atalıwshı 1803-jıl 28-fevralda nemec episkoplıqları, abbatlıqları hám erkin qalaları arasında ótkerilgen sawdadan keyin jer iyeliklerin jańadan bólistiriw ámelge asırıldı. Bunda birinshi konsul basshilıq etti, ásirese, Franciya menen jaqın awqam dúzgen Bavariya kóp jeniske eristi. Baden margrafınıń múlkleri kóbeytildi, ol bir waqıttıń ózinde kurfyurst dárejesine kóterildi. Vyurtemberg, Gessen-Kassel, Gessen-Darmshtadt, Nassau, Gannover hám basqa knyazlıqlar ózleriniń burınǵı iyeliklerine úlken ústemeler alıp, joǵaltqanı ushın sıylıqlandı. Diniy iyeliklerden tek bir ǵana, júdá qısqarǵan Maync arxiyepiskoplıǵı saqlanıp qalǵan; yarım júz imperiya qalalarınan tek ǵana altawı — Gamburg, Bremen, Lyubek, Frankfurt, Nyurnberg hám Augsburg ózlerinin aldınǵı ornın saqlap qalǵan.

Franciya menen nemec mámleketleri hám Rossiyadan tısqarı, Ispaniya hám Portugaliya, 1802-jılı bolsa Amiyen shártnaması boyinsha Angliya da jarastı. Biraq, bul aqırǵı tınıshlıq tez arada buzıldı.

== Napoleon urıslarınıń baslanıwı ==
Angliya 1803-jıldıń báhárinde tınıshlıq shártnamasın biykar etti hám Franciyaǵa urıs járiyaladı, bul arqalı Evropada qısqa waqıtqa ornalasqan tınıshlıqtı jáne buzıp jiberdi. 1803-jıl mayda Birinshi konsul inglis patshasına tiyisli Gannoverdi iyelew ushın Vezerge qaray francuz armiyasın háreketke keltirdi; iyunda jergilikli basqarıwdıń qorqaqlıǵı aqıbetinde francuz armiyası Elbaǵa shekem bolǵan pútkil mámleketti iyelep alıwı hám Gannover armiyası tarqatıp jiberiliwi haqqında Birinshi konsul menen shártnama dúziwge asıqqanı sebepli kurfyurshılıq Franciya qol astına ótti.

== Úshinshi koaliciya (1805) ==
{{tiykarǵı|Úshinshi koaliciya urısı}}
Napoleon imperator tajın qabıl etiwi aldınan Emgrisn gercogı qaytıs bolıwı, Italiya, Germaniya, Ispaniya hám Gollandiyada Franciya tásiriniń kúsheyiwi basqa mámleketlerdi de qattı qáweterge saldı. Italiya respublikası [[Italiya patshalıǵı (1805—1814)|patshalıqqa]] aylandırıldı hám 1805-jl martta Milanda temir taj kiygen Napoleon patsha dep járiyalandı. Ol Ispaniya menen júdá tıǵız awqam dúzdi, bul shártnama boyınsha tárepler bir-birine aqshalay, áskeriy basqınshılıq waqtında bolsa flot hám armiya menen járdem beriw minnetlemesin aldı. Gollandiyada Napoleon áste-aqırın óziniń tuwısqanlarınan biriniń paydasına monarxiyanı engiziwge tayarlıq kórdi

Angliya bas ministrı [[Uilyam Pitt-kishi|Uilyam Pitt]] Bulonda toplanǵan armiya menen Napoleon [[La-Mansh|La-Manshti]] kesip ótip, atawǵa hújim qılıwınan qorqıp, intriga hám kóndiriwler, sonday-aq, úlken muǵdardaǵı aqshalay qarjılar menen kontinentten júdá abıraylı awqamlaslardı óz tárepine tarttı. Angliyaga [[Rossiya imperiyası|Rossiya]], [[Avstriya imperiyası|Avstriya]], [[Shveciya]] hám [[Neapol patshalıǵı|Neapol]] qosıldı. Franciyaǵa qarsı kúshli koaliciya dúzip, Angliya óz awqamlaslarına aqshalay subsidiya tólew minnetlemesin aldı (hár 100 000 ásker ushın — 1 250 000 funt sterling).
[[Fayl:Trafalgar Crepin mg 0578.jpg|250px|left|thumb|Trafalgar sawashı]]

Jańa koaliciya [[Prussiya (patshalıq)|Prussiyanı]] da óz tárepine tartıwǵa háreket etti, biraq ol irlilip qaldı hám hár qıylı jaǵdaylar ushın qurallanıp, biytárep bolıp qalıwdı maqul kórdi; óziniń eki túrli minez-qulqı menen ol francuzlar imperatorınıń narazılıǵına ushıradı.

Awqamlaslar yarım millionnan aslam ásker Franciyaǵa tórt tárepten hújim etiwi rejesin dúzdi. Tiykarǵı soqqını general [[Mixail Kutuzov|Kutuzov]] basshılıǵındaǵı birlesken rus-avstriya armiyası beriwi kerek edi. Bul armiya qubla Germaniya jerlerinen ótip, Franciyanıń orayına bastırıp kiriwi kerek edi.

Napoleonnıń awhalı umitsiz sıyaqlı kórindi, onıń bunday [[ullı armiyası]] hám kerekli resursları joq edi. Biraq, Angliyaǵa bastırıp kiriw rejesin keyinge qaldırıp, Bonapart ózine tán kúsh-ǵayrat penen jańa kampaniya rejesin ámelge asırıwǵa kiristi. Bulondaǵı lager qısqa waqıt ishinde saplastırıldı hám ullı armiya shıǵıs shegaraǵa qaray qozǵaldı. Napoleon tárepinen ámelge asırılǵan ayrıqsha ilajlar nátiyjesinde La-Mansh boyında armiya bar ekenligi haqqında gáp-sózler hám jalǵan xabarlar tarqatıldı; sonday-aq, Bonapart gazetalardıń áskerler háreketi haqqındaǵı maǵlıwmatlardı basıp shıǵarıwdı qadaǵan etti hám mámleket shegaraların japtı. 1805-jıldıń 25-sentyabrinde armiya 28 kúnde 500 kilometrden aslam aralıqtı basıp ótip, Reyn shegarasına shıqtı. Strasburgta Napoleon dushpan áskerlerınıń háreketleri haqqında maǵliwmat alıp, Avstriya armiyasınıń avangardi Bavariyada húkimdar bolǵan [[Ulm]] qorǵanın iyelew ushın baslı kúshlerden ádewir uzaqlasıp, túsiniksiz túrde batısqa uzaqlasıp ketkenin kóredi. Qubla Germaniya knyazları tárepinen járdem kórsetiwge wáde berip, Napoleon kútilmegende óz áskerlerin Germaniyaǵa qaray háreket ettirdi, ol jerde áskerlerdiń bir bólimi neytral Prussiya iyelikleri arqalı ótti hám ol jerde Baden, Vyurtemberg, Bavariya, Gessen, Nassau hám basqalardıń járdemshi korpusları menen bekkemlendi. Bonapart ájayıp hám túskinlikke salıwshı manyovrdi ámelge asırıp, óz korpusları menen avstriyalılardı qorshap aldı. [[20-oktyabr]] kúni Ulm qalasında bekitip qoyılǵan hám Vena menen baylanısı kesilgen jetpis mıńlıq Avstriya armiyası [[Ulm sawashı|Ulm janındaǵı sawashtan]] keyin táslim boldı. Napoleonnıń bul úlken tabısı inglis flotınıń ispan-francuz flotı ústinen [[Trafalgar sawashı|Trafalgardaǵı belgili jeńisi]] ([[21-oktyabr]]) menen tamamlandı.

Bul waqıtta óziniń biytárepligi buzılǵanınan ashıwı kelgen Prussiya koaliciyaǵa qosıldı, biraq kesh boldı. 13-noyabrde francuzlar Vena qalasın iyelep, Avstriya hám Rossiya áskerlerin Moraviyaǵa qısıp kirgizdi hám ol jerde 2-dekabrde, Napoleon taxtqa otırǵanına bir jıl tolǵan kúni Austerlic qalası átirapında ataqlı «&lt;nowiki/&gt;[[Austerlic sawashı|úsh imperator sawashı]]&lt;nowiki/&gt;» bolip ótti. Francuzlardıń jeńisi tolıq boldı, Kutuzov basshılıǵındaǵı birlesken rus-avstriya armiyası Napoleon tárepinen qıyratıldı. Erteńine sawash nátiyjelerinen shokqa túsken imperator [[Franc II|Franc]] Bonapart ordasına keldi. Ol endi hesh qashan Franciya menen urısqa kirmewge wáde berip, Napoleonnan xorlıq penen kelisim soradı, jenimpaz bolsa keń peyillik penen kelisim berdi. Bul waqıtta imperator [[Aleksandr I|Aleksandr]] óziniń qıyratılǵan armiyası menen Avstriyadan Rossiya shegaralarına shekem masqara túrde sheginip baratır edi. Francuzlardıń jeńisi pútkil Evropanı lárzege saldı.

Bul waqıtta Angliyada koaliciyanıń jeńisin kútip, Evropadan kelgen xabarlardı asıǵıslıq penen kútti. Kóp ótpey Angliyaǵa awqamlas armiyanıń qıyratılǵanı haqqında ayanıshlı xabar keldi. Austerlicte jeńilgeninen xabar tapqan [[Uilyam Pitt-kishi|Uilyam Pitt]]: «Evropanıń bul kartasın jıynap taslań, ol bizge jáne 10 jıl kerek bolmaydı» degen boljawlı sózlerdi ayttı. Awqamlaslardıń jeńilgenligi haqqındaǵı xabar Ullı Britaniya bas ministrın jıynap, onıń denesine qorqınıshlı soqqı berdi, kóp uzamay koaliciyanıń bas qáwenderi Uilyam Pitt qaytıs boldı. Solay etip, Evropa mámleketlerınıń francuzlarǵa qarsı bolǵan úshinshi koaliciyası tamamlandı.

26-dekabr kúni Avstriya Franciya menen [[Presburg pitimi|Presburg pitimin]] dúzip, Gabsburglar monarxiyasın qubla-batıs Germaniya, Tirol hám Veneciya wálayatındaǵı jerlerinen ayırıp tasladı (birinshiler Baden hám Vyurtemberg arasında bólinip alındı, Tirol Bavariyaǵa, Veneciya wálayatı Italiya patshalıǵına qosıldı), [[Muqaddes Rim imperiyası|Muqaddes Rim imperiyasın]] pútkilley saplastırdı hám Neapol hám Gollandiya patshalıq tajların Napoleon ájaǵalarına berdi.

Austerlic jeńisi hám Presburg pitimi ortasında Napoleon ózine Prussiya patshası tárepinen jiberilgen wákil Gaugvicti Franciya tárepine ótkeriwge eristi, ol Austerlicten soń jeniske eriskenlerge óz húkimetiniń talapların qoyıwǵa júreksinbedi, hátte onın razılıǵısız da Napoleon menen Shyonbrunda shártnama dúzdi (15-dekabr). [[Prussiya]] Franciya menen awqamǵa kirdi, oǵan Reynnıń oń jaǵasındaǵı Klev gercogliginıń bir bólimin, Vezel qorǵanın berdi hám frankon knyazliklerinen waz keshti; sonıń menen birge, ol inglislerdi óz portlarına kirgizbewge minnetledi, bunıń ushın Gannoverdi basıp aldı. Prussiya patshası bul kelisimge razı boldı, biraq Gannoverdi iyelep atırıp, ulıwma pitim dúzilgenge shekem onı óz qorǵawı astında alatuǵının bildirdi. Bunday bayanat [[Fridrix Vilgelm III]] nıń koaliciyadan pútkilley ajıralmaw niyetin kórgen Napoleonnıń ashıwın keltirdi.

Bavariya patshalıqqa aylandı, jana patsha óz qızın Napoleonnıń ógey balası shahzada [[Ejen de Bogarne|Evgeniy Bogarnege]] berdi. Vyurtemberg te patshalıqqa aylandırıldı hám bir qansha waqıt ótkennen keyin Nyurnberg malikasına Napoleonnıń inisi Iyeronim úylendi. Ullı gercoglıqqa aylanǵan Baden de úlkeydi; ullı gercogtıń aqlıǵı imperator hayal Jozefinanıń jiyeni Stefaniya Bogarne menen nekeden ótti. Bavariya tárepinen berilgen Berg hám Prussiyadan satıp alınǵan Klyove qalalarınan Napoleon óziniń kúyewi Myurat ushın jana ullı gercoglik dúzdi. 1707-jıldan Prussiya patshası knyazlik etken Nevshatel marshal Bertyege berildi. Napoleonnıń dayısı kardinal Fesh Maync arxiyepiskopı, imperiya arxiyepiskolinıń koadyutri hám miyrasxorı dep járiyalandı. Avstriya Zalcburg arxiyepiskoplıǵın aldı, onıń ornına burınǵı Toskaniya ullı gercogı Vyursburgti aldı. Bul ózgerisler Bavariya, Vyurtemberg, Baden hám basqa mámleketlerde úlken ózgerisler hám ishki qatnasıqlarda — orta ásirlerdegi jer iyeleri lawazımlarınıń joq etiliwi, kóplegen dvoryanlıq jeńilliklerdiń biykar etiliwi, diyqanlardıń awhalınıń jeńillestiriliwi, diniy keńpeyilliktiń kúsheyiwi, ruwxanıylardıń hákimiyatınıń shekleniwi, kóplegen monastırlardıń joq etiliwi, hár qıylı administrativlik, sud, finanslıq, áskeriy hám bilimlendiriw reformaları, Napoleon kodeksiniń engiziliwi menen birge alıp barıldı.

1806-jıl 12-iyulde Napoleon hám kóplegen german húkimdarları (Bavariya, Vyurtemberg, Baden, Darmshtadt, Klyove-Berg, Nassau hám basqalar) ortasında shártnama dúzildi, oǵan muwapıq bul húkimdarlar óz ara Reyn awqamına kirdi, bul awqam Napoleon protektoratı astında hám ol ushin alpıs mıń ásker uslap turiw minnetlemesi menen ataldı. Awqamnıń dúziliwi jańa mediatizaciya, yaǵnıy mayda tikkeley (immediat) iyelik etiwshilerdiń iri húkimdarlardıń joqarı hákimiyatına boysınıwı menen birge alıp barıldı. 1806-1803-jıllarda sekulyarizaciya qanday tásir kórsetken bolsa, 1806-jıldaǵı mediatizaciya Germaniyada da sonday tásir kórsetti: Parij jáne hár qıylı qayır-saqawatlar tarqatıw orayına aylandı, bul jerde nemec knyazları ózleriniń mediatizaciyasınıń aldın alıw ushın, basqaları bolsa ózgelerdiń múlkleriniń paydasına mediatizaciya etiw ushın barlıq múmkin bolǵan qurallardı iske saldı.

Franciyaǵa Liguriya respublikası (Genuya) hám Etruriya patshalıǵı qosıp alındı. Pressburg pitimi dúzilgen kúnniń erteńine-aq Napoleon ápiwayı dekret penen «Neapolda Burbonlar dinastiyası patshalıq etiwdi toqtattı» dep járiyaladı, sebebi Neapol burınǵı shártnamaǵa qarama-qarsı túrde koaliciyaǵa qosıldı hám inglis-rus floti menen kelgen áskerlerdi túsiriwge ruqsat berdi. Franciya armiyasınıń Neapolǵa háreketi ol jerdegi saraydı Siciliyaǵa qashıwǵa májbúr etti hám Napoleon iyelegen Neapol patshalıǵın óziniń inisi Jozefke berdi. Benevent hám Pontekorvo Taleyran hám Bernadottqa ijara gercoglıgı sıpatında berildi. Burınǵı Veneciya iyeliklerinde de Napoleon gercog titulı menen birlestirilgen, úlken dáramat keltiretuǵın hám francuz ámeldarları hám marshallarına shaǵım etetuǵin ádewir sanlı lenlerdi shólkemlestirdi. Napoleonnıń qarındası Eliza (kúyewi Bachchiokki boyınsha) Lukka, keyin Massa hám Karraranı aldı, Etruriya patshalıǵı joq etilgennen keyin Toskana húkimdarı etip tayınlandı. Napoleon basqa bir qarındası [[Polina Bonapart|Paulina Borgezege]] de iyelik etiwdi tapsırdı. Italiya patshalıǵı, Lukka, Toskana hám Neapolda kóplegen francuz tártipleri engizildi. Gollandiyada Napoleonnıń inisi [[Lyudovik Bonapart|Lyudovik]] húkimdarlıq etip basladı.

== Tórtinshi koaliciya (1806-1807) ==
{{tiykarǵı|Tórtinshi koaliciya urısı}}
[[Fayl:Gros, Napoleon at Eylau.jpg|300px|left|thumb|A. J. Gro. «Preysish-Eylau sawash maydanında Napoleon»]]

Franciya barǵan sayın kúsheyip, Evropada kúshler teńsalmaqlıǵı buzilip bardı. Avstriya menen pitim dúzilgennen keyin Bonapart Rossiya hám Angliya menen pitim haqqında sóylesiwlerdi baslaydı. Biraq Napoleonnıń tınıshlıqqa umtılıwına qaramastan, sóylesiwler nátiyje bermedi hám boslıqqa túsip qaldı, sebebi Austerlictegi jeńilisten qorlanǵan úshinshi koaliciya qatnasıwshıları ózlerin utılǵanlar sıpatında kórsetiwdi qálemedi. Evropa monarxları Napoleonnıń triumfin hám Franciya respublikasınıń Evropada ústemligin kóre almadı, sol sebepli 1806-jıldıń gúzinde diplomatiyalıq jaǵday keskinlesti. Parijge Berlinnen qáweterli maǵlıwmatlar kele basladı. Prussiyada patriotlıq hám áskeriy kóterilis baslanıp, ol pútkil mámleketti qamtıdı; patsha, húkimet hám áskeriy basshılıqlar London hám Peterburg penen jáne jaqınlasıwǵa kiristi.

Rus imperatorı Aleksandr [[Austerlic sawashı|Austerlic]] ushın ósh alıwdı qáledi hám Prussiya urıs baslasa hár qanday járdem kórsetiwdi wáde etip, Prussiya patshasın urısqa hár tárepleme iytermeledi. Prussiya Gollandiyanıń jasırın qosılıwınan narazı edi. Aqırında, Berlinde Napoleon Angliya menen tınıshlıq sóylesiwleri júrgiziwge urınıp, Prussiya óz múlki sıpatında qarap kiyatırǵan Gannoverdi Angliyaǵa qaytarıp beriwge tayar ekenligin de bilip aldı. Biraq, Berlindegi qáweterli xabarlarǵa qaramastan, Napoleon jáne urıstı qálemey, sóylesiwlerdiń jaqsı nátiyjege alıp keliwine úmit etti. Biraq, 1806-jıl 15-sentyabrde Angliya, Rossiya hám Prussiya francuzlarǵa qarsı tórtinshi koaliciyanı dúzgennen keyin tınıshlıqqa bolǵan úmitler joq boldı. Angliya jáne koaliciyalardıń janlı kúshine qáwenderlik etti.

Prussiya patshası on kún ishinde Germaniya qublasın francuz áskerlerinen tazalawdı hám Reyn awqamın tarqatıp jiberiwdi talap etip, ultimatum beriwge qarar etti. Sonday-aq, Prussiya «Arqa awqam» dúziwge de kelisim berdi. Napoleon bul ultimatumdı biykarladı hám Franciyaǵa qaytıp kiyatırǵan armiya korpuslarınıń sheginiwin toqtatıwdı buyırdı.
[[Fayl:Napoleon friedland.jpg|200px|right|thumb|Oras Verne. «Napoleon I Fridland urıs maydanında» (1836)]]

Prussiyanıń mobilizaciyalıq kúshleri úlken bolip, 250 000 áskerge jettı. Biraq, 1806-jıldıń gúzinde prusslar tek 170 000 adamdı kórsete aldı, olar úsh armiyaǵa quralǵan edi. Napoleon qol astında 180 000 adam bar edi, sonıń ushın ol hújimge ótiwge qarar etti.

Birinshi sawashta-aq ([[Zaalfeld sawashı|Zaalfeldte]], 1806-jıl 10-oktyabrde) prusslar jeńiliske ushıradı, onnan keyin birneshe kún ótkennen keyin (14oktyabrde) bir waqıttıń ózinde eki sawashta — [[Yena hám Auershtedt sawashları|Yena hám Auershtedtte]] tolıq qıyratıladı. Auershtedt sawashında Prussiya armiyasınıń bas komandiri Braunshveyg gercogı qaytıs boldı. Prussiya patshası bul áhmiyetli waqıtta basshılıqtı óz qolina alıwǵa batına almadı. Bul jeńisler Elbaǵa shekem bolǵan pútkil Germaniyanı Napoleon hákimiyatına berdi. Prussiya patshası shıǵıs shegaralarǵa qaray qashtı hám ámelde sonnan keyin ullı Prussiya armiyası joq boldı. Yena jeńisinen eki hápte ótkennen keyin, Napoleon Berlinge kirip bardı (27-oktyabr) hám ol jerde [[kontinental blokada]] haqqında belgili Berlin dekretin shıǵardı. Kóp ótpey Shtetin, Kyustrin, Magdeburglar táslim boldı. Prussiya menen awqamlas bolǵan hám ózin biytáreplik penen qutqarıwdı oylaǵan Gessenlı kurfyurst óz iyeliginen qashıp ketiwge májbúr boldı. Meklenburg hám Oldenburg qalaları da francuzlar tárepinen iyelengen edi. Saksoniya kurfyurstı Fridrix Avgust patsha ataǵın alıp, basqa da sakson gercogları menen birge Reyn awqamına qosıldı (dekabr ayınıń birinshi yarımında). Prussiya sarayı uzaqlasıp ketken Kyonigsbergten [[Fridrix Vilgelm III|Fridrix-Vilgelm III]] Aleksandrdan járdemge keliwdi hám tezirek urısqa kiriwdi ótinish etti. Francuzlardıń Visladan ótiwine tosqınlıq etiw ushın Rossiya eki armiyanı járdemge jiberdi. Napoleon polyaklarǵa múrájat etip, olardı ǵárezsizlik ushınbgúreske shaqırdı. 1807-jılı 2-yanvarda Varshavaǵa irkinishsiz kirip bardı. 1806—1807-jıllardıń qısında Visla boyında bir qatar qatań sawashlar boldı; olardıń ishinde [[Preysish-Eylau sawashı|Preysish-Eylau janındaǵı sawash]] Napoleonǵa usı waqıtqa shekem onıń quralları menen birge alıp barıp júrgen ayqın tabıslardı bermedi. Francuzlar [[Gdansk|Dancigtı]] basıp alǵannan (1807-jıl 24-may) hám [[Fridland sawashı|Fridland]] janında ruslardıń jáne bir jeniliske ushiraǵanınan (14-iyun) keyin, francuzlar Kenigsbergti iyeleydi hám hátte rus shegarasına qáwip tuwdıradı; 7-9-iyul kúnleri [[Neman]] dáryası ortasındaǵı pavilonda Franciya hám Rossiya imperatorlarınıń ushırasıwı menen birge [[Tilzit pitimi]] bolip ótti.

Tilzit shártnaması shártlerine muwapıq, [[Prussiya]] óz múlklerinıń yarımınan ayırıldı. Rech Pospolitanıń ekinshi hám úshinshi bólimleri arqalı Prussiyaǵa tiyisli bolǵan Polsha jerlerinen [[Varshava gercoglıgı|Varshava Ullı gercoglıgı]] dúzildi. Rossiya menen dushpanlıqtı qálemegen Napoleon óziniń jaqsı niyeti sıpatında Belostok wálayatın Rossiyaǵa berdi. Prussiyadan [[Reyn]] hám [[Elba]] aralıǵındaǵı barlıq jerler tartıp alındı, Gessen, Braunshveyg hám qubla Gannover kurfyurshiligi menen birge Vestfal patshalıǵın dúzdi, onıń basshılıǵına Napoleonnıń inisi Ieronim qoyıldı, ol da Reyn awqamına qosıldı. Bunnan tısqarı, Prussiya úlken kontribuciya tólewi, aqırǵı tólemge shekem francuz garnizonların óz esabınan saqlap turiwi hám Franciya ushın paydalı bolǵan shártlerge (máselen, áskeriy jollar haqqında) ámel etiwi kerek edi. Bul urıstan keyin Napoleon Germaniyanıń tolıq húkimdarına aylandı. Kóplegen orınlarda revolyuciya hám Napoleonnıń shólkemlestiriwshilik xızmetiniń jemisi bolǵan francuz tártipleri engizilip, jergilikli húkimdarlardıń despotizmi hálsirey basladı. Tilzit pitiminen keyin Erfurt qalasın Napoleon Reyn awqamı áskerleri ushın toplanıw punkti sıpatında ózinde qaldırdı. Imperator Aleksandr I Franciyanıń batısta húkimdar bolıwına razı bolıp, shıǵısta da sonday húkimdarlıqtı qáledi. Eki imperatordıń Angliyaǵa qarsı awqamı dúzildi, onıń sawdasına Napoleon [[Kontinental blokada|kontinental sistema]] menen soqqı beriwge umtıldı. Eki mámleket usı waqıtqa shekem Angliya menen awızbirshilikte háreket etip kiyatırǵan Shveciya, Daniya hám Portugaliyadan kontinental sistemaǵa qosılıwdı talap etiwdi ózlerine minnetlemeler etip aldı. Buǵan Angliya óz flotına Franciya yamasa oǵan awqamlas mámleketler portlarınan shıqqan neytral kemelerdi basıp alıw haqqında buyrıqlar menen juwap berdi.

Shveciya francuzlarǵa qarsı koaliciyanıń eń qırsıq aǵzalarınan biri edi; burbonlar isine sadıq bolǵan shved patshası [[Gustav IV Adolf|Gustav IV]] hátte Bonaparttıń imperatorlıq titulın tán alıwdı da qálemedi. Awqamlaslar tárepinen taslap ketilgen Shveciya Tilzit pitiminen keyin Arqa Germaniyadaǵı óz iyeliklerin qorǵawǵa shaması kelmedi, olar francuzlar tárepinen basıp alındı. 1808-jılı bolsa [[Rossiya-Shveciya urısı|Rossiya Shveciyaǵa urıs]] járiyaladı hám Finlandiyanı basıp alıp, onıń aymaǵına bastırıp kirdi. Urıs dáwirinde Shveciya mámleketlik seymı taxtqa [[Karl XIII]] atı menen atası Gustav IV di, onıń ornına Bernadotti sayladı. Jańa patsha dáwirinde Shveciya kontinental sistemaǵa qosıldı.

Franciya da, Angliya da [[Daniya|Daniyanı]] óz tárepine tartıw ushın neytrallıqtı saqlawdı oyladı: barlıq másele [[Eressun|Zund]] arqalı anglichan kemelerınıń erkin ótiwine múmkinshilik beriliwinde edi. Angliya dushpannan ozıp ketiw maqsetinde Zundti kúsh penen iyelep aldı, [[Kopengagen|Kopengagendi]] bombaladı, Daniya floti hám áskeriy zapasların iyeledi. Bunnan keyin Daniya Angliya agressiyasınan qapa bolip, oǵan urıs járiyaladı hám kontinental blokadaǵa qosıldı.
[[Fayl:Escena de la Guerra del Francès.jpg|thumb|[[Pireneya urısları]]]]

[[1807|1807-jıl]] [[1796|1796-jıldan]] Franciya menen awqamlas bolǵan [[Ispaniya|Ispaniyanıń]] járdeminde Napoleon [[Lissabon]] húkimetinen kontinental sistemaǵa qosılıwdı talap etti. Lissabonda bul talaptı qabıl etpegenlikten, inglislerdi ózleriniń awqamlasları hám portugal xalqınıń ázeliy dosları dep esaplaǵan Napoleon húkimetke basım ótkeriw ushin [[Jan Andosh Jyuno|Jyuno]] basshılıǵında armiya korpusın jiberiwge qarar etti. Biraq, francuzlardıń jaqınlasıp kiyatırǵanınan xabar tapqan Portugaliya patsha sarayı hám patsha óz janına qáwip salıp, Braziliyaǵa qashtı. Tez arada Jyuno tınıshlıq penen Lissabondı iyeledi hám Parijden buyrıq kúte basladı. Sol waqitta Napoleon hám Ispaniya monarxı Portugaliyanı onıń koloniyaları menen bóliw haqqında shártnama dúzdi hám 1807-jıl 18-noyabrde «Monitor» «&lt;nowiki/&gt;[[Bragansa (dinastiya)|Bragans úyi]] húkimdarlıq etiwdi toqtattı» dep járiyaladı.

1807-jılǵa kelip Ispaniya Evropanıń ullı mámleketlerinen biri bolmay qaldı, onıń dańqı álle qashan joǵaldı, mámleket barlıq tarawlarda awır krizisti basınan ótkerdi. Mámlekette házirge shekem orta ásirlerdegi arxaikalıq nızamlar hám [[Ispaniya inkviziciyası|muqaddes inkviziciya]] islep turǵan. Taxtta hayalına ǵárezli bolǵan ázzi patsha bar edi, mámleketti bolsa onıń ashıǵı Manuel Godoy basqarǵan. Onıń Ispaniyanıń ishki islerine aralasıwı mámlekettegi awhaldı jáne de keskinlestirdi. Sonnan keyin Napoleon jaǵdaydı óz qolina alıwǵa qarar etti hám patsha shańaraǵın Franciyaǵa mirát etti. Patsha hám imperator Bayonnada ushırasıp, ol jerde [[Karl IV (Ispaniya patshası)|Karl IV]] [[Jozef Bonapart]] paydasına bas tartqanı haqqındaǵı hújjetke qol qoyadı. Bunnan keyin Franciya konstituciyası tiykarında birinshi Ispaniya konstituciyası bolǵan Bayon konstituciyası tastıyıqlandı. Solay etip, Napoleon Ispaniya taxtına óziniń úlken aǵası [[Jozef Bonapart|Jozefdi]] otırǵızıp, oǵan tiyisli [[Neapol patshalıǵı|Neapol patshalıǵın]] óziniń kúyewi [[Ioaxim Myurat|Myuratqa]] tapsırdı (1808).

1808-jıl fevralda francuz áskerlerı Rimdı basıp aldı, keyin ala Rim Papa wálayatı menen birge Franciyaǵa qosıp alındı.

1808-jıl 17-sentyabr — 14-oktyabrde [[Erfurt|Erfurtta]] Franciya hám Rossiya imperatorlarınıń [[Erfurt kongressı|belgili ushırasıwı]] bolip ótti, bul olardıń doslıǵınıń ayqın dáliyli bolip xızmet etiwi kerek edi. Erfurt syezdinde Reyn awqamı húkimdarları Napoleonǵa qullıq etti. Erfurtta Tilzit awqamı jáne bir márte bekkemlendi hám eki imperator óz ara kelisimsiz uliwma dushpanlar menen pitim dúzbewge minnetleme aldı. Bunnan tısqarı, kelisiwshi táreplerdin kelisim dúzilgen waqıtta óz qollarında bolatuǵın jerlerdi saqlap qalıwı tiykarında Angliyaǵa pitim usınısı menen múrájáát etiwge qarar etildi. Angliya bul usınıstı biykarladı hám Ispaniyada baslanıp ketken [[Pireneya urısları|kóterilisti]] qollap-quwatlay basladı, bul bolsa 1808-jıldıń qısında Napoleondı kóterilisshilerge qarsı jeke ózi júris júrgiziwge májbúr etti.

== Besinshi koaliciya (1808-1809) ==
{{tiykarǵı|Besinshi koaliciya urısı}}
[[Fayl:Europe map Napoleon 1811.svg|thumb|1811-jılı Napoleon imperiyası hám onıń satellitlerı]]

Usı waqıtta [[Avstriya]] xalıq hám partizanlar urısı bolıp atırǵan Ispaniyanıń úlgisi menen óz baxtın jana urısta sınap kóriwge qarar etti. Franciya hám Avstriya imperatorı armiyanı reformalap, Napoleon menen urıspaw haqqında bergen wádesin buzip, 1809-jıl aprelde jana urıs járiyaladı hám barlıq áskeriy kúshlerin Bavariya, Italiya hám Varshava Ullı gercoglıgıne qaray háreketke keltirdi. Biraq Napoleon waqıyalardıń bunday burılıwına tayar edi hám Reyn awqamı áskerlerınıń járdeminde hújimdi qaytarıp, may ayınıń ortalarında [[Vena|Venada]] boldı. [[Gabsburglar monarxiyası]], shaması, joq bolıwı kerek edi: vengerler ózlerinıń burınǵı gárezsizligin tiklewge hám jańa patsha saylawǵa shaqırılıp atır edi. Tez arada francuzlar Dunaydı kesip ótip, 5-6-iyul kúnleri [[Vagram sawashı|Vagramda]] ayqın jeńiske eristi, onnan keyin Vena yamasa [[Shenbrun pitimi|Shenbrun pitiminıń]] (14-oktyabr) dáslepkisi bolǵan [[Cnaym sawashı|Cnaym pitimi]] (12-iyul) dúzildi. Avstriya [[Zalcburg]] hám ayırım qońsı jerlerdi — Bavariya paydasına, batıs Galiciya hám shıǵıs [[Galiciya|Galiciyanıń]] bir bólimi menen [[Krakov]] paydasına — Varshava hám Rossiya Ullı gercoglıgı paydasına hám, aqırında, qubla-batıstaǵı jerlerdi (Karintiyanıń bir bólimi, Krayna, Triyest, Friul hám t.b.) Dalmaciya, Istriya hám Ragoza menen birgelikte Napoleon húkimdarlıǵı astında Illiriyanı payda etken. Sonıń menen birge, Vena húkimeti kontinental sistemaǵa ekinshi márte qosılıw minnetlemesin aldı. Bul urıs Tirolda xalıq kóterilisi menen belgilendi, ol Vena pitimi dúzilgennen keyin tınıshlandı hám Bavariya, Illiriya hám Italiya patshalıǵı ortasında bólinip alındı.

1809-jıl 16-mayda Shyonbrunda Napoleon papanıń dúnyalıq hákimiyatın biykar etiwshi pármanǵa qol qoydı: Shirkew wálayatı Franciyaǵa qosıp alındı, Rim imperiyanıń ekinshi qalası dep járiyalandı.

1810-jıl iyulde Napoleon kontinental sistemaǵa ázzi ámel etken óz inisi [[Lyudovik Bonapart|Lyudovikten]] narazı bolip, Gollandiyanı Franciyaǵa qosıp aldı; [[Gamburg]], [[Bremen]] hám [[Lyubek]], Oldenburg gercoglıgı hám Elba hám Reyn aralıǵındaǵı basqa jerler, Shveycariyanıń Vale kantoni hám Simplon arqalı taw jolı qosıp alındı.

== Birinshi imperiyanıń qúdireti ==
[[Fayl:Europe map 1812-14 in Rus.png|thumb|1812-1814-jıllarda Evropa kartası]]
Franciya imperiyası en úlken kólemge iye bolıp, vassal hám awqamlas mámleketler menen birgelikte pútkil batıs Evropanı óz ishine aldı. Onıń quramına Franciyadan basqa Belgiya, Gollandiya hám Germaniya arqasınıń [[Baltik teńizi|Baltik teńizine]] shekemgi [[Reyn]], [[Ems]], [[Vezer]] hám [[Elba (dárya)|Elba]] dáryalarınıń quyar jerleri kirgen, sonlıqtan Franciya shegarası [[Berlin|Berlinden]] tek eki júz shaqırım qashıqlıqta edi; onnan keyin [[Vezel|Vezelden]] [[Bazel|Bazelge]] shekemgi Reynniń shep jaǵası, házirgi Shveycariyanıń ayırım bólimleri, aqırında [[Pyemont]], [[Toskana]] hám [[Papa wálayatı]] kirgen. Arqa hám orta Italiyanıń bir bólegin Napoleon húkimdar bolǵan Italiya patshalıǵı, onnan arı Adriatika teńiziniń ekinshi tárepindegi Balkan yarım atawında Napoleon iyeligindegi Illiriya quraǵan.

Napoleon imperiyası arqadan da, qubladan da Shveycariya hám [[Reyn awqamı|Reyn awqamın]] óz ishine alıp, onıń orayında francuz imperatorına tiyisli [[Erfurt]] qalası jaylasqan edi. Reyn awqamı hám Illiriya menen shegaralas bolǵan kúshli qısqarǵan Prussiya hám Avstriya: birinshisi — shıǵısta, ekinshisi — arqada Napoleon protektoratı astında bolǵan hám Rossiyaǵa qarsı Franciya avanposti sıpatında kóterilgen [[Varshava gercoglıgı|Varshava Ullı gercoglıgıne]] iye edi. Aqırında, [[Neapol patshalıǵı|Neapolda]] Napoleonnıń kúyewi [[Ioaxim Myurat|Ioaxim I (Myurat)]], Ispaniyada onıń inisi [[Jozef Bonapart|Jozef]] húkimdarlıq etti. Daniya 1807-jıldan baslap Napoleon menen awqamda edi. Franciyanıń qarsılasları tek Angliya hám Rossiya bolıp qaldı, olardıń biri teńizde, ekinshisi qurǵaqlıqta edi. Óziniń flotı menen kúshli bolǵan Angliya Napoleonǵa qarsı gúresti dawam ettirdi.

Uliwma alǵanda, Napoleon siyasatı sanaat hám awıl xojalıǵı óndirisiniń ósiwine, baylıqtı saqlaw hám kóbeytiwge járdem berdi, biraq júdá kóp qarjılar áskeriy maqsetlerge sarplandı. 1804-jılı Franciyada «&lt;nowiki/&gt;[[Napoleon kodeksi|Puqaralıq kodeksi]]&lt;nowiki/&gt;» (nızamlar toplamı) qabıl etilip, ol úlken hám mayda múlklerdi hárqanday basqınshılıqlardan qorǵawdı názerde tutqan. Keyin ala ol barlıq Evropa mámleketleri nizam shiǵarıwshıları ushın úlgi bolip xizmet etti. Álbette, puqaralıq kodeksiniń jaratılıwı ulıwma Evropa kólemindegi waqıya boldı hám Franciya nızamshılıǵınıń keń tarqalıwına sebep boldı. Birewler onı «házirgi civilizaciyalı dúnyanıń kodeksi» dep ataydı, Franciya «óziniń puqaralıq kodeksi menen jámiyetlik dúzimniń eń jaqsı formasın ornatqan» dep esaplaydı. Franciya usınday jollar menen urıs waqtında tógilgen qan ushın insaniyattı sıylıqladı hám házirgi áwladqa tiygizilgen jawızlıqlardı keleshek áwladlar ushın támiyinlegen úlken jaqsılıqları menen bir qansha qapladı. Sol waqıtta Napoleon húkimdarlıǵı Evropada revolyuciya isledi hám usı mániste Napoleon [[Ullı francuz revolyuciyası|Ullı francuz revolyuciyasınıń]] tiykarǵı ideyalıq dawamshısı edi.

== Britaniyalılardıń Franciya koloniyaların basıp alıwı ==
1802-jıl 17-oktyabrde-aq Britaniya húkimeti Vest-Indiyaǵa, Gollandiya Gvianası hám Jaqsı úmit burınına burınǵı urısta olardan tartıp alınǵan koloniyalardı francuzlar hám Niderlandiyanıń Batava respublikasına tapsırmaw haqqında buyrıq jiberdi. Bul buyrıq Jaqsı Úmit burınına jetip barǵan waqıtta ol niderlandlarǵa tapsırılǵan edi, biraq buyrıqtı alıp kelgen inglis kemesınıń komandiri hiylekerlik penen bekinislerdi qaytadan qolǵa kirgizdi.

1804-jıl mayda inglis eskadrası Gollandiya Gvianasın iyeledi.

1806-jılı yanvarda inglisler Jaqsı úmit burının pútkilley iyeledi. Keyin Ispaniyanıń Franciya menen awqamlasıwı nátiyjesinde inglisler Ispaniyanıń Rio-de-La-Plata patshalıǵına bastırıp kirip, Buenos-Ayresti basıp aldı, biraq bir neshe aydan keyin jergilikli xalıq tárepinen quwıp shıǵarıldı. Kelesi jılı olar jáne payda boldı, biraq jáne jeńildi hám boysınıwǵa májbúr boldı.
[[Kategoriya:Napoleon urısları|*]]
[[Kategoriya:Rossiya imperiyası urısları]]
[[Kategoriya:Evropa urısları]]</text>
      <sha1>3z75i4mlhkz7br40w3ob3pqdl0lqgrp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Antifrancuz koaliciyalar</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25597</id>
    <revision>
      <id>125371</id>
      <parentid>124985</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T08:40:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Srajatdin Usnatdinov</username>
        <id>12560</id>
      </contributor>
      <comment>/* III antifrancuz koaliciya (1805) */</comment>
      <origin>125371</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9442" sha1="dn8d16sye3le0v6smfx68omd71pg2x1" xml:space="preserve">'''Antifrancuz koaliciyalar''' — Ullı Britaniya basshılıǵında Franciyada Ullı Francuz revolyuciyası dáwirinde qulaǵan Burbonlar monarxiyalıq dinastiyasın tiklewge umtilǵan Evropa mámleketlerınıń waqtınsha áskeriy-siyasiy awqamları. Jámi 7 koaliciya dúzilgen.

== I antifrancuz koaliciya (1792-1797) ==
{{tiykarǵı|Birinshi koaliciya urısı}}
Onın quramına: [[Ullı Britaniya patshalıǵı|Ullı Britaniya]], [[Prussiya patshalıǵı|Prussiya]], [[Neapol patshalıǵı|Neapol]], [[Toskana Ullı gercoglıgı|Toskana]], [[Avstriya ercgercogı|Avstriya]], [[Ispaniya imperiyası|Ispaniya]], [[Birlesken provinciyalar respublikası|Niderlandiya]], [[Rossiya imperiyası|Rossiya]] kirgen.

[[1789|1789-jılı]] Franciyada [[Ullı francuz revolyuciyası|burjuaziyalıq revolyuciya]] júz berdi. [[1789|1789-jıl]] [[14-iyul|14-iyulde]] kóterilisshiler hújim menen [[Bastiliya|Bastiliyanı]] [[Bastiliyanıń basıp alınıwı|iyeledi]]. Mámlekette burjuaziya tizimi ornatıldı. [[Sankt-Peterburg|Peterburgta]] baslanǵan revolyuciyanı dáslep waqıtsha finanslıq qıyınshılıqlar hám patsha [[Lyudovik XVI]] nıń jeke pazıyletleri sebepli kúndelikli kóterilis dep esapladı. Revolyuciyanıń kúsheyiwi menen Peterburgta revolyuciyanıń Evropanıń barlıq feodallıq-absolyutistlik mámleketlerine tarqalıwınan qorqa basladı. Rus sarayınıń qáwip-qáterlerine [[Prussiya (patshalıq)|Prussiya]] hám [[Avstriya ercgercoglıgı|Avstriya]] monarxları da sherik edi.

1791-jılı Avstriya hám Prussiya Franciyanıń ishki islerine áskeriy aralasıw maqsetinde [[Pilnick deklaraciyası|awqam]] dúzdi, biraq intervenciya rejelerin islep shıǵıw hám francuz emigraciyası hám mámlekettegi kontrrevolyuciyalıq dvoryanlarǵa materiallıq járdem kórsetiw menen sheklendi ([[Ekaterina II Alekseevna|Ekaterina]] jallanba armiya dúziw ushin 2 mln rubl qarız berdi).

1793-jıl martta Rossiya hám Angliya ortasında Franciyaǵa qarsı gúreste bir-birine járdem kórsetiw: óz portların francuz kemeleri ushın jawıp qoyıw hám Franciyanıń neytral mámleketler menen sawdasına tosqınlıq etiw (Ekaterina II Franciya jaǵaların qamal etiw ushin Rossiya áskeriy kemelerin Angliyaǵa jiberdi) haqqındaǵı óz ara minnetleme haqqındaǵı konvenciya tastıyıqlandı.

1795-jıldıń aqırında Rossiya, Angliya hám Avstriya ortasında kontrrevolyuciyalıq úshlik awqam dúzildi (Rossiyada Franciyaǵa qarsı háreketler ushın 60 mıń ekspediciyalıq korpus tayarlana baslandı).

[[Pavel I]] 1796-jıl avgustta Avstriyaǵa járdem ushın qurallanǵan korpus jibermedi hám óz awqamlaslarına (Avstriya, Angliya hám Prussiya) Rossiya aldınǵı urıslardan hálsiregenın bildirdi. Rossiya koaliciyadan shıqtı. Pavel I diplomatiyalıq dárejede Franciyanıń áskeriy jetiskenliklerin sheklewge urındı.

== II antifrancuz koaliciya (1798—1801) ==
{{tiykarǵı|Ekinshi koaliciya urısı}}
Onıń quramına Rossiya, Ullı Britaniya, Osmaniyler imperiyası, Muqaddes Rim imperiyası, Neapol patshalıǵı, Avstriya, Portugaliya kirgen.

Franciyaǵa qarsı II koaliciya 1798-jılı Avstriya, Osmaniyler imperiyası, Ullı Britaniya hám Neapol patshalıǵı quramında dúzildi. Rossiya áskeriy kúshleri teńizde (Osmaniyler floti menen awqamda) hám qurǵaqlıqta (Avstriya menen birgelikte) áskeriy háreketlerde qatnastı.

F. F. Ushakov basshılıǵındaǵı Qara teńiz eskadrası 1798-jıldıń gúzinde Bosfor hám Dardanell dáryaları arqalı Jer Orta teńizine, keyin Adriatika teńizine kirip bardı hám ol jerde túrk flotı menen birgelikte Ion atawların basıp alıp, Korfu qorǵanına hújim etti.

1799-jıl iyun ayında rus áskerleri Neapoldi, sentyabrde bolsa Rimdi azat etedi.

