Wikipedia kiwiki https://ki.wikipedia.org/wiki/Main_Page MediaWiki 1.45.0-wmf.6 first-letter Media Special Talk User User talk Wikipedia Wikipedia talk File File talk MediaWiki MediaWiki talk Template Template talk Help Help talk Category Category talk TimedText TimedText talk Module Module talk 0 1407 22524 22482 2025-06-23T11:11:34Z Demimathathi 8881 22524 wikitext text/x-wiki [[File:Ndemwa.pdf|thumb|Ndari cia gĩgĩkũyũ]] Gwithamba - bathing ==Matemo== Gĩkũyũ nĩ ĩmwe ya [[thiomi cia kĩmerera bũrũri-inĩ wa kenya]]. kĩhumo gĩa rũthiomi rũrũ nĩ rũrĩrĩ rwa [[agĩkũyũ]] no nĩ rũthegeete ndũrũrĩ-inĩ iria cirĩ hakuhĩ na kĩrĩma kenya; icio nĩ amerũ, aembu, mbeere na tharaka nithi. nĩ kũrĩ na [[iganda cia ũharũkia]] nyingĩ iria ikinyangia ndũmĩrĩri na rũthiomi rwa gĩkũyũ, ta ceceni cia kameme, tv ona hamwe miro mĩerũ ya nenda cia ũkinyanĩria nĩcibacĩrĩirie itara cia kwambararia rũthiomi; ta viusasa, youtube, facebook ..na ingĩ nyigĩ. ceceni cia tũmeme na tv iria irĩ ngumo mũno nĩ; inooro, kameme, coro, njata na mt kenya. no kũrĩ na aini na andĩki mahũthagĩraga rũthiomi rũrũ. mũini ũrĩa wĩna ang'etia aingĩ mũno gĩtara-inĩ kĩa youtube nĩ mũini wa [[nyĩmbo cia kĩgooco]] [[Cirũ wa GP]] ũrĩa rĩu (30dec2020) arĩ na ang'etia mirrioni mĩrongo ĩtano na inya (54 million views).<ref>[[Mbĩtĩka cĩa kĩũma kĩharoinĩ kĩa youtube (most viewed youtube videos)]]</ref> na o ho, [[Nyĩimbo cia mũgithi]] nĩ irĩ na ngumo mũno, bendera ĩgĩtitikwo na ainĩ ta [[samidoh]], gatutura, salim young na angĩ aigĩ. mwandĩki ũrĩa wandĩkĩte kĩbuku kĩrĩa kĩrahu mũno na rũthiomi rũrũ nĩ [[Ngũgĩ wa Thiong'o]] na kĩbuku gĩake "Mũrogi wa Kagogo". == Ndemwa == [[A]] [[B]] [[C]] [[ND]] [[E]] [[G]] [[H]] [[I]] [[NJ]] [[NG]] [[K]] [[M]] [[MB]] [[N]] [[O]] [[R]] [[T]] [[U]] [[W]] [[Y]] [[NY]] ==Ciũgo Gĩtaũ== Ũgwo nĩ kuuga [[mũtaũrĩre wa Ciugo cia gĩkũyũ|mũtaũrĩre wa Ciugo cia]] [[Gĩkũyũ]] Ya mbere yaambirwo nĩ athũngũ arĩa mokĩĩte kuhunjia [[Ũkristiano]] [[Abĩrika]] Ĩno nĩ ndereti ĩtarĩ yagĩa njũgwa ya woma bũrũri-inĩ wa Gĩkũyũ, no ona kũrĩ ũgwo, hena njamba ngũrani cigiginyanĩte kũamba rũhonge rwa gũtaũra ciugo ta [[Francis Njũgũna Gĩchimũ]] na [[Njenga wa Mũrĩithi]] ==Mathoga ma thiomi cia Abrika== Mũigana wa thiomi cia [[Abĩrika]] nĩ gĩcunjĩ kĩmwe gĩa ithatũ gĩa thiomi ciothe cia thĩ. Imwe cia cio ciaragio mabũrũri-inĩ maingĩ nĩ andũ milioni nyingĩ no nĩ iteanĩirio na igakomererio nĩ thiomi cia ageni kwambĩrĩria mĩaka ya [[1900]] kĩambĩrĩria-inĩ. Nĩ ũndũ rũthiomi nĩ ruo rũkuuaga mũtũũrĩre wa andũ mwanya, thiomi ng’eni itingĩhota gũkuua mũtũũrĩre wa andũ a [[Abĩrika]]. Ũhũthĩri wa thiomi ng’eni mathukuru-inĩ ũrutaga ciana kwaga kwĩyona ũrĩa kwagĩrĩire kana kwĩrora na maitho ma ageni eene thiomi icio ng’eni cihũthĩraga. Nĩ gũkoretwo na mĩcemanio mĩingĩ ya kwarĩrĩria ũkũria wa thiomi cia Afrika na ũhũthĩri wa cio mathomo-inĩ, no maũndũ macio matirĩ mahinga. Thiomi cia [[Abĩrika]] itirakũranĩra na thĩ hamwe na sayanisi ta ũrĩa ciagĩrĩirũo nĩ ũndũ arĩa athomu kaingĩ matiandĩkaga maũgĩ mao na thiomi icio. Tondũ rũthiomi nĩ ikũmbĩ rĩa kĩririkano kĩa mũingĩ (Thiong'o, 1986) na nĩ gũkoretwo na ũteanĩria na wonoria wa ũgĩ kuma thiomi-inĩ cia Afrika hatarĩ gũciongerera ũgĩ mwerũ, mũicoi-nĩ Abĩrika ĩtigĩtwo na makũmbĩ iberi, tũkĩaria ma kana na ngerekano. Na tondũ ũgĩ ũrĩa woneka ndũcokagĩrĩra thiomi cia Abĩrika nĩ ũndũ nĩ iteanĩirio, gĩthomo kĩa Abĩrika gĩtirĩ irĩ kana irĩĩri cia bata. Ĩndĩ, o na kwĩ na ikwĩro ta icio, mũng’eng’ano wa gũkũria thiomi cia Afrika nĩ wambĩrĩirie na wĩra ũyũ wa bata no mũhaka ũrĩke tondũ gũtirĩ mũndũ ũngĩhota kũgirĩrĩria rĩciria kahinda ka rĩo ge gakinyu. == Kĩambĩrĩria == Abirika ĩ thiomi makĩria ma 2,000, iria arĩ gĩcunjĩ kĩmwe gĩa ithatũ gĩa thiomi ciothe cia thĩ. Thiomi imwe cia Abirika ta Gĩthwaĩri kwa mũhiano, kĩrĩa kĩaragio mabũrũriinĩ maingĩ ma Abirika ya Irathĩro na Abirika ya Gatagatĩ, ciaragio nĩ andũ makĩria ma mirioni 50. O na thiomi icio ikiaragio nĩ andũ aingĩ ũguo, ti cio ithomithanagia mathukuruinĩ na o na itithomagwo mabũrũriinĩ maingĩ ma Abirika. Gĩtũmi kĩmwe gĩa thiomi ici kwaga gũthomithania kana gũthomwo mathukuruinĩ ma Abirika nĩ gũkomererio nĩ thiomi cia gĩkoronĩ kuma kĩambĩrĩria kĩa mĩaka ya 1900, na gĩtũmi kĩngĩ nĩ gũteanĩrio nĩ thirikari cia Abirika kuma cianyita “wĩyathi” kwambĩrĩria mũico wa mĩaka ya 1950. Nĩ guo tũmeye wega kĩrĩa gĩtũmaga thiomi cia Abirika iteanĩrio ũguo, [[no mũhaka tũikie maitho harĩ hithitũrĩ ya thiomi]] cia Abirika kuma hĩndĩ ya gĩkoronĩ. == Ciathĩrĩro == * Ngũgĩ wa Thiong'o, 1986. ''Decolonising the Mind: The Politics of Language in African Literature''. (ISBN 0-435-08016-4) * [https://web.archive.org/web/20200518112346/http://www.muigwithania.com/ ''Muigwithania 2.0 - First Kikuyu Newspaper revived on the Internet''] [[Category:Gikuyu]] n23427cm77vkhwj1jwbz94anjuyswq2 0 5821 22525 21317 2025-06-23T11:52:35Z Demimathathi 8881 22525 wikitext text/x-wiki Njora (/məˈʃɛti/;  ) nĩ rũhiũ rũnene rũhũthagĩrwo ta mũro wa ũrĩmi, kana itharaita rĩa mbaara.   === Mbaara === Njora nĩ yahũthĩrirwo ta itharaita hĩndĩ ya mbaara cia Mau Mau, na bũrũri-inĩ wa [[Abĩrika ya Kuthini|Abirika ya Mũhuro]], na makĩria mĩaka ya 1980 na 1990 ya mbere rĩrĩa gĩcigo kĩa Natal gĩatumbũrũkirio nĩ ngũĩ gatagatĩ ka African National Congress na gĩkundi kĩa Inkatha Freedom Party. Aingĩ arĩa mooragirwo nĩ andũ a mbaara cia kĩhĩrĩga cia Rwanda mwaka wa 1994 nĩ njora ya hũthĩkĩte. Njora noyo itharaita rĩna ngumo kĩa gĩthũki [[Haiti]] kĩa Tonton Macoute. Njora nĩ kĩndũ gĩthondekagwo na kũhũthĩrwo nĩ andũ aingĩ a rũrĩrĩ rwa West Africa. Njora na mawĩra mayo nĩ magwete wĩrainĩ wa Chinua Achebe's Things Fall Apart. Njora nĩ yahũthĩrirwo ta itharaita hĩndĩ ya mbaara cia Mau Mau, na bũrũri-inĩ wa [[Abĩrika ya Kuthini|Abirika ya Mũhuro]], na makĩria mĩaka ya 1980 na 1990 ya mbere rĩrĩa gĩcigo kĩa Natal gĩatumbũrũkirio nĩ ngũĩ gatagatĩ ka African National Congress na gĩkundi kĩa Inkatha Freedom Party. [[File:Mikov Edelstahltaschenmesser geöffnete Werkzeuge 2022.jpg|thumb|Katauarũhiũ nĩ mũthemba wa gacora kaninanini]] == ũndũire == [[File:Flag_of_Angola.svg|thumb|Bendera ya Angola ]] Bendera ya [[Angola]] ĩkoragwo na Njora. 8px6lltd9x64d0n7nq973kj0k08chsq