=== Italiya júrisleri ===
{{tiykarǵı|Suvorovtıń Italiya júrisleri}}
Birlesken rus-avstriya armiyasına komandirlik etiw A. V. Suvorovqa júklendi. 1799-jıl 15-17-aprelde Suvorov Adde dáryası boyında francuzlardı qıyrattı. Bunnan keyin 5 hápte ishinde francuzlardı Arqa Italiyadan quwip shıǵarıwǵa erisildi. Milan hám Turin sawashsız azat etildi.

=== Shveycariya júrisleri ===
Avstriyalılar Suvorov áskerlerin azıq-awqat penen támiyinlemedi, jerdiń nadurıs kartaların berdi hám áskerlerdıń Shveycariyaǵa jaqınlasıwın kútip turmastan, Rimskiy-Korsakov korpusın dushpannıń kúshli kúshleri aldında jalǵız qaldırdı.

Suvorov járdemge asıǵıp, eń qısqa hám eń qáwipli joldı — Alp tawlarınan ótip, Sen-Gotard ótkelin (24 sent. 1799-jıl — «Shaytan kópir» ushın sawash).

Biraq Rimskiy-Korsakovqa járdem beriw keshikti — ol qıyratıldı.

Alp tawlarınan 15 mıń grenadyorlar túsedi hám Pavel olardı Rossiyaǵa qaytarıp jiberedi.

Ruslardıń jeńislerınen Ullı Britaniya hám Avstriya paydalandı. Ullı Britaniya Avstriya sıyaqlı Gollandiyada jaylasqan hám francuzlarǵa qarsı háreket etip atırǵan rus járdemshi korpusına kerekli ǵamxorlıq kórsetpegeni, inglisler Malta atawın azat etkennen keyin, avstriyalılar bolsa Suvorov qaldırǵan Arqa Italiyanı iyelegeni sebepli Pavel I olar menen qatnasıqlardı úzip, jana awqamlar dúzedi.

Franciya menen pitim dúzip, Avstriya hám Ullı Britaniyaǵa qarsı Prussiya, Shveciya hám Daniya menen awqam dúzedi.

1800-jıl 4-6-dekabrde Pavel I baslaması menen Rossiya, Prussiya, Shveciya hám Daniya ortasında qurallı biytáreplik haqqındaǵı konvenciya dúziledi.

1801-jıl 12-yanvarda Pavel I buyrıq berdi, oǵan muwapıq Don kazak armiyasınıń áskeriy atamani Vasiliy Petrovich Orlov (1745—1801) basshılıǵındaǵı 24 qural penen 22,5 mıń kazak Xiywa hám Buxaraǵa shekem barıp, Britaniya Hindstanıń iyelep alıwı kerek edi. Kazaklar 28-fevralda atlanısqa shıqtı.

1801-jıl 9-fevral hám 11-mart — rus tovarların Britaniya portlarınan hám pútkil batıs shegara boylap tek Ullı Britaniyaǵa emes, al Prussiyaǵa da jiberiwdi qadaǵan etiwshi pármanlar shıǵarıldı. Rossiya portlarında bolǵan inglis sawda kemelerine embargo qoyıldı.

== III antifrancuz koaliciya (1805) ==
{{tiykarǵı|Úshinshi koaliciya urısı}}
Onıń quramına Rossiya, Ullı Britaniya, Avstriya, Shveciya kirgen. Rossiya diplomatiyası Angliya, Avstriya, Shveciya hám Siciliya quramında koaliciya dúziwde qatnastı.
* 1804-jıl 25-oktyabr — Rossiya-Avstriya awqamınıń dúziliwi.
* 1805-jıl 2-yanvar — Shveciya menen awqamlıq shártnamaǵa qol qoyılıwı.
* 1805-jıl 11-aprel — Angliya menen.
* 1805-jıl 29-iyulde Vena arnawlı deklaraciya menen Rossiya-Angliya shártnamasına qosılıwın járiyaladı.

Dáslepki ekewinen parıqlı túrde Burbonlardı tiklew maqsetleri qoyılmadı. Koaliciya Franciya ekspansiyasınıń Evropada jáne de tarqalıwın toqtatıw, Prussiya, Shveycariya, Gollandiya hám Italiya huqıqların qorǵaw maqsetinde dúzildi. Angliya koaliciya dúziwden ayrıqsha mápdar edi, sebebi La-Mansh boyında Dumanlı Albionǵa túsiriwge tayar turǵan 200 000 francuz áskeri bar edi.

Franciyanıń awqamlasları sıpatında Ispaniya, Bavariya, Vyurtemberg hám Darmshtadt qatnastı.

1805-jıl 9-sentyabr — Avstriya armiyası Bavariyaǵa bastırıp kirdi. Biraq 25-26-sentyabrde Franciya armiyasınan jeńiliske ushıradı hám úlken shıǵınlar menen sheginiwdi baslaydı. 20-oktyabrde Avstriya armiyası kapitulyaciya etti. 13-noyabrde bolsa Vena basıp alındı.

10-noyabr kúni rus áskerleri Avstriya poziciyasınıń járdemshi bólimleri menen birlesti.

1805-jıl 2-dekabrde Austerlic janındaģı «Úsh imperator sawashında» rus-avstriyalı birlesken armiyalar francuzlar tárepinen qıyratıldı.

1805-jıl 26-dekabrde Avstriya Presburg qalasında Franciya menen tınıshlıq shártnamasına qol qoyıp, úlken aymaqlıq hám siyasiy joǵaltıwlar menen urıstan shıqtı. German milletiniń muqaddes Rim imperiyası óz ómirin tamamladı.

== IV antifrancuz koaliciya ==
{{tiykarǵı|Tórtinshi koaliciya urısı}}

Onıń quramına Angliya, Rossiya, Prussiya, Saksoniya, Shveciya kirgen.

19-iyun hám 12-iyul kúnleri Rossiya hám Prussiya ortasında jasırın awqam deklaraciyaları tastıyıqlandı. 1806-jıldıń gúzinde Angliya, Shveciya, Prussiya, Saksoniya hám Rossiyadan ibarat koaliciya dúzildi.

1806-jıl 14-oktyabr — Yena hám Auershted sawashları, bunda pruss armiyası francuzlar tárepinen tolıq qıyratıldı. Armiya Prussiyanıń shólkemlestirilgen kúshi sıpatında bir kúnde joq boldı. Bunnan keyin Prussiya patshalıǵı quladı hám úsh hápte dawamında Franciya armiyası tárepinen basıp alındı.

1806-jıl 21-noyabrde Berlinde Napoleon «Britaniya atawların qamal etiw haqqındaǵı» dekretke qol qoydı. 1807-jılı kontinental blokadaǵa Italiya, Ispaniya, Niderlandiya, Tilzitten keyin — Rossiya hám Prussiya, 1809-jılı Avstriya qosıldı.

1807-jıldıń 26-27-yanvar kúnleri Preysish-Eylau janında urıs bolıp, ol urıstıń eń qanlı sawashı boldı. Rus-prus armiyası sawash tamamlanǵannan keyin shegindi. Napoleon jáne 10 kún sawash maydanında turdı hám shegindi.

1807-jıl 14-iyunde rus armiyası Fridland janında jeńildi hám Nemannıń artına shegindi.

1807-jıl 21-iyunda pitimge qol qoyıldı hám aradan 2 kún ótkennen keyin Aleksandr I tárepinen tastıyıqlandı. 25-iyunda Tilzit qalasına qarama-qarsı Neman dáryası ortasında salda eki imperatordıń ushırasıwı bolip ótti.</text>
      <sha1>dn8d16sye3le0v6smfx68omd71pg2x1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>125372</id>
      <parentid>125371</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T08:45:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Srajatdin Usnatdinov</username>
        <id>12560</id>
      </contributor>
      <comment>/* IV antifrancuz koaliciya (1806—1807) */</comment>
      <origin>125372</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11163" sha1="ngf4tok94ubhnj5kepuj2w6j7izowjz" xml:space="preserve">'''Antifrancuz koaliciyalar''' — Ullı Britaniya basshılıǵında Franciyada Ullı Francuz revolyuciyası dáwirinde qulaǵan Burbonlar monarxiyalıq dinastiyasın tiklewge umtilǵan Evropa mámleketlerınıń waqtınsha áskeriy-siyasiy awqamları. Jámi 7 koaliciya dúzilgen.

== I antifrancuz koaliciya (1792-1797) ==
{{tiykarǵı|Birinshi koaliciya urısı}}
Onın quramına: [[Ullı Britaniya patshalıǵı|Ullı Britaniya]], [[Prussiya patshalıǵı|Prussiya]], [[Neapol patshalıǵı|Neapol]], [[Toskana Ullı gercoglıgı|Toskana]], [[Avstriya ercgercogı|Avstriya]], [[Ispaniya imperiyası|Ispaniya]], [[Birlesken provinciyalar respublikası|Niderlandiya]], [[Rossiya imperiyası|Rossiya]] kirgen.

[[1789|1789-jılı]] Franciyada [[Ullı francuz revolyuciyası|burjuaziyalıq revolyuciya]] júz berdi. [[1789|1789-jıl]] [[14-iyul|14-iyulde]] kóterilisshiler hújim menen [[Bastiliya|Bastiliyanı]] [[Bastiliyanıń basıp alınıwı|iyeledi]]. Mámlekette burjuaziya tizimi ornatıldı. [[Sankt-Peterburg|Peterburgta]] baslanǵan revolyuciyanı dáslep waqıtsha finanslıq qıyınshılıqlar hám patsha [[Lyudovik XVI]] nıń jeke pazıyletleri sebepli kúndelikli kóterilis dep esapladı. Revolyuciyanıń kúsheyiwi menen Peterburgta revolyuciyanıń Evropanıń barlıq feodallıq-absolyutistlik mámleketlerine tarqalıwınan qorqa basladı. Rus sarayınıń qáwip-qáterlerine [[Prussiya (patshalıq)|Prussiya]] hám [[Avstriya ercgercoglıgı|Avstriya]] monarxları da sherik edi.

1791-jılı Avstriya hám Prussiya Franciyanıń ishki islerine áskeriy aralasıw maqsetinde [[Pilnick deklaraciyası|awqam]] dúzdi, biraq intervenciya rejelerin islep shıǵıw hám francuz emigraciyası hám mámlekettegi kontrrevolyuciyalıq dvoryanlarǵa materiallıq járdem kórsetiw menen sheklendi ([[Ekaterina II Alekseevna|Ekaterina]] jallanba armiya dúziw ushin 2 mln rubl qarız berdi).

1793-jıl martta Rossiya hám Angliya ortasında Franciyaǵa qarsı gúreste bir-birine járdem kórsetiw: óz portların francuz kemeleri ushın jawıp qoyıw hám Franciyanıń neytral mámleketler menen sawdasına tosqınlıq etiw (Ekaterina II Franciya jaǵaların qamal etiw ushin Rossiya áskeriy kemelerin Angliyaǵa jiberdi) haqqındaǵı óz ara minnetleme haqqındaǵı konvenciya tastıyıqlandı.

1795-jıldıń aqırında Rossiya, Angliya hám Avstriya ortasında kontrrevolyuciyalıq úshlik awqam dúzildi (Rossiyada Franciyaǵa qarsı háreketler ushın 60 mıń ekspediciyalıq korpus tayarlana baslandı).

[[Pavel I]] 1796-jıl avgustta Avstriyaǵa járdem ushın qurallanǵan korpus jibermedi hám óz awqamlaslarına (Avstriya, Angliya hám Prussiya) Rossiya aldınǵı urıslardan hálsiregenın bildirdi. Rossiya koaliciyadan shıqtı. Pavel I diplomatiyalıq dárejede Franciyanıń áskeriy jetiskenliklerin sheklewge urındı.

== II antifrancuz koaliciya (1798—1801) ==
{{tiykarǵı|Ekinshi koaliciya urısı}}
Onıń quramına Rossiya, Ullı Britaniya, Osmaniyler imperiyası, Muqaddes Rim imperiyası, Neapol patshalıǵı, Avstriya, Portugaliya kirgen.

Franciyaǵa qarsı II koaliciya 1798-jılı Avstriya, Osmaniyler imperiyası, Ullı Britaniya hám Neapol patshalıǵı quramında dúzildi. Rossiya áskeriy kúshleri teńizde (Osmaniyler floti menen awqamda) hám qurǵaqlıqta (Avstriya menen birgelikte) áskeriy háreketlerde qatnastı.

F. F. Ushakov basshılıǵındaǵı Qara teńiz eskadrası 1798-jıldıń gúzinde Bosfor hám Dardanell dáryaları arqalı Jer Orta teńizine, keyin Adriatika teńizine kirip bardı hám ol jerde túrk flotı menen birgelikte Ion atawların basıp alıp, Korfu qorǵanına hújim etti.

1799-jıl iyun ayında rus áskerleri Neapoldi, sentyabrde bolsa Rimdi azat etedi.

=== Italiya júrisleri ===
{{tiykarǵı|Suvorovtıń Italiya júrisleri}}
Birlesken rus-avstriya armiyasına komandirlik etiw A. V. Suvorovqa júklendi. 1799-jıl 15-17-aprelde Suvorov Adde dáryası boyında francuzlardı qıyrattı. Bunnan keyin 5 hápte ishinde francuzlardı Arqa Italiyadan quwip shıǵarıwǵa erisildi. Milan hám Turin sawashsız azat etildi.

=== Shveycariya júrisleri ===
Avstriyalılar Suvorov áskerlerin azıq-awqat penen támiyinlemedi, jerdiń nadurıs kartaların berdi hám áskerlerdıń Shveycariyaǵa jaqınlasıwın kútip turmastan, Rimskiy-Korsakov korpusın dushpannıń kúshli kúshleri aldında jalǵız qaldırdı.

Suvorov járdemge asıǵıp, eń qısqa hám eń qáwipli joldı — Alp tawlarınan ótip, Sen-Gotard ótkelin (24 sent. 1799-jıl — «Shaytan kópir» ushın sawash).

Biraq Rimskiy-Korsakovqa járdem beriw keshikti — ol qıyratıldı.

Alp tawlarınan 15 mıń grenadyorlar túsedi hám Pavel olardı Rossiyaǵa qaytarıp jiberedi.

Ruslardıń jeńislerınen Ullı Britaniya hám Avstriya paydalandı. Ullı Britaniya Avstriya sıyaqlı Gollandiyada jaylasqan hám francuzlarǵa qarsı háreket etip atırǵan rus járdemshi korpusına kerekli ǵamxorlıq kórsetpegeni, inglisler Malta atawın azat etkennen keyin, avstriyalılar bolsa Suvorov qaldırǵan Arqa Italiyanı iyelegeni sebepli Pavel I olar menen qatnasıqlardı úzip, jana awqamlar dúzedi.

Franciya menen pitim dúzip, Avstriya hám Ullı Britaniyaǵa qarsı Prussiya, Shveciya hám Daniya menen awqam dúzedi.

1800-jıl 4-6-dekabrde Pavel I baslaması menen Rossiya, Prussiya, Shveciya hám Daniya ortasında qurallı biytáreplik haqqındaǵı konvenciya dúziledi.

1801-jıl 12-yanvarda Pavel I buyrıq berdi, oǵan muwapıq Don kazak armiyasınıń áskeriy atamani Vasiliy Petrovich Orlov (1745—1801) basshılıǵındaǵı 24 qural penen 22,5 mıń kazak Xiywa hám Buxaraǵa shekem barıp, Britaniya Hindstanıń iyelep alıwı kerek edi. Kazaklar 28-fevralda atlanısqa shıqtı.

1801-jıl 9-fevral hám 11-mart — rus tovarların Britaniya portlarınan hám pútkil batıs shegara boylap tek Ullı Britaniyaǵa emes, al Prussiyaǵa da jiberiwdi qadaǵan etiwshi pármanlar shıǵarıldı. Rossiya portlarında bolǵan inglis sawda kemelerine embargo qoyıldı.

== III antifrancuz koaliciya (1805) ==
{{tiykarǵı|Úshinshi koaliciya urısı}}
Onıń quramına Rossiya, Ullı Britaniya, Avstriya, Shveciya kirgen. Rossiya diplomatiyası Angliya, Avstriya, Shveciya hám Siciliya quramında koaliciya dúziwde qatnastı.
* 1804-jıl 25-oktyabr — Rossiya-Avstriya awqamınıń dúziliwi.
* 1805-jıl 2-yanvar — Shveciya menen awqamlıq shártnamaǵa qol qoyılıwı.
* 1805-jıl 11-aprel — Angliya menen.
* 1805-jıl 29-iyulde Vena arnawlı deklaraciya menen Rossiya-Angliya shártnamasına qosılıwın járiyaladı.

Dáslepki ekewinen parıqlı túrde Burbonlardı tiklew maqsetleri qoyılmadı. Koaliciya Franciya ekspansiyasınıń Evropada jáne de tarqalıwın toqtatıw, Prussiya, Shveycariya, Gollandiya hám Italiya huqıqların qorǵaw maqsetinde dúzildi. Angliya koaliciya dúziwden ayrıqsha mápdar edi, sebebi La-Mansh boyında Dumanlı Albionǵa túsiriwge tayar turǵan 200 000 francuz áskeri bar edi.

Franciyanıń awqamlasları sıpatında Ispaniya, Bavariya, Vyurtemberg hám Darmshtadt qatnastı.

1805-jıl 9-sentyabr — Avstriya armiyası Bavariyaǵa bastırıp kirdi. Biraq 25-26-sentyabrde Franciya armiyasınan jeńiliske ushıradı hám úlken shıǵınlar menen sheginiwdi baslaydı. 20-oktyabrde Avstriya armiyası kapitulyaciya etti. 13-noyabrde bolsa Vena basıp alındı.

10-noyabr kúni rus áskerleri Avstriya poziciyasınıń járdemshi bólimleri menen birlesti.

1805-jıl 2-dekabrde Austerlic janındaģı «Úsh imperator sawashında» rus-avstriyalı birlesken armiyalar francuzlar tárepinen qıyratıldı.

1805-jıl 26-dekabrde Avstriya Presburg qalasında Franciya menen tınıshlıq shártnamasına qol qoyıp, úlken aymaqlıq hám siyasiy joǵaltıwlar menen urıstan shıqtı. German milletiniń muqaddes Rim imperiyası óz ómirin tamamladı.

== IV antifrancuz koaliciya (1806—1807) ==
{{tiykarǵı|Tórtinshi koaliciya urısı}}

Onıń quramına Angliya, Rossiya, Prussiya, Saksoniya, Shveciya kirgen.

19-iyun hám 12-iyul kúnleri Rossiya hám Prussiya ortasında jasırın awqam deklaraciyaları tastıyıqlandı. 1806-jıldıń gúzinde Angliya, Shveciya, Prussiya, Saksoniya hám Rossiyadan ibarat koaliciya dúzildi.

1806-jıl 14-oktyabr — Yena hám Auershted sawashları, bunda pruss armiyası francuzlar tárepinen tolıq qıyratıldı. Armiya Prussiyanıń shólkemlestirilgen kúshi sıpatında bir kúnde joq boldı. Bunnan keyin Prussiya patshalıǵı quladı hám úsh hápte dawamında Franciya armiyası tárepinen basıp alındı.

1806-jıl 21-noyabrde Berlinde Napoleon «Britaniya atawların qamal etiw haqqındaǵı» dekretke qol qoydı. 1807-jılı kontinental blokadaǵa Italiya, Ispaniya, Niderlandiya, Tilzitten keyin — Rossiya hám Prussiya, 1809-jılı Avstriya qosıldı.

1807-jıldıń 26-27-yanvar kúnleri Preysish-Eylau janında urıs bolıp, ol urıstıń eń qanlı sawashı boldı. Rus-prus armiyası sawash tamamlanǵannan keyin shegindi. Napoleon jáne 10 kún sawash maydanında turdı hám shegindi.

1807-jıl 14-iyunde rus armiyası Fridland janında jeńildi hám Nemannıń artına shegindi.

1807-jıl 21-iyunda pitimge qol qoyıldı hám aradan 2 kún ótkennen keyin Aleksandr I tárepinen tastıyıqlandı. 25-iyunda Tilzit qalasına qarama-qarsı Neman dáryası ortasında salda eki imperatordıń ushırasıwı bolip ótti.

== V koaliciya (1809) ==
{{tiykarǵı|Besinshi koaliciya urısı}}

1809-jıl aprelde Avstriya, Angliya hám Ispaniyadan ibarat koaliciya dúzilip, oǵan waqıtsha húkimet (joqarı xunta) wákillik etti.

1809-jıl 10-aprelde avstriyalılar Bavariya, Italiya hám Varshava gercoglıgıne bastırıp kirdi. Napoleon armiyası 5 tabıslı sawashta (Teugen, Abensberg, Landsxut, Ekmyul hám Regensburgte) Avstriya armiyasın eki bólimge bóliwge eristi: biri Chexiyaǵa, ekinshisi Inn dáryası arqasına shegindi. Francuzlar Avstriyaǵa kirip, 13-mayda Vena qalasın iyeledi. Biraq 21-22-may kúnleri Aspern — Essling janındaǵı sawashta Avstriya armiyası kútilmegende Napoleondı jeńiwge eristi. Sawashta Franciya qaharmanları: marshal Lann, generallar d'Espan, Sent-Iler qaytıs boldı. Keyingi sawashta, Vagram janında Napoleon jeniske eristi. 12-iyul kúni Avstriya-Franciya pitimi dúzildi. 14-oktyabrde Franc II Napoleon menen Shenbrun shártnamasın dúzdi, bul pitim boyinsha Avstriya Adriatika teńizine shıǵıw imkaniyatınan ayırıldı; Bavariya — Zalcburg hám Joqarı Avstriyanıń bir bólimi; Varshava gercoglıgı — Batis Galiciya; Rossiyada — Tarnopolskiy okrugı.

Aleksandr I Rossiya Avstriya shegarasına 20 mıń korpus jiberip, rásmiy urıs járiyaladı. Rus áskerlerı áskeriy háreketlerdiń birinshi dáwirinde awır jaǵdayda bolǵan Varshava gercoglıgındegį franko-polyak armiyasına járdem beriwden bas tartqan, biraq Avstriya áskerleri Dunayǵa ótkerilip atırǵan ekinshi dáwirde Krakov (shınında qala avstriyalılar tárepinen ruslarǵa berilgen) hám Galiciyanıń bir bólimin iyelegen. Avstriyalılar menen keskin soqlıǵısıwlar bolmadı.</text>
      <sha1>ngf4tok94ubhnj5kepuj2w6j7izowjz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>125376</id>
      <parentid>125372</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T08:51:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Srajatdin Usnatdinov</username>
        <id>12560</id>
      </contributor>
      <comment>/* V koaliciya (1809) */</comment>
      <origin>125376</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12897" sha1="fxqfqytbbxjvbj7zawcxq65vq4rbhb2" xml:space="preserve">'''Antifrancuz koaliciyalar''' — Ullı Britaniya basshılıǵında Franciyada Ullı Francuz revolyuciyası dáwirinde qulaǵan Burbonlar monarxiyalıq dinastiyasın tiklewge umtilǵan Evropa mámleketlerınıń waqtınsha áskeriy-siyasiy awqamları. Jámi 7 koaliciya dúzilgen.

== I antifrancuz koaliciya (1792-1797) ==
{{tiykarǵı|Birinshi koaliciya urısı}}
Onın quramına: [[Ullı Britaniya patshalıǵı|Ullı Britaniya]], [[Prussiya patshalıǵı|Prussiya]], [[Neapol patshalıǵı|Neapol]], [[Toskana Ullı gercoglıgı|Toskana]], [[Avstriya ercgercogı|Avstriya]], [[Ispaniya imperiyası|Ispaniya]], [[Birlesken provinciyalar respublikası|Niderlandiya]], [[Rossiya imperiyası|Rossiya]] kirgen.

[[1789|1789-jılı]] Franciyada [[Ullı francuz revolyuciyası|burjuaziyalıq revolyuciya]] júz berdi. [[1789|1789-jıl]] [[14-iyul|14-iyulde]] kóterilisshiler hújim menen [[Bastiliya|Bastiliyanı]] [[Bastiliyanıń basıp alınıwı|iyeledi]]. Mámlekette burjuaziya tizimi ornatıldı. [[Sankt-Peterburg|Peterburgta]] baslanǵan revolyuciyanı dáslep waqıtsha finanslıq qıyınshılıqlar hám patsha [[Lyudovik XVI]] nıń jeke pazıyletleri sebepli kúndelikli kóterilis dep esapladı. Revolyuciyanıń kúsheyiwi menen Peterburgta revolyuciyanıń Evropanıń barlıq feodallıq-absolyutistlik mámleketlerine tarqalıwınan qorqa basladı. Rus sarayınıń qáwip-qáterlerine [[Prussiya (patshalıq)|Prussiya]] hám [[Avstriya ercgercoglıgı|Avstriya]] monarxları da sherik edi.

1791-jılı Avstriya hám Prussiya Franciyanıń ishki islerine áskeriy aralasıw maqsetinde [[Pilnick deklaraciyası|awqam]] dúzdi, biraq intervenciya rejelerin islep shıǵıw hám francuz emigraciyası hám mámlekettegi kontrrevolyuciyalıq dvoryanlarǵa materiallıq járdem kórsetiw menen sheklendi ([[Ekaterina II Alekseevna|Ekaterina]] jallanba armiya dúziw ushin 2 mln rubl qarız berdi).

1793-jıl martta Rossiya hám Angliya ortasında Franciyaǵa qarsı gúreste bir-birine járdem kórsetiw: óz portların francuz kemeleri ushın jawıp qoyıw hám Franciyanıń neytral mámleketler menen sawdasına tosqınlıq etiw (Ekaterina II Franciya jaǵaların qamal etiw ushin Rossiya áskeriy kemelerin Angliyaǵa jiberdi) haqqındaǵı óz ara minnetleme haqqındaǵı konvenciya tastıyıqlandı.

1795-jıldıń aqırında Rossiya, Angliya hám Avstriya ortasında kontrrevolyuciyalıq úshlik awqam dúzildi (Rossiyada Franciyaǵa qarsı háreketler ushın 60 mıń ekspediciyalıq korpus tayarlana baslandı).

[[Pavel I]] 1796-jıl avgustta Avstriyaǵa járdem ushın qurallanǵan korpus jibermedi hám óz awqamlaslarına (Avstriya, Angliya hám Prussiya) Rossiya aldınǵı urıslardan hálsiregenın bildirdi. Rossiya koaliciyadan shıqtı. Pavel I diplomatiyalıq dárejede Franciyanıń áskeriy jetiskenliklerin sheklewge urındı.

== II antifrancuz koaliciya (1798—1801) ==
{{tiykarǵı|Ekinshi koaliciya urısı}}
Onıń quramına Rossiya, Ullı Britaniya, Osmaniyler imperiyası, Muqaddes Rim imperiyası, Neapol patshalıǵı, Avstriya, Portugaliya kirgen.

Franciyaǵa qarsı II koaliciya 1798-jılı Avstriya, Osmaniyler imperiyası, Ullı Britaniya hám Neapol patshalıǵı quramında dúzildi. Rossiya áskeriy kúshleri teńizde (Osmaniyler floti menen awqamda) hám qurǵaqlıqta (Avstriya menen birgelikte) áskeriy háreketlerde qatnastı.

F. F. Ushakov basshılıǵındaǵı Qara teńiz eskadrası 1798-jıldıń gúzinde Bosfor hám Dardanell dáryaları arqalı Jer Orta teńizine, keyin Adriatika teńizine kirip bardı hám ol jerde túrk flotı menen birgelikte Ion atawların basıp alıp, Korfu qorǵanına hújim etti.

1799-jıl iyun ayında rus áskerleri Neapoldi, sentyabrde bolsa Rimdi azat etedi.

=== Italiya júrisleri ===
{{tiykarǵı|Suvorovtıń Italiya júrisleri}}
Birlesken rus-avstriya armiyasına komandirlik etiw A. V. Suvorovqa júklendi. 1799-jıl 15-17-aprelde Suvorov Adde dáryası boyında francuzlardı qıyrattı. Bunnan keyin 5 hápte ishinde francuzlardı Arqa Italiyadan quwip shıǵarıwǵa erisildi. Milan hám Turin sawashsız azat etildi.

=== Shveycariya júrisleri ===
Avstriyalılar Suvorov áskerlerin azıq-awqat penen támiyinlemedi, jerdiń nadurıs kartaların berdi hám áskerlerdıń Shveycariyaǵa jaqınlasıwın kútip turmastan, Rimskiy-Korsakov korpusın dushpannıń kúshli kúshleri aldında jalǵız qaldırdı.

Suvorov járdemge asıǵıp, eń qısqa hám eń qáwipli joldı — Alp tawlarınan ótip, Sen-Gotard ótkelin (24 sent. 1799-jıl — «Shaytan kópir» ushın sawash).

Biraq Rimskiy-Korsakovqa járdem beriw keshikti — ol qıyratıldı.

Alp tawlarınan 15 mıń grenadyorlar túsedi hám Pavel olardı Rossiyaǵa qaytarıp jiberedi.

Ruslardıń jeńislerınen Ullı Britaniya hám Avstriya paydalandı. Ullı Britaniya Avstriya sıyaqlı Gollandiyada jaylasqan hám francuzlarǵa qarsı háreket etip atırǵan rus járdemshi korpusına kerekli ǵamxorlıq kórsetpegeni, inglisler Malta atawın azat etkennen keyin, avstriyalılar bolsa Suvorov qaldırǵan Arqa Italiyanı iyelegeni sebepli Pavel I olar menen qatnasıqlardı úzip, jana awqamlar dúzedi.

Franciya menen pitim dúzip, Avstriya hám Ullı Britaniyaǵa qarsı Prussiya, Shveciya hám Daniya menen awqam dúzedi.

1800-jıl 4-6-dekabrde Pavel I baslaması menen Rossiya, Prussiya, Shveciya hám Daniya ortasında qurallı biytáreplik haqqındaǵı konvenciya dúziledi.

1801-jıl 12-yanvarda Pavel I buyrıq berdi, oǵan muwapıq Don kazak armiyasınıń áskeriy atamani Vasiliy Petrovich Orlov (1745—1801) basshılıǵındaǵı 24 qural penen 22,5 mıń kazak Xiywa hám Buxaraǵa shekem barıp, Britaniya Hindstanıń iyelep alıwı kerek edi. Kazaklar 28-fevralda atlanısqa shıqtı.

1801-jıl 9-fevral hám 11-mart — rus tovarların Britaniya portlarınan hám pútkil batıs shegara boylap tek Ullı Britaniyaǵa emes, al Prussiyaǵa da jiberiwdi qadaǵan etiwshi pármanlar shıǵarıldı. Rossiya portlarında bolǵan inglis sawda kemelerine embargo qoyıldı.

== III antifrancuz koaliciya (1805) ==
{{tiykarǵı|Úshinshi koaliciya urısı}}
Onıń quramına Rossiya, Ullı Britaniya, Avstriya, Shveciya kirgen. Rossiya diplomatiyası Angliya, Avstriya, Shveciya hám Siciliya quramında koaliciya dúziwde qatnastı.
* 1804-jıl 25-oktyabr — Rossiya-Avstriya awqamınıń dúziliwi.
* 1805-jıl 2-yanvar — Shveciya menen awqamlıq shártnamaǵa qol qoyılıwı.
* 1805-jıl 11-aprel — Angliya menen.
* 1805-jıl 29-iyulde Vena arnawlı deklaraciya menen Rossiya-Angliya shártnamasına qosılıwın járiyaladı.

Dáslepki ekewinen parıqlı túrde Burbonlardı tiklew maqsetleri qoyılmadı. Koaliciya Franciya ekspansiyasınıń Evropada jáne de tarqalıwın toqtatıw, Prussiya, Shveycariya, Gollandiya hám Italiya huqıqların qorǵaw maqsetinde dúzildi. Angliya koaliciya dúziwden ayrıqsha mápdar edi, sebebi La-Mansh boyında Dumanlı Albionǵa túsiriwge tayar turǵan 200 000 francuz áskeri bar edi.

Franciyanıń awqamlasları sıpatında Ispaniya, Bavariya, Vyurtemberg hám Darmshtadt qatnastı.

1805-jıl 9-sentyabr — Avstriya armiyası Bavariyaǵa bastırıp kirdi. Biraq 25-26-sentyabrde Franciya armiyasınan jeńiliske ushıradı hám úlken shıǵınlar menen sheginiwdi baslaydı. 20-oktyabrde Avstriya armiyası kapitulyaciya etti. 13-noyabrde bolsa Vena basıp alındı.

10-noyabr kúni rus áskerleri Avstriya poziciyasınıń járdemshi bólimleri menen birlesti.

1805-jıl 2-dekabrde Austerlic janındaģı «Úsh imperator sawashında» rus-avstriyalı birlesken armiyalar francuzlar tárepinen qıyratıldı.

1805-jıl 26-dekabrde Avstriya Presburg qalasında Franciya menen tınıshlıq shártnamasına qol qoyıp, úlken aymaqlıq hám siyasiy joǵaltıwlar menen urıstan shıqtı. German milletiniń muqaddes Rim imperiyası óz ómirin tamamladı.

== IV antifrancuz koaliciya (1806—1807) ==
{{tiykarǵı|Tórtinshi koaliciya urısı}}

Onıń quramına Angliya, Rossiya, Prussiya, Saksoniya, Shveciya kirgen.

19-iyun hám 12-iyul kúnleri Rossiya hám Prussiya ortasında jasırın awqam deklaraciyaları tastıyıqlandı. 1806-jıldıń gúzinde Angliya, Shveciya, Prussiya, Saksoniya hám Rossiyadan ibarat koaliciya dúzildi.

1806-jıl 14-oktyabr — Yena hám Auershted sawashları, bunda pruss armiyası francuzlar tárepinen tolıq qıyratıldı. Armiya Prussiyanıń shólkemlestirilgen kúshi sıpatında bir kúnde joq boldı. Bunnan keyin Prussiya patshalıǵı quladı hám úsh hápte dawamında Franciya armiyası tárepinen basıp alındı.

1806-jıl 21-noyabrde Berlinde Napoleon «Britaniya atawların qamal etiw haqqındaǵı» dekretke qol qoydı. 1807-jılı kontinental blokadaǵa Italiya, Ispaniya, Niderlandiya, Tilzitten keyin — Rossiya hám Prussiya, 1809-jılı Avstriya qosıldı.

1807-jıldıń 26-27-yanvar kúnleri Preysish-Eylau janında urıs bolıp, ol urıstıń eń qanlı sawashı boldı. Rus-prus armiyası sawash tamamlanǵannan keyin shegindi. Napoleon jáne 10 kún sawash maydanında turdı hám shegindi.

1807-jıl 14-iyunde rus armiyası Fridland janında jeńildi hám Nemannıń artına shegindi.

1807-jıl 21-iyunda pitimge qol qoyıldı hám aradan 2 kún ótkennen keyin Aleksandr I tárepinen tastıyıqlandı. 25-iyunda Tilzit qalasına qarama-qarsı Neman dáryası ortasında salda eki imperatordıń ushırasıwı bolip ótti.

== V koaliciya (1809) ==
{{tiykarǵı|Besinshi koaliciya urısı}}

1809-jıl aprelde Avstriya, Angliya hám Ispaniyadan ibarat koaliciya dúzilip, oǵan waqıtsha húkimet (joqarı xunta) wákillik etti.

1809-jıl 10-aprelde avstriyalılar Bavariya, Italiya hám Varshava gercoglıgıne bastırıp kirdi. Napoleon armiyası 5 tabıslı sawashta (Teugen, Abensberg, Landsxut, Ekmyul hám Regensburgte) Avstriya armiyasın eki bólimge bóliwge eristi: biri Chexiyaǵa, ekinshisi Inn dáryası arqasına shegindi. Francuzlar Avstriyaǵa kirip, 13-mayda Vena qalasın iyeledi. Biraq 21-22-may kúnleri Aspern — Essling janındaǵı sawashta Avstriya armiyası kútilmegende Napoleondı jeńiwge eristi. Sawashta Franciya qaharmanları: marshal Lann, generallar d'Espan, Sent-Iler qaytıs boldı. Keyingi sawashta, Vagram janında Napoleon jeniske eristi. 12-iyul kúni Avstriya-Franciya pitimi dúzildi. 14-oktyabrde Franc II Napoleon menen Shenbrun shártnamasın dúzdi, bul pitim boyinsha Avstriya Adriatika teńizine shıǵıw imkaniyatınan ayırıldı; Bavariya — Zalcburg hám Joqarı Avstriyanıń bir bólimi; Varshava gercoglıgı — Batis Galiciya; Rossiyada — Tarnopolskiy okrugı.

Aleksandr I Rossiya Avstriya shegarasına 20 mıń korpus jiberip, rásmiy urıs járiyaladı. Rus áskerlerı áskeriy háreketlerdiń birinshi dáwirinde awır jaǵdayda bolǵan Varshava gercoglıgındegį franko-polyak armiyasına járdem beriwden bas tartqan, biraq Avstriya áskerleri Dunayǵa ótkerilip atırǵan ekinshi dáwirde Krakov (shınında qala avstriyalılar tárepinen ruslarǵa berilgen) hám Galiciyanıń bir bólimin iyelegen. Avstriyalılar menen keskin soqlıǵısıwlar bolmadı.

== VI koaliciya (1812—1814) ==
{{tiykarǵı|Altınshı koaliciya urısı}}

Koaliciyaǵa Rossiya, Shveciya, Ullı Britaniya, Avstriya hám Prussiya (sońǵı ekewi 1813-jıldıń basına shekem Franciyanıń awqamlasları edi) kirdi.

1812-jıl 5-aprelde Rossiya hám Shveciya ortasında Peterburg awqamlıq shártnaması dúzildi.

Rossiyaǵa Napoleon basqınshılıǵı baslanǵannan keyin, 1812-jıl 18-iyulde Rossiya hám Ullı Britaniya ortasında 1807-jıldan baslap eki mámleket ortasındaǵı urıs jaǵdayın saplastırıwshı Erebru pitimine qol qoyıldı.

1812-jıl 18-30-dekabrde Taurogenda pruss generalı York ruslar menen biytáreplik haqqındaǵı konvenciyaǵa qol qoydı hám áskerlerdi Prussiyaǵa alıp ketti.

1813-jıl 30-yanvarda Avstriya korpusı komandiri general Shvarcenberg Taurogenskiy shártnamasına uqsas shártnamaǵa (Zeichenskiy pitimi) qol qoydı, sonnan keyin Varshavani sawashsız tapsırdı hám Avstriyaǵa ketti&lt;ref&gt;Отечественная война 1812 года. Энциклопедия. / Рук. редкол. [[Безотосный, Виктор Михайлович|В. М. Безотосный]]. — М.: [[РОССПЭН]], 2004. — С. 27. — ISBN 5-8243-0324-X&lt;/ref&gt;.

Keyin ala koaliciyaǵa Ullı Britaniya, 1813-jıl 10-avgustta Avstriya da qosıldı. 1813-jılǵı kampaniya dawamında 6-koaliciyaǵa bir qatar mayda german mámleketleri qosıldı&lt;ref&gt;''Лосик А. В., Щерба А. Н.'' Русская дипломатия, победившая Бонапарта. Роль и место России в антинаполеоновской коалиции. // [[Военно-исторический журнал]]. — 2014. — № 3. — С.3-8.&lt;/ref&gt;.</text>
      <sha1>fxqfqytbbxjvbj7zawcxq65vq4rbhb2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>125377</id>
      <parentid>125376</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T08:51:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Srajatdin Usnatdinov</username>
        <id>12560</id>
      </contributor>
      <origin>125377</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12913" sha1="9t57f6sig2stxqjvgsnw5rn2t89xg9t" xml:space="preserve">'''Antifrancuz koaliciyalar''' — Ullı Britaniya basshılıǵında Franciyada Ullı Francuz revolyuciyası dáwirinde qulaǵan Burbonlar monarxiyalıq dinastiyasın tiklewge umtilǵan Evropa mámleketlerınıń waqtınsha áskeriy-siyasiy awqamları. Jámi 7 koaliciya dúzilgen.

== I antifrancuz koaliciya (1792-1797) ==
{{tiykarǵı|Birinshi koaliciya urısı}}
Onın quramına: [[Ullı Britaniya patshalıǵı|Ullı Britaniya]], [[Prussiya patshalıǵı|Prussiya]], [[Neapol patshalıǵı|Neapol]], [[Toskana Ullı gercoglıgı|Toskana]], [[Avstriya ercgercogı|Avstriya]], [[Ispaniya imperiyası|Ispaniya]], [[Birlesken provinciyalar respublikası|Niderlandiya]], [[Rossiya imperiyası|Rossiya]] kirgen.

[[1789|1789-jılı]] Franciyada [[Ullı francuz revolyuciyası|burjuaziyalıq revolyuciya]] júz berdi. [[1789|1789-jıl]] [[14-iyul|14-iyulde]] kóterilisshiler hújim menen [[Bastiliya|Bastiliyanı]] [[Bastiliyanıń basıp alınıwı|iyeledi]]. Mámlekette burjuaziya tizimi ornatıldı. [[Sankt-Peterburg|Peterburgta]] baslanǵan revolyuciyanı dáslep waqıtsha finanslıq qıyınshılıqlar hám patsha [[Lyudovik XVI]] nıń jeke pazıyletleri sebepli kúndelikli kóterilis dep esapladı. Revolyuciyanıń kúsheyiwi menen Peterburgta revolyuciyanıń Evropanıń barlıq feodallıq-absolyutistlik mámleketlerine tarqalıwınan qorqa basladı. Rus sarayınıń qáwip-qáterlerine [[Prussiya (patshalıq)|Prussiya]] hám [[Avstriya ercgercoglıgı|Avstriya]] monarxları da sherik edi.

1791-jılı Avstriya hám Prussiya Franciyanıń ishki islerine áskeriy aralasıw maqsetinde [[Pilnick deklaraciyası|awqam]] dúzdi, biraq intervenciya rejelerin islep shıǵıw hám francuz emigraciyası hám mámlekettegi kontrrevolyuciyalıq dvoryanlarǵa materiallıq járdem kórsetiw menen sheklendi ([[Ekaterina II Alekseevna|Ekaterina]] jallanba armiya dúziw ushin 2 mln rubl qarız berdi).

1793-jıl martta Rossiya hám Angliya ortasında Franciyaǵa qarsı gúreste bir-birine járdem kórsetiw: óz portların francuz kemeleri ushın jawıp qoyıw hám Franciyanıń neytral mámleketler menen sawdasına tosqınlıq etiw (Ekaterina II Franciya jaǵaların qamal etiw ushin Rossiya áskeriy kemelerin Angliyaǵa jiberdi) haqqındaǵı óz ara minnetleme haqqındaǵı konvenciya tastıyıqlandı.

1795-jıldıń aqırında Rossiya, Angliya hám Avstriya ortasında kontrrevolyuciyalıq úshlik awqam dúzildi (Rossiyada Franciyaǵa qarsı háreketler ushın 60 mıń ekspediciyalıq korpus tayarlana baslandı).

[[Pavel I]] 1796-jıl avgustta Avstriyaǵa járdem ushın qurallanǵan korpus jibermedi hám óz awqamlaslarına (Avstriya, Angliya hám Prussiya) Rossiya aldınǵı urıslardan hálsiregenın bildirdi. Rossiya koaliciyadan shıqtı. Pavel I diplomatiyalıq dárejede Franciyanıń áskeriy jetiskenliklerin sheklewge urındı.

== II antifrancuz koaliciya (1798—1801) ==
{{tiykarǵı|Ekinshi koaliciya urısı}}
Onıń quramına Rossiya, Ullı Britaniya, Osmaniyler imperiyası, Muqaddes Rim imperiyası, Neapol patshalıǵı, Avstriya, Portugaliya kirgen.

Franciyaǵa qarsı II koaliciya 1798-jılı Avstriya, Osmaniyler imperiyası, Ullı Britaniya hám Neapol patshalıǵı quramında dúzildi. Rossiya áskeriy kúshleri teńizde (Osmaniyler floti menen awqamda) hám qurǵaqlıqta (Avstriya menen birgelikte) áskeriy háreketlerde qatnastı.

F. F. Ushakov basshılıǵındaǵı Qara teńiz eskadrası 1798-jıldıń gúzinde Bosfor hám Dardanell dáryaları arqalı Jer Orta teńizine, keyin Adriatika teńizine kirip bardı hám ol jerde túrk flotı menen birgelikte Ion atawların basıp alıp, Korfu qorǵanına hújim etti.

1799-jıl iyun ayında rus áskerleri Neapoldi, sentyabrde bolsa Rimdi azat etedi.

=== Italiya júrisleri ===
{{tiykarǵı|Suvorovtıń Italiya júrisleri}}
Birlesken rus-avstriya armiyasına komandirlik etiw A. V. Suvorovqa júklendi. 1799-jıl 15-17-aprelde Suvorov Adde dáryası boyında francuzlardı qıyrattı. Bunnan keyin 5 hápte ishinde francuzlardı Arqa Italiyadan quwip shıǵarıwǵa erisildi. Milan hám Turin sawashsız azat etildi.

=== Shveycariya júrisleri ===
Avstriyalılar Suvorov áskerlerin azıq-awqat penen támiyinlemedi, jerdiń nadurıs kartaların berdi hám áskerlerdıń Shveycariyaǵa jaqınlasıwın kútip turmastan, Rimskiy-Korsakov korpusın dushpannıń kúshli kúshleri aldında jalǵız qaldırdı.

Suvorov járdemge asıǵıp, eń qısqa hám eń qáwipli joldı — Alp tawlarınan ótip, Sen-Gotard ótkelin (24 sent. 1799-jıl — «Shaytan kópir» ushın sawash).

Biraq Rimskiy-Korsakovqa járdem beriw keshikti — ol qıyratıldı.

Alp tawlarınan 15 mıń grenadyorlar túsedi hám Pavel olardı Rossiyaǵa qaytarıp jiberedi.

Ruslardıń jeńislerınen Ullı Britaniya hám Avstriya paydalandı. Ullı Britaniya Avstriya sıyaqlı Gollandiyada jaylasqan hám francuzlarǵa qarsı háreket etip atırǵan rus járdemshi korpusına kerekli ǵamxorlıq kórsetpegeni, inglisler Malta atawın azat etkennen keyin, avstriyalılar bolsa Suvorov qaldırǵan Arqa Italiyanı iyelegeni sebepli Pavel I olar menen qatnasıqlardı úzip, jana awqamlar dúzedi.

Franciya menen pitim dúzip, Avstriya hám Ullı Britaniyaǵa qarsı Prussiya, Shveciya hám Daniya menen awqam dúzedi.

1800-jıl 4-6-dekabrde Pavel I baslaması menen Rossiya, Prussiya, Shveciya hám Daniya ortasında qurallı biytáreplik haqqındaǵı konvenciya dúziledi.

1801-jıl 12-yanvarda Pavel I buyrıq berdi, oǵan muwapıq Don kazak armiyasınıń áskeriy atamani Vasiliy Petrovich Orlov (1745—1801) basshılıǵındaǵı 24 qural penen 22,5 mıń kazak Xiywa hám Buxaraǵa shekem barıp, Britaniya Hindstanıń iyelep alıwı kerek edi. Kazaklar 28-fevralda atlanısqa shıqtı.

1801-jıl 9-fevral hám 11-mart — rus tovarların Britaniya portlarınan hám pútkil batıs shegara boylap tek Ullı Britaniyaǵa emes, al Prussiyaǵa da jiberiwdi qadaǵan etiwshi pármanlar shıǵarıldı. Rossiya portlarında bolǵan inglis sawda kemelerine embargo qoyıldı.

== III antifrancuz koaliciya (1805) ==
{{tiykarǵı|Úshinshi koaliciya urısı}}
Onıń quramına Rossiya, Ullı Britaniya, Avstriya, Shveciya kirgen. Rossiya diplomatiyası Angliya, Avstriya, Shveciya hám Siciliya quramında koaliciya dúziwde qatnastı.
* 1804-jıl 25-oktyabr — Rossiya-Avstriya awqamınıń dúziliwi.
* 1805-jıl 2-yanvar — Shveciya menen awqamlıq shártnamaǵa qol qoyılıwı.
* 1805-jıl 11-aprel — Angliya menen.
* 1805-jıl 29-iyulde Vena arnawlı deklaraciya menen Rossiya-Angliya shártnamasına qosılıwın járiyaladı.

Dáslepki ekewinen parıqlı túrde Burbonlardı tiklew maqsetleri qoyılmadı. Koaliciya Franciya ekspansiyasınıń Evropada jáne de tarqalıwın toqtatıw, Prussiya, Shveycariya, Gollandiya hám Italiya huqıqların qorǵaw maqsetinde dúzildi. Angliya koaliciya dúziwden ayrıqsha mápdar edi, sebebi La-Mansh boyında Dumanlı Albionǵa túsiriwge tayar turǵan 200 000 francuz áskeri bar edi.

Franciyanıń awqamlasları sıpatında Ispaniya, Bavariya, Vyurtemberg hám Darmshtadt qatnastı.

1805-jıl 9-sentyabr — Avstriya armiyası Bavariyaǵa bastırıp kirdi. Biraq 25-26-sentyabrde Franciya armiyasınan jeńiliske ushıradı hám úlken shıǵınlar menen sheginiwdi baslaydı. 20-oktyabrde Avstriya armiyası kapitulyaciya etti. 13-noyabrde bolsa Vena basıp alındı.

10-noyabr kúni rus áskerleri Avstriya poziciyasınıń járdemshi bólimleri menen birlesti.

1805-jıl 2-dekabrde Austerlic janındaģı «Úsh imperator sawashında» rus-avstriyalı birlesken armiyalar francuzlar tárepinen qıyratıldı.

1805-jıl 26-dekabrde Avstriya Presburg qalasında Franciya menen tınıshlıq shártnamasına qol qoyıp, úlken aymaqlıq hám siyasiy joǵaltıwlar menen urıstan shıqtı. German milletiniń muqaddes Rim imperiyası óz ómirin tamamladı.

== IV antifrancuz koaliciya (1806—1807) ==
{{tiykarǵı|Tórtinshi koaliciya urısı}}

Onıń quramına Angliya, Rossiya, Prussiya, Saksoniya, Shveciya kirgen.

19-iyun hám 12-iyul kúnleri Rossiya hám Prussiya ortasında jasırın awqam deklaraciyaları tastıyıqlandı. 1806-jıldıń gúzinde Angliya, Shveciya, Prussiya, Saksoniya hám Rossiyadan ibarat koaliciya dúzildi.

1806-jıl 14-oktyabr — Yena hám Auershted sawashları, bunda pruss armiyası francuzlar tárepinen tolıq qıyratıldı. Armiya Prussiyanıń shólkemlestirilgen kúshi sıpatında bir kúnde joq boldı. Bunnan keyin Prussiya patshalıǵı quladı hám úsh hápte dawamında Franciya armiyası tárepinen basıp alındı.

1806-jıl 21-noyabrde Berlinde Napoleon «Britaniya atawların qamal etiw haqqındaǵı» dekretke qol qoydı. 1807-jılı kontinental blokadaǵa Italiya, Ispaniya, Niderlandiya, Tilzitten keyin — Rossiya hám Prussiya, 1809-jılı Avstriya qosıldı.

1807-jıldıń 26-27-yanvar kúnleri Preysish-Eylau janında urıs bolıp, ol urıstıń eń qanlı sawashı boldı. Rus-prus armiyası sawash tamamlanǵannan keyin shegindi. Napoleon jáne 10 kún sawash maydanında turdı hám shegindi.

1807-jıl 14-iyunde rus armiyası Fridland janında jeńildi hám Nemannıń artına shegindi.

1807-jıl 21-iyunda pitimge qol qoyıldı hám aradan 2 kún ótkennen keyin Aleksandr I tárepinen tastıyıqlandı. 25-iyunda Tilzit qalasına qarama-qarsı Neman dáryası ortasında salda eki imperatordıń ushırasıwı bolip ótti.

== V koaliciya (1809) ==
{{tiykarǵı|Besinshi koaliciya urısı}}

1809-jıl aprelde Avstriya, Angliya hám Ispaniyadan ibarat koaliciya dúzilip, oǵan waqıtsha húkimet (joqarı xunta) wákillik etti.

1809-jıl 10-aprelde avstriyalılar Bavariya, Italiya hám Varshava gercoglıgıne bastırıp kirdi. Napoleon armiyası 5 tabıslı sawashta (Teugen, Abensberg, Landsxut, Ekmyul hám Regensburgte) Avstriya armiyasın eki bólimge bóliwge eristi: biri Chexiyaǵa, ekinshisi Inn dáryası arqasına shegindi. Francuzlar Avstriyaǵa kirip, 13-mayda Vena qalasın iyeledi. Biraq 21-22-may kúnleri Aspern — Essling janındaǵı sawashta Avstriya armiyası kútilmegende Napoleondı jeńiwge eristi. Sawashta Franciya qaharmanları: marshal Lann, generallar d'Espan, Sent-Iler qaytıs boldı. Keyingi sawashta, Vagram janında Napoleon jeniske eristi. 12-iyul kúni Avstriya-Franciya pitimi dúzildi. 14-oktyabrde Franc II Napoleon menen Shenbrun shártnamasın dúzdi, bul pitim boyinsha Avstriya Adriatika teńizine shıǵıw imkaniyatınan ayırıldı; Bavariya — Zalcburg hám Joqarı Avstriyanıń bir bólimi; Varshava gercoglıgı — Batis Galiciya; Rossiyada — Tarnopolskiy okrugı.

Aleksandr I Rossiya Avstriya shegarasına 20 mıń korpus jiberip, rásmiy urıs járiyaladı. Rus áskerlerı áskeriy háreketlerdiń birinshi dáwirinde awır jaǵdayda bolǵan Varshava gercoglıgındegį franko-polyak armiyasına járdem beriwden bas tartqan, biraq Avstriya áskerleri Dunayǵa ótkerilip atırǵan ekinshi dáwirde Krakov (shınında qala avstriyalılar tárepinen ruslarǵa berilgen) hám Galiciyanıń bir bólimin iyelegen. Avstriyalılar menen keskin soqlıǵısıwlar bolmadı.

== VI koaliciya (1812—1814) ==
{{tiykarǵı|Altınshı koaliciya urısı}}

Koaliciyaǵa Rossiya, Shveciya, Ullı Britaniya, Avstriya hám Prussiya (sońǵı ekewi 1813-jıldıń basına shekem Franciyanıń awqamlasları edi) kirdi.

1812-jıl 5-aprelde Rossiya hám Shveciya ortasında Peterburg awqamlıq shártnaması dúzildi.

Rossiyaǵa Napoleon basqınshılıǵı baslanǵannan keyin, 1812-jıl 18-iyulde Rossiya hám Ullı Britaniya ortasında 1807-jıldan baslap eki mámleket ortasındaǵı urıs jaǵdayın saplastırıwshı Erebru pitimine qol qoyıldı.

1812-jıl 18-30-dekabrde Taurogenda pruss generalı York ruslar menen biytáreplik haqqındaǵı konvenciyaǵa qol qoydı hám áskerlerdi Prussiyaǵa alıp ketti.

1813-jıl 30-yanvarda Avstriya korpusı komandiri general Shvarcenberg Taurogenskiy shártnamasına uqsas shártnamaǵa (Zeichenskiy pitimi) qol qoydı, sonnan keyin Varshavani sawashsız tapsırdı hám Avstriyaǵa ketti&lt;ref&gt;Отечественная война 1812 года. Энциклопедия. / Рук. редкол. [[Безотосный, Виктор Михайлович|В. М. Безотосный]]. — М.: [[РОССПЭН]], 2004. — С. 27. — ISBN 5-8243-0324-X&lt;/ref&gt;.

Keyin ala koaliciyaǵa Ullı Britaniya, 1813-jıl 10-avgustta Avstriya da qosıldı. 1813-jılǵı kampaniya dawamında 6-koaliciyaǵa bir qatar mayda german mámleketleri qosıldı&lt;ref&gt;''Лосик А. В., Щерба А. Н.'' Русская дипломатия, победившая Бонапарта. Роль и место России в антинаполеоновской коалиции. // [[Военно-исторический журнал]]. — 2014. — № 3. — С.3-8.&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==</text>
      <sha1>9t57f6sig2stxqjvgsnw5rn2t89xg9t</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>125379</id>
      <parentid>125377</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T08:55:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Srajatdin Usnatdinov</username>
        <id>12560</id>
      </contributor>
      <comment>/* VI koaliciya (1812—1814) */</comment>
      <origin>125379</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13647" sha1="rjggr4y91md9nz249kkguqo8fbgd8yt" xml:space="preserve">'''Antifrancuz koaliciyalar''' — Ullı Britaniya basshılıǵında Franciyada Ullı Francuz revolyuciyası dáwirinde qulaǵan Burbonlar monarxiyalıq dinastiyasın tiklewge umtilǵan Evropa mámleketlerınıń waqtınsha áskeriy-siyasiy awqamları. Jámi 7 koaliciya dúzilgen.

== I antifrancuz koaliciya (1792-1797) ==
{{tiykarǵı|Birinshi koaliciya urısı}}
Onın quramına: [[Ullı Britaniya patshalıǵı|Ullı Britaniya]], [[Prussiya patshalıǵı|Prussiya]], [[Neapol patshalıǵı|Neapol]], [[Toskana Ullı gercoglıgı|Toskana]], [[Avstriya ercgercogı|Avstriya]], [[Ispaniya imperiyası|Ispaniya]], [[Birlesken provinciyalar respublikası|Niderlandiya]], [[Rossiya imperiyası|Rossiya]] kirgen.

[[1789|1789-jılı]] Franciyada [[Ullı francuz revolyuciyası|burjuaziyalıq revolyuciya]] júz berdi. [[1789|1789-jıl]] [[14-iyul|14-iyulde]] kóterilisshiler hújim menen [[Bastiliya|Bastiliyanı]] [[Bastiliyanıń basıp alınıwı|iyeledi]]. Mámlekette burjuaziya tizimi ornatıldı. [[Sankt-Peterburg|Peterburgta]] baslanǵan revolyuciyanı dáslep waqıtsha finanslıq qıyınshılıqlar hám patsha [[Lyudovik XVI]] nıń jeke pazıyletleri sebepli kúndelikli kóterilis dep esapladı. Revolyuciyanıń kúsheyiwi menen Peterburgta revolyuciyanıń Evropanıń barlıq feodallıq-absolyutistlik mámleketlerine tarqalıwınan qorqa basladı. Rus sarayınıń qáwip-qáterlerine [[Prussiya (patshalıq)|Prussiya]] hám [[Avstriya ercgercoglıgı|Avstriya]] monarxları da sherik edi.

1791-jılı Avstriya hám Prussiya Franciyanıń ishki islerine áskeriy aralasıw maqsetinde [[Pilnick deklaraciyası|awqam]] dúzdi, biraq intervenciya rejelerin islep shıǵıw hám francuz emigraciyası hám mámlekettegi kontrrevolyuciyalıq dvoryanlarǵa materiallıq járdem kórsetiw menen sheklendi ([[Ekaterina II Alekseevna|Ekaterina]] jallanba armiya dúziw ushin 2 mln rubl qarız berdi).

1793-jıl martta Rossiya hám Angliya ortasında Franciyaǵa qarsı gúreste bir-birine járdem kórsetiw: óz portların francuz kemeleri ushın jawıp qoyıw hám Franciyanıń neytral mámleketler menen sawdasına tosqınlıq etiw (Ekaterina II Franciya jaǵaların qamal etiw ushin Rossiya áskeriy kemelerin Angliyaǵa jiberdi) haqqındaǵı óz ara minnetleme haqqındaǵı konvenciya tastıyıqlandı.

1795-jıldıń aqırında Rossiya, Angliya hám Avstriya ortasında kontrrevolyuciyalıq úshlik awqam dúzildi (Rossiyada Franciyaǵa qarsı háreketler ushın 60 mıń ekspediciyalıq korpus tayarlana baslandı).

[[Pavel I]] 1796-jıl avgustta Avstriyaǵa járdem ushın qurallanǵan korpus jibermedi hám óz awqamlaslarına (Avstriya, Angliya hám Prussiya) Rossiya aldınǵı urıslardan hálsiregenın bildirdi. Rossiya koaliciyadan shıqtı. Pavel I diplomatiyalıq dárejede Franciyanıń áskeriy jetiskenliklerin sheklewge urındı.

== II antifrancuz koaliciya (1798—1801) ==
{{tiykarǵı|Ekinshi koaliciya urısı}}
Onıń quramına Rossiya, Ullı Britaniya, Osmaniyler imperiyası, Muqaddes Rim imperiyası, Neapol patshalıǵı, Avstriya, Portugaliya kirgen.

Franciyaǵa qarsı II koaliciya 1798-jılı Avstriya, Osmaniyler imperiyası, Ullı Britaniya hám Neapol patshalıǵı quramında dúzildi. Rossiya áskeriy kúshleri teńizde (Osmaniyler floti menen awqamda) hám qurǵaqlıqta (Avstriya menen birgelikte) áskeriy háreketlerde qatnastı.

F. F. Ushakov basshılıǵındaǵı Qara teńiz eskadrası 1798-jıldıń gúzinde Bosfor hám Dardanell dáryaları arqalı Jer Orta teńizine, keyin Adriatika teńizine kirip bardı hám ol jerde túrk flotı menen birgelikte Ion atawların basıp alıp, Korfu qorǵanına hújim etti.

1799-jıl iyun ayında rus áskerleri Neapoldi, sentyabrde bolsa Rimdi azat etedi.

=== Italiya júrisleri ===
{{tiykarǵı|Suvorovtıń Italiya júrisleri}}
Birlesken rus-avstriya armiyasına komandirlik etiw A. V. Suvorovqa júklendi. 1799-jıl 15-17-aprelde Suvorov Adde dáryası boyında francuzlardı qıyrattı. Bunnan keyin 5 hápte ishinde francuzlardı Arqa Italiyadan quwip shıǵarıwǵa erisildi. Milan hám Turin sawashsız azat etildi.

=== Shveycariya júrisleri ===
Avstriyalılar Suvorov áskerlerin azıq-awqat penen támiyinlemedi, jerdiń nadurıs kartaların berdi hám áskerlerdıń Shveycariyaǵa jaqınlasıwın kútip turmastan, Rimskiy-Korsakov korpusın dushpannıń kúshli kúshleri aldında jalǵız qaldırdı.

Suvorov járdemge asıǵıp, eń qısqa hám eń qáwipli joldı — Alp tawlarınan ótip, Sen-Gotard ótkelin (24 sent. 1799-jıl — «Shaytan kópir» ushın sawash).

Biraq Rimskiy-Korsakovqa járdem beriw keshikti — ol qıyratıldı.

Alp tawlarınan 15 mıń grenadyorlar túsedi hám Pavel olardı Rossiyaǵa qaytarıp jiberedi.

Ruslardıń jeńislerınen Ullı Britaniya hám Avstriya paydalandı. Ullı Britaniya Avstriya sıyaqlı Gollandiyada jaylasqan hám francuzlarǵa qarsı háreket etip atırǵan rus járdemshi korpusına kerekli ǵamxorlıq kórsetpegeni, inglisler Malta atawın azat etkennen keyin, avstriyalılar bolsa Suvorov qaldırǵan Arqa Italiyanı iyelegeni sebepli Pavel I olar menen qatnasıqlardı úzip, jana awqamlar dúzedi.

Franciya menen pitim dúzip, Avstriya hám Ullı Britaniyaǵa qarsı Prussiya, Shveciya hám Daniya menen awqam dúzedi.

1800-jıl 4-6-dekabrde Pavel I baslaması menen Rossiya, Prussiya, Shveciya hám Daniya ortasında qurallı biytáreplik haqqındaǵı konvenciya dúziledi.

1801-jıl 12-yanvarda Pavel I buyrıq berdi, oǵan muwapıq Don kazak armiyasınıń áskeriy atamani Vasiliy Petrovich Orlov (1745—1801) basshılıǵındaǵı 24 qural penen 22,5 mıń kazak Xiywa hám Buxaraǵa shekem barıp, Britaniya Hindstanıń iyelep alıwı kerek edi. Kazaklar 28-fevralda atlanısqa shıqtı.

1801-jıl 9-fevral hám 11-mart — rus tovarların Britaniya portlarınan hám pútkil batıs shegara boylap tek Ullı Britaniyaǵa emes, al Prussiyaǵa da jiberiwdi qadaǵan etiwshi pármanlar shıǵarıldı. Rossiya portlarında bolǵan inglis sawda kemelerine embargo qoyıldı.

== III antifrancuz koaliciya (1805) ==
{{tiykarǵı|Úshinshi koaliciya urısı}}
Onıń quramına Rossiya, Ullı Britaniya, Avstriya, Shveciya kirgen. Rossiya diplomatiyası Angliya, Avstriya, Shveciya hám Siciliya quramında koaliciya dúziwde qatnastı.
* 1804-jıl 25-oktyabr — Rossiya-Avstriya awqamınıń dúziliwi.
* 1805-jıl 2-yanvar — Shveciya menen awqamlıq shártnamaǵa qol qoyılıwı.
* 1805-jıl 11-aprel — Angliya menen.
* 1805-jıl 29-iyulde Vena arnawlı deklaraciya menen Rossiya-Angliya shártnamasına qosılıwın járiyaladı.

Dáslepki ekewinen parıqlı túrde Burbonlardı tiklew maqsetleri qoyılmadı. Koaliciya Franciya ekspansiyasınıń Evropada jáne de tarqalıwın toqtatıw, Prussiya, Shveycariya, Gollandiya hám Italiya huqıqların qorǵaw maqsetinde dúzildi. Angliya koaliciya dúziwden ayrıqsha mápdar edi, sebebi La-Mansh boyında Dumanlı Albionǵa túsiriwge tayar turǵan 200 000 francuz áskeri bar edi.

Franciyanıń awqamlasları sıpatında Ispaniya, Bavariya, Vyurtemberg hám Darmshtadt qatnastı.

1805-jıl 9-sentyabr — Avstriya armiyası Bavariyaǵa bastırıp kirdi. Biraq 25-26-sentyabrde Franciya armiyasınan jeńiliske ushıradı hám úlken shıǵınlar menen sheginiwdi baslaydı. 20-oktyabrde Avstriya armiyası kapitulyaciya etti. 13-noyabrde bolsa Vena basıp alındı.

10-noyabr kúni rus áskerleri Avstriya poziciyasınıń járdemshi bólimleri menen birlesti.

1805-jıl 2-dekabrde Austerlic janındaģı «Úsh imperator sawashında» rus-avstriyalı birlesken armiyalar francuzlar tárepinen qıyratıldı.

1805-jıl 26-dekabrde Avstriya Presburg qalasında Franciya menen tınıshlıq shártnamasına qol qoyıp, úlken aymaqlıq hám siyasiy joǵaltıwlar menen urıstan shıqtı. German milletiniń muqaddes Rim imperiyası óz ómirin tamamladı.

== IV antifrancuz koaliciya (1806—1807) ==
{{tiykarǵı|Tórtinshi koaliciya urısı}}

Onıń quramına Angliya, Rossiya, Prussiya, Saksoniya, Shveciya kirgen.

19-iyun hám 12-iyul kúnleri Rossiya hám Prussiya ortasında jasırın awqam deklaraciyaları tastıyıqlandı. 1806-jıldıń gúzinde Angliya, Shveciya, Prussiya, Saksoniya hám Rossiyadan ibarat koaliciya dúzildi.

1806-jıl 14-oktyabr — Yena hám Auershted sawashları, bunda pruss armiyası francuzlar tárepinen tolıq qıyratıldı. Armiya Prussiyanıń shólkemlestirilgen kúshi sıpatında bir kúnde joq boldı. Bunnan keyin Prussiya patshalıǵı quladı hám úsh hápte dawamında Franciya armiyası tárepinen basıp alındı.

1806-jıl 21-noyabrde Berlinde Napoleon «Britaniya atawların qamal etiw haqqındaǵı» dekretke qol qoydı. 1807-jılı kontinental blokadaǵa Italiya, Ispaniya, Niderlandiya, Tilzitten keyin — Rossiya hám Prussiya, 1809-jılı Avstriya qosıldı.

1807-jıldıń 26-27-yanvar kúnleri Preysish-Eylau janında urıs bolıp, ol urıstıń eń qanlı sawashı boldı. Rus-prus armiyası sawash tamamlanǵannan keyin shegindi. Napoleon jáne 10 kún sawash maydanında turdı hám shegindi.

1807-jıl 14-iyunde rus armiyası Fridland janında jeńildi hám Nemannıń artına shegindi.

1807-jıl 21-iyunda pitimge qol qoyıldı hám aradan 2 kún ótkennen keyin Aleksandr I tárepinen tastıyıqlandı. 25-iyunda Tilzit qalasına qarama-qarsı Neman dáryası ortasında salda eki imperatordıń ushırasıwı bolip ótti.

== V koaliciya (1809) ==
{{tiykarǵı|Besinshi koaliciya urısı}}

1809-jıl aprelde Avstriya, Angliya hám Ispaniyadan ibarat koaliciya dúzilip, oǵan waqıtsha húkimet (joqarı xunta) wákillik etti.

1809-jıl 10-aprelde avstriyalılar Bavariya, Italiya hám Varshava gercoglıgıne bastırıp kirdi. Napoleon armiyası 5 tabıslı sawashta (Teugen, Abensberg, Landsxut, Ekmyul hám Regensburgte) Avstriya armiyasın eki bólimge bóliwge eristi: biri Chexiyaǵa, ekinshisi Inn dáryası arqasına shegindi. Francuzlar Avstriyaǵa kirip, 13-mayda Vena qalasın iyeledi. Biraq 21-22-may kúnleri Aspern — Essling janındaǵı sawashta Avstriya armiyası kútilmegende Napoleondı jeńiwge eristi. Sawashta Franciya qaharmanları: marshal Lann, generallar d'Espan, Sent-Iler qaytıs boldı. Keyingi sawashta, Vagram janında Napoleon jeniske eristi. 12-iyul kúni Avstriya-Franciya pitimi dúzildi. 14-oktyabrde Franc II Napoleon menen Shenbrun shártnamasın dúzdi, bul pitim boyinsha Avstriya Adriatika teńizine shıǵıw imkaniyatınan ayırıldı; Bavariya — Zalcburg hám Joqarı Avstriyanıń bir bólimi; Varshava gercoglıgı — Batis Galiciya; Rossiyada — Tarnopolskiy okrugı.

Aleksandr I Rossiya Avstriya shegarasına 20 mıń korpus jiberip, rásmiy urıs járiyaladı. Rus áskerlerı áskeriy háreketlerdiń birinshi dáwirinde awır jaǵdayda bolǵan Varshava gercoglıgındegį franko-polyak armiyasına járdem beriwden bas tartqan, biraq Avstriya áskerleri Dunayǵa ótkerilip atırǵan ekinshi dáwirde Krakov (shınında qala avstriyalılar tárepinen ruslarǵa berilgen) hám Galiciyanıń bir bólimin iyelegen. Avstriyalılar menen keskin soqlıǵısıwlar bolmadı.

== VI koaliciya (1812—1814) ==
{{tiykarǵı|Altınshı koaliciya urısı}}

Koaliciyaǵa Rossiya, Shveciya, Ullı Britaniya, Avstriya hám Prussiya (sońǵı ekewi 1813-jıldıń basına shekem Franciyanıń awqamlasları edi) kirdi.

1812-jıl 5-aprelde Rossiya hám Shveciya ortasında Peterburg awqamlıq shártnaması dúzildi.

Rossiyaǵa Napoleon basqınshılıǵı baslanǵannan keyin, 1812-jıl 18-iyulde Rossiya hám Ullı Britaniya ortasında 1807-jıldan baslap eki mámleket ortasındaǵı urıs jaǵdayın saplastırıwshı Erebru pitimine qol qoyıldı.

1812-jıl 18-30-dekabrde Taurogenda pruss generalı York ruslar menen biytáreplik haqqındaǵı konvenciyaǵa qol qoydı hám áskerlerdi Prussiyaǵa alıp ketti.

1813-jıl 30-yanvarda Avstriya korpusı komandiri general Shvarcenberg Taurogenskiy shártnamasına uqsas shártnamaǵa (Zeichenskiy pitimi) qol qoydı, sonnan keyin Varshavani sawashsız tapsırdı hám Avstriyaǵa ketti&lt;ref&gt;Отечественная война 1812 года. Энциклопедия. / Рук. редкол. [[Безотосный, Виктор Михайлович|В. М. Безотосный]]. — М.: [[РОССПЭН]], 2004. — С. 27. — ISBN 5-8243-0324-X&lt;/ref&gt;.

Keyin ala koaliciyaǵa Ullı Britaniya, 1813-jıl 10-avgustta Avstriya da qosıldı. 1813-jılǵı kampaniya dawamında 6-koaliciyaǵa bir qatar mayda german mámleketleri qosıldı&lt;ref&gt;''Лосик А. В., Щерба А. Н.'' Русская дипломатия, победившая Бонапарта. Роль и место России в антинаполеоновской коалиции. // [[Военно-исторический журнал]]. — 2014. — № 3. — С.3-8.&lt;/ref&gt;.

== VII koaliciya. Napoleonnıń «Júz kunı» (1815) ==
{{tiykarǵı|Júz kún|Jetinshi koaliciya urısı}}

Koaliciyaǵa Rossiya, Shveciya, Angliya, Avstriya, Prussiya, Ispaniya, Portugaliya kirdi.

1815-jıl 1-martta Napoleon Elba atawın taslap, 20-martta Parijge kirgende, Vena kongressi qatnasıwshıları 25-martta-aq Shomon traktatın qayta tikledi.

1815-jıl 18-iyun — Vaterloo sawashı. Vellington hám Blyuxer basshılıǵındaǵı inglis-golland-pruss armiyası francuzlardı qıyrattı.

18-iyul kúni Napoleon ózi Angliya húkimetine tutqınlıqqa tústi.

1815-jıl 2-avgust — shártnama dúzilip, oǵan muwapıq Napoleon ullı mámleketlerdiń húrmetli tutqını sıpatında Muqaddes Elena atawına jiberildi.

== Derekler ==</text>
      <sha1>rjggr4y91md9nz249kkguqo8fbgd8yt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>125385</id>
      <parentid>125379</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T08:56:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Srajatdin Usnatdinov</username>
        <id>12560</id>
      </contributor>
      <origin>125385</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13706" sha1="g69ezgr4pmppya9l2r5uvyggpoyul4p" xml:space="preserve">'''Antifrancuz koaliciyalar''' — [[Ullı Britaniya hám Irlandiya Birlesken patshalıǵı|Ullı Britaniya]] basshılıǵında Franciyada Ullı Francuz revolyuciyası dáwirinde qulaǵan Burbonlar monarxiyalıq dinastiyasın tiklewge umtilǵan Evropa mámleketlerınıń waqtınsha áskeriy-siyasiy awqamları. Jámi 7 koaliciya dúzilgen.

== I antifrancuz koaliciya (1792-1797) ==
{{tiykarǵı|Birinshi koaliciya urısı}}
Onın quramına: [[Ullı Britaniya patshalıǵı|Ullı Britaniya]], [[Prussiya patshalıǵı|Prussiya]], [[Neapol patshalıǵı|Neapol]], [[Toskana Ullı gercoglıgı|Toskana]], [[Avstriya ercgercogı|Avstriya]], [[Ispaniya imperiyası|Ispaniya]], [[Birlesken provinciyalar respublikası|Niderlandiya]], [[Rossiya imperiyası|Rossiya]] kirgen.

[[1789|1789-jılı]] Franciyada [[Ullı francuz revolyuciyası|burjuaziyalıq revolyuciya]] júz berdi. [[1789|1789-jıl]] [[14-iyul|14-iyulde]] kóterilisshiler hújim menen [[Bastiliya|Bastiliyanı]] [[Bastiliyanıń basıp alınıwı|iyeledi]]. Mámlekette burjuaziya tizimi ornatıldı. [[Sankt-Peterburg|Peterburgta]] baslanǵan revolyuciyanı dáslep waqıtsha finanslıq qıyınshılıqlar hám patsha [[Lyudovik XVI]] nıń jeke pazıyletleri sebepli kúndelikli kóterilis dep esapladı. Revolyuciyanıń kúsheyiwi menen Peterburgta revolyuciyanıń Evropanıń barlıq feodallıq-absolyutistlik mámleketlerine tarqalıwınan qorqa basladı. Rus sarayınıń qáwip-qáterlerine [[Prussiya (patshalıq)|Prussiya]] hám [[Avstriya ercgercoglıgı|Avstriya]] monarxları da sherik edi.

1791-jılı Avstriya hám Prussiya Franciyanıń ishki islerine áskeriy aralasıw maqsetinde [[Pilnick deklaraciyası|awqam]] dúzdi, biraq intervenciya rejelerin islep shıǵıw hám francuz emigraciyası hám mámlekettegi kontrrevolyuciyalıq dvoryanlarǵa materiallıq járdem kórsetiw menen sheklendi ([[Ekaterina II Alekseevna|Ekaterina]] jallanba armiya dúziw ushin 2 mln rubl qarız berdi).

1793-jıl martta Rossiya hám Angliya ortasında Franciyaǵa qarsı gúreste bir-birine járdem kórsetiw: óz portların francuz kemeleri ushın jawıp qoyıw hám Franciyanıń neytral mámleketler menen sawdasına tosqınlıq etiw (Ekaterina II Franciya jaǵaların qamal etiw ushin Rossiya áskeriy kemelerin Angliyaǵa jiberdi) haqqındaǵı óz ara minnetleme haqqındaǵı konvenciya tastıyıqlandı.

1795-jıldıń aqırında Rossiya, Angliya hám Avstriya ortasında kontrrevolyuciyalıq úshlik awqam dúzildi (Rossiyada Franciyaǵa qarsı háreketler ushın 60 mıń ekspediciyalıq korpus tayarlana baslandı).

[[Pavel I]] 1796-jıl avgustta Avstriyaǵa járdem ushın qurallanǵan korpus jibermedi hám óz awqamlaslarına (Avstriya, Angliya hám Prussiya) Rossiya aldınǵı urıslardan hálsiregenın bildirdi. Rossiya koaliciyadan shıqtı. Pavel I diplomatiyalıq dárejede Franciyanıń áskeriy jetiskenliklerin sheklewge urındı.

== II antifrancuz koaliciya (1798—1801) ==
{{tiykarǵı|Ekinshi koaliciya urısı}}
Onıń quramına Rossiya, Ullı Britaniya, Osmaniyler imperiyası, Muqaddes Rim imperiyası, Neapol patshalıǵı, Avstriya, Portugaliya kirgen.

Franciyaǵa qarsı II koaliciya 1798-jılı Avstriya, Osmaniyler imperiyası, Ullı Britaniya hám Neapol patshalıǵı quramında dúzildi. Rossiya áskeriy kúshleri teńizde (Osmaniyler floti menen awqamda) hám qurǵaqlıqta (Avstriya menen birgelikte) áskeriy háreketlerde qatnastı.

F. F. Ushakov basshılıǵındaǵı Qara teńiz eskadrası 1798-jıldıń gúzinde Bosfor hám Dardanell dáryaları arqalı Jer Orta teńizine, keyin Adriatika teńizine kirip bardı hám ol jerde túrk flotı menen birgelikte Ion atawların basıp alıp, Korfu qorǵanına hújim etti.

1799-jıl iyun ayında rus áskerleri Neapoldi, sentyabrde bolsa Rimdi azat etedi.

=== Italiya júrisleri ===
{{tiykarǵı|Suvorovtıń Italiya júrisleri}}
Birlesken rus-avstriya armiyasına komandirlik etiw A. V. Suvorovqa júklendi. 1799-jıl 15-17-aprelde Suvorov Adde dáryası boyında francuzlardı qıyrattı. Bunnan keyin 5 hápte ishinde francuzlardı Arqa Italiyadan quwip shıǵarıwǵa erisildi. Milan hám Turin sawashsız azat etildi.

=== Shveycariya júrisleri ===
Avstriyalılar Suvorov áskerlerin azıq-awqat penen támiyinlemedi, jerdiń nadurıs kartaların berdi hám áskerlerdıń Shveycariyaǵa jaqınlasıwın kútip turmastan, Rimskiy-Korsakov korpusın dushpannıń kúshli kúshleri aldında jalǵız qaldırdı.

Suvorov járdemge asıǵıp, eń qısqa hám eń qáwipli joldı — Alp tawlarınan ótip, Sen-Gotard ótkelin (24 sent. 1799-jıl — «Shaytan kópir» ushın sawash).

Biraq Rimskiy-Korsakovqa járdem beriw keshikti — ol qıyratıldı.

Alp tawlarınan 15 mıń grenadyorlar túsedi hám Pavel olardı Rossiyaǵa qaytarıp jiberedi.

Ruslardıń jeńislerınen Ullı Britaniya hám Avstriya paydalandı. Ullı Britaniya Avstriya sıyaqlı Gollandiyada jaylasqan hám francuzlarǵa qarsı háreket etip atırǵan rus járdemshi korpusına kerekli ǵamxorlıq kórsetpegeni, inglisler Malta atawın azat etkennen keyin, avstriyalılar bolsa Suvorov qaldırǵan Arqa Italiyanı iyelegeni sebepli Pavel I olar menen qatnasıqlardı úzip, jana awqamlar dúzedi.

Franciya menen pitim dúzip, Avstriya hám Ullı Britaniyaǵa qarsı Prussiya, Shveciya hám Daniya menen awqam dúzedi.

1800-jıl 4-6-dekabrde Pavel I baslaması menen Rossiya, Prussiya, Shveciya hám Daniya ortasında qurallı biytáreplik haqqındaǵı konvenciya dúziledi.

1801-jıl 12-yanvarda Pavel I buyrıq berdi, oǵan muwapıq Don kazak armiyasınıń áskeriy atamani Vasiliy Petrovich Orlov (1745—1801) basshılıǵındaǵı 24 qural penen 22,5 mıń kazak Xiywa hám Buxaraǵa shekem barıp, Britaniya Hindstanıń iyelep alıwı kerek edi. Kazaklar 28-fevralda atlanısqa shıqtı.

1801-jıl 9-fevral hám 11-mart — rus tovarların Britaniya portlarınan hám pútkil batıs shegara boylap tek Ullı Britaniyaǵa emes, al Prussiyaǵa da jiberiwdi qadaǵan etiwshi pármanlar shıǵarıldı. Rossiya portlarında bolǵan inglis sawda kemelerine embargo qoyıldı.

== III antifrancuz koaliciya (1805) ==
{{tiykarǵı|Úshinshi koaliciya urısı}}
Onıń quramına Rossiya, Ullı Britaniya, Avstriya, Shveciya kirgen. Rossiya diplomatiyası Angliya, Avstriya, Shveciya hám Siciliya quramında koaliciya dúziwde qatnastı.
* 1804-jıl 25-oktyabr — Rossiya-Avstriya awqamınıń dúziliwi.
* 1805-jıl 2-yanvar — Shveciya menen awqamlıq shártnamaǵa qol qoyılıwı.
* 1805-jıl 11-aprel — Angliya menen.
* 1805-jıl 29-iyulde Vena arnawlı deklaraciya menen Rossiya-Angliya shártnamasına qosılıwın járiyaladı.

Dáslepki ekewinen parıqlı túrde Burbonlardı tiklew maqsetleri qoyılmadı. Koaliciya Franciya ekspansiyasınıń Evropada jáne de tarqalıwın toqtatıw, Prussiya, Shveycariya, Gollandiya hám Italiya huqıqların qorǵaw maqsetinde dúzildi. Angliya koaliciya dúziwden ayrıqsha mápdar edi, sebebi La-Mansh boyında Dumanlı Albionǵa túsiriwge tayar turǵan 200 000 francuz áskeri bar edi.

Franciyanıń awqamlasları sıpatında Ispaniya, Bavariya, Vyurtemberg hám Darmshtadt qatnastı.

1805-jıl 9-sentyabr — Avstriya armiyası Bavariyaǵa bastırıp kirdi. Biraq 25-26-sentyabrde Franciya armiyasınan jeńiliske ushıradı hám úlken shıǵınlar menen sheginiwdi baslaydı. 20-oktyabrde Avstriya armiyası kapitulyaciya etti. 13-noyabrde bolsa Vena basıp alındı.

10-noyabr kúni rus áskerleri Avstriya poziciyasınıń járdemshi bólimleri menen birlesti.

1805-jıl 2-dekabrde Austerlic janındaģı «Úsh imperator sawashında» rus-avstriyalı birlesken armiyalar francuzlar tárepinen qıyratıldı.

1805-jıl 26-dekabrde Avstriya Presburg qalasında Franciya menen tınıshlıq shártnamasına qol qoyıp, úlken aymaqlıq hám siyasiy joǵaltıwlar menen urıstan shıqtı. German milletiniń muqaddes Rim imperiyası óz ómirin tamamladı.

== IV antifrancuz koaliciya (1806—1807) ==
{{tiykarǵı|Tórtinshi koaliciya urısı}}

Onıń quramına Angliya, Rossiya, Prussiya, Saksoniya, Shveciya kirgen.

19-iyun hám 12-iyul kúnleri Rossiya hám Prussiya ortasında jasırın awqam deklaraciyaları tastıyıqlandı. 1806-jıldıń gúzinde Angliya, Shveciya, Prussiya, Saksoniya hám Rossiyadan ibarat koaliciya dúzildi.

1806-jıl 14-oktyabr — Yena hám Auershted sawashları, bunda pruss armiyası francuzlar tárepinen tolıq qıyratıldı. Armiya Prussiyanıń shólkemlestirilgen kúshi sıpatında bir kúnde joq boldı. Bunnan keyin Prussiya patshalıǵı quladı hám úsh hápte dawamında Franciya armiyası tárepinen basıp alındı.

1806-jıl 21-noyabrde Berlinde Napoleon «Britaniya atawların qamal etiw haqqındaǵı» dekretke qol qoydı. 1807-jılı kontinental blokadaǵa Italiya, Ispaniya, Niderlandiya, Tilzitten keyin — Rossiya hám Prussiya, 1809-jılı Avstriya qosıldı.

1807-jıldıń 26-27-yanvar kúnleri Preysish-Eylau janında urıs bolıp, ol urıstıń eń qanlı sawashı boldı. Rus-prus armiyası sawash tamamlanǵannan keyin shegindi. Napoleon jáne 10 kún sawash maydanında turdı hám shegindi.

1807-jıl 14-iyunde rus armiyası Fridland janında jeńildi hám Nemannıń artına shegindi.

1807-jıl 21-iyunda pitimge qol qoyıldı hám aradan 2 kún ótkennen keyin Aleksandr I tárepinen tastıyıqlandı. 25-iyunda Tilzit qalasına qarama-qarsı Neman dáryası ortasında salda eki imperatordıń ushırasıwı bolip ótti.

== V koaliciya (1809) ==
{{tiykarǵı|Besinshi koaliciya urısı}}

1809-jıl aprelde Avstriya, Angliya hám Ispaniyadan ibarat koaliciya dúzilip, oǵan waqıtsha húkimet (joqarı xunta) wákillik etti.

1809-jıl 10-aprelde avstriyalılar Bavariya, Italiya hám Varshava gercoglıgıne bastırıp kirdi. Napoleon armiyası 5 tabıslı sawashta (Teugen, Abensberg, Landsxut, Ekmyul hám Regensburgte) Avstriya armiyasın eki bólimge bóliwge eristi: biri Chexiyaǵa, ekinshisi Inn dáryası arqasına shegindi. Francuzlar Avstriyaǵa kirip, 13-mayda Vena qalasın iyeledi. Biraq 21-22-may kúnleri Aspern — Essling janındaǵı sawashta Avstriya armiyası kútilmegende Napoleondı jeńiwge eristi. Sawashta Franciya qaharmanları: marshal Lann, generallar d'Espan, Sent-Iler qaytıs boldı. Keyingi sawashta, Vagram janında Napoleon jeniske eristi. 12-iyul kúni Avstriya-Franciya pitimi dúzildi. 14-oktyabrde Franc II Napoleon menen Shenbrun shártnamasın dúzdi, bul pitim boyinsha Avstriya Adriatika teńizine shıǵıw imkaniyatınan ayırıldı; Bavariya — Zalcburg hám Joqarı Avstriyanıń bir bólimi; Varshava gercoglıgı — Batis Galiciya; Rossiyada — Tarnopolskiy okrugı.

Aleksandr I Rossiya Avstriya shegarasına 20 mıń korpus jiberip, rásmiy urıs járiyaladı. Rus áskerlerı áskeriy háreketlerdiń birinshi dáwirinde awır jaǵdayda bolǵan Varshava gercoglıgındegį franko-polyak armiyasına járdem beriwden bas tartqan, biraq Avstriya áskerleri Dunayǵa ótkerilip atırǵan ekinshi dáwirde Krakov (shınında qala avstriyalılar tárepinen ruslarǵa berilgen) hám Galiciyanıń bir bólimin iyelegen. Avstriyalılar menen keskin soqlıǵısıwlar bolmadı.

== VI koaliciya (1812—1814) ==
{{tiykarǵı|Altınshı koaliciya urısı}}

Koaliciyaǵa Rossiya, Shveciya, Ullı Britaniya, Avstriya hám Prussiya (sońǵı ekewi 1813-jıldıń basına shekem Franciyanıń awqamlasları edi) kirdi.

1812-jıl 5-aprelde Rossiya hám Shveciya ortasında Peterburg awqamlıq shártnaması dúzildi.

Rossiyaǵa Napoleon basqınshılıǵı baslanǵannan keyin, 1812-jıl 18-iyulde Rossiya hám Ullı Britaniya ortasında 1807-jıldan baslap eki mámleket ortasındaǵı urıs jaǵdayın saplastırıwshı Erebru pitimine qol qoyıldı.

1812-jıl 18-30-dekabrde Taurogenda pruss generalı York ruslar menen biytáreplik haqqındaǵı konvenciyaǵa qol qoydı hám áskerlerdi Prussiyaǵa alıp ketti.

1813-jıl 30-yanvarda Avstriya korpusı komandiri general Shvarcenberg Taurogenskiy shártnamasına uqsas shártnamaǵa (Zeichenskiy pitimi) qol qoydı, sonnan keyin Varshavani sawashsız tapsırdı hám Avstriyaǵa ketti&lt;ref&gt;Отечественная война 1812 года. Энциклопедия. / Рук. редкол. [[Безотосный, Виктор Михайлович|В. М. Безотосный]]. — М.: [[РОССПЭН]], 2004. — С. 27. — ISBN 5-8243-0324-X&lt;/ref&gt;.

Keyin ala koaliciyaǵa Ullı Britaniya, 1813-jıl 10-avgustta Avstriya da qosıldı. 1813-jılǵı kampaniya dawamında 6-koaliciyaǵa bir qatar mayda german mámleketleri qosıldı&lt;ref&gt;''Лосик А. В., Щерба А. Н.'' Русская дипломатия, победившая Бонапарта. Роль и место России в антинаполеоновской коалиции. // [[Военно-исторический журнал]]. — 2014. — № 3. — С.3-8.&lt;/ref&gt;.

== VII koaliciya. Napoleonnıń «Júz kunı» (1815) ==
{{tiykarǵı|Júz kún|Jetinshi koaliciya urısı}}

Koaliciyaǵa Rossiya, Shveciya, Angliya, Avstriya, Prussiya, Ispaniya, Portugaliya kirdi.

1815-jıl 1-martta Napoleon Elba atawın taslap, 20-martta Parijge kirgende, Vena kongressi qatnasıwshıları 25-martta-aq Shomon traktatın qayta tikledi.

1815-jıl 18-iyun — Vaterloo sawashı. Vellington hám Blyuxer basshılıǵındaǵı inglis-golland-pruss armiyası francuzlardı qıyrattı.

18-iyul kúni Napoleon ózi Angliya húkimetine tutqınlıqqa tústi.

1815-jıl 2-avgust — shártnama dúzilip, oǵan muwapıq Napoleon ullı mámleketlerdiń húrmetli tutqını sıpatında Muqaddes Elena atawına jiberildi.

== Derekler ==</text>
      <sha1>g69ezgr4pmppya9l2r5uvyggpoyul4p</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>125387</id>
      <parentid>125385</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T08:56:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Srajatdin Usnatdinov</username>
        <id>12560</id>
      </contributor>
      <origin>125387</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13739" sha1="jqbj2xlz513ld5dshbx55uobno0ffwr" xml:space="preserve">'''Antifrancuz koaliciyalar''' — [[Ullı Britaniya hám Irlandiya Birlesken patshalıǵı|Ullı Britaniya]] basshılıǵında Franciyada [[Ullı francuz revolyuciyası|Ullı Francuz revolyuciyası]] dáwirinde qulaǵan Burbonlar monarxiyalıq dinastiyasın tiklewge umtilǵan Evropa mámleketlerınıń waqtınsha áskeriy-siyasiy awqamları. Jámi 7 koaliciya dúzilgen.

== I antifrancuz koaliciya (1792-1797) ==
{{tiykarǵı|Birinshi koaliciya urısı}}
Onın quramına: [[Ullı Britaniya patshalıǵı|Ullı Britaniya]], [[Prussiya patshalıǵı|Prussiya]], [[Neapol patshalıǵı|Neapol]], [[Toskana Ullı gercoglıgı|Toskana]], [[Avstriya ercgercogı|Avstriya]], [[Ispaniya imperiyası|Ispaniya]], [[Birlesken provinciyalar respublikası|Niderlandiya]], [[Rossiya imperiyası|Rossiya]] kirgen.

[[1789|1789-jılı]] Franciyada [[Ullı francuz revolyuciyası|burjuaziyalıq revolyuciya]] júz berdi. [[1789|1789-jıl]] [[14-iyul|14-iyulde]] kóterilisshiler hújim menen [[Bastiliya|Bastiliyanı]] [[Bastiliyanıń basıp alınıwı|iyeledi]]. Mámlekette burjuaziya tizimi ornatıldı. [[Sankt-Peterburg|Peterburgta]] baslanǵan revolyuciyanı dáslep waqıtsha finanslıq qıyınshılıqlar hám patsha [[Lyudovik XVI]] nıń jeke pazıyletleri sebepli kúndelikli kóterilis dep esapladı. Revolyuciyanıń kúsheyiwi menen Peterburgta revolyuciyanıń Evropanıń barlıq feodallıq-absolyutistlik mámleketlerine tarqalıwınan qorqa basladı. Rus sarayınıń qáwip-qáterlerine [[Prussiya (patshalıq)|Prussiya]] hám [[Avstriya ercgercoglıgı|Avstriya]] monarxları da sherik edi.

1791-jılı Avstriya hám Prussiya Franciyanıń ishki islerine áskeriy aralasıw maqsetinde [[Pilnick deklaraciyası|awqam]] dúzdi, biraq intervenciya rejelerin islep shıǵıw hám francuz emigraciyası hám mámlekettegi kontrrevolyuciyalıq dvoryanlarǵa materiallıq járdem kórsetiw menen sheklendi ([[Ekaterina II Alekseevna|Ekaterina]] jallanba armiya dúziw ushin 2 mln rubl qarız berdi).

1793-jıl martta Rossiya hám Angliya ortasında Franciyaǵa qarsı gúreste bir-birine járdem kórsetiw: óz portların francuz kemeleri ushın jawıp qoyıw hám Franciyanıń neytral mámleketler menen sawdasına tosqınlıq etiw (Ekaterina II Franciya jaǵaların qamal etiw ushin Rossiya áskeriy kemelerin Angliyaǵa jiberdi) haqqındaǵı óz ara minnetleme haqqındaǵı konvenciya tastıyıqlandı.

1795-jıldıń aqırında Rossiya, Angliya hám Avstriya ortasında kontrrevolyuciyalıq úshlik awqam dúzildi (Rossiyada Franciyaǵa qarsı háreketler ushın 60 mıń ekspediciyalıq korpus tayarlana baslandı).

[[Pavel I]] 1796-jıl avgustta Avstriyaǵa járdem ushın qurallanǵan korpus jibermedi hám óz awqamlaslarına (Avstriya, Angliya hám Prussiya) Rossiya aldınǵı urıslardan hálsiregenın bildirdi. Rossiya koaliciyadan shıqtı. Pavel I diplomatiyalıq dárejede Franciyanıń áskeriy jetiskenliklerin sheklewge urındı.

== II antifrancuz koaliciya (1798—1801) ==
{{tiykarǵı|Ekinshi koaliciya urısı}}
Onıń quramına Rossiya, Ullı Britaniya, Osmaniyler imperiyası, Muqaddes Rim imperiyası, Neapol patshalıǵı, Avstriya, Portugaliya kirgen.

Franciyaǵa qarsı II koaliciya 1798-jılı Avstriya, Osmaniyler imperiyası, Ullı Britaniya hám Neapol patshalıǵı quramında dúzildi. Rossiya áskeriy kúshleri teńizde (Osmaniyler floti menen awqamda) hám qurǵaqlıqta (Avstriya menen birgelikte) áskeriy háreketlerde qatnastı.

F. F. Ushakov basshılıǵındaǵı Qara teńiz eskadrası 1798-jıldıń gúzinde Bosfor hám Dardanell dáryaları arqalı Jer Orta teńizine, keyin Adriatika teńizine kirip bardı hám ol jerde túrk flotı menen birgelikte Ion atawların basıp alıp, Korfu qorǵanına hújim etti.

1799-jıl iyun ayında rus áskerleri Neapoldi, sentyabrde bolsa Rimdi azat etedi.

=== Italiya júrisleri ===
{{tiykarǵı|Suvorovtıń Italiya júrisleri}}
Birlesken rus-avstriya armiyasına komandirlik etiw A. V. Suvorovqa júklendi. 1799-jıl 15-17-aprelde Suvorov Adde dáryası boyında francuzlardı qıyrattı. Bunnan keyin 5 hápte ishinde francuzlardı Arqa Italiyadan quwip shıǵarıwǵa erisildi. Milan hám Turin sawashsız azat etildi.

=== Shveycariya júrisleri ===
Avstriyalılar Suvorov áskerlerin azıq-awqat penen támiyinlemedi, jerdiń nadurıs kartaların berdi hám áskerlerdıń Shveycariyaǵa jaqınlasıwın kútip turmastan, Rimskiy-Korsakov korpusın dushpannıń kúshli kúshleri aldında jalǵız qaldırdı.

Suvorov járdemge asıǵıp, eń qısqa hám eń qáwipli joldı — Alp tawlarınan ótip, Sen-Gotard ótkelin (24 sent. 1799-jıl — «Shaytan kópir» ushın sawash).

Biraq Rimskiy-Korsakovqa járdem beriw keshikti — ol qıyratıldı.

Alp tawlarınan 15 mıń grenadyorlar túsedi hám Pavel olardı Rossiyaǵa qaytarıp jiberedi.

Ruslardıń jeńislerınen Ullı Britaniya hám Avstriya paydalandı. Ullı Britaniya Avstriya sıyaqlı Gollandiyada jaylasqan hám francuzlarǵa qarsı háreket etip atırǵan rus járdemshi korpusına kerekli ǵamxorlıq kórsetpegeni, inglisler Malta atawın azat etkennen keyin, avstriyalılar bolsa Suvorov qaldırǵan Arqa Italiyanı iyelegeni sebepli Pavel I olar menen qatnasıqlardı úzip, jana awqamlar dúzedi.

Franciya menen pitim dúzip, Avstriya hám Ullı Britaniyaǵa qarsı Prussiya, Shveciya hám Daniya menen awqam dúzedi.

1800-jıl 4-6-dekabrde Pavel I baslaması menen Rossiya, Prussiya, Shveciya hám Daniya ortasında qurallı biytáreplik haqqındaǵı konvenciya dúziledi.

1801-jıl 12-yanvarda Pavel I buyrıq berdi, oǵan muwapıq Don kazak armiyasınıń áskeriy atamani Vasiliy Petrovich Orlov (1745—1801) basshılıǵındaǵı 24 qural penen 22,5 mıń kazak Xiywa hám Buxaraǵa shekem barıp, Britaniya Hindstanıń iyelep alıwı kerek edi. Kazaklar 28-fevralda atlanısqa shıqtı.

1801-jıl 9-fevral hám 11-mart — rus tovarların Britaniya portlarınan hám pútkil batıs shegara boylap tek Ullı Britaniyaǵa emes, al Prussiyaǵa da jiberiwdi qadaǵan etiwshi pármanlar shıǵarıldı. Rossiya portlarında bolǵan inglis sawda kemelerine embargo qoyıldı.

== III antifrancuz koaliciya (1805) ==
{{tiykarǵı|Úshinshi koaliciya urısı}}
Onıń quramına Rossiya, Ullı Britaniya, Avstriya, Shveciya kirgen. Rossiya diplomatiyası Angliya, Avstriya, Shveciya hám Siciliya quramında koaliciya dúziwde qatnastı.
* 1804-jıl 25-oktyabr — Rossiya-Avstriya awqamınıń dúziliwi.
* 1805-jıl 2-yanvar — Shveciya menen awqamlıq shártnamaǵa qol qoyılıwı.
* 1805-jıl 11-aprel — Angliya menen.
* 1805-jıl 29-iyulde Vena arnawlı deklaraciya menen Rossiya-Angliya shártnamasına qosılıwın járiyaladı.

Dáslepki ekewinen parıqlı túrde Burbonlardı tiklew maqsetleri qoyılmadı. Koaliciya Franciya ekspansiyasınıń Evropada jáne de tarqalıwın toqtatıw, Prussiya, Shveycariya, Gollandiya hám Italiya huqıqların qorǵaw maqsetinde dúzildi. Angliya koaliciya dúziwden ayrıqsha mápdar edi, sebebi La-Mansh boyında Dumanlı Albionǵa túsiriwge tayar turǵan 200 000 francuz áskeri bar edi.

Franciyanıń awqamlasları sıpatında Ispaniya, Bavariya, Vyurtemberg hám Darmshtadt qatnastı.

1805-jıl 9-sentyabr — Avstriya armiyası Bavariyaǵa bastırıp kirdi. Biraq 25-26-sentyabrde Franciya armiyasınan jeńiliske ushıradı hám úlken shıǵınlar menen sheginiwdi baslaydı. 20-oktyabrde Avstriya armiyası kapitulyaciya etti. 13-noyabrde bolsa Vena basıp alındı.

10-noyabr kúni rus áskerleri Avstriya poziciyasınıń járdemshi bólimleri menen birlesti.

1805-jıl 2-dekabrde Austerlic janındaģı «Úsh imperator sawashında» rus-avstriyalı birlesken armiyalar francuzlar tárepinen qıyratıldı.

1805-jıl 26-dekabrde Avstriya Presburg qalasında Franciya menen tınıshlıq shártnamasına qol qoyıp, úlken aymaqlıq hám siyasiy joǵaltıwlar menen urıstan shıqtı. German milletiniń muqaddes Rim imperiyası óz ómirin tamamladı.

== IV antifrancuz koaliciya (1806—1807) ==
{{tiykarǵı|Tórtinshi koaliciya urısı}}

Onıń quramına Angliya, Rossiya, Prussiya, Saksoniya, Shveciya kirgen.

19-iyun hám 12-iyul kúnleri Rossiya hám Prussiya ortasında jasırın awqam deklaraciyaları tastıyıqlandı. 1806-jıldıń gúzinde Angliya, Shveciya, Prussiya, Saksoniya hám Rossiyadan ibarat koaliciya dúzildi.

1806-jıl 14-oktyabr — Yena hám Auershted sawashları, bunda pruss armiyası francuzlar tárepinen tolıq qıyratıldı. Armiya Prussiyanıń shólkemlestirilgen kúshi sıpatında bir kúnde joq boldı. Bunnan keyin Prussiya patshalıǵı quladı hám úsh hápte dawamında Franciya armiyası tárepinen basıp alındı.

1806-jıl 21-noyabrde Berlinde Napoleon «Britaniya atawların qamal etiw haqqındaǵı» dekretke qol qoydı. 1807-jılı kontinental blokadaǵa Italiya, Ispaniya, Niderlandiya, Tilzitten keyin — Rossiya hám Prussiya, 1809-jılı Avstriya qosıldı.

1807-jıldıń 26-27-yanvar kúnleri Preysish-Eylau janında urıs bolıp, ol urıstıń eń qanlı sawashı boldı. Rus-prus armiyası sawash tamamlanǵannan keyin shegindi. Napoleon jáne 10 kún sawash maydanında turdı hám shegindi.

1807-jıl 14-iyunde rus armiyası Fridland janında jeńildi hám Nemannıń artına shegindi.

1807-jıl 21-iyunda pitimge qol qoyıldı hám aradan 2 kún ótkennen keyin Aleksandr I tárepinen tastıyıqlandı. 25-iyunda Tilzit qalasına qarama-qarsı Neman dáryası ortasında salda eki imperatordıń ushırasıwı bolip ótti.

== V koaliciya (1809) ==
{{tiykarǵı|Besinshi koaliciya urısı}}

1809-jıl aprelde Avstriya, Angliya hám Ispaniyadan ibarat koaliciya dúzilip, oǵan waqıtsha húkimet (joqarı xunta) wákillik etti.

1809-jıl 10-aprelde avstriyalılar Bavariya, Italiya hám Varshava gercoglıgıne bastırıp kirdi. Napoleon armiyası 5 tabıslı sawashta (Teugen, Abensberg, Landsxut, Ekmyul hám Regensburgte) Avstriya armiyasın eki bólimge bóliwge eristi: biri Chexiyaǵa, ekinshisi Inn dáryası arqasına shegindi. Francuzlar Avstriyaǵa kirip, 13-mayda Vena qalasın iyeledi. Biraq 21-22-may kúnleri Aspern — Essling janındaǵı sawashta Avstriya armiyası kútilmegende Napoleondı jeńiwge eristi. Sawashta Franciya qaharmanları: marshal Lann, generallar d'Espan, Sent-Iler qaytıs boldı. Keyingi sawashta, Vagram janında Napoleon jeniske eristi. 12-iyul kúni Avstriya-Franciya pitimi dúzildi. 14-oktyabrde Franc II Napoleon menen Shenbrun shártnamasın dúzdi, bul pitim boyinsha Avstriya Adriatika teńizine shıǵıw imkaniyatınan ayırıldı; Bavariya — Zalcburg hám Joqarı Avstriyanıń bir bólimi; Varshava gercoglıgı — Batis Galiciya; Rossiyada — Tarnopolskiy okrugı.

Aleksandr I Rossiya Avstriya shegarasına 20 mıń korpus jiberip, rásmiy urıs járiyaladı. Rus áskerlerı áskeriy háreketlerdiń birinshi dáwirinde awır jaǵdayda bolǵan Varshava gercoglıgındegį franko-polyak armiyasına járdem beriwden bas tartqan, biraq Avstriya áskerleri Dunayǵa ótkerilip atırǵan ekinshi dáwirde Krakov (shınında qala avstriyalılar tárepinen ruslarǵa berilgen) hám Galiciyanıń bir bólimin iyelegen. Avstriyalılar menen keskin soqlıǵısıwlar bolmadı.

== VI koaliciya (1812—1814) ==
{{tiykarǵı|Altınshı koaliciya urısı}}

Koaliciyaǵa Rossiya, Shveciya, Ullı Britaniya, Avstriya hám Prussiya (sońǵı ekewi 1813-jıldıń basına shekem Franciyanıń awqamlasları edi) kirdi.

1812-jıl 5-aprelde Rossiya hám Shveciya ortasında Peterburg awqamlıq shártnaması dúzildi.

Rossiyaǵa Napoleon basqınshılıǵı baslanǵannan keyin, 1812-jıl 18-iyulde Rossiya hám Ullı Britaniya ortasında 1807-jıldan baslap eki mámleket ortasındaǵı urıs jaǵdayın saplastırıwshı Erebru pitimine qol qoyıldı.

1812-jıl 18-30-dekabrde Taurogenda pruss generalı York ruslar menen biytáreplik haqqındaǵı konvenciyaǵa qol qoydı hám áskerlerdi Prussiyaǵa alıp ketti.

1813-jıl 30-yanvarda Avstriya korpusı komandiri general Shvarcenberg Taurogenskiy shártnamasına uqsas shártnamaǵa (Zeichenskiy pitimi) qol qoydı, sonnan keyin Varshavani sawashsız tapsırdı hám Avstriyaǵa ketti&lt;ref&gt;Отечественная война 1812 года. Энциклопедия. / Рук. редкол. [[Безотосный, Виктор Михайлович|В. М. Безотосный]]. — М.: [[РОССПЭН]], 2004. — С. 27. — ISBN 5-8243-0324-X&lt;/ref&gt;.

Keyin ala koaliciyaǵa Ullı Britaniya, 1813-jıl 10-avgustta Avstriya da qosıldı. 1813-jılǵı kampaniya dawamında 6-koaliciyaǵa bir qatar mayda german mámleketleri qosıldı&lt;ref&gt;''Лосик А. В., Щерба А. Н.'' Русская дипломатия, победившая Бонапарта. Роль и место России в антинаполеоновской коалиции. // [[Военно-исторический журнал]]. — 2014. — № 3. — С.3-8.&lt;/ref&gt;.

== VII koaliciya. Napoleonnıń «Júz kunı» (1815) ==
{{tiykarǵı|Júz kún|Jetinshi koaliciya urısı}}

Koaliciyaǵa Rossiya, Shveciya, Angliya, Avstriya, Prussiya, Ispaniya, Portugaliya kirdi.

1815-jıl 1-martta Napoleon Elba atawın taslap, 20-martta Parijge kirgende, Vena kongressi qatnasıwshıları 25-martta-aq Shomon traktatın qayta tikledi.

1815-jıl 18-iyun — Vaterloo sawashı. Vellington hám Blyuxer basshılıǵındaǵı inglis-golland-pruss armiyası francuzlardı qıyrattı.

18-iyul kúni Napoleon ózi Angliya húkimetine tutqınlıqqa tústi.

1815-jıl 2-avgust — shártnama dúzilip, oǵan muwapıq Napoleon ullı mámleketlerdiń húrmetli tutqını sıpatında Muqaddes Elena atawına jiberildi.

== Derekler ==</text>
      <sha1>jqbj2xlz513ld5dshbx55uobno0ffwr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>125389</id>
      <parentid>125387</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T08:56:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Srajatdin Usnatdinov</username>
        <id>12560</id>
      </contributor>
      <origin>125389</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13710" sha1="kaswp3ygeq0st836lp5ncg5tu0j6tkz" xml:space="preserve">'''Antifrancuz koaliciyalar''' — [[Ullı Britaniya hám Irlandiya Birlesken patshalıǵı|Ullı Britaniya]] basshılıǵında Franciyada [[Ullı francuz revolyuciyası]] dáwirinde qulaǵan Burbonlar monarxiyalıq dinastiyasın tiklewge umtilǵan Evropa mámleketlerınıń waqtınsha áskeriy-siyasiy awqamları. Jámi 7 koaliciya dúzilgen.

== I antifrancuz koaliciya (1792-1797) ==
{{tiykarǵı|Birinshi koaliciya urısı}}
Onın quramına: [[Ullı Britaniya patshalıǵı|Ullı Britaniya]], [[Prussiya patshalıǵı|Prussiya]], [[Neapol patshalıǵı|Neapol]], [[Toskana Ullı gercoglıgı|Toskana]], [[Avstriya ercgercogı|Avstriya]], [[Ispaniya imperiyası|Ispaniya]], [[Birlesken provinciyalar respublikası|Niderlandiya]], [[Rossiya imperiyası|Rossiya]] kirgen.

[[1789|1789-jılı]] Franciyada [[Ullı francuz revolyuciyası|burjuaziyalıq revolyuciya]] júz berdi. [[1789|1789-jıl]] [[14-iyul|14-iyulde]] kóterilisshiler hújim menen [[Bastiliya|Bastiliyanı]] [[Bastiliyanıń basıp alınıwı|iyeledi]]. Mámlekette burjuaziya tizimi ornatıldı. [[Sankt-Peterburg|Peterburgta]] baslanǵan revolyuciyanı dáslep waqıtsha finanslıq qıyınshılıqlar hám patsha [[Lyudovik XVI]] nıń jeke pazıyletleri sebepli kúndelikli kóterilis dep esapladı. Revolyuciyanıń kúsheyiwi menen Peterburgta revolyuciyanıń Evropanıń barlıq feodallıq-absolyutistlik mámleketlerine tarqalıwınan qorqa basladı. Rus sarayınıń qáwip-qáterlerine [[Prussiya (patshalıq)|Prussiya]] hám [[Avstriya ercgercoglıgı|Avstriya]] monarxları da sherik edi.

1791-jılı Avstriya hám Prussiya Franciyanıń ishki islerine áskeriy aralasıw maqsetinde [[Pilnick deklaraciyası|awqam]] dúzdi, biraq intervenciya rejelerin islep shıǵıw hám francuz emigraciyası hám mámlekettegi kontrrevolyuciyalıq dvoryanlarǵa materiallıq járdem kórsetiw menen sheklendi ([[Ekaterina II Alekseevna|Ekaterina]] jallanba armiya dúziw ushin 2 mln rubl qarız berdi).

1793-jıl martta Rossiya hám Angliya ortasında Franciyaǵa qarsı gúreste bir-birine járdem kórsetiw: óz portların francuz kemeleri ushın jawıp qoyıw hám Franciyanıń neytral mámleketler menen sawdasına tosqınlıq etiw (Ekaterina II Franciya jaǵaların qamal etiw ushin Rossiya áskeriy kemelerin Angliyaǵa jiberdi) haqqındaǵı óz ara minnetleme haqqındaǵı konvenciya tastıyıqlandı.

1795-jıldıń aqırında Rossiya, Angliya hám Avstriya ortasında kontrrevolyuciyalıq úshlik awqam dúzildi (Rossiyada Franciyaǵa qarsı háreketler ushın 60 mıń ekspediciyalıq korpus tayarlana baslandı).

[[Pavel I]] 1796-jıl avgustta Avstriyaǵa járdem ushın qurallanǵan korpus jibermedi hám óz awqamlaslarına (Avstriya, Angliya hám Prussiya) Rossiya aldınǵı urıslardan hálsiregenın bildirdi. Rossiya koaliciyadan shıqtı. Pavel I diplomatiyalıq dárejede Franciyanıń áskeriy jetiskenliklerin sheklewge urındı.

== II antifrancuz koaliciya (1798—1801) ==
{{tiykarǵı|Ekinshi koaliciya urısı}}
Onıń quramına Rossiya, Ullı Britaniya, Osmaniyler imperiyası, Muqaddes Rim imperiyası, Neapol patshalıǵı, Avstriya, Portugaliya kirgen.

Franciyaǵa qarsı II koaliciya 1798-jılı Avstriya, Osmaniyler imperiyası, Ullı Britaniya hám Neapol patshalıǵı quramında dúzildi. Rossiya áskeriy kúshleri teńizde (Osmaniyler floti menen awqamda) hám qurǵaqlıqta (Avstriya menen birgelikte) áskeriy háreketlerde qatnastı.

F. F. Ushakov basshılıǵındaǵı Qara teńiz eskadrası 1798-jıldıń gúzinde Bosfor hám Dardanell dáryaları arqalı Jer Orta teńizine, keyin Adriatika teńizine kirip bardı hám ol jerde túrk flotı menen birgelikte Ion atawların basıp alıp, Korfu qorǵanına hújim etti.

1799-jıl iyun ayında rus áskerleri Neapoldi, sentyabrde bolsa Rimdi azat etedi.

=== Italiya júrisleri ===
{{tiykarǵı|Suvorovtıń Italiya júrisleri}}
Birlesken rus-avstriya armiyasına komandirlik etiw A. V. Suvorovqa júklendi. 1799-jıl 15-17-aprelde Suvorov Adde dáryası boyında francuzlardı qıyrattı. Bunnan keyin 5 hápte ishinde francuzlardı Arqa Italiyadan quwip shıǵarıwǵa erisildi. Milan hám Turin sawashsız azat etildi.

=== Shveycariya júrisleri ===
Avstriyalılar Suvorov áskerlerin azıq-awqat penen támiyinlemedi, jerdiń nadurıs kartaların berdi hám áskerlerdıń Shveycariyaǵa jaqınlasıwın kútip turmastan, Rimskiy-Korsakov korpusın dushpannıń kúshli kúshleri aldında jalǵız qaldırdı.

Suvorov járdemge asıǵıp, eń qısqa hám eń qáwipli joldı — Alp tawlarınan ótip, Sen-Gotard ótkelin (24 sent. 1799-jıl — «Shaytan kópir» ushın sawash).

Biraq Rimskiy-Korsakovqa járdem beriw keshikti — ol qıyratıldı.

Alp tawlarınan 15 mıń grenadyorlar túsedi hám Pavel olardı Rossiyaǵa qaytarıp jiberedi.

Ruslardıń jeńislerınen Ullı Britaniya hám Avstriya paydalandı. Ullı Britaniya Avstriya sıyaqlı Gollandiyada jaylasqan hám francuzlarǵa qarsı háreket etip atırǵan rus járdemshi korpusına kerekli ǵamxorlıq kórsetpegeni, inglisler Malta atawın azat etkennen keyin, avstriyalılar bolsa Suvorov qaldırǵan Arqa Italiyanı iyelegeni sebepli Pavel I olar menen qatnasıqlardı úzip, jana awqamlar dúzedi.

Franciya menen pitim dúzip, Avstriya hám Ullı Britaniyaǵa qarsı Prussiya, Shveciya hám Daniya menen awqam dúzedi.

1800-jıl 4-6-dekabrde Pavel I baslaması menen Rossiya, Prussiya, Shveciya hám Daniya ortasında qurallı biytáreplik haqqındaǵı konvenciya dúziledi.

1801-jıl 12-yanvarda Pavel I buyrıq berdi, oǵan muwapıq Don kazak armiyasınıń áskeriy atamani Vasiliy Petrovich Orlov (1745—1801) basshılıǵındaǵı 24 qural penen 22,5 mıń kazak Xiywa hám Buxaraǵa shekem barıp, Britaniya Hindstanıń iyelep alıwı kerek edi. Kazaklar 28-fevralda atlanısqa shıqtı.

1801-jıl 9-fevral hám 11-mart — rus tovarların Britaniya portlarınan hám pútkil batıs shegara boylap tek Ullı Britaniyaǵa emes, al Prussiyaǵa da jiberiwdi qadaǵan etiwshi pármanlar shıǵarıldı. Rossiya portlarında bolǵan inglis sawda kemelerine embargo qoyıldı.

== III antifrancuz koaliciya (1805) ==
{{tiykarǵı|Úshinshi koaliciya urısı}}
Onıń quramına Rossiya, Ullı Britaniya, Avstriya, Shveciya kirgen. Rossiya diplomatiyası Angliya, Avstriya, Shveciya hám Siciliya quramında koaliciya dúziwde qatnastı.
* 1804-jıl 25-oktyabr — Rossiya-Avstriya awqamınıń dúziliwi.
* 1805-jıl 2-yanvar — Shveciya menen awqamlıq shártnamaǵa qol qoyılıwı.
* 1805-jıl 11-aprel — Angliya menen.
* 1805-jıl 29-iyulde Vena arnawlı deklaraciya menen Rossiya-Angliya shártnamasına qosılıwın járiyaladı.

Dáslepki ekewinen parıqlı túrde Burbonlardı tiklew maqsetleri qoyılmadı. Koaliciya Franciya ekspansiyasınıń Evropada jáne de tarqalıwın toqtatıw, Prussiya, Shveycariya, Gollandiya hám Italiya huqıqların qorǵaw maqsetinde dúzildi. Angliya koaliciya dúziwden ayrıqsha mápdar edi, sebebi La-Mansh boyında Dumanlı Albionǵa túsiriwge tayar turǵan 200 000 francuz áskeri bar edi.

Franciyanıń awqamlasları sıpatında Ispaniya, Bavariya, Vyurtemberg hám Darmshtadt qatnastı.

1805-jıl 9-sentyabr — Avstriya armiyası Bavariyaǵa bastırıp kirdi. Biraq 25-26-sentyabrde Franciya armiyasınan jeńiliske ushıradı hám úlken shıǵınlar menen sheginiwdi baslaydı. 20-oktyabrde Avstriya armiyası kapitulyaciya etti. 13-noyabrde bolsa Vena basıp alındı.

10-noyabr kúni rus áskerleri Avstriya poziciyasınıń járdemshi bólimleri menen birlesti.

1805-jıl 2-dekabrde Austerlic janındaģı «Úsh imperator sawashında» rus-avstriyalı birlesken armiyalar francuzlar tárepinen qıyratıldı.

1805-jıl 26-dekabrde Avstriya Presburg qalasında Franciya menen tınıshlıq shártnamasına qol qoyıp, úlken aymaqlıq hám siyasiy joǵaltıwlar menen urıstan shıqtı. German milletiniń muqaddes Rim imperiyası óz ómirin tamamladı.

== IV antifrancuz koaliciya (1806—1807) ==
{{tiykarǵı|Tórtinshi koaliciya urısı}}

Onıń quramına Angliya, Rossiya, Prussiya, Saksoniya, Shveciya kirgen.

19-iyun hám 12-iyul kúnleri Rossiya hám Prussiya ortasında jasırın awqam deklaraciyaları tastıyıqlandı. 1806-jıldıń gúzinde Angliya, Shveciya, Prussiya, Saksoniya hám Rossiyadan ibarat koaliciya dúzildi.

1806-jıl 14-oktyabr — Yena hám Auershted sawashları, bunda pruss armiyası francuzlar tárepinen tolıq qıyratıldı. Armiya Prussiyanıń shólkemlestirilgen kúshi sıpatında bir kúnde joq boldı. Bunnan keyin Prussiya patshalıǵı quladı hám úsh hápte dawamında Franciya armiyası tárepinen basıp alındı.

1806-jıl 21-noyabrde Berlinde Napoleon «Britaniya atawların qamal etiw haqqındaǵı» dekretke qol qoydı. 1807-jılı kontinental blokadaǵa Italiya, Ispaniya, Niderlandiya, Tilzitten keyin — Rossiya hám Prussiya, 1809-jılı Avstriya qosıldı.

1807-jıldıń 26-27-yanvar kúnleri Preysish-Eylau janında urıs bolıp, ol urıstıń eń qanlı sawashı boldı. Rus-prus armiyası sawash tamamlanǵannan keyin shegindi. Napoleon jáne 10 kún sawash maydanında turdı hám shegindi.

1807-jıl 14-iyunde rus armiyası Fridland janında jeńildi hám Nemannıń artına shegindi.

1807-jıl 21-iyunda pitimge qol qoyıldı hám aradan 2 kún ótkennen keyin Aleksandr I tárepinen tastıyıqlandı. 25-iyunda Tilzit qalasına qarama-qarsı Neman dáryası ortasında salda eki imperatordıń ushırasıwı bolip ótti.

== V koaliciya (1809) ==
{{tiykarǵı|Besinshi koaliciya urısı}}

1809-jıl aprelde Avstriya, Angliya hám Ispaniyadan ibarat koaliciya dúzilip, oǵan waqıtsha húkimet (joqarı xunta) wákillik etti.

1809-jıl 10-aprelde avstriyalılar Bavariya, Italiya hám Varshava gercoglıgıne bastırıp kirdi. Napoleon armiyası 5 tabıslı sawashta (Teugen, Abensberg, Landsxut, Ekmyul hám Regensburgte) Avstriya armiyasın eki bólimge bóliwge eristi: biri Chexiyaǵa, ekinshisi Inn dáryası arqasına shegindi. Francuzlar Avstriyaǵa kirip, 13-mayda Vena qalasın iyeledi. Biraq 21-22-may kúnleri Aspern — Essling janındaǵı sawashta Avstriya armiyası kútilmegende Napoleondı jeńiwge eristi. Sawashta Franciya qaharmanları: marshal Lann, generallar d'Espan, Sent-Iler qaytıs boldı. Keyingi sawashta, Vagram janında Napoleon jeniske eristi. 12-iyul kúni Avstriya-Franciya pitimi dúzildi. 14-oktyabrde Franc II Napoleon menen Shenbrun shártnamasın dúzdi, bul pitim boyinsha Avstriya Adriatika teńizine shıǵıw imkaniyatınan ayırıldı; Bavariya — Zalcburg hám Joqarı Avstriyanıń bir bólimi; Varshava gercoglıgı — Batis Galiciya; Rossiyada — Tarnopolskiy okrugı.

Aleksandr I Rossiya Avstriya shegarasına 20 mıń korpus jiberip, rásmiy urıs járiyaladı. Rus áskerlerı áskeriy háreketlerdiń birinshi dáwirinde awır jaǵdayda bolǵan Varshava gercoglıgındegį franko-polyak armiyasına járdem beriwden bas tartqan, biraq Avstriya áskerleri Dunayǵa ótkerilip atırǵan ekinshi dáwirde Krakov (shınında qala avstriyalılar tárepinen ruslarǵa berilgen) hám Galiciyanıń bir bólimin iyelegen. Avstriyalılar menen keskin soqlıǵısıwlar bolmadı.

== VI koaliciya (1812—1814) ==
{{tiykarǵı|Altınshı koaliciya urısı}}

Koaliciyaǵa Rossiya, Shveciya, Ullı Britaniya, Avstriya hám Prussiya (sońǵı ekewi 1813-jıldıń basına shekem Franciyanıń awqamlasları edi) kirdi.

1812-jıl 5-aprelde Rossiya hám Shveciya ortasında Peterburg awqamlıq shártnaması dúzildi.

Rossiyaǵa Napoleon basqınshılıǵı baslanǵannan keyin, 1812-jıl 18-iyulde Rossiya hám Ullı Britaniya ortasında 1807-jıldan baslap eki mámleket ortasındaǵı urıs jaǵdayın saplastırıwshı Erebru pitimine qol qoyıldı.

1812-jıl 18-30-dekabrde Taurogenda pruss generalı York ruslar menen biytáreplik haqqındaǵı konvenciyaǵa qol qoydı hám áskerlerdi Prussiyaǵa alıp ketti.

1813-jıl 30-yanvarda Avstriya korpusı komandiri general Shvarcenberg Taurogenskiy shártnamasına uqsas shártnamaǵa (Zeichenskiy pitimi) qol qoydı, sonnan keyin Varshavani sawashsız tapsırdı hám Avstriyaǵa ketti&lt;ref&gt;Отечественная война 1812 года. Энциклопедия. / Рук. редкол. [[Безотосный, Виктор Михайлович|В. М. Безотосный]]. — М.: [[РОССПЭН]], 2004. — С. 27. — ISBN 5-8243-0324-X&lt;/ref&gt;.

Keyin ala koaliciyaǵa Ullı Britaniya, 1813-jıl 10-avgustta Avstriya da qosıldı. 1813-jılǵı kampaniya dawamında 6-koaliciyaǵa bir qatar mayda german mámleketleri qosıldı&lt;ref&gt;''Лосик А. В., Щерба А. Н.'' Русская дипломатия, победившая Бонапарта. Роль и место России в антинаполеоновской коалиции. // [[Военно-исторический журнал]]. — 2014. — № 3. — С.3-8.&lt;/ref&gt;.

== VII koaliciya. Napoleonnıń «Júz kunı» (1815) ==
{{tiykarǵı|Júz kún|Jetinshi koaliciya urısı}}

Koaliciyaǵa Rossiya, Shveciya, Angliya, Avstriya, Prussiya, Ispaniya, Portugaliya kirdi.

1815-jıl 1-martta Napoleon Elba atawın taslap, 20-martta Parijge kirgende, Vena kongressi qatnasıwshıları 25-martta-aq Shomon traktatın qayta tikledi.

1815-jıl 18-iyun — Vaterloo sawashı. Vellington hám Blyuxer basshılıǵındaǵı inglis-golland-pruss armiyası francuzlardı qıyrattı.

18-iyul kúni Napoleon ózi Angliya húkimetine tutqınlıqqa tústi.

1815-jıl 2-avgust — shártnama dúzilip, oǵan muwapıq Napoleon ullı mámleketlerdiń húrmetli tutqını sıpatında Muqaddes Elena atawına jiberildi.

== Derekler ==</text>
      <sha1>kaswp3ygeq0st836lp5ncg5tu0j6tkz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>125391</id>
      <parentid>125389</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T08:57:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Srajatdin Usnatdinov</username>
        <id>12560</id>
      </contributor>
      <origin>125391</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13714" sha1="g0ytjvdql3n2ukplatjh6nx719ljq6v" xml:space="preserve">'''Antifrancuz koaliciyalar''' — [[Ullı Britaniya hám Irlandiya Birlesken patshalıǵı|Ullı Britaniya]] basshılıǵında Franciyada [[Ullı francuz revolyuciyası]] dáwirinde qulaǵan [[Burbonlar]] monarxiyalıq dinastiyasın tiklewge umtilǵan Evropa mámleketlerınıń waqtınsha áskeriy-siyasiy awqamları. Jámi 7 koaliciya dúzilgen.

== I antifrancuz koaliciya (1792-1797) ==
{{tiykarǵı|Birinshi koaliciya urısı}}
Onın quramına: [[Ullı Britaniya patshalıǵı|Ullı Britaniya]], [[Prussiya patshalıǵı|Prussiya]], [[Neapol patshalıǵı|Neapol]], [[Toskana Ullı gercoglıgı|Toskana]], [[Avstriya ercgercogı|Avstriya]], [[Ispaniya imperiyası|Ispaniya]], [[Birlesken provinciyalar respublikası|Niderlandiya]], [[Rossiya imperiyası|Rossiya]] kirgen.

[[1789|1789-jılı]] Franciyada [[Ullı francuz revolyuciyası|burjuaziyalıq revolyuciya]] júz berdi. [[1789|1789-jıl]] [[14-iyul|14-iyulde]] kóterilisshiler hújim menen [[Bastiliya|Bastiliyanı]] [[Bastiliyanıń basıp alınıwı|iyeledi]]. Mámlekette burjuaziya tizimi ornatıldı. [[Sankt-Peterburg|Peterburgta]] baslanǵan revolyuciyanı dáslep waqıtsha finanslıq qıyınshılıqlar hám patsha [[Lyudovik XVI]] nıń jeke pazıyletleri sebepli kúndelikli kóterilis dep esapladı. Revolyuciyanıń kúsheyiwi menen Peterburgta revolyuciyanıń Evropanıń barlıq feodallıq-absolyutistlik mámleketlerine tarqalıwınan qorqa basladı. Rus sarayınıń qáwip-qáterlerine [[Prussiya (patshalıq)|Prussiya]] hám [[Avstriya ercgercoglıgı|Avstriya]] monarxları da sherik edi.

1791-jılı Avstriya hám Prussiya Franciyanıń ishki islerine áskeriy aralasıw maqsetinde [[Pilnick deklaraciyası|awqam]] dúzdi, biraq intervenciya rejelerin islep shıǵıw hám francuz emigraciyası hám mámlekettegi kontrrevolyuciyalıq dvoryanlarǵa materiallıq járdem kórsetiw menen sheklendi ([[Ekaterina II Alekseevna|Ekaterina]] jallanba armiya dúziw ushin 2 mln rubl qarız berdi).

1793-jıl martta Rossiya hám Angliya ortasında Franciyaǵa qarsı gúreste bir-birine járdem kórsetiw: óz portların francuz kemeleri ushın jawıp qoyıw hám Franciyanıń neytral mámleketler menen sawdasına tosqınlıq etiw (Ekaterina II Franciya jaǵaların qamal etiw ushin Rossiya áskeriy kemelerin Angliyaǵa jiberdi) haqqındaǵı óz ara minnetleme haqqındaǵı konvenciya tastıyıqlandı.

1795-jıldıń aqırında Rossiya, Angliya hám Avstriya ortasında kontrrevolyuciyalıq úshlik awqam dúzildi (Rossiyada Franciyaǵa qarsı háreketler ushın 60 mıń ekspediciyalıq korpus tayarlana baslandı).

[[Pavel I]] 1796-jıl avgustta Avstriyaǵa járdem ushın qurallanǵan korpus jibermedi hám óz awqamlaslarına (Avstriya, Angliya hám Prussiya) Rossiya aldınǵı urıslardan hálsiregenın bildirdi. Rossiya koaliciyadan shıqtı. Pavel I diplomatiyalıq dárejede Franciyanıń áskeriy jetiskenliklerin sheklewge urındı.

== II antifrancuz koaliciya (1798—1801) ==
{{tiykarǵı|Ekinshi koaliciya urısı}}
Onıń quramına Rossiya, Ullı Britaniya, Osmaniyler imperiyası, Muqaddes Rim imperiyası, Neapol patshalıǵı, Avstriya, Portugaliya kirgen.

Franciyaǵa qarsı II koaliciya 1798-jılı Avstriya, Osmaniyler imperiyası, Ullı Britaniya hám Neapol patshalıǵı quramında dúzildi. Rossiya áskeriy kúshleri teńizde (Osmaniyler floti menen awqamda) hám qurǵaqlıqta (Avstriya menen birgelikte) áskeriy háreketlerde qatnastı.

F. F. Ushakov basshılıǵındaǵı Qara teńiz eskadrası 1798-jıldıń gúzinde Bosfor hám Dardanell dáryaları arqalı Jer Orta teńizine, keyin Adriatika teńizine kirip bardı hám ol jerde túrk flotı menen birgelikte Ion atawların basıp alıp, Korfu qorǵanına hújim etti.

1799-jıl iyun ayında rus áskerleri Neapoldi, sentyabrde bolsa Rimdi azat etedi.

=== Italiya júrisleri ===
{{tiykarǵı|Suvorovtıń Italiya júrisleri}}
Birlesken rus-avstriya armiyasına komandirlik etiw A. V. Suvorovqa júklendi. 1799-jıl 15-17-aprelde Suvorov Adde dáryası boyında francuzlardı qıyrattı. Bunnan keyin 5 hápte ishinde francuzlardı Arqa Italiyadan quwip shıǵarıwǵa erisildi. Milan hám Turin sawashsız azat etildi.

=== Shveycariya júrisleri ===
Avstriyalılar Suvorov áskerlerin azıq-awqat penen támiyinlemedi, jerdiń nadurıs kartaların berdi hám áskerlerdıń Shveycariyaǵa jaqınlasıwın kútip turmastan, Rimskiy-Korsakov korpusın dushpannıń kúshli kúshleri aldında jalǵız qaldırdı.

Suvorov járdemge asıǵıp, eń qısqa hám eń qáwipli joldı — Alp tawlarınan ótip, Sen-Gotard ótkelin (24 sent. 1799-jıl — «Shaytan kópir» ushın sawash).

Biraq Rimskiy-Korsakovqa járdem beriw keshikti — ol qıyratıldı.

Alp tawlarınan 15 mıń grenadyorlar túsedi hám Pavel olardı Rossiyaǵa qaytarıp jiberedi.

Ruslardıń jeńislerınen Ullı Britaniya hám Avstriya paydalandı. Ullı Britaniya Avstriya sıyaqlı Gollandiyada jaylasqan hám francuzlarǵa qarsı háreket etip atırǵan rus járdemshi korpusına kerekli ǵamxorlıq kórsetpegeni, inglisler Malta atawın azat etkennen keyin, avstriyalılar bolsa Suvorov qaldırǵan Arqa Italiyanı iyelegeni sebepli Pavel I olar menen qatnasıqlardı úzip, jana awqamlar dúzedi.

Franciya menen pitim dúzip, Avstriya hám Ullı Britaniyaǵa qarsı Prussiya, Shveciya hám Daniya menen awqam dúzedi.

1800-jıl 4-6-dekabrde Pavel I baslaması menen Rossiya, Prussiya, Shveciya hám Daniya ortasında qurallı biytáreplik haqqındaǵı konvenciya dúziledi.

1801-jıl 12-yanvarda Pavel I buyrıq berdi, oǵan muwapıq Don kazak armiyasınıń áskeriy atamani Vasiliy Petrovich Orlov (1745—1801) basshılıǵındaǵı 24 qural penen 22,5 mıń kazak Xiywa hám Buxaraǵa shekem barıp, Britaniya Hindstanıń iyelep alıwı kerek edi. Kazaklar 28-fevralda atlanısqa shıqtı.

1801-jıl 9-fevral hám 11-mart — rus tovarların Britaniya portlarınan hám pútkil batıs shegara boylap tek Ullı Britaniyaǵa emes, al Prussiyaǵa da jiberiwdi qadaǵan etiwshi pármanlar shıǵarıldı. Rossiya portlarında bolǵan inglis sawda kemelerine embargo qoyıldı.

== III antifrancuz koaliciya (1805) ==
{{tiykarǵı|Úshinshi koaliciya urısı}}
Onıń quramına Rossiya, Ullı Britaniya, Avstriya, Shveciya kirgen. Rossiya diplomatiyası Angliya, Avstriya, Shveciya hám Siciliya quramında koaliciya dúziwde qatnastı.
* 1804-jıl 25-oktyabr — Rossiya-Avstriya awqamınıń dúziliwi.
* 1805-jıl 2-yanvar — Shveciya menen awqamlıq shártnamaǵa qol qoyılıwı.
* 1805-jıl 11-aprel — Angliya menen.
* 1805-jıl 29-iyulde Vena arnawlı deklaraciya menen Rossiya-Angliya shártnamasına qosılıwın járiyaladı.

Dáslepki ekewinen parıqlı túrde Burbonlardı tiklew maqsetleri qoyılmadı. Koaliciya Franciya ekspansiyasınıń Evropada jáne de tarqalıwın toqtatıw, Prussiya, Shveycariya, Gollandiya hám Italiya huqıqların qorǵaw maqsetinde dúzildi. Angliya koaliciya dúziwden ayrıqsha mápdar edi, sebebi La-Mansh boyında Dumanlı Albionǵa túsiriwge tayar turǵan 200 000 francuz áskeri bar edi.

Franciyanıń awqamlasları sıpatında Ispaniya, Bavariya, Vyurtemberg hám Darmshtadt qatnastı.

1805-jıl 9-sentyabr — Avstriya armiyası Bavariyaǵa bastırıp kirdi. Biraq 25-26-sentyabrde Franciya armiyasınan jeńiliske ushıradı hám úlken shıǵınlar menen sheginiwdi baslaydı. 20-oktyabrde Avstriya armiyası kapitulyaciya etti. 13-noyabrde bolsa Vena basıp alındı.

10-noyabr kúni rus áskerleri Avstriya poziciyasınıń járdemshi bólimleri menen birlesti.

1805-jıl 2-dekabrde Austerlic janındaģı «Úsh imperator sawashında» rus-avstriyalı birlesken armiyalar francuzlar tárepinen qıyratıldı.

1805-jıl 26-dekabrde Avstriya Presburg qalasında Franciya menen tınıshlıq shártnamasına qol qoyıp, úlken aymaqlıq hám siyasiy joǵaltıwlar menen urıstan shıqtı. German milletiniń muqaddes Rim imperiyası óz ómirin tamamladı.

== IV antifrancuz koaliciya (1806—1807) ==
{{tiykarǵı|Tórtinshi koaliciya urısı}}

Onıń quramına Angliya, Rossiya, Prussiya, Saksoniya, Shveciya kirgen.

19-iyun hám 12-iyul kúnleri Rossiya hám Prussiya ortasında jasırın awqam deklaraciyaları tastıyıqlandı. 1806-jıldıń gúzinde Angliya, Shveciya, Prussiya, Saksoniya hám Rossiyadan ibarat koaliciya dúzildi.

1806-jıl 14-oktyabr — Yena hám Auershted sawashları, bunda pruss armiyası francuzlar tárepinen tolıq qıyratıldı. Armiya Prussiyanıń shólkemlestirilgen kúshi sıpatında bir kúnde joq boldı. Bunnan keyin Prussiya patshalıǵı quladı hám úsh hápte dawamında Franciya armiyası tárepinen basıp alındı.

1806-jıl 21-noyabrde Berlinde Napoleon «Britaniya atawların qamal etiw haqqındaǵı» dekretke qol qoydı. 1807-jılı kontinental blokadaǵa Italiya, Ispaniya, Niderlandiya, Tilzitten keyin — Rossiya hám Prussiya, 1809-jılı Avstriya qosıldı.

1807-jıldıń 26-27-yanvar kúnleri Preysish-Eylau janında urıs bolıp, ol urıstıń eń qanlı sawashı boldı. Rus-prus armiyası sawash tamamlanǵannan keyin shegindi. Napoleon jáne 10 kún sawash maydanında turdı hám shegindi.

1807-jıl 14-iyunde rus armiyası Fridland janında jeńildi hám Nemannıń artına shegindi.

1807-jıl 21-iyunda pitimge qol qoyıldı hám aradan 2 kún ótkennen keyin Aleksandr I tárepinen tastıyıqlandı. 25-iyunda Tilzit qalasına qarama-qarsı Neman dáryası ortasında salda eki imperatordıń ushırasıwı bolip ótti.

== V koaliciya (1809) ==
{{tiykarǵı|Besinshi koaliciya urısı}}

1809-jıl aprelde Avstriya, Angliya hám Ispaniyadan ibarat koaliciya dúzilip, oǵan waqıtsha húkimet (joqarı xunta) wákillik etti.

1809-jıl 10-aprelde avstriyalılar Bavariya, Italiya hám Varshava gercoglıgıne bastırıp kirdi. Napoleon armiyası 5 tabıslı sawashta (Teugen, Abensberg, Landsxut, Ekmyul hám Regensburgte) Avstriya armiyasın eki bólimge bóliwge eristi: biri Chexiyaǵa, ekinshisi Inn dáryası arqasına shegindi. Francuzlar Avstriyaǵa kirip, 13-mayda Vena qalasın iyeledi. Biraq 21-22-may kúnleri Aspern — Essling janındaǵı sawashta Avstriya armiyası kútilmegende Napoleondı jeńiwge eristi. Sawashta Franciya qaharmanları: marshal Lann, generallar d'Espan, Sent-Iler qaytıs boldı. Keyingi sawashta, Vagram janında Napoleon jeniske eristi. 12-iyul kúni Avstriya-Franciya pitimi dúzildi. 14-oktyabrde Franc II Napoleon menen Shenbrun shártnamasın dúzdi, bul pitim boyinsha Avstriya Adriatika teńizine shıǵıw imkaniyatınan ayırıldı; Bavariya — Zalcburg hám Joqarı Avstriyanıń bir bólimi; Varshava gercoglıgı — Batis Galiciya; Rossiyada — Tarnopolskiy okrugı.

Aleksandr I Rossiya Avstriya shegarasına 20 mıń korpus jiberip, rásmiy urıs járiyaladı. Rus áskerlerı áskeriy háreketlerdiń birinshi dáwirinde awır jaǵdayda bolǵan Varshava gercoglıgındegį franko-polyak armiyasına járdem beriwden bas tartqan, biraq Avstriya áskerleri Dunayǵa ótkerilip atırǵan ekinshi dáwirde Krakov (shınında qala avstriyalılar tárepinen ruslarǵa berilgen) hám Galiciyanıń bir bólimin iyelegen. Avstriyalılar menen keskin soqlıǵısıwlar bolmadı.

== VI koaliciya (1812—1814) ==
{{tiykarǵı|Altınshı koaliciya urısı}}

Koaliciyaǵa Rossiya, Shveciya, Ullı Britaniya, Avstriya hám Prussiya (sońǵı ekewi 1813-jıldıń basına shekem Franciyanıń awqamlasları edi) kirdi.

1812-jıl 5-aprelde Rossiya hám Shveciya ortasında Peterburg awqamlıq shártnaması dúzildi.

Rossiyaǵa Napoleon basqınshılıǵı baslanǵannan keyin, 1812-jıl 18-iyulde Rossiya hám Ullı Britaniya ortasında 1807-jıldan baslap eki mámleket ortasındaǵı urıs jaǵdayın saplastırıwshı Erebru pitimine qol qoyıldı.

1812-jıl 18-30-dekabrde Taurogenda pruss generalı York ruslar menen biytáreplik haqqındaǵı konvenciyaǵa qol qoydı hám áskerlerdi Prussiyaǵa alıp ketti.

1813-jıl 30-yanvarda Avstriya korpusı komandiri general Shvarcenberg Taurogenskiy shártnamasına uqsas shártnamaǵa (Zeichenskiy pitimi) qol qoydı, sonnan keyin Varshavani sawashsız tapsırdı hám Avstriyaǵa ketti&lt;ref&gt;Отечественная война 1812 года. Энциклопедия. / Рук. редкол. [[Безотосный, Виктор Михайлович|В. М. Безотосный]]. — М.: [[РОССПЭН]], 2004. — С. 27. — ISBN 5-8243-0324-X&lt;/ref&gt;.

Keyin ala koaliciyaǵa Ullı Britaniya, 1813-jıl 10-avgustta Avstriya da qosıldı. 1813-jılǵı kampaniya dawamında 6-koaliciyaǵa bir qatar mayda german mámleketleri qosıldı&lt;ref&gt;''Лосик А. В., Щерба А. Н.'' Русская дипломатия, победившая Бонапарта. Роль и место России в антинаполеоновской коалиции. // [[Военно-исторический журнал]]. — 2014. — № 3. — С.3-8.&lt;/ref&gt;.

== VII koaliciya. Napoleonnıń «Júz kunı» (1815) ==
{{tiykarǵı|Júz kún|Jetinshi koaliciya urısı}}

Koaliciyaǵa Rossiya, Shveciya, Angliya, Avstriya, Prussiya, Ispaniya, Portugaliya kirdi.

1815-jıl 1-martta Napoleon Elba atawın taslap, 20-martta Parijge kirgende, Vena kongressi qatnasıwshıları 25-martta-aq Shomon traktatın qayta tikledi.

1815-jıl 18-iyun — Vaterloo sawashı. Vellington hám Blyuxer basshılıǵındaǵı inglis-golland-pruss armiyası francuzlardı qıyrattı.

18-iyul kúni Napoleon ózi Angliya húkimetine tutqınlıqqa tústi.

1815-jıl 2-avgust — shártnama dúzilip, oǵan muwapıq Napoleon ullı mámleketlerdiń húrmetli tutqını sıpatında Muqaddes Elena atawına jiberildi.

== Derekler ==</text>
      <sha1>g0ytjvdql3n2ukplatjh6nx719ljq6v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:Qabasan</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25625</id>
    <revision>
      <id>125326</id>
      <timestamp>2025-07-09T13:00:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Karacehennem</username>
        <id>13595</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125326</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="197" sha1="nlqycvogzqmryr6agkkscgmp2z37zbh" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==n {{Hello}} --[[Paydalanıwshı:Karacehennem|Karacehennem]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Karacehennem|talqılaw]]) 13:00, 2025 j. iyuldıń 9 (UTC)</text>
      <sha1>nlqycvogzqmryr6agkkscgmp2z37zbh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:Mnatsakanyan Ani</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25626</id>
    <revision>
      <id>125327</id>
      <timestamp>2025-07-09T13:00:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Karacehennem</username>
        <id>13595</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125327</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="197" sha1="nlqycvogzqmryr6agkkscgmp2z37zbh" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==n {{Hello}} --[[Paydalanıwshı:Karacehennem|Karacehennem]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Karacehennem|talqılaw]]) 13:00, 2025 j. iyuldıń 9 (UTC)</text>
      <sha1>nlqycvogzqmryr6agkkscgmp2z37zbh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:Foxweb</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25627</id>
    <revision>
      <id>125328</id>
      <timestamp>2025-07-09T13:00:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Karacehennem</username>
        <id>13595</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125328</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="197" sha1="nlqycvogzqmryr6agkkscgmp2z37zbh" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==n {{Hello}} --[[Paydalanıwshı:Karacehennem|Karacehennem]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Karacehennem|talqılaw]]) 13:00, 2025 j. iyuldıń 9 (UTC)</text>
      <sha1>nlqycvogzqmryr6agkkscgmp2z37zbh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Batterygate</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25628</id>
    <revision>
      <id>125344</id>
      <timestamp>2025-07-09T21:21:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:en:Special:Redirect/revision/1298505005|Batterygate]]» betinen awdarılıp jaratıldı</comment>
      <origin>125344</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15827" sha1="nu3ikav1ujrdy2gbibo7fc5ikkibkb2" xml:space="preserve">
'''Batterygate&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.usatoday.com/story/tech/talkingtech/2017/12/30/apples-apology-batterygate-didnt-go-far-enough/991153001/|bet=Apple's apology for Batterygate didn't go far enough|avtor=Graham|at=Jefferson|til=en-US|jumıs=USA Today|qaralǵan sáne=2020-01-09}}&lt;/ref&gt;'''&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.ifixit.com/News/batterygate-timeline|bet=Batterygate: A Complete History of Apple Throttling iPhones|sáne=2018-09-08|til=en|jumıs=iFixit|qaralǵan sáne=2020-01-09}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.zdnet.com/article/batterygate-apple-betrayed-its-customers-and-now-it-faces-a-world-of-hurt/|bet=Batterygate: Apple betrayed its customers and now it faces a world of hurt|avtor=Perlow|at=Jason|til=en|jumıs=ZDNet|qaralǵan sáne=2020-01-09}}&lt;/ref&gt; — bul joqarı júkleme waqtında batareyaları gónergen telefonlardıń óshiriliwiniń aldın alıwǵa arnalǵan, [[Apple Inc.|Apple]] kompaniyasınıń [[iPhone]] telefonlarında processordıń qasaqana ásteletiwin súwretlew ushın qollanılatuǵın termin.

Sınshılar bul ásteletiwdi jobalı góneriwdiń bir túri dep dálilledi. Biraq, bul barlıq eski iPhonelardıń ásteletilgeni haqqındaǵı keń tarqalǵan nadurıs túsinikten kelip shıqqan bolıwı múmkin. Ayırımlar eski batareyaları bar telefonlardıń qayta júkleniwiniń aldın alatuǵın funkciyanı engiziw shın mánisinde jobalı buzılıwǵa qarsı ekenin dálilledi, sebebi ásterek isleytuǵın, biraq qayta júklenbeytuǵın telefon alternativaǵa qaraǵanda jaqsıraq bolar edi.

Basqa sınlar tásir etken telefonlardıń paydalanıwshıǵa hesh qanday túsindirmesiz yamasa basqa opciyalar usınılmastan ásteletilgenliginen kelip shıqqan. Apple sol waqıttan berli [[iOS]]-tı jańalap, paydalanıwshılarǵa trottlingtiń kórinisin támiyinleytuǵın hám eger paydalanıwshı telefonınıń joqarı júkleme astında qayta júkleniwin qálese, trottlingti óshiriw múmkinshiligin de beretuǵın xabarlar hám sazlawlardı usındı.

Apple sudqa berilip, iPhonelardı qasaqana ásteletkenin moyınladı. Kompaniya sol waqıttan berli toparlıq dawlar menen kelisti hám bul haqıyqat ekenin moyınladı.

Bul tartıs birinshi ret 2016-jıldıń sońında payda boldı, sol waqıtta sońǵı [[iOS]] jańalanıwınan keyin ayırım iPhone telefonlarınıń batareya sıyımlılıǵı 30%-ke jetkende kútilmegende óship qalıwı baslanǵanı haqqında xabarlar tarqaldı, bul qurılmanıń islewi ushın kerek bolǵan shama menen úsh volttan tómen bolǵan batareyanıń terminal kernewiniń túsip ketiwinen kelip shıqqan&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://rtcl.eecs.umich.edu/rtclweb/assets/publications/2020/youngmoon-mobisys20.pdf|bet=Causes and Fixes of Unexpected Phone Shutoffs - RTCL ... rtcl.eecs.umich.edu › assets › 2020|sáne=2020-06-15}}&lt;/ref&gt;.

== Tariyxı ==
2016-jıldıń aqırında iOS 10.1.1 shıǵarılıwınan keyin, jańalanıw menen batareya paydalanıw máseleleri haqqında xabarlar payda boldı. Sonday-aq, [[iPhone 6]] hám [[IPhone 6s|iPhone 6S]] modellerindegi ayırım paydalanıwshılardan qurılma turaqsızlıǵı haqqında da xabarlar boldı, sonıń ishinde qurılma batareya sıyımlılıǵı 30%-ke jetkende kútilmegende óship qalıw jaǵdayları da bar edi (bir paydalanıwshı batareya procenti bunı islemesten aldın kútilmegende 1%-ke túsip, biraq qurılma zaryadqa qoyılıp, qayta júklengennen keyin ele de 30% bolıp kórinetuǵının súwretledi)&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://thenextweb.com/apple/2016/11/28/ios-battery-life/|bet=Getting terrible battery life on iOS 10.1.1? You're not the only one|avtor=Buis|at=Juan|sáne=November 28, 2016|jumıs=The Next Web|qaralǵan sáne=December 3, 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.extremetech.com/mobile/240385-apples-ios-10-1-1-update-causing-huge-battery-life-problems-users|bet=Apple's iOS 10.1.1 update is causing huge battery life problems for some users [Updated]|jumıs=ExtremeTech|qaralǵan sáne=2019-09-09}}&lt;/ref&gt;.

Apple 2016-jıldıń dekabr ayında 2015-jıldıń sentyabr hám oktyabr aylarında islep shıǵarılǵan ayırım iPhone 6S modelleriniń batareya óndirisinde kemshilik bolǵanın tastıyıqladı.

Kompaniya bul kemshiliktiń qáwipsizlikke qáwipli emes ekenligin, biraq ol sıyımlılıqtı tómenletip, qurılmanıń «elektron komponentlerin qorǵaw ushın» óship qalıwına sebep bolıwı múmkinligin atap ótti. Basqa óship qalıw jaǵdayları haqqında Apple keleshektegi versiyalarda «batareya ónimligin hám óshiw operaciyaların basqarıw algoritmlerin jaqsılaw» ushın keyingi iOS jańalanıwına «qosımsha diagnostika múmkinshiligin» qosatuǵının ayttı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2016/12/6/13853280/apple-iphone-6s-battery-problems-fix-explanation|bet=Apple blames exposure to 'ambient air' for iPhone 6S battery failures|avtor=Vincent|at=James|sáne=December 6, 2016|jumıs=[[The Verge]]|baspaxana=[[Vox Media]]|qaralǵan sáne=December 7, 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://thenextweb.com/apple/2016/12/06/apple-iphone-6s-battery-issue-explained/|bet=iPhone 6S battery issues may be more widespread than Apple initially thought|sáne=December 6, 2016|jumıs=The Next Web|qaralǵan sáne=December 7, 2016}}&lt;/ref&gt;. 2017-jıldıń fevral ayında iOS 10.2.1 shıǵarılıwı menen Apple [[IPhone 6s|iPhone 6S]]-te kútilmegende óship qalıwlardı «80%-ten aslam», al [[iPhone 6]]-da «70%-ten aslamǵa» qısqartqanın málimledi. Apple sonıń menen birge bul máselelerdiń 6S-tegi joqarıda aytılǵan kemshiliklerden bólek ekenin de xabarladı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2017/02/23/apple-says-ios-10-2-1-has-reduced-unexpected-iphone-6s-shutdown-issues-by-80/|bet=Apple says iOS 10.2.1 has reduced unexpected iPhone 6s shutdown issues by 80%|avtor=Panzarino|at=Matthew|sáne=February 23, 2017|jumıs=[[TechCrunch]]|baspaxana=[[AOL]]|qaralǵan sáne=February 24, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.zdnet.com/article/iphone-6-6s-sudden-shutdown-weve-almost-fully-cured-issue-with-ios-10-2-1-says-apple/|bet=iPhone 6, 6s sudden shutdown? We've almost fully cured issue with iOS 10.2.1, says Apple|avtor=Tung|at=Liam|til=en|jumıs=ZDNet|qaralǵan sáne=2019-09-09}}&lt;/ref&gt;.

2017-jıldıń dekabr ayında benchmarking quralı Geekbench baǵdarlamashıları 10.2.1-den keyin jańalanǵan iPhone 6 modellerinde hám iOS 11.2-den keyin jańalanǵan iPhone 7 modellerinde ónimliliktiń tómenlewi úlgisin kórsetetuǵın esabat járiyaladı. Aldın Appledıń eski iPhone modelleriniń jańa iOS versiyalarında ónimliligin qasaqana tómenletkenligi haqqında, jańa modellerdiń satılıwın arttırıw ushın jobalı eskeriw forması retinde, anekdotlıq dáliller bolǵan&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.extremetech.com/mobile/260836-geekbench-data-proves-apple-throttling-iphone-performance-based-battery-life|bet=Geekbench: Apple Is Throttling iPhone Performance Based on Battery Life|jumıs=ExtremeTech|qaralǵan sáne=2019-09-09}}&lt;/ref&gt;.

Usı esabatlarǵa juwap retinde, Apple CNET-ke málimleme berip, sistema turaqlılıǵın saqlaw hám kútilmegende óship qalıwlardıń aldın alıw ushın eski iPhone qurılmalarında batareya jaǵdayına tiykarlanǵan programmalıq támiynat ónimdarlıǵın baqlaw funkciyaların engizgenin tastıyıqladı. Kompaniya óz maqsetiniń «klientler ushın eń jaqsı tájiriybeni támiyinlew, oǵan ulıwma ónimdarlıq hám olardıń qurılmalarınıń ómirin uzaytıw kiredi» ekenin ayttı hám «litiy-ion batareyaları suwıq sharayatlarda, batareya zaryadı tómen bolǵanda yamasa waqıt ótiwi menen gónere bergende, joqarı tok talapların támiyinlew múmkinshiligi kemeyedi, bul qurılmanıń elektron komponentlerin qorǵaw ushın kútilmegende óship qalıwına alıp keliwi múmkin» dep túsindirdi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cnet.com/news/apple-slows-down-older-iphone-battery-issues/|bet=Here's why Apple says it's slowing down older iPhones|avtor=Tibken|at=Shara|til=en|jumıs=CNET|qaralǵan sáne=2020-01-09}}&lt;/ref&gt;.

Aradan kóp ótpesten, Apple rásmiy keshirim soradı, dáslep bul máselelerdiń iOS qátelikleri hám jańalanıwdan keyingi «normal, waqıtsha» ónimliliktiń tómenlewi sebepli dep oylaǵanın, biraq eski iPhone qurılmalarındaǵı batareyalardıń «dawamlı ximiyalıq góneriwi» de bir faktor ekenin moyınladı. Apple qurılmanıń batareyasın almastırıw tolıq ónimlilikti qayta tikleytuǵının ayttı hám sonıń menen birge 2018-jıldıń yanvarınan dekabr ayına shekem iPhone 6 hám 6S ushın batareya almastırıwǵa 50 AQSH dolları (79-dan 29 dollarǵa) jeńillik usınatuǵının hám keyingi iOS versiyalarında kóbirek kózge kórinip turatuǵın batareya jaǵdayı haqqında informaciya kirgizetuǵının járiyaladı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2017/12/28/16827248/apple-iphone-battery-replacement-price-slow-down-apology|bet=Apple apologizes for iPhone slowdown drama, will offer $29 battery replacements|avtor=Patel|at=Nilay|sáne=2017-12-28|til=en|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2020-01-09}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://money.cnn.com/2017/12/28/technology/apple-battery-apology/index.html|bet=Apple apologizes for iPhone slowing, drops battery prices|avtor=Kelly|at=Heather|sáne=2017-12-28|jumıs=CNNMoney|qaralǵan sáne=2020-01-09}}&lt;/ref&gt;. 2019-jıldıń yanvar ayında Apple bas direktorı Tim Kuk akcionerlerge jollaǵan xatında jeńillik baǵdarlaması sheńberinde 11 millionnan aslam batareya almastırılǵanın málimledi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.techradar.com/news/apple-iphone-revenue-shortfall-2019|bet=Apple's iPhone sales shortfall could cost it $9 billion in revenue|avtor=Swider|at=Matt|sáne=2 January 2019|til=en|jumıs=TechRadar|qaralǵan sáne=2019-09-09}}&lt;/ref&gt;. Kompaniya hesh qashan «hár qanday Apple óniminiń ómirin qasaqana qısqartıw yamasa klientlerdi jańalanıwǵa májbúrlew ushın paydalanıwshı tájiriybesin tómenletiwge hesh nárse islemegenin hám islemeytuǵının» ayttı.

iOS 11.3 wáde etilgen batareya jaǵdayı haqqındaǵı informaciyanı qostı hám sonıń menen birge bul ónimlilikti baqlaw funkciyaların óshirip qoyıwǵa múmkinshilik beredi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2018/2/7/16984234/how-to-iphone-throttling-ios-11-3|bet=How to turn off iPhone throttling in iOS 11.3|avtor=Byford|at=Sam|sáne=2018-02-07|til=en|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2020-01-09}}&lt;/ref&gt;.

iPhone 11-den baslap, Apple «batareyanıń góneriwinen kelip shıǵatuǵın ónimlilik tásirlerin kemeytiwge» arnalǵan jańa ónimlilikti basqarıw sistemasın engizdi. Aldıńǵı sistemadan ayırmashılıǵı, bul sistema batareyanıń házirgi múmkinshiliklerine juwap retinde bárqulla belsendi hám «eń joqarı ónimlilik» jaǵdayı joq.

== Qabıl etiliwi ==
USA Today sholıwshısı Djefferson Grem Apple batareya almastırıwlardı biypul etiwi kerek edi dep esapladı, bul «Appledıń tutınıwshılardı jańaların satıp alıwǵa shaqırıw ushın eski ónimlerin qasaqana eskirtti degen keń tarqalǵan gúmanlardı joq etiwge úlken járdem beretuǵın edi» dep isendirdi.

2018-jıldıń yanvar ayına kelip, bul másele boyınsha Applege qarsı 32 toparlıq sud isleri qozǵaldı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.zdnet.com/article/iphone-throttling-class-actions-pile-up-as-apple-hit-with-32nd-lawsuit/|bet=iPhone throttling: Class actions pile up as Apple hit with 32nd lawsuit|avtor=Tung|at=Liam|jumıs=ZDNet|qaralǵan sáne=2020-01-09}}&lt;/ref&gt;. 5 million dollarlıq toparlıq daw usınǵan Chikagolı yurist batareya jeńilligin «Apple dúkanlarına dúnya júzi boyınsha iPhonelardıń hár bir versiyasın satıp alıw ushın turaqlı hám úlken dábdebe menen kelip turǵan sadıq klientlerge qarsı masqaralaw» dep esapladı.

2019-jıldıń yanvar ayında Apple bas direktorı Tim Kuk kompaniyanıń «biz kútkenimizden azıraq iPhone jańalanıwları» sebepli, sonday-aq Qıtay sıyaqlı bazarlarda kútilgennen tómen tabıs sebepli payda boljawların qısqartqanın ayttı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2019/1/15/18183406/apple-11-million-battery-replacement-revised-earnings|bet=Apple reportedly replaced 10 times as many batteries as expected in 2018|avtor=Porter|at=Jon|sáne=2019-01-15|til=en|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2020-01-09}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2019/1/2/18165804/apple-iphone-sales-weak-demand-tim-cook-letter-revised-q1-estimate|bet=Apple says it could miss $9 billion in iPhone sales due to weak demand|avtor=Gartenberg|at=Chaim|sáne=2019-01-02|til=en|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2020-01-09}}&lt;/ref&gt;.

2020-jılı 7-fevralda francuz tutınıwshı organları sheshim boyınsha rásmiy tekseriwden keyin Appleǵa 25 million evro shtraf saldı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.dw.com/en/france-fines-apple-25-million-for-slowing-iphone-software/a-52290154|bet=France fines Apple €25 million for slowing iPhone software|til=en-GB|jumıs=Deutsche Welle|qaralǵan sáne=2020-02-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cnet.com/news/france-hits-apple-with-27m-fine-for-slowing-down-old-iphones/|bet=France hits Apple with $27M fine for slowing down old iPhones|avtor=Keane|at=Sean|til=en|jumıs=CNET|qaralǵan sáne=2020-02-07}}&lt;/ref&gt;. 2020-jılı 28-fevralda Apple Kaliforniya sudında 500 million dollarlıq kelisimge kelisti, onıń sheńberinde ol iPhone 6, 6 Plus, 6S, 6S Plus, SE, 7 yamasa 7 Plus qurılmasın satıp alǵan barlıq AQSH turǵınlarına keminde 25 dollar tólewdi jobalastırdı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2020/3/2/21161271/apple-settlement-500-million-throttling-batterygate-class-action-lawsuit|bet=Apple agrees to $500 million settlement for throttling older iPhones|avtor=Robertson|at=Adi|sáne=2020-03-02|til=en|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2020-03-02}}&lt;/ref&gt;.

34 shtattan hám Kolumbiya okrugınan bólek bir tekseriw de batareya ámeliyatın úyrendi. Tekseriw 2020-jıldıń noyabr ayında Apple menen shtatlardıń Apple-ge qurılmalardaǵı ónimlilikti qısqartıwǵa baylanıslı 113 AQSH dolları shtraf tólew hám Apple-ge ónimlilikti qalay qısqartatuǵının ashıq kórsetiw ushın hújjetlerdi járiyalaw haqqında kelisiwi menen juwmaqlandı&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/technology/2020/11/18/apple-fine-battery/|title=Apple to pay $113 million to settle state investigation into iPhone 'batterygate'|first=Tony|last=Romm|date=November 18, 2020|access-date=November 18, 2020}}&lt;/ref&gt;.

2024-jıldıń yanvar ayında toparlıq sud isinde Apple kompaniyasına [[iPhone 6]], [[iPhone 6s]], iPhone SE (1-áwlad) yamasa iPhone 7 iyesi bolǵan hám 2017-jıldıń 21-dekabrine shekem iOS 10.2.1-ge jańalanǵan hár qanday kanadalı iPhone paydalanıwshısına 14.4 million Kanada dollarına shekem tólewge minnetlendi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.smartphoneperformancesettlement.ca/|bet=Canadian iPhone Power Management Class Action|qaralǵan sáne=January 12, 2024}} &lt;/ref&gt;. Apple tutınıwshılardı jańa hám qımbatlaw iPhonelardı satıp alıwǵa shaqırıw ushın programmalıq támiynat jańalanıwları menen eski iPhonelardı qasaqana tómenletti dep ayıplandı. Degen menen, Apple hár qanday nadurıs is islegenin biykarlaydı hám jańalanıwlardıń eski batareyalar sebepli óship qalıwınıń aldın alıw ushın bolǵanın aytadı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.ctvnews.ca/sci-tech/some-iphone-users-could-soon-get-a-cheque-from-apple-1.6721999|bet=Canadians could be eligible for up to $150 each as part of Apple class-action lawsuit|sáne=January 12, 2024|jumıs=[[CTV News]]|qaralǵan sáne=January 12, 2024}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==

[[Kategoriya:Apple Inc.]]</text>
      <sha1>nu3ikav1ujrdy2gbibo7fc5ikkibkb2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>125345</id>
      <parentid>125344</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T21:23:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>125345</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15862" sha1="oh5tiw878xz85qwy53npdg0o71fwwyg" xml:space="preserve">
'''Batterygate&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.usatoday.com/story/tech/talkingtech/2017/12/30/apples-apology-batterygate-didnt-go-far-enough/991153001/|bet=Apple's apology for Batterygate didn't go far enough|avtor=Graham|at=Jefferson|til=en-US|jumıs=USA Today|qaralǵan sáne=2020-01-09}}&lt;/ref&gt;'''&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.ifixit.com/News/batterygate-timeline|bet=Batterygate: A Complete History of Apple Throttling iPhones|sáne=2018-09-08|til=en|jumıs=iFixit|qaralǵan sáne=2020-01-09}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.zdnet.com/article/batterygate-apple-betrayed-its-customers-and-now-it-faces-a-world-of-hurt/|bet=Batterygate: Apple betrayed its customers and now it faces a world of hurt|avtor=Perlow|at=Jason|til=en|jumıs=ZDNet|qaralǵan sáne=2020-01-09}}&lt;/ref&gt; — bul joqarı júkleme waqtında batareyaları gónergen telefonlardıń óshiriliwiniń aldın alıwǵa arnalǵan, [[Apple Inc.|Apple]] kompaniyasınıń [[iPhone]] telefonlarında processordıń qasaqana ásteletiwin súwretlew ushın qollanılatuǵın termin.

Sınshılar bul ásteletiwdi jobalı góneriwdiń bir túri dep dálilledi. Biraq, bul barlıq eski iPhonelardıń ásteletilgeni haqqındaǵı keń tarqalǵan nadurıs túsinikten kelip shıqqan bolıwı múmkin. Ayırımlar eski batareyaları bar telefonlardıń qayta júkleniwiniń aldın alatuǵın funkciyanı engiziw shın mánisinde jobalı buzılıwǵa qarsı ekenin dálilledi, sebebi ásterek isleytuǵın, biraq qayta júklenbeytuǵın telefon alternativaǵa qaraǵanda jaqsıraq bolar edi.

Basqa sınlar tásir etken telefonlardıń paydalanıwshıǵa hesh qanday túsindirmesiz yamasa basqa opciyalar usınılmastan ásteletilgenliginen kelip shıqqan. Apple sol waqıttan berli [[iOS]]-tı jańalap, paydalanıwshılarǵa trottlingtiń kórinisin támiyinleytuǵın hám eger paydalanıwshı telefonınıń joqarı júkleme astında qayta júkleniwin qálese, trottlingti óshiriw múmkinshiligin de beretuǵın xabarlar hám sazlawlardı usındı.

Apple sudqa berilip, iPhonelardı qasaqana ásteletkenin moyınladı. Kompaniya sol waqıttan berli toparlıq dawlar menen kelisti hám bul haqıyqat ekenin moyınladı.

Bul tartıs birinshi ret 2016-jıldıń sońında payda boldı, sol waqıtta sońǵı [[iOS]] jańalanıwınan keyin ayırım iPhone telefonlarınıń batareya sıyımlılıǵı 30%-ke jetkende kútilmegende óship qalıwı baslanǵanı haqqında xabarlar tarqaldı, bul qurılmanıń islewi ushın kerek bolǵan shama menen úsh volttan tómen bolǵan batareyanıń terminal kernewiniń túsip ketiwinen kelip shıqqan&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://rtcl.eecs.umich.edu/rtclweb/assets/publications/2020/youngmoon-mobisys20.pdf|bet=Causes and Fixes of Unexpected Phone Shutoffs - RTCL ... rtcl.eecs.umich.edu › assets › 2020|sáne=2020-06-15}}&lt;/ref&gt;.

== Tariyxı ==
2016-jıldıń aqırında iOS 10.1.1 shıǵarılıwınan keyin, jańalanıw menen batareya paydalanıw máseleleri haqqında xabarlar payda boldı. Sonday-aq, [[iPhone 6]] hám [[IPhone 6s|iPhone 6S]] modellerindegi ayırım paydalanıwshılardan qurılma turaqsızlıǵı haqqında da xabarlar boldı, sonıń ishinde qurılma batareya sıyımlılıǵı 30%-ke jetkende kútilmegende óship qalıw jaǵdayları da bar edi (bir paydalanıwshı batareya procenti bunı islemesten aldın kútilmegende 1%-ke túsip, biraq qurılma zaryadqa qoyılıp, qayta júklengennen keyin ele de 30% bolıp kórinetuǵının súwretledi)&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://thenextweb.com/apple/2016/11/28/ios-battery-life/|bet=Getting terrible battery life on iOS 10.1.1? You're not the only one|avtor=Buis|at=Juan|sáne=November 28, 2016|jumıs=The Next Web|qaralǵan sáne=December 3, 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.extremetech.com/mobile/240385-apples-ios-10-1-1-update-causing-huge-battery-life-problems-users|bet=Apple's iOS 10.1.1 update is causing huge battery life problems for some users [Updated]|jumıs=ExtremeTech|qaralǵan sáne=2019-09-09}}&lt;/ref&gt;.

Apple 2016-jıldıń dekabr ayında 2015-jıldıń sentyabr hám oktyabr aylarında islep shıǵarılǵan ayırım iPhone 6S modelleriniń batareya óndirisinde kemshilik bolǵanın tastıyıqladı.

Kompaniya bul kemshiliktiń qáwipsizlikke qáwipli emes ekenligin, biraq ol sıyımlılıqtı tómenletip, qurılmanıń «elektron komponentlerin qorǵaw ushın» óship qalıwına sebep bolıwı múmkinligin atap ótti. Basqa óship qalıw jaǵdayları haqqında Apple keleshektegi versiyalarda «batareya ónimligin hám óshiw operaciyaların basqarıw algoritmlerin jaqsılaw» ushın keyingi iOS jańalanıwına «qosımsha diagnostika múmkinshiligin» qosatuǵının ayttı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2016/12/6/13853280/apple-iphone-6s-battery-problems-fix-explanation|bet=Apple blames exposure to 'ambient air' for iPhone 6S battery failures|avtor=Vincent|at=James|sáne=December 6, 2016|jumıs=[[The Verge]]|baspaxana=[[Vox Media]]|qaralǵan sáne=December 7, 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://thenextweb.com/apple/2016/12/06/apple-iphone-6s-battery-issue-explained/|bet=iPhone 6S battery issues may be more widespread than Apple initially thought|sáne=December 6, 2016|jumıs=The Next Web|qaralǵan sáne=December 7, 2016}}&lt;/ref&gt;. 2017-jıldıń fevral ayında iOS 10.2.1 shıǵarılıwı menen Apple [[IPhone 6s|iPhone 6S]]-te kútilmegende óship qalıwlardı «80%-ten aslam», al [[iPhone 6]]-da «70%-ten aslamǵa» qısqartqanın málimledi. Apple sonıń menen birge bul máselelerdiń 6S-tegi joqarıda aytılǵan kemshiliklerden bólek ekenin de xabarladı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://techcrunch.com/2017/02/23/apple-says-ios-10-2-1-has-reduced-unexpected-iphone-6s-shutdown-issues-by-80/|bet=Apple says iOS 10.2.1 has reduced unexpected iPhone 6s shutdown issues by 80%|avtor=Panzarino|at=Matthew|sáne=February 23, 2017|jumıs=[[TechCrunch]]|baspaxana=[[AOL]]|qaralǵan sáne=February 24, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.zdnet.com/article/iphone-6-6s-sudden-shutdown-weve-almost-fully-cured-issue-with-ios-10-2-1-says-apple/|bet=iPhone 6, 6s sudden shutdown? We've almost fully cured issue with iOS 10.2.1, says Apple|avtor=Tung|at=Liam|til=en|jumıs=ZDNet|qaralǵan sáne=2019-09-09}}&lt;/ref&gt;.

2017-jıldıń dekabr ayında benchmarking quralı Geekbench baǵdarlamashıları 10.2.1-den keyin jańalanǵan iPhone 6 modellerinde hám iOS 11.2-den keyin jańalanǵan iPhone 7 modellerinde ónimliliktiń tómenlewi úlgisin kórsetetuǵın esabat járiyaladı. Aldın Appledıń eski iPhone modelleriniń jańa iOS versiyalarında ónimliligin qasaqana tómenletkenligi haqqında, jańa modellerdiń satılıwın arttırıw ushın jobalı eskeriw forması retinde, anekdotlıq dáliller bolǵan&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.extremetech.com/mobile/260836-geekbench-data-proves-apple-throttling-iphone-performance-based-battery-life|bet=Geekbench: Apple Is Throttling iPhone Performance Based on Battery Life|jumıs=ExtremeTech|qaralǵan sáne=2019-09-09}}&lt;/ref&gt;.

Usı esabatlarǵa juwap retinde, Apple CNET-ke málimleme berip, sistema turaqlılıǵın saqlaw hám kútilmegende óship qalıwlardıń aldın alıw ushın eski iPhone qurılmalarında batareya jaǵdayına tiykarlanǵan programmalıq támiynat ónimdarlıǵın baqlaw funkciyaların engizgenin tastıyıqladı. Kompaniya óz maqsetiniń «klientler ushın eń jaqsı tájiriybeni támiyinlew, oǵan ulıwma ónimdarlıq hám olardıń qurılmalarınıń ómirin uzaytıw kiredi» ekenin ayttı hám «litiy-ion batareyaları suwıq sharayatlarda, batareya zaryadı tómen bolǵanda yamasa waqıt ótiwi menen gónere bergende, joqarı tok talapların támiyinlew múmkinshiligi kemeyedi, bul qurılmanıń elektron komponentlerin qorǵaw ushın kútilmegende óship qalıwına alıp keliwi múmkin» dep túsindirdi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cnet.com/news/apple-slows-down-older-iphone-battery-issues/|bet=Here's why Apple says it's slowing down older iPhones|avtor=Tibken|at=Shara|til=en|jumıs=CNET|qaralǵan sáne=2020-01-09}}&lt;/ref&gt;.

Aradan kóp ótpesten, Apple rásmiy keshirim soradı, dáslep bul máselelerdiń iOS qátelikleri hám jańalanıwdan keyingi «normal, waqıtsha» ónimliliktiń tómenlewi sebepli dep oylaǵanın, biraq eski iPhone qurılmalarındaǵı batareyalardıń «dawamlı ximiyalıq góneriwi» de bir faktor ekenin moyınladı. Apple qurılmanıń batareyasın almastırıw tolıq ónimlilikti qayta tikleytuǵının ayttı hám sonıń menen birge 2018-jıldıń yanvarınan dekabr ayına shekem iPhone 6 hám 6S ushın batareya almastırıwǵa 50 AQSH dolları (79-dan 29 dollarǵa) jeńillik usınatuǵının hám keyingi iOS versiyalarında kóbirek kózge kórinip turatuǵın batareya jaǵdayı haqqında informaciya kirgizetuǵının járiyaladı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2017/12/28/16827248/apple-iphone-battery-replacement-price-slow-down-apology|bet=Apple apologizes for iPhone slowdown drama, will offer $29 battery replacements|avtor=Patel|at=Nilay|sáne=2017-12-28|til=en|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2020-01-09}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://money.cnn.com/2017/12/28/technology/apple-battery-apology/index.html|bet=Apple apologizes for iPhone slowing, drops battery prices|avtor=Kelly|at=Heather|sáne=2017-12-28|jumıs=CNNMoney|qaralǵan sáne=2020-01-09}}&lt;/ref&gt;. 2019-jıldıń yanvar ayında Apple bas direktorı Tim Kuk akcionerlerge jollaǵan xatında jeńillik baǵdarlaması sheńberinde 11 millionnan aslam batareya almastırılǵanın málimledi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.techradar.com/news/apple-iphone-revenue-shortfall-2019|bet=Apple's iPhone sales shortfall could cost it $9 billion in revenue|avtor=Swider|at=Matt|sáne=2 January 2019|til=en|jumıs=TechRadar|qaralǵan sáne=2019-09-09}}&lt;/ref&gt;. Kompaniya hesh qashan «hár qanday Apple óniminiń ómirin qasaqana qısqartıw yamasa klientlerdi jańalanıwǵa májbúrlew ushın paydalanıwshı tájiriybesin tómenletiwge hesh nárse islemegenin hám islemeytuǵının» ayttı.

iOS 11.3 wáde etilgen batareya jaǵdayı haqqındaǵı informaciyanı qostı hám sonıń menen birge bul ónimlilikti baqlaw funkciyaların óshirip qoyıwǵa múmkinshilik beredi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2018/2/7/16984234/how-to-iphone-throttling-ios-11-3|bet=How to turn off iPhone throttling in iOS 11.3|avtor=Byford|at=Sam|sáne=2018-02-07|til=en|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2020-01-09}}&lt;/ref&gt;.

iPhone 11-den baslap, Apple «batareyanıń góneriwinen kelip shıǵatuǵın ónimlilik tásirlerin kemeytiwge» arnalǵan jańa ónimlilikti basqarıw sistemasın engizdi. Aldıńǵı sistemadan ayırmashılıǵı, bul sistema batareyanıń házirgi múmkinshiliklerine juwap retinde bárqulla belsendi hám «eń joqarı ónimlilik» jaǵdayı joq.

== Qabıl etiliwi ==
USA Today sholıwshısı Djefferson Grem Apple batareya almastırıwlardı biypul etiwi kerek edi dep esapladı, bul «Appledıń tutınıwshılardı jańaların satıp alıwǵa shaqırıw ushın eski ónimlerin qasaqana eskirtti degen keń tarqalǵan gúmanlardı joq etiwge úlken járdem beretuǵın edi» dep isendirdi.

2018-jıldıń yanvar ayına kelip, bul másele boyınsha Applege qarsı 32 toparlıq sud isleri qozǵaldı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.zdnet.com/article/iphone-throttling-class-actions-pile-up-as-apple-hit-with-32nd-lawsuit/|bet=iPhone throttling: Class actions pile up as Apple hit with 32nd lawsuit|avtor=Tung|at=Liam|jumıs=ZDNet|qaralǵan sáne=2020-01-09}}&lt;/ref&gt;. 5 million dollarlıq toparlıq daw usınǵan Chikagolı yurist batareya jeńilligin «Apple dúkanlarına dúnya júzi boyınsha iPhonelardıń hár bir versiyasın satıp alıw ushın turaqlı hám úlken dábdebe menen kelip turǵan sadıq klientlerge qarsı masqaralaw» dep esapladı.

2019-jıldıń yanvar ayında Apple bas direktorı Tim Kuk kompaniyanıń «biz kútkenimizden azıraq iPhone jańalanıwları» sebepli, sonday-aq Qıtay sıyaqlı bazarlarda kútilgennen tómen tabıs sebepli payda boljawların qısqartqanın ayttı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2019/1/15/18183406/apple-11-million-battery-replacement-revised-earnings|bet=Apple reportedly replaced 10 times as many batteries as expected in 2018|avtor=Porter|at=Jon|sáne=2019-01-15|til=en|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2020-01-09}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2019/1/2/18165804/apple-iphone-sales-weak-demand-tim-cook-letter-revised-q1-estimate|bet=Apple says it could miss $9 billion in iPhone sales due to weak demand|avtor=Gartenberg|at=Chaim|sáne=2019-01-02|til=en|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2020-01-09}}&lt;/ref&gt;.

2020-jılı 7-fevralda francuz tutınıwshı organları sheshim boyınsha rásmiy tekseriwden keyin Appleǵa 25 million evro shtraf saldı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.dw.com/en/france-fines-apple-25-million-for-slowing-iphone-software/a-52290154|bet=France fines Apple €25 million for slowing iPhone software|til=en-GB|jumıs=Deutsche Welle|qaralǵan sáne=2020-02-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cnet.com/news/france-hits-apple-with-27m-fine-for-slowing-down-old-iphones/|bet=France hits Apple with $27M fine for slowing down old iPhones|avtor=Keane|at=Sean|til=en|jumıs=CNET|qaralǵan sáne=2020-02-07}}&lt;/ref&gt;. 2020-jılı 28-fevralda Apple Kaliforniya sudında 500 million dollarlıq kelisimge kelisti, onıń sheńberinde ol iPhone 6, 6 Plus, 6S, 6S Plus, SE, 7 yamasa 7 Plus qurılmasın satıp alǵan barlıq AQSH turǵınlarına keminde 25 dollar tólewdi jobalastırdı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theverge.com/2020/3/2/21161271/apple-settlement-500-million-throttling-batterygate-class-action-lawsuit|bet=Apple agrees to $500 million settlement for throttling older iPhones|avtor=Robertson|at=Adi|sáne=2020-03-02|til=en|jumıs=The Verge|qaralǵan sáne=2020-03-02}}&lt;/ref&gt;.

34 shtattan hám Kolumbiya okrugınan bólek bir tekseriw de batareya ámeliyatın úyrendi. Tekseriw 2020-jıldıń noyabr ayında Apple menen shtatlardıń Apple-ge qurılmalardaǵı ónimlilikti qısqartıwǵa baylanıslı 113 AQSH dolları shtraf tólew hám Apple-ge ónimlilikti qalay qısqartatuǵının ashıq kórsetiw ushın hújjetlerdi járiyalaw haqqında kelisiwi menen juwmaqlandı&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/technology/2020/11/18/apple-fine-battery/|title=Apple to pay $113 million to settle state investigation into iPhone 'batterygate'|first=Tony|last=Romm|date=November 18, 2020|access-date=November 18, 2020}}&lt;/ref&gt;.

2024-jıldıń yanvar ayında toparlıq sud isinde Apple kompaniyasına [[iPhone 6]], [[iPhone 6s]], iPhone SE (1-áwlad) yamasa iPhone 7 iyesi bolǵan hám 2017-jıldıń 21-dekabrine shekem iOS 10.2.1-ge jańalanǵan hár qanday kanadalı iPhone paydalanıwshısına 14.4 million Kanada dollarına shekem tólewge minnetlendi&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.smartphoneperformancesettlement.ca/|bet=Canadian iPhone Power Management Class Action|qaralǵan sáne=January 12, 2024}} &lt;/ref&gt;. Apple tutınıwshılardı jańa hám qımbatlaw iPhonelardı satıp alıwǵa shaqırıw ushın programmalıq támiynat jańalanıwları menen eski iPhonelardı qasaqana tómenletti dep ayıplandı. Degen menen, Apple hár qanday nadurıs is islegenin biykarlaydı hám jańalanıwlardıń eski batareyalar sebepli óship qalıwınıń aldın alıw ushın bolǵanın aytadı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.ctvnews.ca/sci-tech/some-iphone-users-could-soon-get-a-cheque-from-apple-1.6721999|bet=Canadians could be eligible for up to $150 each as part of Apple class-action lawsuit|sáne=January 12, 2024|jumıs=[[CTV News]]|qaralǵan sáne=January 12, 2024}}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Apple Inc.]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>oh5tiw878xz85qwy53npdg0o71fwwyg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kompyuter monitorı</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25629</id>
    <revision>
      <id>125346</id>
      <timestamp>2025-07-09T21:24:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:en:Special:Redirect/revision/1293384519|Computer monitor]]» betinen awdarılıp jaratıldı</comment>
      <origin>125346</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13250" sha1="sx2y8x14bmhxaseqiwgwysjr36v16tr" xml:space="preserve">[[Fayl:MonitorLCDlcd.svg|nobaý|Tegis panelli displey (FPD) kompyuter monitorı]]
[[Fayl:Apple_AudioVision_14_Display.png|nobaý|Katod-nur trubkalı (CRT) kompyuter monitorı]]
'''Kompyuter monitorı''' — bul informaciyanı súwretli yamasa tekstli kóriniste kórsetetuǵın [[shıǵarıw qurılması]]. Óz aldına monitor vizual displey, qollap-quwatlaw elektronikası, quwat deregi, korpus, elektr jalǵaǵıshlar hám sırtqı paydalanıwshı basqarıw elementlerinen turadı.

Zamanagóy monitorlarındaǵı displey ádette LED jaqtılandırıwı bar SKD (suyıq kristall displey) bolıp, 2010-jıllardan baslap CCFL jaqtılandırıwı bar SKD-lardı almastırdı. 2000-jıllardıń ortasına shekem kópshilik monitorlar súwret shıǵarıw texnologiyası retinde katod-nur trubkasın (CRT) paydalanǵan&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.eetimes.com/lcd-monitors-outsold-crts-in-q3-says-displaysearch/|bet=LCD monitors outsold CRTs in Q3, says DisplaySearch|sáne=9 December 2004|baspaxana=[[EE Times|Electronic Engineering Times]]|qaralǵan sáne=2022-10-18}}&lt;/ref&gt;. Monitor ádette óziniń bas kompyuterine DisplayPort, HDMI, USB-C, DVI yamasa VGA arqalı qosıladı. Monitorlar geyde kompyuterge qosılıw ushın basqa da menshikli jalǵaǵıshlar hám signallardı paydalanadı, biraq bul siyrek ushırasadı.

Dáslep kompyuter monitorları maǵlıwmatlardı qayta islew ushın, al televizorlar video ushın qollanılǵan. 1980-jıllardan baslap kompyuterler (hám olardıń monitorları) hám maǵlıwmatlardı qayta islew, hám video ushın qollanıla basladı, al [[Televizor|televizorlarǵa]] ayırım kompyuter funkciyaları qosıldı. 2010-jıldan baslap televizorlar menen [[kompyuter]] monitorlarınıń tipik displey proporciyası 4:3 ten 16:9 ǵa ózgerdi.

Zamanagóy kompyuter monitorları kóbinese televizorlar menen funkcional jaqtan almasıwǵa boladı hám kerisinshe. Kópshilik kompyuter monitorlarında integraciyalanǵan dinamikler, TV tyunerler yamasa aralıqtan basqarıw pultleri bolmaǵanlıqtan, kompyuter monitorın televizor retinde paydalanıw ushın DTA qutısı sıyaqlı sırtqı komponentler kerek bolıwı múmkin&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.differencebetween.net/technology/difference-between-tv-and-computer-monitor/|bet=Difference Between TV and Computer Monitor {{!}} Difference Between|til=en-US|jumıs=differencebetween.net|qaralǵan sáne=2018-01-15}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://technologyrental.com.au/monitor-rental/|bet=Difference Between laptop and Computer Monitor {{!}} Difference Between|til=en-US|jumıs=technologyrental.com.au|qaralǵan sáne=2021-04-27}}&lt;/ref&gt;.

== Tariyxı ==
Dáslepki elektron kompyuterlerdiń aldıńǵı panelleri lampochkalar toplamı menen úskenelengen bolıp, hár bir lampochkanıń jaǵdayı kompyuter ishindegi belgili bir registr bitiniń qosılǵan/óshirilgen jaǵdayın kórsetetuǵın edi. Bul kompyuterdi basqarıp atırǵan injenerlerge mashinanıń ishki jaǵdayın baqlawǵa múmkinshilik berdi, sonlıqtan bul jaqtılar paneli «monitor» dep atala basladı. Dáslepki monitorlar tek sheklengen muǵdarda informaciyanı kórsete alatuǵın hám júdá ótpeli bolǵanlıqtan, olar siyrek jaǵdaylarda programmanı shıǵarıw ushın qollanılǵan. Onıń ornına, tarmaqlı printer tiykarǵı shıǵarıw qurılması bolǵan, al monitor tek programmanıń jumısın qadaǵalaw menen sheklengen&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://homepage.cs.uri.edu/faculty/wolfe/book/Readings/Reading06.htm|bet=How Computers Work: Input and Output|jumıs=homepage.cs.uri.edu|qaralǵan sáne=2020-05-29}}&lt;/ref&gt;.

Kompyuter monitorları burın, ásirese Britaniya inglis tilinde, vizual displey qurılmaları (VDU) dep atalǵan&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.collinsdictionary.com/us/dictionary/english/visual-display-unit|bet=Visual display unit|jumıs=Collins English Dictionary|baspaxana=HarperCollins|qaralǵan sáne=2022-10-09}}&lt;/ref&gt;. Bul atama 1990-jıllarǵa kelip qollanıwdan shıqtı.

== Texnologiyalar ==
Kompyuter monitorları ushın bir neshe texnologiyalar qollanılǵan. XXI ásirge shekem kópshiligi katod-nur trubkaların paydalanǵan, biraq olar kóbinese LCD monitorları tárepinen almastırılǵan.

=== Katod-nur trubkası ===
Birinshi kompyuter monitorları katod-nur trubkaların (CRT) paydalanǵan. 1970-jıllardıń aqırında úy kompyuterleriniń payda bolıwına shekem, CRT qollanılǵan video displey terminalın (VDT) klaviatura hám jumıs stanciyasınıń basqa komponentleri menen birge úlken korpusta fizikalıq integraciyalaw ádettegi jaǵday edi, bul olardı tek qaǵaz teletayptı eliklewge sheklep qoyǵan edi, sonlıqtan dáslepki waqıtta olardı «shiyshe TTY» dep ataǵan. Displey monoxrom bolǵan hám zamanagóy monitorlarǵa salıstırǵanda ádewir anıq emes hám detalsız bolǵan, bul salıstırmalı túrde úlken tekstti paydalanıwdı talap etken hám bir waqıtta kórsetiletuǵın informaciya muǵdarın qattı sheklegen. Joqarı ajıratımlılıqtaǵı CRT displeyleri arnawlı áskeriy, sanaat hám ilimiy maqsetler ushın islep shıǵılǵan, biraq olar ulıwma qollanıw ushın júdá qımbat bolǵan; keń kommerciyalıq qollanıw 1972-jılı áste, biraq arzan Tektronix 4010 terminalınıń shıǵarılıwınan keyin imkaniyat jaratıldı.

Dáslepki úy kompyuterleriniń geyparaları (mısalı, TRS-80 hám Commodore PET) monoxrom CRT displeyleri menen sheklengen edi, biraq túrli reńli displey múmkinshiligi MOS 6500 seriyasına tiykarlanǵan bir neshe mashinalar ushın (mısalı, 1977-jılı shıǵarılǵan Apple II kompyuteri yamasa Atari 2600 konsoli) álleqashan múmkin bolǵan ózgeshelik edi, al túrli reńli shıǵarıw 1979-jılı shıǵarılǵan grafikalıq jaqtan anaǵurlım rawajlanǵan Atari 8-bitlik kompyuterleriniń ózgesheligi boldı. Eki kompyuter de ápiwayı túrli reńli televizordıń antenna terminallarına qosılıwı múmkin bolǵan yamasa optimal ajıratımlılıq hám reńli sapa ushın arnawlı islengen CRT túrli reńli monitor menen paydalanılıwı múmkin edi. Bir neshe jıl artta qalıp, 1981-jılı IBM Color Graphics Adapter'di shıǵardı, ol 320 × 200 piksel ajıratımlılıǵı menen tórt reńdi kórsete alǵan, yamasa eki reńde 640 × 200 piksel shıǵara alatuǵın edi. 1984-jılı IBM Enhanced Graphics Adapter-di shıǵardı, ol 16 reńdi shıǵara alatuǵın edi hám 640 × 350 ajıratımlılıqqa iye bolǵan&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.infodingo.com/electronics/computer-monitors/types-of-computer-monitors/crt/|bet=Cathode Ray Tube (CRT) Monitors|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110326184456/http://www.infodingo.com/electronics/computer-monitors/types-of-computer-monitors/crt/|arxivsáne=2011-03-26|baspaxana=Infodingo.com|qaralǵan sáne=2011-05-20}}&lt;/ref&gt;.

1980-jıllardıń aqırına kelip, túrli reńli progressiv skanerlew CRT monitorları keń tarqalǵan hám oǵada arzan boldı, al eń anıq prosyumer monitorları joqarı anıqlıqtaǵı videonı anıq kórsete alatuǵın edi. Bul 1970-jıllardan 1980-jıllarǵa shekem HDTV standartlastırıw boyınsha úziliksiz sátsiz urınıwlar fonında boldı, nátiyjede tutınıwshı SDTV-ler 2000-jıllarǵa shekem kompyuter CRT monitorlarınıń múmkinshiliklerinen artta qalıp, rawajlanbay qaldı. Keyingi on jıl dawamında maksimal displey ajıratımlılıǵı áste-aqırın arttı hám bahalar tómenlewin dawam etti, sebebi CRT texnologiyası jańa mıńjıllıqta [[Jeke kompyuter|JK]] monitor bazarında ústemlik etiwin dawam etti, biraz sebebi onı islep shıǵarıw arzanıraq bolıp qaldı&lt;ref name=&quot;pctech1&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.pctechguide.com/crt-monitors|bet=CRT Monitors|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110523052246/http://www.pctechguide.com/crt-monitors|arxivsáne=2011-05-23|baspaxana=PCTechGuide.Com|qaralǵan sáne=2011-05-20}}&lt;/ref&gt;. CRTler házirgi LCDlerge salıstırǵanda reń, kúlreń, qozǵalıs hám keshigiw boyınsha artıqmashlıqlardı usınadı, biraq sońǵılarǵa kirgizilgen jaqsılanıwlar bul ayırmashılıqlardı ádewir azayttı. Dáslepki LCD panelleriniń dinamikalıq diapazonı júdá tómen edi, hám tekst hám basqa qozǵalıssız grafika CRTge qaraǵanda anıǵıraq bolsa da, piksel keshigiwi dep atalatuǵın LCD ózgesheligi qozǵalmalı grafikanıń aytarlıqtay dárejede juwılǵan hám buldır kóriniwine alıp keldi.

=== Suyıq-kristallı displey ===
Suyıq kristallı displeylerdi (LCD) ámelge asırıw ushın bir neshe texnologiyalar qollanılǵan. 1990-jıllar dawamında LCD texnologiyasınıń kompyuter monitorları retinde tiykarǵı qollanılıwı noutbuklerde boldı, onda LCDlerdiń tómen quwat sarıplawı, jeńilligi hám kishi fizikalıq ólshemi CRTǵa salıstırǵanda joqarı bahanı aqladı. Ádette, bir noutbuk hár túrli displey opciyaları menen ósip baratuǵın baha noqatlarında usınılatuǵın edi: (aktiv yaki passiv) monoxrom, passiv túsli, yaki aktiv matricalı túsli (TFT). Kólem hám óndiris imkaniyatları jaqsılanǵannan keyin, monoxrom hám passiv túsli texnologiyalar kópshilik ónim qatarlarınan alıp taslandı.

TFT-LCD – bul LCDniń bir túri bolıp, házirgi waqıtta kompyuter monitorları ushın qollanılatuǵın ústem texnologiya bolıp esaplanadı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.tftcentral.co.uk/articles/panel_technologies.htm#tn_film|bet=TFT Central|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170629182048/http://www.tftcentral.co.uk/articles/panel_technologies.htm#tn_film|arxivsáne=2017-06-29|sáne=29 September 2017|baspaxana=TFT Central|qaralǵan sáne=2017-09-29}}&lt;/ref&gt;.

Birinshi óz aldına LCD displeyleri 1990-jıllardıń ortasında joqarı bahalarda satıla basladı. Bahalar tómenlegen sayın olar kóbirek keń tarqaldı hám 1997-jılǵa kelip CRT monitorları menen básekilese basladı. Birinshi stol ústi LCD kompyuter monitorları arasında 1990-jıllardıń ortasında Eizo FlexScan L66, 1998-jılı SGI 1600SW, Apple Studio Display hám ViewSonic VP140[9] bar edi. 2003-jılı LCDler birinshi márte CRTlerden kóbirek satıldı hám kompyuter monitorları ushın tiykarǵı texnologiyaǵa aylandı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://dave.spalla.com/?p=55|bet=Boot Magazine 1998 – LCD Monitor Review|sáne=April 2012}}&lt;/ref&gt;. LCD monitorlarınıń CRT monitorlarına salıstırǵanda fizikalıq artıqmashlıqları - olardıń jeńilligi, kishirekligi hám az quwat jumsawı. Ónimlilik jaǵınan LCDler jıltıldawdı azaytadı yaki joq qıladı, bul kóz sharshawın azaytadı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.infodingo.com/electronics/computer-monitors/types-of-computer-monitors/lcd/why-choose-an-lcd.aspx|bet=Is the LCD monitor right for you?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20101227071935/http://www.infodingo.com/electronics/computer-monitors/types-of-computer-monitors/lcd/why-choose-an-lcd.aspx|arxivsáne=2010-12-27|baspaxana=Infodingo.com|qaralǵan sáne=2011-05-20}}&lt;/ref&gt; tuwma ajıratımlılıqta anıǵıraq súwret beredi hám shaxmat taqtası kontrastlıǵı jaqsıraq. Ekinshi tárepten, CRT monitorları jaqsıraq qara reńge, kóriw múyeshlerine hám juwap beriw waqtına iye, qálegen tómenirek ajıratımlılıqtı aliasingsiz paydalana aladı hám joqarıraq jańartıw jiyiligi menen jıltıldawdı azaytıwǵa boladı,&lt;ref name=&quot;rr&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://reviewrooster.net/best-pc-monitor-2019/|bet=Refresh rate: A note-worthy factor for a PC monitor|sáne=26 September 2018|jumıs=Review Rooster}}&lt;/ref&gt; degen menen bul jıltıldawdı kópshilik LCDler sıyaqlı az jıltıldaytuǵın displeylerge salıstırǵanda qozǵalıs buldırlıǵın azaytıw ushın da paydalanıwǵa boladı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://blurbusters.com/faq/crt-comparison/|bet=CRT Versus LCD|avtor=Mark|at=Rejhon|sáne=29 May 2019|baspaxana=Blur Busters|qaralǵan sáne=2022-10-18}}&lt;/ref&gt;. Kóriw ilimi sıyaqlı kóp qánigelesken tarawlar ele de CRTlerge ǵárezli, eń jaqsı LCD monitorları ortasha waqıtlıq dállikke erisken, sonlıqtan olar tek olardıń tómen keńisliklik dálligi áhmiyetsiz bolǵan jaǵdaylarda ǵana qollanıla aladı&lt;ref&gt;Masoud Ghodrati, Adam P. Morris, and Nicholas Seow Chiang Price (2015) The (un)suitability of modern liquid crystal displays (LCDs) for vision research. ''Frontiers in Psychology'', 6:303.{{Cite journal|title=The (un)suitability of modern liquid crystal displays (LCDs) for vision research}}&lt;/ref&gt;.

Joqarı dinamikalıq diapazon (HDR) kúlreńlerdiń dálligin jaqsılaw ushın joqarı klasslı LCD monitorlarına engizilgen. 2000-jıllardıń aqırınan baslap keń ekranlı LCD monitorları keń tarqaldı, bul biraz televizion seriallar, [[Film|kinofilmler]] hám video oyınlardıń keń ekranǵa ótiwi sebepli boldı, bul kvadrat tárizli monitorlardı olardı durıs kórsetiw ushın jaramsız etedi.

=== Organikalıq jaqtılıq shıǵarıwshı diod ===
Organikalıq jaqtılıq shıǵarıwshı diod (OLED) monitorları LCD hám CRT monitorlarınıń kópshilik artıqmashlıqların olardıń az ǵana kemshilikleri menen birge usınadı, biraq plazmalı paneller yaki erte CRTler sıyaqlı olar da kúyip ketiwden zıyan kóredi hám júdá qımbat.

== Derekler ==

[[Kategoriya:Programmalıq injiniring]]</text>
      <sha1>sx2y8x14bmhxaseqiwgwysjr36v16tr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>125347</id>
      <parentid>125346</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T21:25:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>125347</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13285" sha1="0nqu4f6i7j0390tryid4yanqqrunm0l" xml:space="preserve">[[Fayl:MonitorLCDlcd.svg|nobaý|Tegis panelli displey (FPD) kompyuter monitorı]]
[[Fayl:Apple_AudioVision_14_Display.png|nobaý|Katod-nur trubkalı (CRT) kompyuter monitorı]]
'''Kompyuter monitorı''' — bul informaciyanı súwretli yamasa tekstli kóriniste kórsetetuǵın [[shıǵarıw qurılması]]. Óz aldına monitor vizual displey, qollap-quwatlaw elektronikası, quwat deregi, korpus, elektr jalǵaǵıshlar hám sırtqı paydalanıwshı basqarıw elementlerinen turadı.

Zamanagóy monitorlarındaǵı displey ádette LED jaqtılandırıwı bar SKD (suyıq kristall displey) bolıp, 2010-jıllardan baslap CCFL jaqtılandırıwı bar SKD-lardı almastırdı. 2000-jıllardıń ortasına shekem kópshilik monitorlar súwret shıǵarıw texnologiyası retinde katod-nur trubkasın (CRT) paydalanǵan&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.eetimes.com/lcd-monitors-outsold-crts-in-q3-says-displaysearch/|bet=LCD monitors outsold CRTs in Q3, says DisplaySearch|sáne=9 December 2004|baspaxana=[[EE Times|Electronic Engineering Times]]|qaralǵan sáne=2022-10-18}}&lt;/ref&gt;. Monitor ádette óziniń bas kompyuterine DisplayPort, HDMI, USB-C, DVI yamasa VGA arqalı qosıladı. Monitorlar geyde kompyuterge qosılıw ushın basqa da menshikli jalǵaǵıshlar hám signallardı paydalanadı, biraq bul siyrek ushırasadı.

Dáslep kompyuter monitorları maǵlıwmatlardı qayta islew ushın, al televizorlar video ushın qollanılǵan. 1980-jıllardan baslap kompyuterler (hám olardıń monitorları) hám maǵlıwmatlardı qayta islew, hám video ushın qollanıla basladı, al [[Televizor|televizorlarǵa]] ayırım kompyuter funkciyaları qosıldı. 2010-jıldan baslap televizorlar menen [[kompyuter]] monitorlarınıń tipik displey proporciyası 4:3 ten 16:9 ǵa ózgerdi.

Zamanagóy kompyuter monitorları kóbinese televizorlar menen funkcional jaqtan almasıwǵa boladı hám kerisinshe. Kópshilik kompyuter monitorlarında integraciyalanǵan dinamikler, TV tyunerler yamasa aralıqtan basqarıw pultleri bolmaǵanlıqtan, kompyuter monitorın televizor retinde paydalanıw ushın DTA qutısı sıyaqlı sırtqı komponentler kerek bolıwı múmkin&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.differencebetween.net/technology/difference-between-tv-and-computer-monitor/|bet=Difference Between TV and Computer Monitor {{!}} Difference Between|til=en-US|jumıs=differencebetween.net|qaralǵan sáne=2018-01-15}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://technologyrental.com.au/monitor-rental/|bet=Difference Between laptop and Computer Monitor {{!}} Difference Between|til=en-US|jumıs=technologyrental.com.au|qaralǵan sáne=2021-04-27}}&lt;/ref&gt;.

== Tariyxı ==
Dáslepki elektron kompyuterlerdiń aldıńǵı panelleri lampochkalar toplamı menen úskenelengen bolıp, hár bir lampochkanıń jaǵdayı kompyuter ishindegi belgili bir registr bitiniń qosılǵan/óshirilgen jaǵdayın kórsetetuǵın edi. Bul kompyuterdi basqarıp atırǵan injenerlerge mashinanıń ishki jaǵdayın baqlawǵa múmkinshilik berdi, sonlıqtan bul jaqtılar paneli «monitor» dep atala basladı. Dáslepki monitorlar tek sheklengen muǵdarda informaciyanı kórsete alatuǵın hám júdá ótpeli bolǵanlıqtan, olar siyrek jaǵdaylarda programmanı shıǵarıw ushın qollanılǵan. Onıń ornına, tarmaqlı printer tiykarǵı shıǵarıw qurılması bolǵan, al monitor tek programmanıń jumısın qadaǵalaw menen sheklengen&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://homepage.cs.uri.edu/faculty/wolfe/book/Readings/Reading06.htm|bet=How Computers Work: Input and Output|jumıs=homepage.cs.uri.edu|qaralǵan sáne=2020-05-29}}&lt;/ref&gt;.

Kompyuter monitorları burın, ásirese Britaniya inglis tilinde, vizual displey qurılmaları (VDU) dep atalǵan&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.collinsdictionary.com/us/dictionary/english/visual-display-unit|bet=Visual display unit|jumıs=Collins English Dictionary|baspaxana=HarperCollins|qaralǵan sáne=2022-10-09}}&lt;/ref&gt;. Bul atama 1990-jıllarǵa kelip qollanıwdan shıqtı.

== Texnologiyalar ==
Kompyuter monitorları ushın bir neshe texnologiyalar qollanılǵan. XXI ásirge shekem kópshiligi katod-nur trubkaların paydalanǵan, biraq olar kóbinese LCD monitorları tárepinen almastırılǵan.

=== Katod-nur trubkası ===
Birinshi kompyuter monitorları katod-nur trubkaların (CRT) paydalanǵan. 1970-jıllardıń aqırında úy kompyuterleriniń payda bolıwına shekem, CRT qollanılǵan video displey terminalın (VDT) klaviatura hám jumıs stanciyasınıń basqa komponentleri menen birge úlken korpusta fizikalıq integraciyalaw ádettegi jaǵday edi, bul olardı tek qaǵaz teletayptı eliklewge sheklep qoyǵan edi, sonlıqtan dáslepki waqıtta olardı «shiyshe TTY» dep ataǵan. Displey monoxrom bolǵan hám zamanagóy monitorlarǵa salıstırǵanda ádewir anıq emes hám detalsız bolǵan, bul salıstırmalı túrde úlken tekstti paydalanıwdı talap etken hám bir waqıtta kórsetiletuǵın informaciya muǵdarın qattı sheklegen. Joqarı ajıratımlılıqtaǵı CRT displeyleri arnawlı áskeriy, sanaat hám ilimiy maqsetler ushın islep shıǵılǵan, biraq olar ulıwma qollanıw ushın júdá qımbat bolǵan; keń kommerciyalıq qollanıw 1972-jılı áste, biraq arzan Tektronix 4010 terminalınıń shıǵarılıwınan keyin imkaniyat jaratıldı.

Dáslepki úy kompyuterleriniń geyparaları (mısalı, TRS-80 hám Commodore PET) monoxrom CRT displeyleri menen sheklengen edi, biraq túrli reńli displey múmkinshiligi MOS 6500 seriyasına tiykarlanǵan bir neshe mashinalar ushın (mısalı, 1977-jılı shıǵarılǵan Apple II kompyuteri yamasa Atari 2600 konsoli) álleqashan múmkin bolǵan ózgeshelik edi, al túrli reńli shıǵarıw 1979-jılı shıǵarılǵan grafikalıq jaqtan anaǵurlım rawajlanǵan Atari 8-bitlik kompyuterleriniń ózgesheligi boldı. Eki kompyuter de ápiwayı túrli reńli televizordıń antenna terminallarına qosılıwı múmkin bolǵan yamasa optimal ajıratımlılıq hám reńli sapa ushın arnawlı islengen CRT túrli reńli monitor menen paydalanılıwı múmkin edi. Bir neshe jıl artta qalıp, 1981-jılı IBM Color Graphics Adapter'di shıǵardı, ol 320 × 200 piksel ajıratımlılıǵı menen tórt reńdi kórsete alǵan, yamasa eki reńde 640 × 200 piksel shıǵara alatuǵın edi. 1984-jılı IBM Enhanced Graphics Adapter-di shıǵardı, ol 16 reńdi shıǵara alatuǵın edi hám 640 × 350 ajıratımlılıqqa iye bolǵan&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.infodingo.com/electronics/computer-monitors/types-of-computer-monitors/crt/|bet=Cathode Ray Tube (CRT) Monitors|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110326184456/http://www.infodingo.com/electronics/computer-monitors/types-of-computer-monitors/crt/|arxivsáne=2011-03-26|baspaxana=Infodingo.com|qaralǵan sáne=2011-05-20}}&lt;/ref&gt;.

1980-jıllardıń aqırına kelip, túrli reńli progressiv skanerlew CRT monitorları keń tarqalǵan hám oǵada arzan boldı, al eń anıq prosyumer monitorları joqarı anıqlıqtaǵı videonı anıq kórsete alatuǵın edi. Bul 1970-jıllardan 1980-jıllarǵa shekem HDTV standartlastırıw boyınsha úziliksiz sátsiz urınıwlar fonında boldı, nátiyjede tutınıwshı SDTV-ler 2000-jıllarǵa shekem kompyuter CRT monitorlarınıń múmkinshiliklerinen artta qalıp, rawajlanbay qaldı. Keyingi on jıl dawamında maksimal displey ajıratımlılıǵı áste-aqırın arttı hám bahalar tómenlewin dawam etti, sebebi CRT texnologiyası jańa mıńjıllıqta [[Jeke kompyuter|JK]] monitor bazarında ústemlik etiwin dawam etti, biraz sebebi onı islep shıǵarıw arzanıraq bolıp qaldı&lt;ref name=&quot;pctech1&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.pctechguide.com/crt-monitors|bet=CRT Monitors|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110523052246/http://www.pctechguide.com/crt-monitors|arxivsáne=2011-05-23|baspaxana=PCTechGuide.Com|qaralǵan sáne=2011-05-20}}&lt;/ref&gt;. CRTler házirgi LCDlerge salıstırǵanda reń, kúlreń, qozǵalıs hám keshigiw boyınsha artıqmashlıqlardı usınadı, biraq sońǵılarǵa kirgizilgen jaqsılanıwlar bul ayırmashılıqlardı ádewir azayttı. Dáslepki LCD panelleriniń dinamikalıq diapazonı júdá tómen edi, hám tekst hám basqa qozǵalıssız grafika CRTge qaraǵanda anıǵıraq bolsa da, piksel keshigiwi dep atalatuǵın LCD ózgesheligi qozǵalmalı grafikanıń aytarlıqtay dárejede juwılǵan hám buldır kóriniwine alıp keldi.

=== Suyıq-kristallı displey ===
Suyıq kristallı displeylerdi (LCD) ámelge asırıw ushın bir neshe texnologiyalar qollanılǵan. 1990-jıllar dawamında LCD texnologiyasınıń kompyuter monitorları retinde tiykarǵı qollanılıwı noutbuklerde boldı, onda LCDlerdiń tómen quwat sarıplawı, jeńilligi hám kishi fizikalıq ólshemi CRTǵa salıstırǵanda joqarı bahanı aqladı. Ádette, bir noutbuk hár túrli displey opciyaları menen ósip baratuǵın baha noqatlarında usınılatuǵın edi: (aktiv yaki passiv) monoxrom, passiv túsli, yaki aktiv matricalı túsli (TFT). Kólem hám óndiris imkaniyatları jaqsılanǵannan keyin, monoxrom hám passiv túsli texnologiyalar kópshilik ónim qatarlarınan alıp taslandı.

TFT-LCD – bul LCDniń bir túri bolıp, házirgi waqıtta kompyuter monitorları ushın qollanılatuǵın ústem texnologiya bolıp esaplanadı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.tftcentral.co.uk/articles/panel_technologies.htm#tn_film|bet=TFT Central|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170629182048/http://www.tftcentral.co.uk/articles/panel_technologies.htm#tn_film|arxivsáne=2017-06-29|sáne=29 September 2017|baspaxana=TFT Central|qaralǵan sáne=2017-09-29}}&lt;/ref&gt;.

Birinshi óz aldına LCD displeyleri 1990-jıllardıń ortasında joqarı bahalarda satıla basladı. Bahalar tómenlegen sayın olar kóbirek keń tarqaldı hám 1997-jılǵa kelip CRT monitorları menen básekilese basladı. Birinshi stol ústi LCD kompyuter monitorları arasında 1990-jıllardıń ortasında Eizo FlexScan L66, 1998-jılı SGI 1600SW, Apple Studio Display hám ViewSonic VP140[9] bar edi. 2003-jılı LCDler birinshi márte CRTlerden kóbirek satıldı hám kompyuter monitorları ushın tiykarǵı texnologiyaǵa aylandı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://dave.spalla.com/?p=55|bet=Boot Magazine 1998 – LCD Monitor Review|sáne=April 2012}}&lt;/ref&gt;. LCD monitorlarınıń CRT monitorlarına salıstırǵanda fizikalıq artıqmashlıqları - olardıń jeńilligi, kishirekligi hám az quwat jumsawı. Ónimlilik jaǵınan LCDler jıltıldawdı azaytadı yaki joq qıladı, bul kóz sharshawın azaytadı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.infodingo.com/electronics/computer-monitors/types-of-computer-monitors/lcd/why-choose-an-lcd.aspx|bet=Is the LCD monitor right for you?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20101227071935/http://www.infodingo.com/electronics/computer-monitors/types-of-computer-monitors/lcd/why-choose-an-lcd.aspx|arxivsáne=2010-12-27|baspaxana=Infodingo.com|qaralǵan sáne=2011-05-20}}&lt;/ref&gt; tuwma ajıratımlılıqta anıǵıraq súwret beredi hám shaxmat taqtası kontrastlıǵı jaqsıraq. Ekinshi tárepten, CRT monitorları jaqsıraq qara reńge, kóriw múyeshlerine hám juwap beriw waqtına iye, qálegen tómenirek ajıratımlılıqtı aliasingsiz paydalana aladı hám joqarıraq jańartıw jiyiligi menen jıltıldawdı azaytıwǵa boladı,&lt;ref name=&quot;rr&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://reviewrooster.net/best-pc-monitor-2019/|bet=Refresh rate: A note-worthy factor for a PC monitor|sáne=26 September 2018|jumıs=Review Rooster}}&lt;/ref&gt; degen menen bul jıltıldawdı kópshilik LCDler sıyaqlı az jıltıldaytuǵın displeylerge salıstırǵanda qozǵalıs buldırlıǵın azaytıw ushın da paydalanıwǵa boladı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://blurbusters.com/faq/crt-comparison/|bet=CRT Versus LCD|avtor=Mark|at=Rejhon|sáne=29 May 2019|baspaxana=Blur Busters|qaralǵan sáne=2022-10-18}}&lt;/ref&gt;. Kóriw ilimi sıyaqlı kóp qánigelesken tarawlar ele de CRTlerge ǵárezli, eń jaqsı LCD monitorları ortasha waqıtlıq dállikke erisken, sonlıqtan olar tek olardıń tómen keńisliklik dálligi áhmiyetsiz bolǵan jaǵdaylarda ǵana qollanıla aladı&lt;ref&gt;Masoud Ghodrati, Adam P. Morris, and Nicholas Seow Chiang Price (2015) The (un)suitability of modern liquid crystal displays (LCDs) for vision research. ''Frontiers in Psychology'', 6:303.{{Cite journal|title=The (un)suitability of modern liquid crystal displays (LCDs) for vision research}}&lt;/ref&gt;.

Joqarı dinamikalıq diapazon (HDR) kúlreńlerdiń dálligin jaqsılaw ushın joqarı klasslı LCD monitorlarına engizilgen. 2000-jıllardıń aqırınan baslap keń ekranlı LCD monitorları keń tarqaldı, bul biraz televizion seriallar, [[Film|kinofilmler]] hám video oyınlardıń keń ekranǵa ótiwi sebepli boldı, bul kvadrat tárizli monitorlardı olardı durıs kórsetiw ushın jaramsız etedi.

=== Organikalıq jaqtılıq shıǵarıwshı diod ===
Organikalıq jaqtılıq shıǵarıwshı diod (OLED) monitorları LCD hám CRT monitorlarınıń kópshilik artıqmashlıqların olardıń az ǵana kemshilikleri menen birge usınadı, biraq plazmalı paneller yaki erte CRTler sıyaqlı olar da kúyip ketiwden zıyan kóredi hám júdá qımbat.

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Programmalıq injiniring]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>0nqu4f6i7j0390tryid4yanqqrunm0l</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>125355</id>
      <parentid>125347</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T21:54:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>125355</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13282" sha1="8z7gizwwy9tmlck44vz8gdwti8epez3" xml:space="preserve">[[Fayl:MonitorLCDlcd.svg|nobaý|Tegis panelli displey (FPD) kompyuter monitorı]]
[[Fayl:Apple_AudioVision_14_Display.png|nobaý|Katod-nur trubkalı (CRT) kompyuter monitorı]]
'''Kompyuter monitorı''' — bul informaciyanı súwretli yamasa tekstli kóriniste kórsetetuǵın [[shıǵarıw qurılması]]. Óz aldına monitor vizual displey, qollap-quwatlaw elektronikası, quwat deregi, korpus, elektr jalǵaǵıshlar hám sırtqı paydalanıwshı basqarıw elementlerinen turadı.

Zamanagóy monitorlardaǵı displey ádette LED jaqtılandırıwı bar SKD (suyıq kristall displey) bolıp, 2010-jıllardan baslap CCFL jaqtılandırıwı bar SKD-lardı almastırdı. 2000-jıllardıń ortasına shekem kópshilik monitorlar súwret shıǵarıw texnologiyası retinde katod-nur trubkasın (CRT) paydalanǵan&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.eetimes.com/lcd-monitors-outsold-crts-in-q3-says-displaysearch/|bet=LCD monitors outsold CRTs in Q3, says DisplaySearch|sáne=9 December 2004|baspaxana=[[EE Times|Electronic Engineering Times]]|qaralǵan sáne=2022-10-18}}&lt;/ref&gt;. Monitor ádette óziniń bas kompyuterine DisplayPort, HDMI, USB-C, DVI yamasa VGA arqalı qosıladı. Monitorlar geyde kompyuterge qosılıw ushın basqa da menshikli jalǵaǵıshlar hám signallardı paydalanadı, biraq bul siyrek ushırasadı.

Dáslep kompyuter monitorları maǵlıwmatlardı qayta islew ushın, al televizorlar video ushın qollanılǵan. 1980-jıllardan baslap kompyuterler (hám olardıń monitorları) hám maǵlıwmatlardı qayta islew, hám video ushın qollanıla basladı, al [[Televizor|televizorlarǵa]] ayırım kompyuter funkciyaları qosıldı. 2010-jıldan baslap televizorlar menen [[kompyuter]] monitorlarınıń tipik displey proporciyası 4:3 ten 16:9 ǵa ózgerdi.

Zamanagóy kompyuter monitorları kóbinese televizorlar menen funkcional jaqtan almasıwǵa boladı hám kerisinshe. Kópshilik kompyuter monitorlarında integraciyalanǵan dinamikler, TV tyunerler yamasa aralıqtan basqarıw pultleri bolmaǵanlıqtan, kompyuter monitorın televizor retinde paydalanıw ushın DTA qutısı sıyaqlı sırtqı komponentler kerek bolıwı múmkin&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.differencebetween.net/technology/difference-between-tv-and-computer-monitor/|bet=Difference Between TV and Computer Monitor {{!}} Difference Between|til=en-US|jumıs=differencebetween.net|qaralǵan sáne=2018-01-15}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://technologyrental.com.au/monitor-rental/|bet=Difference Between laptop and Computer Monitor {{!}} Difference Between|til=en-US|jumıs=technologyrental.com.au|qaralǵan sáne=2021-04-27}}&lt;/ref&gt;.

== Tariyxı ==
Dáslepki elektron kompyuterlerdiń aldıńǵı panelleri lampochkalar toplamı menen úskenelengen bolıp, hár bir lampochkanıń jaǵdayı kompyuter ishindegi belgili bir registr bitiniń qosılǵan/óshirilgen jaǵdayın kórsetetuǵın edi. Bul kompyuterdi basqarıp atırǵan injenerlerge mashinanıń ishki jaǵdayın baqlawǵa múmkinshilik berdi, sonlıqtan bul jaqtılar paneli «monitor» dep atala basladı. Dáslepki monitorlar tek sheklengen muǵdarda informaciyanı kórsete alatuǵın hám júdá ótpeli bolǵanlıqtan, olar siyrek jaǵdaylarda programmanı shıǵarıw ushın qollanılǵan. Onıń ornına, tarmaqlı printer tiykarǵı shıǵarıw qurılması bolǵan, al monitor tek programmanıń jumısın qadaǵalaw menen sheklengen&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://homepage.cs.uri.edu/faculty/wolfe/book/Readings/Reading06.htm|bet=How Computers Work: Input and Output|jumıs=homepage.cs.uri.edu|qaralǵan sáne=2020-05-29}}&lt;/ref&gt;.

Kompyuter monitorları burın, ásirese Britaniya inglis tilinde, vizual displey qurılmaları (VDU) dep atalǵan&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.collinsdictionary.com/us/dictionary/english/visual-display-unit|bet=Visual display unit|jumıs=Collins English Dictionary|baspaxana=HarperCollins|qaralǵan sáne=2022-10-09}}&lt;/ref&gt;. Bul atama 1990-jıllarǵa kelip qollanıwdan shıqtı.

== Texnologiyalar ==
Kompyuter monitorları ushın bir neshe texnologiyalar qollanılǵan. XXI ásirge shekem kópshiligi katod-nur trubkaların paydalanǵan, biraq olar kóbinese LCD monitorları tárepinen almastırılǵan.

=== Katod-nur trubkası ===
Birinshi kompyuter monitorları katod-nur trubkaların (CRT) paydalanǵan. 1970-jıllardıń aqırında úy kompyuterleriniń payda bolıwına shekem, CRT qollanılǵan video displey terminalın (VDT) klaviatura hám jumıs stanciyasınıń basqa komponentleri menen birge úlken korpusta fizikalıq integraciyalaw ádettegi jaǵday edi, bul olardı tek qaǵaz teletayptı eliklewge sheklep qoyǵan edi, sonlıqtan dáslepki waqıtta olardı «shiyshe TTY» dep ataǵan. Displey monoxrom bolǵan hám zamanagóy monitorlarǵa salıstırǵanda ádewir anıq emes hám detalsız bolǵan, bul salıstırmalı túrde úlken tekstti paydalanıwdı talap etken hám bir waqıtta kórsetiletuǵın informaciya muǵdarın qattı sheklegen. Joqarı ajıratımlılıqtaǵı CRT displeyleri arnawlı áskeriy, sanaat hám ilimiy maqsetler ushın islep shıǵılǵan, biraq olar ulıwma qollanıw ushın júdá qımbat bolǵan; keń kommerciyalıq qollanıw 1972-jılı áste, biraq arzan Tektronix 4010 terminalınıń shıǵarılıwınan keyin imkaniyat jaratıldı.

Dáslepki úy kompyuterleriniń geyparaları (mısalı, TRS-80 hám Commodore PET) monoxrom CRT displeyleri menen sheklengen edi, biraq túrli reńli displey múmkinshiligi MOS 6500 seriyasına tiykarlanǵan bir neshe mashinalar ushın (mısalı, 1977-jılı shıǵarılǵan Apple II kompyuteri yamasa Atari 2600 konsoli) álleqashan múmkin bolǵan ózgeshelik edi, al túrli reńli shıǵarıw 1979-jılı shıǵarılǵan grafikalıq jaqtan anaǵurlım rawajlanǵan Atari 8-bitlik kompyuterleriniń ózgesheligi boldı. Eki kompyuter de ápiwayı túrli reńli televizordıń antenna terminallarına qosılıwı múmkin bolǵan yamasa optimal ajıratımlılıq hám reńli sapa ushın arnawlı islengen CRT túrli reńli monitor menen paydalanılıwı múmkin edi. Bir neshe jıl artta qalıp, 1981-jılı IBM Color Graphics Adapter'di shıǵardı, ol 320 × 200 piksel ajıratımlılıǵı menen tórt reńdi kórsete alǵan, yamasa eki reńde 640 × 200 piksel shıǵara alatuǵın edi. 1984-jılı IBM Enhanced Graphics Adapter-di shıǵardı, ol 16 reńdi shıǵara alatuǵın edi hám 640 × 350 ajıratımlılıqqa iye bolǵan&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.infodingo.com/electronics/computer-monitors/types-of-computer-monitors/crt/|bet=Cathode Ray Tube (CRT) Monitors|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110326184456/http://www.infodingo.com/electronics/computer-monitors/types-of-computer-monitors/crt/|arxivsáne=2011-03-26|baspaxana=Infodingo.com|qaralǵan sáne=2011-05-20}}&lt;/ref&gt;.

1980-jıllardıń aqırına kelip, túrli reńli progressiv skanerlew CRT monitorları keń tarqalǵan hám oǵada arzan boldı, al eń anıq prosyumer monitorları joqarı anıqlıqtaǵı videonı anıq kórsete alatuǵın edi. Bul 1970-jıllardan 1980-jıllarǵa shekem HDTV standartlastırıw boyınsha úziliksiz sátsiz urınıwlar fonında boldı, nátiyjede tutınıwshı SDTV-ler 2000-jıllarǵa shekem kompyuter CRT monitorlarınıń múmkinshiliklerinen artta qalıp, rawajlanbay qaldı. Keyingi on jıl dawamında maksimal displey ajıratımlılıǵı áste-aqırın arttı hám bahalar tómenlewin dawam etti, sebebi CRT texnologiyası jańa mıńjıllıqta [[Jeke kompyuter|JK]] monitor bazarında ústemlik etiwin dawam etti, biraz sebebi onı islep shıǵarıw arzanıraq bolıp qaldı&lt;ref name=&quot;pctech1&quot;&gt;{{Web deregi|url=http://www.pctechguide.com/crt-monitors|bet=CRT Monitors|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110523052246/http://www.pctechguide.com/crt-monitors|arxivsáne=2011-05-23|baspaxana=PCTechGuide.Com|qaralǵan sáne=2011-05-20}}&lt;/ref&gt;. CRTler házirgi LCDlerge salıstırǵanda reń, kúlreń, qozǵalıs hám keshigiw boyınsha artıqmashlıqlardı usınadı, biraq sońǵılarǵa kirgizilgen jaqsılanıwlar bul ayırmashılıqlardı ádewir azayttı. Dáslepki LCD panelleriniń dinamikalıq diapazonı júdá tómen edi, hám tekst hám basqa qozǵalıssız grafika CRTge qaraǵanda anıǵıraq bolsa da, piksel keshigiwi dep atalatuǵın LCD ózgesheligi qozǵalmalı grafikanıń aytarlıqtay dárejede juwılǵan hám buldır kóriniwine alıp keldi.

=== Suyıq-kristallı displey ===
Suyıq kristallı displeylerdi (LCD) ámelge asırıw ushın bir neshe texnologiyalar qollanılǵan. 1990-jıllar dawamında LCD texnologiyasınıń kompyuter monitorları retinde tiykarǵı qollanılıwı noutbuklerde boldı, onda LCDlerdiń tómen quwat sarıplawı, jeńilligi hám kishi fizikalıq ólshemi CRTǵa salıstırǵanda joqarı bahanı aqladı. Ádette, bir noutbuk hár túrli displey opciyaları menen ósip baratuǵın baha noqatlarında usınılatuǵın edi: (aktiv yaki passiv) monoxrom, passiv túsli, yaki aktiv matricalı túsli (TFT). Kólem hám óndiris imkaniyatları jaqsılanǵannan keyin, monoxrom hám passiv túsli texnologiyalar kópshilik ónim qatarlarınan alıp taslandı.

TFT-LCD – bul LCDniń bir túri bolıp, házirgi waqıtta kompyuter monitorları ushın qollanılatuǵın ústem texnologiya bolıp esaplanadı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.tftcentral.co.uk/articles/panel_technologies.htm#tn_film|bet=TFT Central|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170629182048/http://www.tftcentral.co.uk/articles/panel_technologies.htm#tn_film|arxivsáne=2017-06-29|sáne=29 September 2017|baspaxana=TFT Central|qaralǵan sáne=2017-09-29}}&lt;/ref&gt;.

Birinshi óz aldına LCD displeyleri 1990-jıllardıń ortasında joqarı bahalarda satıla basladı. Bahalar tómenlegen sayın olar kóbirek keń tarqaldı hám 1997-jılǵa kelip CRT monitorları menen básekilese basladı. Birinshi stol ústi LCD kompyuter monitorları arasında 1990-jıllardıń ortasında Eizo FlexScan L66, 1998-jılı SGI 1600SW, Apple Studio Display hám ViewSonic VP140[9] bar edi. 2003-jılı LCDler birinshi márte CRTlerden kóbirek satıldı hám kompyuter monitorları ushın tiykarǵı texnologiyaǵa aylandı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://dave.spalla.com/?p=55|bet=Boot Magazine 1998 – LCD Monitor Review|sáne=April 2012}}&lt;/ref&gt;. LCD monitorlarınıń CRT monitorlarına salıstırǵanda fizikalıq artıqmashlıqları - olardıń jeńilligi, kishirekligi hám az quwat jumsawı. Ónimlilik jaǵınan LCDler jıltıldawdı azaytadı yaki joq qıladı, bul kóz sharshawın azaytadı,&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.infodingo.com/electronics/computer-monitors/types-of-computer-monitors/lcd/why-choose-an-lcd.aspx|bet=Is the LCD monitor right for you?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20101227071935/http://www.infodingo.com/electronics/computer-monitors/types-of-computer-monitors/lcd/why-choose-an-lcd.aspx|arxivsáne=2010-12-27|baspaxana=Infodingo.com|qaralǵan sáne=2011-05-20}}&lt;/ref&gt; tuwma ajıratımlılıqta anıǵıraq súwret beredi hám shaxmat taqtası kontrastlıǵı jaqsıraq. Ekinshi tárepten, CRT monitorları jaqsıraq qara reńge, kóriw múyeshlerine hám juwap beriw waqtına iye, qálegen tómenirek ajıratımlılıqtı aliasingsiz paydalana aladı hám joqarıraq jańartıw jiyiligi menen jıltıldawdı azaytıwǵa boladı,&lt;ref name=&quot;rr&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://reviewrooster.net/best-pc-monitor-2019/|bet=Refresh rate: A note-worthy factor for a PC monitor|sáne=26 September 2018|jumıs=Review Rooster}}&lt;/ref&gt; degen menen bul jıltıldawdı kópshilik LCDler sıyaqlı az jıltıldaytuǵın displeylerge salıstırǵanda qozǵalıs buldırlıǵın azaytıw ushın da paydalanıwǵa boladı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://blurbusters.com/faq/crt-comparison/|bet=CRT Versus LCD|avtor=Mark|at=Rejhon|sáne=29 May 2019|baspaxana=Blur Busters|qaralǵan sáne=2022-10-18}}&lt;/ref&gt;. Kóriw ilimi sıyaqlı kóp qánigelesken tarawlar ele de CRTlerge ǵárezli, eń jaqsı LCD monitorları ortasha waqıtlıq dállikke erisken, sonlıqtan olar tek olardıń tómen keńisliklik dálligi áhmiyetsiz bolǵan jaǵdaylarda ǵana qollanıla aladı&lt;ref&gt;Masoud Ghodrati, Adam P. Morris, and Nicholas Seow Chiang Price (2015) The (un)suitability of modern liquid crystal displays (LCDs) for vision research. ''Frontiers in Psychology'', 6:303.{{Cite journal|title=The (un)suitability of modern liquid crystal displays (LCDs) for vision research}}&lt;/ref&gt;.

Joqarı dinamikalıq diapazon (HDR) kúlreńlerdiń dálligin jaqsılaw ushın joqarı klasslı LCD monitorlarına engizilgen. 2000-jıllardıń aqırınan baslap keń ekranlı LCD monitorları keń tarqaldı, bul biraz televizion seriallar, [[Film|kinofilmler]] hám video oyınlardıń keń ekranǵa ótiwi sebepli boldı, bul kvadrat tárizli monitorlardı olardı durıs kórsetiw ushın jaramsız etedi.

=== Organikalıq jaqtılıq shıǵarıwshı diod ===
Organikalıq jaqtılıq shıǵarıwshı diod (OLED) monitorları LCD hám CRT monitorlarınıń kópshilik artıqmashlıqların olardıń az ǵana kemshilikleri menen birge usınadı, biraq plazmalı paneller yaki erte CRTler sıyaqlı olar da kúyip ketiwden zıyan kóredi hám júdá qımbat.

== Derekler ==
{{Derekler}}
[[Kategoriya:Programmalıq injiniring]]
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>8z7gizwwy9tmlck44vz8gdwti8epez3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Úlgi:Baǵanalı navqutı</title>
    <ns>10</ns>
    <id>25630</id>
    <revision>
      <id>125361</id>
      <timestamp>2025-07-10T07:12:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <comment>Taza bet jaratıldı: «&lt;!--  Please do not edit without discussion first as this is a &quot;VERY complex&quot; template.  --&gt;{{Navbox |name = {{{name|}}} |navbar = {{{navbar|}}} |state = {{{state|}}} |border = {{{border|{{{1|}}}}}}  |title = {{{title|}}} |above = {{{above|}}} |below = {{{below|}}} |image = {{{image|}}} |imageleft = {{{imageleft|}}}  |bodyclass = {{{bodyclass|}}} |titleclass = {{{titleclass|}}} |aboveclass = {{{aboveclass|}}} |belowclass = {{{belowclass|}}} |groupclass = {{{groupcl...»</comment>
      <origin>125361</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16251" sha1="r5i9zsw5a93znj824wljv3nvz0k3p5t" xml:space="preserve">&lt;!--

Please do not edit without discussion first as this is a &quot;VERY complex&quot; template.

--&gt;{{Navbox
|name = {{{name|}}}
|navbar = {{{navbar|}}}
|state = {{{state|}}}
|border = {{{border|{{{1|}}}}}}

|title = {{{title|}}}
|above = {{{above|}}}
|below = {{{below|}}}
|image = {{{image|}}}
|imageleft = {{{imageleft|}}}

|bodyclass = {{{bodyclass|}}}
|titleclass = {{{titleclass|}}}
|aboveclass = {{{aboveclass|}}}
|belowclass = {{{belowclass|}}}
|groupclass = {{{groupclass|}}}
|listclass = {{{listclass|}}}

|style = {{{style|}}}{{{bodystyle|}}}
|basestyle = {{{basestyle|}}}
|titlestyle = {{{titlestyle|}}}
|abovestyle = {{{abovestyle|}}}
|belowstyle = {{{belowstyle|}}}
|imagestyle = {{{imagestyle|}}}
|imageleftstyle = {{{imageleftstyle|}}}
|list1padding = 0px;

|list1 = &lt;!--
 --&gt;&lt;table cellspacing=&quot;0&quot; class=&quot;navbox-columns-table&quot; style=&quot;text-align:left;&lt;!--
 --&gt;{{#if:{{{col1header|}}}{{{fullwidth|}}}|width:100%;&lt;!--
 --&gt;|width:auto; margin-left:auto; margin-right:auto;}}{{{coltablestyle|}}}&quot;&gt;&lt;!--


--- Header row ---

--&gt;{{#if:{{{col1header|}}}|&lt;tr&gt;&lt;!--

--&gt;&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; &lt;!--
 --&gt;colspan={{{col1headercolspan|1}}} style=&quot;&lt;!--
 --&gt;font-weight:bold;{{{colheaderstyle|}}}{{{col1headerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col1header}}}&lt;/td&gt;&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col2header|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; &lt;!--
 --&gt;colspan={{{col2headercolspan|1}}} style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;&lt;!--
 --&gt;font-weight:bold;{{{colheaderstyle|}}}{{{col2headerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col2header}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col3header|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; &lt;!--
 --&gt;colspan={{{col3headercolspan|1}}} style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;&lt;!--
 --&gt;font-weight:bold;{{{colheaderstyle|}}}{{{col3headerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col3header}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col4header|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; &lt;!--
 --&gt;colspan={{{col4headercolspan|1}}} style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;&lt;!--
 --&gt;font-weight:bold;{{{colheaderstyle|}}}{{{col4headerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col4header}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col5header|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; &lt;!--
 --&gt;colspan={{{col5headercolspan|1}}} style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;&lt;!--
 --&gt;font-weight:bold;{{{colheaderstyle|}}}{{{col5headerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col5header}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col6header|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; &lt;!--
 --&gt;colspan={{{col6headercolspan|1}}} style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;&lt;!--
 --&gt;font-weight:bold;{{{colheaderstyle|}}}{{{col6headerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col6header}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col7header|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; &lt;!--
 --&gt;colspan={{{col7headercolspan|1}}} style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;&lt;!--
 --&gt;font-weight:bold;{{{colheaderstyle|}}}{{{col7headerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col7header}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col8header|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; &lt;!--
 --&gt;colspan={{{col8headercolspan|1}}} style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;&lt;!--
 --&gt;font-weight:bold;{{{colheaderstyle|}}}{{{col8headerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col8header}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col9header|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; &lt;!--
 --&gt;colspan={{{col9headercolspan|1}}} style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;&lt;!--
 --&gt;font-weight:bold;{{{colheaderstyle|}}}{{{col9headerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col9header}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col10header|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; &lt;!--
 --&gt;colspan={{{col10headercolspan|1}}} style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;&lt;!--
 --&gt;font-weight:bold;{{{colheaderstyle|}}}{{{col10headerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col10header}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col11header|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; &lt;!--
 --&gt;colspan={{{col11headercolspan|1}}} style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;&lt;!--
 --&gt;font-weight:bold;{{{colheaderstyle|}}}{{{col11headerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col11header}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col12header|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; &lt;!--
 --&gt;colspan={{{col12headercolspan|1}}} style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;&lt;!--
 --&gt;font-weight:bold;{{{colheaderstyle|}}}{{{col12headerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col12header}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col13header|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; &lt;!--
 --&gt;colspan={{{col13headercolspan|1}}} style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;&lt;!--
 --&gt;font-weight:bold;{{{colheaderstyle|}}}{{{col13headerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col13header}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col14header|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; &lt;!--
 --&gt;colspan={{{col14headercolspan|1}}} style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;&lt;!--
 --&gt;font-weight:bold;{{{colheaderstyle|}}}{{{col14headerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col14header}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col15header|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; &lt;!--
 --&gt;colspan={{{col15headercolspan|1}}} style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;&lt;!--
 --&gt;font-weight:bold;{{{colheaderstyle|}}}{{{col15headerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col15header}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col16header|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; &lt;!--
 --&gt;colspan={{{col16headercolspan|1}}} style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;&lt;!--
 --&gt;font-weight:bold;{{{colheaderstyle|}}}{{{col16headerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col16header}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col17header|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; &lt;!--
 --&gt;colspan={{{col17headercolspan|1}}} style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;&lt;!--
 --&gt;font-weight:bold;{{{colheaderstyle|}}}{{{col17headerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col17header}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col18header|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; &lt;!--
 --&gt;colspan={{{col18headercolspan|1}}} style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;&lt;!--
 --&gt;font-weight:bold;{{{colheaderstyle|}}}{{{col18headerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col18header}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col19header|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; &lt;!--
 --&gt;colspan={{{col19headercolspan|1}}} style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;&lt;!--
 --&gt;font-weight:bold;{{{colheaderstyle|}}}{{{col19headerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col19header}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col20header|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; &lt;!--
 --&gt;style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;&lt;!--
 --&gt;font-weight:bold;{{{colheaderstyle|}}}{{{col20headerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col20header}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;&lt;/tr&gt;}}&lt;!--


--- Main columns---

--&gt;{{#if:{{{col1|}}}|{{#if:{{{col1header|}}}|&lt;tr style=&quot;height:2px;&quot;&gt;&lt;td&gt;&lt;/td&gt;&lt;/tr&gt;}}&lt;!--

--&gt;&lt;tr style=&quot;vertical-align:top;&quot;&gt;&lt;!--
--&gt;{{#if:{{{col1header|}}}{{{col1footer|}}}{{{fullwidth|}}}|&lt;!--
 --&gt;|{{#switch:{{{padding|}}}|off|0|0em|0px|0%|0;|0em;|0px;|0%;=&lt;!--
 --&gt;|#default=&lt;td style=&quot;width:{{{padding|5em}}};&quot;&gt;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&lt;/td&gt;}}}}&lt;!--

--&gt;&lt;td style=&quot;padding:0px;&lt;!--
--&gt;{{{colstyle|}}};{{{oddcolstyle|}}};{{{col1style|}}};width:{{{col1width|{{{colwidth|10em}}}}}};&quot;&gt;&lt;div&gt;
{{{col1}}}
&lt;/div&gt;&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col2|}}}|&lt;td style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;&lt;!--
--&gt;{{{colstyle|}}};{{{evencolstyle|}}};{{{col2style|}}};width:{{{col2width|{{{colwidth|10em}}}}}};&quot;&gt;&lt;div&gt;
{{{col2}}}
&lt;/div&gt;&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col3|}}}|&lt;td style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;&lt;!--
--&gt;{{{colstyle|}}};{{{oddcolstyle|}}};{{{col3style|}}};width:{{{col3width|{{{colwidth|10em}}}}}};&quot;&gt;&lt;div&gt;
{{{col3}}}
&lt;/div&gt;&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col4|}}}|&lt;td style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;&lt;!--
--&gt;{{{colstyle|}}};{{{evencolstyle|}}};{{{col4style|}}};width:{{{col4width|{{{colwidth|10em}}}}}};&quot;&gt;&lt;div&gt;
{{{col4}}}
&lt;/div&gt;&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col5|}}}|&lt;td style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;&lt;!--
--&gt;{{{colstyle|}}};{{{oddcolstyle|}}};{{{col5style|}}};width:{{{col5width|{{{colwidth|10em}}}}}};&quot;&gt;&lt;div&gt;
{{{col5}}}
&lt;/div&gt;&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col6|}}}|&lt;td style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;&lt;!--
--&gt;{{{colstyle|}}};{{{evencolstyle|}}};{{{col6style|}}};width:{{{col6width|{{{colwidth|10em}}}}}};&quot;&gt;&lt;div&gt;
{{{col6}}}
&lt;/div&gt;&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col7|}}}|&lt;td style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;&lt;!--
--&gt;{{{colstyle|}}};{{{oddcolstyle|}}};{{{col7style|}}};width:{{{col7width|{{{colwidth|10em}}}}}};&quot;&gt;&lt;div&gt;
{{{col7}}}
&lt;/div&gt;&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col8|}}}|&lt;td style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;&lt;!--
--&gt;{{{colstyle|}}};{{{evencolstyle|}}};{{{col8style|}}};width:{{{col8width|{{{colwidth|10em}}}}}};&quot;&gt;&lt;div&gt;
{{{col8}}}
&lt;/div&gt;&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col9|}}}|&lt;td style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;&lt;!--
--&gt;{{{colstyle|}}};{{{oddcolstyle|}}};{{{col9style|}}};width:{{{col9width|{{{colwidth|10em}}}}}};&quot;&gt;&lt;div&gt;
{{{col9}}}
&lt;/div&gt;&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col10|}}}|&lt;td style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;&lt;!--
--&gt;{{{colstyle|}}};{{{evencolstyle|}}};{{{col10style|}}};width:{{{col10width|{{{colwidth|10em}}}}}};&quot;&gt;&lt;div&gt;
{{{col10}}}
&lt;/div&gt;&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col11|}}}|&lt;td style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;&lt;!--
--&gt;{{{colstyle|}}};{{{oddcolstyle|}}};{{{col11style|}}};width:{{{col11width|{{{colwidth|10em}}}}}};&quot;&gt;&lt;div&gt;
{{{col11}}}
&lt;/div&gt;&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col12|}}}|&lt;td style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;&lt;!--
--&gt;{{{colstyle|}}};{{{evencolstyle|}}};{{{col12style|}}};width:{{{col12width|{{{colwidth|10em}}}}}};&quot;&gt;&lt;div&gt;
{{{col12}}}
&lt;/div&gt;&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col13|}}}|&lt;td style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;&lt;!--
--&gt;{{{colstyle|}}};{{{oddcolstyle|}}};{{{col13style|}}};width:{{{col13width|{{{colwidth|10em}}}}}};&quot;&gt;&lt;div&gt;
{{{col13}}}
&lt;/div&gt;&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col14|}}}|&lt;td style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;&lt;!--
--&gt;{{{colstyle|}}};{{{evencolstyle|}}};{{{col14style|}}};width:{{{col14width|{{{colwidth|10em}}}}}};&quot;&gt;&lt;div&gt;
{{{col14}}}
&lt;/div&gt;&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col15|}}}|&lt;td style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;&lt;!--
--&gt;{{{colstyle|}}};{{{oddcolstyle|}}};{{{col15style|}}};width:{{{col15width|{{{colwidth|10em}}}}}};&quot;&gt;&lt;div&gt;
{{{col15}}}
&lt;/div&gt;&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col16|}}}|&lt;td style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;&lt;!--
--&gt;{{{colstyle|}}};{{{evencolstyle|}}};{{{col16style|}}};width:{{{col16width|{{{colwidth|10em}}}}}};&quot;&gt;&lt;div&gt;
{{{col16}}}
&lt;/div&gt;&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col17|}}}|&lt;td style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;&lt;!--
--&gt;{{{colstyle|}}};{{{oddcolstyle|}}};{{{col17style|}}};width:{{{col17width|{{{colwidth|10em}}}}}};&quot;&gt;&lt;div&gt;
{{{col17}}}
&lt;/div&gt;&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col18|}}}|&lt;td style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;&lt;!--
--&gt;{{{colstyle|}}};{{{evencolstyle|}}};{{{col18style|}}};width:{{{col18width|{{{colwidth|10em}}}}}};&quot;&gt;&lt;div&gt;
{{{col18}}}
&lt;/div&gt;&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col19|}}}|&lt;td style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;&lt;!--
--&gt;{{{colstyle|}}};{{{oddcolstyle|}}};{{{col19style|}}};width:{{{col19width|{{{colwidth|10em}}}}}};&quot;&gt;&lt;div&gt;
{{{col19}}}
&lt;/div&gt;&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col20|}}}|&lt;td style=&quot;border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;&lt;!--
--&gt;{{{colstyle|}}};{{{evencolstyle|}}};{{{col20style|}}};width:{{{col20width|{{{colwidth|10em}}}}}};&quot;&gt;&lt;div&gt;
{{{col20}}}
&lt;/div&gt;&lt;/td&gt;}}&lt;!--


--- Footer row ---

--&gt;{{#if:{{{col1footer|}}}|&lt;!--
--&gt;{{#if:{{{col1|}}}{{{col1header|}}}|&lt;tr style=&quot;height:2px&quot;&gt;&lt;td&gt;&lt;/td&gt;&lt;/tr&gt;}}&lt;tr&gt;&lt;!--

--&gt;&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; colspan={{{col1footercolspan|1}}} style=&quot;&lt;!--
 --&gt;font-weight:bold;{{{colfooterstyle|}}};{{{col1footerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col1footer}}}&lt;/td&gt;&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col2footer|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; colspan={{{col2footercolspan|1}}} style=&quot;&lt;!--
 --&gt;border-left:2px solid #fdfdfd;font-weight:bold;{{{colfooterstyle|}}};{{{col2footerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col2footer}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col3footer|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; colspan={{{col3footercolspan|1}}} style=&quot;&lt;!--
 --&gt;border-left:2px solid #fdfdfd;font-weight:bold;{{{colfooterstyle|}}};{{{col3footerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col3footer}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col4footer|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; colspan={{{col4footercolspan|1}}} style=&quot;&lt;!--
 --&gt;border-left:2px solid #fdfdfd;font-weight:bold;{{{colfooterstyle|}}};{{{col4footerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col4footer}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col5footer|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; colspan={{{col5footercolspan|1}}} style=&quot;&lt;!--
 --&gt;border-left:2px solid #fdfdfd;font-weight:bold;{{{colfooterstyle|}}};{{{col5footerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col5footer}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col6footer|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; colspan={{{col6footercolspan|1}}} style=&quot;&lt;!--
 --&gt;border-left:2px solid #fdfdfd;font-weight:bold;{{{colfooterstyle|}}};{{{col6footerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col6footer}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col7footer|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; colspan={{{col7footercolspan|1}}} style=&quot;&lt;!--
 --&gt;border-left:2px solid #fdfdfd;font-weight:bold;{{{colfooterstyle|}}};{{{col7footerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col7footer}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col8footer|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; colspan={{{col8footercolspan|1}}} style=&quot;&lt;!--
 --&gt;border-left:2px solid #fdfdfd;font-weight:bold;{{{colfooterstyle|}}};{{{col8footerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col8footer}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col9footer|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; colspan={{{col9footercolspan|1}}} style=&quot;&lt;!--
 --&gt;border-left:2px solid #fdfdfd;font-weight:bold;{{{colfooterstyle|}}};{{{col9footerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col9footer}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col10footer|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; colspan={{{col10footercolspan|1}}} style=&quot;&lt;!--
 --&gt;border-left:2px solid #fdfdfd;font-weight:bold;{{{colfooterstyle|}}};{{{col10footerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col10footer}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col11footer|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; colspan={{{col11footercolspan|1}}} style=&quot;&lt;!--
 --&gt;border-left:2px solid #fdfdfd;font-weight:bold;{{{colfooterstyle|}}};{{{col11footerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col11footer}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col12footer|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; colspan={{{col12footercolspan|1}}} style=&quot;&lt;!--
 --&gt;border-left:2px solid #fdfdfd;font-weight:bold;{{{colfooterstyle|}}};{{{col12footerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col12footer}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col13footer|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; colspan={{{col13footercolspan|1}}} style=&quot;&lt;!--
 --&gt;border-left:2px solid #fdfdfd;font-weight:bold;{{{colfooterstyle|}}};{{{col13footerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col13footer}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col14footer|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; colspan={{{col14footercolspan|1}}} style=&quot;&lt;!--
 --&gt;border-left:2px solid #fdfdfd;font-weight:bold;{{{colfooterstyle|}}};{{{col14footerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col14footer}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col15footer|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; colspan={{{col15footercolspan|1}}} style=&quot;&lt;!--
 --&gt;border-left:2px solid #fdfdfd;font-weight:bold;{{{colfooterstyle|}}};{{{col15footerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col15footer}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col16footer|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; colspan={{{col16footercolspan|1}}} style=&quot;&lt;!--
 --&gt;border-left:2px solid #fdfdfd;font-weight:bold;{{{colfooterstyle|}}};{{{col16footerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col16footer}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col17footer|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; colspan={{{col17footercolspan|1}}} style=&quot;&lt;!--
 --&gt;border-left:2px solid #fdfdfd;font-weight:bold;{{{colfooterstyle|}}};{{{col17footerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col17footer}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col18footer|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; colspan={{{col18footercolspan|1}}} style=&quot;&lt;!--
 --&gt;border-left:2px solid #fdfdfd;font-weight:bold;{{{colfooterstyle|}}};{{{col18footerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col18footer}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col19footer|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; colspan={{{col19footercolspan|1}}} style=&quot;&lt;!--
 --&gt;border-left:2px solid #fdfdfd;font-weight:bold;{{{colfooterstyle|}}};{{{col19footerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col19footer}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;{{#if:{{{col20footer|}}}|&lt;td class=&quot;navbox-abovebelow&quot; style=&quot;&lt;!--
 --&gt;border-left:2px solid #fdfdfd;font-weight:bold;{{{colfooterstyle|}}};{{{col20footerstyle|}}}&quot;&gt;{{{col20footer}}}&lt;/td&gt;}}&lt;!--

--&gt;&lt;/tr&gt;}}&lt;!--

--&gt;&lt;/tr&gt;&lt;/table&gt;


&lt;!--  Allow a few additional groups/lists after columns  --&gt;
|liststyle = {{{liststyle|}}}
|list1style = background:transparent;color:inherit;
|list3style = {{{list1style|}}}
|list4style = {{{list2style|}}}
|list5style = {{{list3style|}}}
|list6style = {{{list3style|}}}
|list7style = {{{list5style|}}}
|list8style = {{{list6style|}}}

|list3 = {{{list1|}}}
|list4 = {{{list2|}}}
|list5 = {{{list3|}}}
|list6 = {{{list4|}}}
|list7 = {{{list5|}}}
|list8 = {{{list6|}}}

|groupstyle = {{{groupstyle|}}}
|group3style = {{{group1style|}}}
|group4style = {{{group2style|}}}
|group5style = {{{group3style|}}}
|group6style = {{{group4style|}}}
|group7style = {{{group5style|}}}
|group8style = {{{group6style|}}}

|group3 = {{{group1|}}}
|group4 = {{{group2|}}}
|group5 = {{{group3|}}}
|group6 = {{{group4|}}}
|group7 = {{{group5|}}}
|group8 = {{{group6|}}}

|oddstyle = {{{oddstyle|}}}
|evenstyle = {{{evenstyle|}}}
|{{#if:{{{evenodd|}}}|evenodd|void}} = {{{evenodd|}}}

|tracking = no

}}&lt;noinclude&gt;
{{hújjet}}

&lt;!---Please add metadata to the &lt;includeonly&gt; section at the bottom of the /doc subpage---&gt;
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>r5i9zsw5a93znj824wljv3nvz0k3p5t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Úlgi:Baǵanalı navqutı/doc</title>
    <ns>10</ns>
    <id>25631</id>
    <revision>
      <id>125362</id>
      <timestamp>2025-07-10T07:13:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <comment>Taza bet jaratıldı: «{{Documentation subpage}} {{Navbox suite}} A navigation box that presents its content in columns. Originally intended to provide a relatively straightforward means to align links prefixed by flag icons, e.g. in templates offering links to country articles.  == Basic syntax == Only required parameters and ''colwidth'' included.  &lt;pre style=&quot;overflow:auto;&quot;&gt; {{Navbox with columns |name       = {{subst:PAGENAME}} |title      =  |titleclass =  |bodyclass  =  |colwidth...»</comment>
      <origin>125362</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="69771" sha1="cykwvlxapnvi9z79mncev12zq87c7p8" xml:space="preserve">{{Documentation subpage}}
{{Navbox suite}}
A navigation box that presents its content in columns. Originally intended to provide a relatively straightforward means to align links prefixed by flag icons, e.g. in templates offering links to country articles.

== Basic syntax ==
Only required parameters and ''colwidth'' included.

&lt;pre style=&quot;overflow:auto;&quot;&gt;
{{Navbox with columns
|name       = {{subst:PAGENAME}}
|title      = 
|titleclass = 
|bodyclass  = 
|colwidth =  &lt;!--(to set a default width for each column,
                  preferably in a proportional unit such as 'em'*)--&gt;
|col1  = 
|col2  = 
}}
&lt;/pre&gt;
&lt;div style=&quot;line-height:1.35em; font-size:90%;&quot;&gt;* See [[Em (typography)]]. Using proportional units means the template should still be displayed correctly across a range of browser font-sizes. If ''colwidth'' not specified, a default 10em is used.&lt;/div&gt;

== Parameters ==
=== Setup parameters ===
:;''name''&lt;ref name=&quot;common&quot;&gt;Parameters marked with a footnote '''&lt;sup&gt;[1]&lt;/sup&gt;''' are parameters in common with the sister templates {{tl|Navbox}} and {{tl|Navbox with collapsible groups}}. A much more complete description of those parameters is available at {{tl|Navbox}}.&lt;/ref&gt;
::The name of the template. The name of this template, for example, is &quot;Navbox with columns&quot;.

:;''state''&lt;ref name=&quot;common&quot;/&gt;
::Possible values are &lt;code&gt;collapsed&lt;/code&gt;, &lt;code&gt;uncollapsed&lt;/code&gt;, &lt;code&gt;plain&lt;/code&gt;, &lt;code&gt;off&lt;/code&gt;, and the default &lt;code&gt;autocollapse&lt;/code&gt;.  See {{tl|Navbox}} for more information.

:;''navbar''&lt;ref name=&quot;common&quot;/&gt;
::Possible values are &lt;code&gt;plain&lt;/code&gt;, &lt;code&gt;off&lt;/code&gt;, and the default value of blank.  See {{tl|Navbox}} for more information.

:;''border''&lt;ref name=&quot;common&quot;/&gt;
::Possible values are &lt;code&gt;child&lt;/code&gt;, &lt;code&gt;none&lt;/code&gt;, and the default value of blank.  Set to &lt;code&gt;child&lt;/code&gt; if you wish to use the navbox inside of another navbox; with this option, the child navbox is borderless and fits snuggly inside of its parent navbox.  The parent navbox may be the list area of {{tl|Navbox}}, a columns of another {{tl|Navbox with columns}}, or a section of {{tl|Navbox with collapsible groups}}.  See {{tl|Navbox}} for more information and examples.

===Basic data parameters===
:;'''''title'''''&lt;ref name=&quot;common&quot;/&gt;
::The title of the template, displayed centered in the titlebar at the top of the template.

:;''above''&lt;ref name=&quot;common&quot;/&gt;
::Text or other elements to appear above the columns.

:;''image''&lt;ref name=&quot;common&quot;/&gt;
::Image to the right of all of the columns.

:;''imageleft''&lt;ref name=&quot;common&quot;/&gt;
::Image to the left of all of the columns.

:;''below''&lt;ref name=&quot;common&quot;/&gt;
::Text or other elements to appear below the columns.

===Style parameters===
:;''style''&lt;ref name=&quot;common&quot;/&gt;
::CSS style/s to apply to the template's body (i.e. including space not used by columns)

:;''titlestyle''&lt;ref name=&quot;common&quot;/&gt;
::[[Wikipedia:CSS|CSS]] style/s to apply to titlebar; usually &lt;code&gt;background:''color''&lt;/code&gt; (background defaults to [[Wikipedia:NavFrame|NavHead]] default).

:;''abovestyle''&lt;ref name=&quot;common&quot;/&gt;
:;''belowstyle''&lt;ref name=&quot;common&quot;/&gt;
::CSS style/s to apply to the ''above'' and ''below'' parameters, respectively.

:;''basestyle''&lt;ref name=&quot;common&quot;/&gt;
::CSS style/s to apply to the ''title'', ''above'', and ''below'', parameters, all at the same time.

:;''imagestyle''&lt;ref name=&quot;common&quot;/&gt;
::CSS style/s to apply to the ''image'' parameter.

:;''imageleftstyle''&lt;ref name=&quot;common&quot;/&gt;
::CSS style/s to apply to the ''imageleft'' parameter

:;''colstyle''
::CSS style/s to apply across all columns; if used, usually &lt;code&gt;background:''color''&lt;/code&gt; per ''titlestyle'' above.

:;''oddcolstyle''
:;''evencolstyle''
::CSS style/s to apply to all odd/even-numbered columns, respectively.

:;''col&lt;sub&gt;n&lt;/sub&gt;style''
::CSS style/s to apply to the n&lt;sup&gt;th&lt;/sup&gt; column only.

:;''colheaderstyle''
::CSS style/s to apply to all column headers.

:;''col&lt;sub&gt;n&lt;/sub&gt;headerstyle''
::CSS style/s to apply to the n&lt;sup&gt;th&lt;/sup&gt; column header.

:;''col&lt;sub&gt;n&lt;/sub&gt;footerstyle''
::CSS style/s to apply to the n&lt;sup&gt;th&lt;/sup&gt; column footer cell.

===Columns parameters===
:;''colwidth''
::Width, preferably in a proportional unit such as '[[Em (typography)|em]]', or as a percentage, used for each column whose width not specified by ''colNwidth'' below. Defaults to 10em.  Examples:
:::&lt;code&gt;colwidth = 15em&lt;/code&gt;
:::&lt;code&gt;colwidth = 25%&lt;/code&gt;

:;''fullwidth''
::If set to anything, then the total width of the columns are scaled linearly to make the sum of the widths 100%.  A rather advanced parameter, this usually need not be used and should be left blank.  If a colheader or colfooter is used, then fullwidth is used automatically.  Example:
:::&lt;code&gt;fullwidth = true&lt;/code&gt;

:;''padding''
::Padding before first column, preferably in a proportional unit. Defaults to 5em.  Padding is disabled by setting it to 0 (or 0em, or 0%).

:;''col&lt;sub&gt;n&lt;/sub&gt;width''
::The n&lt;sup&gt;th&lt;/sup&gt; column's width (overrides ''colwidth'' above).

:;'''''col&lt;sub&gt;n&lt;/sub&gt;'''''
::The content of the n&lt;sup&gt;th&lt;/sup&gt; column.  If any columns are used, then &lt;code&gt;col1&lt;/code&gt; is required.  There can be a maximum of 20 columns.

:;''col&lt;sub&gt;n&lt;/sub&gt;header''
::A header cell for the n&lt;sup&gt;th&lt;/sup&gt; column that appears above the column.  See below for examples.

:;''col&lt;sub&gt;n&lt;/sub&gt;footer
::A footer cell that appears below the n&lt;sup&gt;th&lt;/sup&gt; column.

:;''col&lt;sub&gt;n&lt;/sub&gt;headercolspan
::A number specifying how many columns the n&lt;sup&gt;th&lt;/sup&gt; column header should span.  It defaults to 1.  If it is greater than one, then do not specify column headers that it covers.  For example, if &lt;code&gt;col1headercolspan = 3&lt;/code&gt;, then leave &lt;code&gt;col2header&lt;/code&gt; and &lt;code&gt;col3header&lt;/code&gt; blank.

:;''col&lt;sub&gt;n&lt;/sub&gt;footercolspan
::A number specifying how many columns the n&lt;sup&gt;th&lt;/sup&gt; column footer should span.  It defaults to 1.  If it is greater than one, then do not specify column footers that it covers.  For example, if &lt;code&gt;col1footercolspan = 3&lt;/code&gt;, then leave &lt;code&gt;col2footer&lt;/code&gt; and &lt;code&gt;col3footer&lt;/code&gt; blank.

===Additional groups/lists===
You may wish to add a few extra groups and/or lists below the columns.  The following parameters are given to provide such functionality.  See {{tl|Navbox}} for a more complete description of how they work, and for more examples.

:;''group&lt;sub&gt;n&lt;/sub&gt;''&lt;ref name=&quot;common&quot;/&gt;
::Allows up to 6 additional groups to go along with the lists below the columns.

:;''list&lt;sub&gt;n&lt;/sub&gt;''&lt;ref name=&quot;common&quot;/&gt;
::Allows up to 6 additional lists below the columns.

:;''groupstyle&lt;ref name=&quot;common&quot;/&gt;
::The general CSS style/s for the groups.

:;''group&lt;sub&gt;n&lt;/sub&gt;''style&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;
::CSS style/s for the n&lt;sup&gt;th&lt;/sup&gt; group parameter.&lt;ref name=&quot;common&quot;/&gt;
:;''liststyle''&lt;ref name=&quot;common&quot;/&gt;
::The general CSS style/s for the lists.

:;''list&lt;sub&gt;n&lt;/sub&gt;style''
::CSS style/s for the n&lt;sup&gt;th&lt;/sup&gt; list parameter.

:;''listpadding''&lt;ref name=&quot;common&quot;/&gt;
::Amount of padding to have in each list cell.

:; ''oddstyle''
:; ''evenstyle''
::Applies to odd/even list numbers.  Overrules styles defined by ''liststyle''.  The default behavior is to add striped colors (white and gray) to odd/even rows, respectively, in order to improve readability.  These should not be changed except in extraordinary circumstances.

:; ''evenodd'' &lt;span style=&quot;font-weight:normal;&quot;&gt;&lt;code&gt;[swap, even, odd, off]&lt;/code&gt;&lt;/span&gt;
::See {{tl|Navbox}} for description.

=== Microformats ===
;bodyclass : This parameter is inserted into the &quot;class&quot; attribute for the infobox as a whole.
;titleclass : This parameter is inserted into the &quot;class&quot; attribute for the infobox's title caption.

This template supports the addition of microformat information. This is done by adding &quot;class&quot; attributes to various data cells, indicating what kind of information is contained within. To flag a navbox as containing [[hCard]] information about a person, for example, add the following parameter:

&lt;pre&gt;
|bodyclass = vcard
&lt;/pre&gt;

''and''

&lt;pre&gt;
|titleclass = fn
&lt;/pre&gt;

''or'' (for example):

&lt;pre&gt;&lt;nowiki&gt;
|title = The books of &lt;span class=&quot;fn&quot;&gt;[[Iain Banks]]&lt;/span&gt;
&lt;/nowiki&gt;&lt;/pre&gt;

...and so forth.

See [[Wikipedia:WikiProject Microformats]] for more information on adding microformat information to Wikipedia, and [[microformat]] for more information on microformats in general.

== Examples ==
===Basic example===
&lt;pre style=&quot;overflow:scroll;&quot;&gt;
{{Navbox with columns
|name    = East Asia Summit (EAS)
|title   = Member states of the [[East Asia Summit|East Asia Summit (EAS)]]
|width   = 18.25em
|padding = 10em

|above = ''This is where the &lt;nowiki&gt;{{{above}}}&lt;/nowiki&gt; would appear.''

|col1 = {{AUS}}&lt;br&gt; {{BRU}}&lt;br&gt; {{flag|CHN|name=PR China}}&lt;br&gt; {{CAM}}
|col2 = {{IND}}&lt;br&gt; {{IDN}}&lt;br&gt; {{JPN}}&lt;br&gt; {{LAO}}
|col3 = {{MAS}}&lt;br&gt; {{MMR}}&lt;br&gt; {{NZL}}&lt;br&gt; {{PHI}}
|col4width = 17em
|col4 = {{SIN}}&lt;br&gt; {{KOR}}&lt;br&gt; {{THA}}&lt;br&gt; {{VIE}}

|below = '''Potential future members'''{{spaces|6}}{{TLS}}{{spaces|3}}{{RUS}}
}}
&lt;/pre&gt;
{{Navbox with columns
|name    = East Asia Summit (EAS)
|state   = uncollapsed
|title   = Member states of the [[East Asia Summit|East Asia Summit (EAS)]]
|width   = 18.25em
|padding = 10em

|above = ''This is where the &lt;nowiki&gt;{{{above}}}&lt;/nowiki&gt; parameter would appear.''

|col1 = {{AUS}}&lt;br&gt; {{BRU}}&lt;br&gt; {{flag|CHN|name=PR China}}&lt;br&gt; {{CAM}}
|col2 = {{IND}}&lt;br&gt; {{IDN}}&lt;br&gt; {{JPN}}&lt;br&gt; {{LAO}}
|col3 = {{MAS}}&lt;br&gt; {{MMR}}&lt;br&gt; {{NZL}}&lt;br&gt; {{PHI}}
|col4width = 17em
|col4 = {{SIN}}&lt;br&gt; {{KOR}}&lt;br&gt; {{THA}}&lt;br&gt; {{VIE}}

|below = '''Potential future members'''{{spaces|6}}{{TLS}}{{spaces|3}}{{RUS}}
}}

===Example with percentage widths===
&lt;pre style=&quot;overflow:scroll;&quot;&gt;
{{Navbox with columns
| name = Plastics
| title = [[Plastic]]s
| colwidth = 33%
| colstyle = text-align: center
| col1 = [[Polyethylene]] (PE)&lt;br&gt; [[Polyethylene terephthalate]] (PET or PETE)&lt;br&gt; [[Polyvinyl chloride]] (PVC)&lt;br&gt; [[Polyvinylidene chloride]] (PVDC)&lt;br&gt; [[Polylactic acid]] (PLA)
| col2 = [[Polypropylene]] (PP)&lt;br&gt; [[Polyamide]] (PA)&lt;br&gt; [[Polycarbonate]] (PC)&lt;br&gt; [[Polytetrafluoroethylene]] (PTFE)&lt;br&gt; [[Polyurethane]] (PU)
| col3 = [[Polystyrene]] (PS)&lt;br&gt; [[Polyester]]&lt;br&gt; [[Acrylonitrile butadiene styrene]] (ABS)&lt;br&gt; [[Acrylic glass|Polymethyl methacrylate]] (PMMA)&lt;br&gt; [[Polyoxymethylene]] (POM)
}}
&lt;/pre&gt;
{{Navbox with columns
| name = Plastics
| title = [[Plastic]]s
| state = uncollapsed
| cols = 3
| colwidth = 33%
| colstyle = text-align: center
| col1 = [[Polyethylene]] (PE)&lt;br&gt; [[Polyethylene terephthalate]] (PET or PETE)&lt;br&gt; [[Polyvinyl chloride]] (PVC)&lt;br&gt; [[Polyvinylidene chloride]] (PVDC)&lt;br&gt; [[Polylactic acid]] (PLA)
| col2 = [[Polypropylene]] (PP)&lt;br&gt; [[Polyamide]] (PA)&lt;br&gt; [[Polycarbonate]] (PC)&lt;br&gt; [[Polytetrafluoroethylene]] (PTFE)&lt;br&gt; [[Polyurethane]] (PU)
| col3 = [[Polystyrene]] (PS)&lt;br&gt; [[Polyester]]&lt;br&gt; [[Acrylonitrile butadiene styrene]] (ABS)&lt;br&gt; [[Acrylic glass|Polymethyl methacrylate]] (PMMA)&lt;br&gt; [[Polyoxymethylene]] (POM)
}}

===Example with col&lt;sub&gt;n&lt;/sub&gt;header and col&lt;sub&gt;n&lt;/sub&gt;footer===
The gray background for the columns is added for illustration only.
{{Navbox with columns
|name = Navbox with columns/doc
|state = uncollapsed
|title = col&lt;sub&gt;n&lt;/sub&gt;header and col&lt;sub&gt;n&lt;/sub&gt;footer example

|colstyle = text-align:center;background:silver;
|colwidth = 25%

|col1header = col1header
|col2header = col2header
|col3header = col3header
|col4header = col4header

|col1 = col1
|col2 = col2
|col3 = col3
|col4 = col4

|col1footer = col1footer
|col2footer = col2footer
|col3footer = col3footer
|col4footer = col4footer

}}

===Example with col&lt;sub&gt;n&lt;/sub&gt;header using col&lt;sub&gt;n&lt;/sub&gt;headercolspan===
The gray background for the columns is added for illustration only.  This example shows the col&lt;sub&gt;n&lt;/sub&gt;headercolspan parameter being used, but you may also use col&lt;sub&gt;n&lt;/sub&gt;footercolspan to adjust the span of the footer cells.
{{Navbox with columns
|name = Navbox with columns/doc
|state = uncollapsed
|title = col&lt;sub&gt;n&lt;/sub&gt;header with col&lt;sub&gt;n&lt;/sub&gt;colspan example

|colstyle = text-align:center;background:silver;

|col1header = col1header
|col2header = col2header (colspan=2)
|col4header = col4header
|col5header = col5header (colspan=3)

|col2headercolspan = 2
|col5headercolspan = 3

|col1 = col1
|col2 = col2
|col3 = col3
|col4 = col4
|col5 = col5
|col6 = col6
|col7 = col7
}}

===Example to illustrate most fields===
The gray background and centered text for the columns is for illustration only.  The columns default to an off-white background and left text alignment.  This example shows how you can use up to six additional groups/lists after the columns.

{{Navbox with columns
|name = Navbox with columns/doc
|state = uncollapsed
|title = Example to illustrate most fields
|colstyle = text-align:center;background:silver;

|col1 = col1
|col2 = col2
|col3 = col3
|col4 = col4
|col5 = col5

|col1header = col1header
|col2header = col2header
|col3header = col3header
|col4header = col4header
|col5header = col5header

|col1footer = col1footer
|col2footer = col2footer
|col3footer = col3footer
|col4footer = col4footer
|col5footer = col5footer

|group1 = group1
|group2 = group2
|group3 = group3
|group4 = group4
|group5 = group5
|group6 = group6

|list1 = list1
|list2 = list2
|list3 = list3
|list4 = list4
|list5 = list5
|list6 = list6

|above = above
|below = below
}}

==Using child navboxes==
All three types of navbox templates, namely {{tl|Navbox}}, {{tl|Navbox with columns}}, and {{tl|Navbox with collapsible groups}}, can be nested inside of one another using the &lt;code&gt;border&lt;/code&gt; parameter (which is common to all three).  For complex templates, it may be necessary to use nesting to achieve a desired look.

===Nesting Navbox with columns in itself===
This example shows how one can nest multiple {{tl|Navbox with columns}} templates to get the right look.  Edit this page to see the code.  There is a main {{tl|Navbox with columns}} and two additional {{tl|Navbox with columns}} templates, with the &quot;child&quot; option set (see code).
{{Navbox with columns
|name = Navbox with columns/doc
|state = uncollapsed
|title = Subgroups with nesting
|colstyle = text-align:center;background:silver;

|col1width = 33%
|col2width = 17%
|col3width = 33%
|col4width = 17%

|col1header = Col1Header
|col2header = Col2Header
|col3header = Col3Header
|col4header = Col4Header

|col1 = {{Navbox with columns|child
  |colwidth = 50%
  |colstyle = text-align:center;background:silver;

  |col1header = Col1.1Header
  |col2header = Col1.2Header

  |col1 = Col1.1
  |col2 = Col1.2
 }}

|col2 = Col2

|col3 = {{Navbox with columns|child
  |colwidth = 33%
  |colstyle = text-align:center;background:silver;

  |col1header = Col3.1Header
  |col2header = Col3.2Header
  |col3header = Col3.3Header

  |col1 = Col3.1
  |col2 = Col3.2
  |col3 = Col3.3
 }}

|col4 = Col4
}}

===Nesting other Navbox forms===
This example shows {{tl|Navbox}}, {{tl|Navbox with collapsible groups}} and {{tl|Navbox with columns}} all working together.  Edit this page to see the code.  Note that each of the child navboxes has the first parameter set to &lt;code&gt;child&lt;/code&gt;.
{{Navbox with collapsible groups
|name = Navbox with collapsible groups
|title = Navbox, Navbox with columns, and Navbox with collapsible groups together
|selected = {{{1|}}}

|group1 = [[:Category:Scouting|The Scouting Movement]]
|abbr1  = movement
|list1  = [[Scouting]]{{·}}''[[Scouting for Boys]]''{{·}}[[Scout method]]{{·}}[[Scout Law]]{{·}}[[Scout Promise]]{{·}}[[Scout Motto]]{{·}}[[Wood Badge]]{{·}}[[Age groups in Scouting and Guiding]]{{·}}[[Cub Scout]]{{·}}[[Boy Scout]]{{·}}[[Rover Scout]]{{·}}[[Brownie (Girl Guides)|Brownie]]{{·}}[[Girl Guiding and Girl Scouting]]{{·}}[[Ranger (Girl Guide)]]{{·}}[[Jamboree (Scouting)|Jamboree]]{{·}}[[Scout Leader]]{{·}}[[World Organization of the Scout Movement|WOSM]]{{·}}[[World Association of Girl Guides and Girl Scouts|WAGGGS]]{{·}}[[Non-aligned Scouting and Scout-like organisations|Non-aligned organisations]]{{·}}[[Scouting controversy and conflict]]{{·}}[[Scouting in popular culture]]{{·}}[[List of Scouts]]{{·}}[[List of highest awards in Scouting]]

|list2  = {{Navbox|child
|title      = [[French colonial empires|Former French colonies]] in [[Africa]] and the [[Indian Ocean]]
|titlestyle = background#
|groupstyle = background:lavender;

|group1 = [[Mahgreb]]
|list1  = [[French rule in Algeria|Algeria]]{{·}} [[French Morocco|Morocco]]&amp;nbsp;&lt;small&gt;([[Arguin|Arguin Island]])&lt;/small&gt;{{·}} [[History of Tunisia|Tunisia]]

|group2 = [[French West Africa]]
|list2  = [[History of Côte d'Ivoire#French Period|Côte d'Ivoire]]{{·}} [[French Dahomey|Dahomey]]{{·}} [[French Sudan]]{{·}} [[French Guinea|Guinea]]{{·}} [[History of Mauritania#French colonization and post-colonial history|Mauritania]]{{·}} [[History of Niger#Colonization|Niger]]{{·}} [[History of Senegal|Senegal]]{{·}} [[French Upper Volta|Upper Volta]]

|group3 = Togo
|list3  = [[French Togoland]]{{·}} [[James Island (The Gambia)|James Island]]

|group4 = [[French Equatorial Africa]]
|list4  = [[Colonial Chad|Chad]]{{·}} [[History of Gabon|Gabon]]{{·}} [[History of the Republic of the Congo|Middle Congo]]{{·}} [[Oubangui-Chari]]

|group5 = [[Comoros]]
|list5  = [[Anjouan]]{{·}} [[Grande Comore]]{{·}} [[Mohéli]]

|group6 = Southern Africa
|list6  = [[History of Djibouti#French interest|French Somaliland (Djibouti)]]{{·}} [[History of Madagascar#French control|Madagascar]]{{·}} [[Mauritius|Ile de France]]{{·}} [[Seychelles]]
}}

|group3 = [[Scouting in the United Kingdom]]
|abbr3  = Scouting
|list3  = [[The Scout Association]]{{·}}[[Girlguiding UK]]{{·}}[[Beaver Scouts]]{{·}}[[Cub Section (UK)]]{{·}}[[Venture Scout]]{{·}}[[Explorer Scouts]]{{·}}[[Brownie (Girl Guides)]]{{·}}[[Ranger (Girl Guide)]]{{·}}[[Rainbow (Girl Guides)]]{{·}}[[Scout Network]]{{·}}[[Chief Scout (United Kingdom)]]{{·}}[[Scout Counties]]{{·}}[[Scout District]]{{·}}[[Scout Section (UK)]]{{·}}[[Scout Activity Centre]]{{·}}[[Young Leaders (The Scout Association)|Young Leaders]]

|list4  = {{Navbox with columns|child
|title = Navbox with columns nested in itself
|colstyle = text-align:center;

|col1width = 33%
|col2width = 17%
|col3width = 33%
|col4width = 17%

|col1header = Col1Header
|col2header = Col2Header
|col3header = Col3Header
|col4header = Col4Header

|col1 = {{Navbox with columns|child
  |colwidth = 50%
  |colstyle = text-align:center;

  |col1header = Col1.1Header
  |col2header = Col1.2Header

  |col1 = Col1.1
  |col2 = Col1.2
 }}

|col2 = Col2

|col3 = {{Navbox with columns|child
  |colwidth = 33%
  |colstyle = text-align:center;

  |col1header = Col3.1Header
  |col2header = Col3.2Header
  |col3header = Col3.3Header

  |col1 = Col3.1
  |col2 = Col3.2
  |col3 = Col3.3
 }}

|col4 = Col4
}}
}}

==Footnote==
&lt;references/&gt;

== See also ==
{{Navigational templates}}

&lt;includeonly&gt;{{#ifeq:{{SUBPAGENAME}}|sandbox||
&lt;!--Categories--&gt;
[[Category:Navigational boxes| ]]

&lt;!--Other languages--&gt;
[[ca:Plantilla:Navbox with columns]]
[[ko:틀:안내 다단]]
}}&lt;/includeonly&gt;

== Andoza parametrlari ==
&lt;templatedata&gt;{
&quot;description&quot;: &quot;Ushbu andoza uchun tavsif berilmagan. Andozaga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin.&quot;,
&quot;params&quot;: {
  &quot;name&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Name&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;navbar&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Navbar&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;state&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;State&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;border&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Border&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;1&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;1&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;title&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Title&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;above&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Above&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;below&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Below&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;image&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Image&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;imageleft&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Imageleft&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;bodyclass&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Bodyclass&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;titleclass&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Titleclass&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;aboveclass&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Aboveclass&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;belowclass&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Belowclass&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;groupclass&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Groupclass&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;listclass&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Listclass&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;style&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Style&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;bodystyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Bodystyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;basestyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Basestyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;titlestyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Titlestyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;abovestyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Abovestyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;belowstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Belowstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;imagestyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Imagestyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;imageleftstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Imageleftstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col1header&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col1header&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;fullwidth&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Fullwidth&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;coltablestyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Coltablestyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col1headercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col1headercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;colheaderstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Colheaderstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col1headerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col1headerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col2header&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col2header&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col2headercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col2headercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col2headerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col2headerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col3header&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col3header&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col3headercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col3headercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col3headerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col3headerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col4header&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col4header&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col4headercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col4headercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col4headerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col4headerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col5header&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col5header&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col5headercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col5headercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col5headerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col5headerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col6header&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col6header&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col6headercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col6headercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col6headerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col6headerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col7header&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col7header&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col7headercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col7headercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col7headerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col7headerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col8header&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col8header&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col8headercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col8headercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col8headerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col8headerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col9header&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col9header&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col9headercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col9headercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col9headerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col9headerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col10header&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col10header&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col10headercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col10headercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col10headerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col10headerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col11header&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col11header&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col11headercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col11headercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col11headerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col11headerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col12header&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col12header&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col12headercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col12headercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col12headerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col12headerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col13header&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col13header&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col13headercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col13headercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col13headerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col13headerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col14header&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col14header&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col14headercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col14headercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col14headerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col14headerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col15header&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col15header&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col15headercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col15headercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col15headerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col15headerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col16header&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col16header&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col16headercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col16headercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col16headerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col16headerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col17header&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col17header&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col17headercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col17headercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col17headerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col17headerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col18header&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col18header&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col18headercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col18headercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col18headerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col18headerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col19header&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col19header&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col19headercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col19headercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col19headerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col19headerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col20header&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col20header&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col20headerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col20headerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col1&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col1&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col1footer&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col1footer&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;padding&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Padding&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;colstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Colstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;oddcolstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Oddcolstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col1style&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col1style&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col1width&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col1width&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;colwidth&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Colwidth&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col2&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col2&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;evencolstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Evencolstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col2style&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col2style&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col2width&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col2width&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col3&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col3&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col3style&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col3style&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col3width&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col3width&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col4&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col4&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col4style&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col4style&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col4width&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col4width&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col5&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col5&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col5style&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col5style&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col5width&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col5width&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col6&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col6&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col6style&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col6style&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col6width&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col6width&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col7&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col7&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col7style&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col7style&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col7width&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col7width&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col8&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col8&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col8style&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col8style&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col8width&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col8width&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col9&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col9&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col9style&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col9style&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col9width&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col9width&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col10&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col10&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col10style&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col10style&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col10width&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col10width&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col11&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col11&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col11style&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col11style&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col11width&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col11width&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col12&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col12&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col12style&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col12style&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col12width&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col12width&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col13&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col13&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col13style&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col13style&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col13width&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col13width&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col14&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col14&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col14style&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col14style&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col14width&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col14width&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col15&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col15&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col15style&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col15style&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col15width&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col15width&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col16&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col16&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col16style&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col16style&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col16width&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col16width&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col17&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col17&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col17style&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col17style&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col17width&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col17width&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col18&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col18&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col18style&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col18style&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col18width&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col18width&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col19&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col19&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col19style&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col19style&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col19width&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col19width&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col20&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col20&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col20style&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col20style&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col20width&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col20width&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col1footercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col1footercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;colfooterstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Colfooterstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col1footerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col1footerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col2footer&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col2footer&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col2footercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col2footercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col2footerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col2footerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col3footer&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col3footer&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col3footercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col3footercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col3footerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col3footerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col4footer&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col4footer&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col4footercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col4footercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col4footerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col4footerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col5footer&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col5footer&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col5footercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col5footercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col5footerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col5footerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col6footer&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col6footer&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col6footercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col6footercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col6footerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col6footerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col7footer&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col7footer&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col7footercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col7footercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col7footerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col7footerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col8footer&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col8footer&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col8footercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col8footercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col8footerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col8footerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col9footer&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col9footer&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col9footercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col9footercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col9footerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col9footerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col10footer&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col10footer&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col10footercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col10footercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col10footerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col10footerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col11footer&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col11footer&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col11footercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col11footercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col11footerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col11footerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col12footer&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col12footer&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col12footercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col12footercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col12footerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col12footerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col13footer&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col13footer&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col13footercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col13footercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col13footerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col13footerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col14footer&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col14footer&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col14footercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col14footercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col14footerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col14footerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col15footer&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col15footer&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col15footercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col15footercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col15footerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col15footerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col16footer&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col16footer&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col16footercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col16footercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col16footerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col16footerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col17footer&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col17footer&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col17footercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col17footercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col17footerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col17footerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col18footer&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col18footer&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col18footercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col18footercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col18footerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col18footerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col19footer&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col19footer&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col19footercolspan&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col19footercolspan&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col19footerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col19footerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col20footer&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col20footer&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;col20footerstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Col20footerstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;liststyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Liststyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;list1style&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;List1style&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;list2style&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;List2style&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;list3style&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;List3style&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;list5style&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;List5style&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;list6style&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;List6style&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;list1&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;List1&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;list2&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;List2&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;list3&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;List3&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;list4&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;List4&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;list5&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;List5&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;list6&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;List6&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;groupstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Groupstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;group1style&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Group1style&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;group2style&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Group2style&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;group3style&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Group3style&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;group4style&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Group4style&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;group5style&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Group5style&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;group6style&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Group6style&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;group1&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Group1&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;group2&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Group2&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;group3&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Group3&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;group4&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Group4&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;group5&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Group5&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;group6&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Group6&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;oddstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Oddstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;evenstyle&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Evenstyle&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  },
  &quot;evenodd&quot;: {
    &quot;label&quot;: &quot;Evenodd&quot;,
    &quot;description&quot;: &quot;Ushbu parametrga izoh berilmagan. Parametrga izoh kiritib loyihaga yordam berishingiz mumkin&quot;,
    &quot;type&quot;: &quot;string&quot;,
    &quot;required&quot;: false
  }
}}&lt;/templatedata&gt;</text>
      <sha1>cykwvlxapnvi9z79mncev12zq87c7p8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Úlgi:Qaraqalpaq ádebiyatı</title>
    <ns>10</ns>
    <id>25632</id>
    <revision>
      <id>125363</id>
      <timestamp>2025-07-10T07:24:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <comment>Taza bet jaratıldı: «{{redaktorlanbaqta|paydalanıwshı=~~~~}} {{Baǵanalı navqutı}}|ad      = Türk edebiyatı |title  = [[Qaraqalpaq ádebiyatı]] |state = {{{state|autocollapse}}} |colstyle = background: #ddddff; text-align: center; |colwidth = background: #e6e6ff; |wide = true |listclass  =  hlist  |col1 = '''[[Qaraqalpaq ádebiyatında dástan|Dástan]]''' |col1style =»</comment>
      <origin>125363</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="498" sha1="dqt57eqzz5lv6ol0gt1f2askf4qmar1" xml:space="preserve">{{redaktorlanbaqta|paydalanıwshı=[[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Janabaevazizbek|talqılaw]]) 07:24, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)}}
{{Baǵanalı navqutı}}|ad      = Türk edebiyatı
|title  = [[Qaraqalpaq ádebiyatı]]
|state = {{{state|autocollapse}}}
|colstyle = background: #ddddff; text-align: center;
|colwidth = background: #e6e6ff;
|wide = true
|listclass  =  hlist

|col1 = '''[[Qaraqalpaq ádebiyatında dástan|Dástan]]'''
|col1style =</text>
      <sha1>dqt57eqzz5lv6ol0gt1f2askf4qmar1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>125369</id>
      <parentid>125363</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T08:24:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>125369</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1451" sha1="fkoqzxr7lk1xarqvw63qt914g0pn0td" xml:space="preserve">{{redaktorlanbaqta|paydalanıwshı=[[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Janabaevazizbek|talqılaw]]) 07:24, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)}}
{{Baǵanalı navqutı
|name = Qaraqalpaq ádebiyatı
|title = [[Qaraqalpaq ádebiyatı]]
|state = {{{state|autocollapse}}}
|colstyle = background: #ddddff; text-align: center;
|colwidth = background: #e6e6ff;
|wide = true
|listclass  =  hlist

|col1 = '''[[Qaraqalpaq ádebiyatında dástan|Dástan]]'''
|col1style =

|col2 = '''[[Qaraqalpaq ádebiyatında dástan|Dástan]]'''
|col2style =

|col3 = '''[[Qaraqalpaq ádebiyatında dástan|Dástan]]'''
|col3style =

| list1 = {{navbox|subgroup
|group1 = [[Qaraqalpaq folklorı]]
|list1 = mısal

|group2 = [[XIX ásirdegi qaraqalpaq ádebiyatı]]
|list2 = [[Kúnxoja]] {{*}} [[Ájiniyaz Qosıbay ulı|Ájiniyaz]] {{*}} [[Berdaq]] 

|group3 = [[XIX ásirdiń aqırı XX ásirdiń basındaǵı qaraqalpaq ádebiyatı|XIX ásirdiń aqırı XX ásirdiń&lt;br/&gt;basındaǵı qaraqalpaq ádebiyatı]]
|list3 = [[Omar Súyirbek ulı|Omar]]

|group4 = [[Ǵárezsizlik dáwirindegi qaraqalpaq ádebiyat]]
|list4 = [[Ibrayım Yusupov]] {{*}} [[Ismayıl Qurbanbaev]] {{*}} [[Qasım Áwezov]] {{*}} [[Tólepbergen Qayıpbergenov]]
}}

|belowstyle = hlist
|below = 
* {{icon|Category}} '''[[:Kategoriya:Qaraqalpaq ádebiyatı|Kategoriya]]'''
}}&lt;noinclude&gt;
{{collapsible option}}
[[Kategoriya:Qaraqalpaq ádebiyatı| ]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>fkoqzxr7lk1xarqvw63qt914g0pn0td</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>125370</id>
      <parentid>125369</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T08:30:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <origin>125370</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1742" sha1="mn8lwui8vbiofgt8b9cn938xd9vjmtv" xml:space="preserve">{{redaktorlanbaqta|paydalanıwshı=[[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Janabaevazizbek|talqılaw]]) 07:24, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)}}
{{Baǵanalı navqutı
|name = Qaraqalpaq ádebiyatı
|title = [[Qaraqalpaq ádebiyatı]]
|state = {{{state|autocollapse}}}
|colstyle = background: #ddddff; text-align: center;
|colwidth = background: #e6e6ff;
|wide = true
|listclass  =  hlist

|col1 = '''[[Qaraqalpaq ádebiyatında dástan|Dástan]]'''
|col1style =

|col2 = '''[[Qaraqalpaq ádebiyatında poeziya|Poeziya]]'''
|col2style =

|col3 = '''[[Qaraqalpaq ádebiyatında proza|Proza]]'''
|col3style =

|col4 = '''[[Qaraqalpaq ádebiyatında drama|Dramaturgiya]]'''
|col4style =

|col5 = '''[[Qaraqalpaq ádebiyatında gúrriń|Gúrriń]]'''
|col5style =

|col6 = '''[[Qaraqalpaq ádebiyatında povest|Povest]]'''
|col6style =

|col7 = '''[[Qaraqalpaq ádebiyatında roman|Roman]]'''
|col7style =

| list1 = {{navbox|subgroup
|group1 = [[Qaraqalpaq folklorı]]
|list1 = mısal

|group2 = [[XIX ásirdegi qaraqalpaq ádebiyatı]]
|list2 = [[Kúnxoja]] {{*}} [[Ájiniyaz Qosıbay ulı|Ájiniyaz]] {{*}} [[Berdaq]] 

|group3 = [[XIX ásirdiń aqırı XX ásirdiń basındaǵı qaraqalpaq ádebiyatı|XIX ásirdiń aqırı XX ásirdiń&lt;br/&gt;basındaǵı qaraqalpaq ádebiyatı]]
|list3 = [[Omar Súyirbek ulı|Omar]]

|group4 = [[Ǵárezsizlik dáwirindegi qaraqalpaq ádebiyat]]
|list4 = [[Ibrayım Yusupov]] {{*}} [[Ismayıl Qurbanbaev]] {{*}} [[Qasım Áwezov]] {{*}} [[Tólepbergen Qayıpbergenov]]
}}

|belowstyle = hlist
|below = 
* {{icon|Category}} '''[[:Kategoriya:Qaraqalpaq ádebiyatı|Kategoriya]]'''
}}&lt;noinclude&gt;
{{collapsible option}}
[[Kategoriya:Qaraqalpaq ádebiyatı| ]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>mn8lwui8vbiofgt8b9cn938xd9vjmtv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:Gontran de Lure</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25633</id>
    <revision>
      <id>125373</id>
      <timestamp>2025-07-10T08:50:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125373</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="rusp0kaghv92njsdd3qmg68delpvqf9" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 08:50, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>rusp0kaghv92njsdd3qmg68delpvqf9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:Occasional28</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25634</id>
    <revision>
      <id>125374</id>
      <timestamp>2025-07-10T08:50:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125374</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="rusp0kaghv92njsdd3qmg68delpvqf9" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 08:50, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>rusp0kaghv92njsdd3qmg68delpvqf9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:Trondtr</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25635</id>
    <revision>
      <id>125375</id>
      <timestamp>2025-07-10T08:51:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125375</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="fsr4plm4cc7tlmbuhhd6yqn671vmi4y" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 08:51, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>fsr4plm4cc7tlmbuhhd6yqn671vmi4y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Bot 3-f</title>
    <ns>2</ns>
    <id>25636</id>
    <revision>
      <id>125378</id>
      <timestamp>2025-07-10T08:52:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Taza bet jaratıldı: «{{bot|Karacehennem}}»</comment>
      <origin>125378</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20" sha1="ht8by8ii5yg0afczni9wclacj9ynu4t" xml:space="preserve">{{bot|Karacehennem}}</text>
      <sha1>ht8by8ii5yg0afczni9wclacj9ynu4t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:CChen (WMF)</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25637</id>
    <revision>
      <id>125380</id>
      <timestamp>2025-07-10T08:55:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125380</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="p07eukx7zqpg1yc1uvjkjtnzlakz29p" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 08:55, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>p07eukx7zqpg1yc1uvjkjtnzlakz29p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:Andrzy</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25638</id>
    <revision>
      <id>125381</id>
      <timestamp>2025-07-10T08:55:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125381</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="p07eukx7zqpg1yc1uvjkjtnzlakz29p" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 08:55, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>p07eukx7zqpg1yc1uvjkjtnzlakz29p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:Muhealll</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25639</id>
    <revision>
      <id>125382</id>
      <timestamp>2025-07-10T08:56:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125382</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="2he7hlgdhgyshrwp6ef54hmaxvt9f1b" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 08:56, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>2he7hlgdhgyshrwp6ef54hmaxvt9f1b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:InspectorGameBoy</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25640</id>
    <revision>
      <id>125383</id>
      <timestamp>2025-07-10T08:56:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125383</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="2he7hlgdhgyshrwp6ef54hmaxvt9f1b" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 08:56, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>2he7hlgdhgyshrwp6ef54hmaxvt9f1b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:Fertile Snowcent</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25641</id>
    <revision>
      <id>125384</id>
      <timestamp>2025-07-10T08:56:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125384</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="2he7hlgdhgyshrwp6ef54hmaxvt9f1b" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 08:56, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>2he7hlgdhgyshrwp6ef54hmaxvt9f1b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:D-glukoronolakton</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25642</id>
    <revision>
      <id>125386</id>
      <timestamp>2025-07-10T08:56:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125386</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="2he7hlgdhgyshrwp6ef54hmaxvt9f1b" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 08:56, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>2he7hlgdhgyshrwp6ef54hmaxvt9f1b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:Web-julio</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25643</id>
    <revision>
      <id>125388</id>
      <timestamp>2025-07-10T08:56:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125388</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="2he7hlgdhgyshrwp6ef54hmaxvt9f1b" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 08:56, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>2he7hlgdhgyshrwp6ef54hmaxvt9f1b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:Հայկ Սիմոնյան</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25644</id>
    <revision>
      <id>125390</id>
      <timestamp>2025-07-10T08:56:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125390</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="2he7hlgdhgyshrwp6ef54hmaxvt9f1b" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 08:56, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>2he7hlgdhgyshrwp6ef54hmaxvt9f1b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:Bpjeduc</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25645</id>
    <revision>
      <id>125392</id>
      <timestamp>2025-07-10T08:57:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125392</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="7ajw5zddi81xr5j6covznz1ncmp8ywx" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 08:57, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>7ajw5zddi81xr5j6covznz1ncmp8ywx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:Nersisyannn</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25646</id>
    <revision>
      <id>125393</id>
      <timestamp>2025-07-10T08:57:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125393</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="7ajw5zddi81xr5j6covznz1ncmp8ywx" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 08:57, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>7ajw5zddi81xr5j6covznz1ncmp8ywx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:Sokinliokda</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25647</id>
    <revision>
      <id>125394</id>
      <timestamp>2025-07-10T08:57:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125394</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="7ajw5zddi81xr5j6covznz1ncmp8ywx" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 08:57, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>7ajw5zddi81xr5j6covznz1ncmp8ywx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:AERYEA</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25648</id>
    <revision>
      <id>125395</id>
      <timestamp>2025-07-10T08:57:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125395</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="7ajw5zddi81xr5j6covznz1ncmp8ywx" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 08:57, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>7ajw5zddi81xr5j6covznz1ncmp8ywx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:Imnulls</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25649</id>
    <revision>
      <id>125396</id>
      <timestamp>2025-07-10T08:57:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125396</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="7ajw5zddi81xr5j6covznz1ncmp8ywx" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 08:57, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>7ajw5zddi81xr5j6covznz1ncmp8ywx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:Atabek Uzaqov</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25650</id>
    <revision>
      <id>125397</id>
      <timestamp>2025-07-10T08:57:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125397</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="7ajw5zddi81xr5j6covznz1ncmp8ywx" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 08:57, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>7ajw5zddi81xr5j6covznz1ncmp8ywx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:Theden4ik</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25651</id>
    <revision>
      <id>125399</id>
      <timestamp>2025-07-10T08:58:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125399</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="60b2049zpea3krw827fm8xe4megzkrv" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 08:58, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>60b2049zpea3krw827fm8xe4megzkrv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:A. Yo'ldashev</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25652</id>
    <revision>
      <id>125400</id>
      <timestamp>2025-07-10T08:58:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125400</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="60b2049zpea3krw827fm8xe4megzkrv" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 08:58, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>60b2049zpea3krw827fm8xe4megzkrv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:DacianScholar</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25653</id>
    <revision>
      <id>125402</id>
      <timestamp>2025-07-10T08:58:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125402</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="60b2049zpea3krw827fm8xe4megzkrv" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 08:58, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>60b2049zpea3krw827fm8xe4megzkrv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:Hosumaija</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25654</id>
    <revision>
      <id>125403</id>
      <timestamp>2025-07-10T08:58:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125403</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="60b2049zpea3krw827fm8xe4megzkrv" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 08:58, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>60b2049zpea3krw827fm8xe4megzkrv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:Stephan1000000</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25655</id>
    <revision>
      <id>125404</id>
      <timestamp>2025-07-10T08:58:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125404</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="60b2049zpea3krw827fm8xe4megzkrv" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 08:58, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>60b2049zpea3krw827fm8xe4megzkrv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:Chumpih</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25656</id>
    <revision>
      <id>125405</id>
      <timestamp>2025-07-10T08:58:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125405</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="60b2049zpea3krw827fm8xe4megzkrv" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 08:58, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>60b2049zpea3krw827fm8xe4megzkrv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:LNTG</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25657</id>
    <revision>
      <id>125407</id>
      <timestamp>2025-07-10T08:59:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125407</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="s951nwjd9ncg0logl1ikhhgye58uo1y" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 08:59, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>s951nwjd9ncg0logl1ikhhgye58uo1y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:Mohanad</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25658</id>
    <revision>
      <id>125408</id>
      <timestamp>2025-07-10T08:59:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125408</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="s951nwjd9ncg0logl1ikhhgye58uo1y" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 08:59, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>s951nwjd9ncg0logl1ikhhgye58uo1y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:Tessanickel</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25659</id>
    <revision>
      <id>125410</id>
      <timestamp>2025-07-10T08:59:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125410</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="s951nwjd9ncg0logl1ikhhgye58uo1y" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 08:59, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>s951nwjd9ncg0logl1ikhhgye58uo1y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:Epiq</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25660</id>
    <revision>
      <id>125411</id>
      <timestamp>2025-07-10T08:59:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125411</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="s951nwjd9ncg0logl1ikhhgye58uo1y" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 08:59, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>s951nwjd9ncg0logl1ikhhgye58uo1y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:0DF</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25661</id>
    <revision>
      <id>125412</id>
      <timestamp>2025-07-10T08:59:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125412</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="s951nwjd9ncg0logl1ikhhgye58uo1y" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 08:59, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>s951nwjd9ncg0logl1ikhhgye58uo1y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:Francheez</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25662</id>
    <revision>
      <id>125413</id>
      <timestamp>2025-07-10T08:59:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125413</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="s951nwjd9ncg0logl1ikhhgye58uo1y" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 08:59, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>s951nwjd9ncg0logl1ikhhgye58uo1y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:USMapper</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25663</id>
    <revision>
      <id>125414</id>
      <timestamp>2025-07-10T09:00:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125414</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="8lbhwpv5u1wkhflbnl1dom8hj3l2f2x" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 09:00, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>8lbhwpv5u1wkhflbnl1dom8hj3l2f2x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:JayCubby</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25664</id>
    <revision>
      <id>125415</id>
      <timestamp>2025-07-10T09:00:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125415</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="8lbhwpv5u1wkhflbnl1dom8hj3l2f2x" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 09:00, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>8lbhwpv5u1wkhflbnl1dom8hj3l2f2x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:Ole hal</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25665</id>
    <revision>
      <id>125416</id>
      <timestamp>2025-07-10T09:00:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125416</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="8lbhwpv5u1wkhflbnl1dom8hj3l2f2x" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 09:00, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>8lbhwpv5u1wkhflbnl1dom8hj3l2f2x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:MWO30</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25666</id>
    <revision>
      <id>125417</id>
      <timestamp>2025-07-10T09:00:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125417</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="8lbhwpv5u1wkhflbnl1dom8hj3l2f2x" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 09:00, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>8lbhwpv5u1wkhflbnl1dom8hj3l2f2x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:Shaxsanem Sultamuratova</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25667</id>
    <revision>
      <id>125418</id>
      <timestamp>2025-07-10T09:00:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125418</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="8lbhwpv5u1wkhflbnl1dom8hj3l2f2x" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 09:00, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>8lbhwpv5u1wkhflbnl1dom8hj3l2f2x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:Keterchanneluk</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25668</id>
    <revision>
      <id>125419</id>
      <timestamp>2025-07-10T09:00:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125419</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="8lbhwpv5u1wkhflbnl1dom8hj3l2f2x" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 09:00, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>8lbhwpv5u1wkhflbnl1dom8hj3l2f2x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:Weherbal</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25669</id>
    <revision>
      <id>125420</id>
      <timestamp>2025-07-10T09:01:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125420</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="o2vrtwwpn88n2a2lj2xi68mtbhv1mes" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 09:01, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>o2vrtwwpn88n2a2lj2xi68mtbhv1mes</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:Huecofsshhgwh</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25670</id>
    <revision>
      <id>125421</id>
      <timestamp>2025-07-10T09:01:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125421</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="o2vrtwwpn88n2a2lj2xi68mtbhv1mes" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 09:01, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>o2vrtwwpn88n2a2lj2xi68mtbhv1mes</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:Théo13421</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25671</id>
    <revision>
      <id>125422</id>
      <timestamp>2025-07-10T09:01:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125422</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="o2vrtwwpn88n2a2lj2xi68mtbhv1mes" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 09:01, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>o2vrtwwpn88n2a2lj2xi68mtbhv1mes</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:Hanhhhhnguyent</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25672</id>
    <revision>
      <id>125423</id>
      <timestamp>2025-07-10T09:01:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125423</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="o2vrtwwpn88n2a2lj2xi68mtbhv1mes" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 09:01, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>o2vrtwwpn88n2a2lj2xi68mtbhv1mes</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:ادرى الفولى</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25673</id>
    <revision>
      <id>125424</id>
      <timestamp>2025-07-10T09:01:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125424</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="o2vrtwwpn88n2a2lj2xi68mtbhv1mes" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 09:01, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>o2vrtwwpn88n2a2lj2xi68mtbhv1mes</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:Ksiran</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25674</id>
    <revision>
      <id>125425</id>
      <timestamp>2025-07-10T09:01:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125425</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="o2vrtwwpn88n2a2lj2xi68mtbhv1mes" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 09:01, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>o2vrtwwpn88n2a2lj2xi68mtbhv1mes</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:Vyoandera</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25675</id>
    <revision>
      <id>125426</id>
      <timestamp>2025-07-10T09:02:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125426</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="q00toudi5zdtxek6ozqz9s9rowiud0e" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 09:02, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>q00toudi5zdtxek6ozqz9s9rowiud0e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:Sokolovsanjahd3270</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25676</id>
    <revision>
      <id>125427</id>
      <timestamp>2025-07-10T09:02:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125427</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="q00toudi5zdtxek6ozqz9s9rowiud0e" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 09:02, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>q00toudi5zdtxek6ozqz9s9rowiud0e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:Devineneda</title>
    <ns>3</ns>
    <id>25677</id>
    <revision>
      <id>125428</id>
      <timestamp>2025-07-10T09:02:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot 3-f</username>
        <id>14133</id>
      </contributor>
      <comment>Xosh keldińiz!</comment>
      <origin>125428</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5694" sha1="q00toudi5zdtxek6ozqz9s9rowiud0e" xml:space="preserve">== Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz! ==
{| style=&quot;width:100%; background:transparent; font-size:90%&quot;
| style=&quot;background:#e0f0ff; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topleft:12px; -webkit-border-top-left-radius:12px; border-top-left-radius:12px; width:20%; height:30px&quot; | &amp;nbsp;&amp;nbsp; [[File:Help-browser.svg|18px|link=Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]] [[Wikipedia:Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba|Maqala baslawshılar ushın qısqa qollanba]]
| style=&quot;background:#6495ed; color:white; padding:0.5em 0.5em 0.5em 1em; font-size:130%; border:1px solid silver; -moz-border-radius-topright:12px; -webkit-border-top-right-radius:12px; border-top-right-radius:12px; width:80%&quot; |[[File:Flag of Karakalpakstan.svg|60px|right|link=]] Qaraqalpaqsha Wikipediaǵa xosh keldińiz, [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;{{BASEPAGENAME}}&lt;/span&gt;]]!
|-
| style=&quot;background:#e0e6ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app ktip.svg|18px|link=Wikipedia:Dáslepki qádemler]] [[Wikipedia:Dáslepki qádemler|Dáslepki qádemler]]
| rowspan=&quot;7&quot; style=&quot;background:#fffff0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomright:12px; -webkit-border-bottom-right-radius:12px; border-bottom-right-radius:12px; padding:0.5em 1em&quot; | Wikipedianıń qaraqalpaq tili bólimi paydalanıwshılarınıń atınan sizge jalınlı sálem jollaymız. Bul joybarda qatnasıw sizge yosh baǵıshlaydı dep úmit etemiz.

Birinshi gezekte joybarda qatnasıwdıń tiykarǵı principleri menen tanısıp shıǵıńız: maqalalardı redaktorlawda [[Wikipedia:Bes tirek|batıl bolıńız]] hám bárqulla [[Wikipedia:Konsensus|iygilikli niyetler]] menen háreket etińiz.

[[File:Signature button.png|thumb|Usı túymeni basıp qol qoyıw múmkin]]Wikipediada maqalalarda qol qoyıw shárt emes, sebebi maqala avtorı haqqındaǵı maǵlıwmat avtomatikalıq tárizde qáliplesedi hám bettiń redaktorlanıw tariyxında saqlanadı. Biraq siz [[Wikipedia:Forum|forumlаrdа]] yamasa ayırım [[Wikipedia:Talqılaw betleri|betlerdiń talqılawlarında]] pikir bildirgenińizde qolıńızdı qoyıwıńız kerek. Bunıń ushın pikirińiz sońında qatara tórt tilda (&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) belgisin qoyıw yaki redaktorlaw pаnеliniń ásbaplar qatarındaǵı tiyisli túymeni basıw jetkilikli. Bunda atıńızdı (laqabıńızdı) qoldan jazıp otırıwıńız shárt emes.

Ózińizdiń [[Paydalanıwshı:{{BASEPAGENAME}}|paydalanıwshı betińizde]] ózińiz haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ornalastırıwıńız múmkin — mısalı, [[Wikipedia:Vavilon|til biliw kónlikpelerińiz]] yamasa qızıǵıwshılıǵıńız sheńberindegi tarawlar.

Eger sizde sorawlar payda bolsa, onda sistemanıń [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Contents/kaa/ járdem] betinen paydalanıńız. Nabada ol jerde qanıqtırarlı juwap ala almasańız, sorawıńızdı [[Wikipedia:Forum|joybardıń forum betinde]] yamasa [[Special:MyTalk|jeke talqılaw betińizde]] jazıp qaldırıńız: ol jerge &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{helpme}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qollanıp sorawıńızdı qosıńız — basqalar sizge anıq járdem beredi.

Nabada siz maqalanı redaktorlawdı qısqa máwlet ishinde juwmaqlay almasańız hám onı sońıraq dawam etpekshi bolsańız, bettiń basına &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{redaktorlanbaqta}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; úlgisin qosıp qoyıńız: bul basqa paydalanıwshılarǵa sol betti siz redaktorlap atırǵanlıǵıńız haqqında maǵlıwmat beredi. Isińiz juwmaqlanǵannan soń úlgini alıp taslawdı umıtpańız. 

Jáne bir márte xosh keldińiz! {{#if:|{{{1}}}}}
&lt;div style=&quot;border-bottom:1px solid #eee; padding-top:0.17em; padding-bottom:0.5em&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:90%; font-style:italic&quot;&gt;Hello and welcome to the Karakalpak Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Karakalpak skills are not good enough, that’s not a problem. We have an [[Wikipedia:Elshixana|embassy]] where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background:#e5e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal128-kanagram.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı]] [[Wikipedia:Maqalalardıń atalıwı|Maqalalardıń atalıwı]]
|-
| style=&quot;background:#f9e0ff; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:View-refresh.svg|18px|link=Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw]] [[Wikipedia:Maqalalardı redaktorlaw|Maqalalardı redaktorlaw]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0f1; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Accessories-text-editor.svg|18px|link=Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar]] [[Wikipedia:Ulıwma qaǵıydalar|Ulıwma qaǵıydalar]]
|-
| style=&quot;background:#ffe0e6; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Crystal Clear app lphoto.png|18px|link=Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı]] [[Wikipedia:Súwretlerden paydalanıw siyasatı|Súwretlerden paydalanıw siyasatı]]
|-
| style=&quot;background:#ffe5e0; border:1px solid silver; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Green copyright.svg|18px|link=Wikipedia:Avtorlıq huqıqları]] [[Wikipedia:Avtorlıq huqıqları|Avtorlıq huqıqları]]
|-
| style=&quot;background:#ffefe0; border:1px solid silver; -moz-border-radius-bottomleft:12px; -webkit-border-bottom-left-radius:12px; border-bottom-left-radius:12px; height:30px; padding-left:1em&quot; | [[File:Nuvola apps bookcase.svg|18px|link=Wikipedia:Glossariy]] [[Wikipedia:Glossariy|Glossariy]]
|}
--[[Paydalanıwshı:Bot 3-f|Bot 3-f]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Bot 3-f|talqılaw]]) 09:02, 2025 j. iyuldıń 10 (UTC)</text>
      <sha1>q00toudi5zdtxek6ozqz9s9rowiud0e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Wikipedia:BDS</title>
    <ns>4</ns>
    <id>25678</id>
    <redirect title="Wikipedia:Bot dárejesin soranıw" />
    <revision>
      <id>125435</id>
      <timestamp>2025-07-10T10:12:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Karacehennem</username>
        <id>13595</id>
      </contributor>
      <comment>[[Wikipedia:Bot dárejesin soranıw]] degen betke baǵdarladı</comment>
      <origin>125435</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47" sha1="3laigorj6k0qutg1gnyjcgq6szse0qv" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Wikipedia:Bot dárejesin soranıw]]</text>
      <sha1>3laigorj6k0qutg1gnyjcgq6szse0qv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategoriya:Tólepbergen Qayıpbergenov</title>
    <ns>14</ns>
    <id>25679</id>
    <revision>
      <id>125439</id>
      <timestamp>2025-07-10T10:57:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <comment>Taza bet jaratıldı: «{{main|Tólepbergen Qayıpbergenov}}  [[Kategoriya:Qaraqalpaq jazıwshıları]]»</comment>
      <origin>125439</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="79" sha1="13yudy1rq29mmfoml972gml10kagm39" xml:space="preserve">{{main|Tólepbergen Qayıpbergenov}}

[[Kategoriya:Qaraqalpaq jazıwshıları]]</text>
      <sha1>13yudy1rq29mmfoml972gml10kagm39</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategoriya:Hamza atındaǵı Ózbekstan SSR mámleketlik sıylıǵınıń laureatları</title>
    <ns>14</ns>
    <id>25680</id>
    <revision>
      <id>125441</id>
      <timestamp>2025-07-10T11:05:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <comment>Taza bet jaratıldı: «{{main|Hamza atındaǵı Ózbekstan SSR mámleketlik sıylıǵı}}  [[Kategoriya:Ózbekstan SSR mámleketlik sıylıǵı laureatları]] [[Kategoriya:Ózbekstan mámleketlik sıylıǵı laureatları| ]]»</comment>
      <origin>125441</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="201" sha1="m4z6cdkdzdhscjqe3wdprtpvep3w7gq" xml:space="preserve">{{main|Hamza atındaǵı Ózbekstan SSR mámleketlik sıylıǵı}}

[[Kategoriya:Ózbekstan SSR mámleketlik sıylıǵı laureatları]]
[[Kategoriya:Ózbekstan mámleketlik sıylıǵı laureatları| ]]</text>
      <sha1>m4z6cdkdzdhscjqe3wdprtpvep3w7gq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sekretar</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25681</id>
    <revision>
      <id>125444</id>
      <timestamp>2025-07-10T11:34:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <comment>Taza bet jaratıldı: «{{Kitap infoqutısı|kitaptıń atı=Sekretar|Jazıwshı=[[Tólepbergen Qayıpbergenov]]|Janr=[[proza]], [[povest]]|mámleket={{bayraq|Qaraqalpaqstan}} [[Qaraqalpaqstan]]|tili=[[qaraqalpaq tili]]|original baspa jılı=[[1956]]}} '''Sekretar''' ''(Секретар)'' — [[Tólepbergen Qayıpbergenov]]tıń [[1956|1956-jılı]] «[[Qaraqalpaqstan ádebiyatı hám isskustvosı]]» jurnalda járiyalanǵan tunǵısh [[povest]]i. Shıǵarma [[1976|1976-jılı]] Qaraqalp...»</comment>
      <origin>125444</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3369" sha1="lshrbqvke1skjvgs1crbny3cdyam8ci" xml:space="preserve">{{Kitap infoqutısı|kitaptıń atı=Sekretar|Jazıwshı=[[Tólepbergen Qayıpbergenov]]|Janr=[[proza]], [[povest]]|mámleket={{bayraq|Qaraqalpaqstan}} [[Qaraqalpaqstan]]|tili=[[qaraqalpaq tili]]|original baspa jılı=[[1956]]}}
'''Sekretar''' ''(Секретар)'' — [[Tólepbergen Qayıpbergenov]]tıń [[1956|1956-jılı]] «[[Qaraqalpaqstan ádebiyatı hám isskustvosı]]» jurnalda járiyalanǵan tunǵısh [[povest]]i. Shıǵarma [[1976|1976-jılı]] Qaraqalpaqstan ASSR Ministrler Soveti menen [[Qaraqalpaqstan Jazıwshılar awqamı|Jazıwshılar awqamı]]nıń povestler ushın járiyalanǵan konkursında birinshi sıylıqtı jeńip aldı.

== Basılımı ==
Povest dáslepki ret 1956-jılı «Qaraqalpaqstan ádebiyatı hám isskustvosı» jurnalınıń 2—3—4-sanlarında járiyalanǵan tunǵısh [[povest]]i. 1958-jılı bolsa Qaraqalpaq mámleketlik baspası tárepinen óz aldına kitap bolıp basılıp shıqtı.

== Tematikası ==
Povest [[Ekinshi jáhán urısı|ekinshi jer júzlik urıs]] dáwirindegi jas óspirim mektep oqıwshılarınıń turmısın súwretlewge baǵıshlanǵan.

Jazıwshı ata-anaları, tuwǵan-tuwısqanları frontqa ketip, olardıń ornın bildirmey, bir jeńnen qol, bir jaǵadan bas shıǵarıp, pidákerlik miynet etip atırǵan usı jas óspirimlerdiń obrazın jasaw arqalı urıs dáwiriniń qıyınshılıǵın, sol dáwirdegi awır sharayatlar sebepli erte erjetken balalar psixologiyasın, olardıń Watan azatlıǵın tezletiw ushın tılda islegen qaharmanlıq miynetlerin isenimli hám kórkem etip ashıp bergen&lt;ref name=&quot;11-klass&quot;&gt;{{Cite book|url=https://old.eduportal.uz/Umumiyfiles/darsliklar/11/adabiyot_11_qqr.pdf| title= Ádebiyat. 11-klasslar ushın|year=2018|first1=Keńesbay |last1=Allambergenov|first2=Quwanıshbay |last2=Orazımbetov|first3=Mariya|last3=Bekbergenova|first4=Ziyada|last4=Bekbergenova}}&lt;/ref&gt;.

== Mazmunı ==
Povestte balalar sanasındaǵı bul jaqsı sıpatlardıń qáliplestiriwshileri sıpatında kolxoz belsendileriniń, mektep direktorı Tájenniń, Atamurattıń anası Orazgúldiń, kolxozshı Temirxan atanıń obrazları sátli jasalınǵan. Avtor bul obrazlar arqalı urıs dáwirindegi jámiyetlik ómirdi, adamlar arasındaǵı qarım-qatnastı, jas áwladlarǵa berilip atırǵan tálim-tárbiyanı kórsetip beriw menen birge, awıldaǵı ómir kórinisin bir tutaslıqta súwretlep beriwge de háreket etken.

Povesttegi bunday ideyalar turmıstan tuwǵan haqıyqıy konfliktlerdiń tábiyǵıy rawajlanıp, shiylenisiw shegine jetip, isenimli sheshiliwin tapqan jónelislerinde ayrıqsha bir sheberlik hám kórkemlik penen ashıp beriledi. Máselen, Atamurattıń ayırım menmenlik ádetlerin saplastırıw, Serjannıń ójetlikti qoyıw, Ámettiń ákesi Ataxannıń satqınlıǵına arlanıw payıtındaǵı ózin ózi jeńiw ushın alıp barǵan dramatizmge tolı ishki gúresleri usınday turmısshań konfliktlerdiń belgileri bolıp tabıladı. Ásirese, bul jaǵday Ámet obrazınıń jasalıwında ayqın kózge taslanadı&lt;ref name=&quot;11-klass&quot;&gt;&lt;/ref&gt;.

== Awdarmaları ==
Povest 1959-jılı [[ózbek tili]]nde [[Tashkent]]te, 1975, 1985-jıllarda eki ret [[rus tili]]nde [[Moskva]]da daǵazalandı.

== Derekler ==
{{Derekler}}

{{Tólepbergen Qayıpbergenov}}

[[Kategoriya:Kitaplar]]
[[Kategoriya:Povestler]]
[[Kategoriya:Tólepbergen Qayıpbergenov]]</text>
      <sha1>lshrbqvke1skjvgs1crbny3cdyam8ci</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>